Simo Toovi, dipl.in.geol.

Marijana Nikoli, dipl.in.geol.

ISPITIVANJE CBR-a DINAMIKIM KONUSNIM

PENETROMETROM PRI REHABILITACIJI PUTEVA

REZIME

U radu su prikazani osnovni principi rada sa dinamikim konusnim penetrometrom

(DCP), aparatu sa kojim se dobijaju podaci o nosivosti tamponskih slojeva i posteljice in-
situ, kao i definisanje debljine i granice izmedju slojeva.
Dinamiki konusni penetrometart je vrlo lak za transport i upotrebu, omoguava
izvoenje velikog broja opita, i brzo dobijanje rezultata ispitivanja.
U radu su analizirani rezultati ispitivanja na terenu za finozrne materijale, uz korelaciju sa
rezultatima laboratorijskog ispitivanja CBR-a.
Kljune rei: dinamiki konusni penetrometar, nosivost, korelacija, CBR

UVOD
Rehabilitacija puteva esto zahteva ispitivanja postojee konstrukcije puta, poev od
noseih slojeva do posteljice i podtla. Otvaranje sondanih jama i uzimanje uzoraka za
laboratorijska ispitivanja, kao i terenski opiti nosivosti i zbijenosti treba da nam daju
jasnu sliku o stanju kolovozne konstrukcije. Jedan od parametara koji vrlo esto
ispitujemo, najee u posteljinom sloju je i kalifornijski indeks nosivosti - CBR opit.
Terenski opit penetracije koji je razvijen sa dinamikim konusnim penetrometrom DCP ,
omoguje nam da na terenu izvedemo merenje otpornosti nosivosti slojeva u podlozi.
Dinamiki konusni penetrometar omoguuje brzo i jednostavno izvoenje velikog broja
opita, lak je za transport i vrlo ekonomian.
Iz podataka koje dobijemo penetracijom konusa moemo uspostaviti korelaciju sa
kalifornijskim indeksom nosivosti (CBR). U ovom radu bie prikazana korelacija koja je
uspostavljena izmeu laboratorijskog CBR opita i rezultata DCP koji je izveden pri
rehabilitaciji regionalnog putnog pravca Gadin Han prolaz kroz Ravnu Dubravu.

DINAMIKI KONUSNI PENETROMETAR

Dinamiki konusni penetrometar (DCP) prikazan na slici 1, sastoji se od dve eline cevi
prenika 16 mm, koje se navojem spajaju priblino na sredini instrumenta. Na dnu donje
cevi se postavlja konus od 60 ili 30. Na gornjoj cevi se nalazi teg, teine 8kg. Teg
slobodno pada sa fiksne visine od 575 mm i vri utiskivanje ipke sa konusom u tlo. Na
lenjiru, bono postavljenom uz donju ipku, oitava se penetracija donje cevi u tlo, nakon
svakog udara tega. Ova vrednost se izraava u milimetrima po udaru i predstavlja indeks
penetracije (DCPI). Na osnovu indeksa penetracije sa jedne strane, i dubine penetracije,
koja se oitava na lenjiru, sa druge strane, mogue je konstruisati krivu utiskivanja. to je
tlo tvre i vee otpornosti, indeks penetracije je manji.
re
 Sl.1. Dinamiki konusni penetrometar

Oitavanje penetracije se vri nakon svakog udarca tega. No, ukoliko je stepen
penetracije manji od 20mm/udaru, literarne preporuke su da se frekvencija oitavanja
moe umanjiti na sledei nain :
- 1 itanje na svaka 2 udara sa penetracijom od 10 - 20 mm
- 1 itanje na svaka 5 udara sa penetracijom od 5 - 9 mm
- 1 itanje na svaka 10 udara sa penetracijom od 2 - 4 mm
- Dubina penetracije je manja od 1 mm i prelazi 20 udara, smatra se da je opit
neprmenljiv

Na slici 2 prikazana je intepretacija podataka iz opita DCP-a. Na levom dijagramu je

prikazana zavisnot izmeu broja udaraca i dubine utiskivanja. Prelom krive nam
prikazuje promenu sredine po fiziko-mehanikim karakteristikama. Na desnom
dijagramu je prikazan indeks penetracije DCPI u funkciji dubine penetracije. Preko
indeksa DCPI uspostavlja se korelaciona zavisnost sa laboratorijskim CBR-om.

Sl.2. Intepretacija rezultata isitivanja DCP om

PRORAUN CBR-a IZ OPITA DCP-a

U cilju definisanja empirijske zavisnosti izmeu indeksa penetracije (DCPI) i

laboratorijskog indeksa nosivosti CBR-a, raena su obimna merenja i istraivanja.
Postoji vie razliitih korelacija, zavisno od autora i vrste ispitivanog materijala i
upotrebljenog konusa.
Ovde emo navesti neke:

Konus Autori Formule

600 TRL(1) Log10(CBR) = 2.48-1.057Log10(DCP)

Kleyn(2) (DCP > 2 mm/udarcu) CBR = 410 (DCP)-1.27

Kleyn(3) (DCP <= 2 mm/udarcu) CBR = 66.66(DCP)2-330(DCP)+563.33

Expansive Clay Method(4) Log10(CBR) = 2.135-0.858 Log10(DCP)

300 Smith and Prath(6) Log10(CBR) = 2.555-1.145 Log10(DCP)

Ove zavisnosti najee su logaritamske, pri emu je veza u optem sluaju data kao :

Log10(CBR) = K + C Log10 (DCPI) .............................................................................(1)

pri emu je:

CBR laboratorijska vrednost CBR-a
K koeficijent
C konstanta
DCPI kolinik izmeu dubine utiskivanja i broja udaraca (mm/udaru)

Vrlo esto pri korienju ovih ili slinih formula nemamo jasne parametre klasifikacije
materijala na kojima je izvedena formula i da li u potpunosti odgovara materijalu za koji
raunamo vrednost CBR opita.

Preporuujemo da se pri rehabilitaciji puteva urade paralelno pri otvaranju sondanih

jama laboratorijski CBR opit i DCP opit, i uspostavi zavisnost izmeu ova dva parameta.
Dinamikim konusnim penetrometrom je mogue uestalije izvriti opite izmeu
sondanih jama i tako stei jasnu sliku o promeni CBR-a du trase puta.

USPOSTAVLJANJE KORELACIONE ZAVISNOSTI

Iz odreene konstrukcije puta, gornji nosei sloj, donji nosei sloj ili posteljica za koje
uspostavljamo korelacionu zavisnost uzorkuju se materijali nakon otvaranja sondanih
jama i urade se laboratorijski CBR opiti. U neposrednoj blizini sondanih jama, izvriti
ispitivanja sa dinamikim konusnim penetrometrom. Iz rezultata ispitivanja dobijenih sa
DCP-om i laboratorijskog ispitivanja CBR-a, mogue je uspostaviti zavisnost izmeu
ovih parametara u ispitivanoj sredini, na najmanje dva ispitivanja po sledeem postupku:

Log10(CBR1) = K + C Log10 (DCPI1).............................................................................(2),

Log10(CBR2) =K + C Log10 (DCPI2)...............................................................................(3),

nakon sreivanja formula dobijamo konstantu C:

C = Log(CBR2/ CBR1)/ Log(DCPI2/ DCPI1).................................................................(4),

Koeficijent K emo izvesti iz jedne od jednaina:

K= Log10(CBR1)-C log10(DCPI1)....................................................................................(5)

Ukoliko imamo vie paralelnih opita laboratorijskog CBR-a i rezultata DCP, formiramo
dijagram, nanesei na apscisu Log10(DCPI), a na ordinatu Log10(CBR). Uspostavimo
izmeu ova dva parametra linearnu zavinost metodom najmanjih kvadrata.

Napominjemo da zavisnost izmeu ova dva prametra ne mora biti iskljuivo

logaritamska, moe se intepretirati linearnim trendom metodom najmanjih kvardata ili
polinomskom interpolacijom.

PRIMER KORELACIJE LABORATORIJSKOG CBR I CBR-a IZ DCP-a

Pri rehabilitaciji puta Gadin Han Prolaz kroz Ravnu Dubravu izvedene su tri sodane
jame. Kolovozna konstrukcija se sastojala od:

- asfaltnog zastora debljine 5 do 8 cm,

- tamponskog zastora debljine 15 do 20 cm ,

- posteljinog sloja od gline srednje plastinosti, koja se nalazi i u podtlu

Asfaltni sloj je ispucao i primetna je pojava krokodilskih pukotina, kao to se vidi na

slici 3.

Slika 3. ''Krokodilske pukotine'' na asfaltnom zastoru

Materijal iz tamponskog sloja po USCS klasifikaciji spada u GM, GC-GM grupu.
Procenat prolaza sitnozrne frakcije na situ 0.09 mm je 17 % , a materijal ima 10%
krupnozrnije frakcije od 100 mm. Koeficijent neravnomernosti Cu se kree od 152 do
1515, a koeficijent zakrivljenosti Cz od 0.831 do 10. Granulometrijski sastav pokazuje
poveanu zastupljenost jedne frakcije ili diskontinualni granulometrijski sastav.
Aterbergove granice konzistencije nisu mogle biti odreene zbog uea peska do 10%
koji smanjuje plastinost sitnozrnog materijala.

Materijal iz posteljinog sloja po USCS klasifikaciji spada u grupu glina srednje

plastinosti, CL. Onovne fizike karakteristike ispitane na tri uzorka date su u tabeli
br.1. Vrednosti su pribline i predstavljaju srednju vrednost .

D (mm) Y YD w wL wP IP Ic
3
< 0.02 0.02-0.06 0.06-2.0 2.0-60 2.0-60 kN/m (%)

13 64 23 _ _ 17.8 17.8 15.5 29.2 18.1 11.1 1.2

Tabela br.1. Fiziko mehanike karateristike materijala iz posteljinog sloja

Na uzorcima uzetim u sve tri sondane jame uraen je laboratorijski CBR opit. CBR
vrednost je odreena na optimalnoj vlanosti pri makimalnoj zapreminskoj masi, na
uzorku pre potapanja i nakon potapanja etiri dana u vodu. Vrednosti parametara po
Proktorovom opitu (optimalna vlanost i maksimalna zapreminska masa ), CBR vrednost
u potopljenom i nepotopljenom stanju, kao i vrednosti DCPI indeksa odreene na terenu
date su u tabeli br.2,

CBR na optimalnoj CBR nakon

Ydmax W opt DCPI
vlanosti potapanja u vodu
kN/m3 (%) (%) (%) mm/udarcu

SJ-1 15.5 17.6 17.2 7.4 39.3

SJ-2 16.0 17.7 14 5.2 56.4
SJ-3 16.5 17.72 16.2 6.0 45

Tabela br.2. Vrednosti parametara po Proktorovom opitu, CBR i DCPI vrednosti na

posteljinom sloju

Ukoliko na apcisu nanesemo vrednosti Log10 DCPI, a na ordinatu Log10 CBR, na

optimalnoj vlanosti ili potopljen u vodu i intepretiramo metodom najmanjih kvadrata
dobiemo zavisnost izmeu CBR i DCPI u sledeem obliku:

Log10(CBR) =K + C Log10 (DCPI).............................................................................(6)

Ova zavisnost prikazana je na slici 4 i 5.

Slika 4. Korelaciona zavisnost izmeu DCPI i vrednosti CBR-a na optimalnoj vlanosti

Slika 5. Korelaciona zavisnost izmeu DCPI i vrednosti CBR-a nakon potapanja u vodu

Razvijanje korelacionih zavisnosti na materijalima koji su predmet istraivanja pri

rehabilitciji, poeljno je zbog dobijanja to preciznijih zavisnosti izmeu laboratorijskh i
terenskih parametara nosivosti.

OGRANIENJA ZA UPOTREBU DCP-a ZAVISNO OD VRSTE MATERIJALA

U cilju utvrivanja mogunosti primene dinamikog konusnog penetrometa pri

rehabilitaiji puteva, potrebno je definisati i granine uslove upotrebe aparata. Odelenja za
transport iz Minesote (Mn/DOT), izvelo je brojna istraivanja iz oblasti primene DCP-a
pri rehabilitaciji i izgranji puteva i definisalo dozvoljene - granine vrednosti indeksa
penetracije u zavisnosti od vrste materijala.

Preporuke Mn/DOT za granine vrednosti indeksa penetracije pri rehabilitaciji puteva su

sledee:

1. Glina/Praina : DCPI < 25 mm/udaru

2. Izabrani granularni materijal : DCPI < 7 mm/udaru

 3. Mn/Road specijalno odreena granulacija krupnoe zrna do 30 mm : DCPI < 5
mm/udaru

Ove vredosti su bazirane na predpostavci da postoje odreena ogranienja koja su pre

svega vezana za krupnou I diskontinualnost granulometrijskog sastava kod
krupnozrnih materijala.

ZAKLJUAK

Pri rehabilitaciji puteva veoma je znaajno dobijanje preciznih, pouzdanih i

reprezentativnih karakteristika materijala na terenu (in-situ).
Dinamiki konusni penetrometar nam omoguava brzu procenu parametara nosivosti
materijala na terenu, korelativnu sa vrednostima laboratorijskog CBR-a. U cilju
poveanja pouzdanosti i preciznosti dobijenih podataka, preporuljivo je uspostavljanje
korelacija za materijale koji su predmet konkretnog ispitivanja.

Literatura:
1.
In situ fifld testing of mehanical properties, University of Minnesota, Annual
Geotehnical Engineering Conference, Yong Engineer Paper Competition,
Feb.18,2000 , Ryun McKane1
2.
Comparision of the Dinamic Cone Penetrometer with Other Tests During
Subgrade and Granular Base Characterization in Minesota, John A. Siekmeier,
Duane Yong, and David Beberg, 1999 god.
3.
Rehabilitacija putnog pravca Gadin Han Banjice, prolaz kroz Ravnu Dubravu,
Simo Toovi 2007 god.