SADRAJ

UVOD.........................................................................................................................................2
I. RUSIJA U 18. STOLJEU.....................................................................................................3
1.1 Rusija poslije vladavine Petra I.........................................................................................3
1.2 Vladavina Katarine II (1762 1796)................................................................................4
1.2.1 Ustanak Pugaova......................................................................................................5
1.2.2 Katarinina spoljna politika i odnosi sa Austrijom......................................................5
II. OSMANSKO CARSTVO U 18. STOLJEU.......................................................................7
2.1 Vladavina sultana Ahmeda III (1703 1730)...................................................................7
2.2 Vladavina sultana Mahmuda I (1730 1754)...................................................................9
2.2.1 Banjaluki boj (1737)..............................................................................................10
2.2.2 Beogradski mir (1739).............................................................................................11
2.3 Vladavina sultana Abdul Hamida I (1774 1789)..........................................................11
2.4 Vladavina sultana Selima III (1789 1807)...................................................................12
ZAKLJUAK...........................................................................................................................14
LITERATURA..........................................................................................................................15

1
 UVOD

U ovom referatu biti e obraene time dviju, i pored njihovih razliitih pozicija kako
geografskih, tako i politikih i drutvenih veoma bitnih drava iji je utjecaj na historijskom
planu odigrao veoma znaajnu ulogu. Rije je o Rusiji i Osmanskom carstvu. Ove dvije
drave su u periodu 18. stoljea odigrale veoma vanu ulogu, kako na unutranjem, tako i na
spoljnom planu. Posebno je interesantan njihov granini dodir i nastojanje Ruskog carstva da
se proiri na raun Osmanskog, kao i nastojanje samog Osmanskog carstva da se kroz sve
mogue probleme koje su ga zatekli tokom 18. stoljea izbori za svoj opstanak na Crnom
moru, koje je bilo elja Ruskog carstva, kako bi se konano rijeilo njegovo pitanje izlaska na
otvoreno more.

U prvom dijelu ovog rada obradit emo samo unutranje stanje Ruskog carstva te
njegovo jaanje, kao i njegovu spoljnu politiku prema drugim europskim dravama. U
drugom dijelu rada obradit emo temu Osmanskog carstva, te njegovo slabljenje, koje potie
jo iz 17. stoljea, a koje je svoj vrhunac dostiglo upravo u 18. stoljeu.

2
 I. RUSIJA U 18. STOLJEU

1.1 Rusija poslije vladavine Petra I

U trenutku Petrove smrti ne zna se ko e biti njegov nasljednik. Njegov sin Aleksej
gubi ivot 1719. zbog uea u navodnoj zavjeri protiv oca. Poslije mnogih manevara
politikih frakcija na dvoru (Golicini, Dolgoruki, Menjikov) na prijesto dolazi Petrova
udovica Katarina I (1725 1727). Ugovor o nasljeu predvia da Aleksejev sin Petar postane
car poslije njene smrti i da stvori Vrhovni carski savjet koji e sainjavati vodee linosti i
koji e sainjavati vodee linosti i koji e odluivati o politici zemlje. Tajni savjet preuzima
mnoge funkcije senata i kolegijuma, pa Petrov administrativni sistem prestaje da postoji. 1
1727. na prijesto stupa Petar II a odmah poinje borba izmeu bojara i crkve za povratak na
vlast. Petar II umire 1730. a Tajni savjet bira za caricu vojvotkinju Anu, sinovicu Petra I. Ona
stupa na prijesto uz odreene uslove. Oni se sastoje u tome da stvarna vlast prelazi u ruke
Savjeta, to izaziva mnoge otpore, posebno meu oficirima. Ana odbacuje te uslove i rastura
Tajni savjet.

Anin dolazak na prijesto (1730 1740) nije u osnovi promjenio prirodu

administrativnog i politikog ivota Rusije. Ona je najveim dijelom vladala preko svog
miljenika Ernsta Birona, koga je proizvela u vojvodu od Kurlandije, kao i preko jo
nekolicine svojih baltikih prijatelja. Biron nije bio toliko nesposoban, niti je bio ba tako
svirep tiranin kao to su ga ponekad opisivali. Uloga politike koordinacije pripala je
trolanom ministarskom kabinetu koji je tijesno saraivao sa Bironom. Meutim, kada je
Volinski elio da od njega napravi pravo djelotvorno orue vlasti, odnosno stalno carsko
vijee sa irokom savjetodavnom i izvrnom ulogom, osramoen je i pogubljen (1740). Sa
smru carice Ane i svrgavanjem sa prijestolja djeaka nasljednika Ivana VI (1740 1741) i
ovaj ministarski kabinet siao je sa scene.2

1
Dragoljub R. ivoinovi, Uspon Europe 1450-1789, Novi Sad, 1985., str. 489 490.
2
Dimitrije Obolenski, Robert Oti, Istorija Rusije, Beograd, 2003., str. 167.

3
 Za vladavine Jelisavete (1741 1762) Rusija se suoava sa velikim problemima.
Engleska pokuava da pridobije Rusiju protiv Pruske radi zatite Hanovera, to se odbija, ali
1755. dolazi do potpisivanja saveza izmeu dvije zemlje, koji postaje bezvrijedan
potpisivanjem saveza izmeu Engleske i Pruske, iste godine. Sve to dovodi do potpisivanjem
saveza izmeu Rusije i Francuske u Versaju, 1756. U maju 1757. ruska vojska pod komandom
feldmarala Apraksina upada u Prusku. General Saltikov nanosi poraz pruskim trupama kod
Kunersdorfa 1759. te zauzima Berlin. U decembru 1761. umire Jelisaveta, a vojvoda od
Holtajna postaje nasljednik pod imenom Petar III. Petar III nastoji da doe na elo vojske te
ak i ratuje protiv svojih saveznika, to izaziva otpor oficira, koji ga uz pomo Katarine
ubijaju.

1.2 Vladavina Katarine II (1762 1796)

Na poetku Katarinine3 vladavine njen utjecajni savjetodavac, grof Panin, pokuao je

da carske savjetnike objedini nekom institucijom kako bi sprijeio cariine miljenike da se
mjeaju i, naposljetku, podnio je na uvid projekat za Carsko vijee. Katarina ga je odbila, jer
joj je bila mrska pomisao da se odrekne vlasti, kao i zato to dvorani i visoki inovnici nisu
eljeli da im stalna institucija presjee neposredni pristup vladaru. Lina autokratska vlast
vladara morala je da se sauva da bi se odrala djelotvornost birokratije.4

Katarina 1767. saziva komisiju za kodifikaciju zakona. Cilj je da se pripremi novi

zakon, koji e zamjeniti zakon iz 1649. Komisiju sainjava 560 lanova a Katarina daje
uputstva po kojima treba da se radi. Uputstva naglaavaju potrebu ouvanja apsolutistike
vlasti u Rusiji, jednakost graana pred zakonom, zabranu muenja, otpor pretvaranju ljudi u
robove. Zemljoposjednici trae pravo da trguju, to nailazi na otpor trgovaca, dok slobodni
seljaci tvrde da imaju pravo da trguju i da dre kmetove. Oni nemaju predstavnike. Katarina
ne prihvata mogunost da oslobodi kmetove. Komisija se zavrava 1768. bez ikakvih
rezultata.

3
Semiramida sjevera, kako Volter naziva Katarinu II, je jedan od najznaajnijih vladara Rusije. Katarina
uspjeva da da ruskoj politici pravac i jedinstvo, pokazuje prilagodljivost i koristi saradnike za ostvarenje svojih
politikih ciljeva. Ona pokazuje optimizam i vjeru u sebe, to joj omoguuje da savlada mnoge tekoe i
prijetnje. Vlada zemljom autokratski, a istovremeno vodi uenu prepisku i prima filozofe, prouava Monteskjea i
njegove stavove prilagoava svom shvatanju vlasti. (D. R. ivoinovi, nav. djelo, str. 492.)
4
D. Obolenski, R. Oti, nav. djelo, str. 168.

4
1.2.1 Ustanak Pugaova

Zbog nezadovoljstva stanja u Rusiji 1773. izbija ustanak irokih razmjera u kome
uestvuju razliite drutvene i vjerske grupe. Oni prigovaraju vladi u Petrovgradu to ne
rjeavaju njihova pitanja. Ukidanje autonomije kozaka 1772. godine podstie nezadovoljstvo,
koje koristi Jemeljan Pugaov, kozak i dezerter. U jesen 1773. Pugaov se proglaava za Petra
III i okuplja oko sebe hiljade pristalica. Ustanici opsjedaju Orenburg, ali bez uspjeha;
Pugaov polazi prema Volgi, osvaja Kazan i podstie lokalne kmetove na oruanu pobunu.
Oekuje se napad na Moskvu, ali Pugaov vodi svoju vojsku na Don, gdje ne dobija
oekivanu podrku. Poetkom 1775. carska vojska pod komandom Suvorova pobjeuje
ustanike, hvata Pugaova i osuuje ga na smrt.5

1.2.2 Katarinina spoljna politika i odnosi sa Austrijom

Spoljna politika Katarine temelji se na iskustvu i drskosti. U vrijeme stupanja na

prijesto Rusija nema utvrenu spoljnu politiku. Uprkos velikih ljudskih i materijalnih
gubitaka, Rusija ne stie nikakve dobiti u sedmogodinjem ratu, a savez sa Pruskom izaziva
otpor u vladajuim krugovima. Iako suzdrana Katarina upuuje spoljnu politiku u pravcu
saradnje sa Austrijom.6 Svoju politiku upravlja i prema dvjema susjednim dravama, Poljskoj
i Osmanskom carstvu. Kao neutralna linost Katarina oekuje da bude predsjednik na
konferenciji u Hubersturbu, kojom je okonan sedmogodinji rat, ali ne dobija poziv. 1763.
protjeruje princa Karla saksonskog iz Kurlandije i na njegovo mjesto dovodi Birena. Poslije
smrti Avgusta III dovodi na njegovo mjesto svog ovjeka, Stanislava Ponjatovskog, za kralja
Poljske. Prihvata zahtjev plemstva da na mjesto predsjednika kolegijuma postavi Nikitu
Panina, koji joj predlae savez sjevernih drava , pod vodstvom Rusije, protiv Francuske i
Austrije. Meutim, taj plan izaziva mnogo otpora. Sklapa savez sa Fridrihom II 1764. te se
obavezuju da e zajedno istupati u sluaju napada na njih, da djeluju zajedno u Poljskoj i
vedskoj, te da sprijee svaki pokuaj izmjene poljskog ustava, kao i da obezbjede ista prava
protestanata i pravoslavaca u Poljskoj. Ugovor ostaje na snazi do 1781. iako ga Katarina
smatra neodrivim.

5
D. R. ivoinovi, nav. djelo, str. 493.
6
Isto, str. 494.

5
 Godine 1781. potpisuje savez sa Josipom II. Iste godine priprema i plan za preureenje
Balkanskog poluostrva, poznat kao Grki projekat.7 Austrija trai Vlaku i Moldaviju to
Katarina odbija. Pod izgovorom da eli da obnovi red Katarina 1783. pripaja Krim. Poslije
etiri godine sultan zahtjeva da se Krimu vrati nezavisnost, ali bezuspjeno. vedska
objavljuje rat Rusiji i iskrcava trupe u blizini Petrovgrada, Austrija ulazi u rat, ali se on odvija
bez mnogo ara i brzo se zakljuuje mir u Svitovu 1791. Pruska staje na stranu Osmanskog
carstva te je prisiljava da zakljui mir u Jaiju 1792. Ovim mirom Rusija se odrekla Grkog
projekta.

7
Prema njemu Rusija treba da zauzme crnomorsku obalu, oslobodi Besarabiju, Moldaviju i Vlaku i stvori
kneevinu Dakiju na ijem e elu biti pravoslavni vladar. Poslije protjerivanja Osmanlija iz Europe predvia se
obnova Bizantijskog carstva na elu sa velikim vojvodom Konstantinom. Austrija treba da dobije dio Srbije sa
Beogradom, a Francuska Egipat. (Isto, str. 496.)

6
 II. OSMANSKO CARSTVO U 18. STOLJEU

2.1 Vladavina sultana Ahmeda III (1703 1730)

Sultan Ahmed III bio je obrazovan ovjek, koji je svakako elio da vlada u miru, da bi
zadovoljio svoju strast prema enama, pticama i cvijeu, posebno lalama koje je toliko volio
da je njegova vladavina nazvana epoha lala. Iako u toku prve dvije godine veliki veziri koje
je imenovao nisu dugo ostajali na funkciji, nakon toga su zavladali stabilnost i pogotovo
kontinuitet: naime, Baltadija Mehmed paa bio je veliki vezir godinu dana i etiri mjeseca,
orlulu Ali paa etiri godine i mjesec dana, Silahdar Damad Ibrahim paa tri godine i tri
mjeseca, Hadi Halil paa godinu dana, a Novoeherli Damad Ibrahim paa dvanaest godina i
etiri mjeseca (1718 1730). Zanimljivo je da je i tokom period od 1718 1730. na funkciji
ejhul islama ostao isti ovjek. Ista stvar moe se primjetiti i na funkciji velikog admirala,
upravnika financija i efa sekretarijata vlade. Ovaj kontinuitet i stabilnost vlade odgovarali su
periodu poslije rata protiv Mletake republike i Austrije i potpisivanja mira u Poarevcu
1718.8

Poraz vedske mjenja odnos snaga u istonoj Europi, gdje Rusija postaje najsnanija
drava. Osmansko carstvo osjea prijetnje ratai daje utoite Karlu XII 9. vedski kralj odbija
da napusti Osmansko carstvo i pravi intrige protiv velikog vezira orlulu Ali pae, koga
smatra najveim protivnikom njegove politike obrauna sa Rusijom. Uz pomo Devleta
Giraja Karlo uspjeva da stvori raspoloenje za novi rat protiv Rusije. Poloaj velikog vezira
slabi, njegova politika se opisuje kao proruska i u julu 1710. gubi svoj poloaj. Njega
nasljeuje Baltadi Mehmed paa, koji uspjeva da ubjedi sultana da objavi rat Rusiji 1710.
Petar pokuava da privoli Portu da odustane od rata, ali bez uspjeha. U namjeri da privue
balkanske hriane na stranu Rusije, Petar istie da je cilj rata njihovo osloboenje od jarma
nevjernika. Petar obezbjeuje podrku kneeva Vlake i Moldavije i vladike Crne Gore. Do
sudara dvije armije dolazi na Prutu, gdje rusku vojsku opkoljavaju mnogo nadmonije
osmanske snage.

8
Rober Mantran, Istorija Osmanskog carstva, Beograd, 2002., str. 328.
9
Veliki vezir trai od Petra I da izmjeni ugovor iz 1700., to ovaj prihvata i unitava neke manje tvrave na
donjem Dnjepru, za uzvrat, Porta se obavezuje da uskrati Karlu XII gostoprimstvo to je mogue ranije. (D. R.
ivoinovi, nav. djelo, str. 497.)

7
 Petar trai mir to Baltadi paa prihvata. Petar se odrie Azova, pristaje da uniti
Taganrog, Kameni Zlaton i tvrave na Dnjepru, obeava da se Rusija nee uplitati u Poljskoj i
da ce osloboditi osmanske zarobljenike. Baltadi paa daje Rusima hranu i obeava da e
protjerati Karla XII. Ahmed ne odobrava dranje velikog vezira i stavlja ga u zatvor, iako u
Carigradu preovladava uvjerenje da je pobjeda na Prutu osveta za porat u predhodnom ratu.
Poetkom 1713. sultan protjeruje Karla XII iz Rusije, a u junu potpisuje ugovor o miru sa
Rusijom u Jedrenu. Granica Rusije pomjera se na sjever do Orela, a Petar mora da povue
trupe iz Poljske.

Pobornici rata ipak nisu odustajali. Na elu sa velikim vezirom Silahdar Ali paom
ovoga puta su se ustremili na Mletaku republiku, kako bi povratili teritorije koje je ona
osvojila u Egejskom moru. Tokom ljeta 1715. ponovo su osvojili Moreju, a tvrava Suda na
Kritu pala je u ruke Osmanlija. Zatim su se okrenuli protiv Austrije; austrijska reakcija je bila
veoma estoka: zauzet je Temivar, oktobra 1716., a zatim i Beograd, avgusta 1717., dok su
Mleani uzaludno pokuavali da ponovo zauzmu Moreju. Novi veliki vezir Neveherli Damad
Ibrahim paa, svjestan osmanske mogunosti potpisao je mir u Poarevcu, 21. jula 1718.
Austrija je dobila temivarski Banat, zapadnu Vlaku i sjeverni dio Srbije sa Beogradom.
Mletaka republika nije dobila nita i od tada je prestala igrati vanu ulogu.10

Dok je mir vladao zapadnim granicama Carstva, dotle se veliki vezir trudio da popravi
diplomatske odnose sa europskim silama odravajui redovne odnose sa njihovim
ambasadama u Istambulu i slao osmanske izaslanike u glavne gradove prijestoljnice: Be,
Pariz, Moskvu, Varavu. Osmanski izaslanik u Parizu, Mahmud efendija bio je oduevljen
zapadnjakim nainom ivota. On je u Istambul doveo strane umjetnike i organizovao brojne
zabave. Tako je u Istambulu otvorena tamparija 1727. na inicijativu Said Mehmed efendije.
Meutim, ona je 1745. na inicijativu uleme zatvorena, a do tada je odtampala dvadeset
knjiga. Trokovi izazvani raskoi vladavine Ahmeda III bili su u cijelini limitirani i
obezbjeeni strogom kontrolom poreza, taksi i raznih dravnih prihoda. Pobuni janjiara na
elu sa Patrona Halilom 1730. radi neuspjenog iranskog pohoda, doveli su do svrrgavanja
velikog vezira, a i sultan je ubrzo abdicirao u korist sultana Mahmuda I.

10
Rober Mantran, nav. djelo, str. 321 322.

8
2.2 Vladavina sultana Mahmuda I (1730 1754)

Za vladavine Mahmuda I francuski avanturista grof Boneval dolazi u Istambul i radi

na reformi osmanske vojske.11 Ukupni ishod njegovih napora ostaje zanemarljiv zbog
neznanja, predrasuda, ambicije. Administrativno jedinstvo velikog carstva je slabo; uspon
pojedinih vojnih komandanata, od kojih mnogi prenose vlast na svoje potomke, potvruje
utisak o slabosti sultana i centralne vlasti. Ekonomski razvitak Carstva sprjeavaju ili
onemoguavaju rava administracija, vjerski fanatizam i este epidemije zaraznih bolesti.
Razlika izmeu Osmanskog carstva i raje u hrianskim krajevima sve vie slabe temelje
Carstva. Savremeni posmatrai uoavaju da Porta nije u stanju da promjeni strukturu odnosa i
vlasti i da stoga ne predstavlja veu opasnost po susjede.12

2.2.1 Banjaluki boj (1737)

im je izbio osmansko ruski rat, Austrija se nala u tekom poloaju. Zbog nedavno
izgubljenog rata sa zapadnim dravama bila je jako iscrpljena, pa je nastojala da izbjegne
svoju obavezu prema Rusiji iz 1726., po kojoj je bila duna da je jednim jakim korpusom
vojske pomae u ratu protiv Osmanskog carstva. Ali, uskoro je na bekom dvoru nadvladala
ratoborna struja, i Austrija se poe pripremati za rat. Prije stupanja u rat utvrdile su dvije
saveznike sile 6. avgusta 1736. operacioni plan, iz kojeg se vidi, otprilike, koje je dijelove
Carstva Austrija namjeravala zauzet. Ona se bila obavezala, da e osvojiti Bosnu, Albaniju do
ua Drima, Vlaku do Braile i Moldavsku do rijeke Pruta.13

11
Ovaj je nakon slube u vojsci Luja XIV a zatim princa Eugena Savojskog, doao u Istambul, primio islam i
posredstvom velikog vezira Topal Osman pae bio predstavljen sultanu koji ga je zaduio da izvri reforme
korpusa kumbaradija. Ova je injenica bila znaajna zato to je po prvi put pozvan strani strunjak. On je htio
da unese reformu u itavu osmansku vojsku, ali ga je protivljenje janjiara primoralo da se zadri na
minobacaima i usavravanju tehnike tobdija. Osnovao je 1734. kolu za ininjere namjenjenu obrazovanju
modernih artiljerijskih strunjaka. (Isto, 334 335.)
12
D. R. ivoinovi, nav. djelo, str. 500
13
Grupa autora, Historija naroda Jugoslavije, knjiga II, Zagreb, 1959., str. 835 836.

9
 Meu bosanskim braniocima u poetku izbijanja ratnih sukoba zavladala je
nesigurnost, ali i neka neprirodna urba. Na ultimativni zahtjev Bonjaka, prije svega
kapetana i ajana, tadanji vezir Ali paa Hekimoglu natjeran je da bez konsultovanja sa
sultanom i Portom naredi optu mobilizaciju i na vrijeme izvri potrebne vojne pripreme.
Izvravajui dobivena nareenja, uskoro su se na Travnikom polju poele okupljati ete iz
svih kadiluka. U to vrijeme Ali paa se nalazi na Podranici, polju udaljenom est sati hoda od
Jajca. Tu su mu stizale vijesti o borbi kod Buima i Cetingrada. Iako su apeli branilaca za
vojnu pomo stizali sa svih strana, Ali paa je po savjetu ajana i vojnih zapovjednika drao na
okupu glavninu mobilisane vojske, ne dozvoljavajui njeno usitnjavanje. Sa prikupljenim
etama valija je 3. augusta iz Podranice kroz umovite predjele i sporednim putem krenuo u
pravcu Banja Luke. U meuvremenu su mu se pridruile i vee vojne snage koje je pridobio
bivi zvorniki kapetan Mehmed beg Fidahi. Cjeloukupne bosanske snage brojale su oko 10
000 ljudi i bez veih potekoa spustile su se na Banjaluko polje.14

Hilburghausen, zapovjednik austrijanaca, kada je vidio iz kojeg pravca su doli

Bosanci, naredi feldmaralima Sukovu i Romeru da se sedam bataljona i dvije regimente
prebace i ojaaju desno krilo koje se nalazilo na desnoj obali rijeke Vrbas, a da se artiljerija
prebaci na lijevu obalu rijeke. I na bosanskoj strani je izvren raspored. Na desnom krilu je
bio Mehmed beg Fidahi, a na lijevom bosanski alajbezi sa zaimima i timarlijama. Centrom je
komandovao vezir Ali paa sa janjiarima i jednim brojem odreda koji su mobilisani u 32
kadiluka Bosanskog ejaleta. Do velikog boja dolo je 4. avgusta 1737. Bosanci su u pet
navrata vrili frontalni napad na protivnika to ih je izazvala u panian bijeg. Hildburghausen
se sa tabom u toku noi povukao sa bojnog polja. Sljedeeg dana vojska pod komandom Ali
pae nastavila je sa napadima, a borbe su sa manjim intenzitetom trajale sve do 13. avgusta. U
borbi je poginulo oko 600 Bosanaca no pobjeda je bila sjajna i za nju se ulo uskoro na cijeloj
teritoriji Osmanskog carstva.

14
Grupa autora, Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog rata, Sarajevo, 1998.,
str. 163.

10
2.2.2 Beogradski mir (1739)

Nakon ove velianstvene pobjede nad Austrijancima, osmanska vojska je poela

nanositi austrijancima poraze na svim dijelovima ratita. Osmanlije su uspjeno napadale iz
dva pravca. Oni iz Bosne su prodrli u zapadnu Srbiju i kod Valjeva su potukli austrijske trupe.
Istovremeno se vre napadi i u pravcu Nia, koji im se predaje bez borbe. Osmanlije su vrlo
brzo vratile sve ono to su bile izgubile.

U toku 1738. ve su se vodili poluslubeni razgovori o sklapanju mira posredstvom

Francuske. Do konkretnih zakljuaka nije dolo, jer su obje zaraene strane postavljale
neprihvatljive zahtjeve. Osmanlije su traile ne samo cijelu Bosnu, nego i Srbiju, a Austrijanci
su nastojali zadrati Beograd. Razvitak dogaaja u 1739. prisilio je Austrijance, da popuste.
Nedaleko od Beograda, kod Grocke, dolo je iznenada do odlune bitke izmeu njih i
Osmanlija, u kojoj su bili potpuno potueni. Odmah zatim poeli su mirovni pregovori. Mir je
sklopljen u Beogradu, 1.9.1739. i po njemu Austrijanci su izgubili sve, to su Poarevakim
mirom bili stekli u Srbiji, Vlakoj i Bosni, osim grada Furjana na hrvatskoj granici. Beograd
su potpuno evakuirali tek 7.7.1740. Povlaenjem Austrije propali su veliki planovi bekog
dvora, da se austrijska vlast proiri na itav Balkanski poluotok.15

2.3 Vladavina sultana Abdul Hamida I (1774 1789)

Nakon sultana Mahmuda I, na prijesto dolazi Osman III koji vlada svega tri godine a
ija vladavina ostaje gotovo potpunosti nezapaena. Nasljeuje ga Mustafa III koji e vladati
od 1757. do 1774. i ija e vladavina osim katastrofalnog rata protiv Rusije protei u
posljenjim vapajima za spas Carstva, putem pokuaja obnove. Osmanski vladari trudili su se
sprovesti reforme u administraciji, socijalnom, politikom i kulturnom domenu. Tako je bilo i
za vrijeme njegovih nasljednika Abdul Hamida I i Selima III koji e se u potpunosti okrenuti
zapadu.

15
Grupa autora, Historija naroda Jugoslavije, str. 839.

11
 Iako je Abdul Hamid I drao u rukama centralnu vlast i iako je za vrijeme itave
njegove vladavine vladao mir u prijestoljnici, u provincijama, kako europskim tako i azijskim
i afrikim, njegov autoritet je jedva bio priznat jer su se neki velikai domogli veoma vanih
poloaja na lokalnom nivou, iskoristivi tekoe sa kojima se vlast susretala na spoljnom
planu.16

Abdul Hamid I se posvetio u potpunosti obnavljanju artiljerije i mornarice. Artiljerija

je povjerena baronu De Totu, ugarskom plemiu koji je preao u francusku slubu. On je uz
pomo kotlananina Kembela i Francuza Obera, organizovao novi artiljerijski korpus sa
brzom paljbom. Osnovao je novu livnicu topova u Haskoju i oivio nekadanju ininjersku
kolu koju je osnovao Boneval. Reformu mornarice je izvrio Gazi Hasan paa koji je
preivio bitku kod esme i bio unaprjeen u in admirala. On je zapoeo gradnju modernih
brodova u mnogim brodogradilitima Carstva. Zbog toga je pozvao strane strunjake koje su
predvodili francuski ininjeri, Lepoa i Dire. Reforma je zahvatila i redove janjiara. Iako nisu
uinjene korjenite promjene popravljena je disciplina i poslunost. Meutim Gazi Hasan paa
je teio politikim ambicijama, te je elio postati veliki vezir. Otpoeo je kampanju protiv
velikog vezira Halila Hamida, koja se zavrila tako to je sultan svrgnut u korist svoga neaka
Selima III.

2.4 Vladavina sultana Selima III (1789 1807)

Selim III nije bio zainteresovan samo za reforme u osmanskoj vojsci, ve je elio i da
se upozna sa drugim svjetskim ureenjima, posebno francuskim, zbog znaaja koji su
francuski strunjaci imali u Istambulu. ak je odravao i prepisku sa kraljem Lujem XVI i bio
prvi osmanski vladar koji je poslao stalne ambasadore u velike europske prijestoljnice.17

Selim III je imao pred oima izgradnju oruanih snaga prema europskom uzoru, po
europskim organizacijskim naelima, s europskim naoruanjem, izobrazbom, disciplinom i
16
Rober Mantran, nav. djelo, str. 510
17
Isto, str. 515.

12
uniformama. Svoj je plan proveo u djelo 1793. carskom naredbom nazvanom nizami dedid
(novo ureenje). Radi stvaranja tog projekta doveo je u zemlju brojne vojne instruktore, pa su
uskoro stvoreni novi odredi.18

Odnosi sa Francuskom bili su dobri i pored njene okupacije dalmatinskih obala

Jadranskog mora. Meutim, Napoleonov pohod na Egipat, 1798 1801., poremetio je dobre
odnose sa Francuskom te primorao sultana Selima III da sklopi savez sa Britancima i Rusima,
kao i da objavi rat Francuskoj, septembra 1798. Posljedice ovog rata bile su katastrofalne po
francusku trgovinu na istoku. Osmanlije su ponovo vratile ostrva u Jonskom moru. Francuska
i osmanska vojska sukobile su se u Palestini, ali je Napoleon morao da prekine opsadu Akre
1799. Druga osmanska vojska doivjela je poraz kod Abukira, ali je Kleber, koji je naslijedio
Napoleona ubijen juna 1800., a njegov nasljednik general Menu se povukao iz Egipta 1801.
Mirom iz naredne godine Francuska je vratila sve ono to je trebala da ustupi ali je dobila
pravo na plovidbu Crnim morem. Kada su Francuzi napusti Egipat, Britanci su pokuali vojno
da okupiraju zemlju, ali ih je namjesnik Muhamed Ali prislio da se povuku.

1805. Selim III je odluio da postavi jedan korpus nove vojske u Jedrenju, meutim
dolo je do protivljenja velmoa na Balkanu, koji su smatrali da je on namjenjen za borbu
protiv njih a ne za borbu protiv vanjskim neprijatelja. Zbog toga to je dola u pitanju njegova
vlast on je popustio i odustao od svoga plana. Britanci su 1807. ponovo nastojali da zauzmu
Egipat, te su uputili svoje trupe kako bi podrali bunu Mameluka, meutim Muhamed Ali je
porazio Mameluke pa su se Britanci morali povu. Maja 1807. Selim III se iznenada morao
suoiti sa pobunom janjiara koji su se digli protiv novih oficira. Sultan je nastojao da
pregovara sa pobunjenicima, koji su to odbili i krenuli prema palai te su zahtjevali
povlaenje sultana. On se povukao 29. maja 1807. godine.

ZAKLJUAK

18
Josef Matuz, Osmansko carstvo, Zagreb, 1992., str. 130 131.

13
 Kao to vidimo iz ovog referata, Rusija nakon burnog 17. stoljea obiljeenog stalnim,
kako uspjenim tako i neuspjenim ratovima sa svojim susjedima, u novo 18. stoljee ulazi sa
jednim od najmonijih vladara koji se pojavio na historijskoj pozornici, Petrom Velikim, koji
je Rusiju uzdigao u red velikih sila. Njegovo djelo je nastavila carica Katarina II, koja je
konano izborila ruski izlazak na Crno more, kao i to da Rusija postane odluni faktor u
europskim pitanjima. Za razliku od Rusije, Osmansko carstvo, nekada mona i bez sumnje
jedna od najjaih europskih drava, tokom 18. stoljea doivljava potpunu katastrofu, koja se
jo osjeala i u 17. stoljeu, ali zahvaljujui odreenim linostima ta propast nije bila ba
toliko vidljiva kao u 18. stoljeu. Mada, tokom 18. stoljea, pojedini vladari poput Mahmuda
I, Abdul Hamida I, te Selima III su se na sve mogue naine trudili da spase carstvo od
propasti. Posljenji spas su vidili u okretanju prema zapadu, meutim mjesni gospodari su
tokom ovog stoljea toliko ojaali, da ak ni nekada mona institucija sultana nije im mogla
nita.

14
 LITERATURA

Grupa autora, Historija naroda Jugoslavije, knjiga II, Zagreb, 1959.

Grupa autora, Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog
rata, Sarajevo, 1998.
Matuz Josef, Osmansko carstvo, Zagreb, 1992.
Mantran Rober, Istorija Osmanskog carstva, Beograd, 2002.
Obolenski Dimitrije, Oti Robert, Istorija Rusije, Beograd, 2003.
ivoinovi Dragoljub R., Uspon Europe 1450 1789., Novi Sad, 1985.

15