Yu Thng V T Do

Tn Thy Tuyt

Chia s ebook: https://downloadsachfree.com

Follow us on Facebook: https://facebook.com/taiebookfree

 Table of Contents
LI GII THIU

LI CM N CA C GI

Chng 1 C\C EM B MANG THEO IU G N TH GII NY

Chng 2 BC U NHN BIT TH GII

Chng 3 SC SNG TO T ]U N?

Chng 4 TR EM CN PHI T CM NHN

Chng 5 T]M L V[ TR LC KHNG GING NHAU

Chng 6 TI SAO TR EM THCH LP I LP LI MT VIC?

Chng 7 QU\ TRNH PH\T TRIN TM L NI TI TR

Chng 8 HUN LUYN CM GI\C CON NG DUY NHT PHT TRIN TR LC TR

EM

Chng 9 YU THNG L[ T M, YU THNG L[ \NH MT TRI, YU THNG L[

TT C CA TR

Chng 10 T YU THNG N C LP

Chng 11 DY CON CNG C TH L N DCH CON

Chng 12 L[M TH N[O HIU CON TR?

Chng 13 T DO V K LUT

Chng 14 T B KINH NGHIM GIO DC C K LC HU, HNG TI TNH YU THU

HIU

Chng 15 PH\T TRIN TM L V TR TU, NM VNG TRI THC

Chng 16 THC TIN GIO DC CA YU THNG V[ T DO

Chng 17 V YU NN T NGUYN THUN THEO, V C CH NN C TH THUN THEO

Chng 18 BA GIAI ON TR T C S THUN THEO

Chng 19 PHM CHT U T CA TR C HNH TH[NH NH TH NO?

Chng 20 L[M TH N[O TO MI TRNG TT CHO CON TR?

Chng 21 VN TM L V SINH L CA N

Chng 22 VN CA CON TR T ]U?

PH LC

YU THNG V[ T DO, QUY TC V[ BNH NG

T DO TRONG QU\ TRNH TRNG THNH CA CON TR

DANH SCH MT S TRNG MM NON P DNG PHNG PH\P GI\O DC

MONTESSORI VIT NAM
 LI GII THIU
Khi c Cng ty C phn Sch v Truyn thng Qung Vn mi vit li gii thiu cho
bn dch ca tc phm Yu thng v{ t do ca tc gi Tn Thy Tuyt, chng ti kh b
ng v cha bit nhiu v tc gi, do cn c quyn s|ch 384 trang n{y ngay tm hiu
r ni dung.

Ton b quyn sch bao gm 22 chng; ni dung da trn nhng quan im v

nguyn tc gio dc chnh ca n b|c s Maria Montessori, ngi xng phng ph|p
gio dc tr th Montessori hin c p dng trn khp th gii v{ cng l{ ngi ~ th{nh
lp t chc AMI (Association Montessori Internationale) sau ny. Mi chng s|ch trnh
by mt kha cnh trong cch tip cn vi tr th theo trit l gio dc Montessori vi
nhng lun im v nhiu v d minh ha y xc thc c rt ra t chnh bn thn tc
gi trong qu trnh tip xc vi con ca mnh v cc b xung quanh.

Tc gi kt hp vi vic trch dn cc pht biu ca b|c s Maria Montessori v{ mt s

hc gi tm l hc chng minh cc quan st ca mnh v thm nhiu ghi ch rt hu ch.

Bn dch lu lo|t, ngn t d hiu khin c gi d tip cn vi cc quan nim gio dc

Montessori. Cun s|ch cng cho thy tc gi c ci nhn su sc v gio dc con ngi v
hiu r cc nguyn l gio dc tr th ca b|c s Montessori. Do t|c phm minh ha cc
trng hp xy ra trong i sng thc tin v vic nui dy tr mt nc c vn ha kh|
gn gi vi x hi Vit Nam, nn ngi c s d nhn ra nhng tnh hung m chnh mnh
cng ~ tng tri nghim, qua nhn ra rng trit l gio dc Montessori mang tnh ph
qut v c th p dng cho chnh mnh!

Chng ta c th c th ha phng ph|p gi|o dc Montessori bng ba nh ca mt

hnh tam gic vi mi quan h tng t|c mang tnh mt thit, l{ tr em, ngi ln v mi
trng.

Ngo{i mi trng vt cht, mi trng c chun b n gin, sch s, c trt t,

c thit k vi tnh thm m cao cng cc hc c mang tnh khoa hc chnh xc, theo tiu
chun m{ Maria Montessori ~ ra, th tr cn cn mt mi trng tinh thn cn thit cho
s pht trin ton din tr th{nh con ngi theo ng ngha. Trong mi trng tinh
thn y cn c hai yu t yu thng v{ t do.

Hai yu t n{y i hi s tn trng c ch th ln khch th trong cc mi tng quan

gia ngi vi ngi (gia tr em v{ ngi ln, gia tr em v tr em), gia ngi vi mi
trng xung quanh tr.

Ni dung quyn sch tp trung v{o giai on pht trin u tin ca con ngi, nht l
giai on t 3 n 6 tui. Tr em giai on ny c nhng nt c th: tr c b c v tm
thc thm ht, mn cm vi c|c kch thch gi|c quan, lun h{nh ng di s hng dn
ca nhng thi thc ni ti mnh lit. }y l{ giai on tng trng nhanh v c th lc v
tr lc. Tr cng c nhng n tng, kinh nghim v ngn ng ~ hp th giai on t 0
n 3 tui, hng ti s c lp v vn ng, chc nng t nh hnh tr tu v nhn
cch ca bn thn.

Cc khi nim tru tng v t do v{ yu thng c l gii mt cch rt c th, d

hiu qua nhng v d sinh ng trong Ngi nh{ ca tr.

T do l nhng g tr tri nghim trong sinh hot hng ngy: Tr c t chn la cng
vic c mc ch, ngha cho mnh v{ ho{n tt vic y trong khong thi gian n cn m
khng b ngi kh|c gi|n on, c t do sinh hot theo nhp iu v tc pht trin ca
bn thn. Tr tm c s tha mn trong vic tr chn, ch khng phi l{m va lng
ngi ln. Tr c t do giao tip vi cc tr khc trong sinh hot ca mnh.

Nhng t do lun i i vi k lut t gic v tinh thn trch nhim: Tr t dn mn

hc c ~ chn, tr n v ch c, mt bn kh|c ang kin nhn ch i n phin dng.

Yu thng khng phi l t trn u mi cht li. Trong phng ph|p gi|o dc ny,
ngi ln khng phi l{ ngi ch huy m l k kin nhn quan st, tn trng nhp iu v
tc pht trin ca tr.

Cn tr em th sao? Tr em c thc hnh phong cch ng x trang nh v lch thip.

Tr ln c th ch dn thm cho tr nh, tr nh quan st v hc thm t tr ln. Trong ci
x hi thu nh ny, cc em hc hi v{ gip ln nhau. iu ny xy ra t nhin, khng do
ngi ln sai bo hay yu cu. Trong mi trng y, s cng t|c c khuyn khch, phn
thng v s cnh tranh b vng bng, cch hnh x vi bo lc, lm tn thng ngi
khc hay thit hi n mi trng l nhng iu khng c chp nhn.

Tt c nhng iu n{y u nhn mnh n tm quan trng ca hai yu t t do v yu

thng trong lnh vc gio dc, pht trin con ngi t tm b.

Tr th l{ cha m ca lo{i ngi, l nhng mm non tng lai ca t nc, l nhng

tng gc lm nn cho mt x hi hi ha, mt t nc cng thnh v mt th gii ha
bnh mai sau. u t khng ng mc v b qua giai on pht trin ny ca tr l mt
thiu xt v sai lm c bn chc chn s dn n mt h ly trm trng kh tho g. Qua li
ta ngn gn, cun sch mun hm nhn gi ti ngi c l tr th phi c pht trin
ton din trong bu khng kh yu thng v{ t do th hy vng v mt x hi ha bnh mi
c th tr thnh hin thc.

T do khng hin hu nh xin cho; yu thng khng tn ti nu khng c p v

vun trng. C hai cng ng hnh, c hai u i hi s trn trng, n}ng niu, nui dng
tinh t.
 Da trn quan nim v tinh thn , chng ti tr}n trng gii thiu tc phm "Yu
thng v{ t do" ca Tn Thy Tuyt. Hy vng qu c gi s c dp tm hiu thm v
phng ph|p gi|o dc tr th n{y v{ bc u c th ng dng n v{o i sng thng
nht khi tip cn vi con tr. phi chng cng l{ c|ch tt nht m{ ngi ln chng ta c
th tch cc gp phn vo vic to dng nn mt x hi ha bnh, bnh ng v bc i.

Nghim Phng Mai

Nghim Phng Mai, 2013

 LI CM N CA C GI
Ti cm thy may mn v c cun sch ny vo lc con ti c 1,5 tui. Ti thc s
c ty no, cm thy mnh phi hc li rt nhiu iu trong phng php gio dc con.
Sau , ti t thm rt nhiu cun sch khc v gio dc, v giai on trc 6 tui ca tr
v cng quan trng.

T Qun Khang

Tc gi cun sch ny c th ni l ngi Trung Quc pht huy tt nht phng php
gio dc Montessori, tc gi hiu su sc nhng tinh ty trong phng php gio dc
Montessori, kt hp vi c sc Trung Quc, ging dy v hc tp v cng thng sut, thu
c kh nhiu li ch. V nhng vn ht nhn v then cht lin quan n gio dc tr nh,
tc gi trnh by di gc gio dc t khi cn l tr nh n khi trng thnh c kt
hp v d thc tin ca rt nhiu ngi ln, c xong khin ph huynh c nhiu cm nhn v
nhn thc. ngh cc bc ph huynh nn c t trang b kin thc cho mnh.

tangyu 73

Ti va c sch va t trch mnh, ti sao li khng c quyn sch ny sm hn mt

cht. Cun sch ni v qu trnh pht trin ca tr t 0 n 6 tui, nay con trai vo tiu hc
ti mi bt u phng php gio dc ny, khng bit cn kp na khng? Ti c bit gii
thiu vi nhng bc cha m c con t 0 n 6 tui, hy c cun sch ny cng sm cng tt.

Ivycdy

Thng qua cun sch ny, ti c c tnh yu thng khoa hc, hon thin v l tnh
ca mt nh gio dc vi con tr, c c s quan tm n tng giai on trng thnh,
tng thi k nhy cm ca con tr. Cun sch thc s gip ti tm c mt p n khin
tm hn mnh thc s thoi mi. y ng l cun sch hay khng ch ph hp vi nhng
ngi lm cng tc gio dc m n cn l cun sch v cng hu ch i vi cc bc ph
huynh.

Mt Li Thanh Thanh

u tin l ng nghip gii thiu vi ti chng trnh phng vn Nhn vt mi trong

tun trn CCTV(1) c Tn Thy Tuyt lm khch mi c bit, tht l chn ng, tip theo l
khng ngng tm kim, u tin mua Yu thng v t do, Nm bt thi k nhy cm ca
tr, cn c Khm ph tr (The Discovery of the Child), B n tr th (The Secret of
Childhood) ca tc gi Maria Montessori... c xong ti cm thy nh ngi bt u mc
chng ri lon m nh cng ch, ti gii thiu vi tt c bn b v ng nghip c con
ci, v sc nh hng ca nhng cun sch ny qu thc khng nh.
 M Hi Hi

Ti cho rng, cun sch ny l mt cnh ca, m cnh ca, pht hin con tr, pht hin
chnh mnh

M ng ng

Sau khi pht hin cun sch ny, ti thc s hm m n mt cch cung nhit, khng bit
ti c i c li bao nhiu ln. Cun sch nh thc tnh yu trong ti khin c con
ngi ti bng tr nn du dng v bao dung vi mi th xung quanh mnh. Con trai ti 4
tui, chu c ln ln trong yu thng v t do, v cng thng minh; bi vy ti mun cm
n cun sch ny, cm n nh gio Tn Thy Tuyt!

M Tiu Lc

Trc khi con ra i mt thng, ti v chng v tnh xem c mt lot nhng chng
trnh v thi k nhy cm ca tr trn knh tr em ca CCTV. Lc , chng ti bng hong
nhn ra rng, Ha ra mnh cn c th hiu tr theo cch ny. Sau , bi trong khi tm cun
Nm bt thi k nhy cm ca tr, chng ti v tnh pht hin cun Yu thng v t do.
Tht khng ng, Yu thng v t do cng khin ti chn ng hn na. Cun sch nh si
dy xch xu chui li nhng cm gic vn vt trc nay ca ti v th gii, khin ti hiu
hn v b m ti, m chng ti, chng ti, anh trai ti, bn b ca ti v hiu c bn thn ti
na. Nhng iu ny gip cho cuc sng vn hnh phc ca ti cng thm lp lnh.

Zisexinling
 Chng 1

C\C EM B MANG THEO IU G N TH

GII NY
C bao nhiu ngi tin rng tr s sinh ~ c tinh thn? Tin rng ngay t khi sinh ra
bn thn cc em ~ n cha mt sc mnh tinh thn to ln v s trng thnh theo quy lut
trng thnh ni ti ca bn thn cc em? Trong mt giai on mt tui nht nh, tr
em ch thch chi nc, chi c|t, nu nh b ngi ln ngn cn, chng s phn i n
cng. iu ny rt cuc c ngha nh th no?

hng ta vn khng tin v{ cng khng bit rng, ngay t giy pht hnh thnh trong

C
bng m, bn th}n thai nhi ~ tn ti mt sc mnh tinh thn, sc mnh y s ch
dn b nn pht trin nh th no, nn s m khm ph th gii bn ngo{i ra sao
Montessori(1) gi l{ Phi thai tinh thn. Dng nh iu n{y ang yu cu chng
ta tin rng n trong th xc tr s sinh ~ c tinh thn, tinh thn y pht trin theo s
~ c vch sn. Tr em dng nh rt yu t, nhng bn thn chng n cha mt sc
mnh v tim nng tinh thn v cng to ln, sc pht trin m khng cn ngi ln
phi thm vo bt c ni dung mi no, m ch cn cung cp cho chng mi trng v{ iu
kin pht trin.

C kinh nghim mi nm sng cng con tr, chng ti ng{y c{ng kin nh nim tin
ny. Tip nhn quan nim n{y cng c ngha l{ trong bn th}n chng ta ang xy ra mt
cuc cch mng t tng, bi v chng ta lun tin rng tr em da v{o ngi ln hnh
thnh v pht trin tnh cch; tip nhn quan nim n{y cng c ngha l{ chng ta khng c
ch pht huy tnh t cao t i c sinh ra t chnh s t ti v cm gic b km nn ca
mnh. Thi k v thnh nin ca con ngi kh| d{i, d{i hn thi k tin trng thnh ca
tt c cc loi vt khc. Ni ngn th c th l t 0 n 6 tui, ni di khong n 12 tui. 12
tui vn cha th ri khi m, php lut quy nh tui trng thnh thc s ca mt a
tr l 18 tui. Cn trong thi k ny, cc em vn ang trng thi yu t cn n s gip
ca ngi ln trng th{nh. Gip c|c em trng th{nh khng c ngha l{ ngi ln c
quyn nho nn tinh thn ca cc em. Nu nh th, trnh ca c nhn loi s b h thp.
Vn }y l{, chng ta ~ t g|n cho mnh vai tr Thng , Thng ca con tr.

Thi k ny tr cng khng cn s nhi nht ca ngi ln, m cn s chun b v

iu kin t tip thu. Tun theo quy lut pht trin ny, tr s c pht trin hon
thin.
 nh tr ca Montessori, cc b nh nht l 1,5 tui, chng ti ~ tin hnh kho st
trn cc b t 1,5 tui n 6 tui, a ra nhng dng hc tp c trnh tr lc vt qu
tui ca cc b, nu cc c khng p buc, khng gy p lc, cc b s ch lm theo
nhng g m bn thn mch bo. V d nh b thch chi nc v{ chi c|t, nu a b ra
khi , th cho d l{ nhng chi v{ tr chi c hp dn n my cng khng thu ht b,
b ch mun chi c|t vi khun mt v cng ngy ng, ging gii th no vn vy v vi nt
mt y th ngi ln cn bit ni g c na. Tr em bit mnh mun g, nu ngi ln
ngn cn, chng s khng c n cng.

Con ti cng ~ tri qua mt qu| trnh nh th. Khi ch|u hn hai tui, b chu mua hai
bp ng, ni vi ch|u: Con mt bp, m con mt bp. Ch|u i n ri ni: B bo cho con
n c hai bp ng n{y. Ti hi li, chng ti ni: Khng phi, em mt bp, con mt bp.
Ti li ni: B con ni con mt bp, m mt bp, ch }u phi con n ht. ca ti l con
~ ni di, nhng con ti nghe xong khun mt vn khng h thay i, cu cu vn ng yn
suy ngh mt pht, ri li c th m b i. Sao li th nh?. Tht khng hiu ni.
Nhng ri c mt ngy, cu cu bng c cm gic vi nhng vic mnh ~ l{m sai, khun mt
v cng bi ri v xu h, khng cho ngi khc nhc n. iu ny khng phi do ngi
ln dy d, m l quy lut pht trin ni ti ca tr ~ n bc ny. Nu ngi ln khng
con tr pht trin theo ng quy lut t nhin, m ra sc |p t, p buc chng s khin
s pht trin ca con mnh b ri lon, |nh mt lun c c hi thit lp cm gi|c o
c ch thc.

Quy lut pht trin thi k u ca tr s sinh cng tng t nh mt s lo{i ng vt

khc. V d nh lo{i bm, bm m thng hay trng trn chi c}y, khi bm non va
sinh ra phi c n loi l non nht. Vy bm non lm th n{o n c l| non? Bm
non nhy cm nht vi nh sng, v th khi va sinh ra n ~ b v pha sng nht, pha
cng chnh l{ nhng l non nht. Nhng n khi bm non dn trng thnh, c th n
c l| gi{ hn th cng l{ lc n khng cn nhy cm vi nh sng. Qu trnh ny tun
theo quy lut pht trin ni ti ca bn th}n lo{i bm, khng chu khng ch bi bt c
lc t|c ng bn ngoi no.

Chng ta cha tng lo lng rng mt a tr khng th trng thnh, nhng chng ta
li khng tin rng c nhng ht ging tinh thn tng tn ti trong ni tm tr, khng tin
rng bn thn tr cng c mt qu trnh trng thnh t nhin, theo ng trt t, v tr ch
cn chng ta chun b cho chng mt mi trng pht trin thch hp. Trong tinh thn ca
con tr, chng ta vn ang ng vai tr - ng to ha.

Chng ta hy xem xem con tr lm th n{o thit lp quan h hi ha vi mi trng

t pht trin. V d nh ngn ng, tr em ca bt c quc gia v dn tc n{o u c th
nghe thy v hc c ngn ng ca lo{i ngi trong th gii y p m thanh ny. Trong
ba nm u i, tr c th nm c nhng ngn ng c bn ca dn tc mnh, hc c
cc chi tit trong ngn ng . Qu| trnh ph|t trin ny tuyt i khng ai k c ngi c
chuyn mn cao c th dy cho tr. Khng kh chng ta nhn ra rng, tr em trc 6
tui thch nhn ngi ln l{m hn l{ nghe ngi ln ni. Nng lc ngn ng ca tr em
c hnh thnh t qu| trnh tng t|c vi mi trng xung quanh. Th nn cc nh tm l
hc mi ni, nhng th m tr hc c trong ba nm u i, ngi ln cn n s|u mi
nm n lc mi c th hon thnh. Ti sao chng ta khng suy ngh xem iu ny l v sao?
Lo{i ngi ~ ph|t hin ra c b mt ny - TR EM T PHT TRIN.

Ti c th a ra mt v d ngc li. Mt v gi|o s t}m l hc ca i hc Havard sinh

c mt ngi con trai, ng ~ chun b mi th bi dng con mnh thnh thin ti.
Khi a tr 3, 4 tui ~ c th ni c n ba, bn th ting; 6 tui thi vo trung hc; 10
tui vo hc i hc Havard; 16 tui lm nghin cu sinh tin s ti i hc Havard. Tng
giy, tng pht nh tm l hc lin tc bt con trai mnh tip nhn v tip nhn thm
cc tri thc mi. 18 tui, cu tr thnh nhn vin bn hng ti mt ca hng London nc
Anh. Nhng cu khng lm g ht, cu t chi mi hot ng mang tnh tri thc v{ cm
thy vui khi lm mt nh}n vin b|n h{ng. Mt b kin thc khng h c tc dng g vi
cu, trn thc t, tri thc khin cu v cng au kh. Ti thy rng, nu con ngi ch c
khi c m{ khng c c quan cm gic, ri bin khi c tr thnh cng c phc v th gii
ny, th ni au kh ca chng ta s gim bt i rt nhiu. Nhng chng ta vn c cm gic,
tm l, tinh thn v tm hn, chng ta phi tm thy chnh mnh th mi khng au kh. S
pht trin ca con ngi, tinh thn ca con ngi phi c pht trin t cm gi|c, cm
gi|c lun l{ ngi bn ng ca chng ta.

Trn thc t, qu trnh trng thnh ca con ngi l mt qu trnh trng thnh tm l
ch khng phi qu trnh trng thnh tr lc. S trng thnh v tr lc phi da trn s
trng thnh v tm l.

Nu chng ta hiu c quy lut khoa hc trong s trng thnh ca con tr, con tr
pht trin t nhin theo quy lut ni ti ca phi thai tinh thn, chc chn con tr s tr
thnh nhn ti. Khi chng ta ph v quy lut pht trin t nhin ca con tr, th c qu trnh
pht trin sau s lch lc, bao gm c tr lc. V th b{ Montessori ~ ni rng: Chng ta
phi tr th{nh ngi {y t ch khng phi ch nhn ca tinh thn con tr.

Nhng hin gi, khi chng ta ph}n nh rch ri ci ti v tri thc ca tr, th cng c
ngha l{ quy lut pht trin t nhin ca tr ang b hy hoi, chng ta s khng th tm
thy b mt ni ti ca c|c con. Suy ngh nng vi mun nhi nht tri thc cho tr ~ t tri
chn chng ta khin chng ta c ci nhn phin din, cn ng r|c ri ca nhng th mang
tn kin thc ~ ph| hoi s pht trin ca mt con ngi vi sc sng v sc ht nhn
cch sn c ca mnh. Ch khi tha nhn tr c phi thai tinh thn v{ tin tng tr, b mt
trng thnh ca nhn loi mi dn dn h m.
 Chng 2

BC U NHN BIT TH GII

Cm gic l ngn ngun ca tr lc. Mt a tr, mt tay cm khn mt, mt tay cm
lc, chu gm khn mt li gm chic lc. Chng ta hiu l tr ang dng ming cm
nhn mm v cng. |ng tic l b m tr khng hiu, khng kp thi ni vi chu hai t
mm v{ cng; may mn l h khng ging khn mt v{ lc khi tay chu b.

uan nim gio dc thng thng cho rng, n tng (mt s ngi gi l thng tin)

Q
t bn ngo{i t|c ng ti tr, tr tip nhn n tng hoc thng tin , lp i lp li
nhiu ln l c th pht trin tr lc. Cng ging nh vic hc sinh tiu hc v nh
chp li mt ch nm mi ln cng l{ mt cch pht trin tr lc. Liu c phi l
nh vy? Montessori khng ng vi quan im n{y. B{ ni: Nhng nh tm l
hc cng nhc vn c nh hng rt ln n l lun v thc tin gio dc. nh hng
l g? H cho rng, nhng n tng m chng ta nhn c t th gii bn ngo{i dng
nh l{ g c|nh ca ca c quan cm gic ca chng ta ri a v{o.

Ti ~ gp rt nhiu ph huynh, trong s c mt ph huynh kh| in hnh l hiu

trng ca mt trng mm non. C c hai ngi con, trong c mt chu sau khi sinh ra
khng lu, c y ~ d|n ch ca ln trn ca, dn ch c|i bnh ln trn bnh ri b a
tr n c cho n nghe, lin tc nh vy. Khi a tr hn 4 tui, ch|u ~ c th c
sch, bit lm php cng tr. C y t cho rng con trai mnh v cng thng minh v con c
y bit rt nhiu th, c bit l v mt c ch. Trong qu| trnh c {o to theo phng
php gio dc Montessori, c y khng ng vi mt s quan im ca phng ph|p n{y.
C y cho rng khi lin tc dng nhng s vt bn ngo{i kch thch a tr, nhng s vt
y lu li n tng trn b n~o chng, chnh l{ trng thi tr lc.

Montessori cho rng, cm gic ca tr n t bn trong. Cng c ngha rng tr con

khng phi l mt ci bnh rng, chng khng cn ngi ln nhi nht cho y c|i bnh .
(Chng ta c tng rng nhng th nht y bnh chnh l tr lc ca tr).

V ph huynh n{y ni: Phng ph|p ca ti cng c th gip con tr t c mt

trng thi tr lc nht nh. Ti ni: C th, nhng c s khc nhau v bn cht. V con tr
rt l lng, khi ngi ln lin tc kch thch chng v phng din n{o , chng c th
nhanh chng nm bt c nhng tri thc ca phng din y, nh vy th trng thi nm
bt nh th no? Tun th hai c y a con mnh n, ti bn cnh quan s|t. Ti ni: Tr
lc ca chu pht trin chm mt ri. C y hi: Chm th n{o?. Ti ni: Trng thi tr
lc ca chu hin gi ch tng ng vi tr 2 tui. Quan nim v tr lc ca ti khng
ging vi c y, c y quan nim tr lc l nhng iu nm bt c t th gii bn ngoi.
Ti ni: Trng th|i n{y khng bnh thng. Ti s a c i xem nhng chu 5 tui
trng n{y. T}m l, tr lc ca con c y rt yu, ch nh mt a tr s sinh. Trng ch|u
khng t tin, khng kin cng, khng quyt o|n, hnh nh bt c s vic g nu th gii
bn ngoi khng phn ng, chu s khng th x|c nh, khng th hiu r, khng th {o
s}u suy ngh. Ch|u khng th tng hp nhng th ~ hc ng dng trong nhng hon
cnh thc t, h ct li l tri thc, nhng nhng tri thc li khng lin quan g n cuc
sng.

Trng hp n{y ~ a ra cho ti mt gi , l{: Chng ta vn lun ly vic nm bt

mt k nng n{o l{m tiu chun pht trin tr lc.

Trn thc t k nng khng quan trng. Trc 6 tui, cc b khng cn phi hc bt c
k nng n{o, ci cc b cn hc chnh l{ c|ch nm vng cc k nng.

Trong hai cun sch ca mnh, b{ Montessori u ni: Tt c tr lc ca tr em u

pht trin t cm gi|c n khi nim. B{ ~ dng mt cu ca douard Sguin(1): Dn dt
tr em t cm gi|c n khi nim. Montessori ni: Cm gic l ngn ngun ca tr lc.

Chng ta hy cng xem th no l cm gic. V d chng ta ngi nghe din ging, n

tng s}u m nht chnh l phn ni dung m cc bn c th hiu c. Sut c bui din
ging, bn ch c th lnh hi c mt phn ni dung. Phn ni dung y chc chn l phn
m bn c cm nhn su sc nht, lin quan mt thit ti trng thi tm l v cc s vic m
bn ~ tng tri qua.

Lin quan n cm gic ca tr em, ti xin dn ra mt v d. Lc con ti hn 1 tui, chu

vn cha bit ni. Lc ti rt st rut, ngh bng hay l con mnh chm pht trin? St
rut n ni ti cn a con n bnh vin b|c s kim tra li. Nh ti c mt c|i thc
dy hc, ti ly c|i thc, ch v{o n, ni vi con: }y l{ n, n, n!. Ch xong, ti li
ch sang s|ch ni: }y l{ s|ch, s|ch, s|ch!. Ng{y ng{y ti b con, ch cho con ci ny ci kia,
ch tt c nhng c trong nh{, ng{y n{o cng th. Nhng con ti vn ngy ra, khng c
bt c biu cm n{o. Ti ngh: Sao th nh? Sao phng ph|p n{y khng h c cht tc
dng n{o?. Thnh gi|c ca con ti rt tt, c nhng lc vn ni c: A, a, a!. iu ny
chng t c hng con ti ho{n to{n bnh thng, th l ti ly mt c|i khn sch, ko li
ch|u ra, xem di li c b dnh lin hay khng? Khng c, chng t li ch|u cng bnh
thng.

Nhng con ti vn khng ni g. V{o hm ch|u c 2 tui 1 thng, chu chy ra ngoi
chi, bn ngo{i c mt chic xe ti ang , chu mun tro ln thng xe, ti a ch|u ln.
Lc ng v{o ma h, tri chiu Ninh H xanh thm thm lay ng lng ngi. Tng
khng cao vi vi, mnh mng khng thy ng chn tri. Con ti vn vo thnh xe, ngng
ln nhn bu tri. Chu c ng nhn th rt lu, ti khng hiu trn bu tri ang c g thu
ht ch|u. Ti ni: Tri!. Con ti lin ni: Ti(2). T u tin chu bit ni li l{ tri. C|i
ming b bng ca chu ni lin mt mch: Ti, ti, ti. Lc ti thc s bt ng. Mt
lc sau chu vn khng ngng ch ln tri ni: Tri, tri, tri!. T lc tr i, h gp ai
l chu li ko tay ngi ni: Tri, tri!. Lin tc trong ba ng{y. Sau ti ch xung
t, gim ch}n ni: t, t!. Con ti ni: t!. }y l{ t th hai. Lc ti ngh, nn ni
thm cho chu mt th gia tri v{ t. Ti ni: C}y, c}y!. Ch|u khng ni, kin quyt
khng ni C}y. Ti ni: Ngi, ngi. Hnh nh ch|u c cm gic vi ngi, nn ni:
Ngi, ngi. Ch|u ~ nm c ba khi nim u tin: tri, t, ngi. Trc , trn
thc t ti ~ lin tc ch cho ch|u n v{ s|ch. Lc nh, con trai ti thch nht mt vic
l{ n cnh gi sch, ri li tng quyn sch vt xung t. Khi n{o di t y sch th
chi thm mt lc ri t mt b~i, t xong th i ch kh|c chi. Ng{y n{o cng nh vy, n
ni ng sch nh ti ln xn ht ln, {nh phi ng thm c|i ca t m kha li. Trong
qu| trnh n{y, ch|u ~ tip cn sch, s m s|ch, nhng khi ti ch cho ch|u v{ ni s|ch,
chu li khng ni. iu ny cng chng t rng chu khng quan st sch, khng cm nhn
c s|ch. Nhng khi ch|u quan s|t tri, chu cm thy xc ng, c cm gic vi tri,
ng v{o lc th ti dy cho chu t ny.

T ng nm bt cm gic, cng c cm gic, din gii cm gic, t m cm gic, khin

nhng cm gic m h, sp tan bin tr thnh nhng i tng r rng c th. Montessori
ni, chnh l tr lc. Tr lc chnh l t cm gic pht trin thnh khi nim.

Tr lc l mt qu trnh, mi cm gi|c gia tng trong qu| trnh n{y u gn lin vi kinh
nghim v th nghim, t khi sinh ra tr em ~ c c nng lc n{y. Nng lc ny mi
ngi u khng ging nhau, qu trnh ny mi ngi cng khng ging nhau.

Gi chng ta ~ hiu c bn cht ca c|ch dy theo quan nim thng thng:

Hng cho tr tp trung ch v mt th, v{ dy tr th . Nhng sc ch khng phi
l cm gic, cng khng phi l cm gic su sc. Bn bit cm gic ca tr phi cn n bao
nhiu thi gian khng? Hn na, bn bo tr ch vo mt a hoa, nhng c th tr li
tp trung s ch vo mt vt lm m trn hoa. Ti d|m ni c|ch dy n{y e rng s lm
ri con tr, bn khng bit dng t ng khi nim ha c|i g; i vi con tr t ng ca
bn u khng bit biu t cho ci g. Khi nhng a tr n tui i hc, u c khng
mch lc, nng lc t duy yu. Ln ln u c cng l m, hn na quan h gia ngi vi
ngi - nh gi|o s ni ting ca i hc Bc Kinh - Kim Khc Mc ~ ni: Khng c ai hiu
ai.

Nhng iu ti va ni u l nhng li t chnh ming ti, ton b u l khi nim,

khng c cu no khng phi l khi nim. Tt c ngn ng ca ti u l do cc khi nim
cu th{nh. Nhng, nu ti ni y nguyn nh vy vi tr, chng khng th hiu. Con tr da
vo nhng g hiu c? Con tr da vo cm gic. Cm gic bao gm nhng g? Th gic,
v gic, khu gic, xc gic, thnh gic. Tr em nhn bit s vt, hin tng bng chnh
nhng cm gi|c , ri hnh thnh khi nim, sau li tin hnh lin kt gia khi nim v
khi nim. Thc ra khng kh pht hin ra rng, dng nh trc 6 tui con tr ch lm
mi mt vic ny.

Tt c tr em va sinh ra u dng ming nhn thc th gii, sau dng tay s.

l{ ming thng tay s|ng. Hin tng ny chng t tr khng b ng tip nhn thng tin
ngi khc truyn t cho chng m hon ton ch ng v tch cc. Bn thn tr em c
phi thai tinh thn. Phi thai tinh thn c mt nng lc c bit gip tr nhn thc th gii,
nng lc c bit y gi l{ thi k nhy cm. Trng thi sng ca tr l do nhng thi k
nhy cm ni tip nhau to thnh.

V d c th l thi k nhy cm ca tr s sinh nm vm ming, vm ming ca

chng l nhy cm nht. Dng nh tt c tinh lc ca tr u tp trung vo vic n. Trn
thc t, tr em di 1 tui hon ton dng ming cm nhn th gii. D l vt g tr cng
cm nhn bng ming.

Rt nhiu ngi cho rng h{nh ng a c|c th vo ming ca tr chng mang mt

ngha g, hoc l biu hin ca vic khng bit i no. Tr va sinh ra, nu v tnh a tay
vo ming, ln th hai tr cng s l{m nh vy, ln th ba, ln th t Bn s pht hin ra
rng ng t|c a tay v{o ming ca tr va nhanh va chun xc. Bn cng ~ thy t th
nm ng ca rt nhiu tr u ging nhau - hai bn tay nm rt cht. Lc tr vn cha c
kinh nghim. Kinh nghim cha m|ch bo tr tay c th cho vo ming, tr cha bit khng
ch i tay ca mnh. Nhng mt khi tr ~ cho tay v{o ming, sau ln th nghim u tin,
tr s lin tip cho tay vo ming cc ln tip theo. Nhng ng tc lin tc s sinh ra
mt cm gic, cm gic ny lp i lp li s sinh ra kinh nghim, kinh nghim ny sinh ra tr
lc. Jean Piaget(3) gi l{ manh nha ca tr lc.

Trn thc t, trc 1 tui, vi tr, bt c vic g trn th gii ny c th cm c v

cho c vo ming, tr s cho vo ming. V d mt ngi bn ca ti, con ca c y cm
mt chic khn mt cho vo ming, trong khi tay kia li cm mt chic lc, mt vt rt
cng. Chu lin tc dng ming gm khn, ri li gm lc. C th lp i lp li, ln lt. C
bn ti cm thy rt ngc nhin nn hi ti. Trn thc t chng ta bit tr ~ c cm gic vi
mm v{ cng, tr dng ming cm nhn. Nhng |ng tic l cha m chu li khng
bit, khng kp thi a ra hai t mm v{ cng phi hp vi nhng cm gic va c
thit lp, may l h cha ging khn v{ lc khi tay chu b.

Ti cm thy iu ng tic trong c qu trnh pht trin ca tr em chnh l y. Mt

mt, chng ta ph hoi cm gic ca tr ng vo lc chng ang cm nhn; mt khc, khi
con tr cm nhn c, chng ta khng kp thi a ra nhng t ng phi hp vi cm
gic ca chng. Tm quan trng ca vic phi hp chnh l ch ny.

Trc khng l}u ti ~ c cun Thin t{i v{ s gio dc t sm(4) ca tc gi

Kimura Kyuichi (1883 - 1997) nh gio dc, tm l hc ngi Nht. Cun sch vit li cu
chuyn xy ra vo th k trc mt vng qu nc c, ng b Karl Witte(5) ~ dng t
tng gio dc ca mnh nh th n{o dy con trai. Tc gi trnh by r mt quan nim:
Thin ti l hng th bt tn v nim say m v b bn. Hng th khng phi do ngi
ln bi p nn, m l do tri sinh ra ~ c. Chng ta c th nhn ra iu ny tt c nhng
nh tr, nhng trng mu gio. Theo nhn thc ca ti, phng ph|p n{y c nhng im
tng ng to ln vi phng ph|p Montessori. ng ly mt v d, khi a tr nm ly
ngn tay bn a v{o ming, ri mt ngn tay bn, bn nh phi dng ging ni hin ha r
rng m lp i lp li ngn tay. Phng ph|p gi|o dc n{y cng ging vi phng ph|p
gio dc chng ta ~ ni trn, khi a tr a mt vt vo ming cm nhn mm v
cng, ngi ln phi kp thi a ra nhng khi nim cho tr. S hng th vi ngn tay
chnh l{ c trng ca thin ti, hiu v{ nui dng c trng n{y n lc tr trng thnh,
tr s c th tr thnh thin ti.

|ng tic l phn ln chng ta khng bit iu ny, cho nn khng th i x vi tr

nh vy. Ngc li, iu chng ta thng lm l:

Khi tr khng c cm gic, chng ta khng ngng p buc tr, dy cho tr th ny th

kia, c ngi cn ni qu nhiu. Khi tr ang c cm gic no , chng ta khng nhng
khng nhn ra c hi, m li quy ry tr, ph hoi cm gic ca tr. Nh th, s quan st v
cm gic ni ti ca tr s dn dn mt sch trong qu trnh p buc .
 Chng 3

SC SNG TO T ]U N?
Gii tm l hc c mt nhn nh chung: C| tnh ng ngha vi sc sng to. Qu trnh
bi dng con ngi phi l qu trnh bi dng c| tnh. Nhng chng ta ~ lun hiu sai
khi nim c tnh, cho rng nhng ngi nghch ngm, quy ph|, suy ngh lung tung mi l
c c tnh. Thc ra, ngi c c tnh lun c cm nhn c |o v th gii, c trng th|i t
duy c |o. B mt nm ch, trn thc t mi sinh mnh c sinh ra ~ l{ mt c th
c |o, ch l{ trong qu| trnh trng thnh, trong qu trnh chu gio dc, nhng th tri
sinh ~ dn dn mt sch.

mt ngy ti ni vi con mnh: S cao qu ca cuc sng nm ch sinh mnh ca

C
con khng ging vi sinh mnh ca bt c ai khc, cm nhn ca con vi vn vt
trong th gii cng khng ging bt c ai. Nu tt c mi ngi chng ta u ging
nhau, nh ti tng ni, chng ta b tinh trng v trng vo mt ci hp, ri li ch
to ra mt ci my p, t ci hp v{o, gi nhit n nh, v ri bp bp bp
m ca, chiu chiu chiu, ly tng a tr ra, mi ngi chng ta b mt b v nh nui th
sinh mnh n{y c cn ngha na khng? Chng cn ngha g ht. Ho{n to{n ngc li, ci
gi l trng thi tt ca mt ngi nm ch cm nhn ca ngi i vi th gii hon
to{n c |o, khng ging bt c ai. Cng ging nh ti va ni, bc th{nh cng u tin
ca phng ph|p gi|o dc Montessori chnh l{ khi b{ a ra mt dng hc tp, ch c
mt, hai chu trong lp cm thy c hng th, ch khng phi tt c cc chu trong lp u
chy o ti. c nh vy, bc gio dc u tin ca bn ~ th{nh cng!

Phng ph|p gi|o dc hin nay ca chng ta li bi dng tr hng ti mt s thch

chung. V tranh c lp cng v, hc ton c lp cng tnh Con ngi c rt nhiu th phi
theo mt chun mc chung, v d kin thc, o c, iu n{y l{ c l do. Nhng nhng th
ging nhau khng c dy cng mt thi gian, cn nu bt buc phi dy cng mt
thi gian, th cng phi tiu hc v nhng bc sau. Lc ny, phi thai tinh thn ca tr ~
c nhng thay i, tr ~ c th hng cm gi|c n nhng im ch m{ ngi ln dn
dt, nng lc s ngy cng mnh m. Nhng nhng khc bit ca hc sinh cp tiu hc
vn rt ln, cn phi hiu r tng tr, c nhng i x khc bit vi tng hc sinh trong
cng mt phng ph|p dy.

H khng cn trng l{ phng ph|p gi|o dc ca chng ta s mi mn c tnh ca tr.

Trn thc t, gii tm l hc c chung mt nhn nh, nhn nh l{: C| tnh ng ngha
vi s sng to. V vy qu trnh bi dng con ngi phi l qu trnh bi dng c tnh.
Nhng chng ta li hiu sai c tnh, cho rng nhng ngi quy ph, nghch ngm, suy ngh
lung tung mi l c c tnh. Thc t khng phi nh vy, nhng ngi c t duy c |o, c
trng thi sinh tn khc vi a s mi l{ ngi c c tnh.

Nhng ti sao chng ta li ang to ra bao nhiu ngi ging nhau nh th? Chng ta
khng c t tng ring m chy theo |m ng, theo tr{o lu, nh th mi c c cm
gi|c an t}m. l{ v chng ta khng c lp v tinh thn. Hy nhn ra xung quanh, chng ta
c c my ngi c lp? Thi k nhy cm trong qu| trnh trng thnh ca mi con
ngi u khng c c s quan t}m v{ nh hng cn c, thm ch chng ta cn khng
h tn trng quy lut t pht trin, nng lc t duy c |o s}u thm ca chng ta ~ bin
mt. Montessori ni, chng ta ~ to ra mt s lng ln nhng ngi bnh thng. Cn
nhng ngi c t duy c bit th c coi nh nhng ngi c sc sng to. Gi d nh
t hm nay chng ta c th tn trng tr, cho tr trng th{nh theo ng s pht
trin t nhin ca con ngi, c th mi tr u giu sc sng to. Nu nh vy th th gii
ny s thay i rt nhiu.

Tt c chng ta u bit Albert Einstein v{ u cng nhn tr lc phi thng ca ng. B

no ca ng hin vn ang c cc nh khoa hc gi li nghin cu. Ngi ta vn ang
nghin cu xem kt cu b no ca ng c g khc so vi ngi bnh thng. Nhng cho ti
by gi, ngi ta vn cha ph|t hin c iu g khc nhau v bn cht gia b no ca
ng v nhng ngi khc.

S khc bit thc s nm }u? N nm thi th u. ng khng ging vi nhng a

tr khc, thy c gi|o u ni ng mc chng t k, khng c g ni bt. Nhng suy ngh ca
nhng ngi l{ sai lm v h khng hiu gio dc. Ngi lm gio dc m khng hiu
gio dc, qun l gio dc cng khng hiu v khng mun hiu gio dc, l{ cn bnh
chung ca x hi lo{i ngi.

Chng ta cng ngy cng cm nhn c s v i ca Albert Einstein, nhng cng hin
ca ng mang ngha vt thi i. S v i ca ng gn nh l{ khng th tng tng,
gn nh l{ khng th vt qua. Ngi ta ni ng xng c ba ln nhn gii Nobel, nhng
con ngi thi i vn cha th hiu ht c nhng sng to ca ng, phi mt bao
nhiu nm sau na lo{i ngi mi c th hiu ht nhng sng to ny. Trn thc t, s
khc bit ca ng nm cm gic khc bit ca ring ng, cng hin ca ng chnh l{
xut nhng khi nim mi mt c|ch y sng to, bt ngun t c s cm gic. Ln th
nht, ng cho rng nng lng nh sng trong hiu ng quang in l tng phn; ln th
hai, ng cho rng c th o c tc nh sng; ln th ba, ng cho rng cht lng dn
n n trng lng v cht lng nh hng n gia tc l{ nh nhau. T a ra thuyt
lng t, thuyt tng i hp v thuyt tng i rng.

}y chnh l{ nng lc cm gi|c c bit i vi s vt v{ nng lc to ra khi nim, }y

chnh l sc sng to. Nng lc n{y n t bn trong, do bn thn tr em t hnh thnh v
pht trin trong thi k nin thiu.

Th nn mc ch ca gio dc l{ pht trin tim lc ni ti ca con ngi.

Montessori ni: C th chng ta s t cu hi, hng th c |o c th khin tr em la
chn mt n tng n{o trong v s n tng chng ~ gp l g? Rt r rng, khng
c tn ti nhng kch thch t bn ngo{i. B{ cn b sung thm: Nu bn cc k va
vi mt b qun o mi, bn s bt u ch n nhng ngi mc kiu qun |o n{y. C
tnh trng ny khng? Nu bn mi mua mt b qun o, bn cm thy b qun o ny cc
k va , khi i trn ph bn c th d dng nhn ra kiu qun o ny, cho d trong mt
nghn ngi bn cng c th pht hin ra.
 Chng 4

TR EM CN PHI T CM NHN
Xe la i trn ng ray, l{ quy lut ca ngi ln. Khi tr em ly chi xe la
chi tr kh|c, b s ni: Khng ng, xe la phi i trn ng ray. Bn c hiu c con
tr ang ngh g khng? c th l nhng suy ngh khng lin quan g n xe la, cng c
th tr ang n tp hoc pht trin nhng iu ca ngy hm qua.

on tr bt u nh mt t giy trng v t mnh pht trin, l{ l tnh ca tr em

C
(ch dng ca Montessori). L tnh ch trt t, trnh t ni ti t pht di s
ch dn ca phi thai tinh thn. Thi k nhy cm chnh l xoay chuyn quanh n. C
qu trnh pht trin ca tr c cn c trn s vn hnh ca bn thn.

Rt nhiu cha m ni: Ti phi dy con mnh, nh th c qu trnh pht trin tr lc

ca con tr u da v{o ngi ln. Nu khng c vai tr ca ngi ln, con tr s tr thnh
n n, a s ngi ln u c suy ngh n{y. Montessori ni, ngi ln chng ta thch lm
nht mt vic, l{ ng vai tr thng ca con tr, c bit l nhng khi con tr lm sai
mt vic g, ngi ln ngay lp tc mun nhc nh tr, ngay lp tc mun sa sai cho tr,
ni vi tr nn lm th no. Trn thc t, tr em t pht trin da trn l tnh ni ti ca
mnh, qu trnh l tnh ny l t nhin v{ y tnh sng to. Montessori ni: L tnh cung
cp nng lng v{ ng lc u tin. Cc loi n tng c chnh l sp xp phc v
cho l tnh. Con tr s tip thu nhng n tng u tin tr gip l tnh. Qu| trnh l
tnh ny l mt kiu vn ng t pht. Mc d kiu pht trin tinh thn ny ca tr cn n
s gip ca ngi ln chng ta, v d nh mt em b s sinh, nu khng c s gip
ca ngi ln, b s khng th sng ni, nhng iu khng c ngha rng chng ta s tr
th{nh ng cu th ca b. Cho d l{ chng ta gip b, nhng s pht trin tinh thn ca
b da vo bn thn b, chng ta ch gip b hnh thnh khi nim, lin kt khi nim, phn
bit khi nim, pht trin t duy.

Ti xin a ra mt v d. Bi v khi nim u tin m con ti nhn thc c l{ tri

nn nhng v sao trn tri cng l{ mt trong nhng s vt m chu nhn thc sm nht
tip theo sau. Tri, sao thuc trong cng mt phm vi. Lc ti ~ tin hnh nghin
cu my nm phng ph|p gi|o dc Montessori, gi ngh li mi thy rt nhiu suy ngh
ca ti lc vn theo quan nim truyn thng. Th nn, khi ti c nhi nht cho chu
nhng ci gi l tri thc, cng vn tin h{nh theo phng thc truyn thng. C mt ngy,
trn ti vi xut hin cnh bin tht p, ti ni vi con trai: T}n T}n, con nhn xem, }y l{
con sao bin!. Trng thi ca con trai ti lc tht ging vi my tnh b , ch|u ni:
Sao a, trn mt h ming ch ln tri, ngc nhin v cng. Ch|u cha tng tng ra
con vt di bin li lin quan g n ngi sao trn tri. iu ny l th no? L tnh ca
bn th}n ch|u ~ bit phn bit v suy lun, nn ch|u c bit nhy cm vi nhng t ng
}m nhng ch nhng s vt kh|c nhau. Lc ti ~ hiu ra rng, tm tr chu vn cha t
c n nng lc phn bit hai t ng }m kh|c ngha sao. Cn phng ph|p nhi nht
ca ti ~ khin chu cm thy s hi.

Montessori tng a ra mt v d. Mt em b 4 tun tui v tnh trng ca em l, khi em

mi sinh, m em b em, sau b|c trng tr b em, nhng t u n cui ch c mt ngi
bn cnh em. ng thi, ch em v b em cng ch xut hin ring l bn cnh em. Kinh
nghim y ni vi em rng, trong nh ch c mt ngi ph n v mt ngi {n ng. t
nhin c mt hm, ch v b ca em cng xut hin. Em b nhn, bn ny l ch, bn kia l
b, hai ngi {n ng nhn tng t nhau khin em ln ln v s h~i. Montessori ~ dy
chng ta lm th no gii quyt vn ny. Khi con tr gp phi vn n{y, h~y ch
ng bn tri, b ng bn phi. Em b s lin tc nhn ht bn ny nhn sang bn kia, cui
cng em s pht hin ra mt b mt: Trn thc t l{ hai ngi khc nhau. Con tr tip thu
mi th theo mt trnh t ~ c nh hnh, chng khng mun ph v trnh t ni ti ca
bn thn. Trnh t ni ti n{y cng chnh l{ l tnh tr em m{ Montessori tng ni. Khi
tnh hung thc t v trnh t nhn thc ca tr khng n khp nhau, tr s rt lo lng.

Thc th ha cng l{ mt khi nim ca phng ph|p gi|o dc Montessori. Th no l

thc th ha? Chng ta u bit, phi thai tinh thn ca bn thn tr ch dn tr pht
trin. Phi thai tinh thn phi bin thnh mt phn mu tht khng th tch ri ca tr, iu
ny cn n mt qu| trnh, qu| trnh n{y chnh l{ thc th ha. Montessori a ra mt v
d thi : Kinh Th|nh ~ tr thnh mt phn mu tht, mt phn cuc sng ca nhng
con chin ngoan o, chnh l{ thc th ha. Mt v d khc l vic ghi chp khi nghe
ging, nhng nt ch v thc cng l{ thc th ha. C nhng lc chng ta mi tp trung
suy ngh mt vn ri bng pht hin ra mnh ~ i mt qu~ng ng rt d{i, i nhanh
hay i chm, qu~ng ng y mnh ~ gp ai, cho hi h ra sao, chng ta u khng nh.
Lc , nhng li chng ta ni, c|ch chng ta i ng, cng chnh l nhng th ~ c
thc th ha tn ti trong con ngi chng ta.

Con tr phi lm th no mi c th thc th ha? Ch c mt c|ch, l{ khng ngng

hot ng, thng qua nhng hot ng thc th ha phi thai tinh thn. V d trc
mt tr c mt chic bnh, s xc ng trong bn thn tr mch bo tr: i ly ci bnh
!. Th l tr chp chng bc ti ly ci bnh, s m ci bnh. Chnh qu trnh lp i lp
li nhng hot ng ~ khin phi thai tinh thn ca bn thn tr thc th ha h{nh
ng va ri. Thc th ha l{ mt qu| trnh nh th, mt qu trnh thc hin nhng xc
ng tinh thn ca bn thn tr. Montessori ni, con tr tin hnh mt qu trnh t t chc
ca ring mnh, bin nhng th th{nh tr nh.

Ti xin a ra mt v d khc. Mt a tr cm mt chic gi, trn gi c hnh hoa, a

tr ngi bng hoa, thm bng hoa . B|c trng tr cho rng ch|u b ang ci gi, nn
li mang th kh|c n cho ch|u thm. Th l{ b|c mang n mt lot nhng th kh|c n.
Bc trng tr khng hiu c tm l tr em, tr em mun thm c|i g l{ do s xc ng l
tnh ca bn thn cc em chi phi ch khng do ngoi cnh t|c ng. Th nn, khi ngi ln
mang n bao nhiu th bo em ngi c|i n{y, thm c|i kia, suy ngh ca c|c em b
xo trn.

Ti ngh }u ch mnh bc trng tr va k trn nh vy, m ngay c ti cng th. Mi

khi con trai ti lm mt vic g y, thy con c gng nhiu ln m{ khng c, ti thng
s ly cho con th g y. Th c|i n{y i, con trai!. May m{ con trai ti ni: M ng ni
na! M yn lng mt cht c khng?. Mi bui sng, ti mun ni vi con trai bao
nhiu l vic, th chng ti li ni: Em yn lng cht i! C con t suy ngh!. Ri con ti
nghe c cu ni y, h ti ln ting vo bui sng, n li ni: Yn lng! M yn lng!. L}u
dn ti cng tr th{nh ngi yn lng. Mt bui sm, ti mc o cho con, lc bo con ng
dy, ti pht hin v tp trung, chm ch trn mt con. Ti ngh, cu cu ang nhn g vy?
Ti nhn theo nh mt ca con, nhn thy nh nng ban mai ang ri qua ca s knh vo
chic o ng mu hng, sc hng |nh ln di nh nng mt tri, p rng r. Thy con tp
trung, ti khng dm ln ting, ti ngh, mnh khng th ph v qu trnh t nhin ni ti
ca con. Mt lc sau, con khng nhn na. Ti hi: C phi con nhn thy nh nng mt tri
chiu trn chic o ng ca m rt p khng?. Con trai ti gt u. Nhng ai m{ bit c,
trong lc ~ xy ra chuyn g? Cm gi|c y cht th ca con c sinh ra th n{o v{ lu
gi ra sao? Nu trong qu| trnh ti c ni mi nhng iu gio l, th liu qu| trnh c
cn tn ti c hay khng? Hin nhin l{ ngi ln chng ta ~ qu| thch ni nhiu!

Montessori tng a ra mt v d. Mt a tr chi chi xe la, chu khng cho xe

la i trn ng ray. Xe la i trn ng ray, }y l{ quy tc ca ngi ln, nn khi chu
b dng chi n{y chi nhng tr khc, b chu s ni: Con trai, l{m th sai ri, xe la
phi i trn ng ray, phi th. Con khng mun th, nhng b bt con phi lm theo
mnh, lin tc can thip v{o tr chi ca con.

iu ny cc k trng hp vi b ca chu T T nh tr chng ti. B ca T T rt

yu con, nhng trng thi ca chu khng tt. C nhng lc cu b cm chic khn mt
mun vt ln gi| phi, khng vt c th c ng , ch|u c th c cm khn mt m
ng na ting ng h. Sau n{y con ti n nh{ ch|u chi, con ti c chi c|i g, ch|u
li ging ly ni: Khng c lm th, phi th n{y!. Con ti li chi xung, chi
th khc. Va cm ln chi, T T li ging ly: Khng phi! Phi chi th n{y n{y. n
bn gi chiu, ti pht hin ra con trai mnh ~ b nn ti mc khng th chu ng,
mn mt ci c khc a ln. H ni con ti tranh chi vi T T, ti ni: Khng phi,
T T ~ |p t Tn Tn qu nhiu, T}n T}n chi chi theo c|ch ca mnh, T T li
ging ly, Phi chi th n{y n{y. C|ch l{m ca T T thun ty l cch lm ca b chu. T
T rt thng minh, s thng minh ca ch|u c th hin ra }u? Ch|u nhanh nhn, rt
rt nhanh nhn. Nhanh nhn n mc n{o? Nh con b c}u, nh con nai nh, rt nhiu
ngi thch. Nhng ti cho rng, nng lc t t chc ca ch|u ~ mt sch, chu khng c
tnh sng to. V tr em phi c t mnh tm ti, c gng, thnh cng, trong qu trnh t
pht trin ca mnh, cc kinh nghim thm dn vo mu tht, cc khi nim c
thc th ha. Kinh nghim ny bt u t nhng tm ti ca chnh bn thn cc em, thng
qua nhng qu trnh t m mang khai ph m hnh thnh.
 Thi k tr th l thi k khai sng kinh nghim cm gic, thi k cm gic kinh nghim
sng to, thi k nhy cm ca tri thc cm gic. Lc ny, nu rt ra c nhng kt qu t
chnh kinh nghim bn thn, n s tr thnh mt phn cuc sng ca bn, l ca bn thn
bn. Cn nhng th ngi khc dy bn, l kinh nghim cm gic ca ngi khc, kinh
nghim cm gic l khng th thay th! Ngi ta khng th dy nhau v tng sng to!

Montessori ni: Vic tr em cn phi lu gi nhng n tng r rng m chng c

c l tuyt i cn thit, bi v ch khi nhng n tng r r{ng v{ c phn bit r,
tr mi c th hnh thnh tr lc ca bn th}n mnh.

Trng i hc Havard c mt thc nghim mang tnh kinh in. Thc nghim ch
ra rng, nhng nhn thc ca tr vi s vt hin tng lun l{ nh th ny, khi bn a
cho tr mt kin thc hon ton mi, tr khng tip nhn; nu bn a cho tr mt th tr
~ tng nhn bit, ch c mt cht ni dung mi, tr cng khng tip nhn. Nhng, nu
trong c mt phn ln ni dung tr ~ tng nhn bit, ~ tng nm vng, ch c mt
phn nh ni dung tr cha nm vng ht, lc ny, tr tip nhn nhanh nht. Bi v tr
thch lin h mt s vt ny vi mt s vt khc.

Chng ta u ~ xem b phim hot hnh Disney kinh in C}y {n thn k. C}y {n
piano c th t |nh {n, nn cu b trong phim ~ tha thun vi c}y {n. Th l
nhng lc c}y {n t |nh, mi ngi li tng l cu b ang chi {n nn lin tc mi
cu n tham gia nhng bui d hi, lin tc khen ngi cu. Cu b sinh ra kiu ngo. Thng
qua cu chuyn ny tr em hiu r khi nim ca t kiu ngo. Khi bn c c cht thnh
tch, bn s kiu ngo. Khi nim n{y l{ ngha xu. Nhng c nhng lc, v con tr lm rt
tt, m chu s ni: M cm thy kiu h~nh v con!. Th l, tr em li hiu c h{m ngha
th hai ca t kiu, nhng trc ht tr s nu ra cu hi: M i, cu b trong C}y {n
thn k kiu ngo, lc ny m li ni t kiu hnh, ti sao li c hn hai t kiu th?. Ch|u
b ~ bt u phn bit c nhng t ng }m. Cng mt t kiu, nhng ghp vi hai t
khc nhau, miu t cm gic trong nhng hon cnh v s vic khc nhau. Cm gic ny
tng i phc tp, kh ca n ph hp vi nng lc tip nhn v hng th ca tr(1).

Tr lc cng th hin nng lc phn bit s vt hin tng. Khi phn bit nhng s
vic hin tng ny, con tr s nm c nhng s vic chung, nm bt c bn cht ca
khi nim, nh th, Montessori ni: Tr mi c th hnh thnh tr lc ca mnh.
 Chng 5

TM L V TR LC KHNG GING NHAU

Mt a tr 4 tui, b m ly hn, ngi ln thng hay tru: Gi b i, b mua chi
cho!. Lc u, chu b s trn sau lng m, cm thy xu h v phn n. Sau dn th quen,
cho d ngi ln c d d th n{o, ch|u cng khng chu ni g. Chng ta khng th bit
nhng iu ny s lu li du n g trong tr, nhng kh|i nim lin quan n b n{y, chc
chn chu s c nhng l gii khng ging vi mi ngi.

in tng ty tin |nh mng tr rt ph bin, n ni, vic ngi ln nng li vi

H
tr nhiu khi ~ tr thnh mt thi quen. S pht trin tm l v tr lc ca nhng
a tr b mng, b |nh s c nhng khc bit r rng so vi nhng a tr bnh
thng. im u tin chnh l khi nim khng r r{ng, u c m h, gp kh
khn trong nhn bit thc ti khch quan, qu nhy cm vi nhng s vt bn
ngoi, nh hng n s pht trin tm l v tr lc ni ti ca tr. Nhng a tr b |nh
mng nng n, tr nh km, kh khn khi nhn bit thc ti kh|ch quan, im xut pht
nhn nhn th gii ca cc em da trn nhu cu v th hn. Nhng a tr b |nh mng
cha n mc nng n nhng t nhiu b kch ng cng thng xuyn m h. nhng gia
nh v{ lp hc kiu chuyn ch, tr em cng t nhiu xy ra hin tng trn. Trn thc t,
l{ c|c em ~ gp phi nhng vn v t duy.

nh mng tr s to cho tr p lc v s s hi. p lc ny s kch ng cm gic ca tr

vi s vt hin tng, kch thch tr nhn thc mt phn s vt hin tng m coi nh tng
th. Khi nhm tr ny hnh thnh mt khi nim no , i mt tr khng nhn nhn s vt
hin tng khch quan m l s vt hin tng sau khi b kch thch, th gii khng cn l
th gii vn c, m l mt th gii di ci nhn ch quan ca tr. p lc khin tr b sai lch
trong qu trnh nm bt s vt, khng th hiu su bn cht vn . Kh khn s ging xung
u tr.

Nhng a tr sng trong yu thng v{ khoan dung, trong qu trnh t t chc ca

mnh bi v nng lc phn bit ca tr khng b tn thng nn c th nm vng s vt mt
cch r rng, chun xc v c th x|c nh r rng.

Mt ngi bn ca ti, thi th u ca chng c y khng c nh nhng ngi khc,

sau khi lp gia nh tnh tnh kh| tht thng, i x vi con lc tt lc khng. Nm con 4
tui, c y ly hn. My ngi ln gp a tr, hay tru n: Gi b i, b mua chi cho!.
Lc u a b s np sau lng m, cm thy xu h v phn n. Lu dn thnh quen, cho
d ngi ln c d d th n{o, a tr cng khng m li. Chng ta khng th bit nhng
iu n{y em n cho tr cm gi|c nh th no, phi n khi a tr trng thnh, tr
thnh b a tr khc, chng ta mi c th nhn ra nhng nh hng ~ t|c ng ln tm
hn tr. V chc chn rng, i vi khi nim b, ch|u chc chn s c nhng l gii khng
ging mi ngi.

iu ny li ho{n to{n ngc li trong qu trnh hnh thnh khi nim b ca con ti.

Mt ln, anh bn n nh{ ti chi, va gp con ti ~ ni: Gi b i, b mua chi

cho!. Con ti gi lun: B!. Lc con ti cha y 3 tui. Ln sau gp li ngi bn ny,
con ti li gi B!. Bn ti ni: Con ch thng minh tht y! Va gp ~ bit gi b ri,
mun mua chi ng khng?. Ti ni: Khng phi, cu ~ l{m ln ln khi nim b ca
con trai ti ri. y l mt ln. Mt ln khc, mt ngi bn kh|c n trng, anh y l
thnh vin ca ban qun l nh{ trng, bui ti hp xong li trng lun. Sng sm hm
sau, con ti n trng, va nhn thy anh y ~ chy li. Anh y m con ti v{o lng, thm
n, ri ly r}u ch{ v{o ngi n. Con ti ni mt cch trnh trng kh|c thng: B!. Bn
ti kinh ngc ni: Khng c gi linh tinh, ch ch khng phi b. Con ti ngc nhin
hi: Th ti sao ch cng r}u?. Sau n{y chng ti ni rng, anh y cng hay ch{ r}u v{o
ngi con. C th vic n{y ~ gi cho chu mt on k c, ai mua cho con chi, ly ru
ch{ v{o ngi con th ngi l{ b. Qu trnh ny l mt qu trnh phn bit. Khi tr con
bt u bit phn bit, chng s phn bit c mt s chi tit, nm bt mt s im chnh
v loi b mt s chi tit khc. Vic ny nghe qua th c v tht ng nghch, nhng chng t
qu trnh khng ngng suy ngh ca con tr.

ng nhin nhng g ti va ni trn }y l{ nhng v d ht sc r rng. Trong qu

trnh vn hnh b no sau ny, tr s phi i mt vi nhng vn ngy cng phc tp,
nng lc phn bit s ngy cng mnh m. Lc n{y, nng lc phn bit ca mt ngi cao
hay thp s c th hin r rng. Mt hm, v l do g m{ con trai ti ht sc bc bi,
chu khc m ln ri chy li | b. Lc ch|u mi 2,5 tui. B chu ni vi ch|u: Con c
phi con la }u m{ | b?. Con ti bng nhin khng khc na, ngn ng ng na
pht, sau tht th hi: B i, con c| }u c ch}n h b!. B bo: Con la, ch khng
phi con c(1). Cu cu c ng suy ngh m~i. Ti khng hiu, mt a tr ang bc bi
nh vy, v mt suy ngh n{o m{ c th qun ht bc bi t duy. Ti thng ni vi
mi ngi, b c cu cu n{y l{ 286 ch khng phi 586, hot ng rt chm. Nhng ri,
ti pht hin ra rt nhiu chu trong nh tr u l{ 286. T duy ca c|c ch|u yn tnh m{
chm ri, ging nh mt con sng tinh thn chm chp chy bn di bin c cuc sng, m
chng ti hay dng t ng ng|c v von cc chu. C trng th|i t duy v{ trng thi nhn
thc ca c|c ch|u u ang suy ngh. Khi bn ni iu g vi tr, tr cng u suy ngh. T
duy vi tr em l mt vic vui, l mt hot ng hon ton mi m. Khi suy ngh, biu hin
ca tr tht r rng v tr cn mt qung thi gian tng i d{i. Nhng nhm tr hay b
|nh mng thng khng hay suy ngh. C|c ch|u phn ng rt nhanh, dng nh thng tin
cha kp qua b c.

Nu chu kh quan st, bn s pht hin ra trong cuc sng c rt nhiu tr, ngi ln
va ni tr ~ phn ng li ngay? Ti sao vy? Ngoi trch mng, cn v ngi ln khng
ngng |p t tr trong cuc sng nn hnh thnh phn x c iu kin hut s|o, ch s
chy li. Rt nhiu tr u nh vy. Trn thc t, tr tip nhn bt c thng tin n{o u
thng qua b no. Tuy rng s vn hnh b no ca tr tng i chm chp, nhng ch cn
tr suy ngh, cho tr c hi, qu trnh y s dn dn nhanh hn.

Qu trnh nhn thc tin hnh thng qua b no mi c th thu c i tng, gi

l tr lc. C nhng a tr thu nh c khen l rt thng minh, b no phn ng nhanh,
nhng khi ln ln, kt qu hc tp v sc sng to khng tt. Nguyn nhn l v nhng tri
thc hi b ca ch|u l{ do ngi ln dy, hoc l{ do ngi ln kch thch b no chu m
thnh.

a ct tr cng l{ mt thi quen ca rt nhiu ngi ln vi tr con. C mt ln, ti

a con n c quan, mang theo mt ti n. ng nghip ca ti ni: T}n T}n, cho d c|i
ti n{y c khng?. Con ti bo: Khng c, ri giu ti ra sau lng. ng nghip
li ni: Ch|u khng cho d {? Khng cho d ly nh!. Sau c l{m ng tc mun cp
i.

Con ti khc a ln. ng nghip ni: Cn ni l{ phng ph|p Montessori g ch?

Ch nhn cu cu xem, tr con trng chng ta c a th n{o cng }u c khc. Ti ni:
Khng phi, con ti cha b tru a bao gi, nn tng l c s ly tht. Hn na, con ti
khng bit hnh vi d man ny ca c bt u t }u? Khng cho th d ly! T duy ca chu
~ gp s c. Sao c th nh vy? Vn d mt cng mt bng hai, c li bt n bng ba, iu
ny khng ph hp vi kinh nghim trng thnh ca ch|u. C y ni: C|i g ch! a tr
no ch chng ta cng u nh th m{. Ti ni: Nhng a tr ch chng ta ~ quen
vi vic a ct, con ti cha b ai a. Ch|u ~ quen vi vic ln ln nh vy, chu khng
mun c a. Nhng ti bit rng rt nhiu ngi ln hay a ct tr em nh vy, lin tc
a ct, kt qu l lm lon tm tr tr. Tr em khng c c hi t t chc ca ring mnh,
khng c c hi tp hp nhng th chng nhn thy v b nh c nh ca mnh.

Kt qu r rng ca vic tru a con tr chnh l s ct nh. a phn ngi ta khng

bit nguyn nhn vic ct nh ca thanh thiu nin hin nay. iu n{y a phn bt ngun
t s tru a thi th u, bi v tru a l{ mt h{nh vi khng ng mc, cng lan
rng trong x hi nh hin tng |nh mng con tr, nhng vi mt phm vi rng hn.

Tnh ngu nhin trong qu trnh trng thnh ca con tr tng i ln. V d nh th
bc trong gia nh khng ging nhau, trng thi tm l ca tr cng khng ging nhau. Ti
tng c xem mt b phim c v tiu s ca ngi sng lp i hi th dc th thao
Olympic, n tng v cng su m. Bi v lc cu ti va c chu th hai, ti thng
sang nh cu chi. Mi ngi va b em b mi sinh va ni vi chu ln: Song B|ch, m
chu sinh em b, khng cn chu na ri!. Ban u, Song Bch khc hu hu, sau quen dn
cng chng thy c vn g.

Ngi ln chng ta khng hiu iu n{y c ngha th n{o i vi tr con. l{ tru

a, mt s tru a qu| c c v nhn tm, s tru a n{y qu| t{n nhn, nhng ngi
ln khng cm nhn c. Ti va xem xong b phim, cm thy rt xc ng. Em trai nhn
vt chnh trong phim va ra i, c gia nh u ang bn rn chm sc em b mi sinh.
Lc , nh}n vt chnh ca chng ta khong 7, 8 tui, cu b i t trn gc xung, ng
cu thang, nhn b, m v c ngi bo mu ang bn rn chm sc em b. M em quay li,
nhn thy con trai ln ang ng trn cu thang nhn h, vi chy ti ko em ngi xung
bc cu thang, ni vi em: M mun ni vi con rng, m rt yu con. Nhng m{ em b ca
con qu nh, nu m khng cho em b sa, khng chm sc em, em s khng sng c.
Th nn, m cn phi tp trung sc lc chm sc em, cn con, con ~ c th t chm sc
bn th}n mnh. Nhng iu n{y khng c ngha l{ m khng yu con. M v cng yu con.
Th l cu b ~ c th cm thy thoi mi vi vn ny.

Trn thc t, cu b ~ t ra cu hi cha? Cha tng. Ch l m cu nhn thy c

tnh cnh ny, cm gi|c c vn ny v kp thi gii ta khc mc ca con. C c mt
ngi m nh th, mi c c nhng thnh tu sau ny ca ngi con.

Cuc sng chnh l{ nh vy. Nu bn cm nhn c suy ngh ca con, ni vi con,

nhng khc mc s khng cn tn ti. Nhng nu khng ni, c th c cuc i tip theo
cu b s cm thy b m khng cn yu mnh na. |m bn hc ca ti cng thng than
th b m h con yu con ght. Cm gic khng cng bng ny lun xy ra gia cc anh
ch em. Ti nh hi ln cp hai, ti vn lun cho rng m yu anh trai hn nn thng ci
nhau vi m. Anh trai khng n rau h, mi ba cm, m thng ly trc cho anh mt
phn khng c rau h, t ring mt ch. Mi ln ti ci li m, m u ni: M yu anh trai
con hn, v anh con }u c th n{y!. Ti c{ng cho rng, m yu anh hn.

Freud(2) ~ tng ghi chp li mt ca phn tch tm l trong mt cun sch ca mnh:
Trong qu| trnh t vn tm l cho mt c gi|o trn di 30 tui, ng ~ nhc c nh li tui
u th ca mnh. C ni trong mt ln n studio chp nh cng b m v em trai, c
mt qu to gi, m c ~ a qu t|o cho em trai ch khng a cho c. C c nh mi
vic . ng va nghe ~ hiu ngay. Mc d ch l mt qu to gi, nhng v m ch a cho
em trai m{ khng a cho c, nn c cm thy khng thoi mi. C cm thy i x nh th
l khng cng bng. Cm gic v nhng s vic ko theo lin tc xy ra, dn n nhng ni
kh v tr ngi tm l tr thnh tim thc. Nhng m{, c my ngi may mn gp c
Freud?

Nhng s vic tng t trong cuc sng ca chng ta nhiu khng m xu, gy ra
nhng nh hng to ln trong qu trnh trng th{nh, n ni bin con ngi ta trng
thnh thnh nhng con ngi hon ton khc hn.
 Chng 6

TI SAO TR EM THCH LP I LP LI
MT VIC?
Chng ta bit l tr em thch lp i lp li mt vic. Nghe i nghe li mt cu chuyn,
dm ba na th|ng cng khng ch|n. Con tr tip thu c t cu chuyn u tin l s
logic, sau l{ cnh tng v cui cng l khi nim chun xc. Phi tuyt i k cng khi
la chn s|ch cho con, con tip thu c nhng iu tt nht.

pht trin u tin ca cm gi|c, t duy, tr lc, t tng tr em cn kh nhiu

S
thi gian, lp i lp li nhiu ln. Montessori ni: Lp i lp li vic luyn tp s hon
thin qu trnh cm gic tm l ca tr em, Lp i lp li vic luyn tp l bi tp th
dc tr lc ca tr em. B{ cn ni: Gi|o vin hng dn cn dn dt con tr i t
cm gi|c n khi nim, t c th n tru tng, n vic lin h gia cc khi
nim. Nhng ngi ~ c con, hoc nhng ngi tng tip xc vi tr em u bit rng, tr
em thch lp i lp li mt vic. Mt v d in hnh nht chnh l{ khi c truyn cho cc
con, ngi ln thng ch c mt ln ri thi, vic c i c li khin ngi ln cm thy
nh{m ch|n. Nhng tr em khng nh vy, tr em ngy hm nay nghe cu chuyn, ngy mai
cng nghe, ng{y kia cng nghe, dm ba na thng vn mun nghe cu chuyn y, khng
mun thay i. Tr em tip thu c t cu chuyn u tin l s logic, sau l{ cnh
tng v cui cng l khi nim chun xc. Th nn, phi tuyt i k cng khi la chn
sch cho con, tt nht l{ nn c trc mt ln, bi v c rt nhiu sch sai v logic. Nu bn
khng t tin, th nn chn nhng tc gi ni ting, dch gi ni ting, ha s minh ha ni
ting ca nhng nh xut bn tt, nh th cng c th yn t}m hn nhiu.

Rn luyn cm gic ca con tr cng thng l{ nh vy. Nu hm nay con s vo ci

bnh, con s lin tc m}n m c|i bnh , ri bn ni vi con: }y l{ c|i bnh. chnh l{
a kh|i nim kt hp vi cm gic b no ca con tr. Khi bn cm c|i bnh a cho con,
con s vo ci bnh, con s cm nhn c mt khi nim c th.

Nhng, nu chng ta in hnh ci bnh trn giy, ri mang cho tr con xem, th l{ mt
th na c th na tru tng, thm ch l hon ton tru tng. Nu lc bn ni vi
con t c|i bnh, th l{ mt khi nim tru tng. Nhn thc ca tr em i vi th gii
phi bt ngun t cm gic, sau khi con tr lin tc s m, cm nhn, cc em s tin hnh t
chc, phn loi, quy np nhng th mnh va cm nhn, t sinh ra kh|i nim. Phi nm
bt c qu| trnh v{ c hi . Gi|o dc tr em phi bt u t hin thc, bt u t c
th, bt u t s thc, bt u t cuc sng, ht sc tr|nh tng tng, }y chnh l{
nguyn tc quan trng ca phng ph|p Montessori. Nguyn tc khin cho hin thc
tr{n y ngha, ho{n thin qu trnh hnh thnh khi nim, t m{ kh|i nim c lin
h cht ch vi hin thc, nguyn tc khin tr em pht trin nng lc iu khin hin
thc, ch khng phi l{ du ngon trong th gii tng tng.

Mt khi nm vng c khi nim n{o , con tr s s dng rng ri khi nim ny v
lin h tt c cc khi nim vi nhau. V d hm nay tr c tri nghim c|i bnh, li
c tri nghim trn. C c hai khi nim ny, tr s t lin h vi nhau, s lin h y
khng cn ai ch dn. B m ca c|c con u bit rng, lc u cc con ch bit ni b m,
ri mt hm cc con bng ni c c c}u d{i. l{ v c|c con ~ nm chc c rt nhiu
khi nim, ri lin kt cc khi nim y vi nhau, t t chc li m khng cn da vo
ngi ln.

Mt trong nhng nhim v ca gio vin l dn dt c|c con i t cm gi|c n biu t

khi nim. C nhng lc khi ti ni tr t do, rt nhiu ngi ni rng: Theo nh ch
ni, th tr em nng thn phi pht trin rt tt, v khng c ai qun l, t s|ng n ti chi
s}n vn rung ng!. Vn }y nm vic hc cch biu t t ng v qu trnh
hnh thnh cc khi nim chnh x|c. Ti xin a ra mt v d, trng chng ti c nhn mt
chu, chu sng nng thn n nm 4 tui. Chu thy con b th ni , thy con g th
bo cc c cu. Rt nhiu khi nim kh|c u m h nh vy. Chu bit con b, nhng
khng bit con vt y gi l b, chu gi b l{ con . Lc ti cm thy rt ngc nhin,
ti ni vi c|c c: Ch|u b nng thn, |ng l phi bit nhng khi nim n{y. Thc t
khng phi vy, bi v chu nng thn c tip xc vi nhng con vt n{y, cng c cm
gi|c, nhng khng c ai a cho ch|u nhng khi nim t ng biu t chnh xc, tinh thn
ca ch|u cha tng c nng cao v pht trin. V th tm l, tr lc ca ch|u cha c
pht trin tt.

Trong qu trnh dy hc cn cn phi lm mt vic, cng chnh l{ iu Montessori tng

ni: Phi dng mt phng ph|p cch ly sc ch ni b ca tr, gn cht sc ch
vo mt phn tri gi|c. V d nh c gi|o cm mt bng hoa, hoc mt b qun o, ni vi
c|c em }y l{ m{u hng, nh vy l{ c gi|o cha l{m c vic dng mt phng
ph|p cch ly s ch ni b ca tr, gn cht vo mt s vt n{o . Bi v trong mt
lc c ~ a ra vi cc em qu nhiu th: qun o, mu sc, ngi mc qun |o

Nu bn dng bng m{u gii thch mu sc vi cc con th khc hn, l{ mt vt

tht ~ c cch ly. Khi con tr nhn vo bng mu, th gic ca con c th loi tr nhng
sng nhiu, kch thch, d d bn ngo{i m{u sc, ch cm nhn ring mt m{u v{
hnh thnh khi nim. Bn hi: }y l{ m{u g? M{u tm. Nu bn dng bng m{u ni
vi cc con t mu tm, c th cc con s li ni vi bn rng: \o ca c cng m{u tm,
bng hoa bm bm trn h{ng r{o cng m{u tm, gi|o c kia ca chng con m{u tm. Qu|
trnh ny r rng l mt qu trnh t c th n tru tng, t c th n ph bin. Con
tr vn ~ nhn thy v cm nhn c mu tm cuc sng xung quanh c|c em, nhng
cha c khi nim ha, nay khi nim n{y ~ c xy dng, cc con c th s dng t
mu tm ny vi nhng vt khc. Cn nu bn ly hoa lm gio c dy cc con mu
hng, cc con s cho rng hoa l mu hng, mu hng l hoa.
 Montessori a ra mt s yu cu i vi cc c gio, yu cu u tin b{ a ra l{: Khi
dy hc, cc c phi dng nhng t n gin, ch khi gi s lin tng gia tn gi ca
nhng s vt hoc khi nim tru tng m{ n i din. Ti xin a ra mt v d, v d ni
tam gi|c, phng ph|p gi|o dc Montessori yu cu ch dy s lin h khi nim gia tn
gi v vt th m tn gi i din. Cng c ngha l{ khi ti a ra hnh tam gi|c, ti s ni
lun vi tr }y l{ hnh tam gi|c, m{ khng ni g thm.

iu quan trng ng thi l mun tr nm vng khi nim mt cch chun xc, nhanh
chng v trit , bn cn phi chun b hai, ba vt tru tng ha tr i chiu. V d
bng mu, bn nn ch ra mu sc cn khi nim gia hai, ba bng m{u kh|c nhau. Hay nh
hnh tam gic, bn nn cho so snh nhng hnh kh|c nhau, nh hnh trn, hnh vung ri
ch ra hnh tam gic. Nu khng, tr s tm thi ghi nh t ng vo tr nh, i c hi
tru tng ha. Qu| trnh c th rt di.

Tr c th xy dng hot ng thc thng qua tn gi. V d nhn thc ca con tr i

vi khi cu c th bt u t qu bng da, cng c th n t khi cu (mt loi gio c),
cng c th n t ng trng trn. Khi ngi ln ni n khi cu hoc trn, con tr tm
trong tr nh ca mnh lin h tn v vt th. l{ c|ch ni theo ngha ph qut. Trong
dy hc c th, chng ta s dng dng dy hc, dng tam on thc(1) dy tr mt khi
nim chun xc m c th n{o , khi tr khng th ch cho chng ta vt th ny, chng ta
c th pht hin ra con tr vn cha hnh th{nh nng lc lin h tn gi v vt th. Chng ta
hy hc cch ch i trng thi tm tr ny ca tr.

Montesseri ni: Nu con tr khng gp sai st g, gio vin c th khi gi nhng hot
ng lin quan n khi nim vt th. T sai st }y l{ ch vic cc con c nm c
chun xc, r rng khi nim mi hay khng. C|ch }y khng l}u, ti c ni vi con trai
mnh: C cuc i con, con s theo ui iu g?. Con ti ni: Chi!. Ti ni: M ang ni
ti nhng l tng cao c. Con ti hi: M ni c|i g?. Ti ni: Ch}n, thin, m chng
hn!. Con ti ni: Ch}n l{ c|i g ?. Ti ngh: Mnh khng th ni ch}n l{ ch}n l c,
con khng hiu. Th l{ ti ni: Ch}n c ngha l{ ch}n thc!. Con ti ci ni: Sao m
khng ni ch}n c ngha l{ ch}n l na!. Ch}n thc, ch}n l chnh l{ s pht trin
nhng khi nim gn nhau. Cng c ngha rng, khi tr hon ton nm vng mt khi nim,
bn mi c th thm vo cho tr mt ni dung khc.

Khi chng ta ni vi con tr v chui thc n(2), chng ta ni n ng vt n c, ng

vt n tht, x|c ng vt cht i, sau khi thi ra c th l{m cho t ai m{u m, khin cho
cy ci cng thm tt ti. Th th, nhng tr nm vng khi nim c th ni ngay: }y l{
mt qu trnh tun ho{n. Tr em ln c th ni c t tun hon. Ngay c mt em b
hn cng c th dng tay ra hiu, mun biu t mt iu g , v mt vng trn ri li
quay v im ban u. Lc ny, chng ta ch ni tun ho{n, t vng ny kt hp vi
khi nim trong u tr l{ .

Montessori ni: Vn ph cp ha nhng khi nim m tr ~ hc c, cng c

ngha l{ a nhng khi nim ny ng dng v{o mi trng tr ang , ti khng ch
trng dy nhng bi kiu ny trong mt khong thi gian nht nh, thm ch l trong
my th|ng. Nu tr mang nhng khi nim ~ nm c ph cp ha trong qu trnh khm
ph t pht mi trng, th }y l{ mt qu trnh chuyn i c ch ni ti, cng l{ mc
ch ca vic nm vng khi nim tr. Qu trnh ny cn thi gian, c tr s l{m c
ngay, c nhng tr li cn mt khong thi gian d{i. }y l{ vn tr hon ca nhn thc,
khng ch tr em, ngay c ngi ln cng c. Khi bn ni vi con tr v nhng ni dung ny,
c th h{ng nm sau con vn cha dng n khi nim n{y. Nhng cng c th vo mt
ng{y n{o , khi con tr gp phi nhng hon cnh tng t, c th con s bt ra v hiu
c ton b ngha ca t . C nhng tr dng ngay, c nhng tr phi rt lu rt lu
sau mi dng n; c nhng lc bn tng l{ con cha nm vng, k thc l{ con ~ tip
thu, ch l{ cha s dng m thi.

Khi con trai ti 4 tui, ti v con cng s dng bng mu. V c bn con ti ~ nhn bit
c c|c m{u, nhng ch|u khng ni, nh l{ khng h c khi nim g. Khng lu sau, con
ti bng ni rng: M i, m xem n{y, }y l{ m{u hng nht. M{u n{y m hn mt cht, l
mu hng m. T s|ng n ti c lin tc my c}u , ti cng khng . Con ni mi ti
mi nhn ra, con mnh ~ nm vng c logic ca bng mu (nhm th nht ca bng
m{u l{ ba m{u c bn, nhm th hai l ba mu sc chnh v cc mu pha trn cp mt,
nhm th ba l ba mu sc chnh, ba mu trung gian cp hai v ba mu trung gian cp ba, t
m n nht, c by mng m{u m nht khc nhau), v c th thoi mi vn dng vo
cuc sng. Cng c ngha l{, ch|u ~ ph cp ha khi nim.

Lin quan n gio c Montessori, chng ti cn c mt cu chuyn nh khc. Phn ln

cc bng mu ca chng ti u bng g, gia l bng mu, hai bn l mu trng. Ti bit
c mt s bng mu lm t nha, cm gic ca nha v g rt khc nhau, nha rt nh, s
vo l bit ngay. Nu trn ng chng ta nhn thy mt ming g rt p, to khong bng
mt vin ngi vung, chc chn bn s nht ly. Cn nu l mt ming nha, c th bn s
b qua. iu ny l v sao th chng ta khng th l gii r r{ng. Chng ta l{ ngi ln,
chng ta ~ khng th ni r rng nhng cm gi|c s khai ca mnh. Nhng ti cho rng, t
nhin tht k diu, bn cht ca s sng rt c th tng thng vi nhng th t nhin.
Con tr thch chi nhng vt lm t g v{ ng nh vy, nh chnh chng ta ~ cm
nhn, bng mu lm t nha s khin tr cm thy nh mt tr chi, chc chn l c kh
nng n{y. C nhng bng tnh lm t g rt to, phi kh vt v mi m ni. C nhng lc tr
b khng ni, phi t vo bng m{ tha i. Nu lm nh i, hoc lm bng nha, cm gi|c
cng hon ton bin mt.

Thy gi|o Lu chuyn l{m gi|o c cm mt ming g, dy bng mt cun sch, to

khong b{n tay ngi ln. Con trai ti nhn thy lin xin lun. Kt qu l, tun ming g
n{y c a thch v cng. |m tr trng chng ti bnh thng khng tranh gi{nh
ca bn, nhng ming g ny l ngoi l. Ch cn Tn Tn khng cn thn }u , quay
li th ming g ~ b mt bn kh|c mang i mt ri. Nu bn n{y l l{, ming g li s b
mt bn khc na mang i. Bui ti, Tn Tn ngi bc ca, khc m , ni: G ca con b
K K mang v nh ri. Ti ni: G n{o? m tm cho con ming g kh|c. Khng, ming
g y c, ming g y c!. Sau ti hi thy gi|o Lu, thy ni: L{ mt ming g
trong xng, em cm thy ming g s vo rt thch, nn cho T}n T}n. Ti ni vi con:
Con ng lo lng, ngy mai m s tm ming g cho con.
 Ngy hm sau, ming g li xut hin trng, chu ny truyn tay chu kia. Ti
hi: Ming g ny c b mt g th nh?. C nh thy gi|o Lu u lm ngh mc, thy ni:
Loi g ny hay lm, cm ln tay cm gic rt tuyt. ng th, cm ming g trn tay vn
cn lu gi c cm gic ca s sng, tt c gi|o vin chng ti u c th cm nhn c
iu n{y, nh thy gi|o Lu ni rt thch s. iu ny khin ti nh li mt cun tiu
thuyt ca Nht Bn, mt a tr c ci h l, lc n{o n cng mang theo, ln lp cng m}n
m, i ng cng m}n m, l{m g cng khng ri, sau cng ngi kh|c ~ p v ci h l ca
n. iu n{y r r{ng ~ ph| hoi nng lc cm gi|c i vi ci h l ca a tr ny.

Thi gian ny ming g cng tr th{nh ming v{ng mi ca l tr con, chng

truyn tay nhau rt l}u, con ti cng ~ bao ln phi ri nc mt v n. Mt thng sau,
ming g bin mt mt cch thn b.
 Chng 7

QU TRNH PHT TRIN TM L NI TI

TR
S pht trin tm l t pht tr l lin tc khng ngng, lin quan trc tip n tim
lc tm l ca bn thn tr m khng lin quan trc tip n cng vic ca gi|o vin. p
tr v tranh, lin tc dy tr v tranh, c th dn n vic c i a tr y khng th v
tranh mt cch thc s. Khng ch lm mai mt hng th t nhin, m cch dy ny khng
khc g tri thm gng xing vo tm tr tr.

ontessori ni: Tr em ph cp ha nhng khi nim ~ hc. }y l{ mt qu trnh

M
tr lc, l mt loi sng to tm su ni tm ca mi ngi. V d hm nay ti
hc m{u tm, }y l{ mt khi nim c th. Nhng t m{u tm v{o trong cuc
sng, qu trnh y c th phi cn n my thng, thm ch c nm mi c th
hon thnh.

Ti pht hin con trai ti thng xuyn nh vy, v d ni hiu, c}u u tin ca
quyn s|ch Ho{ng t b(1) ni th n{y: Ti mun lm mt ha s, nhng ngi ln khng
hiu ti, ti {nh phi lm mt phi h{nh gia, ti l|i m|y bay. Khi c cho con, ti khng c
bit nhn mnh iu g. Sau c mt hm con trai ti bng ni vi ti: M khng hiu
con!. Lc ch|u mi 3 tui.

Cn c mt ln ti c sch cho con nghe, ni v vic khng long ~ b dit vong th

n{o. Ma h nng nc, cy ci kh ho, mt t cn kh, sau mt nm, mt hm con
trai ti hi ti: M i, ti sao ma ng khng c m{u xanh?. Ti ni: Con thy y ma
ng qu| lnh, c x|c x, c}y tri l|. Con trai ti ni: M nn ni th ny - c c}y kh ho.
S vic mt nm trc, n lc ny con ti vn cn ghi nh, ti ngh chnh l qu trnh
khi nim pht trin n ph cp ha. Kh ho l do nng nng, nhng m{ gi| lnh cng c
th khin cy ci kh ho. T}m tr con ~ ph|t trin n bc c th thoi m|i lin tng v
s dng khi nim ri.

Nng lc biu t bng li l biu hin ca trnh pht trin tm l v tr lc. Chng
hn nh b an an trng chng ti. Chng ti a ch|u i chn qun o, chn c
mt b k ngang, mt b chm Cocacola, li chn mt b k . Ngi ln ai cng bo b
k p nht. Lc chng ti th qun |o cho an an, ch|u khng h t phn i, khng
h ni ch|u khng mc. Ch|u rt vui v ci b qun |o ang mc. M chu bo: Chng ta
th b k n{y trc nh. Lc n{y, ch|u bng khc m ln, kin quyt khng mc qun o,
cho d ngi ln c ging gii th no, chu va khc va gim chn khng chu mc. Sau
c gi|o Vin ni: C th i, c con b ra ngo{i chi mt lt, gi l{ ma h cng
khng s lnh. Th l{ t con b ln xch u, c trn th m{ chi mt lc. Ti m ng
qun |o ra thng lng vi con b: an an, con l{ con g|i, trn th ny xu lm, chng
ta mc qun |o v{o nh?. Ch|u ci ni: V}ng . Ti hi: Mc b n{o?. Ch|u ni: B
chm . Th l ti mc cho con b b qun o chm . Ngi ln bng hiu ra nguyn
nhn, m ch|u ni: an an, con mun mc b qun o chm ny th phi ni vi m, ai
li khc m m{ khng chu ni g nh th?.

Lc an an mi 2 tui 10 thng. Chu b p lc? Hay l{ t}m tr ch|u cha ph|t trin
n bc ny, khng bit rng c th dng li ni gii quyt vn ? S vic n{y ~ nhc
nh ti, bi v con trai ti cng thng xuyn nh vy, gp phi chuyn g cng khc m{
khng ni g. Chng ti ni: Con phi ni ra, ni ra chng ta mi c th gii quyt, ti sao li
khng ni ra m c khc th?. Sau n{y ti ph|t hin ra tm tr ca con tr vn cha t n
bc c th dng li ni gii quyt vn , chng khng th ni ra nn phi dng cch
khc gii quyt. Khc l{ biu t tnh cm, cng l{ mt kiu biu hin ca tm tr
khng tha mn ca con tr.

Trn thc t, khi lm vic g, chng ta thng p c|c con. Ngi ln nn con tr mt
cch v thc. Chng ta hng hn tuyn b B k n{y p, b k n{y p, iu n{y ~
g}y cho an an mt p lc rt ln, khin chu khng th ni ra, chu cm thy chu khng
th thay i c iu ny.

Vn n{y cng ging nh qu| trnh ph|t trin t c th n khi nim, c lin quan
n s pht trin t}m tr. Khi t n mt dng t}m tr n{o tr mi c th ni ra, khi
cha t n dng t}m tr , tr khng bit nn lm th no. Lc ny, nu ngi ln chng
ta gy p lc cho cc con, c th cc con s gp phi mt lot cc vn v tm l, trong khi
chng ta khng h bit gc r ca vn ~ c nui trng nh th no.

S pht trin tm tr cn thi gian, s pht trin tm l t pht ca tr em ging nh

Montesseri tng ni, lin tc khng ngng. Cng c ngha l tr ang lin tc khng
ngng tip thu tt c mi th xung quanh, c lin quan trc tip n tim lc tm l ca
bn thn tr m khng lin quan trc tip n vic dy ca gio vin.

V d nh vic v tranh. Nng lc ny rt quan trng. V tranh cn phi nm bt c

i tng, v tranh cng l{ khc m u ca ch vit. Sau ch vit, v tranh l cch th
hin t tng v cnh ng. Con ti n nm 5 tui mi bc vo thi k nhy cm ca vic
v tranh, cn trc th u l{: M, v cho con ci qut in!, M, v cho con c|i n{y.
Lc ti ngh, con nh{ ngi ta u bit v ht ri, sao con mnh li khng bit v. Bng
n mt hm, con ti bt u ngi v c mt ngy, mt lc ~ c th v c mi my bc
tranh. Hn na, chu cn nhn chic t l c th v c chic t, nng lc n tht
bt ng. Ti c mt cm gi|c: Tr con qu tht rt tuyt vi. Trc , ti n{o ti cng v
cho con, v h{ng nm tri, con vn khng bit cm bt v l g. }y, c mt kiu pht
trin tm l gi l{ lin tc khng ngng. Ch ti mt hm, kt qu bng hin hin ra, con
~ bit v. Bn ni xem, s pht trin tm tr ny, cm gi|c n{y c lin quan g n cng vic
mang tnh k hoch ca gio vin? Khng h lin quan. Nu chng ta c p cc con v tranh
khi c|c con cha ph|t trin n thi k nhy cm ny, c th to ra mt hu qu v cng
|ng s, hu qu ny s git cht kh nng hi ha bm sinh ca tr. Trng chng ti cng
hay c cc b t trng khc chuyn n. Ti cm thy c i ny cc b khng th v tranh
c na. Nhng bc tranh ca cc b mi mi ch l mt tri, c, cy, nh v hai em b
ang nhy d}y. n ni, c gio ca cc b phi ni: Ch|n cht i c, n na nm ri
vn v mi nhng th n{y. C con v m{n m, xong xui mi pht hin ra mnh cn v c
mt tri, {nh phi v b i, v li bc khc. Ti sao vy? Vic v tranh ca c|c b ~ b
trnh t ha, cng thc ha, phn tm tr ca sc sng to ~ b b buc bi t duy v{ cng
thc dy ca cc gio vin.

Th|i i x ca chng ta vi cc con phi ht sc cn thn v khoa hc. Nu bn

khng cn thn v khoa hc, c th bn s ph hng c cuc i ca con. Ti sao li ni
nhng gio vin mm non chnh l kin trc s t}m hn ca nhn loi. Mt ngi bn ca
ti ni rng: Ti ph|t hin ra mt b mt, ngh nui dy tr ng hng th ba trong nhng
ngh kim tin nht trn th gii. Chng ta bit nhng nc pht trin, ngh b|c s nha
khoa v ngh lut s kim tin rt kh. Trn thc t, nhng nc n{y, a v ca ngh gio
vin mm non kh| cao. C ngi hc xong tin s th i trng tr. Ngi ta chn nhng
ngi u t nht {o to lp mm non, bi v giai on t 0 n 6 tui quyt nh c
cuc i con ngi. Montessori cn coi trng gio vin mm non hn c nh khoa hc v
nh tin tri. Nu nh chng ta coi trng gio dc mm non hn, c th hy vng ca chng ta
sp thnh hin thc.

Con ngi rt l k. V d mt ngi xu, ngi n{y i dy i hc, c th cc sinh

vin s hc theo, cng c th khng hc theo, nhng phn nhiu l sinh vin khng hc
theo. Nhng nu ngi n{y n dy cc b mm non, cc b s hc theo rt nhanh. Bi v
gi|o vin chnh l{ mi trng ca cc b. Cn nh, mt ln ti n mt trng mm non,
cc b chy a ra, nhng gi|o vin nhn thy, ngn li: V ch!. C|c b li quay v ch. Ti
ngh, mt ngi th l n nhng y m lm gio vin mm non th tht l{ |ng s. Tm
tr ca cc b mang tnh tip thu! Gio vin mm non phi l nhng ngi u t nht. Gio
vin mm non khng phi l{ gi|o vin theo ngha thng thng, m cn phi l mt nh
tm l hc chn-thin-m. Dy con v tranh th phi l mt ha s ch}n-thin-m; dy con
|nh {n cng phi l mt nh m nhc chn-thin-m. Nhng hin thc li hon ton
ngc li, nh Hegel tng ni th gii ng bng u, chng ta khng h thay i cc
din th gii ng bng u.

C mt ln mt ngi bn n nh ti, mang theo c con gi nh. Chng ti dn con i

cng vin chi. V{o cng vin mt lc, c b ni: Ba ngi xp th{nh h{ng!. Chng ti
ng th{nh h{ng. C b ni: Khng c ni chuyn, ai ni chuyn ti cho ra ngoi, nht
nh v sinh. Bc u!. Khng c quay u li! Quay u li s. C b hn h sp
xp chng ti, lin tc nt n. Nh nh vy, sao li thch th ny? M c b ni, ti c gio
ch|u cng th, nn chu bt chc y ht.

Tr con trng chng ti bit ni: Mi m xin li con. M phi ni l{ mi. M

lm con gin ri. M, m khng nn l{m nh vy. l{ v gi|o vin trng cng nh
nhng ni vi c|c b nh vy, lu dn c|c b ~ tip thu v lm theo. Tr con nhn b ngoi
c v ng nghch, nhng thc ra chng ang ch tng li ni h{nh ng ca bn, cch suy
ngh ca bn, cch bn |nh {n, bc chn ca bn, thn thi ca bn, tt c nhng chi tit
ca bn! Mi c ng ca khe mi, mi c ng ca ngn tay. Quan trng hn l{, trng
thi thc v trnh t ca gi|o vin cng c cc em tip thu mt cch v thc. Th gio
vin cn chun b khng phi l dng c dy hc, khng phi l{ mi trng lp hc, m l
tinh thn ca chnh c|c c, mi l s chun b ng n nht.

Montesseri ni, Mc ch gio dc ca tui u th l{ gip cho tr lc, tinh thn v th

trng ca tr c pht trin t nhin, ch khng phi l bi dng tr thnh nhng hc
gi tm thng. Sau khi cung cp mi trng thch hp cho vic thc y cm gic ca
tr, chng ta phi ch i cho nng lc quan st pht trin t nhin v{ t ti trnh t
gi|c, chnh l{ ngh thut ca nhng ngi lm gio dc.

Ti xin a ra mt v d l{m r trn. Chng ti a c|c b ra ngo{i v phc ha. Cc

b u mang theo gi v, bng mu v bt. Chng ti bo cc b v cy trc mt. Ti
pht hin ra mt b v th n{y: Dng bt m{u v thn cy, dng bt mu vng v l cy.
Khi nhn thy gio vin nn lm th no? Mt gi|o vin Montessori u t s khng hi g v
mc k b. Montessori ni, lc ny con tr vn cha tr th{nh ngi quan st cuc sng.
Bn khng cn phi sa h tr. C th c nhng gio vin s ni vi tr: Con nhn xem c}y
mu g? Con nhn xem c phi con ~ v sai ri khng?. Nu con tr vn khng hiu, gio
vin li ni: Con nhn li xem i. C nhng gio vin c th cn tch cc hn, cn cm hn
mt ci l lm mu cho tr: Con nhn xem, c|i l| n{y so vi.

Mt thi gian sau, chng ta pht hin ra em b n{y ~ khng cn v th}n c}y m{u ,
m v thn cy mu n}u, nhng vn v l cy mu vng. Li khong na nm sau, b ~ v
chnh xc mu ca thn cy v l cy. Qu trnh ny khng cn n gio vin ch dn. Nu
tr cha th nm vng, l{ v s pht trin tm tr ca tr v thi k nhy cm cha n,
tr vn cha tr th{nh ngi quan st cuc sng.

Trong phng ph|p gi|o dc Montessori, trong qu| trnh thao t|c dng dy hc, khi
gio vin cm thy tr khng hng th, v d ni: C i, con mun ung nc. Hoc l c
mt biu hin khng thin ch no khc, mt ngi gio vin Montessori s mm ci xoa
u tr, cho tr ra ngoi. Tr lm th c phi l phm li? Khng phi, cho d l con tr c
ng lm theo hay khng, tt c l hot ng mang tnh t pht ca tr. Gio vin khng
c m th, dn dt tr. Montessori ni, dy hc phi nghim khc tun theo nguyn tc
gim thiu s can d ca ngi dy hc(2).

Ti bit, b m v{ gi|o vin c bit thch can d vo hot ng ca tr. Ti ~ tng rt

tch cc lm vy. Khi con ti 4 tui ri, vn cha bit m t 0 n 10, c mi bui chiu,
c n trng l ti li d d con. Ti ni: T}n T}n, m nghe ni cc c khen con lm. Con
trai ti hi: Khen c|i g c ?. M nghe ni hm nay con n lp ~ bit thao tc vi cc
dng dy ton(3) ri. Con ti ngh mt lc ri ni: Khng phi, hm nay con lp xe v
x}y nh{ m{. Hin nhin l kiu m th n{y ~ khng t c kt qu. Chiu ny khng
hiu nghim th ti i chiu khc. My hm sau ti li ni: T}n T}n, nghe c gi|o ni l{
con khng thng minh bng cc bn khc, con chng bit thao tc vi c|c dng dy ton
g c. M khng tin }u, m cm thy con l{ a tr thng minh nht th gii ny, chng ta
ra thao t|c dng dy to|n i. Phng ph|p n{y thnh thong cng ph|t huy t|c dng,
con ti cng c tham gia mt ln, ri my th|ng sau khng ng n na. n lc ti li d
d n, n ~ ni: M, sao m c p con thao tc nhng dng dy ton th?. Ti ni: M
khng bit. Sau , gi|o vin ca con ti ni: S d con ch khng thch chi vi nhng
dng dy ton l v ch ~ to cho chu mt lot nhng tr ngi tm l. Ch c ni mi cu:
Con i thao t|c nhng dng dy to|n i. Hu qu l con ti chn ngt my con s.
May m{ con ti ~ kh| c lp v ch v{ t tng, gn nh khng b nh hng ca ngi
khc. Bn nm hc mm non, chu dnh ton b thi gian vn bch tho pha sau
trng. Ch|u ~ chi trn vn n 6 tui ri.

Ni n cc hot ng dy hc, nhn tin ti xin ni thm v vn tr v v tr. Gi|o

dc Montessori yu cu tr a c tr v v tr, thng qua hnh vi ny hnh thnh cm
gic trt t ca tr, l{m c s chun b cho vic hc to|n sau n{y. Nhng T}n T}n tr v nh
th khng thc s thc hin hot ng tr v v tr n{y, khng yu thch cng vic ny. Rt
nhiu nhng bc lm cha lm m cng gp phi vn tng t. Con tr ra khi nh{, i n
}u cng tr vt v v tr c, duy nht nh l khng hon ton tun theo quy tc ny.
Mi ln n nh{ ti, c gi|o Lu li nghim khc ni: T}n T}n, tr c v v tr c! Nu
con khng tr c v v tr c, c s vt ci xe ngoi vn kia ca con i y!. Con ti
thy tnh th c v tht, bt u a c|c vt tr v v tr c, nhng khng thc s t
nguyn. Ti xt con, cng cm thy khng thoi m|i, ni: ang nh{, ch|u n cng c th
khng cn qu cng nhc. C gi|o Lu ni: Ch khng Montessori g c. Ti ni chnh c
y mi khng hiu Montessori. Chng l li cng p con xy dng cm gic trt t? Ti
cm thy c y tht qu nghim khc vi con trai mnh. L{m nh th s li ny sinh ra
nhng vn mi khc.

Ti vn suy ngh v vn ny trong mt thi gian di, ci kiu thu dn rt c trt t

ny rt cuc c lin quan th n{o n vic hc ton? Trong tm l hc c mt cch ni, rng
nhng a tr sng trong mi trng ca nhng gia nh ln xn, khng c trt t, thng
c kt qu hc ton khng tt. Nhng cng c tnh hung l, c mt s gia nh thuc thnh
phn tr thc, gia nh kh| ln xn, nhng ch|u hc ton vn rt tt. Ti hi c gi|o Lu:
C nhng nh{ lc n{o cng ngn np sch s, nhng t duy ca con tr li m h; c
nhng nh{ c ln xn, nhng u c con tr li r rng rnh mch. Nguyn nhn l do
}u?. Sau ti cng tm c cu tr li, con tr c trt t ca ring mnh. Vn vt cn c
kt cu, hung h l{ u c con tr!

Chng ta nn chun b mt mi trng ngn np, nhng h{nh vi ng mc, ngn ng

chun mc, suy ngh ng n nui dng trt t ni ti ca con tr. Mt chn l gn vi
php tc c th s c tr bt ra vo bt c lc n{o. Nhng ct li khng nm ch con tr
ni c iu g khin ngi ln ngc nhin m nm s tr gip tr, tr c sng
trong mt mi trng c trt t, t x}y dng mt h thng c trnh t t trong bn thn,
b no ca tr. chnh l{ mt mi trng c trt t mt c|ch tng i. Nu sng trong
mt mi trng trt t tuyt i, nhng mi trng ngn ng v{ mi trng hnh vi ca
tr li khng chun mc, cng u khin con tr b ri lon.
 Mt mi trng c trt t c xy dng khin cng t s p buc v quyn uy cng
l biu hin ca s bo lc v mt trt t ca chnh ngi ln. Chng ta phi dng tnh yu
thng, tng bc gip tr hnh thnh mt mi trng c trt t. Cng vi s ln ln ca
tr, chng ta s cng tr chm sc cho mi trng y, sau gip tr, tr t chm sc
mi trng sng ca mnh. chnh l{ mt phn trong phng ph|p dy tr.

Nu chng ta c th cho tr mt mi trng thoi m|i hn, tr c th t t chc

phn ca mnh, con tr s hc c cch quy np, con tr s nghim khc phn bit v sp
xp theo tng loi tt c nhng th m b n~o ~ tip nhn. iu ny cn c thi gian
con tr bin n thnh tr lc. Sau khi nm r vn , tr lc s th hin ch yu thnh quy
np v din dch. Trong cuc sng, din dch cng gi l logic. Ti pht hin logic ca Tn
Tn rt mnh. Mt hm ti hi ch|u: T}n T}n, con ngi cn nht iu g pht trin?.
Ch|u ni: Yu!. Ti li hi: Hnh thc biu hin c th nht ca yu trong cuc sng l
g?. Ch|u ni: Hiu!. Trn thc t chu tr li khng hay, nhng ch|u ~ bit suy lun v
suy lun mt cch logic. V th ti ni vi c gi|o Lu: C ng c p con ti a vt tr
v v tr! C khin ti rt kh x. Khi c ni a vt tr v v tr, c|c c trn mt con ti
bng cng ln, con ti cn quan s|t c sc mt ca c. Ti khng mun con trai ti phi quan
st sc mt ca ai sng. Ti khng mun con ti phi s bt c ai.

Sau ti quan s|t t m, trong rt nhiu vic, Tn Tn rt logic, sp xp rt r rng. Khi

con ti 5 tui, mi ln ti hi con: T}n T}n, 1 cng 1 bng my? Con ni cho m nghe xem
n{o. Ch|u ni: 11!. Sau ti ngh: ng, 1 v{ 1 t cnh nhau ng l{ 11 cn g! Ti li
hi: Th 1 cng vi 0 th bng my?. Ch|u ni: 10!. C nh l{ u c nhanh nhy lm.
Sau ti ngh: Cu cu ny tht l khng th dy ni, thi b i vy, khng dy na. Nhng,
mt thi gian sau, ti li pht hin tnh hung mi. Nh ti c mt c|i ng h, trn mt
ng h c 1, 2, 3 12. Con ti thng nm trn sofa nhn chic ng h. C mt hm chu
ni vi ti: M i, con ~ ph|t hin ra mt b mt!. Ti hi: Ph|t hin ra b mt g?. Con
ni: M nhn xem, sau 11, 12 chc chn l{ 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, ng khng?. Ti ni:
ng!. Thc t l, trn chic ng h , sau 10 ch c 11, 12, nhng con ti t suy lun ra
13, 14, m{ ng sau mi s 1 tt phi l t 1 n 9, iu ny l t chu suy lun ra. }y
l mt kiu php cng, l cch tnh gi theo 24 ting. }y chnh l{ c|ch nh ca gc bt k
trong tam gi|c. Lc ti v cng ngc nhin, bi v ti lun cm thy con trai mnh tht l
ngu mui, rt kh khai thng. Nay con c th suy lun n c vn ny, li mt ln na
chng minh cho thi k nhy cm m{ Montessori ~ ni.

Ti ngh n c b Vn T}n trng chng ti. 5 tui b v{o trng, lc b vn

khng bit g v ton. Khi b 6 tui, bng mt hm b ngc nhin ku ln: 9 cng 4 l 13; 8
cng 5 cng l{ 13; 7 cng 6 cng l{ 13 u l 13, cc cu nhn n{y!. Lc , b ang thao
tc vi dng dy hc l thp s. B li ni tip 9 cng 3 bng 12 8 cng 4 bng 12
Trong mi trng Montessori, c a tr 4 tui ~ n thi k nhy cm ton hc, c a
tr n 5 tui ri mi n thi k nhy cm n{y, nhng iu khng c ngha l{ a tr
4 tui thng minh hn a tr 5 tui ri. Bi v khi a tr ny 4 tui, chu vo mt thi
k nhy cm khc.
 iu n{y cng c ngha rng, mi giai on cuc sng c mt thi k nhy cm khc
nhau. Tr khng pht trin v mt ny th s pht trin v mt khc.

Trong mt mt s bc lm cha lm m, thnh tch ng vn, to|n hc l tiu chun |nh

gi mt a tr c thng minh hay khng. Nhng ng trn gc sinh tn th gii ny,
mt con ngi cn nhiu iu hn th. Mt con ngi c l tnh, c th gii tnh cm, iu
ny bao gm c phm cht, nhn cch, o c v thm m, nhng iu ny cn quan
trng hn nhiu so vi vic tnh ton v nhn bit mt ch! Rt nhiu ngi xem xong
Titanic u rt xc ng, c bit l{ c g|i ng u tu, giang rng hai cnh tay, ni:
Em cm thy nh ang bay. }y l mt cm gi|c, ng thi cng l{ thm m. Nhng cng
c ngi s ni: iu tht chng c ngha g. C ngi khi xem nhng tc phm th
php s ni: Cng ch l khc my ci ch ln | m{ thi. iu ny chng t iu g?
Chng t rng ngi khng c cm gic. Ngh thut cng l{ mt kiu tr lc. N gip
chng ta c nhng cm nhn phong ph v mt th gii kh|c, chnh l{ cuc sng, l nh
sng ca sinh mnh. Cho d l m nhc hay l m thut th bn cht ca ngh thut l{
l{m p hn cuc sng ca chng ta, gip chng ta cm nhn cuc sng v bn cht ca n.
Ti ngh, cho d bn khng hiu v m thut, khng hiu v m nhc, nhng nu bn c th
cm nhn c v p ca n, th m nhc v m thut ~ bn cnh bn.

Tr lc ngh thut ca mt ngi phi c xy dng t nhng nm u i. Nh tr

ca chng ti c mt b 3 tui, tit hc m nhc ch|u ~ nghe mi ln bn Th gi Elise,
nghe ht mi ln, ~ ht tit hc, chu khc khng chu ri khi lp m vn mun nghe
tip. C gi|o nh phi kim cho chu mt c|i {i nh, ch|u eo tai nghe nghe. Nghe m~i
nghe m~i, nghe n lc n cm, nghe n lc c|i {i b hng. Chu mi 3 tui, sao c th
nghe l}u nh vy? Bn ni chu khng hiu c bn nhc ny? Ti th cm thy rng, cm
nhn ca chu khng h km g so vi nhng nh m nhc kit xut. Chng l nhng iu
ny li khng quan trng m ch c php cng tr v nhn mt ch mi l quan trng thi
sao?

Con ngi phi c pht trin ton din. S khc bit gia ngi vi ngi nm
cm gic v th gii. Cm gic ca bn cng tinh t, cng phong ph, trng thi cuc sng
ca bn cng tt. Cm gic ca bn c{ng th r|p, c{ng n gin, trng thi cuc sng ca
bn s cng km.
 Chng 8

HUN LUYN CM GI\C CON NG DUY

NHT PHT TRIN TR LC TR EM
C nhng a tr cn cha bit i, khi bc ln cu thang ngi ln bt u m 1, 2,
3. Mt a tr cha bit i liu c hiu ni khi nim tru tng n{y khng? Nhng, nu
ng v{o thi k nhy cm ton hc ca c|c b, ngi ln cho b c tip xc vi
nhng dng dy hc lin quan, tri qua nhiu ln lp i lp li, b bng nhin pht hin
ra nhng dng dy hc ny l mt dy th t. Qu trnh nhn thc s vt cng ging
nh qu| trnh n cm, sau khi tiu ha s tr thnh mt phn trong cuc sng, c th thoi
mi vn dng vo cuc sng hin thc. chnh l{ tr lc.

rn }y chng ta ~ ni n vn gio dc Montessori, by gi chng ta s bn

T
tip, v rt nhiu bc ph huynh quan t}m n vn ny. Trn thc t, rt nhiu
bc cha m quan t}m n vn pht trin tr lc hn c qu trnh pht trin nhn
cch ca tr. Con ngi say m tr lc nh mt th tn gi|o. Montessori nh ngha
tr lc nh th no? Th no mi l pht trin tr lc tr em? Nhc n hai t tr
lc, rt nhiu bc ph huynh c mt c s l lun nht nh (trnh l lun tng i)
u ngh n t duy, ngh n tri thc, hc tp tri thc, nm vng v sng to tri thc.
C nhng bc cha m cn ngh s}u sc hn, ngh n quan h gia tri thc cm gic v tri
thc l tnh c cu to ra sao phng b v sa cha nhng sai st v nhm ln ca hai
yu t n{y

Chng ta ~ tng ni, tr em lun trong tnh trng suy ngh. C|c em nhn c v
khng nhanh tr, nhng chng vn ang khi ng b m|y t duy ca mnh. T duy ca
tr em cn thi gian, bi v nhng a tr bnh thng thng trm lng v yn lnh, c lc
cn hi ng ngn, l{ v chng ang trong trng th|i trm t. trong mi trng
ca tnh yu thng v{ t do, hot ng t duy ca tr v{ c|c nng lc kh|c c pht
trin.

Qu| trnh t duy l{ qu| trnh t chc i vi i tng t duy, t chc ny v kt qu

ca n cu th{nh nn tri thc. Vy th i tng t duy t }u ti? T nhng ghi nh v
hin thc. i tng trong tr nh t }u ti? Vi tr n n t tri thc cm gic.

Chng ta rt quen thuc mnh Tt c tri thc bt ngun t kinh nghim cm gi|c,
nhng vn dng n vo hin thc cuc sng li l mt vic hon ton khc. C th khin
kinh nghim cm gi|c bay bng th{nh kh|i nim, tr th{nh c s ca l tnh, iu ny rt
kh. Li c th khin cho kinh nghim cm gic v l tnh pht huy ht vai tr ca mnh m
khng khin chng ta ng nhn, iu c{ng kh. Montessori cng vi nhng ngi
nhng ni kh|c nhau ang a t tng ca b vo cuc sng hin thc rng r~i, u tin
l ng dng n vo cng trnh gio dc, ch khng phi ch bin n tr thnh mt bo bi
trong kho t tng, hoc ch bin n tr thnh k xo sng to ca nhng nh{ t tng.

Montessori ni: Dn dt con tr t cm gi|c n khi nim, t c th n tru tng,

n vic lin h gia cc khi nim. B{ gi qu trnh ny l gio dc tr lc. Qu trnh ny -
qu trnh luyn tp cm gic, hon ton l mt kiu gio dc ca ring mnh. N buc phi
khng ngng tin hnh trong cc hot ng ca tnh t pht.

}y chnh l{ s hun luyn c|c c quan cm gi|c trong phng ph|p gi|o dc
Montessori, phng ph|p gi|o dc tri thc cm gic mt cch c k hoch. Hm nay ti xin
ni n vn rn luyn cm gic ca tr em.

Trong phng ph|p gi|o dc Montessori, thi k trc 6 tui, chng ta tp trung rn
luyn cm gic ca b. Ti sao rn luyn cm gic li ng mt vai tr to ln n nh vy?
Tuy rng tr em c nng lc pht trin tinh thn tim tng, c nhu cu cuc sng t pht,
nhng chng vn hon ton khng hiu g v th gii ny. Tim nng t}m tr to ln ny cn
phi da vo nhng s vt bn ngo{i pht trin, cng chnh l{ cn tm kim nhng s
vt t th gii bn ngo{i ghp i. C|ch tt nht khai ph tim nng ca nhn loi l
khng ngng tin hnh rn luyn cm gic thi k u th, khi s ln lp i lp li t n
mt s lng n{o , tr s sinh ra khi nim. Khi tr c ghp i chnh x|c, tr s t
ng tin hnh lp i lp li vic luyn tp ca mnh. Trc 6 tui, tr em thng qua kiu
lp i lp li n{y xy dng ton b khi nim sinh tn.

Trc mt, chng ta lm quen vi im ny, rn luyn cm gic thi k u tr em

l con ng duy nht pht trin tr lc ca tr em. V th, trc 6 tui tuyt i khng
c dy hc theo kiu truyn ming. Hun luyn cm gic, c bn nht l th gic, thnh
gic, v gic, khu gic, xc gic. Cc nh tr Montessori chun b mt s lng ln cc
dng dy hc v phng din ny.

Th no gi l t cm gic rn luyn pht trin thnh khi nim? Chng ta bit c

nhng tr c nhn thc rt nhy cm vi mu sc. Mu sc l mt phng din ca th gic,
ngo{i ra cn hai phng din khc na, mt l{ sng, tr em my thng tui ~ c th
nhn bit v sng; hai l cm gic lp th. Khi dy v mu sc cho cc em, Montessori c
mt dng dy hc gi l bng mu. Hp u tin ca bng m{u l{ ba m{u c bn (,
vng, xanh da tri), mi mu c hai phn, tt c l su phn. Hp th hai l{ mi mt mu:
ba m{u c bn (, vng, xanh da tri), ba mu trung gian cp hai (xanh l cy, cam, tm), v
ba mu trung gian cp ba (hng, n}u, x|m) v{ hai m{u en trng. Mi mu c hai phn, tt
c l{ hai mi hai phn. Hp th ba l{ ba m{u c bn, ba mu trung gian cp hai v ba mu
trung gian cp ba c chia theo sc thi mu, t m n nht, mi mu c by phn, tt
c l{ s|u mi ba phn(1). Thng qua vic so snh, sp xp theo th t con tr t nhn
bit. Ti sao phng ph|p gi|o dc Montessori li dng bng m{u tr nhn bit mu sc?
iu n{y lin quan n vn ch ra v gi tn trong nhn thc. Dng bng m{u so
snh v gii thch, tr em nhn bit bng m{u, sau bn ni n m{u hoc mu xanh,
tr em s c th tru tng ha mu sc. Vy th, tr s c th nhn thc c nhng th
c lin quan n mu sc trong cuc sng, qu trnh ny s rt nhanh v chun xc, tr s
pht hin ra hoa mu , ci chp n cng l{ m{u , mt tri cng l{ m{u , ri tip tc
pht trin theo quy lut ny. Sau khi tr ~ nhn bit m{u , tr s nhn bit thm cc mu
khc, qu trnh nhn thc y c th l c th|ng, cng c th ti na nm.

C th chn ra cm gi|c xy dng khi nim v th hin c cm gic l hai vic

khc nhau. Chng ti tng a ra v d: Mt em b v tranh, em v l| c}y m{u , thn cy
mu xanh, c gio mun sa sai cho em, Montessori ngn c li. Lc ny, cnh tng trong
mt con tr vn l{ i tng cha c l tnh chnh sa, nhn theo gc ca ngi ln l,
tr vn cha tr th{nh ngi quan st cnh vt xung quanh. Tr ~ nhn bit mu sc,
nhng cha tr th{nh ngi quan st mu sc ca cnh vt xung quanh, cha tp trung s
ch vo mu sc. Mt thi gian sau, c gio thy tr ~ bt u thay i, tr v thn cy
thnh mu nu, v l| c}y th{nh m{u xanh, hoa th{nh m{u . Montesseri ni: Lc n{y, a
tr y ~ tr th{nh ngi quan st cuc sng.

Tr em sinh ra ~ l{ mt nh ngh thut, }y l{ iu m nhng ngi ln bnh thng

chng ta khng th hiu c. Tm tr ca nh ngh thut khng ging vi tm tr ca
nhng ngi ln bnh thng, iu ny th hin vic biu t bng mu sc. Van Gogh ~
by t tm s ca mnh bng mu sc, Paul Czanne(2) say m din t kt cu s vt qua
mu sc, Monet(3) th dng nhng mu sc k l v tranh, ng cho rng, ch c i mt
n thun ca tr em mi l chn thc v khng phin din. Lin quan n vic rn luyn
cm gic lp th, Montessori c mt dng dy hc cm quan gi l nhm hnh hc ba
chiu. Nhm hnh hc ba chiu ny gn nh l{ bao gm ton b nhng hnh dng lp th c
trong th gii hin thc. i vi dng hnh chp nn, chng ti cho cc b tip xc, sau
ni vi b }y l{ hnh chp nn. Lc n{y, c th cc b s ni vi chng ta }y l{ c|i kem
c qu, v cy kem c qu cng c hnh d|ng n{y. Ph|t trin c n bc ny, Montessori
gi l{ tr lc manh nha. Nhn thc mt s vt cng ging nh n cm, sau khi tiu ha
s tr thnh mt phn ca c th chng ta, c th thoi mi vn dng trong cuc sng hng
ng{y. chnh l{ tr lc.

Trn thc t, trong phng ph|p gi|o dc ca Montessori, thao tc vi cc dng c dy

hc yu cu c gio thc hin bc u tin, sau tr t mnh thc hin c|c bc tip
theo. Trong qu| trnh tch ly dn dn , mi ngy tr u pht hin ra nhng iu mi
m, v th vic rn luyn cm gic rt quan trng trong phng ph|p Montessori.

V d nh nhng con s, c nhng a tr cn cha bit ch, khi bc ln cu thang,

ngi ln hay m 1, 2, 3. iu ny khng ph hp vi phng ph|p Montessori.
Montessori cho rng phn ln tr trc 4 tui u cha ph|t trin n thi k nhy cm
ton hc, v ton hc l mt khi nim tru tng, n khng n thun ch nhng bc cu
thang hay nhng que dim, m th hin mi phng din, mi mt xch trong cuc sng,
l{ mt khi nim va tng i tru tng li tng i ph bin. Vy lm th n{o
tr em nhn thc c iu ny? Cc ti liu cho thy, tt c tr em c {o to theo
phng ph|p Montessori trn to{n th gii u c thnh tch hc to|n tuyt i u t.
Ch ! H dng t tuyt i ho{n to{n t tin. H cho rng rn luyn ton hc phi c
bt u t rn luyn cm gic v cc vt liu cm quan. Trong phng ph|p rn luyn
Montessori c rt nhiu dng dy hc cm quan c lin quan n ton hc: cm hnh
tr trn, thp hng, cu thang n}u, l{ qu| trnh c th t, cng l{ mt qu trnh logic. V
d mi loi dng dy hc u do mi nguyn t to thnh, xp hng theo th t ln
b, khin tr cm thy s ng nht t nhng iu kh|c bit. Tr em s lp i lp li hot
ng vi nhng dng ny. Montessori ni, lp i lp li l bi tp th dc ca tr lc. Ch
sau qu trnh lp i lp li, tr em mi c th pht hin quy lut bn trong. Ch t bn thn
tr mi c th pht hin ra quy lut ny ch khng do gio vin no ch dn. Sau nhiu ln
thao t|c, c|c em ~ ph|t hin ra: dng hc tp ny c mt th t. Th t y l nhng
th ln lt trong mt tng th thng nht. Pht trin n bc th hai, con tr nhm
mt li, c gio ly i mt th trong tng th y, sau li cho tr tr v v tr c. Lc n{y
con tr bt u ph|n o|n bng th gic chnh xc ca mnh: gia ~ b thiu. S rn luyn
ny phn bit r rng s khc nhau v khng gian, phi mt vi thng hoc v{i nm, khi con
tr ~ nhn bit khi nim ton, tr s hiu r, ton hc khng ch dng n bt c }u
trong cuc sng, m bn th}n n ~ l{ s tn ti ca trc gic.

C rt nhiu ngi dy con 1, 2, 3 m bc cu thang, 1 l ci gy, 2 l con vt,

tt c nhng iu ny u khin cho u c con tr b ln ln. S 2 v con vt ngoi hnh
dng c cht t ging nhau, cn li khng c bt c s lin quan no khc. 1 khng phi l
cy gy, 2 khng phi l con vt. Khi dy v s, ngay t khi bt u, phng php Montessori
kt hp gii thiu vi tr ba khi nim ch s, cch c v s lng. Sau khi tr thao tc vi
nhng dng dy hc cm quan, tr c c mt c s tng i cho vic hc s. Cm
gic s i vi tr tht n gin v hon ton t nhin. T c s ca vic rn luyn cm quan,
tng lai khi tr tip xc vi s s l va tip xc pht hin ra, v cng nhanh.

}y chng ti ch ly ring v d vi vic hc to|n. Nhng ngo{i to|n hc ra, chng ta

bit rng, mt b|c s t{i ba, mt u bp lng danh, mt nhc s, hoc nhng con ngi u
t trong bt c lnh vc g, th cm gi|c u v cng quan trng. V d mt nh m nhc u
t, nu thnh gic ca h khng tt, ti tin rng h khng th tr thnh mt nhc s t{i danh.
Khi chng ti tin hnh bi dng phng ph|p gi|o dc Montessori, c mt tit hc v
nghe hp m thanh. Mt ln, mt lp c khong ba mi gi|o vin, ch c mt c gio nghe
ra hp ny nhiu hn hp kia mt c|i inh. Gi|o vin hng dn hi: C l{m v m nhc,
ng khng?. C y tr li: V}ng. Ch c nhng ngi lm v m nhc mi c thnh gic
nhy cm n vy. Mt v d khc l chng ta nghe hp xng, dn hp xng y c th c
bn b }m thanh. Nhng, nhng ngi bnh thng ch c th nghe thy hai b m thanh,
hai b cn li gn nh l{ khng c kh|i nim g. Chng ta khng th cm nhn c c|i p
ca nhng m thanh ny. Bi v chng ta phi rn luyn cm gi|c n{y trc lc 6 tui, sau
5,6 tui, kh nng y s hon ton bin mt (da theo cch ni ca Montessori).

Cm gic l khi ngun ca t}m tr v{ l tnh, nhng cm gi|c cng l{ kt qu ca tm

tr v l tnh. Mc ch ca s pht trin t}m tr l{ cm gic cng r rng cng phong ph.
Rt t ngi nghin cu v vn ny. Chng ta bit rng, trong nhng quyt sch quan
trng nht, l tnh c th la gt chng ta, v cm gi|c c{ng c tn nhim. Ti c quen vi
ch tch hi ng qun tr ca mt cng ty bt ng sn, ng ni vi ti rng, tt c nhng
quyt sch ln m thnh cng ca ng u da vo cm gic.

Th mi ni rng qu trnh rn luyn cm gi|c trc 6 tui phi ti ni ti chn. Trn

thc t chng ta y li v pha trc, khong trc 4 tui, bi v sau 4 tui, cc thi k
nhy cm khc ca con tr s pht trin theo mt phng hng, nu n lc ny mi rn
luyn cm gi|c, th ~ l{ qu| mun. Trc 4 tui, chng ta phi chun b cho tr mt lot cc
vt liu nh ng khu gi|c ngi mi, ng v gi|c nm v gip tr phn bit nhng
th c mi v khc nhau. Con tr s c th ring bit tng th, sau ph}n loi nhng
mi v ging nhau. Khi dng ng thnh gic, thnh gic ca nhiu tr rt nhy cm. Cho tr
quay mt i, sau gi|o vin |nh mt nt nhc, tr khng cn nhn, ch nghe cng bit
c gi|o vin ~ |nh }m n{o. C gi|o dy nhc mi n, v cng ngc nhin, c ni: Tr
Montessori tht l xut sc. Tr 5 tui, khng cn nhn, khng cn s, ch cn nghe m phn
o|n ra tt c cc m tit.

ch l mt phn ca qu trnh dy hc. Trong qu trnh rn luyn cm gic, tt c cc

loi hnh rn luyn phi c l{m n ni n chn. V d nh khi tr s giy nh|m, c
cc loi nhm khc nhau. Con tr bit loi n{o trn tru, loi no mn, loi no rp. Sau
khi tr c tip xc vi giy nhm, c th n hng thng, tr vn khng gp c khi
nim ny trong cuc sng. Nhng, bng mt hm, tr s vo mt bc tng ang x}y d v
bit rng: }y l{ th r|p.

Ti xin a ra mt v d khc. C mt hm, mt a tr ngi trong lp s vo loi giy

nhm mn nht, c gio hi: Con thy c mn khng?. Ch|u ni: Khng !. Ch|u t tay
ln bn tay kia ca mnh, c gio li hi: Con c thy mn khng?. Ch|u li ni: Khng !.
Ch|u i tm nhng th mn hn. nh mt ca chu dng mng mt em b hn 2 tui ang
mc qun lt. Ch|u i ti, dng i b{n tay ca mnh rt cn thn s vo mng em b kia,
sau rt kin nh v thoi m|i ni: }y mi l mn . Em b ~ kh|i nim c cm
gi|c mn. Sau qu| trnh ny, tr lc ca em cng ~ c pht trin.

Ti xin a thm v d khc v v gic v khu gi|c. Nh{ n ca trng thng ng

ca xo nu thc n. Khu gic ca cc em rt nhy cm nn |nh hi ra ngay: ang x{o
tht b vi u ph. Ch cn sa hi qu| la, |m tr ~ ht h{ nh by cn con, ni: Sa
kh ri. Cn c mt ln, mt phn thc n ca c|c em hi b kh nn |m tr khng chu
n. Ba tra ca cc em gm c ba phn thc n v{ mt phn canh, c |m tr ch n hai
phn thc n kia. Ban u ti khng bit, hi: Ti sao?. Ti bo cc c nm th, nhng c|c
c cng khng ph|t hin ra iu g, cn |m tr th ni thc n b kh. Ti pht hin ra,
phng ph|p gi|o dc ny gip cho cm gic ca tr i vi th gii ny tht nhy cm,
tht r rng, t nn mng vng chc cho s pht trin sau ny ca c|c em. Khi |m tr ca
chng ti qua tui th 6, nn mng n{y ~ kh| n nh ri.

Nhng v d ny ch l nhng v d n gin thong qua. Nhng cm gic cp cao hn

ca cc b, v d cm gi|c i vi trng thi tm l, cm gi|c i vi tm hn, cm gi|c i
vi tinh thn, cm gi|c i vi ngh thut u c pht trin trong qu trnh rn luyn
cm gi|c sau n{y. }y l{ ch cao hn ca gio dc tr em.
 Trn phng din rn luyn cm gi|c c bn, v con tr c sng trong mi trng t
do, hiu qu hc tp ca c|c b vt xa hn nhiu so vi cc b b g p. Bi v c|c b c
pht trin theo thi k nhy cm ca mnh, trong khi cch gio dc thng thng thng
a nhng ci gi l kin thc, v d nh to|n hc vo nhng thi im cha phi l thi k
nhy cm ca c|c b, nh th khng nhng khng c hiu qu, m hiu qu nhiu khi cn
ho{n to{n ngc li. Nh tr ca chng ti c mt ch|u hn 2 tui, r rng l thi k nhy
cm vn cha n vi chu. Mt hm, c c gi|o n kim tra, nhn thy chu b ny kh
cao, tng l{ ch|u ~ n tui, nn mun dn dt chu thao tc vi hp que tnh. C mang
hp que tnh n v{ ni: C v{ con cng thao t|c nh?. a tr ni: V}ng . C gi|o hi:
}y l{ my?. Ch|u b ni: 1. C gi|o nghe vy, ni: ng ri. Ri c ni tip: Con h~y
b 1 vo hp mt que i. Ch|u b l{m ng. C gi|o li cm s 2, ni: }y l{ c|i g?. a
tr ni: Con vt. C gi|o git mnh, vi b hp gio c, ni: Chng ta chi c|i kh|c i. Sau
c hi thm, mi bit chu b mi hn 2 tui, cha n 3 tui.

Ti bit l c rt nhiu bc tranh dy tr con hc pht m. Bc tranh dy ch a c

hnh mt v b|c s kim tra khoang ming cho mt chu b, ch o l{ bc tranh con g
trng ang ngng c di. Trong qu trnh tin hnh thc nghim vi cc b, chng ti pht
hin ra rng, cc b nm r bc tranh hn l{ ch. Bn hi: }y l{ c|i g?. C|c ch|u ni:
Con g{ trng. Ch vo ch u, i km l{ bc tranh mt ngi li chic xe lu, con tr ni
l|i, ngh mt lc ri ni xe, sau cng mi ni lu.

Trng chng ti ~ che ht nhng bc tranh pha trn li, cc b ch nhn bit
nhng ch c|i bn di. Montessori ~ ni mt c}u: Khi con tr thao tc mt loi dng
dy hc no , hoc l trong qu trnh rn luyn cm gi|c n khi nim, phi c cch ly
vt kch thch.

C|ch ly ngha l{ g? V d nh khi chng ta c cho con nghe ch a, tt nht l bn

trc mt con ch a, khng c thm bt c th g m bn cho l{ c lin quan n
ch a, nh th, l{ chng ta ~ c|ch ly c ch a. Lc n{y, trc mt con ch c mt ch
a, con tr c th phn bit, con bit c a l{ mt ch ci ch khng phi ci t giy c
ch a. Cn khi bn ch o t cnh con g trng, u c tr s b hn lon.

Mt im quan trng khc ca vic rn luyn cm gic l, khi dy hc phi t nhng

ni dung c tnh i lp nhau bn cnh nhau cm nhn. V d nh , xanh, di, ngn,
to, nh bi v th gii vt cht tn ti theo phng thc ny. Nhng khi nim c sinh
ra trong s so s|nh, i chiu s cng chun xc, r rng v ton din.

Ci gi l rn luyn cm gic dn n khi nim, ni hm ca khi nim ny chnh l: Phi

t mnh rn luyn cm gic cho mnh, bi v cm gic phi do t mnh th nghim, t mnh
tri qua, sau cng rt ra kt qu - khi nim, v th cn gi l qu trnh t gio dc ca
chnh mnh.

Ti c mt ngi bn, c y tng ni th n{y: Bn ging gii cho mt a tr 3 tui

nghe th no l tnh yu, th cho d bn ging c hay n mc cht i sng li, kinh thin
ng a n mc no, liu c th khin con hiu c th no l tnh yu khng? Khng
th. Ch n khi con thc s yu, con mi hiu c tnh yu l th no. Ti cn nh hi hc
i hc c c Romeo v{ Juliet, khi Juliet m ca s, Romeo ni: Ca s sng bng ln v
l{ pha ng, Juliet chnh l{ mt tri!. Khi c n , ti cm thy sao c th t|n dng
mt ngi n mc ? R r{ng l{ t|n dng n mc v l! Sau ny, khi ti thc s yu,
mi thy Romeo phi yu Juliet n mc no mi c th ni c nhng li nh th! Ti
phi cm nhn c, mi c th i n biu t khi nim. }y l{ |ng th trit l loi
suy(4). Cm gi|c l{ ca ti, khng ai c th nhi nht, cng ging nh vic hc i xe p,
hc bi, khng ai c th lm h bn.

Rn luyn cm gic bt buc phi l qu trnh t gio dc. Ti hm qua, c gi|o n

trng chng ti c ni mt cu th n{y: Tri qua thi gian hai nm, cui cng em cng tin
rng tr em t gio dc mnh. Ti sao phi tri qua mt thi gian hc tp v lm vic lu
nh vy mi c th tha nhn con tr t gio dc mnh? Bi v quan nim truyn thng v
phng ph|p truyn thng qu ngoan c, nhng d l{ l}u i v ngoan c n }u, th
cng l{ mt con ng sai. Sinh mnh ca con tr tuyt i khng h n gin, s vn hnh
ni ti trong cuc sng ca cc em l v cng tr tu v thn b, khng ai c th dy c cc
em. Tt nhin, phn ng chng ta khng c thi gian nghin cu s}u hn v tr em,
chng ta ~ ngh nhiu hn l{ l{m, ~ qu| l l{ i vi nhng thnh vin quan trng nht.

iu n{y cng lin quan n vic thch l{m thng ca chng ta. Ngi ln chng
ta thch ni nht nhng c}u: Con c ng{y hm nay, con thi c v{o i hc l cng lao ca
m con, l do b m con tch c m{ c!. Ngi ln s khng cng nhn l{ do t cht t
thn ca con tr. C nhng lc, t duy ca ngi ln l cc k nguyn thy. Trn thc t,
rt nhiu ngi ln chng ta c nhng suy ngh nh th ny. Hoc l, khi con tr c thnh
tu, cha m cc em s ni: Cm n c ~ tn bao nhiu cng sc, con nh chng ti mi c
nhng thnh tu xut sc nh ng{y hm nay. Gi|o vin nghe nhng li y m mt rut
m|t gan: }y, a tr c bao nhiu thnh tu nh th l do cng sc ca ti c gng bao
nhiu lu nay m c c. Thc t khng phi vy. Gi|o vin gip tr, nhng qu| trnh
t}m l ch thc ca tr l do tr t hon thnh, v s gip quan trng nht ca ngi
ln chnh l khng lm phin tr, bit yu thng tr vo nhng thi khc quan trng nht,
khi gi cho tr, tr tm c cm gic ni ti ca mnh, gip tr tr t hnh thnh
nhng khi nim r rng v chun xc.
 Chng 9

YU THNG L[ T M, YU THNG L[
NH MT TRI, YU THNG L[ TT C
CA TR
Rt nhiu em b nhng nh{ c ngi trng tr, khi b m nh ch theo b m, b m
i vng ch theo ngi trng. iu ny khin nhng ngi lm b lm m c mt ng nhn:
Ngi trng tr rt qu con mnh, v thy con khng chu theo ai khc. Nguyn nhn chnh
xc }y l{: Khi b m nh, ngi trng tr i x vi con rt tt, cho con mun g lm
ny; khi b m khng c nh{, ngi trng tr thng la mng v nt n a tr. a tr b
xoay chuyn trong hai mi trng yu v khng yu nn khng c cm gic an ton. Mt
a tr c yu thng, tnh c lp rt cao, t duy rng m, t tin, tr nh tt, khng
cm thy bt an khi mi trng l. l{ v tr c trong mi trng yu thng n
nh.

rng hc Montessori c mt khu hiu: Yu v{ t do, p v{ l tng. Chng ti

T
rt ra c khu hiu n{y sau hn mi nm thc thi phng ph|p gi|o dc
Montessori. Ti sao yu thng li ng v tr u tin?

C s ca cuc sng, nhn thc v hnh vi ca cc con i vi tng lai gn nh

u quy v gio dc thi k u. Trong , tnh yu thng trong thi k gio dc ny chnh
l c s quan trng nht pht trin tt c cc phng din ca con, t nhn cch, tm tr,
o c Bi v ti cho rng, yu thng chnh l nn mng cho s trng thnh ca tt c
cc phng din cc con. y cng l nhn nh chung ca rt nhiu nh tm l hc, nh
cy cn c t, yu thng chnh l t m nui dng cc con trng thnh.

Rt nhiu bc cha m c th c suy ngh th ny: Cha m no m chng yu con. Nhng

i vi mt ngi m bn thn h khng c tnh yu v{ khng c nng lc yu th s th
no? Ti cho rng }y l{ vn trong qu| trnh trng thnh ca ngi ln. Cc nh tm l
hc cho rng, nu tm l ca cha m ~ trng thnh, h c th t nhin th hin tnh yu
i vi con. Ngc li, nu tui tm l ca nhng ngi lm cha lm m cha trng
thnh, rt c th nhng iu h l{m u xut pht t bn thn h, h cng yu bn thn
mnh. Khi x l nhng s vic c lin quan n cc con, rt c th h c{ng ngh cho mnh
phn nhiu ch khng xut pht t gc ca cc con. Gin di vi tr, i u vi tr, c
ginh phn thng vi tr. Nhng ngi ny khng th tr thnh mt ngi trng thnh
i x vi tr mt cch khoan dung, bao dung v hiu r con tr.
 Tnh yu con ca mt kiu cha m khc li da trn tm t ca h, vui th yu con ht
mc, khng vui th ra sc nt n qut mng con. Nh vy, con tr phi dnh cuc sng qu
gi ca mnh vo vic quan st sc mt, ban u l s hi v m h, sau l suy on v i
ph. Thc thi phng php gio dc Montossori mi nm, vn khng ch thc thi
phng php gio dc ny nh th no, m chng ti phi tiu tn phn ln cng sc vo
vic iu tit cm gic bt an v lo lng v tinh thn v tnh cm do nhng bt an v thiu
vng tnh yu thng khin cc em c cm gic khng an ton.

Nh tm l hc Erich Fromn(1) tng ni mt c}u nh th ny:

Tnh yu cng ging nh nhng mn ngh thut khc, cn phi hc mi nm bt

c. Cng ging nh hc ngnh y, bn khng th va sinh ra ~ c th l mt b|c s, m{
phi hc tr thnh mt b|c s. ng cho rng: Mi ngi lm cha lm m cng phi hc v
c gng mi hiu c tnh yu dnh cho con.

Th no mi l{ tnh yu m{ b m thc s dnh cho con? Chng ta bit l rt nhiu

lo{i ng vt cng yu con mnh. V d nh g{ m yu g con, h m yu h con. Chng ta
xem phim cng thng thy cnh h m chi a vi h con, cng l{ mt kiu yu con.
Rt nhiu ngi lm cha lm m, sau khi sinh con ra, yu con v cng. Nhng, sau khi con
c c nng lc suy ngh c lp, khng phi ai cng gi c tnh yu dnh cho con
mnh. Nh tm l hc ngi o, Alfred Adler(2) (1870 - 1937) ni: Bn cht thc s ca tnh
m yu con nm vic quan t}m n s trng thnh ca con, iu n{y cng c ngha l{
quan t}m n khong cch ca m v{ con. Kt qu quan st cc b ti trng chng ti cho
thy: Con tr trong nhng gia nh thc s bit cch yu con pht trin xut sc hu ht
c|c phng din. V d nh con c|i khng qun b m, tnh c lp cao, t duy rng m, t
tin, tr nh tt, nng lc gii quyt vn tt, con tr vui v hot bt.

Rt nhiu nhng ngi lm cha lm m c mt ng nhn th ny: M cng yu con, con

cng qun m. Ti th li c c|ch ngh kh|c: B m cng yu con, con cng khng qun b
m. Bi v rt nhiu kinh nghim mch bo tr rng, b m rt yu chng. Kinh nghim ny
cng ng thi ni vi con rng, b m ch tm thi i vng. Nhng h{nh vi yu thng bn
b ca b m khin con tr t nhn ra rng, cho d b m c }u, tnh yu y cng l{ bt
bin v{ khng thay i. V th khi trong nhng mi trng l, con tr d c c cm gic
an ton, nhanh chng thch ng vi hon cnh v d dng rt ra nhng kinh nghim cho
bn thn mnh. Khng ai c th dy tr nhng iu ny. Nguyn nhn l v con tr ~ x}y
dng c cho mnh mt cm gi|c an to{n, c c c s ny, tr cng d d{ng c c
cm gic an ton khi cnh nhng ngi khc. Con tr trong nhng gia nh cha thc s
bit cch yu con, th hay xy ra tnh trng: M va i khi, tr ~ khc a ln, thm ch tr
c th mang s thiu thn tnh cm n{y ra gy sc p bt c }u, cng chnh l{ mt
cch tm kim s yu thng khp mi ni, ly lng ngi khc, hoc l hon ton khp
kn bn thn mnh, c tuyt mi tnh yu.

in hnh nht l nhng a tr vi ngi trng tr, biu hin ca cc b l, khi b

m tr v tr ch theo b m, b m i vng ch theo ngi trng tr m khng theo ai, v
c bit l rt qun ngi trng. iu ny khin nhng bc ph huynh ny sinh ng
nhn: Ngi trng tr rt qu con mnh. a tr ny ri khi ngi trng tr th gp ai
cng s hi. Nguyn nhn chnh l: Khi b m nh{, ngi trng tr i x vi tr rt tt,
cho tr mun g lm ny; khi b m khng c nh{, ngi trng tr thng la mng v nt n
a tr. Bn khng th tng tng ni mt a tr c yu thng th sao li s hi ci
th gii m c b m v{ b|c trng mnh? R r{ng l{ a tr ny b xoay chuyn gia
yu v khng yu, bi v kinh nghim ca con cho con bit rng nhng ngi quen thuc
vi con l an ton, cn li l{ nguy c khp mi ni.

C mt a tr, ni th n{y khi chi vi nhng bn kh|c: M mua scla cho t, nhng
khng cho cc cu }u. iu ny r rng l v tr cha x}y dng c cho mnh cm gic
an ton, m chuyn giao cm gic ny sang pha b m. Nhng a tr ny t vui v, t duy
b b buc. Nhng a tr nhn c tnh yu ng n ca b m mnh s t xy dng
c cho mnh cm gic an ton, bi v tr c c y tnh yu, tr c c cm gic an
ton, tr c th tp trung s ch vo qu trnh t pht trin ca ring mnh.

Vy lm th no mi c th khin con tr nhn c tnh yu trong qu| trnh trng

thnh ca mnh? H~y cho con c hi trng th{nh, con cm nhn c tnh yu ca bn,
lun to iu kin v{ gip cho s pht trin ca con v mi chi tit trong cuc sng ca
con. iu ny phi c xy dng trn c s ca vic bn hiu s pht trin trong cuc
sng ca con tr. chnh l{ tnh yu. Rt nhiu cha m khng bit g v qu| trnh trng
thnh ca con mnh, nn h bt u t nhng kinh nghim trng thnh ca bn thn mnh
v t chnh li ch ca bn thn mnh. V d nh chng ta khng h bit vic khc tr em
c g tuyt vi, trong khi thm ch chng ti ~ nhn ra rng, khc c li c cho qu trnh
tiu ha. Trn thc t, phn ln nhng h{nh ng t pht ca tr con ~ b ngi ln ngn
cn, lu dn, chng ta pht hin ra rt nhiu tr em ~ b cha m tc b quyn li trng
th{nh, c hi pht trin tm tr ngy cng t i. Ngi Trung Quc c mt c}u ni: Con mt
l nhng ng vua con. Ti c bit khng t|n ng kin trn. Ti cho rng Trung Quc
khng c ng vua con. t nht l c mt im, vua th phi c cc k tn trng, trong khi
con ci ca chng ta cha h c tn trng, ngi ln ~ ly i rt nhiu quyn li ca con
tr. C nhng a tr trong trng mm non ca chng ti, khi cc b vo lp mi thy
c nhng hin tng v cng k quc: Khng bit n cm, khng bit i v sinh, khng
bit lm bt c vic g, vic g cng phi da v{o ngi ln. Trong khi tui cc b l la tui
thch nht l{ c t mnh lm mi vic. |nh mt i c hi pht trin hot ng ca i
tay l lm nh hng n mi phng din trong qu| trnh trng thnh v tm tr ca tr.
Nhng bc lm cha lm m s ni rng: l{ v chng ti qu| yu con, nn l{m mi vic
cho con. Chng ta ~ qu| yu bn thn mnh, hay l qu yu con chng ta? S d ngi ln
lm ht mi vic cho tr con nh th l v s chng gy phin phc cho chnh mnh.

Qu trnh t 0 n 6 tui ca tr l c mt qu trnh hot ng khng ngng, c bit l

giai on trc 4 tui. Tt c cc hot ng nh s m, nm bt, vt u l do yu cu ca
s pht trin trong cuc sng ca cc b, l nhu cu pht trin trn mi phng din ca b,
ch khng phi khi no b bt u hc ton, bt u hc ch mi l bt u pht trin tm
tr. Nhng hot ng nhn b ngoi c v chng mang cht ngha n{o , li l ton b ni
dung pht trin tng hp v c th xc ln tinh thn ca tr. Nu con tr khng c pht
trin y , cng c ngha l{ chng ta khng cho tr s thng minh, hot bt v nim vui.
Chng c em b mt tui ri no li khng mun t n cm, nhng b c th t l{m c
khng? Ngi ln s cm thy tht ba bn, bn thu, phin phc, v{ cho d a tr c u
tranh, b cng khng th ginh ni quyn li ny. Tr con b tc i c hi t pht trin,
thay v{o l{ ch, ch trng v hnh vi ca ngi kh|c. Nh vy, sc ch ca tr b
ph}n t|n, i chch khi chnh bn th}n c|c em, i chch khi qu o pht trin trong cuc
sng ca chnh em. Cc em bt u ch n cch nhn, thn thi, v mt ca ngi khc,
|nh mt c| tnh, nh mt sc sng to.

Vy cha m nn yu con th no? Gn nh ti c mt b gi 3 tui rt s gi u, c lc

chu lm sai vic g, ch cn bo gi u cho ch|u, l{ ch|u ~ s qu m b chy, va chy
va ni: Ln sau con khng lm th na }u . Mt bui sng sm, ti i ngang qua cng
nh{ ch|u, ch|u ang chi tr gi u vi mt chu trai 4 tui, trong chu c t nc, c th
l{ nc va ra mt xong nn hi bn. Ch|u ni: Gi u no, gi u. Va ni va ly
tay cho nc ln u. Ch|u trai cng vui v gip ch|u thm nc ln u, ting ci
vang khp c con ng nh. Ti ngh, }y chnh l{ mt c hi tt c b hc cch gi u v
gt b s s hi vn c ca mnh. Nhng m c b va nhn thy tnh cnh trn, xng n
ln ting mng cu b: Sao ch|u h th!. Cu b b chy mt, c b thy th th a khc.
C b cn cha bc ra khi nim vui ca vic gi u th ~ b li trch mng ca m nm
xung vc thm ca s s hi. Chu run ry nhn m, khng bit nn lm th n{o. Sau
m chu ging gii vi ch|u bao nhiu l{ o l, ni: M yu con nh th, con mun g m
cng |p ng, con c mun ngi sao trn tri m cng h|i xung cho con, nhng con khng
c lm th. Ngi sao trn tri xa vi qu, chu ch mun mi vic chi gi u m thi.
Ti ngh, ch|u b nghe m{ khng hiu nhng li ca m, chu ch bit mi mt vic, l{ s
gin d ca ngi m. Tht kh x|c nh rng mt ngi tc gin li ang th hin tnh
yu ca mnh.

Tnh cm lun lun l{ im mu cht o lng tnh yu. n khi con tr bt u c

lp, rt nhiu bc ph huynh ~ tnh cm ca h gy sc p vi con tr. V d nh cha m
hy vng con mnh sau n{y i hc, nghin cu sinh... ngh l{ ho{n to{n ng n,
nhng ngh phi c xy dng t bc trung hc, tiu hc trn c s ca gio dc mm
non. Gio dc mm non l quan trng nht. H~y cho con c bt u t nhng vic gi
u, ra bt, s m khp ni. C c mt m u tt trong giai on nhn bit th gii,
con tr s t pht trin c n nhng trng thi nhn thc cao hn.

Tm l hc c mt v d: Mt ngi m c ngi em trai n|t ru, ngi m ny v

cng s a con trai ca mnh sau n{y cng ging nh cu n. V th, ngi m n{y thng
ni vi con mnh rng: Con khng c ging cu, con khng c theo cu hc ung
ru. Ngi m ny nhc nh con mnh mi lc mi ni khin chnh cu con trai cng cm
thy c ch. Ri mt hm cu con trai cng ung ru, cu ngh: Mnh ung ru th ny
chc m mnh s ht ni mnh. Trong thc t cuc sng, s lo lng qu| { ca b m n
cuc sng ca con (m thc t l nhng lo lng ca chnh bn th}n ngi ln), khng nhng
s tr nn v ch vi con tr, m cn c hi i vi s trng thnh ca tr. Con tr cn
c chm sc v{ thu hiu, cng chnh l{ vic quan t}m n s trng thnh ca tr. }y
cng chnh l{ mu cht ca vn yu con nh th no.
 Mt ngi M l{ Harrow v{ c|c ng nghip ca mnh ~ c mt thc nghim kinh
in: Nui kh con trong mt ci lng c hai con kh m. Mt m c lm bng kim loi,
kh con c th ung c sa t nm v cao su g ln trn ngc kh m. Mt m kh|c
c bc t nhng cun vi nhung mm mt, nhng khng c g cho kh con n. Kh con
m ly kh m lm bng vi, ri mi sang n sa trn ngi kh m lm bng kim loi. Khi
nhng ngi trong phng thc nghim th thm vo trong lng mt con kh con ~ bit di
chuyn c, con kh n{y cng khng do d m m ly con kh m lm t vi. Thc
nghim n{y ~ ch r rng, kh con khng quan t}m n vic n, m{ quan t}m n cm gic
an ton v tinh thn. Tinh thn vui v chim v tr s mt, ch khng phi nhu cu n. Trong
qu| trnh trng thnh sau ny, khi th kh con v {n, n khng chu ha nhp vi nhng
con kh kh|c, lc n{o cng thui thi mt mnh. Con kh sau n{y ~ cht. Nhng kh con
trong nhng thc nghim sau ny, cho d l ln ln, c con ca mnh, nhng n cng
thng xuyn bc ~i con mnh.

Quan st xung quanh chng ta, rt nhiu hnh vi ca lo{i ngi cng khng hn lo{i kh
l bao nhiu. T l tr em b cht trong cc c nhi vin l rt cao, trong mt phn nguyn
nh}n chnh l{ v c|c b c hng qu t s yu thng. C nhi vin nhng nc pht
trin, nhu cu vt cht ca tr c |p ng y , nhng mt s chu 2 tui mi bit
ngi, 4 tui mi bit i, nguyn nh}n ch yu l{ v c|c b khng c sng trong mi
trng yu thng ca gia nh.

Mt ngi lm cha m u t, nng lc yu con ca h u tin c th hin vic hiu

con. Ti c mt ngi bn, l bin tp ca mt ta bo, ph trch ni dung chuyn mc cuc
sng gia nh. Anh y ni rng, rt nhiu nhng cp v chng gp trc trc trong vn
tnh cm hoc l{ gia nh ng trc nguy c tan v, h c cch x l rt k cc, h hi cha
m, hi bn b m khng chu c s|ch. (iu ny l v thi quen xem sch t nh khng
phi l do t nguyn m l do p buc, nn sau khi trng th{nh ~ |nh mt thi quen
ny. Ti sao chng ta li phi c nhng loi sch m chng ta khng mun xem?) Trc
khi mt a tr ra i, nhng ngi lm cha m thng minh s tm c nhng ti liu tham
kho tm hiu qu trnh pht trin ca con, t chun b nhng kin thc v k nng
trong vic nui dng v gio dc con. Quan nim i cha ng ca chng ta ~ qu| c k,
chng ta khng th bit i con chng ta s sng trong mt x hi nh th no, con chng
ta phi lm th n{o thch ng v chin thng tt c mi th trong cuc sng, ch khng
phi l{ con ln ln ri bi ri v lng tng vi thc t. Nu chng ta khng th thay i
qu| trnh trng thnh ca chnh bn thn mnh, th chng ta hy hc bit c cch
yu con. Rt nhiu chuyn gia ~ hin dng c cuc i mnh cho s nghip nghin cu tr
em, ng thi tm ra phng ph|p l{m th n{o qu| trnh trng thnh ca cc em ngy
cng hon thin. H vit s|ch ni vi chng ta v c im v quy lut trng thnh ca
tr em, th no l nhng tr em c t}m tr trng thnh khe mnh. Nhng loi s|ch nh
th ny rt nhiu, nu chu c, s rt c ch cho nhng ngi lm cha m. Bn s cng
trng thnh vi con, tht l mt vic cc k tuyt vi. Th nn, tp trung thi gian v
tm sc cho cc con l mt vic lm rt vui, kt qu cc k b ch.

Trng Montessori chng ti c mt con ch nh, tr em c chi vi cc con vt

nh. C ba trng th|i i ~i ca cc b vi con vt nh n{y c ghi li: Mt l rt thch
ch ch nh ny, va n ~ m ly hoc l{ a gin vi ch; th hai l va nhn thy con
ch t xa ~ khc; th ba l bc ~i ch. Chng ta s cng phn tch ba tnh hung ny. Theo
ti mt i lp ca yu ch chnh l s ch, v th hai tnh hung u l hon ton bnh
thng. Vy ti sao c nhng tr li bc ~i ch? Bn th}n c|c b cng khng bit l mnh
ang bc ~i ch. Ti c nh cc c gio lm thng k, xem nhng chu no hay bc ~i
ch. Sau qu| trnh iu tra ~ ph|t hin ra, tt c nhng tr n{y u l nhng tr khng
trng th|i bnh thng. Bnh thng cc b rt nht gan, hay quan st sc mt ca gio vin,
lm vic thiu t tin, nhng khi c|c b |nh con ch th v cng mnh dn, t tin v bng
nhiu c|ch. u l nhng a tr c vn v t}m l, ni s}u hn mt cht l nhng a
tr c vn v phng din tnh yu thng. Khi chng ti nhn thy nhng tr yu ch,
m ch, ni chuyn vi ch, chi vi ch nh bn ca mnh, l{ mt cnh tng cm ng
khi con ngi giao ha vi thin nhin. Nhng khi bn nhn thy cnh tng a tr bc
~i con ch nh, bn s cm thy au thng v{ nui tic bit chng no.

Yu con quan trng nh th ! Khi mt ngi ln yu mt ngi ln kh|c, ngi ln

kia s hiu rng mnh ang c yu. Nhng khi cha m yu con, con tr s hc c cch
yu tt c. Yu thng chnh l{ loi lng thc ho hng nht cho qu| trnh trng thnh
ca tr. C c kh nng yu l{ c c phm cht tt p nht. Tnh yu l thi c quan
trng nht nng cao sinh mnh.

Cc nh tm l hc ni: Khi c l b my ca tnh yu. Chng ta bit rng d cc c c

yu c|c b n mc n{o cng khng th thay th c tnh yu ca cha m, bi v tnh yu
khng th thay th bng bt c kinh nghim no khc, ch ring b m cc em mi c th
lm tt c. Gi|o vin trong trng chng ti, t t th, th|i , ging ni, ng iu n c
cch dng t u theo quy chun, v d khi tr n xong cm th ri khi nh{ n, c cng
khng c ni: Mi con ra ngo{i, m{ phi ni l{ Mi con v lp. Ngn ng ca cc c
cng phi c trnh t ha, c nh vy con tr mi c i x tht bnh ng. Nhng d
chng ti c lm th n{o, cng ch b m ca tr mi em n c cho tr cm gic an
ton. Rt nhiu b, khi mun c gi|o m mnh u ni: C i con b au bng. C ci ni:
C phi con mun c m con khng?. C nhng tr ph phch, nm gi xung t, nm
sch xung t. C gio khng bit lm th no, mt c kh|c th ni: C thm con mt c|i.
C gio m cht b li, thm b mt ci, th l{ b ci vng ln ri nm ra ging. Lc sau
chu b li nm c xung t, li mun c gi|o thm mnh. Trong trng ca chng ti
cng c my ch|u nh vy, s ch mi ngy ca c|c ch|u u tp trung vo vic tm kim
tnh yu v ph phch gin d. Nhng a tr nh vy, thng l do nh cc chu thiu
vng tnh yu. R rng l nhng a tr y cha c tha mn v tnh yu. Chng ta ~
bit, mt khi a tr c tha mn v tnh yu, trong trng thi thoi mi v t do, tr s
th hin bn tnh ca mnh. T cht tm l, t cht nhn cch, t cht o c v t cht tr
lc ca tr s tha sc pht trin. Thc ra, ngi ln cng ging nh vy. Nu mi trng
x hi ca mt ngi y p tnh yu thng, cm gic an ton, cng bng, khoan dung th
ngi cng tr nn tt p, pht trin rt nhanh, c sc sng to, yu cuc sng. Nu con
tr khng nhn c y tnh yu, chu s th hin ra l mt a tr khng t tin, khng
ha ng vi cc bn nh khc, chu phi ngh c|ch gi{nh c tnh cm yu thng ca
ngi khc, hoc l{ ngh mi c|ch ph| ph|ch, moi mc t}m t ca b m tm kim
cht t tnh yu. Ti ~ gp mt b gi 3 tui, c b ang chi th b t tay, chy mt t mu.
Ti ni vi c b: Ch|u i tm m bng tay cho, nu khng s nhim trng y. C b ci
ni: Khng sao }u. Hm l{ mt bui chiu ma ng, c b ang chi t ngoi, ti
khuyn c b phi v nh{ bng tay li, ri hy ra chi tip. C b do d mt l|t, ni: V}ng!,
ri vui v quay tr v nh{, nhng va vo ca ~ khc a ln, ni qu| v vt thng ca
mnh. M an i c b. Khi c b vn ngn ngn nc mt chy ra ca, thy ti vn ang
ng , c b gi ngn tay ci ni: Anh hng!.

Mt a tr ang tui ln ln m li dng th on c c tnh yu nh th th tht

l ng bun.

Trng thi ca rt nhiu a tr l: Tr bit nn khc lc n{o c m yu. Chng ta

cng bit l khi mt ngi yu a tr, a tr mi yu ngi . a tr nhn vo hnh vi
ca ngi ln, ch khng nghe nhng li thuyt gi|o, cng l{ c im t}m tr mang
tnh tip thu ca Montessori. Trung Quc c mt cu tc ng: Th{ cho con tr mt tm
lng, cn hn cho con mt khun mt tt. Ti li mun nhc nh cc bc cha m rng: Cho
d bn khng cho con mt tm lng th cng phi cho con mt khun mt tt con trng
th{nh. iu ny khin ti ngh n mt c}u th ca Pushkin: i la di ti no kh. Ti vn
ang mun t di mnh(3). Bi v mt khun mt tt ca b m c th mang n cho cc
con mt nn tng an ton, m kt qu ca n l cng vi s ln ln v la tui, cc con d
dng thu np cc gi tr quan tng ng vi b m v c mt s hnh vi khc. V th, mt
khun mt tt phi c duy tr n nh. V d nh mt gio vin trng chng ti b
au ch}n, mt chu nh ang thao t|c dng dy hc nhn thy vi m ly hp dng
chy ra ngoi. C mt c gio nhn thy chu, hi: Sao con li mang hp dng ra ngoi
th n{y? c dn con v lp, ri dn chu v lp. Chu b v lp nhn thy c gio b au
ch}n th nc mt li hai hng. C gi|o ni: Ti sao con li mang hp dng ra ngo{i?.
Ch|u b ni: Ch}n c b au, con i tm b|c s. C gi|o v cng cm ng, qu xung ni:
C xin li, ti c khng bit. C gi|o c tng mi vic n }y l{ kt thc, a tr cng
vo lp. Nhng n gi n tra, ch|u b ang n cm th li chy ra ngoi, v nhn thy
bng b|c s tho|ng qua ngo{i ca s. Chu b chy ra ngo{i ni: B|c s i, c gi|o ch|u b
au ch}n. B|c s bo: c ri, b|c qua xem. Nghe xong, cu b th pho nh nhm,
chy tr v ch n cm. C gi|o ni: Con tr ho{n to{n bnh tnh, nhng ti khng cn gi
c bnh tnh, ti bit rng tnh yu ti vn d{nh cho c|c con ~ c hi |p. Con tr hc
c c|ch yu thng, gip con tr c c phm cht ny chnh l s hi |p tt nht i
vi cc c v x hi.

Bc cha m hc c c|ch yu con nh th no? Cc bn nn tm c nhng loi sch

kinh in, tm hiu quy lut trng thnh ca tr v qu trnh hnh thnh tinh thn ca con,
hiu r thc t trng thnh ca nhn loi l{ qu| trnh trng thnh v tinh thn. C nh
vy mi c th hiu c con mnh, hiu c ti sao con li nm vt, ri cm g cng
cho vo ming; ti sao tr con thch nghch nc, n bc cm. Montessori c mt c}u: C
hai kiu trng pht i vi con ngi, l{ cp ot ca con ngi hai th, mt l sc
mnh ni tm v hai l s tn nghim ca nh}n c|ch. Chng ta tm thi t sc mnh ni
t}m sang mt bn, bi v vn qu| phc tp. Ti ch xin cp n s tn nghim ca
nhn cch, ti ngh khi vic trch mng con tr, hoc l con tr phi thm d sc mt ngi
ln ~ tr thnh chuyn cm ba hng ngy. Nhng ngi lm cha m cho rng, con tr
khng c ci gi l tn nghim, v qu tht l tr ~ b ly mt s tn nghim ca mnh. Lu
dn, cha m mng con, |nh con cng l{ chuyn bnh thng. C ngi ~ v nhng nguyn
nhn ca tui u th m{ phi dng sc lc c cuc i bo v s t tn ca mnh v giy
gia trong mu thun, mt mt ra sc duy tr s t tn, mt khc khng mun lm tn
thng n ngi khc. V th, ti mun ni vi mt s ngi lm cha m rng, nu con
bn khng c tnh t tn, tt nht bn nn hi bn th}n mnh ~ l{m g nh hng n
con?

Cuc sng vn lun tn khc nh vy, c cho th mi c nhn. Bn s ni: Cha m no m

chng yu con? Ti cho n n, mc, ti nui n, trong lng ti lc no chng ngh n n.
Nhng ngy no bn cng mng m, on trch, dy d con, by mi phn trm ngn ng
ca bn l nhng cu ph nh. Bn trch mng con trc mt ngi khc, thm ch cn
nh con chn ng ngi. Nh c khch, bn ni lun vi khch v khuyt im ca con,
bn lun ng gc ca mt ngi ln m hiu lm con Tt c nhng iu u
khng phi l tnh yu.

Yu l{ g? Yu l{ nhn ni, yu l nhn hu, yu l{ khng k, khng khoe khoang,

khng s hi, khng lm nhng vic v l, khng mu cu li ch cho ring bn thn mnh,
khng nng gin ch thch tm ch}n l. Bao dung, tin tng, hy vng, nhn ni, yu l ch
i khng bao gi ngi ngh.

Ti thng ngh, nu mt ngi trng thnh c th i ~i v{ hiu con bng tnh yu

ca mnh, con tr nht nh s vui v, t tin, dng cm v{ tr{n y tnh yu. iu quan trng
hn c l con tr c th da trn tnh yu ca mnh sng to mt th gii v cuc sng
mi. Chng ta tng m c mt cuc sng hon m, ngi vi ngi bnh ng, ngi vi
ngi hiu nhau, khng cn gi|n v{ r|c, ngi ln v tr em vui a trn thm c ngoi ca
nh, cc c gi{ c s|ch di bng mt ca nhng tn cy, nhng trit gia ang {m o
trn gh sofa bn ca s, bn nhng bi hoa thiu n ang cm tp th ngi trn gh g,
|m tr con n a trn qung trng, trong qun tr gn y nhng thi nh}n ang ngi
ni chuyn Tt c nhng iu khng h xa vi. Nu bn yu con, h~y cho con c vui
v. Bn cho con mt mi trng tt p, con tr s em n cho bn mt tng lai x|n ln.
Chng ta gi gm hy vng n{y v{o c|c con l{ ho{n to{n ng n, bi v Tr em l cha ca
ngi ln, tr em l cha ca nhn loi, tr em l cha ca vn minh.
 Chng 10

T YU THNG N C LP
Ngi ln khng c lp v{ cng khng sc gnh vc gnh nng ca cuc sng,
nu khng ~ khng c qu| nhiu ngi t b l tng ca mnh tui ba mi nh vy!
Con tr khng c lp s d dng tr thnh n dch ca ngoi cnh. C ngy tr d{nh
quan st sc mt ngi khc, cn thn d dt, g mnh trong thi gian di, con tr dn dn
|nh mt bn sc tr thnh mt ch d con lc ng.

m m rt vt v. Bn buc phi dnh ht tnh yu cho con, khng c yu bn thn

L
mnh, v nh c tnh yu, con tr mi c th ln ln, mi c th c lp, sng mt
cuc i tr{n y hnh phc. Yu thng chnh l{ tin ca c lp, c lp l kt
qu ca tnh yu i vi con tr.

Ti sao phn ng nhng b m chng ta cha l{m c im ny? Bi v chng ta

cng cha trng th{nh, chng ta cng c mt nhu cu yu v{ cng ang trn con ng i
n c lp. V d chng ta lun mong nhng c ng chng tr v nh{ v{ chm sc chng
ta, c bit l nhng lc lm xong cng vic ~ v cng mt mi, tr v nh vi mt ni vic
nh, con tr th ang l{m lon, cc tc dng ln, khng bit x i }u, th l ht ln vi
con: Sao con li th n{y. Chng ta tc gin v cng. Ti sao con ci khng th lng th
cho chng ta? Ti sao cc ng chng li khng an i v v chng ta?

Bi v bn th}n chng ta cng khng c lp. Cng c th phn i trc khi c con ca
chng ta cng khng ph|t trin bnh thng. Khng c lp khin chng ta khng c tm
sc gnh vc gnh nng cuc i, ni g n chuyn lc quan i ~i vi cuc i n{y,
l l do ti sao phn ln chng ta li t b hy vng v{ l tng ca mnh tui ba mi. S
pht trin v tinh thn ca chng ta v cuc sng ca chng ta, s pht trin tm l ca
chng ta vn d phi l mt, khng c tch ri. Khng T ni: Tam thp nhi lp. Ch
lp }y l{ ch tinh thn, ch lp }y l{ ch s c lp v tm l v s nghip. Mt
ngi ba mi tui, nu ~ c pht trin y th c th c lp v{ khng cn da
dm vo bt c ai. }y l{ mt qu trnh pht trin bnh thng nht, hon thin nht. c
lp l s phn bit mang tnh thc cht nht gia ngi ln v con tr.

Tnh yu khin con ngi c lp, c lp thc y s pht trin ca tinh thn, tnh yu l
c s ca s pht trin tr lc. C tnh yu, mi c s c lp.

Yu l th n{o? u tin, yu l mt trng thi tm l. Ti vn cn nguyn s xc ng

vi s vic b g|i gi u. B chu l mt qun nhn, mt gio vin, mt ngi rt tt. B
ch|u thng ngi vn nhn con chi, nhng t}m trng tn }u }u, lun lun l{ nh
th. Ngi b n{y khng chm sc c s trng thnh trong ni tm ca con, con ca
anh y cng khng nhn c tnh yu, ch thnh thong mi c b yu mt xu: Li }y,
b yu con mt t n{o. Ri anh m ly con xoay mt vng. Ti th cm thy hnh nh anh y
chng phi l b, m ch l anh trai ca con b.

Chng ta c ngh, khi chng ta c con, chng ta s yu con, chng ta hy vng i con s
hn i b m, nhng chng ta khng lm c. Bi v tui u th ca chng ta cng khng
c pht trin tt, nhng th khng tt n su vo tim thc v chng ta li i x
vi con ci y ht nh vy.

im u tin ca vic yu con l{ khng c l l{ con. Yu khng phi l thnh thong

quan tm, thnh thong tm huyt tro dng, cng khng phi thnh thong tc gin, dng
n roi gii ta. Cho d bn c ni rng bn lm th l v yu con, v s con thua km bn
b. Ti ~ ni vi rt nhiu ngi rng: Tt c nhng ngi |nh con, mng con, ch cn
hi b m ca h, chc chn b m h ~ tng |nh mng h. Khng cn nghi ng g na,
n lt h li dng c|ch |nh mng vi chnh con ci mnh, ni tip nhau t i ny sang
i kh|c.

Chng ta nhn sang nhng khun mt xung quanh l bit ta. Nhng con ngi c
sng trong tnh yu th khng nhng lm vic theo quy lut m{ cn bnh tnh, lng vi
ngi khc, mun gip mi ngi. Ngi ln tr con u nh vy. Cn nhng k tr
con ln tui chuyn g}y phin phc, th khng phi l{ ngi ln bnh thng v{ cng cha
tng l nhng a tr bnh thng.

M ca bn hc ca ti cng ang mc chng tr con. L l{ mt cht m{ khng

n bc, bc s gin, gin xong th di khin bn phi lin tc d dnh, an i, c khi phi n
my ngy mi bnh thng. Tnh trng ca bc y l tnh trng ca mt a tr, bc giy v
chnh mnh chng qua cng ch l mun dng c|ch n{y c c tnh yu v s ch ca
bn m thi.

C rt nhiu m ca c|c ch|u trong trng ti tng ni vi ti rng: Ch i, chng em

hay |nh con lm, c nhng lc em ni, cn cu c em. Ti ni: V em khng ly chng m
l ly mt a tr, th nn em phi chm sc tt cho c hai a tr. Nu khng l{m c
nh vy, th gia nh em s khng c m m Nu em cn yu chng em, nu em cn
cha mun ly hn, th cch duy nht l em phi i x vi chng em nh i x vi con em,
chng em dn dn tr v ng v tr ca mnh. Nhng ngi m n{y thng th di mt
ting: Em mt mi qu ri! Khi no th mi n lc y ch?.

Hin nay ngi ta hay ni n bi dng thn ng. Theo ti, chng ta rt kh tm thy
nhng em b bnh thng. Nhng ngi lm cha m ang gi gm nhng l tng cha
thnh hin thc ca bn th}n ln con c|i mnh, p con c|i trng thnh to ra nhng lp tr
gi{ trc tui.
 Khi mt con ngi thc s trng th{nh, ngi s thun theo ngi mnh yu. Th
no l thun theo? S thng hoa ca ch trong tnh cm, trong cuc sng chnh l thun
theo. Chng ca Tuyt Nhi bn ti l mt ngi c tm l pht trin tt, anh y thun theo
Tuyt Nhi. Tuyt Nhi hay ni nng, hay nng nu: Anh mua vi cho em Anh luc g cho
em Anh l{m c|i n{y cho em, l{m c|i kia cho em. Chng c y u vui v lm ht. Tui
th ca Tuyt Nhi khng hnh phc, sau khi kt hn vn tip tc mi nm tui th v{ng,
c y mun lm g chng c y cng ng , d Tuyt Nhi ni rng: Em mun {o ba tc
t, chng c y cng ni: Em c {o i, anh ly cuc cho. Mi nm y l{ mi nm
Tuyt Nhi tr li l chnh mnh. Sau , ti sao Tuyt Nhi li tr{n y nhit tnh v nhit
huyt i vi cch gio dc ny? Bi v c sng trong tnh yu thng v{ s t do, Tuyt
Nhi ~ tr thnh mt ngi bnh thng. Khi Tuyt Nhi pht trin nh mt ngi bnh
thng, khi nhng vn v tm l ca Tuyt Nhi ~ c gii quyt, c y mi pht hin
ra kip ngi c nhiu au kh, bi v chng phi ai cng c tt s nh c y, tm c
mt ngi thc s yu thng mnh. Trong cuc sng hin thc, ai c th chu ng ni
mt ngi trng thnh sng cuc sng ca mt a tr trong mi nm tri Tnh yu
nh mt cnh ca rng ln m thng n thin ng, khin cho cuc sng ca c y c
thay i, khin c y li c l{ chnh mnh, c c lp t tin i din vi cuc sng. C
y thng ni vi ti rng: Hn nh}n l{ g? T do, vui v, hnh phc v cuc sng dng
nh li bt u.

ng nhin l{ ti ni ~ n gin hn nhiu, hn nhn hnh phc v cng phong ph,

nhng d phong ph n }u cng quy v mt mi, l{ d{nh tng tnh yu n ngi
mnh yu.

Yu, u tin l mt cm gic, mt kiu tnh cm tinh t, hng v tri tim v thuc v
tri tim. c cm gic an ton, cm gic t do, cm gic thoi mi, cm gic hnh phc,
mt cm gic hon chnh, nh c gii cu. Yu, cng l cho i hnh phc, bi v bn
c cm nhn tnh yu, cm nhn c cm gic c yu. Cho i cng l ni hm ca c
lp.

Kinh nghim ca Tuyt Nhi cho ti mt nim tin, rng bt c con ngi n{o cng c th
thay i, ch cn bn tm c mt ngi yu mnh. Mt con ngi c vui v th s th
no? Mt a tr vui v s khng ph phch, mt ngi trng thnh vui v s khng ph
hoi. Nu tt c chng ta cng vui v th s khng c ai ph hoi mi trng, ph hoi ca
ci, ph|t ng chin tranh. S ch cn nhng h{nh ng mang tnh xy dng trn th gii
ny.

S pht trin ca nhn loi ch da trn mt nguyn tc, l{ tnh yu. Ch}n l ln
nht, cao qu nht trn th gii ny chnh l tnh yu. Ti c ln nht trn th gii ny chnh
l khng c tnh yu v{ khng c pht trin bnh thng.

ng H, m ca mt cu b, sau khi nghe ni chuyn v phng ph|p gi|o dc

Montessori ~ thay i 180o trong cch dy con. Hm , cu b d dt ni: M i, con
mun.... ng H{ ni: Con mun i chi h, m bit ri, hm nay con mun i chi n
lc n{o th i. a tr ni: Th bui ti con v mun mt lc c khng ?. c ch,
con khng v cng khng sao?. Lc a b 12 tui, cu b ni: C th nh th ?. Cu
b rt vui mng. Bui ti cu b ngi di nh{, n tn mi hai gi mi ln. Thy vy,
ng H{ ~ ni rng: Ti ~ bit ln u tin con trai ti cm thy vui mng l{ nh th
n{o?. Tt nhin l c y cng c cht ni qu| ln, mt a tr th phi tr v nh{. Sau ,
cu b cng thay i rt nhiu. C ngh n trc , ng H li khc: Ti ~ bc ~i
con ti mi hai nm.... Ti an i c y rng: C gii lm, c ~ thay i hon ton, vn cn
kp m. Con trai c s dn dn tr v qu o pht trin bnh thng t nhin ca ch|u.

Qu o pht trin ny cn c mt iu kin: a tr y phi c t do ca bn th}n,

l s t do v tm hn. V d nguyn vng lc ca chu l nghch nc, l{ nhu cu
pht trin thi im ca ch|u, nhng trong suy ngh ca chu l bc trng tr khng
cho nghch nc. Montessori ~ k mt cu chuyn: Mt a tr n nh b ngoi chi, c
b mun m vi nc sn c, mun nghch nc, nhng li s, li do d. B ngoi ni:
Ch|u c m vi nc i. Nhng a tr ni: Khng, ch|u khng m vi nc }u, bi v
bc trng tr bo khng c nghch nc. B{ ngoi ni: B|c trng tr khng c }y, b{
cho ch|u chi. C b ni: Khng, th khng c. Cng c ngha l{ s vic n{y, c b ~
tr thnh n l ca bc trng tr, nhn cch ca c ~ ang b ngi khc dn dn thay th.

Sau ny c b s th no? Nu c b c b nn th ny - t mnh nn mnh, th s

pht trin nhn cch v s pht trin nng lc ca b s gp phi mt tr ngi ln. S
nn y chc chn l nhng hnh vi lin tc ch khng h ngu nhin.

Rt nhiu nhng ngi lm cha m ni rng: Ti ~ nn con ti qu| l}u ri, vy phi
lm th n{o?. C|c bn ng lo, bi v c trng thi ca con ngi chia thnh hai mt tch
cc v tiu cc, ch cn mt tch cc chim th ch o, s pht trin ca tr s khng gp
phi vn g to t|t. Nhng, khi mt tiu cc chim th ch o, nhn cch ca tr s dn
dn b thay i, tr s khng c pht trin theo trng thi vn c ca mnh, con tr khng
c lp v cng khng trng th{nh c lp. Cng ging nh Montesseri ~ ni: Ai khng
th c lp, ngi khng c t do. Lc n{y, t do ~ tr thnh mt phm cht |ng qu.
 Chng 11

DY CON CNG C TH L N DCH CON

C gio m thut pht hin thy tr v c trn tri, lin ni vi tr: V tranh u tin
phi v ng chn tri. Trong mt ting ng h, con trai ti v khong mi my bc
tranh, bc n{o cng c mt ng k ngang. Mt a tr sao c th hiu c th no l
ng chn tri? Ngi ln mang kinh nghim ca mnh ra p con tr, dng mi c|ch
t r th|i , nhng cho d nhng iu chng ta ni u ng, th s th n{o? Ngi ln
chng ta khng th thay tr trong kinh nghim nhn bit th gii ca tr.

hi tm l v ch ca con tr c iu kin pht trin, tr s c mong mun

K
theo ui s c lp. Nhng, c|c bc cha m thng lm th no? V d mt a tr
hn 1 tui mun t cm tha n cm, d xc c cm hay khng ch|u vn
mun t mnh lm, kt qu l thc n vng v~i y b{n. }y chnh l lc tr ang
hc c|ch c lp, hc c|ch n cm c lp, nhng phn ng c|c bc cha m li lm
iu ngc li - xc cho con n! Rt n gin, xc cho con n, n xong, b{n gh v qun o
vn sch nguyn. Nhng h{nh vi n{y ca chng ta ~ tc ot i quyn c lp ca cc b.

Ti nh li ln gp mt b g|i trn xe but. B g|i hn 2 tui, b mun n khoai lang,

m mua cho b mt c khoai lang nng. Ln xe but, m bc khoai cho b, b vi v la ln:
con bc, con bc. M c b ni: Con bc bn lm, n s au bng y. B g|i
khn thit: Con mun bc, m cho con bc i!. M b nghim khc ni: Khng c.
Khun mt c b y v cu xin, au kh, bi ri, cui cng c khoai cng bc xong, m c
b ni: Xong ri, con n i, c vi my cng phi n ung cho sch s. B g|i ni: Con
khng n na. M b ni: Sao h?! Mt tin mua, mt bao nhiu cng sc nh th, khng
n h? ng l{ ch gii hnh h ngi kh|c.

B gi mun bc v khoai lang tc l cn qu trnh bc v khoai, cn kinh nghim v

cm gic ca vic bc v khoai. }y l{ nhu cu ca bn thn b, l nhu cu pht trin tm
tr ca b. Kinh nghim y c tc dng g? Khng ai bit c. c th chnh l mt mt
xch tr thnh nh khoa hc v i, nh chnh tr hoc mt nhn vt quan trng no khc.
Ngi ln li khng th hiu c iu ny.

Nhng ngi ln vn cn c tnh yu! Th no l tnh yu, tnh yu l s khoan dung

ln lao v l gii su sc. C tnh yu, th d l{ cha hiu v gio dc cng vn c th cho
con nhng quyn li c bn pht trin, c th cho tr t do, tr i t t do n c
lp.
 Rt nhiu a tr b b m tc mt c hi t i giy. Bi v khi tr con t i giy, qu
trnh buc dy giy rt lu, bn phi ngi ch i. Bui s|ng khi i l{m ai cng vi,
v th chng ta phi i giy, c{i cc |o cho con, nh th mt thi gian. Lu dn, tr ~ b
tc mt kh nng i giy. trng chng ti cng c tnh trng ny, khi rt nhiu ch|u ~
i xong giy v chy nhy ngoi, nhiu chu vn ang khc. Ti sao vy? Ch|u ang ch c
gi|o n buc dy giy cho mnh.

S tc ot trn }y tng i d hiu. Trn thc t vn cn mt kiu tc ot

kh|c, l{ tc ot i c hi c lp v t tng ca con. S tc ot y khin con tr b
mt t do v t tng. Mt t do tt s ri v{o tnh trng b n dch.

S trng thnh ca con tr, cho d l s trng thnh v t duy hay c th u l qu

trnh hng ti s c lp mt cch khng ngng ngh. c c lp, con tr sn sng
mo him, tm ti, n nm 30 tui con ngi s c c s c lp hon ton v cng hin
cho ngi khc, cho x hi tt c nhng g mnh tch ly c. Trong qu trnh ny, nu b
ngn cn, con ngi s khng c c s t do, cng l khng th c lp. Khng th c lp,
cng chnh l khng c kh nng sinh tn, kh nng pht trin v kh nng hc tp.

Montessori a ra mt v d, c mt chic xe nga, trn c b, m, con trai. Xe nga

i trn con ng nh th c mt to|n cp xng ra chn ng. Bn cp ht ln: Mun
mt tin hay mt mng!. Chng ta h~y xem xem c|ch ng x ca ba con ngi: ng b l
mt x th c kinh nghim, mang theo c mt khu sng lc, nn nhanh chng gi sng
nhm thng v{o tn cp cn ng m bp c; cu con trai c mt i ch}n nhanh nhn,
cu b ku ln mt ting ri b chy; cn ngi m khng c sng, cng khng c nng lc
t bo v mnh, i ch}n ca ngi m cha bao gi phi chy i }u, ang b tri cht
trong chic v|y. iu quan trng hn c l{ ngi m cha bao gi c lp v tinh thn, nn
s qu m run ly by ri ng xung t bt tnh nhn s.

Chng ta khng ni n nhng iu phi logic trong cu chuyn ny, ch tnh n ba kiu
phn ng khc nhau. Ba kiu phn ng ny c quan h mt thit vi trng th|i c lp v t
do ca mi ngi. Mt con ngi khng c lp v phng din no th mt t do v
phng din y. nhng thi khc quan trng nht, mi ngi u da vo mc c
lp ca bn th}n mnh gii quyt vn . Chng ta ~ c rt nhiu cu chuyn, khi mt
tn ti phm i mt vi mt ngi, hn s nhanh chng tm c im thiu st, yu t v
thiu c lp trong tm l ca ngi ny, to ra mt khng kh i ngc vi s yu t
uy hip ngi . C ngi gp cp th run ly by; c ngi th c sc u tranh; c
ngi bit kh nng ca mnh khng th chng ni th dng tr tu ca mnh chin
thng i phng

Montessori ni: S nguy him ca n dch v da dm khng ch khin con ngi ta

ph hoi cuc sng ca mnh, m cn dn n s yu ui v bt lc. Hn na trong qu
trnh pht trin c tnh ca ngi bnh thng, cng th hin r rng s thoi ha v tt
dc khin ngi ta nui tic. Ti mun ni n nhng h{nh vi hung hng nt n hay c
o|n bo ngc. Nhng v d ny khng h him gp trong cuc sng ca chng ta.
 Montessori cn a ra mt v d v mt ngi bnh thng, ni v mt ngi cng
nhn lm vic trong nh my, c quan anh ta l{ mt ngi rt c nng lc, khng nhng
lm tt cng vic ca mnh m{ cn a ra rt nhiu sng kin, kin ngh hp l ha sn
xut. Lc ny, anh ta l mt ngi ho{n to{n bnh thng. Nhng khi tr v nh, anh ta gc
chn ln bn, nt n v mnh: Mang nc ra }y!. Lc n{y, anh ta tr nn c o|n bo
ngc, bi v ang c mt ngi n bc ra sc phc dch anh ta. C nhng ngi ch cn
c c hi l{m ch nh}n th ngay lp tc s ra sc c o|n bo ngc vi n bc ca
mnh, }y ho{n to{n khng phi mt trng th|i bnh thng.

Mi ngi u cn c v{o i tng th hin bn thn mnh. Lc nh anh ta khng

chu lm g, khng mun lm g v khng lm bt c vic g. Nhng c quan anh ta khng
nh vy. Anh ta l mt ngi hai mt. Khi trc mt cp trn anh ta b c ch, lc gp v
mi c thoi mi nn l bn cht ca mnh. V v anh phi bt c d nhn ly tt c.
l bi v tui u th ca anh ta trng th{nh khng c lp cng khng t do! V anh ta c
th chp nhn nhng iu n{y cng bi v c y khng c lp, khng t do.

Mi ngi u da vo mc c lp ca bn th}n mnh s dng s t do, m tt

c nhng iu u cn c trn mt iu kin. iu kin n{y l{ g? l{ tui u th, b
m phi cho con c tnh yu v t do mt cch lin tc, khng t on. Montessori ni:
Chng ta phi bi dng con ci chng ta thnh nhng ngi mnh m, cng chnh l{
ngi c lp v t do nh ~ ni trn. S t do y khng ni v iu kin, m ni v
phm cht. C c phm cht ny, chng ta mi c th tn ti nh mt con ngi, mi
khng |nh mt quyn li l{m ngi trong ch v t tng ca mnh, mi khng b n
dch.

Trong nhiu trng hp, n dch cng l{ mt tp tnh. V d nh vic dy v tranh: C

rt nhiu gio vin m thut ca cc em khng bit dy v v{ cng khng hiu v vic dy,
nn ~ xy ra rt nhiu vn trong vic dy cc em. H ton dy cc em v hoa, v c. Khi
h p c|c em v nh vy, trong ~ c s n dch. Khi mt ngi mun ngi khc n
dch mnh, h s khng ni r rng ra. H s khng ni: Con l{ n l ca c; c l ch nhn
ca con.

Trong cu chuyn Ho{ng t b, Ho{ng t b n mt hnh tinh khc, gp mt k

cung h vinh, ngi ny ni vi Hong t b: H~y ngng m ta mt ln i, ch|u h~y
ngng m ta mt ln, ch mt ln thi. Ho{ng t b khng th hiu ni ngi ny sao li
vy, lin bay sang mt h{nh tinh kh|c. Nhng h{nh tinh y li c mt tn bo cha, hn bt
Hong t b lm ci ny, bt Hong t b lm ci kia! Hong t b khng hiu sao ngi
ny li vy, li tip tc bay i. Li n mt hnh tinh khc, h{nh tinh c mt ngi rt
tham lam, hn khng ngng tnh ton xem hnh tinh no l ca mnh, bn n ni khng c
thi gian ngng ln ni chuyn vi Hong t b. Cun truyn n{y ~ vit v rt nhiu trng
thi ca ngi ln v vit v cng chn thc.

Rt c th nhng ngi ln n{y ang cnh tr, nhit tnh dy tr. Chng ta mun
dy tr, chng ta mang ch kin ca mnh ra |p t tr phi th ny th kia. Chng ta
ng vin tr, dng mi c|ch m ch, trng pht tr cng chnh l{ ang n dch tr.
Khng tnh n mt tiu cc, ch tnh n mt tch cc th tnh hung s th no? Tr em
ang vo thi k kinh nghim trc tip, cc con phi t tch ly kinh nghim cho mnh.
Nu tr c c nhng kinh nghim t chnh qu trnh sng ca mnh, th tr mi l ch
nhn ca chnh mnh. Nhng trn thc t, ngi ln t cho rng kinh nghim ca mnh tt
v p con tr tip nhn. a phn tr sau khi b p ung nh vy, th v mt ny tr ~ b
ngi ln n dch, tr khng th thot ra khi khun mu ca ngi ln, }y chnh l{ c|i
gi l{ b hp hot ng(1).

Nhiu lc chng ta cng khng ph|t hin ra mnh ang n dch. iu n{y c th
hin trong chnh h{nh vi dy m{ chng ta vn coi trng t trc n gi. Ti xin a ra
mt v d. C|ch }y khng l}u, gio vin m thut ca trng chng ti dy tr v tranh,
trong qu trnh dy, c pht hin ra c tr khng v c| di nc, m v c trn tri. C
gio cm thy tr l{m khng ng, nn ni vi tr rng: Chng ta v tranh, u tin l phi
v ng chn tri. Lc cng ng v{o thi k nhy cm hi ha ca con ti, khi thi k
nhy cm hi ha n, tr s v c ngy. Con mun v, ti bo: M cho con giy v bt, con
c v i!. Trong mt ting ng h, con ti v my chc bc tranh, ln no v xong con
cng a ti xem, ti ph|t hin ra bc n{o cng c mt ng k ngang, bn di ng k
ngang c mt vi th khc. Ti hi: }y l{ c|i g?. Con ti ni: Du m. Ti sao }y li l
du m?. Bi v }y l{ ng chn tri. Ti bit con mnh cha th hiu c khi nim
ng chn tri, trong u con cha hnh th{nh kh|i nim n{y. Nhng con ti v mi my
bc tranh u c ng chn tri. Con ti cho rng ng chn tri chnh l{ pha di mt
t, bn di chnh l{ du m. Ti hi: Ti sao con li v th n{y?. Con ti ni: L{ th
n{y n{y, u tin phi v ng chn tri. Ti cm thy l, lin hi c gi|o: Thng b nh
ch l tht y, u tin n v ng chn tri. C gi|o ni: L{ em dy cc con th, em cm
thy c|c con nn. Ti ni: Em dy sai ri, ng chn tri ca em ~ b buc kh nng
sng to ca bn tr.

Trong thi gian my th|ng , con ti v tranh u tin l v ng chn tri, phi lm
th n{o? Ti ngh khng th tip tc, ti phi xa b ngh n{y, xa b tim thc ny ca
con. Mt hm, ti dn con n trng i hc Ninh H, ngoi cng l mt bi c di. Ti ni:
Con i, b}y gi chng ta s ng }y xem c ng chn tri khng nh?. Con ti nhn
tht k, ni: Khng c, ch c bi c v{ ta nh{. Ti ni: ng ri, th ln sau v con s v
c|i g?. Con ni: M i, con hiu ri, c phi m mun con v hai ng chn tri khng?.
Thi hng ri, ti cn lm hng ch|u hn. Sau hm , ti khng d|m ni g thm. Mt bui
sng sm ca my hm sau na, ti v con ln nc nh ngm mt tri mc, ti ni: Con c
nhn thy chn tri c mt ng giao nhau gia tri v{ t khng? Con ti ni: Con c
nhn thy!. Ti xc ng ni: ng chn tri!.

C tri mi bit chng ta ang c dy con nhng g? Chng ti ~ c gng la chn gio
vin ca mnh, h u l nhng ngi xut sc. Trong tng pht tng giy quan trng ca
tui th con tr, chng ta ~ l~ng ph bao nhiu phn cuc sng qu gi ca chng? V th,
ti ~ ni vi cc c gio rng, c|c c ng dy tr g c, hy c tr t v tranh, c cho
sc sng to v{ t duy ca tr c pht trin, i n lc sau 6 tui, khi cc khi nim c
bn ca tr ~ c hnh th{nh, lc , h~y dy tr cc k nng.
 An K l con mt c gi|o trong trng chng ti, 3 tui ri ch|u v{o trng. Trc ,
ch|u cha tng c tip xc vi phng ph|p gi|o dc Montessori, nn ch|u c bt
u thao tc vi cc dng c dy hc t nm 2 tui ri. M chu rt nng vi, hi An K:
An K, hm nay con ~ thao t|c nhng dng no ri?. Ch|u ni: Hm nay con ~,
ni ra n mi my mc, m va nghe ~ bit ngay l con mnh khng tp trung, nn ni:
An K, con khng c lm th, con nn thao tc vi mt hoc hai loi thi, con nh
cha?. An K ni: Con nh ri . S|ng ng{y hm sau, n cm xong, khi c gi|o a c|c
con trong lp vo phng hc, An K ~ vui v chy ra ni: M i, hm nay con ~ thao t|c
mt dng c ri. Ni xong th i! M ch|u ni: Tri i, mnh }u c ni th n{y. Nhng,
chnh x|c l{ hm , An K ~ ch thao tc mt dng c.

S vic n{y cng ch r rng, c nhng lc s dy ca chng ta ~ n dch tr, khin

tr mt i sc sng to, chng ta cng khng bit rng s dy ca mnh ~ dn con i n
}u. Chng ta khng bit rng trong mt lot nhng li ri rm ca chng ta c bao nhiu
khi nim, con tr ~ nm c khi nim n{o v{ cha nm c khi nim no. Cho d
tng cu tng ch ca chng ta u l{ ch}n l, cng khng th dy c con.

Nhng g chng ta ~ ni, a phn con u khng hiu. Bi v c rt nhiu lc, con tr
khng hiu ni chng ta ang ngh g? V d nh lin quan n ci cht, chng ta hy ly
phng ph|p o s pht trin o c ca Lawrence Kohlberg(2) xem trng thi nhn
thc ca tr em. Ni dung ca phng ph|p o n{y nh sau: Ti mt thnh ph nh chu
u, c mt ngi ph n ang cn k ci cht v mc chng ung th. Trong th{nh ph c
mt dc s ph|t minh ra loi thuc mi c th cu sng ngi ph n n{y. Nhng dc s
ny l mt ngi lm kinh doanh, ng ta mun thu tin thuc gp mi ln tin vn b ra.
Heinz, chng ca ngi ph n c gng i vay mn, nhng ch c na s tin, nn
mun xin v dc s kia gim gi|, nhng ngi n{y khng ng . Heinz v mun cu v nn
ny ra nh t nhp v{o nh{ ngi n{y n trm thuc. Heinz c nn l{m nh vy? Ti
sao li nn v ti sao khng?

Con trai ti c tham d thc nghim n{y, lc ch|u 4 tui. Ch|u ni: L{m th l
phm php, ng y khng c n trm. Ti ni: Nhng v ng y sp cht ri!. Cht th
{nh chu vy. Th sao c? Chng l ngi lm chng li khng bun sao?. Khng }u
, linh hn ca ngi chng c th bay v{o khng gian gp ngi v!. Con ti ~ c kh|i
nim linh hn t khi no vy? Ti sao chu li hiu vn theo cch ny? Ti khng tr li
c cu hi ny. Ti cm gic rng c rt nhiu vic m{ ngi ln chng ta khng th hiu
c r rng. Tr con tip nhn c rt nhiu khi nim, bn s khng th bit sau khi
xem mt b phim hay mt cun truyn n{o , tr ~ tip nhn c nhng g. Chng hn
nh sau khi xem xong b phim Siu nh}n, con ti thng ni: M i, mt ca siu nhn
kinh cc, xt mt c|i tia X phng ra. Sau n{y, con ti b ng gy tay, phi chp X quang.
Ch|u v cng kiu h~nh ni: M i, con c hai tm phim X quang n{y. Mi khi nh c
khch, cu cu li hn h ly ra cho khch xem, ni rng }y l{ phim X quang. Cng c th,
con ti cho rng mnh ~ c c mt th ging siu nhn. Mi ngy, con tr tip thu bao
nhiu th v bn khng bit rng, khi no th tr hnh thnh nn khi nim ny.
 Chng 12

LM TH N[O HIU CON TR?

Lm xt nghim chc nng gan cho tr, nu c sc bt p tr ly m|u xt nghim, i
vi a tr vn cha hiu g v th gii n{y iu n{y |ng s bit bao! Chng ta nn cho tr
ng bn cnh quan s|t, tr dn dn hiu v thch ng vi mi trng n{y. lm
c iu ny, chng ta cn c s nhn ni v thi gian, trong khi chng ta li thch nhng
a tr lun bit nghe li, lm theo mi s sp t ca ngi ln nh mt con ri g, v nh
vy ngi ln s mt t thi gian v cng sc hn.

nh trn tnh yu cho con, con c sng trong mt mi trng tr{n y tnh

D
yu, iu ny c nh hng rt ln n c cuc i ca con. Nhng, ni th d, lm
c th rt kh. }y l{ quan im chung ca i a s lo{i ngi. S vic lun nh
th ny, nhng nguyn tc, nhng th tru tng th d dng; cn nhng vic trong
cuc sng, nhng s vic c th lc l{m thng rt kh khn. Thm ch c th ni
rng, chng ta ~ d{nh qu| t thi gian cho cc con. Cng l nhng gia nh cc thnh ph
ln, con tr c{ng c t c hi gn gi vi cha m. Bi v cha m rt bn, lun cm thy thiu
thi gian, bao nhiu vic ang xp hng ch. Cha m khng c thi gian c s|ch, giao lu,
khng c thi gian lm vic cng con, khng c thi gian cng con thng thc th con
mun thng thc, khng c thi gian lng nghe ni lng v cm nhn ca con. Mt phn
thi gian t i khi bn con, cha m li tm tr tn }u }u, khng tp trung ton b
tm sc tm hiu con mnh.

Hiu c con khng phi mt vic d d{ng. Trc ht, phi hiu c trng thi tm
l ca con, c bit l hiu c trng thi pht trin ca con. G m l mt ng vt rt yu
t, nhng ng trc k th d ln mnh n }u, g{ m vn c th dng i c|nh ca
mnh bo v g con; h l mt loi vt dng m~nh, nhng khi vui a vi con th vn v
cng kin nhn. Lng yu con lo{i n{o cng c v{ cng c th l{m c, thm ch nhng
ngi lm cha lm m cn c th lm rt tt. Nhng, khi con tr ~ c thc v s c lp,
cn cha m hiu v trng th|i trng thnh ca mnh, cha m li khng th lm tt s yu
thng ca mnh. Chng ta thng gp tnh trng, khi a con bt u c s c lp th
cha m s than rng: a tr n{y qu| bng!, Sao con li khng nghe li nh vy. Thc
t l{ con c|i chng ta ang trng th{nh! Con c|i trng thnh theo ch ca bn thn
chng, trong khi ch ca con tr v ch ca cha m li bt u xy ra mu thun. Chng ta
phi hc cch tm hiu nhu cu trng thnh ca tr.

Theo phng ph|p Montessori, trng chng ti quy nh, tr khng c can thip
th bo ti ngi kh|c, khng c |nh mng ngi, phi a dng dy hc tr v ni
quy nh, khng c lm phin ngi khc. Ngoi nhng quy nh ny, tr c t do
hon ton. My ngy trc, b|c s ca vin bo v sc khe n kim tra sc khe cho cc
b trng Montessori chng ti. Bn tr u rt t do. Chng ti cho tr c c lp
a ra la chn. Lc , tt c bn tr u vy quanh, chng s |o b|c s (chng ti c mt
tit hc l s m phn bit s th mn ca cc cht liu vi), ri s vo cc dng c y t.
Bn tr khng ph hoi, ch mn m mi th rt nh nhng. Bi v chng cha bao gi c
nhn thy nhng th ny v nhng vic nh th n{y. c bit l khu lm xt nghim cc k
thu ht bn tr, trong c mt b rt bn, b ly m|u i l{m xt nghim. Sau ch|u ~
ng y ng mt ting. Ti xem ng h, ng mt ting chu c gi tay ng yn
, trong khi ch|u mi hn 2 tui mt cht.

B|c s ni vi ti: Trng ch nhn nho qu, sao li bn tr th n{y?. ca ng y

l{, trng chng ti cng nn ging vi nhng trng mm non kh|c, l tr (mt mi
nghim trng) xp mt hng di, tng chu mt vo phng xt nghim, kim tra xong th
quay v lp. Bn tr phi yn tnh, nghe li. Cn |m tr ca chng ti ang chy khp hi
trng, c gio chy theo pha sau, c ch|u th ang khc v va b ly mu xong, nhng b
cn li th ang ng xung quanh xem. Ti rt kinh ngc v s thiu kin nhn ca v b|c s
n{y, ti ni: Anh l{ b|c s, c{ng phi hiu tm l ca tr con. Trong qu trnh ny, chng ta
phi cho cc chu mt thi gian tng i d{i, cc chu thch nghi vi cng vic ca cc
anh, cc chu t do quan s|t v{ giao lu vi cc anh, v dn dn ha gii c ni s hi
trong qu trnh quan st v tm hiu y.

Tr em quan s|t c iu g s hc theo iu y, ti cho rng }y l{ mt c hi cc tt

cc b hc tp. M mt chu ca trng chng ti ~ ni rng, trc ch ~ cho con i
hc mt trng kh|c, em b khi v n nh{ ~ xp mt lot nhng em bp b ca mnh
trn ging, t b n ln, ri ni: Khng c ni chuyn, ng i! Khng ng th c
phi trng c|c con {?. M c b va nghe ~ hiu ra ngay, con b ang lp li tt c nhng
h{nh ng v li ni ca c gio mnh.

Tr em l tm gng ca ngi ln. Cng c ngi ni ngc li, ngi ln l tm

gng ca tr em. Ti thy ngha ca hai c}u n{y l{ kh|c nhau. Ngi ln lm th no, tr
con s lm theo th y.

Tr em b mt i c hi pht trin s t do ca bn thn v cng tp theo ngi ln thi

quen hn ch s t do ca ngi khc. y l nguyn nhn cn bn nht l gii cho vic
ngi ln hay khng ch v p bc ngi khc. Chng ta cha tng c c hi t do pht
trin tim nng ca mnh, vi mt quan nim thm cn c : T do l c hi.

Thi quen ca chng ta khng cho php chp nhn s t do ca con tr, nht l nhng
khi con tr qu| n ~. Nhng, nu bn thc s yu con, bn s pht hin ra rng, khi con
ang quan s|t vic lm xt nghim, con thc s rt |ng yu, v{ khng h n . C nhng
b khng chu lm xt nghim, b s ng tht xa, kin quyt t chi. Chng ti mun lm
cng t|c t tng vi tr, tr hiu r vic lm xt nghim l{ nh th no. Qu trnh ny
l v cng chm chp, khi n{o c c cm gic an ton, tr mi chu tham gia, nu khng,
vic ny s gy cho tr mt s kch ng. c bit, khi xt nghim chc nng gan, phi ly
mu c, trong lc tr cn cha hiu g, ngi ln ~ n tr xung bn, qu trnh y }u c
khc g vic git mt con vt. i vi mt a tr cn cha hiu g v th gii n{y, iu
tht |ng s bit bao! V th, bn nht nh phi kin nhn ging gii cho tr hiu, tr
quan st, thch ng, ngoi ra khng cn cch no khc.

|ng tic l rt nhiu ngi ln khng c c s kin nhn ny. Chng ti ngy cng
pht hin ra, khng ch c b|c s, m{ c c gio v nhng bc ph huynh u khng chp
nhn cho tr t do, tr c t do iu chnh thi gian v khng gian ca mnh, tr
c t do, vui v lm nhng vic mnh mun l{m. Ngi ln s phin phc, n gin l v
mt a tr bit nghe li nh mt con ri g s n gin hn, ngi ln mun l{m g cng
nhanh chng hn. Trong khi vi mt a tr c t do, chng ta s phi tn rt nhiu thi
gian, cng vic v sc lc hn. Phn ng ngi ln thng khng mun tn thi gian vi
con tr v kim tin quan trng hn, xem ti vi quan trng hn, t|n pht quan trng hn, ng
quan trng hn }y chnh l{ vn n v quan nim gi tr.

Trong cuc i mt con ngi, chng ta b ra thi gian su nm vi cc con v cng vi

s pht trin ca cc con m pht trin bn thn mnh, l iu gi tr nht. Ti bit c
rt nhiu ngi m hi hn v cha lm c iu ny! Trong qu trnh tp trung cho cc
con, chng ta s c trng thnh tng pht tng giy, c con chng ta cng th. Ch c b
ra tm huyt, tch cp tng giy tng pht trng thnh ca con tr mi c th nui dng
nn mt a tr thnh cng v hnh phc.

Sai lm ca ngi ln lun ph bin n kinh ngc. Hm nay, ti li gp mt cu chuyn

xa nh tr|i t. li r vo cng vin, mt ngi m ca mt a tr hn 2 tui ang
mua b|nh cho con. a tr cm ly ci bnh dt khot khng bung tay, c ngi m cng
vy: Con khng n ht c nhiu th n{y }u, n khng ht ph lm. Nhng a tr vn
khng chu bung c|i b|nh, ni: Con n c m{, n c m{. Ngi m khng ng .
Ti ng nhn hai m con ging co nhau, thy chng c cch gii quyt no, nn ln xe i
tip. Ti sao vn c nhng chuyn xa nh tr|i t th n{y? Ngi m cho rng a tr
tht tham lam, khng th n ht c ci bnh to m c i cho bng c. trng
Montessori, chng ti ~ ph|t hin ra tnh hung ny vi rt nhiu em: Con tr lun thch
ci hon chnh, khng thch na ci. Chng ti tng m c mt cuc hp cc gio vin
tho lun vn n{y, khi c|c c a ra tnh hung lp mnh, chng ti pht hin ra con
tr c mt quan nim thm m kin quyt theo ui s hon m. Yu cu thm m ca tr
vt xa ngi ln, v d nh tr khng bao gi chu i v sinh toa lt c dnh nc, hay
cn nc tiu mu vng.

Khi ngi ln khng th hiu ni mt c|ch ngh n{o ca con tr, cn con tr ang
g{o khc i l{m theo mnh, chng l chng ta li khng th hi c mt cu ti sao?
Chng l l{ v con tr qu tham lam? Khng, chng ta khng th mang li suy ngh ~ vn
c s i m{ |p t ln con tr. Khi bn khng bit nn lm th no, chng l cho con tr
t do li khng phi l mt cch hay? Nht l khi tr cn nh, cng chnh l{ lc tr ang
hnh thnh v xy dng thm m quan ca mnh, c cha m v thy c cn phi cung cp
cho tr iu kin v{ c hi tr hnh thnh thm m quan ca ring mnh.
 Ni cch khc, th rng h~y tr l~ng ph mt cht, ch ng ph hoi s theo ui
s hon m ca tr. Bi v lc ny tr cha th hnh thnh nn quan nim tit kim,
nhng li l thi c quyt nh hnh thnh quan nim thm m. Ting khc ca con tr
lun lun c l do. Theo cc nh tm l hc, }y l{ giai on tr hon thin nhn cch v bt
u pht trin tr lc, cng l{ giai on nui dng thm m ca tr. Quan nim thm m
tt hay xu s quyt nh vic tr c tr|nh c ci xu v ti c hay khng, hay ni cch
khc, mt trnh n{o y, thm m cng l{ o c.

Tt c nhng s vic ny v c bn u l s t do trong qu trnh pht trin ca tr. C

nhng lc chng ta bit con mnh cn pht trin c|i g, nhng iu i hi mt qu trnh
nghin cu khch quan cn trng. iu ny cn n mt nn tng tri thc chuyn nghip,
i hi mt tnh yu su sc d{nh cho con. Nhng, phn nhiu l{ chng ta ~ b b nhng
iu ny, cho d rt kh hiu r tr em. Ti xin a ra mt v d na. C mt thi gian
cc b nh tr chng ti rt thch ngi bn trong hc cy, va ch cho mt b ngi
cun trn. Cc b ngi trong , lng eo mt con th, ngoi ca hc y bng mt tm ba
giy. V khng gian bn trong qu cht nn cc b phi ngi im khng ng y, nhng cc
b c ngi nh th hng na ting ng h, bn ngo{i cn c v{i bo v ng gc, nng
lng ch n lt mnh. Bn thy vic ny c l khng? C|c b ang ph|t trin iu g?
Chng ta khng bit, nhng c|c b li rt thch tr chi n{y.

Ch cn cho tr c t do, c t do tr s t ng thc thi nhng phng thc pht

trin thn k m{ ngi ln khng t{i n{o ngh ra v{ cng khng th hiu c.
Montessori ni, khi mt ngi i do trong rng cy, nu trm t s}u lng, lin tng
lng mn, ng v{o lc , t xa vng li ting chung ngn, th cm gic y cn s}u m
hn, nh mt b{i th vy. Montessori ni, im kit xut ca mt ngi gio vin
Montessori u t nm ch, khi a tr ang do b trong rng s}u, ngi gio vin c th
l ting chung t m thm cm gic tt p ca tr.

Ti cng ph|t hin ra thi k nhy cm theo ui s hon m ca chnh con trai mnh.
C mt ln ti cho chu mt c|i b|nh u ngt, sau ti ni: Con cho m mt ming c
khng?. Ch|u ni: c . Ti vo mt ming bnh, th l con ti vt ming b|nh, ln ra
khc. }y l{ t}m l g vy? Lc ti cm thy tht l, ch|u ~ ng cho ti n mt ming
bnh, ti sao li th n{y? Ti ni: Con nn i, nn i m i cho con c|i kh|c. Ti i cho
chu mt ci khc. Con ti vi ng dy, ni: M, m n i. Ti cn mt ming vo gc ci
bnh ca ch|u. Ch|u ci ni: Ln ny m ng ri. Ri chu ly tay ra hiu vin bnh,
rng ln ny l cn mt ci, ch khng phi vo nh ln trc. Vo c ngha l{ ph| hoi s
hon chnh ca tng th c|i b|nh, nhng cn mt ming th khng phi. }y chnh l{ t}m t
ca con tr.

Mt a tr c thm m tnh cm tao nh~, th sau khi trng thnh s khng phm tc,
tm thng v cng khng dung tc. Piaget(1) tng lm mt th nghim, ng mun o tnh
trng tr lc ca con trai mnh. ng t hai c|i m ln hai ci gh, sau giu mt vt vo
di m. ng mi con v{o v{ ni: Con h~y ni cho b nghe xem, b giu mt vt di
c|i m gh n{o?. Con ng i thng n ci gh khng c g, lt tm m gh ln, ni:
Khng c g. ng ni: Th th con li ra ngoi mt cht nh. Sau khi con ng ra ngo{i,
ng li giu vt xung c|i m gh khc, ri li mi con v{o. Con ng i v{o li i thng
n ci gh khng giu vt g, lt m ln, ni: Khng c g. Piaget ni: Tht l khng th
hiu ni, sao li c th th ch?. Montessori ci ni: ng khng h hiu con tr, con ng
ang mun b c cm gi|c th{nh cng. Con tr ang chi mt tr chi vi b mnh, l{
tha mn mt nhu cu ca b. Tr cho rng, ch cn mnh khng pht hin ra, b mnh s t
cm thy b tht thng minh. Tr khng bit b ang mun o tr lc ca mnh. V th
Montessori ni rng: Ngi ln chng ta khng c cch no hiu ni trng thi tm l thc
s ca tr.

Th gii ni tm ca con tr cn bao la hn c bu tri! Ch cn chng ta ch t}m yu

con, con tr s tr nn tt p. Ch c yu tr, chng ta mi c th cho tr s t do. C c
tnh yu v t do, con tr s c y iu kin trng th{nh c bn. Khi tnh yu v s t
do tri di khp tui th ca tr, s c mt ngy, tr hnh thnh nn phm cht tt p nht,
cao qu nht v{ y sc ht nhn cch.

Bt c mt gio vin v mt ngi lm cha m n{o cng phi hiu c con tr, }y l{
iu quan trng nht. Nhng c nhng lc, tnh yu s l mt tnh yu gi to v con tr s
ni cn thnh n vi th tnh yu khng xut pht t su thm tm lng. Ti pht hin ra
rng, con tr nhn bit ngi ln m khng cn o lng v{ ph|n o|n bng ngn ng v
biu hin ca h. Tr con dng tm hn cm nhn bn. Ti ngh, rt nhiu nhng ngi
lm cha m ~ th nghim c iu ny. Chng hn, nhiu ngi ln gi v hi tr con:
Con bao nhiu tui ri? Con tn l{ g?. Tr con nhn qua s nhn ra ngay, bit ngay ngi
ny ch hi gi v, khng chu tr li, quay i. Ngi ln li ni: Tht mt lch s qu|!, m{
khng bit, ai mi l{ ngi mt lch s. C mt ln, mt ngi ln hi mt c b 5 tui ca
chng ti: Con bao nhiu tui ri?. a b nhn ngi ny mt lc ri ni: 2 tui. Ngi
ln ny v cng ngc nhin, sau c ni vi ti rng: Tr lc ca chu c vn {?. Khi
ti gp li a b ny, nhc n chuyn ny, b hi ti l lng: Sao ngi ln li lun hi v
vn n n ny th?. Cng ging nh l{ khi bn ang bc bi, tr con cng d lm n,
bn cng bc bi, tr con c{ng khc. Cng c th s bc bi ca bn khng th hin trn
khun mt hay trong li ni, nhng tr em c th cm nhn c s bc bi trong lng bn
bng chnh tm hn mnh. Con tr bit, khng phi l tnh yu.

Khng c tnh yu, th s th no? Phin mun! Hn! Ght! Mt mi! Tt c u c th.
C mt ln, mt ph huynh ni vi ti rng, khi ch cn cha thuyt gio xong, con ch ~
ni vi ch rng: M ht ln, m ht ln i, m ht cho u c con lon ht ln i, m c cn
mun cho con thi vo Havard na hay khng?. Mt a tr bnh thng, |ng l chu phi
trm tnh v{ bnh thn. Tr s ng bn cnh bn hi lu v quan st bn. Rt nhiu ngi
sau khi n trng chng ti tham quan, u pht hin ra tnh hung ny, h ni rng:
Liu |m tr trng ny c chm pht trin khng m c ng na ting, thm ch l
hng ting ng h nhn ch. Ti ni: }y mi l nhng a tr bnh thng, cc chu
ang quan s|t. Tr cn rt nhiu thi gian quan s|t v{ suy ngh, tr cng nh, cn cng
nhiu thi gian hn. Tr quan st ri suy ngh v{ hiu r. Tr con s nhn thu bn. S quan
s|t l}u d{i cng l{ mt s tp trung. Montessori ni: Quan s|t l{ phm cht ca mt nh
khoa hc. Mt con ngi nu khng c phm cht ny th s khng th thnh cng.
 Chng 13

T DO V K LUT
Khi c t do, con tr s la chn nhng g mnh thch; v thch, nn tr lp i lp li,
ri dn dn tr th{nh chm ch; chm ch trong mt thi gian di, tr s cm nhn v nm
chc quy lut ca s vt; nm chc quy lut ca s vt, tr s t nguyn tun theo quy lut
v{ c c nng lc t iu khin bn thn. Bn th ngh xem, c k lut no c th vt
qua c k lut ny ca bn thn tr khng?

ho con t do ht mc, t do pht trin ht tim lc ca bn thn, t do thoi mi

C
nhn bit. c t do, con tr mi c th kh|m ph| tng tn quy lut ca s vic,
mi c th nhn bit, nhn thc. Liu }y c phi l t do tuyt i? Hay cn cn
thm mt s rng buc no? V d nh cn thm k lut chng hn? }y l{ mt cu
hi m tt c chng ti u a ra khi theo ui phng ph|p gi|o dc n{y. K lut
trong phng ph|p Montessori v{ k lut theo ngha thng thng ca chng ta khng
ging nhau, cng ging nh kh|i nim t do, k lut mang mt h{m ngha s}u v{ rng
hn nhiu.

ngha thng thng ca gi k lut c ngha l{ v}ng li c gio, ngi yn trong lp.
Nhng k lut v vic gi k lut trong phng ph|p Montessori li hon ton khc hn.
Khi bn v vn k lut, Montessori nhn mnh: K lut phi xy dng trn c s t do.
C th chng ta s khng hiu, ti sao k lut li c th xy dng c trn c s t do?
Montessori ni, con ngi phi lm ch bn th}n mnh, }y l{ im th nht. Khi bn lm
ch c bn thn mnh, khi bn t ng tun theo mt quy chun cuc sng n{o , bn
s c c nng lc t iu khin bn th}n, nng lc c gi l k lut.

Quy chun cuc sng l{ g? Mt ngi nh th no mi c th lm ch bn thn mnh?

Nghe th c cht kh hiu, nn ti xin php c gii thch tng khi nim mt.

Con ngi phi lm th no mi c th lm ch bn thn mnh? Ti xin dn ra }y mt

v d ni ting ca tm l hc, ti cm thy }y chnh l{ v d kinh in v vic lm ch bn
thn mnh. C mt b gi vi ngi trng tr. Cc bn ch , b gi vi ngi trng tr
l ch yu. Khi vi ngi trng tr, nu b nh s v{o vi nc, ngi trng tr s ni:
B tay ra ngay, t ht qun o by gi. Ln n{o cng lp i lp li y nh vy. Ch , ln
n{o cng lp i lp li y nh vy. Chc chn l v c trng tr ny s rch vic, v qun o
t th c y s phi lm thm bao nhiu vic na. Sau , b g|i n nh b ngoi chi, nh{
b ngoi c mt vn hoa, gia vn hoa c mt vi ti nc. B gi rt mun s vo vi
ti nc , nhng li dng li. B ngoi bo: Con c ng vo! Ti sao con li khng
d|m ng v{o?. B g|i v cng m}u thun, nhng cui cng vn ni: Con khng s }u, c
trng tr bo l{ khng c s v{o.

Nh vy, b g|i ~ b rng buc v cm o|n, b khng c php ng v{o vt ny.

B mun s vo vt, l{ do ni tm t mch bo, nhng ni tm b khng th ra quyt
nh. B ngoi cng khng th ra quyt nh n{y. Ngi c th quyt nh hnh vi ca b
ch c th l c trng tr.

Nhng b{ ngoi ni: C y khng c }y, b{ ngoi cho con ng v{o y. B g|i ni:
Khng, con khng chi }u. Vy l c khi khng c mt c trng tr, c y vn ang iu
khin c b. C b n{y khng h{nh ng theo ting lng ca mnh, c b khng lm ch
c bn thn mnh. Khi mt ngi khng th lm ch bn thn mnh, s xy ra mu thun
v{ u tranh. Ngi s au kh.

S thc l, con tr rt thch tun theo quy tc. Con tr thng t t ra mt s quy tc
trong c|c tr chi, trong khi chi a vi nhng tr khc v rt t gic tun th nhng quy
tc ny. V d nh quy tc tr chi, quy tc v sinh, quy tc giao thng... Nhng nhng quy
tc ny phi c pht trin hi ha vi con tr, do con tr t thit lp trong cuc sng
trong khi chi a vi nhng tr khc. Nhng quy tc n{y khng c xung t vi nhu cu
ni ti ca bn thn tr. Nhng quy tc phi t v s lng, cht ch, khoa hc v do tr
t sng lp. C nh vy, tr mi vui v tun th, v v cng au kh khi nhng quy tc ny
b ph b, bi v chng ~ tr thnh mt phn trong cuc sng ca tr.

Ti sao v d ny li l mt v d kinh in? Bi v cha m, gi|o vin v{ ngi trng tr

ng vai tr v cng quan trng trong thi k u th ca con tr. Trc 8 tui, tr em vn
sng bi v tuyt i yu qu gio vin ca mnh, nhng n trung hc c s, tr bt u
yu bn mnh, yu cc thn tng, n ph thng trung hc, tr s yu hoc yu thm mt
bn hc hoc mt ngi n{o . Trong qu| trnh trng thnh ca tr, ngi ln s dn
dn b y ra khi v tr c yu v{ hc theo.

trng chng ti c rt nhiu nhng tr ln chuyn t nhng trng kh|c n.

Trc , c th c|c b ~ rt nghe li b m, rt nghe li cc c. Tt c hot ng v s vui
chi trong ng{y ca c|c b u theo s sp xp ca c gio. C gio bo b lm g, b lm
ny. Nhng khi b n trng Montessori ca chng ti, cc b bng c t do, nn khng
bit lm g vi s t do y. C|c b thng khng ng chn tay, c ch cc c phn cho
mnh nhim v hc tp. Nu cc c khng phn cng vic g, ng{y hm c|c b cng
khng lm g c. Trong phng ph|p Montessori, iu ny l khng th tng tng, }y
khng phi l nhng a tr m l nhng ngi gi. S thc l sc sng to |ng qu ca
nhn loi chng ta ~ dn dn b mai mt sch v nhng iu cm k. Nhng iu cm k v
hnh trung ~ khin bn khng d|m suy ngh, khng d|m vt qua phm vi ~ c t ra.

Con ca mt bn hc ca ti, mi 6 tui nhng ~ kh| to khe. Mt ln, chu phi tm

mt qu bng bn sau ti vi, khng cn thn lm v ti vi. Lc , ti vi vn l ca him, cha
ph bin nh b}y gi. M, em gi v nhng ngi thn thch ca bn ti u ni c y: Mt
vic ln nh vy m{ khng |nh con c|i n{o, khng hiu nh chiu con n mc n{o?. C
y ni: Khng, ti khng mng m con, ti ch ni: Khng sao }u, con khng cn thn
thi. C y ni, hi nh c y ng vo ci my thu lin b m mng, khng cho ng vo.
Ln n{o cng vy khin c y c nhng tr ngi v t}m l, n by gi cng khng d|m
ng vo my c|i nt bn trn m|y thu, v ng vo l thy s. C y bit rng, trong rt
nhiu vic, c y b nhng tr ngi v t}m l ngn cn. V th, c y s khng gy ra nhng
tr ngi v tm l cho con mnh.

Rt t ngi t bit c mnh ~ gp phi nhng tr ngi tm l, phn ng cn li

khng h bit bn th}n mnh ang gp nhng tr ngi g. Ti c mt ngi bn, sau khi tt
nghip i hc lm k thut vin mt cng ty m|y tnh, nhng c cm n ci tua vt l
tay li run ln cm cp. Tht l khng th tng tng. Mi ngi gip cu y phn tch
nhng vic ~ xy ra thi th u, ni n chuyn b cu y i vi cu y nh th no.
Ngi con ngoan n{y lin tc gt u, sau cu y tr thnh mt ngi ng h tch cc
cho phng ph|p gi|o dc Montessori.

Chng ta lm th n{o nui dng cho con tr thi quen gi k lut trong mt mi
trng t do, con tr c th tit ch hnh vi ca mnh, lm ch bn thn mnh?

Montessori ni, chng ta phi tuyt i tr|nh ngn cn nhng hot ng t pht ca
tr. }y r r{ng l{ b{ ang ni n vic cho tr c t do trong cc hnh vi. Tr c c
t do s la chn nhng th mnh thch; v v tr thch, nn tr s lp i lp li h{nh ng
; trong qu trnh lp i lp li y, tr s tr nn chm ch, tr nn c trt t; khi tr c
th chm ch trong mt thi gian di, tr s dn dn cm nhn v nm chc quy lut ca s
vt v thun theo quy lut , nhng k lut u tin cng c hnh thnh.

V th, chng ta c th hiu rng, k lut trong cuc sng m Montessori ni chnh l trt
t. K lut ca tr lc l ch s chm ch, k lut ca hnh vi l ch s thun theo. Con tr c
th tun theo nhng php tc ca s vt, cng chnh l thun theo quy tc. Liu c k lut no
c th vt qua nhng k lut ny?

Chng ti pht hin nhng b tng b p buc v p ch, sau vi thng b ngp trong t
do, c|c b ~ bt u hc c cch lng nghe s khi gi ca tm hn m c nhng hnh
ng t pht, nh sng ca k lut ~ le li xut hin. Cho n hm nay, gn nh tt c cc
b u t c hiu qu ny l nh c c t do. Khi gp phi mt vn , c|c b thng
ph|n o|n, nu thy ng s thun theo. Rt nhiu iu k diu ~ xy ra nh tr ca
chng ti, mc d quan nim ca mi ngi khi nhn nhn nhng vn ny l khng ging
nhau. Nhng chng ti vn kinh ngc pht hin ra rng, rt nhiu hin tng, quan nim
vn khng phi l sn vt ca mt dn tc hay mt vng vn ha n{o, m{ l{ mt hin tng
ca cuc sng c sinh ra trong mi trng ca yu thng v{ t do. Nng cao trng thi
sinh mnh ca con ngi ~ tr thnh mt phng hng n lc ca chng ti.

Vy, t do c thc thi nh th no trong qu trnh dy hc theo phng ph|p

Montessori? Khi tr bc v{o trng, tt nhin s xy ra mt s tnh trng hn lon lc ban
u. Ci gi l tnh trng hn lon }y l{ nhng kiu mt trt t, n ~, |nh nhau, nhng
tr tng b qun cht li cng c nhng h{nh vi kch ng hn. Trong trng Montessori
ca chng ti, ch c ba loi hnh vi b cm ch: Mt l lm phin ngi khc; hai l nhng
hnh vi th l mt lch s nh ph| hoi, |nh ngi, mng ngi hoc mt s ng tc
khng vn minh nh ngo|y mi, mc mi; ba l{ ly ca ngi khc. Ba loi hnh vi ny
b cm ho{n to{n, nhng s cm ch y c xy dng trn c s nhc nh ch khng phi
l trng pht. V d trong phng hc, mt b lin tc lm phin mt b kh|c ang chuyn
tm lm vic, lc ny c gio phi th hin s hng th rt ln i vi a tr ny, c ni:
Chng ta i l{m vic kh|c i. Lp i lp li nh vy, con tr dn dn tri nghim c: Khi
mnh lm vy, c gi|o thng b mnh ra ch khc. Khi nim khng c lm phin ngi
khc dn dn c hnh th{nh. a s tr sau khi c c s t do, s do chi khp mi ni
trong vn trng. Trong qu trnh y, tr s dn dn th hin ra mnh hng th vi iu
g, khi ~ th hin s hng th, tr s chm ch, s lp i lp li mt vic. Tr cng ph|t
hin ra nhng vn kh hn phi t mnh gii quyt. dng dy hc Montessori u c
chc nng chnh sa, tr gip tr. Sau khi gii quyt c vn , tr s c c cm gic
thnh cng, sau khi thnh cng, tr s c c h{nh vi t iu khin bn th}n. Lc n{y, k
lut c sinh ra trong chnh qu trnh lm vic ca tr. ng nh Montessori ni: \nh
s|ng u tin ca k lut n t cng vic.

Tp trung l hot ng t duy, tp trung sn sinh ra tr tu. Tr tu cn c s m bo

c t do v thi gian v khng gian, cn hn na c t do h{nh ng. Trong cng vic,
ngi no pht trin n mc cc i tr lc ca ni ti bn th}n, ngi c{ng gi c
bnh tnh trong suy ngh, c{ng gi k lut. Khi c cung cp y iu kin cho vic pht
trin tr lc, tt c tr em u c bit ni bt v tr tu, bnh tnh v{ gi k lut.

Ti sao chng ta phi cung cp cho tr nhng iu kin ny? Bi v qu| trnh trng
thnh ca tr khao kht nhng iu ny. Con tr khc vi ngi ln, chng ta cho ngi ln
c t do, ngi ln s ng y mt gic, hoc l khng lm g c, hoc l lm vic g mnh
mun lm, bung th bn thn mnh. Ngoi ra, c th ngi ln khng cn theo ui nhng
hot ng tr lc, li bing tht l d chu! ng nhin, }y l{ nhng ngi ln ~ b
bin dng. Cn tr em sau khi sinh ra (vn cha b bin dng), bn thn tr c mt php tc
t nhin, php tc t nhin y khng ngng pht trin tng giy tng pht trong cuc sng
ca tr, khng bao gi ngi ngh. V th nhng a tr lin tc hot ng l nhng a tr
bnh thng nht. Chng ta l nhng ngi ln b ln ln trong o p, trong p buc, t nh
n ln cha c lm mt vic g theo bn thn (phn ln trong chng ta ~ ln ln nh
vy), v th, chng ta khng th em quan im ca mnh i ~i vi nhng a tr bnh
thng. Ti ~ ni trn, khi tr mi v{o trng, h{nh ng ca tr cha theo trt t, cha
theo quy phm, vn ang trong trng thi hn lon, nhng tr c t do pht trin, tr
s xut hin mt kiu xu hng t la chn bn th}n. Khi xu hng ny xut hin, hot
ng tr lc ca tr em s bt u pht trin theo mt qu o.

an an chnh l{ mt v d in hnh nht. B v{o trng lc 1 tui 9 thng. V m b

lm ba ca nn cuc sng ca b nh khng tun theo mt trt t thng thng, hay ni
cch khc, b c mt trt t ring. Khi b mi v{o trng Montessori, n mi mt gi,
mi ngi u n cm, b li ra ca ng khc, i ra ngo{i. My hm u, ngy no c
gi|o cng cho b ra ngo{i i my vng, khi quay tr v, b mi yn tm. Ti ngh: a tr
ny tht c bit, c n mt khong thi gian, li khc i ra ngo{i?. Sau , m b ni,
mnh lm ba ca, nn c n khong mi mt gi l gi ngh nn dn b ra ngo{i chi.
Trong vng mt thng, c gio ly xe p a an an i chi ngoi ph. Mt thng sau, b
khng cn c nhu cu ny, ch chi quanh quanh trng Ba th|ng sau, b bt u vo lp
hc, trt t ~ n vi b trong t do.

M b rt thch phng ph|p gi|o dc ny, nn phi hp vi chng ti rt tt. Khi b

hn 2 tui, b ~ ho{n to{n tr thnh mt em b Montessori in hnh, hot bt vui v, nh
chng ti thng ni l{ t thy vui v. B hay h|t mt mnh, khun mt lc n{o cng rng
r, rt c nng lc, lm vic g cng t lp. Nc trong phch rt nng, nhng b t bit
c|ch khng b bng. Trng thi tr lc ca b cng rt tt, l{m vic trong phng hc rt
l}u v{ v cng chuyn t}m. B ni cn cha si, nhng nu b ngi khc lm phin, b ~
c th ni rng: Xin ng lm phin. H{ng ng{y, b tch cc theo ui hot ng tr lc,
cm thy kiu h~nh khi t chinh phc chnh mnh. Trong qu| trnh n{y, trc ht phi
cm n m b. C s phi hp ca m, b mi c th pht trin tt tt c c|c phng din
trong mt thi gian ngn nh vy.

H{ng r{o Montessori (mt loi dng dy hc th dc) cao 1,8m, khi an an tro
ln, c gio mun gip b, b ni: Mi c trnh ra, mi c tr|nh ra. Tro ln ri, b li bt
chc nhng tr ln nhy t trn xung. i vi kh nhiu cha m, cao l{ rt nguy
him, nhng b khng h s, b thoi mi tro ln, ri thoi mi nhy xung, li cn hc
cch ln nho v pha trc. Nhng ng t|c n{y u rt kh vi b. C tr xch u trn cao
v{ u quay ng cng khng |ng k g vi b! C mt ln b cn ng ln ngi xung trn
xch u cao, khin nhng ngi tham quan u rt ngc nhin hi: C b my tui ri?.
Ti ni 2 tui, ai cng kinh ngc. }y l{ mt a tr cc k dng cm. Nhng thay i ca
b u bt ngun t t do.

Cc c ca trng chng ti ai cng ngt ng}y trc thay i ca an an! Trong

phng ph|p gi|o dc Montessori, chng ti khng t pht trin tr lc ln h{ng u m
coi trng nht l pht trin nh}n c|ch. Nh}n c|ch c pht trin, tr lc cng ph|t trin
theo, cn k lut chng qua ch l vic con tr vui v tun th cc quy tc m thi. Tt c
nhng iu n{y u da vo nn tng t do.

Ti xin a ra mt v d na, trng chng ti c mt b rt thch n vng. n vng ca

ai? ca nhng b kh|c mang n trng. C gi|o ca cc bn trn t, b thng
n ly, c gio khng bit lm sao, hi ti: Ch i, a tr n{y thng xuyn ly ca
ngi khc, em khng bit phi lm th no, khng bit sau n{y c th{nh thi h khng?.
Ti ni: Khng }u, tr con n vng , di con mt ca ngi ln, tr ang n trm ca
ngi kh|c, nhng vi tr }y khng phi l trm, m l tr cm thy trn c n
ngon, ti sao li khng cho tr n?. Ti hi c|c c, b n th c nh hng n nhng tr
khc khng? Cc c ni khng nh hng, ti bo, th th chng ta th mt cch ny xem
sao! C gio ni, mi khi ng trn gh ly n, nu b c gio nhn thy, b s rt bi ri,
c lc cn ni di l ly cho ai . Ti ni: Nhng iu n{y u khng quan trng, tui
ny ca tr, n l{ quan trng nht, tr cm thy n qu| hp dn nn qun ht mi
iu xung quanh, tr phi i ly n n{y. Ti ni vi c gio, ln sau khi tr li ly n
nh th, c gio s ni: Con c ly c khng, c gip con nh. Ln n{o cng th, lin
tc ba thng tri.

Trong qu trnh ny, c gio phi u tranh vi quan nim ca chnh mnh. Bi v c c
mt ni lo lng rt ln, lo b b h. V th, c phi u tranh vi bn thn, kim ch bn
th}n. Sau ba th|ng, a tr ny khng ly n ca nhng bn khc na, b bit cch t
khng ch hnh vi ca mnh.

}y l{ kt qu ca s t do v tn trng. Gio dc m da trn s trng pht ch c th

khin con tr tm thi khng ch hnh vi ca mnh v s hi uy lc ca ngi ln. Nhng
gio dc da trn s tn trng, da trn th|i tn trng trc sau nh mt ca c gio
i vi mnh, lu dn s tn nghim v t tn s chin thng. i vi con tr, t do l t do
trong vui v, k lut chnh l k lut trong vui v.
 Chng 14

T B KINH NGHIM GIO DC C K LC

HU, HNG TI TNH YU THU HIU
ng ngoi mua cho b mt chic t rt p. B mun d bung chic t ra xem ti
sao t c th i c. Nhng ngi ln cm thy, nu b d bung chic t th tht l
ph ca, nn giu chic t tn trn nc t qun o. My nm sau b ~ ln hn, ngi ln
mi mang xe ra, nhng b khng thch chi na. Ngi ln ~ tc ot ca b khng phi
l chic xe, m{ l{ c hi nhn bit th gii.

u ni l b m khng d{nh tnh yu cho con, rt nhiu ngi s phn i v t

N
bin h cho mnh: L{m g c chuyn , ti yu con ti lm, ti ~ v con mnh m{
hy sinh bao nhiu sc lc, hy sinh bao nhiu thi gian, ti lm tt c mi vic u l
v con. Montessori ni: Tt c nhng ngi lm cha lm m u phn i v t
bin h cho mnh. Ti sao tt c chng ta u cho rng mnh rt yu con, trong khi
con tr li phi ln ln trong mt mi trng thiu thn tnh yu? Ti sao cuc sng ca con
tr li khng c pht trin bnh thng?. B{ ni, loi i lp tng h ny mt bn l
thc, mt bn l tim thc. Chng ta u cm thy au kh khi phm nhng sai lm c
thc, nhng khng h bit n nhng sai lm v thc.

Nhng ngi lm cha lm m u ni rng: Ti rt yu con ti, ti ~ hy sinh rt

nhiu. l{ nhng vic c thc. trng Montessori ca chng ti pht hin c nhng
b i xung cu thang m khng cn nhn, c i thng xung. l{ nhng a tr ln ln
trong s che ch qu mc ca ng b cha m, bn thn cc b khng th o lng kh nng
ca chnh mnh. Ci gi l tnh yu }y ~ tc ot ca b kh nng ph}n bit, kh nng
t v v kh nng t lp. Trn thc t, s chm sc }y li l{ ngi ln t chm sc cho
tm l v quan nim ca mnh.

Trong cuc sng hng ngy, phn ng chng ta u kin cng bo v ch v cch
nhn ca mnh. Trong rt nhiu tnh hung, cch lm ca ngi ln i vi con tr b tim
thc chi phi. V con tr yu t, khng c nng lc t v, nn ngi ln tha h th hin bn
tnh ca mnh trc mt tr, mt cch khng cn che y hay xu h. Khng bit c|ch i
~i vi mt a tr, ty , thm ch c lc cn l{m phin con tr.

Montessori ni, s tin b v pht trin ca nhn loi nm ch lm th n{o bin

tim thc thnh thc, trong bao gm c vic gio dc tr em. Cnh gic vi chnh tim
thc ca mnh, nng cao tim thc, mi gi l tnh yu chn chnh.
 trng Montessori ca chng ti, nu con tr leo tro ln h{ng r{o Montessori, bt
k tr bao nhiu tui, c gi|o cng khng c ng pha sau tr, m phi ng cch tr
gn 1m, cho tr mt khng gian t do. Mi a tr phi t o lng phm vi hot ng da
trn kh nng ca bn th}n, qua m{ sau n{y c th kim so|t c|c h{nh ng ca mnh,
ra quyt nh chnh x|c cho c|c h{nh ng tip theo. Bi v bn tnh ca con ngi lun c
sn s xc ng sng to v tm ti.

Rt nhiu a tr ln ln trong s che ch ca b m, s tr thnh th ny - khng

bit tri cao t dy, c nhm mt m{ vt qua, n khi tht bi li on trch b m khng
th to cho mnh mt iu kin l tng, o|n tr|ch sao khng c ai n gip mnh.

Ngay t khi sinh ra, con tr ~ c c kh nng t bo v, nhng nng lc phi

c s dng thng xuyn. Chng ti xem trong t liu, tr bn th|ng ~ c kh nng n{y.
Trong th nghim V|ch | trc quan(1) kinh in: Di nn knh thy tinh t mt bc
tranh li vung lp th, khi b b qua bc tranh ny, b s quan st. Bc tranh n{y em
n nhng cm gic nng su khc bit cho th gic. Nhng ch nng, b s d dng b qua,
khi pht hin ra bn di rt ging mt rnh su, b s dng li, khng tin v pha trc
v quan st nt mt ca m. Nu khun mt m lo lng, b s khng b na, nu khun mt
m vui v, ng vin, b s dng cm b v pha trc.

Rt nhiu cha m thc c nhng sai lm ca mnh th s au kh nhn nh: Sao ti

li phm sai lm n{y?. Chng hn |nh cho con mt trn, nhng ph|t hin ra ~ |nh oan
con, th ngi lm cha m s bun b ni vi con rng: B, m khng ng. Nhng
chng ta khng thc c nhng sai lm t trong tim thc.

iu quan trng nht ca vic yu con nm ch, chng ta khng th em nhng kinh
nghim hin c ca mnh ra i ~i vi con tr v nhng kinh nghim y ~ qu| li thi.
Ti xin ly mt v d, trng Montessori ca chng ti, c vn hoa, c bi ct, c t do
nn phm vi hot ng ca c|c b tng i rng, t phng hc ra vn hoa, t trc
phng ra sau phng, t xch u n nh{ ng vt V th, cc b rt d b bn, trn ngi
dnh c|t, dnh bn trng thi t do, cc b thch nht l{ c nm trn nn t ca
vn hoa. C nhng a tr hm u n trng, v cn b ng, khng chu hot ng nn
bui chiu khi n n, m b ni c v khng vui: Sao qun o vn cn sch nguyn th
ny, chng t con ti vn cha c t do hot ng. Mt m khc li ni: C|c c l{m th
no m con ti bn thu th n{y?. }y r r{ng l{ hai c|ch nhn vi chung mt vn .

Cn na, trng Montessori, tr em c th t do ra vo bt c ni n{o tr thch. Mt

hm, c ph huynh n trng tham quan, anh ta ang c}n nhc xem c nn gi con mnh
v{o }y khng. Lc , h pht hin ra hai b ang y ci gh xoay trong phng c hiu
trng i khp mi ni, ht b n{y y li n b kia V ph huynh c ng nhn hi
lu, nhn xong th ni: Ti s gi con v{o }y, bn tr c th y ci gh kia, chng t tr
rt c tn trng. Nhng cng c ph huynh nhn thy cnh n{y th ni: Tht khng c
quy c g ht, cn d|m y gh ca c hiu trng i khp ni th kia!.
 Sau , vn n{y c em ra tho lun. Ti ni: Montessori ni, trng mm non
phi l ngi nh ca tr. Hin nay chng ta c ngi nh ca cng nhn, ngi nh ca vin
chc, ngi nh ca tr em, nhng chng ta cha hiu c ngha ca ngi nh? Nh l
g?. Ti hi ngc li, gi d c c c mt ngi nh{ to p nh bit th ca trng
Montessori th ny, liu c c cho con c c v{o chi trong phng kh|ch nh{ mnh
khng? Ph huynh v{ c|c c u ni: c ch, con ti th phi c chi bt c ni n{o
trong nh ti ch. Ti ni: Nu cc v ~ coi }y l{ mt ngi nh, ti sao bn tr li khng
c n bt c ni n{o chng mun. Mi ngi u ni: , ha ra l vy. Ti ni:
Chng ta cho php tr n bt c phng no chng mun trong ngi nh{, nhng khi cn
phng ny c khch hoc ang hp, cc c c th ni vi con l{ c|c c ang l{m vic, hoc
c|c c ang hp, mi con tr|nh i, c|c con s hiu. Nu trng mm non l ngi nh ca
con tr, nu cc c thc s yu tr, cc c s pht hin ra, khi tr c t do hot ng, t
do by t tnh cm ca mnh, tr s coi ngi trng n{y nh chnh ngi nh{ ca tr. Tr s
thoi mi, s vui v, v{ u c ca tr hon ton mch lc, tr s pht trin tt hn. Mt ngi
nh th khng nn c qu nhiu quy tc, m ch cn vi quy tc c bn l{ ri. H~y con
tr c lm nhng vic mnh mun lm, ti sao li khng ch? Ti bit rng, c rt nhiu
ni khng cho php tr chy xung bp ly n trong gi hc, hoc l khng cho tr c
t do chi khp ni trong trng.

Yu con, hy con c t lp; yu con, h~y con c s t tn; yu con, hy cho con
y p tinh thn khm ph th gii ny. Nu bn yu con tr, h~y cho con tr c pht
trin theo yu cu cuc sng ca chnh bn thn chng.

Ti c mt ngi bn, hai v chng u l tin s, nhng h cha tng nghin cu v

gio dc tr em, phng ph|p gi|o dc i vi con ci chnh l kinh nghim trng thnh
ca bn thn h hoc nhng phng ph|p c c qua cuc sng hng ngy, rt hay qun
con, lc n{o cng yu cu con chnh t, hay ni vi con bng ging iu rn dy. V th, a
tr ny kh nht gan, ch mt vic nh cng thm d mnh lnh ca m. Khi no cm thy
c th thot khi s qun gio ca b m, b s v cng n , v cng hiu ng.

Ti sao thi k tin trng thnh ca con ngi li d{i nh vy? Bi v tui u th ca
con ngi bao hm c qu trnh pht trin tinh thn. Trong trng chng ti c mt em b,
n g cng vi, ln n{o cng ly rt nhiu, nhng trn thc t b khng th n c nhiu
nh vy. Ti cm thy em b ny c cht vn . May l m b rt phi hp vi nh{ trng,
nn ti ~ hi ch y: Ch mua n v ri lm th n{o?. Ch y ni: Ti ct ln t, khi no
con mun n th ti ly cho ch|u. Ti ni: Theo ch, dng cht qu vt ny tha mn tm l
con tr quan trng, hay l tit kim tin khng cho con lng ph quan trng hn?. ng l{
ch y rt thng con, ch y ni: Ti hiu ri, ch hy ch c|ch cho ti. Ti ni: Nu iu
kin kinh t ca ch khng cho php, mt tun ch ch mua n vt mt ln thi, nhng
dt khot ch phi t n ni con ch c th t do thoi mi ly c. Hy to cho con
mt mi trng thoi mi, vui v. Chng c a tr no khng lng ph, ch l tr cha hiu
lng ph l th n{o. Nhng t nht ch|u cng c c tm th thoi m|i. Nu n cng khng
c thoi mi, th tm l con tr tht au kh.
 Con tr da vo vic n nhn thc th gii. Trc 6 tui, n l{ con ng chnh
tr nhn bit th gii. Rt nhiu a tr n khng phi tha mn ci ming ca mnh, m{ n
tha mn tm l. Ti bit mt a tr c ng ngoi mua cho mt chic t rt p, b
nh d bung xe xem ti sao xe li i c. Tinh thn tm ti hc tp ny tht |ng qu bit
bao! Nhng nhng ngi ln trong nh cm thy mt chic xe p th n{y m{ tr con
tho tung ra th tht ph, nn ~ ct ln tn nc t qun o. Sau my nm, h cm thy a
tr ~ ln, s khng tho xe ra na, nn mang ra cho b chi, nhng b khng chi na. Khi
a tr mun chi chic xe nht th ~ b tc ot mt c hi nhn bit chic xe.

Yu con cng phi hc cch, hc cch thay th tim thc tch ly trong cuc sng bng
thc khoa hc chnh x|c. Sau , bin nhng thc chnh x|c th{nh tim thc. Mt
ngi ln sinh tn trong th gii phm tc ny th quan nim cng ph{m tc. em quan
nim ra m{ dy d tr con th a tr y sao c th tr nn v i, kit xut c? Tr
phi ngi thay i quan nim ca mnh. Mt v ph huynh ca trng chng ti ~ ni
th n{y: Ti ho{n to{n tip nhn, tn th{nh t tng gio dc n{y, nhng c n nhng
lc then cht li qun mt, ti khng th iu khin tnh kh ca mnh. Ti c th hiu, c
th ni ra, nhng khng l{m c, hnh nh nh}n c|ch ca ti ~ b phn lit mt ri. }y
l mt vn rt ph bin ca chng ta.

Nhng vn v thc ca mt con ngi c th to ra c cuc i bt hnh. V d nh

thng th con trai qun m, con gi qun b. Nhng n mt tui n{o , con g|i s c
khong cch vi b v b nn th hin s nghim khc ca mnh. }y l{ mt quan nim.
Nhng nhng t liu m{ chng ti c c chng t rng, trong qu| trnh trng thnh,
nu con g|i khng c c s khng nh v khen ngi ca b th sau khi trng thnh,
vic hn nhn ca con g|i thng khng sun s, nguyn nhn l v c y vn vn vng
bng hnh ca ngi con trai n{o , vn vng ch khng phi yu. Khi bng hnh ri
b c y, c y s rt au kh, tm mi c|ch t c s khng nh ca ngi ny. Nu
c y sng vi ngi {n ng n{y, th vn yu v khng yu s ri rm khng c hi kt.
iu c y cn khng phi l{ tnh yu, iu n{y cha n mc thnh tnh yu, ch l s
khng nh. Chng ti bit b yu con, khng nh con, khen ngi con s c tc dng v
cng quan trng trong cuc i ca con. Nhng, rt nhiu nhng ngi lm cha m khng
hiu, khng bit iu ny, h cho rng con g|i ~ ln, nn phi gi khong cch. B l{ ngi
{n ng u tin con gi tip xc trong cuc i, tt c hnh vi ca b l nn tng tiu
chun con gi la chn bn i sau ny.

S trng thnh ca con ngi da trn iu g? Php lut? o c? Lng t}m?

Khng, u khng phi, s trng thnh ca con ngi da trn tnh yu xut pht t |y
lng. l{ iu |ng tin cy nht. Ti tin rng, cha m u mong mun cho con nhng iu
tt p nht. Nhng sau khi con c|i trng thnh, ti sao li tn ti nhiu vn t}m l n
vy? Khng nng cao tim thc, chng ta s v tnh lm hi chnh con ci ca mnh.

Cha m phi hc cch yu con. Cha m phi lm c iu ny, phi u tranh vi tim
thc ca mnh. Cho con mt tnh yu trn vn nht, chnh l pht hin ra nhng iu bn
ngoi thc ch quan, hiu c qu trnh pht trin cuc sng ca con, v em cho con
nhng th cn cho qu trnh pht trin .
 Tr ln 7 tui, i hc tiu hc. Ln lp lm vic ring, hiu ng, khng tp trung, c gia
nh ~ cho tr ung thuc. Thc ra, khng tp trung bt ngun khi tr t 0 n 6 tui. C
v cha m li hi, c nn dy tr t lc 7, 8 thng tui? Gio dc con tr bt u t thu nm
trong bng m, nn c bt u ngay t nhng ng{y u tin m mang thai.

Mt hm, ti n chi nh{ mt ngi bn, con ca c y ~ 7 tui. Bn ti ni con mnh

qu hiu ng, ph| tung sofa v{ m gh by ra khp nh, ri nhy nht trn sofa. Ti mun
quan st trng thi ca chu. Mt lc sau, ti ci hi: Cu hay trch mng con ng
khng?. Bn ti ni v con mnh qu| bng bnh, qu tht ~ ht cch. Ti hi, c phi c y
khng cho php con c chi vi sofa v{ m gh? C y ni lm th th c nh s ri tung
ht ln. Ti ni vi c y, trn thc t, tr em ch chi vi sofa v{ m gh t 1 n 2 tui,
sau con s ht hng th vi vic ny. Ti sao vy? Bi v sofa v{ m gh l{ nguyn vt
liu l tng con tr x}y nh{.

Trng thi cuc sng ca cha m cng tt, cng c th hiu con. Khi tm hiu mt ngi,
chng ta c th bit c trng thi ca ngi qua c|ch h i x vi con. Ngi no c
c nhn cch thng nht, th t tng, ngn ng v hnh vi ca h cng ho{n to{n thng
nht.
 Chng 15

PHT TRIN TM L V TR TU, NM

VNG TRI THC
Trong s|u nm u i ca tr, thi gian qu nh v{ng. Ti bit rt nhiu bc cha m
trong thi gian n{y ~ bt con hc thuc my chc, thm ch my trm b{i th c. Nhng
ngi lm cha m c tng }y l{ ph|t trin tr lc. Th ca gi~i b{y ni lng, cnh ng, l{
nhng th thuc v th gii ca ngi ln, con tr khng th hiu. Bit c im ny, liu
c ai cn p tr con hc thuc th }y?

i vi con tr, vic nm bt tri thc khng h quan trng, quan trng l cch nm

bt cc tri thc. Thin nhin ban tng cho chng ta bn nng trng thnh,
khng ai c th ngn cn. Trong qu| trnh trng thnh y, chng ta c th tip
nhn tri thc bt c ni }u, bt c lc no. Gi d bn c kinh nghim v s
trng thnh, hay ni cch khc khi bn lp i lp li mt kinh nghim ri tr thnh
nng lc, bn s pht hin ra quy lut ni ti ca nhng kin thc ny v nhanh chng nm
bt chng. Nhng, nu bn b ng tip nhn nhng tri thc t bn ngoi th e l bn cng
ch ang hc thuc lng mt cch my mc nhng t ng chuyn dng v cc k nng n
gin m khng h pht hin ra quy lut ni ti v{ t tng ca nhng tri thc ny. Bi v b
ng c ngha l{ chu p buc, chu p buc c ngha l{ bn phi t b nhng vic bn ang
mun l{m i l{m nhng vic khng mun lm. Li gi d nh thi gian ca con ngi ch
c mt trm pht, bn buc phi a ra la chn. Bn khng th ng thi c c hai ln
mt trm pht, iu ny c th khng quan trng vi ngi ln, nhng s|u nm u ca tr
em, thi gian qu nh v{ng.

Bt tr em thuc th c l mt v d in hnh nht, rt nhiu tr em c th hc thuc

my chc thm ch n my trm b{i th c, nhng sau khi trng thnh th qun sch.
Liu iu ny c th m mang iu g cho tr lc ca tr? Con ca mt ging vin i hc c
th hc thuc my trm b{i th, c y ni vi ti: Chng c ch li g ngoi kh nng ngn
ng ca con c nhnh hn c|c bn cng trang la mt cht xu, cn v cc mt khc th hon
ton v ch. Thc t l cc mt khc ca con ti u rt t. C y cn ni: Ti nghin cu
vn hc Hn ng, v mt ny th ti t thy mnh l mt k tht bi. Nghe c y ni chuyn,
ti v cng cm thn: Tn tht n{y cn vt xa hn c nhng g m{ ngi ln tng tng.
Bi v bn ~ chim dng qung thi gian vng cho s pht trin t}m tr v{ trng thnh
ca con tr. Ti ch c th ni mt cch nh nh{ng hn: ng l{ ch ~ l{m l s pht trin
ca con.
 Trong thi gian t 0 n 6 tui, khng quan trng vic tr hc ci g, m quan trng
vic tr t pht trin tm l v tr tu, sc sng, kh nng nhn thc, k nng nhn thc ca
bn thn tr, y mi l iu quan trng nht.

Th ca l{ g? L{ c|ch dng nhng cu t mang tnh nhc din t mt tnh cnh, mt

cnh, mt loi cm xc, trong bao h{m nhng trit l su sc. l{ th gii ca ngi
ln, l s kiu hnh ca ngi ln. Bit c im ny, liu c cn ai mun p con mnh hc
thuc th? Chng ti ~ ph|t hin ra, trng mm non nhng nc pht trin trn th
gii lun c mt s lng ln c|c chi v{ dng dy hc con tr c chm m
trong th gii ca ring mnh, pht trin t nhin theo quy lut trng thnh ca bn thn.

Ngi ln thch dng quan im ca mnh phng o|n con tr. Trng chng ti c
mt cu b trai, tt hai bm tc. Qu cu b An Huy, c phong tc tt tc cho b trai
tr t. B cu lo rng con mnh n trng s b cc bn ch ci, ti ni khng c
chuyn ny v cc b trng chng ti khng c thi quen ny. Trn thc t, trong lng ti
cng khng chc chn lm khi ni iu ny, bi v trng hp ca b cng hi c bit.
Nhng cu b ~ v{o trng mt nm, khng c mt chu no cm thy kh|c thng khi
thy bn mnh c hai bm tc, m vn li xut hin chnh nhng ngi ln n tham
quan trng. Hin tng ny khin chng ti v cng kinh ngc, tt c mi vn u bt
u t ngi ln, bt u t tng tng ca ngi ln.

V d nh mt em b hn 2 tui |nh ngi, b m s ni: Khng c |nh ngi,

khng c |nh ngi! Sao con li lm th?. Con tr c |nh ngi ging ngi ln |nh
ngi khng? Thc ra, rt nhiu ngi lm cha m u pht hin ra rng, tr em hn 2 tui
thng ly tay gii quyt vn . Trong phn ng c|c trng hp, tr em dng ng tc
n{y loi b nhng vic tr khng mun hoc nhng vic tr khng th gii quyt. My
thng sau tr s thay i. Nhng khi tr gi tay ra, ngi ln bn cnh li cm thy qu
kinh ngc m{ ni: Khng c |nh ngi!. Tr s bit y l{ |nh ngi. Hay ri! Tr
cm thy hng phn, bt u |nh ngi tht. Tr em khng h c thc v ci c, tr phi
l{ ngi ln v thc nhn mnh vi chng.

Li v d v vic yu cu c|c b trc 6 tui xy dng khi nim tp th. Hiu v s

dng c mt khi nim ln nh th ny l mt vic v cng kh khn vi tr. t nht th
Montessori cho rng, trc 6 tui tr khng th thit lp khi nim tp th, tr khi tr
khng c vic g lm, t s|ng n ti khng c c hi hot ng, ch chm chm ngh
cch lm th n{o va lng c gi|o, ly lng nhng ngi bn cnh. Nh th, tr s xy
dng ci gi l{ thc tp th trong mt trng th|i ho{n to{n khng bnh thng. Nhng
a tr c trng th|i bnh thng s khng bao gi suy ngh nh vy. Montessori c mt
c}u: Khng c a tr sai lm, ch c ngi ln sai lm.
 Chng 16

THC TIN GIO DC CA YU THNG

V T DO
Mt ngi bn ni vi con trai ti: Khi nhy khi phi thuyn v tr, chu s ri v{o v
tr!. Con trai ti ngh mt l|t ni: Chng ta hin ang trong v tr m{!. Kh|i nim ca
ngi ln ~ qu| sai lch. Con tr dng i mt ca mnh nhn nhn mt th gii khch
quan, iu ny khng do ai dy, m{ n t ni tm ca tr, n t qu trnh tr quan st v
th nghim cuc sng.

i xin ni n c|i p v{ mi trng trc. i vi chng ti, u tin mi trng

T
l mt loi cm gic, chng ti mong mun mt mi trng n gin sch s, sng
sa r rng, hi ha. Gio dc Montessori c mt quy nh v mu sc cho vic b tr
mi trng ca lp hc. Cc c c th la chn mt trong ba mu trng, hng, kem
l{m m{u c bn trong lp hc ca mnh.

Kiu dng v kch c ca dng gia nh cng phi ph hp vi tr nh, nn cng c

quy nh. Vic c gio cn l{m l{ l{m p mi trng lp hc trn c s ny. Ti s khng
ni v c|i p, v mi ngi c mt quan nim thm m kh|c nhau. Cng ging nh vic
nh bn phi khc nh ti, phong cch ca ti khng ging vi phong cch ca nhng ngi
khc. V th, mi ngi s b tr lp hc theo thm m c nhn ca mnh. C c gi|o em
hoa nh{ mnh n, c c li mang ti, mang s|ch, lp n{o cng rt p, rt trang nh.
Nhng phi ghi nh mt im, thm m ca tr em cao hn ngi ln, nn khng th ch
quan m cho rng nhng bc tranh hot hnh thiu thm m v{ g}y ci s c ch cho bn
tr, v ho{n to{n ch l cm gic v nhn nh ca ngi ln. Khi cc c gio treo trong
lp nhng bc danh ha ca nhng ha s ni ting trn th gii, chng ti ~ ph|t hin c
mt b ng nhn chm ch, c gi|o thy, b ~ ng mi bn pht. V th, khi
b tr phng hc, phi ly trnh thm m cao nht l{m im xut pht, ch khng phi
nhng ci gi l{ t}m hn tr th.

Chng ta li ni tip n vic ging b{i nh th n{o? im u tin cn ghi nh chnh l

li Dante (1265 - 1321, nh{ th, nh{ thn hc ngi ) ~ ni: Mi c}u ni u phi chnh
x|c. Chng ta khng nn hiu c}u n{y th{nh: Ni c l{m c, phi lm cho bng
c, m{ phi hiu l{: ng ni nhng li tha. ~ ni th khng phi li tha, ~ l{ li
tha th ng ni.
 V dng dy hc, gio dc Montessori quy nh khng ai c quyn p hc sinh thao
tc loi dng no. Montessori ni, thng qua ch t do, con tr s bc l khuynh
hng t nhin ca mnh trng hc, ch c nh vy, tr mi t bit mnh cn thao tc
c|i g, i ly dng dy hc no. V th trng Montessori, khng c ting chung vo
lp, khng c tit hc c th, tr t do vo lp hc, t do ra khi lp. giai on ny, tr
c t quyt nh. V th trng mm non khng c quy nh bi ny c ging hay khng,
v chng ti bit rng, khi con tr mi bc vo phng hc, tr khng th c k lut ngay.
Tr phi qua mt qu trnh lu di, mt qu trnh hn lon, mi dn dn hnh thnh nn
khuynh hng t nhin ca mnh, lc c gi|o mi bit c con tr thch g. trng thi
ban u ny, khng c ch dnh cho nhng tit hc tp th, bi v khi c ging bi, c th
tr khng nghe, cng c th tr s ra ngoi. im hng th ca mi a tr b phn tn
thnh nhiu im, tr li cha hnh th{nh k lut ni ti, nn cc c khng th ngn tr ra
ngoi, tr phi l cc c khin cho tr s hi.

Th nn, trng Montessori v c bn khng c cc tit hc tp th. Con tr s hot

ng da theo nguyn vng ca chnh mnh. Nhng b mi v{o trng dnh phn ln thi
gian vo vic chi a, ra ra v{o v{o, c lc t tp lm n, c lc ng ln trn bn, c lc li
chui xung gm b{n Nhng hai th|ng sau, khi tr ~ tm thy nhng vic mnh thch, c
lc tr chi i chi li mt mn trong vn trng, c lc li vo phng hc ly mt
dng dy hc, ri lin tc thay i dng dy hc. Trong qu trnh ny, tr dn dn hc
c c|ch quan s|t, c c bc th{nh cng u tin, tr mi c th bc vo trng thi
lm vic, cui cng l{ c c k lut.

trng Montessori dng nh rt t bi hc tp th. Chng ti gn nh b qua kiu

bi hc tp th v n khng quan trng. Vy kiu bi tp ny nn dy vo thi gian no?
Chnh l khi con tr ng thi t trng thi tt v{ bc vo thi k nhy cm.

Montessori ni, hnh thc n gin nht ca ging bi l ngn gn, r rng, khch quan.
}y cng c ngha l{ iu chng ta va ni, Mi c}u ni u phi chnh x|c.

R r{ng l{ mt yu cu khng d d{ng. Trong qu| trnh giao lu vi chnh con trai
mnh, ti pht hin ra, mun ni mt vic r rng tht khng d dng g, v d nh t kiu.
M i, sao c}u n{y cng l{ kiu, c}u kia cng l{ kiu th ?, con trai ti hi. n hm nay
ti vn khng th ct ngha r r{ng vi con mnh. Bi v ti ~ ni c mt t nhng l l,
cng l{ mt t nhng khi nim. Ly khi nim gii thch khi nim th tht ri rm vi
tr con. Trong qu trnh tip xc vi tr, ti cm nhn thy }y cng l{ qu| trnh cc c
t un nn mnh. Cc c t rn luyn v nng cao t cht ca mnh trong qu| trnh i thoi
v tip xc vi con tr.

Trong cuc sng c bit bao nhiu vn chng ta khng hiu, khng r, iu bt
buc chng ta phi hc tp. V d ni v tr. C mt hm, mt ngi bn ca ti ni vi
con trai ti: Khi nhy khi phi thuyn v tr, chu s ri v{o v tr. Con ti li ni: Khng
phi, chng ta ang trong v tr m{. ng vy, chng ta cng l{ mt phn ca v tr, ti
sao li ri v{o v tr? R r{ng l{ con ti ~ x}y dng ng kh|i nim ny. Khi nim ca
ngi ln ~ sai qu| nhiu. Tr con quan s|t, sau nm bt v xy dng khi nim chnh
xc.

C mt ln, m mt chu ni vi ti, c chn gi ti l ch bo con i ng, nhng gi

con gi ch ang xem hot hnh nn khng mun ng. Ch lin tc ng bn cnh thc gic,
con gi ch cung ln ni: M khng cho con t do {?. M ni: M cho con t do cn g!.
Con g|i ni: Khng phi, c n chn gi, m li nht t do ca con trong c|i ng h!.

Trc 6 tui, con tr xy dng khi nim da trn nhng tri nghim ca mnh vi
cuc sng v s vt ch khng da trn nhng iu hc c t ngi khc.

C mt ln, v con trai lm sai nn chng ti ~ ni nng, con ti khc mi. Ti m con
ln v{ ni: B yu con, ch l b qu nghim khc. Con ti khng khc na, suy ngh mt
lc, ri ni vi ti: M i, phi ni th ny, c lc b yu con, c lc li khng yu. Ti cm
thy tht may mn, con ti c th hiu ra hin thc khch quan, nn chc chn cng s hiu
ra ch}n l. iu n{y c c khng phi do ai dy tr, m{ n t bn thn tr, n t s
kh|i qu|t cao v s th nghim ca tr i vi cuc sng.

Mt gi|o vin Montessori u t trc tin s khng ging gii g, m ch m bo s t

do cho tr. Nh li qu| trnh trng thnh ca chng ta, bao nhiu quan nim v khi nim
khng n t nhng tri nghim ca bn th}n m{ n t th gii bn ngo{i, n t b m,
c gio v mt ng nhng kin thc sch v khng ph hp vi cuc sng thc t. Khi
chng ta trng thnh, pht hin th gii khng ging nh nhng iu m{ ngi khc hoc
sch v ~ ni, lc chng ta ~ khng th xy dng nhng th ca chnh mnh. C mt
ln, bc bo v ln tui trng vn sau ca chng ti trch mng mt b, b nho vo lng
m khc ni: ng y ni di, ti sao ng y li th, ng y cn l ng na. M ni: ng y
gi ri, con. B vn ht ln: Khng phi! ng y cha h c yu!. Ti tin rng, ngy
hm nay, 70% ngi ln chng ta khng bit th no l yu, hoc khng hiu r rng khi
nim yu l th no.

Con tr thng hay hi ti sao, ci g? Nu chng ta khng th cho tr mt cu tr li

chnh x|c, th iu u tin yu cu cc c l, nu cc c khng hiu th ng ba t lung
tung. Trng chng ti c mt c ban u cng c tt ny, c y khng bit gio dc
Montessori yu cu mnh lm th n{o, nhng c th tng tng b{ Montessori ang bo
mnh lm th n{y. C i, ti sao li th n{y?. C gi|o ngh mt lc, ri t ba ra cu tr li.
Ti hi c: Ti sao c khng tra s|ch?. C gi|o ni: Em cm thy chc l th.

Trc }y ti cng ~ ngh rng, tng tng mt cht l c th tr li cu hi ca con

trai m khng cn quan t}m xem iu c ng khng, bi v ngi ln lun cm thy
ng hay khng trc mt con tr cng khng h mt mt. Nu chng ta ni vi con: C
khng bit c|i n{y, chng ta cng i tra s|ch nh, nh th kt qu c th hay hn nhiu. Ti
~ c cu chuyn trong mt tp ch v mt du hc sinh Trung Quc i dy gia s M, mt
ln b hc sinh hi lin tc m cm thy ri tung, bn gia s n{y ni: Ch|u m{ hi na th
mo bt y. M ch|u ang nu cm nghe thy cu ni ny, ch nghim khc ch ra vn
v dng ngay vic nu cm li, mang cun B|ch khoa to{n th ra ging cho con nghe
nhng ng vt h mo. Ch khng mun con mnh cn nh m{ ~ li xy dng khi nim
mo mt c|ch |ng s nh vy.

Chng ti hay li si x|m ra da con. Bn th ngh xem nu chng ta thng xuyn

nhc n vic si xm s n tht con, bui ti n{o trc khi i ng cng da con ng sm,
lin tc nh th th hnh nh si x|m trong u c con tr s th no? Trong mt ln trc
nghim v tr lc c s dng hnh nh ca si v d. Tuyt i a s tr nhn thy u ni:
Si x|m n tht d. Con ti chng s g, ch s mi si x|m. Sau , khi c gi|o ging n
loi co, con ti hi: C i, c|o c n lp chng ta c khng?. C gi|o ni: Tt nhin l
khng, co trong rng su, hoc trong vn bch th, sao c th n lp hc c?.
Sau khi suy lun, con ti cho rng si cng khng th n c. Khi v nh{, ch|u ni: M
i, b l k la o, si trong rng su, hoc trong vn bch th, khng th chy n
}y c.

M ti khng mun ch|u ra mng nghch nc, nn ni c con ma nc. Con

ti hi: M i, con ma nc l g ?. Ti ni: Con ma nc l con qu nc y. Con ti
nghe xong th ci h. N khng s. Nhng t hm tr i, con ti khng mt mnh vi
b ngoi na, n bo: B{ ngoi ni di. B bo c con ma nc, nhng k thc l khng c!
Th m b bo l yu con, con khng tin b na. Sau ti cm nhn thy, nu chng ta
khng xy dng cho con tr mt khi nim chnh x|c, iu c th nh hng n c cuc
i chng, bi v c th c i ny bn s s dng mt khi nim khng thay i c hnh
thnh t thi nin thiu. }y l{ im u tin.

R r{ng chnh l{ khng ni li tha. V d ni v hnh vung, gio vin khi ging bi
thng ni vi hc sinh: C|c con nhn xem!. C|c con nhn xem chnh l li tha. C|c con
nhn xem, }y l{ hnh vung, hnh vung c bn cnh bng nhau liu c phi l li tha
khng? Ton l nhng li tha. Ging n hnh tam gi|c, C|c con nhn xem, trong tay c
ang cm c|i g n{o? }y l{ hnh tam gi|c, hnh tam gic c ba gc, mt gc, hai gc, ba gc.
Ton l nhng li tha. Phng ph|p ng n l, cm hnh tam gi|c ln, ni: Hnh tam
gi|c. C|i n{o l{ hnh tam gi|c?. C|i n{y. }y l{ c|i g?. Hnh tam gi|c!. }y chnh l{
cch ging theo tam on thc.

Ti ~ tin h{nh phng ph|p ging tam on thc vi chnh con mnh. C mt ln
chng ti n vng nng thn tm th l{m vn ngh thut. Ngoi cng ang c mt con b
ku . Ti ni vi con: Con nhn xem, }y l{ con b. Con b cho chng ta sa ung hng
ng{y. }y l{ ph}n ca con b. Ti ni vi con bao nhiu l th, lc con ti hn 2 tui.
Ni xong, chng ti li ra sau vn, c mt ci chung ln. Ti s dng phng ph|p
tam on thc. Ti ch vo con ln ni: Ln, ln. Ti li hi: }y l{ con g?. Ch|u ni:
Ln. n chiu, ti nh n thc nghim ny, lin b con n ch con b, hi: }y l{ con
g?. Khng bit. Ti li b con ra chung ln: }y l{ con g?. Ln. Tht l hiu nghim!
Sau ti thng b con ra ngo{i, dng phng ph|p tam on thc dy con, chu
nh rt tt. Nu khng dng phng ph|p n{y th ch|u qun nhiu hn, nh t hn. }y c
th l mt trong nhng nguyn nhn khin cho khi nim ca con tr khng r rng.
 R r{ng l{ mt c|ch hay dy con tr. N bc tch t ng, ch thng v{o i tng.
N loi b nhng sng nhiu xung quanh i tng ch , trc tip ch ra t ng chnh
ca hon cnh tc thi. Lm ni bt t ng chnh, b qua nhng th vt vnh chung quanh
- phng ph|p n{y v cng i ng vi c im ngn ng in b|o trong thi k u ca
con tr.

Mt gi|o vin Montessori u t s khng c mt li tha no. C gio di dng li thi

s khin con tr ri lon, bi v c khng cch ly con tr vi khi nim cn nm bt, c cng
khng th bit tr ang ch v{o c}u ni n{o ca mnh. V d ni v mu sc, khi ti n
mt trng mm non Bc Kinh, mt c gi|o ang ging: C|c con nhn }y, }y l{ qu
bng bay m{u c|c con nhn xem lp chng ta c nhng m{u g?. Lc th lp hc, lc th
qun |o, lc th, con tr khng th hiu sao m li lm khi nim n th? Tt c ln xn
ht ln.

R r{ng l{ phng ph|p quan trng nht trong gio dc Montessori, phng ph|p
ny c gng cch ly mt khi nim vi nhng s vt kh|c. Cng ging nh vic ta sp a
khi n cm, chng ta mun dng nhng i a xy dng khi nim s cp tr, nhng
con tr li tp trung ton b s ch ca mnh xem ai cn thiu a ch khng h tp
trung vo bn thn con s. iu n{y ~ i chch khi mc ch, cng chnh l nhng th
tha trong mc ch gi|o dc vn d ca chng ta.

Tr nh ca con tr rt l lng, ging nh nhng bc tranh m tit m{ chng ti ~ ni

trn. Ch A trong bc tranh b|c s cm ng nghe, mt em b h ming rt to: A. Ch
O trong bc tranh con g trng. Ch E trong bc tranh em b. Khi chng ti ch vo ch
A, c|c con ni ng nghe!, ch ch O hi: }y l{ ch g?. Con g{ trng. Ch ch E,
c|c con ni Em b!.

Dng tranh tr gip tr nh l{ phng ph|p ghi nh c tnh ph tr, c ch cho ngi
gi{, c ch cho ngi c tr nh km, ngi c b c ~ chu tn thng m{ khng h c bt
c ch li no cho con tr. Khng nhng l{ khng c ch, m{ cn em li hu qu t hi, u
l nhng th tha. V th, trng chng ti ~ dn giy trng che i to{n b phn hnh
nh, ri mi hi: }y l{ ch g?. Tr |p: A. }y l{ ch g?. Tr ni: O. }y l{ ch
g?. Tr ni: E. Tr c trc tip nhn thy bn thn ch ci, t tr i, nu tr thy
ch trn ti vi, trn mn nh rng, cho d l ch g, tr cng s ni: }y l{ ch c|i. R r{ng
tr hiu c ch ci l mt k hiu tru tng, tr ~ x}y dng c khi nim ch c|i
cho mnh.

Ti xin ni thm mt mu chuyn vui v phng ph|p ghi nh c tnh ph tr. Bc

tranh dy ch Q v hai m con tr}u ngh ang i do bn mt gc c}y v{ ng rm, xa xa
l nhng ngi nh{, ni non, ni chung l{ phong cnh lng qu. Rt nhiu a tr va nhn
thy ~ bo con tru. C th lc ny tr ang thi k nhy cm, thch th vi nhng con
vt, nn khng h n nhng th xung quanh. Nhng a tr ln hn th li ni
Nh{ Tht l{ hay ho! Ti ngh, khng c ai gii quyt vn ny? Ch n{o cng c li
tha, vt tha. A phi chnh l{ A, O phi chnh l{ O, Q phi chnh l Q.
 Gio vin ca chng ta son gio n, vit mc tiu dy hc, vit phng ph|p dy hc,
nhng dy hc thc s l th no? Mt hm, ti bo con thao t|c th s, con thao t|c mt
lt vi tc nhanh nht, ri ni vi ti: c cha m? Con ct i nh?. ca con l:
M ~ va ri ch! Ti ni: M dy hay l con t hc c iu n{y?. Con ti ni: Con
t hc ng{y kia. Con ti cn cha bit c hm qua, hm kia, ngy kia, th ti nn dy ton
cho con nh th no?

C ln trong phng hc, mt b 2 tui i thng ti, khun mt khng h biu l cm xc,
t phch mng xung, ngi c ln tm thm lm vic ca em b pha sau. Em b n{y ang
y bn cm inh ra t, thy vy th ly bn chn nh xu p v{o mng b ng trc.
p mt ci, em b chi v pha trc mt t, ri p lin my c|i, nhng d c p th no,
em b vn ngi yn m}n m my con s ca mnh, 8, 5 lin tc nh th. Sau
em b kia pht hin c p cng khng ch g, {nh mc k. Em b 2 tui vn hon ton
khng bit g, vn m{ m}n m th s }y tht l mt cnh tng m m lng ngi!
Ha ra, khi hc tp tr em c th tp trung n vy. Tht l{ p!

Khi thu dn dng dy hc, ti t theo th t: 10, 9, 8, em b thy vy, li xp

ngc li. Xp 1 u tin, ri 2 cho n ht th mi va . Nh vy, trt t ca em b
n{y ~ c thit lp.

im quan trng th ba trong vic dy hc l{ kh|ch quan. Montessori ni: Trong lc

ging b{i, ngi gi|o vin khng c th hin c tnh ca mnh m phi lm ni bt i
tng khch quan m hc sinh ang ch ti. V d khi cho tr nhn bit mu sc, chng
ta ch hng s ch ca tr tp trung vo mu sc, trnh vic tr ch ti gio vin. Bi v
tnh cch v thi quen ca mi gio vin l khc nhau. Ti pht hin cc b trng chng
ti c c|c h{nh ng tng t mt s h{nh ng ca c gi|o. Sau , ti quan s|t k hn, do
trong trng c c tc di, khi lm vic, tc c thng xa xung pha trc nn phi ly
tay vut ra pha sau. Lu dn, c|c b cng hc theo c y nh vy. V th ti yu cu cc c
phi bi tc ln, v khi c|c c ang l{m vic, nu tc tai la xa, s xao nhng s ch ca
c|c b. Khi tnh nng ng ca cc c qu mnh, c|c b khng t c trng thi khch
quan. Ti sao gio dc Montessori li yu cu cc c phi qu th no, ngi xp vng trn ra
sao, yu cu tt c mi ng t|c u phi nht qu|n. iu n{y ho{n to{n l{ quy phm
mi hnh vi ca gio vin.

Ngay c vic i b, mi c c d|ng i kh|c nhau, d|ng i ca mi lp cng khc nhau, c

c i bc di khin hc sinh i nh chy theo sau, c c i kh| chm, nn cc b trong lp
cng i chm theo. Khi ra n ngoi, mi lp i mt kiu khc nhau.

Con tr ang ph|t trin. Khi con tr khng t c kh nng ca ngi ln, chng s
nhn bn, m phng bn v tip thu bn. Ging nh vic lm bnh si co ca ngi Trung
Quc, c n 90% kiu dng bnh ca bn l ging vi bnh m lm. Rt nhiu thi quen,
phng thc hnh vi ca chng ta c hnh thnh t ngy nh, s c s dng trong
sut cuc i m bn khng h c cm nhn trn tng din thc. Nhng thi quen v
phng ph|p n{y c th n t mi trng ca tui u th, m{ ngay c bn thn chng ta
cng khng h bit.
 V th ti yu cu gio vin ht sc khch quan. Khch quan n mc no? Vt b hon
ton tt c nhng thi quen khng vn minh ca c|c c! ng c cho rng quan nim v
o c, gi tr, thm m ca c|c c u chnh x|c, v{ c{ng ng bao gi c |p t ln
con tr. Ngay nh vic i v sinh, ti ~ n rt nhiu trng mm non h{ng u, tr phi i
v sinh mt phng chung, nhiu lc cn c c c gi|o ng . a tr n{o cng c tnh
xu h bm sinh, con tr khng thch c ngi ng bn cnh hay b ai nhn thy khi ang
lm nhng vic n{y. Nhng khng c ai tn trng iu n{y, ngi ln khng cm thy lm
th s to ra nhng hu qu g. Hy nhn th gii ca nhng ngi ln m xem, khc nh
ba bi, ln ting x mi gia bao nhiu ngi, }u c kh|c g vi vic i v sinh ngay trc
|m ng? Chng ta ang ph hoi cm gic xu h ca c mt lp ngi k tip.

Ngh cho k, chng ta ch cn cch cn thn kim im li bn thn, c gng khc phc
mi thnh kin, nhc im, v tng thc thp, c gng ht kh nng ni nhng li hay
nht, lm nhng h{nh ng p nht trc mt tr, mi c th gi l khch quan.

Mt gio vin tt phi t chc tt trt t lp, to cho con tr trng th|i kh|ch quan
thoi mi lm vic khng b quy nhiu. Khi dy hc c th s xy ra nhng tnh hung nh,
con tr khng c cm hng th phi lm th no? Dng li. Tr c sai khng? Khng sai.
Tuyt i khng c ni Con ngu (ngc) lm, cng khng c m th tr. V con tr
khng c hng th vi vic n{y, nn khng c khin trch tr. Montessori yu cu gio
vin nm vng hai im: Mt l, trong nhng trng hp th ny th tr khng cn phi
tip tc; hai l{, ng tr cm thy mnh ~ sai, hoc tr cm thy khng hiu vn ny.
Ch c nh vy chng ta mi c th ch i thi c, n khi con tr c hng th s tm hiu
vn ny. S t tin ca con tr c xy dng t vic nm chc kh nng ca mnh, ch
khng phi t vic so o tr thng minh ca mnh vi ngi khc, bi v bn mi mi khng
th so tr thng minh ca mnh vi bt c ai. T nhin ban tng cho mi ngi chng ta mt
c tnh c |o kh|c nhau, chng ta khng cn phi t ti khi thy bn th}n mnh km hn
so vi ngi khc v mt iu g , chng ta phi pht trin bn thn mnh, th th gii ny
mi tr nn phong ph v nhiu mu sc. H~y con tr c pht trin bn thn mnh
trong mt mi trng trt t, chnh l{ mt th|i khch quan v cng tuyt vi.

Montessori tng k mt cu chuyn c tn Ngi ch triu ph ca ti. Ngi ch tn

l Fufu, khi hc mm non, trong mt ln ang nh n cm th pht hin ra mt bn gi
ang rt i nn ~ n phn cm ca mnh vo tay c b kia v chy i. Sau khi chy khi
ch bn g|i v{i bc th a hai c|nh tay ln che mt. Ln u tin Fufu c cm gic xc
ng, mt s xc ng lng thin, Fufu khng bit phi din t cm gic y th no nn
~ chy i. C b kia i n, ko tay Fufu xung, hn cu mt c|i, Fufu cng thun theo, hn
v{ m c b kia. Montessori ni: Lc n{y ln u tin Fufu cm nhn c s xc ng
lng thin. Nhng ng v{o lc , c gi|o ang ng ng xa rt ln nhng ting chi
tai: Hai con ang l{m g th h? V lp hc ngay. Montessori ni: Cm gi|c xc ng ln
u tin ca a tr ~ b ging ni th bo kia bp nght.

Montessori ni, s gi , khai sng ca c gi|o tng ng vi iu g? Ging nh mt

ngi ang i do b trong rng s}u, yn tnh, vui v, trm t, mc cho th gii ni tm ca
mnh t t h m. Lc ny, t xa vng n ting chung du dng nhp nhng, ting chung
y thc tnh bn, khin bn cm nhn r r{ng hn s tnh lng v{ nt p ca ni n{y. S
gi , khai sng ca ngi ln chnh l ting chung gip cho nhng cm gic mng lung
ca con tr tr nn r rt.

Tuy rng tr em c mt tim nng to ln, nhng tr cn mt qu trnh pht trin t t.

Qu trnh y cn s gi m ca ngi ln. dng dy hc chnh l cng c nhng nng
lc tim tng ca tr c thc th ha, dng dy hc l{ mi trng t nhin ca tr.
Nu c|c c mn dng dy hc ca tr, th nht thit phi tr tng dng v ng v
tr. Nu dng dy hc khng v ng v tr, liu c gi|o c nng lc sng to ra
nhng dng dy hc tt hn khng? Nu khng, con tr s khng c s dng dng
dy hc ng mc ch, bi v tr khng c c th mnh cn th tr s chi ch khng
phi l{ l{m vic vi dng dy hc. V th, thao t|c dng dy hc cn phi chun xc,
nh nhng linh kin tiu chun ca xe hi, }y l{ yu cu i vi cc c, ch khng phi
yu cu i vi tr. dng dy hc chnh l{ mi trng khch quan ph hp vi c cu
trng thnh ni ti ca tr.

Montessori ni: Ngi ln chng ta tng rng c th ly li ni t|c ng ln i tai

ca tr, c th dng hnh nh t|c ng ln th gic ca tr, mang nhng cu chuyn v
hong t cng cha pht trin sc tng tng v sc sng to ca con tr, iu ny l
khng th. Vy th, nhng cu chuyn c tch c th mang n cho tr nhng iu g? Nu
con tr cm nhn th gii bng c quan cm gic ch khng t s truyn th bng ngn
ng, th chng ti cho rng nhng cu chuyn c tch ch c mt tc dng, l{ tng thm
lng t vng v pht trin kh nng logic ca con tr. }y cng l{ qu| trnh luyn tp
ngn ng, khng lin quan g n qu trnh pht trin sc sng to. Cc hnh vi ca gio
vin lun c tin hnh da trn cm gic ca chnh mnh.

Trong qu trnh dy hc v nhiu trng hp khc, khi tr chuyn tm, c th tr s

khng l{m ng th t mt s chi tit v k nng ~ c rn luyn trong cuc sng, lc
ny, chng ta khng th cng nhc nht nht u theo nhng quy tc hng ngy. Bnh
thng, nu tr qun a dng dy hc tr v v tr, c th chng ta s hi: Con c qun
vic g khng?. Nguyn tc ca chng ti l{ khng c mng m, m ch nhc nh. Nu
bn mng m tr, khi trc mt bn, tr s em tr mi vt v v tr c, nhng khi bn ri
i, th mi th vn y nguyn. Nu nh mi ln bn u ni vi tr: Con c qun vic g
khng?, n khi con tr hnh th{nh c thi quen, th hnh vi ca tr s hon ton nht
qun m khng h ph thuc vo vic bn c mt hay khng, c nh th, tr cng gi
c nhn cch nht qun ca mnh. Qu trnh rn luyn trong cuc sng hng ngy, ch
yu l{ c gi|o quan s|t mi th tr v v tr, tc l khng ngng nhc nh tr. Nhng,
mt ngi gi|o vin Montessori u t phi hiu tr, c th phn bit trng thi ca tr, bit
c lc no nn tm thi b qua nhng nguyn tc ny.

Ti xin a ra mt v d, trng chng ti c mt b, mt hm, b b qun giy ngoi

ca, c th v khi ngoi ca, b nhn thy nhng b kh|c ang thao t|c dng dy hc
ri ho{n to{n chm m trong vic quan st y, b c mt s hng th mun ngay lp tc
c thao tc nhng dng dy hc kia. B b giy ri vo lp ngay, ho hng tp trung
vo cng vic ca mnh. C gio pht hin gi{y ang ngoi ca, lin bc ti ni: Con c
qun vic g khng?. Em b ngng u ln, cm thy rt l, v b ang rt tp trung vo
cng vic ca mnh nn ~ qun mt chuyn i gi{y, c gi|o li ni: Con ngh li cho k
xem, lc ny khi ngoi ca.... Lc n{y, b mi nhn ra ngoi ca s, thy i gi{y th ng
dy i ct v ch. Ti c ni vi c gio y th n{y: Nu c c th ny th lp c s khng c
c trng thi tp trung. Vic quan s|t mi th tr v v tr trong qu| trnh rn luyn
ca cuc sng hng ngy khng phi l mc ch m{ ch l mt phng ph|p dy hc, trong
khi tt c c|c phng ph|p ca chng ta u v mt mc ch l{ bi dng s tp trung ca
con tr. Chng ta khng nn v mt quy tc m lm hng mc ch thc s ca c qu trnh
dy hc, bi v tp trung l{ im mu cht hnh thnh nn tt c cc phm cht ca con
tr.

Ti xin a thm mt v d na. Mt b g|i ang l{m cng vic ca mnh. S tp trung
ca b ~ ln n nh im, n ni b cn khng bit nc mi mnh ang chy. Khi nc
mi chy xung lm tr ngi cng vic, b ch c ht mnh v{o. C gi|o thy, lp tc
ng ln l{m t on cng vic ca b, bo b i lau mi. C b min cng ly tay lau
nc mi, c gi|o li ni: Mi con i ly giy lau mi. C b {nh phi i ly giy. May m,
lc c b ~ hnh th{nh c phm cht tp trung, nu khng, rt c th chnh c gi|o ~
lm hng kinh nghim ny ca b.

Quy lut v tnh logic ni ti ca dng dy hc c pht hin mt cch ngu nhin
v bt ng trong qu| trnh thao t|c dng sut mt thi gian di. Khi nim vui y c
hnh thnh, ngy mai con tr s tip tc lm vy. Nhng, nu chng ta lm phin con tr vo
chnh ci thi khc con tr cm nhn c nim vui, th kinh nghim y s b ph v v
khng th xut hin. Chng ta ~ bit qu trnh hnh thnh kinh nghim l mt qu trnh v
cng gian nan, nhng li rt d b ph v.

Ti cn cu chuyn khc v mt em b chuyn t}m thao t|c cm tr trn ~ c ting

ng h, b ang sp xp i ng tng i mt, rt c th b ~ sp sang giai on th hai.
}y chnh l{ qu| trnh ph|t trin tr lc. Nhng ng v{o lc , c gi|o li b b ln ni:
C a con i tim nh!, ri b b i. Em b ~ l{m vic c ting ng h, chun b c kinh
nghim th hai th b c gi|o l{m t mch cng vic. C th phi c thng sau na, em mi
li c c kinh nghim ny. Chng ta th ngh xem, nu trong mt tun m{ c n ba ln
xy ra tnh trng trn th chng t rng c gio ny ~ thng xuyn lm vy. Hu qu l
hc sinh ca lp ny rt kh bc vo trng thi tp trung tinh thn.

Trong cc tnh hung thng thng, sau khi v{o trng khong hai th|ng ri, tr s
bc vo trng thi tp trung. Chng ti khng tnh cc em b chuyn t c|c trng truyn
thng v{o trong danh s|ch n{y, v c|c b ~ b p buc qu nhiu. Nu mt lp qu ba thng
m{ khng bc vo trng thi ny, th gio vin ca lp s phi kim im li mnh, xem
xem c c tng lm phin, tng m th, tng p buc tr, xem xem liu c phi c cha cho
tr c t do, hoc l{, c cha yu tr hay khng.

Mt v d khc, trong thao tc cm tr trn, chng ti c my khi nim sau: cao thp,
to nh, th mn. Khi tr tip xc dng dy hc ny, mt gio vin Montessori u t s
ni: Mi con a cho c c|i th nht!. Nu con tr cha hiu c khi nim ny ca bn,
tr s cha th thao tc vi dng dy hc ny. Vi mi ln thao tc ca mi loi dng
dy hc ch c a v{o mt khi nim, tuyt i khng c a v{o t hai khi nim
tr ln.

Khi dn lp, mi tun mi lp ch nn thm mt n hai hc sinh. Vic u tin khi tr

n trng mm non l{ cho tr lm quen vi nh v sinh, cc c s lm mu cho tr vic
ci qun, v sinh, sau dn tr n phng ng. Vic th hai l dn tr i l{m quen vi
quang cnh ca to{n trng. Khi tr quen vi ton cnh ca trng, tr s c cm gic an
ton. Trong tun u tin tr s cha th lm vic, m{ thng do chi trong v{ ngo{i
trng. Vi nhng tr qu s trng mm non, c gio s dn tr i ra ph, i siu th, ra
cng vin, dn tr i quan s|t khp c|c ni. Ti sao li phi dn tr ra c bn ngo{i trng?
Bi v con tr c mt tim thc, c th tr s ngh rng, bc v{o trng mm non l khng
th ra ngoi? Tr ang c cm gic s hi nhng ni l lm

Sau khi c c cm gic an ton vi trng mm non, tr s vo phng hc. Ca lp

hc lun lun m tr cm thy c th ra vo thoi mi. Sau khi vo lp, bc u tin l
nghe gi|o vin c, sau ngi yn lng. Vic c lun bt u cho mt ng{y, cng l{ mt
trong nhng ni dung quan trng nht. Tip sau l ngi yn lng. Chng ta ~ tng c
c rt nhiu rng, ngi yn lng m mang tr tu v{ nng lc ca con ngi. Ngi yn
lng xong, chng ta phi ni vi cc con, sau khi dng xong, mi c phi quay v v tr.
Bi luyn tp trong cuc sng h{ng ng{y l{ tr v v tr. B{i hc ch tr v v tr n{y
thng c ko di trong mt tun. Tun ny gio vin ch yu quan st tr t do hot
ng. Tr mun l{m g cng c, ch cn tr khng lm phin ngi khc v tr khng c
hnh vi mt lch s. C lc, tr s i ging dng dy hc ca mt b khc, lc ny c s
cho tr khi nim ai ly trc th thuc v ngi , nhng ngi cn li phi ch i. Ni
vi tr khi nim ch i, bi v trong cuc sng chc chn xy ra vn ny. Chng ti
pht hin ra rng, hc c c|ch ch i s mang n cho tr nhng li ch rt bt ng,
hc c c|ch ch i, tr c th gii quyt rt nhiu vn v t x}y dng nhng
thi quen o c tt p.

V d my a tr cng tranh nhau mt dng dy hc hoc mt th n{o , lc n{y

c gio phi tm hiu ai cm trc tin. Chc chn, b no cm ly trc tin s ni Con
cm trc tin. C gi|o s ni vi cc tr cn li: Bn y cm trc nn s dng trc,
mi cc con ch i. T ng ca c gi|o cng phi quy phm, khng th hm nay ni ch
i, ng{y mai li ni thnh mt t khc. Vic cn lm tip theo ca gio vin l quan st tr
tht t m. Tr mun ly dng dy hc n{o cng c, nhng sau khi thao t|c xong phi
tr v v tr rn luyn thi quen n{y. Cng c th lc mi bt u, tr vn cha tr vt
v v tr, c th tr cn qun mt mnh ~ ly dng dy hc t ch no. Lc ny, chng
ta nn luyn tp tr chi tr v v tr, nhng khng c p buc tr, nn tr dn dn
iu chnh. Gi|o vin cng c th thng qua quy tc tr chi tr ghi nh v tr, phng
hng ca dng dy hc. Cng c th, c nhng tr khng hiu th n{o l{ tr v v tr,
th c gio s cm dng dy hc ca tr ln, ni: C dn con ra. Khi tr v v tr, c
gio phi ni ra t n{y, tr ghp i li ni v{ h{nh ng, lp i lp li nh th, con s
hiu th n{o l{ tr v v tr.
 Cng c tr sau khi vo phng hc th nm ht mi dng dy hc xung t. Lc ny
hai c gio tuyt i khng c i ra ch khc. V d trong lp c nm hc sinh mi, trong
c hai b i n|o thin cung. Mt gio vin phi li lp quan st ba hc sinh cn li,
mt gio vin s dn hai b kia ra ngo{i chi. Nu tnh trng ca c my em u khng tt,
th c hai gio vin s cng dn cc em ra nhn bit th gii bn ngoi. Sau khi do chi
bn ngoi, s c hc sinh t gic quay tr v lp. Sau khi vo lp, cng s vn c b li vt
ton b c xung t, lc ny c gio khng th bo b tr v v tr, cng khng c
ni nhiu, ch ni: Chng ta phi tr v v tr, ri gip tr tr vt v v tr. Lng nhn ni
v{ tnh yu thng l{ mt trong nhng t cht cn c ca ngi gio vin Montessori. Cc
c phi tin l sau nhng hn lon thu ban u, nh sng ca trt t s n trong yu
thng v{ t do.

Cn na, gio vin nht thit phi ni vi cha m cc em l ti sao phi l{m nh vy,
h cng phi hp. Bi v ch c mt c|ch tr yn tnh, chnh l{ t do. Trng chng ti
tng c mt tr, hiu ng y ht mt con kh, khng bao gi chu ngi yn, lc th ngi trn
bn, trn t, tro ln hng ro. C gio cho b hon ton t do, mt, hai thng sau, bng c
mt hm, b ngi yn tnh bn cu thang, tay yn trn i. Ch khi i tay ca mt a
tr yn tnh, tr mi c th dn dn tr nn yn tnh.

Sau khi tr luyn c thi quen ny, vic rn luyn trong cuc sng hng ngy c th
tin hnh sang mt ni dung khc. Rn luyn phi bt u t chnh cuc sng ca tr. V d
nh vic cm cc ung nc, b b|t n cm, i v sinh Qu| trnh rn luyn nhng thi
quen trong cuc sng ny l bi tp ch c bt u vo mi bui sng hng ngy. Bi
hc ch khng c qu| mi pht, c gi|o khng c din ging, m{ phi tin hnh
vi vt thc v tnh hung thc t. Sau bi hc ch gio vin phi quan st xem hc sinh
nm c bao nhiu phn. Mt tun sau, nu tt c c|c em u nm vng ni dung ca bi
hc ch , nhng cha c thc hin, th tun sau na chng ta vn tip tc ni dung ny
v ch thm vo mt ni dung mi. Ch khi no ni dung n{y c thc hin, mi tip tc
ni dung rn luyn khc.

Qu trnh ny v cng chm chp, nhng khng c st rut. V d rn luyn giy

phi b vo thng giy, khng c ch ni mi mt cu ny vi con tr, nh th s khng
c tc dng. C gio nn cm mt t giy, lau nc mi, ri mang ra thng giy, ni vi tr
}y l{ thng giy, ri dng mt ng tc cng iu vt giy v{o . Sau khi con tr hiu
c khi nim, gio vin phi quan st hnh vi ca tr xem khi nim ~ c thc
th ha hay cha? Khi con tr vt giy ba bi, gio vin ni vi tr: Con qun mt vic g
nh?. Sau v{i ln lp li nh vy, tr s vnh vin xy dng c trt t ny.

Phi i x vi c ca ngi kh|c nh th no? C gio phi ni vi tr: Khng

c ly ca ngi kh|c. Chng ta cng phi tn trng c ring ca tr, bao gm c
vic chia s, hng th. Nu tr khng ng a ca mnh cho ngi khc, th khng ai
c quyn m th hoc p buc tr a ca mnh, cng khng c dng li khen v s
tn tng kch ng tr a ca mnh cho ngi khc. Bi v lc ny chnh l thi k
nhy cm ca cm gi|c t hu ti sn tr, p con tr a c ring ca mnh cho
ngi kh|c cng khng kh|c g dy tr ngang nhin ly khng phi ca mnh.
 Nu con tr gi cht ca ngi khc, c gio nn ni vi tr Khng c gi ca
ngi kh|c, nu con khng nghe, c gio s ly li vt tr cho bn kia. Khng cn ging
gii o l, c th cho php tr khc hoc tc gin mt lc. Nhng sau v{i ln nh vy, con
tr s t rt ra l{ khng c ly ca ngi kh|c. Ngi ln thng dng ngn ng
dy d tr con, nhng iu khng c t|c dng. Nhng trong qu| trnh lp i lp mt
h{nh ng, tr s t hnh thnh kinh nghim ca bn thn mnh.

Nu ~ ho{n th{nh tt c cc cng vic ni trn, cc c s xy dng c s quan trng

nht tin thm mt bc quan st trng thi tm l ca tr, trt t ca tr ~ c hnh
thnh trng hc.

Sau khi v{o trng mt thng, tr ~ c th bt u thao t|c dng dy hc, lc ny

khng cn gip tr, v khi cha tp trung, tr vn coi dng dy hc nh mt tr chi.
Gi|o vin cha cn un nn, m{ trc ht cn nui dng cho tr s tp trung, khi tr t
n s tp trung mi bt u chnh li cc thao tc vi dng dy hc. Con tr thch lm
vic hn chi, chi khng c mc ch tr lc, sau khi tr chi kt thc tr khng c cm
gic thnh tu, cm gic thnh tu ch n khi tr kt thc cng vic ca mnh.

Montessori ~ ni, tt c nhng b khi bc v{o trng mm non u c bc chuyn

v tm l, v th hai, ba th|ng u l thi k chnh sa, qu trnh ny khng cn phi tin
hnh nghim khc theo quy trnh. Con tr mun chi th chi, mun lm vic th lm vic. V
d c tr mi n trng khng chu vo phng hc, mt thng sau tr vn ng ca lp
xem, vi ngy sau, tr ~ ngi xung ngoi ca lp xem, li vi ngy sau na tr mi ci
giy vo lp. Khong thi gian n{y, c gi|o khng c p buc tr, khng c lm tr s,
nh th tr mi c th t mnh dn dn ch ng.

Bi hc ch thng ko di t mi n mi lm pht. Ni dung chnh ca bi hc

ch l ni cho tr nhng quy tc ca cuc sng hng ngy, nu thi gian qu di s sinh
ra cm gic nhm chn. C nhng tr khng mun tham gia gi hc ch th khng nht
nh phi p tr ngi , tr c th i ra nhng ch kh|c, cng c th n phng hc ly
dng dy hc. Trong tr chi yn tnh, nu con tr khng yn tnh cng khng sao,
bi v tr ang dn dn t n s yn tnh, nu thc p c nhng tr s gi v yn tnh
t bo v mnh. i vi nhng tr khng chu yn tnh, chng ta phi t t, v tr c mt
kiu thc tp th, tr cm nhn c nn khng ch bn thn. Khi tr to ra m thanh
trong mt mi trng yn lng, tr s cm thy mnh ~ ph| v khng kh ca ni n{y.
Khng ai mun ph v khng kh t nhin, cng ging nh trong mt bui l, khi ngi dn
Chng trnh ang ni v mt vic rt nghim tc, chc chn bn s khng th a ct hoc
pha tr vi mi ngi. Nhn chung, chng ta t bit khng ch bn thn mnh, con tr cng
vy, cng s t ng khng ch bn thn mnh cho ph hp hon cnh.

Nu tr khng th khng ch bn th}n mnh cng khng sao, Montessori ~ ni trong

sch ca b rng, khi c gi|o ni Mi c|c con yn tnh, b}y gi chng ta chi tr yn tnh,
c mt bn nh c pht ra ting ng, kt qu l khin cho cc bn khc bt khc. Thc ra,
bn nh ny ch ang l{m mt thc nghim v ng v{ khng ng nn c th m
thi. Lc ny, c gio ch nn ci xa cho qua v tip tc cng vic ca mnh. Khi con tr
hiu c yn tnh v{ khng yn tnh, tr s c to ra s khng yn tnh, cm gic r
hn tnh hung n{y. Cng ging nh khi ti ni vi con ti Tay con bn lm, ng ng
vo o m, ch|u c{ng c s, nhng sau mt, hai ln nh vy, chu s khng lm th na,
thm ch cn nhc nh m.

Dnh cho tr s khoan dung nht nh phi khoan dung n cho php tr c ph
hoi cht xu, tr cm nhn ng v{ sai. Con tr khng ging nh ngi ln, ngi ln
cm thy ng l{ ng, sai l{ sai, nhng tr em cn phi cm nhn. }y l{ mt kiu tm l
ca tr, nhng lc ny chng ta ch cn ci xa cho qua l{ . Hoc c c gio li m b
v{o lng ni: Con bit nh th ng hay sai m{. C con tr cng ci, tr bit l c hiu
mnh.

Ngi yn lng cn mt qu| trnh l}u d{i, khng c bt p tr, v khi b bt p, tr s

ght hot ng ny. Tr s ngh v vic ngi yn lng hng ngy ging nh mt cng vic
kh sai.

Sau }y l{ nhng vic m gio vin cn ch khi ng lp:

1 - Trc khi bt u, gio vin phi quyt nh mnh s lm vic trn bn hay trn
thm. V d tr chi ca s 0, c my tr cng tham d. u tin, gio vin phi bit mnh
lm vic }u, tr s t quyt nh cng vic ca mnh, tr c th lm ch tr mun, nu
khng thch hp, tr s t iu chnh.

2 - Ngi bn phi tr.

3 - con tr d hiu, khi gi cho tr, ng tc ca gio vin phi chm ri, r rng.
Trong qu| trnh thao t|c dng dy hc, tt c c|c ng t|c u phi chm.

4 - Gio vin phi c bit nhn mnh phng ph|p khi gi nhng im cn tr tp
trung s ch . C rt nhiu phng ph|p khi gi. Mc ch ca tt c nhng phng ph|p
n{y l{ hng tr tp trung s ch trn c|c dng dy hc trong mt thi gian di.

5 - Ngn ng khi gi phi x|c |ng. Nu ng t|c khng nhc nh tr, bt c d

phi chn thm li th nht thit phi ghi nh c}u Montessori ~ ni: Chng ta nht nh
phi cch ly s ch ca tr vo mt cm gi|c. Chng ta phi l{m c iu ny trong
trng hp dng ngn t nhc nh tr.

6 - Li ni phi n gin ngn gn, ph|t }m bnh thng. Trong lp hc Montessori,

ngi ta khng nghe thy ting ca gio vin, cho d l tit hc bui chiu, cng rt t li
ca gi|o vin. Montessori ni: Khng ni mt cu tha, bi v rt c th li ni ca c s
l{m t on s ch ca cc tr, khin tr lin tng n nhiu th.

7 - Trong qu| trnh khi gi, t u n cui ng tc ca gio vin cn chc chn. ng
tc chn chn con tr c th sn sinh ra mt khi nim r rng chnh xc v s vt. Chc
chn l v cng quan trng.
 8 - Trong qu| trnh khi gi phi ch v mt ca tr. Mt gio vin xut sc khi n
lp, cng vic u tin s l quan st hc sinh nh Montessori ni: Ging nh mt nh
thin vn hc quan st thin th.

9 - Trong qu| trnh khi gi phi ph|n o|n chnh xc v vic tr c cn tip xc vi
dng dy hc hay khng.

10 - Khi khi gi phi hng tr ch n ch kim sot sai st (mi dng dy hc

u c chc nng t sa cha).

11 - Sau khi khi gi hy ni nhng li khuyn khch. S khuyn khch ny khng phi
l la gt tr, c gio ch ni: Con c mun t l{m khng?. a ra vn tng thm
kht vng ca con tr vi cng vic.

12 - Sau khi khi gi to cho con tr c hi thao t|c, gi|o vin ng bn cnh quan st.

13 - Gi|o vin ~ c th phn bit tr ang chi v{ tr ang l{m vic. Chi khng c
ngha g, sau khi chi con tr khng thu nhn c iu g, v bn thn con tr cng khng
thch chi. Trng thi ca mt a tr tt hay xu l ph thuc v{o ngi gio vin. Khi con
tr khng c vic g lm, thn th|i m m{ng, ngi gio vin phi gi cho tr. Khi khng
c lng tin vi dng dy hc, tr mun t b, s khi gi ca gio vin s gip ch cho
tr. Nu gio vin to ra mt khng kh khng tt, con tr s d b hn lon. Con tr rt thch
pht hin ra quy lut v logic ni ti qua mt s vt, iu mang n nim vui cho con tr.
Nu gi|o vin khng em n cho con tr nhng t|c ng tch cc, tt s l{ t|c ng tiu
cc. Trng th|i ch thc ca con tr nn l: Ngi l{m vic lu di. Trng thi ny xut
hin hay khng c quyt nh bi trnh ca gio vin cao hay thp. Montessori ni
gi|o vin l{ ngi khi gi, ngi quan s|t, ngi bo v mi trng, ch khng cn phi
dy hc sinh lm th no.

14 - Trng th|i du ngon trong tr tng tng ca con tr s bin dng dy hc

th{nh tr chi. Nu con tr khng th bc vo trng thi tp trung, th cng khng c
lm phin tr, c tr chi.

15 - Khi sa cha li ca hc sinh phi ht sc thn trng. Pht hin ra hc sinh ng

hay sai chnh l mt xch quan trng trong cng vic ca gio vin.

16 - To cho tr c hi c lp i lp li mt hot ng n{o , khng c p tr.

17 - Khi con tr a ra c}u hi, gio vin phi c cu tr li thch |ng, chun xc. Nu
gio vin khng hiu vn m gii thch lung tung, gio vin s ph hng kh nng tm
hiu vn ny ca con tr.

18 - Kt thc cng vic nhc nh tr cch thu dn, chnh l dng dy hc. im ny
khng hon ton ph hp vi tinh thn ca phng ph|p gio dc Montessori. Khi ging v
nhng giai on pht trin ca tr em, b{ c bit nhn mnh, khi mc tp trung ca tr ~
t n mt trng th|i n{o , sau khi thao t|c dng dy hc tr khng cn thu dn. Lc
ny, tr cn thi gian chnh l, t chc v{ suy ngh, Montessori gi l{ giai on ngh
ngi y suy ngh. Trong trng thi lm vic ny, tr s c ba tnh hung: Mt l ngi trn
thm lm vic ca mnh quan st nhng tr khc lm vic, hai l quan st kt qu lm vic
ca mnh, ba l ko ngi kh|c n quan st kt qu cng vic ca mnh. Ba tnh hung ny
l mt phn rt quan trng cn thit cho s pht trin tr lc tr, iu ny chng t rng:
tnh hung th nht, con tr ang nghin cu so s|nh kt qu ca mnh v ca ngi
khc mt cch t nhin; tnh hung th hai, tr ang nhn thc kt qu ca chnh bn
thn mnh; tnh hung th ba, tr ang giao lu cng mi trng v nhng ngi khc.

i vi tnh hung th nht, gio vin phi hiu lc ny tr tuyt i khng ngi khng,
m tr ang trong qu| trnh chnh sa t duy. Lc n{y, nu nhc tr dn dp dng dy
hc s lm nh hng n trng th|i t duy ca tr. Sau khi tr chnh l t duy, tr quyt
nh kt thc cng vic ny, tr s t thu dn c.

Ngo{i tnh yu thng, gi|o vin Montessori cn cn c lng nhn ni, cho php tr
c lm vic theo thi gian, tc v tit tu ca tr. L{m c nh vy l bn ang ghi
nhn tr. Lng nhn ni ca gio vin khng ch l yu cu cng vic m{ hn th, cn l mt
c tnh tt p, v cng quan trng.

Dy hc bng phng ph|p Montessori rt kh, cho d bn ~ hc thuc lng tt c

nhng iu trn, cho d bn ~ c {o to chnh quy ba nm cng khng t|c dng g.
iu cn lm l thc hin t tng ca Montessori. L{m c iu ny, bn ~ tr thnh
mt ngi lm cng tc tm l tr em hoc mt chuyn gia v tr em u t.
 Chng 17

V YU NN T NGUYN THUN THEO, V

C CH NN C TH THUN THEO
Trn lp c ngi n nghe ging, c mong tr th hin tt mt cht, con tr c th cm
nhn c t}m t ca c. phi hp vi c, bn L T tnh ton v vit |p |n trong c
ting ng h. C bit tr lm th hon ton l v c. S thun theo ca con tr gn nh l{ v
hn, tr c th x|ch cho c n t c tay, c th i theo c n phng c chn, con tr
quyt nh thun theo trong tnh yu dnh cho c, chp hnh s thun theo bng ch ca
mnh.

hi bn v phm gi ca con tr, chng ta phi ni n hai im, mt l thun theo,

K
hai l{ ch. i vi ngi ln, chng ta ni n s thun theo chn l v bn cht
khch quan ca s vt, l ch ch quan kin tr v{ tm ti ch}n l. ng nhin,
nhn thc v chn l ca mi ngi khc nhau rt nhiu. }y ti ch xin bn kha
cnh tch cc, trn ngha khng nh.

Rt nhiu ngi lm cha m bit rng, tr trong trng mm non s i gio vin, con
tr s, b m s, hiu trng cng s. S ci g? S con tr khng thch nghi? Gio vin ch
nhim lp Thin Thn ca trng chng ti, c gio Tng m hc sinh yu qu t ngt
chuyn i Bc Kinh, nhng tnh hnh ca lp vn khng h bin ng.

Trng Montessori i gio vin da trn tnh hnh pht trin v hiu qu cng vic
ca gio vin, da trn tnh hnh pht trin ca con tr. Mi ln iu chuyn, con tr u v
cng bnh tnh, mi sinh hot vn din ra bnh thng. C gio mi n hi: Nam Nam, con
l{m n{y c khng?. Nam Nam ni: Con ang bn, con ang l{m vic, mong c ng
lm phin con. C gi|o mi li hi: L~ T, {n khc n{y cho c nghe c khng?. L~ T
ni: Con khng {n, v hin gi con khng mun {n. C trng ban cm kh|i ni: Tr
con lp ny khng tha nhn gio vin, ch tha nhn ch}n l. V th trng chng ti
khng s thay gio vin.

Nhng khi ph|t hin c gio c khch, con tr s cm nhn c c ang mong mnh i
lm vic. Tr s lm vic chm ch, tht lng phi hp vi c. Bn L T lm php tnh, vit
|p |n trong mt ting ng h. C gio bit, tr khng tht s t nguyn, tr lm vy l v
c. Bng chc, trong lng c tro dng cm gi|c yu thng v{ cm kch i vi tr.
 S thun theo ca con tr khng nhng gn nh l{ v hn, m cn v cng cm ng.
Khi con tr xut hin tnh trng thun theo, bn mun tr l{m g cng c. Mang c,
bng b|t a, chm sc c|c em nh Tr s c gng bng mi c|ch hon thnh nhng
cng vic kh khn nht, v cng vui v khi lm tt cng vic ca mnh. Trong s thun
theo ny, sc mnh ch ca tr cng ~ xut hin.

Trong mt bui dy ti, ch L Thc Ba (m mt ch|u trong trng Montessori Ninh H

ca chng ti) khng c ai trng con nn phi mang theo con ln lp. Ch ni vi con: ng
i, chng ta ang trong lp ca m, con khng c lm n, m phi ngi tht yn lng.
Con v tranh nh, con c l{m c khng?. Con ch gt u. Cu b mi cha y 3 tui c
th ngi yn lng trong vng hai ting ng h. }y chnh l{ iu khin ch Ba cm ng
nht.

}y va c s thun theo mnh lit li c c ch kin cng. C lc con tr cn cha

quyt nh c hnh vi theo l tr ca mnh, tr ch quyt nh thun theo v tnh yu, v
chp hnh s thun theo nh l tr. Con tr c th x|ch cho bn n ni t c tay, i b
theo bn n sng c ch}n. C c ch ny, th d l vic g tr cng c th vt qua.

Nn gio dc c lun hy vng con tr tuyt i thun theo ngi ln, con cng thun theo
th cng c khen ngoan, khen hiu bit. S i x ca ngi ln vi tr em gn nh ch l
thuyt gio v nu gng, chng ta mun dng cch ny a tr thun theo mnh. Nhng
trn thc t, iu ny khng th xy ra, bi v cho d tr c thun theo, nhng ch l thi
bng mt khng bng lng. Montessori ni vi chng ta rng, mt mc nht nh,
phng php gio dc truyn thng ang p buc v cng bc con tr. Lu dn, n mt
ngy no , tr bng pht hin ra, tr b buc phi phc tng nhng ai hay chnh c gio
ca mnh, trong lng tr sinh ra mt p lc v cng to ln, p lc y s bng pht khi
khng c c gio hoc khi khng c ai km nn, tr s ph phch. y chnh l c p bc tt
c phn khng.

S thc l{ nh vy. Vi nhng tr chuyn t trng mm non truyn thng n trng

chng ti, lc mi n cc b v cng quy c, lun khoanh tay thng lng khi ngi trong
lp. Nhng my hm sau, cc b pht hin ra ni n{y rt t do, cc c cc k tn trng cc
con. Pht hin ny tht tuyt vi l{m sao! Chng h ht, l{m ngi m|y, siu nh}n, tung
chi v{ dng dy hc ln trn nh{! y gi| dng dy hc xung t, ri nhy
ma ngay ph| ph|ch my ngy lin. Bn th ngh xem phi mt bao nhiu cng sc
nhng a tr ny c th yn tnh, chng c c trng thi thun theo xut pht t
|y lng. Ch c th dng lng yu thng! Dng s t do! Dng n ci rng r! V th mi
khi nghe ni sp c tr t trng khc chuyn v{o, c|c c u cm thy rt au u.

Cho n tn by gi vn c ngi hi ti, khi bc ra khi m|i trng Montessori, con

tr lm th n{o thch ng vi x hi n{y? L do h nghi ng l v tr ca trng chng
ti qu t do, h cho rng |m tr Montessori khng bit gi k lut. S thc hon ton
ngc li, tr c gio dc theo phng ph|p Montessori rt bit tun th cc quy tc v
chun mc x hi. Tr ni c l{m c, bit c ch ca mnh c th l{m c nhng
g. Khi |m tr ca chng ti n sn vn ng xem hi thao, chng khng khc g nhng
chin s b i, c th ng yn lng h{ng ting ng h, khng h chy nhy lung
tung, khin ai cng phi ngc nhin. Trn thc t, |m tr ca chng ti i ti }u cng th,
v k lut ca chng xut pht t bn thn, ch khng v ting la ht v s p buc ca cc
c.

Nhng tr em c gio dc theo phng ph|p Montessori u c kh nng kim ch

bn thn trong nhng tnh hung thng thng, tr bit nn lm g }u. C|c c gio
thng xuyn dn tr ra sn bay, ga tu ha, th vin tr bit cn phi gi yn lng
nhng ch no. Trong t do, nu khng b ai lm phin, tr c th quan st, cm nhn mi
trng xung quanh v{ iu tit bn thn cho ph hp.

Nhng a tr nh th tn ti nh mt ngi c tinh thn t do, trong bt c hon

cnh n{o, cng c th cm nhn c nhng nguyn tc mnh cn phi tu}n theo v{ c t
th thch hp vi hon cnh. Nhng tr khng th cm nhn c mi trng xung quanh
l nhng tr ~ chu qu nhiu sc p. Khi sc p y ln n mc khin tr au kh,
th khng nhng tr khng th cm nhn c hon cnh, m t hi hn, khi ph|t hin ra
khng c ai b buc mnh, tr s bt u ph phch.

Trong mi trng t do, tr c tn trng, c t quyt nh mi c ch v hnh

ng ca mnh, nn hin tng khng gi k lut li tr thnh hin tng c bit.

C rt nhiu ngi lm cha m cho rng: C hai th tr em nhn c t ngi ln,

mt l kin thc, hai l{ o c. Chng ti li c nhn nh hon ton khc hn. T nhin
ban tng cho bn thn mi ngi mt loi sc mnh tinh thn v i nht, cao thng nht;
v Montessorri ni rng, s hnh thnh phm gi, nhn cch, tr lc ca con tr hon ton
da vo chnh bn thn tr, ch khng phi da vo nhng ngi ~ trng thnh. Thng
qua cng vic ca mnh, tr mi c th xy dng bn th}n, nhng sau 6 tui, nng lc y s
hon ton bin mt. Sau 6 tui, con tr s dng c s ca s|u nm u i bt u tip thu
kin thc. Ni mt cch khc, nn mng ca ta nh cuc i c xy dng trong s|u nm
u i, v qu trnh y l da vo bn thn tr, m khng da vo thy c hay cha m.

}y ti mun ni thm mt cht, sau mi my nm l{m cng t|c gi|o dc thc tin,
chng ti pht hin vn cn bn thm v quan im ny ca Montessori. Kh nng hp thu
ca tr em sau 6 tui vn cha ho{n to{n mt i, mt s tr, kh nng n{y c th ko di
n 8 tui, thm ch l mun hn.

ch theo ngha thng thng chng ta thng ni l kh nng khc phc kh khn
mt cch c mc ch. V d chng ta cho rng mt a tr c th khc phc kh khn l{
mt a tr c ch. Trn thc t, tr em lun hng th vi vic khc phc kh khn, ho{n
thnh cng vic. Tr em khng s kh khn, ch c ngi ln chng ta s. Montessori cho
rng, tinh thn u tranh n cng vi mnh lnh ngi ln ca tr em chnh l ch. Khi
tr gp phi vn v tm l, tr s khng th phn khng li ngi ln. Khi kh nng n{y
mt i, tr bt u khut phc ngi ln, quan st sc mt ca ngi ln. Khi tr bt u
quan st sc mt ca ngi ln cng chnh l{ lc ch ca tr ~ b tc ot hon ton.
 Nhng thn ng l{ ngi nh th no? Thm tm tr c s thc gic, cng ging nh
chng ti ~ ni trn, mt khi tr ~ hnh th{nh phm cht ca bn thn mnh, phm cht
lin tc ni vi tr rng i l{m vic n{y, nu khng c lm th cm thy rt au kh.
Trc s thc gic ca sc mnh ny, con tr s hon thnh rt tt cng vic , v{ c
gi l thn ng, tr khng cn da dm vo s p buc v tr gip ca bt c ai.

Sc mnh ch cng c hnh th{nh nh vy, con tr t hnh thnh sc mnh ch

ca mnh trong qu trnh pht trin ca bn thn. vn n{y, Montessori ~ a ra quan
im: Ging nh nhng g ngi ta tng ni, chng ta cng s cm thy nhu cu chi phi
ch hoc ph v ch. V chng ta cm thy iu l{ cn thit, nn chng ta s ly ch ca
mnh p con tr phc tng. Hin tng ny xy ra rt ph bin, chng ta lun cho rng
khng c nung chiu con tr, nhng vic g tr l{m c th tr lm, vic g khng
l{m c th khng c cho tr lm.

Chng ta c mt quan nim sai lm, ch l mt t trung tnh. V d chng ta cho rng,
tuy ngi xu l rt xu, nhng ngi c sc mnh ch, v khi lm vic xu h c th
l{m n cng. Thc t khng phi l{ nh vy, phi thai tinh thn ca con tr ch dn tr i
lm mt vic u l nhng hnh vi mang tnh xy dng. Qu trnh pht trin phi thai tinh
thn t 0 n 6 tui, qu trnh thc th ha phi thai tinh thn y mang tnh xy dng. Nu
nhng hnh vi mang tnh xy dng u c tha mn, ging nh Montessori ~ ni, tt
c hnh vi ca tr u l{ tnh bn thin, th mc ch c cuc i ca tr s l khng ngng
hon thin bn thn, bao gm c tnh yu v{ l tng.

Khi mt ngi c l tng, th qu trnh thc hin l tng y chnh l qu trnh th

hin sc mnh ch. Trc 30 tui l qu trnh chun b bn ng, sau 30 tui l qu trnh
khng ngng hng ti s hon thin, l mt qu trnh khng ngng hon thin bn thn,
khng ngng gt ra tm hn ngay t lc sinh ra n lc t gi~ ci i. Gi d trng thi
bnh thng ca mt con ngi chnh l trng th|i ~ ni trn, th ch v cng quan
trng trong cuc i con ngi.

Trn thc t, qu trnh pht trin t nhin, bnh thng ca con ngi chnh l qu
trnh sc mnh ch hnh thnh. Con tr c l{m iu mnh mun th s chm m vo
cng vic, s chm m y tr thnh tp trung v hnh thnh ch.

Rt nhiu ngi khng thy c rng, trng mm non truyn thng bt tr ngi yn
mt ch, c gio ging bi li c g khng hp l. Quan nim v gio dc mm non trn th
gii ~ thay i t u th k trc, ngi ta ~ khng cn dy tr bng cch truyn
ming, m con tr t xy dng bn thn thng qua nhng hot ng hng ngy. Ti sao n
tn hm nay chng ta vn ang tip tc dng quan nim gio dc v{ phng ph|p gi|o dc
~ lc hu n c th k gi|o dc con em chng ta. Chng ta vn tip tc dng phng
php gio dc ca cha ng chng ta m khng h hp thu thm mt quan nim mi no.
Bn c th n bt c mt ni n{o trn th gii m xem, ngay c nhng nc ch}u Phi cng
khng cn dng phng ph|p truyn ming gio dc con tr. Dng phng ph|p n{y,
con tr khng c dng h{nh vi thc hin phi thai tinh thn ca bn th}n nn {nh
phi ngi yn m{ nghe ging. Con tr qu yu ui, lc n{o cng phi ngng vng
ngi ln, nh Montessori ni l{, chng ta khng ch ch ca con tr, c lc chng ta ng
h, c lc li tc ot ch ca tr. Dy theo cch truyn ming chnh l{ qu| trnh tc
ot ch ca con tr.

Con tr phi c t lp trong cuc sng c s c lp v c th; phi c t do la

chn c c s c lp v ch; phi c t do lm vic c c s c lp v t
tng.

Mt con ngi c c lp v c ba phng din ny th nhn cch mi hon thin.

Chng ta phi tn trng tt c cc hot ng t pht ca con tr. Tr phi s dng ch
t la chn mnh s lm g. Qu trnh la chn y chnh l qu trnh khng ngng s dng
ch ca bn thn tr, v th bn khng c php cho ch ca tr nhn ri, ging nh
bn ang ct nhng cun s|ch khng c ti trn gi| s|ch nh{ mnh. Khng c s dng
ch, sc mnh ch lun thay i, con tr cng mt lun c kh nng l{m vic.

Con tr phi lin tc la chn, khi bn khng ng tr dm phn khng li, chnh l{
cch con tr hnh thnh sc mnh ch ca mnh. Montessori ni: S thc l ch khng
h dn ti s hn lon v bo hnh. Hn lon, bo hnh chnh l biu hin ca ri lon cm
xc v{ au kh. Montessori cho rng, nu t 0 n 6 tui tr khng c pht trin tt, tr
s b tri trong nhng s vic vn vt v li ch vt cht tm thng, c cuc i khng th
thot ra khi ci vng lun qun ny, ging nh l{ b nht trong bn bc tng giam. Bn
ngoi bc tng l c th gii ti p v chn tri khoa hc, nhng tr khng th thot ra.
Tt c n lc ca con ngi nm ch vt qua nhng ham mun ca bn th}n t n
mt trng thi tinh thn. Ng{y hm nay chng ta ~ i chch khi qu o pht trin bnh
thng ca lo{i ngi, chng ta cng khng bit trng thi ca con ngi l phi nh th
no, chng ta rt him khi c nhn thy mt ngi bnh thng, nn li coi nhng ngi
khng bnh thng thnh nhng ngi bnh thng. Nu con ngi khng th t ti trng
th|i bnh thng, tt nhin quan h gia ngi vi ngi chnh l quan h u tranh.

Montessori a ra v d, mt v phu nhn hi a tr: C|c con thch lm g th lm

sao?. C}u hi n{y cng c ngha rng, tt c h{nh ng ca c|c con u ty tin. B tr li:
Khng, tha phu nh}n, khng phi l chng con thch lm g th lm, m l chng con thch
tt c nhng vic chng con l{m. }y ~ tr thnh mt cng vic c thc, cng c ngha
l mi a tr thch cng vic ca chng, ch khng phi chng thch g lm ny.
Montessori ni, c nhng vic vn ~ l{ khng cn ni ~ hiu, ch v thc chnh l mt
kh nng ph|t trin ng thi vi s vn ng v hot ng ca con tr.

Kh nng y c pht trin th no? Chng ta th lm mt php so s|nh n gin, nh

vic i b. Lc 1 tui, cc b bt u tp i, khi bn ni vi b l{ khng c i, b s khng
nghe theo li bn, tng pht tng giy b mun tch khi bn i. Vy i lm g? Bi v
i ch}n b lin tc ni vi b rng mun i, nn b phi thun theo i ch}n mnh. B bt
u lin tc luyn tp cho n khi c nng i ca i ch}n c th thnh thc, khi c th i
vng th b li thay i: M b. Con ngi l{ nh vy, khi c mt nguyn vng, con ngi
ta s khng ngng thc hin nguyn vng . n khi thc hin c ri, nguyn vng y
s b ng inh li. Con tr thng qua hot ng c thc luyn tp i ch}n ca mnh,
khi tr c c kh nng y, tr s t b n c b m b.

iu ct li ca vn l, s pht trin ca ch l mt qu trnh lu di, chm chp,

pht trin theo mt chui cc hot ng c lin quan n hon cnh, nn cng rt d b cn
tr. Montessori nhc n, trong qu trnh hnh thnh ch, tinh thn con ngi l mt ta
nh t xy dng trong b mt m{ ngi xy nn n khng phi l cha m hay thy c m l
bn thn con tr. Cho d l cha m hay thy c, th iu ln nht m nhng ngi ln c th
l{m l{ gip tr lm vic, gip chnh l{ nhim v v mc ch ca ngi ln chng ta.

Chng ta bng lng vi vic gio dc theo tm gng. Mt nhn vt trong cu chuyn k
s tr thnh in hnh mu mc ng m phng cho tr, tr thnh trng ti nh gi s ng
sai ca tr, b qua sc tng tng v ch ca bn thn con tr. y l cch nhn sai lch
ca quan nim gio dc thng thng. S thc l ch ch c th pht trin da trn sc
mnh t thn ca mt ngi. Sc tng tng, sc sng to v sc mnh ch ca con tr
c xy dng trong nhng hot ng t pht ca tr, ch khng da vo nhng bi thuyt
gio khng bao gi c hi kt ca ngi ln. Chng ta khng c php cho ch v tng
tng ca con tr nhn ri. Mt khi ch b nhn ri, con ngi s mt lun c phm cht
thnh cng.

Montessori ni: Trong phng ph|p gi|o dc truyn thng, gio vin s suy lun theo
mt phng ph|p logic, anh ta ni rng: Mun dy ngi khc, ti phi tht tt, tht hon
thin. Ti bit mnh phi lm g v khng nn lm g. V th, khi con tr m phng ti, phc
tng ti, tt c s khin ngi khc va . B mt c bn ca mi s vt nm s phc
tng, iu ny khin cho cng vic ca gio vin tr nn d dng, thm ch l khin ngi ta
t ho. Anh ta cn bin lun rng: ng trc ti l mt a tr v tri, khng bnh thng.
Ti phi ci chnh li, bin a tr y thnh mt ngi u t nh ti. Anh ta ang l{m mt
vic trong Kinh th|nh ~ cp ti: Thng to ra con ngi theo hnh tng ca
mnh. Anh ta ang ng vai tr ca Thng . Montessori ni: Ngi ln khng thc
c mnh ang ng vai tr ca Thng , v{ cng qun lun c cu chuyn ma qu ~
bin thnh ma qu nh th n{o trong Kinh th|nh. Ni c|ch kh|c l{, anh ta cm thy t ho
m mun thay th vai tr ca Thng . Trong khi thc t, ngi gi|o vin ang ph| hoi
sc sng to v ch ca con tr.

Bn thn tinh thn con tr ang tin hnh cng vic tn qu hn nhiu so vi nhng g
m cc gio vin v cha m con c th tng tng. T 0 n 6 tui, tr ang l{m mt vic,
l{ x}y dng tinh thn ca bn thn mnh. Cha m v thy c cng ch c th lm mt vic,
l{ gip tr.
 Chng 18

BA GIAI ON TR T C S
THUN THEO
i vi tr em m ni, thun theo l vinh d, l nim vui. Cng ging nh trong tnh
yu, khi ang trong giai on tm hiu, nu c lm mt iu g cho ngi mnh yu th
tht vinh d bit chng n{o! Ngi thun theo l{ ngi t th hin bn thn. C lc tr
thun theo, c lc khng, l bi v tr cha c y kh nng thun theo. Mt khi tr c
y kh nng n{y, tr s c th l{m theo ngi ln v t kim im bn thn mnh trong
cuc sng thc t. Sau cng, con tr s khao kh|t c thun theo, v tr ang thun theo
chn l.

ontessori cho rng, trng th|i bnh thng ca con ngi l phc tng, l thun

M
theo. i vi con tr, phc tng c th tr thnh nim vui, thnh s vinh d. i
vi ngi ln th v d in hnh nht chnh l{ lc ang yu, nht l khi tm khn
che mt ca tnh yu vn cha c vn ln, nu c i tng m{ mnh ang
ngng m nh mt vic, th tht l{ sung sng v vinh d n chng no!

Thun theo l mt cm gic th n{y: Vinh quang v{ sung sng. ch l{ c s ca s

phc tng, ch c trc, phc tng c sau. iu n{y c ngha th n{o? Trn }y ti ~
ni, khi a tr 1 tui ang tp i, liu b c th phc tng mnh lnh ca bn khng?
Chng hn bn ra lnh cho b tp i hoc khng cho b tp i. C}u tr li l khng. Khi chn
b ~ ph|t trin tng i hon thin, c th i vng, b s bt u phc tng. Khi ngi
ln ni vi tr, tr s suy ngh, mnh c th phc tng khng? S phc tng ny c th khin
b m mnh vui mng khng? Con tr phc tng theo kh nng ca bn thn mnh.

trng tiu hc, rt nhiu tr em hiu ng, thch ni chuyn. Gio vin lin tc nhc
nh c|c b Trn lp khng c ni chuyn, vy c|c b c l{m c iu ny khng?
Khng l{m c th c gio s pht: ng ln cho c!. Mt lc sau, tr vn ni chuyn, va
ng va ni. Tr khng th kim ch bn thn, bi v chnh tr khng th thc hin theo
suy ngh ca mnh. Suy ngh v{ h{nh vi ca tr khng thng nht vi nhau. Nguyn nhn l
trong qu| trnh trng thnh ca mnh, ch ca tr ~ b tn thng nghim trng, tr ~
|nh mt kh nng t khng ch bn thn. Mt ln, chng ti mang cun M mang v pht
trin EQ tr em ra trc nghim vi cc tr 7 tui ri. Chng ti hi: Con c th tun
th quy nh khng?. Mt tr trm t mt lc ri ni: Mt na c th tun th, mt na
khng!. Ti hi: Ti sao?. B |p: V d bi m nhc qu kh, con khng th tun th
c!. Ti cht tnh ng, khi tr khng c nng lc thc hin nhng quy tc qu kh
so vi bn thn, nu c cng p th cn to thm cho tr mt tnh cch khng thnh thc.
Nhng nm u i l{ giai on mu cht hnh thnh ch, con tr hc cch tun th
quy tc theo kh nng ca mnh, thun theo quy lut ca s vt, xy dng s thun theo
thc s, nhng khi kh vt qu kh nng ca tr c th s gy ra mt hu qu xu m
chng ta khng th tng tng c.

Thun theo mi l trng th|i bnh thng ca con tr. Khi tr khng thun theo chnh l
v tr cha kh nng thun theo, l{ v sc mnh ch ca tr vn cha c hon
thin.

Hiu ng hon ton l h qu xut hin sau khi cc hot ng t pht ca con tr b
ngn cn, tr khng cn mc tiu pht trin. Montessori ni: S phc tng m chng ti
ni }y c ngha s}u sc hn nhiu so vi s phc tng theo ngha thng thng. S
phc tng }y ch s thng hoa ca ch. Phc tng l s thng hoa ca ch c| nh}n.
Mt ln ti hi chu mnh rng: Linh i, ch|u thy nh{ bn ai l{ ngi nghe li nht. Linh
ni: Ch|u cm thy thy gi|o Vng l{ ngi nghe li nht. ng l{ thy gi|o Vng v
cng nghe li. Bn nh thy gi|o Vng cm ci g, thy gi|o Vng s cm ngay, bn
mun thy gi|o Vng i x{o rau, thy gi|o Vng cng x{o ngay. Trong mt nhng ngi
khc, thy gi|o Vng l{ mt ngi chng tt, hin lnh, nghe li, nh}n nhng. Khi
ngi kh|c c quan im khc mnh, thy vn yn lng lng nghe. Nhng ngi bnh
thng khng th hiu ni s tt p, s bnh tnh, s su sc ca thy. Thy khng bao gi
tham d vo nhng vic phm tc i. Khi bn quan st thy tht k, bn s pht hin ra
l{ v trng thi cuc sng ca thy cao hn hn ngi khc, thy lun nh}n nhng v
chm sc ngi xung quanh mnh. Thy l mt nh khoa hc, nhng thy khng ch l mt
nh khoa hc, thy ging mt bc thnh hin ch ni mt cu vo nhng lc cn thit nht,
cn bnh thng th khng bao gi chim dng khng gian v thi gian ca ai. Thy l
ngi c nhn cch pht trin bnh thng nht trong tt c nhng ngi ti ~ gp.

Mt ngi thun theo, theo cch ni ca Maslow(1), chnh l{ ngi c nhu cu th hin
chnh mnh. H th hin chnh mnh, quan s|t v{ gip ngi khc th hin chnh mnh.

Nhng, nu khi mt a tr ang ph|t trin mt thi k nhy cm n{o ca mnh, v

d nh tr n thi k nhy cm s m, tr s m khp mi ni, bn li bt tr thun theo
mnh, ngi yn mt ch khng ng y, tr s khng th thun theo bn. Montessori ni
vi chng ta rng, nu linh hn lo{i ngi khng c y phm cht ny, nu lo{i ngi
khng tri qua qu trnh su sc ha c c kh nng phc tng, th s khng th c
c cuc sng x hi. u tin con tr phi c th hin mnh, mi c th vt qua chnh
mnh, mi c th hi ha vi x hi.

Trc }y h{m ngha ca thun theo l, c gio v cha m bo con tr lm g th con tr

l{m c|i . }y l{ s thun theo trong gio dc truyn thng. Trong gio dc Montessori,
thun theo chia l{m ba giai on.

Giai on th nht, c lc con tr thun theo, nhng khng nht thit lc n{o cng
vy. iu ny c th to cho bn n tng ty tin. Rt nhiu tr ca chng ti khi v nh
~ khin cha m phi au u: Phng ph|p gi|o dc n{y khng c ri, con mnh va
mi hc hai thng, v nh{ ~ ty tin khng th chu ni.

Chng ta hy xem xem con tr ty tin nh th no? Khi con tr ang ph|t trin mt
c ch hay quan nim n{o , v d khi tr ang ph|t trin quan nim ho{n m, bn li
lm hng cm gic ny ca tr, tr s u tranh n cng. V d nh con tr khng bao gi
ng bn chia mt ci bnh ra thnh hai phn. Th m{ ngi b li mua mt ci bnh, ri
chia ra lm hai phn, phn to cho b, phn nh cho con. Th l{ a con cm na ci bnh
khc m ln, vt xung t. Ngi b va bi ri va tc gin. V ri ngi b hiu vn
th{nh: a b n{y qu| tham n. Trn thc t, a tr n{y ang x}y dng quan nim ho{n
m, ngi b ~ ph| hng cm gic ny tr. Con tr v cng au kh, bo v cho s
theo ui cm gic hon m ca tr vi s vt, tr phi u tranh n cng vi ngi ln.
Phn ng ngi ln chng ta gi tnh hung ny tr l{ ty tin.

Vy khi no th con tr c th phc tng bn? Sau khi pht trin hon thin quan nim
ny, khi tr c y kh nng, tr s phc tng. V d khi tr ~ bit i nhng vn mun
ngi ln b, bn hy ni vi con: M b con mt lc, con t i mt lc, c khng?. Tr
s suy ngh, sau ni: V}ng. Bi v khng phi l tr khng bit i b, tr ch mun bn
b tr i mt lc, ri tr li t i b. Trng thi ny thuc v trng thi na thun theo, na
khng thun theo. }y l{ trng thi th nht.

Tr em thun theo hay khng c lin quan n vic tr c kh nng hay khng. V th
khi ph|n o|n tr c thun theo hay khng, chng ta bt buc phi lin h vi kh nng
hin c ca con tr. Montessori cho rng, t 0 n 3 tui, con tr khng th thun theo. Lc
ny, bt tr nghe li th no? V d lc ny tr mun nghch nc, bn ni vi tr: i
nghch nc i. Lc n{y s xc ng bn nng ca tr va trng hp vi mnh lnh ca
bn, tr thun theo bn. Nu khng trng hp, chc chn tr s khng thun theo bn. Tr
khng th hiu nhng li bn ni, tr phi s trng pht thay cho li thuyt gio khin tr
cm thy s hi, tr bt buc phi thun theo. Montessori ni, nht thit phi tm hiu xem
con tr ~ n giai on pht trin no. Ra lnh cho mt ngi n cm bng mi l{ hoang
ng. Ra lnh cho mt ngi khng bit ch vit ch cng l{ hoang ng, v kh nng
ca h khng th l{m c iu . Trc 3 tui, con tr khng th thun theo, tr phi
mnh lnh tr nhn c trng hp vi s xc ng ca bn thn tr.

Trong nhng trng mm non truyn thng, chng ta thng nhn thy hin tng
nh th ny: Khi c mang mt dng dy hc ra gia lp, tt c hc sinh s cng a ti,
tt c cc hc sinh u mun c gio c ny! Montessori ni, nhng tr ny khng hnh
th{nh c| tnh ring, }y l{ iu khng bnh thng. Bi v, thng thng khi mang mt
dng dy hc ra, s ch c mt, hai a tr ra ly, cng ging nh nhng ngi trng
th{nh bnh thng. Cc b trng chng ti cng th, khi c gio mang ra mt dng
dy hc mi, ban u s khng ai pht hin ra, ri ngu nhin, mt b pht hin thy, lin
mang ra thao tc. Mt lc sau, mt a tr khc li pht hin ra bn ang c mt dng
mi. Mnh cha thy ci ny bao gi!. Sau , a tr ny s ni: Lp mnh c dng
mi. Nu tr mun dng, tr s ch i, i n khi no bn kia t tr mn dng v
ch c, tr mi ra ly.
 Con trai ti nhn thy mt bn kh|c ang chi mt dng mi - bng s, ti pht hin
con trai ti bn cnh ngi ng ba mi pht (ti ~ xem ng h), i n khi bn kia
khng chi na t tr dng dy hc v ch, mi vi vng ra ly v chi. Con rt mun
c thao t|c dng dy hc n{y, nhng trc ht, chu phi t kim ch bn thn mnh.
l{ quy tc ca bn th}n ch|u. iu chng t rng, con tr c kh nng n{y, tr c th
tun th, thun theo quy tc ny.

Chng ta c th pht hin ra mt tnh hung th n{y, a tr 2 tui ~ bt u bit ni,

lc n{y ngi ln chng ta bt u c mun con tr phc tng mnh. Ch l{, ngi ln
cha dng bo lc hoc cc hnh vi chuyn quyn khc, m ch yu l thuyt phc mt
cch lin tc nh: C|i n{y khng c, c|i kia cng khng c. Kt qu l con tr cm thy
ri lon. Mt v ph huynh thy con ang nghch nc, th ni: Con yu, }y l{ nc ung,
con khng c chi, con phi ra ly nc ngo{i kia. Em b li nc ung vo cc, m
li ni: Con yu, }y khng phi l cc ung nc, }y ch l cc chi thi. Nhng li
ny khin cho u c con tr hon ton ri lon, bin thnh tr ngi ngn cn s pht trin
tm tr ca con tr. Nu lc ny tr c th thun theo ngi ln, l{ v ch v{ c| tnh ca
tr ~ b mi mn.

Giai on trc 3 tui l{ giai on quan trng pht trin c tnh ca con tr.
Montessori ni, sau 3 tui, trc khi con tr c th thun theo, chc chn tr ang ph|t
trin phm cht n{o . Tr khng th ngay lp tc lm theo ch ca ngi kh|c, cng
khng th ch trong mt m ~ hiu c nhng iu ngi ln yu cu. Trong 3 nm n{y,
con tr hot ng dn dn hnh thnh phm cht ni ti ca mnh. Ch sau khi phm cht
ca tr c xy dng mt cch chc chn mi c th phc v ch. Chng ta bit rng, rt
nhiu tr trong mt s trng hp n{o ~ khng chu tun theo trt t cng cng. Tr
con tro ln tro xung gh, phn v l lm, phn v mun luyn tp tro cao tro thp, phn
v cn qu nh b nn mun ng trn quan st. Lc ny bn khng c v{ cng
khng th yu cu tr khng lm th. Nhng cng vi s ln ln ca tr, s quan st s gip
cho tr xy dng c mt trt t: nhng ni trang nghim, th mnh khng c lm
vy. Nu bn khng mng m m ch nhc nh, khoan dung tr, cho tr thi gian quan st
v t iu chnh, tr s pht hin c quy tc ny, v th lm theo. Tuy rng s c lc tr
thnh cng, c lc tr tht bi, nhng u khng h g v tr ang dn hiu nhng khi nim
ny. Montessori gi l{ hc tp v nm bt. Khi thi quen n{y c cng c, n s c ch
cho con tr, cng c ngha l{ thi quen n{y s c ch cho ch ca tr.

V th trng Montessori, chng ti khng mng m ch nhc nh tr. Nh , con tr

c th gi c chng mc trong bt c hon cnh no. Cn nh mt ln, con trai n c
quan ti lm vic, lc ch|u mi hn 2 tui, vn cn rt b. Mt ng nghip mua cho
chu chic bnh, bo chu ngi gh n. Ch|u n xong, mun tr gh v ch c. Ch|u ng
sau gh, chic gh qu to so vi chu, chu ch cao bng mt na ci gh. Con ti ly tay y
khng ni, th dng vai y, c sc y gh v ch. Lc ti ng ca quan st, xung
quanh khng c mt ai. Chu lm th v chu thy rng mnh nn lm, ch khng v mun ai
nhn thy. Lc n{y, ch|u ~ c y sc mnh ch, chu bit mnh phi lm g bt c
hon cnh no.
 Mt ln kh|c, ti a con i n nh hng. Ti ni, con ngi }y, m i ly n. Sau
ch|u khng nhn thy ti, lin ng lun ln trn gh gi m ln: M, m!. Ti vi quay
li ni: ang ch cng cng, con khng c lm n. Nghe vy, con ti vi ngi xung
gh, khng gi to na. Lc ny biu hin ca chu l thun theo, ch|u ~ c c y
kh nng t kim ch bn thn mnh.

Hiu c iu ny v cng quan trng: giai on n{y, u tin con tr pht trin kh
nng ca mnh thun theo. Trong mt ln chp hnh mnh lnh, c th tr thnh cng,
nhng khng chc chn l tr s thnh cng nhng ln tip theo. Con tr u nh vy. V
d con mun rt nc vo bnh, ln th nht c th tr thnh cng, va rt ~ v{o bnh
ngay. Nhng ln th hai c th tr s khng th{nh cng. Lc n{y, ngi ln chng ta c nn
mc k tr, cho tr luyn tp i tay ca mnh. Tt c s thnh cng ca giai on trc
~ b chm khut bi ln tht bi ln ny, ln tht bi ny thc gic tr lm li, qu trnh lp
i lp li y ti luyn kh nng ca tr. Ging nh b Lp Lp trng chng ti, b mun
mc d}y v{o inh, mi ln mc khng ti ni u thc gic b lm li, n khi no lm bng
c. Thng qua qu trnh lp i lp li s luyn tp, con tr ~ ng inh c kh nng
ny. C nh th, tr s c nh v nm bt c tt c. Nhng, chng ta thng thy ngi
ln ni: Con ngc tht y!. Hoc l{: y, b (m) l{m cho con!. Ngi ln khng cho
php con tr phm sai lm. khng cho con tr c hi phm sai lm.

Sai lm khng c ngha g vi con tr, con tr khng bit th no l sai lm, con ch
cm thy, ln n{y cha l{m c th lm thm ln na. Tr lin tc lm vic, lin tc lp i
lp li, cui cng tr ~ l{m c. Tr ~ c c cm gic thnh tu. Qu| trnh n{y ~ hnh
thnh kh nng ca tr. Nhng ngi ln li hay on trch, nu con tr khng lm theo
mnh, b m s trch mng con: Ngc tht y, sao li c a tr ngc th khng bit, con
nhn b (m) lm th n{y n{y.

Lu dn, ngi ln c mt tim thc: cho con tr thy ngi ln tht tuyt vi. Nh
gio dc v i ca Thy S Johann Heinrich Pestalozzi (1746 - 27) cng cho rng khng th
dung tng cho thi ty tin, lc thun theo, lc khng ca con tr. Montessori ni, ngay c
Johann cng ngh vy th sai lm ca c|c gi|o vin cng l{ chuyn lu dn thnh quen.

V th, ro cn ln nht ca trng Montessori chng ti chnh l cc ng b b m.

Thng l khi con tr v{o trng khong t hai n ba thng, mi s ca tr bng hon
to{n thay i. Tr tr nn cc k ty tin, hon ton khc vi trc }y. V d nh b
Thanh, trc }y b l{ cc cng ca b, b bo l{m g cng l{m. Khi v{o trng mm non
Montessori khong mt th|ng, b ~ bt u thao t|c dng dy hc, c cc c khen l:
Em b n{y c trng thi tt. Nhng sang th|ng th hai, tnh hnh ~ kh|c, b v nh{ ~ bt
u bit gy chuyn. Lc i xung cu thang cn yu cu: M b!. M khng b: Con ln
th ny ri, sao cn bt m b na ch?. B Thanh nghe th th nm ln ra khc! B b ni:
Phng ph|p gi|o dc Montessori ~ bin mt a b ngoan ngon tr nn ty tin th
n{y!. Trong qu| kh b Thanh lc n{o cng nghe li b l bi v b b rn dy phi lm th
ny th kia. Trng th|i bnh thng ca b l: b mun c ngi khc b, cng ging nh
nhng ngi ang yu mun c m nhau. C nhng lc ti b b i xung cu thang, b
ci khanh kh|ch ri giu khun mt b nh vo trong c ti, ci mi khng thi. Cm
gic y tht l ngy ngt. Khi con tr mun chng ta b, ho{n to{n l{ mt nhu cu tm l,
kt qu l nhu cu tm l mnh lit y li b ngi ln cho l ty tin.

Ti cn nh mt ln khc, mt v ph huynh mua ko cho con mnh. Mua xong x toc

giy bc ko ra, ri a vin ko cho con. Ngay lp tc, a con vt vin ko i, ln ra khc.
M b thy th ni: Ch xem, n c bng khng? L tr ca trng n{y a n{o cng
vy!. Ti ni: Tr con u mun t bc ko cho vo ming. Ch ~ l{m hng ko ca con,
nn con mi ni gin nh th.

Lc ny, con tr c thun theo bn khng? Chc chn l{ khng, v thng qua ng tc
bc ko, con tr hon thnh s pht trin nng lc v tr tu ca mnh. Thng qua vic
bc, tr nhn c nhiu iu kh|c. Cng ging nh em b i mua khoai trong phn
trc, b i mua khoai v mun bc khoai, nhng m khng cho b bc m bc h cho b
mt cch cn thn, sch s. Kt qu l b tc in ln, cng khng thm n khoai na. M
khng th hiu tng tn nhng suy ngh ca b. Chng ta bit rng, bn tr tc gin, n v
u c nguyn nh}n, u do nhu cu hoc nguyn vng pht trin n{o khng c |p
ng.

Trong tnh hung ny, chng ta th tng tng xem, nu con tr c ch kin cng,
tr c liu cht u tranh, l{m m ln th kt qu s th no? Mt cuc chin tranh
c th s n ra. Rt c th, ngi ln s dng bo lc trn |p s ni lon v l ca tr.

Ti tin rng ch cn tnh yu thng th s khng c nhng cu chuyn hoang ng

nh trn. C c s yu thng, s khng c c|ch nhn v{ c|ch ni nghe qua c l m{ s
thc l{ v l i vi s ty tin tr. Nhng i vi phn ng ngi ln chng ta, rt kh
c c mt tnh yu thc s.

Thc ra c nhng bc cha m ~ cho con mt mi trng thoi mi, cha m khng
mng m con, nhng bn cnh thuyt gi|o cng khin con tr |nh mt lng tin.
Montessori ni khng g c hi hn vic |nh mt lng tin tr. S t tin ~ b mt i nh
th no? V d bn ang l{m vic v lm khng tt, mt ngi ln kh|c ni: L{m sai ri,
cu xem phi lm th n{y n{y. Ri ngi kia lm mu mt ln. Bn cm thy lo lng, lu
dn ch cn bn cnh c ngi ng ch ch n, ch kia l bn ~ |nh mt s t tin. Tr
con cng nh vy, Montessori ni, khi tr cn cha th thun theo ch ca mnh th khng
th ni n vic tr thun theo ch ca ngi khc.

Khi con tr c nhng hnh vi t pht, liu c phi tr ang thun theo ch ca bn
thn mnh? Cu tr li ~ chc chn. Khi con tr xy dng c kh nng n{y, tr mi c
th thun theo ch ca ngi khc.

V th, giai on u tin ca thun theo l: Con tr c th thun theo, nhng khng
nht thit phi lc no cng vy. giai on ny, thun theo v khng thun theo l{ an
xen.
 Giai on th hai, con tr khng cn cm thy tr ngi v khng khng ch c bn
thn mnh. V d di chuyn khi b nc, nc s snh ra ngoi. Lc ny, m ni: Con i
ch, ng nc s|nh ra ngo{i. Lin tc lp li nhng cu ny liu c khin con tr
khng l{m s|nh nc ra ngoi na khng? iu ny l khng th, chc chn nc vn snh
ra ngoi, v kh nng ca tr vn cha tht tt. trng chng ti c b Nghnh Nghnh,
m b ni: Tht l, ti chn lm y, con g|i ti b nc, ch cn snh ra ngoi mt t l n
khc m ln, li cn cc nc i, ly mt cc khc. Ch n khi n{o bng cc nc n
ni m{ khng b snh ra ngoi mt git no, n mi va . R r{ng l{ lc ny tr ang rn
luyn kh nng thng bng ca mnh, tr ang c gng lm vic mt cch hon m nht.
Theo ui s hon m trong tng cng vic l bn tnh t nhin ca con ngi, tt c cc
tr em bnh thng kh|c cng u l{m nh vy: Cn thn, chm ri, run ly by b mt cc
y nc t ni n{y sang ni kh|c. Con tr cng s vn chuyn nhng c khc, ci hp,
ci chu, ci cc Khi tr thc hin c thi k nhy cm ny, pht hin c quy lut ni
ti ca s vt, n khi trng thnh tr s hnh th{nh c gout thm m ca nhng nh
ngh thut.

giai on hai, nu con tr ~ c c kh nng n{y, tr s khng gp phi tr ngi

trong cng vic. V d nh khi b nc tr ~ c th kim so|t c i tay v{ c th mnh
nc trong cc khng snh ra ngoi. Tr khng cm thy mt tr ngi no. Khi kh nng
n{y ~ c hnh thnh, nu thy c v b m nh tr gip , tr s vui v v ho hng i
lm. Lc ny tr c th thun theo v kim nghim kh nng ca mnh trong cuc sng thc
t. C nh th, tr mi c th cng c kh nng n{y v{ bc mt bc di v pha con
ng thun theo. Cng ging nh mt ngi c kh nng ting Anh rt tt, nu nh anh y
phin dch, s l mt vic v cng thoi mi vi anh y. Nhng vi mt ngi khng c
kh nng ngoi ng, nu nh anh y phin dch, anh y s cm thy tr ngi, bi anh y bit
nng lc ca mnh khng . Ti ngh n Lucy, c gio ngoi ng ca trng chng ti, v
ti khng bit lng t vng ting Hn ca c y khong bao nhiu, nn khi ni chuyn vi
c y, ti ~ hi: Em M bao lu ri?, c y khng hiu, nhng khi ti hi: Em ~ M
bao nhiu thi gian ri?, c y mi hiu. Ti hi: Trng hc c tt khng? th c y hiu,
nhng nu ti hi: Em thy trng ch v{ trng ca em c g kh|c nhau khng? th c y
khng hiu. Khng i ti kp ni g thm, Lucy ~ chy mt.

Cn c mt ln, con trai ti mun n ng, Lucy hi: Ng l{ c|i g?. Ti ni: Ng l{ mt
loi bp ca thc vt di by nhiu, tng ht tng ht mt. R r{ng c y khng hiu khi
nim thc vt, c y li hi: Thc vt l{ g?. Kt qu l, ti khng th gii thch r rng
cho c y ng l{ g. C y i hi mt ngi bn: Ng l{ g?. Bn c y ni: Ng, gn ging
nh qu c, l mt th n c. C y hiu ra ngay, ni: [, t hiu ri.

Bn c y ~ dng c|ch so s|nh gip c y nm bt t ng ny. T cu chuyn ny,

ti cng ngh n tnh hnh hc t vng, hc ngn ng ca con tr. Rt nhiu ngi ln ni
chuyn ny chuyn kia vi tr, ni va nhiu va phc tp, nhng tr cng nghe cng thy
ri rm. Hin nhin l con tr nm bt lng t vng c bn bng cch vn dng vo nhng
s vt thc trong cuc sng hin thc, cho n khi lng t vng ca tr t n mt mc
n{o mi c th dng t gii thch t, dng tranh v, dng php so snh v nhng th
kh|c gii thch t, ging nh trong t in.
 Qu trnh pht trin nhn thc ca con ngi cng rt l lng. C ngi hi: C phi
trng ch khng thch c gi|o nc ngo{i n{y khng?. Ti hi: Sao vy?. C y ni: |m
tr 3 tui thy c y l{ ~ khc m ln. Ti ni: Khng phi l khng thch, m l cc con
cha t n trng thi tm l y. Con tr t nhin pht hin ra gia nhng khun mt da
v{ng mi tt ca chng ta l khun mt khc l ca c y. iu ny khng ph hp vi
nhng trt t v khi nim con ~ c. V th khi c y tip cn tr, tr cm thy s, v{ ng
quan st t xa. Nhng, nhng tr ln hn th khng th, trng thi tm l ca tr ~ ph|t
trin n mc c th tip cn vi c. Tr bit trn th gii n{y c ngi da trng, ngi
da en V th, khi c gi|o nc ngoi xut hin, cc con nhn c, rt thch c v cn gi c
l{ m.

gi|o vin nc ngoi dy lp ca tr 3 tui c v nh khng t c mc ch hc

ngoi ng. Lc ny, i tng nhn thc ca bn tr l khun mt ca c gio. Chng l
nhng a tr n{y cha c sc mnh ch? Khng phi, m l kh nng ca tr cha t
n mc c th kim sot bn thn mnh, tr vn ang nhn thc th gii ny. Bng nhin
tr pht hin ra, th gii ny cn tn ti mt kiu ngi khc, c mt kh|c, mi kh|c vi
nhng ngi xung quanh. giai on hin ti, nhn thc ny v cng quan trng i vi
con. Lc ny, p tr thun theo vic hc ting Anh l khng th, v trong c tit hc, tr ch
quan s|t c gi|o pht trin kh nng ph}n bit trong tng lai, tr khng th hc thm
iu g v ting Anh. Ch khi no qu trnh nhn thc ny hon thnh, tr mi c th hc
kin thc.

Giai on th ba, con tr s c kht vng c thun theo. Lc ny s thun theo ch

hng v ngi m tr cho l{ u t. Tr pht hin ra c th nhn c s dn dt, s gip
ca con ngi u t n{y, ri t sinh ra s nhit tnh, tr thnh kht vng thun
theo. Khi con ngi t n mt trng th|i n{o , h c kht vng thun theo. Con tr ~
thc c c gio c th l{m c nhng vic m{ mnh khng l{m c, tr t ni vi bn
th}n: C gi|o thng minh l{ th, chc c cng c th khin mnh thng minh c nh c.
Ri mt ngy con tr nhn thc ra kh nng ca mt ngi ln vt xa tr, tr s tnh
nguyn thun theo. chnh l{ cuc sng. Montessori ni, s thun theo em li li ch cho
cuc sng x hi ca lo{i ngi. Nu khng c s thun theo, cuc sng x hi s tr nn
ln xn v khng c quy tc.

Montessori ~ a ra mt v d v vic luyn tp ngi yn lng. B{ ni: Ch khi no tt

c nhng ngi c mt u cm thy vui v, mi c th t c s yn tnh ho{n to{n, v
cho d ch mt ngi cng c th lm hng s yn tnh y. Rt nhiu ngi ni c mt
im m tr trong trng Montessori khng bng c tr trong trng mm non truyn
thng, l{ cm gic vinh d tp th. V d mi ln chy tip sc, |m tr ca chng ti
chy n na ng, bng nhn thy ch cnh s|t ang ng ni chuyn vi ai , rt c
th tr s dng li, cm cy gy tip sc quan st ch cnh st ni chuyn, cho n khi ch
y ni chuyn xong v{ i ra ch kh|c, a tr mi chy tip, a c}y gy tip sc cho
bn kh|c. Lc n{y, c|c c cng cung ln: Chy nhanh ln, nhanh ln!. Nhng |m tr }u
c vi, chng vn ng yn . C gi|o mi n ni tr khng c cm gic vinh d tp th.
Montessori cho rng, l{ v tr khng tp trung s ch ca mnh vo vic thi chy. Cho
d ch cnh s|t khng xut hin, tr cng khng t c n trng th|i . n khi con
tr c th thun theo trng thi ny, tr s pht hin ra, nu c mt ngi ph hng trng
thi, s ph hng lun c khng kh, c mi trng chung.

Hm ti v{o lp Thin Thn Nh, c gi|o ang chi tr yn tnh vi cc con, ti

nh lc c b K ang cm cm tr trn, a cho c, c gi|o ni: c ri, mi con
tr v v tr. B K rt vui v nhn ly, cm tr trn tng i nng, b K li cn nh, v
th khi b t mt phn cm tr trn ln trn gi lm pht ra ting ng rt mnh. B
lung cung, u cn li ca cm tr trn cng ph|t ra ting ng mnh nh th. B K
vi ngi xung. Mt b kh|c ni: m qu|. Sau , mt b khc cm cy gy di, cy gy
qu| d{i nn khi i qua t, gy qut vo t m mt ting, tt c |m tr u rt c li, mt b
cn ni: Kh nghe qu|. Lc n{y, phi chng |m tr ca chng ti ~ c cm gic vinh d
tp th? Cc b bit khi mt ngi pht ra ting ng, lm hng khng kh yn tnh ca lp
hc. }y mi gi l cm gic vinh d tp th ch thc.

Con tr ~ cm nhn c rng, khng c lm hng cm gic vinh d tp th, v nh

vy s |nh mt m cm. Khi con tr bit khng c lm hng cm gic ny, tr s c kh
nng t kim ch bn thn, th bn cn phi lo lng iu g? Khi chng ti hc trung hc,
phi xp h{ng i }u , ch cn c gio vng mt mt cht, ngoi my h{ng u tin cn ra
hng li, pha sau ~ lon ht ln. |m tr mm non ca chng ti th khng nh th. Khi
chng ti dn c|c b i xem trin lm khng long, hng dn vin ~ ni lin bn mi
pht. Sau cng, c y cng phi ngc nhin ku ln: Em ~ hng dn cho ngi ln, hc
sinh trung hc, hc sinh tiu hc nhng cha c o{n n{o li trt t nh nhng b mm
non n{y!. Lc n{y, tr ~ c c kh nng kim sot ni cng cng, tr ~ t c
trng thi thun theo. Nhng tr ln thun theo, ko theo c cc tr b hn cng thun
theo.

Trong s|u nm u i, tr khng ngng pht trin tm l v tr lc. Sau khi tr ~ x}y
dng c mt kh nng tng i, tr s bt u nm bt bn cht v quy lut ca s vt,
bt u thun theo quy lut y. Giai on th ba ca s thun theo ~ c hnh thnh:
Thun theo ch}n l. cng l{ nhng g m{ |m tr trng chng ti ~ th hin: Con yu
c gi|o, con c{ng yu ch}n l!. Kt qu cui cng, tr khng phi tu}n theo ngi ln, m l
tun theo php tc pht trin ca s vt.

Montessori ni, thun theo l{ giai on sau cng ca pht trin ch, trnh thun
theo ca con tr cao nh vy, cui cng li tr thnh tm gng ca ngi ln.
 Chng 19

PHM CHT U T CA TR C HNH

TH[NH NH TH NO?
Rt nhiu ngi ln theo ui chn-thin-m, nhng thc s l{ mt qu trnh rt gian
nan, v phn ln thi gian chng ta ang t giy gia, c i chng ta sng trong s kh
hnh. Nhng, nu mt a tr c hnh thnh phm cch kin ton t lc 0 n 6 tui, th
hng thin s tr thnh mc ch t nhin ca tr, c cuc i tr s khng ngng hon
thin chnh mnh.

g quan trng hn phm gi ca mt con ngi? Phm gi ca mt ngi l chnh

C
bn thn ca con ngi . Mt dn tc khng nh v th ca mnh trn th gii
bng phm gi ca c dn tc. Mt con ngi ng vng trong x hi bng phm gi
ca chnh mnh.

Phm gi ca mt con ngi c pht trin t nhng nm u i. Ph|n o|n n{y c

ng n khng? Liu c phi t bn thn tr ~ x}y dng v pht trin phm gi ca
mnh? ng th. }y l{ mt ph|n o|n ho{n to{n ng n. Montessori ni: Tr con l cha
ca ngi ln.

Liu }y c cht khoa trng? Montessori cho rng mt chui nhng hot ng
chm ri v di k ca tr em t 3 n 6 tui ~ x}y dng phm gi ca tr.

Montessori dng mt hnh trn, chnh gia hnh trn l{ hnh trn m{u , biu th cho
trung tm hon thin. Xung quanh t}m m{u l mt khu m{u xanh, i din cho nhng
ngi bnh thng c phm gi hon thin, kin cng, cn bng, c sc ht. Khu mu
trng biu th cho phn ng nhng ngi vn cha t c trng th|i bnh thng
nhng mc khc nhau, bn ngoi cng l mt vng trn mng m{u sm, biu th cho
nhng ngi nm ngoi phm vi bnh thng, v d nh nhng ngi mc chng thn
kinh, nhng ngi phm php.

Vy th s kh|c nhau cn bn gia phng ph|p gi|o dc c v{ mi l nm ch no?

Montessori ni, kh nng thch ng vi th gii bn ngo{i c hnh th{nh trong s|u nm
u i. Nu tr c pht trin ng theo s ch dn ni ti ca bn thn, tr s d dng
tr thnh s ngi trong vng trn mu xanh m khng cn ai ch dn. K c khi b ngi
kh|c |nh p, ngn tr, khng cho tr theo ui s hon m, tr cng s theo ui s hon
m n cng.
 Mt ngi chn-thin-m lun c ngi khc yu qu. Jeanne d'Arc, Abraham
Lincoln, Mahatma Gandhi(1) v{ nhng nhn vt kit xut trong tt c c|c lnh vc nh
khoa hc, ngh thut, chnh tr nhng ngi cng nhn, gio vin, chin s u t v{ c
nhng nhn vt chnh trc kh|c Tt c nhng ngi c hnh vi xy dng x hi u l
chn-thin-m.

{(1) Jeanne d'Arc (1412-1431) l mt n anh hng ngi Php trong cuc chin tranh
trm nm gia Ph|p v{ Anh. Ng{y 16 th|ng 5 nm 1920, Jeanne d'Arc c Gio hong
Benedictus XV chnh thc phong thnh, v l thnh quan thy Gio hi nc Php.

Abraham Lincoln (1809-1865) l{ Ngi gii phng v i, l tng thng th mi su

ca Hoa K t th|ng 3 nm 1861 cho n khi b |m s|t v{o th|ng 4 nm 1865. ng c
xem l mt nhn vt lch s tiu biu h{ng u ca Hip chng quc Hoa K ~ gii phng
ch n l da en.

Mahatma Gandhi (1869-1948) l anh hng dn tc n , l~nh o cuc khng chin

chng ch thc dn ca quc Anh v{ gi{nh c lp cho n vi s ng h nhit lit
ca hng triu ngi dn.}

Bao nhiu ngi ~ phn u hy sinh theo ui ch}n l. Ti ~ c cun tiu thuyt
Ngi ca n nh{ vn ngi Oriana Fallaci. Nhn vt chnh ca cun tiu thuyt l mt
chnh tr gia ni ting ca Hy Lp, c cuc i ng b gi{y v n cht i sng li, b lu {y
ht nh{ t n{y sang nh{ t kh|c nhng ng khng bao gi chu t b s theo ui ca
mnh. Cho d bao nhiu au kh v{ gi{y v cng khng th lm mi mn ch phn u ca
ng. Tng thng Nam Phi Nelson Mandela cng vy. ng ~ cng hin c cuc i mnh cho
l tng v t do. S giam cm, lu {y v{ c ci cht cng khng th ngn ng hng ti
s hon thin. V th Montessori ni nhng ngi trong hnh trn t}m m{u l nhng
ngi c tnh c|ch kin cng. Nhng ngi cn li, bao gm c nhng ngi trong vng
trn trng, c cho l c phm gi| tng i yu t.

Chng ta hy nhn hin thc xung quanh mnh. Trong cuc sng ca chng ta, mt s
ngi c th ku go v nhng vic chnh ngha. V nh mt c bn ca ti, c y c th i
khp mi ni b|o ng v ci cy sp c th gy nguy him cho ngi qua ng. C
y c th dnh c ng{y i t c quan n{y sang c quan kh|c. Trn thc t, vic ny khng
h lin quan n c y, nhng c y i b|o ng, chy vy khp ni gii quyt vic ci
cy. Bi v phm gi ca c lin tc thc gic c phi lm vy. Nhng phn ln nhng ngi
khc li th cho qua, vy h ang l{m g? H ang b tri chn trong nhng vic vn vt,
trong li ch vt cht thc t. Li v d nh mt ngi {n ng gp au kh trong hn nhn,
anh y rt bun ru v v mnh. Tm tr anh y vn cha thc s trng thnh, nn khng
c kh nng yu con ca chnh mnh. Anh y yu mt ngi khc. Vy phi lm th no?
Anh y t giy v, t giy gia trong mu thun ca cuc i mnh. Nu anh y khng i
lm nhng vic t hn, l{ v nhng quy chun o c ca cuc i ~ ni vi anh y
rng, lm th s tr th{nh ngi xu. L{m iu xu, anh y s phi sng trong y ny v
cm gic ti li, sng trong cm gic t trch mnh.
 Ti ngh, khng ai c l{m ngi xu. m bo mnh khng n ni tr th{nh ngi
xu, ngi ta phi c ht sc km ch bn thn mnh. Montessori gi nhng ngi ny l
nhng k kh hnh. S tin ln v tht li ca c cuc i h lin tc b ngoi lc tri buc.
Trong khi nhng ngi trong vng trn mu xanh thuc trng thi t do, h dnh c cuc
i mnh hng v chn-thin-m, khng ai, khng th g c th tri buc c h, k c
nhng ci gi l quy chun o c ca cuc i, bi v h ~ vt qu nhng quy chun
ny. Nhng ngi n{y ~ ho{n to{n t n trng thi t do, c cuc i h khng ngng
hon thin chnh mnh. Khi mt ngi khng ngng hon thin bn thn mnh, th nhng
cng vic h l{m cng ang ho{n thin x hi.

Nhng nhng ngi trong vng trn trng li khng nh vy. Trong vng trn ny c
hai loi ngi, loi ngi th nht n chm chp, h dnh tinh lc c cuc i t
giy gia. }y cng chnh l{ nhng ngi tm thng m{ chng ta ~ tng ni n. Loi
ngi th hai c khuynh hng vt ra ngoi vng trn ny. Nhng ngi ny hay b d
d, nu khng n lc, h s tr thnh nhng ngi c phm cht thp km. H cn nhng
ro cn o c p bn thn mnh trnh khi cm d. Trong cuc sng, ti thng xuyn
gp nhng ngi ny. V d nh vic n trm, vi mt s ngi, n trm ~ tr thnh thi
quen. Trong bn thn nhng ngi n{y cng c sc mnh hng thin, nhng sc mnh y
qu yu t, h b thao tng bi s tc gin, lng bo th v nhng trng thi tm l m m
khc. Montessori quy nhng ngi ny thuc vo phn t phm ti v nhng ngi mc
chng thn kinh. Montessori tng ni mt c}u: Tnh trng khng c o c khng bt
ngun t bn th}n o c m bt ngun t ch, v ngi ta khng kim sot ni bn thn
mnh.

Tiu thuyt Mi ng{y ca nh{ vn Giovani Boccacino ni v tnh hung ca con

ngi sau mt trn dch hch. Lc ny, phn ng khng cn chu s tri buc v o c,
v ng no h cng sp cht. Bnh thng, nhng con ngi ny b rng buc bi nhng
quy tc ca x hi, php lut, tn gi|o, tn ngng nn khng l{m iu by. V v ngy no
cng phi u tranh vi nhng rng buc nn h rt mt mi, nng lng cuc sng ca h
~ b cn kit v nhng iu ny. Tt c h u c mt c im chung ln nht, l{ tnh
khuynh hng.

V d nh Hitler, ch trong mt m, ng ta hiu triu nh}n d}n i x}m lc nc

kh|c, i git ngi. Nhng ngi n{y khuynh hng hng thin hay hng |c u nh
nhau, h l nhng ngi tm thng, h khng ngng rng buc mnh bng nhng quy tc
o c, ni ti ca h nh nhng bc tng bng c lau, khng c kh nng ph}n bit, v
vy nhng quan nim o c ca h cng ht sc m m, cch nhn s vt cng m m.
Trong trng thi m m y, h sn sng thun theo k no mnh hn mnh, d ch l cht t.

Nhng nhng a tr t 0 n 6 tui c pht trin tm l tt, tuyt i s khng

chy theo |m ng. Ti cn nh ~ c trong Jean Christophe(2) mt on nh th ny:
Nhng ngi v i u bn n{y ca bc tng, nu bn chn bn ny ca bc tng,
bn phi chu ng s c c v hoang vng. Trong khi bn kia tht n o v no nhit,
bn n{y cng c th cm nhn c. ng nhin, hoang vng cng l{ mt v p,
hoang vng c th i thoi vi nhng tm hn v i, cng c th dn d |m ng.
 Mt gio vin Montessori gii s khng bt c |m tr con phi yu c, khng th ri
xa c. Tt c nhng vic c l{m l{ cho tr pht trin t nhin. Nu tr c pht trin t
nhin, mi pht mi giy ca tr u chm m trong s pht trin ni ti ca bn thn, tr
s khng quan t}m n nhng s vt khng lin quan bn ngoi. Nhng ngi lm cha lm
m c trch nhim cng phi nh vy, h khng nn lm cho tr cm thy trn th gian ny
ch c m l tt nht, cn li l{ nguy c y ry bn b. Rt nhiu a tr ri xa m l cm
thy th gii ny tht |ng s. Mt a tr bnh thng th nn yu m, qun qut m,
khng mun xa m, nhng tr vn phi xa m, tr thng xuyn xa m, khi tr ri xa m,
tr vn c th pht trin bn thn mnh.

Khi |nh gi| mt a tr pht trin bnh thng, chng ti ~ ph|t hin, dng nh
a tr n{y ang c c. Tr chm m vo th gii ca ring mnh, khng da dm,
khng ph|n o|n th gii bn ngoi. Rt nhiu nhng ngi lm cha m ni rng con h
khng ha nhp vi th gii bn ngo{i nh h tng tng. Ti cm thy y l mt
trng thi ht sc bnh thng. Mt a tr kt bn, chi vi ngi khc, tr kt bn vui v,
chi cng vui v l trng thi ht sc bnh thng. Vy ngi th no th khng bnh
thng? L{ ngi m ni tm h lun lu luyn v b ph thuc! Nhng a tr bnh
thng khng mun tip xc vi bt c ai, bi v c mt s ngi khng hiu tr. Cho d l
ngi ln, nu tm thi ca ngi l{ lun lun hng thin, lun lun hon thin bn
thn, h dnh c cuc i mnh theo ui chn l, phc v x hi, th h s khng cn
thi gian quan t}m n nhng vic vn vt trong cuc sng.

p lc ca mi trng cng ln th iu kin sinh tn cng km, cng khin con ngi
ta nghing v ci c. Bi v mt iu kin sinh tn thp km khin con tr i chch khi qu
o pht trin, khi tr cn cha kp xy dng mc tiu ca cuc i mnh, th ~ b nh
hng m to thnh nhng phm gi phi nhn tnh.

i vi rt nhiu ngi ln m ni, trang b chn-thin-m cho bn thn l mt kiu

nim vui v s an i, nhng qu| trnh trang b n{y li tr thnh mt qu trnh sng gian
nan, mt kiu kh hnh. Kh hnh khng th c nim vui. V th, h bng lng sng da v
sng theo nhng ngi mnh hn mnh, gip bn thn mnh kim ch s cm d. Nhng
nu t 0 n 6 tui chng ta ~ hnh th{nh phm cht ca mnh, chng ta s khng phi kh
hnh. Phm cht hng thin ~ tr th{nh ng lc t bn trong. Khng c hng thin,
chng ta s cm thy au kh.

Montessori ni, gio vin lun bt mnh tr thnh mt tm gng, bi v h lun cm

thy lo s, nn h phi t ni vi mnh: Mnh phi tr thnh mt tm gng tt, nu khng
hc sinh ca mnh s ra th n{o?. C}u ni n{y h{m rng, h c th tr th{nh ngi xu, v
th h rt lo hc sinh ca mnh tr th{nh ngi xu. Chng ta c ngh tr con cng nh vy,
bi v ngi ln khng tr|nh c cm d, ng{y n{o cng phi t u tranh, v th khi dy
hc sinh, h cng em t}m th y nhn nhn con tr. Hy nhn ra cuc sng xung
quanh, phn ng ngi ln ang lo lng: L{m th ny con tr s h mt. Nhng mt
ngi bnh thng, pht trin hon thin s khng ngh nh vy. Chng ta lun nhc nh
rn e con tr, l bi v chng ta khng tin bn thn mnh, chng ta lun lo s.
 Montessori ni: Bi kch ca nhn loi nm ch nhng ngi trong vng trn trng
ang dy d nhng tr trong vng trn xanh. Khi nhng a tr trong vng trn xanh
ang ph|t trin theo qu o hon thin bn thn mnh, th nhng ngi vng trn trng
li ko chng ra khi qu o y. Trong sut thi k trng thnh tr khng hiu th no l
khng tt, tr pht trin theo yu cu ca bn thn. Trng thi t nhin ca tr ~ l{ theo
ui s hon thin m khng cn bt c s c gng n{o. i vi tr, theo ui s hon thin
khng phi l mt s hy sinh, m vn d cuc sng ca tr phi vy.

i vi nhng ngi theo ui quyn-tin-sc-dc, nu ngn cm ham mun ca h, h

s v cng au kh, bi v h khng th cng li s cm d ca quyn tin sc dc. Nu
bt h c cuc i khng c ngh n iu n{y th l{ kh hnh. V th h phi nghim
chnh chp h{nh quy nh v php lut do ngi khc to ra, hoc nghim chnh chp hnh
nhng tn ngng m lnh t tinh thn ca h ~ quy nh gip h chng li cm d.
Trong khi , nhng ngi trong vng trn xanh khng cn ai truyn b| gi|o iu g, bi v
h nghim chnh chp hnh mt cch trung thc nhng tn ngng ca bn thn h. H
khng cn mt lnh t, cng khng cn nhng gio quy tn gio, m ch cn tun th nhng
quy tc ca bn thn mnh. Vn ct li }y l{, nhng quy tc y c xy dng trong
s|u nm u i. V th nhng ngi nm trong vng trn trng v nhng ngi nm gn
vng trn ngo{i cng c nm m cng khng th tng tng ni nhng ngi trong
vng trn xanh lun vui v nh th no.

Tr em c trng th|i cao hn ngi ln. Montessori cho rng, mt ngi c cnh gii t
tng t c trnh cao th s c vai tr thc y x hi. chnh l{ nhng ngi c
chng ta gi l{ ngi sng to th gii, hay ni cch khc h l nhng ngi vui v, nhng
ngi t hon thin mnh. Tuy rng trn th gii ny, nhng ngi trong vng trn trng
chim phn ng, ngi trong vng trn xanh ch chim s t, nhng tinh thn v thnh qu
lao ng ca h c tc dng thc y nhn loi tin b.

Nhn li lch s, chng ta c th thy rng mi thi i lch s u c nhng ngi

phn u v l tng ca mnh. V d Abraham Lincoln xa b ch n l da en, Nelson
Mandela gii quyt vn k th chng tc. Nhng ngi trong vng trn mu xanh khng
cn lng ph sc lc ca mnh u tranh chng li s cm d. Vy mc ch ca c nhn
loi l g? Ti cho rng l{ ho{n thin chnh bn thn mnh.

Cho d bn c mt t -la M, c ton th gii n{y, nhng ri bn pht hin ra, mnh
vn l mnh, vn ng trn ch c, th nn nhng g bn c u tr nn v ngha. Nhng khi
bn khng ngng hon thin bn thn mnh, bn s pht hin ra mt b mt, l{ khi bn
hon thin chnh mnh, cng c ngha l{ bn ang ho{n thin x hi.

Trong cun tiu thuyt X Carrie(3) c vit: C nhng ngi sinh ra ~ c tin bc v
danh vng; c nhng ngi tri qua bao n lc mi c c tin bc v danh vng; c
nhng ngi sinh ra trn c tin bc v danh vng, li c nhng ngi c gng ht c cuc
i mnh vn khng chm n c iu n{y. iu ny ging y nh nhng g Montessori ~
ni. ng trc mt s vic, rt nhiu ngi u ni rng: Vic ny l khng th. Ti sao
vy? Nguyn nhn l nhng ngi ny lun phi t u tranh vi bn thn mnh. Cn
nhng ngi l{m c, v h khng phi t u tranh vi bn thn, h tp trung ton b
tinh lc lm vic, khc phc kh khn, v{ h ~ th{nh cng.

V th nhng ngi trong vng trn mu xanh v nhng ngi trong vng trn mu
trng l{ ho{n to{n kh|c nhau. Ngi trong vng trn mu xanh tp trung ton b sc lc
vo vic hon thin chnh mnh, trong khi ngi trong vng trn mu trng th tp trung
ton b sc lc u tranh vi bn thn.

Montessori ni, tm li nhn t gc phm gi, nhng ngi trong vng trn mu
trng chim phn ng, tt c bn h phi dng gy chng cuc i mnh. Nu chng
ta vn gi nguyn phng ph|p gi|o dc nh trc nay, trnh ca nhn loi s tip tc
b h thp. Nu con tr t 0 n 6 tui ca c mt dn tc khng c pht trin tt th t
cht ca dn tc s ng{y c{ng i xung. Nhng ngi trong vng trn mu trng ang
dy d nhng a tr trong vng trn mu xanh, c th h s ni rng: Khng c tham
quyn-tin-sc, iu c th dn n ti |c. Nhng tr con li ni rng: Chng con
khng tham quyn-tin-sc, chng con thch chn-thin-m. Hin nhin l, nhng ngi
gio vin ca vng trn mu trng s h thp trnh ca cc em, khng dn dt c|c em i
n s hon thin. }y chnh l{ im khc nhau gia gio dc c v{ gi|o dc mi m
Montessori ~ ni.

Ng{y hm nay, chng ti ang theo ui mt phng ph|p gio dc mi. C th, c
ngi ~ thc c iu ny, mt ngi tm thng v thi th u ca anh ta khng nhn
c mt s gio dc ng n. Trn thc t, nng lc thp km ca mt ngi hon ton
bt ngun t vic b ngi ln khng ch t 0 n 6 tui.

Montessori ni, nu chng ta tin hnh phng php gio dc mi, chng ta s loi b
c nhng hn ch m con ngi gy ra vi con tr. Chng ta s khng cn ch trng n
vic lm th no lm vic ln, h to khu hiu, m chng ta s bt u t hin thc, tc l
tr em hon ton t do c lng nghe v lm theo s thc gic t tri tim tr. Ch cn
chng ta lm c iu ny, con tr ca chng ta s c pht trin tt.

Mt con ngi c th c bao nhiu sch lch s, trit hc m vn thiu nng lc. V
im ny ti cng thm tha hn ai ht. Bn thn ca ti v chng c y sng vi nhau mi
my nm tri. My nm u c y c bao nhiu sch, vn pht hin ra mnh thiu nng lc,
khng bit lm vic. Nhng trong qu| trnh trng thnh ca mi nm sau, v c sng
trong tnh yu ch thc v t do cha tng c, c y pht hin ra mnh ~ c kh nng,
s nghip cng ph|t trin. Nng lc ca mt ngi khng cn c trn ngi ~ c bao
nhiu quyn s|ch, m{ cn c vo s hon thin nhn cch ca ngi , v h khng cn
cm thy nhng tr ngi tm l cn tr mnh.

Nhng ngi khng gp tr ngi bn thn h c mt sc mnh. Sc mnh y dn dt h

tp trung ton b sc lc vo mt vic. V h ton tm ton lm tt vic .

V th rt nhiu ngi pht hin ra rng, c nhng ngi cha tng c hc hnh li
pht trin rt tt, c nhng ngi hc hnh nhiu, li sng rt h . iu ny t nht cng
chng minh mt iu: Bn c nhiu s|ch, nhng c th vn thiu kh nng. Nu bn nhn
mi ngi, nhn th gii bng mt tm thi tch cc, bn s cm thy d chu. Cn nu bn
cm thy ni }u cng y nguy him rnh rp, vic g cng kh khn, c ngi hm hi hay
cn tr th bn s phn tm, chn nn, tht vng, khng th tp trung sc lc vo mc tiu
chnh. Nhng iu vn vt s tri chn chng ta vo nhng s vic tm thng, xa ri mc
tiu cuc i ca mi con ngi.
 Chng 20

LM TH N[O TO MI TRNG TT
CHO CON TR?
Mi trng phi c sc sng, gio vin phi lun t hon thin mnh Nu gio vin
khng chu thay i, th khng th to cho tr mt mi trng c sc sng. C}u ni n{y
cng ph hp vi nhng ngi lm cha m. Nu mt ngi ln lun cng nhc, khp kn
th mi trng gia nh cng s thiu sc sng, kim ch s trng thnh ca con tr.
Nu trng thi ca ngi ln l ci m, chuyn ng th h cng cm nhn c s ci
m v{ trng thnh trong cuc sng ca con tr, h tr con tr trng thnh.

nhin sng to ra mi con ngi, mi sinh mng u khng ging nhau. Mi con

T
ngi u c th xy dng h thng sinh tn v pht trin t pht ca mnh. }y
chnh l bn nng t nhin ~ ban tng cho chng ta, c nh vy th gii ny mi tr
nn nhiu mu sc, sng to v{ tr{n y sc sng.

Mt nh tm l hc ~ ni mt cu th ny, c tnh v sc sng to c lin h vi nhau.

Trn thc t, c| tnh n{o cng p.

Con tr cn c trn c tnh ca mnh xy dng t duy v{ phng thc tnh cm ca

ring tr. V d v mt ngn ng, c nhng a tr c thi k nhy cm ngn ng rt mun,
hn 2 tui mi bt u tp ni; c nhng a tr mi hn 1 tui ~ ni c c cu. Chng
ti pht hin thy nhng tr bit ni mun rt pht trin v kh nng t duy logic; nhng
tr bit ni sm th nhanh nhn, kh nng phn ng, kh nng ng bin tt. Th nn, bn
khng th ni tr bit ni sm hay bit ni chm thng minh hn.

Phng ph|p gi|o dc Montessori to iu kin pht trin cho tng tr, trong t do
l{ iu kin pht trin tt nht. C t do, con tr hc c cch luyn tp lp i lp li mt
s vt v thc th ha s vt . a tr n{o cng theo ui hot ng ny, v hot ng
chuyn ha tri thc th{nh nng lc ny gi l sc sng to. Khi mc 6 tui qua i, mt khi
tm tr mang tnh hp thu cng khng cn, tr s bt u hp thu nhng tri thc c ging
gii bng li t bn ngoi. Sc sng to v{ c ch chuyn ha tri thc th{nh nng lc ~
c xy dng mt cch kin c trong bn thn tr, tr s dng sut c cuc i. V th
mc ch v{ phng ph|p gi|o dc mi hon ton khc hn so vi quan nim gio dc
trong qu kh.
 V d nh ngn ng. Chng ta pht hin rt nhiu tr c sc sng to v mt ngn ng.
Con tr thch trn nhng ni khng ngi, v d gc nh, gm bn, vch t, trong hc cy
ni chuyn vi nhau. trng mm non Montessori c mt b khi theo m n n cm
nh{ n, lc l{ ma ng, khi b h| ming, hi bc ra, b ni: M i nhn xem }y l{ c|i
g?. M b ni: Hi nc. B bo: Khng phi, }y l{ lng nhit tnh nh la. Lc tt
c mi ngi u ci. M b hi sao li ni nh vy, b tr li: Gi m nhc my hm nay
chng con ang hc b{i h|t N thn vui v, trong c mt c}u l{: Chng ti mang lng
nhit tnh nh la n vi cc bn. M thy cha, lng nhit tnh nh la, v th con phi
thi n ra.

Nhng, h~y nhn nhng ngi ln chng ta m xem! C ln, mt c gi|o trng chng
ti i ngang qua cng mt trng mm non, thy c gio v hc sinh ang chuyn bng. C
gio nm bng cho hc sinh, hc sinh khng bt c, c ni: Ngc tht y, c th m
cng khng bt c. Em b vi chy i nht bng. Nht c bng, b nm bng cho c,
ln n{y c cng khng bt c. Lc , c gi|o ca chng ti ngh, b}y gi chc hc sinh ~
c th ni l c ngc tht y. Nhng khng, c gi|o kia ni: Ngc tht y, chuyn bng
cng khng bit chuyn. Nghe xong, c gi|o ca chng ti mt ch O mm ch A, tr v ni
vi chng ti: ng l{ mun ni ngoa lm cha m ni, gi th mun ni ngoa lm c m
ni.

}y chnh l{ c|ch ni ca mt s ngi ln. Khi chng ta i din vi tr, kinh nghim
trng thnh v cc thi quen trong qu kh ~ bc l ht. Chng ta thch thuyt gio, bi
v chng ta b nn qu| l}u, khng c c|ch n{o i ph li vi nhng ngi ln, nn
{nh i ph vi nhng tr nh yu hn mnh. Ngi ln khng thc c nhng yu
km ca mnh. Nhng tr trng th{nh trong mi trng ny khng c sc sng to, nhng
g tr hc c ch l quan st sc mt ca ngi khc, lm vic ty theo tnh th gim
bt iu kin sinh tn thp km ca mnh. Nhng ngi ln s ni: a tr ny thng
minh tht y!. Mt a tr thng minh nh th m khng chu kh hc tp.

Vy thng minh l g?

H~y chng ti dng l lun ca Montessori xy dng khi nim lin quan n sc
tng tng v sc sng to. Montessori cho rng: Sc tng tng v sc sng to l kh
nng tri ph cho con ngi, c pht trin sau khi nng lc tm l v tr tu c hnh
thnh trong qu trnh tr tng t|c vi mi trng. Bi v tr phi t chc li nhng tri
thc m{ mnh ~ cm nhn c, nn mi trng nht thit phi chn thc. C nh vy,
con tr mi c th tru tng ha nhng phm cht ring, ch yu ca s vt, t c th
lin kt th{nh cng hnh tng cc s vt v{ lu gi mt ngoi cng ca thc.
Montessori nhn mnh rng, kh nng tru tng n{y i hi ba phm cht ring: Th
nht, cn phi c sc ch |ng kinh ngc v kh nng tp trung ton phn, }y gn nh
mt loi trng thi ch xut hin khi trm t; th hai, cn c s t ch tng i v{ nng lc
ph|n o|n c lp; th ba, cn phi c lng tin ch i tip nhn chn l v s thc bt
c lc no.
 C ngi hi, phng ph|p gi|o dc Montessori ch tin hnh cp mm non, vy th
gia nh v{ x~ hi c th phi hp c khng? Liu gio dc gia nh v{ gi|o dc
trng mm non c th thng nht vi nhau? Ngoi ra, sau khi ri khi trng mm non,
tr cn phi hc tiu hc, trung hc c s Lc n{y, phng ph|p gi|o dc tr cng ho{n
ton khc bit, vy lm th n{o phng ph|p Montessori c th vn xa, ta rng?

}y l{ c}u hi m rt nhiu ngi lm cha m ~ a ra, bi v c nhng tr sng cng

ng b, hoc ngi gip vic nn gia nh khng th phi hp vi nh{ trng. Khi tr vo
trng Montessori, chng ti lun yu cu gia nh phi hp vi nh{ trng, nu gia nh
khng phi hp, chng ti khng nhn tr. Chng ti pht hin ra, s phi hp ca b m
v{ nh{ trng khin con tr pht trin rt tt.

Trn thc t nhng ngi gi con n trng Montessori u l nhng ngi c quan
nim ht sc tin b, c tm nhn xa. Cho d lm php so snh th mc hc ph ca trng
Montessori cao hn mt bng chung, nhng rt nhiu ngi lm cha m vn chp nhn.
Vn l{ phng ph|p gi|o dc mi v{ c qu| kh|c nhau khin cho nhng ngi thc thi
cm thy qu p lc, bn cnh l{ cm gic trch nhim v s mnh cao c. Thay i quan
nim ca cha m, cha m cng trng thnh vi con c|i, trng thnh tr thnh trch
nhim chung ca c gia nh v{ nh{ trng, trng th{nh em li nim vui cho tt c mi
ngi.

Trng Montessori yu cu t cht ca gio vin rt cao, mi lp ch t hai mi n

hai mi lm tr. Tr c y khng gian v thi gian tip xc vi gi|o vin, c s
dng y nhng gio c v cng vic m{ gi|o vin ~ chun b cho con. Sau khi tip nhn
phng ph|p gi|o dc Montessori, gia nh ~ ph|t hin ra nhng thay i khng th
tng tng ca con tr.

Ngoi ra, mt s cha m khc th lo lng khi con vo hc lp mt s th no? Theo hiu
bit ca chng ti, gio dc Montessori khng nhng t nn mng c bn cho tiu hc, m
cn t nn mng cho c cuc i con tr. Gio dc Montessori khng ch trng n nhng
kin thc c th, nn cho d tr ln bc tiu hc, cng vn cn ch trng qu trnh tri thc
chuyn ha thnh nng lc. Trn thc t, rt nhiu cha m pht hin ra rng, khi tr c
c t duy tnh s|ng to, tr nm vng cc quy lut v chun mc ca cuc sng, tr s
bit mnh nn lm g, vo lc no. Con tr nm vng khi nim mt cch chun xc, mt, hai
nm sau, bn pht hin ra rng, khng nhng tr c sc khe tt, ch hn ngi, thch lm
ton m cn c th tho lun vi bn nhng vn kh c chiu su. Bn ngc nhin hi:
Con hc khi n{o?. Tr ni con khng bit. Ai dy con?. Tr cng ni con khng bit. Con
tr ~ tip nhn tri thc mt cch t nhin, vui v v t gic vn dng t cht y, kh nng
y vo c cuc i ca mnh.

Trong qu trnh dy hc, chng ti cng ph|t hin, rt nhiu hc sinh khng hc theo
phng ph|p ca gio vin, t cc em tng kt ra phng ph|p ring ca mnh, }y chnh
l{ iu quan trng nht, cng l{ iu khin gi|o vin chng ti t}m c nht.

Vy khi no th con tr cn n ci gi l tri thc?

 Sau 6 tui, t}m l v{ tr lc mang tnh hp thu ca con tr v c bn s mt i, tr bt
u tip nhn tri thc, cng chnh l{ bt u tip nhn nhng th c truyn th bng
hnh thc tri thc. Trc 6 tui, tr khng tip nhn nhng tri thc tru tng, tr ch t
la chn ra mt s s vic khng ngng pht trin tim nng v{ sc sng to ca tr. i
vi tr trc 6 tui, tri thc v k nng ging nh n trong bc nh, l nhng vt
mang tnh gin tip.

Piaget (1896 - 1980) l nh tm l hc ni ting ca Thy S, cng l{ mt nh tm l hc

gio dc mm non hin i, ng ni vi mi ngi rng, tr em thng qua cc hot ng
xy dng bn thn. V d tr cm cc, tr lin tc cm ln, t xung... Trong qu trnh y
tr ~ hnh th{nh kinh nghim, kinh nghim y sinh ra tr lc, tr tu ca con tr. Kinh
nghim ni vi tr rng, ln sau phi lm th no cho tt hn. Nhng li thuyt gio ca
ngi ln khng th gip g cho tr trong nhng vic n{y, ngi ln bo: Con i, con ci
bt th ny s khng v. Khng t|c dng g, ln sau tr vn lm v b|t. Nhng khi tr con
c s dng c|i b|t, c luyn tp vic s dng, qu trnh y sinh ra kinh nghim, kinh
nghim sinh ra tr tu.

Gio dc truyn thng dy hc theo phng ph|p nhi nht, khng cn bit tr c
hng th hay khng m c d d v khch l ku gi lng nhit tnh ca hc sinh, c gng
nhi nht nhng th gi l{ tri thc v{o u con tr. Trong trng thi gio dc ny, sc
sng to ca con tr b vi dp, mt khi con tr qua ngng 6 tui th khng c cch no
khai ph tr li. Phng ph|p gio dc mi khng ch khin con tr bit tn m cn bit
bn cht, v quy lut ni ti ca s vt.

Bit s vt nh th n{o cng cha phi mc ch cui cng, m ch l mt kt qu.

Bi v tr cm thy hng th nn s lp i lp li nhiu ln, v lp i lp li m tp trung, t
tp trung m sinh ra kh nng t khng ch bn thn, tr c th t iu khin bn thn ri
c ch, c ch nn c th {o s}u bn cht ca s vic. V th, bit s vt mi ch l mt
cng c, con tr mn cng c y pht trin bn th}n. }y vn l mt qu trnh t nhin.
Trong qu trnh ny, tri thc, hc tp ch l th b sung. Nhng gi|o dc truyn thng li
l{m ngc li, li coi tri thc v hc tp l mc tiu cui cng, v th l tai nn ~ xy ra vi
con tr. Chng ta bit rng, rt nhiu tai nn u bt ngun t }y.

Cng vic ca chng ta chnh l cho tr mt mi trng pht trin tt, }y l{ mt cng
vic rt kh khn.

Xut pht t nguyn tc, mi trng ca tr cn s t do, p, chn thc, t nhin,

trong iu kin ct li chnh l{ gi|o vin. Gi|o vin l{ mi trng quan trng nht. Vy
th mt gi|o vin nh th no mi c th gip tr pht trin? Montessori nhn mnh rng:
Mi trng phi c sc sng, gio vin phi t hon thin bn th}n mnh Nu gio vin
khng chu thay i mnh, th khng th to cho tr mt mi trng c sc sng. im ny
c bit quan trng. Nh bn ti sch s, gn g{ng, ngn np, c trt t, n gin, sng sa
Tt c nhng im n{y u ph hp vi tiu chun Montessori, nhng mi khi n nh h
ti u c cm gic khng thoi mi. C y bo: V con g|i t, cu nht nh phi tm cho t
nguyn nh}n. Sau , ti bng nhn ra, ti ni: Hnh nh nh{ cu thiu sc sng. C y
bo: Th chng t khng phi l s sng sao?. Ti ni: C|c cu c t mnh trng thnh
khng?. C y trm t, sau nghi ng hi: Chng t phi t trng th{nh sao?.
chnh l{ iu Montessori ~ ni, nu cuc sng ca mt ngi trng th{nh khng thay i,
th c tnh ca ngi s rt cng nhc. Mt ngi khng chu thay i th s khng c
qu trnh t trng thnh. Khi bn thay i, bn ging nh mt dng sng khng ngng
chy. Bn phi l mt dng sng chy, nu khng bn s khng bao gi cm nhn c con
mnh.

Gio vin chnh l dng sng chy trong mi trng ny. Khi gio vin khng ngng
pht trin bn thn mnh, c mi trng s tr nn c sc sng. Trong Jean Christophe,
Romain Rolland c nhc ti mt ngi h{ng xm l{m gi|o vin, ngi lc n{o cng quay
nh con thoi, ht ngy ny qua ngy kh|c, nm n{y qua nm kh|c, lun lun bn rn, khng
bao gi thay i. iu ny khin ngi ta cm thy tht bi ai. N em n cho ngi ta mt
cm gi|c, dng nh l{m gi|o vin l{ phi nh th, nhng mt gio vin Montessori tuyt
i khng c nh vy. Tt c gio vin trng chng ti u ang khng ngng pht
trin. Tt c mi ngi u ni rng, gio vin ca chng ti lun thay i, nu khng thay
i, c khng th mang li cho tr mt mi trng c sc sng.

Ti bit, rt nhiu bn hc xa nhau my chc nm, gp li nhau lun ni: Cu vn th!.

Tht khng bit nn cm thy vinh d hay bi ai, v trng thi ca mt con ngi khng nn
l{ nh vy. C qu trnh t lc sinh ra cho n lc mt i l{ mt qu trnh khng ngng
hon thin, khng ngng t trng th{nh, cho d l{ ~ sau tui ba mi (bi v c rt nhiu
ngi sau ba mi tui s khng tip tc trng thnh). Khi bn em tnh yu ca mnh
cho ngi khc, cho con ci, cho bn i, cho x hi c cuc i bn s thay i. Ging
nh Russell(1) ~ ni, con ngi khi mi sinh ra ging nh mt git nc ngng t trong
khng trung, ri tr thnh git ma hay bng hoa tuyt ri xung ni cao v{ t rng; li
ging nh nhng bng tuyt trn ni cao, tan chy ha vo dng sui nh chy xung; n
thi nin thiu, dng sui y ngy mt ln rng, cun cun chy xit; n thi thanh nin
hi t thnh dng sng go tht chy v xui; n thi trung nin tr th{nh dng trng
giang hin ha, sng rng nc nhiu; n khi v gi, dng chy y tr nn kho|ng t hin
ha, sau cng ra bin ln. Trng thi pht trin ca mt con ngi nn l{ nh vy. Khi
con ngi c c trng thi pht trin nh th n{y, mi trng m{ con ngi to ra cng
sng ng, y sinh kh.

Trong mt mi trng giu sc sng, con tr c t do pht huy mi tim nng ca

mnh. Nu bn to ra mt mi trng khng c sc sng, mi trng y s km hm con tr
pht trin, bi v trong mi trng ny, chnh bn cng khng th cm nhn c s
trng thnh ca con tr. Gio vin phi c thi ci m vi cuc sng. Nu gio vin
cng trng thnh cng con tr, c s c thi ci m vi bn thn, vi con tr v vi c
trng thi cuc sng, c bit ch i con tr. Cn nu c ng yn, c s khng th nhn ra s
thay i ca con tr.

Ch khi gi|o vin thay i, gio vin mi cm nhn c s thay i ca tr. Trng thi
cuc sng c sc lan truyn, sc ht ln lao nht. Mi khi i qua mt bng cy rm mt,
khng kh mt m a n cho chng ta mt cm gic tht c bit. Cm gi|c l{ cm
gic ca sinh mnh vi sinh mnh, mt s tng ng, mt s hi ha, mt s truyn sc
mnh, cho i sc mnh. Hy th xem, nhng lc tinh thn bn khng vui nht, chy vo
rng su, hoc chy v{o di t|n c}y, ng , bn s cm thy tinh thn ca mnh n
nh hn hn. Bn nhn c iu g t bng c}y? l{ nng lng. Khi bn cm thy kh
kit t}m t, kh nng nht, hy chy vo rng su, bn s c nhng linh cm mi. Nu trng
thi ca bn rt mnh m, bn vn lun khng ngng pht trin, bn s cho con tr mt mi
trng giu sc sng, con tr c th cm nhn c mi trng khng ngng pht trin y
t chnh bn thn bn.

Con tr cm nhn ngun nng lng t }u? Nh c tnh yu ca chng ta, tr s c

cm gi|c an to{n pht trin bn thn mnh. Nu chng ta khng cho tr y nng
lng ca tnh yu, tr khng th pht trin tt.

Con tr l mt b phn ca t nhin, khng ging nh ngi ln chng ta ~ xa ri t

nhin, cng ngy cng cch xa. V d nh con tr chi vi ch mo, rt thn thit, rt gn
gi. C|c con vt cng khng phng, khng tr a tr. Trc }y, nh{ ti c nui mt con
mo, u tin quan h gia mo v con ti rt tt. Khi con ti hn 1 tui, cn hay cm ui
nhc con mo ln, hoc ci c ln con mo. i vi con ti, con mo khng khc g con
nga, con mo b n giy v n ni tinh thn phn lit. Mo c thy cu cu }u th lp
tc trn ngay. Con ti i khi, mo mi b ra, nm trn bn ca chng ti, nhn chng ti
vit sch, hoc l t chi mt lc. Khi cn phng ho{n to{n yn tnh, c mt ch mo
cng khin cho s yn tnh thm s}u sc. iu l l mo khng h tc gin vi tr con, n
khng h tr a con trai ti, n ch trn m khng co, khng bt. C nhng lc, chng ti
cn li c mo v{ ngi t trong gm ging ra cng mt lc.

Montessori ni: Tr em l mt phn ca t nhin. H~y nh k, tr em tn ti nh mt

phn ca t nhin. Tr em phi nhn c mt phn u t nht t tinh thn ca ngi ln.
Ch khi gi|o vin cng trng thnh, con tr cm nhn c iu t bn thn gio vin,
mi l mi trng v trng thi tt nht cho tr. n tui 40, thm ch l{ trc , ngi
ln ~ t b l tng v hy vng ca mnh, iu cng c ngha l{ t b s pht trin bn
thn. Vn vt u ang ph|t trin, ti sao mt con ngi ngng pht trin li c coi l
bnh thng? Khng pht trin c ngha l{ sa st v tinh thn, c ngha l{ khng cn cm
gic vi th gii n{y, c ngha l{ chng ta khng cn nhng nim vui ch thc. Khng cn
nhng iu cn bn y, th cuc sng ca chng ta cn c ngha l g vi con tr?

Ch ca bn gi ti, khi kt hn khng c m chng mua cho chn len. Nhng nm 50

ca th k XX, Trung Quc vn rt ngho, mt chic chn to{n len rt qu. Chic chn len y
cng nm th|ng cng bin thnh mt ni khc mc trong lng ch. Sut my chc nm nay
ch cn ci nhau vi chng, cu chuyn c|i chn len li c nhc ti. By gi iu kin ~
tt hn, tha sc mua mt c|i chn len kh|c, nhng khng c, phi l{ c|i chn len nm
y. Trng thi tm tr v cuc sng y, r rng l ca mt a tr 3 tui. Mt ngi ph n
nh th khng bao gi c th tr thnh mt ngi m tt, mt ngi v tt. Ngi ph n
y sn sng tranh ci vi con v mt vic nh, ng nhin l{ ngi ln s ginh phn
thng. Phn ln nhng ngi lm cha m c khuynh hng bc ~i con c|i u l nhng
ngi ~ gp bt hnh tui u th. H khng th hiu ti sao con tr li l{m nh vy, h
khng th khoan dung con tr, v h cng thch bt p con tr hn. H ~ mt i kh nng
tm hiu, cho d l{ i vi con tr hay l{ i vi c th gii ny.

V th trong thc tin gio dc ca chng ti c mt kinh nghim, nu cha m khng tn

ng quan nim gio dc Montessori, chng ti s khng nhn con ci h. Chng ti bit
rng, khi cha m khng t|n ng quan nim gio dc ny, h s ch trch trc mt con, con
tr b cha m m th, s khng th chung sng hi ha vi mi trng. V d trng chng
ti c mt tr, b c chuyn t trng kh|c n. Sau khi m b tm hiu v phng ph|p
gio dc n{y th a b n }y. Nhng b b v{ ng b{ b u phn i. V b c chuyn
t trng mm non truyn thng n nn b rt thch s t do ni }y, ng{y n{o b cng
chi rt vui v, chi xong th n, n xong th chi, khng h vo lp hc. }y l{ hin tng
bnh thng ca nhng tr mi chuyn t trng truyn thng v{o trng Montessori.
Nhng khi b v nh{, ly lng b{, b ni c khng cho b n, khng cho b ung sa,
khng cho b ng. M b n hi, th c gio rt ngc nhin, ni: Ng{y n{o con n xong mt
b|t em cng ly thm cho con bt th hai, con n rt tt m{. Ti ~ i hi ring c gio, c
gio ni b c thi quen ni di, sau ti ph|t hin ra v b ca b phn i phng ph|p
gio dc ny, nn b ni vy ly lng b. Mt a tr nh vy, b s bit da theo th|i
v yu cu ca nhng th{nh vin trong gia nh m{ ni di ly lng mi ngi. C nh
vy, th cho d c gio c c gng n bao nhiu th b vn pht trin rt chm, nhn cch
vn phn lit. S pht trin ca con tr chu s nh hng ln t gia nh. V th, chng ti
khng nhn nhng tr ny. S m th ca ngi ln rt nng n. V d nh t do, c nhng
cha m ni trng qu t do, nn rt nhiu tr em hi: M i, t do l g h m?. iu ny
khin con tr cm thy nghi ng.

Mt con ngi khng trng thnh th rt ngoan c, c th h khng chu thay i mt

quan nim t mi my nm trc. Cn nh mt ln, ti c ni vi mt bn hc ca mnh
rng, nui con cn phi hiu con, yu con, t tay chm sc con. C y nh ngi trng tr
trng con, nn c y ni: Thu ngi trng tr nhn lm, ngi ta va nu cm, va trng
con cho. Ti ni vi c y: Con l{ con ca cu, cu khng th ngi trng tr thay th
vai tr ca ngi m, iu c ngha l{ m v{ con ang c mt khong cch rt nghim
trng. o l n{y v cng n gin.

Trng hc phi chu trch nhim i vi tin ca con tr, i vi t cht ca c dn

tc. Chng ti phi c nhng gio vin tt nht, phi to cho tr mt mi trng nh}n vn
nht, }y cng l{ nguyn tc cao nht. Trn thc t, khi chng ti chn gio vin, chng ti
lun mong mun ngi n{y c c mt trng thi tinh thn tt nht, gio vin y phi t
gic, khng ngng v mnh dn pht trin bn thn mnh. Nu bn pht hin ra mt s vt
~ gip cho mnh, bn phi ngay lp tc nm bt s vt y, bi v n c th thay i bn.
Lin tc nm bt, lin tc nm bt, mi nm sau, bn s thay i hon ton, bn pht hin
ra mnh ~ vt xa nhng ngi xung quanh mnh. c nh vy bn s tr nn u t, nu
bn u t, s c mt ngy bn thnh cng. Bn h~y kin nh nim tin ny. X hi ny s
dng nhng ngi u t nht. X hi khng dng bn, chc chn l v bn cn c mt nhc
im cht ngi n{o . Ti lun quan s|t k nhng con ngi v nhng s vic xung
quanh mnh, ti pht hin ra, nhng ngi ti hoa r nt m vn khng c trng dng l
v bn th}n ngi cn nhng nhc im cht ngi khc. V th khi bn tin vo bn
thn mnh, nng cao bn thn, bn s tm c v tr thch hp vi mnh, bn s c th t
mnh vo v tr m bn cm thy thch.

Nu ngi ln c th khng ngng thay i bn thn mnh, chng ta s pht hin ra

chng ta ~ tip thu c bao nhiu phm cht u t t con tr. V con tr ca chng ta
cha tng nhim s i, khng nhng tr mong ch c pht trin, m{ ng thi tr
cng phn nh nhng vn ca ngi ln chng ta. V d hai a tr tranh nhau mt ci
m, |nh ln nhau. Mt l|t sau a b lng l n pha sau a kia, c gio nhn thy th
cht d: Thi cht, con cm ci g ra |nh bn th kia?. Nhng khng phi! B mang ci
m ra, i cho cu bn pha trc, v{ cn ng ngm ngha mt lc, ri i! Nhng
ngi ln chng ta li ngh rng cu b i b|o th. l{ mt vic nh, nhng chng minh
rng d t d nhiu ngi ln chng ta ~ quan nim nh vy. Trn thc t, nu bn nhn
ngi khc vi mt tm thi tch cc, bn s cm thy th gii ny vn tr{n y hy vng.

Th nn, c th t pht trin bn thn l mt phn quan trng nht khi theo ui
phng ph|p gi|o dc ny. Ch cn bn khng ngng pht trin bn thn, bn s t c
mt trnh nht nh. V th, Montessori ni: Gi|o vin c th tham d vo nhng thay
i lin tc trong cuc sng ca con tr hay khng, mu cht l }y.
 Chng 21

VN TM L V SINH L CA N
n l{ mt lnh vc quan trng ca pht trin tm l v tr lc thi k u ca tr. n c th
pht trin nng lc tr tu, xy dng ch v s t tn. V d khi chng ta a tr i mua ,
nu bn giao cho con tr quyn la chn, tr s bit loi b bao nhiu nhng thc phm
hp dn bn ngo{i la chn th tr cn nht, }y l{ mt qu trnh xy dng ch. Nhng,
trn thc t rt nhiu cha m ~ mun can thip vo quyt nh ca con tr.

nhiu ngi lm cha m cho rng con mnh tht ch k. Khi tr n cm cng ngi

C
ln, nu c tr thch n, cho d ngi kh|c cng thch, th tr vn khng thm
ngh n phn ngi khc. Hin tng ny chng t iu g?

Lc ny, con tr cha c thc o c, nn c{ng khng bit th no l ch

k. Montessori cho rng quan nim o c c thnh lp sau khi tr 12 tui. n rt
quan trng vi tr, l c th gii ca tr, tr ch thn nhin v thnh thc s dng bn nng
t nhin ca mnh, ging nh nh}n vt trong Tnh yu cuc sng ca Jack London(1), sau
khi tri qua trn i tha sng thiu cht th tr nn bo n kinh ngi, khp ngi git
y bnh m kim c t khp ni. Kinh nghim i n khin anh ta th hin r bn nng.

Nhng khi hn 2 tui, con tr ~ c thc v vt n{y, vt kia, ca con, ca bn,

ca mi ngi. Cng c th ni mt c|ch n gin l, tr ~ c quan nim t hu v{
quan nim ca chung. Tr bit ci g l ca mnh, ci g l ca ngi khc. Lc ny, nn xy
dng cho tr quan nim o c l{ khng c ng n ca ngi kh|c, v{ ca
mnh th c th thoi mi s dng v{ cho ngi kh|c mn. Khi trt t ny (c th cha
hnh thnh quan nim) c thnh lp, }y s l mt chun mc c bn trong cuc sng, v
cng l{ mm mng ca o c.

n l{ mt lnh vc quan trng trong vic xy dng tm l v tr lc thi k u ca tr.

n c th pht trin kh nng tr tu, xy dng ch v s t tn. V d nh chng ta dn
con tr i mua , nu bn giao cho tr quyn la chn, tr s bit loi b bao nhiu thc
phm hp dn bn ngo{i chn th tr cn thit nht, }y chnh l{ qu| trnh x}y dng
ch. Nhng trn thc t, rt nhiu ngi lm cha m mun can thip vo quyt nh ca con
tr. Con mun mua th ny th b m lin ni: Con ng c ly th n{y, n khng tt }u,
th ny mi ngon. D d con tr mua th m mnh cho l tt. Kt qu l{ ~ mua, nhng
tm trng tr khng tt, thm ch l{ au kh. Thc t l con tr lun |nh gi| cao nhng th
m chng la chn.
 T la chn l{ tiu ch con tr thc c s c lp. Khi xut hin s c lp ny,
c nm tri v ng dng, con tr s cm thy v cng vui mng v{ hng phn. Qu trnh
mua ny rt c ch cho con tr. Nhng con tr cng s d dng cm thy b ngn tr v km
nn, bi v }y lin quan n vn kinh t. Ti thng ni vi cc bc cha m th ny:
Bn chn i, bn dng s tin n{y cho con mt tm trng v cng vui v gip con pht
trin hay l s lng ph s tin ny, nn bt con mua mt th m bn cho l thc dng
vi con hn. Chng ta ph|t hin ra l rt nhiu ngi la chn s hai.

n c ngha l s pht trin v tm l v tr lc i vi tr, l cch nhn thc s vt qua

ng ming, ngha l s t tn, ngha l s la chn, ngha l s hnh thnh ch. V th n
v chi l hai nhim v chnh ca tr con.

Nu tr khng c tha mn v vic n, chc chn s t tn ca tr s khng c

pht trin, lng t tn ca tr khng cao. Tr s thng xuyn nhn n ca ngi khc,
c nhng lc khng v tha mn ci bng ca mnh, m hon ton ch l tha mn cm gic
ca ci ming. Cng ging nh nhng a tr mi sinh cm nhn th gii bng vm ming,
c|i g con cng cho ln ming. Lc ny tr mun nhn thc nhng th bn ngoi, m
thng qua ng ming, n tr th{nh iu kin tr pht trin. Th gii ny rt phong
ph, ngi ln cng thch nm tri, c nhng lc ch n mt t ri thi, c lc ch mun
mua, mua v m khng lm g. Lu dn, t nhin ngi ln s hiu c nhng th l{
th n{o. Ngi ln cn nh vy, hung h l tr nh. Ngn cn tr nm tri, cng ging nh
ngn tr chng ta nhn thy th gii ang gn trong gang tc. Hy c gng tha mn mi
nhu cu ca tr t 0 n 6 tui, tr s khng vt qu nhng iu tr cn. Ghi nh l, c
gng tha mn tr.

Cch tt nht chnh l mt tun cho tr mua mt th. C nh thi gian, v d ch nht,
vy th ch nht hng tun h~y a tr i siu th. Chng ti tng hn ba, bn gia nh l{m
thc nghim, sau mt thi gian di, chng ti pht hin nhng th c|c con mua cng khng
qu| ba mi t (mt trm nghn tin Vit). Bn cho con t do, cho con chn la, khng can
thip. Ti thng xuyn lm thc nghim ny vi con trai mnh, pht hin thy con ch
dng khong hai mi t l thi. Ti hi con c cn na khng, ch|u ni: Thi ! v{ tha
mn ra v. Mi tun mt ln, ch|u khng xin ca ai, cng khng thm thung ca ai,
v cng t tin. Nhn dng v con tr tr{n y t tin lc x|ch v{ mua , tht v cng ngy
ngt.

Theo ti, iu kin kinh t cng khng nh hng n s pht trin ca con tr, tin
nhiu tin t khng quan trng, bn c th cn c v{o iu kin kinh t ca mnh quyt
nh s tin tr c tiu. Mu cht ca vn nm ch bn c giao cho con quyn t do
la chn hay khng?

Trn b{n n, c|ch n ca tr con v{ ngi ln cng ho{n to{n kh|c nhau. Ngi ln
thch c|c mn trn b{n n phi a dng, th mi mn mt t. Tr con khng nh vy, c
lc tr ch n mt mn ri thi. C lc con tr thch n tht, n m~i khng thi, ri mt ngy
thm ch l{ hai ng{y khng n g c. Ngi ln bt u lo lng, ngh mi cch bt tr n.
Nhiu khi tr cng n an i ngi ln, kt qu l tiu ha khng tt, b st, b vim
amidan. Chng ta th ngh v con h m{ xem, sau khi n xong mt ba tht, n phi ngh
my ba, ch ung nc, bao gi i mi n. Ti tin l{ d dy ca tr khng th tt bng d
dy ca h, ti sao khng tr tiu ha ht ch tht ~ n? Ti thy con mnh cng
nh vy, c ba n ht c a tht, c lc ch n mt b|t cm, c lc ch n rau. Nhng nu
xt trn c tun, lng thc n ca ch|u tng i cn bng. Chu khe mnh, vui v v t
m.

Qu trnh quan st lu di khin ti nhn ra rng, c th con tr t bit i no v{ c th

t iu tit. Tr c th iu chnh kt cu ca thc n qua cm gic ca c th mnh. V th,
ti thng xuyn cc loi thc n kh|c nhau trn b{n cho con t la chn, thi gian n
v thc n ca mnh. ng con tr phi ni vi nhau rng: Chng mnh kh tht y,
va phi n va phi ng.
 Chng 22

VN CA CON TR T ]U?
Trong mt s nh tr truyn thng, tr khng c t do hot ng trong phn ln thi
gian m phi ngi rt quy c nghe gio vin ging b{i. Nh vy, tr mt t do, mt i c
hi t pht trin bn thn. V d mt a tr ang mun i nghch nc, nhng c gio li
bt tr v tranh. Khi nguyn vng v{ h{nh ng ca tr khng thng nht, tr khng th tp
trung v tranh, vy tr lm th no? Tr bt u tng tng, dng s tng tng b
p nhng hot ng mnh khng th thc hin. Tr tng tng mnh i nghch nc,
hoc ngh ra mt cu chuyn an i bn thn. Lu dn, tm sc v hot ng ca tr b
tch ri nhau. Con ngi b phn lit.

ontessori ni: Kinh nghim cho thy, s pht trin bnh thng ca con tr s

M
lm bin mt nhng thi xu, khng ch n thun l nhng g vn b cho l khim
khuyt m cn c nhng phm cht chng ta vn lm tng l tt p. Nhng
phm cht vn lm tng l tt p }y ch nhng thay i bt thng m{
chng ti mun ni n. Montessori ni: Trong nhng phm cht ~ bin mt ,
khng ch c s lum thum, khng phc tng, li bing, tham lam, t cho mnh l trung
tm, hay tranh ci v khng n nh m cn c c nhng ci gi l{ tng tng mang tnh
sng to, k chuyn tng tng, nh nhung ngi kh|c, tr chi, thun theo....

Trong mt rt nhiu ngi, k nhng cu chuyn trong tr tng tng, vui v, khc
lc, au kh vi cu chuyn ca mnh l nhng hot ng gi{u tr tng tng v sc sng
to. Montessori cho rng, }y chnh l{ nhng thay i bt thng ca con tr. Montessori
ni: Nhng con ngi ca hm nay cha nhn thc ng n bn cht ca con tr.

Montessori ch ra t|m im trong nhng thay i bt thng ca con tr. B{ ni: Mt

khi con tr xut hin nhng thay i bt thng, tr s thay i, c th khin tr ton tm
ton vi mt s hot ng th lc khi tip xc vi nhng hin tng ca th gii bn
ngo{i.

Tt c nhng nguyn nhn dn n thay i bt thng ny l v tr khng c thc

hin nhng hot ng bnh thng ca mnh. Trc }y ti ~ ni thc th ha l{ mc
ch ph|t trin ca mi tr. Nhng khi phi thai tinh thn ca con tr cn pht trin v
chun b pht trin, th b ngi ln ngn cn. Ra lnh cho con tr ngi trc bn hc, nghe
c gio ging bi, khng cho tr lm nhng vic tr mun lm, lu dn s to thnh nhng
thay i bt thng tr.
 Montessori ni: Tt c nhng thay i bt thng tr u c mt cn nguyn - tr
khng th thc hin k hoch pht trin ca bn thn, thi k pht trin ca tr gp phi
mi trng khng thun li. L ra nng lng tim tng ca bn thn tr phi c thng
qua qu trnh thc th ha th hin ra ngo{i.

Montessori ni: Kh|i nim thc th ha c th coi nh mt ch dn gii thch tnh

cht ca vic thay i bt thng con tr: Nng lc tm l phi c thc th ha trong
qu trnh vn ng. B{ ~ gii thch trong cun B n tr th (The Secret of Child hood)
nh th ny:

Ni tm con tr c mt mt m tm l, mt m tm l y chnh l phi thai tinh thn m

chng ta ni trn. Chnh con tr phi l ngi l gii mt m y trong qu trnh pht
trin t 0 n 6 tui ca tr, ngi ln khng c kh nng v khng th l gii mt m ny.
Khi con tr sp tip cn mc tiu ny, mt m tm l ni ti ca tr s ni vi tr: Hy i tip
cn mc tiu ny, c gng ht sc v vic ny. Lc ny tr phi bc i, nhng ngi ln li
ngn tr. C th tr s u tranh thc hin mc tiu ca mnh, nhng kh nng ca tr yu
t, khi tr khng th lm c vic mnh mun lm, tr s ngh tr s lm nhng vic mnh
cn lm trong tr tng tng, tm sc v hot ng ca tr b tch ri.

Trong trng mm non truyn thng, con tr khng c t do hot ng trong phn
ln thi gian ca mnh, tr phi ngi rt quy c nghe c gio ging b{i. ho{n to{n l{
mt trng th|i ng yn, nhn cch b phn lit. Lu dn, con tr s tr thnh mt ngi c
nhn cch khng thng nht. Nhng lo{i ngi rt k l, cho d trong mt mi trng nh
vy, con tr cng ngh c|ch b p bng nhng phng thc khc. V d mt a tr
ang mun i nghch nc, nhng c gi|o bt tr v tranh, khi nguyn vng v{ h{nh ng
khng thng nht, tr khng th tp trung vo vic v tranh. Vy tr phi lm th no? Tr
bt u tng tng, dng s tng tng b p nhng hot ng tr khng th thc
hin, tng tng tr ang i nghch nc.

Hin tng ny khng th l tm thi. Ti sao? V d khi a tr mun i l{m mt vic,

bn khng cho tr lm, trng thi ca tr l: Ti s khng lm g c m ch ngi }y au kh.
Nhng s au kh y khng th ko di mi, th l con tr s chuyn hng s ch , tr
khng au kh na, v tr pht hin ra iu l{ v vng, tr bt u suy ngh lung tung. T
tng l t do, khng ai c th cm cn ni t tng ca mt con ngi. Montessori ni,
nu con tr khng t c s thng nht, cho d ngi ln chim gi a v chi phi, hay
l tr thiu ng lc, th hai nhn t cu th{nh l{ nng lng tm l v vn ng s pht
trin theo hai ng ring, con ngi ~ b phn lit.

Khong 2 tui, con tr s lin tc i tm kim nhng th ng, c }m thanh chi.

Ngi ln cho rng nh vy tht nguy him, h ngn cn con tr m khng gip tr nhn
thc v hc cch lm th n{o trnh s nguy him. H lun dng mt th kh|c |nh
lc hng s ch ca tr, m khng tm cch dy tr s dng nhng ng t|c chnh x|c
i din vi nhng iu tr cm thy hng th. Mi ln hot ng, tr u b ngi ln
dng mt th kh|c |nh lc hng. H{nh ng y ca ngi ln s ch cho mt kt qu,
l dn dn che y i phi thai tinh thn ni ti ca tr, tr khng cn bit bn thn tr
ang mun lm g. Trong qu trnh y, tr s ny sinh mt nhc im cht ngi: Hiu
ng, khng th ngi yn mt pht no! Bn th}n ang ch dn tr i l{m mt vic, nhng
mt ngoi lc li lin tc dn d tr i l{m mt vic khc khng ph hp vi mong mun
ca tr. Montessori ni: Hin tng ny gi l{ nng lng tm l v vn ng khng th
thng nht.

Trong lng tr bit r mnh nn i l{m mt vic, nhng vic tr b buc phi lm li
ho{n to{n ngc li. Hin tng n{y thng xuyn tn ti trong th gii ngi ln ca
chng ta. V d nh mt ngi tht nghip, vic u tin m{ ngi cn lm l g? Lm
mi mnh, ra bn ngoi tm kim cng vic mi. Nhng tnh hnh li khng nh vy, anh ta
nh xem ti vi v on thn. Trong lng anh ta mun tm vic, nhng nhng vic anh ta
ang l{m ho{n to{n i ngc li mong mun y. Li v d chng ta thy mt hc sinh thi
trt i hc, nguyn vng hng ngy ca em l lm th n{o n tp, thi i hc.
Nhng em c cm n quyn sch l li ngh ngi lung tung, nhng suy ngh lung tung y
~ ngn tr em. Em khng th n tp, tm v lc ca em ~ b phn tch. Montessori gi s
phn tch y l du ngon trong tr tng tng.

Vy ti sao con tr li xut hin hin tng n{y? Montessori ni: Nhn t bn cht th
khng c th g c th b sng to hoc mt i, v th nng lng tm l ca con tr khng
pht trin theo phng thc n nn c, m{ hng pht trin hon ton sai lm. Hng
pht trin ca con tr l{ nh vy, khng c pht trin theo con ng ng n th s
pht trin theo con ng sai lm, ch khng th nm v tr trung gian. Trng thi ca con
tr cng nh vy, nu tr khng c hot ng thc th ha theo ng qu o ca
mnh (phi thai tinh thn), th tr s b km nn. Montessori ni: Khi nhng nng lng
tm l ny ln n ni |nh mt im cui cng, ri do chi khng mc ch, n s tr
th{nh thay i bt thng.

Con ngi phi c mt mc tiu cui cng, t u n cui phi pht trin theo mc
tiu , tr con c{ng nh vy. Mc tiu ny rt r r{ng. Nhng mc tiu ny lun hot ng.
Nu bn khng cho tr pht trin, cng c ngha l{ bn ~ cn tr mc tiu cui cng ca
tr. Ngi ln ni vi tr: Hm nay con ng hng l{m tr !. Cn con tr li ni vi bn:
M i, con rt mun, m h~y con l{m i!. Khng c, m cm con y, ng bao gi
ni vi m chuyn ny na. Mt khi con tr pht hin thy chng khng th thc hin vic
ny, chng s du ngon trong tr tng tng, tr ln nh u nh vy c. Montessori ni:
Bn thn tm hn phi c iu khc t nhng hot ng th lc t ph|t. Nht nh bn
phi hiu r cu ni ny, tm hn phi c th hin bng nhng hot ng th lc t pht,
ch khng phi l{ nghe theo ngi ln ni nn l{m nh th no. V d tr con di 3 tui,
con phi i khp mi ch, s m, thm ch l{ p ph| c. Lc n{y, ngi ln phi thun
theo t nhin, ch cn khng nguy him th hy c tr s m. Ch c nh vy, con tr mi
thc s pht trin, tin n s thnh thc. Nu khng, tr s trn trong tr tng tng
t tha mn tm l ca mnh. Ti thng ni, khi mt ngi b thng, nu khng c ai an
i, ngi s t an i mnh, ly tay chm ln li ri chm chm vo vt thng, sau
t ni vi mnh: M{y tht l{ |ng thng!, M{y tht l{ au n! v khng c ngi
khc an i. Con tr cng nh vy, khi mc tiu cui cng ca tr b ph hoi, tr s trn
trong th gii hoang tng.
 Mt s ngi ln chng ta cng vy, chng ta bit r l mnh khng th thi i hc,
mc d s thc n{y ~ rt chn thc, nhng chng ta vn c t ni vi mnh: Nu mnh
i hc th s th n{o? Ngh rt nhiu, rt nhiu vic. Thm ch, con ngi ta c th chm
m trong s hoang tng y n hng my thng tri, an i bn thn mnh.

S tng tng y i vi con tr v cng |ng s, i vi ngi ln li c{ng |ng s

hn. Rt nhiu ngi ln chng ta bui sng khng chu dy m nm trn ging ngh
ngi lung tung. Trn thc t nhng suy ngh y chng h c ch g cho h. C nhng ngi
bui ti i ng rt sm, nm ln ging l{ ngh ngi lung tung. Nguyn nh}n l{ do }u?
l v thi th u ca h, nng lng tm l v vn ng b phn tch nhau, lu dn s phn
tch y hnh thnh mt thi quen, n khi h trng thnh, tr thnh nhng ngi ch bit
ngh m{ khng bit l{m. Cng ging nh Montessori ~ ni, ngi s l mt ngi rt a
cm, rt lng mn nhng khng h c ch. C th ngi s ni: Ti thch t|c phm vn
hc, ti mun lm mt nh{ vn. Nhng h khng c ch, v mun lm mt nh{ vn, khng
nhng cn nng khiu, m cn cn s n lc v{ qu| trnh lao ng gian kh. H khng chu
lao ng gian kh v n lc, tc l khng c ch. V th c cuc i h, c th lc ny th
thch ci ny, lc khc li thch c|i kia nhng khng l{m nn tr trng g. Trng thi ny
cng chnh do vic du ngon trong tr tng tng ca thi k u th to thnh.

Montessori ni: Khi nhng tm hn phiu dt khng tm thy i tng cng vic ca
mnh, n s b hp dn bi nhng hnh nh v k hiu.

Chng ta nn nhn li kim im mnh, tm kim nhng sai lm trong phng ph|p
gio dc ca chng ta. Khi nhng tm hn phiu dt ca con tr khng tm c i tng
cng vic ca mnh, c th tr s tm n hnh nh v k hiu. Chng ta h~y ngh v s
nghip gio dc m{ chng ta ang theo ui, khng nhng khng cho con tr c c hi hot
ng m cn c , n lc mang hnh nh, k hiu dy cho con tr, con tr du ngon trong
tr tng tng. Bi v khi phn ln gio vin ca chng ta ging bi cho tr, khng phi l
cho tr t do hot ng pht trin tm l v tr tu, m l thng qua nhng li ging ca
c gi|o tr du ngon trong tr tng tng. V d tp l{m vn ca mt hc sinh lp ba
l trng cy, c gio k cho hc sinh nghe mt cu chuyn v trng c}y hc sinh t vic
trng cy. Con tr cha bao gi tri qua vic trng cy, ch c th da vo s dn d ca
gi|o vin v{ tr tng tng h cu ca mnh lm bi tp l{m vn trn.

Mt ngi c ch t thi th u, sau ny s c th i mt vi mi kh khn. Nu

khng ngi ch c th ng bn v{ ngh. Thy ngi kh|c l{m c, h s ngh th ny:
C g l hay ho ch, ti cng l{m c, ch l ti khng lm m thi. V d nhng ngi cng
thi vi Columbo, h ni rng: Ph|t hin ra chu lc mi {? Chng ti cng c th lm
c. Cng ging nh vic thao t|c dng dy hc, ng ngoi nhn cm thy rt n
gin, phi bt tay vo lm mi bit mnh vng v th no. Nhn v lm l hai vic hon ton
khc nhau. Gio dc Montessori ni vi chng ta: Qu trnh pht trin tm l v tr tu ca
tr l mt qu trnh hot ng, con tr thng qua nhng hot ng ca mnh pht trin
tm l v tr tu ca bn thn. Nu tr khng l{m c im ny, tm hn tr s du ngon
khp ni, v tr khng tm c th hc, tr s cm thy au kh. Trong au kh, cng
ging nh Montessori tng ni: Chu ng s giy v lc iu ny khin con tr ng ngi
khng yn, tr ang tr{n y sc sng v khng th km nn mnh, nhng khng c mc
ch.

V th mi xut hin tnh cnh khi b Chu Chu va v{o trng chng ti: Khi b va
n, b cm ln mt vt, cn cha l{m xong, b li vt n xung v cm th kh|c, cha
lm xong li vt xung. C gio ni, khi b nhn thy mt mc tiu, b bc ti mc tiu ,
th c by, tm mc tiu kh|c ang hp dn b. Nhng mc tiu lin tc ny sinh khin
tm l v tr tu ca b b ri lon. Mt a tr b kt trong nhng hn lon s ng ngi
khng yn, tr s v cng hiu ng v lo lng. Chng ta bit rng ni lo lng ca ngi ln
cng l{ t }y m{ ra. Khi mt ngi kin nh bc v pha mc tiu ca mnh, ngi s
khng lo lng. Ngc li, khi mt ngi khng bit mnh nn lm g, h s hong lon, s lo
lng. Vy th tt c nhng iu ny ca ngi ln n t }u? n t thi th u. Nu mt
ngi trong c qu trnh u th ca mnh c thc th ha ht mi hot ng, trng thi
nhn cch ca ngi s c hnh thnh, h s c ng ln nh mt con ngi.
Nhng rt nhiu ngi khng nh vy, thi k th u ca h khng ho{n th{nh c qu
trnh thc th ha, nn ch c th chm trong trng thi du ngon trong tr tng tng, ch
i ngi ln sng to ra mnh.

Montessori ni: Cho d ngi ln trng pht hay nhn ni chu ng nhng hnh vi
khng quy phm v thiu mc tiu ca nhng tr em bt thng ny, trn thc t h ~ t|n
thnh v c v con tr hoang tng v gii thch th{nh khuynh hng tnh sng to ca tm
hn con tr. V im ny ti c mt cm nhn rt su sc. Bn ti c con 4 tui, c y
thng khen con mnh: Con t thng minh lm!. Ti hi: Thng minh nh th no, cu
ni cho t nghe xem. C y ni: Con t rt sng to. Cu xem, con trai t thng ngi ,
tng tng ra nhng cu chuyn, va ngh va khc, c khi ngh xong li ci. Ti ni
vi c y: Con tr khng nn nh vy, v cu chuyn y khng c tht, nn chu khng cn
phi khc. Nhng b vn chm m trong cu chuyn , lc khc, lc ci. Mt lt sau c
y ni: Cu xem, nu con t khng sng to, th ti sao li ngh ra c nhiu cu chuyn
nh th!. Ti nghe v{ ngh, thi hng ri, a tr n{y ~ mc chng hoang tng, nhng
ngi m li khng hiu. Nu bn ni vi c y rng: Con cu mc chng hoang tng ri,
chc chn c y khng chp nhn hin thc ny. C y bo: Ti sao cu li ni nh vy?
}y l{ s|ng to. iu |ng s nht l nhng ngi lm cha m khng bit con mnh ang
gp phi vn , m li coi vn y l{ u im ca con. Chng ta thng nhn thy rt
nhiu tr dng dng dy hc l{m b|nh ga-t, chi h{ng. Lc rt nhiu ngi
hi: C nn c|c con l{m nh vy khng?. Lc ti ~ suy ngh hn c thng tri, ti
cm thy }y chnh l{ du ngon trong th gii tng tng. Bao nhiu tr con ang chi
h{ng, chng ngi , a lm b, a lm m Ti bit l nhng tr trng khc
thng xuyn c hot ng ny, gi v l{m b|c s, gi v mua hng, gi v l{m gia nh, gi
v l{m v{ gi l{ tit hc hng th, tr chi ph}n vai. Mt ln ti n nh bn hc chi,
c mang theo mt s th lm trc nghim tm l cho con nh bn. B hn 2 tui, nng
lc ngn ng rt tt. Ti hi ch|u: Con ni cho d nghe, hm nay con ~ l{m nhng vic
g?. B ng suy ngh mt lc ri ni: C, chim, mc ln, my bay trn tri, chim bay
i ri. L{ ngi ln, bn c th tng tng ra c, chim mc ln khng? C v my bay c
lin h g vi nhau? M b ci, ni: L th ny, hm nay lc t v{ con ra ngo{i vn ct c
th c mt chic my bay bay ngang qua trn bu tri. Trng th|i n{y l{ bnh thng v
ch|u ang miu t mt cnh tng. Chng ta li ni v mt b khc mi v{o trng, b ngi
n nhn ra ca s, c gi|o i ngang qua hi: Con ang nhn g th?. a tr tr li:
C mt c|nh tay ang bay. }y r r{ng l{ hoang tng, l du ngon trong tr tng tng.

Du ngon trong tr tng tng cng mn n c chi, v{ c|c hot ng chi

chi. Sau khi con tr cm thy t do, c nhng tr khng thao t|c dng dy hc m l
chi dng dy hc, cng chnh l{ nhng vic kiu nh chi h{ng. nm u tin,
hin tng n{y tng i nghim trng. Ti c cht lo lng, sau ti ny sinh ra hai cch
ngh. Mt l, con tr tip tc trng thi du ngon trong tr tng tng mt thi gian na;
mt c|ch ngh kh|c l{, liu c phi v thi k nhy cm m phng ca tr cha c tha
mn? Thi k nhy cm m phng xy ra vo lc tr khong 1 tui ri. Khi con tr 2 tui,
tr thch nht l m phng. Bn i mua rau, tr s xch theo ci ln; bn lau mi, vt giy
vo thng giy, tr cng s lau, cng s vt giy v{o thng, n khi no ht giy th thi. Bn
lm g tr cng s lm theo.

Lc ti ngh, liu c phi v trong thi k nhy cm m phng ca mnh, tr vn cha

cm thy tht thoi mi. trng chng ti, lp n{o cng c y c b ni, bt, mui,
a, gia dng u tin, bn tr tranh nhau s dng, nhng chi c hn mt thng th
b. Tt c tr u vy, nhng ba nm sau, tnh trng n{y ~ khng cn nghim trng, trong
phn ln tr ~ khng cn coi dng dy hc l{ chi, cng khng cn thy tr chi
hng, r rng nhng iu ny khng h lin quan g n m phng.

T do, cho php tr c lm nhng g tr mun l cch tt nht tr liu chng du

ngon trong tr tng tng.

Montessori cho rng tt c mi th u phi chn thc. Phng ph|p gi|o dc

Montessori bao gm c gi hc kch. Rt nhiu ngi cho rng, gi hc kch ca trng
Montessori cng l{ ng vai, cu ng vai m, t ng vai g? Khng phi, tt c gi hc kch
ca tr u n nhng a im c thc. V d ca hng, bnh vin, bu in, ga xe la
Nu tit hc kch hm nay tr l{ n bnh vin, vy th c gio s dn tr i n bnh vin
ly s, khm bnh. Tt c cnh tng u phi chn thc. V d nh ng nghe, trng
chng ti phi mua loi ng nghe tht tr nghe.

Di gc nhn ca ngi ln, con tr l tht, nhng nhng i tng hot ng ca con
tr c th l gi, th l{ ngi ln c th gi v, v tr con phi tng tng l{ tht.
Montessori ni: Ngi ln dy tr con quan st h ly g lm nga, tng thnh hay xe
la. Tr tng tng ca tr c th gn cho mi loi vt th mt ngha tng trng, nhng
}y chnh l mt cnh tng c sinh ra t tr tng tng ca tm hn con tr. Mt trc
xoay bin thnh con nga, mt ci gh bin thnh ngai vng, mt khi | bin thnh chic
my bay. Con tr c th chi nhng chi m{ chng c, nhng nhng chi mang li
o gic m khng th em n cho cc con s tip xc vi thc ti giu tnh xy dng. Khi
con tr khng c tnh yu, nhng nguy c s xut hin, chnh l{ qu| trnh sinh ra s
thay i bt thng tr.
 Montessori ni: Ngi ln cho rng, i vi nhng hot ng ty ca con tr, chi
l{ con ng duy nht pht tit tinh lc ca tr. Nhng phn ln nhng ph huynh ca
trng Montessori chng ti u ni rng, mua chi cho tr, tr chi c my ngy l
thi, thm ch c nhng th ch cm ln l vt. ng nhin, mt chi c tui th n
mt gi ng h ~ l{ c ngha ri.

Nhng con tr c mt nim yu thch di lu vi nhng dng dy hc Montessori. C

nhng tr trong trng ba nm, ng{y n{o cng lin tc thao tc nhng dng dy hc
ny. Bi v dng dy hc Montessori c mc ch gi|o dc, mc ch y khin tr lin tc
pht hin ra nhng iu mi m sau mi ln thao tc. Tr khng ngng thao tc, khng
ngng pht hin cc b mt, nn }y cng l{ mt cng c gip tr pht trin tm l v tr tu
v lu di. V d nh gy di, c tr thao tc gy di trong vng ba thng, c lc tr xp ng
nhng cy gy, xp xong th bt u s, s ht c}y n{y n c}y kh|c. C gi|o cng khng
hiu ti sao tr lm vy? Nhng con tr l vy. S xong, tr li cm cy gy ngn nht, bt
u so snh tng cy mt, so s|nh xong th y mt c|i, m, nhng cy gy rp xung
nh tr chi domino. Trong n{y, chc chn c nhng iu con tr ang cn, nu khng, sao
tr c th thao tc mt dng dy hc trong ba thng tri? Cng c ngha l{, b dng
dy hc ny c th gip cho tr thc th ha tinh thn phi thai, tr ~ t c mc ch
ca mnh.

Nhiu chi c tui th v cng ngn. Ti thng ngh, c qu| trnh thao t|c dng
dy hc Montessori l c quy lut. Con tr sinh ra ~ thch c|c quy tc, vui mng khi pht
hin ra nhng quy tc, nim vui y thc y tr tin hnh nhng hot ng tr lc t ch t
gi|c, cao hn. Thng qua s pht trin tm tr ca mnh, con tr khng ngng thay i
phng ph|p thao t|c dng dy hc, sau cn c v{o thnh thc ca thao tc m
pht hin ra nhng b mt bn trong. Nhng tt c nhng iu ny phi c tin hnh
trong trng thi t do, t nguyn, tr c th lm vic, cng c th ra ngoi chi. Nu khng
l{m c iu ny, tr khng th pht trin. Nhng ngi ln li hay suy o|n tr.
Montessori ni: Mc d con tr nhanh chng chn ngy chi ca mnh, v lm hng
chng, nhng nim tin ny ca ngi ln khng bao gi thay i. Tt c nhng ngi ln
vn ang tip tc mua chi cho tr con, cho tr con chi, tng rng chi l{ th duy
nht trn th gii ny c th pht trin tr tu ca tr. Montessori ni: chi l{ s t do
duy nht ca con tr trn th gii, nhng trong khong thi gian qu bu ny, con tr cng
nn xy dng mt nn mng c bn hon thin cuc sng ca mnh. Nn mng y hon
thin nh vo s pht trin tm l v tr tu ca bn thn con tr. chi trong mt ngi
ln ch c tc dng khi con tr khng coi l{ chi. Nhng ngi ln khng bit iu
ny. V th, ti rt nhiu trng hc v trong mt rt nhiu ngi lm cha lm m, s ph}n
lit ca tr li c cho l sc sng to v sc tng tng. Khi chng ta nhn thy con tr
chi chi, nghe thy con tr t to mt cu chuyn, chng ta tng rng tr c c tng
tng.

Mt a tr bnh thng s khng lm th. Tr va c sinh ra v{i nm, tt c sinh lc

ca tr v tt c yu cu ca bn thn tr lin tc ni vi tr rng: i nhn bit th gii
t pht trin. Mi pht ca tr cn hot ng v hot ng, nhng a tr li ngi
ngh ra nhng cu chuyn, }y c v ging hot ng ca mt ngi gi{ hn.
 Mt hm c mt c gio ni vi ti: Lp em mi c mt b chuyn n, em cm thy b
chng c hng th vi bt c th g, b ngi trn xe, ngi rt nghim chnh, khng mun g
c, c ngi bt ng nh th. Ti ni: C th a tr ny ln ln cng ng b{. C y ni:
ng th. Mt a tr th khng th ngi yn mt ch, l{ trng thi ca ngi gi. Mt
bn l mt tri mi mc, mt bn l mt tri sp khut ni, }y l{ hai kiu ngi c cm
nhn hon ton khc nhau v th gii, nhng li b p gn kt vi nhau. Mt ngi va bt
u cuc sng ca mnh, tr{n y ho hng vi th gii ny, ngi kia th ~ sp i n cui
cuc i, da vo hi c sng qua ng{y, nhng chng ta li p hai ngi h vi nhau.
R rng khng th ni l dy ci g, m tm thi y s nh hng n con tr, khin tr
khng cn cm hng vi th gii. trng chng ti cng c nhng tr nh vy, lc mi
n tr khng hng th vi vic g, khng thch ci g. Bn mun bo tr lm g tr cng
khng tham gia, tr khng tp th dc, khng thch i cng vin, c ngi y nhn ng gi
pha i din, mt, hai gi khng bit ch|n. C|c c a vi nhau rng: Khng hiu iu g
c th khin mt a tr hiu ng li thnh ra th kia?.

Ti sao li nh vy? Chng ta bit l, khi mt a tr sng vi b, vic b thch lm nht

chnh l{ t quyt nh. Khi a tr pht hin bn kia ng c mt con su nh, tr hiu
k bc v pha con s}u ang ng y. B lin khng do d m ko tr i, b{ s phin
phc. Cch lm ny khin tinh thn tr phn lit, ph v qu trnh thc th ha ca con tr.

Nhng khi chng ti to cho con tr mt mi trng tt trng hc, khi con tr c th
ngay lp tc ha mnh v{o mi trng th s kch ng, hoang tng v hiu ng ca tr
s khng cn na. Ti bit Bc Kinh c mt trng hc chuyn tr liu chng tng ng
cho tr, trng hc cho tr chi, s m mt s vt, v cn lm ra mt s thit b ri thu
tin rt t. Nhng chng ta bit rng, s hiu ng tr l hu qu ca mt thi gian di.
V th mun iu tr cng cn phi c mt thi gian di, cho tr mt mi trng t do,
tr lng nghe ting lng ca mnh, tr lin tc c hot ng. V th mt tit hc s
chng thay i c iu g. Ti ~ ni vi ngi bn gii thiu trng hc l{: Trng
Montessori khng c a tr no hiu ng. Mun cho tr pht trin bnh thng th hy
th dng phng ph|p gi|o dc n{y.

Ch chng ti c mt b tn l{ Ch}u, ban u b rt hiu ng. C gio va quay i, b

~ vt ton b cc ca lp t tng hai xung di. ng tc ca b cc nhanh, va ci o
khoc ca b ct ln mc, c quay ra ci o cho bn kh|c th b ~ kp cho o vo chu.
B nhn thy c quay li th s chy bin i, v b bit ngi ln s ui theo b. b ~
hnh thnh mt tm thi, nhn thy ngi ln th chy c{ng nhanh hn. ng tc ca b rt
nhanh, nm ci ny bt ci kia khin c gi|o quay nh con thoi. Ti ni vi m ca b l:
Hai bn chng ta cng phi hp, t hm nay tr i, ch|u c l{m g cng khng c ni,
cho d l{ ch|u ang ph| hoi cng khng c ni, c chu t iu chnh bn thn
mnh. Ba th|ng sau, b ~ thay i. Mt hm khi m b ch n con, thy con ang chi
bi ct, c y ~ ni vi ti rng: Em rt cm n nh{ trng. Em qu mn nguyn, mi ba
th|ng, con em ~ c th chi trong b~i c|t n hai ting ng h. V th ti ~ ni vi rt
nhiu ngi l{: Trng Montessori khng c tr mc chng tng ng, khng c a tr
no hiu ng. Bn tr u c th ngi rt l}u nhn ngm, thao tc nhng th mnh
thch.
 Montessori ni, khi mi v{o trng Montessori, d t d nhiu tr u c nhng tr
ngi v tm l, nhng tr ngi y hnh thnh t gia nh. V th trn th gii, sau khi vo
trng Montessori, tr s c hai th|ng ri t iu chnh. Hai th|ng ri sau, nu tr
cha yn tnh, cha c c trng thi lm vic tp trung, th c gio chnh l{ ngi phi t
kim im li: C th c cha cho tr tnh yu v t do. Tip tc ch i, nu sau ba
thng con tr vn cha th bc vo trng thi, c gio phi t kim tra li mnh: C c cho
tr t do khng? C cha l{m tt im no? Hay l{ c cha d{nh cho tr tnh yu?
Tnh trng ca cha m nh th no? T kim tra nh th, c s tm ra nguyn nhn.

C nhng a tr trong vng mt tun ~ bc vo trng thi, nhng tr chm hn

cht th mt thng. Trong nhng trng th|i bnh thng, t hai th|ng ri n ba thng l
con tr s bc vo trng thi. Ch c nhng tr 5 tui tr ln, hoc nhng tr ~ hc trong
trng truyn thng qu lu mi cn n thi gian t na nm n mt nm. C gi|o phi
lin tc iu chnh, v tr ~ b nn qu lu, li cng thm tm l v tr tu mang tnh hp
thu ca tr ~ sp mt i, nn c|c c gi|o rt vt v, cc c rt s khi lp nhn thm nhng
hc sinh kiu th ny.

Mi trng m{ chng ti mang n cho tr c th gip cho nhng hnh vi khng mc

ch, nhng hnh vi hiu ng ca tr tr nn c phng hng. Montessori ni: B{n tay
v khi c con tr tr thnh cng c ca tm hn cho nhng kht vng tm hiu v nhn
thc chn thc hin thc xung quanh. S nghin cu tri thc ~ thay th cho s hiu k
khng mc ch. Nhng thay i tm l bt thng tr ln cng nghim trng v phc
tp hn, trong mi trng t do, nhng nn trong qu| kh cng cn n mt thi gian
d{i dn dn gii ta. Bi v du ngon trong tr tng tng l mt kiu trn trnh, trn
trong nhng tr chi hoc trn trong th gii hoang tng che giu tm l v tr lc ~
b phn lit. Trng thi du ngon trong tr tng tng cng l{ mt kiu t phng v v
thc, mt kiu t trn trnh khi nguy c v{ him nguy, n mnh sau lp mt n. Ngi ln
cng vy, khi chng ta khng c c|ch n{o gii quyt mt vn , chng ta s chm m
trong s hoang tng, t an i v ln trnh mnh. Nu mt ngi ln tr th{nh nh vy,
th s t mu thun ca anh ta li cng trm trng, nhng vn v tm l ging nh mt
bc tng, anh ta khng th vt qua bc tng y, nn c trong chi tr chi m{
khng bit th gii bn ngo{i nh th no? Th gii bn ngoi rt rng ln, anh ta mun ra,
nhng khng ra c, anh ta lin tc b hc u v{o tng, lin tc t an i trong s t u
tranh. Bi v con ngi tht kh s, nhng lc khng c ai an i, anh ta s t an i mnh.
C nhng lc chng ta t la di bn thn, v d nh trong tnh yu, ti ph|t hin ra phn
ng ph|i n c mt c im: C y ~ ph|t hin ra ngi {n ng c vn , m ton l
nhng vn quan trng, nhng c y vn t ni vi mnh khng phi th. Sau c y
t tm mt l do r ti cho anh ta. n sau khi kt hn mi pht hin ra s tng
tng ~ tan bin, c y au kh v cng, c y s ni rng: Anh l{ k la o.

C|ch }y khng l}u ti c c c mt bo co nghin cu ca ngi M, mt a tr

d l trai hay gi, th trong mt tr, ngi {n ng u tin chnh l b mnh, ngi ph n
u tin chnh l m mnh. Nu b g|i khng c b mnh cng nhn, sau khi trng
thnh s c mt c im l{, khi con tm c ngi {n ng ca mnh, c y s lu luyn
ngi ny, nu ngi ny ri b c y, c y s v cng au kh, c y phi tm mi c|ch
c c s khng nh ca ngi n{y. ~ c rt nhiu ngi, khi i phng ni l{ khng
yu h, vn d h c th t b v{ i tm mt tnh yu v hnh phc mi, nhng khng, c
khng yu ti, ti s git c, ti s tm mi c|ch c yu ti. Trn thc t anh ta c yu c
y khng? Anh ta khng yu, m ch qu| lu luyn m{ thi. Anh ta ang tm kim iu g?
Anh ta ang tm kim s khng nh ca m mnh, tm kim s khng nh ca b mnh. Bi
kch ca nhn loi chnh l }y, nhng iu ~ c hnh thnh t thi th u ca
nhng ngi ny.

Chng ta bit, mt a tr cho d b m |nh n th no vn s yu m, mun m

khng nh mnh. Nu con tr cn tnh yu ca bn, ti sao bn khng th cho con tnh yu?
Con c tha mn, bn cng tha m~n, }y chnh l mt vic tt trng c hai mc ch,
nhng chng ta li khng th. Rt nhiu a tr ni: M i b con!. Ngi m ni: Khng
b c, con ln ri, con ~ c lp, con phi hc cch t i i. a b chy theo ni: M
i b con, m i con mt lm, con au bng. a con ngh ra mi c|ch c m b,
ngi m th cho rng khng nn b con, m phi con hc c|ch c lp.

T nhng a tr, ti ~ ph|t hin ra rng, tr trn 5 tui c mt ni lo lng, ni lo lng

y n t chnh s trng thnh ca tr. Tr 5 tui ri, tr cm nhn c sau 6 tui tr
s thay i, s thay i y khin tr s hi, v th tr li quay ra qun m. Ging nh mt
a tr 12 tui, tr cm nhn c cuc sng ca tr ang thay i, v s hi s thay i y.
Trn thc t, s thay i y l s thay i hng ti c lp, tr ngy cng cch xa m, cch
xa bn b an ton ca bn thn tr, tr phi t bi th gii bn ngoi. thc tim tng y
tht mnh lit. Bn hy quan st xem, tr 7, 8 tui qun m nht, hi mt t l chy ra bn
cnh m. }y gn nh l{ s lu luyn trc lc chia xa, t 3 n 6 tui, ri n 9 tui, tr
phi lin tc vn ti s c lp, nhng c cht lo lng v s hi, tr cn c mt sc mnh
bc tip, tr mun c tnh yu ca m.

Lc con ti 5 tui, ng{y n{o cng bt m b ln b xung cu thang, ln xe khng chu

ngi sau m m m hn ly m, hai tay m c m. Ti b con xung xe, rt nhiu ngi bo:
Chiu con th, chiu lm con sinh h. Ti ngh, con thch cm gic no th cho con cm
gic y, ti cm thy iu ny khng th l{m h mt a tr. Yu thng sao c th l{m h
mt a tr? Gip con tr trng thnh, v con thiu thn s gip , bi v chng ta l tt
c nhng g con tr c. Nu ngi lm m m khng th bo v qu| trnh trng thnh ca
con mnh, bn th suy ngh xem, th gian cn c ai c th l{m c vic ny?

Chng ta h~y cng c mt cu chuyn trn Readers Digest (tp ch chuyn v gia
nh ca M): Mt th sn ang sn ui mt {n hu, ui n mt ngn ni, bn di l
mt v|ch |, v|ch | n{y c|ch v|ch | i din mt khong kh| xa. Khi ngi th sn ui
n }y, {n hu bng tr nn yn lng, hnh nh chng ang m mt cuc hp. Sau khi
cuc hp kt thc, mt con hu gi{ nhy v pha v|ch | bn kia, khonh khc y, mt con
hu gi{ kh|c cng nhy theo. Bi v khng con hu n{o c kh nng nhy sang vch bn
kia, ch khi con hu ng trc ang c sc vt qua, con hu ng sau cng ct bc,
gim mng sau ca mnh ln th}n con hu ng trc, mi c th nhy c sang b bn
kia. Hai con hu gi{ u tin l{ hai con hu ang th nghim, nhng con hu tip theo
bt u xp th{nh hai h{ng, con hu u tin nhy, ri cc con khc nhy theo, mt con
hu gi{ mt con hu non, cho n khi tt c c|c con hu non sang c b bn kia,
nhng con hu con c cu, nhng con hu gi{ ~ hy sinh. Con hu cui cng l con
hu u {n, n kin quyt nhy qua b bn kia, ri ri xung vc. Ti ngh, khng ai c
xong cu chuyn ny m khng cm ng, nu cu chuyn ny l tht, chng l chng ta
khng cm thy xu h khi l{m ngi sao?

Cho nn, trong cun s|ch Ngh thut yu (The art of loving), Erich Fomm ~ ni r
vi chng ta rng: Tnh yu ch thc m cha m d{nh cho con chnh l{ quan t}m n s
trng thnh ca con. }y l{ iu m ch c bn mi c th lm tt nht. Bi v quan tm
n s trng thnh ca ngi khc l mt qu trnh v cng phc tp, v cng gian nan.
Nu mt ngi m quan t}m n s trng thnh ca con mnh, iu khng ch c ngha
l{ quan t}m n nim hy vng ca gia nh, m{ cn l{ quan t}m n s hng thnh ca c
mt x hi, c mt dn tc.

Chng ta ~ ni v du ngon trong tr tng tng, ti c cm gic rng, chng ta u l

thnh vin trong tp th du ngon y. Sau }y ti xin ni n nhng phin phc m trng
thi du ngon n{y mang n cho ngi ln chng ta. Montessori ni, trong nh{ trng
truyn thng, nhng tr gi{u tng tng, cng chnh l{ nhng tr ang du ngon trong
th gii tng tng u c coi l nhng tr c trng thi tt, c c tng tng, nhng
nhng tr u khng c kt qu hc tp tt, cng c ngha l{ tr khng c mt thnh tch
l tng. Nhng nhng ngi ln khng thy c mt iu, l{ nhng tr c vn .
Montessori ni: Ngi ta vn cho rng tr tu giu sc sng to khin ngi ta khng th
tp trung vo thc t. Phn ng ngi ln cho rng mt ngi hay tng tng chnh l
mt ngi c sc sng to, v qu| gi{u sc tng tng m khng th lm tt nhng vic
hin thc trong cuc sng.

Tnh hung tr lc c th pht trin bnh thng hay khng c lin quan n vn
c yu thng hay khng. Trng chng ti c mt b l Vin Vin, khi b 2 tui, m b
sinh thm mt em trai nn khng c thi gian chm sc b, thng xuyn gi b sang nh
ngi khc. Sau , b m gi b hc ni tr trong trng chng ti. Tm l v tr tu ca
b cha tng bnh thng. Hm , ti mua cho con mnh mt i gi{y mi, con ti rt vui,
gp ai cng ni: M mua giy mi cho con, m mua giy mi cho con. Vin Vin nh}n lc
con ti khng , ~ gim ln i gi{y mi mt ci. Con ti khc m ln, th l Vin Vin
n mt n ci sung sng. Bui chiu, khi ti n n con, hoc chng ti n n con,
Vin Vin u i b hoc l{ Cho con i xe vi, th l chng ti cng cho b ln xe i mt
vng. V lc Vin Vin ni tr, nn chng ti kh| quan t}m n con b. Ti cng thng
ni vi chng mnh b con b b p s thiu thn tnh yu ca n. Ng{y n{o cng vy,
kt qu l{ con trai ti au kh trong mt thi gian di, n ni cc c cn phi ni vi chng
ti: Sao anh li nh vy? Anh c bit anh lm th l{ khng ng khng? Trng thi tm l
ca con trai anh gi cng gn ging nh Vin Vin. Sau ti ph|t hin ra, khi chng ti
khng c , Vin Vin ~ ni vi con trai ti: T s khng cho b cu lm b ca cu na
m lm b ca t, t khng cho b cu b cu, m b t. Con ti b gi{y v n ni khc m
ln. Sau ti phi ni vi Vin Vin l{: Con khng c nh vy. M hiu trng yu con,
b T}n T}n cng yu con, nhng con khng c lm th vi T}n T}n.
 Mi khi trng c khch, Vin Vin li ra n ni: Ch{o d, con dn d i tham quan
nh. Sau , b s dn mi ngi i: Tha d, }y l{ phng }m nhc ca chng con, }y l{
{n piano. Tha d, }y l phng ngh thut. Tt c mi ngi u cho rng b thng
minh. Cn nhng tr tht s thng minh th khng h quan t}m n vic trng c khch,
m lun chuyn tm vo cng vic ca mnh. Cn Vin Vin, v tm l v c tr tu ca b
u pht trin khng bnh thng, nhng tt c mi ngi li tng rng b thng minh.
Tt c kh|ch n trng, nhng ngi cha hiu v phng ph|p gi|o dc n{y u ni con
b tht thng minh, v b bit quan st sc mt ca ngi khc, ch mt tho|ng qua cng
b bit ngi c g. B cng thch khi ngi ln t ra thch th b. S ch ca Vin
Vin ch tp trung v{o hai im: Mt l tm kim tnh yu khp mi ni, hai l{ tm c hi
th hin. Vin Vin khng cn cht sc lc n{o tp trung vo vic pht trin tr lc ca
bn thn!

c im th hai ca trng thi du ngon trong tr tng tng l khin cho con ngi
ta xa ri con ng v mc tiu pht trin ca bn thn.

Ti nh c mt ln, mt c gio ting Anh n dy trng chng ti. C gi|o n{y ang
th nghim mt phng ph|p dy, phng ph|p n{y ang tin hnh khp mi ni, gi l
l{m ng t|c, cng ging nh biu din, lc ngi xung, lc li ng ln, va l{m ng tc
va ni ting Anh. Ln ny, c mun th nghim trng chng ti. Ti ni: Phng php
ny khng ph hp vi hc sinh trng chng ti. C y ni: Ti ~ th nghim phng
php ny rt nhiu trng mm non, tt c tr u rt thch, ti sao li khng thch hp?.
Ti ni: Phng ph|p gi|o dc ca chng ti khng ging th. C y ni: Th th ch cho
php ti th nghim mt bui chiu, nu khng th{nh cng th thi. u tin, c gom bn
tr li, ng ln ni th no, ngi xung ni th no, xua tay ni th no, lc u ni th
n{o, c gi|o v cng hng phn. Bn o|n xem, l tr trng chng ti, nu khng ng
ngc quan st th bm ming ci, c tr cn ni: C ging con kh. Sau c gi|o ni:
Em tht bi ri, hc sinh trng ch khng chu hc theo em.

Tr chi l{ tr chi, khi chng ta c nh lng ghp tri thc v{o tr chi, l}u dn s
khin tr c nhng tr ngi tm l khi phi hc thc s. Nhng trng chng ti ch c mt
tr hc theo c, chnh l{ Vin Vin. B ng dy ni up, ngi xung ni down, b
lm y ht c gio kia, tt c nhng tr cn li u bm ming ci, ni b ging con kh. Lc
, ti c mt cm nhn su sc rng: Phng ph|p n{y thc s ph hp vi nhng tr nh
Vin Vin. Hn na, phng ph|p y cn ph hp vi a s tr trng mm non truyn
thng. C th thy rng, nu chng ta khng hiu gio dc, chng ta s y tr vo con
ng sai.

Nu bn th}n gi|o vin cng l{ mt ngi du ngon trong tr tng tng, th bn thn
ngi cng khng c sc sng to, khi ngi ging bi, s ni vi con tr 1 l{ c}y
gy, 2 l{ con vt, 3 l{ c|i tai Ti o|n l{ ngi son ra nhng ni dung ny mun dng
cch ghi nh bng s lin tng gip tr nh nhanh, nhng tr nh ca tr rt tt, khng
pht sinh bt c tr ngi no, nn cch lm ny s ch lm phn tn s ch ca tr, lm
hng tr nh ca tr.
 Trng thi tm l tt mi c th n nhn th th|ch, v{ n nhn th thch cn cn
c dng kh. Chng ta bit tr lc v{ dng kh u v cng quan trng vi mt con ngi.
Nu mt con ngi mt i tr lc hoc dng kh, th c cuc i ca h s tht bi. Ngay t
u Montessori ~ ni rng, thng thng, tr lc ca con tr l ngang nhau, khng c g
khc bit. Nhng khi trng thi tm l ca tr gp tr ngi, th s khc bit ca ton b
trng thi l rt ln. Montessori ~ so s|nh iu n{y tng ng vi mt ngi b gy
xng v{ mt ngi khng b g~y xng. Chng ta h~y tng tng m xem, nu mt
ngi g~y xng m{ khng c bng b c nh li, th ngi khng th lm g na, c
cuc i s thnh tn ph.

Trng thi tm l tt cn c th chu ng nhng p lc v bt trc. Trong cng vic v

trong cuc sng, p lc l vic ho{n to{n bnh thng. Qu trnh t iu tit nn nh th
ny: p lc cng ln, sc chu ng ca con ngi c{ng cao. Nhng trong rt nhiu tnh
hung, mi vic ho{n to{n ngc lc, rt nhiu ngi khng chu ni p lc. l{ v tui
th ca nhng ngi khng c pht trin bnh thng, h khng c sc mnh tm l,
khng c nng lc t kim im bn th}n. Montessori ni: Mt tm hn b thay i bt
thng th khng th chu nhng sc p ln. Trong x~ hi ny, trong mi cng vic, trong
cuc sng tng lai, chng ta khng th trnh khi p lc, v p lc l mt trng thi hon
to{n bnh thng, cng c ngha l{ con ngi i din vi p lc l mt hin tng bnh
thng. Mi con ngi u phi c kh nng chu ng p lc, nhng khi mt ngi gp
phi tr ngi v tm l, sc chu ng ca h s suy gim rt nhiu.

Nhng a tr gp tr ngi v tm l s khng pht hin ra nhng php tc ca s vt

v b mt ca cuc sng. V d nh to|n hc, vn d to|n hc l mt qu trnh logic, cha
ng bao nhiu b mt bn trong. Khi chng ta thao tc gy di, chng ta s pht hin ra cy
gy di nht d{i hn c}y gy tip theo ng bng mt khong cch nht nh, v tng t
th. }y c logic v{ quy lut ca ton hc, khi tr pht hin ra b mt ny, tr s cm thy
vui mng. Sau , tr s t ch t gic thc hin cc hot ng tr lc, v d khi tr m lin
tc t 0 n 99, tr s pht hin t 0 n 99 c 10 n 19, 20 n 29, 30 n 39, tt c u
l{ 0 n 9, tt c u l mt quy lut. Nhng nhng a tr ~ gp tr ngi v tm l, tr
khng pht hin ra c b mt ny, tr khng th tm hiu s tht, tr ch thch nghi vi
nhng g c gi|o ~ dy, cn bn thn tr th khng pht hin ra c iu g.

Mt ngi ln nh th ny s bi tr th gii bn ngoi, trng thi tnh cm thng

thy ca ngi ny l on trch v cho rng mi vic tht bt cng, phm cht u tr c
th hin bi tr lc cha ph|t trin. Mt v ph huynh tn l{ ng H k vi ti rng, khi
ch ni chuyn vi mt ngi bn lm cng an v trng Montessori, ngi ~ ni: Phi
thc t, sm mun g h cng s b xa s!. Ni xong anh ta cn b sung thm: Theo ti,
trng ny chuyn dy ra nhng phn t phm ti, kt qu ca t do chnh l ti phm!.
Ch ng H{ ~ ni vi anh ta l{: Khi t}m l mt ngi b nn, b trn p qu lu, h
mi c th bng pht, c th phm ti. Cn mt ngi tm l thoi mi th h phm ti
l{m g?. Ti khng cn bit, nhng chc chn ch s gio dc ra mt lot nhng ti
phm, ri cng b xa s m{ thi. ng H ni vi ti: Anh y khng hiu v{ cng khng
chu hiu. Anh y b{i xch trng n{y. }y chnh l{ mt ngi gp tr ngi tm l nghim
trng. Nhng anh ta c tng mnh hiu, ci ny gi l hiu trong mt phm vi hn hp.
Kiu ngi ny chim s ng. C nhng ph huynh cn ni l{: Khng |nh khng th{nh
t{i. Cn anh cng an kia th ni vi ng H{ l{: Ti phi cm n m ~ |nh ti, nh
n tha sng thiu cht. Ch xem, ti c |nh m{ trng thnh, nh n |nh m{ c
lm vic trong ng{nh cng an. Anh ta cn ni: Gi|o dc m khng trng pht th c m
lon {!.

Liu c phi chng ta cng ging nh th, khng t th nhiu? T tng ca chng ta
khng d dng tip nhn ci mi? K thc th gii bn ngoi rt phong ph, nhng chng ta
li nht mnh trong th gii ring. i vi con tr, t tng ca chng ta l{ g? Cng c th
chng ta cho rng, bao nhiu nhng th m{ Montessori ~ ni chnh l{ t tng. Nhng
thi k tr em th khng th, rt nhiu iu c th hin trong tng vic nh. V d ti
thng hay dn con trai i mua , c lc khng tin, ti ni: M ch c mi t, khng
tin mua tt c nhng th ny, nn con ch c chn hai th. Con ti nhanh chng
chn ra c hai th, tr nhng th cn li v ch c cn mnh th vui v ra v. Nhng mt
a tr kh|c th khng nh vy. Mi ln b thy T}n T}n nh{ ti c mua g th li i:
M i, con cng cn. M b bo: Th th con i mua i. Nhng mi khi ng trc t
hng c bao nhiu th, b li b ri lon. Bn hi b: Con c cn th n{y khng?. B ni:
Khng cn, nhng vn ng mi . Mi ln ti dn b i, ti ~ ng h{ng ting
ng h, sau th ti cng st rut m{ ph|t c|u: Sao m~i m{ con khng chn ra th mnh
thch th. Th con mun mua c|i g?. Nhng b vn khng chn c, b va nh cm th
ny ln th li bung ra: Con khng ly ci ny na, con mun i c|i kh|c. B ~ khng
th iu khin c bn thn mnh.

S vic ny khin ti suy ngh m~i. Nu l mt ln, ti cn c th cm thy l mt vic

ngu nhin, nhng hai ln, ba ln... ti pht hin ra ln n{o b cng vy, hong lon khng
bit phi l{m g, b ~ ging nh Montessori tng ni, khng th iu khin t tng ca
bn th}n. Mt em b nh th ny chc chc khng th pht trin tr lc mt cch bnh
thng.

Chng ta bit rng, con tr tun theo s ch dn ca phi thai tinh thn, thng qua cc
hot ng ca mnh thc th ha phi thai tinh thn, t t ti s pht trin bnh
thng. Nu tm l v tr lc ca tr vp phi tr ngi, tr s bt u du ngon trong tr
tng tng, tr khng th pht trin tr lc ca mnh, tr s i chch khi qu o pht
trin bnh thng.

Mt ln con ca hng xm nh ti b t tay. Hm l{ ma ng, ti i l{m v nhn

thy, ti ni: L i, ch|u b t tay ri, by gi ang l{ ma ng, d b nhim trng lm.
Lc ch|u b 3 tui. Ti bo: Ch|u phi vo nh nh m bng tay cho. C b ni: Khng
sao }u, ch|u khng sao }u. Kh nng ngn ng ca c b rt tt. Ti ni: Khng c
}u, tay ch|u s v{o t ct th ny, rt d nhim trng, chu phi v nh m bng li cho.
Ti khuyn m~i, c b ni: V}ng , chu vi b|c cng i. Ti i theo sau c b, kt qu l c
b va v{o n ca th khc a ln, va khc va ku: M i con b t tay. M c b ni:
a }y m xem n{o. Ri m c b i tm mt ming vi, qun tay c b mt vng, khng
cn s|t trng, cng khng buc li, ni: Con tht l{ anh hng. Ni xong th vi i l{m vic
kh|c. C b vi gi ngn tay ln ni: Anh hng, mnh l{ anh hng! ri chy mt.
 Tht l{! Lc ti cm thy con ngi tht l cu th, cuc sng l kh nn. Ai cng
nhn thy t}m th|i trc v sau ca c b. Ti sao c b khng mun i tm m mnh? Ti
sao c b khng cn ai c? Ti sao c b vo gi m li phi khc a ln? Ti sao c b cng
gi mnh l{ anh hng? Con ng trng thnh ca con ngi tht l tn khc. ng ph vi
con tr l{ h{nh vi thng thy ca ngi ln, cho d trnh ca h thp hay cao.

Mt ngi bn ca ti khi hc ln i hc, thnh tch hc tp ton l 88 hoc 89 im(1),

nhng c y khng hiu ti sao. Mt ln c y ngi cng mt bn hc khc ca ti l{ Dng
Bnh, c y ni: Ln no cu thi cng c trn 90 im, cn t th cha bao gi c 90
im c. R rng l khi c gio chm im, c ~ quy nh mt s ngi c trn 90 im
v mt s ngi phi di 90 im. Ti cng c y mt nm, ti ph|t hin thy c y v
Dng Bnh ho{n to{n kh|c nhau. c im ca c y l hc c|i g cng ch hc mt ln, nn
ch m h, khng r rng. V th, khi hi n nhng chi tit nh, c y s khng hiu. Cn
Dng Bnh th khng nh vy, Dng Bnh c mt cm gic sc so, c th phn bit n
tng chi tit ca s vic. Dng Bnh nm bt nhng vn ln mt cch gn gng, chc
chn, v{ khi c hi n nhng chi tit nh, cng tr li mt cch rnh mch. R rng l c
y nm bt tri thc mt cch rt c h thng.

Cn ngi bn kia, c y hc da vo tr nh. Hy nhn thnh tch ca c y, cha bao

gi vt qu| 90 im. Hi n chi tit th c y khng bit, va nghe cu hi c y ~ thy
s, ti sao mnh khng ngh n vn ny nh? Trn thc t, thc cht ca vn li pht
sinh t qu trnh pht trin tr lc ca nhng nm u i, }y l{ vn v t duy. T t
duy chi tit n ton b cc din, ri li phi quay v tng chi tit; t cm gi|c n khi
nim, ri li phi quay v cm gi|c. Nhng rt nhiu ngi chng ta dng gia chng.
Chng ta c th tin hnh kho st, nhng a tr c kt qu hc tp khng tt a phn l
nhng a tr c cha m c o|n, vic g cng phi nghe theo b m. Cn nhng tr c
thnh tch tt hn, a phn sng trong mt gia nh d}n ch, t duy ca chng cng ho{n
chnh hn.

Tt c nhng iu n{y u bt ngun t tui u th, c trng thi ca con tr khng

c pht trin tt. Con ca em h ti hay b b mng m, mi ln tr c B|ch khoa to{n
th, ch|u cng nm bt nhanh hn T}n T}n. Nhng ch l nhng kin thc chung. Tri
thc ri rc khp mi ni, ch|u khng th sp xp, lin tng v phn loi tri thc.
Nguyn nhn ca trng thi tr lc ny l v tm hn ch|u ~ lc n mt th gii kh|c, cng
c th ni l{ ch|u ~ du ngon n mt th gii tng tng, nn va gp kh khn ~ mt
lng tin. Trng thi ca mt ngi bnh thng l tip tc tin ln khi gp kh khn: C
kh khn ri, }y l{ lc th hin kh nng ca mnh. Nhng cng nhiu ngi li bc khi
gp phi kh khn, h ci u au kh: Bit lm th no by gi?.

Con tr cng vy, v d nh ng{y quc t thiu nhi 1 th|ng 6, trng mm non t chc
trnh din thi trang. C nhng chu nghe thy biu din thi trang l vui v ln sn khu,
nhng c nhng ch|u bnh thng luyn tp rt tt, nhng n lc ln sn khu th b
ngp trc khn gi. iu ny l biu hin ca mt c im in hnh nht: Gp phi kh
khn l{ li bc, s t tin b dao ng. Ti xin a ra mt v d, trng chng ti c b Cu
Cu, b v m n nh{ d chi. D ca b c mt b gi tn l Hng Hng. Hng Hng ln
hn Cu Cu. Trc }y, m ca Hng Hng kiu lm, lc n{o cng cm thy con ca mnh
xut sc hn. H sng chung vi nhau ba thng, trong ba thng ny, Hng Hng hay biu
din tit mc cho ngi ln xem nh c th, ma h|t rt vui v. B Cu Cu vo hc
trng chng ti mt nm, hai a tr li gp nhau. C mt ln, hai b chi vi nhau ri ny
sinh mu thun, H{ng H{ng |nh Cu Cu mt ci, Cu Cu mc k, Hng Hng li |nh c|i
na. Lc ny, Cu Cu quay li |nh cho H{ng H{ng mt ci mnh hn. H{ng H{ng ngi
khc, Cu Cu khng i tm m mnh m{ i tm m H{ng H{ng ni: Ln th nht Hng
H{ng |nh chu, chu khng phn ng. Ln th hai H{ng H{ng |nh ch|u, ch|u mi |nh
tr. Cu Cu s dng t |nh tr va c l, va c sc mnh. Cu Cu ~ c dng kh
t bo v mnh.

Mt ngi bn ca ti c con khng c xinh, ngi ln thng hay ni: a tr ny

xu qu|!. B Cu Cu ng dy ni: C khng c ni ngi kh|c nh th!. Ngi ln
ni: C }u c ni con. C khng c ni ai c. Ngi bn ti thy th rt kinh ngc,
bi v cha c ai ni r r{ng v vic n{y nh th. Ti cm thy }y chnh l{ kh nng ph}n
bit ng sai, cng l{ biu hin ca khi nim r r{ng v{ tr{n y dng kh. Nu tm hn
ca mt a tr c pht trin bnh thng, tr s nhn nhn c thc cht ca vn .
Khi tr nhn c thc cht ca vn , tr s ni ra c cch nhn nhn ca mnh, v tr
c dng kh. Nu tr khng ni, th khng phi v vn dng kh m{ l{ s|ch lc
ca tr. l{ nhng a tr pht trin bnh thng. Cn vi nhng a tr thiu dng kh,
c th tr cng c suy ngh nh vy, nhng tr khng ni ra. Nhng phn ng tr em
khng c c suy ngh n{y. Suy ngh l{ tr lc, d|m l{m l{ dng kh, c|ch l{m l{ s|ch lc.

C mt ln, c nh ti tranh lun v mt vic. Ni qua ni li m~i, con ti ng dy ni:

C nh khng ni na, m c l, nghe m i!. Vn d s vic n{y cng chng c g, nhng
ti cm gi|c c, c qu trnh con nghe bao li phc tp nh th, nhng vn gi c ch
kin ca mnh. Mt a tr mun n tht d xin, b bo: B i, ng ra l{ chiu nay con ~
n cm ri, nhng con vn i. Gi con ang thy i, khng v c }u. B b ni: Th
th chng ta v nh{ n nh. Cu b ngi sau khc m c. B hi: Con khc c|i g?. B bo:
Con mun n tht d xin. Sau b b hi ti: Sao n khng ni thng ra?. Ti ni: V
cu b s anh! Trn thc t, tr hon ton c th ni thng vi bn, ti sao li khng ch?
Nhng mi ln b lm vy, mi ln b ni vy, mi ln b tun theo s pht trin ca bn
thn b, th n{o cng xy ra vn . Nhng nu mi ln b ~ ly ht dng kh ra m{ vn
phi ni vng ni vo, lu dn cng xy ra vn . Nhng cuc sng th lu di v tinh t, tm
l v thi quen ca chng ta cng ph|t huy t|c dng lu di v tinh t nh th.
 PH LC
Mi a tr sinh ra u mang theo phi thai tinh thn. Phi thai tinh thn cha ng
ton b mt m~ trng thnh ca cuc sng. Phng ph|p gi|o dc mi cho rng, qu trnh
trng thnh ca tr khng phi l mt qu trnh dy d v nhi nht, m l trong qu trnh
tm hiu th gii, tr khng ngng gii m cuc sng, sng to bn thn.

To cho con mi trng yu thng v{ t do, quy tc v{ bnh ng con tr gii m

cuc sng theo nhng php tc t nhin ca qu| trnh trng thnh. Thi k ny rt cn s
hon thnh tt qu trnh pht trin ca mi thi k nhy cm, v tn dng ht nhng phm
cht c bit ca tr t 0 n 6 tui, l{ t}m l v{ tr tu mang tnh hp thu.

}y l{ s trng thnh hon chnh bao gm c c th, cm gic, tnh cm, nhn thc,
tm l, tinh thn, tm hn ca bn thn tr, t hnh th{nh v{ s|ng to ra bn ng, tr
thnh mt con ngi hon chnh. iu ny khc vi gio dc truyn thng ch quan t}m n
trng thi nhn thc ca con tr.

Yu thng v{ t do l{ mi trng ca gio dc, hnh thnh mt con ngi hon

chnh l mc ch ca gio dc. }y thc s l mt k nguyn mi ca cng tc gio dc!
 YU THNG V[ T DO, QUY TC V BNH
NG
Dng tnh yu nh thc tnh tch cc trong qu trnh trng thnh ca con tr;

Dng khng gian t do xc lp nhit tnh sng to v thc bn ng ca con tr;

Dng vic thc th ha nhng quy tc hnh thnh trt t x hi v tr tu ca bn thn

con tr;

Dng quan h bnh ng dn dt x hi tng lai pht trin hi ha vn minh.

Cho con tnh yu nh th no?

Sinh mnh ca chng ta l mt qu trnh v cng k diu. T lc c sinh ra, chng ta

~ nhn thc th gii bng ni tm su thm ca mnh. Nhng tng giy tng pht chng ta
phi lin kt vi ni tm y. S lin kt y bn chc bao nhiu, chng ta s cm thy vng
tin vo th gii ny by nhiu. Chng ta s tr thnh mt con ngi khng bao gi cm thy
c c. Khi con tr n vi th gii n{y, c th tr phi ri khi ngun nng lng to ln ~
sinh ra tr, nhng tinh thn tr li ang m ra, tr s khi gi bn nng yu thng ca
ngi m, }y chnh l{ mt trnh t m t nhin ~ sp xp. Cm gic an ton ca con tr
da trn s gn kt vi b m, cng chnh l{ iu m chng ta gi l{ tnh yu thng. C
tnh yu, tr mi tip tc sng trong ci i ny. Tnh yu thng i vi con tr sinh ra s
gn kt gia cha m v con, xy dng cho tr cm gi|c an to{n c bn.

Tnh yu thng khng phi l mt c|ch ngh c sinh ra trong u c chng ta. V d
tt c cc bc lm cha m u ngh th ny: Khng c cha m no li khng yu con mnh.
Ti yu con ti lm. Tt c mi vic lm ca chng ta u c np di ci tn gi ti yu
con ti. Nhng, kt qu m chng ta nhn thy l, con tr vn thiu tnh yu.

Vy mu cht vn nm }u?

Chng ti pht hin ra rng, vn nm ch, khong cch khc nhau gia ngi ln
v tr em qu xa. Thu ban u, tr em chnh l s sng, khi tr bc ra t s sng, tr
mang theo s sng n cuc i n{y. Nhng ngi ln chng ta ~ qu| xa ri s sng.
Cng ging nh khi chng ta ngi cnh nhau trong mt cuc hi ngh, chng ta ngi cnh
nhau nhng khng th gn kt sc sng ca bn thn mnh vi sc sng ca ngi bn
cnh tr thnh mt dng chy. Chng ta mi mi s: ti l ti v anh l anh. Nu ti v
anh mun hiu nhau th phi dng li ni trao i. Li ni chnh l{ phng tin yu t
nht, s dng n ngn ng l vic bt c d ca lo{i ngi.
 Nhng tr em khng nh vy. Thu ban u, tr cha bit ni, sau kh nng biu t
ngn ng ca tr vn cha tt, tr vn cha th hnh thnh kh nng ngn ng biu
t t duy v{ logic. Vy, tr giao tip vi b m bng cch no? Con dng s sng, dng tnh
cm, cm gic v tm hn trong cuc sng gn kt vi ngi ln. Mi ngi m u phi
khi ng hnh thi sc sng cao cp ny, b li t duy ca ngi ln v cch thc giao tip
vn hay dng ca ngi ln. Khi bn l mt ngi m, bn c th pht hin ra mt b mt:
Con ca bn khng cn nghe thy bn ni g m c th cm nhn c h{m ngha thc s
pha sau li ni ca bn. Con cng khc m cng lo lng, bn c gi v bnh tnh cng khng
tc dng g, bn c ni g con cng khng chu nghe. Tr con c mt kh nng cm nhn
ch}n tng s vic mt c|ch cao . Nu bn ni g con cng chu nghe th th gii ny s
n gin bit chng no.

Tt c nhng ngi lm cha lm m u ni vi con mnh: M mong con tt hn, m

mong con c thnh tch, m mong con c phm cht o c tt. Nhng chng ta vn nhn
thy nhng a tr ca ng{y hm nay khng l{m c iu ny. Ti sao vy? Bi v con tr
bit chc, bn ni bao nhiu iu, nhng ng sau cn bao nhiu iu khc th. Trng
thi ca con tr c th hiu c trc tip nhng iu ng sau . S m mui v hn lon
khin bn khng hiu c con mnh nh th no, cui cng cng khin con bn hn lon
theo.

Ngy hm nay, c rt nhiu bc cha m ni vi ti, con ti ~ 14, 15 tui ri, ti ngy ln
mng, ti ng{y chi game, c tin l ln mt tm, khng chu hc h{nh... Sau h nh ti
gip con ci h. Ti ni ti khng th gip c con ci h, v chnh h ~ bin chng tr
th{nh nh th. Nu bn thc s mun con mnh thay i, bn phi thay i mnh trc. V
th ngi ti cn phi gip l bn, nu bn thay i c dng thc hin ti ca mnh, con
bn cng s thay i.

Tt c nhng ngi lm cha m u cho rng h ang yu thng con mnh. Con thi
trt, h s ni: Sao con c c 60 im? Sao con li km ci th khng bit! Ngy no
con cng vi u vo game th ny th hc hnh th no? Tht l mt mt qu| i. Bn c
bao gi ngi xung cng con v{ ni: M v{ con cng suy ngh xem vn l{ do }u?. L{ v
khi nim khng r r{ng? Suy ngh khng mch lc? V tui nhn thc ca con tr cha
n lc hc nhng th ? L{ v thy c gio? Hay l con tr cha n lc c t duy tru
tng? Hay l{ cha n tui v tm l?...

Nhng bn khng mun bit g ht, bn ch bit mt im: Con bn khng tt. Sau mt
m ngn t, bn quay ra ni vi ngi khc rng: Ti ni n v ti yu n, v mun tt cho
n, v a tr n{y m{ ti ~ bp n|t c tr|i tim mnh. o l n{y c y khng? Nu y
, ch l{ trn gc ca bn. V kt qu ca nhng li ni ny l con bn s khng nghe
bn, con bn s ch trch bn, on trch bn. Tm l ca con tr l{: M khng cho con chi
ng khng? Th th con s chi cho m xem. M mun con hc ng khng? Th th con s
khng hc }u. Thm ch tr cng khng bit rng tim thc ca tr ang m}u thun,
nhng kt qu dn n l{ nh vy. Tuyt i a s nhng ngi lm cha lm m u gy ra
nhng vn ca con tr bng cch ny.
 Rt nhiu ngi s ngh ti sao i thoi ca chng ta vi con tr li thnh ra th ny?
l{ v bn th}n chng ta cng ln ln trong nhng li ch trch. T nh chng ta ~ u
tranh vi quyn uy ln ln, khi trng th{nh chng ta cng t nhin p dng theo cng
thc ny, v thnh ra khng bit ni chuyn vi con ci.

My hm trc, khi ti Bc Kinh, c mt ph huynh n tm ti. Con ch y chn tui,

ang ngi trn gh, m th ni lin tc, thao thao bt tuyt, ni chnh x|c l{ bt tung nghn
dm ch khng phi l{ tun tr{o nghn dm. N{o l{ c gi|o ~ ni vi m nh th no,
vn ny ca con ra sao, vn kia ca con ra sao ri lin tc khin tr|ch con. Ngi m
n{y c trnh gio dc rt cao, kiu khin trch con ca ch th n{y: Ti sao con li ni
chuyn trong lp?, Con ni cho m nghe, ti sao con li ni chuyn trong lp?. Cn cha
i con tr li, ch y ~ ni tip. Gn nh ni l{ ct li ca vn , ch y cn phi ni lin
tc... V{ ~ lin tc hn hai gi ng h. Ti nhn thy mt con ch y c chp hoi. Ch y
hi ti: Ti sao con ti c chp mt nh th? Ti sao con ti c nhn vai nh th?. Ti ni
l{ v |p lc. Ch ni bao nhiu nh th, con ch c th ngi yn nghe khng phn i ~ l{
tuyt vi lm ri. V{ ng nhin l{ con ch ch c th chp mt m thi.

Ti hi b: M ni th con c cm thy p lc khng?.

B gt u.

Ti ni: Th ti sao c gio hay phi nhc con, li cn mi c m con n, con gii thch
vic n{y nh th n{o?.

B ni: Bi v con hay ni chuyn vi bn bn cnh.

Ti hi: Th ti sao con hay ni chuyn vi bn bn cnh?.

B ni: C hai nguyn nh}n, th nht, gi ra chi chng con cha ni ht chuyn nn
vo lp phi ni nt. Con khng th i n gi ra chi tip theo c. Th hai, con cm
thy phn th hai trong bi ging ca c ton nhng th linh tinh, con khng mun nghe.

Ti hi: Th con ~ ni vi m cha?.

B ni: Nhng m{ m khng cho con c hi ni.

Ti lin hi m b: Ch c bit ti sao c gio li ni con ch v mun ch v nh dy bo

con mnh khng?.

Ch ni: V n ni chuyn trong lp.

Ti ni: C gi|o cng khng mun bit nguyn nh}n, c gi|o cng ging nh ch, mun
ni ra gy p lc. C gio lin tc ni vi ch, gy p lc vi ch, ch li lin tc ni vi
con, em to{n b p lc y ln u con. Ch trt b ton b p lc ln con trai ch.
 Ti ni: Ch hy th phn tch xem, ging iu v{ th|i khi c gio ni vi ch, c
phn no l bt ngun t trng thi tnh cm ca c y, v phn no bt ngun t tnh hnh
thc t ca con ch?.

Ti hi b c cch no gii quyt hai vn trn khng. B ngh ri ni: Ln sau con s
tranh th thi gian ni ht chuyn vi bn, thi gian ngh tra cng d{i, con s c ni cho
ht chuyn.

Ti ni: Th vn th hai, khi con cm thy c gio dy khng hay, con s l{m g?.

B ni: Con chng c cch g c.

Ti ni: Con c th lm bi tp hoc c s|ch khng?.

B ni: Khng c, l{m nh th c gio s tc gin. C ni, c khng cn bit cc con

c nghe khng, nhng mt cc con phi nhn v{o c, iu ny th hin s tn trng ca cc
con d{nh cho c.

}y l{ s miu t ca con tr, chun x|c, r r{ng

C gio coi vic tr phi di theo mnh l s tn trng. C gio c mt phn c|i ti yu
t trong . }y chnh l{ hin thc, mt hin thc tn khc. Nu c gio chu nghe hc
sinh ni, liu cc c c th t kim im li mnh?

Ti ni: Khi m con ni xong, con lm th n{o gii ta t}m l cng thng ca mnh?.

B ni: Con c hai c|ch, mt l con ly c|i m gh ra p cho ht tc; hai l lc no m

con khng c }y, con s ht m ln trong phng.

Ti v cng cm khi. Mt a tr tr tu n nhng y, mt a tr bnh tnh n

nhng y, gn nh khng ni mt cu tha. Nhng ch|u khng th i din vi nhng
ngi ln ny, v h cng khng bung tha cho ch|u, m chu khng tha cho chu, ngy
n{o cng phi dy d ch|u, c gi|o cng khng tha cho ch|u, mun dy d chu. Tt c
nhng iu y c th xy ra mt cch khng h hay bit.

C tr ~ cong, lng tr ~ hi g. Nhng tr vn nhn ni ngi nghe, kin nhn m bnh

tnh.

}y l{ mt ngi m in hnh ca tng lp tr thc. Ngi m ni tip: Con ti cn c

mt c im, l{ thnh thong ni leo c, nhng ch c ni khng x|c |ng, n li thm
vo mt cu khin cho c lp ci m.

}y l{ mt qu| trnh u tr u dng, t c th thy, tm thi ca c gi|o ~ phi

chu ng p lc v s phn n n chng no. Th gii n{y ~ tn ti nh th y.
 Ngi m ni: C mi khi tan hc, c gio li xng v{o vn phng, cm ly in thoi
gi cho ti, gio hun mt trn, ti v nh{ cng li gio hun con mt trn.

Ngi m ni vi con: Con nn bit l, hm qua m va ni chuyn vi con ba ting

ng h. Con ngh xem, m yu v{ quan t}m n con bit chng n{o.

Ba ting ng h, tr vn nghe m ni, tht l mt khong thi gian d{i n |ng s. Ti

c cm gic rng, a b n{y chnh l{ ngi tr liu tm l cho m n, l{ ngi m n trt
b mi p lc. M c ni, con c nghe, v{ nghe

Ngi m vn ang ni vi ti rng, ch y yu con mnh n chng no.

Rt cuc th no l tnh yu?

Con tr s gip chng ta hiu c th no l tnh yu. Con tr s gip chng ta thay i
trng thi sinh tn t trc n gi.

Hai hm trc, ti c hi mt c gi|o: Em n trng c ba thng ri, em ~ c

nhng tri nghim g?.

C gi|o ni: Tri nghim u tin ca em l, con tr hiu c tnh yu, cn em th

khng. Nghe c gi|o ni, ti thc s cm ng, v c y ~ ni thc.

Ti hi c y: Em l{m th no m cm nhn c iu n{y?.

C y ni: C mt hm, mt b chy t pha sau n m em, ni vi em rng: Con yu

c lm!. Em quay li, qu xung nhn con, nhng gi}y pht em khng bit ni vi con
th n{o. Con tr th hin tnh yu tht t nhin, nhng c gi|o li khng bit th hin tnh
yu th no, bi v c va v{o trng cha c bao lu. V th, c phi ngh mt lc rt lu
mi c ni c mt c}u: C cng rt yu con. Con bc i, v cng vui v, v cng thoi
mi.

C y ni, gi}y pht c y thc s xc ng, c y ngh ti sao mnh khng th th

hin tnh yu i vi tr? Ti tin rng c y s tr thnh mt c gio tt, bi v c y c th
cm nhn c nhng thay i ca bn thn mnh.

iu ti mun ni }y l{ ti sao nhng ngi lm cha m cm thy trch mng con

mnh d dng bao nhiu th li cm thy ni nhng li yu thng con mnh kh khn by
nhiu? iu g ~ ngn tr chng ta lm vy? l{ v qu| trnh trng th{nh ~ ngn cn
chng ta.

Nhn loi khng th thiu tnh yu. Cho d bn c bao nhiu thnh tch, bn mun th
hin gi tr ca mnh n mc no, nguyn vng cn bn nht ca lo{i ngi chnh l yu v
c yu, quan t}m v{ c quan tm, cng nhn v{ c cng nhn, cm gi|c c gi tr
ca bn th}n, c tn trng v cm gi|c an to{n. }y chnh l{ nhng yu cu cn bn nht
ca con ngi. Cho d l mt a tr con, mt em b s sinh, mt ngi trng thnh
mnh m, hay mt ngi gi, cho d l bn hay l{ ai i na cng u c nhng nhu cu tm
l cn bn ny, v nhng nhu cu ny khng h lin quan n vic bn c bao nhiu thnh
tch.

Trong qu| trnh trng thnh thu u th ca mnh, tr em phi nhn c s quan
t}m v{ tnh yu thng ca b m, phi c b m coi trng. Trong thi gian t 0 n 12
tui, khi tr trng mm non v{ trng hc, tr phi nhn c s tn trng ca mi
ngi. S yu thng, cm gic gi tr y mi n s}u b|m r vo cuc sng ca tr. Con tr
x|c nh rng, tr c gi tr rt cao, tr l |ng yu, tr l quan trng, tr s mang nim vui
n cho rt nhiu ngi. Th gii ny nu khng c tr s c rt nhiu ngi phi au kh.
Trng thi y c tr t xy dng vo thi k u th ca bn thn tr ch khng h da
vo nhng gi tr bn ngoi. }y cng chnh l{ l do ti sao chng ti li ni rng, phng
php gio dc ny khc vi phng ph|p gi|o dc trong qu kh nhng im sau }y:

C gio yu tr v tr l tr ch khng v mt nguyn nhn no khc. C khng v tr k

chuyn hay, khng v tr thi c 100 im, khng v hm nay tr lm c nhng vic g,
m v chnh bn thn tr. Bn thn tr nhng l do c yu tr. y chnh l trng
thi ch tn ca cuc sng m chng ta tng ni. Cuc sng vn cao qu. V cuc sng vn
cao qu nn tt c nng lng cuc sng m tr th hin ra chnh l tnh yu.

V th rt nhiu ngi ni: Ti cho con ti tnh yu!. Ti ~ ni vi rt nhiu ngi m

l, h phi ni rng: Con ti ~ |nh thc tnh yu su thm ca ti. Bn hy nhn nhng
em b mi ch{o i, cho d l bt c ni n{o trn th gii n{y, em b s sinh v{ th gii
ny lun l mt th thng nht. V tt c nhng ngi cn li, cho d l mt ngi xu, khi
nhn thy mt em b s sinh, cng s , a vi b. iu c phi v tnh yu? Khng
phi, l{ v trng thi ca con tr s khi gi mt th m t l}u anh ta ~ qun l~ng, ~
vt b, ~ khng cn tin tng, chnh l{ tnh yu.

Tr s sinh lin tc dn dt chng ta. V th trn qu a cu n{y, khi c|c em b s sinh

ch{o i, c|c b cng mang theo tnh yu thng v tn v{ y , dn d bn tm li tnh
yu m bn ~ |nh mt.

Yu tr, th hin trong tng chi tit ca cuc sng

Yu khng bao gi l nhng suy ngh trong u c bn, yu cng khng phi mun yu l
c th yu. Yu th hin trong tng nh mt, tng ng tc, thn thi, suy ngh, thc, th
hin trong tng chi tit ca cuc sng.

iu ti mun ni l{, yu thng l{ mt loi quan h; bn khng th ct gi tnh yu

trong tm hn mnh; bn cng khng th nhn thy; nhng khi chng ta gn kt li, chng ta
s nhn thy tnh yu trong quan h ca hai bn.

Con l{m sao th h?. y khng phi l{ tnh yu. Sao con li lm hng ca m ri?.
y cng khng phi l tnh yu. Nu con tr lm sai mt vic, bn hy cm ly i b{n tay
b nh ca con ni: M yu con, nhng vic n{y con khng c lm th. l{ tnh yu.
Nu bn gp nhiu p lc, bn cm thy mnh sp ni nng, bn khng th tip tc kim ch
bn thn, bn hy ni vi con rng: Hin gi m khng c thoi mi, m mun mt
mnh gii ta tm trng ca mnh. Nhng t}m trng ca m khng lin quan g n con,
khng phi li ca con. }y l{ |p lc cng vic ca m. mi l tnh yu.

Th nn, tnh yu phi c th hin trong tng chi tit ca cuc sng. Tnh yu khng
th n giu mt cch tru tng trong b no ca chng ta. Bn ni vi con l{: Sao con li
mc b n{y?. Con ni: V con thch. Bn ni: B ny xu lm, con khng c mc, ch
my a lu manh mi n mc th n{y. }y khng phi l tnh yu, bn ang yu chnh
bn thn mnh. Bn khng th em con mnh ra phc v cho mc ch ca mnh. Bn
thy chng cha v, bn ni vi con mnh: i ra gi b v, nhanh ln. y khng phi l
tnh yu, m l bn ang li dng con mnh phc v cho li ch ca mnh.

Nhng chi tit nh y to nn sinh mnh. Con bn s trng thnh nh th no l ty

thuc vo vic bn i x vi con ra sao trong tng chi tit ca cuc sng, ch khng lin
quan n nhng nguyn vng trong suy ngh ca bn. V th tt c cc nguyn vng ca bn
c thc hin c hay khng l ph thuc vo qu trnh giao lu ca bn v con tr!

Chng ta phi hc nhng c|ch th hin tnh yu khc nhau. Chng ta thy, tt c
nhng ngi yu nhau u nm tay nhau, m nhau th hin tnh yu. Nhng chng ta
khng lm vy vi tr. Chng ta cng nn nm tay con tr, dung dng dung d cng con, ch
khng phi con i theo sau chng ta. Nu chng ta qu vi v, hy ni vi con bn rng,
m ang rt vi, nn khng th i chm ri vi con, m b con nh. chnh l{ tnh yu.

Chng ta hy hc cch lm cho tnh yu chuyn ng trong tng pht tng giy ca
cuc sng chng ta.

Hc cch lm th n{o bn con tr, cng chnh l{ ch hc tp cho tt c nhng

ngi lm cha m.

Vn ha ca chng ta khng thin v vic th hin tnh yu. Mc d l{ nh vy, nhng

khi ngi ln yu nhau, h vn m hn nhau, dnh thi gian bn cnh nhau, quan tm
n s tt xu ca nhau th hin tnh yu. Nhng tnh yu gia ngi ln vi nhau li d
b ngn tr, d b lng gt. Con tr th khng th, bn khng cn phi lo lng n tm thi
ca tr, con tr thun khit, khng c tm thi. Bn c th th hin tnh yu i vi con tht
thoi mi, nu bn cha bit, bn c th hc ngay con bn, hc con cch lm th n{o th
hin tnh yu. Cm nhn cm gic khi con nho vo lng bn, cm nhn ci cm gic khi con
di u vo c bn, cm nhn tnh yu thun khit khng h v li ca con.

i vi con tr, tnh yu khng ph thuc v{o c th chng ta, khng ph thuc v{o c
th tr. Con tr cho rng, yu chnh l yu, khi gn kt tr s cm nhn c tnh yu.

C mt ln, bn tr tho lun th no l tnh yu, mt bn nh ni: Yu cho roi cho

vt. Sau nhiu cha m rt bun b~ ni: Con nh{ ai m{ ni vy?. Khi bit l con mnh,
ngi m bun b~ ni: Chng l nhng g ti dnh cho con li ch th thi sao?.
 Lm cng tc gio dc trong mt thi gian di, chng ti cm nhn su sc rng ngi
chu chng ta khng thin v vic th hin tnh yu. Chng ta ct gi tnh yu trong lng
khng cho ai nhn thy. Nhng ng{y hm nay, bn hy hc cch th hin tnh yu qua tng
ng tc, qua tng ci m vi con tr, qua tng nh mt, tng cm gi|c. C nh vy, con bn
mi cm nhn c tnh yu. Nu khng, con bn s khng cm nhn c. Cng ging nh
vic bn gi i mt bc th, con bn khng nhn c, th l{ tnh yu cng bt v m tn,
cng c ngha l{ khng c tnh yu.

Yu con, con tr thnh chnh mnh

Nu chng ta bit cch yu con, chng ta hy cho con tr thnh chnh mnh. Rt nhiu
ngi ni, tr tr thnh chnh mnh v khng tr thnh chnh mnh c khc nhau khng?
Khc bit y nm }u? C}u tr li l c mt s khc bit rt ln. Khi con tr c tr
thnh chnh mnh, tr s tr thnh mt ngi c bn ng~, sau tr c th hin bn thn
mnh, v cui cng tr c th vt qua chnh mnh. Khng phi cha m chng ta vn lun
theo ui nhng thnh cng thc t sao? Khng c bn ng, s khng c kh nng th
hin bn th}n mnh, cng khng thnh cng.

Khi con tr c yu thng v{ tn trng, tr s dng ton b tinh lc ca mnh

sng to v hnh thnh bn ng~. }y l{ bn nng v{ php tc ca sinh mnh. Hin tng
sinh mnh c |o ca giai on ny hon ton thuc v sinh mnh, vi bn ng l trung
tm. Ton b tinh lc v s ch u tp trung vo s sng to bn ng~. }y l{ s|u nm cc
k quan trng i ngi, tnh rng ra l{ mi hai nm. B l mi hai nm n{y th s v
cng gian nan khi mun xy dng li bn thn. B l mi hai nm ny, khi tr n k
trng thnh, tr vn thy mnh l{ trung t}m, chnh l{ chng ngi v bnh hon.

Khi con tr xy dng c bn thn, tr s s dng thi gian ca giai on tip theo,
cng l{ thi k thanh xu}n n nm 18 tui. Tr s s dng bn ng v th gii thc ti bn
ngo{i xy nn mt cy cu, gn kt tr v th gii bn ngo{i .

Khi tr xy xong cy cu ni vi hin thc, tr ~ ho{n th{nh lch trnh sng to bn

ng, tr bt u th hin gi tr ca mt con ngi x hi. Khi mt con ngi bc ra khi
bn ng t nhin, h c th th hin con ngi x hi ca mnh. }y l{ mt hnh trnh t
nhin trong qu| trnh trng thnh ca con ngi, khng cn bi dng, ch cn khng b
ai ph hoi.

By gi tnh hnh ~ thay i. Tnh hung thc tin l, khi con tr hnh thnh ci ti, cha
m khng cho tr hnh thnh bn ng, m ni vi con rng, iu n{y khng ng, iu kia
khng tt. Tr khng th tr thnh chnh mnh, tr phi thc hin theo nguyn vng ca
cha m, gip cha m hnh th{nh nn cha m. }y mi l s mnh ca tr. Sau , khi tr
n 18 tui, tr khng th bc ra khi bn thn, tr vn coi mnh l trung tm, v cha m
bt u tc gin. Cha m khng c g phi tc gin, v l{ b|o ng nhn qu, ch l{ ngi
ln qu d qun, hoc v thi gian d{i qu| m{ qun. Ngi tc gin phi l{ a tr, tr ~
khng th sng to ra iu g. Chng ta c th nhn thy nhiu ngi ln lun suy ngh mi
vn t gc ca mnh, l{ v h khng th bc ra khi bn thn h, h vn cha x}y
dng c bn ng, h vn khng bc ra khi trng thi ca a tr 5, 6 tui. Mt a tr
5, 6 tui sao c th chu trch nhim v bn th}n? Nhng cha m, thy c v c t nc ny
khng th chu trch nhim h h khi h ~ trng th{nh. }y l{ mt hin thc tn khc.
V h th m lng th hn v ni on trch m khng hay bit.

Mt ngi ln khng th bc ra khi bn thn s lun on trch v th hn. On trch

l trng thi ca con tr, th hn l kt qu hin th bn ngoi ca ni lo lng khng th sng
to bn th}n. Ti khng l{m tt l trch nhim ca l~nh o, Ti khng hnh phc l v
anh i vi ti khng tt, anh l{ ngi khin c i ti bt hnh, nu ti tm mt ngi
khc, ti s hnh phc, Sp ny chn lm, v ng ta m ti mi tr thnh th n{y... Bn s
m~i m~i o|n tr|ch ngi khc. Trn thc t, khi no th bn bit o|n tr|ch ngi khc?
Trc khi 6 tui bn ~ bit o|n tr|ch ngi khc ri. Khi nguyn vng ca tr khng c
|p ng, tr s ni th n{y: Con |nh cht m!, M xu lm!, Con |nh cht m. Sau
ny ln ln khng ai d|m |nh na, nu |nh, ngi khc s ngh bn c vn . Sau khi
trng thnh s i thnh th n{y: Ti m khng tt nn con mi th ny. S d con nh
th ny l v m. Chng ta ch ang thay i ng tc ca mt a tr 6 tui m{ thi. l{
v mt ngi cha bc ra khi trung tm bn ng ca mnh, h khng th c nguyn vng
th hin bn thn.

V th, chng ti mi ni, iu c nht trong cuc i ny l khng cho mt con ngi
trng thnh. Trong mt mi trng khng c yu thng v{ t do, mt a tr kh s
sng n nm 18 tui, bn ngh rng tr s bt u phc v ngi khc sao? Khng bao gi.
Nguyn vng u tin ca tr s l{: Ta phi th hin bn thn ta th no, ta phi nho nn
mnh ng nh ta mong mun. Chng ta t gi iu l{ l tng. Bn c bit iu g
khin con bn sng khng c l tng khng? L bi v tm l ca con bn cha trng
th{nh n mc 18 tui, c th con bn mi ch trng th{nh n tui th 6 ca cuc i.
Con bn ch ni vi bn rng: Con mun chi, b m khng cho con chi, b m l b m
ti. Bn s lin tc |p t con, mng m con, ch trch con \p lc rt ln, nhng con
bn vn c th chng li p lc ca bn, con bn cn phi chi. Bn c bao gi ngh n
nguyn nhn ca vic ny? Nguyn nhn ch c mt, con bn vn ang dng li tui ln
4. Mt a tr 4 tui, th cho d bn c git n, n cng khng th l{m nh bn hy vng. Tr
khi bn cho tm hn ca con tip tc trng th{nh, chnh l{ con ng duy nht.

V th, sng to v hnh thnh bn ng rt quan trng. Ph v s vn hnh ca bn thn

con tr, con tr phc v cho ngi ln cng l{ mt kiu phm ti. Bi v kiu gio dc
ny s dn ti rt nhiu vn trong x hi. Th nn chng ta phi quan st mt cch k
lng, liu c phi chng ta ang bt con tr trng th{nh theo nguyn vng ca mnh?

Khi con tr trng th{nh n thi k thanh xun, tr bt u c nhng suy ngh vi th
gii bn ngoi, tr ~ ho{n th{nh vic xy dng bn thn, bt u thc hin c m; khi 30
tui, ngi ta phi hon thnh tt c bn ng ca mnh, n nm 40 tui, h bt u suy
ngh li. Mt ngi 40 tui li suy ngh v gi tr v{ ngha ca cuc sng. Ti sao h li suy
ngh v nhng vn ny? Ch c mt nguyn nhn l, h ~ ho{n th{nh bn thn h, h ~
chng minh h n th gii n{y lm nhng vic g. Khi bn i ht bc ny, 40 tui, mt
la tui tuyt vi, bn ang suy ngh xem ngha ca cuc sng l g? Sng th n{o c gi
tr hn? Lc n{y, vt qua bn ng mi tr thnh kh nng.

Rt nhiu nh tm l hc v nh gio dc hc cho rng, n nm 40 tui, con ngi mi

hon thnh s trng thnh ca bn thn. Mt vng tun ho{n n bn mi nm mi
ho{n th{nh, ngha thc s ca cuc sng li c bt u. Ngi n{y ang tm kim
ngha thc s ca cuc sng }u? ngha ca cuc sng ang nm ch n{o? }y l{ h{nh
trnh trng thnh ca c nhn loi.

Th nn iu chng ta mun ni, sinh mnh c mt bn tnh, l{ suy ngh theo nguyn
vng ca mnh h{nh ng, trng th{nh. Con ngi n th gii n{y hc tp,
tin ha, nhng ti sao h li khng thch hc? Ti sao h khng cn trng thnh? Bi v
khi ngi cn nh, trng th{nh n mt giai on n{o th b ngi ln ngn cn, v
ngi dng li.

Yu con tr l quan tm n s trng thnh ca con tr

Chng ta ni yu l{ g? Yu n thun l mt iu kin v{ mi trng. Bao nhiu nm

nay chng ti ni v phng ph|p gi|o dc n{y, chng ti u ni rt r rng vi cc bc
cha m rng, chng ti khng ni v gio dc, chng ti khng h ni v nhng vn gio
dc. Ti ch ni v mt iu kin sinh tn ca nhn loi chng ta. Chng ta ai cng bit, loi
vt cng yu con ca mnh, chng ta bit tnh yu ca cc loi vt dnh cho con ca mnh,
mt gc n{o cn vt qua c lo{i ngi chng ta. Nhng s khc bit ca lo{i ngi
v loi vt nm }u? Nm ch tnh yu ca lo{i ngi quan t}m n s trng thnh
ca con, s trng thnh bt tn chnh l{ c trng ca loi ngi. Loi vt khng c c
trng n{y.

Bn c quan t}m n s trng thnh ca con mnh khng? Th no gi l quan tm

n s trng thnh ca con ngi? Ti tng xem mt b phim: Mt em gi khong 13, 14
tui, mt hm em a bn trai v nh{. Hai ngi ngi trn gh sofa ni chuyn, ni chuyn
mi, bn trai mun hn em. Em g|i khng ng , hai ngi ging co qua li. Trong lc
ging co ~ l{m n v{ my th trn b{n. Ngi bn trai ng pht dy, ch vo em gi
ni: M my b bnh thn kinh, m{y cng b thn kinh. M{y l{ a thn kinh. (M em gi
c tin s bnh thn kinh, thng xuyn phi v{o iu tr bnh vin tm thn, bnh dt
li v nh{). Ngi bn trai mng xong th y ca bc i. Nghe nhng li ny, em b gi
cng ht sc chu ng, cng chy ra khi nh.

Ngi m tr v nh, nhn thy trong phng ba bn, suy ngh mt l|t th l|i xe i tm
con.

Em gi ngi co ro mt ni, cm thy rt tuyt vng. Bui ti m tm thy em, hai

ngi lng l ln xe. Im lng mt lt, m em va li xe va hi: Con a bn v nh{ {?.

Em gi khng ni g.
 M hi: Bn con ni con phi khng?.

Em gi vn khng ni g.

M ni: Bn ni m con b bnh, con cng b bnh, con cng b thn kinh phi khng?.

Em gi kinh ngc ngng ln ni: Sao m bit?

M ni: C nhng lc, chng ta gp c mt ngi tt, nhng cng c nhng lc,
chng ta gp mt ngi xu.

Ch c}u ni n{y ~ gii quyt c nhng khc mc trong lng c con g|i. chnh l{
gip con trng th{nh. Ngi m ny bit rng, gip con trng th{nh l{ iu quan trng
nht, v ch y bit cch gip con mnh.

Cn vn ca chng ta }u? Chng ta thng xuyn i x vi con mnh l{: Con

ng c lm phin m!, Con ng c l{m nh vy, ti sao con lm th?. Chng ta cha
tng ch trng vn trng thnh ca con.

Mt ngi m bit con mnh i gp bn gi sp i hc xa, m ni: M mong l con c

th chnh t i gp bn mnh. Ngi con ni: V}ng . Sau ngi con tm ra, n mc
sch s.

Ngi m ni: Con cm tin i, cng c th con s mi bn y n cm. Ngi con

chun b xong th i. Sau khi con v, hai m con ni chuyn rt t nhin. Con gp bn th
n{o? Hai a c n cm khng?... Con tr li rt vui v, con s coi y l mt hot ng x
giao ht sc bnh thng. Bi v cuc i tng lai ca con, con phi giao tip vi nhiu
ngi khc na. Trong qu trnh y con s x s vi nhng ngi kh|c nh th n{o, iu
y c lin quan n nh hng tinh thn u tin n{y. Con yu qu ngi kh|c l{ v nh
hng tinh thn ca con, ch khng v bt c iu g khc. Trong qu trnh ny, bn ~ ni
vi con mnh nh th n{o, ~ gip con mnh nh th n{o, iu y s t nn mng cho
vic sau ny con bn s i din vi th gii n{y ra sao. Chng ti ni, }y chnh l{ gip con
trng thnh, ch khng phi chng ta c lun lun thm vn con rng ti sao con khng
lm vic theo nhng tiu chun ca x hi, ti sao con khng lm vic theo s k vng ca
m. Chng ta cn phi ni vi con ca chng ta rng, con l{m sai l{ ho{n to{n bnh thng.
Tt c nhng ngi bt u lm cng vic n{y cng tht bi nhiu hn th{nh cng. Chng ta
phi ni vi con ca chng ta rng, }y l{ mt hin tng hon ton ph bin.

Yu thng l{ iu kin c bn nht chng ta sinh tn v{ trng th{nh. Con ngi

cn tnh yu cng ging nh mt chic xe cn xng chy. Bn lm th n{o con bn
trng th{nh? Trc ht, bn cn phi yu con.

}y l{ iu u tin chng ti mun ni. Tnh yu |nh thc nhng cm th ca bn

thn tr, tnh yu gip con chng ta c s t tn, c nh hng, c nguyn vng gn kt vi
ngi khc, v c nhng suy ngh mang tnh x}y dng.
 T do chnh l lm ch bn thn

S trng thnh ca con ngi bt buc cn hai th, mt l tnh yu, mt l t do.

T do l lm ch bn th}n. Ti thng hi ngi khc rng, khi no th bn lm ch bn

thn? Rt nhiu ngi ni khi ti tt nghip i hc, khi ti kt hn, khi ti v hu. C
nhng ngi kt hn ch v mun mt ln lm ch bn thn, kt qu l kt hn xong, h vn
khng th lm ch chnh mnh. C ngi ni vi ti rng, ti k vng sau khi v hu s lm
ch bn thn. Bn tng rng c i lm n l, n lc bn s lm ch bn thn hay sao?
iu ny nghe c v tn khc, nhng bn khng lm ch bn th}n mnh, th ngi khc s
lm ch bn thn bn. Trong nh lc no chng c ngi.

C mt cu chuyn k v mt anh din vin o{n xic th, khi biu din hay phi tri
mnh li thc hin c|c ng tc kh. Sau khi din xong, bt vic v tit kim thi gian,
anh ta dt khot khng ci dy ra m c nguyn th m sinh hot v{ i ng. Mt hm, c
con vt nh n tht anh ta, nn mi ngi phi ci d}y tri ra. Nhng m{, khi tay ch}n anh
ta c t do, anh ta bng khng bit phi lm mi th nh th n{o

Th nn, bn kh m{ tng tng mt a tr c t do s u t th no, bn kh m

tng tng mt a tr t do s bit qun l bn thn, giu tr tu, c nhng nhn thc r
rng vi th gii ra sao. Nhng iu n{y cng chnh l{ hai phn quan trng nht trong quan
nim gio dc ca chng ti.

V th chng ti ni, t do l ch vic hnh vi, tm l, ch, tnh cm ca con tr khng b

km nn v chi phi bi ngoi lc. T do th hin tnh c lp v tnh t ch ca con tr
trong mi trng v s tn nghim ca nh}n c|ch v{ c th tr. Do vy t do tr thnh tiu
ch mt con ngi c thc s l{m ngi.

Bn lm th no mi c th hnh thnh bn thn? Ai cng bit cng thc hnh thnh

bn thn, l t nhin ban cho chng ta mt mt m ca bn thn chng ta, bn lm th
no gii c nhng mt m , lm th no cuc sng ca bn c l chnh bn,
cch duy nht l bn phi c c t do. Khi bn c c t do, bn mi c th tr thnh
chnh mnh, nu khng bn s l vt thay th cho ngi khc. Bn c th s l m bn, b bn,
thy gio ng vn ca bn, thy gio i hc ca bn, sp ca bn, tt c nhng ngi xung
quanh bn, nhng bn khng th l mnh.

Bn th}n l{ mt h thng t mnh xy dng duy nht gn kt vi th gii n{y. Bn

th}n n{y bit cch qun l tnh cm ca bn, qun l c th ca bn, qun l tr tu ca bn,
qun l tm l ca bn, qun l tinh thn ca bn. Khng c bn ng, th bn chng l g c.
C mt cu l c xc khng c hn, sng cng nh cht, bi v ni ti ca bn khng c bn,
cng ging nh mt gian phng, nu ni ti ca bn khng c bn, c ngha l{ bn ang
gian phng trng rng sao? Thc t khng phi vy. Nu bn khng trong ni ti ca
bn, th s c ngi khc . V{ nhng ngi kh|c s lin tc c~i nhau trong u c
bn. Bi v ngi ny ni th n{y, ngi khc ni th khc. V bn s l{m theo tn ngng
ca ngi ginh phn thng trong nhng cuc tranh ginh quyn lc. cng l{ l do v
sao chng ta thng thy rt nhiu ngi nh th ny trong cuc sng. V d khi bn ni
vi mt ngi v cch gio dc ny, c y cm thy bn ni rt c l: Qu| ng, ch ni qu
ng, em s lm theo ch, em s yu con em. Mt thi gian sau c ngi ni: Khng c quy
c th khng th lm nn tr trng g. Con ngi phi c dy, khng dy, khng thnh
t{i. C y li ni: C l, khng th nung chiu bn tr v cho bn chng qu t do. Mt
hm sau na li c ngi ni vi c y rng: Ch bit khng, c nhng ngi v qu t do
m lm by, ri phi v{o t y. C y li ngh: Cng c l. C cuc i ny ca h ging
nh nhng nhn vt trong tiu thuyt ca Chekhov(1), c tr|i tim nh ht u, ht ln v bn
ny li ln sang bn kia. i ngi sao m bun n vy.

Ti sao li nh vy? Bi v c y khng c bn ng. Bn ng l h thng lin kt trong v

ngoi, c y s bit tch hp nhng th c ch, nhng chn l trong cuc i c y. Lm th
n{o tch hp? Da vo nhng mt m cuc sng ca bn thn con tr, mt s ch dn ca
bn thn. Bn ng ging nh mt ci trc chnh, chc chn nh xng sng ca mt con
ngi, ng thng, ngi y c thc s l{m ngi. Nhng iu y, nu khng c t
do th khng th n{o l{m c.

Quy tc

Chng ta ni n tnh yu thng v{ s t do, nhng chng ta ly g m bo con

ngi n{y c ln ln trong tnh yu thng v{ s t do? Chng ta phi da vo quy tc
ch khng phi da vo quyn uy v s qun ch.

Quy tc lm g?

Chng ta bit cuc sng c nhng php tc ring ngay t khi mi sinh ra. Nhng v nn
vn ha hin c ca chng ta, v nn gio dc hin c ca chng ta vn thng cho rng
nh}n nh thng thin, chng ta rt kh nm bt c quy lut trong php tc t nhin, v
th m{ phng i chc nng ca con ngi. Phng i chc nng ca con ngi, chng ta s
b vng ra khi con ng chn l ca php tc t nhin. Khi chng ta b vng khi con
ng y, chng ta s xy ra mt vn , l{ c ngi nm bt v khng ch tt c mi
tiu chun. Quan h bt bnh ng ~ xut hin, quyn lc cng xut hin m khng phi l
quy tc. Gio dc khng cn cao t cht ca con tr, gio dc ~ tr thnh mt c quyn
ca s sng lc v{ {o thi. T cht ca c t nc ~ xut hin vn nh th.

Vy chng ta lm th n{o m bo mt a tr c trng thnh trong t do v

tnh yu? Chnh l tt c chng ta u phi tun theo quy tc ny, bi v ch c quy tc v
trt t mi c th m bo s bnh ng ca con ngi.

Chng ta phi da vo quy tc m bo mi ngi hot ng trong phm vi quy tc

u phi tun theo quy tc, }y chnh l{ bc khi u ca bnh ng. Mi ngi chng ta
u hiu r rng quy tc l g, khng c bt k ai c c chim quy tc, m quyn lc v
tiu chun ph|n o|n nm trong tay tt c nhng ngi trong phm vi quy tc y, }y
cng l{ mt kiu gim st cng khai. Chng hn, chng ta ang trong mt rp ht, bng
nhin tt c nhng phn khc trong qu a cu ny bin mt, ch cn li mi ci rp ht
ny, chng ta phi sng cng nhau, khng ai c ra khi . Chng ta phi cng hng
mt cch cng bng tt c ti nguyn ca rp ht ny. Nu khng c quy tc, th nhng k
yu hn s nhanh chng tr th{nh i tng ca bt bnh ng v bo lc, con ngi chng
ta s quay sang trng thi c ln nut c b, k mnh bt nt k yu ca ng vt. Vy chng
ta phi lm th n{o ngi ln, tr con, ngi gi, k mnh, k yu, {n ng, {n b{,
ngi c quyn lc v{ ngi khng c quyn lc trong rp h|t n{y c sng trong bnh
ng? Ch c th da vo mt th, l{ quy tc. Chng ta ai cng bit, nu bn lm vy, bn
s vt ra ngoi phm vi, bn s vi phm quy tc, v ti s ngn cn bn. Ai cng c quyn
ngn cn bn. Nhng nu quyn lc nm trong tay mt ngi n{o , ngi ph|n
o|n ng v{ sai, th ngh xem s ci rp ht y s tr thnh th n{o? Cng ging nh tiu
thuyt Rui tr}u(2) ~ vit, c u tranh l c tn khc. cng l{ c trng ca ng vt
c v: K mnh bt nt k yu, k khe li, k yu b {o thi.

Nhng ng{y hm nay mi th ~ kh|c i, nh}n loi chng ta ang c mt tinh thn tt
p nht, chng ta c th xy dng s bnh ng trong trng thi quy tc, quan h gia
ngi vi ngi da trn phng thc yu thng v{ kt t, cho php ai cng c sng
trong bnh ng. iu n{y c gi l nhn quyn.

Chng ta mun xy dng mt x hi bn ngoi v mt mi trng sinh tn nh th, bt

buc phi bt u t gio dc. Chng ta cho con tr c sng trong yu thng v{ bnh
ng, trong trng thi t do th sau ny con ci chng ta s i x vi mi ngi xung
quanh nh vy. Ngi vi ngi sng vi nhau s d chu v vui v hn. Bi v ti nguyn
trn th gii n{y cho chng ta sinh tn, chng ta khng th mt ngi n mt ba vi
chc triu, khi ngi kh|c ang cht i ngo{i kia. Nh}n loi chng ta c mt tim nng
tim t{ng yu thng ngi kh|c, chng ta cng c mt nn tng bit yu thng, tn
trng. V th chng ta phi tin ha t trng th|i ng vt c v sang trng th|i ngi, m
chng ng tin ha l vt b cng thc u tranh v quyn lc, vt b cng thc k mnh
bt nt k yu, hng ti cng thc ca tnh yu v s gn kt ca tnh yu.

Ch n khi y chng ta mi tr nn vui v, chng ta mi c th xa b chin tranh ca

nhn loi, ri xa tt bnh; gii quyt tr ngi ca chng ta; gii quyt nn i; gii quyt vn
thiu thn ti nguyn; gii quyt nhim khng kh; chng ta mi c th xy dng c
nhng trng hc tt hn, mt mi trng gio dc tt p hn; chng ta mi c th sng
trong mt trng thi d chu, vui v, hi ha; chng ta mi c th xy dng c mt gia
nh m m, cc thnh vin lun ng h nhau; chng ta mi c th thc hin c nguyn
vng x hi h{i ha. thc hin nguyn vng y mi ngi lm cha lm m phi bt u
t vic yu thng con c|i mnh, ch khi mi ngi chng ta u phi bt tay vo lm, yu
thng con c|i chng ta. L{m c iu ny, chng ta s thnh cng. Khng phi l c x
hi ny s lm th no, m l mi ngi lm cha lm m chng ta phi hc c cch ngi
xung ni chuyn vi con ci bn; mi ngy khi con bn i hc, th hin tnh yu ca b m
vi con: B m yu con; mi bui chiu v, cho con mt ci m, ni vi con rng: M yu
con; khi con bn gp phin phc, bn phi hc cch hi mt c}u: Ni cho m bit ti sao,
ri lng nghe con ni. Ch cn l{m c nh vy cng thay i th h k tip bn. V
vy gio dc l{ con ng nhanh nht thay i trng thi con vt hng ti trng thi
con ngi, m tt c nhng iu n{y iu phi da v{o yu thng, t do, quy tc v bnh
ng.

Cc nh tm l hc ~ ni, khng x}y dng quy tc l{ ng ngha vi bo lc. V nu

khng xy dng quy tc, th quyn lc s nm trong tay ngi ln. Bn s i x vi con
theo tnh cm, suy ngh ca bn. Khi bn c quan, ng nghip hi: Con ch my tui
ri?.

Con ch 4 tui, th con em my tui ri?.

Con em cng 4 tui, con em ~ thuc bng ch ci, bit |nh vn ri y, con ch bit
c cha?.

Con ch vn cha bit ch n{o, trng mm non ni l con ch vn cha n thi k

nhy cm hc tp.

Ch i, ch ~ thua ngay vch xut pht ri, ch khng th con mnh cng thua
vch xut ph|t c. Con em cn c c ri y.

Hay ri, bn va v n nh, nhn thy con ang xem ti vi, bit ngay cha m s ni g:
Con cn xem ti vi h, con nh{ ngi ta ~ thuc bng ch ci, bit |nh vn, cn c c
ri kia ka. Bn ~ mang tnh cm ca mnh ra i ~i vi con tr.

Nhng, nu bn xy dng c quy tc, quy tc l{ s|u n by gi c th xem ti vi,

vy th bn phi tun th quy tc khi con ang xem ti vi, cho php con l{m vy. Bn phi
da vo quy tc qun l bn thn mnh, da vo quy tc qun l con ca bn, da vo
quy tc qun l gia nh bn. Bn phi c mt quy c vi con ca mnh, v chng bn
cng phi c quy c vi nhau. Khng ai c bc ra khi quy c y.

Quy c y l g? L phi tn trng bn thn, tn trng ngi khc, tn trng mi

trng. C th bn khng hiu th no l tn trng, v rt nhiu ngi ln chng ta khng
hiu th no l tn trng. l{ khi h{nh vi ca con tr khng phng hi n sc khe,
khng phng hi n cuc sng, khng phng hi n o c. Trong phm vi ny, con
tr c th s dng mi quyn li ca mnh. c bit l tr trc 6 tui, nu hnh vi ca tr
gy tn hi n ngi khc th sao? Chng ta khng ch trch tr, khng ni: Con li th
ri! m{ b tr i ch khc. Mi ln chng ta b tr i ch khc, bn thn tr s t c rt,
tr s ngh: Mi ln mnh lm th, hnh nh khng c, m u b mnh i ch kh|c. Th
l, ln sau tr s bit mnh nn lm th no.

Chng ta cn bit quy tc l ni cho tr bit cch lm chnh xc.

C mt ngi m ni vi ti rng: Ti rt cm kch con g|i mnh!. Ti hi ti sao? C

y ni: Chng ti tm tht b kh cho con b, con ni: B i con cn gn b, khng cn tht
b. B i ly cho con gi mt ming tht b, con b khng ni g. n hm sau, con b cm
ra hai ci ti ging ht nhau ni: B i, con mun mi b quan st mt cht, g}n b m{u ,
tht b mu cam, b pht hin ra cha?. B ni: B pht hin ra ri, hm qua b cm nhm
cho con, ng khng?. Con ni: V}ng!. Ni xong th bnh tnh i ra ch kh|c.

C y li ni tip: Ti rt cm kch con g|i mnh, con ~ dng mt phng ph|p ht sc

chnh x|c ni vi chng ti, con bit dng c hi tt nht ni vi b mnh. Cn ti th
hm trc ~ l{m m ln, ti ni vi b con b rng: Nh anh ly m{ cng ly nhm, ly
nhm m{ cng khng bit ly nhm!, trong khi con b mi 4 tui.

Trng chng ti xy dng by quy tc, ch cn nghim chnh tun th by quy tc ny,
cn li l t do. Nhng con tr ~ hc c c|ch gip b m mt cch chnh xc nht.

By quy tc l{:

1. Khng c c nhng hnh vi th l, th tc.

2. Khng c ly ca ngi kh|c, c ca con thuc quyn quyt nh ca ring

con, con c quyn t chi phi c ca mnh (nhng th khng phi ca con th u l ca
ngi khc).

3. c ly }u phi tr v ch . (Mi tr v v tr).

4. Ai ly trc ngi c s dng, ngi n sau nht thit phi ch i. (Mi con
ch i).

5. Khng c lm phin ngi khc.

6. Lm sai phi xin li v c quyn yu cu ngi khc xin li. Con tr c quyn bo v
quyn li ca mnh, bt c ai cng khng c quyn lm tn thng v{ x}m phm ngi
khc.

7. Hc c|ch ni: Khng!.

Xy dng quy tc c tnh linh hot, v tin hnh trong tng hon cnh ring.

Quy tc c th gip con tr c c sc mnh tm l, gip tr c cm gic an ton, gip

tr chung sng vi mi trng v nhng ngi khc mt cch c trt t.

Ti xin ly mt v d, b trai n sng trong mt gia nh m{ ngi ng rt c quyn uy,

m cu b ni vi ti: B em rt gia trng, gia nh em l{ gia nh gia trng, b em
khng s ai ht. Em ~ ln ln nh th, hi mt t l b mng. Mt hm khi b em mng em,
con trai em ~ ng dy ni: ng i, ng khng c mng m ch|u nh th. ng lm th
l tn thng n m chu, v th ng phi xin li m ch|u. Kt qu l b em ph|t c|u: C|i
g? Chu mun ng xin li m chu h. Con em im lng ng bn cnh, i n khi ng
ni nng xong mi ni: Mi ng xin li m ch|u. B em li pht khng ln, li ni mt trn.
B ni xong, con em li ni: Mi ng xin li m chu, ng phi xin li m ch|u. B em tht
~ ht c|ch, {nh phi xin li. T tr i, con em ~ tr c chng hay mng ca ng. B
em ~ b chong vng bi s cng bng, dng kh v{ lng kin nh ca chu mnh. B em
khng s ai, nhng ~ phi s ch|u. ng nhin em bit rng, b em rt yu ch|u. a
tr y mi 5 tui, cho d ng ni nng n mc n{o ng ~ ht nng gin cha? V}ng,
mi ng xin li m chu! ng li tc gin, ng tc gin xong cha? Ch|u vn mi ng xin li
m chu! Tm li, hm nay ch|u ~ nhn thy hnh vi th l ca ng, ng ~ sai, ng phi
xin li m chu.

Mi ngi u c th pht hin mt b mt trong tng quy tc, nhng quy tc khng h
rng buc con tr, m{ m bo cho con tr nhn c tnh yu thng v{ s t do, t
c s tn trng trong mi trng sinh tn ca mnh. Ch c nh vy, chng ta mi c th
m bo cho s trng thnh ca mi con tr. Chng ta khng th cho s trng thnh
ca con tr mang tnh ngu nhin, m phi lm cho s trng thnh y mang tnh tt nhin.
Tnh tt nhin n{y c hnh th{nh nh th no? Da vo trt t v quy tc nm bt, c
hiu trng, c gio v con tr u nh vy.

}y chnh l{ nguyn nh}n ti sao c cu gio dc ny li cao tnh yu thng v{ t

do, quy tc v{ bnh ng. Gio dc l{ nh vy, qun l cng nht thit tr th{nh nh vy.
Nu khng, bn khng th thc hin phng ph|p gi|o dc n{y, m{ thay v{o s tr nn
cng nhc bi s u tranh v quyn uy v quyn lc.

Nhng con ngi u tranh v quyn lc, khng c ai khng b c ch. C gio b c ch
v hiu trng, hc sinh b c ch bi c gi|o. Ni n gin l, hiu trng trt gin ln c
gio, vy c gio trt gin ln ch no? C ai cn yu t hn? Chnh l{ hc sinh. Cng c
ngha l{ bn th}n ti ~ gi|n tip trt gin ln ai? Ln chnh bn thn cc hc sinh ca ti.
Ti gin tip lm vic ny, bi v ngi d b cp ot nht chnh l con tr, con tr khng
c kh nng t v, v th ti ~ ging nh mt dy dn in, dn in t hiu trng sang
cc c, ri sang hc sinh. Ti ~ l{m tn thng con tr, con tr l nhng ngi d b tn
thng nht, trong khi rt kh khn con tr th hin ra v phn khng li. }y l{m g
c tnh yu? Lm g c cm gic ca cuc sng.

V th, Yu thng v{ t do, quy tc v bnh ng l{ si ch xuyn sut qua c h

thng l lun dy hc ca trng chng ti, h thng phng ph|p dy hc, h thng {o
to gio vin v h thng qun l, xuyn sut qua tng chi tit. Nh th mi c th m bo
phm cht ca phng ph|p gi|o dc n{y. }y chnh l{ Yu thng v{ t do, quy tc v
bnh ng.

Ti hy vng trong mi ngi chng ta u sn s{ng i t trng thi k mnh bt nt k

yu c trng ca lo{i ng vt c v sang tinh thn v{ vn minh ca nhn loi tin b. }y
chnh l yu thng v{ t do, quy tc v{ bnh ng.
T DO TRONG QU\ TRNH TRNG THNH
CA CON TR
Nu bn mun tr c tr thnh chnh mnh, bn phi cho tr mt th, l t do. Ch
khi tr c t do, tr mi c th tr thnh chnh mnh, nu khng tr s b tch ri khi bn
ng ca mnh. y cng chnh l mt cu m tm l hc thng ni: Vic duy nht bn c
th lm trong c cuc i ca bn l tr thnh chnh mnh. Bn phi tr thnh chnh bn
thn mnh, v con ng duy nht bn tr thnh bn thn mnh, l bn phi c t do.

Ni n t do, nht thit phi gn kt vi mt vn , l phi thai tinh thn.

Ti sao phi ni n phi thai tinh thn? C th ni th ny, ni dung ch yu nht ca

phng ph|p gi|o dc ny l phi thai tinh thn, }y chnh l khi nim quan trng nht.
Nu khng th hon ton l gii v tip nhn khi nim ny, th s khng c on m u
trit hc ca phng ph|p gi|o dc Montessori.

tng ca phng ph|p gi|o dc c cho rng con tr sinh ra khng h mang theo th
g, tt c nhng g tr c u l{ do ngi ln thm vo cho tr. S thm vo y ~ xy ra vn
.

V d bn l con ti, ti cho rng bn khng c bt c th g, tt c nhng g bn c u

l do ti cho bn. Bn da vo ti mi c c|i n c|i ung, k c nhng th trong u c ca
bn cng l{ do ti m{ c. Khi mt ngi hon ton ph thuc vo mt ngi, th quan h
gia hai ngi s l quan h ph thuc v b ph thuc, quan h cng ch v b cng ch.
Vn ny c t nhin sinh ra, khng phi v bn mun th, m l t nhin ~ c sn cng
thc ny.

Trong tng ca phng ph|p gi|o dc ny, v trong phm tr ca tt c nhng nh

tm l hc hin i m chng ta tng bit u ni vi chng ta rng, tuy rng khi tr ra i,
tr khng bit g v th gii n{y, nhng tr vn mang theo mt th, mt th khng th
thiu trong cuc i ca mi con ngi. chnh l{ tim lc ca s trng thnh. Ch l
mi ngi gi n theo nhng cch khc nhau m thi. Montessori gi n l{ phi thai tinh
thn; Freud gi n l{ nng lng cuc sng; gi|o dc Waldorf(1) gi l{ linh tnh;
trong phn ln l lun tm l hc, ngi ta gi l{ tn ti, bn th; trong mt s hc
thuyt n{o , ngi ta gi n l{ cao ng~; cng c ngi gi n l{ sc sng; v{ c mt s
ngi khc gi n bng nhng c|i tn kh|c. Nhng cho d n c gi l g, chng ta u
bit vo thi khc chng ta ch{o i, hoc l vo thi khc chng ta hnh thnh trong bng
m, t nhin ~ ban tng cho bn thn chng ta mt th.

Chnh iu ny s dn dt con tr. Theo php tc t nhin trong s trng thnh ca

cuc sng m ni, bn phi tun theo s dn dt ca iu n{y khm ph th gii, gii
nhng mt m~ trng thnh m n cha ng bn trong. Ch cn tun theo s dn dt ny,
bn s c th xy dng v sng to bn ng ca mnh, bn s dn dn c c cm gic ln
mnh, vui v v chn thc.

Bn c pht hin ra rng, bn thn chng ta c rt nhiu suy ngh. Nhng suy ngh y
sinh ra nhng mu thun v{ u tranh trong bn thn chng ta, nguyn nhn l v sao? Bi
v nhng suy ngh y khng phi l ca bn, m{ l{ ngi khc nhi nht v{o u c bn
trong qu trnh sau ny. Khi bn c lm theo nhng g m bn tnh bn mch bo, bn s
pht hin ra mnh rt vui v.

Mt a tr lc mi sinh ra, tr tn ti cng phi thai tinh thn ca mnh. Khi con tr
ch{o i, tr khng bit mnh phi lm g, vy ti sao tr c th bit hm nay tr s chn th
g khin tr cm thy vui mng, khin tr cm thy ph hp. }y phi thai tinh thn ang
pht huy tc dng, phi thai tinh thn mch bo tr rng, tr hy chn nhng vic c li cho
bn thn tr, v bi tr nhng th kh|c. Khi ngi ln ni vi tr v s nhng th khng
c, trong v s ln khng th m{ ngi ln cng ch tr, tr s b tch ri khi phi
thai tinh thn. Tr phi nghe theo ngi ln, s tch ri y cng lc cng xa, tr cng ngy
cng xa ri bn ng ca mnh.

V th, nu bn mun mt ngi c tr thnh bn thn h, phi thai tinh thn ca

h ngy cng ln mnh, v thc th ha trong cuc sng ca h, bn phi cho h mt th,
chnh l{ t do. Ch khi c t do, h mi c th tr thnh chnh mnh, nu khng h s b
tch ri khi bn ng~ ca mnh. }y cng chnh l{ mt cu m tm l hc thng hay
nhc ti: Vic duy nht bn c th lm trong c cuc i ca bn l tr th{nh chnh mnh.
Bn phi tr thnh bn thn bn, v{ con ng duy nht tr thnh chnh bn, l bn
phi c t do.

Th no gi l t do?

Trch dn mt khi nim ca c|c nh{ t tng, t do l mt ngi khng b ch ng bi

ngi khc, hoc khng b ri v{o trng th|i cng ch do nhng ch n phng c
gi l mt ngi t do hoc trng thi nhn thn t do. T do m chng ti mun ni }y
ch cp n quan h gia ngi vi ngi.

Mt a tr trng thnh c cn n s dy d ca gio vin hay khng? Hay l cn c

mt th ch gio dc ng ra m bo, gio vin phi m bo cho mi tr c t do pht
trin tim nng ca mnh. Con tr c th t xy dng bn ng ca mnh. Chng ti k vng
tt c nhng ngi ln u pht hin ra b mt n{y. Chng ta cng phi pht hin ra rng,
trng thnh l mt vic xy ra trong bn thn mi sinh mnh. Qu trnh hc tp l mt qu
trnh da vo nhng lnh vc bn trong sinh mnh ca chng ta. Vic dy ca gio vin l
mt mi trng, nhng mi trng y khng ng vai tr mu cht. Gio vin khng th
xy dng qu| trnh trng thnh ca con tr, c bit l{ trong s|u nm u. Gio vin to
cho tr mt mi trng tr t xy dng bn th}n, m{ iu ny li v cng quan trng.
}y chnh l{ nguyn nh}n ti sao chng ta phi cho con tr c t do.
 By gi chng ta s ni n nhn thc v t do ca chnh b Montessori. B cho rng, t
do bao hm hai ni dung: Ni dung th nht l{ t do hot ng, ni dung th hai l{ t do
lm ch bn th}n mnh.

Ngay t khi tr ch{o i, tr phi c ngi khc chm sc, nu khng tr khng th
sng ni. V tr cn s chm sc ca ngi khc nn ny sinh quan h gia tr v nhng
ngi . Kiu quan h ny ch c hai tnh hung: Mt l t do bnh ng, hai l{ cng ch,
khng th c tnh hung th ba.

T do bao hm c s tn trng sinh mnh, tn trng quy tc trng thnh ca sinh

mnh, tn trng ngi khc. Cn trong quan h cng ch, gn nh tt c quyn lc u
tp trung v phe cng ch. Chng ta u bit mt cu chuyn ng ngn: Mt con si v
mt con d ung nc bn b sng, si ni vi d: Tao s n tht m{y. D hi: Ti sao?.
Si ni: Ti v my ung nc lm bn ngun nc ca tao. D ni: Anh thng ngun,
em h ngun, sao em c th lm bn nc ca anh?. Nhng si vn n tht d. Si mun
n tht d c cn n l do khng? Khng cn! Mt ngi cng ch, mt ngi khng c
nng lc t phn tnh, v hnh trung s tr thnh con si, thm ch t trong tim thc, bi
v h thuc v trng thi ca k mnh. Khi mt ngi m mun |nh con mnh s khng
cn n l do, bi v tt c ch}n l ng nhin ang nm trong tay ngi m: M |nh
con v m yu con, con ~ bit li ca mnh cha?. Nguyn nh}n ch c mt, v m l m ca
con! iu bt hnh l, vic n{y ~ hnh th{nh mt thi quen.

i vi con tr, t do chnh l khi tr c hot ng theo nguyn vng ca bn thn,

tr phi c hc da trn cm gic.

Ngn ng ca ngi ln chng ta ~ tru tng ha rt nhiu khi nim, v d khi

nim ca. Ti sao chng ta li gi l{ c|i ca? Ti v trong qu trnh tin ha, chng ta
dn dn pht hin ra, nu chng ta c th giao tip tt vi nhau, chng ta c th hiu c
i phng ang ni g, nn chng ta phi tru tng ha khi nim y, mi ngi u
c bit. Khi ni n ca, mi ngi u hiu ngay l{ c|i g, v cng n gin.

Nhng khi con tr ch{o i, tr khng h bit nhng th ny. Tr khng bit, nn tr
phi cm gic ca, s dng ca, bn khng cho tr hot ng c ngha l{ bn khng cho tr
hc tp v{ suy ngh.

Trong trng mm non, mt s tr mi n kh hiu ng v ln xn, chc chn v

nh tr khng c t do hot ng. Cho tr t do hot ng, my thng sau tr s c
tha mn, sau khi tha mn tr s bnh tnh, sau khi bnh tnh tr s xut hin khuynh
hng v s dn dt ca bn th}n. Cng ging nh bn thn bn sau khi c tha mn,
bn s th lng hn. Bn s ngh: Mnh cn phi lm g cho cuc sng ca mnh?. Khi bn
khng th t do lo li ch ca mnh, bn s tp trung lm th n{o t ph nhng hn
ch. V th, mi lo lng ca trng thnh khi ngun t vic b hn ch ch khng v bt c
iu g khc.
 Hot ng v cng quan trng vi con tr. Khng cho con tr hot ng cng ng
ngha vi vic khng cho chng suy ngh. S trng thnh ca con tr da trn nhng hot
ng. Khi c t do hot ng, trng thi tr lc ca tr s pht trin rt cao, trng thi
t}m l cng rt tt, tnh cm cng trng thnh.

T lm ch bn thn, iu ny khng ging nh quan nim mun lm g th lm trong

qu kh, m l bn lm theo ch ca bn thn, chp hnh k hoch ca bn thn, v khng
c ai c ph hoi k hoch ca chnh bn.

Chng ta khng thch ngi khc lm ch bn th}n mnh. Ngi da en ~ phi tri
qua h{ng trm nm n lc u tranh gi{nh c t do, sn sng hy sinh c tnh mng
ca mnh. Ng{y hm nay, chng ta cng c gng ginh li s t do cho con tr. Chng ta
phi lm ch bn thn mnh, bt u ngay t lc mi sinh ra.

T do l ch hnh vi, tm l, ch, tnh cm, tinh thn ca con tr khng b ngoi lc chi
phi v{ t|c ng. Lm th n{o m bo t do ca bn khng b xm hi? }y chnh l{ vn
quy tc m{ chng ta ~ ni trn, dng mt ch m bo s t do ch khng
phi l{ t quyn li t do v{o tay ngi ln.

Chng ti c mt trng mm non Bc Kinh, c tr Ai Cp, tr c, tr Php, tr

Thy S, tr Canada, tr M Tiu chun chn trng mm non ca b m tr l g? H s
hi bn l{: }y c c t do khng?. Chng ti ni: T do!. H ni: Chng ti phi
quan st, xem tr c thc s c t do hay khng. Sau khi quan s|t h pht hin ra, chnh
xc l con tr c t do. T do quan trng vi h nh vy sao? Cn tiu chun |nh gi|
ca a phn nhng ph huynh ca chng ta l{: Xem iu kin n ca trng c tt khng.

Ti cn nh vo mt bui sm, hai ngi m ngoi quc ngi da v{o tng ni

chuyn: Vn ni n{y, vn nhng con ngi y, nhng phng ph|p gi|o dc ~ ho{n to{n
thay i.

Khi tr ng~, ngi m s ni: Sao c khng trng ch|u cho cn thn? Chu ng c cng
khng b ch|u ln, y l trch nhim ca c m{. Cn khi ngi m c nhn thy con
mnh ng s ra hiu cho c ng b chu ln. Khi c b chu ln ri, ngi m cn ni mt
cch tic nui: ng, c ng b ch|u!. Hai nn vn ha, hai kiu tm thi v hai quan
nim gi tr hon ton khc nhau.

Mt thi i mi ang n, mt thi i mi pht hin nhng b mt ca con tr, ngay

t lc ny, nhng thay i ang din ra ngay xung quanh chng ta.

Chng ta phi gii quyt nhng ni s hi su thm ca con tr. Chng ta cho tr tnh
yu thng tr cm thy an ton, khng cn s h~i mi trng xung quanh. Chng ta
cng phi gii quyt c trng cuc sng l{m ngi, sng to ra bn ng.

C t do v khng c t do hon ton khc nhau. C bn ng v khng c bn ng cn

khc nhau nhiu hn.
 Mt hm, hai b trai ang b di gm bn ca c hiu trng th mt ngi m dn
con g|i n ghi tn. B trai ang b di gm bn bng b ra ni: Cu i i, t khng thch
cu. Ngi m ni: Ti sao chu li ni th vi bn g|i n{y?. B trai ni: Hai chng ch|u
ang ng di ny, bn y dng ch}n | v{o nn g di bn, nn bn chu khng thch
bn y. Ngi m kinh ngc ni: Ch|u cn nh th ny m c th ni chuyn r r{ng nh
th?. Ni chuyn r r{ng nh th l v con tr hiu r hnh vi ca mnh, hiu r tm l ca
mnh. V th trong trng thi t do thoi mi, trng thi ca c con ngi mi tt c.

Th no l quyn uy?

Mn cch ni ca Fromm, quyn uy chia thnh hai loi: Mt l quyn uy r rng, mt

l quyn uy nc danh. Quyn uy r r{ng trn phng din sinh l, trc tip v khng cn
che giu. Quyn uy nc danh trn phng din tm l. Quyn uy r rng l ch nhng ngi
nm gi quyn uy, h trc tip truyn t nhng mnh lnh mang tnh x pht ln nhng
ngi thuc a v ph thuc. V d phi l{m nh th no! Bn phi lm th no, nu khng
s b pht. Cn quyn uy nc danh th li n mnh, nhng ngi nm gi quyn lc ny s
gi v nh mnh khng h c quyn lc g, khin bn cm thy hnh nh mnh ang c
lm theo nguyn vng ca c| nh}n, nhng thc t l h ang khng ch tm l ca bn.

Tuy quyn lc nc danh b che giu, nhng li tn ti khp mi ni. V d: C tin l{ em

thch l{m nh vy, ng khng?.

i vi nhng tr khng nghe li, c khng bao gi x pht, nhng c s ni vi con l

Con l{m c xu h qu|!.

C bit l con rt nghe li m, con ra ngi ln ci gh kia i.

Con c phi l mt em b ngoan khng? Li }y, con c mun c ci ny khng? Con

ngi xung i.

Bng hoa to p n{y dnh cho bn no lm tt nht, c khng?.

S dng cc cch dn d, d d, khen thng xoay chuyn t duy ca ngi khc

thay i theo cng thc ca chng ta. Tip sau l{ iu khin tm l ca h, cng l{
mt kiu quyn uy nc danh.

Trn thc t, c|ch m{ chng ta iu khin ngi kh|c cng khng nm ngoi hai kiu
quyn uy trn. Chng ta c pht hin ra rng, b m chng ta cng c hai kiu quyn uy
ny? Nghim trng th |nh con mt trn, cha nghim trng lm th ni nhng li uy hip
con ci. V c bn, chng ta ~ ln ln nh th, v th chng ta khng th tng tng con
tr ln ln trong t do s th no. Chng ta dng mt b c cha tng c t do tng
tng v t do th s kh khn v cng. Vic ny chng khc g bt chng ta tng tng v
mt ngi trn sao Ha, c tng tng th n{o th cng li quay v hnh dng ca ngi
tr|i t m thi.
 Nu ngi lm cha m tip tc duy tr th|i c, khng chu t phn tnh v quyn uy
ca mnh i vi con tr, con tr s khng c t do thc s. Bi v bn nm gi tiu chun
ng sai, con tr ch c mt cch l phc tng v ph thuc vo bn, m{ khng c phc
tng ng lc trng thnh v mt m tinh thn ca bn thn tr.

S ra i ca mt sinh mnh mi l nim vui ca cuc sng, cuc sng y l ca bn,

bn c tr thnh chnh mnh ch khng phi tr thnh bt c ai ln mnh hn bn. Nu
khng c nh vy, th cuc sng y tr nn v ngha. }y chnh l{ vic tn nhn nht.

T do gii phng

Khi nim n{y cng ca Montessori. B ni: T do gii phng l ch nhng phn ng
th hin ra khi c tuyt trng thi b iu khin bi quyn uy, cng c ngha l{ s gii
phng khi s tri buc p bc hoc s phc tng quyn uy. Kt qu ca n l s v trt t,
th l, xc ng. khng phi l t do theo ngha thc s.

Mt a tr ln ln khng c t do, b p bc, b iu khin bng c chuyn n

mi trng t do, s tr nn ln xn v khng c trt t, tr nn th bo v v l Tr
c gii phng, chng ta khng th gi trng thi l{ t do, chng ta gi trng th|i l{
gii phng. Tr c gii phng, km theo l{ mt lot cc hnh vi mang tnh ph hoi.
Nu mun tr quay li qu o ca php tc t nhin, nht thit phi cho tr c gii
phng mt, hai th|ng v{ c th lu hn. n khi no tr gii phng ht mi p lc, t
n mt trnh n{o y, tr s quay v qu o.

Chng ta u ln ln khng c t do, nn chng ta lun tng tng t do l khng c

php tc. ch l gii phng, mc ch ca gii phng l t do. Gii phng khng phi l
trng th|i bnh thng ca con ngi, cng khng phi trng thi t do thc s. Mc ch
thc s ca t do l{ pht trin bn ng v sng to bn ng, ch khng phi l ph hoi.

Bn c tng tng c nhng a tr c gii phng khng? Nht l nhng tr ln,

chng ph hoi, khng tin tng ngi ln, lnh nht, n, phng v, th ch. Nhng
sau hai thng, chng bt u thay i.

B Khai Khai v{o trng lc 5 tui, hai thng sau, mt hm b b trn thnh lan can
trng, chn | v{o chu hoa pha di. C gio nhc con: Khng c nh vy!. B vn
|. C gi|o ni: C}y cng ging con, cng c s sng. Mi con tn trng s sng n{y.

B Khai Khai ni: Nu con vn |, c s l{m g con?.

C gi|o ni: C khng l{m g con c, c vn tn trng con. Nhng c s b con i ch

khc, ra khi ch n{y.

B Khai Khai gt u, i ra ch khc.

}y l{ mt thay i ln trong s trng thnh ca tr, bi v kinh nghim ca tr ni

vi tr rng, ngi ln s mng m v trng pht tr, nn tr mi hi c gi|o: C s lm g
con?. Kt qu c gio tr li l khng lm g c, tr ~ yn t}m. iu ny ch thay i kinh
nghim vn c ca tr, thay i s ph hoi ca tr. Tr vn cha tr nn mm mi v nhy
cm hn, nhng s thay i trong yu thng v{ t do ~ ang bt u.

C rt nhiu a tr nh vy. C tr yu, c tr mnh. Hai tun u, nhng tr yu hn

mt ht, nhng tr mnh hn chy nhy khp ni trong trng. Tr con thay i rt nhanh.
Ba thng sau, khi tr dn dn yn tnh, khun mt tr cng tr nn du dng, bt u c s
gn kt, cuc sng ca tr cng tr nn tinh t v nhy cm.

Nu con chng ta ln ln trong s kim so|t, ngi lm cha m s phi i din vi

nhng vn ny. Khi con tr c gii phng, c th tr s tr li cha m nhng p bc t
trc ti nay. Cha m phi c s chun b tm l t trc, bn phi tri qua thi k ny
trc khi tr c t do thc s, trc khi tr tun theo nhng quy tc. }y l{ mt qu
trnh tt yu, nhng gi|o vin chng ti l{m c, th nhng ngi lm cha m cc bn
cng nht nh s l{m c.

T do thc s

Th no l t do thc s?

Con tr sinh ra ~ c mt cng thc pht trin tinh thn hon ho, iu cha ng
trong nhng mt m cuc sng ca chng ta, v khng phi ai cng gii c ht nhng
mt m ny. C th gii m~ c nhiu hay t l da v{o tnh yu thng v{ t do. Yu
thng v{ t do khng phi l mc tiu cui cng ca chng ta, m{ l{ iu kin cn
chng ta gii nhng mt m ca cuc sng. iu kin n{y m bo cho con tr c th gii
nhng mt m ca mnh.

Mi con ngi u l{ c nht v nh. S t do thc s l quyn t do gii mt m cuc

sng, t khm ph bn thn mnh. Bn khng th bit c t cht bm sinh ca con ngi
cao n mc no! Bn c bao gi th ngh xem ti sao li c nhng ngi v i, kit xut
n nh vy? iu ny quyt nh bi nhng iu bn th}n chng ta ~ thc hin tui u
th ca mnh. chnh l{ t cht bm sinh ca mi con ngi.

Th no l t do? Montessori ni: T do l mt iu kin tr gip cho phng ph|p

gio dc ny, gip cho nhng kh nng tim t{ng c pht trin. Dng mt c}u n gin
hn ni, l chng ta gii m phi thai tinh thn, }y chnh l{ to{n b ni hm ca s t
do.

S trng thnh ca con tr cn c s t do nh th no?

Th nht, tr em c t do la chn nhng th thu ht tr. Tr c t do la chn

nhng g tr cm thy hng th.

Th hai, th hin s t do v h{nh ng, t do ra vo lp hc. Lm th n{o bit

c mt trng hc c t do hay khng? Trong lp hc, tr c hot ng theo nguyn
vng ca mnh, tr cng c th lm vic bn ngoi lp hc; tr ~ ph| v c|ch ngh t
trc n nay ca chng ta cho rng, phi trong lp mi gi l hc tp, cn bn ngoi lp
hc th khng gi l hc tp. Montessori ni: C trn nh{ cng l{ lp hc, khng c trn
nh{ cng l{ lp hc. iu ny hon ton quyt nh bi s nm bt ca tr vi bn thn tr
m khng h lin quan g n gio vin. V th Montessori mi ni: Tinh lc sinh mnh su
nm u i ca tr l mt qu trnh t sng to. Qu| trnh t sng to, nn cn c t do.

Th ba, tr em c quyn t do khng b can thip khi yn tnh. Tr em c quyn t do

c mt mnh, t do la chn khng gian ca mnh. Trong nhng kinh nghim trc
}y, chng ta cho rng, chng ta phi di theo tr tng giy tng pht, tr khng c khng
gian ring ca mnh, v nh vy l nguy him. Nhng trn thc t, chng ti ni rng, tr
n mt tui n{o , nu c mt mnh, s l mt qu trnh t sng to ca ring
tr, v th khong thi gian tr c mt mnh l khong thi gian c bit quan trng
nht trong cuc sng ca tr.

Th t, tr em c t pht hin vn , ngh ra c|ch gii quyt v k s|ch, c t do

la chn cu tr li.

C}u ni n{y h{m ngha iu g? Theo kinh nghim v cng thc dy hc trong qu kh,
c gio s ni vi hc sinh c qu trnh, ni vi hc sinh c nhng |p |n ~ c. }y l{ mt
qu trnh nhi nht. Chng ta khng c c nim vui sng khi pht hin ra vn , khng
c c s vui thch khi tm kim, khng c c cm gic thnh tu khi tm ra cu tr li.
Tr em phi c nhng quyn . Lc n{y tr cha bit, nhng sm mun g tr s bit. Tr
i tr|i gi{y, nhng s c mt ngy tr vui sng pht hin ra rng, b mt nm ngay }y.
Khi pht hin ra, tr s c c nim vui ca s trng thnh. Nu bn ni vi tr l{: Con
i tr|i gi{y ri. Bn s m~i m~i i theo tr ni tr cha ng, tr ngc nghch. Tr con ai
cng ngc, ch c ngi ln thng minh m thi.

Tr li cho con tr quyn li v nim yu thch c pht hin. Bi v chc chn tr s

pht hin ra! S pht hin ca tr l tt nhin ch khng phi ngu nhin, }y ch l mt
qu trnh. V th h~y tr t pht hin, t ngh c|ch v{ t gii quyt.

Th nm, tr em c quyn t do ch ca mnh trao i v chia s nhng pht hin

ca mnh vi ngi khc.

S t do cui cng, t do cao nht ca mi con ngi chnh l{ iu ny. Chng ta c

pht hin ra rng, d au kh hay hnh phc, chng ta u c mt nguyn vng, l{ chia
s vi ngi khc. V d in hnh nht l nhng ngi yu nhau, nu thc s yu, h s
chia s cng ngi y. Khi chng ta au kh, chng ta cng mun chia s, chia s vi bt
ni au.

Chia s cng ngi khc, ch khng phi trt gin, on thn. Chng ta phi hc
cch chia s, bit chia s s khng trt gin v on thn.
 My hm trc, mt a tr mang theo scla, nhng khng cho nhng bn kh|c n,
ch khoe l{: B t mua cho t y. Mc ch l{ g? Mc ch chnh l{ c}u sau m{ con
cha ni ra: C|c cu nhn xem, b t c yu t khng. }y l{ c|ch th hin tnh yu.

i n lc chng ta trng thnh, chng ta s khng chia s na, chng ta s pht hin
ra mnh ngy cng tr nn c c, ng{y c{ng l~nh m vi ngi khc, khong cch gia
ngi vi ngi cng ng{y mt xa, v ngy cng khng th tin ai. Nhng trn thc t, mi
ngi chng ta u cn phi gn kt, c s gn kt chng ta mi khng c c. Chng ta v
nhng ngi xung quanh ta ha lm mt, y mi l trng thi cao nht. Nu chng ta mi
ch ha lm mt khi yu, th ch l cch nguyn thy. Nhng bng cch chia s, chng ta
hon ton c th c c s lin kt v t}m l v{ t}m linh, t c s ha vo lm mt. C
nh vy, quan h gia ngi vi ngi mi tr nn d chu, vui v.

Qu trnh gio dc cng vy, chng ta phi cho tr thi gian, cho tr c chia s. Th
nn chng ta mi hay nhn thy con tr cm n ngon, chi hoc nhng th c b
m mua cho, lin tc ngm ngha v khoe vi mi ngi...

}y l{ trng thi t do m{ trng mm non to ra cho tr. Mt lp hc l tng cho tr

t do vn ng. Mi a tr c h{nh ng mt cch c hiu qu, l tnh, t ng t pht,
tr khng c nhng hnh vi th bo, d man. Tr hot ng c lp, khng t tp, m
thng l ch c mt hai tr ngi vi nhau. Cnh tng ca c trng l{ nh vy. }y chnh
l t do m{ chng ti ~ ni trn.

HT
 DANH SCH MT S TRNG MM NON

P DNG PHNG PH\P GI\O DC

MONTESSORI VIT NAM
H Ni:

1. Trng mm non Sunrisekidz

a ch : 16 H{ng Than, Ba nh , H{ Ni, Vit Nam

in thoi: (84-4) 3927 3443

Website: http://www.sunrisekidz.edu.vn/

Email: kidzcare@sunrisekidz.edu.vn

2. Sakura Montessori Kindergarten

a ch: L C6/D6 KT mi Cu Giy, phng Dch Vng, qun Cu Giy, H Ni

in thoi: (84-4) 6684 8558

Hotline: 0975 985 235

Website: http://www.sakuramontessori.edu.vn

Email: contact@sakuramontessori.edu.vn

3. Trng mm non KIC Montessori Vit Nam

a ch: Tng 1 & 2, n nguyn I, CT4 - SUDICO, Khu th Sng {, M nh, T Lim,
H Ni

in thoi: (84-4) 3 7878 356 - 3 7878 355

Hotline: 090-3421-011; 091-5402-903

Website: http://kicmontessori.edu.vn/

Email: info@kicmontessori.edu.vn

4. Trng mm non Thn ng Bright School

a ch: L NT1 Khu Th Vn Qu|n, H{ ng, H{ Ni

in thoi: (04) 3312 0617 hoc (04) 3354 0942

Website: http://brightschool.edu.vn/

Email: brightschool.edu.vn@gmail.com; vanphong@brightschool.edu.vn

Thnh ph H Ch Minh:

1. Trng Mm Non Quc t Worldkids

a ch: 10/3 Nguyn Th Minh Khai, P. akao, Q.1, TP. H Ch Minh

Tel: (84-8)39 10 36 46

Hotline: 0909 164 160

Website: www.worldkids.edu.vn

Email: info@worldkids.edu.vn

2. Trng mm non Vit M

a ch: 120-122 Hoa Lan, Q. Ph Nhun, TP. H Ch Minh

in thoi: (84-8) 3517 4089 / (84-8) 3517 4090

a ch: 143 Nguyn Vn Tri, P11, Q. Ph Nhun, TP. H Ch Minh

in thoi: (84-8) 3845 9111

Website: http://vass.edu.vn/vi-vn/2249/Trang-chu
3. Montessori International School of Vietnam

a ch: 42/1 Ng Quang Huy, phng Tho in, Qun 2, TP. H Ch Minh

in thoi: +(84-8)3744 2639 / (84-8)3519 4562

Website: http://www.montessori.edu.vn

Email: montessorivn@gmail.com; info@montessori.edu.vn

 1. Lone Ranger: Nhn vt ngi hng min Vin Ty trong lot
phim truyn hnh cng tn ni ting ca M. 2. Zoro: Ngi anh
hng giu mt trong b phim Huyn thoi Zorro. 3. Ngi di:
Siu anh hng trong b phim Ngi di. 4. C|c ch{ng trai
Bonanza: Phim Bonanza k v cuc phiu lu th v ca Ben
Cartwright v cc con trai ca ng khi bo v trang tri v gip
ngi khc. 5. Peter Gunn: Thm t ti ba trong b phim
cng tn ca M. 1. Vit tt ca Alternative captain: i trng
d b (ND) 2. Ma Thu (ting Anh) - ND 3. Ni tr n (Ting
Anh) ND 4. Nhng ngi ch tr hn l Las Vegas thng
ng gi lm Elvis Presley ND 9. Tn n nhn vt chnh trong
b phim truyn hnh di tp Leave it to Beaver ca M ND 10.
Mt ngi M da en ~ b mt nhm cnh st Los Angeles
|nh lin tip bng di cui, cng lc mt nhm cnh st khc
b{ng quan ng nhn. Cnh n{y ~ c mt ngi i ng
ghi li t xa v lm dy ln ln sng phn n trong cng ng
ngi M da en. Sau trong mt ln truyn hnh, Rodney
King ~ ni c}u Chng ta khng th sng ha thun c sao?
ND 11. Mt loi axit amin c trong tht g ty, L-trytophan sn
sinh ra vitamin B v{ axit nicotinic trong c th, nhng n cng
gy bun ng. ND 12. Mt l hi u b ko d{i mi ngy
c t chc h{ng nm Calgary, Alberta, Canada. ND 5. Mt
loi thuc nhun trng ND 6. Split-level: ngi nh{ c chia
lm hai khu v sn ca khu bn ny nm cao hn so vi khu
bn kia. Hai khu c ni vi nhau bng cu thang ND 7.
Foam finger: mt vt c hnh bn tay nm li vi ngn tr
gi ln cao, tng trng cho v tr s mt, thng dng c
v trong c|c mn th thao ND. 8. Tn mt bi ht ca Elvis
Presley, dch sang ting Vit l{ Ch Sn ND 16\. Tc gi chi
ch, dng mt t ting lng va ch thm t t, va ch b
phn sinh dc. 17\. Running Base: thut ng bng chy, ch
vic cu th ca i tn cng c gng chim cht ca i phng
th. 18\. File rt nh lu gi nhng ln lt web ca ngi s
dng trn my tnh. 19\. n v o trng lng ca Anh M,
mt found xp x 4,45kg. 3\. n v o chiu di ca Anh: 1foot
= 0,3m. 4\. V thn cai qun m ph trong thn thoi Hy Lp.
5\. Cm gi|c au n v kh th ca nhng ngi ln su
bin khi t ngt ngoi ln mt nc. 6\. ni khu sang trng.
7\. Abraham Zapruder, ngi duy nht quay c on phim
chi tit v m st tng thng John Kennedy nm 1963. 20\. Mt
nhn vt phn din trong b phim A Christmas Carol, chuyn
th t truyn ngn cng tn ca Charles Dickens, c ving
thm bi ba hn ma Ging Sinh qu kh, hin ti v{ tng lai.
8\. }y l{ nhng thnh t thng xut hin trong tn ngi Do
Thi. 9\. tn mt hiu qun o thi trang. 10\. Mt mn th
thao gn ging vi bng ch{y, nhng s dng bng to hn, v{
bng c ln v a nh{ thay v c nm, v cc cu th |
bng thay v p. 11\. Chng bnh m bnh nh}n thng
chuyn tip gia trng thi cc oan, t kch ng cho ti trm
cm. 21\. Kiu tc quen thuc ca nhng ngi hi, nui di
ln tc mt bn u ri p n nm che phn hi. 22\.
Fonzarelli, nhn vt trong phim hot hnh nhng nm 70. 12\.
Hi chng Stockholm l mt hin tng t}m l i khi xy ra
vi con tin b bt cc, theo nn nhn b bt cc thng t
du hiu ng cm vi k bt cc m{ khng tnh n hon cnh
nguy him hay ri ro m nn nhn lm phi. 23\. n thanh
khit theo lut Do Thi. 13\. Vi ngi Do Thi, sinh nht 15 l
mt dp quan trng, |nh du ngng ca trng thnh ca
con trai. 24\. Nhng h s ho{n tt l kt qu ca nhiu nm
nghin cu khoa hc kt hp vi kinh nghim nhiu nm. 14\.
Con s trung bnh ca th dn. 15\. Nguyn vn l{ Dying Nun -
d phc cht, v{ Flying Nun - d phc bay. 1\. 90 - 95 im.
2\. Nhm trng danh gi nht M. A.A. (Alcoholics
Anonymous): T chc h tr nhng ngi nghin ru trn
ton th gii. Hasit: Mt loi thuc l c kh nng kch thch v{
gy nghin ging nh cn sa. Aspirin: Tn thuc aspirin' chnh
thc ra i t nm 1899 v{ ban u c bo ch di dng
bt, dng cha bnh cm, cm st. C hai loi suy nhc,
ngoi sinh v ni sinh. Suy nhc ngoi sinh xy ra khi c th
phn ng li nhng s kin bn ngo{i v{ thng c lin quan
mt thit n cm gi|c au bun. Trong khi , suy nhc ni
sinh l kt qu ca c ch sinh ha sai lch v{ thng c lin
quan n yu t di truyn, v d nh chng n ung v hoc
nghin ru hay nghin ma ty. Trong thc t, tt c nhng
iu ny chnh l nhng biu hin khc nhau ca cng mt
hoc cc ri lon sinh ha tng t trong c th. 1. Hai nhn
vt chnh ~ bc v{o giai on hc i hc v{ i c|ch xng
h, khng gi cu nh trc na m gi l{ anh nh c|ch gi
khi k chuyn hin ti. Palliative cure - iu tr xoa du: Liu
php lm gim cc triu chng ca ri lon nhng khng cha
khi c n. V d, iu tr ung th giai on cui thng l
iu tr xoa du. (Theo T in Bch khoa Y hc, gi|o s Ng
Gia Hy ch bin.) 'Mizaru - Mikazaru - Mazaru' - Ba ch kh
khn ngoan n t Nht Bn. Thng thng khi i tay kh che
li mt ni n{o chnh l{ t mnh thanh tnh, cch ly khi
nhng iu xu xa, cm d. Mizaru vi i tay bt tai 'khng
nghe iu xu, Mikazaru vi i tay che mt 'khng nhn iu
xu' v Mazaru vi i tay che ming 'khng ni iu xu'. i
khi ngi ta cn thy xut hin ch kh th t mang tn
Shizaru vi i tay khoanh trc ngc, ng 'khng l{m iu
xu'. N b|c s ngi M gc Thy S, t|c gi cng trnh 'On
Death and Dying'(Cht v Ch cht) rt ni ting trong lnh vc
tm thn hc. 1. Ngy gii phng Hi Phng. 1. Maria
Montessori (31/8/1870 - 6/5/1952) l mt b|c s v{ cng l{
mt nh gio dc ni ting ngi . B ni ting vi phng
php gio dc mang tn mnh, c s dng ph bin trn ton
th gii. Montessori chia s pht trin con ngi lm bn giai
on; t s sinh n 6 tui; t 6 - 12 tui; t 12 - 18 tui v t
18 - 24 tui. Mi giai on c nhng c trng khng ging
nhau v{ tng ng l{ c|c phng ph|p tip cn gio dc khc
nhau cho tng giai on. 1. B hp hot ng l cm t c
dch tho|t ngha t cu thnh ng Ha a vi lao, c ngha l{
v ci nh t trn mt t. ch phm vi hot ng b b hp,
khng c vt ra ngoi khun php. 2. Lawrence Kohlberg
(1927 - 1987) l mt nh tm l hc ngi M ni ting vi l
thuyt v s|u giai on ca s pht trin o c. 1. Jean Piaget
(1896 - 1980) l mt nh tm l hc v trit hc ngi Thy S.
ng ni ting vi nhng nghin cu nhn thc lun vi tr em.
1. V|ch | trc quan hay cn gi l Visual cliff do hai nh tm l
hc ngi M R.D. Walk v E.J.Gibson thit k ra. 1. Abraham
(Harold) Maslow (1908 - 1970) l mt nh tm l hc ngi
M gc Nga, ng c bit n qua m hnh thp nhu cu ni
ting. Thp nhu cu ca ng c nm tng, tng th nht l cc
nhu cu c bn; tng th hai l nhu cu an ton; tng th ba l
nhu cu c giao lu tnh cm v{ c trc thuc; tng th
t l{ nhu cu c knh trng, qu mn v tng th nm l{ nhu
cu t th hin bn th}n. 2. Trng thin tiu thuyt Jean
Christophe ca Romain Rolland (1866-1944) c ly cm
hng t cuc i Beethoven. }y l{ t|c phm mang tnh t
truyn, trnh by mi vn lin quan n chnh tr, vn hc v
ngh thut, tc phm ~ mang li cho tc gi gii Nobel nm
1915. 3. Tiu thuyt ca nh{ vn M Theodore Dreiser, ra i
v{o nm 1900. 1. douard Sguin (1812 - 1880) l mt b|c s
v nh gio dc sinh ra Clamecy, Nivre, Ph|p. ng c ghi
nh bi nhng ng gp cho c|c tr em suy gim nhn thc
Php v Hoa K. 2. Nguyn vn t|c gi ni l Thin (Tin/tri),
em b pht m ngng th{nh in (Di{n/nh), dch gi dch
th{nh Tri v{ Ti chuyn ti cch pht m ngng ca
chu b. 3. Jean Piaget (1896 - 1980) l mt nh tm l hc v
trit hc ngi Thy S. ng ni ting v nhng nghin cu
nhn thc lun v tr em. L thuyt v pht trin nhn thc v
gc nhn nhn thc lun ca Piaget c gi chung l 'Nhn
thc lun di truyn' (genetic epistemology). 4. Sch do Nxb
Tng hp thnh ph H Ch Minh xut bn nm 2012. 5. Karl
Witte (1800 - 1883) l nh nghin cu v Dante ca c, ngi
lp k lc tin s tr nht th gii tui mi hai, hin k lc
ny vn cha b ph v. 1. Bertrand Arthur William Russell, B
tc Russell III (1872 - 1970): mt trit gia, nh logic hc, nh
ton hc ngi Anh. 1. Jack London (1876 - 1916), nh{ vn M
ni ting vi tc phm Ting gi ni hoang d~, Gt st,
Tnh yu cuc sng, Nanh trng. 1. Trung Quc tnh thang
im 100. 1. Nguyn vn dng mt t kiu ngo, nhng do
sc thi biu t v hon cnh p dng trong ting Vit c c
th khc bit so vi ting Trung, nn dch gi la chn dch
thnh hai t kiu ngo v{ kiu h~nh (BTV). 1. Con la trong
ting Trung ph|t }m l{ l, con c| l{ y. Bi vy }y b
nghe khng r nn ~ nhm hai t ny vi nhau. 2. Sigmund
Freud (tn y l Sigmund Schlomo Freud; 1856 - 1939) l
mt b|c s v thn kinh v{ t}m l ngi \o. ng c cng
nhn l{ ngi t nn mng v pht trin lnh vc nghin cu
phn tm hc. 1. Tam on thc l cng thc bin chng ph
qut ca mi s tn ti, vn ng v pht trin. Tam on thc
c ba thnh phn chnh: Chnh , tc lun ch yu; Phn ,
ph nh ca chnh theo ngha ph nh bin chng; Hp ,
tng hp chnh v phn , l s thng nht mu thun gia
chnh v phn , l s ph nh ca ph nh nguyn . 2.
Chui thc n (quan h thc n) l{ mt dy gm nhiu loi sinh
vt c quan h dinh dng vi nhau, lo{i ng trc l thc n
ca lo{i ng sau. 1. Ho{ng t b: T|c phm ni ting ca nh
vn Antoine de Saint-Exupery, xut bn nm 1943. 2. pht
trin nng lc t duy, rn luyn k nng l{m vic v qun l
cng vic ca tr, Montessori dnh cho tr nhng khong thi
gian m thc hin c|c d |n ca mnh. Da trn quan st,
b{ a ra kt lun rng, tr em th hin s tp trung cao khi
c t do khm ph v s nhng iu th v xung quanh. Do
c|c gi|o vin Montessori cho php tr t chn cng vic m
chng s lm, t quyt nh cch lm v thi gian hon tt. Nh
vy, hc sinh th c t do tm hiu v tri nghim trong khi
gio vin c thi gian quan s|t v{ gip tr khi cn. Gio
vin khng yu cu tr b d cng vic ca chng, tr khi thc
s cn thit. 3. Montessori pht trin b dng dy hc
pht trin nm lnh vc: gic quan, k nng cuc sng, ngn
ng, to|n, a l v vn ha. B dng dy hc ny bao gm
134 tr chi kh|c nhau d{nh cho tr. C|c tr chi n{y c
thit k tr t chi v{ t kim chng kt qu cng vic ca
mnh (v d b xp hnh bn th gii, nu cc mnh ghp s
cha khp li c vi nhau, tr t bit l{ mnh cha xp
ng). Gi|o vin c {o to hiu r ngha ca mi tr
chi, quy trnh v{ c|ch gii thch cho tr. Trong gi hc, tr t
la chn tr chi cho mnh - mi tr nhm pht trin mt hay
mt vi trong s nm lnh vc trn. Nu tr gp kh khn, gi|o
vin s a ra ch dn hp l cho tr. }y, t|c gi mun
hng con thao t|c c|c dng dy ton. 1. }y nguyn vn
l{ Hp th ba l sc thi mu ca c hai hp u tin, nhng
trn thc t khng phi vy, hp th hai ~ bao gm ba mu
ca hp th nht, trong khi hp th ba ch c chn mu. Tham
kho thm ti:
http://www.infomontessori.com/sensorial/visual-sense-
color-tablets.htm v http://www.nienhuis.com/en/third-box-
of-color-tablets-1-2.html 2. Paul Czanne (1839 - 1906) l mt
ha s ngi Php thuc trng phi hu n tng, l{ ngi
c coi l cy cu ni gia trng phi n tng th k 19 v
trng phi lp th th k 20. 3. Claude Monet (1840 - 1926)
ha s ni ting ngi Php, mt trong nhng ngi sng lp ra
trng phi n tng. 4. Trit l loi suy, hay suy lun loi suy
xut pht t s ging nhau c thc ca hai i tng a
ra kt lun. 1. Erich Seligmann Fromm (1900 - 1980) l nh
tm l hc x hi, nh phn tm hc, nh x hi hc, trit gia
nh}n vn v{ nh x hi hc dn ch ngi c. 2. Alfred Adler:
B|c s v{ nh{ t}m l hc ngi \o, c bit ti nhiu nht vi
t c|ch ngi sng lp ra Tm l hc c nhn (Indiviual
psychology). c tn nhim ngang vi Carl Jung v Sigmund
Freud nh mt trong nhng nh sng lp c nh hng nht
ti tm l hc hin i. Trong s nhng ng gp ch yu ca
Adler phi k ti k vng bm sinh (birth order) trong s hnh
thnh nhn cch, s nh hng ca vic b b hoc nung
chiu trong s pht trin ca tr em, khi nim mt ng lc v
bn ng hon ho (self perfecting) trong s tn ti ca con
ngi, v{ tng rng ngi ta cn nghin cu v{ i x vi
bnh nh}n nh l{ con ngi ton th (a whole person). Mt
nguyn l quan trong khc trong l thuyt ca Adler l
nhng m tng ca con ngi trong tui th c th hng
dn cho s nhn thc v cc la chn theo sut cuc i h, v
kh nng cng l{m vic vi ngi khc v mt li ch cng ng
l tiu chun chnh yu v sc khe tm thn. 3. Trch b{i th
Li t th Pushkin, T Phng dch. 1. CCTV (China Central
Television) - {i truyn hnh trung ng Trung Quc. 1. Gio
dc Waldorf l mt phng thc gio dc da vo l thuyt
nui dy tr ca trit gia ngi o Rudolf Steiner. 1. Anton
Pavlovich Chekhov (1860-1904) l nh vit kch ngi Nga ni
ting v c nh hng ln trn th gii vi th loi truyn
ngn. 2. Rui tr}u l{ cun tiu thuyt ca nh{ vn Ethel Lilian
Voynich, xut bn nm 1897 ti Hoa K v Anh.
 Chia s ebook: https://downloadsachfree.com

Follow us on Facebook: https://facebook.com/taiebookfree