CHNG 3:

KIM NH GI THUYT
(Hypothesis Testing)

I. KHI NIM

II. QUY TRNH TNG QUT TRONG KIM NH GI THUYT

III. CC LOI GI THUYT TRONG THNG K

1. Gi thuyt H0: (The null hypothesis)

2. Gi thuyt H1: (The Alternative Hypothesis)

IV. CC LOI SAI LM TRONG KIM NH GI THUYT

1. Sai lm loi I

2. Sai lm loi II

V. KIM NH TRUNG BNH TNG TH

1. Kim nh trung bnh tng th vi gi nh tng th c phn phi chun

v phng sai tng th c bit trc

2. Kim nh gi thuyt ca trung bnh tng th khi cha bit phng sai

VI. KIM NH T L P TRONG TNG TH VI MU LN

VII. KIM NH PHNG SAI CA MT PHN PHI CHUN

VIII. KIM NH S KHC NHAU CA HAI TRUNG BNH TRONG HAI TNG
TH

1. Kim nh da trn phi hp tng cp

 2. Kim nh da trn mu c lp

IX. KIM NH S KHC BIT CA HAI T L TNG TH

1. Trng hp 1: Chnh lch hai t l tng th bng 0

2. Trng hp 2: Chnh lch hai t l tng th bng D

BI TP

I. KHI NIM
Khi mt mu c chn ra t mt tng th, cc thng tin ca mu c th ni ln c
im ca tng th hoc cng c th dng nh gi s phng on hoc mt gi thuyt
c gi nh.
V d:

1. Mt nh sn xut ko cho rng trung bnh mi hp (0,5kg) c khong 82 vin ko.

kim tra iu ny, ngu nhin nhng hp ko c chn ra kim tra, m v tnh
ton.

2. Mt nh sn xut nc gii kht mun kim tra gi nh v t l lng tp cht c

trong thnh phm nhiu nht l 0,5%. Ngu nhin nhng chai v lon nc gii kht c
chn ra kim tra mt cch cn thn v t l tp cht ny.

3. Mt qun tr Marketing mun kim tra gi nh doanh thu ca cng ty tng trung
bnh t nht 5% sau t qung co. ng ta kim tra gi nh bng cch lit k doanh thu
trc v sau chin dch qung co tnh ton.

4. Mt i pht thanh truyn hnh mun bit nhng chng trnh Ti vi c tha mn cho
c qu ng v qu b hay khng. kim tra iu ny, ng ta ly kin ca nam v n
mt cch ngu nhin trong khu vc pht hnh ca mnh, x l thng tin v cho kt lun.

II. QUI TRNH TNG QUT TRONG KIM NH GI THUYT

1. Chn loi kim nh: Ty theo mc ch nghin cu c nhiu loi kim nh khc nhau
nh:

a. Nhng kim nh n gin v trung bnh tng th () phng sai tng th (2), hoc
t l tng th (p).

b. Kim nh s khc sai v trung bnh () phng sai (2), hoc t l (p) ca hai tng
th hay nhiu tng th.
 c. Kim nh ca mt t hp ca nhng bin c lp v nhng bin ph thuc ca cc
nhn t nh hng n cc vn nghin cu.

2. Mc ch ca kim nh.

3. t gi thuyt H0 v H1: dng mt ui hoc hai ui.

4. t gi thuyt cho c mu, tng th, dng phn phi chun hay phn phi bt k, mu
ngu nhin c lp hay mu ngu nhin phn tng.

5. Tnh ton bin ngu nhin ca kim nh nh bin Z (trong phn phi chun), t (trong
phn phi Student t) hay 2 (trong phn phi Chi bnh phng).

6. Quyt nh bc b hay chp nhn gi thuyt H0 thng qua vic so snh gia gi tr kim
nh tnh ton c v gi tr tra bng.

7. Gii thch v kt lun v vn c gi nh.

Qui trnh tng qut trong kim nh gi thuyt s c chi tit trong cc v d phn
sau ca chng ny. Sau y l mt s c s c lng v suy lun:

Dng trung bnh mu hoc s trung v c lng trung bnh

tng th ()

Dng phng sai mu (S2) c lng phng sai tng th (2).

Dng lch chun (S) c lng lch chun tng th ().

Dng t l mu c lng t l tng th p.

III. CC LOI GI THUYT TRONG THNG K

1. Gi thuyt H0: (The null hypothesis)

d hiu, c k hiu cho cc tham s ca tng th nh s trung bnh (), phng

sai (2), phng hoc t l (p). Vy gi thuyt H0 l tham s ca tng th th bng vi gi
tr 0 c th no trong trng hp gi thuyt c gi tr n, ngha li H0: = 0 (kim
nh hai ui), hoc gi thuyt l mt dy ca gi tr, lc
H0: 0 hay H0: 0 (kim nh mt ui)

2. Gi thuyt H1: (The Alternative Hypothesis)

 Gi thuyt H1 l kt qu ngc li ca gi thuyt H0, nu gi thuyt H0 ng th gi
thuyt H1 sai v ngc li. Vy cp gi thuyt H0 v H1 c th hin trong cc trng hp
kim nh nh sau:
+ Trong trng hp kim nh dng hai ui (Two-tail test):

+ Trong trng hp kim nh dng mt ui (One- tail test):

hoc

V d: Tr li cc v d phn I. Trang 122, ta c cc cp gi thuyt H0 v H1 nh sau:

IV. CC LOI SAI LM TRONG KIM NH GI THUYT

L sai lm ca vic bc b gi thuyt H0 khi gi thuyt ny ng mc ngha no

ca kim nh, ngha l nu quyt nh xc sut bc b gi thuyt H0 khi gi thuyt ny ng
l th xc sut chp nhn n l (1- ).

Ngc li sai lm loi I l sai lm loi II l loi sai lm ca vic chp nhn gi thuyt H0
khi gi thuyt ny sai. Nu xc sut ca vic quyt nh chp nhn mt gi thuyt H0 sai
c k hiu l th xc sut bc b gi thuyt ny l (1-

Nhng quyt nh da trn gi thuyt H0 c tm tt nh sau:

V d: tr li v d 2 (trang 118) v lng tp cht c trong thnh phm ta xt:
Sai lm loi I:

- Gi thuyt H0: Lng tp cht nhiu nht l 0,5%.

- Thc cht lng tp cht nhiu nht l 0,5%, c ngha l gi thuyt H0 ng. Nhng
qua kim nh ta li bc b gi thuyt ny, vy ta mc phi sai lm loi I: bc b mt gi
thuyt ng. iu ny cho ta mt kt lun rng t l tp cht c trong nc gii kht t nht l
0,5%, qu t l tp cht cho php, iu ny s gy nh hng khng tt n ngi tiu dng.
Sai lm loi II:

- Gi thuyt H0: Lng tp cht nhiu nht l 0,5%.

- Thc cht lng tp cht c trong nc gii kht t nht l 0,5%, c ngha l gi
thuyt H0 sai. Nhng qua kim nh ta li chp nhn gi thuyt ny, vy ta mc phi sai
lm loi II: chp nhn mt gi thuyt sai. iu ny cho ta kt lun rng t l tp cht c trong
nc gii kht nhiu nht l 0,5%.
V. KIM NH TRUNG BNH TNG TH
1. Kim nh trung bnh tng th () vi gi nh tng th c phn phi chun, v phng sai tng th
( 2) c bit trc.

1.1 Trng hp mu nh: n < 30

Chng ta bt u vi vic kim nh gi thuyt n gin rng trung bnh tng th () th
bng mt gi tr c th no . Gi s rng chng ta c mt mu ngu nhin c n phn t
c chn ra t mt tng th c phn phi chun vi trung bnh () v phng sai (2). Nu
trung bnh ca mu n phn t l v kim nh mc ngha . Ta c cc gi thuyt
c v d nh sau:
1. t gi thuyt:
 4. Kt lun: sau khi kim nh ta kt lun thc cht ca vn suy ra t thng tin mu cho
tng th.

V d 1: Mt qui trnh sn xut qu bng bn nu sn xut trong mt dy chuyn chnh xc

th trng lng ca cc qu bng c phn phi chun vi = 5g v lch chun (= 0,1g.
Mt qun c nh my nhn nh rng c mt s tng ln v trng lng trung bnh ca cc
qu bng c sn xut ra, vi lch chun khng thay i. Mt mu ngu nhin gm 16
qu bng c chn kim tra vi trung bnh g. Kim nh gi thit Ho cho
rng trung bnh ton b cc bng bn c sn xut ra ca nh my c trng lng ti a l
5g mc ngha 5% v 10%.

Ta c:

Trng hp 1:

Trng hp 1:
 4. Kt lun:

Trng hp 1: Vi mc ngha 5%, s liu ca mu quan st khng bng chng

bc b gi thuyt H0, ngha l trng lng trung bnh ca cc qu bng trong tng th ti a
l 5g.

Trng hp 2: mc ngha 10% gi thuyt H0 b bc b, ngha l s liu ca mu quan

st cho ta kt lun rng trng lng thc t trung bnh tng th cc qu bng trn 5g.

Nh vy, c mt vn xut hin y rng mc ngha no ca (gia 5% v 10%

th gi thuyt H0 b bc b, gi tr ti mc ( c gi l gi tr p (p value: probability
value).

Tr li v d trn, Z trong kim nh bng 1,52. Nh vy gi thuyt H0 b bc b

bt c gi tr no ca m Z nh hn 1,52. C th, tm gi tr p trong trng hp nh
sau:

Z = 1,52
Tra bng ta c: iu

P (Z1,52) = 0,4357

=> = 0,5 - P (Z1,52) = 0,5 - 0,4357 = 0, 0643

Hay = 6,43%

iu ny cho ta suy lun rng gi thit H 0 c th b bc b bt k gi tr no ln

hn 6,43%, bi v khi > 6,43% th Z = 1,52 nm trong vng bc b gi thuyt
(tham kho s di y)

Tm tt cc trng hp tng qut cho hai dng kim nh hai ui v mt ui:

V d 2: Mt my khoan l trn tm kim loi, ng knh ca nhng l khoan c phn phi
chun vi = 2cm v c lch chun l 0,06cm. kim tra tnh cht chnh xc ca my
khoan, ng knh ca cc l khoan ngu nhin c chn ra o. Gi s lch chun
khng thay i, mt mu gm 9 s o vi ng knh trung bnh = 1,95cm. Hy kim nh
gi thuyt H0 rng trung bnh tng th () l 2cm mc ngha 5%, v tm gi tr p ca
kim nh?
1. Gi thit:

2. Kim nh:

3. Quyt nh: Gi tr tra bng

Ta c:

V vy, ta bc b gi thuyt H0 mc ngha 5%, ngha l trung bnh ng knh ca cc l

khoan c th trn di 2cm.

y chng ta cng c th tm gi tr p xem gi thuyt H0 b bc b ti mc ngha nh

nht l bao nhiu?

Ta c:
4. Kt lun: Gi thuyt H0 c th b bc b da vo kim nh "hai ui" bt c gi tr
no ca ln hn 1,24%. iu ny cng cho ta nghi ng v tnh chnh xc ca my khoan v
ng knh ca l khoan l khon 2cm.

1.2 Trng hp mu ln: n > 30

Cc bc thc hin ging nh trng hp mu nh nhng thay phng sai chung (2) bng
phng sai mu trong phn tnh ton kim nh.
Gi tr kim nh:

2. Kim nh gi thuyt ca trung bnh tng th khi cha bit phng sai ( 2)

Gi s chng ta c mt mu ngu nhin gm n phn t t mt tng th c phn phi

chun vi trung bnh . th c Nu trung bnh v lch chun ca mu ln lt l v
Sx, v kim nh mc ngha th ba dng tng qut ca kim nh nh sau:

1. Gi thit:

2. Kim nh:

Kim nh gi thuyt ca tng th trung bnh tng th khi cha bit phng
2
sai ( ), ta dng bin ngu nhin t vi (1-n) t do thay cho bin ngu nhin Z trong phn
tch gi tr kim nh.

V d: Tng gim c cng ty kinh doanh khch sn du lch ca thnh ph Y bit rng doanh
thu trung bnh ca cc khch sn thng 12 tng ln 20% so vi thng 11. Su khch sn ngu
nhin c chn ra v ghi nhn doanh thu tng ln nh sau (%):
19,2 18,4 19,8 20,2 20,4 19,0
Gi s phn phi ca tng th l phn phi chun, hy kim nh gi thuyt H0 rng tc
tng trung bnh ca doanh thu cng ty l 20% da vo kim nh "hai ui" mc ngha
10%.
1. Gi thuyt
2. Gi tr kim nh:

vi

Vy:

Ta thy t = -1,597 nm gia -2,015 v + 2,015 trong vng chp nhn H0.

4. Kt lun: Tc tng doanh thu trung bnh ca khch sn bng 20% l s tht mc
ngha 10%.

VI. KIM NH T L P TRONG TNG TH VI MU LN (n>40)

Trong nhiu vn thc t, chng ta mun kim nh gi thuyt v t l ca cc phn

t trong mt tng th ln. y chng ta suy lun vn cho tng th da vo t l ca n
v trong mu ngu nhin vi mc ngha

Nu k hiu:
C 3 trng hp tng qut trong kim nh c din gii di y:

1. Gi thit:

2. Kim nh:

V d: Mt mu ngu nhin gm 199 nh u t trong mt thnh ph ln, 104 trong s h

ng vi cu ni rng: "lu lng tin mt trong hot ng kinh doanh l mt s o c gi
tr ca kh nng sinh li". Hy kim nh gi thuyt mc ngha 10% da vo kim nh
"hai ui" rng phn na s nh u t (50%) s ng vi cu ni trn.

1. Gi thit:

2. Kim nh:

4. Kt lun: Nhng s liu trn khng bng chng bc b gi thuyt H0 cho rng
50% cc nh u t trong cng ty ng rng lu lng tin mt trong hot ng kinh doanh
l mt s o c gi tr ca kh nng sinh li.

VII. KIM NH PHNG SAI CA MT PHN PHI CHUN

Gi s rng chng ta c mt ngu nhin vi n phn t c quan st t mt tng th c

phn phi chun vi phng sai 2. Nu phng sai mu l ,o l mt gi tr c th no
ca phng sai cn kim nh v kim nh mc ngha ta c:
 V d, t c tiu chun c t ra cho mc tp cht trong sn phm cht ha
hc l khng vt qu 4%. Mt mu ngu nhin gm 20 sn phm c phng sai mu 5,62
trong phn trm mc ca tp cht. Hy kim nh gi thuyt H0 mc ngha 10% rng
phng sai chung ca tng th khng vt qu 4%.

1. Gi thuyt:

2. Kim nh:

4. Kt lun: mc ngha 10%, s liu khng bng chng bt b gi thuyt cho

rng phng sai chung ca phn trm mc phc tp cht ti a l 4.

VIII. KIM NH S KHC NHAU CA HAI TRUNG BNH TRONG HAI TNG
TH
 1. Kim nh da trn phi hp tng cp (Matched pairs):

Gi s rng chng ta c mt mu ngu nhin gm n cp quan st t nhng phn phi ca hai

tng th c trung bnh ln lt l v . t v l trung bnh v lch chun cho
s khc nhau ca n cp . Nu tng th ca s khc nhau ny c phn phi chun,
l mt gi tr c th no kim nh v kim nh mc ngha ta c ba trng hp
kim nh tng qut nh sau:

V d: C mt nghin cu nhm mc ch kim tra s gi nh ni dung qung co ca cc

sn phm khi xem ti vi trong 24 gi. Cng ty a ra 2 loi nhn hiu qung co cho 10 sn
phm khc nhau. Ti liu thu nhp sau y l lng ngi sau khi phng vn nh hai loi
nhn hiu khi xem Ti vi:

Sn phm Loi 1 Loi 2 Chnh lch

(i) (xi) (yi) di di2

1 137 53 84 7.056

2 135 114 21 441

3 83 81 2 4

4 125 86 39 1.521

5 47 34 13 169
 6 46 66 -20 400

7 114 89 25 625

8 157 113 44 1.936

9 57 88 -31 961

10 144 111 33 1.089

Tng cng: 210 14.202

Gi s phn phi tng th ca cc chnh lch ny c phn phi chun. Hy kim nh

gi thuyt rng khng c s khc bit gia trung bnh ca hai loi nhn hiu (D0 = 0) ca
ngi xem mc ngha 5% v 2,5%.

4. Kt lun: Nh vy gi thuyt H0 rng c s bng nhau ca hai trung bnh tng th v s

gi nh nhn hiu sn phm b bc b mc ngha 5% nhng c chp nhn mc
ngha 2,5% mc d s liu trong bng trn cho thy rng trung bnh nhn hiu loi 1 cao hn.

2. Kim nh da trn mu c lp:

Gi s chng ta c mt mu ngu nhin gm nx quan st t mt tng th c phn phi trung
bnh x v phng sai , v mt mu ngu nhin khc gm ny quan st t mt tng th
cng c phn phi chun vi trung bnh y v phng sai . Trng hp s quan st mu
ln ta c th thay th phng sai tng th bng phng sai mu. Nu ln lt l trung
bnh mu ca hai tng th x v y; D0 l mt gi tr no trong kim nh mc ngha ta
c ba trng hp kim nh tng qut nh sau:

V d: Mt cuc iu tra trong thc t cc k ton vin v chuyn mn k ton c thc hin
trong hot ng kinh doanh cc cng ty. Cc ng vin tr li nh du im s t 1 (hon
ton khng ng ) n 5 (hon ton ng ) vi cu ni sau y: Ph n c nghip v k
ton th c nhim v v v tr trong cng vic nh nam gii. Mt mu ngu nhin gm 186
nam k ton trong thang im tr li c trung bnh l 4,059 v chnh lch chun 0,839.
Mt mu ngu nhin khc gm 172 n k ton c trung bnh cho thang im tr li l 3,680
v lch chun 0,996. Hy kim nh gi thuyt H0 cho trung bnh hai tng th th bng
nhau trn c s gi thuyt H1 rng trung bnh th cao hn cho cc nam k ton vin.

t x v y ln lt l trung bnh tng th cho nam v n k ton vin. Ta c:

IX. KIM NH S KHC BIT CA HAI T L TNG TH (trng hp mu ln c lp)

1. Trng hp 1: Chnh lch hai t l tng th bng 0

2. Trng hp 2: Chnh lch hai t l tng th bng D

V d: Thng tin t mt bi bo cho bit rng th phn cho vay ca mt s ngn hng i vi
cc hng xe hi ang b gim st. Bi bo vit rng nm 1990 cc ngn hng cho vay n cc
hng ny khong 53% nhng n nm 1996 ch cn 43%. Gi s rng ngu nhin trong 100
ln vay ca cc hng xe hi c 53 ln vay t ngn hng vo nm 1990 v 43 ln vo nm
1996. Hy kim nh hai ui s bng nhau ca hai t l tng th v vic vay ca cc hng xe
hi ti cc ngn hng nm 1990 v nm 1996 mc ngha 10%.
Tra bng phn phi chun ta c Z/2 = Z5% = 1,645. Nh vy, gi tr kim nh ri vo vng
chp nhn gi thuyt H0, c ngha l ti liu khng c s ni ln rng th phn cho vay
ca cc ngn hng n cc hng xe l thay i gia hai nm 1990 v 1996.

BI TP

1. Mt nh sn xut thuc ty ang quan tm n lng cht bn ln trong thuc vin v

mong mun iu ny khng c vt qu 3%. Trong dy chuyn sn xut hon chnh s tp
trung ca tp cht theo sau mt phn phi chun c lch chun 0,4%. Mt mu ngu nhin
64 vin thuc c ly ra kim tra v thy rng trung bnh t l lng cht bn l 3,07%.

a. Kim nh gi thuyt H0 cho rng trung bnh tng th ca lng tp cht l 3% vi

i thuyt H1 cho ch tiu ny ln hn 3% mc ngha 5%?

b. Tm gi tr P ca kim nh?

c. Khng cn tnh ton, nu kim nh dng 2 ui th gi tr P ln hn, nh hn hay

bng vi gi tr P cu b?

d. Ti sao trong bi tp ny kim nh dng 1 ui th ph hp hn?

2. Mt nh sn xut m t mun ci tin mt s ph tng bo m tit kim xng khi m

t hot ng. Cc m t nn t mc tit kim rng c mt lt xng so vi ban u xe chy
thm t nht c 3 km. 100 xe m t c chn ra nh gi th thy rng trung bnh 1 lt
xng xe ch chy thm c 2,4 km v lch chun l 1,8. Hy kim nh gi thuyt H0
mc ngha 5% cho trung bnh tng th rng c 1 lt xng xe chy thm t nht 3 km mc
ngha 5% v tm gi tr P ca kim nh?

3. Mt qui trnh sn xut du gi u, khi dy chuyn sn xut hot ng hon chnh th mi

kin sn xut ra c trng lng trung bnh l 20 kg. Mt mu ngu nhin gm 9 kin c
chn ra cn c trng lng nh sau (kg).

21,4 19,7 19,7 20,6 20,8 20,1 19,7 20,3 20,9

Gi s rng phn phi ca tng th l phn phi chun, hy kim nh gi thuyt mc

ngha 5% da vo dng kim nh 2 ui vi gi thuyt H0 cho rng qu trnh sn xut th
hot ng mt cch chnh xc?

4. Mt nh phn phi bia trong mt thnh ph khng nh rng: bng cch qung co v cch
tip cn khch hng mi cc ca hng, mi tun trong cc ca hng bn trung bnh tng
thm 50 kt bia. Mt mu ngu nhin gm 20 ca hng c chn ra xc nh li khng
nh trn th thy trung bnh mi ca hng ch bn c 41,3 kt bia v lch chun l 12,2.
Hy t gi s kim nh gi thuyt cho rng mi tun bn thm c 50 kt mi ca
hng mc ngha 5%.
5. Trong 361 ch nhn ca ca hng bn l v cc cng ty thnh cng trong kinh doanh th
c 105 ngi ni rng mt trong nhng nguyn nhn dn n thnh cng l do c t vn v
chuyn mn khi m doanh nghip. Hy kim nh rng c 25% thnh vin ca tng th
thnh cng trong kinh doanh l do c t vn khi m doanh nghip.

6. Mt mu ngu nhin gm 998 thanh nin trong thnh ph X, trong 17,3% thnh vin
khng ng vi cu ni: Qung co sn phm trn ti vi c nh hng n ngi tiu dng
tt hn cc phng tin khc. Hy kim nh mc ngha 5% gi thuyt H0 rng c t nht
25% thanh nin thnh ph X khng ng vi cu ni trn.

7. C mt cuc iu tra nghin cu nh gi tin lng khi im mi thng ca sinh vin

nam v sinh vin n sau khi tt nghip. Nhng ngi nghin cu chn ngu nhin 8 cp sinh
vin nhn c vic lm 8 cng ty khc nhau (nhng cng loi doanh nghip). y
chng ta gi nh rng kh nng, trnh ca cc sinh vin ny th khng khc nhau m im
khc nhau c bn l gii tnh. Mi cp l mt nam v mt n, v phn phi ca tng th l
phn phi chun. Hy kim nh gi thuyt H0 cho rng trung bnh tin lng khi im ca
sinh vin nam v sinh vin n th bng nhau vi i thuyt H1 l tin lng ca sinh vin
nam cao hn mc ngha 5%?

vt: 1000 ng

Tin lng khi im

Cp sinh vin Nam N

1 524 452

2 494 472

3 568 586

4 434 446

5 472 524
 6 586 518

7 566 570

8 486 426

8. nh gi hiu qu ca vic khch l s tr li bng th ca khch hng trong mt

nghin cu tm hiu th hiu tiu dng sn phm. Cng ty dng c hai hnh thc, gi bng cu
hi km qu khch l v khng km qu.

Trng hp 1: Gi 432 bng cu hi km qu th t l tht thot l 9,1% (t l m cng

ty khng nhn li bng cu hi t khch hng).

Trng hp 2: Gi 431 bng cu hi khng km qu th t l tht thot l 10,4%.

Hy kim nh gi thuyt H0 rng hai t l trn ca hai tng th th bng nhau vi i thuyt
H1 cho rng t l ny s ln hn trong trng hp khng c qu km theo bng cu hi.

9. Mt mu ngu nhin gm 160 nh doanh nghip, trong 62 ngi ng vi cu ni:

Mt s ni ting trong cch c x v li sng c o c th t quan trng trong c hi c
thng chc ca cc qun c v trng ph phng hn l s ni ting v vic kim ra tin
cho cng ty. Hy kim nh gi thuyt H0 cho rng phn na trong tt c nh doanh nghip
ng vi cu ni trn da vo kim nh dng 2 ui.