,tWIC{1 77 t,-- '\\

Adem Huskic
" '-' v ' - ,,--
,r",1
tfIIii'-

i ;

')
", ('(,' ',I
(," /(
C/;

\
I

,
1
It

MATEMATIKA
g
,

i
/1I
! !
I
za (irugi razred gimnazije i drugih srednjih skala
!
Vi

/
r\
\J\ o
L'I
!
I
I

IP "SVJETLOSl1", d.d.
ZAVOD ZA UDZBENIKE I NASTAVNA SREDSTVA
SARAJEVO, 2003.
Izdavac: IP "SVJETLOST" d.d.
I
Zavod za udibenike i nastavna sredstva Sarajevo

Direktor: Sefik ZUPCEVIC

Za izdava6a: Abduselam RUSTEMPMac

Ured.nik: j\nte Barrie PREDGOVOR

Recenzenti: Prof. Dr. Scfket ARSLANAGIC; Sarajevo
Nura HLJSKIC, Sarajevo Udzbcnik je pisan prema Nasta\'IlOm planu i programu za drugi razred gimnazije i
Vesna PAVlC'::, Tuzla tehnickih skola. Njime su obuhvaccne sve oblasti prcdvidcne Nastavnim
programom U obimu koji je odreden nastavnim planol11. Nije ispustena nijedna
L~ictor: Zulejha TERZIC
ob!ast, nijedna tema, a u cilju potpunijeg uvida u tematsku gradu u pojedinom
Korektm: Autar icmama uvedena su neznatna prosirenja koja nisu eksplicitno navedena u Programu
predmeta.
Tehnicki urednik: Vanda BABOVIC Sire oblasti navedene u Programu, u udzbcniku su podijeUene na manje
Naslovna strana: Mira GOCHC tematskc cjeIine koje se mogu obraditi na jednom iIi dva nastavna sata.
Svaka takva cjelina je obradena tako da se mogu uociti cetiri odvojena
DTP; Autor dijela ito:
1. Teorijska obrada materije uz odgovarajuce ilustracijc i komentare,
Stampa: C.P.A. Tojsici
2. Pailjivo odabrani i rijeseni prakticni primjcri (zadaci).
Tiraz: 1.000 primjeraka 3. Na poseban nacln formulirana pitanja za ponavljanje i
4. Zadaci za vjezbu i utvrdivanje (sa ljesenjima, uputama iii rezultatima na
elP - Katalogizacija u publikaciji kraju knjige).
Nacionalna i univerzitetska biblioteka DijeJovi se prekIapaju i dopllnjuju s teznjom da ponavljanje i utvrdivanje dopuni i
Basne i Hercegovine, Sarajevo osvjezi u teoretskom dijelu datu materiju. Cesto se informacija koja nijc ekspIicitno
data u teorijskom dijelu, prezentira nenametljivo kroz primjcr(e), iIi podesno
51(075.3)
f'ormulirano pitanje iii kroz zadat?-k za vjezbu. Svi navcdcni dijelovi posmatrani
Huskic, Adem zajcdno zaokruzuju tcmu j obuh-vatajll je u potpunosti.
Matematika za 2. razred gimnazije 1 drugih srednjih skala! Sve cksplicitno navedene definicije i teoreme su napisane na poseban nacin
Adem Huski6. - Sarajevo: Svjetlost, 2003-. - 356 str. : (podebljano, ukoseno i 81.). To je uradeno i sa terminima koji su vczani za istaknute
graf. prikazi ; 24. em pojmove prilikom prvog pojavljivartia. NajvaZnije forrnule, definicije, teoreme su
pored navedenog stavljene i II posebne okvire kako bi i vizuelno privukle painju
ISBN 9958'10-5.82-9 ucenika.
U dijelovima tematskih cjclina koji su ovdje nazvani "'odabrani zadaci i
COBISS.BH-lD.12079878 praktiCni primjeri" u Udzbeniku jc navcdcno oko 240 detaljno uradcnih zadataka
koji ilusiriraju pray i!a, teoreme, osobine pojedinih pojmova i s1..
ISBN 9958-10-582-9
U Udzbenikuje preko 120 gratickih iIustracija (crteza, skica, slika) kojima
se zorno prcdocavaju pojcdini pojmovi i njihovi uzajamni odnosi. To se posebno
Federalno Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i -sport~,'-ti,tosnovu- odobrenja Vijeca za odabir odnosi na poglavlje u kome se obraduje homotetija i slicnost. Graficke ilustracije su
udzbenika od 12.03 .200 1. godine, RjdenJem broj'UP..:1-01c38-9-2517 III Qdbbrilo je ovaj udzbenik ubacivane tamo gdje je njihova didrikticka vrijednost nezamjenljiva i u tome se nije
za upotrebu. . pre1jcrivalo.
Strogo je zabranjeno svako kopiranje,._ u~n'~zav[mj~e i p-reStampav~nje.ovog-prirucnika u cjelini ili Slike u knjizi su posebno oznaccnc. Njihova.oznaka ukazuje na poglavlje i redni
pojedinih njegovih diJelova, bez odobrenJa"lzgilvaca. . . brqj slike u -njemu. Potpisi ispod stika (clteia), skoro uvijck, daju posebnu poruku
. "'ifiP ... kojom sc dopunjuje tekst koji prcthodi cliezu (iii se naIazi iza njega).

3
 Na mjestima u Udzbeniku gdje su informacije, podaci, veze izmedu podataka i
slieno, mogle da se predstave u tabelarnolll obliku, to je i uradeno tako da je 8 tabela
sastavni dio Udzbenika.
U dijelovima koji slijede iza svake tematske oblasti pod nazlvom "Zadaci za
vjezbu (i utvrdivanje)", u Udzbeniku je navedeno preko 1300 zadataka s ciljem da se
ucenicima omoguei utvrdivanje gradiva izradom zadataka i bez posebnih zbirki
zadataka, a profesorima matematike omoguci izbor dodatnih zadataka za vjezbu u 1. S T E PEN I (POTENCIJE) I K 0 RIJ ENI
skoli, kao j odabir 7...adataka koje ueenici mogu j trebaju rjesavati,u dlju uvjezbavanja i
provjeravanja stepena usvojenosti grad iva, samostalno kod kuee (domaea zadaea).
Na kraju Udzbenika naveden je spisak literature koja je,uz visegodlsnje 1.1. Stcpcni (potencije) s prirodnim izlozioccm (cksponcntom)
iskustvo autora, kOrlstena prilikom izrade mkopisa 1 koja se preporucuje profesorima
matematike i predavaeima, za daUu analizu i pripreme za nastavu za pojedine-teme, kao Proizyodjedna\dh faktora 555, aaaa, xxxxx, bbbb, cc materno krace
i za izbor tema za izradu maturskih radova ucenika. pisati ovako:
Uz obradu iogaritama i trigonometrijskih funkcija uobicajeno je da se koriste
posebne tablice ("logaritamske tab lice"). U udzbeniku je djelimicno ukazano kako se
koriste te tab lice, ali je poseban naglasak dat na upotrebu malih dzepnih kalkulatora
(cija je nabavka dostupna i llcenicima, a ne bi bila veHki izdatak l1i skolama) koji Uopste,za rna koji rcalan bmj a j rna koji prirodan braj n (11)1), po dcfi11iciji,je
efikasno zamjenjuju navedene tab lice i sto je jos vainije, osavremenjuju i dizu na vist
111VO nastavni proces U odgovarajueim oblastima matematike. aa ... a
Namjena Udzbenika je prvenstveno da bude sredstvo za realizaciju programa '-----~j
iJ !ilklom

matematike za dr1.1gi razred gimnazije i tehniekih skola koje imaju i5ti program
matematike kao i u gimnaziji. Udzbcnik je namijenjen ucenicima navedenih skola, a Ozna1<u all zovemo aAi stepen (iIi n-{a potcncija) broja a. Broj a sc 70ve baza (iii
za profesore matematike i predavace je okvir u kome i oko koga ee se kretatl 05no\'3.) stepcna, a broj n zovemo izlozilac (iii eksponent) stcpena. Oznaku an
realizirajuCl program matematike u drugOtTl razredu. chama "a na enti" iii "a na entu". 1,J prvom sluc.aju mislimo na stepeo, au drugom
Za realizaciju pojedillih oblasti, Udzbenik mogu koristiti profesori i napredniji na poteoc-iju.
ucenici drugih srednjih skola (preostale tehnicke skole, tehnicke i srodne skole, sirucna Ako je izloziiac jednak brojll 1, tada je Xl = x.
skola).
Na kraju izrazavarn veliku zahvalnost recenzentima koji su savjesno preglcd2.li M-nozcn,je stepenajednakih baza vrsi so na slijedeci nacin:
rukopis i svojim sugestijama i konkretnim prijedlozima znatno doprinijeli podizanJu
kvaliteta rukopisa.
m n
3 3 = a m+n (1 )
Autor
Zaistaje
, ( i
amall =
( ~
" faka"a J l
aa ... a . oo ... a
~
"iakW")
1=
I
oo ... a
'--~-..----------'
"' '" ("lw'O
=am~!\.

.. d.I. 0"-0
\T rlJc - , 1n "'~1,
- (~a )2.k -a,
~ Ik ( -3 )2k+1 _.. ~ -"a 2.k+! .

St~Ijerjj jcdhaki'~ baza ilin~ie sc'tako sto se haza st<:peiluje',zbir~m'njihovjh .JI

,"cFspoitc~ata.

5
4
 I

Primjer 1. Izracunati: 2 3 .24 ,

x
aa a ,
3x 6x 3m
x 'x x
2n 4 f
Rjesenjc:
1 Stepene jednakih baza dijelimo ovako:
I afu: a 11 '= am
Proizvod realnih brojcva stepc11ujemo sa n tako sto svaki faktor stepenujemo sa n.
I 11 (4)

~Cp'Cl1:~ jC.d..naki.,hbaz.a . se ~ij.~le ta~u sto se baza :Stepcnui;~ razli~oDJ, ~iG'p._OnC?,.!."',

Zaista je
(ab)"~ (ab)(ab) ... (ab)
n .fah-"c-a-'--~
~aa ... abb ... b ~a"b".
~'-Jj~ ~
1 l s.
dJelJcnlka I ek'Sp()ne~ta dJelu~ca. - : '" ': ,

U relaciji (4) mora se voditi racuna0 tome da baza ne bude nula i da prvi eksponent

Dokazali smo da vrijcdi: (ab)"= anb n (2 )

j budc veCi od drugog. To je potrebno da hi se eliminisala pojava nule u djeliocu i pojava
stepena koji jos nisu definisani.
t
Primjer 2: lzracunati (1005)', 2
125 8 2
I Primjer 5: Izracunati: a 2J :a 14 ,

Rjescnjc: (JOO5!,~ 100353~ 1000000125= 1250000.00,

125 2 82 ~ (1258)' = 1000 2 = lOOOO.oO.

Stepen moi,cmo stepenovati. To radimo na slijedeCi nacin:
Kolicnik realnih brojeva stepcllujemo sa 11 taka stO steperiujemo sa n i brojnik i
nazivnik. Zaista,
I (5)

a" 1
bee Zaista, vrijedi: (am)'l ~":o: ani . am ' ... am = alll+lII+ .. +111 = alllon
1 '------,,-----'
n jok/ara

I
w

Dakle, (3 ) j Primjcr 6. lzracunati: (4 3)" (a4 )' , (x')".

( 4 \3 1
rrimjer 3: lzracunati: ls j II
. , . (4"
RJesenJe: i-I =
43
~ = -_._,
64
l-
(_1\'
I =-'-+c";;t-; I 1.2. Stcpcni sa cijclim izloziocem (eksponcntom)
\5) 5' 125 8)
RacllnajuCi sa stepenima uocavamo da smo u relaciji (4) imali uslov daje m>n. Sta bi
Primjer 4: lzracunati se dcsilo ako taj uslov nije ispunjen? Ako je m=n, tada bi se na desnoj strani jednakosti
, 4 )
(4) pojavilo aD. Ova oznaka po obliku podsjeca na stepen, medutim, mi smo upoznali
5 samo stepene sa prirodnim eksponentom. Ako hocemo da i aD zovemo stepen, moramo
Rj~senjc: 145 '.1' . (=4
~ ,),3 = (14
5 o. odrediti znacenje tog stcpena. Morama ovaj stepen definisati.
6 7
 Kako je all: all =1, kao kolicnik dvajednaka broja, to uzimamo, po definiciji, daje
II
( 6)
1
j
1.3. Opcracije sa stepenima jednakih osnova, odnosno jcdnakih izloziiaca.

l Za operacije sa stepenima ciji su izlozioci cijeli brojcvi vrijede ista pravila kao za

II
Tako je, na primjer , stepene sa prirodnim eksponentom:
0
4= 1,2= 1,734 = 1, (-4997)= 1, (234+11)"= 1, (78-345)= 1,."

3ao=3, (5a)"=I, 7ao+230= 7+2 = 9, (_11)+ 25(-33)= 1+25 = 26. Cab)" =a" b"

(~r -:: 1
Sada relacija (4) vrijedi i u slucaju kadaje m = n.
Nekaje m<n. Tada postoji prirodall broj k, takav daje m+k = n. Zato vrijedi: I
I
!
am'::an'.-::::;'a m - n , {aiOi.
(8)

111 raklm'Q m 1aklura {am)'l :::::: a m -n

~ ~
am a.a ..... a aa ... a
an ao" ... o aa ... o
~ '----v--~
Primjcr 1: Napisati U obliku stepcna sa izioziocC111 x izraz
/I filklora k fiIkl(>ra

3 \ ,-
Primijenimo Ii reJacijll (4) dobijemo alll :all=a--k. Izraz a-k ima ob!ik stepena i Rjesenjc: I

rukovodeCi se zahtjevom'da pravila za stepene sa prirodnim izloziocem vrijede j za 2)

stepene sa cijelim izloziocem, definisacemo vrijednost stepena a-k oa slijedeCi naCin:

1
.a
-'k
="
de!

a
"",d) (7)

Primjer 1: 5-' = 1
5'
3"
3' 9 ' (+f =+=4'
4
Primjer 3: Uprostiti izraz:
II--~-~I
L
(2a'b "c -6)' l-3 . (2ab')'
5b 4 c- 3
---
I' ab- 4

ls') (5)'
= 25 125
i, (4Y'=
"4 16 8a'

"

Dakle, vrijedi (,b~) =~,te

a
b"
an

125b"c 27

8 9
r r-- 1.4. Korijeni

1.4.1. Pojam korijena. Aritmeticki korijen

I,'
Zadaci za vjczbu i utvrdivanje

1.1. Izracunati vrijednost stepena:

(_2)3, (-3)' , 0, I' ,
I Opcracija korjcnovanje poznata namje jz osnovnc skoJc. Da vidimo staje to
korijen7 Kako bi odgovorili na pita!}.ie koliki je korijen iz 97 To je broj ciji je kvadrat
jednak broju 9. Dakle, toje broj 3. Staje sa brojcm -3. Da lije i to korijen broja 97
Odgovor ostavimo za ncke ad naredni,h redova.

,~
Svaki puta kada se koristila rijec korijen u prethodnim redovima podrazulllijcvalo se da
! .2. Reduciraj izraz: se radi 0 drugom iIi kvadratnom korijcnu. Medutim, korijen ne mora biti kvadratni.
3 '1"
a) 3a - 4a2 + 5a3 +7a2

1.3 . Pomnoziti stepene:

a) 4 3 -42 4 ' c)
!2 2
X XXX .
3 4

1.4. Odredi kolicnike stepena: Korijen se oznacava na slijcdcci nacin: Va ,

gdje se n zove eksponent iii izlozilac
a) 4":4 5 12
b) a :a 9
c) X23: X !2 d) b 1'
: b 8 korijena, realan broj a se zove potkorjena velicina iii radikand, a cijeli izrazje
korijell (i to n-ti korijen broja a).
Izracunati vrijcdnost izraza: U slucaju kadaje eksponent korijena 2, tada se oznaka eksponcnta ne pise.
1.5,a) (2')' b) (43 )' c) (_3 2)' d) [(-5)']' ,
1,6,a) (a')' b) (x') , c) (b 2)7 d) [(-a) 31, , Primjeri: J36 = 6, jcr je 6 2 = 36 ,

1.7. lzracunati vrijednost izraza x4--2x2 + 17 za x = 1, x = -1, x = O.

V64 =4, jerje 4 3 = 64,
I .8. lzracunati vrijcdnost izraza 3y -
2y 2 z - 5yz~ + Z3 za y = -2, z = -]. v=27 = -3, jcr jc (,3)3 = ,27,
1.9. lzvrsi naznacene operacije:
a) (a")3(a")2 b) (x")':(x')" c) (b 3m )2(b S)'n,
V32 = 2 , jcr je 2' = 32 .
LI 0, Izracun~:
_Mi cemo se ograniciti na korijenc kod k(?/ih su potkOljena veliCina i vrijednost korijena
a) (a+2) b) (x-1)' c) (x + 2y)' d) (I-5x)' ,
nenegativni brojevi. OvaA"vi korijeni se zovu aritmeticki.
11. Napisati U obliku stcpena sa izloziocem x :
Dcfinicija korijcna:
12-' 4.( 7'6"
a) c) 1
3' 2" 21 '
1 I N-ti aritmcticki korijen iz ne~~-g~tivnog broja a je nenegativan broj b ciji je I
~ n-ti stepcn jcdnak broju a, tj.:
Uprostiti date izraze: I
')"' :~:')' ~r~_~_1a~=~b-"--.9-,'_l~)n_=~~~'_~_O,_b_'~_O)_j_._ _ _
l
I
\2~2: l :~l
(
!
L-.,,_ _

Sada mozemo reCi daje drugi (kvadratni) korijen iz broja 9 samo 3 Gcr druga
1 vrijcdnost ne zadovoljaya uslovc navedene za aritmcticki koi-ijen).
I
I Neposredno iz navedcne definicije korijena slijedc relacij~:

l Cl;;)" =a, (;;;>0) 'U =a, (0;>0). (*)

10
I 11

IJ
1
 c:',
r kao i "JO = 0, "J! = 1, v-;; = a .
I . ..." I I
DalJc, vnJcdl -va- = QI =
{a, a 2: 0 "I;
i opcenito -Va =Ial=j
ra, a::::O
,akoje n
--a,a<O l-a,a<O
paran broj i ia" a, ako je n neparan broj. 1.4.2.2. Korijell proizvoda. Mnoieflje korijena

~orijen proizyot1a dva n~negatiyita bro,ia jcdnal{ je proizYodu korijena tih

brojeva: . .
104.2. Pravila korjenovanJa. Operacije s korijenima

Koristeci se osobinama operacija sa stcpenima (1) - (5) navedcnim u poglavlju 1. j.

.[VA:B:0A.0B\
reiacijama (*), dokazuju se pravila kOljenovanja.

=;;64.
Tako je, na primjer: ;;64 125 ms= 45 = 20.
~81256 ='V81 fi56 =34=12.
1.4.2.1. Pro.~irivanje i skraCivanje korijcna 4

Korijen se maze prosiriti. Ako se eksponcnt Imrijena i eksponent potkorjcnc

velicine pomnoze istirn brojcm (razIiCitim od nulc)~ kazc se rla je korijcn prosiren
tim brojem. Evo neko!iko korijena koji su prosircni sa ocigm'arajucim brojem: ("JA~r =("JA)" (~r =AB]
(~r
II
3v"52 = 3~5H = )"Jw
v) ~, korlJen
- . .JC proslren sa 4 . Dokaz:
J
v'

r
"J" 10(-15
"\; x = -V x , korijen je prosiren sa 5.
=AB
Ako gornje jcdnakosti citamo sa desna u lijevo, onda kazemo da je korijen skracen sa
odgovarajucirn brojcm.
Daidc, vrijedi: n J-;;;; _ "/~(
"a --\ a P },II .---
-a, P ( > 0) .
a_
I
,,
=> ("JA~r =(~AB r => "JA:B ='VA.~.

I Skr-~titt-Iwrijen ~~aCi po~ijeHti -eksponent k~;ijeila i d{sponent podwr.,jel1c

I Posmatramo Ii gornju jednakost sa desna u lijevo uOClcemo pravilo mnozcnja korijena
jednakih izlozilaca:
L~dicine sa istim brojem (razliCitim (ld 0).

U opcem siucaju vrijedi:

._~.______~_ _~_
It Proizvod korijcna jcpnalri"tt 'izlozilaca je korijen istng iziozioca c-jj~ je potlwrjena
. [ra~"0
1
1
velicina jednaka proizvodu potkor.ienih velicina: faktora.

I
I
=> j
! Kada treba pomnoziti korijene koji nemajujcdnake eksponente, tada se prosirivanjem
I korijena oni dovode na zajednicki eksponent i onda mnoze. Kako se to radi pokazimo
j
na primjerima:
Prilikom racunanja sa korijenima rezultate operacija cemo uvljek ostavljati u takvom
obtiku koji se ne !11ogu dalje skraclvati. j
, Primjer 1: Pomnoziti korijene
a) .fi. J8 b) vg.'j3 3/: f3
1 c) -va'va

12
1
I 13
I
Rjesenje: a) J2Js ~ 128 ~ JiG ~4 =>
b) V9 .Vi = Z!9-~'3 = 2./27 = 3
c) ~r;;H =V-:Z2.~Q =~laZa9 =V;;~ = ()!5 Otuda zakljucujcmo da je korijen kolicnika jednak kolicniku korijena brojnika i
=0 -va .
nazivnika tog razlo111ka. i obrnuto, kolicnik dva korijena jednakih eksponenata je
korijcn istog eksponcnta eija je potkorjena vc!icina jednaka kolicniku potkOljenih
ve!icina datih korijena.
Posmalrajmo slijedeCi postupak racunanja sa korijenima:
=r.-~~ c:
a) ,,12='v'43 =,j4-.j3 =2,;3
r-:-:: r~

'[;7 =~rxr, ='Jx(, ~r;=x2 ~r;

~~155
J " ~ \/i
b) X 5
Primjcr 2: a) - ,
-.13
'~lal!)Jb2".j --"!~b:'i I5
,,)
..... \I _va a)b-"~b2U
-va ul};b_ b 2 'Vc,>b
....;a'b-a
3~ sr;;- 31g :?4~( 5 3 24~!5 24rs=:5 24("-=7
c) ...,/a:....;a- ="';a~: -.,jl.,a) = va:a = -vau.~ = lia
U svakom od navedenih primjera korijen nije potpuno izracunat ali se moze reci da je
izraCLlnat njegov dio. U rezu!tatLl svakog navedcnog primjera izracunati dio nalazi se
ispred novog korijena lao faktor. Novi korijcn .Ie jednostavnij i od polaznog. Na ovaj 1.4.2.4. Slepenovallje i korjenovanje korijena
nacin se vrsi pojednostav!jivanje izraza, a ova transforll1acija korijena se cesto koristi
kao priprcma za neku drugu (na primjer, skracivanje izraza). Navedenu transforma;.;iju Korijen se moze i stepenovati. Korijcll se stepenujc tako sto sc stepenujc samo
nrtzivamo djelimicno (pal'cijalno) korjenovanje. potkorjena veliCina. Dakle, vrijedi

Obrnuta transfOrm[lcija ad navedenc jeste ta kada se faktor ispred korijena unosi pod
korijcn. Kako se to radi uocilllo analizirajuc':i slijedece primjere:
a) 5.J3 = .JS2.J3 = ,,)5' 3 = ...}75
r-(ifi). 1:-~-~ A _m-l
L_~____ __ J
b) 2V5 = V2ivs = ~ = V40
c) 2a" Va~~' = t/(2a 3 )4~2 x = ~116(~7~':i; = ;/1-6-a-;-;l2-ac;,~x = V16a l4 x . Dokaz k~r,;)"'l' [(:j;.),,]m ~am} => [('1;;)"']" ~(:j;)"
("r;-)
\a
n __
--0
n!

~> ("r::)n!
'Va _ fir;;;
-va"'.

104.2.3. Korijcn kolicnika. Dijeljenje korijena

Primjer 3: a) (f5)3 ~ Is] ~.J525 ~ 5 f5
Za aritmcticki korijen vrijedi:
b)
3 r:z:. ')
(va xt ~v(a
3~ 3 1'42 3 ,.-:;
x) =va'x ~avax-

c) (-2aifa'b-2)' ~(-2a)'V(~2b-2/ 4a 2'Ja 4 b-4 =

= 4a 2 a b-13~b'l
....;ab = 4 a 3b- . 3~b-1
1 ;Jab' .

~('VA
\
r ('VBr
) \ I
=A:B Ako su min prirodni brojevi i a~O, tada vrijedi:
Dokaz:
( V'
,'VA:B)' =A:B
\ .

14 15
r Gornjajednakost pokazuje da se korijen korjenuje tako 5tO se pomnoze eskponenti
korijcna, a potkorjena velicina prepise. Dokaz ove relacije je anaJogan dokazu pravila 3(1 + fi + J3) fi 3(1 + fi + J3)J'2 3fi (1 + fi + J3)
za stcpenovanje korijena. Uvjczbajrno ovu operaciju na slijedccim primjerima: lJ2 . fi 2fi.fi 4
a) [J2 ~1j2 b) c) ~~m
VJ5 ='15 =%
Kako postupiti kada korijen nije "jedan do drugog"? U tom slucaju koristimo so
ranije poznatom operacijom "uvlacenje" faktora ispred korijena pod korijen i
nastavljamo kako je naprijed navedeno. Ovo je pokazano oa slijedecim primjerima:
d) ]aJ;; = 17;; a = Va'
e)
5 t;r:f-"-i,-
va~ va
5 r~~F(':"'3)6
=Ij\j a -a
5
=
30
va
f!85
-a
30 rn
= va"'" .

'-fi - 1 '-fi - 1
h) '.i4 + '-fi + 2 'J4 + '-fi + 2 . '-fi -I - ('J4 + '-fi ~:-1-+-1-)(,"';=2---I)
1.4.3. Racionalisanje nazivllika (imenioca) fl-1 fl-J fl-1 fl-1 V4 2-V4
(V4+'J2+1)(fl-1)+(V2-1) ~ (fl)'-::"ii'+'J"i-i 2-1+V2-1 flV4~~
Posmatrajmo slijedece razlornke:

4 ../3 4 11 Vidimo da se racionalisanje nazivnika postize prosmvanjem razlomka podesno

3' 2 ' ../3' ../3-1' odabranim izrazom s ciJjem da se u nazivniku pojavi kvadratni korijen iz kvadrata,
tree] korijen 1z treceg stepena i slicno. U navedenim primjerima predstavljeni su samo
Prva tri razlomka lmaju u nazivniku raclonalne brojeve, a svi ostali navedeni neki tipicni slucajevi racionalisanja nazivnika.
razlomci imaju iracionalne nazivnike. PriJikom racunanja sa razlomcima, razlomke Kao 5tO se vrsi racionalisanje nazivnika, na anaJogan naCin, se moze racionalisatl
testo treba dovesti na zajedni;3ki nazivnik, a to je mnogo jednostavnije kada su im brojnik razlomka.
nazivnici racionalni. Zato se namece potrcba transformacije razlomka sa iracionalnim
nazivnikom u jednak razlomak kod koga je nazlvnik racionaJan. Ova operacija se
naziva racionalisanje naz1vnika. Slljedeci primjerl pokazuju kako se prakticno vrsi
racionalisanje ne1dh nazlvnika:
1.4.4. Dva posebna zadalka
fl5
3 Primjer 1: Dokazatijednakost:

r
~8+2Fo+l.Js +~8-2~lO+2.Js ~fi(J5+1).
5(-,/3-1)
(../3 + J)(J3-1)
d) = x.
fi fi J7 +2 fiU] +2) fi(J7 +2) fi(J7 +2) fi(J7 +2) 'facia vrijedi
J7 -2 ~77 -2 J7 +2 ~ (J7 -2)(J7 +2) (J71' _22
( ~8 + 2Ji 0 + 2J5 + ~ 0;- 2JS)' ~ x',
7-4 3
odak!e se, da1je, dobijc:
3 3 3(l+fi+J3) _3(1+-fi+J3L
(l+-fi)+J3
e) 1-,/3 +fi (1+12)-;;' (l +fi)+J3 ~ (J+-fi)' _(J3)2 -1+1fi +2-3 8+2JlIJ+2.Js +2~8+2J10+2J5.)8-zJlo+2is +8-1JIO+Z.Js ~x 2

17
16
 Pitanja za pouavljanje:
f(:-- r;: 1 2
l. Kako se definile n-ti korijen nenegatil'J'log braja a?
"" 16+2y(8+2Jl0+2"5 }(S-2Jl0+2J5) =X
2. Sta je aritmcticki korijen nenegativnog broja a?
3. Kako se korijen pro.firuje?
"" 16+2~82_(2JIO+2J5r =X' ""
4.
5.
~~ta :::naci skratiti korijen?
Kako se korijeni mnoze?
2 6. Objasni postupak dijeljenja korijena.
16+2-!64-40--SJ5 = "" 16 + 2.[24--8J5 =x ""
7. IHogu Ii se korijeni stepenovati?
16+4~6-2J5 -X' => 16+4kJ5 -I)' =x' => 16+4(,/5 -1)=x 2 8. Kako se racuna korijen korijena?
9. Sta znaCi racionalisati nQzivnik?
12+4J5=x' "" 2(,/5+1)2=X' => x=12(,/5+1). 10. Objasni poslupak racionalisanja nekih nazivnika.
Qvim jc jednakost dokazana.

Zadaci za vjezbu i utvrdivanje

1.15. Izracunaj:
a) J16 b),jj2J 164 c) d) 'm c) ''11024
Rjcscnje: Prvi raz!omak maze se transformirati na sIiede6i naCin: ,.-- .16. Za koju vrijcdnost od aje izraz ....fa ~ 3 , aritmcticki korijen?
(/'--.Ja .Ja(a'/-;;-I) .Ja(a.Ja-I) a+l-,/a .Ja(a/i-I)(a+I-,Ja)_ 17. Iznijcti faktor ispred korijena:
--;;',:;-'j;;
a -1- -,./a '1~'1 ~'" +-1- a + 1+ ~/;; ... ~ + 1- --..;r; (a + 1+ Ja )(a + 1- \lr;;-) a) 175 b) M8 c) 180 d) M
.Ja .Ja + -I
a:1:+~'_-: +/;; = FaJ~2 (.Ja -I~;:~: -1)+(.Ja~
18. Unijeti faktor pod korijcn:
a) 2JJb) 2'15 c) aV:;;; d) a 2 Fa e) (a+b).Ja-b

=
.Ja(.Ja-I)(a'-..------
+a+l) -_ -,Ja ~_I)-__
' ( -va a \IIna . Izracunaj vrijednost datog izraza:
a 2 +a+1 .
I
I
1.19.a) 3,/5 + sIS
c) 11.[i - 3 'fi + 4'fi - 817
b)
c:: r: ~
4,;3-"2+,J3-5,;2
1-

J% + J150
j 1.20_a)
3
- -1294

c) Jx yz - Jxyl; - Jxyzl
b) -1320 - 2'/40S + 3J125

1
Koriste6i rezuitate gornjih transformacija, sada se maze pisati: 1
1.21.a) ,/5. /3 b) .ra;; ..r;;
1.22. Pomnoziti korijene
2 r 2,--1 I
a --..;a -~--=--~+a+l=a-;/a-(a+"Va)+a+ =
r: I
C::2 'h2 b) "r:;
a ) .y"/v 50
vA- V);.
a+Fa+1 a-.Ja+l
1.23. Koliko je:
= a ,"-Fa -a, Fa +a+ 1=a-2Fa +1=(-'/;; _1)2. a) (IS + 1)(4-IS) b)
1.24. Odrediti kvadrat datog izraza:
Ovimje jednakost dokazana.
a) 2-/3 b) 4-312 d) ra+b+~
1.25. Podije!i korijene:

b) va"r
ova c) ~R"
,JO,48:~3 e) - -
Eo
18
12
19
 Izracunati vrijednost izraza:
1.36. Uprostiti izraze:
~2a3 ,la17b3c5.,!a8c5x
1.26.a) 'J4:..fi b) c) 'H',{xYr
x . xy:l/X d)
;/3a-;- 1J x'y' . Vb'y'

1.27.a) ('./3)' b) ('Ja'b3 )2 C) [~b)2r d) (x..Jx)' . (3..Jx)2 b)

1.28. Karjenuj korijen:

(a+rabJ '+(~Fb'I"
~~
~ 2ab 2ab /
a) VVax 2 b) JX2 'ix 3 c) [V;:-J: Dokazati date jednakosti:
1.29. Racionalisi nazivnik razlomka: 1.37.*a) <)20+1412 +V'2-0---1-
4 ""C.j=2 =4
E. ~.
a) b) 3..fi c)..fi + 3 5 2
d) - - e) . _ - JabC !.4. ( )
..fi 13 .J5 .J5-4 1-13
b)
a
r;- ,G,b.c > O. abc < 4
...;ahc - 2
1.30. * Racionalisati nazivnik:
5 1 3 7 1.38*a)
a) r::~
V4
b)
1+ +.J3 -r2 c) V2 -I d) 1_ if2 + .J2 b)
1J 1.* Izracunati vrijednost izraza
_. x+l +. x-I aka je
1.39. *a)
X+~X2+X X-..JX1_X'
1.32. Uprostiti izraz:
b)
( .Jx-a"
1,---- .. + ~
x-a J\ :\-:;:-1
~--
IX =1,(x>a>O)
. a) ~5 + 2;6 .~2;6 ,,-rx+a +-rx-a ~X' 2
_a -x+a a
c) ~2+J'J .2.}2-J'J
Uprostiti date izraze:
2 c- r- 2 [- ,- - 2 ' - ,-
1.33. Transformisati izraz: (X'+YvXY+X'\)lx:r+y)("x+\,1.1") -\/.xy 2vY
1.40* -'-'..-'-_.!.C.-x-.~.y..c:.._--,-,-,-_.'..C. + -..Jx-.-+JY-y .
~ .J~2-
x+vx'-I x- x -I (' I I)
a) + - - - - ' , Ix> .
x-~x2-1 x+)x 2 -1 (ll-aFa +FaJ.(I+ag -faII
1.41. *a)
x-I x..Jx-1 r
b ) - - - + 2 v x , (x>O).
I-Fa 1+,0 /
x+..Jx+l ..Jx+1

1.34. Odrediti brojnu vrijednast izraza (a+ I r' + (b+ 1r' aka je
a=(2+13r' b=(2-.J3r'. 1.42. *a) ~-J3 + -13~ 2,/2

1.35. Uprostiti izraz:

(_xE + ~l_X.3. )-'

l r-
..Jl-x 3
'r
X-vX

20 21
 Dakle, -stepeni sa racionalnim eksp()nento'm su-'korijeni. To zn.a~1 da s'e:'Sva'lQ:, ,
1.45, * U prostiti izraz: l H:.()rije-n maze napisa:ti :u obliku stepena sa 'racionaJnirn, el{SllQ'nentom i obrIiut0.::.:.....j
I

Primjeri: a) 4' =.J4 =, 2 b) 8 3 =Vs' = V64 = 4

1.46, * Dati izraz dovesti na sto jednostavuiji obJik: c) 32 5 =
2
2' 4

2af:1 (J~ -~~ J

32 5
Koristeci definiciju stepena s racionalnim eksponcntom, dokazane opcracije s
korijenima, kao i osobine stepena s cijelim eksponcntom, jednostavno se dokazuju
----~",~. r'

HIf, -ff)+~1 +(~.~. -~~)

r ,2
slijede6a pravila:
;"!
-'-'I

m E !2+E.. '
a -II>' a n,';:::;:' Ll',n", n

- Stcpeni sa racionalnim i realnim eksponentom (izloZiocem)

1 "~" I
I
Izraz 24 svojim izgledom podsjc6a na stepen u kome bi baza bi!a 2, a eksponent -, iii m

3 ,Mi, do sada, nismo poznavali ovakve stepene, ali pokusajmo da sa ovim izrazom (ab)~ = a';; b" (TV)
m m
4
a I~,
racun,arno kao sa stepenom i(S2t:,p)e4nUjll1~4ga sa 4:

=24
3
=2 =8.
(fY m

"
(V)

Dokazimo relacije (I) (IV). Krenirno od lijeve strane relacije (I) i provedimo
To z,,"lcvi daJ'e 24 bro]' slijedeci racun:
Do b1"lI smo L.03 ,~
ciJiJ'c cctvrtl stepenjcdnak
, "
23. .Raniie
-.
smo
nalleili da se broj fiji je cetvrti stepen jednak broju a naZlva cetvrtl kOriJen broJa a.
m p _ _ __ m ... p m p
3 - - n~ fir-;, nr-;;-- til m+ --~- ~+-
a".a'J"",.vani.\/aP=-valll.aP=;.Ja P=a n =an n.
Sada mozemo nas posmatrani izraz 24 definisati kao korijen ovako:
3 _
2' = 1../23 Ovim jc relacija (I) dokazana.
U opcem slucaju, po definiciji, je:
Pokalimo sada vazenje jednakosti (TV). Krenimo od lijeve strane relacije (rV) i
stepenujmo je sa n:
:!Ldd - -
n .:..: Il I III m III
a _"\ja, a " 0 JlI(
l) a.b)"" = ~ a llib va . n~bm
= nG = a--;; b~l- .
,
lil
(ab) " V

specijalno je a; = '1;; . Dobili smo daje lijeva strana relacije (IV)jednaka desnoj strani sto znaci da relacija
(lV) vrijedi.

22 23
Na analogan nacin utvrduje se tacnost preostalib relacija 0 operacijarna sa stepenima
] 5 , 5 3
koji imaju racionalan eksponent. - - -
1.52.a) a 4 ,a 6 ,a S b) a 6 :a'

Primjeri:
3 i 3 4
-+-
7
1.53. Uprostiti izraz: a) (a~ a~ a)i
~ i 10 ~ 10-9 ~
1.54. Broj 0,00000023 napisi U ob!iku proizvoda cijeJog broja i stcpena baze 10.
d) X 6 :X 4 =XI2:X!2 =x 11 =x12,
1,55. Dokazati da vrijedi jednakost:

la(3.'I[~~J(
2
-I) +1 -
+a 2 a 2 _a 2 y ~)"
a-a 2'+IJa+a 2
-1 =a"(a-l). a>O.

3 ~ ~ i+~+~ 18+10+3 41
g) a 4 'a 6 ,as =a 4 =a =a 24 , a>O. liprostiti date izraze:
fi 8 24
,
x2 + 1
Pored svih navedenih stepena definisu se i stepeni sa realnim eksponentom i sa njima
~ . XU ~ 1 ~
se racuna po istim pravilima kao i za stepenima sa racionalnim eksponentom. ~(a-1)2
1.56. a) x + x 2 +1 b)
a-2
,
Pitanja za pOl1al'fjanje: a' _ -=a_--=a_ 1 - a-' 2
m 1.57.a) , , +-,-_._] + J
1. Ohjasni smisao izraza an, a 2 -a 2 a 2 +a 2 a2
2. Koje operacije se mogu vdili sa sfepenima ajjje eksponent racionalan bra}?
3. iVavedi OSI101'l1a svojstva stepena sa raeiona/l1im ekspOl1entom, b)
V;;;2-J::-=i 1- T I

(/;=1+1)' (.ja-I-l)-'
Zadaci za vjezbu i utvrdivanje 1,58. Izracunati vrijedllost izraza
1

1.47. Napisati U obliku korijena slijedece stepene: (a + hx)' + (a-bx)' 2am

1 I ' ako je x =
3 2 ~ 4 b(l+m')
a) 54 b)7 c) 5 x' d) a3 e) x 8 (a+bx)2 -(a-bx)'
1.48. Navedene korijene napisati LJ obliku stepena:
3CC
a) "4 b) "3'
4'5
c) ,a' 13 d) 7[;l

Izracunati vrijednost datog izraza:

1.60. * lIprostiti izraz:
1.49.a) 64 3 b) 81 4 c)
~
27
5
3
,
d) 0,008
2

3 r 1
(a+x)-'(x+b)' +(a-x)-'(x-b)-'
1 I 1 l-' . - c.
1J
, 3 5 9
2 i ..... ~.. 1 i ,za x - "\; ab , a>o., b>O.
1.50.a) 5 2 .25 4 b) 49 3 7 ]
c) 64 2 16 2 IL~+~'(x+02_~_~2(X-0'
2 5 5 2
1.51.a) }"2814 b) 33 9] 27,,3 c) 5 5 .125.25- 0 2 .5-'

24 25
 tacke A od sredista kruznice rnanje od njcnog radijusa, tada se tacka A nalazi unutar
kruznicc (S1.2.2).

2.1.2. Poloiaj prave prema J,;ruinici

Posmatrajmo kru;l,nicu k(O, r) i ma koju pravu a u ravni ove kruznice. Neka normala
na pravu a koja prolazi sredistcm 0 date kruznice sijece pravu a u tacki A. Tada
duzina duzl OA moze biti manja, jednaka iIi veca od duzinc radijusa date kruznice
(SI.2.3.).
B
2. HOM 0 T E T I J A I SLICNOST
2.1. Kruznica i krug
M
Definicija 1: Skup tacaka u rm-ni kaje Sll jednako udaUene od jedne ta(ke (0) Ie
ravni nazil'a se kruZnica. Tacka () naziva se srediste (centar) kruinice, a dui cUije
jedan kraj sredi/;te kruinice, a drugi pripada kruinici naziva se poluprecllik iii p
radijus kruznicc. Duz ciJi krajevi pripadaju kruinici nQzivQ se fetiva, l'/ajveca {etiva
kruinice nQzivQ se precnik (promjer) kruinicc.
S1.2.4. Ccnlralno rastojanjc tangente
Ravan U kojoj se nalazi jedna kruznica podijeljena je na tri oblasti ito: jcdnu oblast Sl.2,3. Pm\-a s jc sjecica. a prava t tangcnta kruznicc jcdnako je radij1l5u!
cine tacke ravni koje se na!aze ullutar kruznice , drugu obIast cine tacke kruznice i
treca oblast je sastavljena od tacaka ravni izvan kruznicc. Dakte, svaka kruznica
ima svoju unutrasnju i vanjsku oblast. Teorema 1: Za svaku kruznicu k(O, r) i svaku pravu t vrijedi: aim jc ccntralno
rastojanjc pl'ave t jcdnako radijusu r kruzllice k(O, r), ouda prava t ima samo
Definicija 2: [Jnija unulrasnje oblasti kruznice i ta[~aka kruinice naziva se krug. jednu zajednicku tacku T sa kruznicom k(O, r).

c Dokaz: Neka je OT = r central no rastojanjc prave t od date kruznice k(O, r). Ovo
o
znaci da ta6ka T pripada kruznici. Uzmimo rna koju ta6ku M (MtT) na pravoj t
k A (SI.2.4.). Kaka je OT.1 t to je trougao Ll.OTM pravougli, pa je 01\11 > 01', sto
znaci da tacka M ne pripada kruznici.

SI.2_1. Vat_no je razlikovati pojll1ovc kruY.nice i kruga!
51.2.2. Tacka A je na kruznici, B je
unutaL a C je izvan kruznice
Definicija 3: Prava koja sa kruznicom ima samo jednu zajednicku taL~ku naziva se
tangeflta kruinice. Zajednicka tacka tallgente i kruZllice naziva se dodirna lacka
langente. Radijus kruinice koji odg01.-'ara dodirnoj laCld naziva se dodirni radiju.\'.
Prava koja sa kruznicom ima dvije zajedni(~ke lacke naziva se 5jecica kruZnice.

2.1.1. P%iaj tacke prema kruZllici

Primjer 1: Data je kruznica k(O, r) tatka P. Konstruisati tangentu date kruznicc
Ako jc data kruznica k(O, r) i tacka A koja pripada ravni krllznice, tada su rnoguca koja sadrii tacku P.
dya sJuc.ja: AEk(O, f) iii Agk(O, f). U pfYOm silicajuje raslojanje taeke A ad
sredista kruznicejcdnako dllzini radijusa kruznice. U drugorn slucajuje rastojar~je Analiza: Prctpostavimo daje prava PI trazena tangenta kruznice pri cemuje T
tacke A od sredista kruznice manjc i!i veee od duzine radijusa, Ako jc rastojanje. njena dodirna ta6ka (SL2.5). Posmatrajmo pravougli trougao POT. Na duzi PO

26 27

odredimo tacku S tako da bude <OTS = <TOP =(a). Kako b.OTS ima dva jednaka
ugla, to je jednakokraki i vrijedi OS~ST.
Uglovl <TOP i <OPT (odnosno a i 13) su komplementnl (zbir im j~ 90), a 15to 1'3ko
su i uglovi <OTS i <PTS komplcmentni. Kako je <OTS ~ <TOP, to jc <PTS~<OPT,
paje i trougao PST jednakokraki j vrijedi ST=SP. Dakle, tacka S je jednako udaljena
od tacaka 0, TiP, paje to srediste kruinice koja prolazi ()vim tackama. Ovo znaci cia
se tacka T moze odrediti I.<:ao presjek date kruznice i kruznice cije je srediste tacka S. a
precnik OP.
r ovi trouglovi, na osnovu stava SSU 0 podudarnosti trouglova, podudarni. Otuda je
SLZS Tackom P sc rnogll povuCi dvijc tangcntc na datu kruznictL
Konstrukcija: 1) SEOP; SO=SP
2) k(S, SO)
3) k(S, SO) n k(O, r) ~{T, T')
4) t ~ PT Ct' ~ PT).
Dolmz: D~kazjmo da je pnrva PT tangenta date kruznice.Prcma konstrukciji vidimo
da je T tacka date kruznice. Kako tacke 0, TiP pdpadaju kruznici k(S, SO), to je
SO'-=ST=SP, pa su trouglovi AOST i b.STP jednakokraki sa osnovicama 0'1', odnosno
TP. Zato za uglove a, \3, f-; i <p vrijedi a = s i <p = [3. Kako je zbir ova cetiri ugla
jednak 180, to je s+<p =90) sto znaci da je ugao <OTP pravi, odnosno da je prays PT
tangenta kruznice.
Diskusija: Ako je tacka P van kruz.nice, tada postoje dvije tangente na kruznicu koje
sadrze tacku P. Ako je tacka P oa kruzoici, tada tom tackom proiazi sarno jedna
tangenta i ako je tacks P u kruznicl, onda oema tangenata koje sadrze tu tachi.
2.i.3. Tangentne duli kruznice
Definicija 4: Aka tangenta ! kruznice proIa::! tackam P i ima dadirnu lacku T, lada .'Ie
duz PT naziv(1 tangentnfl dilZ kruznice ka/a odgovara tacki P.
28
Prema navedenom pf1lTIJeru tackom P iz.van kruznice pro laze dvije tangente na
kruznicu, pa joj odgovaraju dvije tangentne duzi. Za te te duij navodimo sljcdccu
teoremu:
Teorcrna 2: Tangentnc duzi kojc odgovaraju tacki P na istu kruznicu su
jcdnake.
Dokaz: Neka su PT i PT' tangentne duzi tacke P koje odgovaraju kruznici k(O, r)
(SL2.S.). trouglovi L\OPT i .6.0PT' su pravougli sa zajednico111 hipotenuzom OP.
Kako su i katete ovih trouglova AT i OT' jednake (kao radijusi iste kruznice), to su
PT ~ PT' , sto je i trebalo dokazati.
2.1.4. Tangentni cetverougao (cetrerokut)
Definicija 5: Cetverougao cije 5U Sl--'e 51ranice djje!ovi tangenata i.'ile kruinice
naziva se tanJ;entni cetverougao. Drugim rijccima, tangentni cetverougao je onaj
cetverougao u koji se moZe upisati kruznica.
Tcorema 3: Cetverougao ABeD je tallgentni aim i samo ako jc zbir dvi.ju
snprotnih stranica jcdnak zbiru drugih dviju suprotnih stranica, tj. aIm i samo
ako je
AB+ Cl)=BC + AD.
Dokaz: 1) Neka je cetvcrougao ABeD tangentni. Dokazill1o da vrijcdi
AB + CD~l.lC + AD.
Oznacimo dodirnc lacke stranica cetverougla ABeD i u Iljega upisanc kruz.nice,
redom, sa M, N, P i Q (S1.2.6.). KoristeCi teoremu 0 tangentnim duz.ima dohijc se:
Al.l + CD = AM + MB' CP + PD ~ AQ + BN + NC + QD ~ BC + AD.
S1.2_6 !<od tangcn1nog cet\,'erollgla SL2./.
LlOCayamo 8 tangentnih duzi.
29
 2) Pretpostavimo sada da za stranice cetverougla ABeD vrijedi Dokaz: Posmatrajmo centraini (a) i periferijski (13) ugao nad lukom AB (SI.2.8a),
AB+CD = BC+AD i dokaiimo daje u~ cetverougao tangcntni. l.S.b) i 2.8.c)).
Odredimo presjek simetrala Ax i By uglova <A i <B cetverougla ABCD. Neka
je presjck ov111 simetrala tacka S. Ncka su tacke M, NiP, redorn, na stranicama
cetverougla AB, BC i AD tako da je S~LLAB, SN-"-BC i SP J_AD. Tada jc
SM'=SN;::;;SP (Lacke simctra!e ug!a jcdnako su uda!jcne od njegovih krakova), pa
kruznica k(S, SM) dodiruje tri stranice datog cetverougia ABeD. Treba dokazati da
ova kruzllica dodiruje i pravu CD (cetvrtu stranicu). Ako kruznica k(S, SM) ne bi
dodirivala stranicu CD, tada bi se tackom C mogla povuei tangenta CE na ovu
kruznicu, pri cemu so tacka E l1alazi na pravoj AD. Tako bi dobiE tangentni
cetverougao ABCE, za koji vrijcdi (prcma 1) O\'e teoremc):
AB+CE ~ BC+AE.
Koristeci prctpostavku AB+CD = BC+AD i gornji zakljucak, oduzimanjem, dobije A
se: S!.2.8.Centralni ugaoje dva pUla \,t:ci oJ periferij::;kog ugla nad istim lukoffi.
CD-CE ~AD-AE -> CD-CE -DE.

Kako su CD, CE i DE stranicc trongla CDE, to je posUednja jednakost nemoguea I) Neka krak perifcrijskog ugla ACB proJazi srcdistem 0 kruznice (SI.2.8.a).
(svaka stranica trougla veea je od raz!ike drugih dviju stranica), sto znaci da ACDE Trougao BOC jc jcdnakokraki sa osnovico1n BC. Zato su uglovi <BCO=B i <OBC
ne posloji, odnosno, tacka E se mora poklopiti sa tackom D. Znac] cetverougao jednaki. Ugao <AOB = a je \'anjski ugao trougla BOe, paje
ABCD je tallgentni. <AOB ~ <BCO + <OBC ~ 2p. Dakle vrijedi a~213.

Koji od poznalih cetverouglova su tangentni?
Da li je pravOLlgaonik tangcntlli cetvcrougao?
2.1.5. [(ruZllica (kruZllu /illiju) i ag/vri (centra/ni i per([erijski ugao)
Dcfinicija 6: (jgao ciji sc vrh nalazi u sredislu (centru) krulnicl? n(1zi"'a se centrailli
ugao. Ugao ciji l'rh pripada kruznici, a kraci sijeku tu kruinicu naziva se
periferijski (obodn;) ugao (kat).
Svakom central nom uglu kruznicc odgovara jedan kruzni luk, odnosno jedna tetiva
te kruz.nice. lsto tako s\'akom periferijskom uglu odgovara kruzni iuk, odnosno
tdiva. Zato se cesto govori 0 ccntra!nolTI, odnosno peri ferijskorn uglu nad kruznim
lukom iii nad letivoIn.
2) Neka je srediste 0 kruznice u .unutrasnjoj oblasti perifcrijskog ugla <ACB=p
(SI.2.8.b). Tackom C povucimo preenik CD. Dobili S1110 d\'ajednakokraka trougla i to
AAOC i ABOC. Praya CD podijclilajc pcrifcrijski ugao 13 na dva periferijska ugla [31
j [32 , p-aje [3=[3:+[32, a centralni ugao a na dva centralna ugla aj i a2 ,.(a=Cl.I+cx2).
Kako SLI uglovi oa oSllovici jednakokrakog trougla jednaki, to je <OAC=p i
<OBC=u. Ugao <AOD=u, je vanjski ugao .6.AOC, a ugao <.BOD=U2jC vanjski ugao
"'BOC, pa vrijedi: <AOD ~ 2P, i <BOD~i32.
Otudajc <AOB ~ a ~ <AOD + <BOD ~ 213,+213, ~ 2(P,+ 13,) - 2p.
Vidimo da i U ovom slucaju vrijedi a=2[3.
3) Neka je srediMe kruznice u vanjskoj oblasti periferijskog ugla <ACB~P
(SI.2.8.c). Tae-korn C povucimo precnik CD. Uocirno dva jednakokraka trougla i to
i1AOC i l'!.BOC sa osnovicama AC, odnosno Be. Koristeci teoremu 0 vanjskol11 uglu
trougla i oznake sa slike, dobije se:

Teorema 4: Syaki periferijski ugao kruznice jcdnak jc polovini ccntralnog ugIa

nad istim Inkom. OVilll je tcorema dokazana.

30 31
 Teorema 6: Cetverougao ABeD jc tctivni ako i sarno ako su mu suprotni uglovi
supJerncntni, tj. ako i sarno ako vrijedi <A+<C = <B + <D = 180.

Dolruz: I) Ncka je cetverougao ABCD lelivni (SI.2.IO.). Povucimo dijagonalu AC

posmatrajmo centralne uglove AOC (jedan ima luk ABC, a drug; ADC).
D

D
C
SL2.8.c) Centm\ni llgaojed"Ya puta "Yeel SI.2.9. Ugao izmedu tan Ie i tetive
od periferijskog ngla nad istim Illkom jednakje pcrifcrijsk uglu nad tom te\ivom

Posljcdicc tcorcme 4: S!.2.10. Centra!ni ugao f: jc dva puta SL2.11. UgloVJ <, I <E su jcdnaki!
1. Svi pcriferijski uglovi nad istim lulmrn (iii istom tctivom) su jednaki. yeti od perifcrijskog ugla B
2. Svaki perifcrijski ugao nad precnikom je pra"\;.

Uglovi !3 i Sll periferijski i ccntralni ugao nad tetivom AC, paje c; = 213. 15to tako su
Tcorema 5: Ako krajnjom tackom tetivc jednc kruznice povuc.cmo tangcntu tada (3i rp periferijski i odgovarajuci ceniralni ugao nad istom tetivom, pa vrUedi cp = 28.
je ugao izrncdu tangcnte i tetivc (cp) jcdnak pcrifcrijskorn ngiu nad tom tetivorn Otudaje: 'Jl + E ~ 28 + 2/3 ~ 2(8 + /3) ~> 360 0 ~ 2(8 + 13)
(~) pri cernu vrh ugla f3 ne pripada oblasti ugia <p. ~> 8+ 13~ 180"'
Kako je zbir ugJova cetveroug!a 360 0 , to vrijedi:
lloiiaz: Neka je u krajnjoj tacki tetive BT povucena tangenta t na kru~nicu k(O,r)
(SI.2.9.). Neka je ugao izmedu tangcnte i tetive ~, a periferijskj ugao nad tetivom [3. 0: + i3 + y + 8 ~ 3600 ~> a + "(.;. ! 80 0 = 3600 => a + y = 1800 .

Akoje tacka C srediste tetive BT, tadaje periferijski ugao f3jcdnak polovini centralnog
ugla BOT, odnosno, 13=cx.. Kako su uglovi ex. i (P, dva ugla sa normalnim kracima, to Dakle, dokazano je da Sll suprotni nglo\'i tetivnog cetverougla suplementni.
vrijedi <p=a, odnosno (p=!3, sto je i trebalo dokazati.
2) Neka su suprotni uglovi cetverougla ABeD suplemcntni (S1.2.11.), tj. ncka
vrijedi <A+<C = <B+<D (= 180). Tacke A, B i C odreduju kruznicu k. Neka je E
tacka oa kruznici k van luka ABC. Tadaje cetvcrougao ABCE tctivni, pa S1.1 ITIll
uglovi suplementni (preme prvom dijelu aYe teroemc), odnosno, vrijedi:
<A + <C ~ <B + <E (=180(').
2.1.6. Tetil'ni cetverougao
Kako je po pretpostavcl <A+<C = <B+<D, zakljLlcujcmo da lllora biti <E = <D.
Dcfinicija 7: Cetverougao cije .'>1.1 stranice teffve iste kJ'lIinice naziva se tetivni Odavde slijedi da jc tacka D na kruznlei k, jer za sve tacke izvan kruznice ugaa nad
tetivorn AC je manj1, a za tacke unutar kruznicc jc ved ad pcriferijskog llgla nad tom
cetverollgao.
tetivom.
Drugim rljecima, cctverougao oko koga se moZe opisati kruznica na7jvamo tetivni Ovim je teorcma doka7.1wa.
cetverougao.

32 33
2.1. 7. Meausobni polozaj dvije kruznice

Definicija 8: RaSf(~janje izmeilu sredisla dvUu kruinica nQzivQ se centralno 5. Ako je d < R-r jedna krllzoica se nalazi u uOlltrasnjoj oblasti druge i one
rllstojanje kruinica. nemaju zajedoickih tacaka (SI.2.16.).

Neka Sll date dvije kruznice k(O, R) i k'(O', r). U zavisnosti od centralnog
rastojanja (d) i radijusa (R i r, R ~ r) kruznice 1110gU biti ujednom od pet
uzajamnih poloZaja 0 kojima govori slijedeca teorcma (navodimo je bez dokaza). 2.1.8. Zajednicke tangente dviju kruznica

Dcfinicija 9: Prava koja je langenta dviju kruinica nLlziva se zajednicka tangenta

Teorcma 7: tiJi kruinica.
1. Ako je d > R+r jedna kruznica se nalazi u vanjskoj oblasti druge i one nemaju
zajednickih tacaka (SI.2.12.) Ako se sredisla kruzoica nalaze sa iste strane ojihove zajednickc tangente, tangentu
2. Aka je d = R+r jedna kruznica se nabzl u vanjskoj oblasti druge i one imaju nazivano va.njska zajednicka tallgcnta , a aka se sredista kruzoica nalaze sa raznih
jednu zajcdnicku lacku (SL2.13.). U OV0111 slucaju kaicmo da se kruznice dodiruju strana tangenlc, tangentu zovemo ullutrasnja zajednicka tangcnta kruznica.
lzvana.

Primjer: Konstruisati zajednicke vanjskc tangcnte dviju daUh kruznica k(O, R) i

k(O'. f).

R Analiza: Neka je prava t zajednicka spoljasnja tangenta datih kruznica k(O, R) i

o o k(O', r), (R > r) i neka su dodirne tacke Dve tangente sa kruznicama MiN (SI.2.17.)

su.! 2. Jedna kruznicajc iz\'un drugc. SL2.i3. Ovdjcje OO'=d=R+r.

3. Aka je R-r < d < R+r kruznice se sijcku (i imaju dvije zajednicke tackc).
(51.2.14.).
4. Ako je d = R-r jedna kruznic.a se nalazi u unutrasnjoj oblasti druge i one imaju
jednu zajednicku tacku (SL2.15.). U OV0111 slucaju ka7mo da se kruznice dodiruju
iznutra.

SI.2.17. Pravc 1 j t' SU vUlljske zajcdnickc tangclltc kruznica k 1 k'.

k k'
Sl.2.l4. K..rllZnice se sijekll. Sl.2.15. Krllzniec sc dodiruju iznutra.
Ako srcdistem kruinice 0' pOVllcemo paralelu t" sa tangentom t, ona ce presjeCi
poluprayu OM u tacki A. Neka je k'(O, OA) pomocna kruznica. Kako jc ugao
<OrvIN prayi (ugao izmeClu tangcnte i dodirnog radijusa), to je i ugao <~AO' pravi,
pa je praya t" tangcota pomo6ne. kruznice. Ka1-~o je cetverougao Ai"vfNO'
pravougaonik, to je Aiv1=O'N, pa za radijus OA pomocnc kruznice vrijedi:
SLL16Xruznicajc u kruZ.lllCi
OA ~ OM-AM ~ R-r .

34 35

Prava t" se moze konstruisati kao tangen1a na pomocnu kruznicu koja prolazi
tackoll1 0'. Njenom konstrukcijom dobije se tacka A' (kao dodhna tatka tangente i
kruznice). Poluprava OA sijece datu kruznicu k(O, R) u tacki M. Prava koja prolazi
tackom M paralelno sa t" je traicna zajednicka (vanjska) tangenta dviju datih
kruznic3.
Konstrukcija:
I) Odrediti razliku R-r ~ R',
2) Konstruisati pomocnu kruznicu t'(O, R'),
3) Konstruisati tangentu t" na kruznicu k' koja sadrzi tacku 0' (Vidi SI.2.S.).
4) A E k' n t n
5) M E OA n k(O, R)
6) Prava t; MEt, t -LOM .
Dokaz: Dokazill1o da je prava t zajcdnicka tangenta datih kruznica. Neposrcdno iz
konstrukcije se vidi da je t tangenta kruznice k(O, R) jer jc t norma Ina na radijus
OM tc kruznice. Prave t" i t su paralelne Oer Sll obje normalne na prayu OA) paje
udaljcnost sredista 0' druge date kruznice od pravc t jednako 1\1\1, odnosno 1". Ova
znaci dajc prava t tangenta j kruznice k(O', r).
Diskusija: Kako se tackom 0' mogu konstrulsati dvije tangente na pomocnu
kruznicu k t, to pos1oje dvije 7.3jednicke vanjske tangcnte datih J..:.ruznica.
Ako se kruznice dodiruju iznutl~a, tada one imaju samo jednu zajcdnicku tangentu.
U slucaju da je jedna kruznica uoutar druge, tada one nemaju zajcdnickih tangenti.
Kako se konstruisll zajednicke ul1utrasnje tangcnte dyjju kruznica?
,
t'
SU. 18. Prayc tit' su z<ucdnicke unutrasnjc j,mgcntc kruz.nic<1.
36
Pitanja za pOf1avljanje:
1) 5,'0 koliko tacakaje odrede17(J kruznica? Kaln'c moraju biti /e racke?
2j /;taje te/iva kruinice?
3) Kako se naziva najveca re/iva Icruinice?
4) Gdje se s(jeku svi precnici kruznicc?
5) Kakav odnas magu il11mi facka i krui'nica?
6) U kojem odnosu mogu biti prova i k/"l/znica?
7) Za koju pravu kazemo daje tangenta krl1inicc?
8) Koliko kruznica ima tangenala? Staje sku]7 S1"ih lih prmjh?
9) Koja dllz jma naziv tangentna dui?
10) Koliko langen/nih dllZi odgovarajednqj tacki l'an krllznice?
11) Za koji cC/1'crougao kaicll10 daje fangentni?
J2) . ~/a
. zna,f 0 sfranicama (angen/nog c~eh'erou[!.la?
13) Koji ugao nazivamo periferijski ugao?
14) Kada za ugao kazemo do je ccn/ralni?
J5) Pos/oji Ii periferijski lIgao od 200()?
10) Kokra je veza izmeau centralnog i pcr?j"er?iskog ug/o nad istim /ulwlJI?
J 7) J(o(iki je centra/ni ugao nod prebliko7n kruinice?
18) U kojem cCf'veroug!u SlI supro(ni uglori suplementl7i?
19) U kakvol11 od!1oSU mogu hiti drije krl.linice?
20; T(nkFc kruinice nazivamo /wflc(!ntricl1f: kruin;c'e?
21) Koju pral'u nazirmno zajedllicka tangenta dl'ijlJ kru!!.nico?
Ko!iko najvi/;c,.a ko/ikn najmm!je 2ajednickih langenti inlaju dnje kruinice?
2.1. Konstruisi kruznicu datog poluprccnika r koja pro!azi chjcma datim tackall1(l
A iB.
2.2. Konstruisi kruz.nicu koja pro[azi kroz tri date tacke.
2.3. Dvije kruznicc K(O, R) i k(O', R') se sljcku II tackama.i\ i B. Dokazati dajc dll?:
1
AB normalna n3 duz 00
2.4. Data je praya a i kruznica k(O, r). Konstruisati krul.nicu koja dodiruje d(l\"n
pravu a II datoj tacki A i datu kruznicu.
2.5. Konstruisati zajcdnicke unutrasnjc tangcntc datih kruznica k(O, R) i k(S., r).
2.6. Konstrnisati kruznicu koja dodirujc d\"ijc date kr\lznice i to jednll od njih u
datoj tacki A.
2.7. lz tackc P van kruznicc fla krU7Jlicu su pOYllCCnC d\"ijc tangcntc PA i PB koje
su IllCc.lllsobno llormalnc. Na luku A13 , 11 uglu ;,\PB, Ul.eta jc rna koja tacka C
kojom je povllcena tangcnta t. Prcsjck tangenle t sa tangcntama PA i PE suo
redolll, tacke 1Vf i N. Odrediti obim trougla l'vfNP.
2.8. 'Nekaje s pohr()him, a c hipotenuZ3 pravougiog trougla. Dokazali dajc' radUus
upisane kruznice r=s-c.
37
2.9. Tctivi AB date kruinice odgovaraju elva periferijska ugla eiii se vrhovi nalaze
na razlicitim lukovima odrcdcnim datom tetivom. - odredimo pozitivan broj k tako da vrijedi
Dokazati cia su ovi ugJovi suplementni.
2.l O. Tctiva je kruznicu podijelila na dva luka koji se odnose kao 4:5.
Odrediti perifcrijske uglove nad ovim lukovima.
2.11. Ugao na osnovicijednakokrakog trouglaje 64. Pod kojim uglom se vidi
osnovica trougla iz centra opisane kruznice?
2.12. Jedan ugao pravougJog trougJajc 22{). Pod kojim uglom se vide stranice
ovog trougla iz srcdista opisanc kruznice?
2.! 3. Ugao izmeau tangcnte i tetive jcdne kruznice je ZOo. Odrediti centralne
uglove nad ovom tetivom?
2.14. Dui AB je precnik date kruznice. Na tangenti t date kruznice u tacki B
odabranaje tacka C tako da duz AC sijece kruznicu u tacki tako daj;
AD~DC. Odrcditi velicinu ugla ACE.
2.15. Ako je tacka H ortocentar troug!a ABC, dokazati da su kruinice opisane oko
trouglova "ABH, "BCH i "ACH podudarne.
2.2. Mjercnje auzi. Mjera duzi. Zajcdnii'ka mjcra (ZM) i uajveca
zajednicl,a mjcra (NZM) dvijc duii. Samjcrljivc i ncsamjcrl.iivc dnii
Posmatrajmo dvijc duzi: AB j M1\". Ncka se duz MN moze k puta nanUeti na
dui AB. Tada vrijcdi: AB~kMN .
a odrediti n3jve6u zajednicku mjeru dviju duzi?
'r----------~----~----~-- __~_____6
A e
M C oN
SI.2.19. Broj ;1=6 jc Juzina Juz.i AB.
Na ovaj nacin smo duz AB uporedili sa duzi l\fIN. Kazemo da smo duz AB
izmjerili. Ako se sve duzi uporeduju sa datom duzi !v1N, tada ovu duz uzimarno kao
jedinicnu duz. Duz,inajedinicnc duzi jc 1. Ma koja dui se moze uzeti kao jedinicna.
Da ne bi bilo zabune u !1lcdusobn0l11 kOllluniciranju raznih ljudi i raznih naroda, u
cije!om svijetu u internacionalnom sistemu jedinica (SI) za OS110YOU jedinicnu duz
uzeta je dUL od I 111.
Pozitivan broj k je duiina duzi AS u odnosu na duz MN 1<.ao jedinicnu. S
obzirom da je duzina duzi jedina njena osobina, p.onekad se istim sirnbolom
oznacava i duz i njcna duzina. Tako ccmo ccsto govoriti i pisati dllZ: a=12 em, duz
b:::-5 lll, duz c=24 em , itd. 1
: Sa AB. CD .... cerno o:macavali ULlZi, a sa A13, CD ... duzine duzl. Ponckada cemo uui:, bo j
njcnu du:l.inu oznacavati sa a, b, C"" __ a iz samog konteksta cc se \'idjeti da Ii se raui () duzi ili duzini
38
Definicija 10: Ka.zemo da smo duz AB izmjerili jedinicnom duzi MN ako
AB=kMN.
Prilikom mjerenja duzi AB jedinicnom duzi MN uvijek se dobija pozitivan realan broj
koji smo nazvali duzina duzi. Ako se desi da je duzina duzi AB(=a) prirodan broj,
Lada kazemo da jc duz MN(=e) mjera dU7..i a. Tako, na prirnjer, m(O za duzi a, b, c, d
vrijedi
tadaje du? e mjera i duzi a i duzi b i duzi c i duzi d. Kaze se daje e zajednicka mjera
(ZM) ovih duzi.
D
Defittici/a 11: AIm se duz e mou nanijeti na duz a Ii. puta (kEN) bez ostatka,
kazcmo da je e mjera duzi a.
Dejinicija 12: Duz e koja je mjera dviju duzi ( a i h ) naziva se zajednicka mjera
tib duzi i oznacava ZM(a, b) = c.
Ako dvije duii (a i b) imaju zajednicku mjcru e, tada one imaju vise zajednickih
mjera. Tako je i duz eva je duzina jednaka poIovini duzi e sigmno zajcdnicka mjera
duzi a i b. I duz cija je duzina cetvrtina duzine duii e je zajednicka mjera duzi a i b.
r.1euu svim zajcdnickim mjerama dyiju duzi uvijek postoji najveca (NZM). Kako
B
Teorema 8: Ako dvije duzi a i b (a>b) imaju zajcdnicku mjeru, tada vl"ijedi:
a) Ako se manja duz b sadrzi u vecoj duzi a prirodan broj puta, tada je
NZJVI(a, b) = b.
b) AIm se manja dul. b ne nalazi prirodan broj puta u vccoj duzi 3, tada
postoji prirodan broj k i ostatak r dun a tako da jc:
a= kb + r
pri "emu je r<b, i vrijedi NZJVI(a, b) ~ NZM(h, r).
a
,&-------~--------~----------------~------~r_--~O
S1.2.20. Ovdjcje a""S'l;l+r lvrijeJiNDvl(a.b)="J'.;ZM(b,r).
Dokazit110 navedenu teoremu.
39
 :~

a) U ovom s!ucaju je receno da se duz b nalazi u duzi a prirodan broj puta, pa je b

zajcdnicka mjcra duzi a i h. Kako mjcra duzi ne moze biti veta od nje same, a 4. Ostatak 1'3 nanosimo na ostatak r~ o11oliko pu1a koliko jc to mogucc. Ako se nc
zajednicka mjera ne moZe biti veta od najmanje duzi, to jc NZM(a, b) = h.' dobije nikakav ostatak onda.ic
b) Nekaje a = kb+r i nekaje NZM(a, b) = e. Tada postoje dva prirodna broja m i NZM(a, b) ~ NZM(b, I'd ~ NZM(r" ro) ~ NZM(r,. r))~ r,.
n (m>n) za koje vrijedi: Ako se pojavi ostatak Lj, poslupak se na5tavlja.
b~ oe.
Dalje je: I\1oze sc desiti da se pos!ije n koraka postupak z3.nsi i da je posljednji ostatak I'll
a~ kb + f => me = k(oe) + r ~> f = (m-ok)e . najveca zajednicka rnjcra duzi a 'j b. U tom slucaju kazcmo da Sll duzj a i b
samjerljive. Meoutim, posturak sc ne Jllora zavrsiti, sto zi1acl da ncma kraja. Za takve
Kako je m>nk to .Ie m~nk prirodan hroj. pa sc jz posljednje .iednakosti zakljuclue da duzi a ! b za koje se prethodnl postupak ne zavrsava u konacno mnogo ko1'aka k;.rzelllo
je e mjcra i ostatk3 r. Znaci vrijedi ZM(b, r) = e . da Stl nf!samjerljive.
.los treba dokazati da je NZM(b. 1') = c.
Pretpostavlmo suprotno, da NZ\1(b, r}t-e.Tada bi postojala duz e'>e za koju bi Primjeri samjerfjivih duzi:
vrijedi!o NZM(b, r) = e'_ To znaci da hi postqjala dva prirodna hroja m' i n' za koja
\'fijedi - a) DllZi a=3nl i b=5m Sll sal11jerljiyc i N[M(a, b) ,,;;; c, C = 1m.
b) DtLZi 1ll=12 em i !F"16 em Stl sal1ljcr!jh'c i "\Tijedi :.JZM(rn, n) ,-,-' p, p =:,-,4 em
pa se, dalje, dobije: c) Kateta a j hipotenuza c prayoklltnog trokuta sa kutom <-J\=30 u su samjerlji,"c
a. = kb+r => a = k(m'e')+n'e' => a = (km'+n'}e'. duzi i vrijedi NZM(a, c) = a.
d) Hipotcnuza c i tezisnica t koja oJgovara hipotCl111Zi s\"akog prayouglog
DobiH srno daje e' I11jera i duzi a. Ova] zak!jucak nas navodi nn to da duzi a i b imajl1 (pravokutnog) trougla (trokuta) su samjerljiyc dU7,i i nijccli ~71'vT(c, l) t.
zajecinicku mjem c' koja je veea od njihoH': naj'vece zajednickc mjere e! Kako je ovo Oa postoje i ncsarnjcrljiYe duzi pokaz3ccmo najedllom primjeru.
pos!jednjc ncmoguce, to duz e! ne postoji 51'0 dalje znaci daje
Tcorema 9: Dijagona!a i stnmica svakog livadrata su ll(~samj{rl.jivc uul,i.
1'\Z1\1(b, r) = e, odnosno,
NZM(a, b) ~ NZ'v!(b, r)
sto smo i trcbali dokazati. Dokaz: Posmatrajmo dijagonalu .b,C 1 stranicu BC. Pokazimo cia Sll ove chije duzi
nesClilljedjivc. 0Pisimo Iuk BE sa ccntrorn u tac.ki A i radijtisol1l AD pri (cJ~mjc t<lcka
Kako se prakticno odreouje :-\Ztv1(a, b) duzi a j b, (a>b) pokazacemo II narcdnim E na dijagonaJi AC, Trougao BCEjc lupougli sa tupim ngloJl1 u nllu E, paje
redovima. Po stupak odreaivanja N7;V1 dYiju duzi f.asniYa sc l1a /"rhimcclovoi aksiomi EC<BC. Duz Ee je ostatak duzi AC. Sada duz Be lrcba mjcriti sa Fe. POYllcimo EF
(za rna kakve d\"ijc duzi a i b , a>b posloji prirod::10 hroj n takav da jc nh>a, drugim nonna!no na AC. Kako je trongao /~CrT jcdnakokraki, to je CE=FE. Duz'; FB i FE su
rijecima nanoscCl duz b na duz a ros1ije konacno koraka uvijek t.emo prcmasi1i duz tangentnc dnzi tackc F paje Bfooo:fE.
a). Poslupak odredi\"3nja NZM dviju duzi pozna! jc pod n32:1<'0111 [ukJidO\/ postupak Kako je BF=FE=CE to sc daljnji postupak mjel"cnja syodi na Illjcrcnjc hipojenuzc rc
(a!goritam). O\'aj postupak sc sastoji II s!ijcdecem: jednakokrakog pravouglog troug!a sa njcgovol1l katcto!n CEo :Vljcrcnjc hipotcnuze
1. Nanesemo duz b na dut a onoliko puta koliko je to llloguce. Ako se nc dobije jednakokrakog prayouglog trougla sa njcg(rVOlll katctom jcdnolll !las jc doyclo do
nikakav ostatak onda jc NTv1(a, b) = b. Ako se pc:javi ost31'<lk rio tad a prclazirno ostatka, pa ce se svaki puta pojaviti noyj jcdnakokraki trougao i ostalak, 5\0 z-naci do
na s!ijedeci ko1'a1-.:: se ovaj posturak ncce l..:1.vrsiti.
2. Ostatak rl nanosilllo nn duz b onoiiko puta kO]lko jc to moguce. D C Na osnoyu proycdenog razmatranja yidi se da
Ako se ne dobije nikakay ostatak ondaje '\JZM(a, h) = 1'7?vf(b, I;) "'.~ rJ. su dijngona1a i strnnica kyadrata d"vijc
Ako se pojayi ostatak r:<r;, tada p1'elazimo na s!ijedeci korak: / ncsamjedjivc duzi .r~to je i lrcbalo dokazafi.

-~
3. 051'atak. f2 nan0511110 n3 oSl.atak rj onoliko puta ko!iko je 10 moguee. /\ko sc DC
dobijc nikakav ostatak onda jc lVloze sc doknzati da vrijedi:
NZM(a, b) ~NZM(b, r:l ~ N7M(ri, r:J ~ fc. a) Ako su duzi a i .icdinicna duz e sal11jerijivc,
/ \\rr
Ako se pojavJ ostatak r3, tadn na513.\\jaI110 dalje:
l// \1 {ada je duzina duz,j !J raciona!an br(~j.

b) Ako dUl: a nije smnjcrlji\'a sajcdinic!lom dllZi

Ao B c, tadnje duzina duzi a iracionalan broj.
2 .''',himed (2877-212 pr!jc n.c.) jc jcdan od najpOlJ18.tijib slamgrckih i s\jC1skih malcmaticara
3 Eul<.!id (365 -- 300? prije no\'c ere) jc p07.n<lii grcki maiernatjcar. .- S1.2.21. AC j AB Sll 11csamjcr!ji"vc

40 41
 Pitanja za pOnaFfjanje: clanov! proporcijc. Jedna, l11a koja, dui naziva se cetvrta proporeionala preostale tri
duzi. Posmatrajuci rcJaciju (P) mozcmo kazati da su duzi a i b proporcionaine duzima
1. Sta :maCi izmjeriti duz?
c i d sto znaci cia su cetiri duzi proporcionalne ako cine jednu geometrijsku proporciju.
2. Koja dui se maze uzeti zajedinicnu?
3. Kojaje osnovnajedinicna dui?
4. /"lavedi neke manje i neke veee jedinic..~ne duii U odnosu na osnovnu.
Geomctrijska sredina dviju duzi
5. ~~ta ie duzina duif?
6. Sta je mjcra duzi?
Ako se duz b nalazi dva puta kao unutrasnji iIi vanjski clan proporcije:
7 Staie zajednieka mjera dv[je duB?
8. Da Ii svake dl1ije duif imaju zajednicku mjeru?
9. Kako se odredI(fe NZ\1 dvije duii?
a:b = b:c iii b:a ~ c:b
10. Kakve dufi se zovu samjerUh!c du.zi?
tada za tu dul. kazemo clajc geomctrijska sredina duzi a i c.
! 1. ;.Vavedi prirnjer nesamjerljivih dufi.
12. Kada je duiina duii raejonalan broil
! 3. U kojem slucajuje duiina duti iracionalan broj?
Produzcna proporcija

Zadaci za vjezbu: Ako z.a sest duzi a, b, c, d, e i fvrijedi a:b = k, c:d = k, e:f= k, tacla mozemo pisati

2.l6. Odrediti NZM duzi cije su duzinc a=35 cm i b=21 em. a:b ~ c:d = c:f iii a:c:c = b:d:f (PP)
2.17. Odrediti NZM duii cije su dULine a~16 cm i b~48 cm.
2.18. Odrediti NZM duzi cije su duzine a=57 em i b=24 em. Rclacija CPP) naziva se produzcna proporcija.
2.19. Dokazati da su krak i osnovieajednakokrakog trougla sa uglom pri
vrhu od 36, nesamjerljivc duzi.
Pitanja za pOlltlvljanje:

1. Sla naZil'Ql}1{) odnas (razmjeraj d'-'iju duii?

2.3. Proporcionalnost duzi, geomctrijska proporcija, geometrijsi{a 2. J;akl'c duif se na::ivaiu proporcionalnim?
sredina dvijn duZi, produzena proporcija 3. Slaje geometrijskaproporcija?
4. K(~iu dui nazivamo geometrijska sredina dviju datil! duii?
Gcomctrijska proporcija 5. Kako se deJinise prodl.licna proporcija?
Ncka su a i b dvijc cluz! i e jedinicna dul:. Ncka su p i q rcalni brojevi za koje vrijedi
a=pe i b=qc. 'fada se broj k=p:q naziva razmjera duzi a i b, a to se moz.e pisati
a:b=k.
Znaci, razm,jera dviju duzi je odnos njihovih duzina. 2.4. Il-roporcionalnost duZi na pravama (Talcsova 4 tcorema)

Svake dv~je duzi imaju svoju razmjeru. Taka j za duzi e i d vrijedi da je Za pral'u koja sijece (dl'ije) druge pra)'c,kaiemo daje J?jihova Iransvcrzala.
c:d = kl, gdje je k\ razmjera ovih duzi
Maze se desiti daje razmjcra dviju duzi jednaka razllljeri nekih drugih dviju duzi: Teorcma 10: Neka SU 3, b i c tri paralelnc pravc, a p i q njihovc transvcrzale.
a:b = k, c:d = k . Xcka. su presjecne tacke prave [J sa pravima a~ b i c, rcdom, A, B j C, a presjccne
tacke prave q sa istim pl'avima ncka su A', H' i C ' . (SL2.22). Tada vrijcdi
U OV0111 sJucaj-u moze se pisati
a:b ~ c:d (P) => A'B'"" Bre.

Gornju relaciju nazivama geometrijska proporciju duzi a, b, c i d. Vidi se da jc

proparcija sastavljena od cetl!"i duzi. Dvije od ovih duz.i (b i c) zovu se unutrasnji
c!anmj proporcije, a druge dvije duz! (a i d) nazivaju se spoljasnji (vanjski)
42 43
 D,okaz: ,Nckaje raspored pravih i tacaka kao na SI.2.22. Tackom B' povucil11o
pI ~Vl.l P tal~o da bud~ para!clna sa pravom p. Ncka prava p' sijece prave a i c,
OA m .
re~Om.2...!Ltac!~l11~ Q_.!....E, Kako su cetverollgkwl ABB'D i._BCEB' paraJelograllli, Dokaz: a) Prctpostavimo da su duzi OA i OB samjer!jivc i <fa .1' e -= =
. OB
~ ,
n'
adJC su
to ~~ .DB' AB. 1 BrE = Be. KoristeCi pre.!1?2stavku daje AB =
0;: Be
i posUcdnje
In i n cUeji brojcvi (uzmimo dajc m < n). Tada duz 0;\ mozemo podijc!iti na m,
b.

dVIJc Jcdnakosll, zakUucujemo da vrijedi DB' -=:- Ii' E. .

a dl1z 08 na 11 jcdnakih dijclova. Diobcnim tackama mogu se povu6i prave
Za ug!ove Yrljcdi: parale!ne sa transvcrzalama a (i h). Ove para!elne pr,ne na pravoj q odsijecaju
<A'B'D" <B'C' (lIllakrsni llglovi sujedllaki), jednakc duzi (prema prcthodnoj teoremi) i to na dllZi OA' jc m, a na duil OB' je n
<B. 'DA' ~ <B'('.'
. ( nmzlTljcmcm
, , '" ug I0\'1' na transverzalj paraleinih prayih su jednakih dUZ1. Ako jednu od ovih dui.i uzmemo za jcdinicnu duz i njcllu duzinu
jednaki). oznacimo sa e', tadaje
OA' me' III OA
Na staYa US~J 0 pO~!,~~~arnosti tronghw(J, "\TUcdi: /\/\ 'B'D:::o J.I3'C'E,
05110\'11
OA'= In e' i OB' "" n e' ,pa \Tijcdi =.=" = -- :::: =.
OB' n e' n OB
odaklc s!ijcdi daje ArB'=B'C, stoje i trebalo dokazati.

b p p'
IJ>os.I,fcdica tcoreme 1.0: Ako para!c!ne prave na jednoj praV(~j odreduju jcdnake
B'
dUZJ, onda n1 svakoj prayoj koju sijeku odsljecajujednakc dnzi.

01 C

b
o B q
SL2.24. Duzi nil transYcr7.alama propon:ionalnc 5\1 odgoyarajuCi11l dul.ima na (po!li)pr;wimll r I q

B1 B''<---c-- -
b

2.n. AkO ell pm y , a i h pacaiclaclada '" ~~

Neka su a i b dvije paralelnc transverzale pravih p i q (S!.2.24).
c rl b)
Tackom A poyucimo pravll p' paralclno sa p. Ncka ova prava sijcc.e transvcrza!u b
k{)f(;~p(lndcn;ne duzi prop(ll"c:ioll<l!nc
u tacki C. Aka se primijeni prethodno (pod a) dokazana teorcma, posmatraju6i
prave b i q i njihovc parale!nc transvcrzale pip', dobUc sc propon.;ija:
-,,- ~

All CB
====
Oil B'B
Teorema11 (Taicsov3 tcorcma):
AB CB
- -
OB-OA
,-
B'B-B'C
- OA B'C
Otudajc === ;> -_._._- ;> I--~I-==
Nck~ se ~ravc ~) i q sijeku u tacki O. Ncka Sll a i b paraidne tnmsycrzalc OB B'B Oil B'B OB B'B
pranh p I q ,( a I! b). Ncka su presjecI1c tackc pnlYC p sa prasima a i h, rcdom, OA B'C OA A'A
A i B~ a pnwe q sa istim pr:lvim A' i B~ (SI.2.23.), Tada vrijedi:
;> === ;> -==-= , JCfJe B'C~A'A,
OB B'B Oil B'B
a) Duzi koJc odn~duju tnmsycrzalc na .jed_~~j p~~'oj propordonalne su OVim.ie i drugi dio tcoremc dokazan.
OA OA'
odgovarajuCim duzirna n3 drugoj : """===.
08 OB'
Duzi na transvcrzaiama proporcionaine".~u odgoyamjucirn duzima na svakoJ Prilikom formu!acije Talcsove teoreme nije naglaseno cia se objc transycrzalc a i b
OA AN moraju nalaziti sa iste strane prcsjecne rackc 0 prayih p i q. Teorema vrijcdi i u
od datih pra~'ih p i q :
OB BB' stucaju kada se a i b. nalazc sa raznih strana U odnosu na tacl\u 0 (SL2.25.).

44
45

" ..
L
 p A,B, SA,
SB, SC, B,C, SA, SB, SC,
y a
--=-~=-.-=--
AB SASB
AIBI
SC
--=--=--=--
Be SA SB SC
SA' SB' SC' BIC ' SA' SB' SC'
--=-- -- --=--=-~=--
51 AB SA SB SC BC SA S13 SC
a"
B" c) Duii najednoj transvcrzali proporcionalne su odgovarajucim duzima na drugoj
transverzali prarnena.
A,B, AB A' B' AB
B' A' b B,C, BC B'C' BC
SL2.25. Talcsova leorema vrijedi i II slLlcaju kada se 0 na!azi izmcdu a i b.

2.4.1. Postjedice Talesove teoreme

2.4.2. Prilnjene Talesove teoreme
Dejinicija 13: Skup svih pravih ravni kojc se sijeku u jcdn?j ta.c~ki nazi"va se
pramcn pravih. Simp svih polupravih ravni kojc imaju zaJcdlllcku pocctou 1) Ako su a i b date duzi odrediti duz x za koju vrijedi x = a 2 :b .
tacku oaziva sc pramen polupravih.
2
RjeScnjc: Dati uslav x = a :b se maze napisati u abliku proporcije x:a=a:b
n' C' (iii a:x=b:a) u kojoj je nepoznata samo duz x. Nepoznatu duz mOLemo odrediti
~.~~".""",., prirnjcnom Talesove tcorerne. Posmatrajrno clvije, ma kojc, polupravc Op i Oq. Na
polupravoj Oq odredinlO tacku A tako daje OA=a i tacku 13 tako da vrijedi OB=b
~~ ,/ (SL2.27). Na drugoj po!upravoj Op odrcdimo tacku C taka da \Tijedi OC=a. Aka na
poJupravoj Op odrcdimo tacku D taka cia budc AD II Be, tada primjenolTl Talesove
s' tcoremc vrijcdi:

/
/?
;
c OD: OC = OA : OB ,
n A / B/ odnosno,
-- -?---~.pC --,---~c-
B/ ___. _____.___~~ c,
-.7'
OD: a=a: b,
m At,//
/-~ Kako je x:a = a:b, to zaldjucujemo da za traZ,enu dut x vrijcdi x = 00.
a b , ,
SI.2.26. Pranlcn pravih a. b i c prcsjcccflje trima parakinim trans\"crzalama rn, n 1 n

iX
Aka pravc (polupravc) pramena presjecemo dvjcma paraiclnim iransverzalama min M!
adnosna mIn', onda vrijedi: . v'
/> y
a) Duzi fla jednoj pravoj (polupravoj) proporciona!ne su korespondentmm duzlma na
s\"akoj d"rugoj pravoj (po!upravoj) pramena. m/
/ N'!

SA, SB, SC, SA' SB' SC' ~'-a' '-~(C- ,.-'-'

o / ,'Ii/.
._= ~~=-- --=- , --o'j, A0;..------r2~B
SA SB SC SA SB SC ~ , I
+-
SJ.2.27. Tralcna uuL.je OD. 'tl
S1.2.28. Tack:.! C dijcli duz AB U odnosu m:n.
b) Korespondentne duzi na transvcrzalarna propo.~cionalne su korespondentnirn
duzinia na svakoj pravoJ (polupravoj) pramena.
46 47
2) Datu duz AB rodijeliti u odnosu Ill:n.
Rjesen.ie: U zadatku se trazi tacka C za koju vr]jedi AC:BC = m:n. Pretpostavimo
prvo da se tacka C nalazi na dU73 AB (Sl.2.28.).Tackom A puyucimo ma koju
po!upravu Ax, a tacko1l1 B polupravu By koja je para!elna po!upravoj Ax. Aka na
prvoj polupra\'oj odredimo tacku M taka da je AM = m, a na drugoj po!upravoj
tacku N taka da bude BN = n, presjek pravc MN i date duzi AB jc traicna tacka C.
Dokaz: Kako su pravc AB i 1\1N koje se sijeku II tacki C prcsjecene sa dvjema
para!elninl trans'verzalama (AM iBN), to prema Talesovoj teorcmi \'rijcdi:
CA:CB ~ AM:BN .
Kako je, prema konstrukciji, AM=rn i BN:=.n, dobije se AC:BC=m:n, pa tacka C
zaista dijeli duz AB u traienom odnosu.
U OV0111 primjeru data duz AB podijeljena je tackom C ul1utrasnjom podjelom II
odnosu m:n.
Duz. se moze podijeliti i vanjskom podjelom. Data duz AB tackom C je vanjskom
podje!om podijeljena U omjelll m:n. Dokaz slijedi neposredno iz konstrukcije i
Talesove teoreme (SI.2.28.).
3) Odrediti tacke C i D kojc datu duz AB dijelc na tri jcdnaka dijcia.
RJdcnje: Tackom A povucimo polupravu Ax. Na ovoj polupravoj odredimo tacke
A!, A2 i A 3tako da vrijedi AA1 = A 1A 1 = A 2 A}, Spojimo tacke B i A}.
A3/
y~\
A,
//'\
/"
A.,;;;---....t - - - - " l i f l ) - - - - '. . S
S1.2.29. DllZ AB jc podijeljcna na tri jednaka dijcia.
Tackama Ai i A:; povucimo paralele s pravom A3B, Presjecne tacke ovih para lela sa
duzi AB su traiene tacke C i D (SI.2.29.).
Nairne, neposredno, na osnovu Ta!esove teoreme, vrUedi,
AA,: A,A2~ AC: CD i AtA,: A,A3~ CD: DB
pa kako su duzi AA" A,A, i A,A,jednake, to sujednake i duzi AC, CD i DB.
Navedenim postupkom se data duz maze podijeliti na proizsoljan broj jednakih
duzi.
48
Pilanja za ponavljanje:
W' 1. Koju pravu nazivamo transverzala dviju pravih?
2, Aka su dvije neparalelne prave ravni pre,~jeceJ1e so dvjema paralelnim
t;:ansl'erzalama, pronatli sve cetvorke proporcionalnih duii.
3. Sla tvrdi Talesova feorema?
4. l'./avedi neke posljedice Talesove teoreme.
5. Kako se dut dije/i na njednakih dije/ova?
Zadaci za vjezbu:
2.20. Duz AB iSija je duzina 28 em podijeljenaje tackom C na dva dijela tako
daje AC=8 em. Odrediti razmjere:
a) AC:CB b) AC:AB c) CB:AB
2.21. Kolikije odnos teziSnice trougla i njenog manjeg dijela odredenog tezistem.
2.22. Dokazi ekvivalentnost proporcija:
a) a:b ~ m:n :> (a-b ):b = (m-n):n
b) a:b ~ m:n :> (a-b):a = (m-n):m
2.23. Izracinati cetvrtu proporcionalu za duz.i a=4, b=3, c=8.
2.24. Izracunati geometrijsku sredinu G za duzi a=9 i b=l.
2.25. Odrediti geometrijsku sredinu G duzi a=3 i h=12.
2.26. Podijeliti datu dui AB=20 em na tri dijela koji su U odnosu 2:3:5.
2.27. Datu duz AB podijeli!i na 5 jcdnakih dijelova.
1,28. U trouglu ABC dataje tezisnica AA'. Odrediti teziste T trougta oe ertajuci
nove tezisnice.
2.29. Odrediti teziste trougla Cijijejedan vrh nepris~pacan.
2.30. Zadane su dvije duzi Cijc su duzine a j b. Konstruisi duz x cija je duzina abo
1,31. Date su duzi a i b. Konstruisati duz x tako daje x=a:h.
2.32. Ako je a data duz, konstruisati dui x ~ a2 .
2.33. Date su duzi a, b, c i d. Konstruisati duzi x i y aim vrijedi a:b:c = d:x:y.
2,5. Osobinc simetrala unutrasnjeg i uporcdnog vanjskog ugla trougla
Poznat nam je pojam simetrale ugJa 1 simetrala unutrasnjih i vanjskih uglova trougla.
Ovdje se navodc teoreme 0 simetralama.
Tcorema 12: Simetrala unutraJnjeg ugla trougla dijeli suprotnu stranicu na dva
dijela koji su proporcioflalni drugim dvjema stranicama trougla. Iobrnuto, ako
neka prava koja prolazi kroz vrh fro ugh" dijeli suprotnu stranielt na dijelove koji
sa proporcionalni drugim dvjema stranicama traugla, tada je fa pral'a simetrala
ugla,
49
Dokaz: a) Pretpostavimo daje je prava BM simetrala ugla kod vrha B troug!a ABC
(SI.2.30). Tada je <ABM=<MBC=il. Vrhorn A povueimo paralelu sa BM i sa D
oznacimo njen presjek sa pravom BC. Tada su uglovi <BAD i <ABM, kao
naizmjenicni uglovi na transverzali dviju paraJelnih pravihjednaki BAD == <ABM
=). Kako Sli saglasni uglovi na transverzali dviju paralelnih pravih jednaki, to je
<ADB=<MBC=. Sada vidimo da su dva ugla trougla ABD jednaka sto znaci da je
taj trougao jednakokraki, paje AB=BD. Zato vrijedi AB:BC=BD:BC.
Iz Talesove teoreme neposredno slijedi da je BD:BC=AM:MC, pa ako ovu
proporciju uporedimo sa prethodnom dobije se:
AB:BC = AM:MC
sto je i trebalo dokazati.
D
CAB
SL2.30.DI,Izi Aid i_AlB SI, proporcionalne sa AB j BCI S1.2.31.DlIzi A i BE proporcionalne SII
saACiBC.
b) Pretpdstavimo sada da je M tacka na stranici AC trougla ABC takva da vrijedi
AM:MC=AB:BC i dokaiirno da je prava BM simetrala ugJa ABC (SI.2.30.).
Produzimo stranieu BC preko vrha B do tacke D tako da je BD=AB. Trougao ABD
jc jcdnakokraki pa su uglovi na njcgovoj osnovici AD jednaki: <BAD = <BDA ,
Kako je AB=BD to se iz uslova AM:MC=AB:BC dobija AM:MC=BD:BC, pa su,
po Talesovoj teoremi, prave AD i BM paraielne. Zato vrijedi:
<SAD = <ABM (naizmjenicni ugJovi na transverzali paralelnih pravih),
<ADB = <MBC (saglasni uglovi na transverzali paralclnih pravih),
a odavde, zbog <BAD = <ADB, jc <ABM ~ <MBC, sto znaci da je prava BM
simetrala ugla ABC.
Postoji teorema, analogna prethodnoj, koja govori 0 simetrali vanjskog ugla trougla,
Navedimo i tu teoremu:
50
Teorema 13: Simetrala vanjskog ugla (rougla dijeli suprotnu stranicu vanjskom
podjelom nu dije/ove koji su proporcionalni drugim dvjema stranicama trougla, i
obrnuto, ako pruva koja sadrii vrh trougla dije/i vanjskom podjelom suprolnu
stranleu trougla nu dijelove koji su proporcionalni drugim dvjema stranicama, tada
je ta prava simetrala vanjskog ugla trougla.
Dokaz: a) Neka je Prava CE simetrala vanjskog ugla kod vrha C trougla ABC, pri
cemu tacka E pripada pravoj AB (Sl.2.31.). Tackom B povucimo paralelu sa pravorn
CE i tacku prcsjeka te paralele sa stranicom AC oznacimo sa D. Na osnovu Talesove
teoreme moze se zakljuciti da vrijedi:
AE:BE ~ AC:DC .
Na analogan nacm kao u dokazu prethodne teoreme dolazi se do zakljucka da je
DC=BC, pa ako se ova uvrsti u prethodnu proporciju dobije se
AE:BE ~ AC:BC,
~to znaci da je duz" AB tackolll E podijeUena vanjskom podjelom u omjeru koji je
Jcdnak omjeru odgovarajucih drugih dviju stranica trougla.
b) Neka je E tatka poluprave AB takva da je AE:EB=AC:CB. Ako na stranici AC
uzmemo tacku D tako da bude SO paralclno sa CE, tada vrijedi:
AE:EB = AC:CD
pa se (l"a osnovu datog uslova (AE:EB=AC:CB) zakljucuje daje CB=CD sto znaci daje
trougao BCD jednakokraki sa osnovicom BD. Zato vrijedi jednakost uglova
<CBD=<BDC.
Uglovi <CBD i <BCE su naizmjeniCni na transverzali parale!nih pravih i kao takyi su
jednaki. Isto tako su uglovi <BDC i <ECx jcdnaki (kao saglasni uglov i na transverzali
dviju pravih), Otuda je <BCE=<ECx sto znaci da je CE simetrala vanjskog ugla kad
vrha C.
Pitanja za pOl1avljanje:
1. !ita je simetrala ugla?
2. Koja znacajna lacka trouglaje vezana za simetrale njegovih uglova?
3. Koje osobine imaju simetrale unutrasnjih uglova trougla?
Zadaci za vjezbu:
2.34. Trougao ABC ima stranice a=12, b=15 i c=18. Odrediti odsjccke na koje
, . . . , simctrala unutrasnjeg ugla iz vrha A dijeJi stranicu a.
C 2,3.~.' Odrediti duiine duzi koje simctra!e uglova trougla ABC gradc na njegovi-m
---.-. stranicama ako je:
51

(a)~a~20, b~15, c~7 b) a~14, b~15, c~20.
2.36'.'Stranice trougla su 2, 3 i 4. Na koje dijelova sirnetraie njegovih ugJova dijeJe
njegove stranice?
2.37. Nekaje M tacka u kojoj simetrala ugla C troug!a ABC sijece stranicu AB.
Izracunati AM i MB kao funkciju od stranica BC~a, AC~b i AB~c trougla.
2.38. Nekaje N tacka u kojoj simetrala vanjskog ugla kod vrha C trougla ABC
sijece polupravu AB. Izracunati AN i NB kao funkciju od stranica BC=a,
._~ AC~b i AB~c trougla.
(,~._~ Simetrala ugla A na osnovici jednakokrakog trougla ABC na kraku Be gradi
odsjecke min. Izraziti osnovicu a trougla kao funkciju od min.
Ako se figura F homotetijom preslikava u figuru F', tada kazemo da su F F'
homotcticne figure,
Homotetijaje odredena svojim centrom i koeficijentom,
Ako je koeficijent k homotetije pozitivan (k>O), za homotctlju kazemo da ie direktna.
U s[ucaju kada je kocficijent homotetijc negativan braj (k<O), kaiemo da .Ie
homotetija inverzna.
Ako za koeficijent k homotetijc vrijedi k= 1, tada se syaka tacka ravni preslikaya u
samu sebe paje ovakva n01110tetija identicno pres!ikayanje.
Homotetija s koeficijentom k=-~l je, iz prvog razreda poznata, centra Ina simetrija s
centrOI11 koji se poklapa s centrom homotetije.

2.6. Homotetija geometrijskih figura

2.6.2. Homotetija nekih geometrtjskihfigura
2.6.1. Pojam 0 homotetiji. Homotetija kao preslikavanje
Posmatrajmo vektor AS i njegovu hOl1loteticJ1u sliku A'S' U odnosu na hOl11otctiju
Nekaje 0 stalna tacka ravni, X rna koja tacka te ravni i k feaian broj, Svakoj tacki
X ravni moze se pridruziti tacno jedna tacka X' te ravni,tako da vrijedi HCO, k) (SI.2.33.).

(SI.2.32.).
B
'. c . .E'

..
A f!{

SL2.33. HomoletUom se vektor prcsliknva u paraldan vcktor.

Teorema 14: Homoteti,jom H(O, k) sc vektor AS transformise u kolincaran

,
", S'
"ektor A'B' ~k AS ,
S1.2.32. Svakoj tncki X ravni pridruzena je tacka X' tc rami.
Dokaz: Prema definiciji homotetijc jc
Presli~~,?je
Definicija 14: koje svakoj tacki X pridruiuje lacku X' tako da vrijedi
~--

OA' ~kOA
-- 08' ~kOB.
vektorska jednakast OX~ = k OX ,gdje je 0 rna koja stalna lacka ravni i k rna
ko}i realan bra), naziva se homotetija. Tacka 0 se love centar homotetije,a realan
bro) k koejicijent nomotetije, a lacke Xi ,X1 korespondentne locke homotetije. Prema S1.2.33. j definiciji zbira 1 raz!ike vcktoraje
A'B' ~A'O+OB' ~-OA'+OB'
~ -~-.~

Za korespondentne tacke homotetije ka7-erno i cia Sli hcimoteticne tacke .. ~ -kOA +kOB =k'(OB-OA)=kAB
Homotetija s centrom0 i koeficijentom k oznacava se H(O, k).
52 53
 PosJjedice teoreme 14: Dokaz: I) Neka su krllznice k(S, R) i k(S', R'), R>R', predstavljene na SI.2.34.
I) Aka je k>O homotetijom H(O, k) se vcktor preslikava 1I vektor istog pravea i Neka su paraJelni radijusi u istom smijcru R=SM i R'=S'M'. Ozna6imo ta6ku
smjera. presjeka pravih MM' iSS' sa O. Tada prema Talesovoj teoremi vrijedi:
2) Ako jc k<O homotetijom H(O, k) se vektor preslikava u vektor istog pravca, a
OS : OS' ~ SM : S'M' (=R:R').
suprotnog smjera.
3) Homotetijom se duz presiikava u paralelnu duz.
4) Homotetijom se prava preslikava u paralelnu pravu. Vidirno daje tacka 0 podijelila duz SS' vanjskom podjelom U omjeru R:R'. Kako
5) Homotetijom se po!uprava presiikava u paralelnu polupravu istog smijera ako su dliZine radijusa kruznica, kao i njihova sredista, fiksnc, to je i tacka 0 fiksna sto
je k>O i sllprotnog smjera ako je k<O. znaci da ojen polofuj ne zavisi od toga koji polozaj radijusa R i R' je Hzet.
Dakle, prave koje sadrze krajnje ta6ke paralc[nih radijusa dviju kruznica istog
smijera, sijeku se u istoj tacki O.
Tcorema 15: Homotetijom se ugao preslikava upodudaran ugao.
M
Dokaz: Ako je homotetija BCO, k) direktna tada se ugao <xOy OV0111 homotetijom
transformise II ugao <x'O'y'. Prema posJjedici 5 prethodne teoreme uglovi <xOy i
<x'O'y' su uglovi sa paralelnim kracima istog 5l11jera. Poznato nam je da su ovakvi
ugJovi jednaki.
U slucaju daje homotetija H(O, k) invcrzna, tada 5U uglovi <xOy i <x'oy uglovi
sa paralell1im kracima suprotnog smijcra, pa su opetjednaki.

.~.34. Dvije kruznice II istoj rami uvijck Sll homoteticne

Teorema 16: Za sve mnogouglove vrijedi: Ako su dva mnogougla homoicticna
tada su ll.jihovi korespondentni uglovi jednaki i korcspondentne strallicc
proporcionalne.
Dokaz: Prema prethodnoj leorcmi SH korespondentni uglovi homoteticnih
mnogouglova jednaki. Ako stranica AB jednog mnogougla odgovara stranici A'B'
njemu homolctic!log mnogougla, tada je, prcllla teorcllli 7, A'B': AB = k., gdje je k
kod'lcijcrit hOlllotetije. Ovo vrijedi za svake dvije odgovarajuce duzi. OLuda su
odgovarajuce duzi homoteticnih mnogoug!ova proporcionalne.
Posljcdica 1: Homoteticni troug!ovi imaju jednake odgovarajucc uglove
proporcionatne odgovarajuce stranice.
2) Posmatrajmo sada paralelne radijuse R=SM i R'=S'M 1 koji imaju sup rotan
smijer (S1.2.34.). Neka se pravc SS' i MM I sijcku u tacki 0'. Prema Talesovoj
teoremi vrijedi:
O'S : O'S' = SM : S'M I (= R:R').
Iz posijednje proporcijc se vidi da je duz SS' podijc!jena tackom 0' u razmjeri
R:R'. Kako samo jedna tacka dijeli duz u datoj razmjcri to polozaj tacke 0' ne
zavisi od izbora suprotnih radijusa SM i S'M! sto znaci da je za svaki njihov izbor
presjecna tacka prave odreaene njihovim krajnjim tackama s osom kruznlca ista
tacka 0'.

Dvije kruznice koje se nalaze u istoj ravni su uVljck hOlllotcticnc. U slucaju da su

radijusi kruznica razliciti, kruznicc su bomoteticl1c direk.tno i inverzno. Navcdenu Teorema 18: Dvije kruznicc razlicitih radijusa kojc pripadaju istoj ravni
konstataciju dokazacemo u d\jema sljedecim tcorcmama. homoteticne su direktno i inverzno.

Dol",,,: Dokaiimo, prvo, da su kruznice Ic(S, R) j k(S', R') direktno bomoteticne.

Teorema 17: I\ieka su date dvije kruznkc k(S, R) i k(S', R'). Tada vrijedi: Prema SI.2.34. vrijedi:
as OM R
~ odnosno, as ~ _1<.. oS' OM~'~.. OM'.
1) Prave odrcdjcne krajnjim hlckama paralclnih radijusa R i R' koji imaju isH
smjer sijclm OStl kl<uinica u istoj tacki. OS' OM' R' R' R'
Prave odredjenc krajnjim tackama paralelnih radijusa R i H' koji imaju
suprotan sllljer sijeku osu kruznica u istoj tacki.~ .._

54 55
Posljednje dvije jednakosti kazuju da su sredista kruznica homoteticne tacke U odnosu a) vrh A tmugla,
na homotetiju H( 0, :,), i isto tako da su u istoj homotetiji homoteti"ne tacke M i
;;:1 b) teziste T trougla
c) tacka 0 van trougla.
2.42, Konstruisati homotetiCl1u slikll date prave a aka je:
M'. Kako su radijusi SM i S'M' uzeti proizvoljno, koristcCi prethodnu teoremu, mozemo
J) centru' homotetije 0 van prave,i koeficijent k=3
tvrditi da svakom paru paralelnih radijusa istog smijcra odgovaraju krajnje tacke koje su
2) centar homotetije 0 na pravoj i k=-2
homoteticne u odnosu na lsti centar 0 i sa istim koeficijcntom (R : R'). Na osnovu 2.43, Dataje duz AB=5 em j tacka 0 van nje. Konstruisati homoteticnu dnz ove
recenog zakljucujemo da su date kruz,nice direktno homoteticne. dllZi u homotetiji:
r I !
Na analogan naein se dokazuje da su posmatrane kruznice inverzno homoteticne u aJ HI, 0'0)
-
odnosu na homotetiju H( 0' _ _l!:...) , 2.44. Konstruisati homoteticnu sliku datog ugla <xOy u odnosll na centar
\. ' R' homotetije S i koeficijent 1\=-3.
Centar homotetije oekih kruznica moze se odrediti pomocu njihovih zajednickih 2.45. Konstruisati trollgao ABC u komc Sll dati vrh A, teziste T i prave b i c na
tangenata. Tako, ako kruznice imaju dvije vanjske zajednicke tangente, njihov centar Kojima leze stranice AC i AB.
homotetije je presjck 1'ih tangenata. Centar invcrzne homotctije dviju kruznica je prcsjek 2.46. Konstruisati trougao ciji su uglovi jednaki,a stranice dva puta vcce od
njlhoyih z<ticdnickih unutrasnjih tangena1'a. stranica datog trougJa.
2.47. Dvajednakostranicna trougla irnaju paralelne odgovarajuce stranice.
Odrediti centar homotetije ovih trougJova.
Pitanja za ponavljanje: 2.48. Datje ugao <xOy i tacka M u oblasti ugla. Konstrulsati kruznicu koja
dodiruje krake ugla u prolazi tackom M.
1. Kada kaiemo da su vcktori kolinearni? 2.49. Dokazati daje teziSte datog trougJa ABC centar hOl11otctijc ovog trollgla i
2. Kako se dejiniJe hamatetUa? trougla ciji su vrhovi srcdista stranica datog,
3. Kada za hamotetiju kaiemo daje inverzna? 2.50. DCite Stl kruznice k(SI, R) i k(S], !!:... ). Centralno rastojanje OY1h kruznica
4. Za kaje jigure kaiemo da su homoteticne? 2
5. Da Ii su homotetienejigure padudarne? je
6, Je Ii centralna .'limetrija hamotetija? S 1 S2 = 2R. Konstruisati centar homotctijc kruznica.
7 Kako se homOfefijom prcslikava prara? 2.5 J. U datu kruznicLl upisati trougao cije
Sll stranicc para!clllc stranicama cia tog
8 Kada se prava hOl1lotctijom preslikava u samu sebe?
trougla.
9. Staje homoteliena slik~ duzi? 2.52. U trouglu ABC vrhm'i A i B su fiksnc tacke, a stranica BC=a ima stalnu
j O. Kako se homotetijom prcslikava pravi ugao?
velicinu. Odrediti skup srcdista M promjcnljive stranice AC troug!a.
11. /{;ta vrijedi za odgavarajuce uglave homolelienih mnagaug!ova?
12, Kakl'i su ugfavi h0l71otetih7ih trouglova?
J 3. Kakve 8U stranice hmno!cticnih trouglova?
} 4. Ako su odgovarajuce sfranice dva trDugla proporcianalne,da Ii su frouglOl'i
homoteticni?
15. Kada su dvije krlfinice hal11oteti(:ne? 2.7. Slicnosl geomchijsldh fignra
16. Staje centar i kolikije koeficijent hOl11otcfije dl'iju kruinica?
2,7.1. Sficf10st kao preslifwl'anje. P{~iam () slic!losti geometrii\"kih figura

Zadaci za vjczbu: Ranije smo upoznali preslikavanja geometrijskib figura kao 5tO sn translacija,
simetrija, rotacija. O"a preslikavanja imaJa su zajcdnicku osobillu da su cuvaJa
2.40. Datje troll gao ABC i tacka 0 "an njcga. Konstruisati homoteticnu sliku rastojanje izmeau tacaka i jednu figuru su preslikayala u njoj podudarnu flgurtl.
A'B'C'datog traugla za homotetiju: a) Il(O, 2) b) B(O, -I) Sada upoznajmo jedno drukcije preslikavanjc:
2.41. Konstmisati trougao koji jc direktno i inverzno hOJ11otetican sa da!im
trougloni ABe ako je centar homotetije:
56 57
 Definicija 15: Aka ZG dv?je jigure F i F' pastoji preslikavary'e kaje svakom paru Vidjeli smo da su dvije kruznice uvijek homoteticne,a sada mozemo kazati da su sve
fa(aka AI iN prvefigure pridruiuje par tacaka M' i N' druge taka daje odnos duif kruznice slicne.
M'N':1'vIN stalan broj i ohrnuto,svakom paru taeaka M' i AT' drugejigure pridruiuje Za ostale figure ne vrijedi gornja tvrdnja. Posebno cemo se zabaviti proucavanjem
par tac~aka MiN prve tako daje odnos M'N':MN i>lalan broj, naziva se sliCnOSl. Za slicnosti mnogouglova.
figure F i F' kaiemo da su slicne.

:ridimo .. da slicno.st ne cuva rastojanje medu tackama. To znaci da sJicnost nije

IzometnJa. Meauhm, ovim preslikavanjem se zadrzava odnos korespondentnih duzi 2.7.2. Slicl10st mnogouglova
sto rezultira time da se njime ne mijenja oblik figure. Preslikavanjem slienoseu, figura
se preslikava u manju i!i veeu (specijaJno, i u podudarnu). Kako je svaki mnogougao geometrijska figura, koristeci definiciju 16 mozemo kazati:

Vee smo dciillisali kada za dvije figure kaiemo da su slicne. Slicnost dviju figura se Dcfinicija 17: Za dva mnagougla kazema da su slicni aka postaji treti mnagaugaa
maze definisati i POJ1l0CU homotetijc i podudarnosti na sljcdecj nacio: ,ji kajije sajednim padudaran, a sa drugim hamate/iean.

Dcfinicija 16: Za dvUefigure F iF' kaiemo da su sliene aka pastaje Irecafigura Ffl Odredivanjem mnogougla koji je s jednim od dva l11nogougla podudaran, a s drugim
kojaje sajednom od jigura F iii F' podudarna a sa drugam hamateliena. homotetican, siieoi moogouglovi se dovode u polozaj kada se mogu odrediti
korespondentni vrhovi, korespondentni ugJovi i korespondcntne stranice.
Ako su figure F iF! slicnc to pisemo i ovako F - F'.
Teorcma 19: Dva mnogougla ARenE i A'B'C'D'E' slicni su ako i sarno ako su im
s korcspondcntni uglovi jednaki i Imrespondcntnc stranice proporcionalne.

Dokaz: a) Neka su mnogouglovi ABCDE i A'8'C'D'E' s!icni. Dokaiimo da su

korespondentni uglovi jednaki i korespondentne stranicc proporcionaJne.
Kako su mnogouglovi ABCDE i A'B'C'D'' po pretpostavci s1i6ni, to postoji
mnogougao A"B"C"D"E" koji je s prvim mnogouglom homotetican, a s drugim
podudaran, pa za uglove vrijcdi:

<A=<A", <B=<B", <C=<C", <D=<D", <E=<E"

<A'=<A", <B'=<Bll, <C'=<C", <D'=<DH, <8'=<E",

odakle se neposredno z.akljucujc

</\=<A', <B=<B', <C=<C', <D=<D', <E=<E',

oc SL2.35. Figme F j F" su homotcticnc, F" i F' podudamc, a r i F' Sll slicne. Za stranice rnnogouglo\'a wijedi:
AnB" BI! e l l CII ])t1 ])I! Ett AI! Ett
="--=~-"=--=k,
Sliene figure imaju ccntar i kocficijent siicnosti. Centar sJicnostije centar hOll1otetije AB BC CD DE AE
jcdne od figura i trcce figure koja je sa ojom homoteticna a s drugom figurom
podudarna. Na S1.2.35. ccntar sliCllosti figura F i F' je tacka O. A'B'=A"B", 8'C'=B"C", C'D'=C"D", D''=D"E", A'D'=A"D" ,
Koeficijent slicnosti figura Fir' jc kocficijent homotetijc figura f iF".
U z3visnosti da Ji su figure F i F" direktno iIi invcrzno hOll1oteticne i figure F i P' odakle zakUucujemo da vrijedi
mogu bit! direktno ,iIi inverzno slicne. AI Bl B' C I
C'DI D' E' .AI EI
~=-"--=--"=--=--=k
AB BC CD DE AE
Kako je svaka figura podudarna sa samom sobom,to su dvijc hOll1oteticne figure
u\'ijek slicne.
_sto znaci da su stranice slicnih mnogoug!o\'a proPQ[cionalne.

58 59
b) Pretpostavimo da mnogollglovi ABCDE j A'B'C'D'E' imajujednake pa na osnovu pretpostavke vrijedi:
odgovaraju6e llglove i propoicionalne odgovaraju6e stranicc. Dokaiimo da su o"i
mnogouglovi slicni. <A"=<A, <B"=<B, <C"=<C, <D"=<O, <E"=<E.

Prema pretpostavci teoremc je A'B' A'B'

<A=<A', <B=<Bl, <C=<C', <D=<D', <E=<E' Iz - - =k - - - =k ,zakljucujemo daje AB=A"B".
A'B' B'C' C'D' D'E' A'E' AB A"B"
-- -=k
AB Be CD DE AE ' Na anaJogan nacin dobije se: BC=B"C", CD=C"D", D8=D"E", AD=A"D".
Na osnovu dobtjenog vidt se da mnogoug[ovi ABeDE j A"B"C"D"E" imaju jednake
"D' odgovaraju6e uglove i jednake odgovaraju6c stranice,pa su podudarni. To znaci da je
mnogougao A"B"C"D"E" podudaran sa mnogouglom ABCDE , a homotetiCan sa
A'B'C'D'E', pa su prema definiciji 16 mnogouglovi ABCDE i A'B'C'D'E'slicni.

Prethodna teorema sluzi kao kriterij priJikom ispitivanja da Ii su dva mnogougJa

slicna, pa se slicnost mnogouglova maze definisati i na slijedeci naCin:

Dcfinicija 18: Za dva mnogougla sa isfim brcyem stranica kaiemo da su slicni ako je
redomjedan ugao prvog mnogouglajednak sa pojednim ug/om drugog idud u is(om
smijeru i ako su fm odgovarajuce slran;ce proporcionalne.

Teorema 20: Svaka dva pravilna n-tougla (n>2) su sliena.

SL2.36. Mnogouglo\'i ABeDE i A 'B'C'D'E' su s!icni
Dokaz: Svaki ugao pravilnag h-tougJaje en =2) 80 ,pa dva pravilna n-~tougla
n
imajujednake sve odgovarajuce ugJove. Kako su sve stranice pravilnog rnnogougJa
meausobno jednake to SD odgovarajuce stranice dva pravilna n-tougla proporcionalne
sa koeficijentom koji je jcdnak odnosu dviju (odgovarajucih) stranica. Tako, prema
definiciji 17, pravilni n-tougloyi su sJicnt.

Uzmimo ma koju tacku 0 ina polupn1Yima OAt, OB', OC, OD' i OE' odrcdilllo tacke Teorema 21: Obimi slicnih mnogougluva proporcionalni 8U svaimm paru
A", B", C n , D" i En tako cia bude odgovarajucih stranica ovih mnogouglova.

C'D' D'E' A'E' Uokaz: Neka su dva mnogougla ABCDEF i A'T3'C'D'E'F' slieni. Tada vrijcdi:
~. = k. AB BC CD DE EF AF
C"D" D"E'! AilE" - - = --- = -_.- = - - = - - = --- = k. adakle .Ie dobiia
A'B' B'C' C'D' D'E' E'F' A'F'
Dobiveni mnogougao A"B"C"D"E" je hOlllotctican sa c1atim mnogougJO!1l A'B'C'D'E'
U odnosu na homotetljll H(O, k).

Kako SlJ odgoyarajuci ug!OYl h011loteticnih mnogougloyajednaki to je Za ohimc 0 j 0) mnogoug!ova vrijed!:

o AB+BC+CD+DE+EF+FA kA 'S'+kB' C+kC'D'+kD'E"1-kE'F'+kF' A'
0, NB'+B'C'+C'D'+D'E'+'E'F'+FA' A'B'+ B'C'+C' D'+ D' E'+E'F'+F' A'

60 61
 k('\'B'+B'C'+C'D'+D'E'+E'F'+F'A') _ _ AB _ BC _ CD _ DE EF
A'B'+B'C'+C' D'+D' E'+E'F'+F' A' - k (" A'B' -fi:C- C'D' - D'E' ~ E'F' ~ AT)'
2.7.3. Slicnosf trouglova. Sfaw)vi 0 slicnim trouglovima
Kako je trougao jedan od mnogouglova, to sve sto je receno 0 slicnosti
mnogouglova vrijedi i za trouglovc vodeci raeuna 0 broju stranica,odnosno uglova.
Ipak, kako se trougao veoma testo susrece u raznim zadacima i primjenama,
posebno ccmo obraditi siicnost trouglova.
Dcfinicija 19: Za dva trougla kaiemo da su sfiena aka je jedan od I1jih podudaran, a
drugi homotetican sa nekim treCim trouglom.
Iz teoreme 19 neposredno slijedi slijedeca:
TCOI'cma 22: Dva trougla ~ABC i i1A'B'C' su sliena ako i sarno ako su im
odgovarajuci ugiovi jednaki i odgovarajuce stranice proporcionalne.
Da bi se utvrdilo da Ii Sli dva trougla stiena iii nisu, nije potrebno prona!aziti tred
trougao koji je sa jednim ad datih podudaran, a sa drugim slican, niti je potrebf)o
provjeravati da Ii je ispunjeno svih sest uslova: jednakost tri para uglova i
proporcionalnost tri para stranica.
Za ispitivanje da Ii ,Sll trouglovi slient iii ne koristiCemo jednu od slijedecih teorema
koje 5e nazivaju i stavovi slicnosti:
Teorcma 23 (Prvi stay 0 slicnosti trouglova):
Dva trougla su slieua aim su dva ugia jedoog trougla jednaka
odgovarajucim uglovima drugog trougla.
C'
AF Dokaz: Neka za dva trougla !lABC i !lA'B'C' vrijedi: <A~<A' i <B~<B'.
Dokaiimo da su trouglovi slieni (S1.2.37.).
Kako je zbir uglova svakog trougla 1800 to je i <C=<C.
Na polupravoj CA uzrnimo tacku A" tako da bude CA"=CA', a na polupravoj CB
tacku B" tako da je CB"=CB'. Trouglovi !'\A'B'C i ~A"B"C irnaju jednake po
dvije stranice i nj ima zahvacene uglove, pa SU, prema stavu SUS 0 podudarnosti
trouglova, podudarni.
S druge strane su duzi AB i A"B" paralelne (zasto?), pa aka posmatramo
homotetiju sa centrom u C i koeficijentom AB:A 11 B H , pokazace se da je AABC
homotetican sa AA"B"C.
To znaci da su uglovi AA'B'C' jednaki odgovarajucim uglovima ~ABC, a njegove
stranice su proporcionaine sa odgovarajucim stranicama dABe, pa su, prema
teoremi 22, posmatrani trollglovi slicni.
Teorcma 24 (Drugi stay 0 slicnosti trollglova):
Dva trougla su sticna ako je jedan ugao u prvom trouglu jcdnak jcdnom uglu
u drugom i ako su korcspondcntne stranice koje obrazuju ove uglove
proporcionalne.
Dokaz: Ncka su dati trouglovi 6.ABC i AA'B'C za koje vrijedi
AR:NR' ~ AC: NC' i <A ~ <A' (S1.2.38.).
Na po[upravoj A'B' odredimo tacku B" tako da bude AB=A'B", a na polupravoj
A'C' odredimo tacku C" tako da je AC=A'C II Trouglovi AABC i AA'B11C" su ,
prema stavu SUS 0 podudarnosti trouglova, podudarni, paje <B = <B".
I
Prema prctpostavci teoreme je AB:NB'~ AC: NC', pa vrijedi
A'B":A'B'= A'C": A'C', odakle, prema Talesovoj teoremi, slijedi daje prava Bile"
paralclna sa pravom B'C'. Zato su ugJovi <A'B'C' i <A'BIIC", kao saglasni uglovi
na transverzali paralelnih pravih, jednaki.
Sada vidimo da trouglovi !lABC i !lNB'C' ImaJu po dva jednaka ugla, pa su,
prema prethodnoj teoremi, slicni.
C Cn

A' B'
A R N B' Bn
SL2.38. Dva trougla su sliena ako Sll dvije stranice jednog proporcionalne sa
~ __- L______________L---1B dvjema stranicama drugog i ako ovirn stranicama zahvaccni ugJovi jednakL
SI.2.37. Dva trollgla sa po dvajednaka ugla Sll sl!cni.

62 63
Teorema 25 (Treei stay 0 slicnosti trouglova):
Stavovi slicnosti trouglova rnogu se pri!agoditi pravougllm trouglovima pri cemu se
Ako su sve hi stranice jednog trougla proporcionainc sa odgovarajucim dobije:
stranicama drugog onda su ova dva trougla sliena.
Prvi stay 0 slicnosti pravouglih trouglova:
Dokaz: Neka trouglovj ABC i A'we' (SL2.39.) imaju proporcionalnc odgovarajuee
Dva pravougla lrouga su slicna ako imajujcdnak pojedan (),{'far ugao .
stranice tj. neka vrijcdi:
AB _ BC _ AC _ k Drugi stay 0 slicnosti pra-vouglih trougloya:
A'B--;- B'C'- A'C'- . Dva pravougla trougla su s/i(na ako Sli katete jednof; proporciOllalJlc
Dokazimo da su ovi trouglovi sllcni. odgovarqjui'i}}1 katetama drugog.

C' Treci staY 0 slicnosti pravouglih trouglova:

Dva pravougla trougla su sli(na aka su hipotenuza i katetajednog praporcionalne s
hipotenuzom i kafetol11 drugog troug/a.

SJ.2.39. Tronglovi 6ABC i flA'B'C' SH sliCni. 2.7.4. Odnos visina, obima i povr,'fina slicnih trouglOl.'a

Konstruisimo ,1AB"C n tako da tacka en pripada polupravoj AC i da vrijedi Ranije (T.2 J.) smo vidje!i da su obimi slicnih mnogouglova proporcionalni
AC"~A'C', a tacka B" da pripada polupravoj AB ida bude AB"~B'C', Tada vrijedi: odgovarajucim stranicama. Navedena teorema vrijedi za sve sticne mnogouglove, pa
i za troug!ove. OVdje cemo upoznati jos neke osobine slicnih trouglova. Zato
navedimo s!ijedecu tcoremu:

Teorema 27: Za <Iva sliena trougla vrije<li:

Trouglovi ,1ABC i AA nB"e Sll h01110teticni sa cent rom homotetijc A a) Obimi siicnih trouglova su proporcionalni odgovarajuCim stranicama.
kocficijentom k. Za duzi BC i BnC" vrijedi b) Visine slicnih trouglova proporciortainc su njihovirn odgovarajuCim
stranicarna.
BC
,1_~ ~ k, a na osnovu pretpostavke {eoreme ie_BC = AC = k
c) Povrsine slicnih trouglova propordonalnc su kvadratima njihovih
odgovarajuCih stranica.
B"C" ACt! . B'C' A'e' '

pa, kako je, AC"=A'C' , to vrijedi B"C"=B'C'. Sada vidimo da trouglovi AA'R'C'
AAB"C" imaju jednake sve tr1 odgovarajuce stranice, pa su, prema stavu SSS 0
Dokaz: a) Ovaj diD teoreme dokazan je prilikom dokaziYanja T,21,

h~a
podudarnosti trouglova, podudarni. Ovo znaci da AABC 1 L\A'B'C' j l11aju po jedan
jednak ugao A=<A') , a kako Sll im sve odgoyarajuce stranice proporclonalne, to su C'
oni, prcma prethodnoj teoremi, slicni.

b' hI
Teorcma 26 (Cetvrti stay 0 s!icnosti trouglova):
Ako su dvije stranicc jcrlnog trougb proporcionainc sa odgovarajncim dvjema
stranicama drugog i aim Sil ugiovi nasuprot vcCih od ovih stranica jcdnaki, onda A' D' B' A D B
su ova ova tnmgla stiena. SJ.2.40. Visine slicnih trouglm'a propol'Cionaine su odg.o\arajucim stranicama

'.-Te9remuostavljamo ne navodcci dokaz. b) Reka su trouglilvi L'.ABC i L'.A'B'C' slieni (S1.2AO} Tada za
stranice i uglove ovih trouglova vrijedi:
64 65
 abc Pravougli trollgiovi j,BCC i j,AA'B imaju zajednicki jedan osiar ugao (SI.2.41.), pa
----~-~-~k < A ~< A',< B~< B', < C~< C' (*) Sll slicni. Kako su odgovarajuce stranice sli6nih trougtova proporcionalne, to vrijcdi:
a' b' c'
AA' : CC' ~ AB:BC
Ncka su CD=n i C'D'=h' dvije odgovarajuce visine datih troug!ova. Tada pravoug!i
trouglovi ~BDC i 6.B'D'C' imaju jcdnake ostre uglove , <B = <B', pa SU, prema
prvom stavu 0 s!icnosti pravouglih trouglova, slicni. Zato vrijedi: Analogno se dobiju proporcije:
h a
h' a'
Sada, lla osno\'u reiacija (*), mozcmo pisati:
Prill1jer 2: Prtmjcnol11 slicnosti dokazati da leziste lrougJa d~jdi svaku tczisnicu u
h:h' = a:a' = b:b' = c:c' , omjeru 2: 1.

5tO znaci da su visinc s!icnih trouglova proporcionainc njihovim odgo\'arajucim RjcScnjc: Posl1latrajmo ,:\ABC (S!.2.42). Neka su tacke A' i B' redoll1 sredista siranica
stranicama. Be i AC. Oznacilllo leziste /~ABC, tj. tacku pre~leka tezisnica AA' i BB' sa T:Duz
B'A' jc srednja dui .6.ABC paje AB=2A'B' i AB it A'8 1 Trouglovi .6.ABT i b.NB'T
c) Neka su P 1 p' pO\Tsine !~ABC, odnosllo t\A'B'C'. Kako je, prema oznakama sa su slicni jer imaju po dva jGdnaka ugla ATB=<A'TB' -unakrsni uglovi,
<BAT=<TA'B'''"naizmjenicni uglovi na transvcrzali dviju paralelnih pravill), pa su
SI.2.40.: P'=~ njihove odgovarajuce stranice proporciona!ne:
2 '
to imamo, zbog b):
AT : TA' ~ AB : A'B', BT: TB' ~ AB : A'B'.
c h c'-h' P c h
P:P'~-:-- ~>
2 2 P' c' h' Kako je AB:A'B' ~"'" 2: 1, to vrijcdi

=>
Pee
=>
p c'
P' c ' c' P' =;12 AT : T A' ~ BT : TB' ~ 2 : I.

Analogno se dokazuje dajc i CT:TC'=2: 1, gdje je CC treca tezisnica L\ABC,

Primjcr 1: Visinc ujcdnom trouglu obrnuto su proporcionalne odgovarajucim
stranicama. Dokazati.
Primjer 3: Konstruisati trougao s!ican datom koji ima dva pula vece stranice.
RjcSenje: Neb su AA' i CC' ,isine lrnugla ABC (SI.2.41.).
C Analiza: Nekaje .6.ABC dati trougao (SL2.43). N"a po!upravoj AS odrcdimo tacku B'
tako da bude BB':::.AB. Ncka prava koja prolazi tackom 8' , paralc!no sa BC, sijece
potupravu AC u tacki C'. Trougao f...AB'C' je traieni trougao.

x c Konstrukcija:
C' I) Poluprava Ab; BEb
2) k(B,AB)nAb={B'}
3) B'x II BC
4) B'xnAc~{C'}
5) .MB'C'
Dokaz:Trcba dokazati da
A B BI b dobiveni L\ABIC ispunjava
Sl.2.43. Strallice ,:\AB'C d\'a puta Sll vece datc uvjetc,odnosno daje
SL2.41. Visine trougla su ObllLlLO pmporcionalnc S1.2.42. Tciislc lrollgla dijdi sYaku te2iSnicu .)d slranica jABC slican datolll trouglu i da ima
stranicama U omjc.m 2:1

66 67
dva pu1a veee stranice. Prema tacki 2) konstrukcije, vidi se da je ABt:AB=2: 1 , a A'C':AC ~ BA':BA ~ BC':BC ~ 25':2s, pajc
prema tackama 3) i 4) duzi BtC' i BC su paralelne. Kako je, prema Talesovoj
teoremi, B'C':BC~AC':AC~AB':AB, to je B'C'~2-BC, AB'~2-AC i AB'~2-AB, pa su s' ~' s'
stranice dobijenog trougla proporcionalne sa stranicama datog i dva puta vece od nj111. A'C AC, BA'~--BA BC=--BC,
Ovim je dokazano da je dobijeni trougao sliCaIl datom i da ima dva puta vece stranicc. s s s
odnosno,
Diskusija: Zadatak uyijek imajedinstveno ljeScnjc bez obzira na to kakav je dati A'C+BA'+BC = s' (AC -I 13A + BC) = s'2s = 20" _
trougao. S S

Dakle, obim dobi\'cnog trougla z,aistajc jcdnak datoj duzi 25'.

Primjer 4: Dat je i\ABC i ohim 2s' trougla A'B'C'. Konstruisati /\A'B'C' ako je
poznato daje s1iC~an s datim AABC.
Analiza: Neka je L~ABC dati trougao sa stranicama a, b i c (S1.2A4). Obim datog
tfOugla je 2s=a+b+c. Kako su obimi slicnih trougJova proporcionalni odgovarajucim
stranicarna to je
25':25 = a':a
odakle se maze odrediti stranica a' trazenog trougla 1<ao jedlna nepoznata II gorn~oj
proporciji (primjene Talesove teoreme, S1.2.44.a).
Nakon toga se na polupravoj Be odrcdi tacka C' tako da bude BC'=a'. Paralela kroz C'
sa AC sijece polupravu BA u tacki A' (S1.2.44.b). Trazcni trougao je ~A'BC'.
A'
Pitanja za ponavljanje:
J ,~fa podrazumijcramn pod pojmom s1icllosl?
2. Za kakve fizure kaiemo da su sfi{ne?
3. ,~taje CC1;r{~r slienosti dl'UU slicnihfif!,ltra?
4. Sta naziramo kocJicfjent slic'!nosti drfju s!ienii1ji711ra?
5. Kada su dYije figure dirckf110, a kada illVCrZ170 s/i/!nc?
6. Kolikije kOr!ficijent sli510Sti fJodudarnihfigura?
I. ;;a kakrc mnogouglow; kaicmo cia SLl slicni?
8. Sta sc moze kazoti za stranicc, a .(ta za uglrrre slicl1ih mnogm!gfora?
9. Koji prayifni nmogoug!ovi su sfic"nf?
1 aSia vrfjcdi .::0 ohime s{i(nih mnogmrgioyo?

a)~
b) J J. Kada koicl1!o do Sii d1"a trough; shena?
A j 2. Kakve su slranicc, a kakrj uglori slicl1ih troliglora?
_ _
a' 13. ?'Vavedt stavol'C 0 slirnim froug/(JYima?

s
o c
J4. Koj! slaro)'i s!i/:nosfi l'i'Ucdc ::0 prarollgle rrouglorc?
15 Kalea ,Ie odn()se l'isine slicnih tro:tglm-o?
J 6. Ji?SU Ii pm'dine slicl7ih trolfgiol'o proporciol101ne )~iiho)'im odgorarajuCim
stranicama?

B
S1.2.44. Tf()ugao A'BC' jc sliean datom L\Al1C i zaoovolja\'(j date uvjc.te Zadaci za Y,lczhu:

Dokaz: Trena dokazati daje dobivcnj trougao slieall sa datim i da 1ma ohim kojijc
jednak datoj duzi 2s'.
F'rcma konstrukciji duzi BC' je: BC':BC = 2s':25.
Kako su duzi AC i A'C' paralelne, to je:
Otlldaje LlA'BC' slican sa AABC i daUc vrUe:~i
68
2.53. Ako SH dY3 trollg!a sliclI8.. tada su tdisnc duzi ovih trouglova proporcionalnc
odgo\'ar(~uciJ1l stranic3ma. Dokanti.
2.54. Rastojanje tczista trougla od strnnicc jednako jc trecini Ylsinc na ttl stranicu.
Dokazati.
2.55. /\ko su dY[l tmugla slicna, tada.':ill td.isne cluzi jcdnog troughl proporclonalne
A'C':AC ~ BA':BA ~ BC':BC. odgoyarajucini tc2isnim duzima drugog. Dokazati.
2.56. A.ko su d\'a trougla silcn3. tada.':ill radijusi upisanih kruznka 0,\,111 trouglova
proporcinnalni .()dgo\'an~j ue] III stranicama. Dok(jzati.
2.57. Ako Sl1 ova tmllg!(j slicna, (C1.d.3;':;u radijllsi opisnnih krnznica o\'ih trou'glova
proporcionalni odgo\'arajucirn stranicama. Dokazati.
69
2.58. Dokazati da su dva trougla slicna ako su stranice jednog paralelne sa
stranicama drugog.
2.59. Srcdine stranica trougla ABC su vrhovi trougla A'B'C'. Dokazati da su ovi
trouglovi slicni i odrediti kocficijent slicnosti.
2.60. Ako dvajednakokraka trougla imajujcdnake uglove pri vrhu tada su slicni.
Dokazati.
2.61. Dvije visine u troug[u sUeku se tako daje proizvod odsjccaka na jednoj
jednak proizvodu odsjecaka na drugoj. Dokazati.
2.62. DUl, DE koja odgovara straniei AB, jc srcdnja duz troug!a ABC.
Dokazati daje trougao ABC sliean troUghl CDE.
2.63. Ostar ugao jcdnog prawHlglog trouglaje 50, a drugog 40 0 Da Ii su ova dva
pravougla trougla slicna? Zasto?
2.64. Jedan jcdna~okraki trougao ima pri vrhu ugan 72, a drugi ima ugaa na
osnovici 36'). Ispitati da Ii su oVI trouglovi slienT.
2.65. Stranica trougJa je 10 i vis ina koja odgO\'ara ovoj stranici 15.
Pamielno sa datom stranicom poyucenaje pai'aJela ciji odsjecak koji
pripada trouglu ima dllzinu 4. Ko!iko je vrh trollgla udaljen od paraJcle?
2.66. DYije yisine u trouglu razlikuju se za 8, a njihovc pripadne stranice iznose 15
i 20 jedinica. Odrediti visine.
2.67. Visina trougla duzine 6 dijcli pripadnu stranicu na odsjecke 3 i 4.
Koliko je rastojaqje ortocentra troug!a ad date stranice?
2.68. Jedan trougao irna stranice a=25, b=30 i c=45, a obim drugog slicnog trougla
jc 60. Ko!ikc su stranice drugog trougla?
2.69. Osno\'ice trapeza su 45 i 20. Jedna dijagona!a trapcza dijeli trapcz na dva
slicna trougla. Odrediti duz.lnu oYe dijagonaJe.
2.70. Stranice parale!ograma s1l20 i 8. Manja \jsina paraJclog,ramajednakaje 6.
Odrcditi vceu visillu.
2.7!. Ova slicnajednakokraka trougla imaju zajcdnicku stranicu duz.ine 12.
Osnoyica manjcg trougla jednakajc 9. Odrediti obime ovih troug!ova.
2.72. Srednja duz trapczajcdnaka je 9. Tacka prcsjcka dijagonala trapcza
udaljcnaje od njego\'ih osnovica 7 i 5. Odrediti osnoyice trapeza.
2.73. Povrsine d\'aju s!icnih mnog,ouglova su 75 i 48, a obim drugog iznosi 20.
Odrediti obim prvog mnogougla.
2.74. Stub da!ekoyoda baea sjcnku duzine 1001, a stap duzinc I m baca sjcnku
dugu 50 ern. Izracunati visinu stuba.
2.75. Tacke Ai B nalaze sc na dostupnirn mjestirna a njihovo meausobno
rastojanje se nc moze Jirektno izmjcriti. Pokazati kako se maze izracunati
rastojanjc izmccIu tih tacaka.
2.76. M07,e Ii se odrediti sirina nekc rijckc bez prclaska na drugu obalu?
2.77. Konstruisati trougao s!iean datom ako muje datajedna stranica.
2.78. Konstruisati troLlgao sliean dalOm ako muje datajcdna yisina.
2.79. Konstruisati trougao slican datorn ako muje datajcdna tczisniea
2.80. Konstruisati trokut s!iean datorn koji im<1 tri puta \'cce stranice.
2.81. Konstruisati trokl1t stiean datom koji ima dya puta veee visinc.
2.82. Konstruisati trakut slican datom koji ima dva puta vccc tezisnicc.
2.83. Konstruisati pra\'ougl! trougao u kome je kaLcla b=6 i odnos druge katete
i hipotenuze 3:5.
70
2.84. Konstruisati jcdnakokraki trougao u kome je visina ha =6 i odnos os novice
i kraka a:b=4:3.
2.85. Konstruisati trougao ako je poznato a:b:c=3:5:6 i ha =4.
2.86, Konstruirati jcdnakostranicni trougao u kome je poznat zbir stranice i visine.
2.87. Konstruirati jednakokraki trougao u kome jc poznata tezisnica koja odgovara
kraku i ugao pri vrbu koji obrazuju kraci.
2.88. Konstruisati pravougli trougao u komcje poznatjcdan ostar ugaa i zbir
hipotenuzc i visinc koja odgovara hipotcnuzi.
2.89. Konstruisati trougao u kome su poznata dva ugla i stranica na kojoj lcze ti
uglovi.
2.90. Konstruisati trougao ako muje poznatajcdna stranicajedan ugao na njoj i
razmjera druge dvijc stranicc.
2.9]. Konstruisati trougao sliean datom aka muje poznat radijus r upisane
kruznice.
2.92. Konstruisati trougao slican datom ako mu je poznat radiju$' R opisane
kruznicc.
2.93. Konstruisati pra\'ougaonik stican dalom ako mujc datajedna stranica.
2.8. Primjcna slicnosti na pravougli trougao. Pitagorina 5 tcorcma
Primjenol1l s!ienosti dokazaccmo nekc va.zne tcorcmc ;a pravoug!i trougao.
Tcorcma 28: a) Katcta pravouglog trougla je gcometrijska sredina hipotcnuze i '
s\'oje ortogonaille projckcije na hipotcnuzu.
b) Visina pravouglog trougla na hipo-tenuzu je geomc~rijska srcdina
odsjecaka kojc gradi na hipotcnuzi.
Dokaz~ Neka je MeB pravougli trougao sa pravim uglorn u vrh1.1 C i katetarna AC=b,
BC=a. Hipotenuzu AB oznacimo sa c. Neka je CD visina troug1a koja odgovara
hipotenuzi, a odsjecci na hipotcnuzi su AD=q j BD=p.
a) Pravougli LiADC ima zajednicki ostri ugao kod vrha A sa pravouglim tiACB, pa
su ova dva troug1a slicna. Zato vrijedi slijcdeca proporcija:
AB:AC~AC:AD iii c:b=b:q.
Dobijena proporcija pokazuje daje b 2:::;:;cq, odnosno dajc kateta b gcomctrijska srcdina
hipotenuze c i svoje projekcije q na hipotcnuzu.
PosmatrajuCi druga dva pravougla trougla, ilACB i tiBDe, na analogan nacin se dolazi
do zaklj ucka da je a2 = cp cimc je prvi dio teoremc dokazan.
5 Pilagora (aka 530-510. pt"ijl' novc erc) - gr~ki [ilozof. malClll:lticar i drzamik. OSI11nlC lZY. pilagorejske
skolc
71
 U ravni "ABC odredimo tacleu D tako da bude <DCB pray; ; CD~b, Neb je
hip o tenuZ3 BD pravouglog l\BCD jednaka x. Tada, prcma Pitagorinoj teoremL
vdjedi:
(**) B
b h a
Uporeaujuci reiacije (*) i (**),
zak!ju6ujemo daje x=c. Ovo, dalje,
maci da trouglo'vi i)./\.BC j /\BCD c D
q I P
imaju jednake sve tri odgovarajucc
stranice,pa su podudarni, PodlH.brni /

A D B 1':011gI0\,1 iml:~ju jcdnakc i odgm arajucc

ugk~\'e, Taka je A
SI.2.45, h2=pq; a1 =cp; b" = cq C
<ACB = <BCD, a kako jc <BCD Si,2.46. Tr"0l1gi10 ;\ilCje prav(lLigii!
b) Uglovi <CAD i < BCD su dV<1 ostra ugJa sa normalnim kracima, pa sujcdnakL pr(1\-j t2kav je j <ACB. Dalde, i\ABC .Ie p.rayougli. sto jt' i lrebalo dokaza1i.
Kako su troug\ovl ,6.ACD i ~BCD pnwougli sa po jednim jednakim ostrim uglom,
to su oni slicni. Zato vrijedi: Zadatak 1: "\;eka su ~.~1e dYijc duzi m ; n (m>n). Konstruisati geometrijsku Sl"cdillu x
., . v' ~
AD:CD ~ CD.BD , odnosno g.h ~ hop , tJ. \,=,,'/1Jn.
(WH) dUZI,

sto znacl daje hi. = pq, paje yisina h geomctrijska sredina odsjecaka p i q koje gradi R.jdcnjc: Zadatak cemo rijesid primjcnom woreme 28 ! to na (h'a nacina:
na hipotcnllzi.
I) Konstrukcijom prayouglog trol1g1a u kome jc hipotenuza A13 jcdnaka datoj duzi Ill,
Tcorcma 29 (PitagoIina tcorema ): a prnjekcija jedne katcte na hipotenllZU jednaka datoj duz,j n, d~bic,emo da j~ tralkna
duj, upravo ta katct3 " .
, , ,\ , ,',' "

Kvadrat nad lupotcnnzom Jcdnalqc IJHru i(Yadra1a.nad katctama.

,., ' "

2) KODstrukcijom prayoufdog trougla kc:jcm odgm'ara yisinD 11 koja na hipotenuzi

odsijcca od~jecke kc:ji su llprayO jednaki datilll dlL!,im3 dohijc sc cia jt.; trazcna duz
jednaka \'!sin; h (S1.2.48.) .
Dokaz; Upra\'o iz teoreme 28.a) daje a 2 = cp i b2~", cq nakon sabiranja dobijame:
J 1 _,
a' + b' ~ cp+cq ~ c(p+q) ~ c' ,
1
c
Da\de vrijedi:

X h

~
I
n (:'I n nl
1z pre1hodne jcdnakosti slijedi: A D B Ar--D B

U _ 2 ,,2 \ /

> ~~
U-C-a.

Sl.2,47. DUl, x je g~()mC:i .Isk? s~cdin;j 2 " n", ,c geo,,,'

Teorcma 30 (Obrnuta Pitagorinoj ): I
d?tih duzi ;';1 i n C,l, ';;,:....J]l.....L.-
Aim za ndd trougao vrijedi da jc kyadrat nad jed nom stranicQm jcdnal{ zhiru
kvadrata nad drugim dvjema, tada Jc taj trougao prm'ougH.
~

Dokaz: ;-;cka za !\ABC sa stranicarna a , b l~c Yrijedi Zadatak 2: .Ako jc 3 data duz, konstruisati duz \. "" . . . a
,1

.' 2~i+~ (*)

 Rje.scnjc (analiza): Ako u prethodnom zadatku llzmemo da je m=a, n= I, Lada se
trazena duz x moze odrediti na svaki ad navcdena dva nacina. 2.108. Konstruisati duz x = J21 .
2,109, Konstruisati dUl x ako je Xl ,-'" 14. '"
2,! 10, Data su dva trougla. Konstruisati trougao jednak prvom, a shean drugom
od datih trouglova. .
Zadatak 3: Date su dvije dllZi a i b. Konstruisati duz x =.Ja 2 + b2 2.1 ! I. Konstruisati kvadrat cijajc povrSinajednaka povrsini datog pravougaoOlka.
2.112. Krak AB trapcza ABeD normalan je na njcgovu osnovicu AD.
Rje.scnje (analiza): Konstrukcijolll pravouglog trougla u kome su katctc jednake
datim duzima a i b dobije se hipotenuza c kojajejednaka traienoj dllZi x. Dijagonale trapeza su uzajamno norma!nc i vrijedi ;Z = Ie Odrediti ~~
2.113. Duzine stranica trough su a, b i c. Dokazati da za visinu ha trougla
Pitlll1ja ZlI pOllal'ljllllje: vrijcdi formula:
a +b + c
2
a
..[s""C(-,-a-C)
7:( -b") ( ,
,:--.
c) . ,~ =----:c--
2
}, Koje leoreme su dokazane primjenom slicnosti?
2. lma Ii sl'akf trokll! 11lj)otenuzu?
3. Sia tl'rdi Pilagorina feoremu?
4. }/avedi teoremu obrnu/u Pilagorinoj.
2.9. Potcncija tacke U odnosu na kruinicu

Posmalraccmo kruznicu i tackc u ravoj kruznicc .. Pol~azacemo .~a :~akoj ,takvoj ~t~cki
Zadaci za "jczhu i utvnlivanje: odgovara karakteristican broj koji ccmo m~ na~lvatJ ,potcnC,lj3 III .moc,tc ,\~c~e u
odnosu na datu kruznicu. Vidjecemo koja taeka l!1la veeu, a kOJa manJu po~enelJU 1 od
cega to zavisi,
2.94. Katcte pravoug!og troug!a Sll a=3 i b=4. Izracunati hipotcnuzinu visinll i
"",_" odsjecke koje gradi na hipotcnuzi.
'2.95~'rlipotcnuza pravouglog trouglajc c=12, a odsjecak p=6, Odrcditi katctc i Nckajc data kruznica k(O, r) i tacka P u ravni kr~nice. Posmatrajn:~) ?vije p!a.vc a ,i b
hipotenuzinu visinu. koje prolaze tacko111 P i sijeku datu kruznicu. Ncka p:'va prava SIJcce .~(ru~l1l~U k, U
2.96. Dljagonalc romba su 12 i 16. Odrediti radijus u romb upisane kmznice. tackama A i E, a druga u C i D (SL2A9). Prcma O~'Jnl oznakama \ rIJedl slJcdcca
2.97. Ako Sll a i b katete, a h hipotcnuzina visina, dokazatijcdnakost teorcma:
I 1 I
~+--=-> Tcorcmu 31: Proizvod odsjccaka kO,jc kruzuica odsijcca na pravoj koja prolazi
r':'''"_', a7 be h]
tackom P je konstantan,odnosno
2,9~: Ako za stranice troug!a a, b i C \Tijedi a = 2m11, b = m 2_n 2, c = m2+n 2 ,gdje l'APB=PCPD=cOIlSt.
,- su In i n ma koji renlni brojevi i l11>n. dokazati dajc trougao pnwoug!i.
2.99. Suma ksadrata stranica pravOLlgaonikajednakaje sumi kvadrata njegovih A c
dijagonaJa. Dokazati.
2, I 00. Kolikaje \'isinajednakostranicnog troug!a cijaje stranica l?
:2 10 l. Osnovice jednakokrakog trapeza su a=44 i c=4, a krakje b=29.
Odrediti visinu trapeza.

2. j 02. Osnovicajednakokrakog trollglajc a=18, a visina l1a krakjc hcc::; ~.~

77
.
5 B
lzracunati drugu visinu trougla,
b
"10".). j-\'I\.0 su date dO.
.... I d uz x = --.,;""~b2
UZl a 1b ,wnstrUlsatI 0
a~ +
2.104'. Za date trl duzi a, b i c konstruisati duz x ako je x 2 -:= i+bc.
2.1 OS. Ako su poznatc duzi a, b i c kOllstruisati dul. x ako je x 2 = b2 + ac. a) a
2.1.06. Ako su date dul.i a, i b i a<b, konstruisati duz x = i:b,
2,! 07. Konstruisati gcome~rijsku sredinu duzi a=2 i b=18. " 4"")". pcizvod
S I.L... , odsjecak~ na syakoJ' praH)j koja pwiazi lacko
:) P je ;';labn.
74
75
Dokaz: Neka se tacka P nalazi van kruz!1ice (SL2.49,a)). Tada su uglo\'i <A DC i odak!e se dobije trazenajednakost: PAPB = pf'.
<ABC jednaki jer su periferijski uglovi iste kruznice nad lstim lukom Ae. Zato Kako je potcncija tacke P jednaka proizvodu PAPB, aPT je njena tangentna duz,
ovim je teorema dokazana.
trouglovi ,:"lPAD i APBe imaju po d\'ajednaka ugla. sto znacl da su slicni. Kako su
stranice sHeni!! troUg!O\"3 proporciona!nc to wijedi: T

PA:PC ~ PD:Pfl' ~> PAPa ~ PC-PD. R

Ako se tacka P nalazi II unutraslljoj oblasti kruzni.:.:e (SI 2A9b.) tada Sl: ug!o\'i <ACP
i <PBD perifer!jski ugloyi nad lstim lukom AD, pa sujcdnaki. Otuda slijcdi siicl10st
o
trougloY<l ACP i BPD .leI' imaj\] po dvajednaka ug!a. Jz oye siicnosti s!ijedi:

PA:PC ~ PD:PB ~> PApB PC-PD.

p
Kako smo navcdenu teoremu dokazali ncoyisno 00 izhora pra\'ih a i b, to ona nijcdi
za svaki izhor till pravih. SI.2.50. Trouglovi AATP 1 !-.BTP su slien!. SI.2.51 Po!cncija lacke P maze se odrcditi
iz pravoug!og (.\POT.
Teorcma 32 (ohrnuta tcorcmi 31):
Ako sc prayc a i b sijelm n tack:i P i pri tome prava a sadrzi tackc A I B ,a prayu Teorema 34: Ako .Ie d ccntralno rastojanje tacke P od knd:nice I{(O~ R),
b sandi tackc C i D ! ako vrijcdi PAPB=PCPl), tad a su tackc A) B, C i D tada za potenciju p tacke P vrijcdi: p = d 2 ~ R2.
konciklicne (pripada.iu isto.i lo+uznki).
Dokaz: Kako je ugao izmedu tangentc kruinice i pripadnog radijusa uvijek pravi to
Dokaz: Tri neko!lnearne lacke u\"ijck pripad;:0u istoj kruznici hlyijck su koncik!icilei. je, prcma Sl.2.51., trougao POT prayougli sa katctama R i PT i hipotenuzom d.
Posrnatrajmo krnznicu kojoj pripadaju tacke A, B i C i dokazimo da krn7Jl1,"~i mora Primjcnom Pitagorinc teoreme na ovai trougao dobije sc
pripadati j tacka D. PT2~ d2~ R' .
Ncka ova kruznica sijece pra\'ll.b (pored Tacke C) u tacki E. Tada, prcma prcthodnoj a kako 23 potcnciju p tac.ke P, prerna prethodnoj teorcmi, vrUedi p = PT2, daljc jc:
teorcmi vrijedi: . p ~d2_R2
51'0 je i trebalo dokazati. '
K.ako je, po pretpOSl<IYCl ove teoreme, PAPB=PCPD, uporCOtUllCi pos!jcdnje dyije Na osnovu tvrcinje prethodnc teorcme, analizom izraza p = d1 _ R: dolazimo do
jednakosti dolazimo d0- zakijucka da jc PE=PD. sto znaci da sc tac'!-:a E pu]dapa sa zakljucka da je potcncija s\'akc taekc koja je \'an kruznice lJ odnosu na tu kruznicu
t(lc\W!1l D, pozitivan broj. Potencija tacke na kruznici je oula.
Dalde, taeke A, B, C i D pripadaju istoj krnznici. Kakva je potencija tacke unutar kruznicc pokazacc n3m slijcdcca teorema.

Hcfinicija 20: KOl1stanta p kqja .Ie jedlIcka proi:::vodu odsjccaka kaje krllinica Teorema 35: Ako jc tacka f-' uiluiar kruznicc k(O, R), potendja ovc tacke
nj'ijcca no praw~j k(:ja sadrii tac'!ku r noziro Sf! poteNcija j/i moe locke P. suprotna je kvadratu polutcti-ve normaine na radi.ius kruznicc koji proIaz)
tackflfU P.
Prema oznakama u prcthodnim dyjcma teorcmama, potencija tackc r jc
p~PApB=pC-PD. Dakaz: Nekaje (SI.2.52.) tacka P u unutrasnjoj oblasti kruznice. Tada \Tijedi
p=PAPB=PDPE. Duzi PD i PE lTIozcmo shvatiti kao mjcrc suprotnih vcktora PD i
Tcore-ma 33: Ako je tacka P \'nn kruznicc 1ada jc njcna potendja 11 odnosH na
PE na osi DE, pajc proizvod PDPE negatlvan broj. lato vri.Jed!:
nYU kruznicu jcdnaka kyudratu tangcntnc duH kO.I,a jnj odgovara.
P = ~ii~Pj"'!. !pt:;'i
'----'I i _L~ I
Dnkaz: POs111atrajmo S1.2.50. KOr!stcci teorcmu 5 (egao izme(1n t;:mgcnlc i tctiyc TrougJO !.iCDE.ie pravollgii sa hipotenuzom DE i visinom CP, pa prem;). teoremi 21
icdn8k jc Dcrifcrijskorn tn:du Ilad iom letiYomJ. 7akliucujcmo da Sll ulI[()\,i <.ATP i vrijedi
--'<ABT jedr;aki. Tl:ougkwi ~\,i\ TP i \BTP ima.ill po d\"~:jednaka ugh, pa ~ll :;1i611t. Zato
vrljcdi slijedcca proporcija:
PA: PT ~ PT: PH ,

76 77
lz dvije posljednjc jednakosti zak!jucujemo da vrijedi:
p ~_Cpl,
pa kako je CP polovina tetive nor-maIne na radijus koji prolazi tackom P ovimje PA= P('.PD.= 192300 ~J60.
lvrdnja teorcmc dokazana. FE 360

Aka sa d oznacilllo uda!jenost tacke P od sredista kruznice k(O, R), tada se iz
pravougtog trollgia COP, primjeno!1l Pitllgorine teorcme dobije
CP2 "'" R1~d2.
Kako je Cp2;o.;o -p, koristenjcm ove jednakosti, dobije se
p~d'_Ro ,
odakle zakUllclljemo da isti obrazac za potenciju tacke u odnosu n3 kruznicu \T~jcdi i
kada se tacka nalazi \'an kruznicc i kada .Ie lI!1utar kruznicc, Narm'oo, obrazac vrijed; i
Zadatak 2: Date su tacke A i B i prava k. Konstruisati kruznicu koja sadrzi ta6ke A
i B i dodirujc datu pravu k.
Rjesenje:
Analiza: Neka prava odredena tackama A i B sijcce datu pravu k u tacki P.
(S1.2.53.). Pretpostavimo da je T dodirna tacka trazenc kruznice i date prave.
Pokazimo put kojim cemo doei do lacke T. Prema 1.26., vrijedi PAPB=PT
2

za tacke na kruznici (d=R, p=O).
Kako .Ie za tacke LlDUlar kruzilice d<R, to .Ie potcncija svakc tacke u kruznici negativan
broj.
Dak!e, mozemo zakljuciti s!ijedcce:
1. Ako .Ie d>r, tacka P van k..ruznice, ondaje p>O,
1. Ako .Ie d=r, tacka P na kruznici, tada .Ie p=O i
2. /\ko je d<r, tacka P u kruznici, tadajc p<O.
Posmatrajmo 111a koju kruznicu koja sadrzi tacke A i B. Iz tacke P povucimo
tangentu na ovu krllznicu. Neka ova tangcnta dira kruznicu u tacki C. Tadaje istinita
2 2
jednakost PC 2=PAPB. Sada, naosnovu, PAPB=PT i PC =PAPB, zakljucujemo
da je PT=PC. Konstrukcijom kruz.nice sa cent rom u P i radijusom PC, na njenol11
prcsjeku sa datom pravom k, dobice se trazena tacka T (i '1"). Srediste 0 trazene
kruznice na!azi se na presjeku nonnale na datu pravLl u tacki T i simetrale duzi AB, a
radijus je OA.
Konstrukcija: "Nacin konstrukcije slijedi neposredno iz analize.

Dokaz: Dokazimo da dobi\'ena kruznica saddi date tacke A i B i dodiruje datu

pravu k. Kako se srediste kruznice nalazi na simetrali duzi AB, a svaka tacka
simetralc duzu je jednako udaUcna od njenih krajeva, to je OB=OA, pa s obzirom na
to dajc radijus kruznice R~~OA tacke Ai B pripadajli kruznici k(O, OA).
Kako je PAPB=PT1 , to kruznica k(O, OA) dodiruje pravu PT u tacki T. U
suprotnom, kada krul,nica k(O, OA) nc bi dodirivala pravu PT u tacki T, lacla bi
posloja!a neka tatka D pran: PT koja bi bi!a dodirna tacka 7.a pra\"ll PT i kruznicu,
pa bi, prema T.:26., vrijedilo: PAPB=PD 2
IE lz PAPB=PT2 i PAPB=PD 2 neposredno se zakljucuje da \TUedi PT=PD, sto daUe
znaci da se D mora poklopili sa T.
0\'1111 je teorema dokazana.

Diskusija: Uz date llvjete da su obje date tacke sa iste strane date prave, zadatak
ima rjdenje 1 to:
SI.2.52. Pole!lcija Ulcke u kruznici je nt:gativna S1.2.53. a) Ako prava AB sijece datu pravu k, tada postojc dva ljesenja, dobice sc tacka T i
'1", i dobi\'cne kruznice imaju razliCite radijuse.
b) Ako je prava AB paralelna sa datol11 pravom k, ili je jcdna od tacaka na datoj
Zadatak 1: Tz lacke P van krui,nicc pm'uccnc su dvijc sjecice Cijc su Juzine jcdnakc pravoj k, tada zadatak irnajcdno JjeSenje.
360 i 300. c) C s!ucaju kadajc pra\'a AB okomita na datu pravu k, zadatak ima dva podudarna
Vanjski dio drugc sjecicc je 192. Odrediti vanjski dio prve sjecice. rjesenja.
d) Aka su tacke A i B sa raznih strana date prave k, 2,adatak nc:ma Ijescnja.
Rjdcllje:Nckaje I'B ~ 360, PD~300, PC~J92. Kako je, prema leoremi 24,
PA-PB=PC.PD, to je

78 79
2.10. Nckc primjenc potcncijc tacke U odnosu na kruznicu

2.10.1. [(arnoovl' obl'asci. Pitagorina teorema

2.10.2. Z/atni presjek duzi
Posmatrajmo trougao ABC sa stranicama AB=c, BC=a i AC=b. Neka je M
normalna projekcija vrha A na pravu Be. Nckaje x=CM (SI.2.54.). Ako posmatramo duz AB onda svaka njena tacka vrsi podjclu duzi na dva dijcla.
Tada vrijedi: Drugim rijeCima, moze se kazati da svaka tacka duzi vrsi jedan presjek te duzi. Mi
cerno ovdje upoznati jedan specijalan presjek koji ima zvucno ime. To je z1atni
Tcorema 36: a) Ako je ugao kod vrha Costar, tada jc c 2 = a 2 -I- b 2 _ 2ax presjek duzi.
2
b) Ak" je ugao kod vrho C lupi, tada ic c = a 2 + h 2 + 2ax
2
c) Ako jc ugan kod vrha C pravi, tada jc c = 3 2 + b2
(Pitagorina teorema) . Definicija 21: Tacka koja dijeli duz na dva dijela tako da je veci dio geometrijska
sredina manjeg dijela i cijele duzi,naziva se zlatni presjek duzi, a za duz kazemo da
je podijeljena po zlatnom presjeku.
Prema navedenqj definiciji vrijedi da je dUl: a podijeJjena po zlatnom prcsjeku na
dijelove x i a-x, (x>a-x), ako je a:x = x:(a-x).
Ako ie dul' a= J5 + 1 em podijeljena nekorn tackom na dijelove F2 i

Y ~J5 -1, limeje duz podijeljena po zlalnom presjekuJer je J5 + 1 'c __2_.

2 J5-1

Zadatak: Data je dul: AB=a. Odredili tacku M koja datu duz dijeli po zlalnom
SJ.2.54 Koristcci osohinc potencijc lackc B, dokaZl~icmo KflrnOOVe obrascc. presjeku.

Dokaz: a) Kruznica k(A, b)"sijcce duz CB u tacki D, a stranicu AB u tacki E. Neka
je F tacka ove kruznice kojaje suprotna tacki E (S!.2.S4.a). Tada vrijedi:
BDBC=BEBF,odnosno (a-2x)a=(r~b)(c+b),
a7._2ax=c2_b 2 => c2~-=a2+b2_2ax.
b) Ako je ugaa kod vrha C tupi, tada kruznica k(A, b) sijece duz AB u tacki E,a
po!upravu Be u tacki D (SI.2.54.b). Prema uvedcnim oznakama vrijedi:
Rjesenje: Odredimo tacku C tako da je ugao ABC pravi i da je BC~ '::.
. 2
Neka kruznica k(C, CB) sijece pravu AC u tackama DiE (SI.2.55). Tadaje, prema
teoremi 33,
AD-AE~AB' ,
sto, uz 0711akU AD=x, mozemo pisati i ovako:

(a+2x)a ~ (e-b)( c+b) , x(x + a) ~ a2 => x 2 +ax=a2 =>

=> x'=a(a-x) => a:x = x:(a-x).

c) Ako je nABC pravougli sa pravirn ugiom kod vrha C, tada konstrukcijom Posljednja jednakosl, shodno definieiji 20, pokazl1je da je dUl: a podijeljena po
kru:lJ1ice k(A, b) dobivamo da je Be tangcntna duz tacke B i vrijedi zlatnom presjek.'U ako je veei dio pri toj podjeli jednak duzi x=AD. To znaci da sada
trebamo iz tacke A nanijeti dliZ AD na duz AB i lako dobivena tacka M datu dul'
(c-b)(c+b) ~ a' dijeli po zlalnom presjeku.

Doka1.an1 obrasci pod a) i b) nazivajll se Karnooyi obrasci.

(, Lazare Carnot. (]753-! 823) - l'rancmki n"llcnlk i po!iliC<lI'

80 81

c .. .. '
'
a -
2
A M a-x B Zadaci za vjezbu:
SU.S5. Tacku \1 uuz An dijcli po 'zlatnom prcsjcku
Prema St.2.55. je AC 2 = ABl-+- Be::', odnosno,
,-
+a- a a(-)5 -I)
x=AC -DC= - ~.-----=
o 2 2
2.11. Polara tacke U odnosu na kruznicu
lz lacke P \an kruznice mogu se povuci d\"ije tangcnte oa datu kruznicu. Ncka su
dodirnc Lackc oyih tangenata redom, A i B.
Dcfiuidja 22: Pruyn koja proiiui dodirnim tackama A i B tangcnata povucenih iz
tacke P na datu kruznicu, nazi\'a se po[ara tacke P U otinmm na posmatranll
kruZnicu. 'facta P nazi\'a se pol polare p.
k Tcorcma 37:Ako je k polara kruznice
B k(O, R) i tacka P pol, tadaje proizvod
rastojanja po!a P i polare k od centra
I' p kruinice konstantan i jednak kvadratu
S radijusa kruznicc.
Dokaz: Neka su A i B dodirne tacke
tangcnata povucenih 1Z pola PiS
.k tacka presjeka polare k sa pravol11 PO .
Trougloyi 6-BOP i il-BOS su pravougli i
SL2.56 Prina k.jc polar'a lackc (rob) P. vrijedi <OBS = <OPB (nglovi sa
normalnim kracima) pa su slicni. Otudaje
nO:OS=OP:ilO => OS 01' = 130'-
82
Pitanja zo pon{lvljanje:
j, ,~ta nazivamu mac' facke U odnosu fla kruinicu?
2. Kadajc poteflcija la{kc negatil'ull broj?
3. Kaje ta{ke imaju potencijujednaku lluh?
4. Kaje prirnjene pOfenc{je tacke U odllosu fla kruinicu poznajes?
5. Kakva podjela duii .<;e naziva zlatni pre~jek?
6. q~jasl1i kOllstrukciju zlatnog prcsjcka!
Staje polaNllaike U odnosZl na dall! kruillicu?
2.1 ! 4. lz tacke van kruznicc povucenaje najveca sjecica i tangenta. Odrediti
duzjnu tangente (tangentne dull) ako je duzina sjecicc (veceg odsjecka koji
kruznica gradi na sjecici) 50, a radijus kruznicc R=2 J.
2.115. Jz tacke van kruznice povLlcenaje najveca sjecica i tangenta Cijaje duzina
jednaka 8. Vanjski dio sjeCicejc dva puta manji od odsjecka tangente.
Koliki je radijus kruzniec?
2.116. Ta61\.0111 P kojajc od srcdista kruz.nice radijusa 5, llda!jcna 13 jedinica,
poyucenajc sjecica koja je popolovljcna kruznicom. Odrcditi du2.inu
sJecice.
2.117. tz iacke van krulnice povucenc SLl tangenta i sjecica. Kruznica jc sjecicll
podijc1ila na dva dijela: uuutrasnji 60 em i \'anjski 20 em. Odredili duzinu
tangente.
2.118. Od srcdista kruznice radijusa R=7 tacka P je udaJjen~ 9 jedinica. Tackom P
povuccriaje sje6ica koju kruznica polo\i. Kolikaje dllzina sjecice?
2.119. 1z tacke P van kruznice povucenc Sll tangcnta i sjecica. Tangenta je za 20
jedinica manja od unutrasncjg, a 8 jedinica veca ad vanjskog dijeJa sjecice.
Odrcditi duzine tangente i sjecice.
2. 120.Teti"a kruz,nice ima duzinu 12. Najedn0111 kraju te1ivc povuccnaje langcnta
kojajc udaljena od drugog kraja tetive 8 jcdinica. Kolikije radijus kruznice?
2.121. Konstruisati kruznicu koja sadrzi dvijc date tackc A i B i dodiruje datu
kruznicu KeO, R).
2.122. Primjcnom osobine pOlcncije tacke U odnosu na kruznicu dokazati
Pitagorinu leorcmu.
2.123. * Konstruisati kruznicu koja dodinuc krake datog ugJa i datu kruz,nicu k(O, R)
2.124. Stranice trougla su c= 15,b=13 i a=4. [spitati cia 1i jc trougao pravougli,
tupougJi ili ostrougli.
2.125. Stranica pravilnog deselouglajednakaje vecern dije!u radijusa opisane
kruznice ako sc on podijcli po z!atnoll1 prcsjcku. Dokazati.
2.126. Konstruisati prayjlni desetougao ako jc pozna1 radijus R opisane kruznice.
83
2.127. Kvadrat stranice pravilnog petougla upisanog u kruznicu radijusa Rjednak
je zbiru kvadrata stranice pravilnog sestougla i stranice pravilnog
desetougla koji su upisani u istu kruznicu. Dokazati!
2.128. Konstruisati pravilni petougao aka fiuje poznat radijus R opisane kruznice.
2.129. Presjecna tacka dviju dijagonala pravilnog petougla dijeli svaku od
3. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA
dijagonala po zlatnom presjeku. Dokazati!
3.1. Fonniranje skupa kompleksnih brojeva
2.130. Konstruisati pravilni petougao ako muje poznata dijagonala.
2.131. Konstruisati pravi!ni petougao ako su poznata sredista njegovih stranica.
U osno'vnoj skali sma upozna!i Sh.tlPOVC brojcya 0 kojima sma nesto vise govorili i u
2. I 32. Konstruisati kruznicu ako je dat pol P, polara p koja odgovara polu P i
prvom razredll srednje skole. Taka smo govorili: 0 prirodnim brojevlma ciji skup
jedna od tangenata kruznice koja sadrzi pol P.
oznacavamo sa N, 0 cijelim brojevima (ciji skup oznacavamo sa Z), raciooalnim
brojevima (ciji simp oznacavama sa 0), iracionalnim brojcvima (eiji skup
oznacavamo sa I) i rcalnim brojcvima (ciji skup oznacavamo sa R). U svakom od
navedenih skupova definisane su operacije sabirarUc, oduzimanje, 111110l:Cnje, ...
Osnovne algebarske operacijc (sabiranje, oduzimanje, mnozenje i dijeJjenjc) u skupu
realnih brojeva mogu se izvoditi bez ogranicenja (uz jedini uslo\" da se nc dijeli sa
nuJom). Posmatramo Ii, medutim, jednacine i ll1ogucnost njihovog rjesavanja II
skupu realnih brojeva, nailazimo na niz potcSkoca. Uzmimo, oa primjer, slijedccu
jecinacinu

i pokusajmo pronaci ojeno ~jcsenjc u skupu R. lcdnacina se moze napisati II ob!iku

x = --4 , odakle vidimo da treba pronaCi takav broj x Ciji jc kvadrat jednak -4.
Prouc3\'ajuC1 rcalne hrojcyc uocili smo da je k\"adrat ma ko.1eg realnog hroja
neoegativan. To znaci da ne postoji reaian broj ciji jc k"adrat negathan, pa nCl11a
nijednog reatnog broja koji ima kyadrat jednak ---4. lato sc moze kazati da navedena
.ie-dnacina u skupu realnih brojeva R nCl~a !jescnja.
Pored navcdene jednostavne kyadratnc jcdnaCinc i Citay niz drugih ].;:yadratnih
jednacina ncma rjcscnja u Skllpll rcainih brojenl.
Zbog svcga navcdenog namctnula se potrcba za prosirivanjem skupa realnih brojcva.
Uvcdenje, prvo, pojam irnaginarnc jcdninicc i to oa sJ1jedeci nacin:

Deflnicija: ~~~l

I2 =-1 '
~.--- ..
"8mj" ko.1i ima osabinu da je njegov kl"adrat jednak - J oznac3vamo sa i j naziyama
imaginarna jedinicn. Sa imaginarnom jedinicom sc moze facunati. Koristeci
navedenu dcfiniciju i osobine kaje vrijcde za stepcnc, a kaje sc shodno principu
permanencije, prenose iz jednog skupa brojc\'a II drugi I\oji jc dobijcn njegovim
prosirivanjem, dalazi se~do slijedecih jednakosti:
i'=ti=-li= -i ,
1 ~ (1)
I4..~ 122 - .( -1 ) ~ 1
5 .4 l' .
1=-1 '1= ~'1=1,
i6~ i4-i'~ 1-(-1) ~ -1,

84 85
j
 7 47.
1 = 1 'C -I =-...::
I .(.~- ]..
Y.l
.
= -1, 2 + 3i, 4 ~ 7i, 11 + 5i , 345 + 2i , ~ ~ 89i, 4 + ~ i,
7 5
i 8~ (i4)2 ~ I' = 1 , ...... . Svaki od navedenih izraza predstavlja zbir jednog realnog broja i jednog
imaginarnog broja i ima oblik
iz koji se maze zak!juciti da za $\'aki prirodan broj n vrijedi:
I a+bi!
i411 ~ 1 , j411+ 1 ~ 1', 1-4n'2 = ~1 . 1-4n+ 3 ~ ~I' ; 11 EN'
,0. Izraz z=a+~i g?)~
, sU,a i b mno].! rea.lrii 6rojc\;j, i 1 ima~inarnajcdinica naziva se
kompleksm broJ . fo JC algeharskl obilk komp{eksnog broJa.
Navedcno znaci Ja postojc sarno cetiri razlicite vrijednosti stepcna ($ prirodIlim
cksponentom) imaginarne jedinice. Svaki komplcksan broj sasloji se od dva rea!na broja,pri cemu sc uzjedan broj, kao
faktor, nalazi imaginarna jedinica. Onaj realni broj uz ko]i se nalazi imaginarna
Primjer 1: Odrediti vrijcdnost stepcna: a) ;25 jedinica naziva se imaginarni dio kompleksnog broja, Drugi realni broj koji se
pojavljuje u sastavu kompleksnog broja,naziva se realni dio kompleksJ1og broja.
- ,24 . l' -~ 146
Rjes'e111c'.a) I2L. -I = (.4)6.
1 -1:= 16.
-I = 1. , Tako za kompleksan broj z = 3+4i, reaini dio je 3, a imaginarni dio je 4.

Realni dio kompieksnog broja z oznacava se Re(z), a irnaginarni dio sa Im(z).

Takoje
Imaginarne jcdinice se mogu i sabirati. Taka je
Re(3+4i) .. 3 , Im(3+4i) ~ 4 , Re(~2~i) ~ ~2, Im(~2~i) ~~I,
i'-j-j = 2i , i+i+i'~ 3i , i+1..1'i+i+i = 5i, 1+i+i+i+i+i+i+i = 81, Re( ..J3 ~2i) ~..J3 , Im(..f3 ~2i) ~ ~2.

Braj oblika bi, koji se sastoji odjednog rea!nog broja i imaginarnejedinice izmedu Realni dio kompleksnog broja~2-17i je Re(~2-J7i)=~2, a imaginami dioje realni
kojih jc znak mnoz:cnja (koji se abieno ne pise) naziva se imaginarni broj. Sa broj Im(~2~17i)=~]7.
imaginarnim brojevima racuna se na Isti !lacin kao sa monomima uz uslov cia se
vrijednosti stepcna ill1aginarne jedinice racllnaju po ovuje naycdcnim pravilima. Posmatramo 1i kompIeksnc brojevc koji imaju realni diD jednak nuli, uocicemo da su
to imaginarni brujevi. Isto tako, kompleksni brojcvi kod kojih je imaginarni dio Hula
Primjer 2: SLl, ustvari, realni brojevi. Tako je skup realnih brojeva R jedan podskup skupa
kompleksnih. brojcva. Podskup skupa kompleksnih brojeva je i skup imaginamib
2i+4i ~ 6i, 17i+lli ~ 28i, 23i~l3i~ lOi, 5i+J4i~7i = 12i,. brojeva,
Primjcr 3: lzracunati Skup kompleksnih brojcva oznacava se sa C. Vri]edi:
a) ,r::'4 b) "C:Sl ..- ... ~-.-- ,
.

(:> { ~f bita ER,bE R, i' C' ~j} .

Rjdcn,ic: a) ,'4" ....
)j- --..j':;-4-(-1-' ~ '-;-:4.i' ~ Ie 0 . )2
~)-\j41-\j,-1 = o
... 1. .. '. '.' .

Sada se maze pisati

b) ~"81 = ~{JiJ .. 9i ..j:::J'44 ~ .J(i2i)' ~
c) 12i.
N c No c Z c Q eRe C.
d)J=16 +,/ ~ 2 5 ~-..r::l6-" 4i + 5i ~ 6i = 3i.
gdjc je :-J oznaka za simp prirodnih, Z za sImp cijetih, Q za skup racionalnih, R za
Sada mozemo kazati aa ranije spol1lcnuta kvadratna jcdnacina x/.+4=O ima dva skup rcalnih i C za skup komp!eksnib brojeva.
Ijc.scnja i to jedno x. =- 2i i drugo x = -2i, jeT je

(2i)' + 4 ~ -4 + 4 ~ 0 (~2i)'-j- 4 .. -4 + 4 ~ O. 7 S\uki komp!cksan bmj z=a+bi moze se prcdslayiti U oblikllllfcdcnog para rcalnih brojc\'a z"(a,b). Sa
0\ ako u\ cdenim kompkksnim bmjc\-ima qefiuisll se opcl"acijc i t-clacij..:, ali La pottcbe programa
Formirajmo sada izraze 'drugog l"azrcda pmklicnijc jc odmah u\,csti algebarski oblik. .

86 87
 Pitanja za ponavljanje:
b) .J- 24 +4.J=20- - 3.J= 150 +2.J- 125
1.
Kaji razlazi su doveli do uvadenja kompleksnih brojeva?
2.
Kako se dejinise imaginarnajedinica? 3.12. Dokazati da je za s\'ak1 prirodan broj n vrijedi: j4])+2 = -1.
3.
Kaje vrijednosti moze imati stepen imaginarne jedinice? Vi

4.
imaginaran braj.Staje to?
5.
Kako se racuna s imaginarnim brojevima?
6.
Sia je kampleksni bra}? 3.2. .Tcdnakost dva komplcksna broja
7. Od kojih dUelova se sastoji svaki kompleksan bra}?
8. Da lije realan broi 3 komplekwn? Za dva kompleksna broja zi=a+bi i zz=c+di kazerno da Sll jcdnaki ako i sarno ako
9. Sta je imaginarni dio kompleksnog braja? su il11 jednaki realni dijelovi i imaginarni dijclovi, odnosno vrijedi ckvlvaJencija:
10. Staje skup kompleksnih brojeva?
a+bi = c+di (a=c, b=d).

Zadaci za vjezbu: Kompteksan broj 2+5ijednakje kompleksnom broju 2~-xi sarno onda ako je x=-5.

3. J .Sabrati imaginarne brojeve: Primjer 1: Odrcditi vrijednost \'arijabJe x tako cia \Tijcdi slijedc6a jcdnakost:
a)7i+ 1 I i b) 34i-20i c) 2i+9i-3i d) 76i-54i+32i
I
j x-3+2i = 5+21.
Odrediti vrijednost izraza:
3.2.a) 2i2 b) (2i)2 c) (-2i)' d) (_i)' e) ._p RjeSen.ie: Na lijevoj stralli gornje jednakosti je komp!cksan broj ciji je realni diD x-3
-35 1977
, a imaginarni dio.ie 2. Komplcksan broj na desnoj strani jcclnakosti ima realni dio
3.3.a) i} b) i7 d) 1 eJ 1
jednak 5 i imaginarni dio 2. Vidi se da su imaginarni dijelov! oyih broje\'a jednaki.
Da hi i komp!cksni brojcvi bili jcdnaki, moraju itllati jcdnake i realm: dijciovc. To
3.4.a) (_i)5 b) H)l c) (_i)4 d) (-i/ e) (-i) iO waci cia mora biti: x~3 = 5, odakle se dobija lra7na vrijcdnost \'arijable x=8.

3.5.0drediti realni dio kompleksnog broja: Primjcr 2: Odrediti \Tljcdnosti yarijabli xi)' izjednaCine: 4x+xi-3y = y;,,,,i-2.
a) -11 b) 4i c) 24+5; d) -2-8i eJ 465+5i
Rjdcnje: Na"\.'cdenu jcdnacinu mozemo pisati II obliku:
3.6.0drediti imaginarni clio datog kompleksnog broja:
a) 16 b) 23; cJ -II-i d) 27+4i e) -2-91 4x+xi--3y = yi-i-2 ~ (4x-3y)+xi=-2+(y-l)i ~ 4x-3y=-2,x=y-1

3.7.0drcditi realni i imaginarni dio datog komp!eksnog broja z: ~ 4x-3y=-1, x-y=-I :> x=1,y=2.
a)z~3-4i b)z~-5+14i c)z~~+..~i dJz~3~
9 5 i1 Primjer 3: Odrcditi vrijcdnost reajllih varijabli x i y tako da dati kompleksan broj z
Izracunati Yrijcdnost datog izraza: bude re~t!an ako je:
z= 5m-l + (2m-4)i.
3.8.a) j200+ j201 + j202+ j203 b) ,100+ ilOI + jlO2+ jiO}
c) i300 + j301 ..;.. j302 + j303 d) ?OO I + j200~ + i2(1)~ _ ji004 Rje.scnjc: Komplcksan broj jc rcalan ako mu je imaginarni dio jednak nu!i. Dn bi
dati kompleksan brQj bio re~tlan mora hiti:
3.9.a) .J=-i6 +.J~ +.J=I b) 121 +;:::-49 +.J=-625 2m-4 = 0 ,odnosno, 111=2.
cJ 5-.r:49 -2./-25
3. 1O.a) .J=l8 +.) - 5 0 - I~32 b) ;:::-u +.f=T68 + ;:::-48 Za dobijenll nijcdnost yarijab!e nijedi z = 9.
c) S.J=-8 +3.)- 27 ..
3.1 ia) 2.J~20 +4.)- 8~5.)- 45 +2.J:' 72
88 89
 Zadaci za vjezbu: sto znaci da je sabiranje komplcksnih brojeva kOlTlutativno.
Na analogan nacin se dokazuje asocijativnost sabiraqja komp!eksnih brojcva.
Odrediti vrUednost varijabJe x tako da vrijcdi data jednakost: Osobine sabira!~a kompleksnih brojeva iskazimo sJUedecomteoremom:
3.13.a) x+2i~3+2i b) x+I+5i~ 1+5i
c) x-3+i = 2x+i d) 3x + 45i = 45i
3,!4.a) 5+4i= 5+xi b) 3 +xi=3+5i Tcorella (0 sabiranju kompleksnih brojeva):
c) 788-8i ~ 788-2xi d) 2x; ~-46i
2[i2. Datajejcdnacina x""'-yi = 8-22i. Odrediti vrijcdnosti varijab!i xi y. U skupu kompleks nih brojeva vrijedi:
W!. Odrediti vrijednosti varijabli xi y tako da vrijedi: 2+5xi-3yi=14i+3x-5y.
Q....17)Odrediti vrijednosti varijab!i x j y tako da vrijedi: (zakon komutati\"!10sti za sabiranje)
2i+ 3x+2xi+y = x--4y+23--5xi-yi.
(zakon asocijativlJosti za sabiranje)

3.3. Operacijc u slmpu kompicksnih hrojeva (Broj 0 je neutralni clement sabiranja)

(sabiranje, oduzimanjc i mnozcnjc)
4) Postoj i jcdan i samo jedan kompleksan broj z za koji vrijedi Z+Z2=ZI.
Vidje1i smo da sc svaki kompleksan broj moze shvatiti kao jedan binol11. Operacije sa (gdje su z), Z2 ,1.3 ma koji, dati, kompleksni brojevi).
binomil11a su l1am poznate iz prvog razreda, a sada cel110 kazati da se sa kompleksnim
brojevima raclina na isti !latin kao s binomima. Oduzimanje dva komplcksna broja, kao sto smo vidjeli, svodi se na sabiranje prvog
sa sllprotnim brojcm od drugog. Nckaje zl=a+bi, z2=c+di. 'fada vrijedi:
Pokaiimo prvo, 11a nekoliko primjera, kako se kompleksni broje\!j sabiraju
oduzimaju: Zl - z, = (a+hi) - (c+di) ~ (a+bi) + (-c-di) ~ (a-c) + (b-d)i.

Primjer 1: Dati su komp!cksni brojevi zl=2+5i Z2 = 4-31. Odrediti: Pl'imjcr 3: Akoje z)=13-5i, 22=-7+2i. Odrediti Z)-Z2
a) ZI+Z2 b) Zr-Z2 c) ZI- (zr,zl)
RjeScnjc: Zl - Z2 ~ (13-5i)-(-7+2i) ~ Ih5i+7-2; ~ 20-7;.
Rjdenje: a)" ZI+Z2 = (2+5i) + (4-31) = 2 + 5i "i- 4 - 3i = 6+2i.
Kompleksni brojcvi se mnozc kao binomi s tom razJikom sto se obavczno stepcn
b) ZI--22 = (2'+5i) - (4-3i) = 2 + 5i -:. 4 +- 3i = -2-r8i. 2
imaginarne jedinice i zamjenjujc S odgovarajucol11 vrijednoscu (i se zall1jenjujc s
1, j"' s -I, j4 s 1, itd.).
c) ZdZ2-Z1) ~ (275i) -l(4-Ji)-(2+5i)J~ 2+5i-[2-8i] ~ 2+5i-2+8i ~13;.
Analizirajmo sljedcce primjere:
Prim.ier 2: Odrediti zbir kompleksnih brojeva z]=a+bi i z2=c+di.
Primjer 4: Pomnoziti date kompleksne brojeve zl=6-2i i z2=-2+4i.
RjeScnjc: ZI+Z, ~ (a~bi)+(c-'di) ~ (a+c)+(b+d)i.
RjcScnjc: ZiZ2~(6-2i}( -2+4i)~- J 2+24i+4i-8i' ~ -12+28i+8 ~ -4+28i.
I'v1oicmo kazati:Zbir dnl komplcksna broja, zl=a+bi i z2=c+di, jc kompleksall
broj z Ciji je reallli dio jcdnak zhiru reaInih dijelova~ a imaginarni dio je jcdnak Primjer 5: TZ\Tsiti navcdenc opcracije 5 komp!cksnim broje\. ima:
fi
zbiru imagillanIih di,iClov:l datih komplel{Snih bl'Ojcva. a) (2i)" b) (2-3i)' c) (4+;)'
(a + bi) + (c + di) = (a + c) + (b + d)i Rjeselljc: a) (2i)'" 22i2"" 4{-1) ~ -4.

1z navcdene dcfinicije sabiranja kompleksnih brojeva moze se zakljuCiti da za b) (2-3i/ ~ 22-12i+9i' ~ 4--12i-9~-5-12i.
sabirarlje II skupu C \Tijedc isti ont zakoni koji vrijede u skupu R. Tako je

(a+hi) + (c+di) = (a+c) + (b+d)i ~ (c+a) + (d+h)i = (c+di)+(a+bi)

90 91
Primjer 6: Odrediti reaJni i imaginarni dio kompleksnog broja
z = (1 +3i)(2-i) + (1-2i)(3+5i). (*) = [a(ce - dl) - beef +de) + [a(cf+de) + b(ee - dl))i =

Rjesenjc: Izvrsimo operacije mnozenja i sabiranja i dovedimo broj z na algebarski = (a+bl)f( ee - dl) + (cf+de );] = (a+bi)[(e+dl)( e+fJ)) = Z,(l22).
oblik Fa+bi:
z = (1+3i)(2i)+(1-2i)(3+5i) = 2-i+61-31 2 + 3+5i6i1 01 2 = OVlm je asocijativnost mnozenja kompleksnih brojeva dokazana.
= 2+5i+3+3-i+10 = 18+41.
Iz dobijenog rezultata neposredno odrcdujemo realni i imaginarni diD broja: 5) Dokazimo osobinu 5. Neka je je zj=a+bi, z2=c+di i c;t:O, d:;t:O. Dokazimo da
postojijedan I sarno jedan kompleksan broj z = x+yi tako da vrijedi ZZ2 = z,.
Re(z) = Re(18+4i) = 18; Im(7.)=Im(J8+4i)=4. Prema definiciji mnozcnja komplcksnih brojcva i jednakosti dva komplcksna broja
moze se pisatl:
Sada mozemo navcdeni nacin mnozenja uobliciti s!ijcdecom definicUom: (x+yi)(c+di) = a+bi :> eX - dy + (dx+cy)i = a+bi

Proizvod kompleksnih brojcva zj=a+bi i z2=c+di je komp!eksan broj z za koji :> {ex - dy = a x=.".c + bt!_ y=bc - ad., (c;"O, MO).
vrijedi dx + cy =b c 2 +d 2 ' c 2 +d 2
,~ .. ~---.~---.

1z gornjih ekvivalencija vidi se da, prcma uslovima zadatka, uvijek postoji

Z =;(a+bi)(c+di) =; (ac -bd) + (ad + bc)i jedinstveni par realnih brojeva x i y koji zadovoljava uslov ZZ2=ZI cime je tvrdnja
dokazana.

Za mnozenje kompleksnih brojcva vrijedi slijedeca tcorema: Dokazana tvrdnja pokazuje da se komplcksni brojevi mogu i dijeliti. Kako je ZZ2=Zj
to se moze pisatl Z=ZJ:Z2, pa se broj z naziva kolicnik brojcva Zj i Z2
Tcorema (0 mnoicn,ju komplcksnih bj"ojeva):
Ovdje je pokazano kako se moze odrediti kolicnik dva kompleksna broja, ali mi cemo
Za svaka tri komp!eksna broja ZI, Z2 i 23 vrijedi: koristitijedan drug; postupak dljeUenja kompleks nih brojeva.
Na anaiogan natin se dokazuju i prcostaie tvrdnje teoremc.
1) ZjZ2= 22Z1 (zakon komlltativnosti za mnozenje)
2) (ZIZ:::JZ3 = Zj(Z2Z3) (zakon asocijativnosti za mnoicnje)
3) ZI(Z2+Z3) = ZIZ::,+ZI23 (zZlkon distribllc~jc mn9z.enja U odnosu na sahlranjc)
4} 1z) = z) (Broj 1 je neutralni clement mnozenja) Pitanja Zll.ponal'ljanje:
5) Ako je 7.;;::;i:O, tada postojijedan i S3mo jcdnn kompleksan brr;i z za koji
vrijedi zz::.= z). 1. Kako se sabiraju dva komplehna broja?
2. Koje osobine ima sabiranje u skupu C?
Dokaz: 2) Neka je z) = a + bi, Z2 = c + di, Z3 = e +- fi , Tada vrijcdi: 3, lskaii rijeCima leoremu 0 sabiranju kompleksnih brojeva!
4, Kako mnoiimo kompleksne brojeve?
(~iZ:)Z3 ~ [(a+bi)(e+di)l(e+fJ) = [(aebd)+(ad+be)iJ-\e+fi) = 5, Navedi osobine proizvoda kompleksnih brojev!

= [(ae bd)e - (ad + be)fJ + [Cae - bd)f + (ad+be)e]i = (*).

Zadaci za vjezbu:
K.ako za mnozenje rcalnih brojcya vrijede zakon kOlllut(lcijc i 3socijacijc, kao i zakon
distribllcijc mnozenja U odnosu na sahiral~je, moze sc pisati: Ako su dati kompJeksni brojevi Z1 i Z2 odrediti broj z = 21+Z2:
3.18.a) z,=3+5i, z,~2-8i b) z,=20+ l2.i, z2~8+4i
[Cae - bd)e - (ad + bc)f] = ace - hde - adf bcf'~ a(cc-dl) ... beef + de) ; 3.19.a) z,=13-5i,z,=32+i b) z,=11+2i,z2~18-J4i

[Cae - bd)f + (ad + bejel = acf- bdf + ade + bee = a(er + de) + b(ee- dl) . =<", Ako su dati kompleksni brojevi z} i Z:; odrediti broj z = ~1-Z2:
<l1&a) z1=23-2i, z2=3+7j b) Zj= 8+12i, Z2= 151--4i
Sana 1ll0ZCli10 nastayiti (*): 3.21.8) ZI= 4-Si, Z2 = -3+2i b) z!= 9-2i, Z2= - J 0-3i
92 93
 PI-imjcr 2: Ako su dati kompJcksni brojevi ~~=3+4i i 22=2-1, odrcditi:
3.22.Tzracunati proizvod z datih kompleksnih brojeva z! I Z'): a)z]+2z2 b)Z]-Z2 c)3z l -Z
2

a) z!"'''2-~-i. z2c~3i b) zi=:-A+8i, z}"""-!-i c) ~zi=5-8i, ZJ=--2-3i

Rjesenjc:a) Z, +2z, = 3-4; + 2(2+;) = 3-4;+4+2; ~ 7-2;.
lzracunati vrijeunost dutog izraza: b) z, z, = (3+ 4i)(2-i) ~1O+5i ~ 10-Si.
3.23.a) (2-3;)(4+i)
3.24.,,) (I "2i)(2-i)+(! -2i)(2+i)
b) (!+i)(3-2i) c) (-li)(5+4i)
b) (3 4i)(hi)(S-2i)(8-4i) c) 3z, z: = (9 + 12;)(2 - i) = 30~+ lSi = 30-15i.

~Odrcditj k\'adrat, i, datog komp!cksnog broja z:

,.~"'--~-,-__ a) z=2~i b) z=-!-i c) 7=4+3i Teorema (0 konjugovano-kompleksllim hrojc"ima):
~O~:-e~it! kub, Z3 ,datog komp!cksnog .broja z: ,..,',.
,,'~ . .1) 7.-41 ~ b) z= )+1 c) z=.;;-t-.J! d) z~-2-; Za syaka dva kompleksna broja z] i Z2 vrijedi:
~! Ako je z = I-J-i izraCllnati \Tijednost izraza ~2 - 2z -1 ')
(3.28; Ako:ic fez) ~ -z"3i+z'2, odredili [(3+2;). 1) ZI + z;: = Z:+Z2
"-../ ( .., Z .....
3.29. Odrediti realni i imaginarni dio kompJeksnog broja 3) z, . z, ~ z, . z, 4) I -"'- I = ~.!., (Z, ,cO).
z~ (2c3i)'- (2-3;)'. \z,) .
3.30. RijcSitijednacillLl Z2+ i = O. Dokaz:
1) Neka Sll d:1ti kom~leksni brojcvi z!=a 'bi i Zi:"c+di, (a,b,c,dER). Tada nijcdi:
Zi +Z2~ (a+ bi)+(c+di) ~ (a+c)+(b+d)i = (a+c)-(b+d)i =
3.4, Konjugovano-komplcksni bro.icvi ~ (a-b;)+(c~d;) ~ z, + z,

Kompleksni brojeyj 4----7i i 4,\ Ii imajujednakc realne dijeloyc,dok im se imaginarni

dijcic)\'i razlikuju samo po znaku. La ovakv'-\ dva kOlllpleksna broja kazemo da su 3) z, z, ~(a+ bi)~(c' di)~(ac- bd)+ (ad':bc)Hac-bd)-(ad+bcJ;c
konjtIgovano~komplcksni brojevi ~ (a-bi)-( c-di) ~ z, . z,
Dyije preostalc tvrdqjc dokaZL~iu se na analogan naGin.
La dya kompleksna broja kazemo da su konjugo\'ano kompieksni ako imajujcdnake
reainc dijclo\'c j suprotne irnagillarne dijclo\'c.

Brojeyi 3+23i i 3-23i; ---45-1 i ~-45-+i; -9-t-8i j -9-8i su tri para konjugovano_ Pital1ja Zll fJonarljanje:
komp!eksnih broje\'a.
1. [.-' (emu se ra:::likLy'u dl'a kOl?jugovallo--komp!cksIlJ broja?
,~ko je z=a+bi, 1ada se konjugoyano-kompkksan broj br(~ia z oznacaya sa z ~yrijedi
2. Kakil\'je :::.bir dra kO!1jllgol'ano kompleksna broja?
z = a- bi. 3. Kako rijeL~ima moiemo iskazati /eorell1u 0 korifugol'al1o~-komplek5nim
brojevima?

Primjc:___l: Ako su dati komplcksni brojevi zj=7---5i i zz=3+4i, odrcditi: Zadaci za vjezhu:
a) Z, b) Z, +Z2 c) Zi z, d)
3.31.0drediti konjugovano -kompleksan broj datog broja z:
Rjescnje: a) Z, = 7 - 5; ~ 7+5i b) z, Z2 ~ (7+5i)+(3 'Ai) ~ 10+9i.
T
a) z=15 b) z=!2i c) z~2-S; d) z~12-7i e) z~34-4i
cJ Ii ~~; = (7-5i)- :3 + 4 i = 7-5i-{3~-4i) ~ 7-5i~3+4i = 4 - i . /"""'-".....'\
d) ;;-.~.~ = (7- S i),' U+41) ~ l():-; ~ 10'i. ( J 9 k o j~ z = 3-~8i iz:~cunatj:
a) z+z 0) z-z c) zz d) 2z+3 z e) 4z-Sz
e)_ ~.=~~ = (7 - S'!) - (3 .~ 4 i) = ~-9T = 4+9i.

94 95
3.33. Za koje vrijednosti varijable m su dati kompleksni brojevi konjugovano-
kompleksni: 2+i+2i+;' 2-i-2i+;' 1 + 3i 1 - 3i ~
a) 12+3mi, 12-9i b) 44x-8mi, 44x+8i c) -111-2i, -111+8m? 2-i 2+i 2-i 2+i
3.34. Odredlti vrijednosti parametara In i n tako da kompleksni brojevi ~ (1+3i)(2+i)-(1-3i)(2-i) ~
Z, ~ 2m-n-{n'-4)i i Z2 ~ 8m-1 +( 4m+ 3 oJi budu koojugovano--kompleksni.
(2. i)(2 + i)
3.35. Ako je z ~ I +i, dokazati da vrijedi z'+(z-Z )i+2Z ~ O.
- - ~ 2+i+6i+3i'-(2-i-6i+3i')~ 2+7i-3~~ 2+7i+3~14.
3.36. Dokazati da su brojevi z + z i z z uvijek realni. 22 _i 2
- - - - - - ' - " -...,,..- - - -
4+1
-I.
5

Pi/anjo za ponavljanje:
3.5. Dijeljenje komplcksnih brojeva
1. Posfoji Ii kolicnik svaka dva kompleksna braja?
U teoremi 0 mnozenju kompleksnih brojeva (tacka 5) pokazano je da za svaka dva
2, Kako se izvodi opcracija dijeljenje kompleksnih brojeva?
kompleksn. broja Z, i Z2 ,(Z2*0) postoji kompleksao broj z takav da vrijedi ZZ2~Z,. Taj
3. Na koji poslupak nos podsjef:a poslupak dijeljenja komp/eksnih brojeva?
kompleksal1 broj z naziva se kolicnik kompleksnih brojeva Zl i Z2.
Pokazimo na slijedecim primjerirna kako se, prakticno, vrsi dijeljenje kompleksnih
brojeva.
Zadaci za vjezbu:
Prirnjer 1: Odrcditi kompleksan broj z = ZI: Z2 ako je z]=3+4i
3.37.0drediti kolicnik ZI:Z2 datih kompleksnih brojeva ZI i Z2:
Rjesenje: z ~ 2~ 3 + 4i ~ 3 + 4i . 5 + 2i ~ (3 + 4i)(5 + 2i) __ a) z1=4,z2= l+i b) zj=2~i,7'2=2+i
z 2 5-2i 5-2i 5+2i (5-2i)(5+2i) c) zl~3'-4i,z)=1-7i d) zl~5+i,Z2~3i
3J8.Izracunati rcciprocan broj datog broja z:
.~
._ 15+16i+20i-8 _ 7+26i_7+26i_ 7 26. a) z~ I-i b) z~i c) z~2+3i d) z~ 6+8i
- 2 ----------+-/.
5 -(2i)2 25+4 29 29 29 3.39.Izracunati vrijerlnost lzraza:
AnalizirajuCi prethodni primjer moze se uoCiti da se kolicnik dva kompleksna broja II 3+i l_i 3 2+i 4. - 5 i 5
c) d) -'----=-'-
moze odrediti na taj nacin sto se razlomak prosiri sa brojem koji je konjugovano~ a) (2-i)' b) (l + i)' (3 _ i)2 2 + 3i
kompl"eksan nazivniku razlomka i nakon izvodenja operacija mnozenja, sabiranja i
oduzimaoja kompleksnih brojeva, na kraju se dobija kompleksao broj koji je traZeni 3.40. Izracunati zz-3~
I )
ako je Z, = 5-14i, Z2~ -2+i.
kolicnik. ~ Z2
Primjer 2: Odrediti realni i imaginarni dio kompleksnog broja z = 3 - 2i . 3.41. Odrediti realni i imaginarni diD kompJcksnog broja z ako je:
1+ i 13+12i (1+2i)'
z ~ - - - + "--~
Rjesenje: Z ~ 3 - 2i ~ 3 - 2 i . I - i ~ (3 - 2i)(1 -i) ~ -8-6i 2+i
I+i I+i l-i (l+,)(I-,) 3.42. Kojim brojem treba pomnoziti broj Z1= 3+i da bi se dobio broj
3-3;-2;+2;' ]-5i R(
e Z
)~I~,m
I (z)~ - _
5. 2 16+2i?
z~

1-;' 2 2 2 3.43. Rijesiti (po z)jednacinu (1+3i)z= 3'-4i.

Primjcr 3: Odrediti kompleksan broj Z odreden izrazom 3.44. Odrediti rjeseoje jednacine: (2i-z)(1 +i) + (I +iz)(3-i) ~ 2-i.
(1 + i)(2+ i) (1- i)(2 - i) 3.45. Izracunati:
z- --.
2-i 2+1 (I + 2i)' - (1- ij' (1+ i) 100
a) b)
(I + i)(2 + i) (I - ;)(2 - i) (3 + 2i)3 - (2 + i)2 (l+i)96_ i (l+i)98
Rjesenje: z =
2-i 2+i (1- i) 1000
c)
(I-i)'oo + i(l_i)5110
96 97
3.46. Odrediti vrijednasti varijabli x i y aka je: r dalje vrijedi daje modul nenegativan broj. Modul je nula samo ako je kompleksan
a) __ I __ ~ __
I_+ 1 b) (x+y)2i-~-x=-y+5i(x+y)-l broj jednak nuli.
X + yi 2+ i - 2 + 4i .
Primjcr 1: Odrediti madul datog kompleksnog braja:
a) z~3i b) z~-17 c) z~6-8i d) z ~ -3-4i

3.47.a) c) (i"'+i")' RjeSenje: a) ]zl = ]3i] C" -!O'+ji" = .J9 =3

i 21 ~ 1
b) ]zl ~ 1-171 ~ ..JC=17)' + 0' ~ -1289 ~17.
3.48.a) c) izl~16-8ii=..J6-i+(-8y ~.JlOO=IO"
d) ]zl = 1- 3 - 4i] ~ .J9+l6 = 5.
b)
Primjcr2: Akoje Izl=1 i 0 Ca7AtI d
Z- Idk "b
a JC raj z -I
--'- imaginaran.
z +I
3.49.a) b)
(
I- 1 + i-v 3
r:::-\
I
60
c)
(1-~..J3 -)" Rjdcnjc: Da bi dokazali dajc z - 1. imaginaran braj, treba dokazati daje realni dio
z +I
" 2 ) a\"og komplcksnog brojajednak nuli. Nekaje z = x + yi. Tada vrijedi:
3.50. Aka je Z: = 2+i, odrediti kompleksan broj z = x + yi taka da vrijedi:
Z\ 11
z- ! X + yi --:.! __
X - I + yi . X + 1- yi = -1 + yi)(x + I yi) ex
z, 5
-
,
Re ( -j~-' Im(z z,)~""7. z +1 X + yi + 1 x + I + yi x + 1 -- yi (x + 1+ yi)(x + 1"" yi)

3.51. Rijditi sistem jednacina: _ x 2 + x -xyi -x-l + yi +xyi + yi _(yi)2 x 2 + y2 _ 1 + 2 yi

A.
(l+i)x-(l+i)y~ I ---. (x+l)2-(yi)' - (x+ 1)2 + y'
(l-i)x+ (I-i)y= i. Kako je Izi =Ix + yil = J; 2 + Y2 - 1 to je x 2+y2 = 1 , pa se gornji izraz moze
dalje transform irati i dobija se:
3.6. Modul (apsolutna vrijcdnost) kompleksnog hroja A~ x' + y' -1+2yi _-" 1 - 1 + 2 yi -_ -2-yi- - y .
- ---I'
-,.'~"'''---

x'+y'+2x+! ! + 2x + ! 2 + 2x I+x
Pojam apsolutne wijednosti broja susreli smo prvo kod cijclih brojeva, a kasnije
se o\'aj pojam prenosio na racionalne, realnc i evo sada i na kompleksne brojeve.
Dobili smo jcdan imaginaran broj Cime je zadatak rijesen.
Aka je dat kompleksan broj z = 5 + 12i tada se broj
izl=15+12il~ +12' ~.J25+144~.Ji.69-=13. Da Ii vrijedi obrnuto, akaje .:......~ imaginaran broj, tadaje Izl=l?
z +!
nazi va apsolutna vrijednost iii modul datog kampleksnag broja z.
U opstem siucaju, ako je dat kompleksan broj z = a+bi , gdje su a i b ma koji realni

..izl,---.definise
brojevi, njegov modu!
r--- se na slijedeci nacin:
. . ----.-. . .- .)-=:----1 Tcorcma (0 modulu komplcksnog broja):

iii
'L'. ..---=~~~_'
. I h"1 =~.:.=~~
<! 'b'
I
. Za svaka d'va kampleksna broja z) i .Z2 vrijedi:
I) Iz,.z,I=lz,lhl

3) 12.IJzJ,
Z2 IZ21
z,;'"'O
-
4) Iz,I~I~~1

98 99
 3.59. Izracunati modul kompleksnog br(~ja
Dokaz: (I.,. i)200 (6 + 2i) - (I - i)'98 (3 - i)
z~

J) Nekaje zl = a+bi i z2 = c+di. Tada vrijedi (I.,. i)'" (4 +5i) - (1 - i)'" (I 0 2i)

Iz, . z,l~ I(a+ bi) (c + di)1 = I(ae ~bd) +(ad + bc)il ~ 3.60. Rije.sitijednacinu: ,Izl-z=
, 1+2i!
z ~- 1
~ J(-;;C~)2 +(ad+bc)2 ~ 3.61. Dokazati da je broj realan ako i samo ako je z rcaJan broj z::f::- - J !
z +1
= Jalc/ - 2abed + b Zd 2+ a l d 2 + labed + b7.c' -
= .Ja 2 c' + b1d 1 + ald I + b"e! -
= ..r;;'(c' + d' ) + b' (e' + d') -,j( a' + b')( c' + d') =
=.Ja' + b' .Jc' + d' ~Ia + billc + dil~lz,I'lzJ 3.7. Prcslikavauja skupa kompleksuih bro.icYa u simp tacaka
komplcksue ravui
4) Iz,I=la+bil=.,J;.;'+b' ~.Ja'+(~b7 =la-bil=I~1
5) Iz,. ~1=I(a'bi)(a-biHa2 -(bi)2Ha' + b'l~ I~I' Prilikom prollcavanja skupa Z cije1ih brojeva vidjcJi smo da se svakom cUdom broju
na orijentisanoj pravoj (osl) moze pridruziti jedna tacka. To vrijcdi i za racionalnc
Preostale tvrdnje teorcme dokazuju se na analogan naCin. brojcve, S tim 5to su tacke koje odgovaraju racionalnim brojevima na pmvoj "guste".
Kod prcdstavljanja realnih brojeva tackama prave postignuto je potpuno prckrivanjc,
odnosno ohostrano jednoznacna korespondencija iZllledu brojeva i tacaka.

Pitanja za ponavljanje:
Z= 4+3i
1. Staje apso/utna vrijedno:if realnog hraja?
2. Kako se dejinise apsoiufna vrijednost kornpleksnog braja?
3.
4.
Kadaje modul kompleksnag brojajednak Huh?
Iskazi rijeCima tvrdnje teoreme 0 moduJj~1Q kmnpTeksnog hI-oja.' z=-5+i
:l
Zadaci za vjezbu:

Odrediti apsolutnu vrijednost (modul) datog kompleksnog broja z, aka je

1 .J -:;. '. L",----' ----1.
Z=
4 ---r
3-2i
3.52.a) z ~- II
3.53.a) z ~ 3+4i
b)
b)
b)
z~22i
z~3-4i
c) z~i
c) z=3+4i
F3.Q. +~i c) z= IS.
29 29 2
d)
d)
-.-l.". i
2
z~-i
z~-3-4i

d) z~
e) c=3i
e) zo=6-8i
..f3 -l.i
2 2
:1-
3.55. Izracunaj IZI + 22 + ZjZ21 akoje ZI = 1--21, Z2= 5+2i! su.!. Svakoj tacki ravni OdgO\O."-,.,-j-Cd-a-n-k-o~mej~Jcksan hroj i ohrnUlo,svakom kompicks!lom

3.56. Ako je Zj 3'+-4i, Z2 = 5-i ,odrediti IZI~ + ~Zl - Zl~ + z/I hrojli odgo\"arajcdna lackil ravni

(l )" Posmatrajmo sad a skup svih kompieksnih brojcva i pokazimo kako sc syaki
3.57. Odrediti modul komp!cksnog broja z ako jc: z = ~! komplcksan broj moze grafic.ki predstaviti. "Ncka je xOy pravough koordinatni sistem
(1- i)
r;"
u ravni i nekaje z=4+3i dati k0111p!eksan braj (SI.3.1.). Kako je svaki komplcksan broj
3.58. Odrediti kompJeksan broj z ako je Rez =....; 2
. 2
,)z! =:: ,./3 1 odreden uredenim parom realnih hrojeva,3_ s':(akom paru r~alnih brojeya II ravni
koorEiinatnog sisi"cma odgoyara jedna tack a, to wakom komp!cksnom brojll odgovara
tacka II ravni. Tako se s\'i kompleksni brojevj mogu posijatl" po ravnl i pri tome U J 0 J
100
 ravni neee ostati nijedna tacKa kojoj nije pridruzen neki kompleksan broj.
3.8. Graficka illterpretacija sabiranja i oduzirnanja kompleks nih brojcva

Ravan u kOjll su prcsJikani svi komp!eksni brojevi naziva se kompleksna iii

Kako svakoj tacki ravni odgovara jedan radijus vektor, to svakom kompleks nom
Gaussova 8 favan.
broju Ll ravoi koordinatnog sistema odgovara jcdan vektor. Zato kompleksne brojeve
Posmatraju Ii se dva konjugovano-komplcksna broja z = a+bi i "- - a-bi u mazerna shvatiti kao radijus vektore tacaka cije su koordinate rcaini i imaginarni dio
Gaussovoj ravni njima odgovaraju OSl10 simetricne tacke U odnosu na x-osu. tog broja, Pokazimo kako se operacije sabiranja i odnzimanja
Modu! komplcksnog broja izj = la + hil je udaUenost tacke koja odgovara broju Z od kompleksnih brojcva predocavaju odgovarajucim vektorima.
koordinatnog pocctka. Ncka su dati komp[cksni brajevi z]=5+2i i z2=2+4i. Tadajc Z]-f-z1=7+6i=z. Uocimo
tackc A(5, 2) i B(2, 4) koje, redom, odgovaraju datirn kompJeksnim brojevima i
radijus vektore OA i OB , Yektor OC ~ OA + OB je radijus vektor tacke C(7, 6),
Pitanja za ponavljanje: Tacki C odgovara kornpleksan broj 7+6i koji je upravo jednak kompleksnorn broju z
(=ZI+Z2)'
1. Kako se no pravojpredstavljcUlI realni brojevi?
2. Sfa se maze pridruii1i svokorn kompieksnol11 bl'oju u rartli? y C
3. Staje kompleksno ravan?
4. Posto}i Ii 11 kompleksno} ravni ncka lacka u ko}aj nc "sjedi" kompleksan braj?
;/
4 /
,I

Zadaci za vjezhu:
3 /
3.62. U pravouglom koordinatnom sistemu odredi tacku koja odgovara datom 2 A
kompleksl1om broju:
a) Z = 2-5i b) z = -3+2i c) z = 4+5i d) z = -4-5i

3.63. Odrediti komplcksall broj kojcm odgovara data ta6ka: -2 -1 5 6 7 X

a) A(3, 5) b) B(-4,3) c) q-2, d) D(5, -I) -1
-2
3.64. Za svaki dati broj Z odredi tacku koja odgovara broju z, ako je:
a) z~-3+4i b) z~4+i c) z co 5+2i d) z~-I-i S1.3.2. Gratlck' illlcrpldacija Ibim i razlike kornplcksnih blOjC\':l

3.65. Odrediti zbir,raz!iku,proizvod i kolicnik kompleksnih brojcva odredcnih Navedeni zakljucak vrijedi i U opcem slucaju. Ncka su dati kompleksni brojevi
ta"kama A(-1,2) i 8(4, -3)! Zi=XA+Y/) Z2=Xs+Yni. Prvorn komplcksnom broju odgovara tacka A(XA' YA), a
drugom B(XLI, YB),Uocimo radijLls vektore OA i OB Prvi vektor odgovara
3.66. Odrediti modul zbira vcktora odredenih tackama t\/1(-2, 3) i N(8,5). kompleksnom broju ZI, a drugi kompleks nom broju Z2. Neka je C cetvrti vrh
paralclograma OACB. Prema pravilll paralclograma, poznatom iz prvog razreda, 0
3.67. Kolikije modul kolicnika komplcksnih brojeva kojima odgovaraju tacke
A(2,-I) i 8(-3,5)? sabiranju vektora, za vektor OC vrijedi:
-- lOB.
-OC~OA
~ Car! friedrich Gallss (l777-1855) "-jedanje od tli\jYc{:ih njemacklb i svjetskih ma1emaiicaraS\'ih
\Temcna Tacka C ima koordinatc Xc i Yc za koje vrijcdi: Xc= XA+Xn, Yc= YA-I.-Yn .
'i
Tacki C(xc,yc) = C(XA+XB, YA+Yfl) odgovara komp1cksan broj
z ~ ( XA+XB) + ( YA+YB)i ,
102 103
 Vidimo da zbiru kompJeksnih brojeva, graficki odgovara zbir vektora.

Staje s razlikom kompleksnih brojeva? Kako se ona graficki maze interpretirati?

Posmatrajrno 1ste kompleksne brojeve zl=5+2i i z2=2+4i i njihovu razliku
Z,-Z2 ~ 3-2i ~ z' (SlJ.2). Nekaje lacka D lakya da vrUedi

OD~BA~OA --OB. 4. KV ADRA TNE JEDNACINE (JEDNADZBE)

Vektor 00 je radijus vektor lacke D(3, -2) kojoj odgovara kompleksan broj 3-2i
koji je jednak kompleksnom broju z' (=Zl ~ z]). Posmatrajmo siijedece jcdnacinc:

Dakle, oduzimanje kompleksnih brojeva moze se interpretirati kao oduzimanje

(radijus) vektora.
Prva jcdnacina sadrzi nepoznahl x na prvi stepen i zovc se jednacina prvog stepena iIi
linearna jednacina. U drugoj i cetvJ10j jednacini nepoznata se pojavljuje na prvi i drugi
Teorcma; Ako.'iu z, i Z2 kompleksni broje),i predocclli odgovarajuCim rad~iu.'f step en. Ovc dvije jednacine naziyaju sC jcdnacine drugog reda iIi kvadr'atnc
Jlektorima, tada rrijedi: jcdnacine. Treea jednacina je jednaclna treceg stcpena ili kubna jednacina.
1) Zbir kompleksnih hrojcl'a z/ + Z2 geometrijski predstavlja vektor koji je
jednak zbiru l'ektora ZJ i Z2 Vidimo da jcdnacina dobija nazi" prcma naj"isem stepcnu nepoznate koji se u njoj
2) Razlika Zj ~ Z2 gcometrijski prcdstal'lja l'cktor jednak razlici odgovarajuCfh pojavtjuje. Ranije smo upoznali !incarnc jednaCine,njihovo Ijesayanje i diskusiju
l'eRtora Zr i Z.-:. rjcScnja. Sada cemo posmatrati i prollcavati kyadratnc jednacine (jednadzbc).
3) Kakojc Z1-Z2=(XA-Xn) + Ll'A-Yn)i,toje
JednaCina (jednadiha) kojo) je najvi,~i stepen 17CpozlIule dva l1a:::i1'a se kl'adratna
jednocina (jednadiba).

Evo nekoliko k\'adratnihjednacina:

Pitlll1ja za pOIlUl'ljanje: x2-9 ~ 0, x'=4x, 5x' ---4x ~ x'-2" 7, 3x"+X-'2~6, 5x-7>;' -11 ~ X+X2, .

1. Koji vektor mozemo pridruiifi :,;vako/11 kompleksnom broju? Svaka kvadratna jcdnacina sc moze transformisati u jcdnacinu koja ima oblik
2. Koja operacija s vektorimG odgol'ara sabiranju kompleksnih brojeva?
3. Moze li se oduzimanje kompleksnih brojcl'G l'riti oduzimanjem odgorarc!juCih
radijus vektora? Kako?
ax2 + bx + c = 0

Zadaci :fa vjezhu: gdje su Ii. b i c r~a!ni hrojevi i ai'O.

;\Ia-vedenc kyadratncjednacine tl transformiranom ob!iku redoln izgledaju ovako:
3.68. Predstayi radijus ycktore datih kornplcksnih brojeva:
X2 9 -0
~ X2 ~ 4'-() 4x' ?"~'7~() x'~x
_J, ' , -4--0
- _, 8,,2 <"'1]-0
'-' - 'Tl'> , -- .
a) z~3+2i b) z~-2+i d) z~-2-3i
) /\. - < ---, , "" ,

c) z=5-4i
3.69.Grafickiodreditizbirvcktora z!=7+2i i Z]=-4M~-Ji.
Vidimo da kvadratn8 jcdnac.ina ima tri Glana. Pry! clan sadrzi k\'adrat ncpoznate i
3.70. Odredili graGeki zhir veklora Zi~ 4 , z}= lSi.
naziva se k"vadratni clan jcdnacine. Drugi clan sadrii Ilcpoznatu na prvi step en i
3.71. Koji vektor odgovara raz!ici vcktora zi=c:. 4-2i, z]= 2+5i?
naziY(i se Hnearni clan kvadratne jcdnacine i tret1 clanje slnhorlni. c~~an koji ne
3.T2. Odrediti graficki zhir tri vektora Zj ":: 1+i, ZJ= -2-3.i, Z3 = 4+5i.
sadr:rj ncpoznatu.
~ ) .. 73. Provjeri gr"aficki asoc\jativnost sabiranja komp!cks!iih brojcva.

104 105
Za kvadratnu jednacinu 7x2 - 22x - 11 = 0 vrijedi:
Pitanja za ponavljanje:
2
7x je kvadratni clanjednacine,
.

-22x ... je linearni clan i 1. Qbjasnz razliku i=meaujednakosti,jednaCine z identiteta!

---II ' .. jc s!obodni clan kvadratne jednacine,
Broj 7 nazi va se kocficijcnt kYadratnog clana kvadratne jednacine 7x2~22x- J 1=0
braj ---22 se zovc kocficijent Jincarnog clalla iste kvadratnejednacine.
U k\'adratnoj jednacini ax:'+bx+c-:---:oO , a JC koeficijent kvadratnog Clana, b je
kocficijcnt Jinearnog ciana, a c je slobodni clan.
Ako je koeficijent linearnog clana iii slobodni clan kvadratnc jednacine jednak nuli,
takyu kvadratnu jednacinu nazivamo nepotpuna kvadratna jcdllacina. Kod
nepotpune kvadratne jednaCine pojaYijuju se dva ciana iii sarno jedan.
Eva nckoliko nepotpunih kvadratnihjednacina:
2. Staie rjdenje jednaCine?
3, Sta zn~G'{i rijeSiti jednaL'{inu?
a 4. KaJ,,--vu jednac"iJltl nazivamo kvadralna jednacina?
5. Kofiko Clano'l'Q zilla kvadralna jednaCina?
6. JVavedi nazive Clanova /..--vadratne jednaCine!
7. Koje koejicijenfl? susrei:cmo kod kradralne jednaCine?
8, Kada za f0..'adara!llujednaCinu kaiemo daje nepotpuna?
9..Voredi nekoliko nepotpullih kvadratnihiednaCina!
10. Kada za kFadratnujednacinu kaiemo da je potpuna?
Zadaci za vjefbu:

4.1. Odrcdi rjcsenje date jednacine:

a) 2x-5~O b) 3x-4~O c)x+l~O d) 5-30x ~ 0
Ako sc u kvadratnoj jednacini pojavljuju sva tri clana, tada ka7emo da je kvadratna
jednacina potpuna. 4.2. Transformi!;i datu kyadratnujednacinu na oblik ax2+bx+c = 0:
a) 4x'-3x~5x-5x2.j b) 23-5x+x'~-6x2+X c) 3x+l-x'-7x-9
S lijedcce kvadratnc jednacine su potpunc:
4.3. OdrediLi kvadratni clan datejednacine:
'-61
K"-)X+ = )
, ;
_x-' +x~! ~
= 0, ;.;."+3x--4:= -',
0, )4x--2:2x--l-l t =0, 872x 2--457x+3 = 0, ,. a)4x2-45x-121~0 b) 7x-45x'~21 cJ 8x'-8x-1 ~2X2+5
4.4. Odrediti linearni clan date.ksadratne jednacine:
Osnov:ni zadatak kod prollcavanja jcdnacina je pronalazcnjc njiho\'og (qjihovih) a) 4x2-58x-1 ~ 0 b) x'+2~+4x'= 7 c) 23x-4x'+55 ~ 6x
ljeScnJ3 iii utndivanje da Latxih dcsenja neOla. Ovo vrijedi za sve jcdnacine,pa i z~ 4.5, Odrcditi kocficijent kvadratnog c!ana k\'adratne jcdnacine:
kvadratnu. a) Ilx'-44x..234~O b) x'+88x ~ 757....3x' c) x2-x_I=4x2+55
Sta se nazi va rje.scnje jedllacinc? Rjesenje jednacine je onaj broj (mi cemo uzimati da 4.6. l\apisati kocficijci1t {incarnog claIM date k\'adratne jednacine:
a) 6x'-5x-33~O
2
~aj br~~ f:1~ze biti.~ kompleksan) koji zadovoljava jednacinu. To znaci kada nepoznata u b) x +33x+82=O c) 3x-x'= 34-4x-5x'
Jcdnacml Ima \TIJcdnost jcdllaku tom broju, jednaCina sc prctvara u obicnu istinitu 4.7. Napisi slobodni clan kvadratne jednacine:
jednakost. a) 77X2_77x+777~O b) 6x'-45x+3=7 c) 45-45x'+45x ~ 45
Navcdimo nckoliko priuliera: 4.8. Napisi jednu ncpotpunu kvadratnu jednacinu bez slobodnog clana!
4.9. Napisi nepotpunu kvadratnujednacinu koja ne sadrzi tinearni clan!
Primjcr 1: Broj --3 je Jjcscnje jednacillc x 2_9:= 0 ,jer je (_3)2_ 9:= O.
,i 4.10. !'Japisi nepotpunu kvadratnujednacinu u kojoj nema ni slobodnog ni
linearnog clana !
Primjer 2: Bro] 2]c rje.serUcjednacinc x2-5x+6:= 0, jer je 22-5.2+6:= O.
t!
Pl'imjc~ 3: Broj 5 nije rjeselue jednacinc x2+x-2=O, jer je 52 +. 5 -,2 = 28 , pa 5 ne 4.1. RjeS3vanjc ncpotpullc kvadratnc jcdnaCillc
zadovotJava datu kvadratuu jednacinu (nije rjcsenjc ove jednaclne).
Pudsjdilllo se poznatog svojstYI:l proizyoda rcainih hrojcva:
Kako pronaci rjcsenje kyadratne jednac.ine? \J.
Put do t:jescnja kvadratne jcdnacine pokazaccl1lO ljeS::l\'ajllci prvo ncpotpune, a zatim kB ~ 0 <=> [(A~O) iii (B=O)]
potpune kvadratne jcdnacinc.
sto sc rijccima moze iskazati ovako:
106 107
Proizvod dva broja je jednak nuli aka i soma aka je bar jediln od filklora jednak
nulL Mozemo zakljuCiti da nepotpuna kvadratnajednacina kojoj nedostaje slobodni clan
tlvijek imajedno rjesenje x=O. .
Navedena osobina proizvoda koristi se pri rjesaYal1ju nepotpunih kvadratnih
jednacina. Primjer 4: Rijesiti jednacinu: 5x2 - 2x = O.

Primjer 1: RijesitijednaCinu x'-25~0. Rjescnjc: 5x2_2x = 0 <=> x(5x-2) = 0

2
xl=O , x2=--
Rjcsenje: x 2-25 = 0 Q X'-S2= 0 (x+5)(x-5) = 0 5
Q x+S = 0 iIi x~5=O x=-5 iIi x=5. Primjer 5: Rijesiti jednacinu x 2_6x+9 = O.

Vidimo dajednacina ima dva Ijescnjajednoje broj ~5, a drugo broj 5. Tom piscmo Rjescnje: Navedena jednaCina nije nepotpuna, ali se pazljivim posmatranjem
na ovaj nacin: trinoma na njenoj lijevoj strani mo:l.e zakijuciti da je to potpuni kvadrat. Na osnovu
toga sc moze jednostavno doti do njenih rjcicnja:

Postupak rjesavanja navcdene kyadratne jcdnacinc moze sc krace pisati na slijedeci x'-6x+9~O <=> x'-2x3+3'=0 <=> (x-3)'~O <=> x--3~0 <=> x,,=3.
oaeio:
x2 - 25 0 Q i = 25 Ovajednacina ima dvostruko rjesenje x=3.

Rjdcnja jednacine su elva suprotna braja.

Pitanja za ponavljanje:
Na navedeni naCin se rjeSavaju sye nepotpunc kyaclratne nejednacine kad kojihjc
b=O, tj. nepotpune kyadratnc jednacine oblika ax? +- c = o. I. Koju osobinu proizroda koristimo prilikom JjeSavanja nepotpunih kvadratnih
jednaCina?
Primjer 2: Rijcsitijednacinu x2+ 16=0. 2. S{a se maze kazati za rjesenja nepotpune kvadratne jednac.'":ine koja nema
slabodnog Clana?
RjeScn,jc: Kao i u prcthodnom primjcru,lijcyu stranu jcdnacine Jnoz,cmo rastaviti oa 3. Koja kvadratnajednaCiJ1a uvfjek imajedno rjeSeJyjejednako nuli?
faktore: 4. Kada su oba ljdcrtja kvadl~atne jednaCine jednaka nuli?
x'+ 16=0 x 2 _ 16i2=0 x 2_ (4i)2= 0
Q (x---4i)(x+4i)=O Q X- 4i = 0 iii x+4i=O Zadaci 7.a vjezbu:

Rjesenja Qve jcdnacine su dva 5uprotna (konjugoyano--kompleksna) hroja. 4.! 1.0drediti rjesenja date nepotpune kvadratne jednacine:
a) X2~O b) 2X2=0 c) -888x2=O d) ---4895x2~0
U s!ucaju kada je c=O, nepotpuna kvadratna jcdnacina ima oblik ax~+hx;:;'O, pa se
njcna lijcva strana uyijck moze rastaviti na faktore izviaccnjcm varijahle x ispred Rijesiti date (nepotpune) kvadratne jednacine:
zagrade: x(ax+b )=0. ' 4.12.a) x2---4=0 b) x-+36=0 c) 4X2-9=0 d) 25x2+ 16=0
4.13.a) x(x-5)=O b) (x-l)(x+4rO
P'rimjer 3: Odrediti rjcsel\ja i..;vadratnejednacinc x~-+ 7x = O. c) (2x-I)(3x+5) = 0 d) (7~x)(4x+2)=0
4.14.a) x 2+x=0 b) 5X2-4FO c) ax2-b~=0
Rjescnjc: Jednacina U kojoj nema slobodnog ciana je nepotpuna. LijcY3 stran3
ovakve jcdnacine uvijek sc rnozc" rasta\'iti na faktore tako 5tO se ispred zagrade 4.15.Provjeriti da lije x=5 rjesenje date b"adratnejcdnacil1e:
izvuce faktor x: a) x2~2x-15=0 . b) 3X2-x-70=O
c) 4x2+4x-11=0 d) 7x2+x-ISO=O
2
x +7x=O Q x(x+7)=O Q x=O iIi x+7=O Q xJ=O.x2=~7.

108 109
 Rijesiti date kvadratne jednacine:
4.16.a) 5(x-3)(x+3)~IO b) 11(2x-I)(2x+I)~33 c) 7(3x+2)(3x-2)+1~36 5.Ji
_ 3 ___
XI-_+ ~_ 5.Ji.
~, x,-
4.17.a) (x-4 )(x+4)+ 5 ~ 2X2_2 b) 3x 2-12 ~ (2--x)(2+x) 2 2 2 2
c) 2(6-x)(6+x) + X2~ 5_x2
Navedeni postupak rjesavanja kvadratne jednaCine karisti se i pri izvodenju formule
za rjcSavanje opee kvadratne jednacinc:
4.18.a) (x+ll'-(2x-I)(x-I)+5x+4 b) (2x-3)'+(x-I)(x+2)~2-llx
c) (4-xr-2(x+I)'~ 14+2x ax2 +bx+c=O,a:t:O
, b
a(x +2-x+~- __? )--l-c=O
b' b'

r
:)

b)
3Xl + 1 2a 4a' 4a-

c) -x 1-_5 x 2 +5
- + ___ ._ - 3
3
a(x' +2. -
b
2a
b'
x+-- )--+c~O
4a 2
b'
4a
~ a( x +tJ' -( )b';~4ac ~O
2 6
4.20.a) (4x-IJ'+(x+2)2~ 5
~ (x +.IJ... _ .Jb ' - 4ac J(x +.IJ... + .Jb 4a~J _0
2
b) (x-I)(x+2)+(x+2)(x+5) - 8
c) (3-x)(2-x)+x'~ x'-5x+11 -
2a 2a 2a 2a
4.2l.a) ax'-bx~O b) a'x'-b'FO c) x2+45aFO d) 16x+4bx 2-0
4.22.a) x'-4x+4-0 b) x'+6x+9~O c) x2-14x+49~0 d) x'--5x+6-0 b fi}-~4ac b .Jb' -4ac
~ x+-- 0 v x+-+ =0
2a 2a 2a 2a
b .Jb' - 4ac b Jb2~4ac
4.2. RjcSavanje potpune kvadratne jednacine :) XI =~--+ V x7 =~----------

Formnla za rjdavanjc kvadratnc jednacinc 2a 2a - 2a 2a

Dobijeni brojevi XI i Xl su Jjesenja kvadratne jednacine ax 2+bx+c=O
Ova Ijesenja se, obicno, pisu II slijede6em oblikll:
U prethodnom paragrafu prilikom rjeSavanja nepotpunih kvadratnih jcdnacina, lla
kraju sma vidjeli kako se j neke potpune kvadratne jednaCine mogu rijeSiti, aka je
trinom na lijevoj strani jednacine potpuni kvadrat Uzmimo sada jednu, ma koju,
..------------_.---
I .
--- ;====- ------
~b::l: .Jb 2 ~4ac
I
potpunu kvadratnu jcdnacinu i potrazimo put do qjCl10g rjeSenja.
I (a *- OJ
Primjer 1: RijcSitijednacinu 4x~-12x--41 = 0 .
I.. Xl.2 2d
L..... ---''---'--~ __

Rjesenje: eilj nam je kvadratni trinom na lijcvaj strani rastaviti na linearne faktore, a sto predstavlja fonnulu za Ijesenja rna kaje kvadratne jednacine.
zatim koristcci se osobinam proizvoda, kao II prethodnom paragrafu, dob do Ijesenja
jednacine. Dovedimo JijevlI stranu na oblik razlike kvadrata, rastavimo na faktore tu Primjer 2: RijeSiti kvadratnujcdnacinu 2x2-x-l=O.
razliku i rijesimo dvUe nastale linearnejednaCine. Krenimo redom:
Rjesenje: Uocimo da su koeficijenti date jednacine a = 2, b = ~1 slobodni clan
4x2-12x-4I~O ~ 4(x'-3x)--41~0 ~ 4(x2_2x~+2.-2.)-41~0 c = --I, a zatim primijenima naprijed izvedcnu formulu:
2 4 4
~ 4(x'-2x.~+ 2.)-4.2.-41~O ~ 4(x-~)'-9-41-0
- b Jb'~ ~ +D_)H)'--42,(-1)
X),2 = 22
2 4 4 2 2a
~ 4(x-~1'-50~O > (x-_3..)'- 50 -0 ~ (x-~)'- (~r -0
= I...=t_:-II + 8 -I -19.. = 1_:1:.2.
2 2 4 4 4 4
Uzimajuci znak "-" dobije se jedno rjeSenje, a kada uzmemo znak "+" dolazimo do
(x - ~- -FsifJ(lx _ ~+ ~) ~O drugog Jjesenja:
I, 2 2 2 2
Xl = ! - 3 = =2 = _ ~, X2= L~}_ = ~= 1.
x---
3 FsO ~O,x--+--=O
3 FsO 4 4 2 4 4
2 2 2
110 III
 Primjer 3: Odrediti rjesenja kvadratne jednacine x' + 3x - ] 0 ~ O.
Da bi se oslobodili razlomaka U datoj jednacjni~ jednacinu cerno pomnoziti s
najmanjim zajednickim sadrziocem svih nazivnika koji se pojavljuju u jednacini i
Rjesenje: Neposrednom primjcnom fonTIule za rjesavanje kvadratne jcdnaCine
izvrsiti naznacene operacije:
dobije se:
+ X - 2 x - 2 =1
- b -Jb' - 4ac ~ _3~32 -4]-(-10) -xC:'-_-=-3x- 2 x - 6 x
--:--::-:+
x(x - 3) 2(x-3) x
2a 21
2+x(x-2) 2(x-3)
~ :::_3__~_9_+~4~O ~:: 3_J49 ~ - 3 ?. 2x(x - 3) 2x(x - 3)
2 2 2 w 2 + x(x-2)-2(x-3) = 0, 2x(x-3),oO w x2--4x+8 = 0, x(x-3) *0 _
Brojevi Xl = -5 i X2 = 2 su rjesenja date jednacine.

Primjer~: Odrediti rjesenja kvadratne jednacine Xl - 6x + 34 = O. Nakon sredivanja dobili smo kvadratnu jednacinu koju rjeSavamo neposrednom
primjenom formule:
Rjescnje: Primjenom formule za rjesavanje kvadratne jednacillc dobije se:
- b:.t .Jbi~ _4.Jj6- 418 _4 ~32 ~
- b -Jb' - 4ac_6 ,(6-; -41-34 ~
2a 2 2
2a 21
~ 6.J=lOO _6 10i =35L
=4 .J=J_6_ = ."..:t 4 i = 22i.
2 2
2 2 Rjesenjajednacine su konjugovano-kompleksni brojevi x[=2-2i i x2=2+2i.
Rjeseqjajednacine U ovom primjcru su dva konjugovallo kompleksna broja xi=3-5i
i x2~3+5i_ Primjcr 7: Rijesiti kvadratnujednaCinu (x_a)2_2b(x_a)_(a2_b 2) = 0, a>O.

Primjer 5: Odrediti rjesenja kvadratne jednacine 2X2 = -6+ 7x. Rjescnje: Nepoznata u jednacini je x, dok osta!e varijable smatramo paramctrima
jednacinc. Izv.rsimo naznacene operacije u jcdnacini da bi se dovela na oblik ns koji
Rjescnje: U ovom slucaju potrebno jo kvadratnu jednaCinu dovesti na oblik mOZemo primijeniti formulu:
ax2+bx+c=O, procltati odgovarajuce koeficijcnte i uvrstiti ih u formulu: , , ')~O
(x--ar-2b(x-a)-(a'-b- <=> x2"-2ax+a2--2bx+2ab-a2+b2 = 0
2
x - 2(a+b)x + b(2a+b) = O.
2x'=-6+7x w 2X2-7x+6=O => a=2,b=-7,c=6_
- b -Jb' - 4ac _ 7 ~49 - 426 = -----_
7 ~49 - 48
.. _ - - -
U dobijenoj kvadratnoj jednaCini koeficijent kvadratnog clana je 1, koeficijent
X[.2 -:;::::
2a 22 4 linearnog clanaje -2(a+b) i slobodni clan iznosi b(2a+b).
PrimjenolTI formu!e za ove vrijednosti koeficijcnata dobije se:
7.J1=71
4 4 2(a + b) ,f4(a + b)' - 4b(i~+b)
Xu = 2
Rjesenjajednacine su Xl = ~ Xz= 2.
2 _2(a + b) .[4(a' + 2ab + b')- 8ab - 4b'
Xl 2 - - -~.-.-.----

x - 2 _1 . 2
Primjer 6: Rijesiti jednacinu -c---+ - - -~.
x' - 3x 2x - 6 x Xl 2 -
_ 2 (a + b ) fu ,'-+-S-a-cb-+-4-c-bcc':-_---=-S ~ b -
--..- .
4 b' = 2 (a + b)
-----.~.~.."
.,r;;:;;;:
RjeScnje: Transformacijama se jednacina dovodi na jcdnaciou u kojoj nema -. 2 2
razlomaka, a zatim u zavlsnosti od toga kakva se jcdnacina dobije, nastavlja njeno _2a+2b2a =a+b+a
Ijesavanje. X 12 - - =>
2

112 113

~~ - - --
 Pitanja za ponavljanje:
4.3. Diskriminanta i ispitivanjc prirode rjcScnja kvadratne jednacine
1. Kako se izvodi formula za rjelavanje potpune kvadratne jednaCine?
2. 1'.1oie Ii se pOl11oi:u dobijene Jormule za rjdavanje potpune kvadratne jednacine
rijeSiti i nepotpuna kvadratna jednaCina? Izraz -----,.-,,-'--- - ----~-1

n-.b2 -4ac l
1
Zadaci za vjezbu:
koji se pojavljuje u fOfmuli za rjesavanje kvadratne jednacine nazlva se
Rijesiti slijede6e kvadratne jednacine: diskriminanta kvadratne jednacine.
4.23.a) x2-Sx+6~O b) x2+Sx+6~O c) x'-x-2-0 d) -x'-x+2-0 U zaVlsnosti od toga da [j je diskriminanta vcca od nulejednaka nuli iIi manja od
4.24.a) x2-IOx+24~0 b) x2+ 2x-24~0 nule, kvadratna jednacina ima realna i razlicita, realna i jednaka iii konjugovano-
c) x2+IOx+21~0 d) x2-2x-15~0 kOl1lpleksna rjesenja, tj, vrijedi:
4.25.a) x'-2x+2~O b) x2-2x+5~0
c) x2+4x+13~0 d) 8x2-6x+ 1-0 D>O <=> (XI'7:=XI, Xl, xzER) - !jescnja Sil rca Ina i razlicita,
4.26.a) 2x2-x-6~O b) 8x2-2x-I~0
D=O <=> Xj=X2 E R, - rjesenja su realna j jednaka
c) 3x'-IOx+3~O d) 15x'-22x+8~0 D<O q Xl=X , -rje.scnja su konjugovano---komplcksna.
1
4.27.a) x2-6x+9~O b) 4x2-4x+1 ~ 0
c) 25x'+20x+4~O d) IOX2_X-3~0 Poznavanjem diskriminante kvadratne jednacinc moze se odrediti priroda njenih
4.28.a) x2~6-x b) x2-IOx~200 I rjeSenja bez rjesavanja jednacine.
cJ 8(2-5x)~25x' d) x'-6x+27 ~ 6x 21
4.29.a) 8x'+6x-I-7x'+3x+27 b) 3-5x--x2 - 5x-2x2-23
,[
~t,I
c) 4x2-IOx+10 ~ 2x2+x+4
,I Primjer 1: Odrediti priroduljesenja kvadratne jednaCine 3x2-5x+ 11 =0.
iI
4.30.a) (x-2)(x-3)~2 b) (x+2)--(x-2J'-16(x-4)2~0 II Rjescnjc: Diskriminanta ove kvadratne jednacine je:
c) (x-I )(x-2)(x-3) - (x'+ 3)(x-5) + 2x-33 ~ 0
4.3l.a) x'-2(a+l)x+4a ~ 0 b) x25ax+6a'~ 0 i D -b'- 4ac~ 25-4311 ~ 25-132 --107 < 0
pajednacina ima konjugovano--kompleksna rje.scnja.
c) x2_2mx+m2~n2= 0 .
4.32.a) x(x+3)+a(a-3)~2(ax-J) b) ax'--(a+J)x+l ~O Primjer 2: Za koje vrUednosti parametra mjednaCina x2+2x-m+2=O , imajednaka
c) /-2(p+q)y+4pq ~ 0 rjesenja?
4.33.a) (3-x)'+(20+4x)' ~ (x+ IS)' b) x'-(2a+l)x + a'+ 2 - 0
0) x2-2(a+4)x+8a ~ 0 Rjesenje: Da bi kvadratna jednacina imala jednaka rjeSenja njena diskriminanta mora
4.34. X + I __ x - I ~! 4x - 21 _ _8_-_x_ ~ I bitijednaka nuH:
-=-~"'C' D~O <=> 4-4(-111+2)~0 <=> 1+m--2~0 <=> 11l~1.
x-I x+1 3 2x - I 1 x - 5 RjeSenja date jednaCine Sli jednaka ako je vrijednost parametra m jednaka 1.
4.36. Sx +~~~
x-I x+1 x'-I a-x a+x
x(x+2b) a-b 2x Pitanja za ponavljanje:
+---
a' + 2ab + b' alb a+b
1. Staje diskriminanta kvadrdtne jednaCine?
_!... + __1__ -0 2. Kada kvadratnajednaco.;ina ima diskriminanfujednaku null?
a ax- 2 3. Kakva veza postoji izmedju rje~.?nja kvadratnejednaCine i njene diskriminante?
11

114 11'"
$1
l-'
115
\1
il
I
'ii
 Zadaci za vjezbu: - b .Jb' - 4ac . . p ~ p' -4q .
'X1,2=-2 2 '
2a
]zracunati diskrill11nantu D date kvadratne jednacine:
4.40.a) 2x'-3x+I=0
2
b) x2-x_I=O c) -x'+2x+3=0
d) 3x'+4x=0
4.4l.a) x -3ax+a=O b) mx2-2mx+3 = 0
c) -2x'+Smx+m-I=O d) Sx2-2mx = 0
Ovim smo dosli do nove formule koja vrljedi za rjesavanje norll11rane kvadratne
4.42. lspitujuci diskrill1inantu date kvadratne jednacine odrediti prirodu njenih jednacine: I~--o--~~~_C_~_"_ ~_ . __
rjesenja:
c) Sx2-30x~45=O
I P If
=--7_11'- p)' -q
L
a) x'+Sx-1 1=0 b) 2X2_X+3=0 d) -3x'+x+S=O X,
4.43. Za koje vrijednosti parametra kjcdnaCina (2k-1 )x2 " (k+ I)x + k - 4 = 0,
.' .. 2 1
..\ ? ,\ ..
ill1ajednaka rjdenja?
4.44. Za koje vrijednosti parametra mjednacina
_.. ,.. --~---.

(Sm-i )x' - (Sm+2)x + 3m-2 = imajednaka rjesenja? Vidimo da se u formuli pojavljqjc poiovina kocficijenta p, pa je ova formula
pogodnija od prethodne u slucaju kadaje p paran broj. Aka koeficijent p nije paran
broj, onda ova formula nerna neku veeu prednost nad ranije izvedenom formulom za
rjcsavanje kvadratne jednacine.
4.4, Normirani oblik kvatlratne jctlnacinc. Vietcovc formule
2
U kvadratnoj jednaCini ax +bx+c=O koeficijent kvadratnog clana a moze biti ma
koji realan broj (osim-a=O). U slucaju kadaje a=l za kvadratnujednacinu kaZCIl10 da
je l)orll1irana i takav oblik nazivamo normirani oblik kvadratne jednacine.
Slijedece kvadratne jednaCine su napisane u normiranoll1 obliku:
2
x -3x,1 = 0, x2+44x = 0, x 2 _i
x-5SS=O, x2+(a+b)x-I=O, ... X1.2=2J4+5; x1,2=23 => x 1c=-l,x2=5.
7 Odredimo zbir i proizvod Ijescnja kyadratne jednacine koju SOlO upravo rijcSili:
Svaka kvadratna jednacina maze se dovesti na normirani obIik tako sto se zamijeni s xl+x::=4, xlx2=-5.
ekvivalentnomjednacinom koja se dobija dijeljenjem date jednaCine s koeficijentom Poglcda1l1o !i koeficijente kvadratnc jednacine 4x-.. 5 = 0 , p= -4 i q= 5 i
kvadratnog clana. uporedimo ih sa dobijcnilll zbirom i proizvodom ~jeScnja tc jcdnaCine llocavamo da
je zbir rjdenjajcdnacine suprotan koeficijentu p, a proizvod jc .iednak clanu q.
Primjer 1: Datujednacinu dovesti na normirani oblik: 3x2~1'2x+4 = O. Naprijed uocena osobina jcdnacine vrijedi za svaku jcdnacinu. Dokazilllo to U opcem
slucaju.
RjeSenje: Dijeljenjem date jednacine sa 3 dobija se normirana kvadratna jednacina
RjesenjajednaCine ax?+-bx-i-c=O su x:
b ___ ~_"_
- _~.". - 4ac
....~_~. Odrcdimo njihoy
ekvivalentna datoj: x2 - 4x + i = O.
2a
3
Normiranjem kvadratne jednacine ax:! + bx + C = 0, dobija se jedllacina:
x2 + !!.. x + !:. = 0 .
a a
Normirana kvadratnajednaCina se obicno pise u ob!iku:

2a a
2 If b c\
x +px+q=O; ~p=-;;, q=;,;). - b- .J!;,-4a"Z - b + .Jb' .. 4ac
Rijesimo normiranu kvadratnu jednacinu po poznatoj forrnu1i: 2a la

116 117
 I) 1=,-- XI + Xl = --m a za proizvod X!+X2 = 12, pa koristeCi se dalim uslovom moze se
(-b-~b--4ac)(-b+-Vb -4ac)_ forrnirati sistem
4a 2 Xt-X2= 1
xl+x2=rn
b' -(b' -4ac) _ b' - b' + 4ac ~ c
2 2 XI-X2= 12
4a 4a 4a 2 a
Dobili smo veze izmeduljescnja i koeficijenata kvadratne jednacine Ll obliku : cij im rjesavanjern dolazimo do traiene vrijednosti parametra m.

Xl '
x, - x, ~ I 1
_ _---2{I _ _ J XI -+X2 =mr 2x] =m -+ 1 } =>
odnosno x,(x,-I)=12
xJx2~12J

,
- , " - - - - -.. ----~------
l ~> (~)2 -~-12=O
2 2
~> (m+1J'-2(m+I)--48~O

Dobijenc forlllulc koje pokazuju vczu izrncau rjesenja kvadratne jednacine i njenih ~> m'+2m+ 1-2m-2--48~0 => m2-49=O => m1,2=7.
kocficijcnata nazivaju se Vieteove9 formule.
Postoje dvije vrijcdnosti parametra rn za koje vrijedi dati uslov xr~x2=1 za rjesenja
Primjer 3: Odrediti zbir i proizvod Ijesenja date kvadratne jednacine: date jednacine i to mu=7.
a) x'- 445x + 122 = 0 b) . 3x2+36x-20 ~ 0
Rjescnje: Prema Victcovim formulama vrijedi: 2
Primjer 6: Neka su Xl i Xl rjesenja kvadratne jcdnaCinc 3x +4x-+ !=o. Nc rjesavajllci
a) XI+X2=-p=445, XI'X2=q= 122 Xl X2
ovujednacinu odreditijednacinu ai-+by+c=O cija su ljcscnja YI=-- 'Y2=--
b) x,+x,= _!J.- ~ _ ~ =-12, x,.x,~ "- ~ =-20 Xl XI
a
3 a 3
4
Primjer 4: Napisati k\'adratnujednaeinu eija su Jjescnjc xI=-6 i x2=5. R,jcSenje: Iz date jednacine neposredno se cita XI+X2 = -p = -"3
Rjescnje: Kako je xl+x2=-G--t-5=--1 , to jc koeficijent p = -(xl+xz)=l.
Proizvod !jdcnja je Xi-X2"=--6-5 = -30, paje Q=XI'X2 = -30. Odredimo' YI+Y2 i Yj'Y2'
Sada se trazena k\'adratnajednacina maze napisati u nonniranom obliku 2 2 2 2 '?
X2+pX+q=O, odnosno, x2+x-JO=O.
)'1+Y2 = _X_l +~= _x-,,_+_X-,-2 _ = Xl + XjX2 + Xl - ~X[X7

Xz XI X 1X 2 X1X I
Primjer 5: Koja kvadratnajednacina ima Ijescnja Xl = -3-5i, X2= -3+5i ?
16 2 16
( Xl -+ X z) 2 7
-.~X!X2
-----3-- 2 16 10
_9_.1. ~ ..._ _ ~ __ 2 ~-.
Rjescnje: Kako jc p = -(XI-+X2)'= -{-3-5i--3-+5i) = 6, q = XI-XZ = (-3-5;)(-3+5i) =
I I 3 3
= (-3 f . - (5i)2 = 9+25 = 34, to je trazenajednacina: x 2 + 6x -+ 34 = O. X I X2

3
Primjer 6: Izmedu Jjdcnja Xi i X:; kvadratl1e jednacil1e x 2 -!- mx + 12 = 0 postoji Y1-Y2-
- x[ X z --
-'---
1.
veza XI X2 = I. Odrediti vrijcdnost kocficijcnta m. X z x[
TraZenajednaCinaje / - (Yl-+YZ)Y + )'IY2= 0 , odnosno ,
9 Fran~ojs Viele (i 540- J 6()3)_ l'mncuski pravlliL politicar i matematicar. Jcdan je od najislaknutijih y'- J..Cl. y + 1 ~O ~> 3y'-10y+3~O.
f["ancuskih matcmalicara XVI vijeka 3

118 119
 4.59. Za koju vrijednost parametra m se rjesenjajcdnaCine
Pitanja za ponavljanje: (2m-l)x'+ (5m+l)x + 3m + I ~ 0, odnose kao 3:2?
4.60. Dataje jednacina ax 2+bx+c=O, cija su rjesenja a i p. Sastaviti novu
1. Koji oblik kvadratne jednaCine se naziva normirani?
2. Navediformulu za ljeavanje normirane kvadratfle jednaCine. kvadratnu jednacinu cija ce rjesenja biti ex +
, ' a
~ , 0+~
p!
3. Ka~ajeformula za ljeSavanje l10rmirane kvadratnejednaCine pogodl7ija od
opceformule? 4.6/. Ako su ex j p rjesenjajednacine x 2_5x+3=O,nc rjesav:ljuci datujednacinu,
4. C! cemu govore Vietoveformule? sastaviti novu jcdnaeinu cija S11 rjcsenja 0'.4 i f34j
2
5. Cemujejednak zhir lje.fC1?J'a kvadralne jednaCine? 4.62, Dataje jednacina x +px+q=O Cija su rjesenja a j p. Ne IjcS3vajuci jednacinu,
6. Kada je proizvod rjc/ienja kvadratne jednaCine jednak J?jenol11 slobodnom
clanu?
odrediti vrijcdnost izraza ~_I___) ..;. _ _I_cc
(2a +3t (2P +3)'
4.63. Ako su ex. i 13 !jesenja kvadratne jcdnacinc X2+pX-l--q=O i ako je
Zadaci za vjezbu:
ex = ~ + ~ , kakva veza postoji izmedu koeficijenata p i q?
4.45. Napisati datu jednacinu u normiranorn obliku: 213 - 1
a) 3x2-7x+15~O b) 2x2+1Ix-{j~O c) 1Ox2+2x+ 15""'0 4.64. Napisati kvadratnujednaeinu eija su ~jesenjajednaka kubovima rjeseoja
4.46. Koliki je zbir rjesenja date jednacine: jedoacine ax 2-+bx+c=O.
a) x2-4x+15~O b) x2-45x-9~O c) 2
x +202x+5=O 4.65. Ispitaj ka}(\<a Sli rjcsenjajedoac,ine x2--2(rn-3)x+m L---4=O kada parametar rn
4.47. Odrediti proizvod rjesenja datejcdnacine: varira izmedu ~-CIJ i +ccl
a) x 2-8x-35~O b) x 2-49x+99~0 c) x 2+20x+55=O
4.48. Odrediti zbir rjesenja kvadratne jednacine:
a) 2X2-8x-5~O b) 7x2+49x+ll~O c) 1Ox2+50x+ 3=0 4.5. Znaci rjescnja in"adratne jednacinc
4.49. Odrediti proizvod Jjdcnja jednacine:
a) 2X2-3x+12~O b) 7X2+9x+14~O c) Sx 2+ 17x-30~0 Posmatrajmo kvadratnujcdnacinu napisanu u normiranom obliku
X2+pX+q=O.
Napisati kvadratnu jednacinu koja ima rjdcnja: Na osnovu vrijednosti diskriminante D i parametara p i q u rrcthodnoj jednaCini, moze se
4.50.a) X,~2,X2~4 b) xl~-4,X2~3 c) xl~5, x2~-l goyoriti 0 znacima rjeScnja i bcz rjcsayanjajcdnaCine,
51"0 se tice diskriniinantc D, intcrcsanlanjc samo s)llcaj kadaje D ncncgatiyan hroj (ier u
4.51.a) x)=2+i, x2'="2-i b) xJ=----4-2i,xz=----4+2i c) xj=5+3i, x2=5-3i
suprotnom kvadratnajcdnacina im3 konjugirano"' kompJcksna rjcscnja za koja ne definiramo
4.52, Jeduo rjesenjc kvadratne jednacinc 2X2+X_1i=O je xJ=~. Odrcditi drugo znak).
2
Ijesenje! Na osnOVll vrijednosti clana q, (q=x I x2). mozc111o izvcsti slijcdcce zakljuckc:
4.53. Odrediti vrijednost parametra m i rjcscnja kvadratnejcdnacinc 1. Ako je q=O, bar jedno !:jdienjc kvadratne jcdnaCine je O.
l 2
x -2mx+m _1 =0 ako je jedno !jesenje dva puta vc6e od drugog. 2. Ako.ie q>O, rjescnja kvadratnc jednacinc su istog znaka,znaCi, oba su pozilivna iIi
4.54. Za kqje vrijednosti pararnetra kjednacina 9x2-18kx-8k+ 16=0 ima jcdno oba negativna.
JjeScnje dva puta veee od drugog? 3. Akoje q<O, rjesenja su razliCitih prcdznaka,jedno ~jesenjcje pozitiv3fl. a drugo
4.55. U jednacini x2-2x+q=O kvadrat razlike ~jeSenja je 16. Odrcditi slobodni clan q! negativan broj.
4.56. Za koje vrijcdnosti od p i q su JjcsenjajednaCine X2+pX+q=O jednaka p i q?
Koristcci sc samo vrijcdnoscu para metra p. (--p=x I,Lx2) , 0 znacima ~jesenja xli Xl kvadratnc
4.57. Alw SU Xl i Xz rjdcnja kyaclratoe jednacine ax 2+bx+c::::O, odrcditi nijednost
jednacine maze se ka7..ati slijedcce:
'.
lzr3za I + --2
_;;-" 1 I(aO j''unI<.CIJU
" 0 da,b '1 c! a) Aka je p=o. ~jesenja Sl1 dva suprotna broja.
Xi . x2 b) Aka jc p>O, bar jedno rjcscnje kvadratne jednaCine jc pozitivan broj.
c) Aka je p<O, bar jedno rjeserJe je ncgativan broj.
4.58. U jednaCiol x2-5x+m=O odreditl vrijednost para metra m tako da korve-oi
(Jjdcnja) jodoaCinc zadovouavajli"'rca)ciju: -.,._
r + ~_.
1 =_.1.3 I
___ . Z:wisnosf znakuva rjeScnja od z.na.!(()va paramctara p i'q vidljivaje 1.1 slijedecojtabe!j:
2 2
X
l
x2 36
120 121
 lnak ad D lnak od q lnak ad p Znaci rjeSenja Xj i X2 Rjesenje: Ncka svaku dUl; treba umanjiti za dUl; x. Kako jc c najveca stranica, prema
o o Xl =x?=o Pitagorinoj teoremi vrijedi:
+ o +
(c-x)' = (a-x)'+(b-x)' ;> (13-x)'= (9-x)'+(II-x)'
+ o Xl < 0 - X2
169-26x+x' = Sl-18x+x'+ 121-22x+x2 ;> x'-14x+33=O
+ + +
14-J196-132 14-J64 148
+ + => ..- - =
.~- ....- =>
~-- x=3,
2 2 2
+
Tralena dui je x=3,Drugo ,jesenje (x=ll) dobijene kvadratne jednaCine no
+- zadovoljava prirodu zadatka jcr bi se pojavile negativne vrijednosti duzine sto je
nemoguce.
+ o
Xj i Xl SU konjugovano~ km
komplcksni broicvi Primjer 3: Terctni brod ployi rijekom krccu6i se brzinom v=20. h
Rastojanjc izmedu dva mjcsta od 75 km bred pre!azi dva puta i to jcdnol11 uzvodno, a
drugi puta nizvodno. Kada sc brad kretao uzvodno trcbalo mu je 2 sata vise vremena
4.6. Primjena kvadratnih jednacina nego pri kretanju niz vodu. Odrcditi brzinu kretanja vode u ovoj rijcci.

Kvadralne jednacinc pojavljuju se pri rjesavanju velikog broja prakticnib km. Tada Je
Rjcscnjc: Neka je brzina kretanja vode x - . brod pn'1'11 <.Om k'retarua
' n[Z
,
problema u raznim oblastima djeJovanja, Ovdjc se navode neki problem! koji se h
rje.savaju primjenom kvadratnihjednacina. vodu imao relativnu brzinu u odnosu na obalu v+x, a pri!ij.:;olll uzvodnog kretanja
njcgova brzina U odnosu na obaJuje bila manja i iznosila je v~x.
Primjer 1: ZbiI kvadrata tri uzastopna cije!a brejaje 770. Koji su to brojevi? Kako su put (s), vrijemc (t) i brzina (v) kretanja vczani re!acijom s=vt, to se, prcma
Rjdcnjc: Ako najmanji od tri uzastopna cijela broja oznaC-imo sa X, tada Sll trazeni usiovima zadatka, mozc pisati:
brojevi:
x, x + 1 i x + 2.
..J.5.... ~ ..J.5.... _ 2 ,
v+x v-x
, se brod l11Z
- vo du Kfctao
,-- 7 -5 , , a uz vo du 75 sati.
Prema uslov ima 7. .ad~tka vrijedi: i
x? +. (x + ! + (x + 2/ = 770 Jcr -
v+x
satl
v x
U\TstavaI~em vrijednosti za v dobije se:
I<jd3vanjem gornjc kvadratne jednacine dobija se broj x, a onda se neposrcdno
mogu napisti sva tri broja:
75 75 75(20-x) = 75(20+x) - 2(20+x)(20-xJ
----~ ----2
J'
x + (x+ I + (x+2)' ~ 770
2
=> Xl -I- x2+2x +1+x2+-4x+4=770 v+x v-x
=> 3,,'+6x-765 = 0 => x 2+2x-255=0
1500-75x= 1500+75x-800+2x
2 x2+75x--400 = 0
I ' ,--.... M _ _

=> -bvb--4ac =-2v'4+I020

--,,------ ------,---
=-1+16
.. - 75 + -J5625 + 1600 - 75 85
~.

=> => x=5.

2a 2 2
Za trateni broj x dobili sma dvijc vrUednosti i to xl = 15 i x2 = -17.
km
Trazcna trojka uzastopnih brojevaje: 15, 16, 17, odnosno, -17,-16,-15, Brzina kretanja vode je 5 . (Orugo rjcsenje dobijenc kvadratne jednacine -80 ne
h
zadovoljava prirodu zadatka.)
Primjer 2: Ako se svaka od tri dul.i 3=9, b=11 i c=13 umanji za istu duzinu
dobiju se duzi kojc mogu biti stranice pravouglog troug!a. Odredlti za koliko treba Primjcr 4: Ako se u kolo struje II kome dada napon U=220V uk!juci otpor od 50,
umanjitl syaku da,tu dul:. jacina struje se smanji za 22 amrera. Koliki jc pocetni olpor u strujnom ko!u?

122 123
 Rje.sen,ie: lz fizike je poznato da su napon (U), jaCina stmje (I) i atpor (R) u kolu
. . I .. U
struJc vezam re aC1Jom 1 "'" - .
~
Ar. .
~
.

R 4.7. K vadratni trinom. Rastavljanje kvadratnog trinoma na

Neb je x pocetni otpor. Tada je jaCina strujc u kalu, prije ukijuCivanja otpora od 5 lincarnc faktore ({'jnioce, cimbenike)
220
oma bila . Nakon ukljucivanja atp'ora od 5 oma jacina struje je manja za 22 2
x lzraz oblika ax +bx+c, (a, b, c#-O) nazivamo k"adratni tdnom.
220 Za svaku vrijednost vartiabIc x kvadratnom trinomu odgovara njegova brqjna
ampera iznosi 220 220
j lato se moze formirati jednacina --=--+22, fije vrijednost. Za one vrijednosti vartjable x za koje je vrijednost trinoma jednaka nuli
x+5 x x-+-5 kazemo da su nule trinoma.
rjesenje daje trazeni pocetni otpor x.
220 220 Trinom x2+4x-21 lma dvije realne nulc. To su brojevi x]=-7 i x2 = J.
-~----+22 Q 220(x+5) ~ 220x + 22x(x+5)
x x+5 Znajuci nule kvadratnog trinoma,trinom se mo.z,e rastaviti na linearne faktore.
Pokazimo to, prvo, na primjeru navedcnog trinorna, a onda i U opcem sJucaju:
220x+ J 100 = 220x -+- 22x2+ 11 Ox
5'/25+200 -5+15
x'+ 4x - 21 ~ x'+ 7x-3x-21 ~ x(x+7)-3(x+ 7) ~ (x-3)(x+7).
=> XI_2 = ~> x~ 5,
2 2 Krenimo, sada, od opceg kvadratnog trinorna axl+bx+c i pokaiimo kako se rastavlja
na linearne faktore.
U strujnom kolu je pacctn] otpor bio 5 oma (drugo ljdcnje dobijcne kvadratnc Kvadratni trinom se moze napisati na slijcdeci nacin:
jednaCine je negativilo i ne maze biti otpor).
.., 2 b c
aX-+ bx + c~ a(x +-x +--).
a a
Zadaci za vjezbu: Ako su Xl Xl nu!e trinoma, prema Vieteovim formulamaje

b c
~ =- (x) + Xl), ....- = X)XI .
4.66. Proizvod poJovinc i treeine nekog brqjaje 96. Odrcditi taj broj~ a a
4.67. Ako se ncki broj za 5 uveca i za S"umanji, tadajc zbir kvadrata tako Koristenjem navedenih relacija daUe se moze pisati:
dobUenih brojeva 178. Koji je to broj? ., b c 1

4.68. Zbir cifara dvocifrenog broja iznosi 4. Kada se on pomnozl b[(~jcm 1.;:oj1 je ax2 + bx + c = a(x" +- x +-) = a[x~-(x)+X2)X+(X1Xl)] =
. a a
sastavljen od istih cifara u obrnutom redu dobijc se hf(~i 403. Koji je to broj?
~ a[x2-x,X-X2X+X,X2] ~ a[x(x-x,)-X2(X-X,)] ~ a(x-x,)(x-x,),
4.69. Ako sc svaka stranica troug!a produzi za isti vrijednost, dobljaju se stranice
pravouglog trougla. Za koliko treba produziti svaku stran1cU ako 5U one a=3,
b~5 i c~7? Vidirno da vrijedi:
l-
4.70. Pravougaonik ima dijagona!u d=26, a stranicc mu se razlikuju za 14. Odrcditi
stranicc pravougaonika!
i I
4.71. Polovinu bazcna napuni jcdna cijcY,a drugu p%vinu druga. Cijcvi su bile
llkupno otvorene 25 sati. Ako se obje cijeyj otvorc istovrcmeno bazen se
napuni za 12 sati. Za koiiko sati svaka cijev poscbno moze napuniti bazen?
l
2
J
Primjer 1: Rastaviti kvadratni trinom 2x +x-15 na !inearnc faktore
4.72. Kada se ivica kocke smanji za 2, zaprcmina kocke smaqji se za 98. Za koliko
se smanji!a povrsina kocke?
4.73. Kada bi bicik!ista vozio 4 km na sat brzc, put od 240 km bi presao za 3 sata Rjescnjc: Prvo je potrebllo odrediti nule trinoma, a zatim ~rimjjcl.1iti izvedenu
manje. Kojom Drzinom se krcce biciklista? forrnulu. Nule trinoma odredt~jemo ~jeSa\"anjem kvadratne Jcdnacl11c:
4.74. PovrSina trougla c.ije su straniee tri uzastopn3 parna brojajc P=24.
Odrediti stranicel -I -Jl + 120 -1 Ji2J -I 11
4.75. Zizna daljina sabirnog socivajc f=20 em, a rastojanjc predmcta od likajc 2X2+ x-15 = 0 => Xu = ----4~~ 4
4
d=81 em. Odrcditj-rastojanje Jika t. pr~dmeta pod sociva,

124 125

........._---------'-------------_._----
"-,
 5 Pitanja za ponavljanje:
=> XI = -3, X2 =-
2
1. ~~ta znaCi rastaviti izraz nafakiore?
5
2 )= (x+3)(2x-S).
2
2x + x-IS = 2(x-x I )(x-x2) = 2(x+3)(x- 2. Kako se kvadratni irinom rastavlja na linearne faktore?
3. Gdje se prinifenjuje rastavljanje kvadratnog trinoma ?
a 2 +6a-91
Primjer 2: Skratiti dati razlomak :
a'+8a-105
Zadaci za vjezbu:
Rjesenje: Kvadratne trinome u brojniku i nazivniku razlomka, prvo treba rastaviti na
Iinearne faktore:
4.76. Dati kvadratni trinom rastavi na linearne faktore:
- 6 .J36+ 364 - 620 a) x'-5x+4 b) x'+IOx+21 c) x'--4x+13 d) x'-x-6
a' +6a--91=0 => au = 2 2 => a,=-13,a2=7.
a 2 +6a-91 = (a+I3)(a-7). Rastaviti na linearne faktore date izraze:
4.77.a) -3x'+1Ix+70 b) IOx'+9x+2 c) 4x2 -8x+3 d) 2x'-1Ix+5~0
-8j64+420 -sn 4.78.a) x'-2ax+a'-b' b) x' -ax--j)a2 c) abx'- (a'+b )x + ab
2
a =------= =>
" ? 2
a2 + 8a- 105 = (a+IS)(a-7). 4.79. Skratiti date razlomke:
2
x +x-12 X' + lOx + 25
Sada se dati razlomak maze napisati na slijedeci naCin: a) b)
2 x' -16 x'+14x+45
0 +6a-91 (0+13)(a-7) 0+13
2a' -11a-6
a'+8a-105 = (a+1S)(a-7) = ~+15 c)
2x' +5x-3
d)
+ lOx + 3 2a 2 +3a+l
x+ 1 x
4.80. Oduzeti razlomke
12x + I 4 3 +x-2 x'_I'
Primjcr 3: Rijesiti jednacinu: - 2 - ' - - - '- - --_.- - -- = 0. 4
. 2x -7x + 5 2x - 5 X --1 .. 7
4.81. * Izvrsiti naznacene operaClJe: 2 + ----c;---:c-____::_
2a -5a - 3 4a' + Sa + 3
Rjescnjc: Da bi se oslobodili razlqmaka u jednacini, potrebno je jednacinu
pomnoziti sa najmanjim zajcdnickim sadrziocem svih nazivnika. Za odredivanje
NZS nazivnika sve nazivnike morama rastaviti na linearne faktorc. Jedan nazivnikje RijeSiti date jednaCine:
kvadratni trinom. Rastavimo ga na faktore: a a-I
5 4.82.* - - - - 2
" 2 ~ I, (fiZl, a?2).
2X2_7x+5=O => xl=l, x 2 ='2 ; 2x 2-7x+5 = (x-l)(2x--5). nx-x x -2nx- +n-x
4.83*a) x'-6Ixl+8=0 b) (x+Ij2~ Ix+31 c) (2x-3j2 ~12x - 31
Sada jednacinu l11oZel110 napisati ovako:
21 I
12x+1 4 3 4.84.* 2 -x+4x-6=0.
--- --- --- ~O x - 4x + 10
2x' - 7 X + 5 2x - 5 x-I
2x 13x
:>
12x+1
- - - -........-
4
- - - - -- ~
3
0 4.85.* -~- + ~6.

(x-I)(2x-5) 2x-5 x-I

2x' -5x+3 2x' +x+3
3x 2x 8
4.86* 2
:> 12x +1--4(x-l) - 3(2x-5) ~ 0 12x +1- 4x +4-6x+15~0 x' + 1-4x x + 1 + x 3
:> 2x +20 ~ 0 x~-IO. 4.87* (x-l)x(x+I)(x+2) = 24.

126 127
 2
Dalje se vidi da je grafik funkcije y = 2X2 uzi od grafika funkcije y = x , a grafik
1
funkcije y =2 x 2
je siri od grafika funkcije y ~ x'-

5. KVADRATNE FUNKCLJE

Funkciju sa skupa rcaJnih brojcva R u skup R definisana relacijom:

x H y=ax2 +bx+c

gdje su a, b i c rna koji realni brojevi i a::;tO, naziYamo kvadratna funkcija. Osobine
kvadratne funkcije proucavacerno prvo na specijalnim, a oa kraju i U opccm slucaju.

5.1. Kvadratna funkcija oblika y = ax"

Kvad,ratna funkcija za cije koeficijente b i c vrijedi b=c=O ima oblik y=ax 2 gdje je a
rna koji realan broj koji nije nula. Osobine ove kvadmtne funkcije upozoajmo
prQucavajuci stijedece primjcrc:
") 1 2
Y=x- v=2x2 ' y=----x
, J 2 . ....~ -
SI.5.I.Svc parabole su okrenutc nagorc .(n>O) i ~to jc a veee to su "uze", a sto je a manje to Sll "sire".
Prvo cerno nacrtati grafike navedenih funkcija. Da bi to uradili odabracemo nekoliko
tacaka koje imaju za prvu koordinatu neki fealan broj, a druga koordinata jc bro] koji
funkcija pridruzuje prvoj. Odabrane prve i izracnnate druge koordinate predstavimo u
slijedecoj tabeli:
Navedene osobine ima svaka od funkcija y=ax2, za a>O. Navedimo ih redom:
_ grafik funkcije y=ax 2 je parabola simetricna 11 odnosu na y-osu
x --3 ~2 -1 0 1 2 3 4
-- tjeme parabole je tacka (0, 0),
f(x) = X 9 4 1 0 I 4 9 16 _ za x=O, funkcija y=ax dostize najmanju vrijcdno~! y=O,..
2
"
f(x) = 2x" 18 8 2 0 2 8 18 32 _ za a> 1 i x>O funkcija raste brze,a za O<a.< J funkclJa raste spoflJe od funkcIJe
_ 2
f(x) = ~ x 2 9 1 ! 9
2
-
2
2 -
2
0 -- 2 -
2
8 _y;~~ 1 i x<O funkcija opada brZe, a za O<a<l funkcija opada sporije od funkcije
'---
2 2
=x
~yza' a; 1 parabola y=ax2 je uz,a, a za 0<a<1 je sira od parabole y=x2 .
U koordinatni sistem ucrtane i spojene izabrane tacke odreduju po jednu parabolu za
svaku funkciju (SIS!)_
Sa slike se vidi da je graiik svake od navedenih funkcija parabola koja je Posmatrajmo, sada funkcije y = -- x 2 , Y = _2X2 , Y= ~~ x 2
, formirajmo odgoyarajuce
simetricna U odnosu na y~osu_ Svi grafici prolaze kroz ta(sku (0, 0), svi su
okrenuti otvorom prerna gore i svi su izn.~? x--ose. tabele i nacrtajmo grafike:
129
128
 4.~...
IT
I

x -3 -2 -I 0 I 2 3 4
'i
".:.'.1

_XL
Pitanja za pOnal'ljanje:
f\x) -9 -4 --I 0 I -4 9 16
f(x) _?x T
-18 -8 -2 0 -2 8 18 32
'J

~
:.1

~
1, Sta je funkcija sa skupa A na skup B?
f(x) =-~. x 2 9 I 1 9 2. I<;ojufunkciju nazivamo kvadratnafunkcija?
-- -2 - - 0 -- -2 -- -8 3. Staje grafik kvadratnefunkc[je y=ax.??
2 2 2 2 2
4. Kadafimkcije .v=a/ rasle?
5. Kadafonkcijay=ax2 irna maksimum?
6. Sta je nula kvadratne funkcije y=a:x 2 ?
Analiziraju6i dobijenc parabole triju izabranih funkcija mazerna uoCiti da sliean
grafik ima svaka funkcija y = ax 2 za a<O. Navedimo osobinc funkcije Fax2 za a<O:
- grafik funkcije y = ax 2 je parabola simetricna U odnosu na y-osu
- tjeme parabole je tacka (0, 0), Zadaci za vjezbu:
- za x = 0, funkcija y = ax 2 dostiie najvecu vrijednost y=0, 2
S.l. U istom koordinatnom sistemu konstruisati grafike funkcija y=x , y = 2x.? i
",- za a<-l i x<O funkcija raste brie, a za -1 <a<O funkcija raste sporije od funkcije
y=_x 2, y=.l xl, pa napisati kako se mijenja parabola y=ax] mijenjanjem pararnetra a?
- za a< -I i x>O funkcija opada brie, a za -I <a<O funkcija opada sporije od funkcije 4
y =_x2 , 5.2. Odrediti tok svake ad funkcija iz prethodnog zadatka.
5.3. Za koju vrijednost svaka funkcija iz prethodnog zadatka ima najmanju, a za
za lai > 1 parabola y=ax? je Ula, a za 0< !al < 1 je sira od parabole y = _Xl. koju najvecu vrijednost?
2 2
5A. U istom koordinatnol11 sistemu konstruisati grafike funkcija y=_x , y=_3x
2
i Y= - J.. Xl pa napisati kako se mijenja parabola y=ax mijenjanjem
3
parametra a?
5.5. Odrediti tok svake od funkcija iz prethodnog zadatka.
5.6. Za koju vrijcdnost svaka funkcija iz prethodnog zadatka ima najmanju, a za
koju najvecu vrijednost?

I
I
J
5.2, K vadratna funkcija oblika y = ax 2 +c
I
I Ako posmatramo kvadratnu funkciju y=ax 2+c vidimo da se ona razlikuje od
funkcije y=ax 2 po tome sto je vrijednosti funkcije 7..3. svaku vrijednost varijable
2
dodana vrijednost c. To znaci da se svaka vrijednost funkcije y=ax pove6a (aka .Ie
2
c>O) ili umanji za c (aka .Ie c<O) i dobije se odgovaraju6a vrijednost funkcije y=ax +c.
Posmatrajmo slijedece funkcije:
S\.5.2. Sve pambole su okrenute na dole (a<O) i sto je a vcce po apso!utnoj vrijednosti to su "nze",
a sto je lalmanjc to su "i;ire". Y=2x', y=2x'+I, y~2x2-3; y=_2X2, y~-2x'+2, Y'=-2x2 -3

i njihove grafike na SL5J. i SL 5.4.

130 131
 Pitanja za ponav/janje:

I. Kako nastaje grafikfullkcije y~ax2ic iz grajikajullkcije y=ax'

SI.5.3.
II 2. Kadafunkcija y=ax- 2+c ima minimum? Kolikije minimum ovefimkc?Je?
7

3. Sfa su nulefimkcije y=ax2+c?

J 4. Kadafimkctfa.v=ax'"'+c nema realne nule?
1 .J 'I
I Zadaci za vjezbu:

i 5.7. Odrediti nu!e kvadratne funkcije 'y=2x~-8.

5.8. Koliki je maksimum funkcije )'=-':'3x2+14?
-] -2
1
I 5.9. Nacrtati grafike funkcija: y=x~, y=x2_~5 ,y=x 2 +3 ~
5. i O. Nacrtati graflke funkcija: y= _3x , y~.-3X2+5 ,y= ~3;r--2 .
2
y= 2x', 5.11. Za koje vrijednosti parametra m funkclJa y=(4m-20 )x~+ 144 lI11a minimum?
I

5.3, Kvadratna funkcija oblika y=a(x-xo)'

SI.5.3.i 5.4. Clan c "pomjera" osnovnu parabolu )=ax2 za c po y-osi i to u pozitivnom smjcfu kada
je c pozitivno, a u negativnom kadajc c negativno. Na SI.5.5. predstavljena je graficki funkcija y=(x~3{ Posmatrajuci p~!072j ave
funkcije U odnosu na funkciju rx 2 vidirno da se translacijom parabo!e y=x~ u smijeru
Grafik svake od posmatranih fl1nkcija moze se dobiti iz grafika funkcijc y=2X2 ose Ox za 3 dobija parabola y=(x-3 t
(y= _2X2) na taj nacin sto se izvrsi njegova translacija pO pravcu y-ose za c (u

~
pozitivnom slTljeru ako je c>O iIi u negativnom smijeru karla je c<O).Ovu cinjenicu I J!'
koristimo prilikom crtanja grafika funkcija y=ax 2+c tako sto se skicira grafik funkclje
2 I \ y=(x-f3)
2
\
I
v~2,x+2)
2
I

y=ax i onda same translatira za c kako je gore navedeno.

2 11
I ! !
;,
Vidim'o da grafik funkcije y=ax +c , a>O, ima slijedece osobjne:
2 '~! / i
- grafik ftmkcije y=ax +c je parabola sirnetricna U odnosu na y-osu
- tjeme paraboleje tacka (0, eJ, / I
2
-- za x""'O, a>O,funkcija y=ax +c dostize najrnanju vrljednost y=c,
- za x=O, a<O, fnnkcija y=ax 2+c dostize najvecu vrijednost y=c,
/
.- za a> 1 i x>O funkcija raste brie, a za O<a<1 funkcija raste sporije od funkclje
y = x2
-- za a> 1 i x<O funkcija opada brie, a za O<a<1 funkcija opada sporije od funkcije
v = x2
2
-;a a> I' parabola y=ax je uza, a za 0<a<1 je slra od parabole y=x 2 . 51.5.5. GraiJ lirn~ciJc ;.--=(x __J)2dohije St pomjeranjem
I
51.5.6 Ovd)cje Po!}liC-nH).JC iz\ rseno za _21
grafika fl1nkcijc y=x 2
2
- ako je ac<O, kvadratna funkcija y=ax +c, ima dvije realne nule
, v a
X
12
:= J- .~ . Mozerna zakljuciti s!1jedece:
\I smjeru osc Ox za 3

~ ..
2
. Uzimajuci kvadratnu fnnkciju y=ax +c za slucaj daje a<O, vrijede analogni zakljucci. ~ grafik fnnkcije y=(x-3)~ je parabola podudarna sa paraholom y=x- kOJ3 Je
pomjercna za 3 u pozitivnom ~.~nijeru x-ose,
- \jeme parabole je tacka'(3, 0).
- osa simetrije paraboJe je prava x=3,
132
133
 - kad x raste od .......a) do 3 funkcija opada ad +00 do 0 , a kada x raste od 3 do +00,
funkcija raste od 0 do +00,
- minimum funkcijcje Ymin =0 za x=3.
Pitanja za ponavljanje:
Na SI.5.6. predstavljcna je parabola y=2(x+2)2. I na ovoj slici se vldi da se
translacijom parabole y = 2X2 u smijeru ose Ox za -2 dohija parabola y = 2(x+2i. 1. Kako nastaje grafik funkc,ije y=a(x-xoi iz grajika funkcije y=ax.? ?
Navcdi osobine funkcije y = 2(x+3l 2. Kadafunkcija y=a(x-xut ima maksimwn? Kolikije maximum ovefunkcije?
3. Koliko realnih nula imafunkcija y=a(x-xr/ ?
Neka.su~a~anaSI.5.7.predstavljenefunkcije y=_x 2 i y=-(x-4i.
r ovdJe vlduno da Sll dobijcne parabole podudarne i da se transiacijom prve parabole u
smijeru x-ose za 4 dobije druga.
Sa grafika procitaj osobine funkcije y = _(X __ 4)2. Zadaci za vjezbu:

5.12. Predstavi graficki funkciju y = (?C-1/ i sa grafika procitaj u kojcm intervaiu

ova funkcija opada.
5.13. Nacrtaj grafik funkcije y = X2, pa na osnovu njega,na istoj siici, nacrtaj grafike
slijedecih funkcija:
a) y ~ (x-3)' b) y ~ (x+2)' c) y ~ (x+S),
5.14. Nacrtaj grafik funkcije y= _X2, pa na osnovu njega, na istoj slici, nacrtaj
grafike slijedeCih funkcija:
a) y ~ _(X_3)2 b) Y ~ -(x+2)' c) y ~ -(x+5),
\\ ,
5.15. Nacrlaj grafik funkcije y ~ x2 -lOx+25. Stajc nula ove funkcije?
5.16. Odrediti koordinate tjemena parabolc y = x2+6x+9.
y \' -(x--4t

-3 \\
9
SI.5.7. Tnlnslacijorn La <1 parabola y = _x 2 preiazi 1I parabolu 'j "'" _(x-4)2.

5.4. Kvadratna funkcija oblika y = a(x-xo)2 +)'0

Mozemo zak!ju6iti:
- grafik funkcije y=a(x-xo)2 je parabola koja je podudarna sa parabolom y=ax2
koja se moze dobiti njenom translacijom za Xo po pravcu x--{)sc.
- tjeme parabole je tacka (xc, 0),
"- osa simetrije paraboie y=a(x-Xoi je prava x=Xo,
._. ako je a>O : za x<xo, funkcija opada i za x>x:o funkcija raste.
- ako je a<O : za x<xo, funkcija raste i za x>xo funkcija opada.
za X=Xo funkcija ima ekstrem:minimutn ako jc a>O, maksimum al\O je a<O. U oba
slucaja ekstremjc Hula.
-- za a>O funkcija y=a(x-xoi je pozitivna za svako x osim x=X{j, a za a<O ova funkcija
JC uvijck negativna osim za x=xo ..
I\1oze se kazati da funkcija y=a(x-xo)2 za sve vrijcdnosti 'varijablc X.:;i:Xo ima zoak
koeficijcnta a (aka je a pozitivan broj i funkcijaje pozitivna, a ako je a negativan broj i
funkcijajc negativna).
ProucavajuCi prethodna dva paragrafa vidjcli smo kakav uticaj ima broj c kod
funkcije y=ax2+c j broj Xo kad funkcije y=a(x--xo)2. Sada Ilije tesko izvesti
zakljucak sta se desava kada se u iSlaj funkciji pojavijuju oba posmatrana broja. To je
upravo funkcija koju posmatramo U ovoni paragrafu .
Kod funkcije y=a(x-xo)2+yo broj Yo ce "vuci" parabolu y=ax 2 u pravcu y ose, a broj Xo
Vllce istu parabolu po pravcu x-osc. Slaganjem ovih dvaju kretanja, analogno
slaganju sila poznatol11 iz fizike, parabola y=ax2 6e se translatirati u praveu y-"-0se za
Yo i u pravcu x~ose za Xo s10 znaci cia ce njeno ~eme biti u tacki T(xo, Yo).
Posmatrajmo, kao primjcr, funkciju y=2(x-5/-3 Cijije grafik prikazan oa S1.5.8.
II

134 135

-.
 y
Ove dvije vdjednosti funkcije, maksimum i minimum, jednim imenorn se nazivaju
ekstremi funkcije.
Kvadratna funkcija y=a(x-xo)2+Y[l uvijek ima samo jedan ckstrem, iii minimum iii
maksimul11.

Pitallja za ponavljanje:

1. Kako naslaje grafikfunkcUe y=a{-T-xoy2+yo iz grafikafunkcije .v=ax~ ?

2. KadafunkcUa y=a(x-xl/+.vlI frna maksfmum? Kolikije maximum ove funkcUe?
-3 -1
, 3. Koje koordinale irna Ijeme parabole v=a(x~xl/+)"II?
-1
4. Kadafunkcija parabola ,v=a(y-xu/+J'(I ne sijece x-osu?
-1

-1

-3 Zadaci za vjezhu:
-~ ,.
SL5X Translacijom pa -abole y=2x 2 za YCklor OT nastaje parabola y=2(x-5)2~3. 5.17. Nacrtaj grafik funkcije y=2x 2 , pa na osnovu njcga skiciraj grafike funJ\cija:
a) y~2(x-I))+4 b) y~2(x',3)2-3
5.18. Nacrtaj grafik funkcije y = _x 2, pa na osnovu njega skiciraj grafike funkcija:
Posmatrajuci grafik na S1.5.8, uocavamo slijedcce osobine k:vadratne funke-lie: a) Y=-(X_I)2+2 b) F-(x+3)2_1
5.19. Tzracunati maksimum funkcije y = --(X_3)2+ 11.
1
a) Grafik
_ ::
funkcije .Jv=a(x-x
_ '
)2, , ' b I' k ' , ..
0 T)i)JC para 0 a oJa nastaJc translaclJom parabole 5.20. Kolikijc minimum funkcije Y = x +4x+19?
y-ax P? X--D$l za Xo (udesno aka jc xo>O, a ulijcvo aka je xo<O), a 7.alim S.2l. U kojem intervalu funkcija y = 3x2-12x-l raste?
2
translaCljOm Vo (prcma gore akoJ"c v0>0 ,a prema d 0 I'JC aj.,-0
u pravcu y--ose za ~,~ 5.22. Odrediti koordinate tjemcna paJ'abole y = 2x --20x-1.
, 0)
JC Yo< , .

b) Ak~ je a>? par~?olaje otvorom okrenuta prcma gore (konkavna), a ala je a<O
l parabola JC SVOJllTI otvorom okrenuta prema dolje (konveksna).
c) cfJeme parabole y = a (x - xoi+yo je tacka T(xo. Yo).
d) Osa parabole y = a ex - xoi'- + Yo je praYa x = Xo_
5.5. Kvadratna funkcija oblika y=ax2+bx+e (grafik, nule, zuak,
ekstrom, tok)
Proucavajuci kvadratnu funkciju dosli smo do opceg oblika ove funkcijc:
)=ax2+bx+c. Pokazimo na primjeru kako se ovaj slucaj syodi na prcthodne.

e) Aka Je a>O: za x<xo funkcija opada, a za x>xo funkcija rastc. Primjer 1: Odrcditi grafik j ispitati osobine funkcije
Ako JC a<O: za X<Xo funkcija rasre, a za X>Xo funkcija opada. y=2X2_12x+19.

f) Akojc a>O, funkcija ima najmanju vrijednost (minimum) i nijedi Rjcscnjc: Datu funkeiju transformisimo na slijedeCi nacin:
. . n:
x = Xo, Ymin = Yo.
Ako JC a<O, funkclJa una najvccu vrijednost (maksimum) i vrijedi y=2x2-12x+19 <=> F2x 2-12x+18+1 q F2(x2-6x+9)+1 q y~2(x-3)'+1
za ~ = xo, Ymax = Yo.
Dobili smo posmatranu funkcijll napisanu U obliku koji 51110 proucili u prethodnom
paragrafl.l. Zato mozemo kazati:
136
137
 - grafik funkcije y=2x2-12x+!9 je parabola koja se dobije translacijom parabole Od ranije namje poznato da kvadratnajednacina ima dva razlicita realna rjesenja ako
, ~,

y~2x- za vektor 07 ,T(3, 1), je njena diskriminanta D pozitivna, jedno dvostruko realno ako je jednaka nuli i nema
- funkcija kao OSH ima pravu x=3, rea!nih rjesenja aim je 0<0.
2
-za XE(---..{1), 3) funkcija opada, a za xE(3, +(0) funkcija raste, Sada mozemo kazati da kvadratna funkcija y=ax +bx+c ima dvlje realne i razlicite
- minimum funkcije jc Ymin=l za x=3. nule kada je njena diskriminanta 0>0, jednu dvostruku realnu nulll kada je D=O i
- funkcijaje konkavna, , nema realnih nula ako je D<O. Posmatraju6i parabolu koja je grafik kvadratne
funkcijc y=ax2+bx+c mazemo, dalje, kazati da parabola sijece x--osu kada je D>O,
.nj zajednu .realnu vrijednost varijable x funkcija y=2x 2-]2x+!9 nema vrijednost
dadiruje x--osu aka je D=O i ncma zajednickih tacaka sa x--osom kadajc 0<0.
Jednaku nuh. Kazemo da funkcija nema realnih nula.
, Navedeni zakljucci ilustrirani su na S!.5.]0. i na S1.5.11.

" < 9, I
" -,- "-<--:;
~-;-f---;--;--;'
I J
S1.5.10. T ri moguca, bitno rdziicita, pol()7.aja parabo!c y=a,,(2'!-bx+c ako jc a>O.
'

-, Na kraju 0 funkciji y = ax 2 + bx + C mozemo kazati:

S1.5.9. Ovako nastajc gr'ailk Cunkcije y = 2x2-12x+19, [y = 2(x_3)2+ 1 ] - grafik funkcijc y=ax~+bx+c je parabola koja sc -dobiva translacijom parabole
2
, b " b -4ac
y=ax- za - - po X-~'OSl a zatun za -- - _...._- 11 pra\'clI y-'ose.
V!:~timo s~, sad~, .~pcem slucaju. Pasmatrajmo funkciju y=ax 2+bx+c za rna kaje realne , 2a' 4a
vnJcdnostI koe11clJcnata a, b i c (a*O) i izvedimo slijcdece transformacije: , " b
- Osa parabole y = aX"+bx-t-c Je prava x = --: ?~- ,
y~ax2+bx+c y~a(x'+!>.x+.c.) y~a[x2+2,l:-X+(l:.)'_ +-~l
2
_a
<=> <=> b
2
a a 2a 2a 4a a
Ako je a>O: za x<- - b fun k'c1Ja
" opa b funkcija raste i za
da, a za x > ~-

C) y~alr(x+J'_)2 __ b
2
-;ac1 2
b -4ac
2a
b2 4ac
20

x=-~
-
~
\ 2a 4a- , 4a funkcija ima minimum -----
2a 4a
O\'im jc apca kvadratna funkcija y = ax2+bx+c svcdena na kanonski obJik ' a<O: za x<- -b
A I\.0 JC - funl ,;,clJa
" raste, a za x> - ---
b flin " opad
k clJa a '1 za
2 2a 2a
v a(x,"--Xo )2"- Yo, pn' cetnu
."r " JC Xo= -~-
- 4ac
b i Vo= - b- - -- b' - 4ac
, 20' 4a x=---~ b f un k'" 1 '
'clJa 1ma ma';'SU11um y
koji smo upoznali u prcthodnom paragratll. 2a mal. 4a
- Za a>O funkcijaje konkavna, a za a<O funkcijajc kaflvcksna.
Izraz D = b2 - 4ac nazivarno diskriminania kvadratnc funkcije y=ax 2+bx+c.
2
~. Ako je diskriminanta D:2:0, tada kvadratna funkcija y = ax +bx+c im3 nule
2
Nule kvadratne funkcije y --;; : ax + bx +- c su brojcvi xl i x2 koji su rjesenja
-bfi/~~
kyadratne jcdnacine ax 2 -+- bx + c = O.
2a
138 139
 ,F
,ID>O,a<O D=O,a<O ,/,D<O, a<O__,
,1 " "-,-",q.,;".,-,-,j---;--'-"
j ,

lY /
'7t'~d I \
SI.5.12. Dijelu graJ-lka funkdje koji se nalazi ispod
iznad x-ose pozitivne vdjcdnosti tlmkcije.
x~osc odgoyaraju ncgativnc, a dijelovima

Zoak fUllkcije se moze prikazati i tabelarno:

SIS! LTri mogura, bitna razlicita,pO!O:{Hja parahole yo-ax 2 +bx+c ako je koeficijcnt a<O.
i -6
I ~ I: I + \ 0
+00
+00

Primjcr 1: Kvadratnu funkciju y=2x2+8x-24 dovcsti n3 oblik y = a(x+al + 13, a Grafik kvadratne funkcije y=ax 2+bx+c mozemo skicirati koristeci njegove cetiri
zatim odrediti: nuie, ekstrem, intervale monotonosti, znak 1 koordinate tjemena. karaktcristicne tacke: Zjerne, presjecnll tacku sa y-osom i llule.

RjcScnje: Pr\'o dovcdimo datu funkciju na oblik y = a (x+ai + /3.

Pitanja za ponal'fjanje:
2
y = 2x +8x-24 = 2(x2+4x),,24 = 2(X2+4x+4-4}-24 = 2(x+2)2-32,
y = 2(x+2)2, 32, 1. ~~!aje diskriminanta kvadratnc funkcfje?
Nule funkcije odrcoujemo rjcsa\'anjem [.;:yadratnc jednacinc 2. Kako se odreduju l1ule kvadratnefunkcije y=m?+bx+c?
2x'+8x-24 = 0, adnosno 2(x+2) 2" 32 = 0: 3. Ima Ii kvadratnafimkcija uvUek realne nule?
2(x+2J'-32=0 => (x+2)'=16 => x+2=4 ,'" Xl=-6,x2=2, 4. Kako se odreiluje graJikfunkcije y=a)?+bx+c?
5. Za ko}u vrtjednost varijable xfunkc(ja y=ax 2 -+bx+c ima ekstrem?
6. Kolikije ekstremfunkcije y=a).?+bx+c?
Kako je a=2>0 to posmatrana ].;:yadratna funkcija illla minimum i vrijedi 7. Kadaje parabola y~"'ax +hx+c kr;mvcksna?
Ymm = "~32 za x = -2 sto neposrcdno "Citamo" iz kallonskog oblika funkcije 8. [] kojem intervalufunkcfia ),=ax-, bx~~c,a<O, raSfe?
y = 2(x+2)" 32,

Kako jc osa parabole y,:c= 2(x+2)2 - 32 prava x = -2 to je tl interva!u (--00, --2) funkcija
opadajuca, dok je u interva III (-2, +00) rastuca. Zadaci za vjezbu:
Koordinate ljemena su x = -2 i Y =-32 paje T(-2, -32).
2
5.23. Odrediti koordinate ijemena parabole y = 3x -x+ [2.
Na S1.5.12. skiciran je grafik funkcije y = 2X2 + 8x - 24 pomocu kojcg mozemo 5.24. Odredi nuJe funkcije y = x2--_7x+ 10.
5.25. U k~joj tacki funkcija y = 4x - J 7x-i-15 sijece y-osu?
2
odrediti njen znak.
5.26, Nacrtaj grafik funkcije y = x'-5x+6,
5.27. Nacrtaj grafik funkcije y = _2X2+X+ l.
Na slici se vidi da je )'<0 za sve yrijcdnosti varijablc x koje se nalaze izmedu -6 1 2. 5.28. Odrediti koordinate tjemena, nllle, tacku presjeka sa y-osom, a zatim
Funkcijaje pozitivna za vrijednosti varUable XE(----o'J, ---6)U{2, +cc). skicirati grafik funkcije y = x2-2x-3. .

141
140
5.29. Odrediti koordinate tjemena, nuie, tacku presjeka sa y-osom, a zatim
skicirati grafik funkcije y = ~2X2+6x~3.
5.30. Odrediti ekstrem funkcUe y = -x'+ 16x+5.
5.3 J. Odrediti ekstrem funkcije X= x 2-6x+ 10.
5.32. Kvadratnu funkciju y = 2x"-4x--6 dovesti na oblik y=a(x+al+~, a zatim
odrediti: nule, ekstrem, interval~ l11onotonosti,znak i koordinate ~emena.
5.33. Po planu prcthodnog zadatka ispitati funkciju y = -2x2-8x+ I i skicirati grafik
ove funkcije.
5.34. Napisatijednacinu parabole koja nastajc kada se parabola y=3x 2 pomjeri Za 6. KVADRATNE NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE)
3 jedinice udcsno i zatim za pet jedinica navise.
5.35. Napisati jednacinu parabole koja nastaje kada se parabola y = ~2X2 pomjeri za 4
jedinice ulijevo i zatim za trijedinice na dole, 6.1. Znak kvadratnog trinoma ax2 + bx + c
5.36. Obilll pravougaonikaje 20 m. Odrediti stranice pravougaonika tako da mu
povrsina bude najveca. Ako trebamo odrediti znak kvadratnog trinoma ax 2+bx+c najjednostavnije je
1
5.37. Broj 12 rastaviti na dva pozitivna dijela tako da suma k\'adrata tih dijclova skicirati grailk funkcije y = ax2+bx+c koristeci karakteristicne tacke i sa grafika
bude najmanja. I procitati za koje vrijednosti varijable xje trinom pozitivan, a za kojc je negativan.
5.38. Nacrtaj grafik funkcije y = Ixl - 41. I
5.39. Kako izgleda graiik funkcije y = 1- (x -1)' + II? Ako trinol11 ima reaInc fluIe, dovo!jno je povuei parabolu koja prolazi tim nulama
vodeci racuna samo 0 znaku koeficijenta a da bi se mogao odrediti znak trinoma
5.40. Nacrtaj graflk funkcije y = Ix2 - 4xl. (funkcije).

Kada nule kvadratnog trinoma nisu maIne, to ce se desiti onda kada je diskriminanta
trinoma O=b 2-4ac negativna, tada odgovaraju6a parabola nigdje ne sijece x-osu, a
trinom ima znak koeficijenta a.
I

Primjcr 1: Odrediti znak kvadratnog trinoma x 2-9x+ 14.

I
Rjesenje: Nule kvadratnog trinorna odredujeino rjeSavanjcm kvadratne jednacine
i x2-9x+ 14=0. Taka se dobiva xl =2, x2=7. Posmatrajmo tacke koje odgovaraju nulama
I trinoma na x-osi (S1.5.13.). Kako je koeficijent a=1 >0, to je odgovarajuca parabola
otvorom okrenuta prema gore pa se sa slike vidi da je trinom ncgativan za sve
I vrijednosti varijable x iz intervala (2, 7), a trlnom je pozitivan za vrijednosti
varijable x<2 iii x>7.
I

I
,!
I \
+-<- + - - h \ l k " r f - +
2'-:;,/
/ --7: x
i
i St.5.! 3. Za odredivanjc znaka hadratnog trinoma dovoljnajc i o,-aha .'ikica.

I
I
1\
142 143

i'
;!
iii
 iIi x+%>o1
6.2. Kvadratna nejednacina (nejednadzba) x--I<O J

Nejednacina u kojoj je najvisi stepeo varijable dva naziva se nejednacina drugog cijirn rjesavanjem dobijamo rjesenje polazna kvadratne nejednacine.
stepena iii kvadratna nejednacina (nejednadzba). Ako se u kvadratnoj nejednacini izvrse
sve navedene operacije i svi clanovi prebace na lijevu stranu, tada se nejednaCina Rjesenje pTVOg sistemaje prazan skup, a rjcsenje drugogjc interval brojeva
dovodi na jedan od oblika C-~, I), Rjesellje posmatrane kvadratnc nejednacinejc unija rjesenja dobijenih
2
iIi sistema, odnosno, to je skup brojeva XE(-~, 1).
2
Vidimo da kvadratna nejednacina irna tri clana: kvadratni linearni i slobodni, Realni
brojevi a, b nazivaju se koeficijent kvadratnog, odnosno linearnog clana kvadratnc Napomena: K vadratna nejednacina napisana u obliku a(x-x I )(x-X2)<0 iii
nejednacine. Realan braj D za koji vrijedi a(x-xI)(x-x2O moze se rijesiti j pomocu tabele.
D~b2-4ac
naziva se diskriminanta kvadratne nejednacine (ncjednadzbe).
Kad kvadratne nejednacine osnovni problem je odrediti rjesenja, odnosno prona6i sve Primjer 2: RijeSiti nejednacinu -x2+3x-5<O.
rcalne brojeve koji zadovoljavaju nejednaCinu. Kako se dolazi do rjdcnja kvadratne
nejednacine pokazacemo na primjerima, ! Rjescnjc: Diskriminanta kvadratne nejednacine je D=b2-Aac=..-ll <0 pa kvadratni
2
/",
trinom -x +3x-5 nema realnih nuIa. U ovakvom sJucaju kvadratni trinom ima znak
Primjer 1: RijeSiti nejednacinu 2X2+Jx-S<O.
I
k.oeficijenta a. Kako jc a=-1 negativan broj, to jc i kvadratni trinom negativan za
':i svaku vrijednost varijablc x. To znaci da je rjesenje ncjednacinc _xl--+- 3x-S<O skup
I svih realnih brojeva R.
Rjescnje I: Posmatrajmo nuIe kYadratnog trinoma 2X2+3x-S koje se odreduju I
2
rjesavanjem kvadratnejcdnacine 2x +3x-5=O. Tako se dohivaju brojevi X]=_ ~,X2=1. Primjcr 3: RijeSiti nejednacinu -5x 2+x-ll>O.
2 I,
RjeScnja kvadratnc ncjednacine su one vrijednosti varijable x za koje je trinom ,,
Rjescnje: Diskriminanta D=1-220=--119<O nejcdnacine je negativna pa kvadratni
negativan. Posmatraju6i- S1.5.14. vidi se da je rjescnje m.;jednacine 2X2+3x--S<O skup , trinom ":"'Sx2+x-ll nema realnih nula. Kako je koeficijent kvadratnog clana a=--5
'I
SVll b '
roJcva ,
lZl11e du - -5,I I. i ncgativan, to je trinom negativan za svaku realnu vrijednost varijablc x. Ovo dalje
, 2 I znaCi da trinom -5x2+x-ll nije pozitivan ni Z3 jednu \Tijednost realne yarijable pa
l nejednacina -5x2+x-l1>O nema rjescnja, odnosno rjesenje posmatrane nejednaCine je
"
I prazan skup,
I
x
I Pilanja za ponavljanje:
S1.5.14. Rjescnje ncjcdnacineje skup (_ ~, 1) I
2
I 1. Staje kvadratni trinom?
;.1, 2. Kako se odrethgu nule /n!adratnog trinoma?
Rjesenjc II: Kvadratni trinom 2x2+-3x-5 ima realne nuJc xl i x2 pa se u skupu realnih 3. Kada kvadratni lrinom ima znak koejicijenfD a za sve vrijednosfi varijable?
brojeva moze ra5taviti na l-inearne faktore. Tako se dobije n~jednaCina: 4. Kakva nejednaCina se naziva kvadratna l1ejednaCina?
I
2(x-xl)(x-x2)<O, odnosno, 2(x+~ )(x-l)<O , 5. Kako se izracunava diskriminanta kvadratne nejednaCine?
2 i 6. OpiSi postupak ljdavanja kvadratne l1ejedna(ine.
kqja se, dalje, raspad~_.~a dva sistema ~inearnih nejednacina
,I
144 145
 Zadaci za vjezbu:

6.1. Ko!ike su nule kvadratnog trinoma:

a) x'-4x-12 b) x'+6x-7 c) -x'+2x-35 d) 4x'+4x-3
62. Odrediti znak kvadratnog trinoma:
a) x 2--4x+4 b) 2x2+x-l c) -x2+4x-5 d) x 2-2x+5

Rijditi datu kvadratnu nejednacinu:

6.3.a) x'-4x>O b) x'+2x<0 c) 2x'--x>0 d) 4x'-9x<0
7. JEDNACINE (JEDNADZBE) VISEG REllA
6.4.a) 12x'-17x-I05<0 b) 2x'-7x-15;O:O c) 12x2-4x+3<0

6.5.a) 3x2 +2x+I>0 b) -5+4x-3x2<O c) 4x'+9>12x 7.1. Bikvadratna jednacina 'liednadiba)

x-2 2x--J
6.6.a) - - > - - b) x'-2x+J >-3 c) 7_ x - 2 >.:-=2
x+ 2 4x-) x -4x+3
2
- x-I x-2 Je..dnacinu oblika ax 4 + bx2 + c '::::::.0 ~ gdje Sll a,b i c realni brojcvi i a;t:O, nazivamo
3x 2 ~x+2 2 x+ 1 I-x bilwadratna jcdnacina Oednadzba).
6.7.a)-2----<2 b) x+->-3 c) - - - 2 < - - Rjcsavanjc bikvadratnc jcdnacine sv.odi se srnjenom x =t, na ~jesa\'anje kvadratne
2
x - 2x + 3 x 1~ x x
jcdnaCine po promjcnljivoj t. Pokaiimo to na slijedccim primjerima.
I 2 3 6.9. (x-I)(x+l)+.(3+x)'>(3-x)'+3x.
6.8. ---.- + - - > - - . 4
x+1 x+3 x+2 3 8 4 Primjer 1: Rijesiti jednacinu x _13x2 +36 = O.
6.10. Za koje vrijednosti parametra m kvadratnajednacina ima realna i razlicita
2
rjcScnja: RjcSenjc: Uzmimo daje x =t. Tada se datajednacina transformise na sUedeCi nacin:
aJ (2m+I)x'-2x+2-3m~O b) (m+l)x2-2(3m-l)x+2m+I~O x4_J3x2+36~0 > (x)'-13x2+36~O > t'-13t+36~0,(x'oq).
c) (m+l)x2 -2(3m--2)x c- mTI~O d) (m+2)x'+5x+2--m - O?
6.11. Za kojc vrijednosti paramctra m kvad.ratnajcdnacina ima konjugovano- Dobivcna kvadratna jcdnacina rjeSava se po poznatoj formuli:
komp!eksna rjesenja:
a) (4m-9)x2+2mx+2m-15=D b) (m-2)x'- 2mx + 2m+3~0 t -,
-b .Jb' - 4~~
-.-.--~-.
- (3) + )(-13)' -- 4 136 13 .JJ 69 -144
-- -- - -----.:..:..:-'---'-'-
1,2 -- 2a 21 2
c) (m+l)x'+(m+l)x+3m-2~0 d) (m+3)x2+ 7x + 3 -m ~O
135
6.12. Za koju vrijcdnost parametra mjc trinom (m-8)x -3x +~:::'., pozitivan za
2
Otudaje t,~4, t2~9.
4 2
svako realno x? Dobili smo dvijc jednostavne kvadratne jednacine x 2=4 i x 2=9 Cija rjesenja su
6.13. Odrcditi vrijednost paramctra m pod uslovom da za svako x budc. rjcSenja date bikvadratne jednacine:
2
a) (m+I),," 4x + 2m > 0 b) _3x + 2mx-12 < O.
= 3.
6.14. Za koje vrijednosti varijable xje definisana funkcija y = .Js2 ~ 6x~+1 ? Xl). = t2, X3,4

6. J 5. Odrediti oblast definisanosti funkcije y = .J- 3x 2

+ 6x +"9" . Bikvadratna jednacina u skupu komp1eksnih brojeya uvijek ima cetiri rjesenja meau

6. J 6. * Odrediti do menu funkcije: y = I ~ 1

"m

vx 2 -x-2
kojima moze biti ijednakih.

Primjcr 2: Rijesiti jednacinu X4 + 5x2 - 36 = O.

Rijesiti nejednacinc:
x -+ 3 + 2 > O. RjcSenjc: Nekaje x2 =t. Tada se datajcdnaCina moze transformisati na sUedeci nacin:
6.1 pix' - 2x -- 31--2>0
, 6.18.*
Ix- 41
6.19. * Rijesiti nejednacII1lLax -x-l>O za ~ve vrijednosti parametra a.
2 X4+ 5x'- 36 ~ 0 > (x')' + 5x2_ 36 ~ 0 > _ t'+5t-36 ~ 0..

146 147
 RjesenjajednaCine t'+5t--36 ~ 0 su t,~ 4, t, ~ ~9_
II[I Zadaci za vjeZbu:
\i
RJesavar\icrn jednacina x2 =4 i x2= -9 dobije se = 2, 3 i. 'I Rijesiti bikvadratne jednacine:
X!'2 X3,4 =
n 7.l.a) x4~25x2~O b) x4+IOOX2~O c) 4x4--49x'~O
ilI
7.2.a) x4~JOX2+9~O b) x4--25x2+144~O c) x4~29x'+IOO~O
',I 7.3_a) x4+7x2+IO~O b) x4+J30X2+I089~O c) 3x4_7xl +2=O
I 7.4.a) 4x4~5x2+ I~O b) x'+9k' ~ k'x 2+9x' c) x4_25x2~k'x2~25k2
-,J
7.5.a) (x'+6x+9)'~5(x+3)'+4~O b) (x2--4x+3)'~8(X2--4X)~9~O
I
Rjesenje: Uvedimo smjenu x 2 = t. Tada se datajednacina dobiva oblik:
I Rijesiti jcdnacine:
I 1 7.6.a)
x' + 3
--~-
1 Xl +1
'I 17 - +3 b) x'+13 1+
sto je kvadratna jednacina po t. Potrazimo ~ieSenja Dve kvadratne jednaCioe: Xl X2

_~(~2a)J(~2a)2~4.1.(a2~b2) 2a.J4a2~4a2+4b'
'I 1
7.7.a) (x+a)4+(x~a)4~ 82a 4 b) (X~3)4+(x+3)4~648
tu '\
2-1 2 7.8. Koja bikvadratna jednacina ima ljesenja XI,l = 2 i X3,4 = s.
2a f4i1 2a2b
---=ab. 7.9. Napisati bikvadratnu jednacinu cija su rjcsenja Xi) = 3, xJ,4 = 2i.
2 2
2
Rjesavanjem jednacina x = a-b i x2 = a+b dobiju se rjesenja date bikvadratne
7.10. Rijesitijcdnacinu 6x 4 ~ 5x 2 -I I ~ O.
jednaCine

Primjer 4: Rijcsiti jcdnacinu (X~3)4 ~ 29(x~3)' + 100 = 0 . 7.2. Kulma jcdnaCina ax3 + bx' + ex + d = 0

RjcScnje: Nekaje (X-3)2=t. Sad~ se dobije kvadratnajednacina po proIT'jcnljivoj t: lednacina u kojoj se nepoznata pojayljuje najvise na treci stepen naziva se
C -- 29t + 100 = 0 . jednaCina treccg stepcna iIi kubna jcdnacina.
RJesavanjem pretliodne kvadratne jednacine dobije sc t 1=4 i t2=25.
Zamjenom dobijeoth vrijednosti za t u (X-3)2=t dobiju sc dYlje kvadratne jednaCine ; Svakajednacina trceeg stepena moze se dovesti na obllk:
to:
(X~3)2~ 25, A>2 + Bx2 + Cx + D = 0 (*)
odnosno,
x2--6x+5 = 0 x'---6x~16 ~ O. gdje su A, B, C i D realni brojcvi pri cemu je A;t:-O. Iv1i cemo posmatrati kubne
jednacine ciji koeficijenti su eije!i brojcvi.
cijim ~jeSavanjem se dolazi do cetiri rjeserDa po!aznc jcdnaCine
Kuhns jednacina nije llvijek pogodna za ljda\'anje, kao sto je kyadratna. Mi cemo
ovdje izvesti forll1ulu za ljcsavanje kubnejednacine u OpCClll obliku, ali prije toga
cel110 pokazati kako se neke specijalne kubne jednacine l1logu rijesiti na drugi
nacin, bez formule.
3
Pitanja za pOl1avljanje: Prirnjer 1: Rijesiti jednacinu 8x - 27 = 01

1. KojujednaCinu naZiWlll70 bikFadralnajednaCina? Rjesenje: Ovdje se radi 0 jednosta\'noj, binomnoj. kubnoj jednacini koja se
2. Kako s~ rje/;ai'D bikvadralna jednaCina? rjesava na s1jedeci"'nacin:

148 149

t
 JI
'III
:~

8x'-27~O <=> (2x/-3<~O (2x-3)(4x2+6x+9)~O

<=> odakle se, uporeduju6i odgovaraju6e koeficijente polinoma dolazi do jednakosti
3
=> 2x-3~O 4X2+6x+9~0 => xI~-
2 '
- 6 J36~~~~~~I4~4
6,/--I08 -66I~3 -- 3 3i,/3
x 2 .} = PosUednja jednakost kazuje da jc slobodni Clan polilloma d djeljiv s njegovom
8 8 8 4 nulom. Ovu cinjenicu mozemo koristiti prilikom rjcsavanja onih kubnih jednaCina
koje imaju cjclobrojna Ijesenja.
Primjcr 2: Rijesiti jednacinu x 3_7x2+ 16x-12 "'" 0 !
Pokaiimo to na sljede6em primjeru.
Rjescnje: Koris"ticemo metodu rastavljanja lijcvc stranejednacine na faktore. Naime,
2
ako polinom x'-7x + 16x-12 rastavimo na faktorc, tada se maze koristiti osobina Primjcr 3: Rijesiti jednacinu x3-3x2 +5x-6 = O.
proizvoda: proizvod dva broja je jednak nuli ako je bar jcdan od faktora nula, i
posmatrana kubna jednacina se moze zamijeniti sa dvije (iii tri) jednacine hizeg Rjesen.ie: Siobodni clan ove jednaCine je -6. Faktori slobodnog ciana su:
~tepena. Jednacine Ilizeg stepcna su kvadratna i lincarna i obje znamo rijesiti bez ~ I, 2, 3, 6 ~
Ikakvih ogranicenja.
Ako jcdnacina x 3-3x 2 +5x-6=O ima cjeJobrojnih rjesenja, tada su to neki od
3 2 navedenih osam brojeva. Neposrednom provjerom trazimo jcdno rjesenje jednacine.
Rastavimo polinol11 x _,,7x + 16x--12 na faktore:
Pro\-jeru, obie-no, poe-injcmo od manjih brojeva.
Lahko se provjerava da brojevi -1 i 1 nisu rjesenjajednacine,aii se uvrstavanjem
b~oja 2 u jcdnacinu zakljucuje daje to jedno Ije.senje. Jedno rjescnje jednacine

~ (X_2)(X2-5x+6)~
x'--3x="t-5x-6=O jc x)=2 sto je i nula po!inoma xJ -3x2 +5x-6.

Sada koristimo teoremu: Ako je a nula polbwma j(x) tada je polinom j(x) djeljiv sa
Kori~.teci ?obi\'~ni rastav po!inoma na Jijcvoj stranijednacinc,jcdnacina se rjesava
na shJedecl nacm: binomom x-a.

Kako smo pronasli jednu nulu (xl=2) polinoma x 3-3x2+5x-6, to je ovaj po\inom
(X~2)(X2-5x+6)~O <=> x-2~O, x'-5x+6~O
djeJjiv sa binomom x-2.
x ~7 5 I25 - 24 5 Ji~ 5J
I - , X 2 ,3 = --~.--- = 2~ = 2- Odrcdimo kolicnlk (x'-3x'+5x-~6):(x-2)~
Dobili smo tri IjcScnja xl=2, x2=2 ,x3=3. 3 2
(x -3x'+5x-6):(x-2) = x -x+3
x 3-2x?
Dakle, ako po!inom na lijcvoj strani kubnc jednacine rastavil110 na faktorc tada se
JjeSenja jednacinc dobivaju IjesavanjclTl lincarne i kvadratnc jednacine. ' --x?+5x-6
-x2+2x
Mo~e !i se uvij~k polinom trecc? stcpena rastaviti na f'aktore? U skupu kompleksnih Dakle, vrijedi: x'-3x'+5x-6 ~ (x-2)(x'-x+3)~
bro~eva rasta;' IJanJe svakog polll1oma teorijski je mogu6e, ali se kod velikog broja
PO;1fl~:1~~. tI:ec~g st~~cna pos:~pak .faktorizacijc komplikuje, sto otezava ljesavanje
odJO\alaJuce Jcdnacll1c na naCln pnkazan u pethodnom primjcru.
o
Ovdje na.Yodimo jO.5 jed.an nacin Ijdavanja nekih jednacina tre6eg stepena. Sada se nasa kubnajednacilla moze napisati ovako:
~)ozna:o JC da s\'akl p~!lnom n-Aog stcpena ima n !lula. Tako poJinom trc6cg stepena
lln,a tn )nule (meau kOJll)1a moze biti i jednakih). Ako su XI_ XI i X3 nuJe poJinoma (x-2)(x2-x+3) ~ 0 => x-2~O, x2-x+3~O
ax-'+bx-+cx-:-d tada se polinom moze napisati u obliku -- J J -!=Ii
J1=I2 I iF!
xj=2, x7..J ~
0:;; ~
- - - - - -----

222
Taka smo do~l_i.. do Ijesenja posmatrane jednacine;
J 50 151

----
Primjer 4: Rijesiti jednacinu x3-2x2~17x-6 = O.
Rjesenje: PotraZimo jedno cjeJobrojno rjesenje medu faktorima slobodnog clana:
I, 2, 3, 6.

Nekaje f(x) ~ x 3-2x 2-17x-6. Tada vrijedi:

f(-1)=8, f(1)=-24, f(-2)=12, f(2)=-40,f(-3)-0.

y ' +( b--Iv+
a' '\ (2a'
- - - -ab
+ c ) =0
Sti.!??s~no
do ~ule polinoma f(x). To je broj -3. Polinomje djeJjiv sa x+3. Odredimo 3/ \,27 3
kOl1c01k: (x'-2x -17x-6): (x+3).
ab
(x' -2x'-1 7x--{)):(x+3) ~ x'-5x-2 Ako uvedcmo smjcne P'"" b .', c, onda cc:mo
K'+3x 2 3
dobi!i slijedecujcdnaCinu koju ccmo z\'a!i imnonski ohlikjednaCinc treceg stepcna:
-5x2-17x-6
-5x2-15x x 3_2x 2 _ 17x--{) = (X+3)(X2-5x-2).
i +py+q=j} (***)
-2x-6
-2x--{)
Odredimo postllpak rjcsayanja kanonskc jednaCinc tl'eceg stupnja.

o
RjcScnjc Ie jcdn<lCinc traziccrno II ohJikll
Preostala dva rjesenjajednacine X3_2x2-J7x-6=O dobiju se rjesavanjem kvadratne
jednacine x 2-5x-2=O. y=u+v

x 2c5x-2-0 5 .,J25+8 5 .JD gdje Sll U i \' ncb hrojevi koje treba odrediti tako da bude zad{)\-oJjcna jednaCina ("**-). ali pored toga
X 2.3
2 2 moz.e se lr..abrati jos neki llS]OV koji moraju zadoyoJjiti ti hrojc\'i, Uyrstavanjcm :ell-' v II (Hot) dohijc SC
(u + vi
+ p(u + v) +- q '''' 0

Posmatrajmo, sada. kubnujednacinu u optcm slucaju: (311V+p)(U + v) +- (u 3+-v' + q) = O.

Ax' + BXl + ex + D "" 0 I.') Odabcrimo hrojcvc tl j v lako da hude

3uy + P =0.
Dijeljcnjcmjcdnacine (*) sa A",oO,jednacina se svodi na n0011irani oblik 1osnnVl1 toga SG, daDe, dobije :

x3 +ax 2 + bx + c=O

Uvc:dimo smjcnu Vidimo daje potrehno rijesi!i sistcmjcc1naCina

a
x=y- - 3uy +- r = 0,
3 u}+y3 =-q
j transformisimo jcdnaCinu (**) 1I noy! oblik:
da hi rijdili kanonsku jednacinu trcccg stepena (~";). Ta,] sistcirl mozel11o I'amijcnili jcdnim dmgim
sislcmom Cija ~ieScnja sadrze l:idcnja navcdcpog:

153
152
 Daj"e y~ = 1I: + VI 1jesenjcjednacinc (***) vidjcli smo u do sada navcdcllom pri izvodenju Kardanoyc
fmmllk.

u\' ~_ (~ Pokazimo daje Y2 = Uia + \'iG 2 ljeScnjcjednacine (*H). JeunostavninlllVrstavanjem u ("'**) dobije
se
Koris\cci Viclc---{)vc tonnulc za k vadmlnu jcdnaCinu. \ idimo da ;;u u' i / Ijdcnja kvadratnc jednucinc (lilO" +vla 2)3+p(llta +v]a 2)+q=
o
1'- ~- ql.-l ~ j(\ J
= 0 =Ui3CJ 3+3(llICJ )"v)a 2.,-3ll.]CJ (Via ?)2'f(vla 2/+ PUI CJ +pv[0'" 2+q=
=U1
3
cr 3 1- 3u :2 G ~vI+-311lcr \'1
2
+VI'cr 6+PUIG +pv]G 2+ q ""

~ _'1.. h)'~(J.c l'

1
=u i '-f311 1 cr \1+3ll l cr 2\-12+VI "pUla +PV1G l+q=
cijim Ijduvanjem sc dobije: t ,
'- 2 Vl2) 3) =u j }+\}+3U 11 cr \;I-'-Plll() +3u[CJ 2V?+_pV 1G 2+q=
Odarie je ",- a/-.;-\' IC-t-ll l G (311 i V ,+p)+v I cr "(3u] vl+p)+q c.-

r- r _.., -------:..:,- r-----------

if '.2
3
=UI +\j3+ Ci {UI-+VICi )(3U l v i- 1-P)+q=O
II = +'1.+ /('1.)-
V 2 11',2
+ (E.'3,J v _ ::L
V 2yl,"2j
I! q :
jtr ll! i \' 1 zadoyo!javajll gore navcdeni si~tcm.
Jcd no rjcscnjc jednacinc (*~' *) jc
Pokazimo da je i)} = lIj Ci 2 -+ \ i cr Ijescnjc jcdnacinc \ ""*).

+q =

Dobin;na fommb LOve "e Kardanova 9 formula.

Karclano\'a formula nijc pi-akticna /u racunal~jc [la sc ccsto \ rse modifikadjc u cilju jconoslavnijeg
do)aska do [~idenja.

"'-:d(aje 1.( q 'I' (

( P i
\ J

+[-, bilo koja ITijcdno;;( lreceg korijena i nckaje

II - )
\,2 \ 3 )

Vl=-:~_' Sada sc dobiju s!jedcce formuic 7.a IjdcnjajednaCinc (*H'}:

3u 1

Ako jt (J ~~
1+ i.J3 treei kOl"ijcnjedinice, ondajc ;!i~='Jl ;fi (u, - v,)
2 2 2
t -rJ3
'0 = IT Priiikom prakticnog rjda\'anja jcdnacine lreccg stcpcna pOIllOCU Kardanove formll1e najceSce se k(}ri~te
2
gornje formllle.
5
cr'\=cr,a ,0 ;; = 1 Hd.

J\jdenjajednilcinc (""**) mugu se napbali na sljcdcti naCin: Primjcr 5: Primjcnol11 Kardanovc formule rijdili jednabllll:
xJ_~'3X2+ 18x+ 140=0.
YI=UI+ V [.

Y2=UiG +v 10
RjeScnje: Do\ edimo jcdnacinu na kanollski oblik. Uvedimo sl1ljenu x = y-1.
Y.1 u l a:2 ""-vlO"
Tadaje:
(y-li -+ 3() ~1 i - ;- J8(y-l) -I- J49 =0
" Girolamo Cardal10 11 ~O 1-15 7 6, - ilaliymsKI uttm doktur kOJi .It U svt)Joj knjiZl - AI'S magna" objavio i mdodu
rjcS81 Jnja jtdnUCHlll trcccg steptml kOJ U 111\1 Je povjcnn priptclJ Tartalja ("J lcolo Tartag.lia; eea 1500--1567)
i -- 3y" -I- 3)' - 1 + 3/-- 61' -t- 3 + 18y - 18 1- 140 = 0
v} 15.y 1- 124 = O.
154 155
U dobivenom kanonskom obliku date jednacine je p""15 i Q""124.a )'=u+v, pri cemu se u i v odrectuju
primjenom Kardanovc torn-IDle: _ u, +1', i.J3(u,-v,)_ 1,805818 1,335269i
X3"-~---- ------ 0.902909 - 0,667635i

u~H-~Kir +(~r ~ V-62+-J62'+S' ~V-62+.J3844+125 2 2 2 2

Vidimo da Kardanova Jormula nema neku pra~1icnu vrijcdnost Njen znaeaj.ic teorijski jer ona pokazllje
~6~2-;-:;3969 ~ v- 621 63 ~ VI da sc ma koja jcdnaCina trcccg stepena maze rijditi na algcbarski natin. 1\fi cerno prilikom Ijcsa-vanja
kubnih jcdnacina uvijck nastojati da zaobidemo Kardanovll formulu j da jcdnacinu rijcsimo na ncki drugi
nacin.
TreCi korijcr. iz jedan 1ma slijcdctc iri vrijcdnosti:
I, ~~I+iJ3
_____._ -1~~i-J3
2
koje su U o\'om slllcaju i \ rijcdnosti vadjablc u:
Pitanja za pOllavljallje:
u("I'U2= ~:i-J3 'U3= ~1~iJ3
2 2 1. KojujednaCinu nazivamo kubna?
2. Posioji liformula za ljdaval1je kubllejednaCillc?
1z 3uv+p=0 dobiju seodgovarajucc vrijcdnosti za v:
3. ,--~laje kanonski oblik kubnejedna6ne?
v~_J:... => vl~-5,v2~ 5(l+iJ3) 'V3~_5(_1~_i.f_3_) 4. Kolikaje prakticnostJormule za rjdavanje kubnejednac.";ine?
3u 2 2 5. Kako se mogu rUe.fiti neke kubnejedna6nc bezJormule?

Vrijednosti \'arijabJe y "" u + v su:

Zadad za vjezhu:
Yr=UI+VI ="4.
Y2=Uz+v1 =2+3ij3,
Rijditi datu jednacinu:
Y3 = U3 + v J "'" 2- 31
w
J3. 7.I1.a) xl_I ~O b) x3_27~O c)x 3+1=O d) X3+g~O
7,12.a) 8xJ+27~O b) 6'h3-1~() c) 125x 3+27=O d) 27x)- J 25c~O
Konacno, koristc6i VCZll izmcdu x i y datu rclacijoIl1 >.:=y-1 dobiju sc rjescnja datcjcdnacine:
7.13. Odrediti Hijcdnost korijena:
a) Vi b) V8 c) Vi? d) J,f::] e) ~C8
7.14. Dokazati da slijedece jednacine ncmajll cjelohrojn-ih l~jcScnja:
a) x'-3x3-x-l o=O b) 2Xl-X2-6x-5~O
Primjer 6: Primjcnom Kardanoyc f-ormulc rijesitijcdnacinu: >.:3-2x----2=0. c) x 5-3x+3 ~ 0 d) 3X5-X+4c~O
7.15. Pro\jeriti da Ii Sll dati brojevi rjcsenja date jednacinc:
Rjdienje: Jcdnacinajc u kanonskom obliku iz koga citamo: p = -2, q = ~2. Primjenom Kardanovc formu!e a) x 3-19x+30=O ; [2,~-5,3} b) x3~3x1-33x+35=O ;{-5, 1, 7}
odredimo \1, a zatim Y. pa onda izracunajmo x=u+v:

Ako je dato jccino !jeSenjc kllbnc jcdnacine odrediti prcostala dva (jesenja:
7~ 3 7
7.16.a) xO-5x~-2x+24~O, xl~3 0) -2x +13x~-IGx+5~O, xl~5
7.17.a) x 3_6x1 +21 x-26=O, x1=2+31 b) 3x 3-23x2+132x-170=O,Xl=3-5i
.----- r-c-- 7.18. Ako je dato jedno ;jcscnjc kubnc jcdnacine odrcditi wijednost para metra m i
= \/1 + 1,13855 = \/2,13855 = 1,288J68
preostala dl!a ljesenja:
-2 a) mx 3-+3x 2+1=O,akojex]=1. b) x3+ 3mx+'l=O,akojexj=-1.
.~~-C-~ 0.517450 1
3.865104 c) x 3-+3x +m=O, akoje xl=--2. d) 6x3-2mx2+x-l=O,akojcx1=1.
7.19. Rastay]janjem na faktorc rijcsiti jednacinc:
Xi = U 1 -I- Vi = 1,288368 + 0.517450 = L805818. a) X3 +X 2 +X+J=O b) x3_x 2+x_l=O
c) X3+ 2x2--x_2-=O d) 6xJ +7x 1--1=O

156 157
 7.20. TragajuCi zajednim rjesenjem meau faktorima slobodnog Clana rijesiti
jednacinu: Prilikom Ijesavanja simetricne jednaCine uvijck 5e moze dobiti novajednacina S 01zi111
a) x3-x2-5x-3=O b) x 3-5x2+x+7=O stepenom. Kako 5e to radi pokaza6emo odvojeno za simetricne jednacine s neparnim i
3 2 s parnirn stepenom.
c) x -8x +25x-26=O d) X4+X3_2x2-4x-8=0
7.21. RijeSiti date jednacine:
3
a) x -x2 :"'-8x+12=O b) x 3-9x'+27x-27=0
3 2
c) X +X +X_3=O d) x'-9x'+16x---14=0
722. Dovesti na ka1"10115ki oblikjednaCinu:
3
a) x -3,,'-x+ 12=0 3
b) 2x -9x'+27x-I=0 Rjcscnje: Navedena jednacina ima jednake simetricnc koeficijente i stepen neparan.
Nije tcsko zakljuciti da svaka simetricna jednacina neparnog stepena ima jedno
Primjcno!1l Kardanovc tommie rijdi jednaClnu~ rjescnje xl= -1. To znaci da sc lijcva strana ovakve jednacine maze rastaviti n3
l'aktore pri cemu je jedan faktor (x+ 1). Drugi [aktor treba odrediti i on ima stepen 1,a
7.23.a) x 3-3x-..2=0 b) x~+5x-6=O
jedan rnanji od stepena prvobitne jcdnacine. U nasem primjeru drugi faktor je stepena
7.24.a) 3x3-8x,8=C() b) x3-3x-3=0.
dva.
Rijc.siti jednacine: (x+ I )(X2_X+ 1)-2x(x+ 1)=0
7.25.a) X3 + J 5x + 124 = D. b) x3 -12x+ 16=0.
3 2
c) x -3x -x+3=O. d) x3 - Sx- 8 = 0 . <0> (x+1)(x2-x+I-2x)~0 Q (x+l)(x'-3x+l)=O
3 2
7.26.a) x +6x +6x-13=O b) x3 +6x2 +9x+4=.o.
3 2
7.27.a) x -9x +23x-15=O x+l~O, x2-3x+l=O => xl~-I,x ~ 3. .J9=4
2.J 2 2
b) x3_3ax 2 +(2a 2 _3b 2 )x--2a? b+ 3ab 2 +2h 3 = O.
Tako smo dosli do Jjesenja date simclricne, kubne jednacine.
7.28.0drediti n, bEZ tako dajednacina x-'+ax?"-5x+b=O ima dva rjesenja: xl =2 i
X2 = -I, a zatim odrediti i trcce Ijcsenje x3'
4
Primjcr 2: Rijditj jcdnacinu 3x + 4x3 - 14x2 + 4x + 3 = O.

Rjesenjc: Jednacinaje simclricna sa parnim stepenom. Podijelimo je sa x 2 (glavni dio

srcdnjeg claIm):
> 3x2 +4x-14+'+ 3 =.0
7.3. JcdnaCina yiseg rcda sa simetricnim kocficijentima x

Posmatrajmo k0e11cijente jednaCine O 3(X2 +_I_I+4(x+~1-14~O

x
1
) \. x)
O 3lx + ~x)1,2I +4 ( x+ !-x)I1-20 = 0 .
f

Uvocl'enjcm smjene (x + ~1=

X)
t posljednjajednacina se transformiSe u kvadratnu

To SU, redom, brojevi 7,3,2,2,3,7.

jcdnacinu po varijabli t, zbog x 2 + ~ = t 2 -1 :
r
Uocavamo da je prvi koeficijcnt jednak posljednjem, drugi je jednak
predp05ljcdnjem, tred sa lijeve strane jednak je trecem sa desne strane (i tako redom 3(2 +4t-20=0 => {, ~ - 4 Jl6~:-240 --4 )256 - 4 16
ako je jednaeina \'iseg stepena). Ako zamislimo da sma sve koeficUcntc prcdstavili na ',- 6 6 6
brojnoj pravoj i ako uoeimo srednji koeficUent (ako je broj kaeficijenata neparan) iii Otudaje: 10
t,=2,{=-_.
srcdisnju tacku izmedu d\'aju srednjih kocficijenata (ako je braj koeficijenata paran), 2 3
tada SLl simetricni koeficijenti U odnosu na srcdnji koefic~jent, odnosno zamisljenu
tacku jednaki. Sada se dobiju clvDe jednacinc po x, koje se svode na kvadratne:
lednacina Ucdnadzba) s jcdnakim simetricnim kociicijentima nazi\'a se simetricna
jednacina (jednadzba). - '
158 159
 x 2+1 =2x x2-2x+I=0 => (x_I)' =0
Vratimo se uvedeooj smjeni gdje smo lIvelj varijablu t i odredimo vrijednosti
Xj=x2=1. varijable x:
(X+~)=-130 => 3x2+3=-IOx => 3x2+10x+3=O (x+ ~)=-8 => x'+1 =-8x => X
2
"i8x+I=O

=>
loJiOO-=3ii _ -IOJ64 -10 8 - 8 "'64 - 4 - 8 J60 -82'J'15
~
XH
6 6 => X 2 ,3 = -4 -../15.
6 2 2 2

( x+l !=5 =>

- - 7 R--IJCSltI
P rImJcr....,: "- - JC
- d"-
nacmu ...0 x '+5 X4- I'_JX1--. 13 X2," ",= 0 .
-,)X,+0 X)

Rjesenjc: Jednacina 1ma simetricnc koeficijente i neparnogje stepena, pajejedno X 4 ,5

2 2
ojena rjesenje XI = ~1. Polinom na Iljevoj strani jednacine djeljiv je sa x+ 1.
Odredimo ovaj kolicnik:
(2x'+5x4 "13x3-13x'+5x+2):(x+ I) = 2x4 +3x3-16x'+3x+2
2x5 +2x4 Pitanja za ponGrfjanje:
-----4-----::;- ?
3x4"" 13,c"13x-+5x+2
3x +3x-' 1. Kakvujednaanu nazivamo simctricnajedllaCina?
2. Kaje rjeCl~jc ima simcfricnajedl!aCina ,!cparnog sfcpcna?
3. Kako se smanjuje stcpen simetricnejcdno(inc s ncpamim slcpenom?
- - - "-"---_._- 4, Kry'ije postupak 17'davaJ?ja simetricnejednaCinc sparnim stepcnom?
3x2+5x+2
3x2+3x
2x+2
2x+2 Zadad za vjezhn:

Preosta!a dcscnja datejednacine su i rjc.scnjajcdnacine cetvrtog stepena: 7.29, KOjl~ vrijednost mora lmati parametar J1l da bi data jednacina bila simetricna:
" 2x4+3x3-16x2+3x+2=O, , 1-.)X'j 1= 0
a ) mx ,-.)X 0, I)
) .lX''+ mx~-
0 '7 " 0
. xt'_)=
d) 6x4-xJ+5x2~mx+6=O
4 3 2
c) 2x +5x +44x +mx+2=O
Ponovo smo dobi!i simetricnu jednacinu, sarno je stepeo jednacine za jedan nizi i
paran broj. Podijciimo jcdnacinu sa x 2 , (vidi srednji clan jednaCine): 7.30. Rijesiti simetricnc jcdnacine:
,
2x+3x-16 T - + 2 ,3 2_-O <=> (2 I) +
2x+- z
3( x +I)- '16-0
--
a) x3-3x'-3x+ I ~ 0'
c) 3x 3-7x 2_7x-l-:) = 0
b) 2x3t_X2+X+2~O
d) x1-4x'+4x-I~O
x A X x

q 2(x+~r-4+3(x+l)-16=O_ RUditi date jcdnaCine:

7_3 La) x'_x 2-4xc 4=O
x J \ x b) 2x 3";"7x2 +7x+2 c-;::O
( 1)_
Uyodenjem smjcnc I x -+ - -t pos!jednja jcdnac.ina se transfonnisc u kyadratnu
7,32,3) x1+x J --4x:+x+ I=-0
7.33,*a) x~+x35x-5=O
b) 6X4_!'5:.\? .. <)8x?"1-5x~6=O
b) 6x4 _x 3 -1-5x 2-x-J ~~O
\ x 7.34.*a) x~+2xJ-16x2-2x-L15=O b) X4_ 1-5x 2+4x+ 12'.;.:0
jednacinu po t: 7.35. *a) 2X4~7x 3_2x 2 + 13x-i-6=O b) :\4 -I Ox'-r-43x 2---66x+50'=O
;:=? ! 1,2
- 3 ,19 + 160
:::::: _ _-.C-:-
-3AA 313
- - - - - - =., " - - - -
4 _4 4

160
16l
 RjeS:Cllje: TransformiSimo drugu jednacinu:

~18
(x + Y)(X2 - "y + yO) ~ 18
x xy -~y
l'
12(x' -xl'+ y')
---~ ....-~18 2(x'-xy+/) = 3xy
xy

8. SISTEMI (SUSTAVI) KVADRATNIH JEDNACINA 2x2-5xy+2/= o.

)
Aka, sada, y;;;;: 12-x dobiveno iz prvc jednacine sistema, zamijenimo u
transfonnisanu drugujednacinu, imamo:
8.1. Sistemi jcdnacina sa dvijc nepoznat. od kojih ie jcdll3
prvog a jcdna drugog stepena 2x?' -5xy+2/=O ;> 2x2 Sx( 12-x)+2( 12-x)' ~ 0
;> 2x'-60x+Sx2+2( 14424x+x')~0 -:> 2X2_60x+5x7.+288,-48x+2x2= 0
Konjunkcija od dvije jednacinc s dvije ncpoznatc naziva se sistcm sastavijen od
ovih dviju jcdnacina. Rjesenje sistemajc simp uredenih parova, takav da svaki par iz
tog skupa zadovoJjava abje jednacine sistema.
Sistcm od d\'ijc jednacinc od kojih jc jcdna jinearna,a druga k\'adratna ljcsava se
mctodom supstitucije (zamjene). Jedna nepoznata se iz linearne jcdnacine izrazi
pomo6u druge i izvrsi se zan~jcna u kvadratnu jcdnacinu. Na taj naciIl se doLi va
jedna kYadratnajcdnacina s jcdnolTl ncpoznatol11 cije namje ~jesavaflje poznalo. Rezultat: (4, 8), (8, 4).

Pl'imjcr 1: RijeSiti sistcm jednaCina Zadaci za vjczbu:

x+v-6 ~ 0
" . -0
x"y-2(xy+2) 8.0!. Provjcriti da [i jc dati uredcni par (x, y) Jjesenje datog sistema:
a) 2x+Sy-S ,(-1,2) b) x-3y~ 14,(3,2)
njeScnje: Iz !inearne jcdnacine je Y".=6,,- x.. Zal11ijenimo dobivenu vrijcdnost za y u xy+2~0 x'-SOy' ~ 200
kvadratnu jednacinu:
x:+/-2(xy+2)~0 ;> x'+(6x)'-2[x(6-x);21~0 RijeSiti dati sistem jedllaCina:
8.02.a) x-2y-2~0 b) x+y~ 3
xy -12~0 3x'-2y' ~ 10

8.03.a) 5x+3y-16~0 b) x'~y ~ I

x 2 +x-5y+4;;;;:O x-y+5 ~ 0
Kako jc y~-;:;;6 x to vrijedi:
y,
6-2 ~ 4,
~ 6-x,~ 8.04.a) x'+y'-2S~O b) x2+xy~IO
~ 6-X2 ~ 64 ~ 2.
Y2 3x~y~15 2x+y+7~O

Rczultat: Postoje ch-a rjesenja sistema ito (2, 4) i (4, 2),

8.0S.a) 2x'-3xy-y'+2x-2y+I~0 b) 5xy+3x2-4y'~38
2x-3y+I=O x-y-2
frimjer 2: Rijesiti sistemjednacina
x + Y ~ 12 b) x+y~4

x2
v 2 x3 +i Cc 28
-+-' ~18 -----~.--

J!. x

162 163
 Primjer 2: RijeSiti sistemjednacina
8.07.a) x 2+y'=5a 2 b) x+v=2a . X3+y'~ 7
x-y=a x2-2a2~/=2
xy(x+y) ~ 2

Rjesenjc: Transforrnirajmo drugu jednacinn sistema na sljedeci nacin:

3~ "~'3 ~~3!'
X +y' = 7 x'+y~=7 x"+y =7 x'+3x"'y+. xy-+y"=J
2
xy(x+y) = -2 > x y+x/= -2 > 3x'Y+3x/= -6 > xy(x+y) = -2
8.2. Sistcmi (sustavi) kvadratnih jeduacina (jednad'zbi) sa dvijc
ncpoznate u slucaju da su objc jcdnaCinc nclinearnc
(x+y)3=1 x+y=l y= l-x
Ako su obje jednacine u sistemu kvadratne, kaZell10 daje dat sistcm kvadratnih > xy1 =2 > xy=-2 x( 1-x)=-2
jednacina. Pokazllno kako se r:jesavaju jednosta"\"lliji sistemi kvadratnih jednacina:
v~l-x y=1-x y= I-x
Prirnjer 1: Rijesiti sistemjednacina > ;"_x2+2=O > x2-x-2=0 <=> Xj= -J, x2=2
x2+/= 68
xy= 16 Yl=2 y, ~-I
x]=-l, x2=2 Rezultat: (-I, 2), (2, -1).
Rjesenje: Ako se pn:oj jednaCini dada druga prethodno pOlllllozena sa 2, dobije se
kvadratnajednacina:
x'+2xy+y'= 100.
Ako se od prve jednacine oduzme druga prcthodno pomnozcna sa 2, dobije se Primjer 3: Rijesiti system jcdnacina
kvadratna jednacina: X2~. 5xy + 6v 2 "'" 0
Sada mozemo pisati:
2
x _2xY+/=36. y'
'x' + = 10
2
x +l=68 x 2+2xy+/=100 (x+y)2~IOO x+y=lO
xy~16 x2-2xY+l~ 36 (x-y)2~36

-
> > .;. x--y =:t=6 Rjesenje: Podijcjimo prvnjedn'aCinu sistema sa :/*O .. Tako se dobije
(~r 5. ~ + 6 = 0 . Uvodenjem smjene ~ ~ t, posljednjajednacina se
Posmatrani sistem kvadratnih jednacina "raspao" se na s!jcdcCa cetiri sistema
!inearnih jcdnacina tije nam je rjesavanjc poznato 17 pr\'og razreda: transformise u kvadratnu po t:
x+y~IO 2F16 x~8 t' - 5t + 6 ~ O.
x-y=6 > 2y= 4 > y~2 Prve Ijcsenjc je (8, 2). Rjesenja ove jednaclne su t] = 2, t2 = 3,

x+y~IO 2x=4 x~2 Zamjenom dobijene vrijednosti za t U llvedenu smjcnu, dohije se:
x-y~ -{i ) 2y=16 > y~8 Drugo rjescnjejc (2, 8). x x
-~2,-=3,odnosno,F2Y.F3y. (*)
y y
x+yeIO 2x=-4 x=-2 KoristeCi posljednjc vezc izmedu varijabli i uYfstavanjem II drugu jednacinu
x-y~ 6 > 2y=-16 > y = 8. Treec rjcscnje je (-2, -8). sistema, dobije se:
r;:
4/+/= 10 > 5v2 = 10 YI,2= ;J2
x+y= 10 2x ~-16 x=-8
x-y ~ .. 6 - 4 9y'+y'~10 > J(ly' =1 0 Y3.4 ~ 1
> 2y~ > y = -2. Cetvrto rjesenje 5e (-8, 2).

164 165
Zamjenolll dobijenih vrijcdnosti u (*) dobijcmo vrijednosli varijable x: 4
Dobilismodaje y=4x i y=-"Sx. (**)
Xl 2 "
= 212, XH0,
= 3.
Koristcnjc!ll ovih veza izmedu varijabli, iz drugc jednacinc sistema dobije se:
Rezultat: (2.[2, Ii ),( - 2,/2, ",/2), (3, I), (-3, -1).
2x1 +8x2+ 16x2 = 26 ::> 26x2 = 26 ::> x2 = 1 => X!.2 = 1.
') 8") 16 ? 2 ")
Primjcr 4: Rijesiti sisternjednacina: 2x-~---x- +-x- =26 ::> 26x'=2625 :> x-=25 => X3,4=5.
2= 37 5 25
x2+xv+2v
.., -' -' 2
2X~T2x);+y = 26
Iz dobijenih vrijednosti za x j (**) dobijemo: YI,2= 4, Y3 = -.4, Y4 = 4.

RCZllltat: (1, 4), (,,1,-4), (5,-4),(5, 4).

Rjdcnje 1: Sabiranjem, a zatim oduzimanjcm ad prvc drugejcdnacinc, dobijc se:

X2+xy+ 2y 2=37 X2+xy+/~-= 21

l'rimjcr 5: Naci rcalna tjesenja datog sistemajednacina:
3x2+3xy+3/""'63 1:3
2X2+lxy -i-y~=26 ::> _Xl-xy-l-/ = ! 1 ;> -x'-xy+y' ~ 11 x' I\Xy_6=y3.
xy+24= -
y X

2V2~ 32 /=16 VI2 = 4 Rjcscnjc: Mnozcnjem jednacina sistema dobije se:

x~ ;-xY-~~l= 21 :> x 2+xy=5 x'+4~"':5 ~ 0, x' -4x-5=O
(xy+24 )(xy-6) = x 2y' (xy)' - 6xy + 24xy -- 144 = (xy)'
18xy= 144 => xy= 8.

Zamjenom xy=8 U objc jednacine sistema dobUc se novi sistem:

Sistem ima cetiri ljescnja: (-5, 4), (1,4), (5, -4), (-1, ~--4).

r
J
8+24=~
Y ;>
x
3
= 32y1
;>
<. =-~.~~l
,,' 2x
;> (i;J ~ 16
y!
--.1
X
1

Rjdcnjc 2: Sabiranjcm, a zatirn oduzimanjem od prvc druge jednacine, dobije se: v

3 y3 = 2x J
8-6~'-~
x
y" =2x y3 = 2x J
21'=37 /(-26) -26x2~26XV--52y2 = 37+--26)
2x' '-2xy+y'=26 /(37) 74x2+74xy-t-37Y'=26.37 ':'~21 x = 2y ')'
v ~ :>

Sabiranjcl11 jednaCina i prcpisi \'anjc-m druge dobije se ek vi\ aJentni system: >=2xJ y3 = 4y

48x2+48xy.. 15y'~ 0
2x2 +2xy+y'", 26 x=:2y 1 x[7=4, X~4
>- '"
=+4l (

YI =: -2, )'2 = 2. J Y1 = ~2, Y2 = 2 J

Dijcljenjcm prve jcdnacine sistema sa -/ dobije se jcdnacina
( \2 Rezllital: (-4,2), (4, -2), (4, 2), (-4, 2).
lx' x
16,-1 +16--5~O
\y) y
koja sc u\"odcnjem smjene .::. = f transformise u kyadratnu po t: Primjcr 6: Izracunati drugi korijcn kOlllplcksnog broja 8~6i.
y
16t'+ 16t-5=0. Rjdcnjc: Trcba odrcditi kompleksan broj z=x+yi za koji vrijedi
Rjescnja ove jcdnacine Sll t] =-
1
J t2
5
= - -. (x + yi)' ~ 8- 6i.
-- -4 4

166 167
Koristeci operaclje sa komplcksnim brojcvima i dcfinicijujednakosti dva kompieksna
broja dobije se:
8.10.a)
xy-x-y=29 f
;
2X2 +xv-2x- .:v=5 I
1 x' + y2 - (x + y) = 72,
b)
2 2 3. 0.0 I~
x "- <'T-.:.x+.J}'= J
(x2-y') + 2xyi ~ 8 - 6i
x +2xyi--/
x~
,
=

- y 2 = 8}
8--6i
x' ~ y' ~ 8}. 8.1I.a)
2x-, +xy- y 2 = 0 1 b)
2
12x -7xy-12y =O!
) 'I
)
2xy ~ ~6 XY= -3 x' +y' -10)'+21 =OJ X 2. + y2 _ 2x - J 4 y = 0,I .

2
x + y' = 10 } x' + y' -lOy + 20 = 01
Elminacijom varijabJe y dobije se 8.12.a) b) ,
x+xy+}'-7=Oj
2
x -- .~ = 8 ::::? x4-8x2_9=O ::.:) XI,2 = 3 , ( X3,4 = i ).
x' x 2 -xy+ 2y 2=01 2X2 + v2 0 1
;\"1-' - ::::0

Zarnjenom realnih vrtjednosti varijable x u drugu jednaCinu sistema dobiju se 8.13.a) b) " (
vrijednosti y: 2X2 +3.xy- 5y 2 =oJ 2X2 --3xy+ y2 = OJ
xy(x+y)=301 (x' + /)(x +
3
'/)=1801
Postoje dva komplcksna broja koji su korijeni broja 8-6i i to:z;=3-i,Z2=---3+i.
8.14.a)
. x 3 + y3 = 35 J b)
x+y=4 J
(x+3y-2)' -4(x+3y~2)-11=0 }
8.15.a)
x' +2xy+3y' =24
9x2~24xy+ 16)"2 =54-3(3x-4y)1
Pitanja za ponaJ'ljanje: b) X2 _xy+y2=7 J
1.
2.
Sia je sistem jednac';ina?
Koje me/ode l:jdavanja sistema jednaCina poznajes? 3x'y' _3y2 +5xv~6=0 1
X2 +XV+~yl_X_..!..y=21
'4 2
3. Staje rjese,~je sistemajednaCina sa dvije nepoznate?
8.16.*a) 'f b)
3x2y2_4y"2+3xy-2~-o;OJ ..!..x2-xY+l+2Y-X=3JI
4. Kojom metodom se ':jesava sistem od jedne !ineame i jedne kvadratne 4 ..
iednaCine?
5. Koliko ':ieenja ima sis/em od dvije kvadratnejednaCine sa dvije nepoznate?
8.17. Odrediti drugi korijen kompleksnog broja 1+4i j5- .

Zadaci za vjezhu:

8.08. Odrediti rjesenja datog sistema:

a) y'~ 12x b) 2x 2 3y'+ 19~0
2
x +/= 45 3y'-8x-II =0

RijcSiti date sisteme jednacina:

2 +y2 2S1
8.09.a)
x
xy~12
J

168 169
 x+3 2: 0 x2:-3
x-2
--- ~O
-- => -;g~ x2: 2.

Daklc. ako data iracionalna jednacina ima tjesenja, svako od tih rjeser\ja mora biti
veee ili jcdnako broju dva.

U iracionalnoj jednacini sa Vise korijena, svaka potkorjcna velicina korijena sa

9. IRACIONALNE JEDNACINE (JEDNADZBE) parnil1l eksponentol11 mora biti ncnegativna.

Oblast deiiniranosti (domena) iraciona!nc jcdnacine, obicno, se odredi prije r~jenog

9.1. Pojam iracionalnc jcdll3cine Uednadzbc) Ijesavanju, a kasnijc kada se odl'ede vrijcdnosti varijab!e koje bi magic biti rjesenjc,
prO\jcri se da Ii pripadaju domenL
lednaCine II kojima se nepoznata (varijabla) nalazi pod znakol11 korijena
naziva se iracionalna jcunaCina. Na primjcr, prve tri medu slijcdecim jcdnacina su
iracionatne, a cetvrta nije iraciona!na. Primjer 1: RijcSiti jednacinu

x .. 3-2=0,
Rjdcnjc: Jednacinajc definirana ako je korijen koji se pojavljujc u n.1oj
Ako je eksponcnt korijena u iracionalnoj jednacini paran broj, smatramo da se radl aril!l:lcticki. To znaci oa njcgova potkoljcna vclicinu kao i njegova \']'ijcdnost
o aritmetickolll korijenu, sto znaci da njegovu potkorjcna veiicina mora biLi l1loraju biti ncncgativni bro.1evi:
ncnegati\'un broj (po ziti van iii jcdnak nuli). Ako je u iraciollalnoj jednacini I T 3x ~ 0 I - x ~ o.
pojavljl1jc korijen sa ncparnim cksponcntom, njegova potkol:jena velicina moze bitt
i poziti\'na i ncgativna i jednaka nuli. Rjcsa\'ajuci gornji sistem nejednacina, dobije se:
Proubl\-ajuci iracionalne jcdllucinc llIi ccmo sc, ug!avllom, ograniciti na one I
iracionalnc jednacinc u kojima imamo samo kvadraLnc korijene, U isto vrijeme I +3X~O} q x2:--
3
yodice sc raCllna da se pri !jesavanju iracionalnih jednacina nailazi samo na one l-x~O
x:S; 1
tipovejednacina cije ljdu\'anje smo upoznuli (linearne, kvadratne i neke specijalne
jednacillc viseg stepcna).
Za razliku od svih do sad a upoznatih jednacina, kod iracionalnih jcdnacina K.vadriranjem obje strane date iral.:ionalne jednacine dobija se no\'a jednad:l.ba
llaglascllo se mora voditi racuna 0 tome pod koj 1m uvjetima je jedllacina (koja, po pravilu, nijc ekvivaJentna pocetnoj i cija ljcSenja ne ITIOr;;\ju biti i rjescnja
(jednadzba) dcfi!lirana, prvobitnejednadzbc, ali svako tjesenje prvobilnejednadzbeje i ljesenje dobijcnc):

Iracionalna jednacina
=> (JI+3xJ' ~(I_X)2 1+3x=! 2x+x2
.Jx-3 -2~O
-=> x2-5x==0 Xl ~ 0, X2~5.
jc dcfinirana ako jc x-3:2: 0 , odnosllo ako je x2:3.

Jrac iOllalna jednacina

Dobijcnl brojevi i 5 su "kandidati" za ljesenja date iracionalne jcdnacine. Da Ii Sll
oba broja Ijesenje, jedan od njih iii cak ni jedan, to ccmo saznati ako prmjerimo da
+ +2=0 Ii pripadaju njcnoj domeni.
ddlniran3 jc za s\'c vrijcdnosti varijable x za koje jc x+22:0, odnosno ako je x:2:-2, Pry i braj (Xj=O) nalazi se izmeou minus jcdnc lreeine i broja jedan, pa je on
Ijesenjc posmatrane jcdnacine, Drugi braj (x2=5) nijc rjesenjc nase jednacinc,
lednacina Rjcscnjc jednacine je x=O.
dcfil1irana jeako Sll ispunjeni uyjeti x+3~0 ! x;,,"22:.0.To mac! da njena rjesenja
trcba trazlti meau JjeScnj ima sisteiiia jcdnacina:
170 171
 Medutirn, sarno prvi od ovih brQjeva pripada i domeni jednacine (2). Jednacina 1ma
jedno rjesenje x=6.

Ponckad je jednostavnlje (i hrzc) odrediti brojevc koji bi mog!i biti tjcscnja pocetne
9.2. Iradonalne jednaCine (jednadzbe) u kojima so pojavljuje fiW, iracionalnc jednacine (ne odreaujuCi njcnu dornenu), a zatirn neposrednim
gdje je f(x) funkcija prvog iii drugog stepena(stupnja) uvrstavanjem tih brojeva t1 polaznu jednacinu ustanoviti da Ii je neki od njih l:jesenje
Hi nije.

Ovdje cerna Jjcsavati iradonalnc jcdnaCinc u kojima sc pojavljuje kvadratni Navedcni zadatak llkaznje !lam da je potreban oprez pri odredivanju domenc
korijen iz f(x), pri cemu cemo dozvoliti da f(x) bude polinom prvog iii drugog iraejonalne jednac.ine i pri odrcolvanju njenih !jdcnja. Isto\Tcmeno nam se ukazujc
stepena. nacin na koji mozerno odreditl Ijesenja iracionalne jcdnacinc bez prethodnog
odredivanja njcne domene. Da hi to uradi]i potrehno jc c]iminiranjcm korijena doci
Primjer 1: Rijesitijednacinu do brojeva koji bi mog!i biti ljesenja jednaClne, a za1im proYjcriti za syaki (waj bn~j
3.Jx+'3-~ ~7, posebno cia Jije rjesenje iii nijc.
( I)
Rjesenjc: Odredimo domenu jednaCine: 1
x+3::::0 X2~J Primjer 2: Rijditi jednacinu: 2,/1 _. x = X _. 2.
x-2~O => x~ 2 => x;, 2.
~-.--".

Rjesenje: Kvadriranjemjcdnacine dobije se

RjeScnje jednacine mora biti vece iii jednako broju dva.
Da bi se oslobodili korijena, prebacirno jcdan korijen sa lijevc strane na desnu i zatim 4(I-x') ~ (x-2)' 4'~X2 = x 2 -- ilx + 4
kvadrirajmo jednacinu: 5X2.~ 4x = 0 x(5x,,4) ~ 0 ~>

3Fx+3 ~ 7+~ (3Jx+3)2 ~(7 + Jx-2)'

~ Provjcrimo cia IiSll dobijcni brojcvi ljcscrua datc jcdnacine. U\Tstavanjem nijcdnosti
=;> 9(x+3)=49+14~x-2+x-2 8x-20~ 14Jx-2 =;> x=O n3 lijevoj strani jednaCine, dobija se hroj 2, a n3 desnoj ~2. Znaci da broj 0 !1ijc
=> (2) rjesenje jednacinc.
Ako u datn jcdnaCinu uvrstimo drugi broj ex
=0,8) ponoyo ce sc lla raz111m stranama
jednacine naci dva Sllprotna broja. Ni O\'~~ broj nije Ije.senje jednacine.
Dobijena jednacina (2) nije ekvivalentna pocetnoj jednacini (l}. Kako korijen u
Daklc, posmatranajednaCina ncma ljdenja,
jednaCini (2) mora biti aritmeticki, to je domena jednacine (2) rjesenje slijedeceg
sistema nejednacina: ~---2-

x,,-2 ;, 0 x2:2 x~2 Primjcr 3: Rijesiti jednac-inu: .,.j 4 - 6x - x = x ' 4

4x-IO;'0 2xc 5 x~2,5 x>2,5.
Rjcscnje: Datajcdnacinaje ckyiv3Jc.ntna slijcdecem sistcmu:
Da bi dosti do trazenog rjeSenjajednacine (1), nastaYljamo rjes3v3nje jednaCinc (2). x+4 ;> 0
4-6x-x' ~ (x+4)' ,
Kvadriranjem ovejednacine dohije se:

(4x-IO) =(7 x-2)

, J~- 2
=> 16x'-80x+100 ~ 49(x-,2)
cijim rjesavanjem dolazimo do l:jesenjajednacine:

x-H l::::0 x;' -4 x ~ ---4

16x2,-80x+ I 00 ~ 49x-98 => 16x2-129x+198 = 0 ~-6k'X' cc (x+4)' <c:> 4-6x-x' ~ ,,",8x+ 16 .."> x'!+7x+6:::cO :....0:> x= . 1,

129 .)129' - 4 16198 129 63

x l ,2 ::::: ... ~.- .. -.. ---~- 32 RjcSenje jednacine jc x = -1.
32

Da Ii su dobijeni brojevi ljesenja date jeanacine?"Na prvi poglcd.ril0g1i bi zakljllciti da

Pdmjcr 4: RijeSiti jcdnatillu; ,jx...;, 5.;. +8 7
jesu jer su oba broja veea od dva j pripadaju domeni jednatine (1).
172 173
Rjcsenje: Datajednacinaje definisana aka vrijedi:
Rjesenje: Domena date jednacine je skup fjesenja sistema nejednacina:
x+5;,0 x;'-5 3
x;?:-~
2x +8 ~ () :::::> x:2:--4 => x ~ --4, IIX+3;'0] II
2- x;?: () x~2
Pod us!ovom da je x?--4 jednacil1u se kvadrira i dobijc se: ~>

x + 5 + 2.Jx + 5 -J2x ;'-8 -+ 2x + 8:::: 49 ,

9x+7;>0 r x>---
7
x-2~OJ 9
2,/x+512x+8;:::. 36-3x (*) x;,2
Ponovnim kvadriranjem, liZ novi USIOV daje i x:S:;12, dobije se: Iz datih uslova se vidi da samo broj 2 moze biti rjesenjc jednacine. Sadajc naj lakse
provjeriti da Ii je ovaj broj Ijesenje iii nije. UHstavanjcm x=2 u jednacinu dobije
4(x+5 )(2x+8) ~ (36-3x)2 se:

8(x2+9x+20) ~ 1296-216x+9x'
=> 5=5.
9x'-288x+ IU6 ~ 0 ~> Xl~ 4, x2 ~ 284.
Dakle, x=2 jeste rjeSenje date iracionalne jednacine.
Drugi broj ne pripada domeni jednacine (*), pajednacina ima sarno Jedno ljesenjc
F4. llrimjer 7: Rijesiti jednacinu x - Fx - 6 = O.

Primjcr 5: Rijesili jednacinu: ,/-; -i- to -,}x + 3 = .J 4x - 23 . Rjesenjc: Uvodenjem smjene x = t 2 , t2.0, datajednacina postaje kvadratna po t:
1Ji+2"4 15
Rjeselljc: Domena date jednacine jc sLup ljdcnja sistema: t' - t - 6 =0 11,2 ::::::
2 2
:-::+10 2: () x ;'10 Negati\'na nijednost \'arijable t ne odgovara posiavljenom uslovu, paje x=9 jedino
x+3 ? 0 x ;?:-3 Ijesenjc date jednacine.
4x-23;' 0 x :<: 23/4 => x2>23/4.

K vadriranjcm date jcdnacinc i srcdi'var~elll, dobije sc:

x+ !O-2.J;-~~-lO--Jx+3+x+3 = 4x~23 Rjcscnjc: Uvodenjcm smjene x 2-x+9 =t2, t:::::O, datajednacina postaje kvadratna po
'"1" 10 . ../x+J = 2x-36 I: (2) t, pa se dobije:

.[t+TO--/;-=i-3 = 18-x ,,2 -I J: 7

t2+t-12~O
(x+ I0)(x+3) ~ (18x)' 2
x?+13x+30 = 324-36x-t-x2 => 49x= 294 ;0::> x=6. U\Tstavanjcm dobijenc vrijednosti za t (t=3) dobije se nova Izvadratnajednacina
i njcnim rjesavanjem nalazimo:
!\cposrcdnom prO\jcrom dobijcne nijednosti za x uV'jeravamo sc da je x=6 l:ieSe!~e x 2--x+9 = 9 => Xl -x = 0 =>
date jednaCine.
U\Tstavanjem dobijcnih \'rijcdnosti za x II polaznu jcdnacinu utvratycmo da su oba
broja ljescnja.
Rezul1"at: xc {O, i}.
Prim.ler 6: RijeSiti jcdi13cinu: '\iTl.\' T 3 - ,/2 - x ::::c \;'~ - 2

174 175
 Pitanja za ponavljanje: 9.16. 2~ - -Jx+2 --J5x-IO ~ 0 9.17 . ..[3;+4 - -J5x+ 5 ~ 3-J2x+ I
9.18. ..r;:;I + -J 4x+ 13 ~ ..)7;;-;;;' + &:"2
1. KakvujednaCinu nazivamo iracionalnajednafina?
2. Staje domena iracionalnejednaCinc? 9.19. -Jllx+3-~~-J9x+7-l";=2
3. Kako odredl(jemo domenu iracionalne jednaCine? 9.20. ,!lx' -I +)x' -3x-2~)2x2 +2x+3+ -x+2
4. Kako se oslobaaamo korUena u iracionalnoj jednaCini?
5. Da Ii se In'adriranjemjednaCine dohija ekl'ivalentnajednaCina?
6. Sta freba uraditi u iracionalnoj jcdnaCini prije njenog In'adriranja?
Rijesiti datujednacinu:

9.21. F+x)x' +24 ~x+1 9.22. j;+3-4-Jx-1 +.J8+x-6~ ~ I

9.24.
Zadaci za vjcihu:
~+~ 2
9.1. Odrcditi oblast definisanosti date iracionalnc jednacine: 9.2S. 9.26.
-J2+x--J2-x x
a) -Jx-3~4 b) -J2x+8=6
9.27. ) x' + 4x + 8 + -J x' .+ 4x + 4 = ~2(X2 + 4x + 6)
c) -!-;'-;Sx-6=2 d) -p2
9.28. -Jllx+12-Vllx+12-2=0
9.2. U kojoj oblasti je deflnirana data jednadzba: j ~ Ir---=, ==- C"
9.29. vy-2+-J2y-5 +;/y+2+3-v2y-S ~7..j2
a) -J5.HI~x-1 b) -Jx+2+-J3-x~3 c) )-8+6x ::::: X -I?
9.30.
9.3. Doka7ati cia datajednacina nema rcalnih ljesenja:
r r-:-; ~ ')
a) +7+-J3-4x+x' +2~O b) vx-6+v3-x=4x-3x-+l
Rijesiti date jednacine:
9.31.* ~ + Vx-=-I ~ I. 9.32.*
Rijditi date iracionalne jednacine:
9.33.* ;,)76 +..r; + ;,)76 - Fx ~ 8.

9.4.a) -Jx~-8 0::::2-x b) 7E-2x+15~0 9.34.* Koliko cjelobrojnih (pozitivnih) ,jesenja imajednacina:
9.5.a) x+.r::=j =3 b) 3x-10J~+j +6=0 I
-+-~---
I I
?
9.6.3) x' -4x=
,.-~-~---~~~

4x+20-IO b) x' .,. -3x+11 =,3x+4

Fx fY .JIOOO .

9.7.a) -./7 x + 1 =2-Jx+4 b) -Ji2-=~ =x

9.8.a) +5-};-3=2 b) -Jx!3 ~1-J3~~=7
~-'~""'-'--~'2 _, ')
b) \. 4 + ~:7i - ): ,--- x - _
9.10.a) b) -./2x-4- +5 ~1
~-- ..-.-.-----
9.ll.a) -Jx' +x-3 =3 b) V3x'-20x+16~x-~4
9.12. +5 +-J~=f4x+9 9.13. E+-Jx-5= -x
9.14. -Jlx+~l, -~3 ~2E 9.15. \(5'~~'-~~:-7 - 1- 3~ ,/3x -1- 4

176 177
 f(x) > 0 }
g(x) > f(x) ,
a nejednaCina
"'i/f(x) < ''''i/g(x), n E N,

je ekvivalentna nejednaCini j(x) < g(x).

10. IRACIONALNE NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE) Primjer 1: Rijesiti nejednaCinu:

J~x' +5x~6 <'/4x' +12x+ll.
Rjesenje: Ncjednacina je ekvivalentna sislernu
10.1. Pojam iracionalne nejednaCine (nejednadzbe)
~x'+5x--6 > 0 ~x'+5x--6;o. 0
NcjcdnaCina u kojoj se nepoznata pojavljuje u potkorjenoj velicini (radikandu)
4x'+ 12x+ 11 > ~x'+5x--6 ~> 5x'+7x+17>O.
nekog korijena naziva se iracionalna ncjednaCina.

Sljedece ncjednacine Sll iracionalne: Kako je diskriminanta kvadratnog trinoma 5x2+7x+17 negativna (D=-291) , a
koeficijent kvadratnog clana a=5 pozitivan, to je polinom 5x2 +7x+ 17 pozitivan za
)x~1>5 Jx2~4<2x , ix+5 +-f2x> 3 , J3~x2+1x+2. svaki reaIan broj x. Zato je rjeScnje posljednjeg sistema, rjesenje njegove prve
Posmatrajmo ncjednacinu: nejednacine.
2
Nule polinoma -x +5x-6 su xl=2 x2=3, pa parabola y = -x2 +5x-6 ima oblik
Izraz 2x~5 koji se pojavljuje pod korijenom mora biti ncnegativan. Pod tim uvjetom
ncjednadzba se maze kvadrirati i pri tome se dobija sistem
x
S1.1 0.1.
2x-5:? 0
2x~5 > 9
odaklc chama rjesenja prve nejednacine sistema: 2 ;:;; x;:;; 3.
Rjesenje date iracionalne nejednaCineje simp {xER 12:'5: x:'5: 3}.
kojije ekvivalentan polaznoj iracionainoj nejednadzbi. Rjescnje sistemaje:
2x~5 >0
2x~5 >9 => 2x~5 > 9 => 2x>14 => x>7. NejednaCina oblika
Dakle, posmatranu nejednadzbu zadovoljavaju svi realni brojevi koji su veci od 7. 2~f(x) <g(x), nEN,
ekvivalcntlla je sistemu nejednaCina

f(x);> 0 J'
lO.2. Iracionalne nejcdnacine (nejednadzbe) u kojima se pojavljuje g(x 0 ,
Ji(ij, gdje je f(x) funkcija prvog iii drugog stepena (stupnja) f(x)< [g)f"
a nejedllacina oblika
U opcem s!ucaju nejednaCina oblika
2n1f(x) <g(x), nEN,
'V
(x) < 2f)g(X) , n E N,
ekvivalentnaje sistemu nejednaCina + .,'. ekvivalentna je nejednacini . rcx) < Ig(x)]2n+r..
178
179
 Nejednacina oblika
Primjer 2: Rijesiti nejednacinu: J2X2 - 3x - 5 <x ~ 1. ~

2;jf(xg(x), nEN,
Rjesenje: Data nejednacinaje ekvivalentna sistemu nejednacina ekvivalentna je sa disjunkcijom dva sistema nejednacina

2X2~3x~5;o: 0 g(x) < 0 g(x);> 0

x~1 >0 f(x) ;> 0 iii f(x) > [g(x)J2n ,
o 2
2x~~3x--5 < (x--I) '__
dok jc nejcdnacina ohlika
Rjesavanjem gornjeg sistema dolazimo do rjesenja date iracionalne nejednaCine: '''17(x) > g(x), n E' N,
2X2~3x~5;O: 0 ekvivalcntna ncjednaCini
2X2~3x~5 ;> 0 2x'~3x~5 ;> 0 f(x) > [g(x)]2n+I,
x~1 >0 x>1
x--I >0 => x?-x-6 < 0
2X2~3x~5 x~ll' => 2x2-3x-5 <x2-2x+l

2(XII+~%);>0 x5-1 iIi

21
x~21
5
Primjer 4: Rijditi nejednacinu:
2
--J - x + 6x - 5 > 8-2x .
=> - -s;x< 3.
x> 1\
=> x> 1 => 2 Rjesenje: Nejednacinaje ekvivalentna sisternu
-2<x<3
(x+2)(x~3)<O
8 ~ 2x < 0 8 - 2x;::: 0
, --x2+6x 5 > 0 iii -x'+6x--5 > (8 2X)2.
Rjesenje posmatrane nejednacine je skup svih realnih brojeva x E [%' 3) , Rjcsavanjel1l navedcnih sistema dobijamo ljesenje date, irac.iona!ne nejednaCine
~2x <~8 ~2x ;>~8 .
x 2--6x+5 -s; 0 iii -x2 +6x-5 > 64-32x-+4x2
Primjer 3: Rijesiti nejednacinu
Vx3~4x2 +18x~16 < x~2, x>4 x:S;:4
l"x,,5 iIi 5,,2+3 8x+69 > 0
Rjesenjc: Kako je eksponent korijena neparan, to je data nejednaCina ekvivalentna
sa nejednacinom 00

x' ~ 4x2+ 18x~16 < (x~2)' 4<x:s;:5 iii 3 <x < L.J
5
cijim rjesavanjem dobijamo i njena rjesenja.
4<xS;5 iIi 3 <x::;;4.
2x2+3,,--4 < 0
~j~senje :.olazne ~cjedl:aC1ne je ~njja l~jes~nja posmatranih sistema, odnosno rjdcnje
=> ~4<x<1. JC "kup s\ lh realnm broJeva x kOJI zadovolJavaju uslov: " .
;> (x~I)(x+4) <0
3< 5, x"
Primjer 5: Rijesiti nejednacinu
- Xl 1- ,;'';2---;::;-; > 3.

181
180
 Zadaci za vjezbu i utvrdivanje:
RjcScnje: Nejednaclnaje definisana ako su ispunjeni uslovi:
Odrediti oblast definisanosti (dornenu) iracionalne nejednacine:
25~Xl;::: 0 x' -; 2S Ix I-; S 10.1.a) )x-7>3 b) )2x+10<2
x 2+7x >-: 0 => x(x+7)>-:O => x50-7 iIi x>-:O => O:S;x:s;S. 10.2.a) )2x-6+.[;=7x-2 b) ;;x~3>x+1
Rjesenje date nejedoaCinc pripada dobijcnorn intervalu [0, 5]. Rijditi date iracionalnc nejednacine:
KYadriranjcm nejcdnacine dobije se 10.3.a) ~>2 b) .Jx-3<1 10A.a) ~>2 b) Vx+2 <-S
i J ~
10.S.a) ;/x- -:>x+4 <x-3 b) x~12 <x
2
+7x+x +7x >9 10.6.a) .Jx'-4x>x-3 b) -Jxl-5x+4 >x-5
~,--
2 2
2,J25-x ..)x +7 >-16--7x. 10.7.a) .Jx+14 < x+ 2 b) .J(x+2)(x-S) <8-x

10.8.a) Jx' -Sx-24 >x+2 b) ,f-x2 -8x-"12 >x+4

Kako je izraz -16~7x negativan za svaku vrijednost varijable x koja pripada [Ex I3x -I I
intervaJu [0, SJ, a pri tome je i proizvod faktora na lijevoj strani uvijek nenegativan, 10.9.a) ,,-.- - < 3
.2x-S
b) V->
2-x
to jc rjesenje nejednacine skup svih brojeva iz intervala [0, 5].
10.10.a) rx+1 >~ b) +3 >.Jx 2 -8x+12
10.I1.a) )1=-; <)3+ x b) x>.Jx'-x-12
Primjcr 6: Rijditi nejedoaCinu 10.12. )4-.Ji--x._.J2-x>0. 10.!3. .J2 -.)3 + x - rx+4 < o.
10.14.a) .J3-x+.Jx-5 ;:>-10 b) 3.[;-)x+3 >1

Rjcs.enje: Odredi!TIo domenu (oblast definisanosti) nejednacine: 10.IS . .J2x-3-.J~-5 <4 10.16. Jx-6--JI0-x >1

3--x >-:
x-5>-:O =>
-_._._---
-x >-:-3
x =>
x:S::3
=> XEel.
10.18.

10.20.* ~2 -Ixl < x-I

Kako je domena nejednacine prazan skup,to navedena nejednacina nema rjesenja.
10.22.* 1-.J1-8~i <I
2x
Pitanja za ponavljanje: 10.24.* ~ + 4x_::3.;> 2
x
1. Kakvu nejednaCinu zovemo iracionalnorn?
2. Sta je domena iracionalne nejednaCine?
3. Opisi postupak ljdavanja nekih tipova iracionalnih nejednaCina.
Rijesiti sisteme ncjednacina:
Ix--11>21
10.27. ',-;- I
R~<ll
"x-4 <I) 10.28. Ix 11<4 J

182 183
 Neposredno sa grafika eksponencijalne funkcije (SL 11.I.a)) odredujemo njena
svojstva:
- funkcija y=2x je pozitivna za sve vrijednosti varijable x
11. EKSPONEl'iCIJALNE JEDNACINE (JEDNADZBE) I kako vrijedi Xl < X2 => 2 xJ < 2 , , to funkcija -y=2x stalno raste
x
NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE) .
- kada varijabla x ra5te desoo od nule, to funkcija sve brze raste, a ojen grafik
je sve strmiji.
11.1. Eksponcncijalna funkcija y=ax, (a>O). Pojam, grafik, svojstva - kada se varijabla x smanjuje ad oule ulijevo, funkcija y=2x se stalno smanjuje
i njena vrijednost S0 sve vise pribliz,ava k nuli (madaje nikada ne dostize). U ovom
~~nkcija ~a R --? ~+ koja za svaki pozitivan hroj a, realnom broju x pridruzuje slucaju se grafik funkcije pribiizava k x--osi, ali se ne dodiruje s njome. Prava y=O,
pozltIvan broJ y=a\ nazIVa se cksponcncijalna funl{cija. Braj a nazivamo osnova iii (x-osa) se nazi va horizon/alna asimptota grafika ek.~ponel1cijalnefunkcije.
baza eksponencijalne funkcije. - eksponencijalna funkcija nema nu lu,
Ovo su neke eksponencijaille fUllkcije: - eksponencijalna funkclja nema naj-vecu vrijednost (maksimurn).

y~2', y~ 10" y~3', Y~~e" y~ 1\' y~

( 2)
_II ,... (Y

- eksponencijalna funkcija nerna najmanju vrijednost (minimum)

2 5) Osobine navedene za eksponencija!nu funkciju y=2x vrijede z.a svaku funkciju y=a x ,
Grafik eksponencija!ne funkcije odredicemo tako !ito cemo izabrati dovoljan broj akc je a> 1. Razlika je u tome SlO za vecu bazu a, grafik desno od nule izgleda
tacaka koje pripadaju grafiku, a zatim cerno te tacke spojiti. Uradimo to za funkcije strmije, a lijevo se sporije penje.

y-2 _,. (1\'

J_I : y~
U s!ucaju kada je baz4 a izmedu nule i jedinice (0<a<1), (SL 1 J .l.b)) esponencijalna
2)
funkcija y=ax ima slijedece osobine:
x -3
1 - funkcija y=a x je pozitivna za sve vrijednosti yarijablc x
-2 -1 0 1 - 2 3 4 5
2 - kako vrljedl Xi < X2 => a Xi > a Xz ,to fllnkcija y=a x stalno opada
y=2x 1 I 1 - kada varijab!a x raste od ----OJ do 0, fl.lnkcij"a y=a x se staillo smanjuje i njena
-
8
-

4
-

2
1 2 .fi 4 8 16 32
vrije- lost se priblizava vrijednosti 1 koju dostize 711 x=Q.

y~(U - kaoa varijabla x raste od 0 do +00 , vrijednosti funkcije y=a x se stalno

8 4 2 1
1
--
2 If 1
4
1
-
8
-~

16
I
-
I
32 smanjuju i pribliZavaju k null. 1 U O\;om siucaju se grafik funkcije pribiizava k
x--osi, ali se ne dodiruje s njome. Prav3 y=O, (x-osa) je i sada horizontalna
a) ,, b)
asimptota grafika eksponel1cijaine funkcije.
1
:r . - oi U ovom slucaju eksponencijalna funkcija ncma nulu, maksimum oj
" y=2'
FGr :1
mlntmum.

Ako je baza a=l, tada funkcija y=a\ syakom realllom broju pridruzuje broj I. Sta jc
grafik ove funkcijc?

Pitanja za ponavljanje

1. Sla se naziva jimkcija sa skupa A na skup B?

2. ~~taje domen~ eksponencijalnc.fzmkcije y=aX ?
3. Kada eksJ7onenc(jalnafimkcija y=d'- rasle?
4. Kojom tackom prolazi graftk svake eksponencUainefunkcije?
Sl.l ! .! Graflk syakc cksponcncijalnc funkcijc Fax p(o.!azi tackom A(O. !) 5. Kc<japravaje asimpfofa cksponencijalne.fimkc{je .V=d' ? .

184 185
 Zadaci za vjczbu
Rjesenjc: Dovedimo jednacinu na oblik (*) i radimo na sljedeci naCin:
Nacrtaj grafik eksponencijaine funkcije: 2
3x=2 => X=-.

r
I I. La) y=3' b) y=lO' c) y = 5' 3
(I)'
11.2.a) y=I--
- \2
b) y= - (1)'
3
c) y- -(1 -
10
Rjesenje jednaCine.je x= 2
3

iJx] /} \+1+ 1 Primjer 2: Rijesitijednacinu 4 2x- 1 = 128.

y= e) y,i .1.
d)
. l4) f) y=l2)
Rjesenjc: Desna stranajednacine je 128.0vaj broj je stepcn broja 2 jer je
I L3. Opisi tok funkcija iz prelhodna dva zadalk. pod a)
22222,22 = 27 = 128, a lijeva stranaje stepen sa osnovom 4. Kako se i broj 4
moZe napisati u obliku stepena sa osnovom 2 to imamo:

4',1 = 128 > (22),'-1 = 27 > 22(2x-l) = 27 > 2(2x-1 = 7

f(x) g(x) 9
11.2. Eksponencijalna jednaCina oblika a = a > 4x-2=7 > 4x=9 => x=-
4
Ako se u jednacini nepoznata pojavljuje u eksponentu nekog stepena,
ka.zcmo da je jednaCina cksponencija!na. Slijede6e jednaCine su eksponencijalnc: Primjcr 3: RijeSiti jednaeinu 52x+ l _ 3_S 2x- 1 = 550.
8'=2,25'=125, 3'=11, 10'+llx-34=0.
Rjdcnjc: Rastavljanjem lijeve strane jednacine na faktore dobije se:
Mi cemo birati one eksponcncijalne jednaeine koje se poznatim operaClJama sa
stcpcnima mogu dovesti na ohlik > 5,,-1 (5 2 -3)=550 > 5"-1 25-3) ~ 550
> 225,,-1 ~ 550 > 52x- 1 = 25
(*) "J
> 52x- 1 = 52 > 2x-1 =2 > x= -.
pri cemu su J{x) i g(x) polinomi iii racionalne funkcije najvise drugog stepena.
2
Primjcr 4: Rijcsitijednacinu 5 X'-5x+6 = 1.
Siozenije cksponencijalne jednacine ljesavaju se metodama kaje prevazilaze ok:vire
drugog razreda srednje skole. RjcSenje: Desna stranajednacinc se moze napisati kao 1=5, pa vrijedi:
Koristeci osobinu stcpena 5 poztitivnom bazom koja nijejcdnakajedinici:

m = n, O<a*l
Jednacina ima dva rjesenja: XJ = 2, X2= 3.
koju mozemo rijecima iskazati ovako: jednakim stepenima pozitivnc baze koja
nijc jcdnaka jedinici odgovaraju jednako cksponenti i obrnuto, eksponencijalna
jednacina (*) se rnoze zamijeniti sa ek\'ivalentnol1l jednacinom:
Primjcr 5: Odrediti rjesenjajcdn.cine: 2'5'= 0, 1(IO~I)5
a f(x) = a g(x) rex) g(x), (O<a*l),
= Rjescnjc: Jednacina se ~jeSava na s!jedec.j nacin:
2'5'=0,1(10,1)5 > (25r~IO-I105('-I) lOx=105(X-l)-1
koja nije eksponcncijalna i cije namje Ijesavanje poznato.
3
> x=5(x-J)-1 x= 5x-6 => x=~.

Prfmjcr 1: RijeSifijcdnacinu gX=4! - 2

186 187

Primjer 6: Rijesiti jednacinu: 152 x+ 1+ 152 2- x ~ 135.
Rjdenje: Ova eksponencijalnajednaclna moze se dovcsti na oblik kvadratne
jednaCine na sljedeCi nacin:
Primjer 8: Rijesitijednacinu: 42x+ 1+22x+6 ~ 4.8x+ I.
Rjescnje: I ova jednaCina se moze dovesti na oblik kvadratne. lzvedimo dijeljenje date
jednaCine sa 8x+ 1:

15.2 x+! +15.2 2_x =135 <d 1522' +152 2_, ~135 /:2
X 4 2x+l 22x+6 48x+]
-8x-
+1
+8X+l
--
<d (302' + 152'- 'P' ~1352' <d (302'2' +152 2. , 2' ~1352' 42nl 2x 6
+ 2 2 2(2-r+l) 22H6
--+--~4
8X+l gX+l
-
2 3- - +2 3-(HI)
(HI)
- =4
<d 30(2')'+ 152'1352 x <d 30-(2,)2 -1352' +60 ~ 0 I: 15 22(2x+l)-3(x+l) + 2 2.T+6-3(Hl) 24x+2-3x-3 + 2 2 x+6-3x-3 =4
2 X- 1 +2-x+3 =4 j2 x
(2 X - 1+2-x +3)-2X ~ 42x
<d 2(2 ')'-92' + 4 ~ 0 <d 2t2-9t+4~O, t = 2 x.
2 2x .
- + 8- 42"~O 1-2
Rjesenja dobivene kvadratne jednacine 2t 2 -- 9t + 4 = 0 su: 2
9 .j9i-_ N9 .Jsi-=3i 9 .J49 9t 7 22x+ 16-8.2x.O (2X)2 - 82X+ 16 ~O
11 0::::;:. =-----
.. 4 4 4 4 t 2-8t+ 16~O , t=2 x (1-4)2 ~ 0, t = 2 x
Nepoznatu x odredujemo Ijesavajuci slijedece jednostavne eksponencijalne x=')
~>
jednaCine:
2x =l <=> 2x =2- 1 => x=-1. ->
2
Pocetna eksponencijalna jednacina 1ma dva Ijc.scnje i to: Xl = -1, x2=2. Pitanja za pOllavljanje:

1. Koje jednaCine nazivamo eksponencijalnim?

2. Kakve eksponenctjalne jednaCine smo naucili rjeJm-'ati?
3. Koju osobinu_stepena koristimo prilikom ljdavanja eksponencUalnih
Rjdcnje: lednaCina se ljesava na s!ijede6i nacil1: jednaCina?

Zadaci za vjczbu:
<d 5x6(5LS-2) ~ 23 x-4
11.4. PrO\jeri da Ii je dati broj rjesenje date eksponencijalne jednacine:
<d IS5x-6 ~ 23 x-4 1:2 <d 95 x- 6 = 3x-4 i:9 a) x~-1,9x+I=1 b) x~O, 125 x -99 x c) x~1,5'23x-3_3'25-3x+7-0

<d 5x- 6 = 3 x-4:9 Rijesiti date eksponencijalne jednaCine:

5x - 6 11.5.3) 2 x = 8 b) 4k 64 c) 3k SI d) 5x-125~O
~ 5x6 = 3 x- 6 <d --I
3-,,--6
<d
(H'-I 11.6.a) 4x~S2x-3 3
b) 6 - k 216 c) 7299 d) 39x+I~93x-1
11.7.a) 42x - 64 2 b) O,5x~0,0625 c) 82x+I~2 d) 125 3x- 1 ~ 25
~(tr
( 51'~" <d x-6 ~ 0 ~> x~6.
<d 1- .(_9,)'.
\.3)
i

Poceina jednacina ima ljescnjc" x:::, 6.

(2)'
11.8.a) i.- = -
\3 c .. 4
9
b) l-(3\h~' ~ (7\""
7)
I .-
~3J
1 . c) l-
'2\'
3)
I
8
27
64

188 189
11.9.a) 2 x - 2x-2 = 3 b) 3"--3 x- 2=8 c) 23 x+ 3+73 x- 2 = 493
1 UO.a) 23 '+3-5-3 ,-2=1443
ILll.a) 10x+IOx-l=0.1 1
b) 6'+6'+1=252 c) 4"2+5A'=336
b) 10"--5 - 2 - =950 c) 42x-L 3Ax-2_1=0
x L x 2 Primjer 2: Rijesiti nejednacinu: (:1.1 ,., .(147)' < (~)'
\7) 20 625
lUl.a) 332x- L 4 x+ 1=2 b) 4"92 x +8=0 c) 52x-I+5x+l=250 Rjdcnjc: Lijeva i desna strana nejcdnacine se transformisu izvrsavanjem operacija sa
z
b) xx -Sx+6 = 1 c) xx +8.r+12 = 1
2 stepenima na slijedeci nacin:
I J .13.a) 3-,1+1 + 3 X '-1 =270
11.14.a) 5x~! +2 S +2 + =0
L X x
11.IS.a) 53+x~34-'x=52+x~731~x
2 b) I 12x-I_13 2x- l +1I 2x-2+1 32x-2=0
(:1.)"
7
.(~)'
20
~)'
Jl625 w
( 2')'.(~z.)'
7 2
20
~)'
54
b) 5"-7'-355"+357'=0
11.16.a) 2x'2~22-x=lS b) 34 x +29 x =56 x c) 22x+I+32x+I=5-6x
11.17.a) 2{1+X-6 ~ 2 X1 + X -- 9 = 56 b) 0,5'" 22->-'1"2 :::: 64- 1
w (2'. ~)'
7' 20
<
5
(~)4' w (2.. ~)'
49 20 5
< (~)" w

) . w x> 4x w x--4x>O w -3x>0 x <0.

1 Ll8.a) 2,t --..>X =_1 b) 52' -3' -1525' +153' =0 Rjesenje nejednaCine je sImp svih ncgativnih brojeva.
4
>..-1 x X-I 2x 2x-1 2x--2
11.19.a) 5 + 5 + 5 = 155 b) 3 -23 -23 = L
x x+1 x x+1 x-'-2
11.20* 6 + 6 = 2 +2 +2
3x 3 x 1 X
Primjcr 3: Rijesiti nejednacinu 2X+2 _l+3 _ 2x+4 > 5x+! ~ 5x.+2 .
11.2 L* 5 + 5 ([--x) + 15 (5 + 5 - ) = 216.
Rjesenje: Stepeni na lije~oj i desnoj strani nejednacine se mogu napisati ovako:
2 x+2 = 4-2 x . 82 x, 162 x, 5-5 x, 255 x ,

pa se nejednaCina transformise na slijedeCi nacin:

11.3. Eksponencijalna nejednaCina oblil", af(x) < ag(x)

Nejednacina u kojoj se nepoznata pojavJjuje u eksponentu stepena naziva w 2"(4--8-16) > 5X (5-25) w -202x > --205 x
se cksponcncijaina ncjedllacina. Pokazacemo kako se rjesavaju eksponencijalne 2'
-~ < 1 w x>O.
oejedoacine oblika af(xl<ag(x). odooson, af(xl>ag(x), pri ceOlU su f(x) i g(x) 5'
polinomi iii racionalne. funkcije najvise drugog stepcna. Slozenije eksponencijaine Rjesenje date nejednacine je skup svih pozitivnih brojeva.
nejednacine nisu predmet razmatranja U ovom razredu.
Rjcsavanje eksponencUalne nejednacine navedenog obJika zasniva se na slijedecim
osobinama stcpena: Primjer 4: Odrediti skup rjeSenja nejednacine

aill<an,a>l => m<n atn>a n, a> 1 => m>n

am < an, O<a<l => m>n iii a m>an,O<a<l => m<n. Rjesenje: Grupisanjem stepena sa isLom osnovom najednoj strani nejednacine i
-3x
sredivanjem dobi,I' e se:
Primjer 1: Rijesiti nejednacinu 16 < 8! 52x ~ +2 2x ~52x +2 2x+2 > 0 2 2x + 22x+2 > 52x _ S2x.......1
w 2" (1+2') > 5'~1 (5-1) 2"(1+4 5'd 4
Rjesenje: Nejednacina 5e moze napisati u obliku al(x) < ag(r) na sIijedeCi 5.2 2x 45 2x - 1
1:5-4 - - > ---::----:----
naCin: 54 54
16.3 , <8 w (2')-3'<2 3 w 2- 12 '<2 3 w -12,,<3 w x>-2.. 22-'< 5 2x - 1 2 2 -,<-2
->---- w 2 2;:r-2 > 52x- 2 w ---> 1
4 22 5 5 h-2
Rjesenje nejednacineje skup svih realnih brojeva iz interval . _( - ,+oo ).
w 2x-2 <0 w 2x<2 w x<l.
190 191
 Rjesenje ncjednacineje skup svih brojeva iz intervala (----<Xl, 1).
Zadaci za vjezbu:

Primjer 5: Odrediti skup rjescnja nejednacine Rijesiti date eksponencijalne nejednacine:

11.22.a) 2x > 8 b) 8x < 16 c) 4x < 32 d) 27x > 9

11.23.a)
4\"--
-)'
( 5
4
>_ b). _
(9)" 81
<-
(2\"-'
c) I -),
9
>-
d) (~j""- 5
> -
5 "7 49 \ 3 4 ,.5 3
Rjescnjc: Ncjednacina se transformise u niz ekvivalentnih nejednaCina na
11.24.a) 24x <16 b) 7x > 343 cJ (0,04)X--1 < 62S 6x- 5
slijedeci naCin:
11.25.a) I3 x < 7x b) 5x- 3>7 3- x c) Ilx-7 < 19 7- x
2,+1 +4'<80 ~ 22'+(2')'<80 ~ 2.2'+2 2'<80
11.26.a) I ~~_~+4 2'~?X 5~X.-4 < 0 b) 2x_2x-4 < 15
c) 3- +3 -3 <315
~ 2 2, +22 '-- 80 <0 ~ (2')2+22'-80<0.
11.27.a) 5~:~ - 52:~ - ;~;5X-~_~ 2X~.~x> 03"X
Uvedenjem smjene 2 x = t, t>O posljednja nejednacina prelazi u kvadratnu: b) 2 +2 - 2 <2 +2 -2
11.28.a) 2"+3.< >8Y b) 25" <6-5"-5 c) 9' +27 <123'
12 + 2t - 80 < 0 .
11.29.a) 32x - 1O-3 x + 9,; 0 b) 4x+2 x+ l +l;, 0
Nule kvadralnog trinoma 12 +21 - 80 su II ~ -10 I 1[8, pa nejednacinu 4 b) 3,-1+_<_
9 28
I I .30.a ) 5x+3 - - - >I
5H2 x
zadovo!javaju one vrijednosti varijable t koje ispunjavaju uslove: 3 3
-IO<t<8 i 1>0 )_.:::::-2 x-2 3
2x~J

odaklc se dobije 0 < t < 8. II.31.a) (O,7f .,-, >(0,7),-1 b) 25 +-,- < 5x - 3

Kako je t = 2)\ to, na osnovu prethodnog, mora da vrijedi: II.32.a) (2X - 4)(x2 - 2x-3) > 0 b) (S-4')(x 2 -5x+4)<O

0< 2x < 8 ~> x<3.

Pitanja za ponavljanje:

1. Koju nejednaCinu zovemo eksponenc!jalna nejednaCina?

2. Kaje eksponencijalne nejednaCine rjesavamo u drugom razredu?
3. Kaje o,wbine stepena koristimo prilikom r:/eSavanja eksponencijalnih
nejednaCina?

193
192
12. LOGARITMI, LOGARITAJY,J:SKE JEDNACINE,
(JEDNADZBE) I NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE)

12.1. Pojam inverzne funkcije

~J
Pojam inverzne funkcije upoznali smo prilikom abrade samog pojrna
funkcije cak i U osnovnoj skoli. fpak, ovdje se podsjecamo na to sta
podrazumijevamo pod inverzllom funkcijom i navodimo neke njene osobine.
Aka je till1kcija f: A~-> B sa skupa A na skup B bijekcija (tj~ ako je svaki
elemenat skupa B slika jednog i sarno jednog elementa iz skupa A i aka se razliCiti
clementi skupa A prcslikavaju u razlicite clemente skupa B), tada je odredena jos
jedna funkcija definisana u skupu B sa vrijednostima u skupu A koja svakom
elementu b skupa B pridruzuje upravo onaj elemenat a iz skupa A kojem funkcija f
pridruiuje elemenat b.
Taka, na primjer, za funkciju f:R --? R definisaou fonnulom y = 2x~3, inverzna SI.12.0. Na slici se vide grafici dviju inverz-nih funkcija i prava)=x
funkcijaje
I 3
II: R ~ R kojajc odredena formulom y=-x+-. Znac.i, grafik funkcije i njene inverznc funkcije su simetricni U odnosu na simetralu
2 2 prvog (i tre6eg) kvadranta i vail
Pri tome, za po voUi izabarane realne brojeve, vdjedi:
(for')(x)=(r' o/)(x)=x, ('hER).
f(-I) =-5 f-I(-5) =-1
f(4) = 5 [-1(5)=4
I(! I) =19 f- I (l9) = II Pitanja za ponavljanje:
f(-7) =-17 f~I(-17)=-7
flO) =-3 f- I (-3)=0
1. Ima Ii svakafunkcija inverznujunkciju?
fH)=-9 [-1(-9)=-3, ....
2. Koji u~jet mora ispunjavali nekajunkcija da hi imala svoju inverznuJunkciju?
3. Kako se maze nacrtati grajik inverzne funkcije na OSI10VU poznatog grafika
U opcem sluc.aju, za funkciju y = f(x) i njcnu inverznu funkcijl1 y = f-l(x) vrijedi: junkcije? .
4. Funk.c(ja .J.! =/""1 (:Y) je inverznaJijnkc(jajimkcije y=f(x}.Da lije junkcija
f(a) = b y =j(x) inverznajunkciji y = rl (x)?
Navedcna osobina funkcije i n.lenc inverzne [unkcijc graficki se odrazava Zadaci za vjezbu:
simetrijom 11 odnosu na pravu y=x (simetrala I kvadranta pravouglog koordinatnog
sistema). 12.1. Odrcditi invcrznu funkciju date funkcije definisane u skupu realnih brojeva R:
a) y~x b) y=x-I 0) y~x+5 d) y=2x-4
Naime, ako je b~f\a), tada tacka M(a, b) pripada grafiku fLLllkcije rt'(x). Kako je, LL 12.2. Nacrtati g.r:afik funkcije y=2x+2, pa na osnovu I~jega odrediti gratik njene
isto vrijeme, a=f- (b), to tacka M'(b, a) pripada grafiku inverzne funkcije y=f- 1(x).
1 inverzne funkcije.
Nije te.sko dokazati da su tacke M i M' simetricne u odnosu na pravu y=x. Kako je 12.3. Na osnovu skiciranog grafika funkcije y=x2 definirane na skupu R+ odrediti
tacka M proizvoljna tacka grafika funkcije y=f~x), to je svaka tacka ovog grafika grafik njeneinverzne funkcije.;
simetric_na s jednom tackorn grafika inverzne funkcije (SI.12.0).
194 195
 10 4 ~ 10000 Broj 4 je logaritam od 10000 za bazu 10,
12.2. Pojarn logantrna i logaritarnske fuukcijc. pisemo 4 ~ loglOIOOOO.
Osobine, svojstva i grafik logaritarnske funkcije
10-2 ~ 0,01 ~> Broj -2 je logaritam ad 0,01 za bazu 10.
Podsjetim'o se stepena. Izraz 23 nazivamo stepeo. Broj 2 je baza stepena, a broj pisemo -2 ~ log I 00,0 1.
3 nazivamo njegov eksponent. Vrijednost ovog stepenaje 8. Vrijedi: 23=8.
U op6em slucaju vrijedi:
V rijednost stcpena je uvijek odredena njegovom hazom i eksponentom. Govoreci 0
korijenima, vidjeli sma da se u sluc~ju kada je poznat eksponent i Yrijcdnost stepena, def.
maze izracunati njegova baza. Taka vrijedi: (aX~b,O<a*l) <d x~!og"b

x' ~ 8 <d x~ V8
~2 .
Sta sc desava u slucaju kada poznajemo bazu stepena i njegovu vrijednost, a nepoznat 1z gornje ekvivalencije neposredno zakljuc.ujemo da vrijedi i jednakost:
nam je eksponent?

Posmatrajrno slijedece primjere:

lOX ~ 0,0] , 2X~3 . x

Primjer 1: IzraCllnati
U prvom sIucaju x jc ona) bro) kOjim (reba sfepenovati broj 2 da bi se dobio bro) 8. I
log i 16 , Ion
U drllgom s/ucqju xje anaj brqj kojim freba stepenovafi bra} 3 da bi se dobia braj 81. ~I 81
U treeem slucaju xje onqj brqj koji11l treba stepenavati brqj 10 da bi se doNo bra} 1000. .'
U cetvrtom sfuca)u xje ana) brqj kojim treba stepenovafi brqj 10 da hi se dobio bra) 0.01. RjcScnjc:
U pelom sfucaju xje onaj bro} kojim treba stepenovati bra} 4 da bi se dobia bra) 256. log2128 ~ 7 jer je 27~128, log5]25~3 Jer.Jc 53 ~ 125,
U esfom sfllcaju x)e ona} bra) Iwjim freba stepenovati brqj 2 da hi se dobio brqj 3. 1 . Je. 3- 2= - 1 = -] ,
log - ~-2 Jer
3 9 3' 9
Primjcri SU odabrani tako da u prvih pet slu.cajeva trazeni eksponent x mozema
odrediti bez veCih potesk-oca (napamet).
To su, redom, brojevi: 3, 4, 3, -2, 4.
log I 16 ~-4
. . (ly4
Jer Je l2) ~
24
~
]6
,
] 4' . (1 \ 4
log - ~ Jcr Je
~ 81 3)
I l- 81
2
U sestom slucaju z.a eksponent x mozemo kazati da sc nalazi izmedu brojeva 1 i 2.
Ogranicicemo se na slucajeve kada je baza a stepena aX=b pozitivna i razlicita ad
jedinice, a vrijednost stepena b pozitivan broj. Pod ovim uslovima uv\jek pastaji Primjer 2: Tzracnnati: 100 i 102
ji) <Hog
li
) 2
jedinstven eksponent x za koji vrijedi jednakost aX=b.
RjeScnjc: Vrijednost gornjeg izraza mozemo izracunati na s!jedeci nacin:
Sada mourno uvesti deftniciju:
.!..logio 9-1()11l 2 ') ~IOgIil9-iogII12 1M ()~'")lo" ] OiOID 9
100' ~ (10)2 ~10'" " .,
10:'1[');,,, 2
Eksponent kojint treba siepellol'uti bazl{ a (O<ail) do hi se' dobio pozltil'ul1 broj b 9 9 9
nazlva se /ogaritam broja b za bllZu a~ = (101;;, lt J)2 = 2: ="4
Vidjeli SOlO da za izabranu bazu, s\"aki poz.itlvan broj ima svoj iogaritam. 7a razlicite
baze isti broj ima razlicite logaritme.
Prema navedenoj definiciji vrijedi:
Dvajednaka broja uvijek imajujednake logaritme 11 odnosu na istu bazu,

=> Broj 3 je !ogaritam od~8 za bazu 2, pise.rna 3=log28. Funkcija koja svakom pozitivnom hroju x pridruzuje njegov logaritam 11 o.dnosu na
- neku bazu, naziva se logaritamska funkcija za t11 hazlL
196
]97
 Evo nckoliko logaritarnskih funkcija: Prema definicij i logaritamske funkcije y=Jogax, i prema S1.12. 1, zakljucujerno da
logaritamska funkcija ima slijede6e osobine:
y = 10gI0"
Posrnatrajmo argumcnte navedenih funkcijal To SU, redom, izrazi: x, x, x-I, x. Svaki - domena funkcije je skup pozitivnih realnih brojeva
od oVlh argumenata mora biti pozitivan. To znaci da je treca funkcija delmisana za ~- kodomena funkcije je skup svih realnih brojeva
vrijcdnosti \'ar~jable x koje su veee od 1, a sve ostale funkcije su definisane za sve - nula funkcije jc braj 1 za ma koju dozvoljenu bazu
pozitivne vrijednosti varijable x. grafik logaritamskc funkcije ima vertikalnu asimptotll x=O (y-osa)
Logaritamska funkcija pozitivnom broju x pridruzujc broj logax: - logaritamska funkcija nema ekstrerna (minimuma i maksimuma)
- ako je baza a> 1 tada vrijedi: za O<x<l ,y<O
x 4 y = logax , O<a -* 1 .
za x> 1 y>O.
- ako je baza 0<a<1 tada vrijedi: za O<x<l ,y>O
Posmatrajmo cksponcncijalnu funkciju )'=2x i logaritamsku funkciju y=Jog2x. Vrijedi: za x>l, y<O.
x-> 2x x -> log2 x - ako je baza veea od 1 logaritamska funkcijaje rastuca II cijeloj domeni,
ako je baza izmedu nule i jedinice, logaritamska funkcija stalno Opada.
2 -> 22=4 4 -> iog24 = 2
0 -> 2=1 -> iog21 = 0
Pitanja za ponavljanje:
3 -> 2 3=8 8 -> log28 = 3
1. ,--~ta na::ivamo logaritam nekog broja?
2 6=64
6 _...)- 64 -> log264=6.
2. Ima Ii svaki bro) svoj logaritam?
Gornji primjer pokazuje da su navedene d\'ijc funkcije jedna drugoj inverzne. To 3. Kolika braj 3 ima lagaritama?
vrijedi U opcem slucaju. 4. Zasfo logariiamska baza ne moze biti 1?
5. A10ze Ii logaritam biti negativan?
Za logariramsku funkciju y=logax , eksponencijalna fllnkcija y=ax je inverzna i 6. Kadaje logarifarn broja 5 negativan?
obrnuto. Na osnovu navedenog u prcthodnoj tacki, sada rnoZemo kazati da se grafik 7. Koju/unkciju nQzivama logaritamskom?
!ogaritamske funkcijc moze dobiti na osnovlI grafika odgovarajucc eksponencijalne 8. Kojajimkcijaje inverzna logaritamskoj funkciji y=logax?
funkcije koristcei osnu simetriju. 9. Kako se moze skicirati grajik logarilamskefunkcije bezjormiranja
o4zovarajuce tabele?
Na SLl2. j .a) predstavIjena je logarilamska funkcija y=loglOx , a na Sl.12.1.b) 10. Siaje asimpfota logaritamskejunkcije?
j 1. Kada /agaritamskajunkcija raste,Q kada apada?
logaritamska funkcija y= log 1 X .
2
12. Za kaje vrijednosii varijable x je funkcija y=logax negativna?
(I
y _ i- =x
2
Zadaci za vjczbu:

)' = iog l ( X
]2.4. Date jednakosti napisati U obliku !ogaritamskih:
a) 25~32 b) 53=125 c) 104~10000
1, 16
! 2.5. Date jednakosti napisati eksponencijaJnom obliku:
II
, a) iog216~4 b) log464=3 c) log10100000=5

"'!'I .
SI La) Sl~' 2, J.b) y= 10 1
2
IzraCllnati slijedeee logaritrne:
12.6.a) log28 b) log327 c) log416
2sl 2'1
SI.l2_-l Grafici funkcija y-"'logax i y=a;'; su simdricni U odnosu nOl pra\'u y-ry 111 s\'aku haw a (0<a,*1)

198 199
 I I
12.7.a) log ~ b) log - c) log, 16 d) log, 81
2 4 5 125
:; :; Dokaz: 1) Nekaje !ogaM=x i logaN=y. Tada, prema definiciji logaritma, vrijedi:
12.8.a) log, 1 b) log,l c) log" 1 d) log" 1 e) loglO 1 log, M ~ x q aX ~ M}
12.9. lzracunati vrijednost varijable x ako jc:
log a N =y ::> aY: AN =>
a) logx5~1 b) log2x~4 c) Iog381~x

Izracunati vrljednost datog izraza:

12.1O.a) Slog,2 b) lOlog",4 c) liolz45 Koristeci uvedene vrijednosti za xi y, dobije se:
d) 7io g ,,8 e) 3 2 !09 7
x+y ~ loga(MN) =>
12.11.a) 3 310g
,2 b) 4-10g43 c) 22+log2~ d) 5 1- log ,}
12.12.a) log,log,16 b) log, log2 log, 2 16 . c) log21og, log, 81
Dokazanu osobinu !ogaritma mozemo rijecima iskazati o\'ako: Logaritam proizvoda
12.13. Odrediti nulu date funkcije: jedl1akje zbiru fogaritamafaktora tog proizl'oda za ma koju bazu a (O<a-:f:-l).
a) y ~ logJx b) y ~ log2(x~5)
2) Dpkaz druge osobine logaritma moze se izvesti na analogan naein kao 11

12.14. Odrediti domenu (ohlas! definiranosti) funkcije: pretbodnom slucaju. Ovdje cerna, ipak, asobinu doka7-ati oa drugi nacin.
Ocito je da vrijcdi jednakost
a) y ~ log,(x~3) b) y = log,(2~x) cJ y ~ log, (~x2+5x~6J
N.
M
~M.
12.15. Nacrtati grafik funkcijc: ~\r

a) y~ log,x b) y~ lab'" Na osnovu cinjenicc dajednaki brojevi imajujednakc logaritme U odnosu na i5tu bazu,
dalje vrijedi:
f) y log ,./3 - 2xl log (N.MNI=log"M.
2 . a\ j

Koristeci osobinu iogaritma proizYoda, lijeva strana prcthodne jednakosti sc rastavlja

na zbir logaritama:

12.3. Pravila logaritmiranja log N + log M

a a 1'1
~ log a Ai.
Za logaritamsku funkciju y=!ogax, O<a;t: 1, vrijedi: "Prebacivanjem" izraza logaN sa lijeve strane oa dCSllU,dobiva se
M
log - ' ~ log M -log N
a lv' a (1

sto je i trebala dokazati.

Rijecima se dokazana osobina moze iskazati: Logaritam ko/icllikajednukje razlici

{ogaritma brojnika i logal'itma nazivl1ika u od110SlI nil istu baZli.

, (M>O, nER) 3) Ne!~aje logaM=x. Tada, 11a osno"\'u definicije logaritma j osobina stepena, vrijedi

200 201
 aX=M
1I 2xb
C) log, ~- = log,2xb - log,4 = log,2+ 10g,x + 10g,b ., log, 4 ,
4
Neposredno po definiciji logaritma iz allX = MJl
logaritam broja Mn U odnosu na bazu a, pa vrijedi :
vidimo da .Ie eksponent nx
I d) log, 23x = 10g,23x- 10g,6bc =
6bc
=> I
J
= loga23+- Jogax-( loga 6 +- logab+ IOlSaC) = loga23+1o&x~!oga6-1ogab--logac.

Primjcr 3: Logaritmirati date izraze uzimajuCi bazu 10:

Ovim je dokazana osobina: Logaritam stepcna jcdnak jc proizvodu eksponenta
stcpena i logaritma haze stepena.
! a) 4x 2 b) a'b'
\ 3x
Navedcne i dokazane tri osobine nazivaju se i osnovna logaritamska pravila. Rjeselljc: a)

Napomene: 1) Ponekada se navodi i pravilo

"r-
0 logariunu korijena:
I
loga '!..;A =-Iog a A,
n
I
I
b)

(';'1
4,; Sa"
= 21oga+- 31ogb-'log3~logx.
r:-1 r--c:
koje se dokazuje na osnovu treceg pravila jer se korijen Llvijek moze napisati U obliku 1 c) log-"7b'-' log 4,; Sa} - log7b 2 = log4+10g v'5a {log7+10gb2)
J

stepena.
2) Aka je logaritamska baza a=\O tada se ne pise oznaka za bazu, na
primjer, svi navedeni logaritmi imaju bazu 10: iog200, log346, log45,511 i zovu
! log Sa' 2
= log4 + --2~- - log7 -10gb = log4 +
log5+10ga'
.- log7 - 210gb =

I
2
se dekadski !ogaritmi.
.._ log 5 +- 3log a
3) Za iogaritamsku bazu korlsti se i realan broj e (0 kojel11 ce se detaljnije - log4 + - - - - - - - log7 .. 210gb.
govoriti 1I cetvrtom razredu). Aka je logaritamska baza e tada se uvodi oznaka 2
logx""'lnx.
(Oznaka In je skracenica latinskih rijeci: logaritmus naturalis - prirodni logari/am, Primjcr 4: Odrediti vrijcdnost od x ako je poznat njegoy \ogaritam:
a pribiizna vrijedfJost za e je 2, 718).
I aJ 10gx = log3+10g4 b) 10gx = log15-10g3 c) 10gx - 210g5+10g5

Primjer I: Logaritmirati date izraze uzimajuci bazu 10:

a) 25 b) 32990 c) 12(x+2)
i RjeSenje: aJ logx-log3:,!-log4 = log34 =
b) 10gx=log 15-10g3 = log 1~
3
00
log12

logS
=>

=>
x=12,

x=5,
Jl
Rjesenje: a) log(25) ~ log2 + log5 cJ logx = 21ogS+logS -logS2+1og5 - log25+10g5 = log255 -
,
b) log(32990) = log3 + log29 + log90 =logl25 => x=125.
c) log[12(x+2)] ~ log12 + log(x+2)
d) log[23(xL y 2)] = log23 + log(x L y2) =
= log23+1og(x-y)+log(x+y) ; <!xi > Iyl) 'I
Pitanja za ponavljanje:
Primjcr 2: Logaritmirati date izraze uzimajuci za baz,u a:
a) 4 b) 127 c) 2xb 23x
i I. Koja prcl1-'ila za /ogaritmiranje poznajes?
5 300 4
d)
6bc j 2. lskaii rijeCima cemu jejednak logarifam proizvoda.
I 3. Kako bi sc rijeCimaformulisalo pravilo za /ogaritam korijena?
i 4. Kada se logariLamska baza nc pise 11 o::naci logaritma?
RjdclljC: a) b). loga ~-. i.L -- I oga 30 0
127 =- toga 1"7 t
1
300 . ,

202
203
 1
j
1
I
logaM=x .
Zadaci za vjczbu: .1
I Tada, oa OS110VU definicije logaritrna, vrijedi: aX =M ,
! odnosno,
12.16. Logaritmiraj dati izraz koriste6i proizvoljnu bazu:
I alog~M =M
a) 56 b) 523-43 c) 7-87b
12.17. Logaritmiraj dati izraz koristeCi proizvoljnu bazu:
d) 3490x
I Odaberimo novi broj za iogaritamsku bazu. Nekaje to broj b (O<b:;i: 1),
Logaritmirajrno posljednju jednakost uzimajuci za bazu broj b:
a) ~.?_
127
b) 2x
19
12.18. Logaritmirati izraz x koristeci bazu 10:
c) 7x'
2b
d)
33 xy 5
4c' !
I
10gb(a 'o ,"") ~ 10gb M => logo Ai 10g b a ~ 10bM

I => logo M = log, M

a)x=~
4

J37n-;;
/42- c
b)x=V --a.,j 7
5x 4if2
c) x= /)3 + av'z
V Vil7
I Dobili smo formulu
10g b a

12.19. Odrediti izraz x aka je poznato logx:

a) 10gx= log3+log11 b) logx= log34-log2 c) logx= 310g4 loga M= Jog; M
J
10g b a
! 2.20. Odrediti vrijednost broja x aka je poznato togx:
a) logx = log3+log5-log4 b) logx = log8-log3-log5 koja pokazuje kako se logaritam po bazi a moze zamijeniti sa logaritmom po bazi
c) logx = 210g3+310g5 d) logx = 410g2-log3+ I b ma kojeg pozitiv!1og broja M.

12.21. Odrediti x ako je:

a) log
'-'}
x = 210g36-210g32 b) log,x = 310g3 5-310g34 ..
Specijalno vrijedi:
c) !ogx = 61og2-3!og8+log4 d) logx = I + log5 _ log2 v

12.22. Odrediti x aka je:

a) logx =2. (loga+logb) b) logx= 3 (log2+loga--log4) Primjer 1: Izracunati vrijednost izraza log927 -lOg179.
2 4

12.4.
c) logx =2. (310g2+210g5).
4

Prebzak sa jcdnc logaritamskc haze na drugu

d) logx= 2.( 2 + 2. IOg2
2, 3
J
I RjeScnjc: Br~jeve 27 i 9 napisimo U obliku stepena, pnmiJcnimo pravilo za
logaritam stepena i zatim predimo na Jogaritamsku bazu 3:
3 J log 3
log927-!og~79 = Jog 93 -log2~3- = 3]og93-2logn 3 = 3 ~ - 2
log,9
log}3
log, 27
-3
-
I "1 _ 3
. - -.:.' - - -
2
- -
9-4
= - - ' = -.
5
l)vodeci pojam togaritma, vidjeii sma da se za logaritamsku bazl1 maze uzetl 2 3 2 3 6 6
ma I<oji pozitivan broj razlicit od jedinice. Svakoj logaritamskoj bazi odgo\'ara jedan
sistem logaritama svih pozitivnih brojeva. Tih sistema ima 01loJiko kO!1ko i baza. Primjer 2: Ako je iog 72=a, izracunati Jog I 28.
Zato je potreboo znati logaritam broja za jednu logaritamsku bazu zamijeniti s
!ogaritmom tog broja U odnosu oa neku drugu bazu. Znaci, potrebno je znati t 2
Rjesenje: Transfonnacijom logaritma od 28 i koristenjcm poznatog logaritma od
izracunat'i logaritam U odnosu ns rna koju bazll ako se zna !ogaritam II odnosu n3
jednu bazll,. I broja 2 dobije se:

Pokazimo kako se preiazi s jedne logaritamske baze 03 drugu.

Neka je iogarilamska baza a ,(O<a:;o 1) i neka je M rna koji pozitiYa.n broj i neka jc pri
tome
I log I 28
2

I
204 205
 I 1 1 -2a-l Mi cerno se U ovom dijelu baviti dekadskim logaritmima.
~-2+ --- =-2+ --~ -2+ - =-2- - = Prema definiciji iogaritma vrijedi:
log, I-log, 2 O-a -a a a
logO,J=-J, JogO.Ol=-2, logl~O, log]O=I, logI00=2, ]ogI000~3, logI0000=4, ..
Pitanja za ponavljanje:
Nekaje a ma koji broj izmedu 1 i 10.Tada vrijedi:
1. Zbog cega je korisno znati prelaziti s jedne logaritamske baze na drugu?
2. Kako se vrsi prelazak s haze na bazu? l<a<IO ~> logJ<loga<logIO => O<loga<J => loga~O,m.

Znaci, iogaritam svakog broja iz intervala (1, 10) je braj iz intervala (0, 1). (Oznaka m
Zadaci za vjczbu: u izrazu O,m predstavlja neki niz decimala).

Izracunati vrijednost datog izraza: Uzmirno, sada, rna koji broj b iz intervala (l0, ]00). Tada vrijedi:
12.23.a) log,51og,,27 b) log,51og25 8 c) log251og,,8
JO<b< 100 ~> logI0<logb<logI00 ~> I <logb<2
12.24.a) iog4~5-1 b) 125 1og2,16 c) 4 1ogl ,,64
~> logb~ I,m.

12.25. Staje vece: Vidimo daje: log30~1,m ; log45,26=],m; log87,92l=1,m, ...

a) log,8 iii log5 8 b) log,3 iii log,2
12.26. Aka je iog 1227=a, izracunati iog6 16.
12.27. Akoje \og2=a, tog3=b i log5=c, ad-fediti:
a) iOg25 4 b) log, V2
12.28.lzracunati iogg9,8, akoje log2=a i log7=b.
12.29. Akoje log3=a i log2=b, izracunati iog s6.
12.30. Akoje IO&l125=a, izracunati log64.
Logaritam svakog broja izmedu 10 i 100 ima vrijcdnost izmedu ] i 2, pa kada se napise
u decimalnom obliku ima oblik l,m. (Ovdje m u svakol11 posebnom sJucaju ima i
posebnu vrijednost).
c) log, .J125 Nastavimo li gornji postupak dolazilllo do zakljuc.ka da se logaritam svakog hroja:
iz inlervala (l00, 1000) nalazi u intervalu (2,3),
iz intervala (1000, 10000) nalazi u intervalu (3,4),
iz intervala (10000, 100000) nalazi " intervalu (4, 5),
iz intervala (100000, 1000000) nalazi "interval" (5,6), ".

Uzmemo li brojeve iz intervala (0, 1), tada vrijedi:

12.5. Dckadski i prirodni logaritmi 0,1 <x< 1 logO, I < logx < logl => ..1 < logx < 0
logx=-I+O,m
Logaritamska baza maze biti svaki pozitivan broj izuzev jedinice. Medutim, U
prakticnim~ racunanjima s iogaritmima najceSce se susrecemo sa dvije [ogaritamske 0,01 <x<O,l ~> logO,O 1 < logx < logO, I ~> -2 < logx < -1
baze. Jedna baza je broj 10 i logaritmi U odnosu na ovu bazu se zovu dekadski => logx = -2+0,m
logaritmi.
Druga logaritamska baza koja se koristijc iracionalan broj cijaje vrijednost izmedu 2 i 0,001 < x < 0,01 ~> 10gO,001 < logx < 10gO,01 => -3 < logx <-2
3 (0 kome e.e biti rijcci u cctvrtol11 razredu) i koji se oznacava sa e. Logaritmi U odnosu => logx=-3+0,m , ...
na bazu e nazivaju se prirodni logaritmi.
Vidimo da se logaritam svakog broja moze napisati U obliku
Dogovoreno je da se logaritmi S ovim bazama posebno oznacavaju ne navodeci
oznaku baze:
I logx = k, m'
log 10M = logM ,
I
206
1 207

tI
 da naucimo procitati te vrijednosti. Tablice Sil stampane il posebnoj knjizici koja
gdje je k neki cijeli broj, a mje niz decimalnih cifara. sadrzi razne formule i podatke i koja obieno nosi naziv Logaritamske tablice.
U slucaju da je broj manji od jedinice, tada je broj k negativan i izraz obiika -4+0,m
po dogovoru, mazemo pisati na slljedeci nacin: U logaritamskim tablicama su posebno izdvojeni prirodni brojevi do 100 i napisani
--4 + 0, m = 4, m . njihovi potpuni logaritmi. Za sve ostale brojevc u tablicama se moze odrediti sarno
Cijeli diD logaritma nckog broja naziva se karakteristika logaritma. rnantisa dok se karakteristika odreduje na naprijed navedeni nacin. Tablice koje se
koriste kod nas, obieno su sastavljene na'pet decimnala.
Decimalni diD logaritma se zove mantisa.
Navedimo jedan dio stranice iz logaritarnskih tablica koje se kod nas mogu nati:
Karakteristika logaritma se odreduje oa osnovu broja cifara prije decimalnog zareza,
alm je braj veei od jedinice, odnosno oa osnovu broja nula na pocetku, aka je broj N. L. 0 I 2 3 4 5 6 7 8 9 P.P.
manji od jedinice. 430 63 347 357 367 377 387 397 407 417 428 438
431 448 458 468 478 488 498 508 518 528 538
Karaktcristika od Iog23,456 ~ I,m je I (dvije cifre minus I), 432 548 558 568 579 589 599 609 619 629 639 10
Karakteristika od log470,65I ~ 2,m je 2 , (tri cifre minus 1), 433 649 659 669 679 689 699 709 719 729 739 111,0
Karakteristika od log21 0737,651 ~ 5,111 je 5 , (sest cifara minus 1), 434 749 759 769 779 789 799 809 819 829 839 212,0
Karakteristika od logO,087015~ -2+0,m ~ 2,m je -2, (dvije nule) 313,0
435 849 859 869 879 889 899 909 919 929 939 414.0
Karaktcristika od logO,OOSOO 15~ -3+0,m ~ 3,m je -3, (tri nule), ... 436 949 959 969 979 988 998 *008*018* 028*038 515,0
437 64 048 058 068 078 088 098 108 118 128 137 616,0
Mantise iogaritama se ne mogu odrediti na ovako jednostavan nacio. Mcautirn i ovdje 438 147 157 167 177 187 197 207 217 227 237 717,0
postoje razna sredstva koja nam to omogucavaju. U posljednje vrijeme skaro svim 439 246256 266 276 286 296 306 316 326 335 818,0
ucenicima,i ne samo njima,sll dostupni mali kalkulatori koji osirn osnovnih racunskih 919,0
operacija posjeduju i funkcije. Medu tim funkcijama nalazi se i logaritamska funkcija. *
Da bi se adredio iogaritam rna kojeg broja, dovoljno je taj broj otipkati i nakon toga * * * * *
*
* *
nritisnuti tipku sa oznakom logaritamske funkcije. Na dispJeju kalkulatora pojavi se
potpuna vrijednost logaritma tog broja 1o Tu je i karakteristika i mantisa. Velicina
mantise je ogranicena brojern cifara koj~ moze prikazati izabrani kalkulatoL 450 65 321 331 341 350 360 369 379 389 398 408 9
451 418 427 437 447 456 466 475 485 495 504 110,9
Primjeri: 154 <log> --> 2,187520721, logI54~2,187520721. 452 514 523 533 543 552 562 571 581 591 600 211,8
453 610 619 629 639 648 658 667 677 686 696 312.7
4,6547 <log> --> 0,667891695, log4,6547 ~ 0,667891695. 454 706 715 725 734 744 753 763 772 782 792 413,6
514,5
0,02597 <log> --> -1,58552805, logO,02597 ~ - 1,58552805+2-2 ~ 455 801 811 820830839 1849 858 868 877 887 615,4
456 896 906 916 825 935 944 954 963 973 982 716,3
~
2,414471949
457 992 '001'011'020 '030 039 '049 '058 '068'077 817,2
Posjedovanje navedenog kalkulatora olaksava i ubrzava racunanje iogaritama brojeva i 458 I 66 087096106 115 124 134 143 153 162 172 918,1
njihovu primjenu. 459 181 191 200 210 219 229 238 247 257 266
Drugi naein odredivanja potpunog logaritmajeste upotreba posebnih tablica. To su
.-
tablice u koj ima su poredane izracunate vrijednosti logaritama, i na nama je sarno IN. L. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 P.P.

Odredimo logaritme nekih brojeva cije se rnantise mogu procitati s navedene stranice
tablica. .
10 Svaki kalkulator odrcduje logaritme pribiizno.Tacnost zayisi od kyaliteta kalku!atora.lJ "a5im
primjc:imu gr~Bku k1:l1kulatoraje :~eoma ma!a.pa sc svuda nuvodi znak "=" umjesto "z". Primjer 1: Odre~iti:
'3) log45,37 b) log431,9 c) IogO,45
208 209
d) logO,00435 e) log4,3568 f) log45786 aktiviranje potrebno pritisnuti j funkcijsku tipku). Na "ekranu" kalkulatora pqjavi se
antilogaritam (broj ciji smo logadtam otipkali).
Rjesenje: Karakteristike svih logaritama odrcdujemo prema broju cifara prije
decimalnog zareza, odnosno prema broju nula na pocetku logaritmanda. Ako je broj 1,36589 logarilam nekog broja x, tj. ako je logx~I,36589, tada se broj x
a) Karakteristika od 10g45,37 je 1. Mantisu odredujemo na taj naein sto uocimo odreduje na slijedcCi naein (prema kalkulatoru kojije meni na raspolaganju):
prve tri cifre broja,to Sll 453 i u tablicama u koloni N potraiimo ovaj broj. Kada se
broj pronade potrazimo kolonu iznad kaje se nalazi cctvrta cifra broja. U nascm logx ~ 1,36589 <2ndf> <log> ._> 23,22148558 ~ x,
primjeru to je cifra 7. Zatim pronademo presjek kolone ispod cifre 7 i vrste u kojoj je
broj 453. Na torn presjeku se nalaze uvijek tri cifre, sada su to dfre 677. Ovaj skup 10gx~0,654169 <2ndf> <log> -7 4,509921681 ~ x,
cifara prcdstavlja dio mantise. Prve dvije dfre mantise su "zaostalel1 i iz prakticnih
razloga se ne ponavljaju. U nascm primjeru to Sll cifre 65. Sada moZelUo napisati logx ~ -2,76448 <2ndf> <log> -> 0,001719966 ~ x .
tfaicni logaritam:
10g45,37 ~ 1,65677 . Naravno, kad nekih drugih kalkulatora oznake tipki mogu biti i nesto druga6ije, ali je
postupak ovakav:
b) log431,9~2,63538 0) log0,45~1,6532'1 d) logO,00435 ~3 ,63849
Koristenjem logaritamskih tablica antilogaritam se odreduje na taj naein sto se obrnu
e) Kada broj Ciji logaritam tra.zimo ima vise ad cetiri cifre, tada sc koristimo I radnje koristene za odredivanje logaritma. Pokaiimo to na primjcrim~!
tablieama koje se uvijek nalaze sa dcsne strane na svakoj stranici. Evo kako se
Primjer 2: Ako su dati logaritmi brojeva, odrediti te brojeve:
odreduje iogaritam u nasem primjeru:
10g4,356 ~ 0,63909
a) loga ~ 2,63819 b) 10gb ~ 0,65389 c) loge~ 3 ,66030
Ra7.1ika izmedu slUede6eg troeifrenog broja i pronadenog 919-909~IO (tablicka
razlika) odreduje tablicu s desne stmne koju treba koristiti. U nascm slucaju to je RjeScnje: Karakteristika svakog logaritma odrcduje broj clfara pr~je zareza, odnosno
tabliea S oznakom 10. U tablici 10 potrazimo slijedecu, petu, cifru broja ciji logaritam broj nula na poeetku broja, ako je karakteristika negativan (cijeli) broj. Same eifre se
1ra2:iI110. Sada jc to cifra 8. Dcsno od ove cifre pise 8,0. Ovaj broj potpisujemo ispod odreduju P01110CU mantise.
procitanog i vrsimo sabiranjc: a) Broj a jc izmedu 100 j 1000 pa ima trl cifre prije dccimalnog zareza.Kojc su to
log4,356'" 0,63909 cifre odredicemo pomocu mantise njegovog logaritma. Uoeimo prve dvije cifre
80 + mantise 63. Pronadimo u tablicama ove dvije cifre u koJoni L. Zatim traiimo desno
od njih slijcdece tri cifre mantise. OVdje su to cifre 819. Lijevo od cifara 819 na
log4,3568~ 0,639170 . samom pocetku eitamo tri cifre broja a, a eetvrta cifra je ona na vrhu kolone iznad
njih, odnosno na dnu Imlone. Broj aje, dakle a=434,7.
t) log45786 ~?
10g45780 ~ 4,66068 b) b~4,507 c) c~0,004574
54+
Primjer 3: Nekaje logx=2,65746. Pomo';u tablica odrediti broj x.
log45786 ~ 4,660734
Rjesenje: Karakteristika 2 pokazuje daje broj veCi od 100 i manji od 1000. Znaei
Pomo6u kalkulatora i logaritamskih tablica odredujemo logaritme brojeva, ali i broj lma tri cifte prije decimalnog zareza. U tablicama se ne nalazi potpuna mantisa
obrnuto, odredujemo brojeve kada su nam logaritmi poznat!. Postupak odredivanja 65746. Najblizi manji broj koji se nalazi u tablieamaje 65744. Prve cetiri cifre
broja cijijc log~ritam poznat obieno sc naziva antilogaritmiranje. . . traiCnog broja su 4544, paje traieni broj, odreden najednu decimalu, 454,4. Narednu
Primjenom kalkulatora s funkcijama odredivanje broja cijije log~nt~m poz?at svodl cifru odredujemo na sljedeci nacin. Razlika izmedu broja koji se traiio i broja kojije
sc na tipkanje poznatog logaritma i pritisak na po~ebnu tipku (to Je tlpka kOJa Pfonadje:n u tablicamaje -65746--65744 = 2. Ovaj broj tra2:imo u tablici odredenoj
oznacava inverznu funkciju od logaritamske funkcije i obicno je za nj.eno tablickom razlikom (753-744~9) na dcsnoj strani. Najblizi
210 211
manji broj koji nalazirno u tablici 9 je 1,8. Lijevo od ovog broja je cifra 2. Ovo je
peta cifra trazenog broja. Sada trazeni broj x moze da se piSe x=4S4,42. Ako nam je
potrebno jos cifara, tada razliku izmedu broja koji srno traiili i pronasli u tablici 9
(2--1,8~0,2) pomnozenu sa 10 trazimo u istoj tablici. Slijedeca cifTaje 2, itd.
x=454,422 ... 12.6. Primjena logaritama

Ako logaritarn ima vise od pet decimaia, tada se iogaritam zaokrliZl na pet decimala
(iIi na onoliko decimala koliko imaju Iogaritmi u tabiicama) pa se postupa na
navedeni naCin.
Pitanja za ponavljanje:
Logaritamski racun je i nastao iz potrebe da se olaksa racunanje s obicnim
brojevima. Logaritmi, naime, omogucavaju da se operacije viseg reda svedu na
operacije nizeg za jednu stepenicu. Tako se mnozenje svodi na sabiranje, dijeljenje na
oduzimanje, stepenovanje na mnozenje, korjenovanje na dUeljenje.
Kako se prakticno primjenjuju logadtmi pokazace slijedeci primjcri.

1. Koje Zogaritme nazivamo dekad')ki logaritmi? Primjer 1: Primjenom logaritama izracunati 415.
2. Kakvi se Zogaritmi nazivaju prirodni?
3. Staje karakteristika logaritma? Rjesenje: Ako sa x oznaCimo dati proizvod tada \Tijedi:
4. Kako se odretluje logaritamska karakteristika?
5. Sta je mantisa logarilma? logx = log415 => logx = log4 + log 15
6. Kako se odreduje mantisa?
~> logx ~ 0,60206+ 1, J 7609 ~> logx=J,77815 ~> x~415=60.

Zadaci 7.11 vjezbu:

Primjer 2: Primjenom logaritama izracunati 23.453,R954.
'1
12.31. Ako je log2=O,30 I 03, log3=0,47712 , odrediti:
Rjesenje: Oznacimo dati proizvod sa x. Tacia vrijedi
1 2 5 .3 2
a) log6 b) log24 c) log2.
4
dJ log-Jl8' e) ,og .J6
x = 23,453,8954 => logx = log23,453,8954
12.32. Date'logaritme napisati U obJiku lz koga se Inoze neposredno procitati => logx = log23,45+1og3.8954 ~> logx= 1,37014+0,59055
vrijednost karakteristike i mantise: => logx = 1,96069 ~> x = 91,346098.
a) ~,34561 b) -1,88211 c) -3,77237 d) -2,91272
Traieni proizvod je 23,453,8954 = 91 ,3460n.
12.33. Date logaritme napisati U ob!iku negatlvnog broja: Naravno, primjenom logaritama rezultati koji sc dobiv3jU 5U, uglavnom, prihliznl.
a) 2,J5439 b) I ,41582 c) 3 ,02064 d) 4 ,13731 Njihova tacnost je uvjctovana kvalitctom kalkulatora odnosno brojem dcclmalnih
cifara na kqje su svedeni logaritmi u tablicama.
Odrediti Jogaritme datih brojeva:
12.34.a) 15 b) 453 cJ 5002 dJ 8709 . . ~... .
PnmJer 3: IzracunatI vrlJcdnost lzraza x=
43,2175,433
~~-~---
12.35.a) 4121 b) 4,121 c) 0,412J d) 0,0412J 655,244
12.36.a) 89344 b) 487329 c) 0,50081 d) 0,0400092
Rjdcnje: Logaritmiranjem izraza dobiv3 se log x:
Odredi brojeve ciji su logaritmi dati brojevi:
-I og~--~-~
Iogx- 43,2 175,433 => logx=logC43'~'17\433) - log65S,244
12.37.a) 1,95904 b) 2,]9562 c) 0,65068 d) 5,71223
655,244
12.38.a) 0,45501 b) 2,89461 c) 1,44077 d) 3,22557
=> logx = log43,2+1og175,433 - log655,244
=> logx ~ 1,63548+2,244 J 1-2,8 J640 ~> logx= U)6319 '=> x=ll ,566.
212 213

I
 43,2 175,433 ~ 11.566 .
Vrijednost izrazaje:
655,244 . 12.42.a) 35,42 VO,96782 b) 823,8' :~(3,641 c) .J2,34. Vl,~8
. 4 : P"
nmJcnom Iogantama
. " . x = --'c-~
63,060,055' 32,15 V16,79' 3
2,15 V6,87'
P rtIDJer IzracunatI
0,009744 12.43.a) - - - - - .- b) J46,43. VOJ,% c)
87,45 0,097 .J98,15
Rjdenje: Logaritmiranjern izraza dobije se:
12.44.a)
3
7,27 ..JI7,94 b) 0,345
3
.!J2,005 c) 0,169'.~
._ 63,060,055' 5 5 3
5,24' J7,31
logx - log ............~. - => logx ~ log(63,06'0,055 3 ) -logO,009744 3,846 ljS,0987 0,09 . fg,46
0,009744 I:' 2'("-
3
~> logx = log63,06+3Iog0,055 -logO,009744 12.45.*a) 63,06.0,055
b)
I",IS '\16,983
V8,09~i .0,973 2
c) V9+V4
=> logx = 1,79975 + 3 2 ,74036 - 3 ,98874 0,009744
~> logx= 1,79975 + 4 ,22108 - 3 ,98874
12. 46 .*)
a V8'~~.22- 0,2 2V65,37
=> logx = 0,03209 => x=1,076688. 2,4539

. 5 : P" 84,35-'JO,5477
19,69 34 . ..[i2:i 3'09
P TlmJer fll1lJenom Iogantarna
. "
IzracunatJ . : -_~_.".m~C':":7' c)
63,7' . 2,213 5 88,34'" .~6,73
Rjescnjc: Aka se izraz oznaci sa x i izvrsi njcgovo logaritmiranje dobije se:
logx = log 84,35.;J0:5477 = log(84,35 VO,541'1 ) -logj63,7'2,213 5 ) =
63,7 2 -2,213 5
= log84,35 + L logO,5477 -log63,72 - log2,213 5 = 12.7. Logaritamske jcdnacine oblika log"f(x) = log"g(x), pri cemu su
3 f(x) i g(x) polinomi iii racionalne funkcije najvise drugog stepena
I
= 1,92609+ --(-026146)-2180414-50,34498-
3' , ~ lednacine U kojima se nepoznata nalazi u sa$tavu logaritmanda nekog logaritma
naziva se logaritamska jednacina.
= 1,926090,08715- 3,60828 -1,72490 =-3,49424 = 4 ,50576.
lednacinc:
Odredivanjcm antilogaritma dobivenog broja dobije se trazena vrijcdnost izraza
log(x-l)=3, logx + 2x = log(x-3), logkx2+7x-2)~1
x = 84,35 VciT477 = 0.0003204 Sll logaritamske.
63,7' .2,213 5

Znamo da su logaritmi definirani samo za pozitivne brojeve, pa logaritmandi koji se

pojavljuju U \ogaritamskoj jednaCini moraju biti pozitivni. Zato se prilikom Ijesavanja
logaritamskih jednacina prvo odredi njena damena, a kada se odrede brojevi koji bi
Zadaci za vjezbu: magli biti JjeScnje, pro\jeri se da Ii pripadaju domeni. U slucaju da ti brojeYl ne
pripadaju domeni jednacine, ne mogu biti ni njena rjesenja.
Primjenom logaritama izracunati vrijcdnost datog izraza: Ovdje cemo rjesavati, uglavnom, lagaritamske jednacine koje se mogu dovesti na
12.39.a) 6534 b) 4529721 c) 3,9829,466 d) 7,9063,0972 oblik
3 2 \ log" f(x) = loga g(x), a odavde f(x) - g(x),
45,873 b) 4,5 2 8,6.13,5 d) 41,23
12.40.a) -.~;- --, c). 2 2
11,34) 34,) 4),68 6,777,11
pri cemu su f(x) i g(x) po!inomi ili racionalne funkcije najvise drugog stepena.
12.4l.a) %Ii b) :;,/765,3 c) V8,954 Pokazimo, na slijcde:eim_ primjerima, kako_ se !jesav~ju neke Jogaritamske jednaCine:

214 215
Primjer 1: Rijesiti logaritamskujednacinu logx = 3 -log4. uslovima jednaCina se maze pomnoziti sa (5-4logx)(I+logx) prj cemu prelazi u
ekvivalentnu jednaCinu:
Rjescnje: Data iogaritamskajednacinaje dcfinirana aka je x>O. 1 4
3
Transformirajmo jednacinu na slijedeCi nacin:

logx ~ 3~-log4 ;> logx+log4 = 3 ;> log4x ~ 3 log4x ~ logl 000

;>
1 + logx+20-16Iogx = 3(5+5Iogx-4logx--4log'x)
21-151ogx = 3(5+logx-4!og'x)
=> 4x = 1000 ~> x = 250. 21 ~- 15logx = 15+3logx-12log2x ;> I210g'x + 6 - 1810gx = 0
Rjesenje date jednacine je x = 250.

~logx )
H,!9-8 HI
Zlog'x - 31Mx + I
~
=0 => = ----- = --
4 4 =?
Primjer 2: Rijcsitijednacinu IOg2(X2-9x+28) = 3. 1,2

1
Rjescnje: Kako je diskriminanta kvadratnog trinoma x 2-9x+28, => logx = - ,logx = 1 =>
2
o = 81-112= ,-31 negativna, a kocficijent kvadratnog clana a= 1 pozitivan, to je trinom
pozitivan za sve vrijednosti varijabJe x, pa je domena date jednaCine skup svih rcalnih Jednacina ima d\'a rjeScnja: XI =.JiO i X2 = 10
brojeva. PotraZimo rjesenje jednaCinc:
Primjer 5: Rijeslti jednacinu loglx + !Og,lX + ioggx = 11 .
log,(X2-9x+28) ,0 3 ;> x'-9x+28=23 ;> x 2- 9x + 28 ~ 8
~> 9 I RjeSenje: lednacina je definirana za sve pozlt1vne vrijednosti varijabJc x. Kako sc u
x =
'.' 2 2 jednacini pojadjuju razlicite logaritamske baze, polrcbno je sve iogaritl1le
Datajednacina irna dva rjescnja ito: x1=4, X2= 5. transfonnirati u !ogaritme po istoj bazi. Neka to bude baza 2:

Primjer 3: Rijesitijednacinu lag3(x-2) + log3x = iog3~L Jog2x + Jo~x + loggx = 11

Rjeseuje: Data jednacina ckvivaJcntnaje sistemu: c:>

log2 X
log,x + - - - + !.og2 x = Ji / 6 ~o
= 2 3
rx - 2 >0
1x> 0 ;> Illo2x ~ 66 1:66
llog, (x - 2)+ log, x= log, 8
X> 2 Primjer 6: Rijesitl jednacinu log(24x -- 13) . .:;: x - xIogS.
x> 2
{ Jog (x - 2)x = log] 8 { x' ~~~ 2x 8= 0
3 RjesenJe: U oblasti u kojoj je definirana jednacina sc maze transform irati na sljedeCi
naCin:
fX>2 ._ _
x=4. log(2X+x-J3) = x-xlog5 log(2X+x-J3) = x -log5 X

l x
1,'
= 2"'4+32
2
Rjesenje date logaritamske jednaCine je x = 4.
<d
<d
log(2X-L-x-13)+iog5 X
log[(2x+x-13)5 X ] = iogl0X
= x !og[(2x+x-13)5 X ] = x
J3)5 X lOx
~

;> 2 x 5x+(x-13)5 X = lOx lox+(x--13)5X~ lOX

1 4 ;> (x~-13)5X = 0 => => ,,=13.

.Primjcr 4: RljesitijednaCinu _ _m +
_ _ _ =3.
5-41ogx l+logx Za dobivenu vrijednost varijable x po!aznajcdll3cina je d~finirana, paje x=13 ljdcnjc
RJdcnjc: Jednacinaje definirana za x>O i 5--4Ic;gxO, l+logx:;t-O. Pod ovim jednacll1e.
216 217
 ,
!og, 3--1
Primjer 7: Rijesiti jednacinu 4 = 0.5 . 12,58.a) log[3-210g(1 +x)]=O b) log3(1og,2x-310g,x+5)=2
Rjesenje: lednacinu mozemo transformirati na sljedeci nacio: 12.59.a) log2x+loggF8 b) log3x+log,x=2
log ~~I
,
Jog, :--1
, log,
4'
-~ 1
,-
12.60.a) log3x + 10g)3 x + log, x = 6 b) log x , 4 + log x 4 = 5
4 '3 = 05 ;> 4' =4 2 ;> -- =4 2 1-4 3
4 =3
, , 12.6I.a) log" 25" log," 125 = 0 x 16 + log,_x 64
b) log,
log ,- -
42 I I
4' 3 = log - = - Jog -I = log x "2 12.62.a) log, 2 log x 2 = log, 2 b) log] 8'" . Jog 2 27 = x + 7
'3 2 x 3 x
16 64
I
--=x-
,' 1 , 5
~=X x='- . 12,63.a) (log, 10)3 ,,(log, 10)2-610gxl0=0 b) (loa x) + Joa ,,= I
3 9 9 1:05 D5x X

12.64.a) log9X + Jog,

.,
3= I b) 210gx 3 + log 3 + 310g9x 3 = 0
OJx

Pitanja za ponavljanje: 12.65.a) log,8 X - I .log,125 = x+7 b) log3x+log27x = 4

12.66.a) logx+2(2x+3) = 2 b) 2log2x+4log 16 x = 3Iog 16
x
), KojujednaCinu nazivamo logaritamska?
12.67.a) log(2x+x--4) = x(l-log5) b) log(3 x +x-17) = xlog3
2. Kako se odreiluje domena logaritamske jednaCinc?
3. Kakve logarilamske jednaCine smo naucili rjdavati? 12.68.a) log2(9-2 X ) = 3-x b) ]og2(2"--3)+x" 2
12.69.a) xl-logx=O,OI b) xl+logx= 100
12.70.a) X
IOg l
x+2:::: 256 b) X
1og
,3x =9
Zadaci za vjezbu:
12.71. 2x+2x+l+2x+2+2x+3 = 3"-+3x+I+3x+2+3x+3
Rijesiti datu logaritamsku jednacinu: _ .1/ 12.72.a) 9"-+6 X = 4x b) 22x,'-2 x 3x = 32x
12.47.a) logx-log48~logI6=O b) 210gx+log6=logI5<y"c) 10g(x"l )=2 12.73.a) 3x+3x+I+3x+2=5x+5x+l+5x+2 b) ~3Jog2(-x)"log2.Jx2
12.48.a) log2F1og2(6,x2) b) log2(x-I)+log2(5x-r3)=2 <.i
cJ 210g(x-l) - l o g 4 = 0 '
12.49.a) IOM(X+3)-log4<x"1 ) = 2"log48 b) log4(x+3)"log4(X-I) = 2-loM8
i 2.50.a) log(x2~ 7S)log(x--4) = 2 b) 2Iog(x-3) = log(x2_21)
12.5I.a) log7(x-2)-log7(x+2) = 1 log7(2x-7) 12.S. Logaritamske ncjcdllacinc oblika log"f(x) < logag(x), pri ccmn Sn
b) log(x-2)+iog(x+2) = log(2x-l) l)V' I(x) i g(x) poiinomi iii racionalne fUllkcijc najvise drugog stepena
12.S2.a) log2x = 2Iog(4x-IS) b) log(8-lOx,,1 2x2) = log(2xl)
Nejednacine u kojima 5e pojadjuju logaritmi koji u logaritmandu sadde
,'0' 10g(x+l) logFx':;:? -log2 \'arijablu nazivaju se logaritamskc nejednacine.
I".)o.a) =2 b) -I
log4- log2 log8-log(x-5) T akve su sIjedece ncjednacine:
i,
12.54.a) 10gll'"\ "Xi__ . = 0
II b) log~ + 3log.JI - x = 10g,;t::"7 logx> log25 ,
x-3
In-~ > In45 .
x + x - 2: x+2
Mi ccmo IjeSaY3ti samo one nejednacine koje se mogu napisati U obliku
12.55.a) log, (2x' 2x-I)="J. b) log(x2 -;-19) log(x-8)=2 log" f(x) < log" g(x),
2
pri cemu su f(x) i g(x) polinomi ili racionalne funkcijc najvise drugog stepcna, jer ce
1 se one sycsti na nejednacine koje smo ranije naucili ~jeSavati. -
b) log410g210g3x ~ -
2
12.57.a) !og3Iogg1og2x_= log31- r Kako je logarita!11ska f~l!1kcija U odnosu ua bazu a> 1 rastuca, a U odnosu na bazu -:-
b) logxlog3logx2x3=0
0< a < 1 opadajuca, t<Yvrijedi:
218
219
 f(X) > 0 IX2 -5x+6 > 0 X' -5x+6>0
logo f(x) < loga g(X)} 0
a> I . lx' -5x+6 < 2 {
x' -5x+4 < 0
a> I {
f(x) < g(x) JCx-2)(x-3) > 0 [x<2 iii x>3
l(x-I)(x-4)<0 l l<x<4
W I < x < 2 iii
3 < x < 4.
g(X) >0
loga f(x) < loga g(X)} 0
'O<a<l Rjesenje nejednaclne je unija intervaJa (1,2) U (3, 4).
o <a < I {
fex) > g(x)
2x - g
Primjer 3: Rijesiti nejednacinu log3 - - < 0
2" x - 2
Vidimo da se logaritamska nejednacina svodi oa elevivalentan sistcm nejednacina cije
rjesavanje nam je poznato od ranije. Hjescnje: Logaritamska baza je veca od jcdinice, pa vrijedi:
Pokaiimo na nizu prirnjera kako se rjeSavaju neke, jcdnostavoije, logaritamske '2X- 8> 0
nejednacine, 2x - 8 0
Iog, - - - <
-2' x-2
W I 2x - 8 I
ag, -_. __.- < ag, I
::. x-2
W
12x
1 x -_28
, 2 --<I
x-2
Primjer 1: RijeSiti nejednacinu log2C2x-l) <-2.
[e2x-8)(x-2) > 0 lex - 4)(x - 2) > 0
RjeScn,jc: Logaritamska bazajc veca od 1, pa sc maze plsati: 12X -8 _\ < 0 2x- 8 - x + 2
{ .., <0
r2x -1>0 l x _. 2 x-2
logZ(2x-]) <-2 2 r(x-4)(x-2 0

f2x> I
12x-1<2-
w
1I
x-
- -<
x-2
6 0
W
!ex-4)ex-2O
lex - 6)(x - 2) < 0
W I
l2x < 2 2 +I
W
W
r x < 2 iii x>4 w 4 < x< 6.
1 2<x<6
Rjesenje date logaritamske nejednacineje skup realnih brojeva iz intervala (4,6).
I 5
;> -<x<
2 8
Dakle, rjeScnje logaritamskc nejcdnaCinc jc skup brojeva iz intervata
Primjer 4: Rijesiti nejednatinu 2]og, (x-I) -Iog,(lx-S) > I.

Rjesenje: Nejednacinu mozemo rjdavati na slijedeCi nacin:

Primjcr 2: RijeSiti nejedna"inu log I (x L 5x+6) > - L [X-I> 0
1 21og3 (x-I) -log3 e2x-S) > 1
RjeSenje: Logaritamska bazaje lzmedu ou[e ijeciinicc,pa vrijedi:
12x - 5> 0
,log, -I)' -log, (2x - 5 log, 3
log I (x2~~5x+6) >-J log I (x L Sx+6) > log I 2
,
220 22!
 t(l+t)<2 :> t+t2<2 :> t2 +t-2<0 :> (1+2)(1-1)<0
X> I rx> 1
:>

I 2x>5
(x _I)'
llOg] 2x _ 5 > log] 3
~2x
I
l(x-I)'
l-->3
2x-5
>5
Zamijcnimo t:

-Z < t < I :>

:>-2

-2 < logZ(2"-Z) < I

<t<

:>
1 .

log,z-2 < log2 (Z"-Z) < log,2

[' 5
:> jX>2 :> 2-2 < ZX-2 < 2 :> ~ <2"-Z < 2 :> ~+Z<2x<4
4 4
Lx ~ -
I "
2x -+- I > 6x - 15 :> ~ <2 x <2 2 :> log?~ <x<Z :> 1,1699 < x < 2.
4 -4
:> ~x>~ 5
- < x < 4, x> 4.
2
Tako sma dobili rjesenje nejedn.cine xE(J.1699, Z).

LX'" 4
Rjesenje nejednacinc je unija intervala (%,4) U (4, +00).

Primjer 5: Rijesiti nejednacinu logl(2~2} log I (lx-+- 1-4) > -2. Pitllnja za ponavljanje:

1. KaA'Ta nejedna(~iJ1a se naziva logaritamska?

Rjescnjc: Ncjednactnaje definisana ako .Ie
2. Kakve logaritamske nejednacine sma naucili rjesavati?
2x - 2 > 0 i 2x+ I - 4 > 0 .

Rjesavanjem sistema navedenih cksponcncijalnih nejcdnacina dobije se:

2X - 2 > 0 x>1
2x-+-1_4>O ~> 2x+ I >22 => x> 1, Zadaci za vjezbu:

Pod uslovom x> I data nejednacina se transformira na sljedeCi nacin: Rijesiti date logaritamske nejednaCine:
12.74.a) log,x>2 b) log,x<1 c) log,x>3 d) logx>O
N1 d) logs(2-x)<1
IOg2(2 - 4) 12.75.a) log,(x-I2 b) log(x+3)<1 c) log4(x-5loIl47
log2(2 X - 2) log I (2x+ I 4) >2 log2(2 L 2)- - - " - - 1 - >-2
:; 12.76 . ) IOg2(2x+4log,(5x+3) b) logo.,(x+3)<-2 c) logo.1 (x-5-1
log -
22 2 2
12.77 .) log I (Zx -3x+5) < log, (x +2x+l) b) log 1 (2x2+5x+ I) < 0
log (2"ci - 4)
2 >-2 log2(2 X - 2) log, 2~" - 2) < 2 x-? x-4
-I 12.78.a) log7 - - - < 0 b) log I ~-.:; <-2
:> log2(2X-2) [log,2+log 2(2" -2)] <2 x -3 "2 x +-'
:> log2(2 X - 2)- [1+
IOg2(2"- 2) < 2. J 3x + 1
c) log,-->-l
. x+2
d) log] - - > 0
x
i x _+ 1
Nckaje '!og2(2 X -2) = t. Tada se prethodna nejed~aCina svodi na kvadratnu: 12.79.a) log,(x2~2x.3c." b) logs(xL llx+432 c) IOg8(~2-4x+3) < 1

222 223
 35 _Xl 1 Xl -1
12.80.a) log, - - - > .. - c) log, log,--<O
4 X 2 x-2
12.8I.a) log2x-l ogx-2>0 b) log,x -log,32<4 c) log,x -\og,125<2

12.82.a)
I
+
I
>2
b) log2 x-310gx+3 <I 13. OSNOVI TRIGONOMETRIJE
1+logx I-Iogx logx-I
13.1. Orijentisani ugao. Stepen (stupanj). Radijan
12.83.a) log,log 4 (x'-5O b) log, log2 log,., 9 > 0
U oS11o\'noj skoli kao i u prvom razredu srednje,upoznali sma pojam
12.84.a) log3(13 - 4X) > 2 b) log2(2 4'42 2x) < 2108412 ugla. Vidjeli smo da svaki ugao ima svoj nh i dva kraka. Redoslijed krakova
18-2' nije nam bio bitan. Medutim, ako se kraci ugla uzmu kao ureden par polupravih,
12.85*.a) log2(2"-1)'\og 1 (2'+' - 2) >-2 b) 1084(18-2X} log, ~.-. S;-I takav ugao se nazi va orijentisani ugao (orjentirani liut). Kod orijentisanog ugla
, 2
tacno se zna koji krak je prvi, a koji je drugi. Prilikom crtanja orijentisanog
ugla, na luku koji pdpada unutrasnjoj oblasti ugla obavczno se nacrta strelica
k~je je usmjerena od prvog kraka ka drugom. Orijentisani ugao moze biti
pozitivan iii ncgativan. To smo vezali za krctanjc kazaljkl na klasicnom satu, pa
smo rekli smijer kretanja kazaljki oa satu nazivamo negativnim,a njemu
suprotan smijer je pozltivan.
Sta sma dobili ovim prosirenjem pojma ugJa?
Prvo, govoreCi 0 rotaciji u ravni, mogli 51110 prccizno da definisC1110 tu
izomctriju.
Drugo, lllozcmo shvatiti cia dvije poluprave sa zajednicldm pocetkolll
odreduju nc 5amo dva, vec beskonacno mnogo ugkva. Kako to shvatamo?
Posmatrajmo slijedccu sllku:
~ ~
q

p
p

Sl.! 3. 1. Dvije poluprave odredujll beskonact)o mnogo ugloya

Na SI.13.1.a) predstavlje;je ugao a sa k'l~a~ima pi q. fste hake ima i ugao a]

koji je za 360 0 veci od ugla u. Tuje i ugao 13] na S1.l3.1 b) za koji vrijcdi
131 = a + 2-360 0
224 225
 :l

';
Zato je ncophodno usmjerenim [Uk0111 koji pocinje na prvotll, a zavrsava se na ''.1
Primjer 2: Ug[ove date u radijanima izraziti u stepenirna:
drugom kraku ugia, oznaciti svaki orijentisani ugao.
a) 2n b) 4 c) -II d)5"
-
Prilikom proucavanja mjerenja uglova II prvom razredu, uveden je pojam stepena 4
(stupnja) kao i pojam radijana. Rjescnjc: Neka je x trazena vrijednost ugJa u stepenima. Koristenjem osnovne
Receno je da je stepcn devedeseti dio pravog ugJa, minuta sezdeseti dio stepena, veze izmedu stepena i radijana i osobine proporcije d6bije se:
a sekunda sezdeseti dio minute. Tako vrijedi:
a) x: 27t ~ 180:7t => x = 27t . IS() ~ 3600 .
1=60', 1'=60",1=3600" IT

Radijanje vccajedinica. Toje on~j centralni ugao Cijije pripadni lukjednak, po

b) x: 4 = 180:n => x~ ~'180 =229,1831=22910'59"
7t
duiini, radijusu kruznice.
c) x: (-11)= 180:7t => x_- -II
- - -180
" - -_J ,600
_) 0 '0
J 57460 ~-6J0,,,
1513
Osnovna veza izmedu radijana i stepena je da ugao od 180 u isto vrijeme ima 11: 7t
radijana :
d) x: 2". ~ 180:n => x=
5n 180
= 225 .
4 4n

7l radi.iana = 1800 P01110Cll osnovne veze izmec1u stepcna i radijana dobije se i :

I rad ~ 57,2957795 ~ 5rl7'45" , I 0 ~ 0,01745329 radijana.

180 0 1() = _2":__ rad.
a odavdc 1 rad
180

Ova veza omogucava preracllnavanje stepena II radijanc obrnuto, radijana u

stepene. Pitanja za ponavljanje:

1. J<;ada je ugao pozitivan, a kada negativan?

2. Sta znaci saznanje daje dat ugao od-600?
])rimjer 1: Uglove date u stepenima izraziti u radijanima: 3. Kako se dejinise radijan?
4. Koja veza posloji izmeau stepena i radijana?
a) 45' b) 90 c) 21 0 d) 80 5. Koliko slepeni ima ugao od T[ radijana?

Rjdenje: Koristeci osnovnu vezu izmedu stepcna i radijana i osobinc proporcije

dobUe se:
45n 1T Zadaci za vjezbu:
aJ x:45 ~n:180 => x=--
180 4
13.1. Koliko radijana ima ugao od 150?
90n IT
b) x:90 = n:180 => x= - - = - 13.2. Ugao od 50 izrazi 1I radijanima.
180 2 13.3. Ugao ad 3n radijana izrazl u stepenima,
210n 13.4. Koliko stepeni irna lIgao od 2nlS radijana?
c) x:210 = n:180 => x = - - =7" -,
180 6 13.5. Dati ugao izrazen II radijanima 1zrazi u stepenima:
80n 411: a) 5 b) 10 c) -20 d) 0,18 0) 0,085
d) x:80 = 7t: 180 => x=-'
180 9

226 227
13.2. Definicije trigonometrijskih funkcija ostrog ugla u ~---------,~=-:------:-----:c~=-::--:--=c ___-
pravonglom trouglu a StJPROTNA KAfETA b
NALEGLA KATETA
tga :::::: - ct{Ta =- =
b NALEGLA KATETA 0 a SUPROTNA KATETA
Prilikorn rjesavanja raznih zadataka, kaka u matematici, tako i u
predmetima fizii<a, mehanika, astronomija i dr. najccsce susrecemo ostre uglove.
lato cemo se nesto vise zadrzatl na pravougJom trouglu, koji pored jednog Oznaku s'inQ citamo "sinus ugla a'/ iIi "sinus od a",' oznaku casa citamo
pravog, 1ma dva ostra ugla. Poznato nam je da stranicc pravougtog trougla imaju "kosinus ugla a" iIi "kosinlls od a"; oznaku tga 1 \.1 citamo "(angens ugla a" iii
posebne nazive. Najveca stranica pravouglog trollg!a (ona nasuprot pravorn t/tangen.v od a" i ()znaku ctga citamo "kotangens ugla a" iii "kotangens od
ug~.naziva se hipotenuza, a estale dvije stranice nazivaju se liatcte. , r.t..".

. f! I" 10'/> 6~ . a~ BC. b = AC su katete Navedene funkcije nazivaju se trigonomctrijskc funlicije (prema grckom:
trigonon = trougao = trokut, metrein = mjcriti).
~ V\ c = AD JC hlpotenuza
~ a i f3 su ostri uglovi i vrljedi:

~ Ponekada se spominju i trigonometrijske funkcije sekans i kosekans. One se

~ definisu na slijcdcci na611:
Za duzine stranica pravouglog I 1
trougla vrijedi Pitagoflna
seca = - - - , coseca::::::: ----:--~.
C cosa SinO:
teorema:

[z navcdcllib dcfinicija vidimo da trigonol11ctr\jskc funkcijc sinus i kosinus svakoll1

Navedene veze izmeau llglova pravouglog trougla omogucavaju izr3cunavanje ug1U .!Z!11
\,
TI'
. t C)'Y3 1a i( 0, -
2/
j pnd rtlZlqU
_. rca 1an
.
brOJ.U.Inler\'3 1U (0 ,I), a f un k
.
"ClJe
velicine ostrih uglova ako je poznata velicina jednog. Veza izmeau stranica
pravoug!og trougla omogucava nam cia iz poznate velicinc njegovlh dviju ( r:: \[
tangcns i kOlangens svakom uglu iz intcrvala : 0, - I pridruzuju reaJan broj u
stranica (ma kojih) odrcdimo velicinll trcce stranicc. \ 2)
intervalu (0, -h::Q).
Prirnjer 1 : Poznate su stranice a =5 c = 13 pravouglog trougla. Odrcdlti Navcdcnc definicije trigono!1lctrijskih funkcUa ostrog ugla 1110zcmo formulisati i
katetu b i ugao 13 .. 0\'31<0:
Rjesenjc: Konstrukcijom prayouglog trougla cija je kateta BC~a (~5)
hipotenuza AB=c (=13) dobije se trazena kateta AC=b i ugao 13
rSinus ostrog ugYa -u pravougi~m trougiu'jed~;ak ,jc odJwsu s~protne-J-<-.~-te-t-c-i-'
Isti zadatak maZe se qesavati i racunski. Primjenom Pitagorine tcoreme dobije se I hipotenuzc.
veiicinakateteb: b-~e2_a2~ 169-25~ 144 ~> h~ 12. \ KosillUS ostrog ugla u pravoug}nlU trough! jcdnak Jc odnosu nalcgk katctc i
: hipotenuze. ' '
Kako izrabmati vclicinu ug!a ~ ?
II Tang:ns OSti.og ugla u pravouglom trouglu jcdn~l{.ic odnnsu suprotnc i

Prakticne Dotrebe izracunavanja velicine uglova u (pravoug!om) trouglu dovele naiegle katctc. .
su do uvo'c1enja noyih funkc.ija. Posmatrajmo pravougli trougao ABC na slid I Kotangens ostrog u~la u pravouglmn trough! jednak je o,dnosH naleglc i
132. Ako uocimo ostar ugao a i katetc a i b, vidimo da se katcta a nalazi LSup!'otne k::at=c"tc::._ _
nasuprot ovom ug!n , pa nju nazivamo suprotna kateta. Druga kateta, katetn b,
je naicgia katcta za llgao a.. 1 ugao pima svoju naleglu i suprotnu katetu. "Kandcne dcfinicijc vrijcde. za ma kc:ji ostar ugao U svako111 pravouglolTl trollglu.

Uvedimo sada de-finiciju funkcija:

I . sino:.. ~. _.ca. ~?UPROTNA KAmA
HlPOTENUZA
cosa
b
c.
NALEGLA KATETA]
:::::::-::::> .-
lliPOTENUZ~
i
l n Ponckada ~c za oznaku m'c funkcijc koristi \311(;{. '0\ 0 sCJ1Osc:hno odnosi nil' oznakc funkc:ije u
--:-~..........:..--~--- . -
n:17:nim progmn15kimjt:zitima i kod kall;uialO:'a _.

228 229
 I 13.4. Vrijednosti trigonometrijskih funkcija uglova 30 0 ( ':'..),45 0

i 60 (':'..)
3
6
(':'..)
4

13.3. Trigonometrijske funkcijc komplementnih uglova (kutova)

Za dva ugla kazcmo da su komplemcntni ako je njihov zbir 90 iii n

Ostri ug!ovi u svakol11 pravouglom trouglu su komplementni.

2
I
II
Neka je 6ABC jednakostranlcnl trougao (SL 13.4.). Stranleu ovog traugla
oznacimo sa a. Svaki njegov ugao je po 60.Iz vrha C povucimo visinu CC'=h
trangla. Tako sc doblju dva pravougla traugla 6ACC' 1 6BCC'.
Trougao Ace je pravougli S ostrim
uglovima od 60 i 30. Prema definiciji
sinusa i kosin usa, iz ovog trougla

Neka su ex i f3 ostri ugJovi pravouglog trougla ABC. Tada vrijedi

'I dobijcmo:
CC' AC'
ex + 13 ~ 90, odnosno, a ~ 90" - 13, 13 ~ 90 - ex, (SI.I3.3.) sin60 =-- cos60 = --
AC , AC
B Visillu CC' moremo, pomocu
a Pitagorino toorcme, izraziti preko
stranicc jednakostranicnog
trougla na slijedeci nacin:
a
al2 CC'~h~--
a.J3
2
A C' B cljom zan~enom u maze za
A S!.I3.4. VisinajcdnakosLranicnog troug!a sinus i kosinus dobijcl1lo:
SU3.3. Ostri ugJo\i pravouglog trong,Ja Sli kompkmentni. dijeli taj trougao na d\'a pravougla
a~3 a
Prema dcfini.ciji trigonol11ctrijskih funkcija vrijedi: sln600 = _2 ~ a.J3. =.J3 cos600 = ~ = 3:.
, a 2a 2 a2a2

SIt1a=~f' => sina=cosfl ~> sin(900-13)=cosfl;cos(900-a)~sillex. Za tg60 ctg60, prerna dcfiniciji, iz trougla ACC', dobijemo:
a.J3
cosB-=.5: 'r;
c to-60 = CC' _.-,,~=2a'Y3 =J3
a C ACt a 2a
tga =~
b 2
a
ctgf3 = ~ AC' - 2a
b ctg60 ~ - - ~ --2..
CC' a.J3 - 2a.J3
2
Koristeci isti pravougli trougao (.6.ACC') uz pomoc defillicija sinusa, kosinusa,
tangensa i kotangensa ostrog ugla u pravouglom trouglu, dobije se:
a a-J3
AC'
sin30 = - - ----
a
, cos30
CC'
=---~ =
013 13
-----
AC a 2a 2 AC a 2a 2

230 231
 1 .f3 Pitanja za pOl1avljanje:
osin 30 - J.f3
tg30 ~ - - - ~~ ~-oo - - ctg300~
cos 30
~.f3.
cos 30 .f3 .f3 3' sin 30 r ,~!aje sinus as/rag ltg/a u pravouglom trouglu?
2 2 , Kako se de/iniJe kosinus ostrog ugla u pravoug[om trouglu?
Posmatrajmo, sada, kvadrat ABeD sa stranicom a (SLl3.5.) 3. Kako se d(!jinise-tangens, a kako kOlangens o.<;trog ug/a u pra1'ollgioJJ1 trouglu?
4. Kolikaje najvei;a vrijednost sinusa ?
Lj---"-_-':C
Dijagona!a AC dijeli kvadrat na dya
pravougla jednakokraka trougla.
Zadaci za vjczbu:
a a DijagonaJa kvadrata je d=a 12 .
Iz trougla ABC odredimo vrijcdnosti 13.6. Katcte pravouglog trougla su a= 12 i b=5. Odrcdi vrijednosti trigonomctrijskih
45 trigonometrijskih funkcija ugla 45: funkcija ostrih uglova ovog trongJa.
A B I J. 7. Izracunati \T~jednostj svih trigonometrijskih funkcija ostrih llglova
su 3.5. Ostri uglo\'i jcdnakokrakog pravouglog trougla kod koga Xe:
pravouglog trougla su po 45 a) a~3,c~5 b) b~8,c~JO c) a~7,b~8 d) a~4,b~7.
J 3.8. Konstruisi ostar ugao a aka je:
. 4 b) cosa=--
5 4 10
a) SlllCX=- c) tga~- d) ctga~17
5 9 7
tg450~ Be ~ ~= 1 lzracunati vrijednost izraza:
ctg45 "C AB = .~. = I.
AB a ~ sin30o+cosJO, tg3OC'-ctg3OC' h) 2sin45+5tg45~-3ctg45.
Be a
~sin30o+cos60D_tg600-ctg30 b) 6C0545';' 3ctg45- i J ctg4SC'
7r n
Kako sc ug!ovi od 30 , 60 i 45 vcoma cesto pojavljuju u raznim z..adacima vcoma
1:;.11.(1)
TC
5111----
3
+ COS -_.
4 0
TC
~ tCT--
6
b) 2cos-
'IT

4
+2sin
4
- tg 4"it
je korisno vrijednosti trigonomI1ctrijskih funkcija oyih nglov3 poznavati n~pamet. .Tt TC n: 'IT
Predstavimo sve dobivene rezultatc U oblikujcdne tahele: . Sln~-to-~ - cos-ctg-
6 3 b 6 3
2sin300-J b) _~_~n30o-cos600 , sin 2 30 0 + sin.:' 45
13 13~a) () c) . ~-.--:-----

2sin30 +1 s1n300 + cos 60 cos 2 30 + cos: 45()

13.5. Vrijcdnosti trigonomctdjsldh funkcija proizvol,inih uglo,'a

( upotrcba kalkulatora iii tablica )

Podatke iz m'e tabelc korisno .Ie ::nati l~apamef/ Vrijednosti trigonometrijskih funkcija, za rna koji llgao, mogu se odrcditi pomocll'
kalkulatora (sa trigonomctrijskim fHnkc~jama), a za ostre uglove mogu sc proCitati iz
tab!ica prirodnih \Tijednosti trigonol1'1ctrijskih funkcija koje Sll ohicno stampane II
istoj knjiYic.i u kojoj i logaritmi.

232 233
 = 270 ., 9' ., 0,68930860" = 27 ., 9' + 4]" = 27' 9' 4l "B)
Primjeri: Slijedecc vrijednasti trigonomctrijskih funkcija izracunate su neposredno
pomocu kalkulatora:
Ako zclimo vrijednost ugla x. dobiti u radijanima, potrebno je u prvom koraku tipkolll
sin 12' = 0,20791169, cos49' = 0,656059029, sin3 10 = 0,515038 !oRGi izabrati jedinicu radijan (obicno se na displcju vldi "RAD").

tg23,87 ~ 0,442513, cos39,7 = 0.7693995, ctg53 = 1:tg53 = 0,75355
Postupak odreaivanja ovih vrijednosti je : Otipkati ugao u stepcnima :2) (iIi
radijanill1a) i pritisnuti tipku sa oznakam adgavarajuce trigonometrijskc funkcijc
(liIDl, ~, ~). Na displeju kalkulatora pojavi sc traicna Vl"ijcdnost izabranc
trigonolllctrijske funkclje.
Eva jos nekoJiko vrijcdnosti trigonometrUskih funkcija uglova izrazenih u
radijanima:
Napomena: Pri!ikom upotrebc kalkulatora neophodno je stalno paziti na to u kojim
jedinicarna su izrazcni ugtovi i da !ije ukljucena odgovarajuca opcija "DEG" (stepen),
"RAD" (radijan) ili "GRAD" (grad)"
Za odrcaivanje prirodnih vrijcdnosti trigonometrijskih tunkcija. u tablicama i ug~?va:
ako su date vrijcdnosti trigonometrijskih fUllkcija, potrebno Je prcthodno procltatI
uputstvo u samim tablicama.
Pitanja za ponavljanje:

sill I = 0,841471 , cos 1,5::;;; 0,070737; tgl,22 = 2,732754 1. Kako se odreauje sinus ma kojeg ugla pomocu kalkulatora?
si110,45 = 0,4349655 ; cos 1,48 = 0,09067l6; tgO,67 = 0,792254 . 2. Kako se odreauje ugao iz poznate vrijednosti rijegovog kosin usa?
3. Kako pomocu kalkulatora odrediti kotangens ugla?

Ponekada jc poznata vrijcdnost trigonometrijske funkcijc nckog ug!a (iJi broja), a

potrebno je odrcditi taj ugao (braj). PriJikOl1l upotrcbe kalkulatora to jc sasvim Z11daci za vjczbu:
jcdnostavno. Potrcbno jc otipkati poznatu vrUednost trigol1ometrijske funkcijc i zatim
pritisnuti tipku sa oznakom tc funkcije liZ prethodno aktiviranje funkcijske tipke. Odrcditi vrijednosti trigollometrijskih funkcija datih uglova:
]3.15.a) 34 b) 73 c) 87' d) 12,34 e) 3456
Evo neko!iko primjcra: ;3.16.a) 2 b) 5 c) 12 d) -3 e) -456,12

sinx. = 0,4565 => x ~ 27,161488 = 279'4l" = 0,474054 (radijana). 13.1 7. Odrediti ugao x u stepcnima,minutama i sekundama ako je data:
cosy = 0,73681 y ~ 42,5396192 = 42" 32' 23" = 0,74245642 a) sinx = 0,54327 b) cosx = 0,93645 c) tgx=0,53456 d) ctgx~4
=>
tga = 45,6543 a = 88"44'43" ~ l,5488961.
! 3 .18. Odrcdili ugao x u radijanima ako je dato:
a) sinx ~ 0,83327 b) cosx ~ -0,23745 c) tgx = -23,43 d) clgx=54
Pokazimo kako s&praYicno odreduje x ako je sinx=0,4565.
1) Tipkom ~RG (DEG, RAD, GRAD) podesimo jedinicu stepenc (na
displeju se pojavi "DEG"). 13,6. Trigonomctrijska kruznica
2) Na kalkuJatorll otip~mo 0,4565.
3) Pritisnimo tipku ~~ (iIi [21uljjJ iii slieno sto zavisi od kalkulatora). Skup tacaka u ravni koje su jednako udaljcne, od jcdnc tac~e te~ravni n~z!~amo
4) Pritisncmo tipku si !. kruznica. Ta tacka nazi va se centar kruznicc, a udaiJcnost ma kOJc tacke kruzll1\.:.c od
5) Sa displcja kaikulatora procitamo x = 27,16]48847 . njenog centra naziva sc radijus iii poluprecnik k~znice, ~ ,
Sta podrazumijevamo pod pojrnom trigonometnJska kruzmca?
Aka ze!imo da dobivcnu vrijednost ug!a x izrazirna ll stcpcnima, minutama 1
sckundama, to radimo na slijedeCi nacin: To je kruznica koja ima tri posebne osobine:
x ~ 27,16l48847 = 27')., 0,]614884760' = 27" 9,689308' ~

I") PriiikolTl koristenja kalkuialol"a. wijednost ugia nijc ogranicena samo na ostre uglO\c. \-1ogu se ---;;~.~j:~;i~~~~-~~-:~~~)-ij~I~~:~:~l~~U kalkuialora (ili tablica) ugta\"!;~;n su pribtiznc vfiJ~d~l(lsti, rnada llli u
otipk<lli rml koji ugioYi. kaikuia.101" J"aCllna odgo';arajucu wijcdnosl funkcije.
relacijama pi8crno znak "=". 235
234
 Ncka su dati uglovi u=60, 13=240 i [480. Pogledajmo na s!ijcdecoj slici kako su
- radijus kruznice jednakje 1, (jcdinicna kruznica), OVI ugJovi predstavljeni u trigonolT1ctrijskQi kruznici:
- centar kruznice nalazi se u koordinatnom pocetku i
- svakoj tacki kruznice pridruZcnje neki reaJan brQj i obrnuto, svakom rcalnom broju
hi
pddruzenaje jedna tacka na kruznici. Zbog ove osobine, ovakvu kruznicu nazivamo
\ /
hrojna (brojcYna) kruznica.

Na S1.13.5. predstavljena je jedna trigonometrijska kruznica:

y
m

x Sl.! 3.6. Uglovi od 60, 240 0 i 480 0 u trigonomctrijskoj kruznici

S1. 13.5. Svakoj laNd trigonometrijske kruznicc odgoyara ncki rcalun broj i obrnuto. Pitanja za ponavljallje:

Kako se tackama kruznice pridruzuju brojcvi? 1. Koje osobine ima trigonomerrijska kruinica?
Posmatrajmo brojnu osu t (SU3.S.) cijoj dodirnoj tacki A, sa trigonomctrijskol1l .:.. Koja lacka na /I"igonometrijsiroj kruinici odgovara broju 3?
krUZ111C0I11, odgovara broj O. 3, Pokaii na trigonometrijskoj kl'uinici gdje se nalazi bro} -5.
4. Objasni kako se IT.fi preslikavanje izmetJu tacaka brojne prove i tacaka kru.inice.
Svakoj tackj ove pravc odgovara ncb rca!ail broj. Tacka A pripada j kruznici radijllsa 5. Kako se smjesfaju UglOl:i If lrigol1ol17etrijsku kruinicu?
11
r-l. Pridruzimo j ovoj tacki broj O. Zamis!imo da se prava "Uc\Tstj" u tack! A j 6. Gdje se nalazi drugi krak ugla od 270 kojije srnjr.:.ffen u trigonometrUsku
"naillotava" oko kruznicc.Tada cc
svaka tacka fla pravoj da nade svoje mjesto na kruiflicu?
kruz.nici. Aka tacki M na pravoj t odgovara rca!an broj x, tad a i Jacki kruznice u koju
hi pala tac,ka M n3\'cdenim namotavanjem odgovara broj x. Ako pozitlYan clio Pr<::l\'c t
"namotalllo" u pozitivnom, a ncgativni dio U ncgativ!1om smijeru, tada ce se SV\ realn!
brojevi nac] na klllznici. Svaki rcalan broj ima svoje mjesto. T pri tomc, kako je ohim
kruznice: 2m:::;;2rc, (1"= 1) syakoj tacki kruznice odgo\"ara beskonacno mnogo brojcva.
Zadad za yjezhu:
Tako, oa primjer, ako tacki M kr1l7J1icc odgovara broj x, tuda istoj tacki odgo\"ara i
bcskonacno brojc\'a oblika x+2kn:, gdje jc Ie ma koji cijc!i broj. Ovo 113\'odi na
13.19. U trigonometrijsku kruinicu ucrtaj uglove:
zakljucak da pre51ikaYanje rca!nih brojCY3 na tacke kruznice nije bijcktiYflO, 5\'31<0111 a) 60 b)! 50 c) 240 0 d) 330 0) 450
0
f) -120
realnom hrojn odgovara tacno jedna lacka krnznicc, ali obrnuto ne vrijed\' Syakoj
13 ..20. Predstavi u trigonometrijskoj kruznici uglove:
tacki kruznice odgoyara v~sc (beskoJlacno moogo) real nih brojC\'3.
a) n: b) .:::.. c) 5n: d) ~_:.:_ e) 5n t) ~3n: .
U trigonomctrijskoj kruznici orijcntisane uglove prcdstavljamo tako sto 1m vrh 4 ~ 6 4 3
postavimo u cental" kruznicc, prvl krak posta\'imo n3 pozitiyni clio x~osc, a drugi krak 13.21. Pronadi tacku na trigonometrijskoj kruznici koja odgovara datom broju:
nade svoje Il1jcsto u zavisnosti od ve!iCine i orijen!acije ugla. Ako se drug! krak ug!a aJ 3 bJ 10 c) -2 d) 21 oj -I f) 12
nalazi u prvom kyadrantu mi kazemo da jc i ugao iz pr\"og k\"adranta. Ako drug] krak
ug!a pacine u drugj kYadrant, za takav ugao kazcmo da je ugao iz drugog kyadranta.
~!1k.o, za ma koji ugao koji smjcstimo utrigolloJllctrijsku l~ruzllicll ll10icl1]o kazati da Ii
je iz. prvog, drugog., treccg iii cetYrtog kyadranta.

236
237
 13.7. DCfinicije trigonometrijskih fuukcija na trigonometrijskoj
kruznici
y y
Neka je data trigonometrijska kruznica SI.13.7a. (SI.!3.7b , S1.13.7c c) B d) B
SLl3.7). Uzmimo ma koji orijentisani ugao a i smjcstimo ga u kruznicu. Drugi
krak ovog ugla prcsijcca trigonometrijsku kruinicu u tacki M. Kako svaka tacka
ravni u kqjoj se nalazi ova kruznica jl11a svoje koordinate, tako i M lma svoju
apscisu (x) i svoju ordinatu (y). Kolika ce biti ova apscisa i ordinata zavisi sarno
od velicine i orijentacijc ugla. Znaci ordinata tacke M je veticina koja zavisi od
ugJa a, to je jedna flmkcija tog ugla. I apscisa tacke M je funkcija ugla Q. c c
A x x
i Definicija sinusa: FlI~kcUa koja svakofll uglu II trigonometrijskoj kr'lrinici
! pridruzzde bra} jednak ordinati lacke u kojoj drugi krak ugla s{jece
lrigO!lOmetri)sku kruinicu naziva se sinus, j

i Aka je dati ugaoa, anda .'Ie odgovarqjuca l'rijednosl jimkcije sinus ozna{ava silla
I. i:efta "sinlls ugl!! a" iii "sinus (Jd aft: No nas(?j slid sinO'. predstavljenje s OF, ,
1
! SI.13.7. Ugao a mot se nll.laz.iti u pr\'om. drugom. tree-em ili cetvrtom vadrantu.
Na ovim s!ikama a je u trecem, odnosno, cetvrtom k\'adrantu.
y
a) b) Na ana!ogan nacin, direktno sa SI.13,7, citamo slijedece:
p
sinO = 0, cosoo=l sinO ~ O. cosO = ]
sin180o~ 0, cos180o~-1 sinn = 0, cosn=-J.
sin270'-= -1, cos270o=0 . 3n
Slfl-=~
1 311
, cos-~
0.
2 2
sin2n=O , cos2n = 1.
c Ax x
pridrUZ.~J. .
o
'I'Dorm.icija t.aIl.gensa: Funk. cija k.oja svalom uglu .."'" (a*90 .. .,. I.,,:Z) +k:JSO O
1..e
....
'I broj jednak oqndsu sinusa i kosinusa tog Ug~::~zlva se tangens loznacava .::. '.

'. ' . tga= - - ' ."

cosa. ... . . "".11
. . .
t.~n F.'.l.l.n~C~ja k"EZ)~.P.
.
SL 13.7 Sinus (kOSIIlUS) ugla ajc ordinata (apscisa) taeke u kojoj drugi krak llgJa sijece DCfi.lli..Cija. k.o... ... g.en.sa,: koja sv.'akom l:glu a (a:;t:k,1,80o,. fidrllZUje.]1
lrigonomclrijsku kruznicu, II. broj Jednak odnosl! kosll1usa 1 Slllusa tog ugla nazrva ~e kotangens 1 oznacava
i ... ' , ' , :" ", ctga.=-.-.
casa .. .. ,;

Detinidja kosinusa: Funkcija koja svakom uglu u trigonomctrijskoj kruznic'i"'j
,:,., ~.
'1

pridruiuje broj jednak apscisi tacke u kojoj drugi krak ugla sijece trigonometrijsku i - .;: " ',.: , ,,' SJUp:.",.", ',. "" '

I kruznicu nazi va se kosinus. ' 1

! Aka je dati ugao 0'., onda se odgovarajuca vrUednast fLLnkcije kosinus azhacava I

Prema navedenim dcfinicijamaje

~osa i ,eita "kosin us ugla a" iii "kOSin. us od a.", Na !la.soj sJici cosO'. p:.eds.ta\'ljen .1
I Je sa OQ. . . " . .. 1
tg1800~O, tg3600~O. (tgO~O, tg1t~O tg27[~0),
Ako uzmcmo ugaa od 90 iIi 7r i smjestimo ga Ll trigonometrijsku kruZnicll,
2 ctg2700~0, ctg4500~O, (ctg"-~O. ctg~~O, ctg-""--O).
drugi krak ugla sijeee trigonometrijsku kruz,nicll Utacki B(O, l),To znaei daje, 2' 2 2
prema navedenim definicljama:
,81090 = I, cos90 ='.0 iIi sin~= 1, cos~_= 0.
2 2
238 239
Za ugao 90 tangens nije definisan, a za ugao 0 stepeni kotangens nije definisan.
Tangens nije definisan za one vrijednosti ugla za kojc je kosinus jednak nuii. To 5U y t Y
a) B b K ctga
uglovi oblika 90 +kI80, (~+"'n), gdjeje k ma koji cijeli broj.
0

M
Kotangcns nije definisan za one vrijednosti ugJa za koje je sinus jednak nulL To su
oglovi oblika k 180, (kTI), gdjc je k rna koji cijeli broj.
a
C 0
Ovdje de"finisane cetiri funkcijc (sinus, kosinus, tangens i kotangens) jednim imcnom N
mi nazivamo trigonomctrijskc funkcije rna kojeg ugJa (broja). Ranije definisane
trigonometrijske funkcije ostrog ugJa u pravoug!om trougJu su sarno specija!an slucaj
ovih (opcih) funkcija.
T
Sta jc sinus ugla a..? Na avo pitanje moze se dati slijcdcCi odgovor: To)e bra) ko)ije SL! 3.8. Tangens (kotangens) ugJa 0: je ordinata (apscisa) tacke II kQjoj drugi krak ugla
jednak ordinati one lac"":ke na triga!1ometrijskoj kruinici kojam prolazi drugi krak ugla sijctc osu t (k).
'x.
Napolncna: Nije tesko zakljuciti da su trouglovi !\OMN i ".,OAT (SI. J 3.8.a))
SIa je sinus bro,ia [3? Odgovor na ovo pitanjc je slijedeei: To je broj koji je jedllak slieni odaklc se zakljllcuje da je MN: ON ~ AT: OT.
ordinati one lacke na trigonometrijskoj kruzinici koja odgovara broju 13. Kako jc MN:::o: sinu , ON : : -. cosu i OA = 1, to je
.
SinO. : coso.. = AT :I
, 0 d n05no, Al' = ._-
sin a = Igo.. .
Tangens i kotangens ugla mogu se definirati pomocu trigonomctrijske kruznice. coso.
Posmatrajmo St.13 .8).
y t y t
Neka je tangenta t trigonomctrijske kruznice u tacki /\. brojna osa. Neka prava koja c)_____--::::o'i'+_~c;.\tlii:u:...-A+_-~I'j,. d) ctGa k
sadrzi drugi krak ugJa sijece OSH t u tacki T. Apscisa tacke T je uvijek 1 bez oQzira na B K ~K-.--~~~B~c---~~
velicinu ugJa a. Ordinata ove tacke se mijenja i z3visi od veliCine i orijentacije ugla.
Ova ordinata se i naziva tangcns ugla.

Definicija tangensa pomocu trigonometrijske kruznice: Ordinata tacke u kojoj

prava koja sadrzi drugi krak ugla a. sijece OSH t naziva se tangens llgJa a.. Na slikama
x (
13.8. je tga.= AT.

Nekaje prava k brojna osa koja dodiruje trigonometrijsku kruz.nicu II tacki B(O, 1).

S1. J 3.8. Opca dcfinicija tangensa i ko angcnS<l ogia (broja) u. vrijcdi bel obzira na to u kojc
se k"\'adranlll ug;l(1 (broj) n nalazi.
Dcfinicija kotangcnsa pomocu trigonometrijske kruznice: Apscisa tacke u kojoj
prava koja sadrzi drugi krak ugJa a.. sijece aSH k nazi va se kotangens ngla a. N"a slici je
c1ga=BK.

240 241
 I
Pitanja za ponavljanje: -II~;.'
~
..
13.30. Konstruisi ostar ugao a ako je:

a) sina~0,5 b) cosa~-
1
c) sina~-- d) tga~2 e) ctga~-2
1. Staje sinus? 2 2
2. Staje sinus ugla p? 13.3 1. U kojern kvadrantu 5e nalazi drugi krak ugla a ako je:
3. Staje kosinus? a) a00400' b) a~2270' c) a~51700 d) -6275?
4. Sta je kosin us ugla 13?
5. Staje kosinus broja 4? Izracunati vrijednost izraza:
6. Kako se definise funkcija tangens?
13.32.a) 3sin2700-7cos900+5tgI80 b) 5cosOo-3sin90o+4tg360
7. Staje tangens od a?
8. Kada tangens nije dejinisan? 13.33.a) 3sin2rc-7cosrc+3tgn b) 2cos2rr-3sinrr+ctg~.
9. Staje kotangens? 2
10. Sta je kotangens od 3?
11. Da Ii je kotangens uvijek definisan?
J2. Kako se tangens i kotangens dejinisu pomocu trigonometrijske kruznice?
13. Kolikaje najmanja vrijednost sinusa?
14. Kolikaje najveea vrijednost kosinusa?
15. Kolika je najveca vrijednost tangensa? 13.8. Osnovni trigonometrijski identiteti
16. lma Ii kolangens najmanju vrfjednost?
Trigonomctrijske funkcije nisu medusobno nezavisne. Izmedu tih funkcija
postojc veze koje omogu6avaju odredivanje vrijednosti svake funkcije kada se zna
Zadaci za vjcibu: vrijednost jednc od njih. Ovdje cemo navcsti osnovne veze medu trigonometrijskirn
funkcijama.
Nacrtaj na trigonometrijskoj kruznici dati ugao i odredi grafickc vrijednosti Na Sl.I3.9 predstavljenje proizvoljan ugao .a. Posmatrajmo trougao OMM'.
njcgovog sinusa: Prema Pitagorinoj teoremi vrijedi:
13.22.a) 60' b) 150 0 c) 240' d) 330 0 e) 4500 f) -120 0 ---2 --2 --2
MM' +OM' =OM
e) ~
b) n c) SIT 3n
13.23.a) " d) f) -3n. y sto se moze napisati ovako:
4 6 4 3
Nacrtaj na trigonometrijskoj kruznici dati ugao i odredi graficke vrijednosti
njegovog kosinusa:
13.24.a) 60 0 b) 150 0 c) 240 0 d) 330 0 e) 450' t) -120
13.25.a) rc b) rc c) 5n d) 3rc e) 5rc I) -3rc. Ovo je osnovni trigonometrijski
3 6 4 3 identitet. On nam omogucava
Nacrtaj na trigonometrijskoj kru7,nici dati ugao i odredi graficke vrijednosti njegovog x da iz poznatog sinusa nekog
tangensa: ugla izracunamo kosinus
13.26.a) 60 b) 150 0 c) 240' d) 390Q
0) 450 0 f) -120' tog ugla i ohmuto, da iz
rc IT 3rc 5rc poznatog kosinusa izracunamo
13.27.a) rc b) c) d) e) f) -3n sinus tog ugla.
4 6 4 3
SU3.9.Zaista je sj~2a+~os2a=1l Iz dobivene formule slijedi:
Nacrtaj na trigonometrijskoj kruznici dati ugao i odredi graficke vrijcdnosti njegovog
kotangensa:
L-_s_in~a_=__~~_!~I~-_c_'o_s~2_a_'-,,-,-c_o_sa_=..c._l_-..:v~'1_-_S1_n_'_u-'.---,I '
13.28.a) 60' b) 150 c) 240' d) 330 e) 450 f) -120
TI 2n 3n 5n , Znak ispred korijemJ odredujemo prema tome u kojcm se kvadranturialazi drugi krak
13.29.a) 7t._ b) c) d) e) fJ-37i
. 3 4 3 4 3 ugla. .
242 243
 l

Primjer 1: Ako jc sina = ~, izracunati cosa, (O<a<90).

13 sin\x + cos 2a = 1 l:cos 1a
2 2
sin a cos a 1
Rjcscnje: Prcma naycdcnoj osnovnoj idcnticnosti mozemo pisati: 2
+ - -2 - =---
cos a, cos a, cos 2 a
,_ (5"\ 2
2 _ 25 169 - 25 144 cosa= 12
COSCX-I-SIna--I.-(i3) -1- - 169 -169 => 2. 1 , 1
169 13 tg ex -\- 1= -,- => cos-a = -----.-- =>
cos a tg'a+l
Kako je tangens ugla, po deliniciji, odnos sintlsa i kosinllsa tog ugla, a kotangens, Dalje vrijedi:
odnos kosinusa i sinusa, mozemo pisati: . , , 1 19 'ex + 1-I
sm~a_=] -cos-a= l-~-,--
tg"a +1 Ig'cx +1
. t_g_a_=--,S"l"n~a~
cos.a _ _ _~~c_t_g_a_=-,_c,-,o_.:.:s-::a~
~
.

___
sll _l
_,_a
_"_I. Iga
L

lz oavedcnih relacija mozemo izvesti relac1ju:

Primjer 3: Aim je tga. = 3 a u trecem kvadrantu, odrediti vrUednosti ostalih

tgactga = 1 trigonometrijskih funkcija.

adakle je Rjcscnjc: Prema naprijed izvedenim vezama izmeau smusa i tangcnsa istog ugla

I_""-~_tg~a_=_.-,,-___ct_g_a_==l::..-_~.
L
vrijcdi:
... tga_ 3 _ 3 3.J10
clga ._ tga-----.J . slna - ..fi\;"+ 1
- _ ,j} 2 ;-1 - . .fl-O - ]()
_
coso:: - _~~ --~
1 .. _I_
--
M .--~-.

Primjcr 2: Ako jc cosa =.~ 12

2
,a ugao iz drugog kvadranta, odrediti vrijednosti
.
-V tg 2ex + 1 - "I] 0 J0

trigonometrijskih funkcija sin a, tga i ctga. Na kraju, napisimo i vrijednost za ctga: ctga = _1_
Iga 3
~ ' .SIn
RJcsenJc. . 2 _
a-J-cos.2 a-]-
_ ( .fir -J--
- '-"~! _ 2 4-2 2 => sioa= Jz .
~ 2) 4 4 4 2
Primjer 4: Dokazati identitet:
.fi- .fi sin 3 a _ cos 3 a.
sma cosa sina - cosa, sinacosa -:t. O.
tgex = - - _.. ctga- --.- 2 --I.
1 + sin a cosa
cosu sma Ii
2
Rjescnje: Prcpisimo lijevu stranu jednakosti i lzxrsimo transformacije oa slijedeci
Veza iZll1cGU tangcnsa kosinllsa, odnosno tangcnsa i sinusa dobijc se na s!ijcdeci
nacin:
nacio. 2
sin'a -cos"ex (sin ex - cosex )(sin2 a + sino: coso: + cos ex)
Pocnimo od osno\'ne ideoticnosti i izvedimo sljedece transformacije: 1 + sina cos a 1 + sina cosO':
= (sinu ~ cosc:_2~1....=.,~~_?- cosu) = sinn cosec
~l+ sina coset.

244
245
Primjer 5: Uprostiti izraz: sinx sinx
1 - cos x 1 + cos x
Rjesenje: Oduzimanjem razlomaka i primjenom osnovnih trigonomnetrijskih Zadaci za vjezbu:
idcntiteta dobije se:
sin x sin x sinx(1 +cosx)~sinx (l ~cosx) 13.34. Ako je sina = - 2- , ex, u cetvrtom kvadrantu) odrediti coso..
1 - cos x 1 + cos x (1- casx) (1 + cosx) 13

sinx+sinxcosx-sinx+sinxcosx = 2sinxcosx 2 cos x 13.35. Aka je cosj3 = 40 ,j3 u celvrlam kvadrantu, odrediti sinj3.
. , ~ 2ctgx. 41
1 - cos 2 X sIn - x sin x
13.36. Akoje sina = -~~ , au drugom kvadrantu, odrediti cosa, tga ctga.
29
. 6 U -' . . 1 - ? sin 2 x
P rImJcr : prostltI Izraz: ..- : ' - - _ 13.3 7. Ako je tgJ3 = 2, J3 u prvom kvadrantu, odrediti vrijednosti ostalih
2cos z x-1 trigonometrijskih funkcija ugJa [3.
Rjesenje: Primjenom osnovne veze innedu sinusa i kosin usa dobije se: 3
a
1 -- 2 sin 1 x 1- 2 sin 2 x 1 -- 2 sin 2, x 1 - 2 sin 1 x 13.38. Dokazati iden(itet: tga =~_..
SIn
~, cosu *" o.
coso. - cos~ a
2cos'x-l 2(I-sin'x)-1 2-2sin'x-l 1-2sin ' x
13.39. Dokazati identitet: tgx + ctgx = __,,_1__ ,.~ , sinX't:O,cosx:;t:O.
.... sin xcosx
Formule kojim se izraZavaju trigonometrijske funkcije P01110CU jedne od njih
predstavljene su u slijede6aj labeli:
Uprostiti dati izraz:
b) colx-l c) 1+sin x ~ cos x d)
2 2
13.40.a) 1--sin'x tgxcosx~sinx
I Trazena ---~~~--~~~~--~~~------~
Funkcija prcko [(oie je izraicna traZena.~jc:'u,"n,"k;c"ij.ea_____- - j
funkcija sin~ 1- COSK "- tgx" - I ctgx cosx
13.41.a) ctgx----- b)
sin x~l
2
+ tgxctgx c) tgx + -cosx
-'
I _ tgx I .' l+sinx 2
cos x-I l+sinx
sinx ,
I .jl+tg x. ~1+ctg2x 13.42.a)
cos 2 x
--~
cos- x
b)
-SlDX sinx
c)
cosx +-~~~.~
1- sin x 1+ sin x 1 + cosx cosx .. 1 1 sm x 1 +sinx
I I ' I ctgx
cosx v..l - SID - X " ..::osx r:- -., --f:-'. ...;....,
II. _ ,-yl+lg-x "\JI+ctg~:.\
Dovestl na sto jednostavniji oblik izraze:

~
gx sIn A i -VI - CO=sc2'=X~'-t1-..c.'-(g-x"'---cc-f,--'---:1--'''---'--''-i 1 + cos 2 a _ sin 2 a
-'
1 13.43 ,a) b) c)
-Vl-sin x I cosx ("{Sf x sin a sina cosa sin a 2

' ..
1 + sin x 4 - 2sin x 2sinx-cosx-l + 3 cos x
ctgx 13.44.
"
cos 2 x cos x 1 -- sin x 1 + sin x
1+cos x 2
2 cos x + sin x ~ ] cos x - sin x+-2
13.45. - - - - - - 4ctgx - C-'.c.._ _--"--'
sin 2. x 1- cos x 1 + cos x

Pitanja za ponuvljal1je:

1. Kojaje osn01ma veza izmeilu kosinlfsa i sinusa istog ugla?

2. Kojom relacijom su vezani tangens i sinus i kosin us istogugla?
3. Kakva veza postqji izmedu tangensa i kotangensa jedl10g ugla?
4. Kako je sinus povezan sa tangensom?
5. Kako se maze izracunati kosin-us iz qatog kotangensa~ .

246 247
13.9. Periodicnost funkcije. Periodicnost trigonometrijskih funkcija Kako je medu brojevima 2kn, kEZ, najrnanji pozitivan braj 2n:, to je T=2n osnovni
period funkcije y=sinx.
Nekaje data funkcija y ~ [(x), xER. Aka postaji broj p>O takav dajc funkcija
definisana za x-p i x+p, kad god je definisana za x, i ako vrijedi I funkctJa y=cosx ima osnovni period T=2n.

f(x+p) ~ f(x) Ako na trigonometrijskoj kruznici uocirno tacke kojima odgovaraju brojevi x i x+k1I,
kEZ, uocavamo da se radi 0 tackama koje Sll simetricne II odnosu na koordinatni
za svako x lz domene funkcijc,mi kazemo daje funkcija y=f(x) periodicna i daje njen pocetak i!i 0 istoj tacki bez obzira na vrijednost cijeJog broja k.
period broj p. Tangens broja je detlnisao kao ordinata tacke n kojoj se sijeku prava koja pro!azi
kroz tacku na trigonometrijskoj kruinici koja odgovara datom broju i osa tangensa.
Akoje p period funkcije, tadaje i broj -p period te iste funkcije. Zaista: Kako tackama simetricnim u odnosu na koordinatni pocetak odgovara ista tacka na
osi tangcnsa, to vrijedi:
f(x) ~ t(x+O) ~ f(x-p+p) ~ fT(x-p)+p] ~ f(x-p), odnosno f(x-p)~f(x). tg(x + kIT) = tgx , kEZ.

Ako funkcija ima period p, tadaje i broj 2p period ove funkcije. Pokazimo to: Aka je p period funkcijc y=tgx, tada vrijedi tg(x+p)=tgx, pa ako uzmemo da je x=o
dobije se tgp=O .
f(x+2p) ~ f(x+p+p) ~ fT(x+p)+p] ~ f(x+p) ~ rex). Kako je tgp=O ?.a p=kn, kEZ, to je najmanji pozitivan hroj za koji je tgp=O upravo
broj n. Znaci hroj n: je oSllovni period funh,cije y=tgx.
Sada mozerno tvrditi: ako fUllkcija y=f(x) ima period p tada su i hrojevi 2p, 3p.
4p, 5p, ... periodi ove junkcije. Ovo znaci da periodicna funkcija ima beskonacno 1\a analogan nacin zakljucuje sc da je i funkcija )r-""ctgx pCrlodicna sa periodom kIT,
mnogo perioda. Medu svim periodima periodicne funkcijc uvijek postoji najrnanji j..~EZ i oSl1ovnim period om n.
pozitivan period. Najmanji pozitivan period periodicne funkcije naziva se osnovni
period. Osno\'ni period funkcije oznacavacerno sa T. r- Dakle, Sl'e irigQ'llometrqske fUl1kcije !J'~ periqdiCite jUllkcije pri cema je oSlloVlli
Posmatrajmo, sada, trigonometrijske funkcije i trigonometrijsku kmznicu na S!.13.1 O. ! pl!:riodjullkcija'sil1us i kosin liS 21I, afullkcije tangells i kotallgells su sa oSIl(}l"nim i
Kako svakoj tacki M
trigonometrijske kruznice odgovara M
I pe,riodo"! n. ,. ,.', _ J

beskonacno mnogo brojeva oblika --Kf't::-:"'o. x+ 2kn Kod proucavanja osobina periodicnih fttnkcija dovo!jno je ispitati osobine na
x+2kn, gdje je k ma koji cijc1i broj, (EZ interva!u duiine jednog osnovnog perioda. PomjerajuCi grafik funkcije na talikom
a ta tacka ima samo jednu ordinatu intervalu lijevo iii desno za veli61nu osnovnog (iii nckog drugog) pcrioda osobinc se
(sinus) i sarno jednu apscisu ponavljaju.
(kosinus) to su trigonometrijske
funkcije y=sinx i y=cosx periodicne o M' x Primjer 1: Izracunati vrijednost izraza 2sin 14 70 0+-3cas 12600~tg 1125.
pri cemuje svaki broj oblika x+2kn,
kEZ, period funkcije. Rjesen,je: 2sin 1470 -1-- 3cos1260 - tg1125 =
Tako su periodi navedenih funkcija lIT, 41I,
-6rc, -48rc, 2541I itd. S1.13.1O, Svakom broju odgo ara tacno jedna tacka na
= 2sin (1440+30) + 3cos(10800+ 180) tg(1 080 + 45)=
trigonometrijskoj krnznici
= 2sin (4360+30) + 3cos(33600+1800) - tg(3360 + 45)~
Kako odrediti osnovni period ovih funkcija? Nekaje p period funkcije y=sinx. Tada
vrijedi: =2sin300+3cosI800-tg45= 1-3-1 =-3.
sin(x+p)=sinx, za svaku vrijednost varijable x.
Primjer 2: Izracnnatl. VflJe
.. doost'lzraza . 23"
Slil-_ -
911 ,~ t g 5 TI.
4 cos -
Uzmimo daje x=O: Tadaje 2 4

sinp = sinO = 0 => sinp = 0 => p = 2kn:, J(EZ. "311 - 4cos _911 + tg51I = SIn
Rjesenjc: sin ~ 20" _+_3"
. ._~ .....:...._ - -4 cos - + 11- + t g (4 1'[-.' n: )-
811-..... -
248 2 4 2 4 249
 . ( lO1t+_'_)-
=SIn 3rr 4 cos(Ln+_)-rtgn=sm_
on .3rr - 4 cos_
n + tgrc = J3.50.lzracunati:
2 4 2 4
a) sin~ +4.cos7~ b) cos 2':.. + sin 71t
=_1_4 . ..J2 +0=-1-2J2. 2 3 4
2 c) 6sin 13rr + 2eos 23~ 9n
d) t g--4 + 3 ct g -19n-
Primjer 3: Odrediti osnovlli period funkcije y=sinx+cosx. 6 2 3
13.51. * Odrcditi period funkcijc y = leas xl +3
Rjesenje: Data funkcija je :z.bir dviju periodicnih funkcija. U opcem slucaju vrijedi:
Zbir dviju periodiCnih funkcija je nova periodicna funkcija 6iji je osnovni period
najman]i zajednicki sadrzilac 05110voih perioda datih funkcija.
Neka su y = f(x) i Y = g(x) pcriodicne sa osnovnim periodima PI, odnosno P2 i nekaje
F(x) = f(x)+g(x). Nekaje. dalje, P najmanji zajcdnicki sadrZilac ad PI i p, pri cemuje
P = mpI i P = op?_ Tada vrijedi: 13.10. Trigonomctrijske funkcije negativnog argumenta. Pamc
i nepame trigonometrijske funkcije
F(x+P) = t\x+P)+g(x"P) = f(x+mp 1)+g(x+nP2) = f(x)+g(x) = F(x).
Za funkciju y = f(x), za koju za svaku vrijcdnost varijablc x iz njene
dOl1lcne, vrijedi:
Za funkciju u konkretnom slucaju vrijedi: I) f(-x)= f(x) kaiemodajeparna,
2) fe-x) = -f(x) , kazemo daje neparna.
F(x+T) = sin(x+T) + cos(x+T) = sin(x+2n) + cos(x+2n) = sinx + cosx.
Ispitajmo da Ii su trigonomctrijske funkcijc parne, neparne ili nisll ni jedno ni
pa je njen osnovni period T=--:2n. drugo.
Na SI.13.11. predstavUcna je trigonomctrijska kruznica sa brojcvima x i-x. Broju
x odgovara tacka M, a broju -x tacka M'. Obje tacke imaju istH apscisu, pa vrijcdi:
y
cos(-x) = cosx . M
Pittll1ja za ponavljal1je.~ P x
Kako je x ma koji realan broj,
I. Za kakvujunkciju kazemo daje periodie.."na? to j~ funke-ija kosinus parna. sin,
r

2. /:;,a je period periodicne jimkcije? Ordinate tacaka M i M' su dva

3. ,~'aje osnovni period periodie..~ne fonkcije? suprotna broja, pa za sinuse
4. Staje osnovniperiodfunkcija y""'sinx i y=cosx? brojeva x i-x vrijedi: o x
5. Koliki je osnovni period funkcija y=tgx i y=ctgx? sine-x) = -sinx. sine-x)
Ovo znaCi da je funkcija sinus neparna. -x
Zadaci za yjczbu: lJli1.Samoje y= ~osx parna!1

Odrediti osnovni period date funkcije: Osobinu parnosti funkcija y = tgx i y = ctgx mozemo ispitati na slijedeci nacin:
[3.46.a) y=sinx+tgx b) y=sinx-cosx c) y= 3sinx+cosx
13.47.a) y=sin2x b) y=4sin2x c) y=8cos4x sine-x) -sinx sin x
tg(-x) ~ = ~- =- -_ .. =-tgx.
13.48. Provjeri da Ii je 2" period funkcije y = 9sin3x. cos(-x) cosx cosx
3 cost-x) eosx cosx
13.49. Izracunati: ctg(-x)= - . - - - = ~.- =- .-:~ =-ctgx.
sm(-x) -smx smx
a) 6sin750" - 4cos420" b) tg765"+5tg405" - sinl J70
c) 5eos630 + 35in990 t 3ctg765 d) 4cos1500 + 3sin540 - tg900
ViJimo da su i tangens i kotangens neparne funkcijc.
250 251
 11 cetvrtom kvadrantu sarno je kosinus pozitivna funkcija, a sve tri preostale
trigonometrijske funkcije su negatlYne.
Gratik svake parne funkcije os no je simetrican II odnosu na y-osu, a grafik neparne
lnad trigonometrijskih funkcija se mogu predociti simbolicno kao na slijedecoj slici:
funkcije je centralno sirnetrican u odnosu na koordinatni pocetak.

Primjer I: Ispitati parnost funkcije f(x) = xcosx.

Rjcsenie: Treba odrediti fe-x):

fe-x) = -xcas(-x) = -xcasx = --{xcosx) = -f(x). x

+
Data funkcijaje neparna.

Znak sim:sa Znak kosinllsa Zililk tangcnsa i kotangcnsa

SL 13. ! 2. U prvom kyadrantu svc trigonomctrij5kc f\Jnkc~jc su poziti\,llC
Pilanja za ponavljanje:

I. Kada zafimkciju kaiemo daje parna? Pitanja za ponal'ljanje:

2. Kakva se fimkcija naziva neparna funkcfia?
3. Mora Ii svakafunkcija biti parna iii neparna? 1. U kojcm kvacirantuje sinus po;:jtivan?
4. Kaje trigonometrijske funkcije su neparne? 2. [; kojim intervalimaje kosinus negativan?
5. Ima Ii parnih trigonometrijskihfimkcija? 3. Gelje su sinus i kosin uS negalivni?
6. Kako se grajicki odraiavqju parne,a kako 17cparne jimkcije? 4. Karla tangens i kotangcns imaju iSfi znak?

Zadaci za v.jczbu:
Zadaci za vjezbu:
13.54. U kojem k"adrantu sc nalazi drugi krak ugla a ako je sina<O, cosa>O ?
Ispitati parnost slijedecih funkcija: D.55. U kojem ]";vadrantu se nalazi drugi krak llgla ex aknjc cosa<O, tga<O?
13.52.a) y=5sinx b) y=sin 2x c) y=-cosx d) Y = sinx + cosX 13.56, Odrediti znakc datih izrazu:
cosx a) sinlS]" b) cos264 c) tg32S0 d) clg(-122)
13.53.a) Y=7Isin3x[ b) y=x+sinx c) y=x-cosx d) y = 2
13.57. Odrediti znak proizvoda:
a) sin243cos164 b) tg220ctgJ29 c) sinJ62ctg52
13.58. U kojim intervalima \"rijedi nejcdnakost:
a) sinx>O h) cos2x<O c) tgx<O d) ctg2x>O?

13.11. Znaci trigonometrijskih fuukcija

Trigonometrijske funkcije broju pridruznju ncku koordinatu. Sinus j tangens
brojn pridruzjuju ordinatu odgoyarajuce tacke, a kosinus i kotangens broju pridruzuju
ap;cisu. Kako su u prvom kyadrantu obje koordinate pozitivnc, to su sve
trigonomctrijske funkcije uglova (brojeya) iz prvog k.Yadranta pozitivne. U drugom
kvadrantu apscisaje negativna, a ordinata pozitivna. Zato su, za svc uglove (brojeve)
iz drugog kvadranta, kosinus, tangens i kotangens negativni, sinus je pozitivan.
U trccem kvadrantu su sinus i kosinus negatiyne funkcije, dok su tangens i kotang~ns
pozitivne,
2S2
13.12. Svoilcnjc na prvi kvailrant
Primjenom osobine pcriodicnosti trigonometr\jskih funkcija vrijcdnost
wake trigonomctrijskc hll1kcije se u\'ijck moze izraziti pomocll vrijcdnosti
tri.gonometrijske f'unkcije cUi je argument manji od lIt (l600). Ovdje cemo pokazati
kako sc vrijcdnost svakc trigonometrijske funkcije sa argu!11cnl'om iz. drugog. trcccg
iii cefvr-tog kvaclranta moze: zamUcnili nijcdnosc.u trigol1omctrijskc funkcijc sa .
argll!11Cntom iz prvog ksadranta. -
253
 13.12.1. Sv(}ilenje drugog na prvi A:-vadrant
tg ( ~ +a ) = ~ctga ;
Svaki ugao 13, (90<13<180), ciji se drugi krak na!azi u drugom kvadrantu moze se
napisati U obliku j3~rr--a, (iIi j3~180D--a), gdjeje a ostar ugao, Posmatrajmo tacke na
trigonometr~jskoj kruinici kojima odgovaraju brojevi
0:. i 1t-iX (st 13 .13.). Ove tacke y
su simetricne u odnosu na y-osu sto znaci da imaju suprotne apscise i jednake ex
ordinate. Ovo, dalje, znaci da vrijedi:

sin(1t- ex) "'" sino:

cos(rr - 0:) = ---coso: iii cos( 180- ex)= --coso:..

x x
Koristeci definicije tangensa i kotangensa i gornje relacije dobije se:

- sin(rr -al _ sma: n+a.

t gn:-a-
( ) - --tga iii tg( 180"--a)~ -tga,
cos(lt -a) -coso: Sl.13.13.Vrijcdnost trigonometrijske funkcije ugla iz Sl.13.14. I trcCi kvaJrant se "syodi" llU prvi.
cos(rr -ex) -cosex drugog kvadranta uvijek se moze zamijcniti
ctg(rr - a) ~ ~ -,-- ~,etg('" iIi ctg(lS0"--a)~ ,ctga, vrijednosti trig. funkcije ostrog ugla.
sin(n: -~o:) sma

13.12.2. Svoilenje treceg kvadranta naprvi

Primjer 1: lzracunati vrijednost date trigonometrijske funkcije:
, 1'00
a ) SIn )
5rr
b) cos- c) tgl35"
2rr
d) ctg_ Svaki ugao ~, (180o<~<270o) Ciji se dugi krdk nalazi u trecem kvadrantu moze se
6 ~ 3 I napisati u obJiku j3=n+a. , gdje je a ostar ugao. Posmatrajrno tacke na
I
i trigonometrijskoj kruznici kojima odgovaraju brojevi ex i n+a (Sl.13.14.). Ove
RjeSenjc: a) sin150 = sine 180- 30) = sin300"", ~ .
.I tacke su simetricne U odnosu na koordinatni pocetak sto znaci da imaju suprotne
2 apsdse i suprotne ordinate. avo, dalje, znaci da vrijedi:
5n IT n../3
b) cos- ~cos(lt- -)=-<oos- ~--, sin (n + a)=-sina iIi sin (180 + a) "'" -sina,
6 6 6 2 cos (n + a) ~ -cosa iii cos (180 0 + a.) "'" -coso..
c) tgl35"=tg(lSO"-45")=-tg30"=- ' - ,
../3
3 KoristeCi definicije tangensa i kotangensa i gornje reJacije moZe se pisati:

2IT IT
d) ctg- = ctg(rr - - ) ~ -ctg-
n
~--
13 tg(n+a)~
sin(n
_ ._ +a)
- -_ -
- sina _
- - -tga ,'1,' tg (IS00)
+a ~
Iga.
cos(n +a) - CGsa
3 3 3 3
cos(rc
ctg(1t+a)~ ~=--'. +0.)
sin(n +a)
= - cos~
- sina
.... = ctga ,']', etg (IS0"+ ex) ~ olga,

Napomena 1: Ugao ~ iz drugog kvadranta, moze se napisati i u obliku ~ ~

o Plimjer 2: Izracunati vrijednost datih trigonometrijskih funkcija:
90 +a (iii fl ~1T. +ex), gdje je ex ostar ugao, pa se mogu dobiti i nove 5rr
2 a) sin225 cos~ c) tg240" d) ctg_
! b)
4
formule svodenja drugog kvadranta na prvi: , l' n)
s!n 2+a "" coset.,, I
3

Rjesenje: a) sin225" ~ sin(180"+ 45") ~-sin45 ~ _ .J2 ,

(n' ) ,
'cosl +u .=~slna ~ 2 ..
2 'I
254 ~1 255

Ii
I
 4lt
b) cos_ ~
rr ~ ctg-
ctg(lt +-) It
~
J3_
__
3 3 3 3 ctg (2rr - ex) ~ cos(2n -a) coso..
= --ctgo: iIi ctg(3600-a) = ---ctgo:.
sin(21t ~a) - sina
c) tg240 ~ tg( J 80+ 60) - -tg600- - J3
d) cos~ -ctg(1t+"--)~ctg"-- ~ L
4 4 4 Primjer 3: lzracunati vrijednost datih trigonometrijskih funkcija:
a) sin 51t_ b) cos300 c) tg315 d) ctg~
Napomena 2: Ugao ~ iz treceg kyadranta. moze 5C napisati i U obliku f,3=270 D--u (iii 3 - 6
3rr ---a) , g d-Je JC c-
p
p=-::;- - a ostar
- ugao, 0 d a kl e se mogu 1zves11
" 1. nove clormule svodenja treceg RjeScnjc:a) o 51t _
SlD_ - Sll1
0 TI) -_
LTI-_
(" . n: _.
-510- - _ _ _ .
..,;3
L

kvadranta na prvi. 3 3 3 2
b) cos300 ~ cos (360 - 60) ~ cos600~
J
2
c) tg315~tg(3600-45)--tg45~-1.

13.12.3. SI'oaenje cetvrtog kvadranta nle prv; l1TI = ctg(27t- -)

d) ctg. __
7t 1t
=----ctg- =-,n
r:;
y 6 6 6
Napomena 3: Ugao !3 iz cetvrtog kvadranta, moze se napisati i U obliku j3= 270 o+a
a
P' (iii !3 = 3TI + a), gdje je a ostar ugao, odakle se mogu dobiti druge formule
2
svodeqja cetvrtog kvadranta na prvi.

Ranije smo vidjeli da za komplementne uglove a i 13, (a+13=900) vrUedi

sina ~ sin(900- 13)

cos/3 =
cosa =005(900-13) - sin[:l
P tga = tg(900- 13) ~ ctg13
ctga - ctg(900- 13) ~ tgf:\.
SI.13.15. KosiollS ugJn 2,,~a i7 CClvrlog (yadran[il jcdnak jc kosinusu ostrog ugla u:
Sve navedene formuJe svodcnja na prvj kvadrant, kao j one kojc su nagovUestenc 11
Svaki llgao f), (270<(3<360), eiji se dugi krak nalazi II cel-vrtom kvadrantu moze se prethodnim napomenama, sakupljene su u slijedecoj tabeli:
napisati U ooliku p=2J[~-a_, (ill !3=360D--{x). gdje je ex 05ta1' ugao. Posma1rajmo tacke n3
trigonometrijskoj kruznici kojima odgovaraju hrojcyj a i 2n:--(1 (SI.13. J 5.). Ove tacke
su simetricne U odnosu na x-osu sto zoaei da imf~ujednakc apscise i sllprotne ordinate.
To zoaei da vrijedi:

sin (2n: - a) = ,-sina iii sin (360- a) - -sina,

cos (2i! - a) ~ cosa iIi cos (360 - a)" cosa

KoristeCi definicije tangensa i kotangcnsa i gornjc re!acije maze se pisati:

tg(2lt_a)=~.n(2rr --'::2. = - sina =-tga iii _tg(300a) -,tgIL.

_ cos(2n .- (x) cosa SvakuformU!ll sv(.:aerrja llq piT; kvadratl! imamo 11 oro} tcbeli!
256
257
 Pitanja za ponal'ljanje:
S trigonometrijske kruznicc sc neposredno graticki odrcduju ordinatc iza~ra,~lh
1. ~~ta se podrazulrl!ieva pod nazivom "svoaenje na prvi /..-vadrant"? tacaka (to su sinusi odgovarajucih brojcva) i ak~. ih nal1esemo ~ odgovaraJ~:l~~
2. Kako se trigonometrijske funkcije uglova iz drugog kvadranta zamjenjuju sa tackama x-ose dobi6cmo niz tacaka grafika funkcIJe. Sada ove tacke treba SpOjlt1 1
trigonometrijskim jUnkcijama ugla iz prvog? dobijc se grafik funkcijc y=sinx u intervalu (0, 2n).
3. Kako se !reCi hadran! svodi na prvi?
4. Kako se trigonometrijske fonkcije uglova iz cetvrtog kvadranta zamjenjzlju sa
trigonometrijskimfunkcijama ugla iz prvog? y = sinx;

Zadaci za vjezbu:

13.59. Datu funkciju zamijcniti funkcijolTI kompiementnog ugla:

3 2 3
a) si034 b) cos67' c) tg82' d) ctg44

Izracunati po formulama svodenja na prvi kvadrant: -I 0

13.60.a) siol50 b) cosl20' c) tg135 d) ctgl50

13.6I.a) si0210' b) cos240' c) 19225' d) ctg210' Sl.13.16. Grafik funkcije y = sinx nuziva se osnov!\a sinus(lidu.
13.62.a) sin300 b) cos330' c) tg315 d) ctg300'

t3 .63. Vrijednosti datih trigonometrijskih funkcija zamijcniti s vrijcdnostima Posmatrajuci slilm i koristeCi definiciju funkcije y=sinx, zakljucujcmo da
trigonomctrijskih funkcija uglova koji su manji od 45: ova funkcija ima slijedcce osobine:
a) si065' b) sio14S' c) si0260 d) si0354' e) sio1364' ~ funkcijaje definirana za sve vrijednosti argumcnta x,
__ nule funkcije su 0, n, 2n, 3rr, ... , kn, kEZ,
13.64. Vrijcdnosti datih trigonometrijskih funkcija zamijcniti sa _~ osnovni period funkcijc je T=2n, .'
vrijednostima trigonomctrijskih najmanjih pozitivnih ugloya: __ funkcijajc pozitivna u intervalu (0, n), a negatlvna u JOtcrvalu (n, 2n),
aJ siol5rc b) cosl2,5n c) sin4,1271 d) tg7,ln e) ctg6,3rc
- u intervalu (0,::::'-) funkcija raste ,
. 2
13.65. Izracunati:
a) sin660 b) cos870' cJ Ig930' d) ctg585' eJ sin 1215' 7t -37t)0fun k"
.. _ u intervalu (- elJa opad a,
2' 2
_ u intcrvalu (~:""' 211:) funkcija faste.
2
3rc
13.13. Grafici trigonometrijskih funkcija _ najmanja vrijednost funkcije je -1 i to za x = 2'
13.13.1. GraJici trigonometrijskihfunkcijay=sinx ~ y = asillx, y = asinhx n
_ najveca vrijednost funkcije je 1 ito za x = 2" .
Gratik h.mkcije y=sinx posmatracemo na intervalu (0. 271), a dobicemo ga
biranjern vrijednasti za x i odredivanjem odgovarajucih vrijednosti za y. KoristeCi periodicnost funkcije y=sinx, pomjcranjcm dobiven~~ gr~ka
Izabrane i izracunate vrijednosti mogu se srnjestiti u odgovarajucu tabelu, ulijcvo i udesno za 2n, 4n, 6n, ... dobijc se "cijeH" graftk funkcIJe kOJ1 se
medulirn,mi ccmo ovdje koristiti pomocnu trigonometrijsku kl1lznicu naziva sinusoida.
(SI.13.16.). Kru.znieu cerna smjestiti taka da sa Jijeve strane y-{)se dodiruje y- Grafik funkcije y = sinx naziva se OSllovna sinusoida.
OSli U koordinatnorn pocetku. Na kruinici ccmo izabrati dovoljanbroj tacaka
(sto je vise lacaka izabral1Olo je grafik tUllkcije precizniji) i brojeve koji
odgovaraju tim tackama odredicemo na x~osi. 259
258
 Na SI.13. J 9. predstavljene su funkcije y=sinx, y=sin2x, y=2sin2x i ,v=sin ~
2.

S1.13.17 Osnoyna sinusoida sc prote.zc na objc stranc be? ograniccnja

Aka crtama grafik funkcije y = asinx , broj a nece uticati na nule,

~ko je a~O. grafik funk~.ljc y=asiox se od funkcije y=sinx razlikuje samo po tomc sto
JC sada mInnTIum funkclJe -a, a maksill1um a.
Ako je ~<O funkcija 'y~asinx .ce biti F?zitivna tamo gdje je ftmkcija y=sinx neg,ativna, -1
a I?egatlvna tamo gdJe Je y=SlllX pozltlvna. Minimum funkcije je a maksimum je-Iaj,
la i
y -2
SI.l3.!9. Grafici funkcija: y=sinx.y=sin2x.y=2sin2x i y-=-sin"2
y = 2sinx
y= sinx
y ~ (0,5)sil1x Pitanja za pOlluvljanje:

1. Kako se naziva grfikfunkcije y""sinx?

n n n 2. Kakm-' ulici i111a koefic{ient a zafullkcUu :v=asinx?
6 3 2 3 6 , 6 3. Kako parametar b utice na periodfunkcije y,;:;::asil1hy?
/
II
'.
4. U kojem intervalu raste funkcija y=sinx?

~
5. Gdje je funkcija y=3sinx negativna?
6. KolikofllJ1kc~ja y=5sin4x ima Hula?

SL J 3.1 8. Grafici filnkcija y=asinx za nekc vrijednosti ~d a.

I Zadaci za vjezbu:

Posmatr~jmo sada funkciju y=asinbx. Odredimo, prvo, period ave funkcijc. Ako je T
I U istom koordinatnom sisternu nacrtati grafike funkcija
osnovni period funkcije, tacia vrijedi . "1 13.66. Y = sinx, Y = 2sinx , y = 4sinx , y = 0,5 sinx.
13.67. y = sinx, Y = sin2x, y = 2sin2x, y = --2sin2x.

=>
asin [b(x+T) J = asinbx
sin [ b(x+ T) 1~ sinbx b(x+T) ~ bx + 2n I
=> bx + bT ~ bx + 2n => T= 2rc
b
t'
,0
T=2TI
[bl . I,li 13.13.2. Grafici trigonometrijskih junHcija y=cosx, y=acos.:\", y=aco.'t'hx
Vidimo cia parametar b lltice oa period funkcije i to tako ako je ihl > 1, fllnkcija I
Grafik funkcije y=cosx maze se dobiti na analogan nacin kao grafik funkcije
y=asinbx ima osnovni period manji od 2IT, a ako je
veCi od 2TC,.
!bi <1 tadajc period o\-c funkcije II V=S1l1X.
~1edutim, mi celTIo, ovdje, na drugi nacill doci do grafika funkcije y=cosx.
Koristeci relaciju cos('::' -.. :. ex) = sina i osobinu parnosti funkcije kosinw;; vrijedi:
260
I 2
261

)
 cosx = cos (x + !!- - ~ ) = cos[(x +~ )-~] = cos [~-ex +~ )] = sin(x +2:.)
22 22 2 2 2'
pa se funkcija y = cosx maze zamijeniti s funkcijom y = sin (x+~).
2
Kako posljednja funkcija dobija za x iste vrijednosti koje funkcija y=sinx dobija za
x-~, to se pomjeranjem grafika funkcijc y=sinx u lijevu stranu za ~ . dobiJ"e
2 "

grafik funkcije y = sin(x +~), odnosno, dobije se grafik funkcije y = cosx.

Znaci ..grafik funkcije y=cosx je jedna sinusoida. Uobicajeno je da se grafik ave

funkcl.Jc naz[\,a kosinusoida. Sl.! 3.21. Grafld funkcija y = 2cosx, Y= -2cosx.

y Koeficijent b u funkciji y=acosbx ima uticaj oa osnovni period funkcijc, kao kod
2 y=slnx
:;.... =COG_~~
slnusa, i vrijedi T = 37:.
ibi
2 ""Y y~cosx

y'-"-cos~x

. .,
S!.l3.20. Gralik I'unkcije Y~"""WSX dobijt: se pomjcran~em osn~;ne SiJlllS~id~ y=sinx uiijev~ za~.
2
-2
Osobine funkcije y = cosx: Sl, 13 .22. Grafici funkcija y = cosx i y = cos2x.
- funkcija je dcfinirana za sve vrijednosti argumenta x,
- uule funkciJ' e su ~ . ~~ 5n. 7n (2k)IT
2'2'2'2"'" '+J'2,kEZ,
_. osnovni period funkcije je T=2n, Pitanja za ponavljanje:
JIT
~ funkcija je pozitivna u intervalima (0,'::' ) ("2,2n),
2 1, Kako se naziva grajikfunkcije y=cosx?
2, Kako se grafikfimkcije y=cosx moze dobiti iz grafikafunkcije y=sinx?
a negativna u intervalu (::. 371)
2 ' 2 ' 3. Da Ii je graflk funkcije y=cosx neka sinusoidal
~ u intervalu (0, IT) funkcija opada, 4. Po cemu se razlikLqu sinusoida i kosinusoida?
~ u intervalu (n, 2n) funkcija raste , 5. U kojem intervalu opada funkcija y=cosx?
- najrnanja vrijednost funkcije je ~ 1 i to za x=n, 6. Gdje je jimkcija y=3cosx pozitivna?
- najvcca vrijednost funkcije je 1 i to za x=O i x=2rr. 7. Koliko funkcija y=-4cos8x ima nula?

Grafici funkcija y = acosx dobiju sc oa analogan nacin kao i za funkciju sinus.

262 263
 Zadaci za vjezbu: Funkcija y = tgx ima slijedece osobine:

U istorn koordinatnorn sistemu nacrtati grafikc funkcija definisanaje za sve vrijednosti varijable x z.a koje kosinus nije jednak nuli
13.68. y=cosx, y=2cosx, y=3cosx, y=O,5cosx. (x oF i + 1m, kEZ).
13.69. y=cosx, y=cos2x, y=2cos2x, y=~2cos2x. :1
"

nule funkcijc su x=krc, k f::.Z,

II O5novn1 period funkcijc je T=n,

funkcija stalno raste,
13.13.3. Grafikfunkcija y = tgx i y = ctgx funkcija nema ekstrcmnih vrUcdnosti (minimuma ni maksimuma)
- grafik funkcije ima vertikalne asimptote.To su prave x = ~ + Krc, kEl.
Treba odrediti grafik funkcije y = tgx. Funkciju celTIo posmatrati u intervalu
(0, 2IT): Postavimo pomocnu trigonometrijsku kruznicu uz y-osu sa Jijeve strane funkcijaje pozitivna u intervalima (0,1-) i (n,li')' a ncgativna u interva!ima
pravouglog koordinatnog sistema. Tada je, po definiciji tangensa, ordinata tacke u
n n ).1 (3n
(_., - , n)
-'"'"IT
kojoj drugi krak ugla, smjeten u navedenu trigonometrijsku kruznicu,sijece y-osu
2 2
jednaka tangensu datog ugla. Tako se, povlacenjem polupravih iz centra izabranim
tackama (brojevirna) kruinice do presjeka sa y-osom dobivaju odgovarajuce
Grafik funkcije y=ctgx predstavljenje na SL13.24. i dobije sc na analogan nacill kao
vrijednosti tangensa koje se prenose u tacke x-ose. Spajanjem ovih tacaka nastaje
grafik funkcije y=tgx.
grafik funkcije y = tgx koji se naziva tangensoida (SI.13.23.).

y
y

y = ctgx

3n n 3/I
rr
2 2 2
~S ~4 ~1 ~ 1
2 X
7 9
I'
-2 (
I
-3
[3.24. Grafik funkdje y = ctgx ima naziv kotangcnsoida.

1
13.23. Gratik funkcijc y~""" tgx nazivamo tangensoida,
Pitanja za ponaJ!ljanje:

1. K~ko se naziva grafikfunkcije )'=tgx,a kakofunkctje y=ctgx?

2. Sla SII asimptote funkcije y=fgx, a Jlafunkctje y""clgx?
264
265
3. Kolikofunkcija y=tgx ima asimptota?
4. Kakve aSimptole imafunkcija y=ctgx? - -3IT) duzme
Pasrnatrajmo grafik funkcije u intervalu ( -IT ". n. Tu irnamo tri Dule,
5. Kadafunkcijay=tgx rasre? 4' 4
6. Gdje je funkcija y~ctgx rastuea? tacku minimurna i tacku maksimuma. Crtanjern ovih tacaka i njihovirn spajanjem
dobije se traZena sinusoida (St.13 .25.).

y
Zadaci za vjezbu:

13.70. Nacrtati prccizno grafik funkcije y=tgx.

13.71. Preciz.no nacrtaj graHk funkcije y=ctgx.
Y=Sin2(2X-%)

13.13.4. Grafii'ko pretistavljanje funkcija y=asin(bx+c), y=acos(bx+c) 3rr

pomocu karakteristicnih tacall.a 2

Grafici funkcija y = asin(bx+c) i y = acos(bx+c) mogu se skicirati koriste6i

njibove karakteristic.nc tacke. Za te tacke uzimaju se nuIe funkcije i tacke u kojima
funkcija ima ekstremne vrijednosti (minimum i maksimum).

SI.13.25. Sinusoida y = 2sin(2x- 2::.. ) nacrlana pornocu karakterislicnih lacaka

Primjer 1: Nacrtati grafik funkcijc y = 2sin(2x-2:. ). 2
2

Rjcsenjc: Osnovni period funkcijc je T=3f = n, paje dovoUno nacrtati graftk na

intervaIu duzine 1t. Pitanja za ponavljanje:
Nule funkcije su:
y=Oza sin(2x-::-.)" =0
- 2
=:> 2x-:::-=kn => 2x=2:...+kn =:> x
2 2
=::.4+2!!!:.." kEZ I. Stajc period funkcijc rasin(bx+c)?
2. U kojim tackama funkcija y=acos(bx+c) ima flule?
. . . IT IT ~ 3. Ko!ikije maksinum funkcije)r;,",..oasin(bx+c)?
DoyolJno Je da odabererno tn nule: - - , - I
4 4 4 4. Pomocu kojih tacal<a se moze skicirati grafik funkcije y=asin(bx+c)?
IT
Maksimum funkcijeje u tackama u kojimaje sin (2x--- )=1, odnosno,
2 Zadaci za vjezbu:
2x-~
2
=::.2 + 21m =;> 2x=n+2kn =:> x= '::'+kn,kEZ.
2 13.72. Odrediti nule date funkcije:
IZllberimo maksimum u tacki x= 2... koji iZflosi 2.Ta6ka M(::'" ,2) je tacka maksimuma a) y = sin4x b) y ~ 6sin(2x-~) c) y ~ 20cos(3x + "- )
2 2 2
3
funkcijc.
Odredimojos minimum funkcije. Minimumjc u onoj tacki u kojojje 13.73. Nacrtati gratlk funkcije y = 2sin(3x-"- ).
4
sin( 2x-~ ) = -1, odnosno, 2x-2::.. = 3n + 2kn
2 2 2 13.74. Nacrtati grafik j ispitati tak funkcije y = cas( 2:. x _.2::.. ).
2 3
=:> 2x = 2n+2kn: x = n+kn x = (k+ 1)", keZ.

Uzmimo mitlirnum u.tacki x=O. Tacka (0, ~"2) je t~clm minimuma.

266 267
 13.14. Adicione teoreme (formnle)
Kada kaicmo da za funkciju y = f(x) vrijcdi adiciona formula?
Aka se za svake dvije vrijednosti argumenta x, x=a i x=b, maze izracunati vrijednost
f(a+b) pomoou vrijednosti f(a) i feb), kaiemo da za funkciju y~f(x) vrijedi adiciona
formula. Drugim rijeCima, kazemo da za funkciju y=f(x) vrijedi adiciona formula ako
Svaki od centra!nih ugJova MON i AOP jednak je razlici a~j3, pa su i njlma
pripadajucc tetive l'v1N i AP jednakc. 1z prvog razreda !lam je poznato kako se
izracunava udaljenost izmedu dviju tacaka ako su date njihove koordinate. Koristeci
tu formuJu j koordinate tacaka A, P, MiN dobije sc.
MN ~J\P

se vrijcdoost funkcije zbira dva argumenta, maie izraziti pomocu vrijednosti funkcije
ciji su argumenti sabirci: => Ccosa - cosP), + (sina - sinfl)' ~ [cos(a-p)- 1]'+[sin (a-I)) - 0]'

f(a+b) ~ F(f(a), feb)). =>

Nas ovdje zanimaju trigonometrijske funkcije. Zanima nas kako se svaka ~ cos'(a-fl) 2cos (a-D) + 1 + sin\a-f_1)
trigonometrijska funkcija zbira (razlike) moze izraziti pomocu trigonometrijskih
funkcij a sabiraka.
Znaci, aka su nam paznate vrijednosti trigonometrijskih fu"nkcija ugloya (brojcva) a i
P trazima naciD da izracunamo slijedece:
~ cos 2(a 13) + sin2(a-13) - 2cos( a-I3)+ 1
sin(a+I3), sin(a-I3), cos(a+I3), cos(a-I3), tg(a+I3), tg(a--i3), ctg(a+I3), ctg(a-I3)_
1 - 1.cosacosf3 + 1 - 2sinasinp = 1- 2eas (a -~) +1
DokaZimo da vrijedi: cos (a - 13) ~ cosacos13 + sinasinl3.
2C05 (a -~) = 2cosacos~ + 2sinasin/3
Dokaz: Posmatrajmo trigonomctrijsku kruznicu (Sl.13.26.). Odaberimo dva ma koja
realna broja, odnosno dva ma koja ugla a i ~. Pretpostavimo da smo sa a oznacili (* )
=>
veci od ova dva ugJa. Ncka uglu ~ odgovara na trigonometrijskoj kruznici tacka M.
Tada su koordinate ove tacke M(cos~, sin~), Neka uglu a odgovara tacka N na
Ovim je. iz\'cdena jedna adiciona formula.
trigonometrijsk~j kruznici. Koordinatc ove tacke su N(cosa, sina).

OstaJe adicionc for111ule dobice se na osnon] izvcdcnc poznatih osobina

y
trigonolTIctr1jskih funkcija.
sinf))
:-Jeposrcdno iz aclicione formuJc (*) slijcdi:

N (cosu, sina cos (a + 13) ~ cos[ a - (- fl)] ~ cos a cos (3) + sina sin Hl).

Kako je kosinlls parmI, a sinus ncparna funkcija, to jc

A(1,O) x
cos (-fl) ~ cos[3, sin (-13) ~-sini3 ,

po, cialje, Hijedi:

SI.13.26. Tetive MN i AP trigonometrijske krllznice sujednake r~_" cos (CL+ J3) == COSCLCOSP ~ SillCLSill13 .~
Tacka A ima koordinate A(I, 0). Neka je P ana tacka na trigonometruskoj kruznici Oyim sma dosJi dojosjedne 3dicione formu!e.
kojoj odgovara brej a-f3- Tada 711 koordinate tacke P vrijedi
P (cos (a -13), sin (a- 13))
Pdmjc~ ;: lzrac.unati cos ( ~.:. . + x). (.",05 (~~. :. x).
)

268 169
RjeScnjc: Neposredno primjenorn adicionih formula za kosinus i zamjenom vrijednosti Rjcscnjc: Prema adicionoj formuli za sinus zbira vrijedi:
sin lisa i kosinusa pravog ugla, dobije se:
sin (a + 13) ~ sinacos13 + cosasin13
cas(.2.- + x) = cos'::- cosx - sin ~ sinx = Ocosx ~ Jsinx = -sinx.
2 2 2 pa kako su sino: i cos!"} poznati, potrebno je izracunati coso: i sin!"} i sye vrijednosti
cos( ~ -- x) = cos ~ cosx + sin ~ sinx = Ocosx + Isinx = sinx.
2

. 2 : Izracunat,
P nmjcr " ..SlIl(n
~-
2

X) .I
2

. (1t- + X ).
sm
uvrsttiti u gornju formulu,

=> cos2a~l-sin2a
4
=> r
cos2a~I-( ~ ~ 1- ;5 ~ i%
2 2 ==> coso. = -
. 1t,
5
RjeScnje: 1z prethodnog primjcra vidima daje smx = cas( - - x), ==> sin 2!"} = 1- cos2 !}
2
pa se moze pisati: => sin 213 ~ 1- (_ ~)' ~ 1-~ ~ 225 => sin13 ~ I2 .
17 289 289 17

Sin (n- - X) = cos [IT
- ~ (n- - x) ] = cos [n- - -n + xJ = cosx.
2 2 2 2 2 Uvrstavanjem datih i izracunatih vrUednosti trigonometrijskih funkcija u adicionu
formulu za sinus zbira, odnosno kosinus razlike, dobUe se:
(n- + X).
sin = n .- -IT - XJ = cosx.
cos [n- - ( ....IT- + x )] = COS['-
2 2 2 2 2
[skoristimo rezuitate prcthodnih primjera za izvodenjc adicionih formula za funkciju .
Sill(a + (3). = Slnacos 13 + cosasIO
. 13 = -
3 ' -- 8 + 4 15
--._ 24 + -60 - -36
sinus. 5 17 5 17 85 85 85
3 IS 32 45 13
cos (a. - 13) ~ cosacosfl -, smastn
. 13 = -4 '-8 - + .- - +-
n n n 5 17 5 17 85 85 85
slll(a+~) ~ cost --(a+i3)] ~ cost ---{X-13] ~ cost (- - a) - 13] ~
2 2 2

= cas( ~-(i.)cosj3
2
+ sin (~-
)
'a)sinj3- = sinacosj3 + casasin!3.
. i, Primjcr 4: Ako su a i sino. = 40 , sin!} = ~, odrcditi 0.+13.
P ostri i
41 41
DobiE smo
Rjdenje: Odredirno prvo cosu i cos!3, a zatim i sin (0.+13).
,---:::.:sl:=o( ex+~) = slnexcosp + cosexsinP 2 2 1
sin2a+cos a=1 ==> cos a=J--sin a => cos a
2

,41
=J-i..Q.)'
~ 1_ 1600 ~.~~
1681 1681
Da!je, koristeci prethodnu formulu i cinjenice da je kosinus pama, a sinus neparna
funkcija, vrijedi: => coso: = _~ .
41
sin (ex - 13) ~ sin[a"(-~)] ~ sinacos(-p)+cosasin(-13) ~ sinacos13 cosasin13. ~ 1- _1l.1..~ 1600
1681 1681
Tako, za sinus raztike vrijedi:
cos P= .~.Q..
:::....-:>
41
sin (ex - p)=sinexcQsp - cQsexsinp~ SlJ1( a+fJ )=smacos!-,+cOSO:Slil!-,= -40 . -40 + -
. R R . " 9 ~ 1600 + . ..s.~~1681 ~ 1.
9 '-
41 41 41 41 1681 1681 1681

Primjcr 3: Ako je sina = ~ ,cos!3= ..... ~, a ostar,p u drugorn kvadrantu, izracunati Kako jc sin(a+i3)~1 ,pri cemu su a i fl ostri uglovi to mora hiti a+j3~90.
5 17
sin (a + (3) i cos (a - (3). Adicione formule za tangens i kotangens izvodimo koristeCi prethodne formule i
defirridje tangensa i kotangen'sa, ...

270 271
 tg Cet + fl) ~ sinCa + ~) ~ sina cos Jl + cosa sin Jl 1 + tgo. 1,.- fga
------- + - - -
cos (a + fl) cosa cos fl - sina sin fl Rjdcujc: I-fra 1+ tga
-I +I
sina cos Jl + cosa sin fl. sina sin fl -~~~-~
~~-----~-- ~~---+-- cIga + 1 C(gel-]
~ cosa cos fl cosa cos fl cosa cos fl ~ tga + !grl_~
co_~ cosfl _ sina_ sin fl (l_~~_!~~)~_~ (1 __ tg~/!
1- sma ~ sin fl
cosa cos fl cos a cos J3 cosa cos fl = __ ".~!ga) (1 ~-~.!ga) = 5::: .ff?'
-+ 12i~:~~: ---;) [(1 fgrf:_,{~ -'- (1 ~ [r:_L~:;J,,",
+
(cfga~ -~1)2....:':JqJ;'f!~ _~~ (l-tgu.)(l+rga)l(crgCt --l)~-i-(crga +lr}
(uga + 1) (ctgu. -J)
DobiJi smo daje Iga +lgJ3_
I-Iga ~ tgfl =~~~"g(X + Illc!g(1.~_~~ + 21ga ~~~ rg!(l +1., 2!ga~'-'!L!a 1=
0-' (gCL HI !ga) ['tg (X ~ 2clga +1 + clg-a .;" 2cfga +1]
Odredimo i formulu za tangens razlike: ~,.(gc,_-,:_~)(c;rgC1:::I)f.+ 2rg2a L (C/g 2U,-::.I)Jc (ge a J~
(l fgCL )(1 + (gu. . ) ~cfg:a +- 2] - (1 -- 19=(L) kfg2a + 1]
,
~ ~I- ::2a)J.~1~2~ L ~
( !
I i [I rg'a.] i
" !_---r-tg2: \11!:,U)llrf,o.,j. . J
~
tga -tgfl ~~ ( 1 ~ if:}. -(X)
~ tg(a-fl)= ~-,
~ ., 1+ tga ~ tgfJ

,I Na anaJogan riacln se mogulzyesti i formulc za kotangens:

ctaCa+(3)= cos(a +13) ~ cos~~~osi3 +sina sini3 rrimier 6: Dokazati jedlwkosl
b sinCa + p) sina cos fl - cosa sin fl
cosa .~os J3 _ sin a sin fl. cos~_ ~ cos 13~ -I Dokaz: Primjcnol1l adicionih formula na iZ]"(17.c kceji se nalaze na lijcyoj strani i
sin a sin fl sin a sin fl sin a sin fl clga ctgfJ -I srcaiYanjcll1 dobijc se:
- -----~~----

sin a cos fl cosa sin 11 cos P cos a ctgfl +ctga

+~-.-..--- -~-- + - -
rg(45 G+X)--fg(
-~
_. x)
sina sin J3 sina sin i3 sin p sina
!,~'(~i5-6--~--:~:)--~: ~g (tiS\) - x J

Ciga GIgB -I
ctg(o: +j3}= - - --'-- clg (a - 13) =
ctga clg13 + t ~ ~ I. 1- fg45 fgx 1 + fg4S0 rg\
ctg~ +cfga clgB - ctga ~ ~ 1 ____. tgx (1+/gx)2-(1-
"--'-~---~
(_J -- fgx) () +__ ~gx)
~..=-- t,::~ __ ,~-:::,,,fgx

Primjer 5: l:prostiti izraz ("4 ")I (n-A--a

fg -----+a +tg
,
'/I ~_~_!B:~~__ 1 - ffJ~~_
1 "-fgx I+- Igx
L
(1 + rgx)2
-- - - , - , - - - -
(l-tgT) (1
-+ (1- rgx):

i-
-"--
rgx)
-r;---y'--(-;-)
etg-i -+a) +cta ----a 1+ 2/gy rg: x ---=_~,!__=_=rgo:_ ~ __ ~_-~. =
\ 4 0 \ 4
J T ~Jg): f-fg'x+ (1 2igx + !g-x)

27'2
 2,~,inx
41gx 41gx _ 21gx 60 , cosp = _1 1
13.83. Ako je cosa = ~ " ' .. , .
, a 1 I--' ostn, lzracunatl:
cos x
2 (l+tg 2x)
2+21g2X l+tg 2 x
1+ (sin:.)'
cos x
a) sin (0:+[3)
61 61
b) cos (0:+[3) c) sin (0:-[3) d) cos(o:-[3)

2. ~inx 2 sin x 2sin x

__ -----f~_ cosx = cosx = 2sinxcosx . 13.84. Ako je sina = _ ~ i a iz cetvrtog kvadranta, izracnnati:
1 . sin 2 x cos 2 x+sin1x 1 17
--. cos 2 X a) sin(60'+0:) b) sln(60-a) c) cos(60-a) d) cos(300+0:)
13.85. Izracunati a+r~ ako su a i 13 ostri uglovi za koje vrijedi tgo:=.t.. ,tg[3= ~
2 3
Pitanja za pon01lljanje: Uprostiti date izraze:
13.86.a) sin3acos2a - cos3asin2a b) cos(a+l3) + 2sinasin13
1. a cemu govore adicione leoretne?
sin(a + (3) + sin (0: -(3) b) cas(a+I3)+slna sin 13
2. Kako .ye izraiava sinus zbira preko trigonometrijskihjunkcija sabiraka? 13. 87 .a) .
3. Da Ii za kosin us vrijede adicione Jormule? sin (0: + (3) -sin(o: -(3) cos(a-[3)-sino: sin 13
4. Kako se izraiava kosin us zbira? J 3.88.a)sin68+sin 17sin51 o-sin39sin73
4, /YJoze Ii se adiciona formula za kotangens izvesti sarno pomocu adicione jormuie b) cos2(30o-a)+cos 2(30o+a)+sin 2a
za tangens? c) tgatgl3 + (tga+tgl3) ctg(o:+l3) d) (sina+sinl3)' + (cosa+cosi3)'

Dokazati date jcdnakosti:

13.89.a) cas(4S'+a)cos(4S' - a) - sine45+a) sin (45' - a) = 0
Zadaci za vjczbu:
b) sin2a + cos2actga = ctga
lzracunati vrijednost izraza: cas(300 -a)-cos3300 cosa b) {go: +tgl3 + (ga -ti?~. =2.
13.90.a) 0 0 tgo:
13.75.a) sin 18cos 12 + cos J gOsin 12 b) sin43cos17+cos43sin17 cos(30 "'a)+sinI20 sina tg( 0: + 13 ) tg( a - 13 )
13.76.a) sin56cosllo- cos560sinllo b) sin77cos47--cos77sin47
13.77.a) cos63c;os27- sin6rsin::?70 b) cos2Iocos39-sin21sin39
.
13.91.AkoJecosa=~
3 ,coSp=-
n 12 , cosy = 63-,Izr<;l-ctma1
. , t'
aT. 13 '.'''1,
f

13.7S.a) cos 109cos49+ sin 109sin49 5 . 13 65

b) cos 170cos20o+sin 170osin20
13.92. Sinusi dva ugta troug[a su redom -S 1. -
99. K0 1'1"
1 \.l Je Iwsmus
. t '
receg ug Ia.?
lzracunati vrijednost izraza: 13 101
13.79.a) tg33' +tgI2" b) tg39 +lg6" c) (g42 + tglS" 13.93. Akoje tga =~"
1 tg~ =~,
2 tgy=-,
Ipn"cemu su a, I--' , . ugI
n'1 Y ostn '
OV1,
I-tg33lg12 l-tg39"tg'6" 1 - tg42 tg18 12 5 3
7t
13.80.a) tg84" -lg39' . b) Ig71" - Ig41 c) Jg138" - tg78 daka7.ati daje a + 13 + Y=-.
4
1+ Ig84 Ig39 1+ Ig710tg41' 1+tg138tg78
13.81.a) sin 21 cos 24 + cos 21 sin 24
cos 34 cosll - sin 34 sin 11 0
b) sin 130 cos1400 + cos 130 sin1400
cos 28 cos 88 + cos 1"78 sin 208 0

13.82. Bez upotrebe kalkulkatora i tablica izracunati:

a) sin7S' b) cO.5IS' cJ Igl05' d) clg H5')

274 275
 13.15. Trigonometrijske funkcijc dvnstrukog nola i poluuofa
" '" 2DI
P rIffiJcr : o<aza tlJC
"d l
na(Ost -- 13
I - - -_._-- = 4.
13.15.1. Trigollometrijske funkciJe dV(Jstrukog ugla sin 10 coslO o

Dokaz: Pocnimo od lijeve strane i transformirajmo izraz izvrsavajuci opcracije

Nepos.,.cdnom primjenom adicionih . fornluJa
.. p_okazaC'C[",10 I,"aj',o "
. se tngo!1ometrij ske primjenjuju6i poznate formule dok nc dobijemo izraz na desnoj strani:
funkcljC dvostrukoll'-' ll;:da
~
IllOgU
. . , lzrazltl
- ~, pomocu' (ngonomctTlJs
. .. I\,1'h funkcija samog
ugla. o 13.
. cos 10 - -'". Sin 10
0

Ako se u adicionoj formuli coslOO ~ J3 sin 10 2 ~~2~~___

sinJOocoslOo 2sin 10' cosIO'
sin(x+y) = sinxcosy + cosxsin), 4
0
sin 30 . cos 10 - cos 30 . sin 10 4sio(30'-IOO) 4sin20
....::c.~_=4.
izvr,se zamjene x=a y=u, tada se dobUe
sin 20 sin 20 sin 20 0
sill(a+o:) = sincxcosa +- cosexslna = 2sinacosa.
4
Na ovaj nacin se dolazi do fOnlmle

r-------~----~,~--_-

[ sin2ct :::;0 2sincJ.cosa -l

-.. _--'----____.,--....J. Primjer 3: Dokazati identi!e!

Ako se u nciiciOlloj fonnuli za kosin us zbira

Dokaz: Transformiranjem lijeve strane dobije se:
COS(X-+')i) = cosxcosy .,. sinxsiny

.r xi :-.! zamijcne S3 a, tada se dobije:

.2)2
= [( SIn "
X +2sm ' ) ' ] - 3"
xeGS2x+( cos~x , =
sm xcoS-X
Dobi!.i smo formulc koiima sc sinus i .j
]-0"1'
" ::, nus d"lYOSd'UKOg
..c' I
ugia lzrazavaju pomocu
i"rigonomctrijskih funkcija tog ugla.

Prirnjer 4: Dokazati formule:

a) cos2x = 2cos2x-l b) cos2x = 1-2sin'x c) cos2x 1+cos2x
RjcScnje: :,". ,121 osno\'u date yriJ'cdnosti slnusa " 05'10"'1"~ t[00110 me ("'-,1'
I l).,> \.e .l(j cntlcnos1l
" .
'"' . ' - ,. - \, j ""
2
odrcdi se C'o'OCt_=-=-,
5 pa neposrednolll primjcnoJl1 formula za ;:;it'llS
'- , ..i kosi'ws
' .. ' >.
Dokaz: a) cos2x = cos 2x-sin 2x = cos2x--(1-cos2x) = cos 2x - 1+ cos 2x = 2cos2x - J.
dyostrukog ugla, imamo:
b) cos2x = cos2 x-sin 2x = (1~sin2x)---sin2x = 1-sin2 x - sin 2 x = 1-- 2sin x.
2

sin2a. = 2si.naxosa = 2. i .~_ = 24 c) Prema dokazanom pod a) je cos2x = 2cos x-I, odakle sl1jedi:
2

5 5 25
cos2x = 2cos 2x- J => 2cos 2x = 1+cos2x cos 2x = 1 + cos 2x
-=>
cos2cx
.
2 2
cos g:::= sin cx = (3
\5
eel'\, 5)' r '25
9
16
25
9
25
16 7
lzvedimo~ ~~da i formule za tangens i kotangens dvostrukog ugla.
2
25
276
277
 " ,.. Igx +tgy
Aka u ad lelOnD] formuh tg (x+y) := --"'----''''- uzmemo da je x=y=a, dobije se Odredimo cos3x U opcem slucaju:
I-Igxtgy
Iga +Iga cos3x = cos(2x+x) = cos2xcosx - sin2xsinx =
formula tg2a = , odnosno,
1- tgalga 2 2
= (cos 2x _ sin 2x)cosx - (2sinxcosx)sinx = cosx(cos2x - sin x .... 2sin x)=

2tga n . n
tg2a= . , a,,-(2k+1),a,,-(2m+1),k,IlIEZ
I-tg'a 2. . . .. '. 4.

ctgxcIgy-1
Na analogan nacin, polazc6i od formule ctg (x+y) = dobije se:
clgy +clgx

Na kraju odredimo tg3x:

a(3-4a 2 )
tg3x = sin 3x =
Primjer 5: Aka je tga = 3, a u trccem kvadrantu, izracunati tg2O',. cos 3x JI-a'" (1-4a 2 )
21ga 6 6 3
Rjdenjc: tg2a =
1 - Ig20: 1-9 -8 4

Primjer 6: Ako je SIIlX = a odrediti sin3x, cos3x i tg3x.

Rjescnjc: Zadatak cerna rijesiti u opccm siucaju, a na kraju cerno uvrstiti konkretnu
vrijednost:

sin3x = sin (2x+x) = sin2xcosx+cos2xsinx = 2sinxcos2x+cos2xsinx =

= SInx , [ 0
.> (I - ' 2X) - sm
SIn , 2x 1= S111X
' [3 - .JSlO 2X ~ sm
0' , 1x 1= SIllX
' (3 - 4'
sm 2x).

Zamjenom date vrijcdnosti u dobivenu formulu za sin3x dobije se:

sin3x = sinx (3 - 4sin 2x) = a (3 - 4a 2),

278 279
13.15.2. Trigonometrijske funkcije poloville ugla
cos'ex + sin'o: = I "" COS'" =I - sin'a = I - ( -1)' =1- ~~ = ;5

_ 3
P.,:imjenom .~dicjonih ~?rmule ~ogu se dobiti formule kojima se izracunavaju => cosa---.
5
t'lgo~?lTIetnJske ..fun~:1Je polovme ugla pomocll trigonornetrijskih funkcija ugla.
POkazilTIO to u sli]edeCIlTI redovima!
Sada se Yrijednost izracunatog kosinusa neposredno uvrstava u formule za polovinu
Sabiranjem dviju poznatih formula dobije se:
ugla:

2eDs 2 ~::;:::-l+cosa
2

cos 2 ~ 1+ cosu cos a = Jl.+ cos a .

2 Z 2 2

Oduzimanjem istih relacija dobije se:

1 ' ,U
2 sm ~=l-cosa
cos' ~ - sin' ~ ~ cO{Z ~)f 2

. a /l~c()so:
2 ct
SIn
2
1- cosu
-=----
Z sm 2' = v ~'''::2==-
KoristeCi definicije tangensa i kotangensa i izvedene relacije dobije 5e:

s'in ~~ JI -. cOSO'. ,-,,- f""1"'------'

P rtmjer 2lJ ." lZfaz 2 cos ,a
: prostttl - - cosa.
0: ? " .2 __ .~l-. CQSO: 2
Ig - = - - - =--i'==~~ r I ""12
2 cos"'- /11 + cos.':. 1+ cosa "" . J 2 a J I ! I + coset !
- coso:. =
R jCSCDJC: ... COS' - - CDSU = .... i I I
2 '\ 2 2 Lj 2 J
1 + coso:
= 2. - - - - - - COSCX = 1 + casu - cosO!. = 1.
0:
2
ctg 0:.= COSi = 1+ c.osa
2 sin 5'.. 1- GOSU x x
2 Primjer 3: Dokazati identitet: sinx - cosxtg- :;;: tg-
2 2

Primjcr 1: Aka je sina=--~, Dokaz: Svaka trigonometrijska funkcija se maze izraziti pomocu tangensa poIDvine
2,
5 180 < a < 270 ,izracunati
0 0
SIll . ex cos~ tg': .
2 2 x
argument'!._ Ovdje celTIO sinx i cosx izraziti pomocu tg-- i zamijeniti-u-
Rjesenje: Prvo treba odrediti cosa._ .~ 2
281
280
-~

izraz na Iijevoj strani. Nakon izvrscnih operacija sa izrazima dobije se desna strana
identiteta: Zadaci za vjezbu:

2 sin ~ cos'::
. X
smx = 5111(2 - ) = 2sin ~ cos-
X x 2 ? J 3.94. Aka je eosa = ~, a ostar ugao, odrediti sin2a, cos2a, tg2a i ctg2a.
5
2 2 2
13.95. Aka je tgx = 2, xu trecem kvadrantu, izracunati sin2x, cos2x i tg2x.

. x X 13.96. Izraziti sinx, cosx i tgx pomacu tg -==- ,

2sln~cos- 2sin .x: 2
_~._.2_~ ___ ..
x x x 13.97. Aka je tg':: = 2, izracunati vrijednast izraza sm x
2 2Ig-
COS ~ cos- 2 3-2cosx
2 2 13.98. Izracunati:
2 X . 2 X , x a) 2sinI5cosI5 b) 2sin2230'cos2230' c) 1-2sin2 15
COS - + Sin l+lg--
~._2___ 2 2
7 X 2 X
13.99. Aka je casx = ~ odrediti sin2x, cas2x i tg2x.
cos- - coS ._- l+a
2 2
! 3,100. Ako su date vrijednosti cosa= -~ ,slnJ3= ~ , a u cetvrtom, J3 u dmgom
2 X 2 X
X X X cos - - sm ~ 3 3
cosx:= cos(2 - ) = cosl ~ __ sinl _ = _~2,,-. 2 kvadrantu, izracunati sin(2a+~), cos(a-2~).
222 cos2 ~_ + sin 2 x 2 X 13.1 0 I. Uprostiti izraz:
1 + tg .- 2 2
2 2 2 a) 1-8sin aeas a b) 2cos40cos50 c) cos2a+2sin2a

x Dokazati da vrijcde jednakosti:

. x 21g-
SInX - cosx.tg _ = __-,2'-... 13.102.a) 4sin 18cos36 ~ I b)
2
13.103.a) 1+cos2x+2sin2x=2
x X '3 x 13.104.a) 8cosIOcos20cos40 = ctglO b) ~~~_n3x _ eos~:: =2
21g - - Ig- + tg - sin x cos x
2 2 2 x
Ig-.
x 2 13.105. Dokazati identitet: sinxsin( 60 -x)sin( 60 +x) 0 0
~ .I. sin3x.
1 + tg 2 x:. 1+ tg 2 - 1+tg2 x:. 4
2 2 2 ,x 1 ~ cosx
13.106. Dokazatt: tg- = , (x*k1t, kEZ).
2 sin x
x '" ... . sinx+2cosx
13.107. Ako je tg- ~ 2 IzracunatI vflJcdnost Izraza - - - - - -
2 tgx-ctgx
Pitanja za p0I111vljal1je: 13.108. Bez upotrebe ka!kulatora i tablica izracunati:
a) cosl5 b) sinl5 c) tgl5 d) ctgl5
1. Kako se izvodeformule za trigonometrijskefunkcije dvostrukog ug/a?
2. Preka kaje funkcije se, obicno, izrazavaju trigonometrijskefunkcije p%vine 13.109. Izracunati vrijednosti svih trigonometrijskih funkcUa od ~.
ugia? 8
13.110. Odrediti vrijcdnosti triganamctrijskih funkeija ad ~ , ako je
2

sina~- .if2 , c( E (n, 3TI.) ..

9 ,2 .
282 283
13.111. Odrediti vrijednosti trigonometrijskih funkeija od ~ . akoJ'e
2 . 13.16. Transformacija zhira trigonometrijskih fllnkcija u proizYod
cosa.=
12
-13' a E (311 '\
1('2)-
(pmuukt)

Zbir (raz!ika) dviju trigonometrijskih funkcija moze se transformirati u proizvod

13.112. Ako je eos2x =- ~ i 45 < x < 90, izracunati etg!. trigonomclrijskih funkcija. Poksz,imo 10 za slijcdc6e slucajc\'c:
2 2
X X sinx siny , cosx cosy, tgx tg)' , ctgx ctgy .
13.113. Izraziti tg- i ctg pomoeu tgx.
2 2
Pooill1o od i-ldicionih formula za sinus:
Uprostiti date izraze:
sin(a-+-~) = sinacosjJ+ coso_sinD -+-
smx
13.114.a)--
l+cosx ~
b) --_tg'--{;osx e)
x 2
l-sinx
- erg
2(n ~
xl
- -) sin((l--~) = sinacos~ cosasin!J -=>
. x 1 - cos x 2 . l+sinx 2 2/
sm --
2 Aka iZYfSimo s!ijedece zan~iene:
2 2
13.IIS.a) cos a. -sin a, b) 2eos'a -I cosa Sina c(+r-~=x
e) - - - ~ ....
sina cosa 1-2sin 2 a sina cosu {)(-i3~y
i rijcsimo sistClll po a i Pdohiyamo:
Dokazati datu identiCnost: X -1- l' x- 1}
a-;:::.~~
" D="- - .
.J
13.1I6.a) cos42x-sin 42x=cos4x b) sin2x-tgx = cos2xtgx 2 o
sin2x+ 2sinx 2x 1 1 7nll:jenolll nijednosti 0:+ p, CL-jJ, (L i (3 dohijc se:
13.1 17.a) =elg- b) - ...- - - - =tg2x
2sinx-sin2x 2 1- tgx 1+ tgx
a b c
13.118.Akojeeosu=-.~. cosl3=~~,cosy = ~~,
b+c a+c a+b
U
dk 'd
o azall. "
a vf1Jedi: ~ + tg 2Y
tg 2 - + tg 2i> .- = 1.
!lto prcdst3\'Ua formulu za transformiranjc zbil'tl d\'i1 simlsa u proi:z:yod.
222
13.119. Akoje a+I3+y= 11 dokazati daje: Koristcci npravo doblycnu formuiu i osobine parnosti SllltlSiJ i kosinns<l, dobijc 5C

sina + sinl3 + sin'V = 4cos ~ cos ~ cos L . s!ije-deb formula:

, 2 2 2
sinx - siny = sinx -+- sine -y) =:=: 251n x - y cos ~~~_~
2 2

x-
= 2sin
'";,

Pdmjcr 1; PrctYoriti n proiz\"od:

a) sin43+sin17 b) sin42-sin'7~r-'

284 285
 0
"42 -Sin.
b) sm "780 = 2"
SIll
42' -7So cos---~
42 +78
2 2 . .x+y x- y
cCisy=;2cos,-
=2sin (-ISO)cos60 =-5inI8, 'COSX,+
............. .. ..-.2-/:--'cos-
... -.-
2
"110 - sm
c) sm "1300 = ?"
_sm I3--,O~o
110-130'~cos _1_IO,--'_+__
2 2 Analogno se dobije i sljedeca formula kojom se razlika kosin usa pretvara u proi:tvod:
= 2sin(-lOO)cos120 = 2sinl Ocos60 = sin 10.
... ; x+y " x- y
Primjer 2: Transfonnisati u proizvod: c,osx:"" cosy = - 2sm - - sln---..
.. ;2 2
a) sina+2sin2a+sin3a
Primjcr 3: Pretvoriti u proizvod date izraze:
Rjdcnje: a) sina+2sin2a+sin3cx = (sina+sin3a)+2sin2a = a) eos65+eos55 b) eos35--cos85 c) cosl000+sin10
. a +3a a-30:.. .
= 25m - - - cos ~~-- + 2sm2a = 2sm2acos(-a) + 2sm2a =
2 2 _ 65 + 55 65 - 55
= 2sin2acosa+2sin2a = 2sin2a(cosa+ 1) = Rjcsenje:a) eos6jo+cos55 = 2eos cos---- =
2 2
= 2sin2a( cos' "c - sin' "'. + cos' "c + sin' "c ) =
2 2 2 2
120
= 2eos - 10
- cos - - = 2cos 600 cos 50 = cos 50 .
2 2
= 2sin2a2cos 2 ~ = 4sin2acos2 ~. " 35 +85 0 " 35 -85 " 120 " - 50
2 2 b) eos35-cos85 =-2SIn Slll::':~"::'''- =-2SIll--stn--- =
0 2 2 2 2
b) sin54+sin40 o +sinJ4 = 2sin 54 + 40 54 _40 "
cos~---- + sm14 = = -2sin600sin(_25) = .J3 sin25"
2 2
0
100 0 -80 0
= 2eas 100+80
0 0
-
= 2 SIn 94- cos -
14- + sm

140 " cos 70 + SIll
= 25m47 "14 = c) cos 100 0 + sin 10 0 .:::. cos lOO,sin80 cos - - - - -
2 2 2 2

Primjer 4: Transformisati u proizvod:

a) sina+sinlJ+sin(ex+i3) b) eos2a+eos3a+cos4a

Rjcscnje: Primijenimo formulu za pretvaranje zbira sinusa u proizvod i formulu za

sinus dvostrukog ugla, a zatim racunajmo:
Pokailmo sada kaka se zbir i razlika kosinusa pretvaraju u proizvod. Ponovo cerna
koristiti adicione tOrI1mle, samo ovoga puta za kosinus: a) sina+sinlJ+sin(0:+13) = 2sin '" + Peas a - 13_ + 2sin '" + p. cos '" + p. =
2 2 2 2
cos(a+~) = cosacosp-sincxsinp + = 2sin '" + P (cos ex -lJ +cos '" + P)~
cos(a-lJ) = cosacosll+sinasinlJ "" cos(ex+lJ)+cos(ex-13) = 2cosacoslJ " 2 2 2
a -- -lJ+ -a -+- 13-
- "'-::"Jl. _ex +~_
Uvedimo iste smjene: ex+13~x = 2sin'" + P .2"cos--"-----"~ cos_..,2~_ _""2~
a-i3~y 2 2 2
i rijeSimo sistem po a B:
i a = xi--~ ,f3 x; y .
= = 4sin'" + P cos a -""",,13'-.+'-.a:::.....+--"..13 cos ex - i3 - (0: + 13)
2 4 4
~
<_ Zamjenom vrijednosti a+{3, a~J3, a i j3 u navedenu rela~iju zq zbir kosin usa, dobije se:

286
287
 ;:;:;: 4sin~~ cos 2a
C05= 2(3 ::::: 4sin a + ~_ cos~ cos~
2 4 4 2 2 2 c sin (60 0 ~ x) sin(60D~x) 25;n(600 ~x).
c) y 3 -. tgx ~ tg60" ~ tgx ~ ~-'-7"~-'-
b) cos2a + cos3a + cos4o:. = (cos20'. + cos4a) + cos3a. = cos 60 COS); I cosx
,. , 2ex +4a 2a ~4a
. cos):
= Leos --~ cos + cos3a =
2 2
= 2cos30'.c05 (--a) + cos3a = cos3a (2cosa + 1) = Pitanja za ponavljanjc:
__ " " I
- ..c,cos-,a(cosa + -) = 2cos3a(cosa + cos600):::::
2 1. Kako sc :bir Sil1llSa pretvara u proi::vod?
2. iv/aie li sc ra::lika kosinlfsa prelvoriti u proi::vod kosinusa?
" ex + 60 a ~ 60 ex
= 4cos.)0'.cos - -..- cos ~~- = 4cos3acos (_ + 30) cos( ~- - 30). 3. Zhir dl'(l tangen'}(J .'Ie prclvara 11 kolicnik Kako?
2 2 2 2

Pokazimo kako se zbir (razlika) dva tange,nsa iii elva kotangensa prctYardju II Zadaci za yjczhu:
proizvod.
Date izraze pretvoriti u proizvod:
v sm x COST + cos X Sill .1' 13.120.a) sin)Oo~sin I 0
I -,-.
19X
,
+ tgy =
SIn X
-~,--"
cosx
SID
+ ---.::::..- =
y
sin (.~-+ y) .
13.121.a) cos700-cos20
h) sin] 10-i--sin70
b) cos33'--C0577
c) sinJ62-sin18
c) cos 170o-~-cos 10

~ ~
COS)" Cos.yeOS cos.\ cos y
SIn X
13,122.3) sin28+sin8+sin20 b) sin7Go - sln20 -+ sinSO
1III !gx tgy 13.123.a) cosx-t-cos3x+cos5x+cos7x b) sinx + sin2x + sin3x
COSx cosxcos )' cos X COS.r
c") ~ctgx +- ,./3 d) tg?x ~ ctg'\
{'tgx + ctgy
co:::: x
= -~_- +
cos = ~~n y_co~,"x +_~:::_:_L~~~n .\~ - -----
y) i 13.1:24.a) tg12+tglW'
13.125.a) ctgl02-i--ctg8 b) sinx + tgx c) C05X -+ ctgx
r smx sin y Sl1l,Xslny sin XS111 Y 1J .126.3) tg300 --1- tg40 --i tg50 -+ tg60 tgRI O
'--- .~--
I 13.127, Cpros1iti izraz:
a) _ _ _ I_ COSO" cos 3et
b) .----c
tg2a tg<:l + 1 sma. sin 3fJ
c) sinu. sin3a +sin:ia -+5in7:.:-1
cos a -,. cos 3(1 + cos 5n cos 7u.
Pyimipy 5: Transformisati u proi/\'od:
a) tg19 + tgl1 b) tg40 + ctg40 c) - tgx 13.128. DokJ7alr identicnosti:
a) casa -- ~.~~~ 3a +":05 Sa -=_ cO~.?~_ c=; tg(X
sin(190+110) sb30 0
Hjdcnjc: a) tg 19 + tg 11 = sina + sin 30: + sin 5a -t- sin 7a -
c0519 cos] 1 cos 19{) cos 111)
sina-2sin2a
.. +sin3rr = tg-.:a.
'"'
b) ------~.~ ~.---.-~~~~-

cosa _2 cos 2ft + cos 30:

b) tg40 -+ ctg40 = tg400-, = 3!O (~,_O~.~ 50.~ sin 90

~~---~~- ..-
cos 40 cos 50 cos 40 cos ~Oo

288 :.89
 ( 7r n) 2n 4n
2<sin <cos- cos-cos-
13.17. Primjeri transformacija trigonometrijskih izraza
27r -cos -4n =
Rjdenje: cos -7r -cos _~, l 9 9 9" 9_
___ -.
9 9 9 2. sin '-'-
9
2 2n 4n . 2" 2" 47r 47< 47r
Primjer 1: Uprostiti izraz: sinacoscxcos2acos4acos8a. sin-~cos-cos- 2-SlD'---cos-cos- sm - cos --..~
9 9 __-'1...-= ___9__ 9 9 9 9
. '" . . (2sinacosa)cos2acos4acos&x . 7r . n
RJcsenJc: smacosacos2acos4acos8a := = Z sm- 4 sm-
2 9 9
= sin2acos2acos4acos8a = (2sin2ac<:s2a.)cos4acos&x =
2 4
_ 4n
25lD --~cos-
9
4n
9
. 8n
Slll-
9 sinl" -J} . n
SlD-
9 1
= sin4acos4acos8a = (2sin4acos4a)cos&x sin Sa cosSa . n . 7r . 7r 8
g -5m- g-sm- 8 Sin ...... 8 -sin ~
4 8 8 9 9 9 9
= 2sin8a cos8a sin 16a
---. Primjer 5: Dokazati idcntitet
16 16
- . . a+f3
sin(a+i3) + smeary) + sm(i3-y) ~ 4slO--- cos
a+ .cos 13 -y .
2 2 2
Primjcr 2: Uprostiti izraz: -.!,g8?- - tg3a -(cos4acosa _ sin4o:sina).
l+tg8a tg3a Dokaz: sin(a+i3) + sin(a+y) + sin(i3-y) =
ex +y +[3 -y (a+y)-([3-y)_
~ sinea+(3) + 2sin '-Z-'--''-----'- cos - - -2---
Rjcsenjc: tgSa - tg3a .(cos4acosa _. sin4asina) ~ tg(8a-3a).cos(4a+a) ~
1+ tg8a tg3a , = 2sin ex. + f3 cos ex. + ~ + 2sin ex. + P cos a ~+ 2y - f3
= tgSa-casSa = -sin__
5a -cos5a = SIn
cos5a
"5 a. . f'I 2
= 2S1'n a + 13
2
(I cos---
a -I- [3
2
a + 2y -. 13 =
2
i
+ cos )
2 \ 2 2

(
~.)1I
Stn~ " \I
---CX)TCOS1a
2
+C05
2J1t:
-+a (")
\ 2
ex
2tg-
. _ _2_
= 2sin a -I- 13_ .2eos
a+13
--+
2
a+2y-[3
-~- ... ~ .. --~-

2 cos _~_ _:--...--"_ _

Primjcr 3: Uprostiti izraz 2 2 2
sin(2a +7r) 1-tg' a_ .a+13
2 = 4sm - - _ cos a+l3+a+2y-13"-- cos a+I3-a2y+l3=
__
2 4 4
Rjesenje: Aka dati izraz oznacimo sa A, tada vrijedi: . a + [3 a +y 13 -
= 45111--- cos - - cos - -y
.
2 2 2
A~ (-cosa)'+cos2a+(sina)' .
sin 2a COS 11: + cos2a sinn
til
2
.':.)
2
=
Primjcr 6: Ako je a+[3+y ~ 7r dokazati daje:
2 2 '2'2 2 2 tgcx_tg~ +tg~tg2'.. +tg2'..tg':. ~ 1.
~<:~_ ex + cos a - Sill ex + 510 a .tga = cos ex . sino:: =-1. 2 2 2 2 2 2
- sin 20:' 2 sin a cosa cosa Rjcienjc: Koristeci dati uslov j odgovarajuce formule dobije se:

27< 4n _ I
n
tg"---tg'='- 13 y +tg -.
+tg--tg-- y tg-=tg-tg-- y tg-+tg-
[3 +,tg- a a 13) (a
Primjer 4: Dokazati jcdnakost: cos 7r_ -cos.-_ - -cos -- - -;:: <
22222222222
9 9 9 8
290
291
 ~ tg~ tgJl.. + tgL
rsin("- + F)\ 1
i -----.i3_2~ I ~ tg"---- tgJl.. + tg 1C -
, s;/l"-2 +~2/I =
(a + ~ 1
13. J 33. sin 100sin'200sin30osin40cos 10coS20C0530C0540 = _2_ .
256
- 2 11
l a
cos'2cos2J ~[ 2 2 2 a
cos- cos'
2
i3
2 13.134. sino:+sini3+siny-sin(a+r3+y)=4sinu +_E..sin 13 +[ sin~_~__L.
2 2 '2
(a p', . a. 0 .fa 0\,
n\ SlU l "~+-I
<X+P. y--"---j3
a
B ( Sll1---SlIl--- ..s.ml-.--+- )! 13. [35. cos(a+p)+cos(fl+y)+cos(cx-y)~4cos rx .. cos --~- cos _._'___ -1 .
=tg-to-~+tg'=_::::~j. ,,2 2) = 2 2 _ u+P.__ 2 2 =
2 b 2 1,2 2) ----;0 --a- '-il + ctg~2' a B 2 2 2

2 2 2 2 =-=- =-=-
=-=~2 2
l3 136. Ako jc a+p~=TC, dokazati da vrijcdi: ctgactg~+ctgactgy+ctgpctgy = J

. ex . 0 a + i3 . (a 0! a (1 (a B) (a, 0 \ 13 137.* Aka je sina + sin!3 = a i cosa+cos!3 = b, dokazati daje tada

sm sm cos--,~u ..~ sm .--+---') sin-sin- _ C0st-----1--- sin! --r-,f-:'-I
- 2_.1._ + -_.....L... -..\..2. 2 ~ 2 2 -j- \ 2 . 2 _.\3..... 2 ) ~ b 2 _a' 2ab
. "S. a + i3 C(-p ------U-""j3'-(;;'--o\ cos(a+i3)~-"---, sin(a+f:l)~-,--;-
cos cos-
22
S111-
2
-- oo5--cos---
22
cos cos---
22"7')1
sin--...L1:::'! cos~cos~ a"+b' a-+b-
-I \~ 2 2

sin~-sin coi~+1 sin~sin.~ +cos(~+Ij\

.. .1._L+_\.2 2)~ 2 2 \2 2 ~
ex i3 ex i3 -- a~-'----
cos - cos ~ cos - cos - cos ---- cos __ _ 13.18. Sinusna tcorcma
2 L 2 2 2 2
,<X,fl
Sll'-;'Slil
a P .a.p a B Neka su a, b i c stranice, a ex. , P i 'i' njima, redom, naspramni uglovi u AABC
2 +COS ___
--=-.__..2
cOS---Slll-----SID- cos-cos--
2__...1.._2_ = -------.l....-l. ~ J. (SI.13.27.). Ncka .Ie CD visina trougla koja odgovara stranici c.
a
cos -, cos ,-
B a
cos ---- cos -
13
2 2 2 2 c
a) b)

a ~
h
l3.129. Napisati II obliku prflizyoda:
cosu + cos
a) -"-,-. __ 'B_ sina + sin 2et -1- sin 30_
b)
1+ cos (rr +- ~) sina -sin2a +si03(1 L1 ........... ~---'------"""
A D B DAB
Uprostiti dati izraz: S!'13.27.U svakorn trouglu su stranice trougla propol"cionaine sinusima naspramnih ugiova.

.: 3.130.a) l--cos4a+2sin22acos2a b)
Slna + sin 3et + sin Sa
cose + cos 3a ~- cos So.
l; pravouglom ,~ACD hipotenuza je AC=b a katete AD i CD~h. Ugao nasuprot
13.131.a) ~sa" -cos~ +cos5~~-cos7~ b) .ctga _~ ct~~ kateti CD je a, odnosno 180-a. Koristeci dcfiniciju slnllsa ostrog ugla 11
sinG -+- sin 3et '. sin Sa + sin 7a ctga - tgf3 pravouglom troug!u, dob~je se:

Dokazati date jednakosti: h

sinO'.= CD
13.132.a) cos20 c0540 cos~WO = ! AC b
8
lz pravollg[og ~BCD dohije se:
292
293

,
 sin~~ CD ~~ h~ asin~ .
BC a
Daljc, vrijedi:
. AB c c
h ~ b si.na 1 c smy='-~- => - - ~2R.
( ~ a sin p = b . sina a :b = sina : sin p AC 2R siny
h ~ a . sm 13 )

Na osnovu dobjene jednakosti,

Na analogan nacin dokazuje se proporcija b:c = sinf3:siIl"f .
sada mOZemo pisati:
Dvije posljednje proporcije mogu se napisati u vidu produzene proporcije
abc
-~-.-~-~2f,

sina sin Ilsi=n.:.!y~~-,

Odnos stranice i sinusa
a : b : c =sina : sin~ : siny naspramnog uglajednakje
precniku opisane !(fUznice aka
SL 13,28. Perifcrijski uglovi nad istim Jukom su jednaki trougla.

koju rijecima mazemo iskazati O\!ako: stranice trollgill Sll proporcionaine sinusima Sinusna teorema daje jednu vezu izmedu stranica i ug!ova trougla, pa je moguca
naspramnih ltg/ova. njena primjena prilikom IjeSavanja trougla.
Pod Ijesavanjem trougla podrazumjjeva se izracunavanje nepoznatih stranica i ugJova
Navedcna tvrdnja se naziva sillusn3 teorema.
trougla na osnovu datih elemcnata. Da bi se trougao mogao rijesiti uvijek moraju biti
Sinusna teorema se mO;l,e napisati u drugom obliku:
poznata tri mec1usobno nezavisna elementa (tri stranice iii dvije stranice i jedan ugao
iii dva ug,la i jedna stranica). Sil1usna teorcma pogodna je za rjesavanje trougla kada
a b su poznatc dvije stranice i jedan od njima naspramnih uglova i kada sc znaju dva ugla
a:b = sina:sin~ b "
sma sin 0 sin Il smy i ma koja stranica. Pokazacemo na primjeru primjenu sinusne teorcmc.
odnosno:
Primjcr 1: Rijcsiti trougao u kome je a = 39, b = 42, a = 9527'9".
. . .. a b I1 _... . R
Rjcscnje: Prema slnusnoJ teoremIJe-:---. =---:-~..---, oda\. e se moze IzracunatI 8mI--',
SIO a SlD 13
a onda i 13:
bsina 39sin 9527'9" 39sio(1800 -8432'51")
sinl3 ~ ------- ~
Posljednje jcdnakosti rlJCClma se mogu iskazati o\'al\.o: odnos strllllice i StllllSa a 42 42
l111spramnog ug/a II jednom troug/u je kOllstanta.
39sin843~'51" ~ 39.0,.9954.:0. ~ 38,823525 ~ 0,9243696.
Kakvo znacenje ima ova konstanta? 42 42 42
Neka je .6.ABC upisan u kruznicu. Ncka je radijus ove kruznice R a srediste O.
sinj3 ~ 0,9243696 =>
Povllcimo precnik AC'. Uglovi y i AC'B su periferijski ugJovi nad istim lukom, pa su
jednaki. Znaci ugao AC'B~y (SI.13.28.)
Zbir uglova trougJaje 180, pa vrijedi:
Trougao ABC' je pravougJi sa pravim uglom ABC' (periferijski ugao nad
a+Il+y~ 180' => y= 180'-(a+i3)~ 180'-163'l'34"~16'5826".
precnikom je pravil. pa koristeci se definicijom sinusa, dobije se:

Prema sinusnoj,teorcmi vrijedi i slijedecajednakost:

. '" 'sma
--!!-- = -~--
smy
294 295
 odakJe sc dobijc nepoznata stranica c:
Alw su 3 , b i c stranicc, a a , !3 i"{ naspramni uglovi trougla, tada vrijcde
a sin jcdnakosti
~ 39sin 16'58'26" 390,2919358
C"'" J 1,3854962 ~ 1 J 44 . c
sina sin 95"Zr:;;- 0,9954753 0,9954753 '
a = b2 + c 2 -2bc:co$a
2

Od:edivanjcm .?snovnih elemenata trougla (s'vih stranica i syih uglova) smatramo b'.=a2 + c~':"2accosf.l
daJc trougao flJcsen. 2 b
c =a2 + b 2 - 2abcosy.

Pitanja za pOllavljanje: x
c B
1. SI.13.29. Duzi x i (.~X su dijcloyi stranicc AB. Sli! cc sc dcsili ako jc ugao J3 [upi?
l!ako se odnose stranice i sinusi suprotnih uglova tmugla?
2. Sla tvrdi sinusan teorema?
1. Vrijedi Ii sinusna teorema za pravougli trougao? Dokaz: Neka je .6.ABC sa stranicama a, b i c i odgovarajucim uglovima a,p i J
2. Kakvaje veza izmeau radijusa opisane kruinice,jedne stranice i ugla (S\.13.29.). Neka je CD=hc visina trougla koja odgovara stranici AB. Tada su
trougla?
trouglo\'i I..1ACD i ~BCD pravougli. Oznacimo katetu AD pravouglog l\ACD sa x.
5. ,-~ta znaCi rijeili trougao? Tada je DB=c-x.
6. Kada se sinusan teorcma koristi za ljeal'anje trougla?
Prema definiciji kosinusa ostrog ugla, iz pravouglog ~ACD dobije se:
AD
Zadaci za vjezbu: cosa= - - ::::::> AD = AC.cosa => x = b'cosa .
I AC
/ Primjenom Pitagorine teoreme na pravougle trouglove AACD i /\.BCD dobije se:
Rijesti trougao aka je dato:
13.138.a) a=20, b=27, a~30 b) a=17, b=15, f3=60 h, 2 =b 2 _X
2
a2 _ (c - xl' ~ b2 _ x 2
13.139.a) a=25, 14, a=30 n , f3=45 0
13.J40. Odredi uglove trougla u komeje:
b) b=5,a=365!"y=J0401S.' h/ =a 2 _(C._X)2
a 2 = b2 + (c-x) 2 - x2 a 2 = b2 + c 2--2cx + X 2 _X2
a) R=~, b=J4, y=6722'48" b) R:b=7.J3 :9, y = 60 a2 = b2 + c2 - 2ex 2 2 2
a = b + c - 2cbcosa.
8

Na analogan nacin se dokazuju preostale dvije jednakosti.

Iz navedenih jednaktrsti dobiju se nove jednakosti:

13.19. Kosinusna (corema b 2 +:c 2 :':"a 2 a 2 +c 2 _b 1 a 2 +b 1 _c 2 I

~co_s_a_-_-_-__~2~b~c~__~,__c_o_sf3__=_~~~~7~-{~I-C~-
__-_-__' ___c_o_s'_r_~__~~2~a~b~__~I

Sinusna teorema nUe uvijek pogodna za rjesayanje trougla. Na primjer,
ak.o su date sve tri stranice trougla iIi ako su date dvije stranice j ugao izmeau njih,
tada nije pogodno primijeniti sinusnu teoremu. U navedenim slucajevima koristi se
kosinusna teorcma. Evo ?ita tvrdi ova teorema:
koje koristimo za odredivanje uglova trougla kada su poznate sve njegove stranice.
Treba istaknuti da u slucaju kada je trougao pravougli i ;,=90 , treca jednakost
kosinusne teoreme, jcr je cos90 = 0, postqje

296
297
 13,20, Rjesavanje pravonglog i kosouglog trougla
5tO .Ie tvrdnja Pitagorinc teoreme.
U prcthodnim paragrafima upoznali smo kako se prunJenom sinusnc i
kosinusne teoreme rjeSa"va trougao. Rjesavanje trougla primjenom navedenih teorema
Primjer 1: Odrediti ncpoznate uglove i stranicu trougla akoje dato: nije uslovljeno time da lije trougao ostrougli) pravougli iIi tupougli. Svaki trougao se
b~7, c~8 i y~60". maze rijcsiti primjenom navedcnih teorema. Medutim, ako je traugao pravougli, tada
se njegovom Ijesavanju maze pristupiti bez poznavanja navedenih teorcma. U ovom
Rjcscnjc: KoristeCi kosinusnu teoremu i lIvrstavaqjem datih vrijednosti, dobije sc: slucaju .ie dovoljno poznavati definicije trigonometrijskih funkcija ostrog ugla u
2~ 2 )
pravouglom trouglu (i, naravno, odredivanje vrijednosti trigonometrijskih funkcija
C _. a -+ b- -- 2abcosy => 64 = a2 + 49 -14acos60 bilo pomocu kalkulatora iii posebnih tabJica). U navedenim primjcrima cemo pokazati
=> 64~a'+49-7a ' => a2 -7a-15=0 kako se rje.savaju trouglovi od kojih ce ncki biti i pravougli.
r-c-c-
~> a:;;; 7+,,'109 <':j
8 7?
2 ' ~ Primjcr 1: Rijesit, pravougli trougao ako je data hipolenu7....a c=30 i kateta a=18.
76+64-4991 Rjescnjc: Koristeci dcfinkiju sinusa ostrog ugla dobije se:
. = - - ~ 0,6522362
2,8,728 139,52
~>
fh 49,289582" = 49" 17,3751' = 49" 17' 22", sina. = ~ = L~ = 0,6 ==> a=3652'! 2"
c 30
Preostati nepo7.nati ugao mozerno odrediti koriste6i teorernu 0 zbiru uglova trougla. c Ugao !3 odredujc se iz uslova daje
zbir ostrih uglova pravouglog trougJa
(1"/3+y= 180" => a.= 180"_(13+'1)= 180"-109" IT 22"~70"42' 38". ex jednak 90":
}1 = 90-u = 537'48".
Sl.l3.30. Pri !jcsavaojll trougla nautaj siikul

Pitanjll Zll ponm'ljanje: Druga katcta (b) se maze odrediti pnmJcnom Pitagarine teorCl11e iii koristcnjem
odabranih trigonometrijskih funkcija ugla a. ili /3 . Odaberimo, ovdje, funkciju
r ,~!a tvrdi kosinusnQ teorema? kotangens.
2. U k(yi)~l Slllcajel'imaje kosinusna teorema pogodna za rjesavanje trougla? b ~ a'ctga ~ 18'ctg36'52'12" ~ 180,56250418 ~ 10,13
3. }'doze lz se kosinusna teorema primijeniti za !jdavanje pravouglog trougla ?
Odredivanjcm ostrih uglova i ncpoznatc katete trougao je rijesen.

Zadaci za vjezbu: Primjer 2: Rijditi pravougli trougao u kome je data hipotenuza c=45 i ugao
a=3445'.
RijcSiti trougao ako je dato:
Rjcsenje: U ovom s!ucaju najlaksejc odrcditi ugao!3. Trcba same od 90 oduzeti dati
13.14I.aJa~Lb=3 c~4 b) a~ll,b~14, c=7 c) a~36, b~29, c=25 ugao:
13.142.a) a=13, b~'15, y~600 b) b=18, c~16, a.~120" cJ a~20,c~40,[3=30" ~ ~ 90--(X ~ 90-34'45' = 55 15',
II
! 3.143. Odrediti ugJove trongla u kome je: DaUc, prema SL13.30. i definiciji trigonometrijskih funkcija, nijcdi:
a) a:b=II:6,(x~2j3 b) a:c~35:8, 13~36"52'12" b
cosa = ~ =>. I:i::::::ccosa "" b ~ 45,c053445' ~ 450,8216469~36,97,
c
298
299
 tga ~ ba =/ a ~ btga ~ 36,9Hg3445' ~ 36,970,6937246 ~ 25,65.
Rjescn,ie: Prema SJ.13,31. intcnzitet rezuitante jednak je trecoj stranjci trougla cijc 51.1
dvije stranice jednake intenzitetim3 datih sila. Aka vclicinu rezullante QznaCimo sa R
tada, prema kosinl1snoj teoremi, vrijedi:
. Primjer 3: Rijesiti trougao u kame je a=11, b=20, c='j O. R2 = F)2 + F/ - 2FJf.ccos(180Q---cx)
R2 = 48 2 + 60 2 ---L- 2-48~60cosl 0934'34"
Rjdcnje: Prerna kosinusnoj teoremije R2 = 2304 + 3600 - 5760cos70025'26''
2 2
coso, = _b +c _a 2
._. _ _
20 2 +10 2 _.,11
=_.....:.
2
400 + 100 - 121 R2 = 5904 - 5760.0)35058 7 6 = 3974,0615 => R ~ 63,04 N.
~
._------
2bc 22010 40.O
~~b% ~ 0,9475 => cosa ~ 0,9475

cosf3~ .<:' +"2 -b' ~ lJ.'.:c.2CJ'..=20' ~ 121+100-400. ~

2ac 2 11 10 220
179
~ - - .. -0,813636 ~> cosf3 ~ -0,813636 =/ i3~14427'l0". FI
220
Kako jc zbir unutrasnjih uglova trougla 180 0 to "rijedi: S! 13.31 Sile sc zhmjaju po "p1"<\\ iill paralclograma".

Koristeci kosinusllu teoremu, da!jc se dobUc:

!~_ R =F/ +6?,O~' 60~
J 2
casu: = ,.18 _.. = OA425169
,
Prilikom rjesavanja trougJa pored osnovnih elClllcnata (uglova 1 stranica), ponekada
2F,R 248 6~UH
se izracunava i povrsina trougla.

p ~ absil1L ~ ~~~!n 1653'57" ~ 220 0,71~3398 ~ 791274

2 2 2'

])rimjcr 4: Odrediti uglove trougla u kome je a:b=9:8, p=60.

Rljeslti pravOllgli trougao ako jc dato (a, b--katetc, c---hipotenuza):
13.144.a) a=9,('1-oo2443' b) b=16, P=1,1]5' c) c~79.a=653S'
Rjescnjc: Prcma siollsnoj teoremi je a:b =: sina:sinp odakle se dobije
13.145.a) a=20, b=21 b) b=63, c=65 c) a=44 , C"'"80
sina : sinp = 9:8 :::::::>
. -_ ______
SlOa 9 . sin II -_ -
90,866025
-----
8 8 Rijditi trougao ako jc dCltO:
13.146.a) a~I(), b~18, c~9 b) a"'o::31 , 0=37,12, c=29,01
=/ sina ~ 0,9742785 => a ~ 7658'36". 13.147.a) R=26, a~A2, hb=31 h) fl, R,
Dalje vrijedi:
13.148. Rijesiti trougao n korne je a~b=A. ("""'9847'51", p=537'48".
13.149. Rljditi trougao ako jc d(lto
a+I3+, ~ 180 0 => y-1800-(a+fl)-1800-13658'36"~431'24".
3)a=4,ha=12,a=14jS' b) R.0."y
] 3. j SO. Odrediti l.lg1ovc (rapcza (:~ic su OSrlm icc a= 13 i c=5,a kraci b .,'7 i d=3.
Primjer 5: Dvije silo FI~48 N i F2~60 N djeluju u istoj tacki pod uglom 13.1 51. Odrcditi Llg[OYC 1rapcza cije Sll osnoyic:c a=) 5, c=-6, Cl kraci h=7 i d=4.
a=10934 134l!, Kolikaje rezultanta ovih sila i koje ug!ove zatvara sa datim silama?
13.152. D\-ijc sllc Fir djc!uju isto.i jncki pod pr.lyim uglom. Odrcditi
li

rezuilan1"1.l 'ii Oyih siia i ugloyc kojc l:ezu!tanla zaklapa sa F i P 8ko.je:_

a) F~20N,J?~21 N 0) F~I(i"i,P~63N crF~)2N,P"'5X
300 301
 REZULTATI, UPUTE, RJESENJA
L STEPENI (POTENCIJE) I KORIJENI

1.1. 125,49, -8,81,4 , 0,0001

l.2.a) 8a3 +3a' b) 2x'+x' 1.3. a) 4 6 b) a"
1.4.a) 4'0 b) a' c) Xl) d) b'
1.5.a) 2'~ 64 b) 4' c) _3' d) 58
1.6.a) a lO b) XIS c) b 14 d)_a l5
1.7. 16,16,17 1.8. -7
1.9.a) a'" b) x3' c) bJ!n
1.10.a) a'+4a+4 b) x3-3x'+3x-l c) x'+4xy+41 d) 1 -15x+75x'-125x'
LILa) 16' b) 15" c) 12' 1.12. a-5b' 1.13. a-27b
1.14.a) 8a'b'c' b) r'x- 7

1.15.a) 4 b) 11 cJ 4 d) 2 c) 2
1.16 . 23 1.17.a) 5J3 b) 6..J3 c) 4..f5 d) x..JxY e) 3~x- y

1.18.a) Jl2 b) V40 c) Va 6 x d) ~a5 eJ J(a+b)2(a-b)

1.19.a) s..f5 b) 5..J3-6.fi c) 317+V7

1.20 . ) 4J6 +5J6-7J6 ~216 b) 8J5-1815+1515~515
c) (x-y-z) ~xyz
1.21.a) .Ji's b) x.Ja c) J(a + x)x d) xJ2i
1.22.a) iffi b) x 3!fJ3 c) !:?:/X
12n 4
+ =VX 3n 1
+

1.23 .) 3 J5 - 1 b) 2JW+4Ji-.J30-5 c) 6(J2-J3)

1.24 .) 7-4 J3 b) 34-24.fi 0) 30-1216 d) 2(a+Ja' -b')
1.25.a) 3 b) a c) 0,4 d) 4 e) 5
1.26 . ) 0fi b) ';,18a:81 ) 12"-,
C "I/x-y d) ab
x

1.27.a) 19 b) Va'b-6 c) (a-by? V(a-b) 2 d) 9x

5
.Jx
1.28.a) I~ ax' b) V=xW c) 1~xy2 d) -;J;1
(.fi+3)/5
1.29.a) 6.Ji b) 16 c)
5
'd) 5(/5+4) e) -(1+;,3)
r;:
f)
(17 -8)(15 -J3)
-II 2

l.30:af 5'.[i b)
(1 + f2-J3)Ji
2 , '4
303
 c) 3(3./4 +V2 +1) 1.58. 1.60* b
1.31. Uputa: Racionalisati nazivnike, sabrati ih, a zatjm zamijeniti vrijednosti za). m a

~2 =J~-Y; =J4~~6 =t~~6~ f2~96~JQ-~)'

d =3- 2. HOMOTETIJA I SLICNOST
2.J6.NZ\1(a,h)~7 2.17. NZM(a, b)~ 16 2.1S. "ZM(a. b)=1
Analogno je: Rezultat: 1. 2.18. Ncka je ~ABC jednakokraki trollgao s ug!om pri 'IThu od 36 .Na kraku Be
odredimo tacku D tako da je AD=AB.Tada je trougao ABD jednakokraki s
1.32.,,) ] 612 1-.
b) 7 C) V hl 3 osnovicom BD i uglom pri nhu od 36. lato je j trougao ACD jcdnakokraki i
1.33.a) 2(2x'-!) b) x + I vrijcdi CD=AD (=AB). Znacl, ako osnoyicl1 AB nancsemo na krak CD trougJa
b a dobijemo ostatak DB. Sad a oyaj ostatak treba nanijcti na AB. 1\1cdutim, ponoyo sc
1.34. I 1.35. - 1.36.a) -- b) M radi 0 jednakokrakom tronglu koji pd vrhu ima ugao od 36. DaJde, radi sc 0
2a 2
1.37. *a) Uputa: Oznaciti !ijeyu stranll jednakosti sa x. Kublranjem jednakosti i jednakokrakom trouglu koji pri vrhu 1ma ugao od 36. To LilaC! cia ce se u
srediYanjem dobijc se jcdnacina )C' = 40+6x. Ova jednacina s~ moze napisati II C nastavku dobiti novi jednakokraki trougao u kome
oblikn: i treba krak mjeriti osnoyicom itd. Postupak se nece
x3~6x~40=O ~ (x __ 4)(X2+4x+ iO) 0 zansiti, sto znaCi da su OSnOYTCa i krak posmatranog
x = 4.
=:>
I jcdllakokrakog trongla dvije ncsamjcrljjyC duZi.
,j
b) 2.20.a) :2:5 b) 2:7 c) 5:7
'I'
!I' 2.21. 3:1

A
1.J9.*a)t'puta: 6+2F =(-,/5 + 1)2
~-.-- a m a m
L40.*a) 1 b) -Va +- 1 1.41.* (1 ___a)1, a:20, a+:1. 1.42.*a) Ii +li 0) E 2.22.a) a:b = m:n = ~I = --I
b n b n
1.43.*a) lJputa: 25 +- 416 ;;:: (1 + 2-/6)2. Rczultat: 0
i .44.* A=3. 1.46. * a+b, ab>O
a-b
<=> ------
b
m-n
n
= (a-b): li~ (m--n): n.

] ,47,a) ~J125 b) ;fr' cJ V~ d) V7l e) if;! 2.23. a:b=c:x ==> => x=6. 2.24. G ~ M =3
I J
1.48.3) 4' b) 3' c) a2 d) a 2.26. Zadatak se maze rijcsiti racuJlski i graficki. Nckaje x:y:z = 2:3:5. Tada se iz
1.49.a) ] 6 b) 3 c) .,')-5 d) 25 x.+y+z = 20 i x:20::. k, y:3 = k, z:5 = k dobije:
2k+3k+5k=20 ,odnosno 10k=20. k=2; x=4, y=6, z=10.
1
1.50.a) 25 b) 7 c) 8 1.51.a) bJ c) 5 Koristeci posljedice Talesove teoreme, zadatak se jednostaYllo ~jeSaya i
3 3
41
graflcki.
! .52.a) b)
-'-
all
2.27.
2()~ -~

1.53.a) a ls
I)
.. ::;J a C' Vb" . x
b) ~------. 1.54. 23 ! 0-8
}\,
2
1.56.a) x-J. ,)a+l -a3
D ----,za a> 2; - - - , za a < 2
a+2 a+2
2.28. Odrediti tackll T tako daje AT: TA' = 2: I ..
!.57.a) 0 ,b) 2~~!

30A
305
 ~.29. Nekaje vrh A trougla ABC nepristupacan. Povucimo dvije prave od kojih
Je yrva par~lelna sa AB a druga sa AC. Neka prva prava sijece stranice trougla Lt
2.41.a) b)
taekama P , Q, a druga u tackama MiN. Neka su E i F sredista duti PQ i MN.
Presjek prav,h CE i BF je teiiste trougla. Nacrtaj sliku i dokaii.

2.30.

a:l =x:b ~ x=ab

b

a
C'
2.31.x:J =a:b 2.32. x:a = a: 1 2.45. Ako se odredi tacka D koja je hOl11oteticna sa datom tackom A u odnosu na
2.33. Primijeni TalesovLt teoremu. homotetiju H(T, -2), prave koje sadrie tacku D i paralelne su s datim prayima b i e
2.34. b:c = m:n ~ 15:18 = m:(J2m) sijeku te prave u vrhovima B i C traZenog trougla, ...
.:::::)
60
m=~.
2.46, Odrediti hOl11oteticnu sliku datog trougla uzimajuci koeficijcnt homotetije
11 k""2. Za cental' homotetije se l110ze uzeti rna koja tacka.
2.47. Centar hOl11otetije je presjek pravih koje prolaze krajevima paralelnih
0
0
5 .a) N
,a st " a 0 dSJCCCI
' ' ' ' SU _70. .150. . . " 35 lOG.
""'.-' !'antel r - . na stialllci b su '~'-, - f na stranica datih trouglova.
11 II 9 9
2.48. Konstruisc se rna koja kruznica k(S" R') koja dodiruje krake datog ugla, a
stranici C odsjecci su 3 i 4. b) 6 i 8; ~ i 150.. ; 300 i 280.. zatim se odredi tacka M' na kruznici koja odgovara tacki M.
. 17 17 29 29 Centar S traZcnc kruznice odredi sc iz uslova OM:OM' = OS:OS'.
2.36. 8 . 12 8. 6 . 2.49. Koristiti osobinu tezista i uzeti koeficijent homotetijc k = -0,5
-1'--'-;_1_ ;211.
5 5 7 7
2,50. Centar homotetije je presjek zajednickih vanjskih tangenata kruznica
2.37. AM=~,BM=~ -. be
2.J8. AN= - - ,BN= _ ....
ae
(direktna homotetija) i presjek zajednickih unutrasnjih tangenata (inverzna
a+b a+b b ..a b-a homotetija).
2.39. Krak b=m+n. m:n=a:b .:::::) m:n=a:(m+n) => a= m(m+n)
n 2.51. Odrediti kruznicu opisanu oko datog trougla, a zatim pronaci centar
homotetijc date kruznice i dobivene opisane kruznice.
Tra.zeni trollgao je homoteticna stika datog,
2.52, Skup sl'cdistaje kruznica kojaje homoteticna s kruznicom k(B, a) u
homotetiji H(A, I. ).
2

2.53. Nekaje Ll.ABC - Ll.DEF i neka su A', B' i C' srediSla odgovarajuCih stranica
prvog, aD', E' iF' sredista straniea drugog trougla (81.2.53.).
Vrijedi: Ll.ABA' - ADED' (Zasto?). Otudaje AA':DD'=AB:DE .
Na ana!ogan nac-in se dokazuje da su i preostale tezisnice proporcionaine
odgovarajllCiin strallicarna. .
306 307
'F!
 F 2.69. d:20 = 45:d 20 2.70.
d' = 20-45 11:20=6:8
d' = 900 11'"120:8
SI.2.S3. d = 30
45

2.71. x:12=12:9 => x=16.

B 0=12+12+9=33
2.54. POVllc11ll0 jcdnu tezisnicu, odredimo na lljqj tcl.iste T, pOyucimo visinu na istu 0'=16+16+12=44
straniCll i spustimo normalu 1Z T na tu stranicll. Pronadi dva s]icna trough! iz cijcg
odnosa s.tranica slijedi tndnja u zadatku!
9
2.55. Koristiti dokazano u zadatku 2.53.
2.61. Nacrtati d\cjje \'isine troug!a. T)oCiti da su dva pravougla trougla sa 7
zajednickim vrholll U ortocentru s!icna. [z proporciona!nosti stranica oyih trouglova a
slijedi tvrdnja.
2.63. Jesu. Oba trougJa imaju ostre uglove od 50 i 400.
2.64. Nisu slicni !
2.65. Nekaje L\ABC dail trougao cljajc stranica A1-3=1 0 i visina CC'=15. B
Neka paralela sa AB sijcce druge t.J-\'ije stranice u tackama
C DiE, (DE = 4). Tadaje I1ABC-I1DEC pa vrijcdi:

E CC" : CC'= AB : DE
x: IS=4:10
C
IOx=60'
? 5 T- brati tacku C i posmatrati .&ABC (Slika gore dcsno). lzmjer~:i rastqjanj~ CA
x=6. aralelu A'B'
iO _.7 ..1za '
CB, a zatllll .. "
povne] p .sa AB. Nastala Stl dva A' B'.AtrougJa.
shena C
"'-----<l-------O B
AABC-AA'B'C => AB:A'B'=AC:A'C => AB A'e"
2.66. h]-h 2=8 => h,=b,+8, AB=30,BC=1 S
AABA' -I1BCC' => b,:h,=AB:BC 2.76. M Odaberimo tacku A na obali na kojoj se.
(h2+8):h2~20: IS => 11 1=24 nalazimo. Nasuprot Oyoj tacki,na drugoJ
=> h!=24+8=32. obali izaberimo tacku M. L\jevo i desno
N B od tacke A izaberirno tacke BiN tako
A C' B
26A7l~
da bude AB=Il1, AN=n. Na pravoj AM
Neka Sll CD i BE \ l'lIle /l()t]gla A..BC i ncka je
izabcrimo tacku C tako daje Be paralelno
H njihoy presjek. l ;glovi <ACD 1 <DBFt
'" J~H\
Sll
sa BN. Izmjerlmo AC. Tadaje
jednaki (uglovi sa nOfma1nil11 kracima), pa

~Jlli
AN AC
vrijedi: I1BHD-,\/\ DC C~> f-lD: 4 ~ 3 : 6 AABC-AAMN => x:AN=AC:AB => x=-----;;-B.
~> d = 12:6 ~ 2. 1'- 'N Jr . !\A'B'C' dati trougao i J1l data duz.Na polupravoj A '8'
2.77.Ana lza.: e"aJe.~ db' t cku B t.1ko da bude A'B""'I11.
A D B 2.68.0 = a+b+c=]0, 0'= a'+b'+c' = 60, C 0 a erlmo a _. .

-~ = -~ = "- = ~OO = _~
a' b' c' 60 3
, a'=15, b'=18, c'=27.
)d
I( .
In
C' ' .-....
. .'

..
'
.'

B
N.cka pra\'a kO.ja sadrzi B'C'
paralelna sa stranicom .. i" kOJaJC.
tacku 13
' slJe~e
A 'c' u tacki C. Trazeni trougao JC
po lupravu
.
/~.I\ -Be.

308
309
 2.78.Analiza: Nekajc M 'B'C' dati trougao i h data dui. Odredimo visiou
C ' C'.D'~h' datog trougla. Na polupravoj C'D'
hiI odredliTIO taiSku D tako daje C'D~h.
Neka norma/a u tacki D sijece poluprave
-_f-'-t,;",;-,"~Bc=-- C"A' i C'B', redom, u tackama A i B.
Traieni trougao je i\ABC'.
2.79./\oaliza: Neka je i\AB'C' dati trougao i t data dui. Srcdiste
~o--_tt -0 stranice B'C' neka je tacka A' .Na polupravoj
AA' odredimo tacku AI tako daje AAI=t Ncka
praya koja sadrzj tacku AI i paralelnaje sa
pravom B'C' sijece po!uprave A'B' i A'C'
A
redol11,u tackama B i C. Trazeni trougao jc '
B' B MBe. Dokazati!
2.g0.Analiza: Nekajc !lAB'C' dati trougao. Na poJupravoj AB' odabcrimo taiSku
C B taka da bude AB ~ 3AB',
Neka paralcla sa pravom B'C', koja sadrzi
C' tatku B, sijece polupravu AC' u tacki C.
Traulli trougao je L\ABC.
A B' B
2.8 LAnaJiza: Nckaje M~'C' dati tr~ugao. Povucimo visinu AD' datog trougla.
C Na polupravoJ AD' odredimo tacku D tako da bude
0D =2AD'. Neka prava !wja sadrzi tacku D i koja je
Je paralelna sa B'C' sijece poluprave AB' i AC' redom
D u tack:ama BiD. Trazeni trougao je.MBc.' ,
Izvesti konstrukciju i uraditi dokaz!
2.82.Analiza: Nekaje AAB'C' dati trougao. Nekaje AA' jedna tezisnica datog
trougla. Na polupravoj AA 'odredimo tacku A"
A" tako daje AA"~2AA'.
Pra\'a kroz tacku A" paralelno sa pravom B'C'
sijcce poJuprave AB' i AC', redol11, u tackama
B i C. !lABC je tra7""ni trougao.
2.S3.Analiza: Konstruisimo pravougli trougao A'B'C cijaje kateta CB'=3
&
CA~6 i hipotenuza A'B'~5. Na polupravoj CA' odredimo
B~ odredi~l() tacku A tako daje CA=6.Ncka prava koja
.J p.{:o~azl tackom A i kojaje paralelna sa pravom A'B',
A slJece polupravu CB' u tacki B.
LiABe je trauni trougao.
3JO
2.84.AnaJiza: Nekaje !lA'B'C' jednakokraki
trougao cija je osnovica A 'B '=4 i kraci po 3.
Nekaje A'D visina i nekaje DA=6.
Tacka A je vrh traz..enog trougla. ltd ...
2.S5.Analiza: Konstruisati trougao A'B'C' cije su straniee 3,5 i 6. Na pravoj
=4 koja sadrzi visinu na stranicu B'C' odrecliti
1&
C' tacku D tako daje AD~4. Neka prava koja
5 3 saddi tacku D i paralelnaje sa B'C' sijece
poluprave A'B' i A'C' u tackama B i C.
A . B Trazcni trougao je !lA'Be.
2.86.Analiza: Kons1.ruisati proizvoljan jednakostranicni trougao ABC i
In naertati .njegovu visinu C'D'. Na polupravoj
. D'C' odrediti taiSku D" tako da bude C'D"=A'C'.
Na istoj polupravoj odrediti tacku D tako daje
D'D~m (gdje je I1l data duz).
Neka prava koja sadrzi tacku D i kojaje paralelna
sa pravom D'A' sijece pravu A'B' u tacki A.
Simctrala duli AD sijcce pravu C'D u vrhu C traZenog
AABC. Izves1i konstrukciju, dokaz i diskusiju.
2.87.Analiza:Nekaje A'8'C' jednakokraki trougao kod kogaje ugao pri vrhu
C B' B
C'
SI.2.88.
A B B'
jednak datom tiglu. Neka je AD' tezisnica koja odgovara kraku. Na poJupravoj
AD' odredimo tacku D tako da je AD~t (gdje je t data duz). Ako prava koja
sadrzi tacku D i kojaje parale!na sa pravom B'C' sijece po!uprave AB' i AC' u
taiSkama B i C, tadaje traieni trougao ABC (SI.3,87,).
2.88. Analiza: Nckaje ABC trougao koji imajedan ostar ugao B) jednak
datolTI.
Na polupravoj CD' kojaje normalna na hipotenuzu A 'B' odredimo tacku E' tako
daje AE'~A'B'+CD'. Na polupravoj CD' odredimo tacku E tako daje CE~m,
gdje jc 111 data cluz.. Neka Prava koja sadrzi tacku E i paralelnaje sa E'B sijece
polupravu CA' u tacki A i neka prava koja prolazi tackom A paralelno sa
praVOll! A'B'sijece polupravu CB' u tacki B. Traieni trougao je ~ABC
(SI.2.88.).'
311
 2.89. Anaiiza: Konstruisati ,1AB'C' koji ima dva ugJajednaka datim. Ncka su to 1.95. a=b=6.J2, h=6
uglovi kod vfha A i vrha B'. 'Na polupravoj AB' odredimo tacku B tako da je 2.96. Dijagonale romba so po love i grade cetiri pravaugla trougla.
AR.:::m (gdjc je m data duz jednaka straniei trongJa koji treba konstruisati). Aka - 10 Visina svakog od ovih tfouglo\'a
prava koja sadrzj tacku B i paraJeJnaje sa pravom B'C', sijece poJupravu AC' u jcdnakaje radijusu upisane kruznice.
tac1<i C, tadaje L\/\BC trazcni trougaa. Dokazati! (SL2.89.) 32
=>q=-.
2.90. Analiza: Nckaje poznat ugaa kad vrha Ana stranic.i c, stranica c i razmjera 5
drugih dviju stranica a:b = m:n.
Konstruisimo L\AB'C' koji na stranici AB' ima lIgao <A
jednak datom uglu i druge dvije stranice su AC'=m i
BC'=I1. Na polupravoj AB' odredil11a tacku B tako I 24
~I
da je AB '= c (gdje je c data duz). => F-.
5
Prava koja prolazi tackam B i parale!naje sa pravom B'C
A B' B sijecc polupravu AC' u trecem vrhu trazenog 1lABC. c
2.97. +.
2.91. Analiza: U dati trougao ABC upisimo kruznicu k(O, ,') (S1.2.91.). h' a'b' pc qc p' q
Povllcimo normale iz centra kruznice na stranicc trougJa. Konstruisimo krul.nicu =4m2n2+m4_.2m2n2+n4 = m'1+2m 2n2+n4=
2 2 2 2
k(O, r), gdjc je r dati poluprecnik. Neka ova kruzl1ica presljeca normale u (m +n) = c,
=
tackama M, NiP. Prave koje prolaze tackama M, N iti P i paralelne su pa prcma teorelni 30 slijedi daje trougao pravougli sa katetama a i hi
stranicama datog troug!a sijeku so u vrhovima trazenog troug!a. hipotenuzom c. ,
SI.2.93. 2.99. Dijagonala dijeli pravQugaonik na dva pravollgla trougla. Ako na svakl od
SI.2.91.
D C
.
b I
~
d ~Ib
ovih trougloya primijenimo Pitagorinu tcoremu,
dobije se:
2a:+2b 2=2d 2 . 2.100. h=J3:2
, 2.1 01.Vrho111 C trapcza povucimo paralelu CA' sa krakom AD. Nckajc CE=h
'( 0 C' . e vislnajednakokrakog t~ougla. A'.sC. Tad.a se i~. pravoug\og

lit
" trougla A 'CE, prema PltagonnoJ teore!l11, doblJC
I
b b h b
A B' B ( ..,2 (44 4\2
PI, c B i1'=b'-i a-ci ~2921--~i =841 ..400~441 => h=21.
2.92. Analiza: Zadatak se rjesava analogno prethodnom! \2; '\2)
2.93. Analiz.a: Nekaje AB'C'D' dati pravougaonik i 111 data dul' (SI.2.93.). Na 2.102.11=12
polupravoj AB' odredimo tacku B tako da je AB=m. Na polupravoj AD' 2.103. Trazcna duz. x je hipotcnuza trougla cije su katetc dvije date duZi.
odredimo tacku D tako da je AD:AD'=AB:AB'. Tackama BiD povuclmo 2.104. Neka su a, b i c date dU7i Duz y=CD za kqju \T~jcdi /=bc, mol.emo
paralole sa stranicama datog pravougaonika. Na presjeku ovih paralclaje cctvrti C konstruisati kao visinu pravougJog
vrh C traienog pravougaonika ABC-D.
2.94. Prema Pitagorll1oj teoremi mozemo odrediti hipotenuzu c=5.

')
Kateta pravouglog trouglaje geometrijska sredina
hipotenuze i svoje projekcije na hipotenuzu, pa je

2 __ a 2 b1 9 16
@~
j\1 c B _
a
trougla kOJ.. a na hiPotenuz.i gra.di .odsjecke
koji sujednaki datim duzima b 1 C.
Trazena dnz x moze se dobiti kao
hipotenuza prayouglog trougla cije su
katetc data duz a i dobivcna duz y.
2.105. Zadatak se rjcsava analogno prethodno!l1.
a-=cp, b = cq => P---, q = ~- p=-, g= =>
. 2.106. Kako je x=~2:b 2
:;> a =bx, to se nepoznata duz x moze dobiti ..
c c 5 5
konstrukcijo~ pravouglog troug!a cijaje Y1S111a koja odgova.ra hir.0t~n~zl Jcdnaka
Hipotenuzina vis ina h je geometrijska sredina odsjccaka k?je gradi na
datoj dul.i a i pri tome je jedan od odsjec:aka na k?\e o\'~ \'1Sma ~lJel~ hlp~tenuzu
hipotenuzi, pa vrijedi h2 = pq . => h2 = ~.Ic;
5 5
=> h= 12 ..
5 .
jerlnak datoj 9-uzi b. Drugi 'odsjecak na hipoten.uzi Je trazena duz x. Izvestl
konstrukciju i dokaz.
313
312
 SI.2.106. SI.122.~
0 2
= (a' +2ab+b )-'c')(c 2 _(a' -2ab+b 2 )1_
~
~---)-
2a 2a
b a
= _-"+
( b) ' -c 2 b)2 ..,(a+b+c)(a+b--c) (c+a-b)(c_::_a+b)~
C , - ( a-
2.107. x IS
. !<o~l~tr~isa~j pravougli trougao kad koga hipotenu;ina visina h odsijeca 2a 2a 2a 2a
V~:i:~~Otl. sJccke Jednake datim duzima. Trazena geometrijska sredina je upravo = (a+b+0Sa+b+c-2c). (a+b+c-2b)(a+b+c-2a)
2a 2a
2.108. Kakoje O I=3.! to et ' ' d ' , .. 2s(2s - 2a)(2s - 2b)(2s - 2c) I?:,:,<,,-~ ales - b )(s - c) 4s(s - ales - b )(s - c)
d .~. '"") . 7 ,.:'"' ' s razend liZ x maze odredltl kao geomctrijska sredina
liZ! .J I . ( \ ld! prethodni zadatak!). 4a 2 a'
2.109. Trazcna duz x je geomctrijska sredina duzi 7 i 2. ,2 (rc-----;-:--:-:-:--c
2.110. Jednaki trouoj )v" . " I .k ,. . => h;= -,s(s-a)(s-b)(s--c).
. . b ( I UDaJU jee 1M e povrsme. Aka JC strani"a prvorr tro 1 a
Vlsma h, stranica druo-o " ,"
o g a, a \ 15ll1a
I' " ~ w 0 ug a a,
1, a stranlca trazenog x a visina H t d' ," d
I 2.114. 2
t = (50-R)'-R2= (50-R-R)(25-R+R) ~ I OO(25-R) = 400 ~
. ' , a a VrIJe 1
ah = xH 1 a':x = h':H 2.115. 4(2R+4)=8' ~ R= 6.
odakle se maze d d"
. ~. "
(fazenl trougao. 0 re

2.ll] Aka SU stranice'

.. II , ..
III VISll1a -- clJom konstrukcijom dalje nije tcsko odredit"

"k' b
" I i 2.116. PkPB=818
2.117. t 2=2080
~
=>
PB2 = 1618
t = 40.
~ PB=121"2

. x 2=ab .p~~vouga?nl '.a a~. ,a strar:ica kvadrata x tada vrijedi I 2.11.8. PkPB=216 ~ Pk2PA~32 => PA 2 =16 ~ PA~4. PB~8.
') ..Kollstrukcljom dUZI x doblje sc stramca traienog kvadrata
. 112. OSIlOvlce (rape AD . BC T 'k . 2.119. s=x+y,x=(+20,y~t-8; t'=(2(+12)(t-8) => (~12,s~36 .
AC P . J <: za s.u I . ac 'om B povucimo paraJeJu s dijagonalolTI 2.120. (R-8)2+ 80 =R' => R~9.
J' . resJe ( OVe ~araJc/c I prave AD oznaeilTIO sa M. Trouoao BMD je ravouoli s
llpotenuzom MD 1 odsjeccir~1a na njoj MA i AD. Zato \Tijedi' P t>
2.! 21, Uputa z.a analizu: Srediste S trazene kruznice pripada simetrali date duzi AB.
Ako je T dodirna tacka date kruznice k(O, R) i trazene knl.znjce k(S), tada su taeke
K'. BM'~MDMA, BD'~MDAD.
ako je AMBC paralelogram, to \Tijede jednakosti: 0, S -i T kolinearne, paje tacka S na presjeku ptave OM i simetrale date duzi AB,
2. J 22. Up uta: Posmatraj pravougli trougao ABC sa hipotenuzom c=AB i katctama
" _,. MA ~ BC i BM ~ AC.
Konstcnjcm navcdenih jcdnakosti dobijc se: a=BC i b=AC i nacrtaj kminicu k(A, b) ....
2.123. SrediSte traZ.ene kruznice pripada simetrali 5 datog ugla. Trazena kruznica
lJD ~ l!.12=:!MD AD = )AD ~ -JAn- = r;; prolazi tackon~ 0 i tackom 0' kojaje s njo111 simetricna U odnosu na
. AC B.A.! J.lvlD.AfA .,./MA -lEe ,.k. simetra!u datog ugla i dodirujc pravu kojaje para!clna 5 krakom ugJa na
2.1 13. Ncka JC L\ABC ma kakav dati trougao. Povucimo visinu AD=ha> rastojanju R od njega.
Prcma Pitagorinoj teorcmi primijenjenoj na 2.124. Tupougli 5 tupim uglom kod vrha C.
oba p;:v~ug!a tr~ugl:, 6.A~p i L\BCD, dobije se: 2.125. Nekaje 0 srediste kruznice opisane oko pravilnog desetougla i neka je AB=a
h, c ha -b '-x, ha-= c--(a-xr jcdna njegova stranica. Tada je u jednakokrakom trouglu AOB ugao pri vrhu 0
-> b2 2~ 2
x a-x
- ..,-x,-'cJ-(a-xt
J
7 .., I 7 ,
=> h"-x-= c--(a~-2ax+x2) jednak 36, a ugJovi l1a oSl1ovici AB su po 72. Neka simetrala ugla kod vrha A
'>b--
--= 2 ' "
-x =C-a"+ ax-x- => 2ax = a-+b-_c 2 sijece krak OB u tacki C. Tadaje i i1ABC jednakokraki sa osnovicom Be (Zasto?).
C D Jednakokrald je i L1AOC sa osnovicom AO. Otudaje
B
2a AB ~ AC = OC ~ a.
D r . I 2 .., ") , ( 2 -I b 2 2
Kako je jednakokraki ;').AOB sliean sa I1ABC, to vrijedi:
<I)eJe, 1" = b'-[= (b+x)(b-x)~ b+_a_._~ 'l'
AO:AB~AB:BC , odllo5no, R:a ~ a:CR-a), time je tvrdnja u ?.adatku dokazana.

\
(?ab
= II_-_~a.2 + b' -c"
')
~a )
'I'
l 2a
2a

2ab-a 2-b-+C-j_
"''''
-
'\
-
2.126. Podjeliti radijus R po zlatnom presjcku. Veei dio pri ovoj podjeli jcdnak je
stranici pravilnog desetougla upisanog u kruznicu. DaJja konstrukcijaje oeita.
2.127. Nekaje AS stranica pravilnog petougla upisanog u kruznicu radijusa R
(SJ.2.2a.), a Be stranica pravilnog desetougla kojije upisan u istu kruznicu. Kako je
ugaa AO)3 jednak uglu OBC (oba su po nO), to 5U duzi Be i AO paralelne
314
3J5
(teorema 0 naizrnjenicnim uglovima). Neka je tacka D presjck pravc Be i paraleJe kroz 2.130. Prcma prethodnom zadatku) stranica pctollg!aje veci dio dijagonalc
tacku 0 sa stranicom AB. fJodijeljcne po zlatnom presjek u . ,..'
Tadaje OD~AB=a5 i BD=AO=R=3(,. 2.131. Sredista straniea trazcnog pctoug!a odreduJu Jcdan pravIla~ petougao.
Nekaje DE tangentna duz koja odgovara tacki D. Tada vrijedi Trazeni pctougao ima vrhove na prcsjeku simetrala datog petougla 1 normaJa II
DE' = DCDB, odnosno whO\'im3 da10g lla ove sirnetrale.
2.132. Up uta: "Nekaje A prcsjck po!are p i dal~ tangcn~e. ~ruznica k(P. OA) sijcce
DE'=(R-a,o)R "'" R:DE=DE:(R-a,o).
po{aru p u dodirnoj lacki B druge tangente kOJa pr~!a~J tackom P. Srcdistc trazene
Uporedujuci ovu relaciju sa re!acijom R:a 10 = a Io:(R-a I0) koristcnu u
kru7"nice je presjck sirnetr3!e duzi AD i nonnalc u tack! A na datu tangentu.
pretbodnom zadatku, zakljucujc se dajc DE = aiD'
Kako je tangenta kruznice normalna na radijus u dodirnoj tacki, to je L\ODE 3. SKUP KOMI'LEKSNUI BRO.TEVA
pravougli, odak!e lla osno\'u Pitagorine teoreme s!ijcdi:
OD2=DE2+0E' "'" AB'=DE2+0E' "'" a/=a,02+a/. 3.1.3) 18i b) Hi c) 8; d) 54i
c) -4 dJ-1 e) I
3.2.3) -2 b) -4
3.3.a) -"i b) _.\ c) i d) \ oj
b) c) I d) e) -I
3.4.a) --I I
dJ -2 ej 465
E E c 3.5.a) \1 b) 0 c) 24
e) -I d) 4 0) -9
3.6.a) 0 b) 23
::\~. b) Rez~-5, Il1lz~ 14 0) Rez ~ _4:.. Imz ~ 11
3.7.a) Rez= \ 1mz=-4 J 9
A 3.8.3) 0 b) 0 c) 0

A as
3.9.a) 8i h) 43i c) lSi 3.10.3) 4iJ2 b) 12i ,/3
B r:; .r:::: ].r:: b) lSi -3i ,,/6
? ~

SJ.2.2a. a5-=a IO -+a6-

~

SI.2.2b. c) 16i 12 ..J-9i ,/3 3.11.a) 20r '\;'2 "-1 1.,,<)

3.12. =i 4".;'-(i't-(-1)-(I)"(-I)- J{I) -I.
1.128. Konstrukcijom zlatnog presjeka radijusa R date" kruznice, odredi se straniea aro 3.I3.a) x~3 b) x=O c) x~-3 d) x"O _ " _ _ ,_ _
pravilnog dcsetougla upisanog u istu kruznicu, a zatilll se konstrukcijom pravouglog -J. '14 .3,.\.
-) -4 h'J
',
x=5 c) x=4 d) x-2"
",
j,b,x--8,j--2L
'"1
trougla cije su katete aID i R(=%) dobije as kao hipotenuza.... 3.16. Iz sistema jcdnacina 3x-5y = 2, 5x--:?y = 14 dohlJe :e ~.= 4, Y = L.. . __

2.129. Neka je ABCDE pravillli petougao (SI.2.2h.). Neka sc dijagonalc AC i BD 3.17. RicS3nlnjem sistema = O. ~-" 0 dobUe se x = ~l,} - ).
sijeku u tacki M. Kako je ugao pravilnog pclougla 10So, to su trouglovi AABC i ABCD .
3.~8.a) z= -.:\1
I"" ')
D"
z=', -'"1 +'1 ',;.
l
3 J9a) z--45-41
~., ", .--
b) z~~---7-12i
podudarni i jednakokraki s uglom pri vrhu od lOgo. Dalje Se Yidi da su u L\BMC uglovi 3.20.a)z-20-9i b)z=-7:4; 3.21.3)7--'-' b)z~)9-'1
liZ stranicu Be jednaki i svaki iznosi po 3~, pa jc j ovaj trougao jednakokraki. To 3.2:2.1) z=-3+61 h) z=L~~12i c) z=--34+-i
znaci da je 1\,1B=ivfC. I trougao ABMje jednakokraki S osnovicom BM (svaki ugao na 3.23.a) 1\-1Oi b) 5-~-i c) -1-9i
ovoj stranici je po 72). 3.24.a) 8 b) -25+35i
b)i=2i (.')[=;,,24i 0) -16-30i
Iz jednakokrakog hARM vidimo da jc AM>MB (nasuprot vcceg ugla u trougJu lczi 3.25.a) z~=-~ 3+4! 3
h) --2-+:2i c) z:'=~46-(.-qi d) Z = 2--11 i
veca stranica), a kako je MB~MC to je AM>MC, jednakokraki AABC slii,an je j 3.26") z"~-64\
3.28. i-2;) = I (--c-841 3.29. Rez = 0, 1mz = 24
jednakokrakorn .6.BYv1C, pa vrijcdi: I 3.27. 0
AC:BC~BC:MC => AC:AM~AM:MC "'" d,:a,=a,:(d,-a5)'
3.30
Kako .ie AM>MC, to znacl da je tackolll M clijagopala AC podijeljena po zlatnom z '-'O-::+5i d) :=-12-'7i c) z--o;-::I4+4i
3.3-I.a)z=15 b) 3~--)2 C')
prcsjeku.
b) -16; c) n di 15-;-Ei e) -]-i-Si
Tz provedenog razmatranja moze sezakljuciti i to daje veci diD dijagonale 3.32.a) 6
3.34. m
-, n ~
7
pravill}og pctougJa podijc!jcnc P.O z!atnom presjekujednal\ stranici tog pcloufl!a. 3.33.3) m=3 0) tn"! c) m=-
4 4 2
317
316
 3.37.a) 2-2i b) ~ -'i c) 2.1. + .I2i I 5
d) - - - i Ako je z realan broj, tada je y=O, pa dati izraz ima vrijednost'::~ x E R, sto je
5 5 50 50 3 3 x 2 + l'
I I I I . I realan broj.
3.38.a) - ~ --~ - +-1 b) - ~-i
Z I-i 2 2 i Ako jc dati izraz realan braj, tadaje ~-.-- = a -> y = 0, paje z=x, sto
(x+l)2 +y2 -
c) ._1_=1. - 2..1 d) 2. ~i znaci da je z realan broj.
2+3i 13 13 50 50
""9 .a ) -I + _1
3. I I . d) _~ _ 22 i b) z~4-3i c) z=-2-5i d) z=5-i
.>.J c) - +_1 3.63.a) z = 3+5i
5 5 10 5 13 13 . 2 2 1.
3.65. z, ~ -l+2i, Z2 ~ 4-3i, zJ+z2=3-1, Zj'Z2= +!li, zJ:z?=~-+-1
3.40. 2.. + 234 i .
2
3.41. Rez~ ~ .lmz- Q 5 5
5 5 25 . 50
3.66.z,-2+31, z2=8+5i, z,+z?=6+8j
_ , Iz 1 +z 2 1=10
9 13.
3.43. Z = - - - - 1 3.67. z, = 2-i, Z2= -3+51, z, :Z2= J170 :34.
10 10
22 5 4
3.44. F-l-.!. i 3.45.a) - + - i b) c) 2249 Q_l)
2 159 318 3 4. KVADRATNA .JEDNACINA (JEDNADZBA)
3.46.a) x~ 1,2; y= 1,6
4.1.a) x= ~ b) x=4: c) x=-l d) x~.!.
b) x-y~l, x+y~2; (xy~l,x+y~3) ~> X~~,y~.!. iIi x=2,y=1. 2 3 6
2' 2
4.2.a) 9x2-8x+3=0 b) 7x2-6x+23~a c) x'-10x-IO~0
3.47.a) 2 b) -2+~i c) -I 3.48.a) 2 b) 0 4.3.a) 4x2 b) 45x' c) 6x'
2 4.4.a) -58x b) 2x c) -17x
( I"
i-,hJjl
h,3 4.5.a) II b) 4 c) 3
3.49.a)1 b) c) puta:

j
\.
)
2
_ I
, ..
Rezultat: I c) I 4.6.a) -5 b) 33 c) 7
4.7.a) 777 b) -4 c) 0
4.9. Na primjer: Ilx'-55 = 0
3.50. z = 3+5i 3.51. x = 0, y= -.!. +i 4.8. Na prlmjcr: 6x'+5x = a
4.10. Na primjer: 48x'= 0
2 2
3.52.a)!zl =11 b) 17! =??
I"-! ~- cJ Izl=l d) Izl=1 e) Izi =3
4.l1.aJx'.2~O b) XI.2=O c)Xl,2=O
3
3.53a) \zl =5
4.12.a)xl,2=2
bJ Izi =5 c) IzI=5 d) Izi =5 eJ Izl =10
C)Xl"=-
.. 2
I 5
3.54.a) Izl=13 bJ Izl=l 171 = 58
c) I": 4.13.a) x,=O, x2=5 b) x)=1,x2=---4 c) XJ=-,X2=--
-2- d) Izl=1 3.55. Izl = 17 2 3
4n
_../2 iM 4.14.a) x,=O,x,=-1 b) x,=a, x, ~ 4: c) x,=a,
X'=~. d) x,=O, x,=--
3.57. Izl =8 J2 3.58. Z"-
2
+ .. _-
- 2
5 a m
4.15. Pod a) b) 1 d) x=5 je Ijesenje. Pod c) x=5 nije JjeSenje jednacine
3.60. Z = ~ -21 (Upula: Uzmi z .. x+yi). 4.16.a) xu= m' b) Xl,2= l c) xl,2=1
k
4.I7.a) Xu = 3i b) x!,2=2 c) Nema rjesenja
3.61. Neka je z = X+ iy, x, yER. Zamjenom u dati izraz, dobije se:
4.18.a) x1,2=2i b) Xl,2=i c) xI~O, x2=14
x -(- yi~ 1 . x + I :.: y1 x 2 -+ x - x)'i --7 xyi + yi + y2 - x -1 + yi _
x +),i + 1 x + 1- yi (x'~ 1)1 + y 2 - " - - ' - -
4.19.a) b) x,.,~i.J42 c) X 1,2 = -J7
x2+/-1+2Yi __ x2+J~~-l- 2y .
3
4 c) x".~J5
~ I
(x + lr + J'~- . (x + lr + (x + IY- + y1
o - 7 '
4.20.a)- x,=a, X2=- b) Xj= 0, x,=-4
. . 17
318 319

iitr
 4.2I.a) x, = 0, x,~ -b b) x,=O,x,=-,
b'
a a- 4.47.a) xI'x2~-35 b) x,x,=99 cJ x,'X,= 55
4.48.a) x,+x, ~ 4 b) x!+x2=-7 c) XI-+X2 =-5
c) XI=O, xz=-45a d) x, = 0, x, =-~ 4.49.a) x"x2~6 b) x,x,~2 c) x,x2~-6
- 4
4.22.a) xu=2 4.50.a) x2-6x+8=0 b) x'+x-12~0 c) x 2-!-6x+5=O
b) x',2=-3 c) xl.1=7 d) (x-2)(x-3)=0 =:> x,=2, x,=3. 4.5I.a) x'-4x+5=0 b) x2+8x+20~0 c) x'-IOx+34=0
4.23.a) xj=2, xz=3 b) x,=-2, x,=-3 c) x,=-J, x,=2 d) x,~-2, x,=[ 1 [ ..
4.24.3) x]=6, xz=4 b) x[=4, Xz= -6 c) x[= X2= -7 d) XJ~ ~3, x2=5 4.52. Xl+X2= -~ ::::> )\2=--- --XI = - - - --=-- =-2.
4.25.a) x!=l-i, x]=l+i 2 2 2 2
h) xI=[-2i, x2~1+2i c) x,=-2+3i, x2=-2-3i
4.54. k:= -2, k2= 1.
d) x,~_.I 1
x,~-
b) x,=.~ ,X2= _~.
. 4' 2. 4.26.3) X,=2,X2=-,-3,
2 2 4 4.55. q ~-3 4.56. P ~ q -- iii p" L q =2
c) x,=3, X2= ~ 7 4
d) XJ =::_, X2='---' 4.58. m=6 m = 150
--.
31
4.59.111 = - -
3 3 5 , 13 85
4.27.a) x,=x2=3 b) x,=x,=,].
2
c) X,=X2= 2 d)
5
x,=-~,X2=,-3,
2 5
4.61. x' .. 343x + 81 --
4p'-8q-12p+[S
4.62.
4.28.a) x,~-3, x,=2 _ . -0 .. 4(-112) (4q-6pI9)'
b) xj-~-10, X2- ~O c) x],Z- - _ . - - - cl) x(,'''-3, xz=9
5 4.63. 2q+p-2~0 4.64. a'y2+(b3-3ahc)y+c3 =0.
4.29.a) x, = -7, x,=4 b) x,=5+i, x,~ 5"1 c) xl.1= ll..,=,---- 4.65.D~4(-6m+13), S=xj+x,~2(m-3), P=x,x'~m'-4.
4
4.30.a) xl~l, x,~4 b) x,~2, x2~30 c) xj=3, x2=7 D=O =:> m~ i2 ; D>O m< i2 ; D<O =:>
4.31.3) x,=2, x2=2a 6 6
b) xl=-'2a, X2 =3a c) Xu = m-J. n
I
4.32.a) x [-=a-- !, Xl = a-2 b) Xj=-.:J, Xz=-, a*' 0
a
_ 2a + 1 -l4~'-=~
b) xl.2-"--"- ..._
2

4.38. x,~ a + b, X2~ a-b, (a*--b)

a+1
4 .39.aO,a:;t=I,a*~-2: xJ=-1,x2=-- Zaa~ [,x---I; za a = --2, x = -.I__
a-I 3
4.40.a) D~ b'J\ac ~ 9-8~ 1 b) D~5 c) D~16 d) D=16
4.41.a) D=9a2-4a b) D = 4m2-12m c) D=25m 2 -j-8m-8 d) D=4m 2
4.42.a) D=69>0 => Xl.:;i:XZ, xl, X2ER b) D=~23<O ~ xli X2SU
konjugovano-komplcksni brojevl. c) D=O =:> x,=x,.
d) D = 61 => XjXb x], X2ER.
4.43. D=O, k)=5, k2=~.
7
x x
4.45.a) x2_'2.x + 5 ~
0 0) x2+~x-3=O c) x2 +~ x -t_~ - 0 4.66. -- ---=96 ::::)
X ~-_t:'24 4.67. :1:.8 4.68.131li 3L
3 2 5 2 2 3
..
"j

4.69. Za 3. 4.70. a=24,b=10 4,71. ~O! 20 sa1i

31046 a) x, X2= 4 0) Xj+X2 = 45 c) Xj+ X2= --=202
~::.--. 4.72. PmTsina kocke sc smanjila za 96 kyadratnihjcdinica. 321
 _f>

4.73. 16 km na sat 4.74. a~6, b~8, c~IO

53. Svaka funkcija ima najmanju vrijednost za x""O. Najvece vrijednosti nema.
SA. 59
4.75. PI ~ 45, P2~ 36 (Uputa: Koristiti zakan optike ~ + ~ ~ ~). 2
p q f
4.76.a) (x"I)(x~) b) (x+3)(x+7) c) (x~2~3i)(x~2+3i) J'x'+3
,
d) (x+2)(x-3)
4.77.a) (3x+l0)(7-x) b) (5x+2)(2x+l) c) (2x-3)(2x-l) y=x'
d) (x-5)(2x-l)
4.78.a) (x-a-b)(x-a+b) b) (x-3a)(x+2a) c) (bx-a)(ax-b)
x --
4.79.a) -
x- 4
3 b) x+5
x+9
c) _,-=-
2x 1
3x + I
d) x - 6
x +1
2 '
y=x-)

4.80. - _ _:...,_ _ _ 4.81.* ____

9_,_ a -I 1
4.82. xl~--, x2~-'-
(x -1)(x + J)(x + 2) (2a + 3)(a - 3) 11-1 n-I

2
4.84. Uvesti srnjenu: x --4x+1O "'" 1. Rezultat: xl=l, xz=3; X3A= 23i
4.85. Uputa: Brojnik j nazivnik oba razlomka podijeliti sa x, pa uvcsti smjenu
3 3 5.5. Svaka od funkcija iz prethodnog zadatka raste u intervalu (---00, 0), a opada u
2x +.- "'" t. Rezultat: xl=2, X2= __ .
x 4 intervalu (0, +eO).
" I 5.6. Svaka funkcija ima najvccu vrijednost za x""'O. Ni jedna od posmatranih
4 .86 . Uvestl smJenu: x +~ = t, oakon po stupka kao L1 prethodnom zadatku. funkcija nema najmanju vrijednosti.
x
5.7.x'2=2
.,
5.8.ymax ~14
Rezultat: X, 2 ~ 5 .J21 . 5.10. 5.12.
. 2
4.87. lcdnacina se transforrnise u (X2+X)(X2+X_2)=24. Uvesti srnjenu x2+ X "'" 1. y=-3x 2 +5

\
2
Rezultat: X, ~ -3, x,~2.
Y = -31<
y =_3X2_2

5. KVADRA TNE FUNKClJE y

5.1.
I
'=2x~
1 ,
,v ""'-x
4
5.11. m>5

5.13.

y = (x+5)'
-5 . -4 " "

5.2. Svaka ad funkclja ii prethodriog zada

.. S -5 -3 2

intervalu (0, +co):

322 323
 5.14. y
- 2 -

~
5.26. ) - x 2-5x-6 5.27.
; I

x 1\ I
8
I ' I

-.-.lV;
5.28. T(I,-4),
5 3
I

_ _ 3J3
xl~I, x,=3, qO,-3).

5.29. T(._, _), Xu - ....._ - , qo, -3). 5.30. V = 69 za x=8

,r'r~Ozax~5 .
- max
5.15. 13 2 2
5.31. Ymm = 1 za x=3.
, \ / 5.16. TH,O).
5.32. y=2(x-I)'-8, X,~ ~I, x,~3, Ymin~ -8, u intervalu (-w, I) funkcUa opada,u
intervalu (I, +00) funkcija rasle, y>O za x<1 iii x> 3, y<O za -I <x<3, T( I, -8).
5.33.
y=-2x2~8x+l , 5.34. Y = 3(x-3)'+5 ,odnosno,
y~3X218x+32

, "\
I
v=_x 2
~ ~ _(X_I)2+ 2
_ -- . ry 2
y- -(X+.2) -1
1\:
/\1
5.35. Y --2(x+4)2-3, odnnsno,
y--2x'-16x-35

5.36. P=xy ,

=>
2x+2y~20

y~IO-x, P(x)=x(IO-x)

\
-6 -s -4

\
\
\
I 1 ~> P ma:>.. = 25 za x=5.

Stranic.e pravougaonika su jednake 5.

\ \ r Od 5yih pravougaonika stalnog obima

najvetu povrsinu ima kvadrat.

5,]9.v
..' ma~
=lizaxo:="
_.,.J
-
;:'.20. Ymin"" 6 za X = -2. 5.21. Fllnkcija rastc
\\
78 x>2,
:1
I
5.37. X + Y ~ 12, S = x' + y', Sex) ~ x2+(l2-X)2 ~ 2X2_24x+ 144.
S. =72 za x=6.
mm
5.22.1'(5, -51) 5.23. T(c~, .. 2._) 5.24. xl~2, x2~5 5.25. qo, 15)
Zbir kvadrata dije!ova broja 12 je najmanji kada su ti dijelovi jednaki 6.
\/65 12

324
325
 16 x>1+16
broJe~Va
6* -1<xS;1,x>2. 6.17.* x< I- . ' . .' l-J2 <x<l+J2
6,1. RJ'esenJ'e nejednacineje skup svih reall1lh OSlm 4.
6.] 8* 1 1 4
-
1-.Ji+40 +
i x> - - ;2a
+ 0
:--
6.19,* Akojea>OtadaJex< 2a
Aka je a = 0, tadaje x< .. 1.
1 . I+~
I .. ~ < x < ----. __ .
Aka je - - < a < 0, tada]e 2a
4 20
I . 0

Akoje a.:S:-- ,IJesenJanema.

4

6. KV ADRATNA NEJEDNACINA (NEJEDNADZBA) 7. JEDNACINE (JEDNADZBE) VISEG REDA 7

6.l.a) x,=-2.X2=6 b) x,=-7.x2=1 7.1.a) 0,5 b) 0, JOi c) 0, 2
c) Trinom oema realnih nula. d) XI= ~ ~, X2:= _ ~_
2
7.2.a) -3,-1, I ,3' b) 3, 4 c) 2, 5
2
6.2.a) x -4X+4 = (x-2) 2, Trinom ima nulu 2 a za sve ostale Y[ijednosti varijable x
2 .. .J3
je pozitivan. 7.3.a) i.fi., iJ5 b) 3i, Ili c) J:2'3
b) Trinomje pozitivan u interva!ima (--oo,--2)U(I,+oo), a negativan u intervalu 1
(-2, I). 7.4.a) I, _ b) 3, k c) 5, k
c) Trinomje negativan za sve vrijcdnosti varijable x. 2. 2
7.5.a) Smjena: (x+3) = t, Xl= - 2 , Xl = l , x-S",=-I
3- - ,
d) Trinomje pozitivan za sve (realne) vrijednosti varijable x. 2
b) Smjena: x -4x=t, X 1 = 0, 2x = 4 , X34. = H J6
6.3.a) XE(-OO, 0)U(4, +00) b) xE(-2.0) c) XE(O. Jc) d) XE(O, 2.) 7.6.a) l, 2iJ2 r::; +2'
b)'vo,_1
2 4
6.4.a) -~ < x < ~~ 7.7.a) 2a, aiM b) 3, i 3in
3 4 c) Nema rjesenja.
6.5.a) xER
4 2
7.8. x _29x + 100 = 0 7.9. X 4-5x2-36=O 7.10. J2 , .,f3
b) xER
c) Svaki fealan broj osim xc:::.i,. -1i.J3 -3 3i.J3
7.1 La) x,=l, X2,3=-- 2-- b) x,=3, X2.,--""""""C2::--
b) x<l, ~ < x < 2, x>3
2
6.6.a) x<-2, Jc < x < 1, x>4.
4 2 c) I<x<~., x>2. li.J3
2 c) Xl= --1, X2,3 =--2 d) x, = -2, X2.) =-1 i.J3
6.7.a) -4<x< 1
b) -2<x<I, x>o
c) x<-I, O<x<Jc ,x>1.
2 3 _3 3i.J3
6.8. -3<x<-2, -1<x<1 7 ,x>5. 7 . 12.a) x,= - -
2, X2,' 4
6.9. x<-_
5
3 3 3i.,[j 5
6.10.a) 1ll'''C--=,-L)U(I,+cx:) b) .-2<m<3 1 1 c) XI=--;,X2,3 10 d) X, ="3 X 2 ,3 =-6
3 c) m< 4,111>~. )

6.II.a) IllE("OJ,~ )U(9, +00) b) mEl-co. -2)U(3, TOC) b) X 1=2 , x,,=-

_," Ji.J3
. / c) mE(-I, ~.)
6.12. lTIE(17,+co) 6.13.a) mE(I,'roo) II
- 3 3i.J3
b) mE(-4,4) c) xl=3, X2,3=----~'2"-'"
6.i4. x ~ ~ ,x ::=.1._ 6.1~. -'--.1 ~ x~3
5
326 . e)'-xl=-2, Xl) = Ii.J3
327
 :.14.a) Faktori slobodnog clana su l. Neposrednom prO\jerom utvrduje se da ni . r--
c) xl~3, x2=1 , x]=-I d) x,~ -2, x2,3~lI-vS
Jcdan od brojeva + 1 , -1 nije rjesenje jednacine. Ovo znaci da jednacina nema
cjelobrojnih rjesenja. 7.26.a) x,~I, X,.] = .- 7 + i../3 b) Xl~-4, x2~x]~-1
. ~Jp~ta za b) c) i d): PrO\jeriti da lije neki faktor s!obodnog clanajcdnacinc njeno 2
rJcsenJe. 7.27.a) x,~5, x,~3, x]=1 b) x]=2a+-b, Xl"'b, x} = a-2b
7.15.a) Sva tri data broja su rjesenja jednacine. 7.28. a~2, b~ --6, x3~-3 7.29.a) m~1 b) m~ -7 c) m~5 d) m~1
b) Sva tri data broja su rjesenjajcdnacine.
7.16:a) P?llnom x] -5x2-2x+24 je djcljlv sa (x~3). OVI01 dljeUenjem dobijc se
~OhCj~l,k X-;-2x--8. Preostala dva rjesenja date kubne jednacine su rjdcnja kvadratne
Jednac1I1c x -2x-8 = O. Rezultat: X2= -2, X3 = 4
b) X2~ I, x]~"-
2

7.32.a)

7.33.a)

7.19.a) (x+I)(x2+1)~O, x,~-1,x2~i, x]~~ ..i

b) (x-l)(x2+1)~0, x,~ I, x2~i, x)=-i 7.35.a) x,~ - J, X2~ -~, x]=2, ",~3
c) (x+2)(x2-1)~O, x,=-1,x2~1, x]~-2 2
2
d) 6x]+7x _1 ~6x]+6x2+x2_1 ~(x+l)(6x2+xl)=0; X,=-I'X2=-~,x3="-
2 3
8. SYSTEMI (SUSTAVI) KVADRATNIH JEDNACINA (JEDNADZBI)
b) x,=-I, x2=3+.[2, x)=3~.[2
_ _
d) X,- -2, x,.-2, x -
_-I,:i1'7
_~ ...... ~ 8.01.a) Da b) Ne. 8.02.a) (6,2), (-4, -3) b) (2, I), (-14,17)
3,4 2 34 218
8.03.a) (2,2),(--,-) b) (-2,3), (3, 8)
7.2I.a) x,=2, x2=2, x]=-3 b) x,=3, x2=3, x]~3 3 9
c) x,=I, x2.]~-Ii.J3 d) x,=7, x2=I-i, x3=I+i 8.04.a) (4, -3), (5, 0) b) (-5,3),(-2,-3)
J 1 9 13
7.22.a) Smjena x ~ y-I, i+8y+9=0 b) Smjenax=y-~, y'+62Sy+'iS.. ~0 8.0S.a) (-2, -1), ( -, -) b) (3,1),(--,--)
2 4 2 4 2 2 2
7.23.a) p =-3, q =-2, il, = I, v, = I ,x,=u, +v, = 2, 6 48 b) (3, I), (I, 3)
8.06.a) (6,0), ( - , -~- )
X2=U
~ I'a
+"ja2~I+i../3
----- + -1+i../3 = -1-i../3 -I + i../3 ~._I. 13 13
2 2 2 8.07.a) (-a, -2a), (2a, a) b) (a+l, a-I), (a-I, a+l)
8.08.a) (3,6), (3, -6), (-15, 6i 15), (-15, ~6i 15) b) (2,-3),(2,-3)
J - -(J =-J+i.J3 __ ..1+rJ3
x,=u, cr2+y, --~ ..
= -l+i.J3 -l-i./3 =_1
b) (2, I), (I, 2)
2 2 2 8.09.a) (4,3), (3, 4), (-4, ~-3), (-3,-4)
I
b) x I ~I x
,2,3
_-Iim 8.10.a) (6,7), (7, 6), (-S 16 ,-5-( 16 b) (2,1), (-I, --)
7
2
8.1 La) Nema rjesenja b) (0,0), (8, 6), (-6, 8)
7.24.a) x, = -2, X2) ~ 3 iJ'i b) x,=2, I 038034, X2)= -~I,OSI90170,565236i b) (-2,4)
8.12.a) (3, I), (I, 3), (-32i, -3--{2i
3 l?) x proizvoljan brQj, y = 2x.
8.13.a) (0, 0)
_ 7.25.a) x,~-4,x2~2+3i.J3,X3=2-3i../3
328 329
 8.14.a) (2,3), (3, 2)
. ,
b) (3, I), (I, 3),
3
(2F, 2-(i (19)
II 3
9.25. {-2, 2}. Uputa: Osloboditi se razlomaka , a zatim lijevu stranu rastaviti na
faktore.
9.26, x~81
2
9.27. X = -2, Uputa: Uvesti smjenu x +4x+6=y.
8. IS ,a J Uvestl smJenu: x+3y-2 = t, (2, 2), (-2, 1013), (-6, 2), (6, -2),
9.28, x ~~.. Uputa: Uvesti smjenu I Ix +12 = t 4
b) Smjena: 3x-4y = t, (~, ~), (-2 -3) (I 3) (-.J..I. , ~) II
13 13 "" .
816') Er " " 2 13 13 9,29. Y = 15, Uputa: Uvedi smjenu 2y-5 ~ 1', t;>O,
. .a "lffilI11satl clan sa y." a z.atim rijesiti dobivenu jednaCinu
(xy)" - 1I xy + 18 = 0, 9."0
j y =!6'
25 Uputa:P ' " sa ~I~
omnOZltJ y +vy
b) U'ycst!" srnJcne: x +"2"'y ~~ u, "2x -y = \' , a 7Altim r1je5i1i sistem: 9.31. x=1. Dputa: Kubiratijednacinu u datom obliku, srediti, a zatim koristlti pocctnu
L jednacinu i po novo kubirati.
u -u-2=O 9.32.* Uputa: Prebaciti drugi korijen na desl1u stranu i stepenovati sa 3. Nakon
y2 -2v-3=0. -Lt.d. srcdivanja dobije sc jednacina: (x-l)(x-2)(x-10) = 0 Gija Sll rjdcnja x]=l, x2=2 i
8.17. ZI =./5 +2i, z2=-..J-S"-2i x3~10.
9.33. * Nakon kubiranja date jcdnacine i sredivanja dobije se
<I 3 3,,/76 2 - X (06+ Fx +V76 .. -:.r;:-) = 360
9. lRACIONALNE JEDNACINE (JEDNADZBE)
9,I,a) x;>3
9,~,a) x;> I
b) x;>-4
b) -2';x,;3 c) 2';x,;4
c) 2';x,;3 d) xER I odakle se, zamjenom izraza u zagradi sa 8, sredivanjem i ponovnim
kubiranjem dobije rezultat x = 240 1.
?j,a! K~k~ Sl~. U iraciol,l.alno} jedn~cini l~orijeni aritmeticki (uvijek nenegativni), to I 9.34, Uputa: x~10z', y~IOt', z, tEN . .1.. + ~ ~ J... => (z-IO)(HO)=IOO,
JC ~blr d\a 1-..of1]cna na hJcvoJ stram date Jcdnacine neneoativan broi pa ako se to z t 10
bro,u dod b . 2 . me
. _ _ a fOJ. ) nc V~OZ~ se d 0 b'111. Dula. ZnaCi jednacina
b " , '
nema rjesenja.
b) Domena Jcdnacme JC prazan skup. Aka je d djelitelj broja 100, tada je z ~ 10+d i t = 10 + 1.ll.o. .
d
9.4.a) XEO b) x=25 9.5.a) x = 2 b) x=_8 F8 Kako braj 100 ima 9 djclitelja to i datajcdnacina ima 9 razlicitih cjelobrojnih
9' .
9.6.a) [1, 5} rjesenja.
b) {1,2} 9.7.a) FS b) x=3
9.8.a) x=4 b) ,,=6 9,9,a) x=1O b) F3
9.IO,a) FI b) x=20 9.1I.a) x,=-4, x2=3 b) F6
9.12. x=4 9.13, x~5 9.14. x=4 10. IRACIONALNE NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE)
9,16.F2 9.17, x~4 9.18. x=3 9.19. x=2 10.2,a) x;>7 b) xER
10,1.a) x;>7 b) x;>-5
9.20. Uputa: JednaCinu napisati Uobliku b) XE(-OO, -127)
~ ~- r------ 10.3.a) x> 8 b) 3';x<4 10.4,a) x>4
"J2x" ~ I - .; x 2 _. X + 2 = ...j2x + 2x + 3 - Jx 1
- 3x ~2
10.5,a) 4,;x<S b) x;>4 10.6.a) x,; 0, x> 2. b) x,;-2, x>39
pa je ~~~~~~ati. Nakon sredivanja dobije se jednacina 2 5
~(_x
, 7 2") !
-1)(x' -x+2)=,](2x+2x+3)(x' -3x-2), ... itd, 10,7.a) x>2 b) xE(-oo,-2) 10.8.a) XE(-OO, -3] b) XE [-6,-4+ J2 )

Rezultat: x = -2, IO.9,a)xE[I,~) b) (,-3,,2) 10.10.a) xE[I, +a2) b) XE(-OO, I]

9.21. (0, S} 19 4
9.2:2. x E- [5, 10J . Liputa: lednacina se moze napisati U obliku: 10.II.a) xE(.. I, IJ bJ [4,+00)
1,------ ~- Jr-----'
~ f0" <x~ 1 10.13. -3.::.,./5 <x< 3+./5
\/(,,');-1 2)" +\iC,'/x-l _3)2 =1. 10.12. _~__5~
2 2 2
9.23. x= ~ 9,24, x = 5 10,14,a) XEO b) (1, +a2)
25
10,16, xe[6,
f7 .
8-~] U [8+...2., 10J
.r
IOel5,5';x<86 2 :.-2~-
330
331
 ! 1.3. Funkcija y=3~ staloo raste. FunkcUa y
II' sLalno je opadajuca.
10.17* xE[-2,2] 10.18. xE[4, +00) 10.19. x> 5 =:;.
2)
10.20* Nejednacina je ekvivalentna sistcmu nejednacina: 11.4.a) Da to) Da c) Da
11.5.a) x=3 b) x = 3 c) x = 4 d) x = 3
r x2:0 . 9
b) =0 cJ x= I d) x=-I
1+)5 11.6.a) x =- X
J x-I2:0 RezuItat: ~-~ < x ::;; 2 . 4
2
[2 -[xl < (x _I)' 11.7.0) x = J 0) x = - -
I d) x = ~
3 9
10.21. NejednaCina je ekvivalentna sistemu n~jednacina:
11.8.a) x=-2 b) x= I c) x=3
j"Ix - 3\ -:;
r.J2=~;+X-3<O
-:jo 0
~
~
{.J2~~+X-3<O
X -:t- 0, X 7: 6
? . . . Rezultatx < 0 , 0 < x <; 2. 11.9.a) x=2
11.10.o)x=3
b) x c '2
b) x=2
c) x=2
oj x=2 11.11.0) x=-1 b)x=3 cJ x=2
11.12.a)x,=-3, ",=2 b) x,=O,x,=3 oj x=2
10.22. - 2~ $ x< 0, ~ < x< 2~ 11.13.a) xu=2 b) x t=l, x/"2, x3=3 c) xi=l, x2=-2, x3=-6
10.23. Data nejednacinaje ekvivalentna nejcdnacini: 11.14.a) Jednacina sc moze Jjesavati ovako:
5)(--i + 2>' _ 5\ + 21..;-2 =0 ~ 5,,-1-5>' = _2" _ 2'~2

3
-- + ~_
7 6
< -__
(x+1}x
---~---~
5)
<0
;. 5'-'( 1-5)= -2'(1+4) ?
x
45:1.1 = 52 /:20 ::>
5:1..-2 = 2>.--2

x+l x+2 x-I ? (x+I)(x+2)(x-l) ? ...

,)-,--2 0 (5 y- (5 "\;0
x=2 _ b) x=1
<=> -=---""- = 1 'n' I.::; i = I - I
2'-' ,") \,2 )
Rezul!at: XE(-->, --2] U ( ~,_I) U (I, 5). 5J-~x_34~)\ = 52"')(_7.3 1,.)( ) 53--'-\_.577~= 34-'-.\_7_3 1--;>;
11.15.a)
52-'(5-1) = 3"'(3)-71 ::> 452~x=203i"x /:20
10.24.
.
0) U [1, - ].
XE(-->,
7 10.25. x 2: 1 10.26. 1 < x <; 2
4 F--I. b) FO
10.27.4<;x<5 10.28.3 <x<4

11. EKSPONENCIJALNE .TEDNACINE (.TEDNADZBE) I NEJEDNACINE

(NEJEDNADZBE)
t'

I
1 1 I.
"111
-_.' c'"- t
!\ 3)
y = 5' 2
~> != I, ( = - .
3
(21' 2 => x=i.
=> 1'=0;
l3) 3

= '6
.:> 7
.J 2 ., I
. -11
=> Xl = --4, :\2=3.
332 333
 11.18.a) x,=I, x,=2 b) x=O
I
11.19.a) 5"'+5'+5"'=155 ; 5"'(5 2+5+1)=155 ; 315''''=155 1:31 12.4.a) 5=log2 32 b) 3=]ogsI25 c) 4=log lO I 0000 d) -2 = log -
5"'=5 , 16
; ; x-l=1 ; x=2.
b) x=1 11.20. x=O 12.5.a) 2 4=16 b) 4 3 =64 0) 10 5=100000 d) 7x =5
1 1.21. XI=O, X2=1. Uputa: Napisati jednacinu U obliku 12.6.a) 3 b) 3 0) 2 d) 4
(5 x+5 1-- x)3 = 6 3 , paje onda 5)(+5)"')(= 6, itd. 12.7.a) -2 b) -3 c) -4 d) -4
4 5 ? 12.8.a) 0 b) 0 c) 0 d) 0 e) 0
II.22.a) x>3 b) x<_ c) x<_ d) x>::.
3 2 12.9.a) 5 b) 16 c) 4 d) 2 e) x>O
3
12.10.a) 2 b) 4 c) 45 d) 8 e)7
11.23.a) x<2 b) x<2 d) x <-~
2 12.1 La) 8 b) c) 12 d) ~
3 3
1l.24.a) x<1 b) x>3 12.12.a) 2 b) 2 0)
12.13.a) x=1 b) x=6 c) Xl,2= 2
I 1.25.a) 13' < 7' ; x<O. 12.14.a) x>3 b) x<2 c) 2<x<3
12.15. y

y = log, x
;
x-3>0 ; x>3. c) x<7
1 J .26.a) 152x+4_33x54x-4<0 ::> (35)2x+4 _ 32x .y.S2x.S2x--4 < 0
3 2x+4 , 5 2x+4 _ 3 2x , 3 x 5 2x 5 2x--4 < 0 y =' log3 X
;> 3h52x"\3458_3~5:Z~) < 0 :;> 3458_3x52x<0 y =log,x
4 4 x
:;> 3 25 __ r25 < 0 ; (325)'325)' ; x>4.
b) x<4 c) x < 3
2 1
11.27.a) x>5 b) x<,s, 11.28.a) x<-3,x>1 b) O<x<1 c) l<x<2
3
11.29.a) 0 <; xQ b) xER 11.30.a) x>-2 b) 0<x<3
2
3
11.3I.a) x<1 iii .... < x < 2 b) O<x< 13 - J16T, x> 13 + J16T.
2 2 2 .,
3
11.32.a) xE(-I, 2)1)(3, +ro) b) XE(1, - )U(4, +00)
2 12.16.a) loga5+log,,6" b) loga5+lbga2J+loga43
12. LOGARlTMI. LOGARITAMSKE JEDl'iACINE I NEJEDNACIl'iE 0) loga7+loga87+logab d) loga3+loga4+loga90+logax
12.1.a) y=x c) y=x-5 d) y=.::+4 12.17.a) loga45-logal27 b) loga2+1ogax-logaI9
2
12.2. c) loga7+2Iogax-loga2-logab d) loga33+logax+5IogaY-loga4-3Iogac
12.31'
! 1 7 I
11 12.18.a) logx = log5+._ logm+-Iogn - - log3
2 2 2
b) logx =.~ log(42.. a.J7) - ~ log25 - . logx
2 3 3

c) 2:l[ ,--~ 1
log.)3+afl -sUogll+4Iog X)J
~

12.19.a) x=33 b) x=17 c)x=64

I

<
334 'r 'I
"it 335
 15
12.20.a) x = _. 8
b) x = '.- c)x=1125 12.39.a) 2210 b) 4393892 c) 37,693612 d) 24,486463
4 15
12.40.a) 4,043 b) 0,587 c) 10,140 d) 4,96705
14
b) x=!~
0

12.2\.a) x=9 c) x=~ d) x = 25 12.4l.a) 6.717 b) 9,147 c) 1,7298 d) 3,5176

64 12 12.42.a) 35,036 b) 491290,5 c) 1,285

12.22.a) x=.jab 3
~
b) x=
J7
Vs c) x=V:WO
a' -b'
d) X = 10;,3'3'
12.43.a)
12.44.a)
1,411
1,1237
b) 67,722
b) 64,64
c) 2,168
c) 0,000236
12.45.a) 1,0767 b) 0,3357 c) 1,603
12.23.a) 100" 5 log15 27 "" log3 5 !og25 3' :0:: 3log] 5 !oo- 3 = 3 log_ 5. _1 ___ 3 12.46,a) 1,881 b) 2,2894 c) 0,0363
b} 07.5 3 log,25 2
12.47,a) x~3 b) x = 5 c) 101
12.48.a) x = 0 b) x = 2. c) x=3
2
12.49.a) x = 3 b) x=.J6-1
I I
1250.a) X, ~ 5; X2= 95 b) x = 5 12.51.a) x=9 b) x=3
(4910g.j~5)2 52 f5 9
12.52.a) X =- b) Nema !jesenja! 12.53,a) x=3 b) x=29
7 7 7 2
b) 125 1og15 !6 =1251og2s4) =125210g2s4 =(52)310g~,4 = 251og254J =4 3 =64 c) 8 _1 _./6 _./6
12,54.a) x-- , x-. __ , x - "- b) x=o
12.25.a) log18 < log58 b) log2 3 > log)2 0) 10gA = IOgl69 2 2 2
3 12.55.a) x ~ -I, x=1 b) x=9, x=91 1256.a) x=27 b) x-81
12.26. log,,27 = a => 31og 12 3 = a => ---=a
log] 12 12.57.a) x = 16 b) Nema decnja~
1
=> 3
a => 3 12.58.a) x = 9 b) x-2"' x=16 12,59.a) x=64 b) x=3~.j3
_;c::.
=a
log3 3 + log3 4 1+21og]2
=> a(1+210g3 2 )=3 => a + 2a'[og)2 = 3 12.60.a) x=27 12.61.a) x= '[4 b) x-4,x~~
3'4
=>
3-a => 2a
log. 2.=-- log,3=-- ,,... 1
2a C> - 3~a ! 2.62,a) x=4, x=8 b) x=2 12.63.a) x= via, x--~
4 4 4 4(3-a) 4(3 - a) .J1O
log,16=410g 6 2=--= = _...._ = _.....
!og26 log2 2 + iog 2 3 I + ____~~ 3 ~ a + 2a a+3 b) x= 1, x=5
. , x= 25.1... 12.64.a) x-3
3-a
a 12.65.a) x=2 b) x=17
12.27.a) - b) ."... 12.66.a) x =-1
c 6b
12.67.a) x=4 b) x=17 12,68.a) x=0.x=3 b) x~2
12.28. a_ + 2b _ ..1 12.29. a+b 12.30. log64 = _18.__
3a J-b 2a+3 12.69.a) Uputa: Logaritmiraj datujednacinu uzimajuci za bazu 101
12.3 La) log6=\og2+\og3 =0,77815 b) log24 = !og2223 = 31og2+1og3= 1,38021 Rezultat: x O~ 100, x - 0,1 h) x = i 0, x - 0,0 I
0) -0,12494 d) 0,62764 eJ ":070315 b) x ~ 1.., x = 3
12.32a) j ,65439 b) 2, [[789 c) 4,22763 d) 3,08728 9
12.33.a) -1,84561 b) --0,58418 c) -2,97936 d) -3,86269 310g 2 ~__~?g 3
12.71. x l2,72.a) 3,50974
1234.a) 1,17609 b) 2,65610 c) 3,69914 d) 3,93997 log2log3

12. 73 .aJ. x = }og31-- !o~.12 = -1..701

1235.a) 3,61500 b) 0,61500 c) 1,61500 d) 2,61500
12.36,a) 4,95107 b) 5,68782 c) -0,30033 d) 1,39784 logJ- iogS
12.37,a) 91 b) 156,9 c) 4,474'< d) 515501,6 b) Jeonacina ie definisana za x<O. . Re7.u!tat:x~-=-I,.xcc:::----8~
12.38.a) 2,851 I b) 0,07845 c) 27,5912 d) 1681,0088 1.2.74.3) x > 4 " + "h) :\<3 0) x>G4 d) x> I
336 337
 12.75.a) x>5 b) -3<x<7 c) x> 12 d)-3<x<2 - i
4 4 7
12.76.a) _,3. < x < ..I b) x>1 c) S<x<IS d) sina=--, cosa= 7 tga=- ctga= - .
5 3 J65 165' 7' 4
12.77.a) x<-I, x>4 b) x<-2,5,x>0 sinj3 =_7_, cos~=_~, tgl3 = 2., ctgj3 =.4: .
12.78.a) x<2 I 16 J65 165 4 7
b)-~<x<-3
c)--<x<1 d) x>O
3 3 13.8.a) sina=415 b) cosa=5/9 c) tga=417 d) ctga= 1Oil 7
12.79.a) XE(-<Xl, -2)U(4, +00) b) xE(-w,-2) U (9, +w) c) xc(-I, I) U (3,5)

Ll~a~ ,~
12.80.a) xE(-7, - fi5) U (5, +f35) I
b) XE('-), -2) U (-- ~w)
2'
c) xE(2, 3) U (5, +00) 17
I
12.8I.a) xc(O, --)U(IOO.+oo)
10 ' b) xc U,I) U (1,32) 5 7
13.9.a) .3 - 513 b) 2+f2 13.10.a) 1-213 b)3.J2-8
1
c) xc( -2 ,11U (I, 12S) I " 10)
12.82.a) xc( __
10
b) xc(O, 10) 6
\ J
13.1I.a) f5 +3.J2 f5 -1 b) 4 + J2
12.83.a) xE(--3,-Fs)U(.J5,3) b)4<x<10 b)2f2-1 13.12,a)
6 2 4
12.84.a) x< I b) x < log23
13.13.a) 0 b) 0 c) ~ 13.14. a+b
12.85.a) log2~ <x< log23 b) log214<;x<; log 35 . 5
4 , 2
13.15.a) sin34=0,559192, cos34 = 0,829037, tg34 = 0,674508,
b) sin73=0,95630, cos73=0,29237, 1973=3,270648, clg73~0,30575
c) sin87=0,99863, cos87~0,05234, tg87=19,OSI, ctgS7=0,05241
13. OSNOVI TRIGONOMETRIJE d) sinI2,34=0,21371 , cosI2,34~ 0,976897, tg34=0,21877
e) sin3456= -0,587785, cos3456= -0,80902, tg3456~0,72654
13.1. 5rr ~2,618 13.2. 5rr ~O.872664 13.3. 540 13.4. 72
6 18 . 13.16.a) sin2=0,909297, cos2= -0,416147, tg2~ -2,18504
l3.5.a) 286,4789 b) 572,9578 c) 1145,91559 d) 10,31324 e) 4,8701 b) sin5= -0,95892, cos5 = 0,28366, tg5~ -3,38051
136" _12 5 12 5 5 12 c) sin 12= -0,53657, cos 12 = 0,84385, tgl2= -0,6358599
. J. SlOa --:;-, cosa =~, tgO" =-:C-' ctga=_"., sinj3=~, cosj3 =~, tgj3 =.~
1., 13 ) 12 13 13 12 d) sin(-3)= -0,14112, cos(-3) ~ -0,989992, tg(-3)~0, 1425465
137 ) . ,,3 4 3 4 4 3 c) sin(-456, 12)~0,555584, cos(-456, 12)= -0,83146
.. a sllla--,cosa=_,tga=_,ctga=_ sin Q =- cos Q =-
5 5 4 3' I" 5' I" 5'
13.17.a) x=3254'23" b) x=20032'11" c) x=287'38" d) x=142'10"
tgj3 = .4., ctgj3 = ~ . 13.18.a) x=0,984996 b) x=I,810536254 c) x =-1,52814189
3 4
13.22.d) 330 l3.23.d) ~~ 13.24.c) 240
0
13.25.e) _5;
b) sina =~, cosa =~, tga =,~, ctga =.4. sinj3 =.4. cosj3 =2
5 5 4 3' 5' 5'
tgj3 =.":., ctgj3 =2.
3 4
c) . 7 8 8
sH1a=~ cosa=_ ctga =~ .
.Jli 3 ' liD ' 7
sinj3 = __8_._ , cosj3= _.l_ . ctgj3 =2. .
.Jli3 . .Jli3 ' 8
338 339

---'~-
 13.26.e) 390 0 5n 13.54. U cctvrtom. 13.55. U drugom.
13.27.e) - - - 13.28.1) -120
A 4.3 13.56.a) sinl5)o>0 b) cos264<0 c) tg325<O d) ctg(--122O
13.57.a) sin243cos164>O b) tg220ctg329<O c) sin162ctg52>O
13.58.a) (2kn.1t+2Im), kEZ b) (".+kn,3TC +kre). kEZ
4 4
c) (".+kn, n+kn), kEZ d) ("":..... "-+ kn ), kEZ
2 2 4 2
13.29.c) 2n 13.59.a) cos56 b) sin23 G) GtgS" d) tg46"
13.30.3) sina~O,5 b) cOs(FO,5
3
13.60.a) 2:1 b) .. -
1
c) --I d) -v~
r;:;
t 2
1 1
13.6I.a)- '2 b)--
2
c) I d) .J3
13.62.a)
.J3
-2 b) .J3 c) -1 d)--
.J3
2 3
13.31.a) U prvom b) U drugom 13.63.a) cos25" b) sin32" c) -cosiO" d) -sin6" e)---cos14
c) U drugol11 d) lJ trecem.
13.32.a) -3 b) 2 13.64.a) sinn b) cosO,5n c) sinO.12rc d) tgO.ire e) ctgO,3n
13.33.a) 7 b) 2
13.34. cosa~_12
13.35. sin~ ~-~ 13.65.a) -.J3
- b) - Jf.2 G) jj' d) I e) J2
-
13 ,]3.36. Cosa= - _21 , tga:= 20
41 2 3 2
29 21 y
13.66.
13.37. ctg~ ~~, sin~ ~~. cosrl'=~_ 5 y = sinx
'.i"" 281'-""
2 .J5 .J5 y = "'lsinx
, . --. (! "'0;,,-,-<

13.38. _ ..sin
__ 3 a
__
coso, - cos -'a
. 2 2
13.39. tgx+ctgx-= x_+ cosx = SIn x + cos _...:::. = __._____ .
SIl1
cosx sin x sin XGOSX SlDXCOSX
13.40.a) b) -sin 2x c) 2sin 2x d) 0
13.41.a) b) I
] + sin x c)
sin ~ x cos x
13.42.a) 2sinx 2 2
b) c)
51D X 13.67. Y = sinx, Y = sin2x, y = 2sin2x, y = :2sin2x
2 cos x
13.43.a) clg a b) 19oo c) 2ctg 2(X 13.44. 2
13.45. -2clgx 13,46.0) T~2TC b) T~2n c) T=2n
13.47.a) 'r~n b) T=n c) T~ll_ 13.48. Da
2
13.49.3) --I b) 5 c) 0 d) 2
, 13.50.a) 3 b) .J2 c)3
-','- d) H.J3 13.51. Jr
2
13.52.a) Neparna b) parna c) paroa d) ni parna ni neparna
13.53.a) ParDa b) neparna c) ni parna-ni -n~parna d) puma -
340
341
 13,.71 y y= ctgx
13.68, y
5 y = cosx
4 y = 2cos.x
y = 3co.sx
iJ.5ccs>:

2
-3

-4
13.69, y
3

kn n kn kn
13.72.a) x = - , kEZ b) x=_+_,kEZ c) X=-, kEZ.
4 6 2 3
13.73.
y

x
-3
y
13,70. 5

4
[
,y=tgx
3
3

.,
13.74. 2

: (Xl<
v=cos ~
. , \2

-3
3
4

'5
r;'
I
13.75.a) - b) ,,3 13.76.a) ..fi b) 13.77.a} 0 b) !.
342 2 2 2 2 2
343
 I
13.78.a) - 13.79.a) b) I c).J3
2 . 4a(1-a') 6a' _a 4 _1 4a(l-a 2 )
13.99.sm2x=------ ,cos2x=, ') ') tg2x=+ 4 2 .
(I + a 2 )2 (1+ aT a -60 + 1
13.80.a) I 13.81.a) b)-2
13.100. s;na=- J5, cosj3=_2.J2; 12.fiO-1
s;n(2a+131 = --'---

b) 15 ~ 60 - 45 ;
. 27
13.82.a) 75 ~ 45+30; fi + 16 3 3
4 cos(a-2j3) = 14 + 12.fiO _
d) . .1.:':..J3 27
2 13.10I.a) 1-8s;n'acos'a= 1-2(2sinacosa)' = 1-2s;n 22a=
2 2 2 2 2
= cos 2a+sin 2a-2sin 2a = cos 2a-sin 2cx = cos4a.
13.83.a) b) 0 c) _374Jl. 1320
d) b) s;n80 c) 1
3721 3721
15.J3 .. "_.a ) 4'
1310 --__",(2:.:s::..;n=18::..0..::e~0:".s,,18;...'.!..).::.co:.:S:.:3..::6c..'
5111 180 cos 36o_4sinlSocos18cos362
13.84.a) _ _-8 -..c b) J5 .J3+8 c) 15-8,/3 d)
15.J3+8 cosl8 cos18
34 34 34 34 D
13.85. tg(a+f:l)~1 _ 2sin 36 cos36 _ sin 72 _" 5il1(900 - ! 8) = cos 18 =J
~> a+j3~45 13.86.a) sina b) cos(a-j3) --~-8-o---~osJ8-- cos!So cos18'
3
13.87.a) tgactgf:l b) I 13.88.a) 0 b) - c) I d) 2[I+cos(a-j3)] . 70' 50' 10- 2sinl0cosl00sin700s;n500
2 b) sm 510 sm
I - --------- '-:-::;;,--
' 4 ." 5 . 16 . " . 2 cos 10
13 .91 . sJn(X- __ ,sJnf-'~_,sJny~_; sm(a+f-'+Y)~ sm[(a+[3)+y]-
5 13 65 = sin 20[) 5in(900 - 20 o)sin 50 = 2 sin 20 cos 20 S!l1 50 . sin 40 sin 50
- sin(a+[3) cosa, + cos(a+p) siny ~ 2 cos 10 4 cos 10 4cosl00
= (sinacosl3 + cosasinl3) cos)' + (cosacosf) - sinasinj3) siny = _sin40osin(900400)_2sin40ocos400 _ sin 80 .._s;n(900-IOo)_ cosl00 _I
- (~.12+:3. . ..s:..) ..<'.3.+(:3.. !2_-~ . ..s:..). ~ _ ('l! +12).63 +( 36 _ 20).I.? -. 4e0510 ------8~oslO --8-~~-;]O-o -SeoslOo - 8c05100-8
5 13 5 13 65 5 13 5 13 65 65 65 65 65 65 65 x
13.107. Sve trigonometrijske funkcije izrazitl preko tg~.
_ ~L 63 + ~.~? _ 63~_.+~ _ 4225 _ I. 2
65 65 65 65 65 2 4225
Rezultat: 24 B.lOS.a) .J2;""J3
sin(a+I3+Y) = I ~> a+i3+y = 90 13.92. 255 35 2
1313
13.93. tg(a+j3+y) = I ~> a+j3+y - 45
. 2 a-
13 .94 - sm - __
24.,cos2a--_
_ 7 ,tg2a=-- 24 ,ctg2a~-_
7
25 25 7 24
13.95. Sin'2 x=S 4 COSLX~-S'
0 3 tg2X~-3' 4 ctg2X-- 3
4
x x
2sin~cos-=- 2 tg - 1- tg' - TO r:::
13.96. sinx=2sin'::cos':: = 2 2 = _L;cosx= 2 tg-=1+v2.
2 2 x 2 X
8 -
1 + tg 2 _ 1+ Ig-
2 2 7 a 1 . a 21"i a r;;- a
13.110, C05a.=-~, COS-=--, 5111-=
- - , tg-=-2-v2, ctg'""-=
x 923232 2 4
2tg --
tgx 13.97. .'i... 13.98.a) -
I .J2
b) --- e) J3 . a 5 a_ 1 a a 1
2 x 21 2 2 2 J3,111.sll1-=~, cos-- ___ , tg-?- =-5, ctg ?=--5'-
I-II,' -
2 2 ...;26 2 J26 _ ~
J - x ~.
13.112. C05X=- __ , ctg-=,13
344
2 2
345
At.

2 sin(x - 60 0 )
13.124.a) b)
13.114.a) b) sin'x c) 0 2cos12 cos 18 cosx

13.11S.a) 2ctg20; b) 1 c) 2ctg20; 2.)3 sin (60 + x) d) .si,n (y + x)sin(y- x)

c) . 2 2
13116.a) cos4 2x - sin4 2x = (cos2 2x+sin22x)(cos2 2x - sin2 2x) ;;;0: sin x sm x sm y
1-(cos12x-sin22x) = cos4x.
sin 70
sinx 2sinxcos 1 x-sinx 13.125.a) b) 2tgx.cos2 .:': c)
b) sin2x - tgx = 2sinxcosx - sin 7So sinSo 2
cosx cosx 13.126.a) tg30 + tg40 + tg50 + tg60 C ~ (tg30 + tg400) + (tg50 + tg60') ~
2
sinxC2cos x-I) sinx(2cos 1 x-cos 2 x-sin l x) ~ sin (30 + 40 0 ) + sin(50 C + 60 0 ) _ sin 70 + sin 11 0
0

cosx cosx cos30 ~os40o ~s50o c~s60o - cos 30 cos40o ~os500 cos 60
o 0
sin x (cos 2 x - sin 2 x) sin 70
cos2xtgx . . sin(1800 -70) _ 2sin 70 -+ 25in 70--
.I- _
cosx'
-J3 cos40 cosSOo ..~ .)3. cos 40 cosSOo
---.
13.118. tg
2<1:.~I. 2 ~ ~I 2Y _ I-coso; I-cos~, I-cosy 2
,g-,g-- + T----~ 2
2 2 2 1+ COSci I + cos ~ 1 + cosy
abc
1- 1--- 1 - - -
= __h...-:t. + ~"f." + a +b - b+c-a
- - +-_ a+c-b a+b-c =
..._+---......
abc
1+- 1+- 1+-- a+b+c a+b+c a+b+c
b+c a+c a+b
-
b+c-a+a+c-b+a+b-c
-_.
a+b+c
= -.. _ - - = 1.
a+b+c a+b+c
13.119. sina+sin~+sin-( = sina + sin[3 + sin(a+f3) =

= sina+sin(3+sinacos!3+cosasinf3 = sina(l+cosl3) + sinf3(l+cosa) =

=2sin~cos~.2cos2E +2sin~cos.!!.-.2cos2~ =
2 2 2 2 2 2
~ 4cos 0; cos.fl. (sin ~ cos.fl. + cos ~ sin.fl.)~ .. 4cos a cos
2 2 2 2 2 2 .. - . '2 2i3 cO s '2y '
13.120.a) cos20 b) 2cos20 c) a
[-
13.121.a) ,,2 cos2S0 b) 2sinSSosin22 c) 0
13.122.3) 4sin14coslOcos4 b) 4sin25cos35coslO =2l( sin 118 ~ cos1 \ =2(COS36 -sin181=2sin54 -:--sinJ8 =
36 ) sin 18 cos 36)
0

sin 18 cos 36
13.123.a) cosx+cos3x+cos5x+cos7x = (cosx+cos7x)+(cos5x+cos3x) =
x+7x x-7x 5x+3x 5x-3x =22sin18cos~~=4.
= 2eos --~ cos - - - + 2eos
2 2 2
cos
2
=-= sin 18 cos36
Q

= 2eos4xcos3x -;- 2cos4xcosx = 2cos4x(cos3x+cosx)= 13.127.a) cos20: b) ctg20: c) tg40:

(cos<x-cos3a)+(cosSa -cos70:) =
3x+x 3x --x . 13.128.a) ~_~.~3a +cosSa -cos.7a
= 2cos4x2cos - - - cos - - - '.. = 4cos4xcos2xcosx (sin7a +sina)+(sin5a +sin3a)
2 2 ' sino, + sin 30, + sin 5a + sin 7a
2sina sin 20, + 2sina sin 6a 2sina (sin 2a + sin 6a)
b') '-tSlll-"
;. 3x . X
cosx eOJi-
2 2 2sin 4a cos3a + 2sin 4a coso, 2sin4u(co,:)a + casa)

346 347
 = 2sina: sin4a: cos2a = sina: = tou
o .
2sin 4a: cos2a: cos a cosa:
a - p
sin 60 _2sinl00cosl0csin20()~!.:2..~-.2~. sin60
1l
cos~~"- = coslOosin20osin40o
13. I 29.a)
8 2 16sinlO' 2
D
sin200sin400sin200 sln600 = foS(20o -40o)-cos(20 .4.-40)] sin 20 ,,/3 __
' , b) tg3a
0)4 SllnXCOsa
13.13.a 13.131.a) tga b) tg(a+!3)ctg(l 165inl00'~ 32sinl00 i}

J3.132.a) cos200cos400cos800 = ~sin 20 coslOo cos 40 cos80 --;

n = I~~s200~co.~.~ool sin200 -.J3 2sin20l'cos200-sin200 ./3
2sin 20 32sin 10 0 4 64sin I 0 0 4
r::; ,,/3
= ~in 40 cos 40 cos ~_~~ _ 2 sin 40 cos 40 cos gOO sin 80 cosSO o sin~Hf --.sin:Wl' , j .J 2sin I 0(1 cos30O cos 30 y'3
_.-----._- -
2 sin 20 4 sin 20 4 sin 20 64sin I00 4 64sin 10 4 32 4 64 4 256
~? sin 80_ cos 8.<J'. ~ sin I 60 ._ sin (180- 20) _ sin 20 0 I
8 sin 20 8 sin 20 8 sin 20 8 si~ 20 13.136. ctg0.Ctg~ + ctgac.tgy + ctg!3ctgy = ctgCi.ctg!3 -+ ctgy (ctga + ctg!3) =
8
b) tg200tg400tg600tg800 =
. ?Oo . 40 . 60 . 80
sm - Sin sm sm __ = ~~o-,-a cos ~. + Gig [IT _(a + ~) 1~~~tu+ ~) _
sma sm ~ S11HJ. 5J11 f3
cos 20 cos 40 cos 60 cos80 0
cosa cos ~ _ , ' sin (ex -+ ~) _
--.-~---dg(a c B):--:-----
sin 80 0 sin 60 0 sin 20 sin 40 sin(900 - 10). J3 sin 20 0 sin 40 0 sm ex Sin 13 5m a 5111 [3
2
cos200cos400;os80o~~600 - --------~I--~--o------
,.... cos60 _ co~()O cos!.l .co..'..lu_.+Jll. sin (a ":.~J. ~ casa c()s_,,- _ cos (a + ~)
8 sina sin [3 sin ((r + (3) sino: sin f3 sina sin.R
r::; cos 1OU sin 20 sin 40 = CO~ cos ~ _ .~.~::_~~_~~_f3 -- sinn si~_~ =
4,; 3 . c.:.::'-'=-:=:=-~~::._~ sJ3 .cos 100 sin 20 sin 40 ~
sina sin f3 sinex sin f3
2 = cos5:..cos ~ .::-::y?sa cos!3 _~~j!2a sin j3 = ~.!!': (;( sin [3 = 1.
: : : 413. 2sin J 0 cos 10 sin 20 sin 40 sinnsinj3 sinasinj3
sin 1
sina + Slll!3 = a I sina -+ SiD f3 a
~ [cos(20" - 40) - cos(20 0 + 40") ] sin 20"
i 3.137.
coscx+cos!3=bJ
I =;. - - - - - - -.. -
c()sa+cos[) b
4J3.
o.a+fl
.L S111 - - - -----
a
~ 2J3. ( cos- JO() 0 0
-.".os60 )sm2Il_=2 J3.1.
0 r
cos 20 - !JSill 20
2
=> a
b
=> 2 =>

sinlOo sinJOo
J3 . 2 cos 20 sin 20 .- sin 20 .J3 "SIn. 40" - SIn
. ~?O" /i.:::: cos (a_~Jll = {) =>
sin 10 sin 10 \l1+cos(a+i3) b
/l2cos30o~3. l-co.'(a +1l2 a
2

=>
l+cos(a+[\)

"'" 2 sin 10 cos 10,.. _2_si_n_2_0.~_c_os_2_0_0 . 2sin 30 cO$30o . _2_si_n_4_0"_c_o_s~~~ = 2

2 2 (a 2 +b 2 )cos(a + [l)=b _a 2 =>.
2 2
348
349
 13.145.a) c~29, a=4336'10" b) ~~7545', a~1415' c) a~3322'1"
sin(a+fl) ~
13.146.a) a~1943'9" b) a = 4557'17", Jl ~ 7620'33"

13.138.a) Prema sinusnoj teoremije: _a~ ~ _b~. Otudaje

13.147.a) ~,,-, ~ 2R => sina ~-"- ~ 42 ~ 0,80769 ~> a~5352' 16".
sin a. 2R 52
sina sin ~
h
sina = hb => c- . b 31 -38,381
sin 13 ~ bsina ~ 27'sin300 ~0,675 ~> 13 ~ 4227'15". C sma 0,80769
a 20
y ~ 180" - (a+13) ~ 17959'60" -7227'15" ~ 10732'45". a c e sino.
" => siny ~---- ~ 0,738095
_a_=_c~ => c=Qsiny _ 20'sinl0727'15"
Slnu siny a
20 0,95348 = 38, 139.
sino, sin), sina- - sin 30 1l 0,5 a y ~ 4734'10"; Jl ~ 180- (a + y) ~
b) a ~ 7857'38" = 17959'60"-10126'26"= 7833'34!!;
13.139.a) b~35,55 b) 13~3834',a=4,81 b~ asinJl 50,9669. b) sina~-"-, siny~~.
a c sina 2R a
13.140.a) ' - - = -.-~ 2R ~> c ~ 2Rsiny ~ 15.
sinn SIllY 13.148. a-b~4 ~> a~b+4; _a~ = _b~ ~> b+4 b
sina sin P sin a sin j3
b c
~> bsina ~ (b+4) sinJl ~> b (sina-sin~) = 4sinJl
sin 0 siny
~> b~ 4sin i3 = 40,799999 ~ 17; a~17+4=21;
=> 13=5929'23",
sin a - sin Jl 1,1 88236
a ~ 180 - (y+13) ~ 17959'60" - 12652'1 I" = 537'49".
b) i3~2147'12" a siny
y = 180 0 - (a+~) = 284'21" c~ - - - - = 10.
13.14 J .a) Prema kosinllsnoj teoremi vrijedi: sina
cosu= b"+c _a - ~+16.~~= ~=O,875 => a=28ST18", 13=46034'3" P~ a ho ~ 4 . 12 ~ 24
Z 2
13.149.a)
2bc 234 24 2 2 '
b) a=50045'14", 13~9943'12" c) a=8316', Jl~538' p = bcsina 2P
be == ~.
13.142.a) c'~a2+b22abcosy= 169+225-21315cos600= 199, 2 Slna
c~ 14,11, a~6234'12" b~ + c2 - 2bc coso; b2 + c
2
- 2bccosa
b) a=29,462, i3~31 56'44" c) b = 20)5 - 2.J3 z 24,79
1
bC~~ina
2P 2P
13.143.a) sina =:: ~> sin 213 II ~> 2 sin i3 cos i3 11 =>
be=~
sina
=> f
sin Jl b sin i3 6 sin Jl 6 2 2 2} 2 4P 4P 2 -
b +2bc+c -2bc-2becosa=a (b+c) --.-"",'--cosa=a J
II SIna smo:
=> cosi3 = ~ ~> cosl3~O,916667 ~> i3~2333'23"; a=47"6'46"

5iDa
12
35 sino, 35 sino, 35 bc~ sina
2P
r
2P
be ~ ''''~
.
1
b) => ~>
=> sma ~
sin)' 8 => sin[1800-(a+i3)rg- sin (a + Jl) 8 2 (1 cosa I
2
J
(b+c) =a +4PI-.-+-.-'i (b +c ) 2 =a 2 + 4P . 1+ cos a
sma).-

l
=> 8sina = 35sin(a+f}) => 8sina = 35(sinacosj3+cosasinj3) \smu sina
=> 8sinex = 35sino:cos3652'121! +- 35cosasin3652'12"
=> 8sina = 28sincx +- 21 coso. => -20sina = 21 cosa
~>
21
tga ~ - -- ~> tga =-1,05 ~> a ~ 13336'1
bc~l!'...
sino. ). bc=--
sino,
2P

13.144.a) b~19,55; c~21,52

20
b) a~63,c~65 c) a~71,934; b~32,656 ~>(b+C)2 ~a' +4P. [/I+cosaJ' ~> (b+c)2~a2 +4P. I~o~.
~ sma V l-cos'a
350
351
 bc=-- 2P 2
2P
sino. ) bc=-- f LITERATURA:
=> sina
(b+c)
2
~a2 +4P.
fl1:"cosa)2 ~> (b+C)2 =a 2 +4P. JI~I-co~c:,
I, MJAbramovic,MT,Stardubcev:MATEMATlKA - geometrija i
trigonometrijske funkcUe, "Visaja skola", Moskva, 1976.
(1 +cosu, )(1 - cos a) Vl-casa) 2- M-LAbramovic,M,T5tardubcev:MATEMA TIKA - algebra i elernentarne
funkcije, "Visaja skolal!, Moskva, 1976.
=>
bc= 2P
sino. bc=_2~
sina
) 3. P.P.Andreev,Z.Z.Suvalova: Geometrija, "Nauka", Moskva, 1975.
=> 4. P.T.Apanasov,M.I.Orlov:Sbornik zadac po matematike,
(b+C)2 "'u 2 +4P clg'!:
2 b+c= Ja
2
+4;ct~~ "Visaja skala", Moskva, 1987,
5. V.G.Bol~anski?J.V.Sidorov,l\1.I.Sabunin:Lekcii j zadaCi po elementarnoi
=> bc~19S } be = 195 1 maternatike. "Nauka", Moskva, 1974.
,b + e = -J16 + 96 ,8,00002 i => b = 15, c = J 3 6, RBogetic: Zbirka zadataka iz maternatike, Beograd, 1975,
b+c= 28J 7, A,Combes et D,Bargues:MATHEMA TlQUES Terminales C et E Tom 1
a b Exercises avec solution VUIBERT? Paris, 1974.
=> sinl3 = b 'sin,=- = 0,799998 => 13 = 53"7'48", 8. A.Huskic: Zbirka rijesenih 71ldataka iz matematike za tre6i razred srednje skole
sina sin f3 a
"Svjetlost" Sarajevo, 2000,
b) a = 2Rsina, b = 2Rsin13 9, S,Klasnja:Kurs elementarne maternatike I (Algebra) Sarajevo, 1963,
10, SXlasnja:Kurs elernentarne matematike II (TriganometrijaJ Sarajevo, 1965,
11 , S, i A, Kurepa : MA TEMA TlKA za drugi razred gimnazije,

~
"Skolska knjiga", Zagreb, 1994,
12, S, Kurepa : MA TEMATlKA 1 za prvi razred srednje skple,
49 + 64 - 9 "Skolska knjiga", Zagreb, 1995,
7 7 . 3 casu = = 0,9285714 13. A.K.Kutepov,A.T.Rubanov:Zadacnik po algebre i elementarnim funkcijam
2,7,8 "Vissaja skola", Moskva, ] 974.
~r~ => a = 21 47'12" 14. C.E.Ljapin, T.V .Baranova,Z.G .Borcugova:Sbornik zadac po elementarnoi
algebre, Prosvescenie", Moskva, 1973.
15. M.Malenica: Potencija tacke u odnosu na kruznicu i primjene,
Strucna metodicki casopis MA TEMATlKA 2/9 J Zagreb, 1991,
13.151,0:=2512'32", i3 = 48 J 1'23" , )' = 13 J 48'3 7" , 0 = 15447'28" 16. V.Mihailovic: Geometrija za drugi razred gimnazije, Beograd,1976.
13,IS2,a) R""29 N , a=46'23'SO",13=43'36'10" b) R=6SN,u= 14'IS' 17, LMilin,ZJvanovic,S-Ognjenovic: MA TEMA TISKOP zhirka zadataka za II
cJ R=13N, ex = 2237'12" razred "Nauena knjiga" Beograd, 1988,
18, S,Mintakovic:Zbirka zadataka iz matematike za II razred srednjih skola,
IISvjetlost", Sarajevo,1977.
19, S,Mintakovic:Zbirka zadataka iz trigonometrije, Sarajevo, 1971,
***** 20, M,KPONTJAGIN:ELEMENT ARNA MATEMA TlKA-teorija i praktika
"Visaja skola", Moskva, t 970.
21. A,V .Pogorelov:E1ementarnaja geometrija, "Naukal!, Moskva, 1977.
22- Ki D,Stefanovic: Zbirka zlldataka iz a1gebre za II razred , Beograd, 1972,
23, DJ,Strojk: Kratak pregled istorije matematike, Beograd, 1969,
24, M,Snajder,S,Tornic:Metodicka zbirka zadataka iz matematike,
"Svjetlost'" Sarajevo, 1981.
25. Z.Z.Suvaiova,V.LKaplun:GeometrUa, "Visaja skola!!, Moskva, 1980.
26, TR1ANGLE, Udruienje matematicara BiB, Sarajevo, 1997,-1999,
27. R.Zivkovic, H.Fatkic, Z.Stupar:Zhlrka z..adataka iz matematike
sa rjesenjima llputama i rezultatima, ~'Svjetlostn Saraje~lo, ~ 987.

352 353
 SADRZAJ
r- ................................ 53
2.6.2. Homotetija nekih geometrijskih figura 56
Zadaei za vjez.bu 57
PREDGOVOR 3 2.7. Slicnost geometrijsklh figura ............... ..
2.7.1. Slicnost kao preslikavanje. Pojam 0 slicnosti geometrijskih figura ........ ' 57
I. STEPENI (POTENClJE) I KORlJENI 2.7.2. Slicnost mnogougl ova ............ ................. 59
1. J, ~tepcI1~ sa pnrodnim izloziocem (eks anento ) 5 2.7.3. Siicnost trouglova. Stavovi 0 slicnim trouglovima ............................ 62
1.2. Stepcru..sa cijclim izloziocem (ckspo%entom ill .............. " .. " .. ' ..... . 7 2.7.4. Odnos visina, obima i povrsina slicnih troug{ova .... ........................ 65
J J. Operacljc sa stepenima . ednaVh ) .... -: ........................ .
Zadac! za vjezbu i utvrJivanj~l osnova, odnosno Jcdnakih cksponenata 9 Zadaci za vjezbu 69
1.4. Korijeoi ........... .
10 2.8. Primjena slicnosli na pravougli trougao ...... ......... ....... 71
II Zadaei za vjezbu j utvrdivanje 74
lA. ~. POj~:11 kor(!ena. Ar~t01eticki korij'~~ ............... _... _ II 2.9. potencija tacke u odnosu na kl'uznicu ....... ............ ..... 75
I A.~. Pra\ da kOfjCnOVaUj3 OperaciJ' 1 . . . ... -.......... . 12 2.10. Ncke primjcnc potencija tacke U odnosu na kruznieu ................ 80
j 4? 1 P ~" ..' e sa (OfljelUma
.~.! _ ro~~n\'allJ~ I skracivanje korijena. . .... . . . . . ; . . . . . .. . . . . . .. . . .' 12 2.10.1. Karnoovi obrasei. Pitagorina teorema ............................. 80
j .4.2 . .<-' Konlen
7;' prorzvoda
'v. ~
Moo'e . k ..
Z oJe 'orqena 13 2.10.2. Zlatoi presjekduzi ............................... 81
2.11. Polara tacke u o~nosU na kru.znicu ........................... .................
J
I .4.~.3. Korljeo koilen.ka Di] er . k . ." 14 82
14 2 4 S .,' JCnJc 'onJcna
.. ' :epen.ova~Je 1 korjenovanje korijena 15 Zadaci za vjezbu 83
1.4.3. RaClOnallsanJc nazivnika . 16
1.4.4. Dva poseboa zadatka 17 SKUP KOMPLEKSNII-l BROJEVA
Zadaci .za vjczbu i utvrdiv~~~j~"" :: ... :: ..... 19 3. formiranje skupa kompieksnih brojeva .................. ,...................... 85
1.5. ?:eper:l sa r~c!on~lnim i realnim ekspone~;~~' ........... . 22
3.1.
Zadaei loa vjezbu 88
Zadacl za vjezbu 1 utvrdivanje ............ . 24 Iednakost dva kompleksna broja .................. .......................... 89
3.2.
Zadaci za vjezbu 90
2. I-lOMOTETIJA I SLlCNOST Operacije u skupu kompleksnih brojeva (sabiranje, oduzimanjc, mnoZ.enje) 90
3.3.
2.1. Kru7...nica i krug ...... . 26 Zadaci za vjezbu 93
2.1.1. PoI.ozaj tacke prema kruznici 26 Konjugovano-kompleksni brojevi .............................................. 94
3.4.
2.1.2. Poloz~ prave prcma kruznici 27 Zadaci za vjeZbu 95
2.1.3. Tang~ntne duzi kruznice 28 Dijeljeoje kompleksnih brojeva .......... ... ...... ... ...... ............ ... .... 96
3.5.
2.1.4. Tangcntni cctverougao (cetv~~~i~~~~)" .. 29 Zadaci za vjezhu 97
~.l.165. ~r~~!~i~a~ (kruzna_linija) i uglovi (centrai~~'i"i";';if~;iJ':~ki"~'g~~~')"""""" 30 3.6.
Modul (apsolutna vrijednost) kornpleksnog broja........... , 98
; ... e{I\Ol cet.verougao ................... . ........ . 32 Zadaci za vjezbu 100
_.1.7. Medusobm poloZai dviJ' e 1 Preslikavanje skupa komp!eksnih brojeva u skup tacaka kompleksne ravni 101
? I 8 Z",' .~... ,
v'

. (fllZOlCe .. ..
............... .
34 3.7.
_. . . _ ajedl?lCke tangentc dVlju kruznica .... .. ............ . 35 Zadaci za vjezbu 102
Z~dacl ~a vjezbu i utvrdivanje ................ .. Graficka interpretacija sabiranja i oduzimanja kompleksnih brojeva 103
37 3.8.
2.2. ~~Jij~e:I~~i~~~l'J~~~J:i~'~~zi. Zaj':dnl~~ka l~j'~.:;~il~~j'~'~t~~~j'~d~~i~l~~~jera Zadaci za vje'lhu 104
nesamjer Jlvc duzl. 38 KVADRATNE JEDNACINE (JEDNADZBE) ................................. 105
Zadacl ~a \Jczbu i utvrdivanje
r _. -

-").., -.......... ............................ . 42

ProporclOnalnost duzi G t .. j. .. .. :: .......................... ..
4.
.:-.J. Zadaci za vjczbu 107
dvi}'u duzi prod eome..f1Js\.a proporClja, geometrijska sredina
,v
Rjesavanjc nepotpunc kvadratne jednacinc ...... ............ ....... ............ 107
. .' uzena proporelp. ......... . 42 4.1.
2.4. ProporelOnalnost duzi na pravama (Tales t.. .. .. ........ Zadaci za vje'l,bu 109
2 4 J P -r ~d' . ,
43
ova eorcma) RjeSavanje potpwle kvadratnc jednacine. Formula za za rjesavanje kvadratne 0
. . os JC Ice J alesove tcorcme ... 46 4.2.
2.4.2. PrimJcne Talesove teoreme ............... . jednacine .................................. ............................... 11
47
Zadaci za vjezbu i utvrdivanje 49 Zadaci za vjezbu 114
2.5. Osobine sirnctrala u ut ': . - . .. ............................. .. Diskriminanta 1 ispitivanje prirode rjesenja kvadratnejednacine.... 115
Zadaci za \-j'eibu i utn~ ~~snj~g I uporednog vanjskog ugla trougJa 49 4.3.
Zadaci za vjezb u 116
"' _" \fulvanJe 51 Normirani ol?lik b:adratne jednacine" Vieteove- formule.... ............... 116
2.6. Ho.motctJJa geometrijskih figura 52 44.
2.6. J. POjan~ 0 h,ornotetiji. Homotetija kao p;~~'lij('~~7~~j~ 52 Zadaci za vjezbu
Znad rjesenja kvadratne]ednaci'ne -.........................................
120
121
4.5. 355
354
~~!
 4.6. Primjena kvadratnihjednacina ..................................... , 122
Zadaci za vjezbu 10.2. Iracionalne nejednacine u kojima se pojavljuje .Jf(x), gdjeje f(x)
4.7. Kvadratni trinom. Rastavljanje na linearne faktore " ........ " ........... " 124
125 funkcija prvog ili drugog stepena 178
Zadaci za vjezbu Zadad za vjezbu i utvrdivanje 183
127
5. KV ADRATNE FUNKClJE II. EKSPONENCIJALNE JEDNACINE (JEDNADZBE) I NEJEDNACINE
5.1. Kvadratna funkcija oblika y=ax 2 .. (NEJEDNADZBE) .
128
Zadaci za vjezbu 11.1. Eksponencijaina funkcija obJika y=a\ a>O. Pqjam, grafik, svoJstva ..... 184
131
5.2. Kvadratna funkcija oblika y=ax 2+c ............. . Zadaci za vjczbu 186
131
Zadaci za \jezbu J 1.2. Ekspooencijalna'jednacina oblika aft x) c:c::: ag(x) ......................... . 186
5.3. Kvadratna funkcija oblika y=a(x-xli
133
133 Zadaci za \jezbu 189
Zadaci za vjezbu 11.3. Eksponencijalna nejednacina oblika af(~) < ag(x) ........................ . 190
135
5.4. Kvadratna funkcija oblika y=a(x-xoi+Yo ................ . 193
135 Zadaci za vjezbu
Zadaci za vjezbu
5.5. Kvadratna funkcija oblika y=ax 2+bx+c (graftk, nu!e, znak, ekstrem, tok)
137
137 12. LOGARITMI.LOGARJTAMSKE JEDNACINE (JEDNADZBE) I
Zadaci za vjezbu
141 NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE)
12.1. Pojam inverzne funkcije 194
6. KV ADRA TNE NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE) 195
Zadaci za vjezbu
6.1. Znak kvadratnog trinoma ax 2+bx+c " .................. ,.
143 12.2. Pqjam \ogaritma i logaritamske funkcije. Osobine, svojstva i grafik
6.2. Kvadratna nejednacina .................. . 196
144 logaritamske funkcije
Zadaci za vjezbu 146 Zadaci za vjezbu 199
12.3. Pravila logaritmiranja 200
7. JEDNACINE (JEDNADZBE) VISEG REDA Zadac! za vjezbu 204
7. J. Bikvadratnajcdnacina 147 12.4. Prelazak s jedne logaritamske baze oa drugu ...... 204
Zadaci za \jezbu 149 Zadaci za vjezbu 206
7.2, Kubnajednacina ax 3 +bx2+cx+d=O 149 12.5. Dekadski i prirodni logaritmi 206
Zadaci za vjezbu 157 . Zadaci za vjezbu 212
7.3. Jednacine viscg reda sa simetdcnim koeticijentima .. 158 12.6. Primjena iogaritama 213
Zadaci za vjezbu 161 Zadad za vjezbu 214
12.7. Logaritamske jednacine oblika logaf(x)=iogag(x), pri cemu Sll f(x) j g(x)
8. SISTEMI (SUSTA VI) KV ADRA TNlH JEDNACINA (JEDNADZBI)
poiinomi iii racionalne funkcije najviSe drugog stepena 215
8.1. Sistemijednacina s dvije nepoznate od kojihjejedna prvog ijedna
Zadaci za vjezbu . 218
drugog stepena .......................... . ...... , ..... . 162 12.8. Logaritamske nejednaCine oblika logaf(x)<logag(x), pri cemu su f(x) 1 g(x)
Zadaci za vjezbu 163 po!inomi m racionalne funkcije najvise drugog stcpena ........... 219
8.2. Sistemi kvadratnihjednacina s dvije nepoznate ..
164 Zadaci za vjezbu 223
Zadaci za \jezbu 168 ~":

13. OSNOVI TRIGONOMETRIJE

9. IRACIONALNE JEDNACINE (JEDNADZBE) 13.1. Orijentisani ugao. Radijan ....................... .. 225
9.1. Pojam iracionalne jednacine ............. . ..................... . 170 Zadaci za \jezhu 227
9.2. lracionalnejednacine u kojima se pojavljuje .Jf(x) , gdjeje rex) funkeija 13.2. Definicijc trigonometrijskih funkcija ostrog ugia u pravollgJom trouglu 228
13.3. Trigoncmetrijske funkcije komplementnih uglova (kutova) .. 230
prvog jli drugog stepena 172 13.4. Vrijednosti trigonometrijskih funkcija uglova od 30, 45 i 60 231
Zadaci za vjezbu 176 Zadaci za vjezbu
13.5. Vrijednosti trigonometrijsklh funkcija proizvoIjnog llglova
10. IRACIONALNE NEJEDNACINE (NEJEDNADZBE) 233
( upotreba kalkulatora iii tablica) ...
10.1. Pojam iracionalne nejednac.ine ...... , .. . 178 _235
Zadaci za vjezbu
'''J'1,\'
13.6. _Tl'igonometrijska kruznica ............ . v~ -

356 357
 ,I
Zadaci za vjezbu 237 ~j

13.7. Definicije trigonometrijskih funkcija na trigonometrijskoj kruinici " 238

Zadaci za vjezbu 242
13.8. Osnovni trigonometrijski idcntiteti ........................ . 243
Zadaci za vjezbu .......................... < 247
13.9. Periodicnost funkcija. Pcriodicnost trigonometrijskih funkcija 248
Zadac! za vjczbu . . ................................... . 250
13.10. Trigonometrijske funkcijc negativnog argumenta.
Pame i ncparne trigonometrijske funkcijc ................... . 251
Zadaci za vjezbu ................. . 252
13.1!' Znaci trigonometrijskih funkcija ............... . 252
Zadac! za \"jczbu ....................... . 253
13.12. Svodcnjc na prvi kvadrant .................................. . 253
13.12.1. Svodenje drugog na prvi kvadrant ............ . ......... . 254
13.12.2. Svodenjetreccgnaprvi kvadrant ................................. . 255
13.12.3. S\"odellje cetvrtog na prvi h.\-'adrant ......... " ..................... . 256
Zadaci za vjezbu ...................................... . 258
13.13. Grafici trigonometrijskih funkcUa ..................... . 258
13.13.1. Grafici trigonornctrijskib funkcija y=sinx, y=asinx, y=asinbx ... . 4l)
Zadaci za vjezbu ....................................... . 261
13. J 3.2. Grafici trigonometrijskih funkcija y=cosx, y=acosx, y=acosbx .. 261
Zadaci za vjezbu ................................... . 264
1313.3. Grafici funkcija)=tgx i y=ctgx ...... " ........................... . 264
Zadaci za \jezbu ................................ . 266
13.13.4. Graficko prcdstavUa!~e funkcija rasin(bx+c), y~acos(bx+c)
pomocu karakteristicnih tacaka ...................................... . 266
Zadaci za vjczbu 267
13.14. Adicionc teoremc (formuJe) 2..68 i
Zadaci za vjezbu 2'74 I
13.15. Trigonolllctrijske funkcije dvostrukog ugla i poluugla 276
l3.15, 1. Trigonometrijske funkcije dvostrukog ugJa ............. . 276
13.15.2. Trigonometrijske funkcijc polovine ugla" ..... , ............. . 280
Zadaci za vjezbu 283
l3.16. Transfonnacija zbira trigonometrijskih funkeija u proizvod 285
Zadaci za \:jezbu 289
13,17. Primjeri transfonnacije trigonometrijskih izraza ................... .. 290
Zadaci za vjezbu 292
13.18. Sinusna teorema 293
Zadaci za vjezbu 296
13.19. Kosinusna teorema 296
Zadaei za vjezbu 298
13.20, RjcSavanje pravouglog i kosouglog trougla 299
Zadaci za \jezbu 301

14. .REZULTA TI, UPUTE, RJESENJA 303

Literatura 353
358