SERTLK

1. Suyun mineralleri eritme zellii nedeniyle doa sularnn iinde eitli bileikler halinde
minerallere rastlanmaktadr. zellikle tabiatta bol miktarda bulunan Ca ve Mg a su iinde ok
rastlanr. Bu metal bileikleri suya sertlik verirler.

2. Bir suyun sertlii o suyun sabunu keltme zellii olarak da tanmlanabilir. Sabun su
iindeki Ca ve Mg iyonlarnn varl ile kelir. Dier baz metal iyonlar da (Fe, Zn, Al, Mn)
bu kelmeye katlrlar. Fakat genellikle Ca ve Mg iyonlar dierlerine nazaran ok daha fazla
olduundan sertlik bu iki mineralin bulunmasyla ifade edilir.

3. Su CO2 ierirse karbonik asit kalkeri eriterek bikarbonat (H2CO3) haline evirir.
Bikarbonatlar ise su ierisinde kalkerden ok fazla erirler. Bylece CO 2 de sularda sertlii
meydana getiren dier bir nemli madde olarak ortaya kar.

CO2 + H2O H2CO3

CaCO3 + H2CO3 Ca(HCO3)2
MgCO3 + H2CO3 Mg(HCO3)2

Sularn sertlii temas ettikleri jeolojik yap ile alakaldr. Bu nedenle genel olarak yer alt
sularnn yzeysel sulara nazaran daha sert olduu sylenebilir.

Sertlik snflandrlmas: Sularn sertlik derecelerine gre snflandrlmas lkeden lkeye

veya bir lkenin farkl blgelerine gre deiebilir. Bir blge iin sert kabul edilen su dier
blge iin yumuak olabilir. lkemizde F s kullanlmaktadr.

Fransz sertlii: 1 lt suda 10 mg CaCO3 ieren su 1 FS denir.

ngiliz sertlii: 1 lt suda 14,3 mg CaCO3 ieren su
Alman sertlii: 1 lt suda 17,8 mg CaCO3 ieren su

0-75 mg/lt yumuak su 150-300 mg/lt sert su

75-150 mg/lt orta sert su >300 mg/lt ok sert su

*Tabiatta 1000 mg/lt den daha fazla sert sulara rastlanmaz.

Sertlik eitleri: Sertlik su iindeki metal iyonlarna veya asit kklerine gre
snflandrlabilir. Metal iyonlarna gre sertlik Ca ve Mg iyonlarna gre yaplr. Sert sularn
yumuatlmasnda su iindeki Ca ve Mg iyonlarnn meydana getirdikleri sertliklerin ayr ayr
bilinmesi gerekir. Bu nedenle toplam sertlie ilave Ca ve Mg sertliklerinin mutlaka tayin
edilmesi gerekir. Asit kklerine gre yaplan snflandrmada ise sertlik karbonat ve karbonat
olmayan sertlik diye 2 gruba ayrlr. Su iindeki alkalilik iyonlarnn (HCO 3-, CO3- ve OH-)
bal bulunduu Ca ve Mg iyonlarnn sebep olduu sertlie karbonat sertlii denir.Sudaki
HCO3- (bikarbonat) iyonlarnn meydana getirdii sertlie geici sertlik de denir. Zira byle
bir su kaynatld zaman CO2 uarak CaCO3 kerek su sertlii azalr. Dier asit kklerine
(SO4-2, NO3- , Cl-) bal Ca ve Mg de meydana gelen sertlie karbonat olmayan sertlik ad
verilir. Suyun toplam sertlii ve alkalilii tayin edilirse karbonat olmayan sertlik de buradan
bulunabilir.

Toplam Sertlik = Alkalilik + Karbonat Olmayan Sertlik

Baz durumlarda su iindeki alkalilik iyonlar sertlii meydana getiren metal iyonlarndan
daha fazladr. Bu takdirde alkalilik iyonlar Na+ ve K+ ile birleerek negatif karbonat olmayan
sertlii meydana getirirler.

SERTLK ETLER ve MEYDANA GEL EKLLER

Katy Anyon
on
Sertlik Karbonat HCO3- Alkalilik
Ca+2 CO3- iyonlar
Mg+2
yonlar OH-
Fe+2
Al+3

Karbonat Olmayan
Sertlik
Negatif
Karbonat

Sertlik Na+ SO4-

Yapmaya K+ Cl- Asit
n yonlar NH4+ NO3- iyonlar
Ntr Tuzlar
Su Sertlik Tayin Yntemleri

1. yon Analizlerinden Hesap Yoluyla

2. EDTA (Etilen DiaminTetraAsetikasit)
3. Sabun zeltisi kullanlarak yaplan sertlik yntemi

Toplam Sertlik = Kalc Sertlik + Geici Sertlik

(SO4-2, NO3- , Cl-) (Karbonat Sertlii)
TS = KS + GS

Bikarbonat iyonlarnn oluturduu sertlik geici sertliktir.

Ca(HCO3) CACO3 + H2O + CO2

Bikarbonat sertlii mg/l CaCO3cinsinden ifade edilir. Alkalinite toplam sertlikten byk ise
toplam sertlik geici sertlie eit olur.

Alkalinite Toplam Sertlik TS+GS

Alkalinite Toplam Sertlik Alkalinite = Toplam Sertlik

Sertlik Giderme Yntemleri

Kire- Soda Yntemi
Ca-2 iyonlarnn CaCO3 eklinde dntrlmesi esasna dayanr. Bu yntemde ortama nce
kire ilavesi yaplr. Kire ya CaO ya da Ca(OH)2 eklinde ifade edilir. Ortamn pHs yksek
ise ortamdan CO2 gaz geirilmesi gereklidir. Geici ya da kalc olsun Mg sertlii iin ayr
ayr ilaveler yaplr. Ar doz olarak daime 35 mg/ltCaO ilavesi gereklidir. Bu ilave Mgnin
kmesi iin gerekli olan pHn (10,8) salamas iin yaplr.

CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + 2H2O

Ca+2 + 2HCO3- + Ca(OH)2 2CaCO3 +2H2O

Mg+2 + 2HCO2- + Ca(OH)2 CaCO3 + Mg+2 +CO3-2 +2H2O

Mg+2 +CO3-2 + Ca(OH)2 CaCO3 + Mg(OH)2

 Mg+2 +SO4-2 + Ca(OH)2 Ca +2 + Mg(OH)2+ SO4-2

CO2 iin ilave edilmesi gereken kire miktar;

56
CO2 (mg/lt)x 44 = mg/ltCaO

Alkalinite iin ilave edilmesi gereken kire miktar;

56
Alkalinite (mg/lt CaCO3)x 100 = mg/ltCaO

Mg+2 iin ilave edilmesi gereken kire miktar;

56
Mg+2 (mg/lt) x 24 = mg/ltCaO

Suda kalc sertlii meydana getiren Ca soda ilavesi (Na2CO3) ile uzaklatrlmas yaplr.

Ca+2 + Na2CO3 CaCO3 +Na+2

106
Kalc sertlik (mg/lt CaCO3) x 100 = mg/lt Na2CO3

Sertliin giderilmesinde kullanlan kire %90, soda ise %98 saflktaki maddelerce yaplr.

RNEK: Bir su analiz neticesi aadaki gibidir. Sertliin giderilmesi iin kire ve soda
miktarn bulunuz.
TS= 280 mg/lt Alkalinite = 150 mg/lt CaCO3
Mg+2 = mg/lt CO2 = 8 mg/lt
ZM:

106
KS= X 100 = (soda miktar)

56
Mg+2 = 36 x 24 = ..

56
Alkalinite = 150 x 100 =

56
CO2 = 8 x 44 = ..

TS = KS + GS

KS= 280-150

Ortama ar doz 35 mg ilavesini de unutmayacaz.

SUYUN DENGELENMES

pH, Ca ve alkalinitenin CaCO3 ile doygunluk dengesinin ayarlanmasdr. Su denge halinde

iken ne CaCO3 kmesi olacak ne de CaCO3 znecektir. Atmosferde %0,3 orannda CO2
vardr. Bu CO2 aadaki denge reaksiyonuna gre suda znr.

CO 2(aq)
K=
CO2(g)CO2 (aq) P CO2

Destile suda 1 mg/lt CO2 znm olarak bulunabilir. Yzeysel sularda znm olarak
bulunan CO2 daha fazladr. (Canl mikroorganizma faaliyetleri nedeniyle)
Suda znm olan CO2, karbonik asit oluturur.

[ HCO3 ]
CO2 (aq) + H2O H2CO3 K= CO2 (aq)

Suda znm olan CO2, HCO3in yaklak 500 katdr. Bu nedenle pratikte CO 2 olarak
alnr. (HCO3 dikkate alnmaz.)

H2CO3 HCO3- + H+ K1= 4,5x10-7

HCO3- CO3-2 +H+ K2 = 4,7x10-11
CaCO3 (k) Ca+2 + CO3-2 K3 = 4,5x 109

K
CaCO3 (k) + H Ca + HCO3
+ +2 -
K= K2 = 95,74

Ortamda znm olarak CO2 bulunduu takdirde aadaki denklem oluur.

K K1
CaCO3 (k) + H2CO3Ca + 2HCO3
+2 -
K= K2 = 4,36x10-5

H2CO3 = [CO2][ H2CO3]

Sudaki toplam alkaliniteye T dersek,

T= [HCO3-] + 2[CO3-2] + [OH-] - [H+]

Alkalinite ya ekovalite cinsinden mg/lt CaCO 3 cinsinden tanmlanabilir. znm karbonik

trlerinin konsantrasyonu

T = [H2CO3] + [HCO3-] + [CO3-2]

HCO3-
25C suda znm olan CO 2, CO3
-2
,OH-, HCO3- konsantrasyonlar yaklak aadaki
OH-
CO3-2
gibidir.

CO2
Alkalinite
mg/lt CaCO3

CO2: mg/lt

6,5 13,5
pH

TLMAN ERLER :

Mg iermeyen ya da ok az ieren zellikle sert sular iin tilman erileri kullanlr. Tilman
erileri CO2 ile HCO3- konsantrasyonlar arasnda izilen erilerdir.

CO
2

B .
. A

. C

HCO3-

A noktasnda su dengede

B noktasnda daha fazla CO2 var demektir. Yani su kemirici zellik gsterir. Suyun bu zellii
kire ilavesi ile giderilir.

C noktasnda ise su ta yapc zelliktedir. Suya ya asit ediliri veya sudan CO2 gaz geirilir.

+
H


3
CO2+H2O H2CO3 HCO3-+ H+ [CO2] = HCO



 Ka
CaCO3 (k) + H Ca + HCO3
+ +2 - +
[H ]= - +2
K = [HCO3 ][Ca ]

LAGELER DOYGUNLUK ERLER:

Yumuak sular ve alkalinitesi dk olan sular iin kullanlr.

IsLagelier indisi

pHs doygunluk noktasndaki pH

 FOSFAT GDERLMES

Fosfat mikroorganizmalarn ve yosunlarn besin kaynadr. trifikasyona da neden olur.

me suyunda alg, tat, koku olumasna neden olduu iin uzaklatrlmas gerekir.

Kullanlm sularda fosfat giderilmesi: Kullanlm sulardan fosfat znrl az olan bir
bileik halinde ktrlmelidir. Fosfor yosunlar iin besin kaynadr. me suyu kaynaklarn
da da alg bymelerine, tat ve koku sorunlarna neden olduundan giderilmesi gerekmektedir.

Fosfat Ca, Al ve fe bileikleri halinde ortamdan ktrlr. Fosfat giderilmesi iin ilave edilen
maddeler ncelikle suyun alkalinitesi ise reaksiyona girerler. Bu nedenle ilave edilen CaCO 3
(kire) miktar stokiyometrik olarak hesaplanandan farkldr. Oluan amur miktarnn
hesaplanabilmesi iin meydana gelen kimyasal reaksiyonlar bilmemiz gerekmektedir.

pH y ksek
5Ca+2 + 3PO4-3 + OH- Ca5(PO4)3 (OH)

pH=5 , 56 , 5
Al+3 + HnPO43-n AlPO4 + nH+

pH=4 ,55
Fe+3 + HnPO43-n FePO4 + nH+

Alkalinite olarak reaksiyona girdiinde AlOH, FeOH ve CaOH olarak ker.

Kire ilavesi:

5Ca+2 + 3PO4-3 + OH- Ca5(PO4)3 (OH)

Mg+2 + OH- Mg(OH)2

Ca+2 + CO3-2 CaCO3

Al2(SO4)3 ilavesi :

Al+3 + PO4 AlPO4

Al+3 + 3OH- Al(OH)3

Fe+3 ilavesi:

Fe+3 + PO43-n FePO4

Fe+3 + 3OH- Fe(OH)3

Kire lavesi ile Fosfor Giderimi:

Genel olarak 3 fiziksel veya kimyasal reaksiyon aamasnda oluan fosfat giderilmesini 3
blme ayrabiliriz.
1. Koaglasyon : kimyasal madde ilavesi ile askda olan ve fosfat ieren maddeler bir
araya gelip dierlerinden ayrlrlar.
2. Floklasyon: koaglasyondan sonra oluan bu aamada kebilecek duruma gelmi
olan tanecikler kmeye balar.
3. Sedimentasyon: bu aamada ar olan kat maddeler yerekimine bal olarak kerler.

Fosfor uzaklatrmada fosfor verimineetki eden baz temel faktrler vardr. rnein kartrma
ksa srerse kebilecek duruma gelen tanecikler kemeden sistemden atlrlar. pH
deiiklikleri yine verimi etkileyen nemli faaliyetlerden biridir. pHn 11 den byk olmas
gerekmektedir. pHa bal olarak oluan kk yumaklar byk yumaklara nazaran yava
kelir.

Kire besleme sistemin nemli bir blmdr. Buradaki bir kesinti fosfor uzaklatrma
verimini direkt olarak etkiler. Pompalar ve boru hatlarnn etkin bir biimde almas
gerekmektedir. CaCO3 oluumu nedeniyle borularda oluabilecek tkanklar sratle
giderilmektedir.

Al lavesi ile Fosfor Giderilmesi:

Kire ilavesi ile fosfor giderilmesine benzeyen Al ilavesi ile fosfor giderilmesinden Al suyun
Alkalinitesi ile reaksiyona girer. Al dozaj alkaliniteye bal olarak deiir. 0-0,5 mg/lt fosforu
gidebilmek iin gereken Al dozaj 200-400 ltdir. Optimum pH ise 6 civarndadr.

Soru: Ham atksuda kimyasal ktrme ile fosfor giderilmesinde teekkl eden amur
miktarn hesaplaynz.
Ham Atksu Deerleri Ca+2 = 80 mg/lt
Debi=Q= 1000 m3/gn Mg= 10mg/l
TKM= 220 mg /lt
Uucu askl kat madde= 150 mg/l Artlm Suyun Deerleri
PO4-3 , P cinsinden= 10 mg/lt PO4-3 , P cinsinden= 0,5 mg/lt
Toplam sertlik = 240 mg/lt Ca+2 = 60 mg/lt
Mg= 0 mg/l
a) Kimyasal ktrmede 400mg/ltCa(OH)2 kullanlmaktadr. Teekkl eden amur %92,5
su ihtiva etmekte ve younluu 1,07 kg/ldir. Kire ilavesi ile TKMnin %85i
giderilebilmektedir. Meydana gelen zeltiyi hesaplaynz. n ktrmede TKMnin
%60 giderilmektedir. Meydana gelen amur %94 su ihtiva etmektedir ve younluu
1,013 kg/ldir.
b) Ayn suyu ktrme havuzunda muamele edildiinde TKM %60 giderilmektedir. Bu
ktrme havuzundaki amur miktarn hesaplaynz ve ikisini kyaslaynz.

c) n ktrme ve ktrmede oluan amur miktarn bulunuz ve sonular irdeleyiniz.

d) zm:

e) 5Ca+2 + 3PO4-3 + OH- Ca5(PO4)3 (OH)

f) Mg+2 + OH- Mg(OH)2

g) Ca+2 + CO3-2 CaCO3

h)
1) Ca hidroksi apatit miktar:

( 100,5 ) ( g /10 3 mg )
i) Giderilen p mol = 31 g /mol = 0,3x10-3mol/l

1
-3 -3
j) Teekkl eden zelti : 3 x (0,3x10 ) = 0,1x 10 mol

k)

l) (0,1x 10-3mol)(502g/mol)(103mg/g) = 50,2 mg/lt apatit miktar

m)

( 10 mg0 ) (g/103 mg)

2) Giderilen Mg mol = 24 g /mol =0,42x10-3mol/l

n) Mg(OH)2 ktlesi : (0,42x10-3mol/l)x (58g/mol)x (103mg/g )=24 mg/l

3) CaCO3 ktlesi:
 mg
400 ( Ca ( OH )2) x 40 g/mol
o) lave edilen Ca+2 miktar : l = 216 mg/l
74 g /mol

p)
q) lave edilen Ca+2 + Atksuda Ca+2 = Apatit Ca+2 + Artlm su Ca+2 + CaCO3 - Ca+2
r)
s) Apatitte Ca+2 = (0,1x10-3 mol/l) x 5 x 40 g/mol x 103 mg/g = 20 mg/l
t)
u) CaCO3 - Ca+2 = 216 mg/l +80 mg/l (20 mg/l + 60 mg/l) =216 mg/l
v)
216 mg/l
w) CaCO3 ktlesi = 40 g /mol x 100g /mol = 540 mg/l

x)

y) Kire ilavesi ile oluan kat madde miktar:

z) 5Ca+2(PO4)3.OH = 50,2 g/m3 = 50,2 x 1000 m3/g (kg/1000g)

= 50,2 kg/gn

aa) Mg(OH)2 = 24 g/m3 = 24 x 1000 m3/g (kg/1000g)

= 24 kg/gn

ab) CaCO3 = 540 g/m3 = 540 kg/gn

ac) TKM= 220 g/m3 = 220x 0,85 x 1000 m3/g (kg/1000g)

= 187 kg/gn

ad) Sulu amur miktar = 50,2 + 24 + 540 + 187 = 801,2 kg/gn

801,2 kg / g n
ae) Toplam amur hacmi = V = 3
1,07 x 1000 kg/ m x (0,075) = 10 m3/gn

af) 220 g/ m3 x (0,60)x (1000 m3/gn)x (kg/1000g) = 132 kg/ g n

132 kg / g n
ag) V= (1,013 kg /l)(1000l / m )(0,06) =2,14 m /gn
3 3

ah)

ai)
aj)

ak)