Ocak post/pro 8/4/02 18:46 Page 1
20. yzylda Bilim ve Teknoloji
1900 Mendel yasalarnn
doruluu deneylerle kantland.
1822de Avusturyada doan Gregor
Mendel 1856 ylnda kaltmla ilgili
almalarna balamt.
Bezelyelerle yapt
deneyler sonunda
kaltm yasalarn
ortaya atan
Mendel,
kaltmbilimin
(genetiin)
domasna
olanak
salamtr.
1901 Emekli bir Alman
subay olan Ferdinand
Zeppelinin tasarlad hava
gemisi "Zeplin"lerden ilki 2
Temmuzda Almanyada
Friedrichshafen yaknlarnda bir
gldeki yzer hangardan
havaland. Sivil havaclkta ve
yolcu tamaclnda byk
baarlar elde edecek olan bu
aralar, uaklarla rekabete
dayanamayp gelecekte
gklerden silinecekti.
1902 ABDli genetik bilgini
Walter Sutton, Columbiada
rencilii srasnda kromozomlarn
kaltsal bilgiyi tadn ve ayr iftler
halinde bulunduunu ilk kez ortaya
koymu, sonraki yllarda yapt
almalarla kaltmla ilgili kromozom
kuramnn temelini atmtr.
1903 Motorlu ilk uu yapld.
Orville Wrightn pilotluunu
yapt Flyer adndaki ilk uak 17
Aralk 1903te havalanp yerden
metre ykseldi, 12 saniye
havada kalan uak sonra sert bir
biimde yere indi. Wilbur ve
Orville Wright kardeler ayn gn
iki uu daha yaptlar. En uzun
uu 59 saniye srd 260 mlik bir
uzakl at.
1904 van
Petrovi
Pavlov, Nobel
Fizyoloji ve
Tp dln
kazand.
Hayvanlar zerinde yapt deneylerle artl
refleks kavramn gelitiren Pavlov, bu dl,
sindirim salglar zerindeki aratrmalar
nedeniyle kazanmt.
1905 IQ testi ilk kez
uyguland. Alman psikolog
Wilhelm Sternin ortaya
kokoyduu IQ (Intelligence
Quotient) kavram Lewis
Terman tarafndan Stanfort-Biret
testinde kullanlmak zere
uyarland. Zek yann
kronolojik yaa blmnn
100le arplmasyla sonu elde
edilir. Ortalama IQ says 100
olarak kabul edilmitir. 130un
zerindeki deerler stn
zekl, 70in altndakilerse geri
zekl olarak nitelendirilir.
1906 Lee de Forest,
elektronlar salan elektrot (katot)
ile toplayan elektrot (anot)
arasna zgara ad verilen kafes
biimli bir nc elektrot
yerletirereki elektrotlu ilk
elektronik lambay (triyot)
gerekletirdi. Izgaraya
uygulanan gerilimin
deitirilmesiyle katot ile anot
arasndaki elektron akmnn
azalp oalmas salanyordu.
Bylece de triyot lamba
ykselte olarak
kullanlabiliyordu. Telsiz
iletiimi ve radyonun
gelimesinde triyot lambann
byk katks olmutur.
1908 Jean Perrin sv iinde
asl halde bulunan ok kk
paracklarn Brown
hareketlerini inceleyerek
maddenin atomlardan
olutuunu kantlad.
1908 Hans Geiger ilk
radyasyon dedektrn, bugn
kullandmz adyla Geiger
sayacn, yapt. Manchester
niversitesinde Ernest
Rutherfordun yardmcln
yapan Geiger, yapt
deneylerle Rutherfordun
ekirdein atomun merkezinde
ok kk bir yer kapladn
anlamasna yardmc olmutu.
1909 ABDli bir kif olan
Robert Edwin Peary kuzey
kutbuna ulamay baaran ilk
insan oldu.
1900 lk
radyonun yapl.
Elektromanyetik
dalgalarn
varln 1864 maddeyi sentez yoluyla
ylnda James
Clerk Maxwell
ortaya koymutu.
Guglielmo
Marconiyse dalgalar ilkin 9 m,
sonra da 275 m ve 3 kmlik
uzaklklara iletmeyi baard. 1901de
de Atlas Okyasunun tesine ilk
mesajn ulatrd.
1900 Gnmzde Planck
Sabiti olarak adlandrlan
eylem kuantumunu, Alman
fiziki Max Planck buldu.
Ima olgusunda enerjinin
srekli biimde deil, enerji
paketleri biiminde kesikli
olarak ortaya kt
varsaymn yapan Planck,
herbiri belirli bir enerji
miktarn ieren paketlere
kuantum adn verdi ve bir
kuantumun enerjisinin nmn
frekansyla orantl olduunu ne
srd. Bu teori fizikte bir devrim
nitelii tayordu ve 20. yzyla
damgasn vuran kuantum
mekaniinin balangc oldu.
1901 Karl Landsteiner,
alyuvarlarda hcre zarnn d
katmanna yapan antijen adl
bir maddenin trne bal
olarak insanda en az temel
kan grubu olduunu gsterdi;
bu gruplar A, B ve 0 olarak
adlandrd. Bir yl sonra da A ve
B antijenlerinin ikisini birden
tayan AB grubu bulundu.
1903 Bayliss ve Starling,
sindirime yardmc pankreas
svsnn salglanmasnda uyarc
maddeyi bularak ilk kez hormon
kavramn ortaya attlar. Sekretin
adn verdikleri bu madde gibi
salgland organdan uzakta
baka bir organ uyaran bu tr
kimyasal maddeleri "uyarmak"
anlamndaki Yunanca horman
szcnden tretilmi hormon
terimiyle adlandrmay da Bayliss
ve Starling yapt.
1903 Hollandal fizyolog
Willem Einthoven, kendi adyla
anlan ilk telli galvanometreyi
tasarlad. Galvanometre, kalp
kasnn kaslmasyla ortaya
kan deiiklikleri lyor ve
kt zerine kaydediyordu.
Einthoven bu ynteme
elektrokardiyografi adn verdi.
1904 Ernest Rutherford,
Radyoaktiflik adn verdii
kitabn yaymlad. ngiliz fiziki
kitabnda, bu konudaki
almalarnn sonularn
anlatyor ve radyoaktif
etkinliin d koullardan
etkilenmediini, radyoaktif
srelerde kimyasal tepkimelere
oranla daha fazla miktarda s
aa ktn ortaya
koyuyordu. Ayrca bu yaptnda
radyoaktif dnm sonucunda
kimyasal nitelikleri farkl yeni
rnlerin ortaya ktn ileri
sryordu.
1905 Albert
Einstein, zel grelilik
kuramna ilikin
"Hareketli
Cisimlerin
Elektrodinamii"
adl makaleyi
yaymlad. Bu
makale fizikte
devrim nitelii
tar.
1907 Bertrand Boltwood
radyometrik tarihleme
yntemini buldu. 1905 ylnda
uranyumla balayan radyoaktif
bozunumlarn son rnnn
kurun olduunu gsteren
bilim adam, 1907de
ilerindeki kurun-uranyum
oranna bakarak baz kayalarn
yan lme yntemini
gelitirdi. Bu yntem sayesinde
Dnyann yann tahmin
edilmesinde nemli admlar
atld. Bu yntem ayrca
arkeolojide de kullanld.
1908 Ford firmas "T"
modeli denen otomobili
piyasaya srd. Bu model, bir
at almaya paras yeten
herkesin alabilecei
ucuzluktayd. Bylece
otomobiller yalnzca
zenginlerin oyunca olmaktan
kp gnlk yaamda
kullanlmaya baladlar. Ksa
bir sre sonra ilk retim
bandn da devreye sokarak
seri retime geen ilk firma
yine Ford olacakt.
1909 Leo Hendrik Baekeland
bakaliti buldu. Baekeland
1905te doal bir reine olan
gomalakn yerini tutabilecek bir
parac art ykl olduundan
retebilmek iin aratrmalara
balad. Aratrmalar formaldehit
ile fenoln yksek scaklk ve
basn altnda younlama rn
olan ve stldnda
yumuamayan plastik
maddelerin ilk
rnei olarak r olarak kk sapmalar gsterdii fakat
aan bakaliti
bulmasyla
sonuland.
1911
Norveli kif
Roald
Amundsen, 14
Aralk 1911
gn kendisine elik eden 4 kii ve
54 kpekle gney kutbuna ulat.
1911 Speriletkenler
kefedildi. Hollandal fiziki
Heike Kamerlingh Onnes,
belirli artlarda cvann
speriletken olduunu buldu.
Sonradan iki dzineden fazla
elementin ve binlerce metal
alamnn da speriletken
olabilecei bulundu.
1912 Ktalarn kaymas kuram ortaya
atld. Aslnda bir meteorolog olan
Alman bilim adam Alfred
Wegener, balangta
tm ktalarn Pangea
adnda tek bir kta
olduu, sonradan
paralanp
dalarak zamanla
gnmzdeki
yerlerine ulat
grne dayanan
ktalarn kaymas
kuramn ortaya att.
1915 lk ktalararas telefon
konumas yapld.
1916
Einstein "Genel
Grelilik
Kuram" olarak
bilinen
almasn
yaymlad. Bu
alma bilim
dnyasn sarsan
grler
ieriyordu.
Kuramn
ngrlerinin
deneysel kantlarysa ancak Birinci Dnya
Savandan sonra, Mays 1919da Gine cisimlere karadelik adnn verilmesi
Krfezindeki Principe adasnda ve Brezilya
Sobralde gerekletirilen Gne tutulmas
gzlemleri sonucu elde edildi.
1918 Tarmda benzin motorlu
traktrler kullanlmaya balad. retimin
artmasyla birlikte iftiler yalnz kendi
gereksinimlerini karlamak iin deil,
piyasaya mal satmak iin de almaya
baladlar.
1920 Soutucular gndelik
yaamda. retilmeye balayan
elektrikli buzdolaplar yiyeceklerin
saklanmasnda yeni bir r at.
1921 Hermann
Rorschach, kendi
adyla anlan ve
yanstma tekniine
dayanan psikolojik
testler uygulamaya
balad.
1921 Robot szc ilk kez
kullanld. ek oyun yazar Karel
Capek, Rossums Universal Robots
(Rossumun Evrensel Robotlar) adn
verdii oyununda verilen emirleri
dnmeden yerine getiren
makinelemi insanlardan sz
ediyordu. Robot szc ek dilinde
angarya i anlamna geliyordu.
1923 Arthur
Compton, X nlarnn
elektronlarla
arpmas durumunda
dalgaboylarnn
deitiini belirleyerek
bunun nedenini aklad. Bu
bulu, elektromanyetik dalgalarn hem
dalga hem de parack nitelii tayan
ikili yapsna ilikin gr
dorulamtr.
1924 Fransz fiziki Louis de
Broglie, n hem dalga hem de
parack davran gsterdiini
kantlayan deneysel bulgulardan yola
karak, paracklarn da parack
zelliklerine ek olarak
dalga
zelliklerine
sahip
olabilecei
dncesini
ileri srd.
1911 Ernest Rutherford, atom
modelini gelitirdi. Alfa
paracklarnn ince metal levhalardan
geiini inceleyen Rutherfort, alfa
levhadan geii srasnda metal
atomlarndaki art yklerin itici
etkisiyle sapmaya urayacan ama
paracn ktlesi ok byk olduu
iin sapmann kk olacan
dnyordu. Yaplan deneylerde alfa
paracklarnn gerekten de genel
byk alarda sapan paralarn da
bulunduu, hatta bazen bir paracn
ynn deitirip geri dnd
gzlendi. Bu durum o gnlerde
geerli olan atom modeline
uymuyordu. Bylesine byk ktleli
alfa paracn bu denli
saptrabilmesi iin atomdaki btn
art yklerin ve ktlenin ok kk bir
hacimde younlam olmas
gerekiyordu.. Rutherford, bu fikirden
yola karak gelitirdii atom
modelinde atomun, ok
kk hacimli, youn ve
art ykl bir ekirdek ile
bunun evresinde dnen
kk ktleli ve eksi
yklerden olutuunu
ortaya koydu.
1911 Polonyal kimyager
Casimir Funk, parlatlmam
pirinte bulunan ve beriberiyi
nleyen maddenin bir tr amin
olduunu belirleyerek buna
vitamin adnn verilmesini nerdi.
Btn vitaminlerin yapsnn
birbirine benzedii
dnldnden bu terim ksaca
btn yardmc maddeler iin
kulanld.
1913 Niels Bohr atomun yapsn
akla kavuturdu ve bunu anlatt
nl makalesini yaymlad. Bohrun
atom modeli, zellikle hidrojen
atomunun yapsn belirleyen
modeli, nceki klasik modellerden
kkl biimde farklyd. Bu model,
kuantum modelini hesaba
katan ilk modeldi ve
tmyle kuantum
mekaniine
dayanan
modellerin
ncsyd.
1916 Karadeliklerin varlna dair
ilk varsaym ortaya atld. Alman
gkbilimci Karl Schwarzschield,
yeterli ktleye sahip cisimlerden ka
hznn k hzna yaklaabileceini,
bu nedenle dorudan
gzlemlenemeyeceklerini kantlamak
amacyla, genel denklemlerden
yararlanarak karadelik kuramnn
temellerini att. ekimlerinden k
dahil hibir eyin kaamayaca bu
yaklak 50 yl sonra olacakt.
1917 Sonar kullanlmaya balad.
Ses dalgalar yoluyla cisimlerin yerini
saptayan bu aracn temel ilkeleri
Fransz fiziki Paul Langevin tarafndan
ortaya atlmt. Gemilerde ve
denizaltlarda genel kullanm alan
bulan sonar, deniz yolculuklarn daha
gvenli kld.
1920 ABDde dzenli radyo
yaynlar balad. Ayn yl ngilterede
de radyo yaynlar balamt.
1921 Kanadal bilim adamlar
Frederick G. Banting ve Charles H.
Best, pankreas ztnden inslin elde
ettiler. Bu bulu, eker hastal
tedavisinde r at.
1922 Tutankamonun mezar
bulundu. Mumyann bulunduu odaya
ilk kez ngiliz kazbilimci (arkeolog)
Howard Carter girdi. Msrda 19.
slale dneminde "Amarna krallar"
olarak bilinen Ahenaton, Smenhkare,
Tutankamon ve Ayn adlar firavunlar
listesinden silindii iin mezarn yeri
unutulmutu. Bu sayede zgn haliyle,
bozulmadan bulunan mezar, birok
arkeolojik bulgu salad.
1923 svireli psikolog Jean
Piaget, ocuklarn derslerde yapt
yanllarn geliigzel olmadn,
belli ya gruplarnda zgn
yanllarn yapldn ortaya koydu.
Bylece ocuun yetikinliine
dein bir dizi zihinsel geliim
evresinden getii sonucuna ulat.
1925 Alman
fiziki Werner
Heisenberg,
kuantum
mekaniinin
matris biimini
gelitirdi.
Heisenberg daha hafif iki atoma blndn
tutulduu
saman nezlesi
nedeniyle
dinlemeye
ekildii
Helgoland adasnda, harmonik
olmayan salncda kesikli enerji
durumlarnn aklanmasyla ilgili bir
problemi zerek atomun kuantum
mekaniinin gelitirilmesine ynelik
programl aratrlmalarn
balangcn oluturdu.
1926 Rus bilim 1926 ABDli
adam Vlademir bilim adam Robert
Vernadski, canl Goddard ilk baarl
srelerin atmosfere roket deneyini
katklarn inceledi ve gerekletirdi.
atmosferdeki azot, Massachussetse bal Auburn
oksijen ve karbon kenti yaknlarnda bir iftlikte
dioksiksitin canllarca gerekletirdii deneyde,
retildiini belirledi. Goddardn bir rampadan
Biyosfer kavramn ateledii sv yaktl roket 30 m
ortaya atan da ykseldi ve 2,5 saniye havada
Vernadskidir. kalarak 60 metre yol ald.
1927 George Paget Thomson, bir
1927 Byk patlama
elektron demetinin kristal yapl bir
maddeden geerken krnma kram ortaya atld.
uradn belirledi. Bylece Louis de Belikal gkbilimci
Broglienin, bir paracn, Planck Georges Lematrein
ortaya att kurama
sabitinin parack momentumuna
gre evren
blnmesiyle elde edilen
balangtaki bir
dalgaboyunda bir dalga davran
gsterecei yolundaki ngrsn "speratomun"
dorulad. genlemesi sonucu
olumutur. Bu kuram
sonradan George Gamov
1927 Sesli sinema filmi yapld. tarafndan gelitirildi.
1895 ylnda Lumiere kardelerin ilk
filmi gstermelerinden beri sessiz 1928 C vitamini kefedildi.
sinema gndemdeydi. 1927den
zellikle uzun gemi
sonraysa sessiz filmler yerlerini yava
yava sesli filmlere braktlar.
yolculuklarnda ortaya kan
skorbit hastalnn tedavisinde C
vitaminin etkili olduu anlald.
1928
Alexander
1929 nl
Fleming,
penisilini gkbilimci Edwin
buldu. Bu Hubble, Evrenin
antibiyotik geniledii fikrini
ilala ortaya att. Hubblea
tedavide yeni gre Evren,
gkadalarn
bir dnem
balatt. birbirlerinden
uzaklama hzlar ile
birbirlerine olan
uzaklklar arasndaki
oran sabit kalacak
1930 Plton gezegeni ekilde
kefedildi. Astronom Clyde
genilemektedir.
Tombaugh, Lowell
gzlemevinde alt sralarda
ektii bir dizi fotorafta kk
gezegenlerden daha yava 1930 ngiliz fiziki Paul
hareket eden bir gkcismi
Dirac, antimadde kavramn
saptad. Bu gk cismi uzun
ortaya att. Dirac, elektronlarn
sredir orada olduundan
enerji dzeyleri konusundaki
kuku duyulan Plton almalar srasnda
gezegeniydi.. elektronun kart paracnn
varln ileri srd. Bu
alma, elektrik yk dnda
her ynyle elektronun zdei
1931 Alman bilim adam Ernst
olan bir paracn
Ruska ilk elektronik mercei
laboratuvarda retilmesiyle
gelitirdi. Bu mercek elektronlar
sonuland. Bu maddeye
k gibi odaklayan bir
pozitron ad verildi.
elektromknatstan oluuyordu.
Ruska, seri halde birka elektron
mercei kullanarak ilk elektron
mikroskopunu 1933 ylnda yapt. 1931 Karl Jansky, Gne
Sisteminin dndan gelen radyo
dalgalar kefetti. 1928 ylnda
1931 Avusturyal New Jerseyde bulunan Bell
fiziki Wolfgang Laboratuvarlarnda almaya
Pauli, ntrinolarn balayan Jansky, burada telefon
varl tezini ileri haberlemesini etkileyen eitli
srd. Pauli, parazitlerin kaynan aratrmakla
ntrinonun grevlendirildi. Ynlendirilebilir
varln, dorusal bir anten kurarak biri
radyoaktif beta dndaki tm giriim kaynaklarn
bozunumuna belirledi. Aylar sren
ilikin varsaymla almalardan sonra 1931de, bir
enerjinin ve trl saptanamayan bu giriim
momentumun kaynann yldzlar olduunu
korunumu yasalarnn uyum buldu. Birka ay sonra da bu
iinde olmasn salamak amacyla ngrmt. kaynan Yay takmyldz
Ntrino ad bu paraca nl talyan fiziki
dorultusunda olduunu kefetti.
Enrico Fermi tarafndan verildi.
1932 James Chadwick atomun iinde elektrik 1932 ABDli bir fiziki
olan Edwin Herbert Land,
yk olmayan bir parack olduunu kefetti. Bu
paraca ntron adn verdi. fotoaflarn banyo ve bask
ilerinin tek aamada
yaplmasn salayan bir yntem
1933 A. N. Kolmogorov, olaslklar hesabnn gelitirdi. In kutuplanmasyla
ilgilenen Land, mikroskopalt
aksiyomatik kuramnn temellerini att. Bu, boyutlardaki iyodokinin slfat
gnmzde de kullanlan olaslk kuramnn kristallerini belirli bir dorultuda
balangcdr. ynelmi halde dizmeyi ve bu
dizileri ince plastik bir katman
zerine aktarmay baard. Bu
1934 Frederick ve almalar sonucunda
gelitirdii ve Polaroid 3 kd
Irene Joliot-Curie,
olarak adlandrd kutuplayc
eitli elementleri
ksa srede yaygn kullanm
polonyum atomundan
alan buldu.
salnan alfa
paracklar (art ykl
helyum ekirdekleri)
bombardmanna 1934 ABDli kimyac
tutarak ilk yapay
Wallace Carothers naylonu
radyoaktiflii elde
buldu. 1938de ticari retimine
ettiler.
geilen naylon, bileim yoluyla
hazrlanan ilk sentetik polimer
lifi olmu ve yapay elyaf
sanayisinin douunu
1935 ABDli deprembilimciler Charles
hazrlamtr.
Richter ve Beno Gutenberg, deprem ve teki
sismik olaylarn byklklerini belirlemek iin bir
lek hazrlad. 1935 Japon fiziki Hideki
Yukawa, atom ekirdeindeki
paracklar bir arada tutan
1935 Radarn bulunuu. ngiliz bilim adam kuvvetin taycs olarak
Robert Alexander Watson-Watt, uaklara radyo mezon adl paracn varln
dalgalar gnderip, yansyan dalgay alarak ve ngrd ve bu paracn
dalgalarn gidi dn sresini lerek uan niteliklerini kuramsal olarak
varln ve uzakln 110 km mesafeden belirledi.
belirleyebilen bir sistem gelitirdi. Bu, o gne
dein yaplm ilk pratik radar sistemiydi.
1939 gor Sikorsky, 1939
ylnn banda yapmna balad
1938 Fisyonun bulunuu. Otto Hahn,
VS-300 adl helikopterin yapmn
Strassmanla birlikte uranyumun eyll aynda bitirdi ve ilk
rnlerinden birinin, daha hafif olan
baarl helikopter
radyoaktif baryum elementi olduunu uuunu
buldular ve bunun, uranyum atomunun gerekletirdi.
kantladn anladlar.
1939 DDT (diklorodifeniltrikloroetan) ilk
kez bcek ilac olarak kullanld. lk kez
1874 ylnda retilen DDTnin bcek
ldrc etkisi ilk kez svireli kimyac Paul
Hermann Mller tarafndan kefedilmitir.
Bu ilacn kullanm ileriki yllarda evreye
ve insanlara da zarar verdii gerekesiyle
yasaklanacaktr.
TBTAK
3 8 6 . S A Y I N I N E K D R
Ocak post/pro 8/4/02 18:47 Page 2
20. yzylda Bilim ve Teknoloji
1940 Karl Landsteiner kandaki Rh
faktrn kefetti. lk kez tespit
edildii bir maymun trnn (Rhesus)
adn tayan bu faktr, anne ve
dltn kannda bir dizi tepkimeye
yol aarak dk, l doum ve yeni Abelson, uranyumu ntron
doan bebekte ldrc bir hastala bombardmanna tutarak ilk
neden oluyordu.
1941 Helene Taussig ve Alfred
Blalock "mavi bebek sendromu"
olarak bilinen bozuklukla doan
bebekler iin cerrahi tedavi yntemi
gelitirdiler. Bu bebeklerin cildi kanda
yeterli oksijen olmad iin mavi-mor
bir renk alyordu. lk ameliyat 1944
ylnda uygulayan Blalock, bu
yntemle birok yaam kurtard.
1941 Fritz Albert Lipmann canl
hcrede enerji aktarm kuramn
aklad ve ATP(adenozintrifosfat)nin
oynad temel rol kantlad. Buna
gre canl sistemlerdeki biyokimyasal
tepkimeler, termodinamik yasalarn
dnda deildir; enerji yoktan var
edilemez. Hcreler enerji bakmndan
zengin molekller tad iin enerji
tketen tepkimeler oluur. Bu
molekllerin en bilineni de ATPdir.
1942 Wernher von Braun ilk
baarl roket deneyini yapt. Von
Braunun almalar Almanyada
askeri amal roketlerin yapmnda
kullanld. leriki yllarda ABDde
kurulan NASA da uzay almalar
iin gereksinim duyduu roket
teknolojisini Von Braunun
almalarndan elde edecektir.
1943 Selman Waksman, verem
hastalnn tedavisinde etkili ilk
antibiyotik olan streptomisini buldu.
Waksman ayn zamanda antibiyotik
terimini kullanan ilk kiiydi.
1944 svireli farmakolog Daniel
Bovet, histamin etkisini engelleyerek
vcudun alerji tepkilerini yattrabilen
antihistaminik ilalarn ilk rnei olan
prilamini elde etti.
1945
ngiliz Arthur
C. Clarke,
yereksenli
uydularn
Dnyada
birbirinden
uzakta yer alan noktalar arasndaki iletiim
iin rle (aktarma) istasyonu olarak grev
yapabileceklerini gsterdi.
1945 J. Presper Eckert ve John W.
Mauchly ilk otomatik elektronik saysal
bilgisayar yaptlar. Ertesi yl John Ragazzini
ve yardmclar ABD Ulusal Savunma
Aratrma Komitesi iin ilk genel amal
tmyle elektronik prototipi gelitirdiler.
1947 John
Bardeen, W.
Brittain ve W.
Shockley transistr
buldular. Elektrik
sinyallerinin
ykseltilmesini,
denetlenmesini ya
da retilmesini salayan bu bulularndam
dolay bilim adam 1956da Nobel Fizik
dln aldlar. Artk seri halde retilebilen radyoaktif karbonla (karbon-14)
ve daha az yer kaplayan elektronik aletler
yapmak mmkndr.
1947 "Ses duvar" ald. ABDli
pilot Chuck Yeager, roketlerle takviye
edilmi Bell X-1 adl uayla saatte
1190 kilometreyi amay baard. Bu
uuun ardndan birok havaclk
firmas sesten hzl gidebilen uaklar
retti. Sesten hzl sivil uaklarn ilkiyse
uularna 1976
ylnda balayan
ngiliz-Fransz
ortak yapm
Concorde oldu.
1952 ABDli doktor
Jonas Salk ocuk felci
asn gelitirdi.
1952 lk hidrojen bombas
denemesi yapld. Byk Okyanustaki
Biikini atolnde gerekletirilen
denemede atom bombasndan ok
daha fazla enerji aa kt. Fzyon
bombas, termonkleer bomba ya da
H bombas olarak da bilinen bilinen
bu bombay Edward Teller gelitirdi.
1954 George G. Devol,
programlanabilir bir robotun patentini
ald. 1961 ylnda bu patentlere
dayanarak Unimation firmas Unimate
adl ilk sanayi robotunu hizmet soktu.
1955 Owen
Chamberlain ve
Emilio Segre
kart protonu
kefetti. Varl
kuramsal olarak
bilinen kart
protonu retmek
amacyla gl
bir parack
hzlandrcs
olan bevatron
kullanan Chamberlain ve Segre, 1956da
kart ntronun varln da doruladlar.
1940 ABDde ilk renkli TV
yaynlar balad.
1940 Mc Millan ve
yapay element olan
neptnyumu elde ettiler.
1940 Fransada drt gen
rastlantsal olarak Lascaux
Maarasn kefetti. Maarann
nemi binlerce yl ncesinden
kalma duvar resimleriyle dolu
olmasyd. Sonralar yaplan
karbon-14 testi sonucunda bu
maarann M 15 000-13 000
yllarndan kalm olduu
anlalacakt.
1942 2 Aralkta
Enrico Fermi, Chicago
niversitesinde atom
pili adyla tannan
uranyum- yaktl
grafitli ilk nkleer
reaktr yapt.
1942 ABD, atom bombas
yapmna ynelik olarak gizli
Manhattan projesini balatt. Robert
Oppenheimern bakanlnda
yrtlen proje 1945 ylnda
sonuland. lk atom bombas 16
Temmuz 1945te Albuquerquete
bulunan bir hava ssnde denendi.
Ani bir ok dalgas, youn k
yaylmas ve scaklk dalgalarnn
ardndan gelen mantar eklinde bir
duman bu patlamann
sonularndand. Bombann aa
kard enerji 15 bin ton
TNTninkine eitti. Bu denemeden 1
ay sonra Japon kentleri Hiroima ve
Nagazakiye atom bombas atld.
1946 ABDli
biyokimyac Melvin
Calvin, yeil bitkilerin k
enerjisini, karbondioksiti
ve suyu bymeleri iin
gerekli olan bileiklere
dntrdkleri
fotosentez olayndaki
kimyasal tepkimeleri
ortaya kard.
1947 Frank Willard Libby,
kazbilimciler, insanbilimciler ve
yerbilimciler iin ok deerli olan
tarihleme yntemini gelitirdi.
1948 Macar
asll bilim adam
Dennis Gabor,
holografi
dncesini
gelitirdi. Mercek
kullanmakszn
boyutlu bir
grnt oluturma
yntemi olan holografi, uzun yllar
kuramsal olarak kalacak, ancak lazerin
icadndan sonra gerekletirilecektir.
1948 Richard Feynman,
kuantum mekanii ve
elektrodinamik kuramlar
zerine yapt almalarn
tamamlad. Feynman bu
almasyla eski kuantum
elektrodinamik kuramnn kimi
zaman anlamsz sonulara yol
aan yanlarn da zme
kavuturmu oldu. Ayn alanda
alan ABDli Julian Schwinger
ve Japon Tomonaga Siniiroyla
birlikte 1965 ylnda Nobel
Fizik dln paylat.
1953
J. D. Watson
ve F.H. C.
Crick
tarafndan
DNAnn
molekl yaps
tanmland. Bu
modele gre
DNA, birbiri
evresinde
sarlan iki merdivene benzer ikili
sarmal biimindeydi. Bu ikili sarmal,
birbiri evresinde sarlan iki eker-
fosfat zincirinden ve bu zincirleri
birbirine balayan baz iftlerinden
oluuyordu.
1956 Bilgisayarlar iin bilimsel
hesaplamaya ynelik ilk yksek
dzeyli dil olan FORTRAN
(FORmula TRANslator) gelitirildi.
Bunu 1960 ylnda gelitirilen
Algol 60 (Algorithmic Language)
izledi. Algol 60 kesin olarak
tanmlanm ilk programlama
diliydi. Ayn yl, ynetim
konusunda uzmanlam bir dil
olan COBOL (COmmon Business
Oriented Language) ve liste ileme
dili olan Lisp (List processor) de
kullanlmaya balad.
1959
Christopher Cockerell ilk hoverkraft
yapt. Bir hava yast zerinde yol almak
zere tasarlanm bu aralarn hem
karada hem de denizde gidebilme gibi
bir avantajlar vard. Ne var ki,
kullanmndaki baz glklerden dolay
hoverkraftlar kendilerinden bekleneni
veremediler.
1961 nsanl
ilk uzay uuu 12
Nisanda SSCB
tarafndan
gerekletirildi.
Kozmonot Yuri
Gagarin, Vostok-1
adl uzay aracyla Dnyann
evresini 108 dakikada dolat.
1964 Uluslararas uydularla
telekomnikasyon rgt
Intelsat kuruldu. Bu tarihten
sonra ilk uydusunu frlatan
Intelsat bylece 240
komnikasyon devresi ve 1
televizyon kanalnn
gereksinimini
karlayabiliyordu.
1967 lk kalp nakli
gerekletirildi. Gney Afrikal
cerrah Christiaan Barnard,
tedavi olana kalmam ar bir
hastann kalbini bir trafik
kazasnda ar yaralanarak
hastahaneye getirilen ve lmek
zere olan birinin kalbiyle
deitirdi.
1969 ABD Savunma
Bakanl ARPANET (Advanced
Research Projects Agency)
projesini balatt. 1965 ylnda
MIT Lincoln Laboratuvarlarnda
ilk kez iki bilgisayar birbirine
balanm ve karlkl veri al amacyla zel olarak tasarlanm bir
veriinde bulunmulard.
ARPANET projesi
kapsamndaysa drt
niversitenin bilgisayarlar,
aratrma, eitim ve hkmet
uygulamalarn yrtmek iin
birbirine baland. Hkmet bu
projeye balarken olas bir
dman saldrs ardndan
iletiimin kesilmesi durumunda
klasik iletiim yollarna
alternatif olaca dncesini
tayordu. Bu proje gnmzde
kullanlan internetin balangc
niteliindeydi.
1970 Kmr, petrol gibi
fosil yaktlarn kullanlmaya
balamasndan sonra gsterilen
ilginin azald rzgr enerjisi
yeniden gndeme geldi. Tm
dnyada fosil yakt rezervlerinin
snrl ve gittike tkeniyor girdi ve yaklak bir yl boyunca
olmas buna seenek
oluturacak enerji kaynaklar
bulmay gerektiriyordu. Binlerce
yldr insanln mekanik
amalarla kulland rzgr
enerjisi artk enerji retmek iin
de kullanlmaya balyordu.
@
1972 Elektronik posta (e-mail)
gelitirildi.
1973 lk mikrobilgisayar retildi.
nceki bilgisayarlara gre daha kk
olduu, tek bir kullancya hizmet
verdii bu bilgisayarlara
mikrobilgisayar ad verilmiti. Fransz
R2E irketi tarafndan piyasaya srlen
bu mikrobilgisayarn ad Micraldi.
1975 Apple-1 bilgisayarlar
piyasada. Apple Inc. firmasndan Steve
Woznaik ve Steve Jobsun tasarlad
Apple-1, 1976dan itibaren insanlar
tarafndan benimsenerek nemli bir
ticari baar salad.
1978 lk tp bebek dnyaya geldi.
ngilterede yapay dlleme sonucu
hamile kalan bir kadn doum yapt.
Bu tarihten sonra yapay dlleme
yoluyla doan tm ocuklara tp
bebek denmeye baland.
1981 IBM PC (Personal Computer)
kiisel bilgisayarlar piyasada.
Mikrobilgisayarlarn gndelik yaama
girmesi byk lde bu
bilgisayarlarn ve Microsoft firmasnn
hazrlad MS/Dos iletim sistemi
sayesinde olmutur.
1957 Sputnik-1
uzayda. 4 Ekim
1957de frlatlan
Sputnik-1,
yrngeye
yerletirilen ilk
uydu olmu ve uzay
an balatmt.
Dnya evresinde bir tam dolanmn 96
dakikada tamamlayan Sputnik-1, 1958
ylnda atmosfere girerek yanmt.
1958 Amerikan Ulusal Havaclk
ve Uzay Dairesi (NASA) kuruldu.
Ruslarn 1957de Sputnik uzay aracn
frlatmasnn ardndan ABD kongresi
tarafndan 1915 ylnda kurulmu
olan Ulusal Havaclk Danma
Komitesi erevesinde oluturuldu.
1960 T. H. Maiman, yakuttan bir
ubuk kullanarak ilk lazer aygtn yapt. itibaren IBM marka bilgisayarlar da benzer bir
Bu konuda daha nceden de almalar
olmasna karn bugn anladmz
anlamyla yaplan ilk lazer Maimana aittir.
1961 ABDli fiziki
Murray Gell-Man ve srailli
fiziki Yuval Neeman,
paracklarn
snflandrlmasna ilikin
ve sekizli snflama ya da
SU(3) denen bir snflama
emas nerdiler. Bu ema,
kuvvetli etkileime giren
paracklarn daha temel
paracklardan olutuunu ngryordu.
1964 ylnda Gell-Mann, bu emann
fiziksel temeli olarak kuark kavramn
ortaya att. Fiziki paracklara bu ad
verirken James-Joyceun Finnegans
Wake romannda geen uydurma bir
isimden esinlenmiti.
1965 Arno Penzias
ve Robert Wilson,
evrende 3 kelvinlik
artk bir sl enerjiye
karlk gelen bir fon
mas (Cosmic
Backround Radiation)
kefettiler. Gnmzde
bunun evrenin
milyarlarca yl nceki
oluumu srasnda
gerekleen balang
patlamasndan gnmze ulaan bir artk
fon nm olduu grnde bir projede, George Smoot bakanlndaki
birleilmektedir.
1967 ngiliz gkbilimciler Antony
Hewish ve Jocelyn Bell ilk pulsar
kefettiler. Hewish ve Bell, bu
bulularnn radyo dalgalarndaki hzl
ve ani oynamalar kaydetmek
radyoteleskop yardmyla
gerekletirdiler.
1969
21 Temmuzda
ABDli astronotlar
Neil Armstrong ve
Edwin Aldrin Aya
ayak basan ilk
insanlar oldular.
1971
Amerikan sondas Mariner-9
Mars gezegeni evresinde yrngeye
gezegenin yzey haritasn kard. 1995
1971 lk uzay istasyonu olan
Salyut-1 Ruslar tarafndan Dnya
yrngesine oturtuldu. Bilimsel
gzlem ve aratrmalar yapacak olan
Salyut uzay istasyonu, olduka yakn
bir yrngeye oturduundan giderek
Dnyaya yaklat ve alt ay sonra
atmosfere girdi.
1972 lk mikroilemci (Intel 4004)
yapld. Bu, zerine 2300 transistr
yerletirilmi 7 mm x 7 mm
boyutlarnda, kare biiminde silisyum
bir plakt. 4 bit deerinde kelime
ileme gc vard.
1974 Amerikan sondas Mariner-
10 Merkr gezegenine yaklat ve
gezegenin yzey haritasn kartt.
1976 Uzay sondalar Voyager-1
ve Voyager-2 frlatld. Gne
sisteminin d blmndeki
gezegenleri gzlemleyen ve bu
gezegenler hakknda Dnyaya bilgiler
yolayan uzay aralar Gne
Sisteminin hi bilinmeyen ynlerini
de ortaya kard.
1981 ABD uzay mekii
programn balatt. lk uzay
mekii olan Columbia 12
Nisan 1981de ilk
yolculuuna kt.
Columbia aslnda ilk mekik
deildi. Uzay yolu adl
bilimkurgu dizisine atfen
1977 ylnda yaplan
deneme mekii, Enterprise
olarak adlandrlmt; ama
bu mekik uzaya hi
kamad.
1984 Apple firmas ilk Macintosh bilgisayarlar
piyasaya srd. Bu makineler, her eyin grafik
olarak zmlenmesinden dolay biliimle kolay
uygulanabilirliin badatrlabileceini kantlad.
Kullanlan kk ikonlar yardmyla istedii ilemi
yapabilen kullanclar, ekran zerindeki imleci,
zerinde kk bir dme bulunan "fare"
yardmyla ikonlara ulaabiliyorlard. 1988 ylndan
iletim sistemi olan Windows ve Presentation Ma
nager gibi programlarla donatld.
1987 Philips firmas ilk
kompakt diski (CD) tantt.
Aslnda 1979 ylndan beri
var olan diskler, balangta
yalnzca mzik ve dier
sesler iin tasarlanmt.
Gnmzdeyse CDler
bilgisayar oyunlar, filmler,
mzik albmleri ya da
bilgisayar programlar gibi
birok deiik ama iin
kulanlmaktalar.
1989
Amerikan uzay
sondas
Galileo, uzay
mekii Atlantis
tarafndan
Jpiteri
incelemek
zere uzaya
gnderildi.
1992 Byk patlama kuramnn kantlar
bulundu. Lawrence Berkeley Laboratuvarlar
ve California niversitesinin ortak yrtt
bir grup aratrmac, COBE (Cosmic
Backround Explorer) uydusunun evrendeki
fon masndaki s dalgalanmalarnn byk
patlamadan kaldn kefettiler.
1994
Karadeliklerin varlna ilikin kantlar
bulundu. Hubble uzay teleskopunun verilerine
gre 52 milyon k yl tede bir karadelik
gzlendi. Kardeliklerin varl Albert Einstein
tarafndan genel grelik kuram kapsamnda
ngrlmt. M87 ad verilen bu karadelik,
Einsteinn ngrsnn bir kant nitelii tayor.
Bilim adamlar gezegen sistemine sahip
gne benzeri yldzlar kefetti. ki grup gkbilimci
ay arayla evresinde gezegenler olan yldzlar
buldular. Aslnda 1994 ylnda Gne sistemi
dnda da gezegenler bulunmutu. Ne var ki bunlar
l yldzlarn, pulsarlarn evresinde dnyorlard.
Dnyadan 42 k yl uzaklkta bulunan yeni
gezegenlerse gneimiz benzeri yldzlarn
evresinde dnyorlar.
1997
Viking uzay
sondalarndan
yllar sonra
Pathfinder,
Marsa inen
ilk ara oldu.
Dnyadan
1996 ylnda
frlatlan ara,
yaklak 500
milyon kilomtre yol aldktan sonra Marsa
"drld." Pathfinder, Vikinlerin kald yerden
Mars hakknda bilgiler iletti dnyaya.
1997
lk genetik
kopyalama
gerekletirildi.
Bir grup sko
bilim adam
ubat aynda
ergen bir
memelinin
genetik kopyasn
yarattklarn
duyurdular. Bu,
genetik alanndaki
birok uzmann
gerekletirilmesine olanaksz gzyle
bakt bir ilemdi. Dolly adl koyunun
kopyalanmasnn baaryla sonulandnn
duyurulmas beraberinde yeni tartmalar da
getirdi. Bunlarn en bata geleni de
kopyalamann ahlaki yanyd. Bu teknikle
insan kopyalamann zararlar zerinde
duruldu ve bunun yalnzca tarmsal ve tbbi
amalarla kullanlmas gerektii vurguland.
1983 Baklk
yetersizliine yol aan AIDS
(Acquired Imnune Deficiency
Syndrome) virs ilk olarak
1983te Paris Pasteur
Enstitsnde, 1984te ABDde
belirlendi. 1986da Bat
Afrikada HIV 2 ad verilen
benzer bir virs kefedildi.
1984 st kuarkn varl
deneysel olarak belirlendi. st
kuark n grlere uygun olarak
+2/3 elektrik ykne sahiptir.
Bu kuarkn ei olan alt kuarkn
ykyse 1/3tr. n ktlesinin
30 ile 50 milyuar elektronvolt
(GeV) arasnda olduu tahmin
edilmektedir. Bylece bu
kuarkn en byk ktleye sahip
olan kuark anlalmaktadr.
1985 Paul Crutzen, Mario
Molina ve Sherwood Rowlan
ozon tabakasnda delik
olduunu ortaya koydu.
Gneten gelen zararl mortesi
nlar szen ozon tabakas,
deodorant yapmnda ve
soutma sistemlerinde de
kullanlan kloroflorokarbon
gazlarnn atmosfere karmas
yznden en ince olduu kuzey
kutbu zerinde delindi.
1989 Montreal Mc Gill
niversitesinden Peter Deutsch,
interneti indekslemek iin ARCHI
adnda bir ariv yaratt. Bu ariv net
zerindeki FTP sitelerini kapsyordu.
Bir sre sonra Tim Berners internet
zerinde bilgiyi daha rahat datma,
kulanclara farkl yerlerde bulunan
bir belgeden dierine gemede
byk kolaylklar salayan World
Wide Webi (WWW) gelitirdi.
1990 Hubble Uzay
Teleskopu uzaya
gnderildi. ngiliz
gkbilimci Edwin
Hubblen adn tayan bu
dev teleskop, NASA ve
ESAnn ortak projesi
olarak yrtlmt.
Teleskopun 15 milyar k yl teyi
gzleyebilmesi hesaplanmt.
1993
En yal dinozor bulundu.
Arjantinde And Dalar eteindeki
Ischigualsto doal parknda bulunan bu
dinozorun bir evoraptor olduu akland.
1 metre boyunda, 11 kilo arlnda
olduu anlalan bu dinozorun yaklak
225 milyon nce yaad akland. Arka
ayaklar zerinde yryen evoraptorlar,
etobur canllard.
1994
Jpitere
kuyrukluyldz
arp gzlendi.
4.8 milyon
kilometre
uzunluundaki
kozmik dev
kuyrukluyldzn
ad, onu kefeden
gkbilimcilere
atfen
Shoemaker-Levy 9du. 16 Temmuzda
balayan arpma gnlerce srm ve
21 Temmuzda sona ermiti.
1995 ki aya zerinde
yryebilen insanslarn en eski rnei
bulundu. Prof. Mealakey ve alma
arkadalar Kenyann kuzeyinde
yrttkleri almalarda
Austrolopithecus anemensis adn
verdikleri bir insans kalnts buldular.
4,2 ile 3,9 milyon yl nce yaam
olan bu insans, trn bilinenden 500
000 yl nce ayaa kalktn
gsteriyordu.
1996 Hubble
Uzay Teleskopu
milyarlarca yeni
gkada kefetti.
Her gkadann
yaklak 50-100
milyar yldz
ierdiini
syleyen gkbilimciler bunlarn bilinen
gkada biimlerinden farkl olduunu da
aa kardlar. Bu bulgularda spiral ya da
eliptik olmayan, daha nce grlmemi
ekillerde yeni gkadalar da vard.
1997
Gne
sisteminde
Dnya dnda
bir yaam
olasl,
Jpiterin 16
uydusundan
biri olan
Europada
olabilecei
bulundu.
Galileo uzay
sondasnn gnderdii ayrntl Europa
yzey grntlerinde gezegende buz
tutmu bir okyanus gzlemlendi. Bu
da yaam iin gerekli olan suyun
varln gsteriyordu.
1999 Galileo uzay arac Jpiterin
uydusu Ioda bir volkan patlamas
grntledi. Gne sisteminde grlen
en byk volkan olduu belirtilen dev
volkan, 1,5 km yksekliinde lav
pskrtyordu.
TBTAK
3 8 6 . S A Y I N I N E K D R