BLM

STELER
2
fifiU
UB A T 2 00 5 S A Y I S I N I N C R E T S Z E K D R
HAZIRLAYANLAR : Raflfliit Grdilek - Duran Akca - Fulya Koak - Ayflfleegl Doan Bircan
BTD Araflflttrma ve Tasarm Gruplar
 Biyoloji
Okurlarmzdan gelen isteklere yant olmak zere bilim siteleri tantmmz
srdryoruz. Bu saymz, gelecek yllarda byk atlmlara gebe olan biyoloji, genetik
ve ekolojiyle ilgili sitelere ayrdk. BTD
t sanlan baln bir akrabas duru-
yordu. O gnden bu yana Hint Ok-
yanusunun gneybatsnda baflka co-
elecanthlar da ele geirildi. 1998 y-
lnda da arafltrmaclar baln bir
baflka trne de Endonezya akla-

Balklarn Dinozoru
Gney Afrikal bir balk 1938 yln-
da 1.5 metre uzunluunda mavi ve
mor renkte, kasl yzgeleri olan bir
balk yakalad ve tabii hemen avyla
birlikte bir fotorafnn yolunu tut-
tu. Resmi gren bir mze mdr
hayretten donakald. Karflsnda co-
elecanth diye adlandrlan, tm kara
omurgalarnn ortak atas olarak bili-
nip 65 milyon yl nce ortadan kalk-
rnda rastladlar. Site, bu antik balk-
larn biyolojileri, tarihleri ve bunlar
koruma abalaryla ilgili bilgiler ieri-
yor. Bilgiler, merakllar iin kapsaml
bir bibliyografya, orijinal izimler ve
fotoraflarla desteklenmifl. Ayrca
sayfay hazrlayan Jerome Hamlinin
bir mini denizaltyla baln derin
sulardaki yuvasna yapt dalfln y-
ksn kendi azndan dinleyebilir,
bu ilgin canlnn bilim dnyasnda
yol at kavga ve skandallar -
renebilirsiniz.
www.dinofish.com
Gney Balklar
Avustralya Mzesi Balk Blmnde
ktay evreleyen sularda yaflayan 4100
tr balktan 2000ine ait 1 milyon kadar
rnek bulunuyor. Uzmanlarn gereksinme-
lerini karfllamann dflnda site, renciler
ve amatr ziyaretiler iin de 300 kadar
resim ve tantm sayfalar sunuyor. steyen
iin de, koleksiyonu daha genifl bir pen-
cereden grebilmek iin sanal mze turu.
www.austmus.gov.au/fishes

Akdenizin evresi, binyllar bo-

yunca baflka yerlerden gelen
kavimlerin istilasna tank ol-
mufl. Anlafllan, ii de farkl
deil... Akdenizin Bilimsel
Arafltrlmas iin Uluslarara-
s Komisyon (CIESM) tara-
fndan hazrlanan bu sitede Deniz Memelileri
Cebelitark Boaz ya da S-
Akdenizde veyfl Kanalndan Akdenize s- Site cetacean diye bilinen denizmemelileri ta-
zan ya da insanlar tarafndan ta- kmna ait 81 balina ve yunus trnn tm
Yabanclar flnan (r: gemilerin sintine sulary- hakknda bilgiler ieriyor. Politik basklar ne-
la) canllar konusunda her trl bilgiye deniyle balina avclnn nne geilememesi
eriflebiliyorsunuz. Sitede istilac kabuklular, eklembacakllar ve ba- sonucu, yaflayan en byk memeli olan mavi
lklar (kpekbalklar dahil) hakknda flimdilik 250 dosyada istilac- balinalarn says, yz yl iinde yarya inerek
nn ortaya kfl tarihi, ekolojisi, davranfl, dalm girifl yolu, yalnzca 3000e dflmfl. Baz trler ise yok
ekonomik nemi ve gelmifl olduu yer hakknda ayrntl bilgiler var. olmaya daha yakn.
www.ciesm.org/atlas
www.cetacea.org

Denizin Diflleri yant var. Merakls, bu ilgin hayvanlarn

"Bir gn karfllaflrsanz yarar olur" demek biraz sama
kaacak, ama bu sitede kpek balklarn yakndan tanmak
olanana kavufluyorsunuz. Aslnda biraz korku da
vazgeemediimiz bir gereksinim. Florida niversitesi Doa
Tarihi Mzesince hazrlanan sitede her trl gereksinime
snflandrlmasn, huylarn sularn, yeme alflkanlklarn,
yaflam alanlarn renebilir, isteyen 100den fazla fotoraf
ve izimi izleyebilir, ya da 2700 kpek bal saldrsnn
anlatmn ieren arflivi karfltrabilir.
http://www.flmnh.ufl.edu/fish/Sharks/sharks.htm

BLM ve TEKNK 2 fiubat 2005


Salmz
Borlu Olduumuz
Yenge
fiimdiye kadar pek bilmesek de
borlu olduumuz canl,
Amerikan atnal yengeci diye
bilinen Limulus polyphemus.
Anlafllan hayvan kaln zrhyla
avc dflmanlarna karfl
nlemini alrken, daha sinsi
dflmanlar da gzard etmemifl.
Sudaki
Kardeflimiz
Memeli hayvanlarn
embriyolarn, ilk
geliflim evrelerinde
birbirinden
ayrmak neredeyse
olanaksz. Haftalar
getike farkllaflmay izlemek
heyecan verici. Hele sz konusu
memeli, bir deniz memelisi olursa.
Biyoloji
flte saatler boyu iinde
gezinmekten bkmayacanz bir
dnya. ABDnin Ulusal Okyanus ve
Atmosfer Dairesi (NOAA) tarafndan
oluflturulmufl
zengin sitede, okyanusbilimin temel
konularyla ilgili aklamalarn
yansra neredeyse snrsz bir
fotoraf, video ve animasyon arflivi
bulunuyor. Sitede okyanus
diplerindeki scak su kaynaklar
evresinde yaflayan canllar
izleyebiliyor, ok sayda deniz
canls trn fotoraflar zerine
tklayarak bytebiliyorsunuz.
Ayrca isterseniz denizalt
Okyanus dnyasnn keflfiyle ilgili grnt ya
da videolar izleyebiliyorsunuz.
Tabannda Derinlik sarhoflluuna dikkat!..
Yaflam oceanexplorer.noaa.gov
Yenge, her milimetre
Diatomlar
kbnde milyarlarca fileni
bakterinin kaynaflt Silisyum dioksitten
bulank s kylarda yaptklar zarif, ssl
yafladndan ve baflklk kabuklaryla
sistemi de denizlerin bu
bulunmadndan, herhangi mikroskobik canllar,
bir mikrobu belirlediinde ustalkta dnyann en hnerli
kann phtlafltrarak yaray mcevhercilerine meydan okuyorlar.
tkayan bir kimyasala sahip. Diatomlar, yaflamlarn kendi rdkleri bu
Bu kimyasaln, fliflelenen ssl ev, ya da hapishanede geiriyorlar.
ilalarn steril olup olmadn California Bilimler Akademisince hazrlanan
kontrol iin ila sanayiinde siteyi ziyaret eden merakllar, 59.000 rnei
yaygn olarak kullanldn da, kapsayan 70 diatom trnn aklamal
birbirine ok benzer grntlerini izleyebilir, diatom biyolojisi
bu iki sitede renmifl olalm. konusunda hazrlanmfl bir kitap ya da
www.ocean.udel.edu/horseshoecrab bu canllarla ilgili son haberleri ve bulgular
www.horseshoecrab.org okuyabilirler.
www.calacademy.org/research/diatoms
Bu sitede de Carnegie evreleri denen geldiini, kuyruun, sinir sisteminin
geliflim aflamalarnda bir yunusun oluflumunu izleyebilirsiniz.
ellerinin nasl yzge haline www.neoucom.edu/DLDD
fiubat 2005 3 BLM ve TEKNK
 Biyoloji
Kafa Derisinin zerine tklayp tutarak

Altndakiler
360 derece Sanzn Kozmetik firma-
dndrebiliyor, s LOrealin
Adresi tkladnzda ayrca hayvann Sayfas sponsorluunu
karflnza gelen giydirilmifl yapt bu sayfa-
glmsemenin grntsn da berberinizin
ryalarnza inceleyebiliyor, bile sahip olmad bilgilere ulaflabilir-
girmesini kafatasnn siniz. San uzamas, yaps, rengi ve
istemeyebilirsiniz. Ancak, yapsndan hayvann etnik farklar gibi sayfalarn yan sra,
kafataslarnn deiflik davranfl ve evrimi salarn syledikleri: rnek: Napol-
hayvanlar hakknda konusunda bilgi yonun arsenikle zehirlenmifl olduu,
sylediklerini karmak edinebiliyorsunuz. Beethovenin sanld gibi frengi ne-
isteyeceinizi sanmyoruz. deniyle lmemifl olduu.
eflitli hayvanlara ait kafataslarn, www.calacademy.org/exhibits/skulls www.hair-science.com

Yolun Baflnda nsan Olurken

Avustralyadaki New South Wales
niversitesinden Mark Hill
tarafndan hazrlanan sitede
renciler ve anne adaylar ana
rahmindeki bebein geliflimini
videolar, fotoraflar ve hareketli
51. gn
grntlerle izleyebiliyorlar.
Sitedeki blmlerden biri,
bebein ilk iki aylk gelifliminin
Carnegie evreleri denen
aflamalarn gsteriyor. rnein, 8 srtndaki bir yarn nasl
aylk bir insan embriyosunda gz katlanarak omurilik haline geldiini
kapaklar, kulaklar ve el ve ayak grebiliyorsunuz. Sitede anormal
parmaklar oluflmufl durumda. Baflka geliflim konusunda da bilgilere
blmlerde, eflitli uzuvlarn, ulafllabiliyor.
rnein kafann geliflimi zerinde anatomy.med.unsw.edu.au/cbl/embryo/
odaklanlyor. Ya da embriyonun embryo.htm

Yaklaflk 56 gnlk
insan embriyonu

Bu sitede, yaflam serveninin

bafllangcndaki ksa bir sreye,
hamileliin 22. gnnden,
embriyonun cenin haline geldii
56. gne kadar olan dneme bir
yolculuk yapyorsunuz. Sitede
manyetik rezonans (MR)
grntleriyle embriyonun
Yaflamn Bafllangcndan Canl Yayn
herhangi bir gndeki kesitlerini Mankenimiz, yaflama fare olarak sonradan el ya da ayaklar halini
eflitli alardan grebiliyor, adm atacak bir embriyo. En alacak kk kntlar, beyin haline
yaflamn geliflmesini boyutlu azndan bafllang evrelerinde, insan gelecek kk bir fliflkinlik vb.
animasyonlarla izleyebiliyorsunuz. embriyosuyla arasndaki tek fark, Sitedeki aklamal grnt ve
Link araclyla benzer baflka geliflimini daha hzl srdrmesi. animasyonlarla, gzlerin, kulaklarn,
sitelere ulaflabiliyor, isterseniz yle ki, 5 haftalk bir insan kalbin ve teki gvde yaplarnn
oyun kflesini ziyaret embriyosu ile 11 gnlk fare ortaya kp gelifltiini
edebiliyorsunuz. embriyosu neredeyse birbirinin ayn. izleyebiliyorsunuz.
embryo.soad.umich.edu Geliflmeye bafllamfl omurga, www.med.unc.edu/embryo_images

BLM ve TEKNK 4 fiubat 2005

 Biyoloji
Nasl Gryoruz?
Siz bu satrlar okurken, n-
nzdeki sayfadan yansyan fo-
tonlar gzlerinizin arkasndaki fla duyarl retina
tabakasn bombardman ediyor. Retina zerinde bir
a oluflturan ubuk ve koni biimli hcreler, bu fo-
ton yamurunu yakalayp elektrik sinyallerine evi-
riyor ve beyin de bu sinyalleri yorumlayp bir g-
rnt oluflturuyor. Grme mekanizmasnn en basit
anlatm bu. Gz ak Damarl tabaka

Zihninizde Retina

daha ayrntl Saydam tabaka

bir grnt
Iflk

Gzbebei

oluflturmak
istiyorsanz, Mercek
Otik sinir
memeli reti- ris

Silier cisim
nasnn ana-
tomisi ve ifllevi konusunda Utah niversitesince ha-
zrlanan bu online eitim metnini karfltrmanz ge- Sebil Biyoloji
rekiyor. Gz anatomisiyle bafllayan dersler, koni ve Eh, bu sayda da ksmet biyologlarn. flte size istediiniz kadar
ubuklarn biyokimyasna, retinadaki hcreler indirip serbeste kullanabileceiniz 1500den fazla fotoraf.
arasndaki kimyasal iletiflime ve beyindeki grme ou da yksek znrlkte. Fazla sze gerek yok. Kolay
korteksinin nasl alfltna kadar derinlefliyor. gelsin...
www.webvision.med.utah.edu bio.ltsn.ac.uk/imagebank

Kelin Merhemi
Olsa...

Ne yazk ki, yok. Bu nedenle

gereksinim ortaya kmadan
ziyaret edilmesi gereken bir site.
Kozmetik firmas LOreal
tarafndan hazrlanmfl bu renkli
ve zengin ierikli site, salarnz
konusunda bilmek istediiniz her tklayarak ayrntlarna
Daha Hareketli fleyi size salyor. stelik, titizlikle
hazrlanmfl, zerindeki blmleri
ulaflabildiiniz izimlerle.
http://www.hair-science.com/-en/-ww/
Biyoloji Dersi
Biyoloji, amzda itibar ykselen
bir bilim dal. Ancak teki disiplin- Yine Biyoloji
lerle iie geen alt dallar, hergn
Bu site de biyoloji ani-
yeni bulufllarla geniflleyen bilgi biri-
masyonlar sunuyor; ama
kimiyle renmesi giderek karma-
konu yalnzca insan be-
flklaflan, gleflen bir bilim. Arizo-
deni deil. Animasyonla-
na niversitesi (Tucson) arafltrma-
rn says da bir hayli m-
clarnca hazrlanan bu site de ier-
tevazi. Ama, kk hcrele-
dii grntler, izimler, szlkler
rin oluflumundan, sivrisi-
ve kk testlerle biyoloji renimi-
nek ve stma paraziteleri-
ne biraz renk getirmeyi hedefliyor.
nin iliflkisine kadar bir-
Sitenin en gzel kflelerinden biri
ok konu, yaln ve anlafl-
de eflitli organizmalar, hayvan ve
lr bir grsellikle izleyici-
bitki hcrelerini interaktif java
ye kavrattrlyor.
aralaryla tantan bir link.
www.sumanasinc.com/scienceinfocus/scienceinfocus.html
www.biology.arizona.edu

fiubat 2005 5 BLM ve TEKNK

 Biyoloji
Resimli Hcre ekirdei
Biyoloji
Herhangi bir canl, bir
biyoloji kitabnda
istendii kadar ayrntl
tantlsn, detaylarn,
paralarn nasl bir
btn oluflturduunu, nasl ifllev
grdn zihinde canlandrmak kolay Yeni kurulan bu sitede hcre ekirdeini
deil. Oysa bir grnt, dendii gibi ifl baflnda gsteren video ve animasyonlar,
bin szce bedel. Bu inanla hareket hcre ekirdei grntleri, arafltrma kay-
eden arafltrmaclar, iflte sizin iin byle naklarna linkler, profesyoneller iin ifl ola-
bir site hazrlamfllar. stelik naklar ve klasik "Molecular Biology of the
Cell" (Hcrenin Molekler Biyolojisi) adl ki-
grntnn en ok gerektii, kk
tap elektronik ortamda ziyaretinizi bekliyor.
canllar hakknda. Oku, grntnn stne Sitenin Hazrlaycs Michael Hendzel ayrca
getirdiinizde eksik kalan, ekrana kan ksa ve kolay anlafllr metinler hcre ekirdei hakknda niversite dzeyin-
tamamlyor. de bilgi salayacak bir ders dizisini de siteye
www.ebiomedia.com eklemeyi planlyor.
www.cellnucleus.com

Sanal Beyin
Tezgah
Neden bir farenin be-
yin loblar dz de,
bir filin ki kvrml?
Uzmanlara gre, kv-
rmlar, marifetli hor-
tumundan gelen du-
yusal verileri iflleyen Hareketli Hcre
fazladan nronlara Bir dzineden fazla ayrntl ani-
ev sahiplii yapyor masyon ieren site niversite dze-
olabilir. Siteyi hazr- yinde biyoloji rencilerinin hcre
layan Wisconsin niversitesinden Wally Welker ile Michigan Eyalet niver- biyolojisi ve molekler biyolojideki
sitesiyle Ulusal Salk ve Tp Mzesinden uzmanlar. Sitede insandan may- temel sreleri daha iyi kavramalar
muna, yunuslardan yarasalara 100 kadar eflitli kara, deniz ve hava memeli- iin nemli bir yardmc. Renkli gra-
sinin btn beyin grntlerini izleyebilirsiniz. Ayrca 15 trn renkli beyin fikler, rnein protein sentezi, ma-
haritalar da bu sitede. Grntlerin dflnda bir beyin blgeleri szl de yoz blnme, Krebs dngs, foto-
bulunuyor. Hedef izleyici olarak zoolog, psikolog ve nroanatomistler dfl- sentez ve baflka temel srelerin
nlmfl olsa da, site retmen ve renciler iin de olduka popler. kolayca kavranmasn salyor.
brainmuseum.org www.johnkyrk.com

Biyoloji Sinemas spermin yumurta hcresine girme abala-

rn gzlyor, ya da hastalk yapc pato-
Hem de iki film birden. Daha dorusu iki
jenlerin bedenimizdeki baflklk hcrele-
seans demek lazm. nk her iki site de
rini nasl harekete geirdiini animasyon-
ksa filmler ya da animasyonlar koleksiyo-
larla izleyebiliyorlar. kinci siteyse**, biyolo-
nu. Oyuncular DNA paracklar, kromo-
ji rencilerine ya da amatr merakllara
zomlar, hcreler, bakteriler; daha dorusu
genetik bilimini daha iyi kavramalarnda
yaflammz srdrmemize yardmc olan,
yardmc olmak zere Portland Eyalet ni-
ama gremediimiz aklnza gelen ne var-
versitesince hazrlanmfl. Bu sitede de,
sarnein, kalsiyumun kaslarn hereke-
DNA kopyalanmas, mayoz blnme gibi
tindeki rol ve antikor genleri retimi iin gereken DNA karflma-
srelerle blnme bozukluklar gibi genetik aksaklklar 15 kadar
s. Kuzey Karolinadaki Davidson Kolejinden biyoloji profesr
ksa filmle gsteriliyor.
Malcolm Campbellin hazrlad birinci sitede* 60 kadar ksa film
*
ve animasyonla genetik, molekler biyoloji, byme ve baflklk www.bio.davidson.edu/courses/movies.html
**
sistemiyle ilgili sreler aklanyor. rnein, renciler bir grup www.irn.pdx.edu/~newmanl/moviepage.html

BLM ve TEKNK 2 fiubat 2005

 Biyoloji
izgi Filmle Biyoloji
retmen ve renciler iin biyokimya, fizyoloji, genetik ya da hcre
biyolojisi gibi konularda temel srelerin kolaylkla kavranmasn salayan
100 kadar izgi film ve animasyonlardan oluflan ok yararl bir site.
http://science.nhmccd.edu/biol/ap1int.htm

imize Baknca...
Hani insan ok zor duruma
dflren bir soru vardr: Nasl
yani?. zetle karflnzdaki diyor ki,
yle yarm yamalak bilgiyle
elimden kurtulamazsn; nce ren,
sonra anlat. Hakl olmasna hakl
da biyoloji renmek zor zenaat.
Hele konu, ok iyi tandmz
sandmz kendi bedenimiz
olunca... Ayorsunuz kitab,
Hareketli Biyoloji insann dilini krdm eden
Howard Hughes Tp Enstitsnce isimler, ezberlenmesi gereken
hazrlanmfl, lise ve daha st ayrntlar, takip edilmesi gereken
renciler iin hazrlanmfl site, sinyal iletileri,
genetik, molekler biyoloji, o kvrm kvrm beyin kabuunun
imnoloji ve teki biyotp iindeki ve altndaki yaflamsal
konularn zengin animasyon ve merkezler, hareketimizi salayan
izimlerle aklyor. rnein, i kas koordinasyonu... Anlayacanz,
kulaktaki bir zarn deiflik grnt flart!..Bu sitedeyse grnt
blgelerinin bir Bach parasna tepkilerini izleyerek iflitme duyusunun istemediiniz kadar. 3600den fazla
mekanizmasn izliyorsunuz. Bir sanal laboratuvarda bir sln grnt ve izime ek olarak
nronlarndaki elektriksel etkinlii lyor yas da bakteriyel enfeksiyonlar iin videolar ve animasyonlar, en
bir tan testi uygulayabiliyorsunuz. nmzdeki olimpiyatlardaki olas karmaflk konular bile anlafllr
skandallara bilimsel bir bakfl iin de, isterseniz atletlere uygulanan cinsiyet klyor. Ama yine de uzmanlnz
testlerini renebilirsiniz. biyoloji deilse, kendi kendinizi
www.biointeractive.org gaza getirip nutuk iin masann
zerine frlamayn.

Biyoloji
Animasyonlar
Biyolojinin ve genetiin
bazlarla, DNA zincirle-
riyle, enzimlerle dolu
yaptafllarnn ifllevlerini
kafanzda canlandrmak zor mu geliyor? Buyurun siteye! DNA
kopyalanmasndan hcre blnmesine, kanser oluflumundan kaslarmzn
kaslmasna kadar 100den fazla animasyon, bilgileri kafanza sokmak iin
hazr bekliyor. Basit ve anlafllr ksa metinlerle desteklenen animasyonlarla,
en karmaflk sreler bile aklmza resmediliyor.
science.nhmccd.edu/biol/ap1int.htm www.healcentral.org

fiubat 2005 3 BLM ve TEKNK


Bcek, Bcek, Daha
ok Bcek ...
Hem de istemediiniz kadar. 5400
adet yksek znrlkte dijital
grnt. Her grntde bcein
taksonomik zellikleri, yaflamnda
hangi evrede bulunduu, zararl m
olduu, istilac m yerli mi olduu
konusunda bilgiler, sizi iinden
kolay kamayacanz bir dnyaya
taflyor.
www.insectimages.org
Asil
Bokbcekleri
Galiba yalnzca bizim di-
limize zg aflalayc
adlarna karfln, damak
zevkleri biraz farkl bu
hayvanlar doa ve in-
sanlk iin yararlar yad-
snamayacak bcekler-
den. Belki de yiyecekle-
ri konusunda fazla sei-
ci olmamalar onlar
dnyann en yaygn b-
ceklerinden biri yapmfl. Yaklaflk
350.000 bokbcei tr biliniyor.
Ama ilerinden "Scarab" diye snflan-
drlan ve tm trlerin onda birini
oluflturan bir aile var ki, insanlk iin
her zaman daha deerli olmufl. Eski
Msrllar bunlara tapnmfl, biimleri
BLM ve TEKNK 8 fiubat 2005
Biyoloji
Canavar Sinekler
Tandmz karasinekler yeterin-
ce rahatsz edici. Bunlarn bir de
kan emici canavarlar olduunu d-
flnn. nsana bilimkurgu fantezisi
gibi geliyor; ama, daha kk canl-
lar iin yle deil. Haydut sinekler
diye adlandrlan Asilidae ailesinden
bu sinekler, herfleyden habersiz k-
k bceklerin, rmceklerin zerine
pike yapyor, kapp karyor ve zsu-
larn emerek ldryorlar. Dnyada
7000 kadar ayr tr kanatl haydut
bulunuyor. Almanyann Wiesbaden
Mzesi uzmanlarndan Fritz Geller-
Grimm ile master rencisi Torsten
Bcekleri tantmak ve sevdirmek iin
hazrlanmfl bu sitede karncalar,
arlar, eflekarlar, bokbcekleri
ekirgeler, hamambcekleri ve
altndan, mcevher-
den taklara verilmifl.
Canllar hatta lle-
rine koleksiyoncular-
ca avu dolusu para
dklmfl. Aralarn-
dan bazlar im ya
da tahl yemek gibi
sapka zevkler gelifl-
tirmifl olsa da bu ai-
lenin teki fertleri,
hayvan llerini ya
da dflklarn yok
ederek hem evre te-
mizliine hizmet ediyor, hem de bitki-
lerin dllenmesine yardmc oluyor.
Sitede bu aileye ve eflitli alt ailelere
mensup ok sayda rnee ait grn-
t ve bilgi bulacaksnz. Tam bir
hazine...
www.museum.unl.edu/research/entomology/index.htm
Dikowun
hazrladklar bu son
derece sistematik sitede istediiniz
herfleye ( trlerin hemen tm hak-
knda biyolojik bilgiler, izimler,
elektron mikroskopu grntleri ve
sinekleri nasl tanyp grn-
tleyeceiniz hakknda ipular ve
tler) adm adm ulaflyorsunuz.
www.geller-grimm.de/asilidae.htm
Bceklerin Renkli
Dnyas
aslnda bcek olmayp artropod
snfn temsil eden rmceklere
ait 100den fazla resme
ulaflabilirsiniz. Site ayrca bu
canllar daha yakndan tanmak
isteyenler iin ok kapsaml
bilgilerle dolu. Bceklerden
korkanlar bile ilgin fleyler
renebilirler. rnein,
bokbceklerinin en byk bcek
ailesini oluflturduunu ve 250.000
ayr eflidinin bulunduunu.
www.bugbios.com
Bcekler,
Hastalklar ve Tarih
nemsiz boyutlarna karfln baz
bcekler tarihte byk fatihlerden,
imparatorlardan daha byk izler
brakyorlar. rnein, 1300l yllarda
Avrupay kasp kavuran vebay yayan
fare piresi. Ya da Birinci Dnya
Savaflnda Srbistan Avusturyann
istilasndan koruyan tifs salgnnn
sorumlusu bit. Tm bu hayvanlar ve
neden olduklarn daha iyi tanmak
istiyorsanz bu siteye. Dikkat: kaflnt
yapabilir.
scarab.msu.montana.edu/historybug

Amazon ormanlarnda zerimize doru gelen milyonlarca
askerden oluflan bir ordu, ya da kahvalt masamzdan
baheye doru uzayan ift fleritli bir yolla karfllaflmadka
ilgilenmek aklmza gelmez. Ancak, toplumsal
Bokbcekleri Albm
Bu yaratklar bu kfleye ska gel-
meye baflladlar; ama kanlmaz.
Dnyadaki tm trlerin yaklaflk
beflte birini meydana getiriyorlar.
Herhalde eski Msrllarn bunlara
tanr diye tapnmalarnn nedeni bu
olsa gerek. Site, bu canllarla ilgili
baflka siteler kadar ayrntl olmaya-
bilir. Ancak grntleri verilen r-
nekler, trn eflitlilii konusunda
yeterince fikir verebiliyor. Sitede ba-
z egzotik trlerin (tepesinde geyik
boynuzu gibi atall bir boynuzu
olan saldrgan Asya Bokbcei gibi)
videolarn izleyebiliyor, bazlarn
(siteden yklediiniz bir Powerpoint
5 appleti yardmyla) 360 derece
dndrerek inceliyor, bazlarnysa,
azlarndaki kllara kadar gsteren
ayrntl izimleriyle inceleyebiliyor-
sunuz.
explore.cornell.edu/scene.cfm?scene=Beet-
le%20Science
Biyoloji
Karncalar Mercek Altnda
yaflamlaryla, mkemmel iflblmleriyle, doaya uyum iin
gelifltirdikleri silah ya da taktikleriyle karncalar bu
gezegenin en ilgin canllarndan. Bizlerden ok nce
vardlar ve bizler ortadan kalktktan sonra da var
olacaklar. Bu canllar yakndan tanmak istiyorsanz, iflte
size iki grnt sitesi. AntWeb (*), Californiada ve
Madagascar adasnda yaflayan 270 ilgin karnca trn
tantrken, Ants of Costa Rica da, bu Orta Amerika
lkesinde yaflayan 400 karnca trn mercek altna
alyor.
(*) www.antweb.org
(**) www.evergreen.edu/ants/AntsofCostaRica.html
Austos fiarklar
hemen hepimiz biliriz. Aslnda
kzmamak gerek. Toprak altnda
yllarca yafladktan sonra flark
syleyip iftleflmek sonra da yaflama
veda etmek iin yalnzca birka
aylar var. Ancak, Amerikada bir
tr var ki, toprak altnda geirdii
sre tam 17 yl buluyor. Afladaki
sitelerde bu periyodik trn ilgin
Scak blgelerde, zellikle zelliklerini renebilir,
sahillerdeki aalk blgelerde gece anatomilerini izleyebilirsiniz.
gndz, bitmez tkenmez flarky
* insects.ummz.lsa.umich.edu/fauna/michigan_cicadas/Periodical
** collections2.eeb.uconn.edu/collections/cicadacentral
Eflek(cik) Arlar
Eflek ars deyince aklmza ne gelir?
fiyle bal arlarnn birka misli
byklnde, sar-siyah izgili
tulum giymifl, tatil yerlerinde
mangallarmz basan,
kebaplarmzdan pay isteyen kanatl
haydutlar. Adlar nereden gelmifl
bilinmez. Birisinin inesiyle tanflnca
eflek tepmifle dnmemizin rol
olabilir. Ancak chalcidoid snfndan chalcidoid eflek arlar retilip
eflek arlarnn, bu ismi hak etmek doaya braklnca narenciye
iin byle bir gnahlar da yok. bahelerinde ya da tarlalarda
Nedeni, ortalama boylarnn 1,5 mm zararllar ksa srede yok oluyor.
kadar olmalar. Ancak, 22.000 tr Tabii, bu arlarn ilerine
olan chalcidoid eflek arlar arasnda yumurtlad trtl ya da bceklerin,
bu ortalamadan on kat daha larvalar tarafndan canl canl
kkleri de var. Efleklikleri de kemirildiini gsteren grntler
insana karfl deil. Aksine, tarm kk sempatiktir genellemesini
zararllarna karfl insanlarn en etkili havada brakyor.
mttefiklerinden. Biyomcadele
ynteminin bafllca aralarndan olan www.nhm.ac.uk/entomology/chalcidoids
fiubat 2005 3 BLM ve TEKNK
 Biyoloji
Kelebekler Geidi
Baharn mjdecisi bu narin hayvanlar, gzalc renkleriyle,
aklalmaz incelikteki desenleriyle hepimizi by-
ler. Ama eer merakls deilseniz, g-
rp tanyabileceinizin says befli
onu gemez. Oysa dnyada
110.000 kelebek ve gve
tr yaflyor. Lond- Bir srarsn...
radaki Doa Tarihi
Mzesi tarafndan ha- Bunlar fazla srayamamfl. Geri byle ineye
zrlanmfl sitede 31.000 cin- geirilince insan acyor; ama daha nce de
sin tanm yaplyor ve dediimiz gibi bilim duygusalla izin vermiyor. Bir
131 kelebek ve gve de hem nimetlerinden yararlanp hem de
ailesini temsil eden hayvanlarn bilim adna ldrlmesine hayflanmak
400den fazla trn bir garip mi oluyor? Ne bileyim iflte... Merakls iin
resimleri yer alyor. 15.000 tre ait resim var. Tam bir katliam...
www.nhm.ac.uk/entomology/but- Sustum.
moth www.tettigonia.com

Karnca Galerisi
Bilinen 11.000 karnca tr hakknda istediiniz her trl bilgi
ve grntye ulaflabileceiniz gerek bir hazine. Amerikan Doa
Tarihi Mzesinden karnca taksonomisi (snflandrma) uzman
Donat Agosti ile, Ohio Eyalet niversitesinden Norman
Johnsonn hazrladklar sitede karnca trlerinin anatomileri,
yaylmlar, biyolojik zellikleri gibi bilgilerin yansra, trleri
tantan renkli fotoraflar ve slide gsterilerini izleyebilirsiniz.
www.antbase.org
Mercek
Altnda
Gnlk yaflammz-
da karfllafltmz
makro nesneleri
alglamak iin d-
zenlenmifl gzleri-
mizle, pek ok fle-
yin farkna varamayz. rnein vcudumuzdan dk-
len lmfl deri paralar. rnein, bu lmfl deri par-
alaryla beslenen akarlar. Olur ya, bu mikroskopik
canllarn nasl iftlefltiklerini merak ettiniz. Ya da si-
neklerin bileflik gzlerindeki kresel mercekleri tek
tek saymak aklnza geldi. Peynirin zerindeki kf ya
da mantarcklara daha yakndan bir bakmak istedi-
niz. Gideceiniz yer, Brksel Serbest niversite-
sinden mikrobiyolog Louis De Vosun hazrlad BI-
ODIC sitesi. Yksek znrlkte 1100 grntye
eriflmek iin siteye cretsiz ye olmanz gerekiyor.
www.ulb.ac.be/sciences/biodic

Solucanlarn Gzellik Yarflmas Zengin grntlerle desteklenmifl sitede, yasssolucanlarn

anatomik zelliklerini, cinsel yaflamlarn (ou, erkeklik
Solucanlarn gzeli mi olurmufl demeyin. Bunlar karada ve diflilik organlarn birarada taflyan hermafroditler) ne
toprak iinde yaflayan uzun, yuvarlak yediklerini ve baflkalarna yem
kaygan canllardan deil. Denizlerde olmamak iin neler yaptklarn
yaflayan yasssolucanlar, renkleriyle, renebilirsiniz. rnein, ilerinden
su iinde salnan, kimisi neredeyse bazlar, zehirli denizhyarlarna
tabak byklndeki zarif benzeyecek biimde evrimleflmifl.
bedenleriyle bylyorlar. Heidelberg Bazlarysa gl zehirlere sahip ve bu
niversitesinden molekler biyolog zelliklerini brndkleri canl
Wolfgang Seifarthn hazrlad renklerle dflmanlarna bildiriyorlar.
sitenin taksonomi sayfalarnda, scak
denizlere zg bu canllar, www.rzuser.uni-
takmlarna gre snflandrlyor. heidelberg.de/~bu6/flatintr.htm

BLM ve TEKNK 2 fiubat 2005

 Biyoloji
Kurtlarla Dans
Sanal bir sinemadayz ve kahramanmz,
genetik arafltrmalarnda ok fley borlu
olduumuz kurtuk C.elegans. Site, 20 kadar laboratuvardan
derlenen video kliplerinin bir koleksiyonu. Kurtuklarn,
nasl yeyip, iftlefltiklerinden, kromozomlarna kadar her
trl bilgiye, hareketli
grntlerle
erifliyorsunuz. Ancak filmler uzun olduundan
(8-9 mb) almas iin biraz sabr gerekiyor.
www.bio.unc.edu/faculty/goldstein/lab/movies.html
Timsahlar
Tanyn
Avustralyal krokodil uzman Adam
Brittona taklp bu byk etobur s-
rngenleri biraz yakndan tanmaya
ne dersiniz? 23 trn tmnn zel-
likleri, yaflam alanlar, reme yntem-
leri hakknda bilgiler, haritalar ve
grntlerle birlikte elinizin altnda.
Ayrca dramatik ksa filmler
www.crocodilian.com

uratan yalnzca orman

Yaflam Sergisi
Kanadadaki Alberta niversitesince
hazrlanan bu zengin site, biyoloji -
rencileri ve retmenleri iin gerek
bir hazine. Siteyi ziyaret edenlerin kat-
klaryla da biriken havuzda, daha ok
zooloji olmak zere mikrobiyoloji den
imnolojiye kadar birok alt dalla ilgili
2200den fazla fotoraf, video ve ani-
masyon yer alyor. rnein, baflklk
hcrelerinin zerlerindeki proteinlerin,
vcudun hastalk yapc yabanc mad-
deleri tanmasna nasl yardmc oldu-
unu reniyorsunuz ya da farkl
rmceklerin ipek saldklar organlar-
n karfllafltrabiliyorsunuz. Yreinizin
kaldrd lde, larvalarn, analar ta-
rafndan iine brakldklar canllar
nasl kemirdiklerini de grebilirsiniz.
Sitenin iindekilere eriflebilmeniz iin
bir form doldurarak cretsiz ye ol-
manz gerekiyor.
bio-ditrl.sunsite.ualberta.ca
Orman
Zararllar
Dnyamzn cierlerini ykma
Souk, Yapflkan fieyler
oumuz ayamza dediinde ir-
kiliriz; ama deniz yosunlarnn da
merakllar var. Dorusunu syle-
mek gerekirse hakl nedenleri yok
deil. Alg denen deniz yosunlarna
gelecein gda kaynaklar olarak
da baklyor. n yarglarnzdan
syrlp bu canllar daha yakndan
tanmak istiyorsanz, iflte size fr-
sat. Sitede, Kuzey Amerikann ba-
t kylarnda bulunan 350 tr alg,
yaflam blgeleri, bolluklar,
dalmlar ve teki zellikleri ve
1000 kadar grntyle ile birlikte
tantlyor.
www.piscoweb.org/cgi-
bin/qml/newalgaequery.qml
yangnlar deil. Kk eflekars
trlerinden kurtuklara, hatta
mantarlara kadar dflmanla
bafletmekte zorlanan aalarn,
gezegenimizin en geliflmifl
canllarnn desteine
gereksinimleri var. Sitede hem
dflmanlar tantlyor, hem de
mcadele yntemleri gsteriliyor.
tncweeds.ucdavis.edu/index.html
Srngenler Sitesi
Srnerek yaflamak, ya da
yaflamn, yerin birka cm zerinde
gemesi kolay deil. Yine de
dnyamzda 5700 kadar srngen
trnn yaflad biliniyor.
ABDdeki California niversitesi
(Berkeley) tarafndan hazrlanan
bu sitede, bu trlerin hepsi
olmasa bile nemli bir blmnn
tantm yaplyor. Bir madeni
parann altnda saklanabilen
Brezilya kurbaalarndan,
timsahlarla boy lflebilen
semenderlere kadar. 1000 kadar
tr hakknda bilgilere
ulaflabildiiniz site, 4000den fazla
fotorafla desteklenmifl.
www.amphibiaweb.org

fiubat 2005 3 BLM ve TEKNK


Dev Akarlar
Ksaca akar ya da akarca diye tan-
dmz, deri dkntleriyle besle-
nen bu kk canllar, mikroskop
altnda devleflince akl almaz ayrn-
tda bir yapya kavufluyorlar. ABD
Tarm Bakanlndan akarolog
Ronald Ochoann sayfas, kendi
tanmlamasyla "iyi akarlar" da
"kt akarlar" da kapsyor. rne-
in zaman zaman kafllarnzn ara-
snda grlebilecek olanlar zarar-
sz. Ancak bazlar ekinlere b
Yk zarar veriyor. Varroa adlsy-
sa, ar kovanlarnn baflbelas. Oc-
hoann akarlar ve keneleri tantt
bu sayfann bir zellii de baz rnek-
fieeytan Ayrntdadr
fi
fiimdiye kadar herhangi bir fleye ne
kadar yakndan baktnz? Bu siteyi
grmeden karar vermeyin. Belki hep
bir geyik kenesinin azn merak
Fare Atlaslar
ki dijital atlas ve iki ayr
Web sitesi. Konuysa ayn: Bir
fare embriyonunun geliflimi.
California Teknoloji Enstits
(Caltech) arafltrmaclarnn a-
lflmalarn sergileyen birinci
sitede (*), 13.5 gnlk
embriyonun beyin dilimle-
rini, ya da geliflen fare
anatomisinin boyutlu,
istenen yne evrilebilen bil-
gisayar modellerini izleyebilirsiniz. Beyin
dilimleri sizi korkutmasn, grntler ve
animasyonlar, canl embriyona hibir
zarar verilmeksizin mikroskobik manye-
tik rezonans grntleme tekniiyle elde
edilmifl. skoyann Edinburgh kentindeki
Tp Arafltrmalar Merkezinin nsan Geneti-
i Blmnce hazrlanmfl ikinci atlasta
(+), dllenmeden sonraki 5.5 ve 9. Gnler
arasnda embriyonun deiflik doku blge-
lerine ait yksek znrlkte aklama-
l grntlere eriflebilirsiniz. Ayrca site-
den bir gen kodlama veribankasna ula-
flabiliyorsunuz. rnein, omurilie tklad-
nzda, bu doku zerinde kodlanan genle-
rin bir listesini elde edebiliyorsunuz.
(*) mouseatlas.caltech.edu
(+) genex.hgu.mrc.ac.uk
BLM ve TEKNK 12 fiubat 2005
Biyoloji
Dflmann Kk
Grme!
Gze grnmeyen, ya da g bela
farkedilebilen cisimlerin dev grn-
lerin, sv azotla dondurularak hareket tlerini izlemek her zaman heyecan
halindeyken grntlenmifl olmas. verici. Ancak Bristol Biyotp Grn-
www.sel.barc.usda.gov/acari/index.html t Arflivinin amac heyecanlandr-
mak ya da elendirmek deil, hasta-
lk yapan organizmalarn ya da
ederdiniz de bir trl gremezdiniz. rnlerinin daha yakndan tannma-
Belki de geceleyin tepenizde s. rnein, kan damarlar iinde yu-
vzldayan sivrisinein baflndaki valanan schistosome kurtlar ya da
salar...Bilginizi ya da yakfltrma Alzheimer hastalndan sorumlu be-
gcnz snamak iin de bu siteye yin plakalar. Sitede tp, veterinerlik
baflvuru gerekiyor. Eer tahmin ya da diflilik alanlarnda karflmza
yapmaktan yorulduysanz arflivi kan organizmalarla ilgili 8500 ka-
karfltrp, canl ya da cansz aklnza dar grnt yer alyor. Yksek
ne geliyorsa taramal elektron znrlkl grntlere eriflebil-
mikroskobuyla ekilmifl grntlerini mek iin siteye cretsiz ye olmanz
inceleyebilirsiniz. yeterli.
www.mos.org/sln/SEM www.brisbio.ac.uk
Kklerin
Dnyas
Mikroskobik dnyayla ister bir
Web merakls, ister mikroskop kulla-
nm tekniini gelifltirmek isteyen bir pro- Yaflayan
fesyonel olarak ilgilenin, nl kamera ya-
pmcs Nikonun MicroscopyU sayfasna
Hcreler
bir gz atmakta yarar var. Florida Eya-
let niversitesi mikroskopi uzmanlarn-
Paral animasyonlar dflnda
ca hazrlanan sayfada genifl bir yelpaze-
de ilgiye yant verecek zenginlikte malze- parasz grntlerle destek-
me bulunuyor. Ayrca, Java kullanm kla- lenmifl, eitici bir site. rne-
vuzlaryla sanal mikroskoplar kullanabi- in virslerle, mikroplarn,
lir, baflka merakllarla bilgi ve tecrbe spermlerin baflka hcrelerle
alflveriflinde bulunabilir, mikros- karfllafltrmal boyutlar. Hc-
kopi szln karfltrabilirsi-
re blnmesinde gerekleflen
niz. Gz kamafltrc sabit ve
hareketli grnt galerile- evreler, baflklk hcrelerinin
rinden sz etmeye gerek kullandklar yntemler vb. illst-
bile yok. rasyon ya da fotoraflar desteinde
anlatlyor.
www.microscopyu.com
www.cellsalive.com
 Biyoloji
Cvltl Site
Kufl merakllar, bu adra!..
adr hayli byk.
10.000 kadar kufl, yediiyle,
itiiyle, g yollaryla,
hangi lkede nerede
bulunduklaryla, ayrntl
biimde tantlyor. Ancak,
ne aradnz da bilmeniz
gerekiyor. Eer adr dar
geldiyse, Kanada Kufl
Arafltrmalar Kurumunca
hazrlanan sitede linkler Biyoeflitlilik
araclyla baflka adrlara da
girebiliyorsunuz.
Adalar
www.bsc-eoc.org/avibase/avibase.jsp Dnyada bitki ve hayvan zenginlii snrsz.
Ancak bu canllarn yeflerip geliflecei alanlar
snrl. Giderek de daha snrl hale geliyor. Bu
Uufla Hazr msnz? nedenle, biyoeflitlilik gnmzde klen
Artk kufl gzlemcilerinin buluflabilecekleri ortak bir sayfa var. Henz ok adacklar iinde gzlenebiliyor. Saylar ancak
yeni olan bu sayfa, kufllar, kufl gzlemcilii ve yaplan etkinliklerle ilgili pek 25i bulan ve biyoeflitlilik scak noktalar
ok bilgiyi barndryor iinde. Hatta ayn anda siteyi ziyaret olarak tanmlanan bu blgeler, dnyadaki bitki
eden insanlar kendi aralarnda o an iletiflim kurabiliyor, bir- trlerinin yarsndan, tm omurgallarn da
birlerine mesajlar brakabiliyorlar. Her hafta yenilenen birbi- te birinden rnekler barndryor. Bu sanal
rinden gzel kufllar, sesleri ve grntleriyle tahmin atlasla Gney Amerikann Atlantik kylarnda,
edebileceiniz minik testler de var bu sayfada. Ancak, 20.000 bitki tr ieren ormanlar, uamayan
sayfann tm olanaklarn kullanmak iin, nce ok gece papaanlaryla, fare byklndeki
zahmetsiz bir ifllemle ye olmanz gerekiyor. Onlarn ekirgeleriyle, garip kadife solucanlaryla
deyimiyle uufl izni aldktan sonra sitede dilediiniz Yeni Zelanday ve daha birok scak noktay
gibi uabilirsiniz. ziyaret edebilirsiniz.
http://www.kustr.org www.biodiversityhotspots.org/xp/Hotspots

Minnesota niversitesi ile Minnesota

fiempanzeler
Arasnda
Jane Goodall kim tanmaz? Hepimiz
adn duyduk, filmlerde, televizyonda
alflmalarn izledik. Ancak, herhalde
kendisini en yakndan tanyanlar,
incelemek iin mrn adad ve
meflhur ettii Gombe Ulusal
Parkndaki (Tanzanya) flempanzeler.
Bilim Mzesinin ortaklafla
hazrladklar bu sitede Gombe
flempanzelerini, fotoraflarndan, video
grntlerinden ve nde gelen primat
arafltrmalarnn anlatmlarndan
tanyacaz. 20den fazla video filmiyle
de flempanzelerin alet
kullanmalarndan, oyunlarna kadar
gnlk yaflamlarndan kesitler
izleyebileceiz.

blgelerdeki hayvanlar hakknda

Memleket Nire? ayrntl bilgiler de edinebiliyorsunuz.
Sorun, eer bilgisayarnzda yoksa,
Washington D.C.deki Ulusal
gerekli apletleri yklemenin
Hayvanat Bahesinin dnyann
biraz zaman almas. Ancak,
drt bucandan gelmifl
sabrnzn dln
sakinlerini webcam araclyla
gryorsunuz.
izleyebildiiniz elenceli bir
site. Siteden seeceiniz
natzoo.si.edu/Animals

fiubat 2005 13 BLM ve TEKNK

 Biyoloji
Vahfli Doada
Keflif
Belki gezegenimizin en
gizli yerlerinin haritas
kartlmfl olabilir; ama
daha evimizi, ve daha
da nemlisi yaflam
arkadafllarmz
yeterince tandmz
syleyebilmekten ok
uzaz.
Taksonomistlerce
(canl trlerini
snflandran bilim Tilkileri Tanyalm
insanlar) Madagaskar adasnda ya da stelik kaflar peynirini kaptrma
tanmlanmay bekleyen Venezuellada yeni keflfedilen bitki ve tehlikesi de yok. Zekalar ile
milyonlarca tr var. Missouri Botanik hayvan trlerinin tanmlamasna nlenen kzl tilkilerin yaflam,
Baheleri arafltrmaclarnca katlabilir, yeni trlerin grntlerini doumlarndan yetiflme
hazrlanan bu keflif sitesinde siz de, izleyebilir ve haklarnda bilgi sahibi alarna, yeni aileler
biyoeflitliliin henz ayakta olabilirsiniz. kurmalarna kadar gvenli bir
kalabildii alanlarda, rnein ridgwaydb.mobot.org/mobot/photoessays uzaklktan sunuluyor. Bu arada
kpeklerle akraba bu
hayvanlarn kedileri andran
Gezegenimizi Paylaflanlar Aalarndan ieklerinden b-
zelliklerini de (bir izgi haline
gelebilen gzbebekleri, duyarl
ceklerine, balklarndan memeli- uzun byklar vb) reniyoruz.
lerine canllar dnyas ile flyle www.foxforest.com
taksonomik listelere gerek kalmak-
szn tanflmak istiyorsanz, iflte size
iinde keyifle dolaflabileceiniz bir site.
Geri sergilenen canllar yalnzca Kuzey
Amerikada bulunanlar; ama teki ktalara endemik
birka tr dflnda bir eksiklik hissetmiyorsunuz. Ya-
pacanz, tr listelerine tkladktan sonra karflnza ge-
len resimlerin zerine tklayarak daha byk bir resimle
birlikte o trn zellikleri, yaflam alanlar, varsa teh-
likeleri konusunda bilgilere ulaflmak. Resme tekrar tk-
layarak daha da bytebiliyorsunuz.
www.enature.com

Primat Evi Kuzey Amerika

Hayvanlar dnyasnn sevimli yaramazlar, maymunlar yakn-
dan tanmak iin ziyaret edilmesi gereken site, Wisconsin Bl- Memelileri
gesel Primat Arafltrmalar Merkezince hazrlanan Primat
Enformasyon A. Site, her ay flempanzeler, goriller, Smithsonian Enstits tarafndan
maymunlar, flebekler, lemurlar ve bunlarn teki akraba- hazrlanmfl sitede, kk
lar hakknda bilgi edinmek isteyen 450 000 kifli tarafndan ziya- kemirgenlerden, balinalara kadar
ret ediliyor. Hem uzmanlara, hem de amatr merakllara hitap etmek zere hazrlan- Kuzey Amerika ktasnda ve
mfl sitede 235 maymun tr hakknda bilgi edinebilir, primat trlerinin biyolojisi, s- kylarnda yaflayan 400 kadar
nflandrlmas ve korunmas konularnda bilgilerinizi derinlefltirmek iin yzlerce link memelinin izimlerine,
balantsndan yararlanabilirsiniz. Sitenin audio-visual koleksiyonundan yiyecek arayan grntlerine, kafatas biimlerine,
cce flempanzelerin lklarn dinleyebilir, ya da sadaki gibi, 1833 ylnda baslmfl yaflam yerleri ve yaflam biimlerine
bir doa tarihi kitabndan alnmfl izimlere eriflebilirsiniz. ait bilgilere eriflebiliyorsunuz.
www.primate.wisc.edu/pin web4.si.edu/mna

BLM ve TEKNK 14 fiubat 2005


Sen benim srtm
Baz hayvanlar arasndaki iflbirlii,
birbirlerinin srtlarn kaflmaktan
ok daha nemli. Pek ok hayvan,
simbiyoz denen bu iflbirlii
sayesinde yaflamn srdrebiliyor.
Biyoloji
rnein, baz mrekkepbalklar, Onlar
gece avlanmak iin yuvalarndan
ktklarnda balklara yem Tarih
olmamak iin, ay flnda Olmasn
parldayan yakamoz taklidi yapmak
zorunda. Bu aldatmacada Resimdeki
kendilerine yardmc olansa, kolera kara ayakl
yapan mikrobun akrabas olan da gelincii,
fosforlu bakteriler. Connecticut artk soyunu
niversitesinden mikrobiyolog srdrebile-
Joerg Graf, hayvanlar ve bakteriler cek vahfli bir poplasyondan yoksun. Bu
arasndaki iliflkinin drt ayr gezegende kalma umudunu, birka
rneini inceliyor. Ancak bu hayvanat bahesinde ya da arafltrma
iflbirlii, her zaman uzaktan kurumunda tutsak bireylerin retilme
grnd gibi iyi niyetli oluyor. abalarna balamfl. Felaket kapy
rnein, mrekkep bal, vcu- 1980li yllarda almfl. Doal yaflam
dundaki kiraclar aslnda alanlarnn daralmasnn yan sra,
ldrmeye alflrken gdaya hkmetin doal avlar olan tarla
bouyor. nk, bakteriler, kemirgenlerini yok etme kampanyasnn
hayvann kendilerini yok etmek kurban olmufl. Da gelincikleri belki
iin salglad kimyasallar, kendi yeniden oalabilecek, ama sitedeki 100
salglaryla etkisiz hale getirip kadar teki trn doadaki yaflamlar
tketiyorlar. daha da ince pamuk ipliklerine bal.
www.sp.uconn.edu/~mcbstaff/graf/Sym.html www.animalinfo.org

deal Nuhun (Sanal) Gemisi

Maymun Evleri Efsanedeki gemiy-
Tek baflmza bir odada yafladmz dflnelim. le tufandan kur-
Hatta yle de dflnmeyelim; nk oda, insanlarn doal tulmay baflaran
bir ortam da saylabilir. En iyisi kendimizi mebbet hcre hayvanlarn baz-
hapsine arptrlmfl bir tutuklu yerine koyalm. Delirmeden, ya lar, artk aramz-
da herhangi biimde zihinsel yeteneklerimiz hasara uramadan ne da yok. Ne yazk
kadar dayanabiliriz? fiimdi, usuz bucaksz ormanlardan, dallarnda ki sulu da, efsa-
sallandklar grkemli aalardan koparlp iine ancak sabildikleri nede kendilerini
laboratuvar ya da hayvanat bahesi kafeslerine tklmfl hayvanlar kurtaran trn
dflnn. stelik bunlarn hayvanlar arasnda en geliflkin zekaya soyundan gelenler. ARKive Projesi, Dnyada soyu tke-
sahip olan primatlar olduunu. flte bu site, Rhesus nen ya da tkenmekte olan hayvanlarla ilgili verileri ar-
maymunlarndan, insansmaymunlara kadar eflitli trlerin flivliyor. En sonuncusu 1936 ylnda hayvanat Avustral-
tutsaklk yaflamlarn renklendirmek, olabildiince yada bir hayvanat bahesinde len thylacine ya da Tas-
kolaylafltrmak iin yaplabilecekleri sergiliyor. manya kaplan diye adlandrlan keseli yrtc gibi. Arflivde,
www.awionline.org/Lab_animals/biblio/enrich.htm 1100 tr hakknda aklamalarla birlikte yaklaflk 5000
www.awionline.org/Lab_animals/biblio/refine.htm grnty izleyebilirsiniz.
www.arkive.org

Gvenli Bir Evin Yararlar
Biimlerini yadrgarz. Hele hele bir
tavflan geebilecei masal, kk o-
cuklar iin de pek inandrc olmamfl-
tr. Gene de kaplumbaalarn bu horg-
rye katlanmak karflsnda aldklar dl,
uzun yaflam olsa gerek. Neler grmemifl-
ler, nelerden kurtulmamfllar. Dev dinozor-
larn yok olufluna tanklk etmifller. Dnyay
kaplayan buzullar kendilerini yok edememifl. Hatta oto-
mobiller bile. Amerikan Doa Tarihi Mzesinden pale-
ontolog Eugene Gaffneyin hazrlad sitede bu s-
rngenlerin anatomileri hakknda ilgin bilgiler
(omurgalar kabuun iine yapflk, omuzlar ve le-
en kemikleri de kaburga kafesinin iinde)
edinebilir fosil bulgulara (boynuzlu kaplum-
baalar) eriflebilirsiniz.
research.amnh.org/~esg

fiubat 2005 15 BLM ve TEKNK

 Biyoloji
Orkide Aflk Botanik Cennetleri
Kralie Victoria dneminde ngiliz soylular-
nn tutkusu, koleksiyonculuktu. Kimileri
devlet ynetim kademelerinde smrge ko-
leksiyonlar olufltururken, kimileri de daha
zarif urafllara dalmfllard. Bunlardan biri
de, hem orkide koleksiyonu yapan, hem de
bu narin ieklerin izimin yapan ressam
John Day (1824-88). Yaflam boyunca dn-
yann eflitli yerlerinden derlenmifl 3000 ka-
dar orkideyi resimlemifl ve zelliklerini kay-
detmifl. Sitede bunlardan en gzel 70 tane-
sinin izimini ve ressamn el yazsyla belir-
tilmifl zelliklerini inceleyebilirsiniz.
http://www.rbgkew.org.uk/exhibitions/johnday/index.html

Tabii ki, Pasifik adalar. Yaklaflk

Aalar Tanyalm
Dendroloji, aalar konu alan bir arafltrma
alan. Virginia Politeknik Enstits ve Eya-
let niversitesinde aa fizyologu olan
John Seilerin hazrlad sitede 450 kadar
aacn yaprak biimlerinden, ieklerine,
gvdelerinden geliflme biimlerine kadar
her trl bilgiyi, grntleriyle birlikte elde
edebiliyorsunuz. Geri aalar, Kuzey Ame-
rikadaki aa trlerine ait; ama ou size
de tandk gelecek. Ayrca aalarn Latince
adlarnn ne anlama geldiini de renebili-
yor, interaktif blmlerde yapraklarn ya da
inelerin hangi aalara ait olduunu
bulup bilginizi snayabiliyorsunuz.
www.cnr.vt.edu/dendro
1300 tr bitkinin grntlerini
ieren bu iki siteden birincisi
Hawaii adalarndaki iek ve
aalar, ikincisiyse, Gney
Pasifikteki Marques
Adalarndakileri gsteriyor. Kk
resimlerin zerine tklayarak byk
grntlerine ve trlerle ilgili ksa
aklamalara eriflebiliyorsunuz.
rathbun.si.edu/botany/pacificislandbio
diversity/hawaiianflora/index.htm
rathbun.si.edu/botany/pacificislandbio
diversity/marquesasflora /index.htm

Topraktan Topraa topran nemine, asitlik derecesine, iklime)

reniyorsunuz. Bedenlerimizin besleyecei
lmden sonra ne olacamz, canllar da nceden tanma olanana
hepimizin aklndan gemifltir. Ama kavufluyoruz. Ayrca, amatr detektiflere de
iyice merak ediyorsanz, tam yerine suluyu yakalatacak adli tp bilgileri ve rnek
geldiniz. lmn hemen olaylara. rnein, katil zanlsnn yalan
sonrasndan, topraa karflncaya syledii, cinayet kurbannn l bedenini
kadar rmenin evrelerini yiyen kurtuklarn deil, drt gnlk
grnt ve videolarla olmasyla ortaya karlyor. ok ilgin bir site;
izleyebilirsiniz. rmenin hznn ama gece girmeseniz iyi olur
neye bal olduunu (rnein www.deathonline.net/decomposition/index.htm

BLM ve TEKNK 16 fiubat 2005

 Biyoloji
Botanik Hazinesi

Tr Cenneti
Biyoeflitlilik scak noktalar
ok sayda farkl bitki ve hayvan
trn bir arada barndran ve sa-
ylar gnmzde giderek azalan
blgelere verilen isim. Bu alanlar-
Damarl Bitkiler
dan ikisi, yurdumuzda Akdeniz ve Botanikiler bir ziyafete hazrlansn.
Dou Karadeniz kylarn kaps- En zengin bitki eflidini ieren bu
yor. Gney indeki Hengduan gruptaki iekler, ayrntl zellikle-
Dalar da byle bir scak nokta. riyle ve bytlebilen resimleriyle
Site, 10,000 deiflik tre ait bilgi- birlikte tantlyor. Kendinizi kaptr-
ler ieriyor; ayrca 600den fazla dnz m saatlerin nasl getiini
tr ve manzara fotorafnn yer al- unutacanz bir site.
d grnt arflivi bulunuyor. http://www.csdl.tamu.edu/FLORA/gall
http://maen.huh.harvard.edu:8080/china ery.htm
Aslnda hazine, profesyonel
botanikiler iin. Ancak, sitede
dolaflmak,zellikle fotoraf Hareketli
galerilerini yoklamak, biz
amatrler iin de keyif verici. Bitkiler
New York Botanik Bahesi
Eskiden uzun
tarafndan kurulmufl olan sitedeki
srede meydana
grnt stoku, bakmakla bitecek
gelen olgular
gibi deil. 85.000den fazla
izlemenin tek yolu
fotoraf ve izimle bitkiler ve
sabrd. fiimdi yle
mantarlar tantlyor. Aklamalar,
mi ya? Oturun koltua, basn televizyonun ya da bilgisayarn dmesine,
amatrler iin teknik kaabilir.
gzlerinizin nnde birka saniye iinde prl prl gkyznde bir kasrga
Uzmanlar, aradklar kitap ve
olufluyor, esip savuruyor ve dalyor. Ya da bir yumurta larva haline geliyor,
makaleleri, bibliyografya kflesini
sonra pupa, kozann iine zoom, oluflan kanatlar ve derken muhteflem bir
tklayarak veritabannda bulunan
kelebek uup gidiyor. Bize bu keyfi salayan zaman atlamal film denen bir
39.000 kayt arasndan
teknoloji, bir srecin eflitli evrelerinden kareleri yan yana getiriyorsunuz, olup
seebilirler.
bitiyor. Bu uzun girizgahtan sonra yer sknts nedeniyle sz balyor ve sizi
bitkilerin fla, gdaya ve suya gsterdii tepkiyle baflbafla brakyorum
sciweb.nybg.org/science2
sunflower.bio.indiana.edu/rhangart/plantmotion

Hawaii Adalar, Pasifik Okyanusu levhasnn mama taba-

Pasifikte Botanik Cennet kasnn derinliklerinde bulunan bir scak nokta zerinde
kaymasyla ar ar oluflan adalarn meydana getirdii bir
zincir. Bu adalar da moda deyimiyle bir biyolojik scak
nokta oluflturuyor. Anlam, endemik trlerdeki zenginlik.
Milyonlarca yl dfl dnyadan yaltlmfl olarak kalmfl ada-
larda baflka yerlerde grlmeyen bitkiler geliflmifl. rne-
in, resimde grlen ve doadaki says artk yalnzca
20ye inmifl olan nanu (Gardenia brighamii) aac. Teh-
dit Altndaki Hawaii Ekosistemleri Projesi kapsamnda ku-
rulan sitede 900 kadar bitkinin grntl tanm yapl-
yor. Bunlar arasnda adalara daha sonra sokulan ve yerli
trlerin aleyhine hzla yaylan istilaclar da tantlyor.
www.hear.org/starr/hiplants/index.html

fiubat 2005 17 BLM ve TEKNK


Sanal Aktar
fiimdi kanksadmz baharat trleri,
bir zamanlar altn deerindeydi. nl
pek Yoluyla Batya giden baharat
ylesine az miktar ve yksek
deerdeydi ki, yaklaflk 500 yl nce
bafllayan smrgecilik hareketinde
nemli rol olduu sylenebilir.
Baharatn bylesine deerli
olmasnn nedeni, deiflik tat ve
kokularnn tesinde saaltc (tedavi
edici) zellikleri olduu yolunda
yaygn inanflt. rnein, hem dflk
etkide bir uyuflturucu madde, hem de
BLM ve TEKNK 18 fiubat 2005
Biyoloji
ac biberin etkin maddesi olan
kapsaisin ieren vanilyann, isteriden
tutun, atefl ve iktidarszla kadar
pekok derdin devas olduuna
inanlrd. kakule ise, temel yalarn
bir karflnn ierdiinden hazm
kolaylafltran, sokalgnlna iyi
gelen ve bronfliti iyilefltiren bir
madde olarak tannr Aslnda en
azndan bazlar bakmndan bu Sanal Botanik
inanfllar fazla bofl saylamasa da,
baharat trleri zerinde yaplan Bahesi
kimya ve eczaclk deneyleri, bu
geleneksel tedavi aralarnn ancak Hamburg niversitesince hazrla-
kk bir blmnn nlerini nan sayfa (fiimdilerde Almancadan n-
hakettiini ortaya koydu. California gilizceye de evriliyor) her dzeyde
niversitesi (Los Angeles) meraklya (bitki arafltrmacs, renci-
Biyomedikal Ktphanesince ler ya da amatr bahevanlar) hitap
oluflturulan bu sanal sergide, 29 eflit ediyor. 58 blm, botanik biliminin
baharatn tarihesi, kimyas ve tbbi temel retilerinden tutun, Mendel ka-
kullanm aklanyor. ltm ilkelerine ve bitkilerdeki molek-
ler tepkimelere kadar akla gelebilecek
unitproj.library.ucla.edu/biomed/spice/i
her fleyi kapsyor. Yazl aklamalarn
ndex.cfm
yansra fotoraflar, hareketli grn-
ler ve hcrelerin mikrograflar. Ziyaret-
Nostaljik i says m? Ayda 800 000 kadar!
Botanik http://www.rrz.uni-hamburg.de/biologie/b_online/e00/contents.htm
Bu site, amatrler ve
profesyoneller iin
zevkle gezilecek bir Doada
sanat galerisi. Londral Dayanflmalar Zinciri
eczac ve botaniki
William Curtis, bahe Bu sitede incir ve sinek (ya da
merakllar iin minik eflek arlar) arasndaki
hazrlad dergisi dayanflmay izliyorsunuz. ncirin
Curtiss Botanical iekleri, meyvenin iinde sakl.
Magazine 1787de ilk Bunlarn bafldndrc
tomurcuunu kokusunu alan difli arlar meyve
atnda, bunun iine giriyor ve burada iekleri
byk bir nar erkek ieklerden tafldklar
olacan herhalde polenle dlleyerek ilerine kendi
dfllememiflti. Oysa, yumurtalarn brakyorlar.
bitkilerin byleyici Olgunlaflan meyveyle beslenen
resimleriyle n yavrular, meyveden ktklarnda
kazanan dergi 217 baflka iekleri dllyorlar.
yldr baslmaya devam www.figweb.org
ediyor. Site, derginin
ilk 20 ylnda
yaymlanan saylardaki
grntleri veriyor.
Suluboya ve
mrekkeple
renklendirilmifl
1000den fazla izimin
zerlerine tklayarak
bytebiliyorsunuz.
www.nal.usda.gov/curtis
 Ekoloji
ka, gemifl iklim olaylarnn incelenmesine yarayan buz
Zaman Tnelinde klim merkezleri ve aa halkalar gibi aralar hakknda da bil-
giler bulunuyor.
www.ngdc.noaa.gov/paleo/ctl/index.html

Scak Grntler
Karalarda scakl-
n her on ylda,
bir derecenin ke-
sirleri kadar artt-
n, denizlerin
birka milimetre
Evinizi sel bast, ya da arabanz alt geitte yzmeye bafllad. kadar ykseldii-
Gelecek yl havann nasl olaca, ya da gelecek yzyldaki ni gsteren ista-
iklim deifliklii kimin umurunda. Oysa klimatologlar, ge- tistikler, felaketin
mifl iklim deiflimlerine anlam verebilmek ve gelecekte in- uzak olduu
san etkinliklerinin iklim zerindeki etkisi konusunda ng- hissini veriyor.
rlerde bulunabilmek iin iklimsel olaylara uzun bir pers- Ancak, bu sitedeki grntler baflka bir dilden konuflu-
pektiften bakmak zorundalar. flte bu site de, hem renci- yor. Amerikal fotoraf Gary Braaschn yldr olufl-
lere, hem de ilgili kamuoyuna kresel snma gibi konular turduu siteyi dolaflnca, o rahatlk duygunuzdan syrl-
daha iyi anlamalar iin byle uzun bir bakfl as salyor. mak gereini duyuyorsunuz. Kosta Rikada ortadan kay-
ABD Ulusal Jeofizik Veri Merkezince hazrlanan sitede ik- bolan kurbaalar, Alaskada zlmeye bafllayan donmufl
limsel olaylar ve etkileri 10 ve katlar yaklaflmyla irdele- topraklar, Sibirya evresinde ykselen denizleri mi gr-
niyor. Bir baflka deyimle, etkiler bir gnle, 100.000 yl ara- mek istiyorsunuz? Yoksa Peruda 13 ylda 500 metre ge-
snda deiflen sreler boyunca inceleniyor. Her basamak, rileyen buzullar m? Belki de Antarktikada son 400 yl-
o lekte iklim deiflimleri ve bu deiflimlerin insann tari- dr genifllerken , birden klp atlamaya bafllayan buz
hini ve evrimini nasl etkilemifl olabilecei konusunda bilim- rtlerini? Buyurun siteye...
sel bulgular ieriyor. Sitede, benzer sitelere linklerden bafl- http://www.worldviewofglobalwarming.org

Elektronik Ekoloji!
Ekoloji, neminin bilincine giderek
daha ok vardmz bir bilim dal.
nsan eliyle ya da doal srelerle
ortaya kan bir etkinin zincirleme
biimde canl trlerine ve evreye
yansdn grmek, yaflam
destekleyen bildiimiz tek gezegen
olan Dnyamzn nasl hassas bir
denge zerinde durduunu
kavramamza yardmc oluyor. Ne
var ki, ekolojik sreler, byk
alanlarda ve uzun srelerde
kendilerini belli ediyor. Dolaysyla
bilimsel verileri ya da derslerde
rendiklerimizi zihnimizde
canlandrmak kolay olmuyor. Bu
Zehirlediimiz Doa
Yeterli artma tesislerinden yoksun
fabrikalardan, madenlerden sulara
ya da atmosfere braklan zehirli
atklarn karasal ve sucul canllar
zerindeki ldrc etkilerini
gvenilir bir kaynaktan izlemek
site, iflte bu ihtiyaca yant veriyor. istiyorsanz, bu siteye sk sk baflvu-
Kurallar anlafllr biimde aklanmfl racaksnz
elenceli oyunlarla. rnein bir kent demektir. ABD
ynetiminin baflna geip, beton evre Koruma
bloklarn evredeki doay yutmasn Dairesi (EPA)
nlemeye alflyor, avc-av tarafndan dzenli
populasyonlarnn deerleriyle olarak yenilenen
oynayarak evre zerindeki etkiyi ECOTOX adl site,
izleyebiliyor, kirliin nehir 1926 ylndan
havzalarnda yaylmasn bafllayan bir
grebiliyorsunuz. Sorunsa belli: Bu makale, rapor ve
sayfalarda tantlan sitelerin hemen gzlem arflivini
tm gibi ngilizce olmas. Artk bu ieriyor. Sitede,
durumda grev, siteyi aktinomisinden,
Trkelefltirecek ya da benzer inkoya kadar her
oyunlar retecek ekoloji hoca ve eflit toksik
rencilerine dflyor. maddenin yol at
etkiler sergileniyor.
www.gingerbooth.com/courseware
www.epa.gov/ecotox

fiubat 2005 19 BLM ve TEKNK

 Ekoloji
Meksikann
Doa Kzdrldnda...
Eko-Hazinesi
Ormanda bilerek aklmfl bir kibrit, dikkatsizce atlmfl bir
izmarit, atmosfere gereksizce atlan milyarlarca ton
Bu orta
karbondioksit. Kesilen ormanlar, lleflen topraklar... Tm
Amerika
bunlara karfln doann snr tanmaz fkesi, kasrgalar,
lkesi, doann
orman yangnlar, yerlerinden kopup srklenmeye
cmert
bafllayan ada byklnde buzdalar, kum frtnalar,
davrandklarndan. lkede am or-
kronolojik veriler, uzun yllar lmleri, istatistikler ve
manlaryla kapl dalardan kzgn
dramatik grntlerle bu sitede.
llere, nemli yamur ormanlarna
lwf.ncdc.noaa.gov/oa/climate/severeweather/extremes.html
kadar ok eflitli ekosistemler bulu-
nuyor. Byle olunca da Meksika,
en ok memeli tr barndran lke-
Felaketinizin ler arasnda ikinci, damarl bitkiler
Resmidir sralamasnda drdnc ve srn-
genler kategorisinde de birinci (717
Bu grnt sitesi, doann
tr) srada bulunuyor. Bu srn-
fkesini merak edenler iin.
genlerden birounaysa baflka hi-
Okyanuslarda oluflan gl
bir yerde rastlanmyor. Bu zengin
kasrgalarn, karfl konulmaz
grnt sitesinde ister merak ettii-
orman yangnlarnn, kutup
niz hayvan zerinde ayrntl bilgi,
blgelerinden kopup okyanuslara
ister yksek znrlkte grnt
karflan koca buzdalarnn uydu
elde edebiliyorsunuz.
grntleri. Ayrca gnn
www.vivanatura.org
grnts kflesi, sizi haberlerde
dinlediiniz son doa felaketiyle
buluflturuyor.
www.osei.noaa.gov
Dnyam
in
evreniz ne
Geleceimiz evremiz kadar kirli? Alan kodunuzu girin
RAND Bilim ve Teknoloji Politika Enstitsnce ha- ve renin. Dnyamz yaflanabilir
zrlanan sitede, evredostu yenilik ve icatlar inceleye-
tutmak iin neler yapmalyz?
bilirsiniz. Ayrca gelecek 20 yl sresince evre politi-
kalarnn, genom arafltrmalarndan, tketici tercihle- Okyanus ekolojisine yardmc
rinden, ya da okyanus diplerinde ve buzul ktlelerinde olmak istiyorsanz, evinizde hangi
hapsolmufl metan gaznn iflletilip iflletilmemesi konu- bal yemelisiniz? Tklayp renin
sundaki kararlardan nasl etkilenecei de aklanyor. (en iyi yemeinin tarifleriyle
Uzmanlarn grfllerini aktardklar video grntleri birlikte). evreciler, bu zengin
ve ok sayda link merakllar bekliyor.
sitede istedikleri ok fleyi
www.rand.org/scitech/stpi/ourfuture
bulacaklar.
www.formyworld.com

Sanal Ekoloji ve toprak tr gibi evresel deifliklik-

Orman Mhendislii
lkretim 7. snflar ve yukarsndaki
tm eitim kademeleri ve profesyo-
neller iin hazrlanmfl elenceli ve
retici bir site. Hampshire College
(Massachusetts, ABD) arafltrmacla-
rnca hazrlanmfl SimForest progra-
mn indirerek kendi ormannz ken-
diniz yaratyorsunuz. Yapacanz, 30
aa tr arasndan bileflimler olufl-
turarak ve yafl miktar, scaklk ve
lerle oynamak. Bu girdiler sonucu
oluflan uzun dnemli orman dinamik-
leri ekranda beliriyor ve rencilerin
ormanlk blgelerin iklim deifliklikle-
ri ve teki bozucu etkilere karfl tep-
kilerini renmelerini salyor. Ayr-
ca, dikilen aalarn zamanla yerleri-
ni hangi trlere braktklarn da izle-
yebiliyorsunuz. Daha st snflardaki
renciler, programn, denklemleri
deifltirebildikleri daha ileri bir
modelini de indirebiliyorlar.
ddc.hampshire.edu/simforest

BLM ve TEKNK 20 fiubat 2005


Amatr ve
Profesyoneller in
Genom
Biyolog olmayan biri iin insan geno-
mu bazen basit (yalnzca drt harfin
farkl dizilimleri), bazen de rktc de-
recede karmaflk grnebilir (tek-nkle-
otid poliformizmi de neyin nesi?). Geri
insan genomu zerinde alflan kurulufl-
lar, elde ettikleri bilgileri GenBank ,
ABD Biyoteknoloji Ulusal Bilgi Merkezi
(NCBI), PubMed gibi veritabanlarna ak-
taryorlar. Ancak pek oumuz, bu bilgi-
lere yalnzca eriflmek deil, anlayabil-
mek de istiyoruz. flte ABD Ulusal nsan
Genomu Arafltrma Enstitsnn
(NHGRI) "Exploring Our Molecular Sel-
ves" adl Web sayfas, bizlere kendimizi
molekler kimliimizle tantyor.
Bunu yaparken de hareketli molekl-
ler ve hcreler, nsan Genom Projesi ko-
nusunda bir video gsterisi ve bilim
http://www.nhgri.nih.gov/educationkit/video.html
adamlarnn temel kavram ve terimleri
video klipleriyle akladklar "genom
szl" gibi multimedya aralarndan
yararlanyor.
ABD Enerji Bakanlnn (DOE) ge-
nome site adl sayfasndaki poster ze-
rinde 23 kromozom iftinin her birinin
zerine tklayarak, kaltmsal hastalklar-
dan sorumlu genlerin adlarn ve bulun-
duklar yerleri grebilirsiniz. nl Cele-
ra Genomics Inc. firmasnn Genome
News Network sayfasnda, genom konu-
http://vector.cshl.org/resources/resources.html
Tp
Laboratuvar
Faresinin Kitab
Hayvan
dostlar
gerisini
okumasn!
Mouse
Genetics,
gerek ilk
http://www.ornl.gov/hgmis/posters/chromosome/
deneylerine
sunda dersler, hazrlanan
insan ve bitki tp
genomlaryla rencileri,
ilgili yeni ma- gerekse profesyonel
kalelerin yan- arafltrmaclar iin temel baflvuru
sra, hastalk kayna olan bir kitabn
eilimine ifla- elektronik biimi. Princeton
ret eden ve di- niversitesinden Lee silverin
zilimde tek bir 1995 ylnda baslan kitab
harfin farkl tkenmifl. Dolaysyla, fare
yerleflmesi an- trlerinin seimi, reyen
lamna gelen kolonilerin kaydnn tutulmas,
tek nkleotid suni dllenme, genetik haritalama
polimorfizmle- yntem ve teknikleri ve gen
ri (SNS) konu- deiflimli hayvanlarn retilmesi
sunda da bilgi konusunda bilgi edinmek ya da
sahibi olabilirsiniz. lgileri amatr dze- bilgisini derinlefltirmek
yin tesine geenler Cold Spring Harbor isteyenlerin amas gereken bir
Laboratory tarafndan hazrlanan DNA sayfa. Site, MEDLINEn yansra
Learning Center (DNA renme Merke- fare genomu veritabanlarna
zi) sayfasnda bir dizi geliflkin online ge- linklerde ieriyor.
netik etkinlikten yararlanabilirler. r: Zi-
www.informatics.jax.org/silver
yaretilere dizilim verilerini analiz etme
olana salayan BioServers, ayrca,
PCR ve DNA parmakizi tekniklerini ak-
layan animasyonlar.
Dokularmz
Tanyalm
Bu site de tp rencileri ve amatr
doktorlar iin. Doku bilimi ya da
patoloji iin ders kitaplarndaki bil-
gilerle yetinecek olursanz, potansi-
yelinizi yeterince kullanmamfl olur-
sunuz. Oysa Illinois Tp Koleji ve
Iowa Tp Fakltesi arafltrmaclarn-
ca dzenlenmifl sitelerdeki aralar
kullanarak bir doku rnei zerine
zoom yapp dokulardaki en ince
detaylar grebiliyorsunuz.
www.histo.net
http://celera.com/genomics/genomics.cfm
www.path.uiowa.edu/virtualslidebox
fiubat 2005 21 BLM ve TEKNK

Trke Genetik
Oluflum srecinde, ama yine de
zengin bir site. Genetie girifl
dzeyinde konular, popler bir dille
yazlmfl ksa makalelelerle
anlatlyor. Sitenin en igi ekici
kflesi olan animasyonlar, kk bir
eflni paketiiyle karflnzda; ancak,
500 kadar animasyonun siteye
konmas iin alflmalar
Hapfluuu...
ok yaflayn. Ama yine de
nefes almay zorlafltran, bizi
zaman zaman bir mendile
servet demeye raz hale
getiren, sesimizi tannmaz hale
sokan nezle virs ya da
bilimsel tanmlamasyla
rhinovirsleri iyi tanyn.
izimlerle desteklenmifl sitede
virs nasl kaptnz,
Anatomiye Sanal Girifl
Tp renimi iyi de, tartflmal yntem-
leri var. rnein, anatomilerini ren-
mek iin hayvanlarn kesilip biilmesi.
Etik tartflmalar bir yana, bu yntem-
ler tp rencileri iin bile rahatszlk
verici. En azndan formaldehid koku-
su. Bir de lise rencilerini dflnn.
Froguts adl sanal anatomi sitesi, ger-
i lise rencilerine ynelik, ama tp
fakltelerindeki anatomiye girifl ders-
leri iin de uygun. Sitenin kahraman,
bilim iin cann vermifl bir kurbaa.
BLM ve TEKNK 2 fiubat 2005
Tp
yrtldn reniyoruz. Trke sahibi oluyorsunuz. Deney
site dediimize gre, umarz bunlar
Trkeye de evrilir. teki bilim
sitelerine linkler de sitede
eriflebildiiniz bir kolaylk. Bu gzel
alflma, eminiz ileride daha da
zenginleflecek.
www.genbilim.com
Ama bu fedakarlkla laboratuvarlarda
kesilecek milyonlarca hemcinsinin ha-
yatn kurtarmfl. Sitede sanal bir
neflter ve makasla hayvann doku
katmanlarn ap, karnn, hatta
gzenekli kalbini grebiliyor, bey-
nini inceleyebildiiniz gibi,
animasyonlarla, r-
nein drt aflamal
solunum gibi sreleri de
daha yakndan iz-
leyebiliyorsunuz.
www.froguts.com
Umutsuzlar in
Umut
Bu site, kendileri ya da yaknlar
umutsuz bir hastala yakalanmfl
olup da, son are olarak deneysel
tedavileri denemek isteyen, ancak
nereye baflvuracaklarn
bilmeyenler iin hazrlanmfl.
erii giderek geniflleyen sitede,
ABDde tm salk
hizmetlerinden sorumlu Ulusal
Salk Enstitleri (NIH) adl
kurumca desteklenen yaklaflk
5,000 klinik deney hakknda bilgi
aflamasndaki tedavi
yntemlerinin ayrntlarnn yan
sra, arafltrmaclarn gnll
denek arayp aramadklarn ve
bu deneylere nasl
katlabileceinizi de bu siteden
renebilirsiniz.
www.clinicaltrials.gov
dflmann nerede ynak yapt
gibi temel bilgilerin yansra,
nezleyle ilgili batl inanlar ve
gerekleri de reniyorsunuz.
rnein, nezleden abuk kurtul-
mak iin iyi beslenmek gerektii
biimindeki inanfl yanlfl olmakla
birlikte, lezzetli yemeklerin bir
zarar da yok. Hatta sitede birka
nezle yemei tarifi de veriliyor.
www.commoncold.org

imizi Nasl Bilirdik?
nsann iinde ne olduunu merak et-
mesi doal. Ancak yzyllar boyunca
ap da bakan birka hekim ya da
ncl dflnda bunu pek bilen kma-
d. Sorun yalnz bilmekle bitmiyor.
Nasl anlatacak, nasl reteceksiniz?
Brakn sradan insanlar, tp renci-
leri iin bile kadavra dersi, en azn-
dan ilk bafllarda ok hofl olmayan bir
tecrbe. Bunun iin, 17. yzyl tp-
lar areyi gleryzl kadavralar
izmekte bulmufllar. Derileri, kaslar
organlar sarkarken size bakp glm-
seyen kadavralar!. ABDnin Bethesda
kentindeki Ulusal Tp Ktphane-
sinde alan bir serginin online tr
olan sitede eski Msrdan gnmze
kadar insan anatomisiyle ilgili grn-
tleme alflmalarnn evrimini izleyebilirsiniz.
www.nlm.nih.gov/exhibition/dreamanatomy/index.html
Can Boazdan Gelir
Tabii gider de... fiiflmanlk, bununla
birlikte gelen diyabet, dengesiz
tketilen yiyecekler, aflr kolesterol,
Dflmanmz
Tanyalm
Kanserle mcadele-
de ilk adm onu iyi
tanmak. Bu ilk adm at-
mak iin de ille onkolog (kanser
uzman) olmanz gerekmiyor.
CancerSource sitesi, uzman
olanlar, dflman hakknda
hibirfley bilmeyenler ve ara-
dakiler iin her dzeyde
bilgi salyor. Sitede hastaln
temel biyolojisini, konuyla ilgili
son haber ve geliflmeleri renebilir
ve kanser uzmanlaryla online konu-
flabilirsiniz. Bir szlk, ila rehberi
Tp
Doktor Ne
Demiflti?..
Bu ok kapsaml tp sitesi, dokto-
run sylediklerinin ne anlama geldi-
ini flyle anlayaca dilden ren-
mek isteyenler iin hazrlanmfl. Ne-
redeyse her hastaln semptomlar,
tedavi biimleri, hatta tm ameliyat-
lar, anlafllr izimler, ve bilimsel ad-
larn yansra halk dilindeki anato-
mik isimlerle anlatlyor. Tek sorun
ngilizce olmas. Ama doktorunuzu
da daha kolay anlamyorsunuzdur
zaten.
http://mywebmd.com
kalp-damar hastalklar, bilinsizce Beyin Frtnalar
midemize doldurduumuz Halk arasnda sara nbeti diye de bili-
kanserojen maddeler... Yeterince nen epilepsi, beyindeki nronlarn d-
korkuttuysak, siteye girmeye zensiz etkinleflmesi nedeniyle ortaya
hazrsnz demektir. ABD Tarm kan bir olgu. Modern tp, are ola-
Bakanlnca hazrlanmfl sitede, rak ameliyat ya da ila tedavisini gs-
baflta dengeli beslenme piramidi, her teriyor. Oysa ortaalarda hem has-
yafla ve cinsiyete gre belirlenmifl taln nedenleri (kafatas iinde va-
diyetlerden tutun, biyoteknoloji, gda
rolduu iddia edilen tafllar) hem de
gvenlii, zehirli yiyeceklere kadar
tedavisi konusunda daha deiflik ne-
ok eflitli kategoride ayrntl
bilgiler ve yol gsterici flemalara rilerde (rnein kafatasnn alarak
ulaflabiliyorsunuz. tafllarn alnmas) bulunulmaktayd.
www.nutrition.gov Bir Alman hekim tarafndan hazrlan-
mfl sitede epilepsinin tarihi, ve klt-
rel etkisi konusunda ilgin bilgilere
ve online yardmlaflma gruplar da ulaflabiliyorsunuz. Bir blmde epi-
sitede hastal yenmeye kararl lepsi hakknda doru ve yanlfl d-
kiflilerin emrinde. flnceleri, bir baflkasnda epileptik n-
CancerSource.com l kiflileri (Sezar, Napolyon, Dosto-
yevsky vd.) tanyabilir, yine bir
Bilim meyin Diyor dierinde epilepsi nbeti geiren bir
Baz okurlarmz iin kifliye nelerin yaplmas, nelerin yapl-
sevimsiz olmak
mamas gerektiini renebilirsiniz.
pahasna biz www.epilepsiemuseum.de/alt/english.htm
grevimizi
yapalm.
Aslnda fazla
yazmaya gerek
yok, site her fleyi
aklyor. Hem de Trke.
www.sigara.gen.tr