Nghich Ly Cua Su Lua Chon - Barry Schwartz

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.
com
Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com
Nghch L Ca S La Chn - Ti Sao Nhiu Hn Li t Hn
Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi
LI NI U
C|ch }y khong 6 nm, ti i n ca hiu mua mt cp qun Jean. Phi ni

lu lm ri ti mi i mua mt ci qun mi v vn c ch trng l{ s mc nhng
chic c cho ti khi no chng rch nt mi thi.
Mt c bn hng nh nhn n hi ti cn mua g. Ti cn mt ci qun Jean kch c 32-

38, ti tr li.
ng thch loi va b st, va, hay khng b st lm, thng thnh hay rt thng
thnh? C b|n h{ng hi tip.
ng thch loi stonewashed, acid-washed hay distressed? ng thch loi ci nt hay

ko phc-m-tuya? ng thch loi phai m{u hay bnh thng?
Ti thy ngc nhin. Phi my pht sau mi c th p ng tr li: Ti ch mun

mua mt ci qun Jean thng thng. Loi thng thng duy nht m ti vn mc. Ha
ra l c bn hng ny khng bit nhng sau khi hi kin nhng ng nghip k cu
hn, c ta ~ c th hiu c mt chic qun Jean thng thng l{ nh th no, v c
th ch cho ti i ng hng.
Kh ch l vi nhng la chn mnh c c, ti khng cn chc chic qun Jean

thng thng l{ ng c|i ti cn. C th loi va hay loi va thoi mi s tin li hn.
Ti tr nn kin tr khi va nhn ra mnh ~ th{nh li thi vi thi trang hin i. Ti
quay tr li v hi c b|n h{ng }u l{ s khc bit gia loi thng thng, va khng b
st v va. C b|n h{ng cho ti xem s cho thy nhng nt ct kh|c nhau nh th no.
Nhng iu cng khng gip thu hp s la chn li, nn ti quyt nh th ht tt c.
Ly tng loi qun, ti bc v{o phng thay . Ti mc tng c|i v{ soi mnh tht k
trc gng. Ti hi kin c bn hng mt ln na c th a ra quyt nh. Mc d
kin c nh hng rt t n quyt nh ca mnh, ti vn tin rng mt trong nhng
c|i ang th s ph hp vi mnh. V ti quyt nh kh|m ph| xem l{ c|i n{o. Th
nhng ti vn khng th. Cui cng, ti chn loi va v nu nh chn ci va thoi mi
th iu c ngha l{ ti cn che giu vic c th mnh ang mt nt dn la tui
trung nin.
Chic qun ti chn ha ra l n, nhng ti bng nhn ra mnh khng nn mt c

mt ngy tri ch mua mt chic qun. Bng c|ch a ra h{ng lot nhng la chn
nh th ny, khng cn nghi ng g na, ca h{ng ~ u ~i kh|ch h{ng c th hiu v
d|ng ngi khc nhau. Tuy nhin, chnh vic c qu nhiu la chn nh th cng to ra
nhng vn cn c gii quyt. Trc khi c nhng la chn nh th
ny, mt ngi mua nh ti }y sn sng chp nhn mua mt chic qun khng hon
ton va vn, nhng t ra c|i c l ch tn khong 5 pht cho vic n{y. Nhng gi }y,
n ~ tr nn phc tp v buc ti phi b nhiu thi gian, cng sc, v{ cng khng t
nhng nghi ng, lo lng, cng s hi.
Tt nhin mua mt chic qun Jean ch l vn vn vt. Tuy vy, iu li mang

mt ch ln hn nhiu m chng ta s theo sut trong cun s|ch n{y: l{ khi ta
khng c la chn no, cuc sng hu nh khng th no chu ng ni. Khi con s la
chn tng ln nh vn d n phi th trong vn ha ngi tiu dng, th s t do, t ch,
v{ c lp s a dng ny mang li tht mnh m v tch cc. Nhng khi s lng la
chn ngy mt nhiu thm, th nhng kha cnh tiu cc v c qu nhiu la chn bt
u xut hin. V khi nhng la chn tip tc tng vt, nhng mt tiu cc ngy mt
leo thang cho ti khi chng ta cm thy qu ti. Ti lc ny, la chn khng cn l t do
na, chng lm chng ta yu i. Chng c th s chi phi v p ch chnh chng ta.
p ch?
l{ mt khng nh gy n tng, c bit l sau v d v vic i mua qun Jean.

Tuy vy, ch ca chng ta khng c ngha l{ gii hn ch chng ta s la chn hng
ha nh th no.
Cun sch ny ni v nhng la chn m{ ngi M gp phi trong mi kha cnh

i thng: gio dc, cng vic, tnh bn, gii tnh, s m mng, cch nui con, tn gio.
Khng th chi b nhiu la chn lm ci tin cht lng cuc sng ca chng ta. N cho
php chng ta chi phi c s phn ca mnh v{ n gn hn vi vic t c ng
ci chng ta cn trong mi tnh hung. La chn thit yu cho s t do, vn l{ iu ti
quan trng cho s pht trin. Nhng ngi sng lnh mnh khe khon lun cn v
mun t nh hng cuc sng ca chnh mnh.
Nhng mt khc, chuyn mt vi la chn l tt khng c ngha l{ c{ng nhiu la

chn th cng tt. Ti s ni r hn vic chng ta s tr nn qu ti khi c qu nhiu la
chn. Theo vn ha, chng ta mong mun c c s t do, quyt o|n, a dng, v
chng ta cng min cng khi phi t b bt k la chn n{o. Nhng c bu vu vo tt
c cc s la chn c sn s dn n nhng quyt nh sai lm, }u lo, cng thng, v bt
mn thm ch l trm cm.
C|ch }y nhiu nm, nh{ trit hc chnh tr li lc Isaiah Berlin ~ a ra ph}n bit
quan trng gia t do tiu cc v{ t do tch cc. Theo , t do tiu cc c hiu
l t do t rng buc, t nhng g b ngi khc bo phi lm. Trong khi
, t do tch cc l{ t do i vi nhng c hi c tr th{nh ngi quyt nh chnh

cuc i mnh v{ l{m cho n c ngha hn, thit thc hn. Thng thng, hai loi t do
ny s i sng i. Nu nhng rng buc m mi ngi mun t do tiu cc cht,
ngi ta s khng th n{o t ti ngng t do tch cc. Tuy nhin, t do tch cc v{
t do tiu cc khng nht thit phi sng i vi nhau.
Amartya Sen, nh Nobel kinh t v trit hc, cng ~ thm tra bn cht ca tm
quan trng ca t do v{ c lp v nhng iu kin th thc y chng. Trong cun sch
Ph|t trin nh T do ca mnh, ng n{y ~ ph}n bit tm quan trng ca bn thn la
chn v vai tr ca chng trong cuc sng chng ta. ng ngh thay v qu ch tm n
t do chn la, chng ta nn t hi mnh liu rng nhng th s bi p hay tc
ot hay tc ot ca ta; chng s tri buc hay gii phng ta; chng s l{m tng thm
long t trng ca ta hay ngy mt hy hot n; v chng s to iu kin ta tham gia
vo cc hot ng cng ng ngy mt nhiu hn hay ngn cn iu . T do thit yu
cho long t trng, hot ng x hi, tnh c ng, v nhng p . Tuy vy, khng la
chn no mang li nhiu t do hn. C th, c nhiu la chn mua hng ha v dch v
c th khng ng gp g |ng k hay thm ch l{ khng c g i vi t do. Ngc li,
chng c th lm mt s t do bng cch ly i thi gian, cng sc l ra chng ta c th
dng cho nhng chuyn khc.
Ti tin rng ngy cng c nhiu ngi M hin i tr nn khng tha mn mc d

xung quanh h ngy cng c nhiu la chn. Cun sch ny s gii thch v sao nh vy
v{ ngh cn phi lm g vi n.
Nc M c thnh lp da trn cam kt v c lp v t do c nhn, v vi gi tr

ct li l t do la chn. V ti cho rng chng ta t kht khe vi chnh mnh khi |nh
ng t do qu gn vi la chn, nh l{ c{ng nhiu la chn th cng c nhiu t do.
Thay v{o , ti cho rng chng ta nn tn dng ti a nhng t do mnh c bng

cch c nhng la chn sng sut i vi nhng vn quan trng, v cng lc t trn
an mnh v qu nhiu ni lo cho nhng chuyn khng |ng.
Tip theo , phn I, ti s ni v mt lot nhng la chn m{ ngi ta gp hng

ng{y ang tng dn trong nhng nm gn y. phn II s tp trung vo cch chng ta
chn la v{ qu| trnh a ra nhng la chn sng sut kh khn v{ i hi nh th no.
La chn sng sut c bit kh khn cho nhng ai quyt ch c c la chn ti u,
l nhng ngi ti coi l{ ngi cu to{n.
Phn III s d{nh ni v ti sao v cch thc chng ta b nh hng t la chn.

Phn n{y t vn liu rng cng c nhiu c hi la chn c tht s l{m ngi ta hnh
phc hn hay khng v{ kt lun lun rng thng th khng c nh vy. N cng
nhn din vi qu trnh lm tm l khng lm chng ta cm thy kh| hn: phi thch
nghi, hi tic, b l c hi, tng k vng, cm thy thiu thn so vi ngi khc. V phn
ny ca cun sch kt lun rng cng nhiu la chn thc s ang g}y ra mt cn dch
trm cm vn ang nh hng n th gii phng T}y.
Cui cng, phn IV, ti a ra mt lot ngh tn dng nhng mt tch cc v

tr|nh i nhng mt tiu cc trong t do la chn hin i ca chng ta.
Xuyn sut cun sch, cc bn s c c hng lot nhng kt qu nghin cu t

cc nh tm l hc, kinh t hc, nghin cu th trng, v cc nh khoa hc quyt nh.
Ht thy u lin quan n la chn v{ a ra quyt nh. C nhng bi hc quan trng
rt ra t nhng nghin cu ny, mt s khng r rng lm, v thm ch c mt s phn
trc gic. V d, ti cho rng:
1. Chng ta s cm thy thoi m|i hn nu nh tu}n theo nhng rng buc t

nguyn nht nh thay v phn khng li chng i vi t do la chn.
2. Chng ta nn tm kim nhng g va thay v ci tt nht (bn c bao gi
nghe cha m n{o ni: Ti ch mun con ti c va thi cha?).
1. Cng s tt hn nu chng ta bt k vng vi nhng kt qu mang li t quyt
nh ca chnh mnh.
2. S nn lm nu quyt nh chng ta a ra khng th o ngc
3. Cng nn t quan t}m ch n nhng g nhng ngi xung quanh chng ta
ang l{m.
iu ti hi vng mun ch ra sai lm ca quan nim truyn thng vn cho rng cng
c nhiu la chn th cng tt; c kt qu tt th ng thi phi t ra tiu chun tht
cao; v{ cng nn c quyt nh d phng thay v khng.
Nhng quan nim truyn thng , theo ti, l{ sai, t nht nhng phng din
nhng g c th tha mn chng ta nhng quyt nh ta a ra.
8 Nghch L Ca S La Chn
Ti Sao Nhiu Hn Li t Hn
Nh ti ~ ni, chng ta s nghin cu vic qu ti la chn khi chng nh hng

ti nhng lnh vc khng h nh nht trong i sng h{ng ng{y. Nhng trc khi i n
trng hp m ti gi l{ qu| ti, chng ta s bt u |y ca nc thang nhu cu v
tm ra cch ca mnh. Chng ta s bt u bng thm vi v d v mua sm.
PHN I
KHI CHNG TA LA CHN
CHNG 1
HY I MUA SM
Mt ngy ti siu th
Trong mt ln do qua cc gian hng ti siu th gn nh, ti pht hin 85 loi v

nhn hiu bnh quy gin khc nhau vi v s c im c k a dng. C loi mn, ngt
hay lt, khng bo ha c b sung lipid. Chng c ch trong nhng hp thic ho{nh
tr|ng hay nhng bc giy kin n gin to nh c. Bn cng c th chn gia nhng
loi bnh ni a r tin mn cht hay cc sn phm ngoi nhp ngon tuyt v{ d nhin l{
t hn nhiu. Siu th ch ti ch l mt siu th c trung bnh, nhng bn cnh 85
chng loi bnh quy gin l 285 loi bnh quy thng, vi ring v chocolate ~ c ti 20
la chn ang ch bn. Xa xa l{ gian h{ng nc gii kht vi 13 loi nc ung th thao,
65 nhn hiu nc ng hp cho tr em, 75 loi tr{ ha tan ng hnh vi 175 loi tr
ti lc v cc loi nc dnh cho ngi ln khc. Mi ngi mt nhng bn hon ton
c th yn t}m khi ~ c cc loi hng chanh, mt ong hay c v ngt (vi ng hay
cht lm ngt). Thm ch ring nc ung ng chai cng ~ c t nht 15 hng v c
trng b{y. Hi ng ngn, ti lc n gian h{ng dc phm v cng hoa mt hn vi 61
loi kem chng nng v 80 chng thuc gim au kh|c nhau aspirin, acetaminophen
hay ibuprofen, 350 hay 500 miligrams di dng vin hay con nhng. Ngoi ra cn c 40
loi kem |nh rang, 150 loi son dng mi v{ khng nht l 360 loi du gi, du x
hay gel dng tc. K l{ 90 loi thuc thng mi. V{ cui cng l ch y t: c sp v
khng c sp, c mi v khng mi.
Tr v quy thc phm, ti c th chn gia 230 loi sp (29 loi c v g), 16 hiu
khoai ty nghin n lin, 75 hiu nc chm v 120 v st spaghetti. Trong s 175 nhn
du trn slad c ti 16 loi du -liu 42 hiu gim khc nhau. S la chn vn cha t b
bn khi ~ ra ti quy tnh tin v vn cn c bao nha v bao giy ang ch, bn cng c
quyn thanh ton bng tin mt hay th tn dng.
Mi ch mt chuyn i nho nh trong mt siu th kh khim tn ~ h l mt gc

ca m hn trn lun ch{o n nhng khch hng thuc gii trung lu ng{y nay. y l
ti cha ng ti tri cy v rau qu (bn phn hu c hay b|n hu c, c phun thuc
hay khng), tht, c v gia cm (nui th hay cng nghip, lt da hay
cha, nguyn con hay xt ming, c p sn khng, ngi rut hay trng), nc lau
nh, ra chn v x vi v.v v{ v.v }u y. Mt siu th in hnh cha ti 30.000 mt
hng, qu nhiu la chon cho ngi tiu dng. Ngo{i ra cn c hn 20.000 sn phm
mi ra mt mi nm v{ hu nh tt c u nm ph bi trn cc quy hng ch thanh l.
Vic n o chn c mc gi va nht cng lm cho danh sch cc la chn cng
di ra, v v th nu bn l mt ngi cn thn, bn c th dnh na ngy tri ch
chn mt hp bnh, v bn phi suy xt v gi c, hng v, bo, hay calories. Tuy
nhin ai m c thi gian cho vic n{y c ch? C l l{ l do m{ ngi tiu dng
thng c khuynh hng quay v vi mt sn phm quen thuc, m{ khng thm lic
ti 75% nhng mt h{ng kh|c ang c cnh tranh cho s ch v{ ng tin ca h. Cn
ai na ngoi mt ng gi|o s ang c vit mt cun s|ch coi c c th dng li
nhn ra rng c ti 300 loi b|nh quy kh|c nhau chn?
Cc siu th vn c coi l kho cha nhng mt hng khng th lu nhng sn

phm c s dng nhanh chng v{ cng c b sung nhanh khng km. V th mua
nhm mt loi bnh s khng gy nn hu qu g nghim trng v tm l hay ti chnh,
nhng trong nhng loi hnh mua sm kh|c, ngi ta b s tin ln hn mang v
nhng sn phm phi bn hn v{ tt hn. V{ ti }y khi s lng cc la chn tng ln
s ko theo s gia tng v c|c dao ng tm l.
Tu thit b gia dng chuyn khng n gin
Tip tc chuyn th|m him c|c la chn ca chng ta, ti ri khi siu th v{ bc
vo mt ca hng thit b in t cng khng ln lm gn v{ sau }y l{ nhng g ti
khm ph:
- 45 h thng }m thanh d{nh cho xe hi cng 50 b loa i km.

- 42 chng loi m|y tnh c thit k theo rt nhiu c|ch kh|c nhau i km vi 27 loi
my in.
- 110 kiu TV vi mn hnh cong; mn hnh phng, nhiu kch c v kiu d|ng cng nh
cht lng }m thanh a dng sn sng phc v c|c thng .
- 30 loi u video kh|c nhau ang ra sc cnh tranh vi hn 50 kiu u DVD.
- 20 loi camera t bn cnh 85 mu in thoi (cha k in thoi di ng).
- Dn chi Hi-end cng ho{n to{n h{i long vi 74 kiu dn chnh m thanh, 55 loi u
CD, 32 loi my cassette v 50 dng loa khc nhau (nhng thnh phn ny c th c
trn ln v kt ni vi nhau theo rt nhiu c|ch c th to ra ti 6.512.000 h thng
m thanh khc nhau). Nu bn khng hu
bao hay cng sc t to mt h thng }m thanh ring cho mnh th cng ~ c sn 63

b tch hp nho nh la chn.
Khng ging nh c|c sn phm ti siu th, bn khng th mau chng s dng ht
cc mt h{ng in t v thay th chng c. Nu quyt nh sai lm, bn phi rng t
hi lng, hoc phi tri qua qu trnh la chn kh khn vt v mt ln na. Bn cnh
chng ta cng khng th da v{o thi quen n gin ha quyt nh ca mnh, v
khng phi tun n{o chng ta cng mang v mt h thng m thanh mi cng nh v
cng ngh ang ph|t trin vi tc chng mt v cc sn phm thay i tng ngy, nn
nhiu kh nng l{ model c ca bn ~ khng cn tn ti khi bn mun thay ci my
nh. Vi nhng iu kin nh vy, vic la chn bt u c nhng hu qu nghim trng
hn.
Ngp u vi th qung co
Mi tun gia nh ti nhn c khong 20 catalogue gi ti nh v v s mt hng:

t qun o, giy dp ti gia dng, ni tht, thc phm cao cp, dng c tp th dc,
cho n nhng mu qu tng c |o; ngo{i ra cn c v{i sn phm m ti khng bit
gi chng l g na. Nhng catalogue ny c tc lan truyn khng thua km virus my
tnh mt khi bn ~ may mn (hay xu s) lt vo danh sch ca mt nhn hiu, hng
t nhng bn ng h{nh kh|c s nhanh chng tip bc. Ch cn mua mt th trong
mt catalogue v tn bn s c truyn i t nhn hng ny sang danh sch khc.
Trong 1 th|ng trc, c 25 catalogue qung co thi trang nm trn bn ca ti. Th m
mt cun v trang phc n, ti ~ tm ra:
- 19 mu o thun vi 8 mu mi loi.
- 10 kiu qun short cng vi 8 mu mi loi.
- 7 hiu qun Jean.
- Hng t kiu o khoc v qun cc k a dng v mu sc.
V vi tm 15 kiu mt mnh cn 2 mnh th i thi: 7 loi o ngc khc

nhau, mi kiu c 5 m{u phi hp vi 5 loi qun tm cng c 5 m{u mi mu (cho
php cc qu b qu c c 875 la chn t to mt b bikini hp dn cho ring mnh).
T shopping kin thc
Ngy nay, a s c|c trng i hc v x hi v{ nh}n vn u theo ui quan nim

cao s t do la chn v mt trng i hc hin i cng ging nh mt trung tm
mua sm kin thc vy.
Mt th k trc, chng trnh gi|o dc ca chng ta bao gm nhng kha hc bt

buc v c nh, vi mc ch cao nht l{ {o to con ngi trong nhng thuyn thng
o c v quy tc cng dn. Gio dc khng n thun l hc mt mn hc l{ mt
phng ph|p ph|t trin con ngi t c gi tr chun ca x hi v c kht vng
sng cao p. Thng th nh cao ca gio dc bc i hc s l mt kha hc do cc
gi|o s ging dy v bao gm nhiu lnh vc kin thc kh|c nhau c xem l cn thit
cho sinh vin. Nhng quan trng hn, kha hc ny c mc ch dy cho sinh vin cch
s dng kin thc ~ tip thu, xy dng mt cuc sng tt v{ o c cp c
nhn ln mt thnh vin trong x hi.
Gi }y mi chuyn ~ ho{n to{n thay i. Khng cn nhng chng trnh hc

c nh sn v{ cng khng cn mt kha hc n l bt buc cho mi sinh vin.
Khng cn n lc dy con ngi phi sng tt v ai c kh nng ph|n xt th no l mt
cuc sng tt c ch? Khi ti va bc ch}n v{o i hc 35 nm trc, tt c mi sinh
vin u phi tri qua 2 nm i cng. Chng ti cng c mt vi la chn v mn hc
nhng rt hn hp. Hu nh mi khoa u c mt kha nhp mn dnh cho sinh vin
nm nht chun b cho h nhng kin thc cao hn sau n{y. Bn c th gp mt anh
ch{ng cng kha cha h quen bit, 2 ngi vn c rt nhiu th chung bn lun v
cc bi hc (cng nh chng trnh {o to i hc hin nay ti Vit Nam ngi dch)
Ngy nay, cc t chc gio dc hin i ch{o b|n nhiu chng loi h{ng ha hn
v cho php, thm ch l khuyn khch sinh vin cc kh|ch h{ng, tm hiu k lng
trc khi tm ra nhng g mnh cn v mnh thch. Mi kh|ch h{ng u t do mua
nhng gi kin thc mnh mun v{ trng i hc s cung cp bt c th g khch hng
ca h yu cu. Trong hc vin uy tn, cch thc trung t}m thng mi n{y c th
hin rt r rng. Trong mt vi tun u, sinh vin c php xem h{ng, h vo mt
lp hc nh ngi tiu dng ti cc hi ch v{ dng nh sinh vin ni vi gi|o s:
Thy c 10 pht th hin vi em nhng g thy c nn hy c gng ht sc.
Khong 20 nm trc, i hc Harvard l{ ni m u cho cch tip cn mi m ny.

H iu chnh nhng yu cu v i cng ca mnh thnh mt chng trnh ht nh}n.
Sinh vin s tham d t nht 1 kha hc trong mt trong 7 vng la chn rt rng.
Trong nhng vng ny c tng cng 220 kha hc cho sinh vin la chn. 32 kha Vn
ha nc ngoi, 44 kha Lch s, Vn hc ngh thut 58 kha, Suy l nh lng 25
kha v cui cng l 44 kha Khoa hc. Vy bn hy th tnh xem t l 2 sinh vin khng
quen bit tnh c gp nhau v cng bn lun v 1
bi hc chung s cn bao nhiu? Trong phn nng cao cui chng tnh, sinh vin s tip
tc c chn la 40 mn chuyn ngnh v nhng ngi yu thch nhiu mn c v vn
kh nng hc nhiu ngnh khc nhau, hoc nu cha tha mn, sinh vin thm ch c
th t vch ra k hoch ly bng cho mnh. Harvard khng phi l mt trng hp khc
bit, i hc Princeton cng cho sinh vin 350 kha hc la chn nhm |p ng cc
yu cu v chng trnh tng qut ca nh{ trng v Stanford vi s sinh vin ng hn
cn sn xut nhiu la chn hn na. Thm ch ti ngi trng nh b ca ti,
Swarthmore College, vi ch 1.350 sinh vin, c|c kh|ch h{ng cng c th chn 9 kha
hc trong s 120 la chn vt qua cc yu cu i cng. Bn ng ngh ch c
nhng trng t danh gi| trn l thc hin vic ny, ti c|c trng cng nh Penn
State, cc sinh vin ban x hi cng c th chn hn 40 mn chuyn ng{nh v{ h{ng trm
kha hc khc nhau.
Vic m rng c|c c hi gio dc mang li rt nhiu li ch. Nhng gi tr gio dc

truyn thng vi khi kin thc c ng c truyn t thy sang tr nh trong qu|
kh thng mang tnh bt p.
Cho ti mi gn }y, nhng tng quan trng v nhng gi tr, tm nhn t nhng
truyn thng v{ vn ha kh|c bit ~ lun b loi khi chng trnh {o to. Cch gio
dc c ~ phn no hn ch nhng sinh vin nng ng v{ thng minh, nhng trong c|c
trng i hc hin ti mi c| nh}n c quyn t do theo ui nhng g mnh quan
tm, m khng phi lo lng v nhng g m nhng bc tin bi cho rng |ng phi lnh
hi. Tuy nhin s t do cng phi tr mt ci gi, gi }y sinh vin buc phi t la chn
nhng quyt nh s nh hng n ton b cuc i mnh sau ny. Trong khi c th h
thiu hiu bit to nn nhng la chn, h khng th c mt la chn khn ngoan.
n shopping gii tr
Trc khi truyn hnh c|p ra i, ngi M c 3 knh truyn hnh chn v ti
nhng thnh ph ln, ngoi 3 knh chnh cn c khong na t nhng {i ph|t sng a
phng. Khi c|p va xut hin, chc nng nguyn thy ca n l{ nhn tn hiu tt
hn. Ri dn dn nhng {i truyn hnh mi xut hin v pht trin nhanh chng theo
thi gian. Hin ti c ti 200 knh truyn hnh (nh cung cp ca ti ngh 270 knh),
cha k nhng b phim theo thch ca bn c pht ch vi mt c in thoi yu
cu. V nu bn vn cha h{i lng vi 200 la chn ny th vn c nhng dch v c bit
ch bn ng k, v{ ai bit c cng ngh hin i s cn mang li cho chng ta nhng
g v{o ng{y mai? Nhng nu mt ngy n bn bng mun xem 2 chng trnh 2 knh
kh|c nhau nhng li pht cng mt lc th sao?
~ c c|c thit b thu hnh nh u video hay DVD gii quyt vn ny. Thm ch nu
kinh ph bn c th tu mt chic TV c th chiu cng lc hai chng trnh vi 2
mn hnh nh. Tuy vy, nhng tin tin trn s chng l g nu so snh vi chic hp nh
b va c ra mt ti M vi tn TiVo c kh nng cho php bn t lp trnh nhng
chng trnh bn yu thch v c th ct b mi on qung co, tip th hay nhng g
lm phin gi v{ng ca bn. Vi { n{y ch trong vng mt thp k na thi, khi t tp
tn gu vi nhanh chng ta s c rt t c hi cng bn tn v mt chng trnh hay
n{o , cng nh c|c sinh vin ang gp kh khn, tm ra ngi c chung kinh
nghim v cc bi hc ca mnh.
M rng cc la chn: li hay hi?
Ngi M tn nhiu thi gian vo vic mua sm hn bt k dn tc no khc trn

th gii. H i shopping khong 1 tun mt ln, cn nhiu hn n c|c ni th t v hin
nc M c nhiu trung t}m thng mi hn c trng hc. Theo mt kho st gn }y,
93% thiu na c hi tr li rng mua sm l hot ng a thch ca h. Nhng ph
n trng th{nh cng c c}u tr li tng t, nhng nhng ph n phi lm vic vt v
v nam gii li cho rng mua sm l mt hot ng kh phin h{. Khi c yu cu xp
hng s a thch i vi nhiu hot ng khc nhau, vic i mua h{ng tp ha xp p
cht, cn cc loi hnh shopping kh|c ng th 5 t di ln v th hng ca chng cn
ng{y c{ng i xung. R r{ng l{ ngi ta mua sm nhiu hn nhng li tm c t nim
vui hn.
Nhng kt qu ny dn ti mt s cu hi cn gii |p. C l khng kh hiu lm khi

chng ta phi b nhiu thi gian hn v{o vic mua sm. Vi tt c nhng la chn qu
a dng, chn c th mnh mun i hi nhiu cng sc hn nhng ti sao ngi ta
li khng vui v hn? V{ nu khng sung sng g ti sao ngi ta vn c phi tip tc
tra tn bn thn? V d nu khng thch i trong siu th, chng ta c th n gin bc
thng vo mua th chng ta vn lun mua v b qua nhng la chn khc. Shopping
trong mt siu th hin i ch tiu tn nhiu n lc khi chng ta nh xem xt k mi
kh nng v{ tm ra sn phm tt nht. Nhng nu vy th chng phi vic gia tng c|c la
chn l mt iu c li hay sao? Tht ra }y cng chnh l{ kin chung ca cc nh khoa
hc nghin cu v nhng la chn ca con ngi. Theo h, nu chng ta tun theo l tr
th vic c thm nhiu la chn s gip x hi ngy cng tin b. Nhng ngi quan tm
s c hng li t nhng la chn mi cn nhng ai khng thch lun lun c th
pht l chng. Quan im ny thot trng c v logic nhng li sai lm hon ton nu
nhn vo nhng kt qu thc nghim.
Mt tp nghin cu mang tn When Choice Is Demotivating Khi La Chn Li

Gy Nht Ch ~ chng minh r iu ny. Mt th nghim ~ c tin hnh trong mt
ca hng thc phm cao cp ti mt cng ng kh gi v{ ngi ch ca h{ng thng
trng b{y nhng sn phm mi vo dp cui tun. Cc nh nghin cu ~ b{y ra mt loi
mt rt ngon v{ t tin cho nhng ngi i ngang qua nm th min ph v ai mua mt
l s c tng 1 phiu gim gi tr gi 1 USD. K bn h by thm 6 loi mt khc nhau
ca cng nhn hiu trn mi ngi nm (nhng khng c mua ht c 6 loi) ri
tip theo l 24 loi v cui cng l mi ngi c th mua c 24 loi. Bn bn by nhiu
loi hn thu ht nhiu ngi hn nhng trung bnh th ngi ta cng ch nm s lng
mt nh nhau. Tuy nhin kt qu li rt chnh lch khi mi ngi mua hng: 30% s
khch hng bn c t la chn ~ mua mt l trong khi con s ny bn c nhiu loi
mt hn ch l 3%.
Trong mt th nghim th hai, c|c sinh vin i hc c yu cu |nh gi| nhiu

loi chocolate cao cp kh|c nhau di dng mt cuc kho st th trng. Sau nhng
ngi tham gia s cho bit h s chn loi no ch bng mu m bn ngoi v mt s m
t ri h s nm th v xp hng loi mnh ~ chn. Tt c c hai nhm, mt nhm c
ph}n cng |nh gi| 6 loi v nhm cn li l 30 loi. Cui cng trong mt phng khc
nhng sinh vin tham gia s c tng mt hp chocolate thay v tin mt. Kt qu ch
yu ca th nghim ny l vi nhm sinh vin ph trch 6 loi chocolate cm thy hi
lng vi vic nm th ca h hn v{ s ngi chu nhn ko thay v tin cng nhiu hn
n 4 ln. Cc tc gi ca nghin cu n{y ~ a ra v{i li gii thch cho nhng kt qu
trn. Qu nhiu s la chn s khin ngi tiu dng nn lng v h buc phi n lc
nhiu hn a ra quyt nh. V th khch hng quyt nh rng mnh s khng quyt
nh g c v khng mua sn phm. Nu c mua, vic tn nhiu cng sc hn s ly i
nim vui n t vic chn c mt mt hng va . Ngoi ra vic c nhiu chn la
cng s lm gim hp dn ca c|i kh|ch h{ng ~ chn, v h vn c vn vng vi
nhng sn phm kia v{ l{m sao m{ vui thch c na. Ti s kim tra nhng li gii
thch ny v nhng kh nng kh|c xuyn sut cun s|ch, nhng b}y gi chng ta hy
cng nhau xem xt vn cn li: ti sao ngi ta khng th ch b qua vi la chn v

xem 30 loi chocolate cng nh 6 loi m thi?
C vi cu tr li khc nhau cho vn n{y. Trc ht ngnh cng nghip tip th v

qung co khng l ~ khin chng ta rt kh hoc khng th no pht l mt sn phm
c; chng lun xut hin trc mt chng ta tng giy tng pht. Th hai, con ngi
lun c khuynh hng nhn chung quanh xem ngi khc l{m g v{ xem l{ tiu chun
so snh. Nu ngi ngi k bn ti trn my bay dng
mt chic laptop rt nh v{ a dng vi m{n hnh gng cc nt th vi t c|ch mt

ngi tiu dng, nhng la chn ca ti lp tc c m rng d ti c mun hay
khng. Cui cng cng c th chng ta ang mc mt cn bnh m{ nh{ kinh t hc Fred
Hirsh gi l{: S thng tr ca nhng quyt nh vn vt. Ngi ta lun t nh i thm
mt ca hng na xem hay Xem th mt cun catalogue na nh ch khng phi l
H~y i ht tt c cc ca hng hay xem tt c c|c catalogue. C v vic b thm mt yu
t ~ c suy xt trc vo nhng s la chn ca chng ta lc n{o cng d d{ng hn.
Th l{ chng ta i t con s 6 n 30 mt cch tun t mi ln mt la chn c xt
n v sau khi kt thc cuc hnh trnh, chng ta nhn li v hong ht nhn ra con s
nhng kh nng mnh ~ xem xt v{ loi b ~ tng ln lc n{o khng hay. Nhng theo
ti iu quan trng nht l{ ngi ta s khng bao gi pht l nhng la chn, nu h
khng nhn ra rng c qu nhiu th phi chn c th gy thm rc ri. Trong khi vn
ha M li qu| cao quyn t do la chn dn n vic nhng li ch t v thin lng
cc opinion hin nhin c xem l mang li nhiu li ch. Mi khi khng hi lng sau
mt cuc shopping mt mi, kh|ch h{ng thng tm nhiu th quy trch nhim nh
ngi bn hng, ch tc giao thng, gi qu cao hay b ht h{ng nhng khng bao gi
xem vic b ngp trc cc la chn l{ th phm c. Tuy nhin ~ c v{i du hiu
him hoi cho thy bt u c vi s phn khng vi tr{o lu n{y. Hin ang c nhiu
cun sch v tp ch tuyn b h ng h phong tr{o t nguyn n gin ha mi vic.
tng ch cht ca phong tro ny l chng ta c qu nhiu s chn la, qu nhiu
quyt nh nhng li c qu t thi gian lm nhng iu tht s quan trng. Ri thay,
ti khng ngh rng nhng ngi ang b phong tro ny cun ht li c cng ci nhn
vi ti v s n gin. Ti ~ c mt tp ch tn l{ Real Simple tm mt cng lnh
n{o v s n gin. T bo cho rng: Cui cng, chng ta b c ni cng vic
xung u v khng cn thi gian dng li v{ suy ngh, hay thc hin nhng iu
bn thn mun lm hoc cn l{m. V{ Real Simple tuyn b: s cho bn nhng gii php
thit thc khin cuc sng d th hn, dp b mi ba bn thng ngy v gip bn
tp trung vo nhng g bn mun ch khng phi nhng g phi l{m. Tuy nhin tp
trung vo nhng g chng ta mun, theo ti, khng h l gii php cho vn c qu
nhiu la chn ang bao v}y con ngi. Chnh xc l mi ngi chng ta u c kh
nng tp trung vo nhng g mnh mun, nhng mi c|i mun ca chng ta s ti v s
la chn xut hin. Liu c gii c b thu ht bi mt cun tp ch c|ch n gin ha
cuc sng ca h bng phng ph|p c ng mun qu nhiu th hay khng? Cch ny
~ qu| ra ri nh gii quyt vn v la chn nhng trc ht th ai s chn mua t
bo ny ch?
Chng ta c th tng tng ti mt lc n{o nhng oppiton s tr nn tha thi

ti mc ngay c nhng ngi ng h quyn t do la chn nhit thnh nht cng phi
tht ln Thi ri!. Nhng c v nh thi im ng{y c{ng b y vo mt tng lai
khng bit bao gi mi n.
chng tip theo chng ta s cng nhau xem xt nhng khu vc mi hn ca la

chn ~ c thm v{o lm cuc sng ngy cng thm phc tp. Cu hi l liu s
phc tp ng{y c{ng tng n{y c mang li s hi lng cho chng ta hay khng?
CHNG 2
S LA CHN MI
Mt trong nhng chc nng c bn ca thc l kh nng chn lc thng tin. R

rng l chng ta khng th no tp trung ch n tt c mi th xy ra xung quanh
chng ta h{ng ng{y. C{ng ng{y con ngi cng n lc hn trong vic gim bt thi gian,
cng sc cng nh khi lng cng vic phi tham gia trong mt ng{y, thay v{o ch
tp trung t c nhng g cn thit nht cho cuc sng. Ngun gc ca con ngi bt
ngun t nn nng nghip la nc, k n l ngnh th cng v{ thng mi. Khi i
sng ng{y c{ng vn minh, con ngi khng cn phi vt kit sc lc mi ng{y kim
ming n. Thay v{o mi c nhn ch cn bit lm mt cng vic c th v{ sau trao
i sn phm ca mnh l{m ra ly hng ha khc. Nhiu nin k sau, nh cc nh sn
xut v{ c|c thng nh}n m cuc sng ngy cng tr nn n gin hn. Mi th t thc
phm, qun |o n cc vt dng trong nh{ u c by bn sn ti cc ca hng. Lc
ny s la chn cho ngi tiu dng cn cha phong ph, v{ thi gian ngi ta b ra
cho vic mua sm cn rt hn ch.
Mc d vy nhiu thp k qua, tin trnh n gin ha v b buc nn kinh t trn

~ dn thay i. C{ng ng{y con ngi ta cng dnh nhiu thi gian hn cho vic mua
sm hng ngy ca mnh.
La chn vt dng hng ngy
Trc }y, mi vt dng h{ng ng{y u mang tnh c quyn. Ngi tiu dng
khng phi bn khon v vic ai l nh cung cp in thoi hay dch v v in. Sau s
bng n ca Ma Bell, h{ng lot cc s la chn mi xut hin trn th trng mt cch
chng mt. Chng ta c thm nhiu nh cung cp khc nhau vi nhiu s la chn kh
thi kh|c. Ng{y nay, chng ta ang i mt vi nhiu nh cung cp dch v in thoi c
nh khc nhau. Bn cnh , nhiu nh cung cp dch v in thoi di ng cng ra i
vi a dng chn la. Tun va ti nhn c hai li mi t mt s cng ty h tr dch

v gi in thoi ng di v mi ng{y chng ta u b tn cng bi hng lot cc
qung co c trn b|o {i v{ truyn hnh. Quyt nh chn la dch v in thoi no
cng bt u tr thnh mt quyt nh kh khn v{ i hi nhiu suy ngm.
Tnh trng n{y cng xy ra tng t i vi ng{nh in. Nhiu cng ty cnh tranh
trong lnh vc kinh doanh ny khp mi ni. Do mt ln na chng ta cn phi
trang b kin thc c th a ra nhng quyt nh ng n.
Ti khng c cho rng s thay i ny v s cnh tranh trong ng{nh in thoi v

cng nghip in l khng tt. Nhiu chuyn gia cho rng i vi trng hp ny ca
lnh vc in thoi s gp phn lm gim gi thnh dch v i vi ngnh cng nghip
in th vn cha ng~ ng. mt s lnh vc, vic c nhiu s chn la v cnh tranh
ny din ra mt cch m thm. Tuy nhin, mt s lnh vc khc li tr nn cng thng
khc lit hn vi nhiu loi hnh dch v khc nhau v gi c tng. |ng ch nht l
tnh trng Califonia. Nhng ngay c khi chng ta cho rng vic c nhiu nh cung cp
v nhiu s cnh tranh trong lnh vc in s mang li li nhun cho ngi tiu dng, th
cui cng vn c mt s la chn kh|c chng ta phi quyt nh.
Trong mt bui ni chuyn gii thiu v s cnh tranh trong lnh vc in New
York, ng Edward A.Smeloff, mt chuyn gia trong ngnh cng nghip in cho bit:
Trong qu| kh chng ta vn lun tin tng b m|y iu hnh quc gia do chnh chng
ta. Cn quan nim mi by gi con ngi cn quyt nh mi th cho ring mnh. Vy
th liu }y l{ mt thay i tt hay khng? Theo nghin cu ca Yankelovich Partners,
hu ht mi ngi u mun kim sot tng kha cnh nh trong cuc sng ca mnh,
tuy nhin vn c mt phn khng nh mun n gin ha bt cuc sng ca h. }y
chng ta c hai hnh thc tr|i ngc nhau.
Bng chng ca mu thun ny cho thy, nhiu ngi mc du rt hi lng khi c

nhiu s la chn trong lnh vc in in thoi nhng khng tht s tn dng chng.
H t rt trung thnh vi nhng ci c sn v khng mng khm ph nhng ci mi. Gn
20 nm sau s thay i n{y trong lnh vc in thoi, AT&T vn chim 60% th phn v
phn na khch hng ca h vn tr mc ph c. Nhiu ngi thm ch khng m{ng n
chin lc li ko ca cng ty. Philadelphia khi xut hin s cnh tranh trong ngnh
in, theo c tnh ch c 15% ngi tiu dng tm kim dch v tt hn. C th bn s
cho rng vn ngi tiu dng chn la mt cch cm tnh khng c g quan trng. Tuy
nhin, vn }y l{ mt khi chng ta khng cn c b m|y nh{ nc m bo
quyn li na, th ai c th cam oan quyn li ny s lun c m bo. Trong thi
i ngy nay, ngay c khi bn trung thnh vi nhng ci c sn, bn vn c nguy c phi
tr cao hn cho cng mt loi hnh dch v.
La chn bo him sc khe
Bo him sc khe l mt lnh vc kinh doanh nghim tc v vic chng ta quyt

nh chn la nh th no s li mt hu qu nghim trng. Cch }y khng l}u, ch
c mt loi hnh bo him duy nht cho tt c mi ngi, thng l Blue Cross hay dch
v chm sc sc khe Kaiser Permanente. Nhng cng ty ngy khng cung cp cho
khch hng nhiu s chn la. Ngy nay nhiu t chc ~ gii thiu cho nhn vin ca
mnh nhiu s chn la hn nh mc min gim thu, vic k n thuc, chm sc
rang, chm sc mt v.v Nu khch hng mun t mnh chn la hnh thc bo him
cho ring mnh thay v cc dch v cung cp sn, lun c sn mt s lng ln cho h
chn la. Mt ln na ti khng c ph nhn nhng li ch m khch hng nhn c
nhng vn c l do kh|c chng ta phi lo lng.
Trong cuc bu c tng thng nm 2000, mt trong nhng im bt ng gia hai

ng c bin George W.Bush v Al Gore lin quan n vn chn la hnh thc bo
him sc khe. C hai ng c vin u ng h vic cung cp v hng dn s dng thuc
cho nhng cng dn cao tui, tuy nhin h li bt ng gay gt v cch thc thc hin
vic ny. Gore ng h vic thm hng dn s dng thuc vo Medicare. Mt nhm
nhng chuyn gia s x|c nh phn v hng dn ny, v mi cng d}n kh|c cng s
c cung cp hng dn tng t. Nhng cng dn cao tui s khng phi t mnh
quyt nh vic s dng thuc nh th no. V phn Bush, ng cho rng nhng cng ty
bo him t nh}n s cung cp nhiu la chn kh|c nhau, sau ngi dn s t chn
la ci tt nht cho h. Bush t ra rt tin tng v s mu nhim ca th trng cnh
tranh c th nng cao cht lng sn phm ng thi gim gi thnh dch v. Ngay c 3
nm sau khi v tr ca ng Dn ch v Cng ha khng thay i nhiu i chng na th
vn n{y cng cha th gii quyt c.
C l s tin dng trn th trng ~ c chng minh. Tuy nhin, ngay c nh vy

i chng na th vic phi t quyt nh la chn cng ~ chuyn dn t trch nhim ca
chnh ph sang cho ngi dn. V khng ch c nhng vn v bo him sc khe l
phc tp (trong c cuc i ca mnh ti ch gp mt trng hp duy nht thc s hiu
r hnh thc bo him bao gm v khng bao gm nhng g, cng nh thng ip m cc
cng ty bo him mun truyn t c ngha g). Mt s la chn sai lm c th gy ra
nhng hu qu v ti chnh nghim trng, dn ti vic la chn gia thuc v thc n,
vn l tnh hung ngoi mong mun.
La chn hnh thc ngh hu
Vic nh}n vin c gii thiu nhiu hnh thc hng lng hu kh|c nhau cng l{
mt vn . Nhiu nm qua, ng{y c{ng c nhiu ch doanh nghip chuyn t hnh thc
lng hu c nh (defined benefit) d trn s nm l{m vic v khon lng cui cng
m h nhn c sang hnh thc ng gp c nh (defined contribution) l khon ng
gp ca nhn vin v nh qun l vo vic pht trin c s vt cht.
Thng qua vic s dng hnh thc ny, nh qun l c th cung cp mt vi m hnh
ng gp kh|c nhau v{ nh}n vin c quyn chn la trong s . V cn bn nhn vin
c quyn ng gp theo bt k m hnh no m h mun v c th thay i mi nm.
Vn rc ri }y l{ s lng m hnh ny ngy mt bng n. Vy nhn vin khng ch
c c hi chn la hnh thc u t t hay nhiu ri ro, m cn c th chn nhiu loi
hnh khc na. Chng hn nh mt ngi thn ca ti lm vic cho mt cng ty k ton
nh. Cng ty ny cung cp cho nhn vin ca h 14 m hnh lng hu kh|c nhau v{ c
th kt hp ty thch. n nay, nhiu cng ty khc cho rng con s ny vn cha , v
vy h ~ ph|t trin ln ti 156 loi. Con s 156 l{ dnh cho nhng ngi khng thch
155 loi cn li v t quyt nh loi hnh ring cho mnh.
Vic pht trin ca hnh thc ny mang li nhiu li ch cho ngi lao ng. Nu
nh trc kia bn ch c 2 s chn la gia qu A hoc qu B th ngy nay cn c thm C
v{ D v{ ng nhin bn khng nht thit phi t}m n nhng hnh thc mi ny.
Mt s ngi c th s rt hng th vi nhng s la chn mi trong khi mt s khc
cng khng h b nh hng. Nhng vn }y l{ c qu| nhiu loi qu, xp x trn
5000 loi v ci no s ph hp vi bn. Bn s quyt nh la chn nh th no? Khi ch
c mt s lng t cc loi hnh lng hu, ngi ta c th nh n s hng dn ca
c|c chuyn gia t{i chnh la chn loi hnh c li nht. Lc ny nhim v ca cc nh
qun l cng ging nh chnh ph l bo m cho nhn vin ca mnh quyt nh ng
n. Nhng mt khi con s n{y tng ln, c|c nh{ qun l cng tr nn l l{ trong vn
n{y. Hn na theo ti th vic cung cp qu nhiu s chn la nh vy s lm gim i
trch nhim ca nh qun l i vi nhn vin ca mnh. Khi ch c mt vi loi hnh, nh
qun l s xem vic m bo cht lng ca cc loi hnh ny l rt quan trng. Tuy
nhin khi ~ cung cp qu nhiu s la chn nh vy, th mc nhin h cho rng lc ny
trch nhim chn la mt vi loi hnh thch hp cho mnh l ca nhn vin. Vic chn
la nh th no mt cch khn ngoan l vic ca ngi lao ng.
Vy th liu ngi ta c th lm tt vic n{y hay khng khi ~ bc v{o tui v

hu? Mt nghin cu v vn ny cho thy khi ngi ta ng trc quyt nh ng
gp th no cho khon lng hu ca mnh, thng th h phi i mt vi qu nhiu s

chn la v{ thng s p dng phng ph|p ph}n chia ng u 50 50 nu ch c 2
loi hnh, 25 25 25 - 25 nu c 4 loi hnh, v.v iu n{y c ngha l{ h c a ra
c nhng quyt nh sng sut hay khng l ph thuc hon ton s la chn m nh
qun l cung cp. V d nh qun l c th cung cp mt loi hnh truyn thng v 5 loi
hnh mi khc v nhn vin c h la chn phi
nhng loi hnh mi mang tnh ri ro cao. Mt ngi bnh thng c nhng quyt nh
ri ro rt cao vi 83% s tin ca h bp bnh, cng vi s khng n nh ca th trng
c phiu.
Bn c th cho rng nu ngi ta khng suy xt k trc nhng quyt nh mang

tnh quan trng nh vy, th h phi chu trch nhim trc nhng quyt nh ca mnh.
V mt l th nh qun l hon ton khng c li nhng v kha cnh tnh li l mt vn
khc. S c nhiu iu cn ni thm v vn n{y, nhng }y ti ch mun nhn
mnh vn quyt nh hnh thc lng hu ch l mt trong s nhng quyt nh quan
trng khc. V mt s ngi cho rng h thiu kinh nghim trong nhng quyt nh lin
quan n vn tin bc ca mnh. Mt ln na, vic c nhiu s chn la i hi con
ngi ta khng ngng nghin cu hc hi thm na v chu trch nhim trc nhng
quyt nh ca mnh.
La chn chm sc y t
C|ch }y v{i tun v ti c i kh|m sc khe tng qut mt b|c s mi theo nh

k h{ng nm. C y ~ kim tra mi th v tt c u n. Tuy nhin trn ng v nh,
c y cm thy vic kim tra sc khe c phn s s{i, thm ch khng kim tra mu v
v. V b|c s ch kim tra tim, o huyt p, chp X-quang v hi xem c y c b au }u
khng. }y khng ging nh nhng ln kim tra trc ca c y, v vy c y ~ gi in
hi xem c s nhm ln no hay khng. C y trnh by vn ny vi gi|m c ni
c y kh|m v{ c gii thch rng b|c s }y kh|m bnh theo yu cu ca bnh nhn.
Ngoi mt s kim tra cn bn, c y ~ khng c kim tra thm g khc. Vn ny
xy ra l do khng hiu nhau trong lc ni chuyn vi b|c s. V gi|m c xin li v ~
khin v ti hiu lm v{ ngh mt bui ni chuyn vi b|c s v nhng th cn khm
sau ny.
V ti tht s b sc. Vic i kh|m b|c s ha ra ging vic bn i ct tc. Khch hng
hay bnh nhn phi cho th ct tc hay b|c s bit mc ch ca mnh.
Trch nhim chm sc sc khe lc ny thuc v bnh nhn. }y ti khng c

mun ni n vic la chn b|c s v ng nhin l{ bn c quyn (khng k cc quc
gia ngho), v vi vic cha tr ~ c sp xp sn nh th ny th ngy nay chng ta c
t s la chn hn trc kia v vic b|c s cn phi l{m g. Khuynh hng b|c s l{ ngi
bit ht mi th v quyt nh bnh nhn cn phi lm g, ~ nhng ch cho vic b|c s
cung cp cho bnh nhn mt lot s la chn, mt s thm vo hay bt i bnh nhn
t quyn quyt nh. Hnh thc n{y c mt nh vt l, ng thi l cng tc vin cho
bo New York, ng Atul Gawande miu t nh sau:
Mt thp k trc, bc s l ngi ra quyt nh v bnh nhn phi lm theo nhng quyt
nh . Bc s khng phi p ng nhng yu cu u tin ca bnh nhn v l ngi nm
gi mi thng tin v thuc men, phng thc cha tr v nhng chn on. Bnh nhn
khng c nhn c kt qu khm ca h v y khng phi l ti sn ca h. Bnh nhn b
i x nh tr con, mm yu v mong manh, kh m chp nhn s tht cng nh khng
th t mnh quyt nh. V bnh nhn phi chu ng vic ny.
Bnh nhn b thit thi v c mt s b|c s bt cn v bc ng. Hn na mt s

ngi li a ra quyt nh cha tr khng da trn phng din y hc m l da trn
phng din tnh cm lin quan n cuc sng, mi quan h gia nh bn b v.v ca
bnh nhn. Trong nhng trng hp ny th l ra bnh nhn phi l{ ngi c quyn
quyt nh. Theo Gawande th cun Th gii thm lng ca b|c s v{ bnh nh}n do mt
nh vt l Jay Katz vit xut bn nm 1984, chnh l{ ngun gc cho s thay i ngy nay.
V{ Gawande cng cho rng vic cho php bnh nhn quyn quyt nh gp phn lm
tng cht lng iu tr cho h. Nhng ng y cng cp n vic trch nhim m bnh
nh}n m nhn ~ i qu| xa:
Quan nim mi v quyn t quyt ca bnh nhn cho mt kt qu ngc li vi

mong i: bnh nh}n thng h{i lng v c t quyt nh, tuy nhin li khng mun
ho{n to{n c lp trong vic ny.
Gawande cho mt v d v trng hp gia nh ng ta l}m v{o tnh trng khn cp

khi Hunter, b g|i s sinh con ng b ngng th. Sau mt hi s cu, b bt u th li v
h chuyn b vo bnh vin. Hunter tip tc th yu dn v{ b|c s chu trch nhim iu
tr hi Gawande xem ng c mun h cho lun ng kh vo kh qun ca b hay khng.
}y l{ mt quyt nh m ng Gawande mun b|c s phi l{ ngi quyt nh cho mnh:
Ti khng th no quyt nh sai lm trong hon cnh ny, ngay c khi ti c th bit c
quyt nh ca ti l tt cho con b, th ti cng khng th no sng ni nu xy ra bt k
sai st no. Ti cn v bc s iu tr chu trch nhim trong vn ny v d sao h cng c
th chp nhn c nu l quyt nh ng hay sai.
Gawande cho bit nghin cu cho thy bnh nhn lun mun nhng ngi khc ra
quyt nh thay cho h. Mc d 65% s ngi nghin cu u cho bit trng hp h
mc bnh ung th, h mun c t mnh quyt nh hnh thc iu tr, nhng trn
thc t ch 12% s ngi thc s mc bnh mun t quyt nh cho mnh. Gawande cho
rng iu m bnh nhn tht s mong mun t b|c s l{ nng
lc v s t t ca h. S t t }y bao gm vic tn trng quyn hn ca bnh nhn,

nhng khng c ngha l{ xem n nh mt quyn hn bt kh xm phm.
Khi cha tr, bnh nhn xem quyn c la chn ca mnh va l mt quyn li va l
gnh nng. Gnh nng ny tp trung ch yu vo ngi ph n, v h khng ch chm lo
sc kho cho bn thn mnh m cn cho c chng con. B Amy Allina, gim c chng
trnh Mng Li Sc Kho Ph N Quc Gia cho bit, y l mt nhim v qu ti i vi
ngi ph n v ngi tiu dng ni chung, trong vic phi la chn cho ng thng tin
v a ra quyt nh. H khng ch b qu ti v phi a ra quyt nh, m cn do s
lng ngun thng tin thu thp a ra quyt nh ngy cng bng n. y khng ch l
vn lng nghe nhng ngh ca bc s v a ra quyt nh na. Ngy nay chng ta c
sch bch khoa ton th ph thng v chm sc sc kho, tp ch sc kho, v n tng
nht l Internet. V vy vic a ra quyt nh v sc kho tr thnh c mng, ging nh
vic phi lm bo co v thm ch cn quan trng hn c im s ca mt mn hc.
Ngoi ngun thng tin v nhng mng khm sc kho chnh th ngy nay chng ta
cn c thm cc loi hnh ph kh|c nh tho dc, vitamin, thc n h{ng ng{y, ch}m
cu, vng eo tay bng ng, v.v V{o nm 1997, ngi M ~ b ra khong 27 triu
USD u t v{o c|c loi thuc khc nhau, tt c u cha qua kim nghim. Quyn c
quyt nh s gia tng c|c bin ph|p iu tr ~ tht s mang li gnh nng cho bnh
nhn, mt tnh trng khng h c c|ch }y 20 nm. Bng chng mi nht v trch nhim
ca b|c s ~ c chuyn dn sang cho bnh nhn, l s bng n ca c|c chng trnh
qung co thuc trn truyn hnh, sau khi nhng quy nh cp qung co ca lin bang
v vn n{y c g b vo nm 1997. Bn hy t hi mc ch ca vic qung co
thuc vo nhng gi chnh trn truyn hnh l{ g (nh thuc chng suy nhc, thuc
khng vim, thuc d ng, thuc n king, chng l lot, v.v). Chng ta khng th no
t n tim thuc m{ mua c, b|c s phi l{ ngi k toa cho bnh nhn. Vy th ti
sao cc cng ty li chu u t mt khon tin ln |nh trc tip n ngi tiu dng.
R rng l h mong i bnh nhn s bit n thuc ca h v{ ngh b|c s k ng loi
. Nhim v ca b|c s lc ny l ch l cng c thc hin cho nhng quyt nh ca

bnh nhn.
La chn chm sc sc p
Bn mun mnh s trng nh th no? Nh vo cc dch v gii phu thm m m

ngy nay chng ta c th thay i c hnh dng v mt mi ca mnh. V{o nm 1999, hn
1 triu ca gii phu thm m ~ c thc hin M bao gm
230.000 ca ht m, 165.000 ca nng ngc, 140.000 ca sa mt, 73.000 ca nng mt,

54.1 ca chnh rn. Mc du s lng bnh nhn n chim ti 89% nhng vn c mt s
lng l nam gii. Mt pht ngn vin ca Trung tm gii phu M (American Society
Plastic Surgeons) cho bit h coi vic gii phu thm m cng ging nh vic lm mng
tay, mng ch}n hay i n spa vy. Mt ngi khc th cho rng vic n{y cng ging nh
l bn mc vo mt chic |o len p, chi tc, lm mng tay mng chn hoc l{ i tm
nng vy. Ni mt cch khc, gii phu thm m ~ dn tr thnh mt vic bnh thng
m{ ngi ta c th bn tn hng ngy. Xt v kha cnh n{o th vic b ngoi trng
nh th n{o tr thnh vn ca s chn la. Ng{y nay ngi ta chu trch nhim
lun c vic b ngoi ca h trng nh th no. Nh bo Wendy Kaminser cho bit sc
p l ci m to ho ban tng cho mt s t ngi chng ta chim ngng. Ngy nay
n l mt thnh tu, s xu x khng ch n thun l khng may mn na m l mt
tht bi.
La chn cch thc lm vic
Trong sut chiu di lch s, nc M lun t ho v tnh nng ng x hi m cng

d}n mnh c c. Khong 2/3 hc sinh tt nghip ph thng tip tc v{o i hc. Vic
ny m ra cho sinh vin nhiu c hi ngh nghip hn. Vic ngi M chn la ngh
nghip ca mnh khng g b bi ngh nghip m cha m h l{m trc }y hay bi cng
vic hin ti. Ti hiu r cng vic m nhng c hi cho mi ngi M l{ khng ng u
nhau. T{i chnh gia nh v{ khuynh hng kinh t quc gia vn t mt p lc ln vai
nhiu ngi nhng khng nhiu nh trc }y.
Sau khi ~ chn c nh hng ngh nghip cho mnh, ngi ta li gp phi
nhng s la chn khc. Cuc cch mng vin thng ~ to iu kin linh hot hn trong
vic chn la ni chn v{ a im lm vic. Cc cng ty phi bt c d tha nhn rng
nhiu ngi c th lm vic rt hiu qu ti nh, trnh b nh hng bi nhng yu t
bn ngoi. V khi con ngi ta c th lm vic bt c }u v{o bt c gi no, th h
cng phi i mt vi thch thc tng ngy tng pht v vic quyt nh c lm vic hay
khng. Email ch l mt phng tin lin lc. Chng ta c nn mang theo laptop vo k
ngh ca mnh hay khng? Chng ta c nn kt ni h thng voice-mail qua in thoi di
ng v kim tra mail trong khi i quy tip tn ti khch sn? i vi mt s ngnh
ngh, ngi ta phi lun i mt vi nhng kh khn kh|c nhau trong sut qu trnh
lm vic. iu ny cho thy cho d chng ta c i l{m hay khng th }y cng l{ vn
chn la tng pht tng gi.
Chng ta s lm vic cho ai? }y c l l s la chn m chng ta phi i mt hng

ngy. Mt ngi M 32 tui trung bnh ~ l{m vic cho 9 cng ty khc
nhau. C|ch }y v{i nm trong mt bi bo v s bin ng ca th trng lao ng M c

ta U.S News and World Report c tnh v{o nm 1999 c khong 17 triu ngi M
tnh nguyn ri b cng vic hin ti tm mt cng vic kh|c. Ngi ta tm n cng
vic mi c tng lng v{ tm kim nhng c hi pht trin tt hn. H cng thay
i cng vic v mun n sng thnh ph khc thay v chn cng vic c. Tht vy,
vic thay i cng vic ~ tr thnh chuyn bnh thng i vi nhng ngi lm vic
trn 5 nm cho cng mt cng ty. Tr khi ngi ta hy cn mun gn b v tham vng
vi cng vic ca mnh, hay t ra l cng vic v{ mi trng lm vic c qu| tt. Khi tnh
hnh tr nn xu i, chng ta d d{ng tm n mt cng vic mi hn. R r{ng mc
thay i cng vic hin nay ~ gim hn so vi nm 1999, tuy nhin ngi ta vn lun
trong tnh trng kim cng vic mi.
Vy khi no chng ta nn tm kim mt cng vic mi? Cu tr li nm ch bn

bt u tm kim thi im bt u cng vic ca mnh. H~y ngh ti giy pht bn phi
quyt nh la chn: Ti nn l{m vic }u v{ l{m cng vic g? l{ nhng cu hi
vn cha c li gii |p. Thng tin v nhng c hi mi v tt hn lun rt di do. Mt
qung co ca h~ng Microsoft: Bn mun i }u ng{y hm nay? khng ch n thun l
vic lt web m thi.
S a dng trong cng vic mang li cho chng ta nhiu c hi hn. Vic t do thay
i cng ty v cng vic m ra nhiu c hi v s chn la thch thc hn. Tuy nhin
mi th u c ci gi ca n, }y chnh l{ g|nh nng trong vic tm kim thng tin v
a ra quyt nh cho chnh mnh. Ngi ta s khng th no c th thoi mi tn hng
nhng thnh qu ca mnh v lun trong trng thi tm kim nhng c hi tt hn.
Ngay c vic phi n mc nh th n{o khi i l{m cng tr thnh s la chn mi

ng thi l nhng mi lo mi. Xu hng n mc mt cch thoi m|i ni cng s xut
hin c|ch }y mt th k vi mong mun lm cho cuc sng ca nh}n vin c d dng
hn, thoi m|i hn ti ni l{m vic ng thi tit kim c tin bc. Tuy nhin kt qu
li ho{n to{n ngc li. Bn cnh ng phc bnh thng ni cng s, ngi ta cng
thit k ra nhng b trang phc ni cng s hng ngy. Khng ch n thun l o thun
hay len m bn mc nh vo nhng ngy cui tun, nhng b trang phc ngy nay va
phi |p ng nhu cu thoi mi m cn phi gn gng nghim tc. Trang phc cng s
ngy mt bng n cng dn n vn quyt nh chn la nh th no. Ngy nay
khng ch l qun t}y |o s mi c vt v{ng hay na m vn th no l trang phc
bnh thng. T New York ~ chia mng thi trang ny thnh 6 loi kh|c nhau: nng
ng, kho mnh, th thao, sang trng, phong
cch doanh nghip, v.v Jogn Seabrook cng ni v vn n{y nh sau: iu n{y ~
lm cho trang phc thng ngy tr nn ti t hn thm ch khng cn l trang phc
thng ngy na. V vy, cho d l{ chng ta c quyn quyt nh c|ch n mc nh
th no trong nhng ng{y c cho php, th nhiu ngi vn cm thy vn ny v
cng phc tp.
La chn cch yu
Ti chi vi mt ngi bn kh thn tn Joseph t khi anh y tt nghip i hc u

nhng nm 90. Anh y tip tc theo hc PhD v hin nay ang l{m nghin cu ti mt
trng i hc. V{i nm trc Joseph rt chc chn vi ti v iu n{y. Joseph ~ c
nhng quyt nh quan trng i vi ngh nghip v{ ngi bn i ca mnh. Tuy nhin
trong qu trnh tm hiu ln nhau, c hai phi tri qua nhng quyt nh ht sc kh
khn. u tin h phi quyt nh xem c sng chung vi nhau hay khng. Quyt nh
ny bao gm vic xem xt thi quen c lp vi vic ph thuc ln nhau v c nhng li
ch kh|c nh thun tin, tit kim c ti chnh t vic sng chung vi nhau v phi i
mt vi c s phn i ca gia nh. Mt thi gian sau, h phi quyt nh vic t chc
hn l }u v{ nh th no. H c nn i n khi c hai ~ c c mt cng vic n
nh hay khng? Ai s l{ ngi theo o ca ngi kia? Vic quyt nh sng chung cn
bao gm c vic quyt nh cc khon chi tiu nh th no.
Tip theo, h phi quyt nh v vic c nn c con hay khng? Vic ny lin quan
n mt lot cc vn kh|c nh thi gian sinh hot, hon thnh bng PhD v mt
tng lai khng chc chn khc v mt cng vic. H cng phi gii quyt vn tn
gio. H phi quyt nh xem s cho con mnh theo o no.
Mt lot cc quyt nh kh|c lin quan n vn cng vic. H c nn tm kim

mt cng vic tt hn hay khng v{ c nn tn dng nhng c hi cho d c phi
sng ring hay khng? Nu khng ai s l{ ngi chp nhn hy sinh? Khi tm vic, h nn
t}m n vic gn nh ni hay nh ngoi hoc n gin ch vic tm kim nhng cng
vic tt nht trong cng mt thnh ph? i mt v gii quyt nhng la chn trn tht
s kh khn cho Joseph v Jane. H cho rng h phi c nhng quyt nh ht sc kh
khn khi yu nhau v{ cam kt gn b vi nhau. By nhiu ~ hay cha?
Ngi M lun phi i mt vi nhiu s la chn khc nhau trong cuc sng ca
mnh. Tuy nhin trong qu kh nhng s la chn u c mc nh sn nn ngi ta
nhn thc cc quyt nh la chn ca mnh. Chn la bn i cng l{ mt vn ,
nhng phi nh rng cn phi quyt nh cng sm cng tt k c vn con
c|i v l{ vic ngi ta vn lm. Nhng ngi khng theo quy tc ny l nhng ngi
sng ngoi nhng l thi ca x hi. Ngy nay tht kh c th x|c nh s la chn
no nm trong s ny. Khi xem xt xung quanh, chng ta d dng nhn thy s cam kt
tng tng cho nhng mi quan h gn gi ca con ngi.
Nhng s la chn khng chnh thng n{y c hoan nghnh nhiu ni trn th
gii v nhiu vng nc M. Nhn chung th khuynh hng truyn thng vn c
chp nhn hn. Ngay c trn truyn hnh hu nh cng khng c nhng ngi tin
phong no, ch c nhng ngi ~ lp gia nh, cha lp gia nh, nhng ngi thch
quan h khc gii v{ ng gii, nhng gia nh ng con v{ khng c con lun c gng
l{m chng ta ci mi ngy. Ngy nay mi s la chn v tnh cm u c sn. Mt s
bng n khc cng vi nhng lo lng kh|c theo ny sinh.
La chn cch cu nguyn
Mc du hu ht ngi M u rt thc t tuy nhin }y vn l mt quc gia rt

sng o. Theo mt thm d d lun qun chng gn }y ca vin Ga-lp (M), 96%
ngi M u tin vo Cha Tri v cc th lc siu nhin, 87% cho rng tn gio l mt
phn quan trng trong cuc sng ca h. Mc du ch mt phn nh trong s ny tham
gia vo cc hot ng tn gi|o nhng khng nghi ng g }y l{ mt quc gia ca nhng
c tin. Vy th c tin l g?
Mc du hu ht chng ta u tha hng truyn thng tn gio ca cha m, nhng

chng ta vn c quyn chn la hnh thc tn ngng ph hp cho mnh. Chng ta khng
mun xem tn gio l nhng iu rn dy m chng ta buc phi tun theo thay v l
nhng li khuyn rn m{ chng ta l{ nhng ngi c ton quyn quyt nh. Chng
ta tham gia vo cc hot ng tn gi|o nh l{ mt hnh thc tm kim nhng c hi c
th t c mt iu g t n. Nhiu ngi mun lp y tnh cm ca mnh, mt s
khc mun to ra nhiu mi quan h x hi, trong khi mt b phn mun c ch dn
v{ gip cho nhng kh khn trong cuc sng ca mnh. Nhng a im tn gi|o ~
tr th{nh ni ngi ta c th tm thy s yn tnh, thoi mi trong tm hn v chng ta

nhng tn n tm kim th m chng ta cn.
C l khng ph hp khi cp n vn tn gio }y khi chng ta ang b{n v

vn mua sm, nhng theo ti iu ny phn nh nhng g ngi ta mong mun t cc
hot ng tn gio. Khng c g ngc nhin khi xp s la chn v tho mn ca c nhn
vo nhng gi tr vn ho| ca cuc sng con ngi. Ngay c khi ngi ta tham gia vo
cc hot ng c tin, hay ch cn mong mun tham gia vo
cc hot ng n{y th ngi ta cng ng thi mong mun nhng yu cu, s thch v
nguyn vng ca mnh c quan tm tr li.
Nh x hi hc Alan Wolfe gn }y ~ ghi chp li s thay i ny cc vin tn

gio v li dy trong cun Moral Freedom: Tm kim c hnh trong mt th gii ca
nhng s chn la. Wolfe cng ~ c nhng bui phng vn trn khp nc M v{ cng
nht tr rng mi c nhn c quyn chn la nhng gi tr o c cho ring mnh.
i vi nhng ngi m vai tr ca tn gi|o i vi h ch l ngun gc ca s p

t ch khng phi an i, ch dn hay h tr, s t do la chn trong lnh vc ny chnh
l s may mn. Ngi ta c th chn la hnh thc thch hp nht cho mnh v chn la
a im tham gia hot ng tn gio theo hnh mu cho ring mnh. H cng c th la
chn nhng li rn dy hay gi|o iu thch hp vi mnh nht, bao gm vic la chn
nhng loi hnh truyn thng hp dn, thay v b gii hn trong cuc sng ca mnh. Mt
kha cnh tch cc kh|c l{ ngi ta c th la chn nhng hnh thc tham gia ph hp
nht cho cuc sng, nhng gi tr v mc tiu ca mnh. Tuy nhin, mt tiu cc ca n l
ch ngi ta phi i mt vi gnh nng t mnh quyt nh tt c nhng iu .
La chn mnh l ai
Chng ta c mt t do la chn khc trong x hi hin i m chc chn l v tin

khong hu. Chng ta c th t chn bn sc cho chnh mnh. Mi ngi c sinh ra vi
nhng hnh trang ca t tin v sc tc, tn gi|o, a v kinh t v x hi. Nhng th ny,
vn cho chng ta bit mnh l{ ai hay t ra chng cng tng lm vy, nay khng cn cn
thit na. Gi }y ~ c nhng kh nng ln hn tn ti cho vic chuyn i giai cp
kinh t x hi ~ c tha hng. Mt s trong chng ta c tnh che giu ci tn gio
mnh ~ sinh ra. Chng ta c th cho mi ngi bit hay m kh kh ly di sn sc tc
ca mnh. Chng ta c th cho mng hay nn quc tch ca chnh mnh. V{ i vi
vn chng tc cng ~ tr nn thng tho|ng hn. Khi hn nh}n a chng tc ngy
mt tr nn ph bin, nhng th h con chu ca nhng cuc hn nhn y cho thy s
khc bit v mu da v nhng kha cnh sinh l cng lm cho vic nhn dng chng tc
t bn ngoi ngy mt kh khn hn. V{ khi x~ hi ngy mt tr nn vn minh hn, n
cho php vic nhn dng chng tc t bn trong tr nn linh ng hn. Hn th na, do
chng ta s hu nhng bn sc a phng din, chng ta c th nhn mnh nhng bn
sc khc nhau trong trong nhng ng cnh khc nhau. Mt thiu n Mexico nhp c v{o
M ngi hc gi vn chng i hc c th t hi mnh trong cuc tho lun nhm liu
rng c ta c nn t
miu t bn sc ca mnh l{ ngi Latin, ngi M, ph n, dn nhp c, hay l{ mt

thiu n. Bn sc cng ngy khng cn l ci mi ngi tha hng nh n ~ tng
trc }y.
Amartya Sen ~ ch ra rng ngi ta lc n{o cng c sc mnh chn bn sc cho

ring mnh. Lc n{o cng c th ni khng vi nhng kha cnh ca bn sc m lm li
chng ta, cho d h qu ca vic l{m c nghim trng. Vi hn nhn, vic la chn
bn sc ~ chuyn t trng thi nhng la chn c sn v c rt t thc tin tm l sang
trng thi coi la chn bn sc l rt thc v quan trng. V s la chn ny cho kt qu
hai mt: tt ch chng gii phng chng ta, nhng li lm ta nng gnh vi nhng
trch nhim la chn.
La chn c ngha nh th no?
Trit gia Albert Camus t ra cu hi: Ti nn t vn, hay ung mt t|ch c{ ph?.
ng ny cho thy mi th trn i lun l la chn. Tng giy tng pht chng ta la
chn, lun lun c nhng thay th. Nu ng vy, th iu n{y c ngha g khi hai
chng u tin ti ~ gi ra rng chng ta ang phi i mt vi nhng la chn v
quyt nh nhiu hn bao gi ht?
Tng hot ng quen thuc ca mt bui sng chn ngt cng l{ mt vn la

chn. Bn khng phi |nh rng ra mt, tm tp. Khi mc , bn khng phi
mc lt, v{ v}n v}n. Nhng tt c nhng c|i khng c xem nh l{ la chn.
ng, bn c th lm tt c nhng iu , nhng bn thm ch cha h ngh ti chng.
V v vy, bn cha h chim nghim v nhng la chn thay th chng, v{ do hu
nh khng c thc tin t}m l n{o i vi t do la chn ny. C th vo cui tun bn
s cho php mnh ng nng mt cht, li tm mt cht, nhng khi v{o c|c ng{y cn
li trong tun, bn tr thnh mt ci my.
}y l{ mt iu rt |ng phn khi. Gnh nng phi lm cho mi hot ng tr

thnh la chn c ch ch v{ c thc s tht qu sc vi chng ta. S chuyn bin ca
la chn trong nhiu phng din ca cuc sng hin i ~ i t nhng ci phi thc
tin ni ti tm l thnh nhng iu rt thc. Do vy, gi }y chng ta i mt vi yu
cu a ra la chn khng tng thch vi lch s con ngi.
Chng ta s rt bc mnh nu nh ai ly i quyn t do la chn. Nu tu vo

chng ta chn hay khng chn, chng ta s ng c chn la hu nh mi lc.
Nhng theo ti, chnh nhng nh hng tch lu ca nhng la chn thm v{o ang g}y
ra cng thng |ng k. Nh ~ ni chng 1, chng ta b mc kt trong ci Fred Hirsch
gi l{ s thng tr c ti ca nhng quyt nh nh. Trong mt lnh vc cho sn no,
chng ta cng quyt ni v}ng vi la chn, nhng cha bao gi b phiu bu cho
ton b gi la chn. Tuy nhin, nu nh thun tnh i vi mi trng hp c th, trn
thc t chng ta ang thun tnh cho ton b gi la chn vi h qu kh m kim sot
c.
PHN II
CHNG TA LA CHN NH TH NO
CHNG 3
QUYT NH V LA CHN
c mt la chn tt l chuyn khng d dng, v hu nh nhng s la chn u

c rt nhiu kha cnh khc nhau. Khi thu mt cn h, bn phi xem xt v tr, khng
gian, iu kin, s an ton v tin thu h. Khi mua mt chic xe, bn phi xem xt n
s an to{n, tin cy, tit kim nhin liu, kiu dng v gi c. Khi la chn mt cng
vic, lng bng, v tr, c hi thng tin, nhng ng nghip tng lai cng nh bn
thn cng vic l nhng vn m bn cn b thi gian suy ngh.
Hu ht nhng quyt nh thng bao gm nhng bc sau:
1. X|c nh c mt hay nhng mc ch ca mnh.
1. Xem xt tm quan trng ca mi mc ch.
1. Ngh ht nhng la chn c th.
1. |nh gi| c|ch m{ mi la chn c th |p ng c mc ch ca mnh nh th

no.
1. Chn la chn tt nht.
1. Sau s dng kt qu la chn ca bn iu chnh mc ch, tm quan

trng m bn g|n cho n v{ phng thc m bn s dng |nh gi| nhng
kh nng trong tng lai.
Chng hn, sau khi thu mt cn h bn c th pht hin ra rng, vic n nm gn

khu mua sm hay phng tin cng cng tr nn quan trng hn, v{ khng gian th t
quan trng hn bn ngh khi t bt k vo hp ng thu nh. Ln sau, bn s suy ngh

v nhng yu t n{y kh|c i.
Ngay c khi c rt t s la chn, i qua ht c|c bc ca qu| trnh n{y cng l{ mt

cng vic vt v. Khi cng c nhiu la chn hn th s c gng cn thit c la chn
tt cng tng ln theo, }y l{ mt trong nhng l do la chn c th tr thnh gnh nng
thay v l mt chuyn vui v. }y cng l{ mt trong nhng l do ti sao chng ta khng
th thc hin cng vic a ra quyt nh mt cch hiu qu.
Xc nh c mc ch
Qu| trnh x|c nh mc ch v{ ra quyt nh bt u bng cu hi: Ti mun g?

Mi nhn th c v d dng tr li cu hi ny. y th m vi ci m thng tin hn lon
ca th gii bn ngo{i , c}u hi Ti mun g? hu nh c tr li thng qua t vn
ni tm.
Nhng tht ra x|c nh c mnh mun g c ngha l{ c kh nng d liu c

mt cch chnh xc chng ta s cm gi|c nh th n{o, i vi s la chn ny hay la
chn kh|c v{ iu ny l khng h d dng.
Bt k lc no bn dng ba trong nh hng, hay lng nghe mt bn nhc, hoc i

xem phim rp, bn c th thch nhng iu y hoc khng thch. Ci cch m ba n,
bn nhc hay b phim em li cm gic cho bn trong gi}y pht - cho d l tt hay
xu - u c th gi l{ tnh nng tri nghim. Nhng trc khi bn thc s c kinh
nghim , bn phi chn la n. Bn phi la chn nh{ h{ng n{o, a nhc no, hay b
phim no, v bn thc hin nhng s la chn ny da vo vic bn d liu vic s
em li cho bn cm gi|c nh th no. V vy la chn cn c trn tnh nng c d
liu. V mt khi bn ~ c kinh nghim vi nh{ h{ng n{o , a nhc n{o , hay b
phim n{o , nhng la chn kh|c trong tng lai s c thc hin cn c vo nhng
g bn nh v nhng kinh nghim trong qu kh, ni mt c|ch kh|c, cn c vo tnh
nng ghi nh. ni tng chng ta bit nhng gi chng ta mun, v th, c ngha l{ ba
loi tnh nng n{y phi lin kt vi nhau, tnh nng d liu phi ng vi tnh nng tri
nghim, v{ tnh nng tri nghim c phn nh trung thc trong tnh nng ghi nh.
Mc d vy, vn l ba loi tnh nng n{y t khi c th lin kt mt cch tt p.
B|c s t}m l Daniel Kahneman - ngi t gii Nobel v nhng ng s ca ng ~

ch ra rng, ch c hai iu quyt nh nhng g chng ta nh v cc kha cnh vui v ca
nhng kinh nghim qu kh: Chng ta cm thy nh th no khi chng ta nh im
ca cm xc vo thi im (tt nht hoc t nht), v chng ta cm thy th no khi
mi vic kt thc. Quy lut nh im - kt thc n{y ca Kahneman's l nhng g chng
ta s dng tng kt nhng kinh nghim, v chng ta da trn kinh nghim tng kt
sau n{y nhc nh chng ta v nhng g chng ta ~ cm thy. Nhng tng kt v

kinh nghim ngc li li nh hng n quyt nh rng, chng ta c nn c li kinh
nghim mt ln na, v nhng yu t nh s phn chia ca cm gic thch th v
khng thch th trong lc chng ta tri qua iu hay cm gi|c ko d{i trong bao
lu, hu nh khng c cht nh hng no ln k c ca chng ta v iu .
}y l{ mt v d. Nhng ngi tham gia trong mt nghin cu ti phng th nghim

c cho nghe hai ting n rt to v rt kh chu bng dy nghe tai. Mt ting n ch
nghe trong vng tm giy. Ting n kia trong vng mi s|u gi}y. T|m gi}y u tin khi
nghe ting n th hai c nhn nh rng ging y ht ting n u tin, trong khi tm
giy tip theo sau , mc d vn to v{ kh nghe, c nhn nh l khng to bng ting
n u tin. Sau , nhng ngi tham d c cho nghe li mt trong hai ting n mt
ln na, nhng h khng phn bit c ci no ra ci no c. R rng l ting n th hai
th t hn - v cm gic kh chu ko di gp i thi gian. Mc d vy, phn ln mi
ngi chn nghe li ting n th hai. Ti sao? Bi v cho d hai ting n u gy kh chu
v c cng cm gic kh chu nh im, ting n th hai c kt thc gy kh chu hn
v v vy c nh n nh l{ gy bc bi hn ting n th nht.
}y l{ mt v d khc, mt v d kh ni bt ca quy lut nh im - kt thc

trong thc t. Nhng ngi {n ng phi tri qua xt nghim soi trc tr{ng c hi v
cm gic ca h lc h lm xt nghim v cm gic ca h khi n kt thc. Hu nh ai
cng thy nhng xt nghim ny, vi mt ci ng c gn mt camera nh t u c
nht vo hu mn (rectum) v{ c di chuyn xung quanh khm xt h thng rut
bn trong, l kh kh chu - nhng bnh nhn trnh nhng cuc xt nghim nh
k kiu ny, ch tr khi tht s cn thit cho tnh mng ca h th h mi lm. Trong lc
xt nghim, mt nhm ngi nhn c xt nghim trc tr{ng bnh thng. Nhm th
hai c xt nghim trc tr{ng thm. Thm c ngha l{ sau khi xt nghim ~ thc hin
xong, bc s dng c trong thm mt lc na. Cm gic vn rt kh chu, nhng
hn rt nhiu v ci ng khng chuyn ng. (Lu rng c hai nhm bnh nh}n u
phi thc hin xt nghim trc trng v l do sc khe chnh |ng ch khng phi h
phi tri qua qu trnh ny ch v mun tham gia vo th nghim). Nh vy, nhm th hai
cng tri qua cm gic kh chu tng giy pht mt, vi thm mt khong thi gian c
hai mi gi}y kh chu hn. V{ }y l{ nhng g h cho bit, tng giy pht mt, khi
h tri qua xt nghim trn. Nhng khng bao l}u sau cuc xt nghim, nhm th hai
cho rng kinh nghim h tri qua l{ kh chu hn l{ nhm th nht. Trong khi c hai
nhm u c cng kinh nghim v cm gi|c nh im, nhm th hai c kinh nghim kt
thc d chu hn.
Mt minh ha khc cho vic chng ta khng hiu r v bn thn l mt cuc nghin
cu. Trong nhng ngi thc hin cuc nghin cu ngh mt nhm sinh vin i
hc chn mt s loi thc n chi. Mi tun h t chc mt cuc hi tho trong vng ba
ting vi mt khong thi gian ngh gii lao nhng ngi
tham d c th gi~n tay ch}n, i v sinh, th gi~n u c v{ n c|i g . Khi v gi|o s

yu cu hc vin chn mt loi thc n chi cho ba tun lm vic ti, h chn cc loi
khc nhau v ngh rng h s chn vic phi n cng mt loi trong mi tun. Ngc li,
mt nhm khc trong cng nghin cu c yu cu chn loi thc n chi cho mt
tun, v h c chn mt tun mt ln c khuynh hng cho n cng mt loi cho tun
.
Hai nhm ngi tham gia n{y c phn cng hai cng vic khc nhau. Nhng hc
vin c chn mt loi thc n nhanh cho mi ln n gin phi t hi bn thn mnh
hin ti thch n mn g nht. Nhng ngi phi chn cho ba tun phi d o|n vic h
s cm thy th no v vic n trong hai hay ba tun k t thi im la chn hin ti.
V h ~ o|n sai, khng nghi ng g khi ngh rng vic thch th n mn pretzels gim
xung thp sau khi ~ n ht mt bch s vn l ci cm gic m h s c mt tun sau
.
Nhng ngi i mua sm lt vt mt tun mt ln thng c nhng d o|n sai

lm ging nhau. Thay v phi mua nhiu gi thc n X hay Y loi m h a thch nht, h
mua nhiu loi thc n kh|c nhau ca X hay Y m khng h o|n c chnh xc rng
n lc h phi n X hay Y, h chc chn s thch n loi X hay Y m h yu thch nht.
Trong mt th nghim ca vic mua sm lt vt, ngi ta a ra cho mi thnh vin tham
gia tm loi thc n cn bn v yu cu h tng tng vic mua sm ca h cho ngy
hm v{ mua mt mn trong mi loi thc n. Sau khi l{m xong, h c yu cu lm
li ln na, ng{y hm sau cng vy v vic n{y c lm trong nhiu ng{y. Ngc li
mt nhm kh|c c yu cu i mua sm mt khi lng thc n cho c ba ngy, v v
vy s chn ba mn trong cng mt loi thc n. Nhng ngi tham gia trong nhm th
hai n{y ~ chn nhiu mn khc nhau cho mt loi thc n hn l{ nhng ngi nhm
u, vi s tin o|n mt cch sai lch l h s thch n c|i g kh|c hn v{o ng{y th
hai so vi mn h thch n v{o ng{y th nht.
V vy dng nh c vic d o|n ca chng ta v vic chng ta s cm thy nh

th n{o sau khi ~ tri qua iu v{ c nhng k c ca chng ta v vic chng ta ~
thc s cm thy th n{o trong lc , u khng phi l nhng phn nh chnh xc ca
vic chng ta cm thy th n{o khi iu ang xy ra. V tuy nhin chnh nhng k c
ca qu kh v nhng d o|n v tng lai kim sot s la chn ca chng ta.
Trong th gii m s la chn ngy cng b ni rng, ri rm, mu thun, chng ta

thy rng s kh khn trong vic x|c nh c mc tiu ca chng ta mt
cch chnh xc - bc u tin trn con ng i n nhng s la chn khn ngoan

- thng dn d chng ta n nhng tht vng vi nhng la chn m{ chng ta ~ thc
hin.
Thu thp thng tin
Cho d chng ta c x|c nh c mc tiu ca chng ta tt hay khng tt i chng

na, mt khi chng ta ~ x|c nh c ri, chng ta s phi i qua cng vic k tip l
thu thp thng tin |nh gi| cc chn la. l{m c vic ny, chng ta phi xem xt
nhng kinh nghim trong qu kh, cng nh kinh nghim v kin thc ca nhng ngi
kh|c. Chng ta c nhng tp ch d{nh cho ngi tiu dng, v u t hay v phong cch
sng. Chng ta lng nghe li gii thiu ca nhng ngi bn hng. V cng ngy chng ta
s dng cng nhiu internet. Nhng hn bt c cng c no khc, chng ta thu thp
thng tin nhiu nht t qung co. Mt ngi M trung bnh xem khong ba ngn mu
qung co mi ng{y. Gi|o s v qung c|o, ng James Twitchell, ~ khng nh rng:
Qung co l nhng g chng ta bit v th gii xung quanh chng ta.
V vy chng ta khng cn mt mnh thc hin s la chn m{ khng c c s

gip no. Mt khi chng ta ~ bit c chng ta mun g, chng ta c th s dng
cc ngun kh|c nhau tr gip vic |nh gi| nhng la chn. Nhng chng ta cn bit
thng tin n{o l{ |ng tin cy, v chng ta cn c thi gian hp th ht lng thng tin
hin hu. Ba ngn qung co mt ng{y tng ng vi c mt gi thc tnh chng ta
xem khong hai trm qung co, v khong hn ba qung co mt pht, v s lng ny
l{ cng kh| l{ nhiu m sng lc cho ht thng tin.
Cht lng v nh lng ca thng tin
c th cho php s lng qung c|o tng ln, nhng b phim nhiu tp a thch
nht ca bn s thu ngn thi gian dnh cho ni dung phim li so vi thng thng. Trn
ht l, vic xut hin ca truyn hnh cp v vic n c rt nhiu knh truyn hnh ~
mang n cho n ci gi l{ mua b|n thng tin, mt chng trnh m{ thng tin qung
co diu h{nh nh mt th loi gii tr. Bo ch v tp ch c n h{ng trm t, trong
phn ni v ni dung l rt t. Cc nh sn xut phim t nhng sn phm c thng
hiu vo trong phim ca mnh tng gi ln cao. V ngy cng nhiu nhng sn vn
ng th thao, treo tn nhng nh ti tr vi gi hng triu la mi nm. Mi chic xe
ua c sn pht tn nhng nhn hiu cng nh qun |o ng phc dnh cho vn
ng vin. Ngay c chng trnh ti vi cng cng by gi cng c qung c|o, di dng
nhng thng co v dch v cng cng phn m mn v kt thc ca mi chng trnh.
Nhng khng may l{ nhng chng trnh qung co ny khng phi nhm mc ch
cung cp thng tin hu ch d{nh cho ngi tiu dng. M mc tiu ca qung c|o l{
b|n c h{ng. Theo ng James Twitchell, c|i tng chnh hnh thnh nn cng ngh
qung co hin i n t nhng nh sn xut thuc l trong nhng nm 30. Trong qu|
trnh nghin cu th trng, h pht hin ra rng nhng ngi s dng thuc l khng
th phn bit cc nhn hiu thuc l| kh|c nhau khi c cho ht th. V vy, nu nh sn
xut mun bn mt nhn hng thuc l| n{o , th h mt l lm cho n tr nn c bit,
hai l{ l{m cho ngi tiu dng ngh rng n c bit, m cch ny th d hn nhiu. V
vy mi lm pht sinh cch thc bn hng bng cch gn cho n mt phong cch sng
quyn r.
Chng ta c th ngh rng chng ta qu| thng minh c th b d d bi ci chiu

thng hiu , nhng thc t th khng phi vy. Nu bn hi nhng ngi tham gia
thc nghim gii thch ti sao h thch m nhc hay ngh thut n{o , h s k cho bn
nghe mt s chuyn lin quan ti cht lng ca nhng iu . Tuy vy rt nhiu
nghin cu cho thy rng nhng g gn gi s to ra s thch. Nu bn chi mt khc
nhc cho mi ngi nghe, hay cho h xem nhng bc tranh v cho h nghe nhc hoc
xem ngh thut nhiu ln, th tu trung mi ngi s |nh gi| nhng ci m h quen
thuc cao hn rt nhiu so vi nhng ci khng h quen thuc. Nhng ngi l{m iu
ny m khng h bit rng h thch khc nhc nhiu hn c|c khc nhc khc l v n
quen thuc hn. V vy khi nhng sn phm v bn cht l{ tng t nhau, mi ngi s
thch ci no gn gi, ngay c khi h thy gn gi ch v h bit tn ca n t mt mu
qung co.
Nu mi ngi mun c nhng thng tin tht s, h phi i ra khi qung c|o
tm n nhng ngun khng em li thch th my, chng hn nh tp ch Bo Co Tiu
Dng. Nh xut bn ca n, Cng o{n Ngi Tiu Dng, l mt t chc c lp v khng
c li ch vi nhim v l{ gip ngi tiu dng. N khng cho php bt k bo co
n{o hay |nh gi| n{o ca n c s dng cho qung c|o, hay n cng khng cho php
t bo ca n c qung c|o thng mi. Khi tp ch n{y c tung ra by mi lm nm
trc, B|o C|o Tiu Dng ~ em n cho ngi tiu dng s so snh gia cc sn phm
nh sa loi A v sa loi B. Ngy nay tp ch ny c th so snh 220 kiu xe mi, 250
loi ng cc dnh cho ba sng, 400 VCRs, 40 loi x{ phng dng cho gia nh, 500 loi
bo him sc khe, 300 qu chung v ngay c 35 loi u vi sen. V thc ra ch l{ ci
nga xem hoa m thi. V cho mi loi sn phm m{ B|o C|o Tiu Dng |nh gi|, c rt
nhiu sn phm khc b b qua. V nhng kiu sn phm mi c sn xut thng
xuyn n ni nhng |nh gi| v chng c th hi li thi ngay thi im xut bn. V
hn ch
n{y c thy, d nhin, nhng loi s|ch hng dn chuyn khc - hng dn du
lch, hng dn v c|c trng i hc v nhng loi tng t.
Internet c th cung cp cho chng ta tt c nhng loi thng tin cp nht tng
pht, nhng v n l{ ngun, n dn ch i vi nhng thng tin sai lm - bt c ai vi
mt my tnh v kt ni vi mng u c th th hin kin ca mnh, cho d h c bit
v iu hay khng. Vi khi lng thng tin in t khng l chng ta phi i din,
th by gi thay v phi gii quyt vn bng cch la chn trong 200 nhn hiu ng
cc hay 5000 qu chung, chng ta ln u tin phi gii quyt vn bng cch chn
trong s 10.000 website sn sng cung cp thng tin cho ngi tiu dng nh chng ta.
Nu bn mun bit kinh nghim ca chuyn ny, hy chn mt loi thuc c cho
hng thng cho bn, sau ln mng tm hiu nhng thng tin g c th v loi thuc m
qung co khng th cung cp cho bn. Ti th lm vi loi thuc Prilosec, mt trong
nhng loi thuc bn chy nht hin c v{ c qung co rt rm r bi nh sn xut.
V{ ti tm ra hn 20,000 b{i.
V c mt v d rt tt cho vic khng c s chn lc thng tin trn mng c th lm

con ngi sai lch. Cng ty RAND gn }y ~ thc hin vic |nh gi| cht lng ca
nhng website cung cp thng tin y t v pht hin ra rng hu nh chng c ngoi l
no, tt c nhng websites u t nh nhau. Nhng thng tin quan trng b b st v
i khi nhng thng tin cung cp cho chng ta sai lch hoc khng chnh x|c. Hn th
na, nghin cu cho thy nhng website ny li c nh hng ti nhng quyt nh lin
quan ti sc khe ca 70 phn trm nhng ngi t vn thng tin t n.
nh gi thng tin
Ngay c khi chng ta x|c nh chnh xc nhng g chng ta mun v tm thy nhng
thng tin tt vi s lng m chng ta c th tip thu c, liu chng ta c tht s bit
lm th n{o phn tch, sng lc, nh lng v{ |nh gi| chng ri i n mt kt
lun ng n v{ c c la chn ng n hay khng? Khng phi lc n{o cng vy.
Cc nh tm l Daniel Kahneman v Amos Tversky, nhng ngi ~ tri qua ba mi

nm nghin cu cch mi ngi i n quyt nh. H ~ ghi li nhng quy lut khc
nhau m{ chng ta thng s dng nhng c|i hng chng ta sai lch mi khi chng ta
mun c mt quyt nh khn ngoan.
S c sn
Tng tng rng chng ta ang i mua mt chic xe hi mi m chng ta ch quan

tm ti hai iu: s an to{n v{ tnh m bo. Bn ~ tham kho tp ch Bo Co Tiu
Dng vi im cao nht d{nh cho Volvo cho an to{n v{ m bo. Bui ti
bn n mt bui tic v nhc n quyt nh ca mnh vi bn b. Bn khng nn

mua Volvo cht n{o, c bn ca bn ni Jane bn ca mnh va mua chic Volvo v n
ch to{n mang n rc ri cho c y. u tin ch l r du m{ thi; sau c y khng
th khi ng xe, ri th ci my cassette nghin h cun bng ca c y. C y phi em
n i sa nm ln trong su thng c y c chic xe .
Bn c th cm thy rng mnh may mn khi nghe c cu chuyn n{y trc khi
bn phm phi sai lm gh gm, nhng tht ra, bn khng may mn n nh vy. Bo
Co Tiu Dng ~ |nh gi| v tnh m bo ca cc loi xe thng qua nhng thng tin
tng hp t h{ng ng{n h{ng ng{n c gi. V h tng hp nhng kin n{y |nh gi|
v tnh m bo ca mi kiu dng hay mi loi xe. Khi B|o C|o Tiu ng ni rng loi
xe n{y m bo th iu cn c trn kt lun ca h{ng ng{n ngi vi hng ngn
chic xe. iu n{y khng c ngha l{ mi ngi li xe Volvo s c cng mt cu chuyn
k. Nhng thng thng, nhng ngi dng Volvo thng cho nhng nhn xt tt v n
hn l{ nhng ngi dng cc loi xe khc. V gi }y bn ca bn ni n mt ngi
dng xe Volvo ring bit vi mt chic xe Volvo c th n{o . Bn s cho cu chuyn
bao nhiu phn trng lng? Liu n c l{m thay i kt lun da trn hng ngn
trng hp kh|c c |nh gi| bi B|o C|o Tiu Dng hay khng? D nhin l{ khng.
Theo l gc th n s hu nh khng c cht nh hng n{o n quyt nh ca bn.
Khng may thay, hu ht mi ngi li xem nhng bng chng thuc v giai thoi
ny rt nng, c th xa sch nhng |nh gi| tt p m{ B|o C|o Tiu Dng a
ra. Hu ht chng ta coi trng cc bng chng nh vy v nhng cu chuyn y l sng
ng v da vo nhng cu chuyn chi tit, lin quan ti con ngi c th m ta bit.
Kahneman v Tversky pht hin v bo co rng, ngi ta thng c khuynh hng

xem trng mt s thng tin tng phn so vi nhng loi khc. H gi chng l kinh
nghim sn c cn phi gii thch mt cht v iu ny. Kinh nghim l quy lut cn bn,
mt con ng tt v tinh thn. V kinh nghim sn c th c th hiu nh th ny: gi
s ai hi bn mt cu hi ng ngn nh sau: C|i g th thng gp trong ting Anh
hn, nhng t bt u vi ch t hay nhng t c ch t ch ci th ba?. Bn s tr li

cu hi n{y nh th no? Bn s pht hin ngay sau rng to ra nhng t bt u
bng ch t th d d{ng hn nhiu. Nhng t bt u bng ch t th c sn vi bn hn
l nhng t c ch ci th ba l ch t. V bn s gii thch n gin nh th n{y: Ni
chung ci g m chng ta bt gp thng xuyn hn, chng ta s nh v chng trong
tng lai d hn. Bi v vic nh nhng t bt u bng ch t d hn nh nhng t c
ch t l ch ci th ba, chc hn trc }y
ti ~ bt gp t ny nhiu hn. V vy trong ting Anh c nhiu t bt u bng ch t,

hn l{ nhng t c ch t l ch th ba. Nhng kt lun ny l sai lm.
Kinh nghim sn c ni rng, chng ta cho l trong tr nh ca chng ta cng c

nhiu nhng thng tin c sn khi m{ trc }y chng ta bt gp n cng nhiu. Ci kinh
nghim n{y l{ ng. Nhn chung, s lp li thng xuyn ca kinh nghim n{o c nh
hng nht nh ln nhng thng tin c sn ca tr nh. Nhng s lp li ca kinh
nghim khng phi l th duy nht nh hng ti tr nh. S r rng v s sng ng
cng rt quan trng. V nhng ch bt u mt t bao gi cng r r{ng hn nhng ch
ng th ba trong mt t, chng l nhng gi rt c ch trong vic nh li mt t. V
vy s r rng ca ch ci th nht lm cho nhng t bt u bng ch t d d{ng c
nh. Ngoi vic nh hng n vic d dng nh ra nhng thng tin t trong tr nh, s
r rng v sng ng s nh hng trng lng m chng ta cho mt s thng tin no
.
Trong thc t c rt nhiu v d ca kinh nghim sn c. Khi nhng sinh vin i

hc phi quyt nh hc mn no vo hc k ti, h thng c thng tin tng hp v cc
|nh gi| kha hc t h{ng trm sinh vin cho mt kt lun theo mt hng v mt bi
phng vn vi mt sinh vin duy nht c quay li trn video cho kt lun theo mt
hng khc, h s d b nh hng bi bi phng vn sinh ng hn l{ nhng nhn
xt ca h{ng trm ngi khc. Nhng cuc phng vn sng ng c tc dng to ln i
vi nhn xt ca ai , ngay c khi h c cho bit trc khi xem rng ch ca cuc
phng vn l{ rt in hnh. V vy xem mt cuc phng vn v mt qun ngc c bit
i bi (hay nhn bn) hoc v mt ngi nhn phc li x hi c bit chm ch (hay
li bing), c th thay i suy ngh ca mt ngi v qun ngc hay ngi nhn tr cp
x hi ni chung. Khi mt cp v chng c hi (mt cch ring bit) nhng cu hi v
iu g tt hay xu trong cuc hn nhn ca h, mi ngi thng thy mnh c nhiu
trch nhim hn ngi kia, v c iu tt hay iu xu. Ci ti bn nng ca mi ngi
khin h d dng nh n nhng h{nh ng ca mnh hn l{ ca v hoc chng mnh.
Bi v nhng h{nh ng ca chng ta c sn trong tr nh, chng ta cho rng chng xy

ra thng xuyn hn.
By gi chng ta xem xt ci kinh nghim sn c trong bi cnh ca qung co, m

mc tiu chnh l lm cho sn phm tr nn r rng v sng ng. C nh sn xut xe
n{o c bit quan trng chuyn an ton khi sn xut xe ca mnh? Nu bn xem mt
on phim quay cnh th xe bng cch li mt chic xe tr gi| 50,000 v{o tng, tht
l kh tin rng cng ty sn xut xe ch quan tm g ht ti tnh an ton, cho d nhng s
liu v tnh an ton ca xe c ni g i chng na.
C|i c|ch m{ chng ta |nh gi| ri ro cho chng ta mt v d na v vic nhng xt

o|n ca chng ta b bp mo bi nhng ci c sn. Trong mt nghin cu, cc nh
nghin cu hi ngi tr li d o|n xem c bao nhiu c|i cht xy ra mi nm v nhng
bnh tt khc nhau, tai nn xe c, thin tai, in git, hay b mu s|t - tng cng c bn
mi loi ri ro khc nhau. Cc nh nghin cu sau em so s|nh kt qu ca nhng
cu tr li vi t l t vong cho ra kt qu |ng ngc nhin. Hu ht nhng ngi c
hi cho rng cc loi tai nn gy ra t l t vong bng vi t l m bnh tt gy ra, trong
khi thc t l bnh tt gy t vong cao gp mi su ln tai nn. T l t vong v mu s|t
c ngh rng cng tng ng vi t vong v t qu trong khi thc t l{ ngi cht
v t qu, cao gp mi mt ln so vi mu s|t. Ni chung nhng nguyn nhn trm
trng v sng ng v ci cht (tai nn, mu s|t, lc xo|y, l lt, ha hon) thng c
c tnh qu ln, trong khi nhng nguyn nh}n thng thng (tiu ng, hen suyn,
t qu, lao) th thng b c tnh thp i.
Nhng c tnh ny c c t }u? T|c gi ca cuc nghin cu nhn vo hai t

b|o, c xut bn hai ni kh|c nhau ti Hoa K v h m nhng cu chuyn lin
quan ti cc nguyn nhn khc nhau ca ci cht. Nhng g h tm thy l tn s xut
hin trn trang ba ca bo v con s d o|n ca nhng ngi c hi hu nh c
tng quan mt cch tuyt i. Ngi ta ~ nhm ln vic trn cc ba bo nhan nhn
nhng cu chuyn v cc v git ngi, tai nn, hay ha hon - sng ng, r rng v qu
d d{ng c sn trong tr nh - l mt du hiu ca tn sut nhng s kin cc cu
chuyn n{y i din. S bp mo ny lm cho chng ta tnh sai mt cch trm trng
nhng nguy him chng ta i din hng ngy, v v vy dn n nhng s la chn sai
lm.
Nhng c|i thng gip chng ta tr|nh c qu trnh ra cc quyt nh sai lm l

vic cc c nhn khc nhau s tri qua nhng s kin sng ng v r rng khc nhau, v
vy c sn nhng kinh nghim khc nhau trong tr nh. C l bn ~ c }u rng loi
xe Kia th rt an ton v bn quyt tm mua mt chic. Bn nhc n iu ny vi ti,
nhng ti li va c cu chuyn v mt chic Kia b }m v{o mt chic SUV trong mt
tai nn. Do ti k cho bn nghe cu chuyn sng ng ca ti v{ iu ny khin cho

bn thay i kin ca mnh. Chng ta vn c khuynh hng mc sai lm, nhng chng
ta li khng c khuynh hng mc cng mt loi li lm, bi v kinh nghim ca chng ta
th khc nhau. Min l chng ta cho thm nhng tng t|c x~ hi vo trong nhng thng
tin chng ta thu thp, v min l ngun thng tin ca chng ta a dng, chng ta c th
trnh khi c nhng cm by t hi nht
Nhng u im ca vic |nh gi| thng tin bi nhiu ngi c minh ha mt

cch rt hay do mt bi thuyt trnh ca nh phn tch ti chnh Paul Johnson ~ l{m
trong nhiu nm nay. ng ta yu cu sinh vin o|n xem ai s ot Gii Hn Lm cho
nhng mc khc nhau ca gii. ng cho cc thng tin vo mt bng thng tin v{ a ra
nhng d o|n theo nhm - ngi c c c chn bi nhiu ngi nht cho mi
hng mc. V ng ta lun tm thy cng mt kt qu l nhng d o|n ca nhm th lun
tt hn nhng d o|n ca bt c c th n{o. V{o nm 1998 chng hn, nhm ~ o|n
ng mi mt ngi trong s mi hai ngi thng cuc, trong khi mt ngi trung
bnh ch o|n ng nm ngi trong s mi hai ngi thng cuc, ngay c ngi gii
nht cng ch o|n ng ch c chn ngi thi.
Nhng trong khi s a dng v kinh nghim c nhn c th hn ch khuynh hng

chn la sai lm, chng ta c th da vo s a dng ca kinh nghim c th ny chng
mc no? V con s s la chn chng ta phi i din lin tc tng ln v{ s lng
thng tin chng ta cn cng tng theo, chng ta s thy rng mnh ngy cng da dm
vo ngun tin t ngun khc nhiu hn l{ kinh nghim bn th}n. Hn th na khi vin
thng mang tnh ton cu hn bao gi ht, mi chng ta, khng quan trng l{ ang }u
rt cuc c th cng da vo cng mt ngun thng tin bn ngoi. Nhng ngun tin quc
gia nh CNN hay US ng{y nay s cho con ngi sng trn t nc , v{ gi }y l{ to{n
b th gii, cng mt cu chuyn, iu ny lm cho vic hiu bit thin lch v bng
chng ca mi c nhn kh m c th c chnh sa bi bn b hay hng xm. V bn
b hay h{ng xm cng c th c chung mt s hiu bit thin lch do cng da vo mt
ngun ging nhau. Khi bn nghe c cng mt cu chuyn bt c ni n{o bn nhn v
bn nghe, bn cho rng cu chuyn l{ c tht. V cng c nhiu ngi cho l cu
chuyn c tht, th cng c nhiu ngi mun lp li n, v{ nh vy bn c{ng c c
hi nghe li n. }y l{ c|ch m{ nhng thng tin sai lch c th to ra mt hiu qu dy
chuyn nhanh chng dn n mt s ng nht su rng nhng sai lm.
Lm mc
Nhy cm vi nhng g c sn khng phi l im yu duy nht ca chng ta khi

chng ta phi thc hin s la chn c cung cp thng tin. Lm sao bn c th quyt
nh bn cn bao nhin tin cho mt b ? Mt cch l so snh gi c ca nhng b
kh|c nhau, c ngha l{ dng mt ci khc lm mc, hay lm chun mc. Trong mt ca
h{ng trng b{y nhng b qun |o c gi| trn 1,500 th mt b k sc gi| 800 c v
l mt s la chn tt. Nhng trong mt ca hiu m tt c mn h{ng u c gi| t hn
500 , b gi| 800 dng nh l{ mt s xa x.
Nh vy n l g, mt mn hi hay mt s nung chiu bn thn? Tr khi bn c mt

ngn sch nht nh, s chng c g l ton din c. loi |nh gi| n{y, bt c mn
c bit no s lun l s rng lng ca hon cnh sn sinh ra chng.
Mt ngi bn nhng vt dng trong nh bp v{ n s{nh iu cao cp theo

catalogue cho bn mt my lm bnh m vi gi| 279 . Sau khng l}u, trong
catalogue bt u c mt ci my cao cp hn v{ cho nng sut cao hn vi gi| 429 .
H khng th b|n c nhiu m|y l{m b|nh m t tin, nhng doanh s ca my r hn
tng gp i. Vi c|i m|y l{m b|nh m t tin ng vai tr l{m mc, th chic my gi
279 l{ mt mn hi.
Lm mc l l do cc ca hng bch ha lun lun c nhng mn hng gim gi|,

to ra cm gi|c l{ kh|ch h{ng ang mua nhng mn hng vi gi rt hi. Gi v gc tr
th{nh im mc so snh vi gi| v c bn.
Mt v d thch hp hn ni ln tm quan trng ca nhng bi cnh so snh,

n t mt nghin cu v nhng ngi i siu th thc hin vo nhng nm 70, ngay sau
khi gi ca mt hng bt u xut hin ngay pha di nhng mn hng khc nhau. Khi
thng tin v gi ca mt hng xut hin trn nhng nhn trn k, nhng ngi mua
sm trung bnh tit kim c mt phn trm tng gi tr ha n mua h{ng. H c th
l{m c nh vy n gin bng cch mua mt gi c ln ca bt c nh~n h{ng c
mua. Tuy nhin, sau khi gi ca mt hng xut hin trn mt danh sch so snh cc nhn
hiu kh|c nhau, ngi mua hng tit kim c ba phn trm trn ho| n ca h. H
l{m c nh vy l nh mua nhng nhn hng r hn ch khng phi mua nhng ti
hng c ln hn. hiu c s kh|c nhau, h~y ngh v cch nhng k hng trong siu
th c sp t. Nhng gi hng khc c ca cng nhn hiu thng thng c xp
gn nhau. Trong trng hp ny, nhng ngi mua sm s c thy nhng c nh,
ln v{ c gia nh ca cng mt mn hng km vi gi ca chng. iu ny lm cho
vic so snh gi c ca cng mt mt hng tr nn d d{ng. so snh gi c ca nhng
nh~n h{ng kh|c nhau i hi ngi mua phi i b t u dy ny ti dy kia. Mt danh
sch gi ca nhng nhn hng khc nhau gip so snh gi gia cc nhn hng khc nhau
d hn. V{ khi s so s|nh c thc hin mt cch d dng, nhng ngi mua c
theo th m lm vi thng tin h c c.
Khi chng ta thy l nng ngoi tri s dng kh ga trn th trng vi gi 8,000
, mt c|i gi| 1,200 c v l gi hp l. Khi chic ng h gi 20,000 USD khng chy
chnh xc hn chic bn vi gi 50 USD, vic mua mt chic gi| 2,000 l{ hp l. Mc
d nhng cng ty kh lng m{ b|n c ci no ca nhng
kiu dng gi cao nht, th h cng c th thu c nhiu li nhun t vic sn xut cc
sn phm . Bi v chng thc y ngi mua mua nhng loi r hn (mc d vn cn
rt mc). Nh vy dng nh chng ta chng th lm g nhiu trnh b nh hng bi
nhng la chn lm mc cho qu trnh so snh ca chng ta.
ng khung v k ton
V bi cnh nh hng ti s la chn cng c th c to ra bng ngn

ng.
Th tng tng hai trm xng nm i din ca mt ng~ t. Mt trm gim

gi cho vic tr bng tin mt v c mt tm bng ln rng
GIM GI NU TR BNG TlN MT TIN MT - 1.45 mt GALNG

TH TN DNG - 1.55 mt GALNG
Trm kia, mun ph thu thu cho vic s dng th tn dng, c mt tm bng nh,
pha trn c|i bm, rng
Tin mt - 1.45 mt galng Th tn dng - 1.55 mt galng

Tm bng th nh, v chng gy s ch ca ai v khng ai thch phi tr thm thu
c.
Ngoi s khc nhau v cch thc trnh by, cu trc v gi gia hai trm xng l{
khng h khc bit. Gim gi v tr tin mt th tht ra cng tng t vi vic phi chu
ph thu thu khi dng th tn dng. Tuy vy nhng kh|ch h{ng xng li c nhng
phn ng rt ch quan v hai cch thc tip cn trn.
Daniel v Amos Tversky gi ci ny l hiu ng to khung. Ci g quyt nh vic gi

c a ra i din cho gim gi hay ph thu thu? Ngi tiu dng th khng th phn
bit c s khc nhau gia cc gi. Thm vo vic gi c tin t, ngi mua Cn phi
bit mt gi chun hay gi| tham chiu. Nu gi| xng tham chiu l{ 1.55 , th nhng
ngi tr bng tin mt c gim gi. Nu gi tham chiu l 1.45 th nhng ngi
tr bng th tn dng tr ph thu thu. Nhng g m{ ngi ch hai trm xng a ra l{
s c o|n kh|c nhau v gi| xng tham chiu.
Hiu ng ca vic to khung ny cng tr nn mnh m hn khi ri ro cao

hn:
Tng tng bn l mt bc s lm vic ti nhng ngi lng Chu , v c su trm

ngi ang mc nhng cn bnh him ngho. C hai cch cha tr. Nu bn chn cch A
bn s cu cha c mt con s chnh xc l hai trm ngi. Nu bn chn cch B th c
mt phn ba c hi l bn s cu c su trm ngi v hai phn ba c hi l bn s
khng cu c ngi no. Bn s chn cch cha tr no, A hay B?
Hu ht nhng ngi c hi khi phi i din vi s la chn ny chn A. H

thch m bo cu c mt con s chnh xc mng sng, hn l{ c|i nguy c c th
khng ai c cu cha. Nhng b}y gi hy xem xt vn n{y kh|c hn mt cht.
Tng tng bn l mt bc s lm vic ti nhng ngi lng Chu , v c su trm

ngi ang mc nhng cn bnh him ngho. C hai cch cha tr. Nu bn chn cch C,
th chnh xc l bn trm ngi s cht. Nu bn chn cch D th mt phn ba c hi l s
khng c ai phi cht v hai phn ba c hi l mi ngi s cht. Bn s chn cch no, C
hay D?
By gi th hu ht ngi c hi chn cch D. H th mo him mng sng ca

mi ngi hn l{ bn trm ngi phi cht.
Dng nh kh| ph bin rng khi phi quyt nh gia cc la chn c lin quan ti
mt con s mo him hay khng chc chn n{o , chng ta thng thch c c ci g
nh v chc, hn l{ mt ci khc ln hn nhng khng chc chn. Hu ht chng ta s
chn 100 m{ chc chn, cn hn l{ phi thy ng xu (nm n nm thua) quyt
nh l chng ta s c 200 hay khng c g c. Tuy nhin khi s la chn lin quan ti
s tn tht th chng ta s mo him nhng tn tht ln trnh nhng tn tht nh.
Chng hn chng ta s chn thy ng xu quyt nh chng ta c 200 hay khng c
g, hn l{ chc chn mt 100 .
Nhng s tht l ci vng lun qun m nhng b|c s phi chn la trong mi
trng hp hai tnh hung trn l ging nhau.
Nu c s|u trm ngi b bnh th cu c hai trm ngi (la chn A trong tnh
hung u tin) c ngha l{ s tn tht bn trm ngi (la chn C trong tnh hung
hai). Hai phn ba c hi l khng cu c ai (la chn B trong tnh hung mt) c
ngha l{ hai phn ba c hi l mi ngi s cht (la chn D trong tnh hung hai). Tuy
nhin cn c vo cch trnh by ny mi ngi chn mo him, cn c vo cch trnh
by khc mi ngi chn s chc chn. Ging nh vn gim gi hay ph thu thu,
chnh s ng khung ca nhng la chn nh hng n quan
nim ca chng ta v n, do c t|c dng li lm nh hng nhng g chng ta chn.
By gi hy xem xt mt cp cu hi khc:
Tng tng rng bn va quyt nh s i xem ha nhc v v vo cng l 20 . Khi bn

vo phng ha nhc bn pht hin mnh lm mt t 20 . Liu bn vn tip tc tr 20
mua v.
Hu nh 90 phn trm ngi c hi tr li l c. Ngc li,
Tng tng l bn quyt nh i xem ha nhc v mua v gi 20 . Khi bn v ti

phng ha nhc bn pht hin rng bn lm mt v. Ch ngi khng c nh du v
khng c hon tin li. Liu bn c mua mt ci v khc gi 20 khng?
Trong trng hp n{y, t hn 50 phn trm ngi c hi ni l c. S khc nhau

gia hai trng hp ny l g? Thc ra nhn tng tn th chng ging nhau, c hai
trng hp u lin quan ti vic c xem ha nhc v mt 40 hoc khng xem ha
nhc v mt 20 . Tuy nhin, r r{ng bn khng thy chng ging nhau, bi c qu
nhiu ngi c hi chn kh|c nhau trong hai trng hp. Kahneman v Tversky cho
rng s khc nhau gia hai trng hp l{ c|ch chng ta ng khung nhng ti khon
t}m l. Gi nh rng trong cun s chnh v tm l ca mt ngi c ci gi l ti khon
chi ph cho ha nhc. Trong trng hp th nht, chi ph cho ha nhc c tr vo ti
khon . V{ vic |nh mt t 20 s c tr vo nhng ti khon khc, chng hn
linh tinh. Nhng trong trng hp th hai, chi ph cho ha nhc l{ 40 : tin tr cho
chic v b mt v tin tr thm mua chic v khc, tt c u c tr vo cng mt
ti khon.
Nhng khung khc nhau hay h thng k to|n kh|c nhau c chng ta s dng rt
nhiu. Chng hn chi ph i ha nhc bui ti ch l mt mc trong ti khon ln hn nh
ti khon gp g nhng ngi tim nng c th tr th{nh ngi yu, v bn mun ra
ngoi gp g nhng ngi c cng s thch. Hoc gi n s l mt phn ca ti khon
vn ha trong n ch l mt mc trong nhng mc khc, bao gm ng k mt
chng trnh Ti vi cng cng, mua sch v tp ch cng nhng c|i tng t vy. N c
th l mt phn ca ti khon nhng c|ch tn hng ngy Th S|u; trong n s
tham gia cng nhng mc nh ti cc bar, xem mt trn bng r, hay nh v ng gc
trc ci ti vi. Vy th c|i chi ph i nghe nhc ny s tn bao nhiu cn ty thuc vo
vic nhng phn nh hon ton trung thc cho nhng s thay i, ng cong lin kt
tnh khch quan vi tnh ch quan s l mt ng thng i thng qua im O, hay qua
tm, ca th.
47
tm hiu xem ti sao l thuyt trin vng li cho chng ta ng cong thay v
ng thng, hy nhn hai na th mt cch ring bit. Phn pha trn bn phi ca
th din t nhng phn hi i vi nhng s kin tch cc. Vn cn c ch }y
l{ dc ca n suy gim khi n di chuyn xa dn v pha bn phi. V vy, nu gi d c
c mt c|ch kh|ch quan 100 th s cho 10 n v vo s tha mn ch quan, nhng
c c 200 khng th cho 20 n v ca s tha mn. N s cho khong 18 n v
m thi. Nu chiu cao ca c|i c c tng ln, th s lng ca s tha m~n tng thm
mi ngi c trong mi n v gia tng s gim i. Hnh dng ca ng cong th tun
theo ci m nhng nh kinh t hc xa nay gi l{ lut ca ng dng gim bin. Nu
ngi giu cng tr nn giu c th, nhng n v gia tng ca s tha mn v s giu c
s gim i.
H~y nhn v{o th ca l thuyt trin vng v{ h~y suy ngh v cu hi ny: Bn
thch c 100 mt cch chc chn hn, hay ti thy ng tin v{ a cho bn 200
nu n l{ hnh v{ khng a cho bn ng no nu n l ch? Hu ht nhng ngi
c hi u chn 100 . H~y xem ti sao. chng mc n{o th 100 v{ nm n
nm thua ca 200 l{ ging nhau. Vic phn thng cho s la chn mo him s l
gp i phn thng cho s chc chn, s n b cho vic c hi m bn c cho phn
thng b chia l{m i. Nhng nu bn nhn v{o th th bn thy rng tm l bn
khng h cm thy vui hn gp i khi bn c 200 thay v 100 . Bn s cm thy vui
hn 1.7 ln. V vy vic mo him n{y |ng
bn lm, ti s phi cho bn chng hn c 240 nu bn c c hnh. Th nn,
Kahneman v Tversky, ch ra rng con ngi thng thng trnh mo him - h l
nhng ngi ght mo him - khi h phi quyt nh nhng ci h c th c c,
nhng kt qu c tim nng kh quan.
By gi hy nhn vo mt khc ca th, th hin nhng phn hi v s mt mt.

V{ n cng l{ mt ng cong ch khng phi l{ ng thng. V vy gi d ti hi bn
cu ny: Bn thch mt chc 100 hay ti thy ng tin v bn s mt 200 nu
bn c c hnh v khng mt g c nu bn c c ch? Trong v d va ri, tng gp
i s tin b cho vic gim mt na c hi. Nu bn khng thch s mo him trong v

d th nht, c th bn s khng thch trong v d th hai. iu ny cho thy rng bn s
chn cch mt chc 100 . Nhng hnh nh khng phi vy v{ th s cho bn bit ti
sao. thy ng cong lc u rt dc sau dn. Ci ny phn nh ci c th gi l
lut khng ng dng gim bin ca mt m|t. Mt 100 u tin l{m ngi ta au kh
hn mt 100 tip theo. V vy mc du mt 200 nhn mt cch khch quan t hn
mt 100 gp i, nhng n khng l{m cho ngi ta thy t gp i, ni mt cch ch
quan. iu n{y c ngha l{ mo him c th khng mt g c v l mt iu tt. V vy
Kahnemen v Tversky ch ra rng con ngi thch mo him - h l{ ngi tm kim s
mo him - trong phm vi ca nhng mt mt tim nng.
C mt im khc ca th |ng ch : phn mt mt ca th th dc hn rt

nhiu so vi phn c c. Mt 100 cho ta c|i cm gic rt bi quan nhiu hn so vi
cm gic ca s thng hoa c c bng c|ch c c g . Mt s nghin cu tm l
cho thy thng mt mt s c nh hng tm l gp i so vi c c c|i g tng
ng. Vn }y l{ tt c nhng g chng ta phi lm l loi b ci m Kahneman v
Tversky ~ nhc n s ght mt mt.
Vn cui cng v quan trng ca th l{ im trung lp. }y l{ ng phn chia

gia nhng ci gi l{ c c v nhng ci gi l mt m|t, v{ }y cng l{ nhng lut l
v tnh ch quan. Khi c s khc nhau v gi gia vic tr bng th v tr bng tin mt
ti hai trm xng, s kh|c nhau c phi l vic gim gi nu tr bng tin mt hoc
vic ph thu thu nu tr bng th? Nu bn ngh l{ vic ph thu thu th bn ~ cho
c|i im trung lp ca bn gi tin mt v vic s dng th tn dng l mt s mt mt.
V vy vic s dng ch ngha mt cch tinh t c th nh hng n ci gi l{ im
trung lp v{ n vic chng ta c ngh ti c v mt hay khng. V cch s dng ny
ngc li cn c nh hng su sc ln quyt nh ca chng ta - tc dng m chng ta
khng h mun c v theo mt ngha quan
trng n{o th gim gi hay thu thm thu ch l hai cch ni ca cng mt s vic m
thi..
Tng t nh vy, chng ta ch trng mt cch thin lch vic sa chua c 5,% cht
bo hay 95% khng bo. Mi ngi lun cho rng sa chua vi 95% khng bo th tt
hn l{ sa chua c 5% cht bo, m khng nhn ra rng sa chua vi 5% bo l 95%
khng bo.
Hay gi s bn thuc trong mt nhm ngi tham gia nghin cu ln v v thi gian
v cng hin ca bn, ngi ta tng cho bn mt c|i ly ng c f hay mt cy vit d
thng. Hai loi qu tng ny c cng gi tr v{ c pht bt k - na s ngi trong
phng c nhn ci ny, cn na s khc nhn dc ci kia. Bn v nhng ngi khc
c c hi c trao i qu. Xem xt vic phn pht bt k bn ngh rng khong na s
ngi trong phng s c c ci h thch v khong mt na khc s bng lng i.
Nhng thc t l rt t ngi i. Hin tng ny gi l tc dng tha hng. Khi mt ci
g c tng cho bn, n l ca bn. Khi n tr thnh mt phn ca bn tha hng
th sau vi pht thi m phi cho n i l{ mt s mt m|t i vi bn. V l thuyt trin
vng ~ cho chng ta bit rng s mt mt th lun t hn vic c c, c|i ly ng c
ph hay cy vit m bn c tha hng c ngha i vi bn hn l{ i vi nhng
ngi m bn c th trao i qu. V v vy mt (cho i) c}y vit s lm bn au bun
hn vic c c (i li) c|i ly ng c ph s em li nim vui cho bn.
Tc dng tha hng ny gip gii thch ti sao nhng cng ty sn s{ng c m bo
hon tin cho nhng sn phm ca mnh. Mt khi ngi ta ~ mua mt sn phm th n
c gi tr i vi ngi s hu hn ch n gin l tin, bi v cho n i s km theo s
mt mt. Rt th v l hu ht mi ngi u khng h thc t g v vic tc dng tha
hng n{y ang ph|t huy t|c dng, ngay c khi n bp mo nhng nhn nh ca h.
Trong mt nghin cu, ngi tham gia c tng v{ c yu cu ra gi m h mun
bn n khi h s hu n. Vi pht sau h tht s c tng ci ly v cng vi c hi
bn n. V khi h ~ s hu ci ly th h i gi| cao hn 30 phn trm so vi gi m h
ni h s bn ch v{i pht trc .
Mt nghin cu so snh cch m tc dng tha hng nh hng n quyt nh

mua xe di hai iu kin. Trong iu kin th nht, ngi mua c cho xem mt ci
xe cng vi rt nhiu la chn, nhim v ca h l phi loi b nhng la chn m h
khng mun. Trong iu kin th hai, h c a mt chic xe m khng c la chn g

c, nhim v ca h l thm vo nhng la chn m h mun. Ngi tham gia nhm th
nht cho ra nhiu la chn hn nhm th hai. Ci ny l
v khi nhng la chn c gn vi chic xe m h xem xt, th chng bin thnh mt
phn ca s tha hng v{ nh vy loi b chng i km vi cm gic mt mt. Khi
nhng la chn khng c km theo sn, chng khng phi l mt phn ca s tha
hng v{ nh vy la chn chng c xem nh l{ c c thm. Nhng v mt mt th
l{m ngi ta au kh hn so vi vic c c l{m ngi ta vui, ngi no xem vic nng
cp gin m thanh ca chic xe |ng gi| 400 l{ mt phn ca s tha hng phi loi
b n i (s mt mt) s cm thy au kh hn c|i gi| 400 . Nhng ngc li khi vic
nng cp khng phi l mt phn ca s tha hng ca chic xe, h c th a ra quyt
nh rng chn la n (c|i c c) s khng to ra cm gic hnh phc |ng gi| 400 .
Nh vy tc dng tha hng c tc dng ngay trc khi ngi ta quyt nh tt c cc
vn cho chic xe mi ca mnh.
Vic ght mt m|t cng dn mi ngi n vic tr thnh qu nhy cm vi ci gi

l{ nhng chi ph chm. Tng tng nu c c|i v i xem bng r gi| 50 v{ ch i
xem cch xa mt gi chy xe. Ngay trc trn u c mt cn b~o tuyt ln - Bn c cn
mun i hay khng? Nhng nh kinh t hc s ni cho chng ta bit c|ch |nh gi|
tnh hung trn l{ }y l{ vic phi ngh cho tng lai ch khng phi l qu kh. ng
50 ~ c s dng. V n chm khng th no ly li c Quan trng l bn c
nh an ton v m p, xem trn u trn TiVi; hay phi ln li trong tuyt trn con
ng nguy him c tn mt xem trn u. l{ tt c nhng vn cn xem l
quan trng. Nhng khng phi tt c u l quan trng. Vic nh s l vic mt 50 ,
v mi ngi th ght mt mt, v vy h c m l thn ti ch trn u.
Nh kinh t hc Richard Thaler cung cp mt v d khc ca nhng chi ph chm m

ti ngh mi ngi c th nhn ra. Bn mua mt i gi{y v{ ph|t hin ra n tht s mang
khng thoi mi. Bn s lm g vi chng? Thaler cho mt s gii php:
Gi giy bn mua cng mc bao nhiu th bn cng c mang chng nhiu ln by

nhiu.
Cui cng, bn khng mang n na nhng khng chu qung n i. Bn cng tr

nhiu tin cho chng bao nhiu th chng cng trong ngn t ca bn lu by nhiu.
mt chng mc n{o , sau khi i gi{y ~ ho{n to{n khu hao v mt tm l,

bn s qung chng i.
C ai m khng c nhng mn khng c dng ti (v s chng bao gi c

dng ti) trong t hay trn k?
Thng tin c thu thp trong mt th gii c

qu nhiu s la chn
Trong chng n{y chng ta ~ thy mt s sai lm m mi ngi thng gp phi

khi d o|n nhng g h mun, thu thp thng tin v nhng la chn c th v{ |nh gi|
thng tin . Bng chng chng t mt cch r rng rng con ngi thng d mc sai
lm, ngay c khi phi chn trong mt s la chn m trn u ngn tay vi s tp trung
cao . Vic d dng phm sai lm ch c th tr nn ti t hn khi con s v s phc tp
ca nhng quyt nh tng ln, m{ nhn chung l{ nhng quyt nh ca cuc sng
hng ngy. Khng c ai c thi gian v ngun nhn thc tr nn chun xc v hon
ton thu |o trong mi quyt nh ca mnh, khi i hi phi c nhiu quyt nh v
cng nhiu la chn c th hn, c|i th|ch thc ca vic thc hin qu trnh ra quyt nh
cho chnh xc li cng tr nn kh khn hn bao gi ht.
Vi rt nhiu la chn, nhng hu qu ca sai lm tr nn vn vt - mt gi r phi

tr cho s phong ph v nhng la chn m ra cho chng ta. Nhng vi mt s khc, th
hu qu ca sai lm l kh trm trng. Chng ta c th u t sai nu chng ta khng c
c thng tin y v nhng hu qu v thu, nu chng ta u t v{o nhng la
chn khc nhau. Chng ta c th la chn phng |n sc khe sai lm, nu chng ta
khng c thi gian c ht tt c cc thng tin v vi phm c in ra. Chng ta c th hc
nhm trng, chn sai kha hc v bt u mt con ng s nghip sai lm, tt c ch
v cch m nhng la chn c trnh b{y cho chng ta nh th no. V cng c nhiu
quyt nh quan trng chng ta s phi i din, chng ta c th s phi b p buc thc
hin rt nhiu quyt nh m khng suy ngh k cng. V trong nhng trng hp ny
th ri ro l rt cao.
Ngay c vi nhng quyt nh tng i khng quan trng, nhng sai lm cng c
th s gy tn tht. Khi bn dng thi gian v cng sc la chn mt nh hng hay
mt ch i chi, hoc mt mn m bn mun cng sc ca mnh c n b xng
|ng. V{ khi nhng la chn tng ln, nhng cng sc tiu tn cho vic ra quyt nh
cng tng theo, v{ nh vy sai lm lm bn au kh nhiu hn. V vy s tng trng
ca nhng la chn v nhng c hi chn la c ba tc dng khng may v lin kt
vi nhau.
N c ngha l{ quyt nh i hi nhiu cng sc hn N c th dn n nhiu sai phm

hn
N lm cho nhng hu qu tm l ca sai phm tr nn nghim trng hn
Cui cng s rt phong ph ca la chn b{y ra trc chng ta lm chng ta t
ngi la chn th{nh ngi chn. Ngi la chn l{ ngi suy ngh rt nhiu v nhng
kh nng trc khi ra quyt nh. Ngi chn l{ ngi s chn nhng g quan trng cho
h trong cuc sng, ci g quan trng khi ra mt quyt nh n{o , c|i g s l nhng hu
qu lu di hay ngn hn ca quyt nh c th dn ti. Mt ngi la chn bao gi
cng ra quyt nh theo cch phn nh s thu hiu v ngha ca nhng la chn i
vi chnh con ngi h. Cui cng ngi la chn thu |o kt lun rng, c l
khng c la chn no l ph hp, v rng nu h mun c s la chn kh|c ng n
hn, h c th s phi sng to ra n.
Ngi chn khng lm nhng vic ny. Vi mt th gii ca s la chn {o n nh

mt on phim ca nhc, tt c nhng g ngi chn c th nm c l ci ny hoc ci
kia v mong rng n s l ci tt nht. V hin nhin iu ny ch quan trng g nu s
la chn l mt loi ng cc dnh cho ba s|ng. Nhng nhng quyt nh khng phi lc
n{o cng n vi chng ta cng mt du hiu km theo ch ra mc quan trng ca n.
Khng may thay s bng n ca la chn trong cuc sng ~ cp i ca chng ta c hi
t quyt nh cho chnh mnh v vic nhng la chn c a ra l{ quan trng nh

th no.
Trong chng sau chng ta s tm hiu k hn v vc l{m sao da ra quyt nh

v v nhng ci gi phi tr cho nhng quyt nh .
CHNG 4
KHI CH C CI TI U L NG K
S la chn khn ngoan bt u bng vic xy dng mt s nhn thc r rng v

nhng mc tiu ca bn, v la chn u tin bn phi quyt nh l gia mc tiu chn
c ci tt nht hay mc ch tm ra c|i ch cn tt va l{ c.
Nu bn tm kim v ch chn nhng kt qu ti u, bn l mt ngi tiu th cu

ton (maximizer - bn gc) gi tt l{ ngi cu to{n. H~y tng tng bn i mua |o len.
Sau khong 1 ting ng h do qua nhiu ca hng bn ~ tm c ci mnh thch:
mu sc rt p, rt va vn vi bn v len th rt mm mi. Chic o c gi 89 USD v
bn ~ chun b mang ra tnh tin th bng ngh ti mt ca hng cui ph ni ting
bn r. Th l bn li mang ci o tr li quy h{ng, nhng giu n di nhng ci o
kh|c ( khng ai thy ca hng kia. Maximizer cn c trn an rng mi quyt nh h
a ra, mi mn hng h mua phi l ci tt nht c th. Nhng l{m sao mt ngi c
th tht s bit rng la chn no l kh nng tt nht? Cch duy nht l xem xt tt c
nhng kh nng: mt ngi cu ton khng th chc chn rng mnh ~ tm c ci o
len tt nht, tr khi ~ th ht mi c|i |o kh|c, hay ~ mua vi gi hi nht tr khi ~ d
gi khp ni. Khuynh hng ny to ra mt nhim v v cng kh khn v{ n c{ng g}y
nn ch hn khi s lng cc la chn tng ln.
Tr|i ngc vi cu ton l tr thnh mt ngi tri tc (satisficer - bn gc). Tri tc

ngha l{ h{i lng vi nhng g bn cm thy tt v khng lo lng g v kh nng c nhng
th tt hn ngoi kia. Ngi tri tc c nhng tiu ch v tiu chun ring la chn;
h s tm kim cho n khi tm c mt mt hng tha mn nhng tiu chun ca mnh
v dng li. Ngay khi kim c mt c|i |o len |p ng mi yu cu v kch c, cht
lng v gi c trong ca h{ng u tin, mt ngi tri tc s lp tc mua n v ht
chuyn. Anh ta hay c ta khng tm ti nhng ci o tt hn hay r hn ang nm
}u .
D nhin khng phi ai cng l{ ngi cu ton tuyt i. Nu tht s bn s kim tra
ht mi ci o len trong mi ca hng th vic tm c mt c|i |o nh s mt c i
ngi. im mu cht l ngi cu ton khao kh|t t c mc tiu . V th h b rt
nhiu thi gian v cng sc tm kim, c nhn hiu, tham kho cc tp ch tiu dng v
th cc sn phm mi. Ti t hn sau khi ~ chn mt th n{o , h li b lm tnh lm
ti v nhng kh nng m{ h khng thi gian kim tra. Cui cng l h khng th
n{o t c s hi lng vi quyt nh ca mnh nh nhng ngi tri tc, v h s
khng th hiu ti sao mnh li khng va
mi khi buc phi ngng cuc tm kim v{ a ra quyt nh. Ngi cu ton xem tri tc
l d dng hi lng vi nhng g trung bnh v tm thng nhng s tht khng phi
nh vy. Mt ngi tri tc cng kh tnh khng km ngi cu ton, nhng im khc
bit gia hai bn l ngi tri tc tm kim s xut sc n thun ch khng b m nh
bi ci ti u.
Ti tin rng s cu ton (maximizing) chnh l mt ngun gc ca s bt mn khin

mi ngi kh s, c bit trong mt th gii c qu nhiu la chn c to tt ln vn vt.
Khi nh kinh t v{ t}m l ot gii Nobel Herbert Simon gii thiu khi nim tri tc v{o
thp nin 50, ng cho rng khi mi chi ph v thi gian, tin bc v cng sc c tnh
n th tht s tri tc chnh l cu ton. Ni cch khc nu xem xt ht mi nhn t th
iu tt nht con ngi c th lm l hi lng vi nhng g tt nht mt cch chng mc.
Quan im ca Simon s l ht nhn ca rt nhiu phng ph|p ca ti chng li s
thng tr ca nhng la chn trn ngp.
Phn bit ngi cu ton v ngi tri tc
Chng ta u bit nhng ngi chn la nhanh gn v quyt o|n cng nh nhng
ngi m hu nh mi quyt nh u l mt vic h trng. V{i nm trc ti v vi
ng nghip ~ tin hnh mt cuc kho s|t chn o|n thin hng cu ton hay tri
tc ca con ngi v{ chng ti ra 13 cu hi thc hin. Nhng ngi tham gia
c yu cu quyt nh xem mnh c ng vi nhng cu hi hay khng. C{ng ng
th h c{ng c khuynh hng cu ton. Bn hy lm th nh. Hy vit 1 con s t 1 (hon
to{n khng ng ) n 7 (ho{n to{n ng ) bn cnh mi cu hi ri cng 13 con s
li. Chng ta c 2 mc thp nht l 13 v cao nht l 91. Nu s im ca bn t 65 tr
ln th r rng bn c xp vo nhm cu ton, cn nu thp hn hoc bng 40 th bn
s thuc nhm tri tc. Chng ti ~ a bng cu hi cho v{i ng{n ngi v s im cao
nht l 75, thp nht 25 v{ im trung bnh l 50. Mt iu |ng ngc nhin l khng h
c s khc bit v cu tr li gia nam v n. By gi h~y cng lt qua bng cu hi
nh v{ h~y tng tng mt ngi cu ton s ni g vi bn thn khi tr li.
BNG PHN CU TON
1. Mi khi i mt vi 1 la chn, ti lun c gng tng tng tt c cc kh nng

khc ngay c nhng kh nng khng hin din lc .
1. D ti c hi lng vi cng vic hin ti nh th no th ti vn c quyn tm

kim nhng c hi tt hn.
1. Khi ti ang ngi trong xe v{ nghe {i, ti thng chnh nhng knh kh|c
xem c g hay hn khng, ngay c khi ~ tng i va lng vi nhng g ang
nghe.
1. Khi xem TV ti chuyn knh lin tc d ang tht s theo di mt chng trnh
n{o .
1. Vi ti cc mi quan h cng nh trang phc vy: ti mun th cng nhiu cng

tt trc khi tm c ci tt nht.
1. Ti thng gp kh khn khi i mua qu{ tng.
1. Ti thng gp kh khn khi thu bng video v rt kh chn c phim hay

nht.
1. Khi mua sm ti phi n o rt l}u tm c th tht s thch.
1. Ti thng xuyn theo di cc bng xp hng (phim nh, ca nhc, th thao hay
sch bo v.v)
1. Ti hay gp kh khn khi phi vit th g d l{ mt bc th ngn, v rt kh

chn t ng din t mnh, v vy ti thng xuyn vit nh|p trc.
1. D lm bt c th g ti lun t ra nhng tiu chun cao nht cho bn thn.

12.Ti khng bao gi bng lng vi v tr th nh.
13.Ti thng m tng v mt cuc sng hon ton khc vi cuc sng hin ti.
(Vi s gip ca Lin on Tm l hc Hoa K)
Ch gii:
C}u 1: Ngi cu ton s ng . Lm sao bn chc chn mnh ~ c c|i ti u tr

khi xem xt tt c nhng la chn khc? Cn nhng ci o len nhng tim khc th
sao?
Cu 2: Mt cng vic tt c l khng phi l cng vic tt nht. Mt ngi cu

ton lun cho rng cn nhng th tt hn v{ h{nh ng tm kim chng.
Cu 3: Vng, mt ngi cu to{n thch b{i h|t , nhng tng lun thng trc
l phi tm ra bi hay nht ch khng gn cht vi mt bi ch hay va va.
Cu 4: Mt ln na ngi cu ton khng tm kim 1 chng trnh hay m{ phi l

show hay nht. Vi v s nhng knh ang ph|t sng c th c mt chng trnh n{o
hay hn c|i ang xem.
Cu 5: Vi mt ngi c ton, mt ngi bn hay ngi yu hon ho vn lun

ang ch i h }u . D mi quan h hin ti ang ho{n to{n tt p ai bit c
chuyn g s xy ra nu bn lun tm tm kim?
C}u 6: Ngi cu ton gp kh khn v h vn lun ngh mn qu{ tuyt vi nht vn

nm }u .
Cu 7: C ti hng ngn kh nng kh|c nhau ti tim video chc chn phi c mt b
phim ph hp vi tm trng ca ti v nhng ngi ti xem cng ch. Ti s chn b
phim hay nht ang ph|t h{nh, nhng cng s do quanh ca h{ng tm ra mt b
phim xa xut sc n{o .
Cu 8: Cch duy nht ngi cu ton c th tht s yu thch mt mn hng

n{o l{ h phi chc chn rng khng tn ti mt la chn no khc tt hn.
Cu 9: Nhng ngi lun tm tm kim ci tt nht s rt quan tm ti cc bng

xp hng hn nhng ngi bit t bng lng (bn c th tm c v d rt th v cho
khuynh hng ny qua tiu thuyt High Fidelity ca tc gi Nick Hornby hoc b phim
chuyn th cng tn vi c|c ngi sao nh John Cusack, Catherine Zeta-Jones v Tim
Robbins).
C}u 10: Ngi cu ton c th bin thnh nhng bin tp vin hung thn vi bt
k tc gi n{o y.
C}u 11: Ngi cu ton mun tt c mi th h lm phi tht hon ho v{ iu ny

c th dn ti s t ph phn khng lnh mnh.
Cu 12: }y s t bin tp v t ph bnh s dn ti s tr tr v khng th no

tin b c.
C}u 13: Ngi cu ton mt nhiu thi gian hn ngi tri tc th hn v nhng
con ng cha i qua hoc ~ khng i qua. Rt nhiu tc phm v t}m l ~ cnh bo
nhng hu qu ca li suy ngh l ra, |ng l v{ ~ c th n{y.
Trong mt nghin cu khc, chng ti yu cu nhng ngi tham gia tr li cc cu

hi s tit l nhng khuynh hng cu ton ca h trong h{nh ng, v{ khng c g |ng
ngc nhin khi chng ti khm ph rng:
1. Nhng ngi cu ton so snh cc sn phm nhiu hn so vi ngun tri tc c

trc v sau khi h ~ a ra quyt nh mua hng ri.
1. Ngi cu ton mt nhiu thi gian hn n o khi mua h{ng.
1. Ngi cu to{n thng hay so snh la chn ca mnh vi ngi khc.

1. Ngi cu to{n thng hay hi tic sau khi mua sm hn ngi tri tc.
1. Ngi cu ton mt nhiu thi gian ngh v nhng la chn gi nh khc v

mn hng h ~ mua.
1. Ngi cu ton t khi cm thy tch cc v nhng la chn mua sm ca mnh.
V khi nhng cu hi n{y c m rng ra nhng kinh nghim khc th kt qu thu

c cng hp dn v thuyt phc hn;
1. Ngi cu ton rt t khi trn trng nhng s kin tch cc, trong khi li thch
nghi rt km vi vi nhng iu tiu cc (theo |nh gi| ca chnh h).
2. Mi khi c iu g khng hay xy ra, phi rt l}u sau ngi cu ton mi c th
hi phc c s nhn thc v sng tt v nhng g tt p.
1. Ngi cu to{n thng nghin ngm v nhiu s vic hn nhng ngi tri tc.
Ci gi ca s cu ton (tiu th):
Nhng vn ny sinh t vic b cun tri bi vng xoy ca nhng la chn

cng thm nghim trng vi nhng ngi cu to{n hn ngi tri tc. Nu bn l mt
ngi tri tc, s lng nhng la chn hin din s khng th nh hng ti vic a ra
quyt nh ca bn; mt khi bn ~ tm ra th |p ng c nhng tiu chun ca mnh
th nhng la chn khc tr nn khng thch hp v{ d tha. Ngc li nu bn l{ ngi
cu ton, mi la chn u c th a bn vo nhng ci by lo lng, hi tic v{ suy o|n
lung tung. Vy c phi liu ngi cu ton khng th sng vui v nh ngi tri tc
khng? Chng ti cng ~ kim tra cu hi ny vi nhng ngi tham gia tr li bng
ph}n cu ton trn, bng cch cho h tip tc tr li nhng cu trc nghim c tc
dng ch ra th no l mt cuc sng tt p v vui v. C nhng cu hi yu cu ngi
tr li t |nh gi| mnh theo thang t khng hnh phc lm n rt hnh phc, cng
nh c nhng cu xp loi mc lc quan nh xem ngi tr li c kin g v cu
mi khi c g l xy ra ti lun ngh v iu tt nht. Mt bn trc nghim khc tm hiu

v hi lng vi cuc sng v bn cui cng s o mc phin mun ca con ngi hi
v h tng cm thy bun gh gm nh th no, h tha mn th no vi nhiu hot
ng khc nhau, h cm thy th no v ngi khc hay h ngh g v v ngoi ca mnh
cng nhiu th kh|c. Qua t kim tra ny nhng c o|n ca chng ti hon ton
c khng nh: nhng ngi c cu to{n c{ng cao c{ng t t c s hi lng
trong cuc sng, t hnh phc hn, bi quan hn v{ d nhin l{ nhiu phin mun hn
nhng ngi bit bng lng hn. Nhng ngi c cu ton cao cht vt c 65 im
ti 91 im c kt qu v s bun ru gn st mc trm cm v phin mun bnh l.
Tuy nhin, ti cn phi nhn mnh mt yu t quan trng: nhng nghin cu trn
cho thy tr thnh mt ngi cu ton c lin quan ti vic khng hnh phc, ch chng
khng phi l ngun cn ca nhng ni bun trong cuc sng, v mt mi quan h tng
lin khng nht thit ch l nguyn nhn - kt qu. Tuy vy ti vn tin l tr thnh mt
ngi cu to{n ng mt vai tr ln trong nhng s bt hnh trong cuc sng v hc
c 2 ch tri tc chnh l{ mt bc quan trng, khng ch i ph vi mt th gii
y la chn, m cn trong vic tn hng cuc sng mt cch d chu nht.
Cu ton v hi tic:
So vi ngi tri tc, ngi cu ton d b s hi tic tn cng hn di tt c cc

dng v tnh trng n{y thng c bit n vi tn ni hi hn ca ngi mua -
buyer's remorse. Nh ~ cp mt ngi tri tc s khng my may bn tm v nhng
th tt hn, mt khi ~ tm c iu hp vi tiu chun ca mnh. Nhng vi mt
ngi cu ton nu pht hin ra vn cn nhng la chn kh|c kh| hn tn ti th l{
mt c|i gai rt ln. Gi| nh mnh i thm mt shop na, Gi| nh mnh c cm nang
tiu dng k hn hay Gi| nh mnh nghe li khuyn ca anh y; bn c th to ra v
s c|i gi| nh v{ mi ln nh vy s lm gim i s hi lng bn c c t quyt nh
mnh ~ chn. Mt cuc sng nh vy tht khc nghit v ta d dng nhn ra rng nu
thng xuyn hi hn, th dn dn s tha mn do cc quyt nh ng mang li cng s
mt i. iu ti t hn na bn li cm thy hi tic tht s ngay c khi mi c o|n
trc cc quyt nh ca mnh. Bn tng tng mnh s cm thy th no nu pht
hin ra vn cn nhng option tt hn v{ bn s b ko v{o vng ly bt an v{ au kh vi

mi quyt nh vn cha th{nh hnh . Ti s bn k hn v s hi tic trong chng 7,
nhng b}y gi hy xem xt mt bng thang kh|c c to ra phi hp cng bng
ph}n cu to{n |nh gi| mc hi tic ca bn. Ln n{y cng h~y tr li vi nhng
con s t 1 (ho{n to{n khng ng ) cho ti 7 (ho{n to{n ng ) bn cnh mi cu hi.
Sau ly 8 tr i con s tr li cho con s c}u u tin ri mi cng cc kt qu li.
im cng cao th bn c{ng c nguy c hi hn v nhng quyt nh ca mnh. Kt qu
chng ti thu c cng cng c nhng gi thuyt, trc khi nhng ngi c im cao
vi cc cu hi v cu to{n cng c im rt cao trong bng hi ny.
BNG PHN HI TIC
Mt khi ~ ra quyt nh g thi ti khng h xem xt li.
1. Mi khi a ra mt la chn ti lun t m mun bit iu g s xy ra nu mnh

chn kh|c i.
1. Nu la chn ca ti cho kt qu tt th ti vn cm thy 1 cht tht bi nu bit

rng mt quyt nh khc s cho kt qu cn tt hn.
1. Mi khi a ra quyt nh ti vn tm cch tm hiu v kt qu ca cc la chn

khc.
1. Khi suy ngh v nhng g mnh lm trong cuc sng ti vn thng |nh gi| li
v nhng c hi ~ qua.
(Vi s gip ca Lin on Tm l hc Hoa K)
Cu ton v cht lng ca cc quyt nh
Nh vy chng ta thy r rng nhng ngi cu ton phi tr gi| kh| t trong
nim vui sng ca mnh, nhng liu hnh trnh gian kh tm kim s hon ho ca h c
t nht gip h t c nhng quyt nh ng n khng? V nhng ngi cu ton c
nhng tiu chun cao hn ngi tri tc nn s c ngi ngh h s t c nhng th
tt hn. Mt cn h tt nht phi p hn mt cn h tt, hay mt cng vic ho{n

ho dt khot phi hn mt cng vic tt va , l{m sao kh|c hn c?
Cu tr li kh phc tp. Ngi cu ton lm tt hn ngi tri tc v mt khch

quan nhng li km hn rt nhiu t gc ch quan. H~y tng tng mt ngi cu
ton cui cng ~ tm c mt chic |o len tuyt vi sau mt cuc lng sc cng
thng - mt c|i |o m{ khng ai c c tr mt ngi tri tc may mn nht th gii. Anh
ta cm thy th no v ci o? Anh ta c tht vng v ~ tn qu nhiu thi gian v cng
sc cho n khng? Anh ta c tng tng n nhng kh nng cha c kim tra vn
cn rt nhiu khng v c t hi liu bn b c mua c nhng ci khc tt hn khng?
Thm ch anh ta c sm soi tng ngi qua ng xem h c mc nhng chic o trng
tt hn khng? Ngi cu ton c th b nhim c t bt k hay tt c nhng s nghi
ng trn, v anh ta s thc mc ti sao mt ngi tri tc c th bc i vi v m p v
thoi m|i nh vy trong mt chic o trng rt ti.
Vy chng ta phi t hi nhng tiu ch n{o |nh gi| cht lng ca mt quyt
nh. l{ kt qu khch quan hay kinh nghim ch quan? Theo ti iu quan trng
nht vi mi ngi l chng ta cm thy th no v quyt nh ~ a ra. Khi c|c nh{
kinh t hc xy dng l thuyt v s hot ng ca ngi tiu dng trn th trng, h
kt lun rng ngi ta tm kim nhng g mnh thch hay s hi lng. R rng nhng g
mnh a thch hay s tha mn trong cuc sng hon ton mang tnh ch quan. t c
kt qu khch quan hon ho nht s khng mang nhiu gi tr nu chng ta vn cm
thy tht vng vi n. Cng c ngi cho rng s hi lng ch quan ny ch ngha vi
nhng vic nh, cn vi nhng vn h trng trong cuc sng nh gi|o dc chng hn,
chng phi kt qu khch quan s c vai tr quyt nh hn sao? Ti khng ngh vy; vi
t c|ch mt gi|o s, ti ~ tip xc vi sinh vin i hc trong rt nhiu nm v{ theo
kinh nghim ca bn thn ti nhn thy nhng em cho rng mnh ~ ni thch hp
nht lun t kt qu cao hn. Nhn thc c mnh ~ tm ra nhng g va gip sinh
vin t tin hn v{ ci m hn vi c|c c hi. ng l{ kt qu kh|ch quan cng rt quan
trng, nhng chnh kinh nghim ch quan c vai tr kh ln quyt nh cht lng v
gi tr ca kt qu .
D nhin ti khng c rng nhng sinh vin hi lng vi nhng ngi trng km cht
lng s c mt s gio dc tt, hay cc bnh nhn yn phn vi mt b|c s bt ti s
khe ra; hy nh li rng ti ~ ni nhng ngi tri tc vn c tiu chun ca h. iu
khc bit l h cho php bn thn hi lng khi cc tri nghim |p ng c nhng tiu
chun ny.
C th s c ngi da vo l thuyt ca Herbert Simon cho rng ti ~ khng

th phc ha nhng ngi cu ton tiu th tht s. Mt ngi cu ton tiu th ng
ngha s bit tnh n nhng g phi b ra trong vic tp hp v{ |nh gi| thng tin. H s
quyt nh lng thng tin cn thit a ra mt quyt nh ng v{ s tm ra khi no
vic tm kim tin ti mt im s lm gim gi tr ca kt qu. Khi h s dng li v
chn ci tt nht. Tuy nhin, cu ton khng phi l mt thc o ca hiu qu m{ l{
mt trng thi tinh thn. Nu mc tiu ca bn l{ tm c ci ti u th bn s khng
th thoi mi khi buc phi tha hip vi nhng kh khn do thc ti mang li, v s
khng th c c s h{i lng nh nhng ngi tri tc. Trong mi lnh vc ca cuc
sng, bn buc phi tr}n mnh trc kh nng rng nu tip tc tm kim bn s tm
c g tt hn.
Cu ton tiu th (maximizing) v cu ton tht s (perfectionism)
Khi ra khi lnh vc tiu th v{ bc vo khu vc ca kt qu cng vic th bt buc ta

phi phn bit gia ngi cu ton tiu th (maximizer) v{ ngi cu ton tht s
(perfectionist). Chng ti cng ~ cho nhng ngi ~ tr li bng ph}n
maximization tip tc tham gia mt bng hi kh|c |nh gi| mc perfectionism v{ ~
tm ra rng tuy 2 kt qu c lin h vi nhau, nhng 2 khi nim khng ho{n to{n ng
nht v thay th cho nhau c.
Mt perfectionist khng va lng vi vic thc hin cng vic tt va phi nu c

th l{m hay hn. Mt nhc cng luyn tp mit m{i d c ~ c tt c khn gi tung
h; mt sinh vin u lp sa i sa li bi tp d n ~ |ng c ti 11 im hay
Tiger Woods vn chm cht tng gy mt d anh ~ t c nhng thnh qu khng
phi ai cng d|m m ti. R rng vic tr thnh mt perfectionist c nhng li ch to ln
v mt thnh tu. Nh vy c mt d bit quan trng gia mt perfectionist v mt

maximizer. Trong khi c hai u c nhng tiu chun cc cao nhng perfectionist c th
khng mong mun |p ng hon ton nhng tiu chun ca mnh, cn maximizer th
buc bn thn phi |p ng chng. iu ny c th gii thch ti sao perfectionist khng
su thm, hi tic hay cm thy bt hanh; c th h cng khng vui v lm vi kt qu
cng vic ca mnh nhng h vn h{i lng hn maximizer vi nhng g ~ l{m.
Khi no chng ta tr nn cu ton?
Ti hon ton khng phi l{ ngi cu ton (tiu th), kt qu ca ti trong bng
|nh gi| di 20 im; ti rt nght shopping v lun trung thnh vi nhng nhn hiu
v loi hng tng s dng. Trong cng vic ti vn t ra nhng tiu chun kh cao
nhng khng bao gi tm kim s hon ho. C l nu ti b thm thi gian v cng sc
tm kim nhng la chn tt hn, ti s c nhiu tin hn hay tr thnh mt ging
vin gii hn, nhng ti bit chp nhn nhng tn tht nh vy.
Tuy nhin, cng nh tt c mi ngi vn c nhng lnh vc ti c khuynh hng

tr nn cu ton. Mi khi bc vo mt ca hng thc n nhanh sang trng hay tham d
mt bui buffet chun b cu k, ti nhn nhng mn n ngon tuyt v mun n tt c.
Ti tng tng hng v ca tt c cc mn v mun nm th. Th l ti khng bit
phi quyt nh th n{o v{ ti ~ tr thnh mt ngi cu ton v phi i mt vi
nhng rc ri ~ c nhc ti trong chng n{y. Ti chn mt mn nhng li thy hi
tic v nhn nhng th c mang ti bn bn khc mt cch thm thung v{ d nhin
khng cn cm thy ngon ming na ri.
C th bn khng quan t}m n m thc nh ti nhng bn b hng thng tri

tm ra b }m thanh a thch. Bn c th khng thi trang nhng li dnh c tri tim
v tm tr cho chic xe hon ho nht c th. S tht l{ khuynh hng cng nh t bng
lng ca chng ta thng xuyn tp trung vo mt lnh vc ring bit n{o . Khng ai l{
ngi cu ton trong tt c cc quyt nh v{ ai cng phi c v{i khu vc nhy cm ca
ring mnh. C l im kh|c nhau c bn gia cu ton v tr tc l mc v s lng
cc quyt nh mt c nhn phi a ra.
}y qu l tin tt v n c ngha l{ mi chng ta c kh nng tr thnh mt ngi

tri tc. Nhim v cn li cho nhng ngi cm thy kit sc v phi la chn, l phi
thng xuyn p dng nhng chin thut gip ta t hi lng v t b k vng rng mnh
c th t c ci ti u.
Cu ton v vn vi la chn:
i vi ngi cu to{n, qu ni nhng chn la c xem xt trong 2 chng u

sch l mt cn |c mng tht s, nhng li khng phi l gnh nng vi ngi bit th
n{o l{ . Tht ra cng c nhiu la chn th kh nng mt ngi tri tc tm c ci
mnh mun cng cao v c th thm la chn khng c ngha s c thm nhiu vic cho
ngi tri tc, v h khng phi chu p lc phi kim tra tt c mi kh nng trc khi
quyt nh.
Hai c con gi ca bn ti l nhng v d rt th v cho phn ny. Khi c ch bc v

tui dy th, v chng bn ti cng tri qua cuc chin cha m - con gi ln thng
thy, nht l chuyn n mc. C b rt c thc v b ngoi ca mnh v li hp gu vi
nhng loi qun |o t tin. D nhin nhng g c b cho rng mnh bt buc phi c
khc hon ton vi nhng g cha m c ngh. Cui cng bn ti ~ tm ra mt cch. H
tha thun vi con gi v mt khon tin nh k cho nhng b thi trang c gi va
phi vi s lng hp l. Hng thng h cho con mun khon nht nh v{ cho c b
t quyt nh s tiu chng ra sao. Kt qu tht m mn, nhng cuc tranh ci v chuyn
qun o chm dt v v chng bn ti c th dnh nhiu t}m tr hn tip tc tranh
u vi c con g|i ru v nhng vn quan trng hn. Sau qu| h{i lng vi chin
thut ny, h tip tc p dng vi c con gi nh. Tuy nhin 2 c b li l{ 2 ngi khc
nhau. C ch l mt ngi tri tc trong khi c em li thuc loi cu ton (t nht l v
chuyn thi trang). Vi ngi ch, c b nhn tin ca b m, mua nhng g mnh thch
mt c|ch cng kh| ty hng, nhng khng b|o gi lo lng v nhng mu thit k mnh
~ b qua. Ngc li mi chuyn shopping ging nh cc hnh vi c con gi nh. V n
khng bit la chn c phi ti u vi s tin c cho hay khng. Liu qua hai thng
n c hi tic v ~ mua chic v|y khi ~ mode ~ thay i. }y l{ mt vn khng
th gii quyt vi mt c b 12 tui v cho n mt s t do nh vy li khng th no
mang li hnh phc v{ yu i c. Ti khng nghi ng rng c b s thy hi tic v
c t do ra quyt nh cho mnh, nhng s gii phng thi trang ca n li mang li
nhiu lo lng hn l{ nim vui.
Ti sao ngi ta li cu ton?
Vic tr th{nh ngi cu ton li hi th n{o ~ r vy chng ta s t hi ti sao li

c ngi theo ui mc tiu n{y c ch? Li gii thch u tin l rt nhiu ngi chm
chm theo ui ci tt nht khng h nhn ra mnh ang l{m nh vy. C th h nhn
thc c mnh thng gp kh khn trong cng vic a ra quyt nh, mnh s hi
hn vi nhng la chn ca mnh hay h thng c tm cht nim vui cn st li t
quyt nh ~ a ra nhng tn cng th h khng h thc c nguyn nhn ci r

ca vn . Cu tr li th hai l s quan tm ca chng ta v a v. K t khi con ngi
bt u sng thnh qun th th chng ta ~ lun n a v ca mnh, nhng trong
thi i ngy nay s quan tm ny hin din di mt dng khc. Trong mt th gii
phng th ch c th nht mi t c thnh cng trong cuc ua vi ngi khc. Vi
ca ci ngy cng sinh si, ch ngha vt cht ang chim lnh i sng cng vi nhng
chiu tip th v PR ngy c{ng c |o v{ mt s lng la chn khng l v{o i
sng, th mi quan tm ti v tr
ca mnh trong x hi buc phi bng n tr thnh mt cuc chy ua v trang

gi{nh c s ngng m ca mi ngi v c bn thn. V cch duy nht tr thnh
s 1 l{ phi c nhng g s 1.
Cng c mt ci nhn khc nhau v mi quan tm v a v c Fred Hirsch a ra

30 nm trc. ng vit v nhng hng ha vn khan him do bn cht hay nhng mt
h{ng c |nh gi| phn no da trn s khan him ca n. Nhng bnh vin t d{nh
cho VIP hay ming t s|t m i dng v{ nhng cn nh{ nm ngy khu vc v{ng ca
thnh ph l nhng h{ng ha nh vy, v chng lun l mc tiu ca nhiu ngi
chng t ng cp ca mnh. Hirsch cho rng x hi cng giu c, nhng nhu cu c bn
ng{y c{ng c |p ng th con ngi cng quan tm ti nhng mt hng qu him (t
n no mc m sang n ngon mc p ri ti n b{o ng mc hang hiu). V{ nu bn ~
bc vo cuc ua vi nhng sn phm n{y th tt va khng bao gi l{ - ch c
ci tt nht l{ |ng k.
C phi la chn to ra s cu ton?
Phn cui trong chng n{y s c gi{nh xt xem c phi chnh s sinh si
khng th kim so|t c ca cc la chn ~ bin mt ngi tr thnh cu ton hay
khng. Th nghim v vic mua qun jean ca ti trong chng trc h l rng c
th l 1 kh nng. Nh ti ~ ch ra, trc cuc shopping khng in ti khng h
nhiu ti qun jean ca mnh, nhng ri li b cun theo hng v{ nhng tiu
chun ca ti v qun jean ~ b thay i mi mi. T u chng 4 n gi chng ta
cng ni v s cu ton tiu th v nhng la chn con ngi phi i mt nh th
chng tn ti c lp vi nhau, nhng c kh nng rt ln l la chn v cu ton khng
h tch ri nhau. C th l qu nhiu la chn s bin mt ngi tr nn cu ton. V
nu ng vy s tht nguy him v s bng n cc chn la khng nhng khin cuc sng
ca ngi cu ton tr nn kh s m n cn khin nhng ngi tri tc b bin cht.
Hin ti vic nhng la chn bin con ngi tr thnh cu ton vn hon ton l
suy o|n, v{ nu l{ s tht chng ta phi tm thy t ngi cu to{n hn trong nhng
nn vn ha t tn th cc la chn hn nh M. iu ny rt quan trng v n c ngha
l bng cch gim bt nhng la chn con ngi phi i mt trong cuc sng, chng ta
c th s gim c khuynh hng cc i ha mi vic ln. Nh bn s thy trong
chng tip theo chng ta c l do x|c |ng xem xt nghim tc suy o|n n{y. Nhng
cuc nghin c so sanh nhng ngi sng vui sng khe ti nhng nn vn ha kh|c
nhau, ~ cho thy nhng khc bit c bn v c hi tiu th li t|c ng rt t n s hi
lng trong cuc sng ca h.
PHN III
TI SAO CHNG TA AU KH
CHNG 5
LA CHN V HNH PHC
T do v t ch l nhng nhn t quyt nh cho mt cuc sng tt p v quyn

c la chn li c ngha cc k quan trng cho s t do v t ch. Tuy nhin, d
ngi M hin i c nhiu la chn hn bt k nhm ngi no tng c h li khng
t c mt cuc sng tt hn v mt tm l.
Vy cui cng la chn l g i vi chng ta:
S la chn mt gi tr mang tnh cng c r rng v quyt nh: n cho php con
ngi tha mn nhng g mnh cn v mun trong cuc sng. Mc d rt nhiu nhu cu
ca con ngi mang tnh ph qut (thc n, ni tr ng, sc khe, gio dc v.v), phn
ln nhng g chng ta cn pht trin ton din v{ y li mang m du n c
nhn. Ti cn phi n nhng khng cn n spaghetti, ti cn mt ni nhng khng
nht thit phi l mt bit th c phng chiu phim, h Jacuzzi v mt garage khng l.
La chn l nhng g gip mi ngi theo ui mt cch chnh xc nhng mc tiu

v hot ng cn thit cm thy tha mn nht trong iu kin ti chnh v kh nng
ca mnh. Bn c th n chay cn ti n mn, bn thch nghe nhc hip- hop nhng ti li
thch rock metal hn. Mi khi s la chn b hn ch bng c|ch n{o , lun c mt
ngi b tc mt c hi theo ui nhng g mang gi tr i vi c| nh}n ngi . Hn
2 th k trc, Adam Smith ~ quan s|t c quyn t do la chn ca mi c nhn s
bo m s sn xut v phn phi hng ha hiu qu nht cho x hi. Mt th trng
giu tnh cnh tranh khng b chnh quyn cn tr v c nhng doanh nghip lun xc
nh c nhu cu ca khch hng s mang li li ch cho tt c. Linh hot, thn trng v
c gii phng khi lut l v kim ch, cc nh sn xut hng ha v cung cp dch v
s mang n cho khch hng chnh xc nhng g h cn.
Cng quan trng khng km gi tr cng c, la chn phn nh mt gi tr khc cn

quan trng hn. Quyn t do chn la cha mt th c gi l gi tr th hin. La
chn l cch chng ta cho th gii bit mnh l ai v mnh quan tm ti iu g. Hy ly
trang phc lm v d, c|ch n mc ca chng ta lun hm cha mt thng ip v chnh
con ngi nh Ti l{ mt ngi nghim tc hay Ti rt nhy
cm hoc thm ch l{ Ti mc nhng g mnh mun v{ ti khng quan t}m ngi khc
ngh g. th hin thnh cng bn thn bn cn c nhng la chn chnh x|c v{ y
. Tt c nhng mt khc ca i sng cng vy: thc n, nh{ ca, xe c, s thch v.v
mi s la chn u c chc nng th hin bt k tm quan trng thit thc ca n ra sao.
Thm ch c nhng la chn ch c gi tr th hin m thi Bu c chnh l v d x|c |ng
nht. Nhiu c tri hiu rng mt l phiu hu nh khng c mt gi tr cng c no v n
khng th to ra s khc bit ln lao trong kt qu. Nhng ngi ta vn ly i bu y
thi c l v t nht phn n{o cng cho ngi khc bit h l ai. C tri thc hin quyn
cng dn mt cch nghim tc, hon thnh bn phn ca mnh v khng h xem nh
quyn t do chnh tr. Mt minh ha th v cho gi tr th hin ca vic bu c l cu
chuyn v 2 nh khoa hc chnh tr ngi M c mt ti Ch}u u ng v{o ng{y bu c.
H ~ cng nhau l|i xe my ting ng h nhn l phiu cho c tri vng mt, d bit
rng h ng h hai i th ang cnh tranh v phiu ca ngi ny c th |nh bi
phiu ca ngi kia.
Mi la chn l mt minh chng cho s t ch ca chng ta. Hu nh mi trit gia

x hi, o c hay chnh tr trong truyn thng T}y phng t Planton tr i u rt
xem trng vai tr ca quyn t ch. Nh vy mi s m rng nhng s la chn li cho
con ngi mt c hi mi khng nh s t ch ca mnh v t th hin bn ng ca
mnh.
Tuy nhin la chn ch th hin c gi tr th hin ca n vi iu kin chng ta

c th hon ton t do a ra quyt nh ca mnh. V d hy xem li nguyn hn phi
vn thng c trong nh th: Cho n khi ci cht chia la chng ta. Nu bn khng
c cch no thot khi mt cuc hn nhn th li cam kt trn khng phi l mt tuyn
b v bn thn bn. Nu ly hn l hp ph|p nhng s cm cn ca phong tc hay tn
gio li qu ln n ni ai ly hn u tr th{nh ngi b rung b, th mt ln na s
cam kt trong l kt hn ca bn ch ni v x hi bn ang sng nhiu hn v chnh con
ngi bn. Ngc li nu x hi tho|ng hn v chuyn ly hn th vic t h{o c li th
hn phi li l s phn nh ca chnh bn.
Gi tr ca quyn t ch c xy dng trn h thng php lut v{ o c ca

chng ta. S t ch cho php con ngi t chu trch nhim ph|p l hay o c v hnh
ng ca chnh mnh. chnh l{ l do chng ta thng ca ngi mt c| nh}n n{o v
thnh t ca anh ta, nhng ng thi cng ch tr|ch v nhng sai lm anh ta phm phi.
Ngi ta s khng cn nhn ra s tn ti ca bn mt khi bn t b s t ch ca mnh.
Nhng vt qua c nhng nh hng v chnh tr, o c v x hi ca quyn t

ch gi }y chng nhn thc rng n cn c mt t|c ng su sc ln s vui sng v mt
tm l ca con ngi. Trong nhng nm 60, nh{ t}m l hc Martin Seligman v{ c|c ng
s ~ tin hnh mt th nghim l th: 3 nhm ng vt c dy cch nhy khi mt ci
hp trnh b in git. Nhm th nht khng h c chun b g trc khi bc vo
th nghim, nhm th hai tng tri qua mt th nghim tr|nh in git kh|c nhng trong
hon cnh khc v cch trn kh|c. Seligman ~ d o|n v{ kh|m ph| rng nhm th hai
hc cch nhy tr|nh nhanh hn nhm u v ng suy lun rng bng c|ch n{o kinh
nghim thu c t ln th nghim trc ~ c truyn cho ln ny. Nhm th nghim
cui cng cng tng b cho in git, nhng li khng c cung cp gii ph|p thot
v{ iu |ng ch l{ th nghim chnh nhm ny khng h tm ra c cch trn thot
lung in. S tht l nhng con th ca nhm 3 khng c c hi tm ra gii php v
chng khng c gng trn thot. Nhng con vt ti nghip tr nn ht sc th ng nm
yn mt ch chu ng lung in cho n khi cc nh th nghim khi qu ti nghip v
dng cuc th nghim li. Selegman v{ c|c ng s rt ra kt lun rng nhm th th 3
~ rt ra kinh nghim rng chng khng c cch no trn tho|t c dng in v mi
c gng s l{ v ch. Cng nh nhm th hai chng ~ s dng bi hc ~ hc t ln
trc nhng }y li l mt bi hc v s bt lc. Khm ph ca Seligman v s bt lc
c lnh hi c mt nh hng mang tnh quyt nh n rt nhiu lnh vc khc nhau
trong tm l hc. H{ng trm nghin cu ~ chng minh chng ta c th hc c rng
mnh khng c quyn kim sot g c v hon ton bt lc v hu qu ca bi hc ny
cc k kinh khng. S bt lc hc c ny s git cht ng lc ca con ngi v nh
hng ti kh nng ph|t hin rng mnh vn c th kim sot trong nhng tnh hung
mi. Thm ch n c th nn h min dch ca c th v lm cho chng ta tr thnh
mi ngon cho th bnh tt. Di nhng iu kin thch hp bi hc bt lc cn c
th gy ra chng trm cm rt nghim trng. Vy c th ni khng ngoa rng nhn thc
c bn nht v mt cuc sng tt ca con ngi ph thuc gn nh ho{n to{n v{o kh
nng kim sot bn th}n v{ mi trng xung quanh cng nh v{o vic nhn thc rng
chng ta c kh nng .
By gi h~y suy ngh v mi quan h gia s bt lc v la chn. Nu trong mt tnh

hung c th n{o chng ta c quyn la chn nhiu kh nng kh|c nhau, th chng ta
s c th kim so|t c tnh hung v{ bo v bn thn khi s bt lc. Vy ngoi gi
tr cng c v gi tr th hin, la chn cn cho php con ngi tham d v th gii mt
cch ch ng v hiu qu vi rt nhiu li ch v tm l.
Thot nhn th c v nh vic m rng c|c c hi la chn nn c tin hnh bt

c khi no c th v v x hi M ~ thc hin iu ri nn hu nh s khng cn tnh
trng cm thy bt lc na. Tuy nhin trong 2 nm 1966 v{ 1986, nh{ kho st Louis
Harris ~ hi nhng ngi c thm d rng h c ng vi nhng kin i loi
nh Ti cm thy b t ra ngoi l hay Ti ngh g khng cn quan trng na. Nm
1966 ch c 9% ngi c hi cm thy b gt ra ngoi l trong khi con s n{y v{o nm
1986 l{ 37%. Tng t c 36% ng rng kin ca h khng cn gi tr g v ti 60%
tr li ng vy. C 2 c|ch gii thch cho nghch l ny. Th nht khi s la chn v
kim sot ngy cng pht trin c b su ln b rng, k vng v cc la chn v s kim
so|t cng s tng theo. Kh|t khao v{ hy vng v s kim so|t nhanh chng vt ln kh
nng tht s d n c c gii phng bao nhiu i na. Cu tr li th 2 kh| n gin:
nhiu la chn khng ng ngha vi vic quyn kim sot s tng theo. Thm ch c qu
nhiu c hi n ni chng ta b cho|ng v{ thay v cm thy lm ch c tnh th
chng ta li khng bit phi x l th n{o. C c c hi chn la khng hn l mt
iu tt lnh nu chng ta khng c tin v{ iu kin cn thit c mt la chn
khn ngoan. Bn cn nh th nghim v cu hi liu bn c mun t chn cch cha tr
khi pht hin b ung th v khng? a s u tr li c nhng khi c}u hi n{y c p
dng vi nhng bnh nh}n ung th tht s th mt s lng ln bt ng u lc u.
Nhng g c v hp dn khi d tnh v{ tin o|n khng phi lc n{o cng tt p trong
thc ti. Khi a ra mt quyt nh lin quan n chuyn sinh t, vic phi la chn tr
thnh mt gnh nng khng th chu ng c. trnh nhng gnh nng nh vy
chng ta phi hc cch la chn mt cch cn thn. T mi c nhn phi quyt nh khi
no l thi im thch hp cho mt la chn n{o v{ tp trung ton b nng lng vo
la chn d iu n{y c ngha l{ phi nhng kh nng kh|c tri qua. La chn thi
im a ra chn la c l chnh l quyt nh quan trng nht ca chng ta.
nh gi mc hnh phc
Trong sut nhiu thp k qua, cc nh nghin cu trn th gii ~ c gng a ra

nhng tiu chun |nh gi| hnh phc, mt phn nhm x|c nh r nhng nguyn
nhn khin con ngi cm thy hnh phc, mt phn nhm x|c nh r nhng nguyn
nhn khin con ngi cm thy hnh phc, mt phn nhm o lng mc pht trin
ca x hi. Tiu biu, cc nghin cu v mc hnh phc ca con ngi s dng hnh
thc bn cu hi, v cc tiu chun |nh gi| hnh phc
hay thng c gi l hnh phc c nhn xut pht t nhng cu tr li trong bn
cu hi. Di }y l{ v d c th:
MC THA MN VI CUC SNG
1. Trong hu ht mi phng din, cuc sng ca ti gn nh ho{n to{n l tng.

2. iu kin sng ca ti l tuyt ho.
3. Ti hi lng vi cuc sng ca mnh.
4. Cho ti by gi ti ~ t c nhng th quan trng m ti mun c trong i.
5. Nu c sng li mt ln na ti s khng mong thay i iu g c.
(Theo nghin cu ca t chc Lawrence Erlbaum)
}y l{ bn |nh gi| Mc tha mn vi cuc sng. Nhng ngi c hi s

a ra s im ring ca mnh cho mi cu pht biu kin da trn thang im t 1
7, v tng im cui cng s l tiu chun, l{ thc o hnh phc c nhn.
Trong nhng nm gn }y, c|c nh{ nghin cu ~ kt hp nhng cu tr li theo

dng kho st ny vi nhiu phng ph|p |nh gi| hnh phc khc. Nhng ngi tham
gia nghin cu s i vng vng cng mt chic my tnh cm tay, v lu lu mt ln my
s pht ra ting bp. |p li tn hiu bp, h phi tr li cc cu hi hin th trn mn hnh
my tnh. Li ch ca phng ph|p n{y cn c gi l phng php ly mu thc
nghim l thay v da vo kho st mt cch chnh xc cm xc ca h trong khong
thi gian nhiu thng, h s phi nu ra cm xc ca mnh ngay chnh ti thi im c
hi. Cc cu tr li ny s c tng hp li trong qu trnh nghin cu; v qu trnh ny
c th ko di nhiu ngy, nhiu tun, hoc thm ch nhiu thng. Kt qu thu c t
phng ph|p trn cho thy mi quan h kh| tng thch gia cc cu tr li ngay ti
thi im ngi tham gia c hi v cc cu tr li ca h dng kho s|t nh trong
kho s|t Mc tha mn vi cuc sng. V vy, chng ta c c s tin rng nhng
nghin cu s dng phng ph|p kho st thc s cho ta cu tr li: con ngi hnh
phc nh th no trong cuc sng.
V cc cuc kho st ny cho thy mt iu ai cng bit , l{ ngi giu cm thy

hnh phc hn ngi ngho. R rng: tin rt quan trng. Tuy nhin nhng nghin cu
n{y cng ch ra rng ng tin khng thc s c nng lc quyt nh mi th nh bn

ngh. Khi mc thu nhp tnh theo u ngi ca x hi vt ngng i ngho v{ m
bo c cuc sng, th d ti sn quc gia c tng theo bao nhiu cng hu nh kh
c th t|c ng n hnh phc con ngi. V d, nu bn mun bit c bao nhiu ngi
hnh phc mt nc ang ph|t trin nh Ba Lan cng nh
ti quc gia giu c Nht Bn, bn s ngc nhin khi nhn ra s lng ca hai nc l
nh nhau, mc d thu nhp bnh qun ca mt ngi Nht hn ngi Ba Lan n nhng
10 ln. V{ ngi Ba Lan cm thy hnh phc hn ngi Hungary (v{ ngi Iceland li
hnh phc nhiu hn ngi M) tuy mc sng ca hai nc c em ra so s|nh l{ nh
nhau.
Nu thay cho vic |nh gi| mc hnh phc gia c|c nc trong mt thi im
nht nh bng vic i s}u v{o nghin cu cm xc ca mi ngi dn trong cng mt
quc gia vo nhiu thi im khc nhau, thi chng ta s thy c kt qu tng t. Thu
nhp tnh theo u ngi M (~ c iu chnh bi lm ph|t) ~ tng hn gp i
trong vng 40 nm qua. S h gia nh c m|y ra chn tng t 9
50%. S h gia nh c m|y sy qun o l 20 70%. S h gia nh c m|y iu
ha nhit t 15 73%. Phi chng khi ~ c y mi tin nghi vt cht chng ta s
cm thy hnh phc hn? C}u tr li l khng. Thm ch, trong hn 40 nm qua thu
nhp u ngi ~ tng ln nhanh chng bi nm nh}n ti, c bit l Nht; vy m
mc hnh phc ca con ngi vn khng t c s gia tng |ng k no.
Nhng nu tin khng em li hnh phc cho con ngi, th iu g s l{m c?

Dng nh c|c mi quan h x hi thn thit mi chnh l nhn t quan trng nht
mang n hnh phc. Nhng ai ~ kt hn, c bn b tt v gn gi vi gia nh s thy
hnh phc hn ngi khc, v nhng tn ca mt tn gio nht nh cng hnh phc
lc quan hn nhng ngi ngoi o. C v nh mi lin kt gia con ngi c ngha
quyt nh n hnh phc ca chnh h ch khng phi l s gi{u sang. ~ n lc ging
ln hi chung cnh bo. Mt iu chc chn rng vic thit lp cc mi quan h x hi
t|c ng n i sng tnh cm con ngi. Tuy nhin, }u l{ nguyn nh}n, }u l{ kt qu
vn cn cn c l{m r. Ngi lun mang tm trng bun kh kh th no so snh vi
hnh phc ca mt ngi c mt gia nh yn m, mt cuc hn nhn bn vng, v
nhiu bn b. Hnh phc c t ln h{ng u, sau na mi n cc mi quan h thn
thit. Theo kin c| nh}n ti, }y c xem nh mi quan h nhn qu 2 chiu: ngi
hnh phc vui v d dng thit lp cc mi quan h x hi cho mnh v chnh cc mi dy

quan h nh hng ngc li n i sng tinh thn ca h.
Trong bi cnh bn lun v s la chn v t ch, mt iu quan trng |ng lu l{

hu ht nhng mi quan h x h rng buc s t do, quyn la chn v kh nng t ch
ca con ngi. Hn nh}n, c hiu nh cam kt sng chung t nguyn gia hai ngi
l mt in hnh tc i s t do la chn c v mt tnh cm ln
nhc cm. V tnh bn thn thit l}u nm cng i hi bn s gn kt lu di. Tnh bn

i hi s cam kt v trch nhim cng nh bn phn, do n nh hng n t do
ca bn. Cc mi quan h rut tht hoc nim tin tn gi|o cng khng phi l{ iu ngoi
l. Cc gio hi thng ku gi tn sng c trch nhim cng nh lun gi vng lp
trng v nim tin trong cuc sng t c hnh phc. V vy, c th ni rng ngc
li vi tt c nhng g chng ta vn ngh, hnh phc cng chnh l{ ngun cn, l{ si dy
v hnh rng buc s t do chn la ca con ngi. Vy lm th n{o ha hp quyn
t do la chn v nhng phn tch ni trn cho vic mu cu hnh phc?
iu tng chng phi l n{y ~ c miu t gii thch kh r rng trong n phm
mi nht. Mt cun c ta l The American Paradox: Spiritual Hunger in
the Age of Plenty (tm dch: Nghch l nc M: s khao kht tm kim hnh phc gii
tr) ca nh tm l David Myers. Cun th hai vi tn gi The loss of happiness in Market
Democracies (tm dch: Kim tm hnh phc s lc li trong nn dn ch th trng) vit
bi khoa hc gia v chnh tr Robert Lane. C hai n phm u cp vic v sao s giu
c v vt cht khng th i i vi hnh phc c| nh}n. Nhng c|c t|c gi khng dng li
. H nu ra mt vn rt |ng quan t}m: con ngi ngy cng mt i hnh phc
theo thi gian. Trong tc phm ca mnh, Myers trch dn mt lot s liu gy kinh
hong: t nm 1960 M, t l ly d ~ tng gp i, s v t t thanh thiu nin tng 3
ln, cc tri giam khng cn ch cha, v cp s cng tng t cho ti phm hnh s l 4,
t l cha m sinh con trc hn nhn l 6, sng th trc hn nh}n tng gp 7 (}y thc
s l nguyn nhn su xa dn n v hn nh}n). ng nhin, khng th gi nhng
iu ny l biu hin ca hnh phc. Cn theo Lane, hin tng suy nhc c th
nghim trng ~ gia tng chng mt hn mt th k qua (tng hn 3 ln). Mi th tr
nn trm trng hn n ni stress hin din khp ni thng qua c|c biu hin nh
chng cao huyt p, bnh tim mch, gim sc khng v l nguyn nhn gy cm gic
lo u, kh chu. Lane miu t ni c n trong x~ hi hin i mt c|ch n gin:
Cuc sng c qu nhiu s la chn. n ni con ngi dng nh b qu ti v

thiu s cu thc ca thi quen v rng nhu cu khm ph v khng nh bn thn,
khng chp nhn ci hin c ln hn bao gi ht.
Tnh trng suy nhc c th theo chiu hng tng mnh s tip tc c ni n
k hn. Khi ti i s}u v{o vn suy nhc trong chng 10, ti mun cp n 1
nghch l quan trng. u chng ti ~ b{n v cng trnh nghin cu ca Martin
Seligman v tnh trng c n ca gii tr thc v mi lin h vi bnh suy nhc. ng
cng nhn mnh rng khi con ngi cng bit kim sot bn th}n, ngi ta cng bt c
n v{ nh tr|nh c nguy c trm cm. Bn th}n ti cng ~ nu ra vn chn
la trng x hi hin i, khi c nhiu la chn ngi ta cm thy r quyn lm ch ca
mnh hn bao gi ht. Kt hp c hai lun im trn bn s hon ton loi b chng suy
nhc ra khi cuc sng, v tnh t ch vi s la chn l liu php tinh thn hu hiu.
L thuyt quan h gia c n v{ chng suy nhc m{ Seligman a ra c y c s
vng chc thuyt phc chng ta. Vy liu t do chn la c phi l tt c nhng g
c b{n n?
Lane cho rng chng ta ang tr gi cho s d tha v vt cht v t do th|i qu| ~
dn n s lng lo trong cc mi quan h x hi. Chng ta kim ra nhiu tin, ng thi
cng chi mnh tay hn nhng li khng h ginh thi gian cho nhau.
Hn ngi dn M cho bit h cm thy c n, s c n khng bt ngun t li
sng mt mnh m chnh t s thiu thn tnh cm. Chng ta t khi v thm nh{, t tr
chuyn cng ngi th}n, t qua thm h{ng xm Nh t|c gi Lane vit Con ngi v
cng vic, v bn b m dn ri xa cc gi tr gia nh truyn thng. Ni c|ch kh|c, mi
dy lin h gn gi truyn thng t bao gi ~ tr thnh mt la chn cn c cn
nhc k trc khi quyt nh.
Vn thi gian
Cn c thi gian pht trin quan h x hi. Trc tin hy ginh thi gian to
dng nhng mi quan h gn gi. Mun kt bn, hoc mun by t cm xc thng yu
vi mt ai , chng ta cn phi hiu h mt cch su sc. Hollywood, kinh in
nh th gii, ngi ta thng quen nhau hay thm ch yu nhau rt mau chng nh
thiu i s ch}n th{nh, do h d dng ri b nhau n vi mt ngi khc. Nhng
g m{ con ngi thc s cn l nhng mi quan h bn vng v{ l}u d{i. Sau , mt khi
~ thit lp c cc mi quan h thn thit, ta phi dnh thi gian duy tr v nui
dng chng. Chng ta nn thng xuyn bn nhng ngi m ta yu qu, nht l khi
h cn chng ta nht. V khi c bt ng hay mu thun ny sinh, chng ta phi n lc
tm ra phng ph|p ha gii tt nht. Ni tm li, hy tr th{nh im t tinh thn cho
nhng ngi m bn quan t}m, thng yu v{ gn b.
Vy th ai c c loi thi gian n{y? Ai linh ng v sc lc thc hin nhng

iu tt p trong cuc sng bn rn c lp trnh sn ngy nay? Khng phi ti.
Thi gian v cng qu bu, v thm ch c|c phng tin k thut ra i nhm tit kim
thi gian c hin i n }u chng na, th ta vn cm thy khng . Mt ln na ti
quan nim nhn t chnh dn ti s thiu ht thi gian l vic chng ta c qu nhiu la
chn quyt nh, |nh gi|, v{ ri c th sau phi hi tic. Mnh nn t bn tay
nh{ h{ng quen hay trong qu|n ru mi n{y? Mnh nn i ngh mt thnh ph bin
hay ln vng ni? Mnh c nn i cng ty bo him sc khe? Mua thm hay b|n i c
phiu? Nhng la chn n{y ~ chim trn phn ln thi gian chng ta, khng cn ch
cho quan h bn b, cho ngi yu, cho gia nh v{ ngi thn.
T do hay rng buc
Vic thit lp v duy tr cc mi quan h x hi tt p i hi bn phi sn lng

chu hn ch hoc |p t t cc mi quan h , cho d bn khng h{i lng i na. Mt
khi ~ r{ng buc vi ai ri, bn s khng cn c c hi la chn no na. Chuyn gia
kinh t v l nh s hc Albert Hirschman, trong cun sch ca
mnh c t Exit, Voice, and Loyalty (tm dch: Li thot, ging ni v s trung thnh) ~
cp n hai khuynh hng ng x chung khi ngi ta khng vui. H s ri b tnh
hung , hoc h s phn khng v dng ging ni by t th|i ca mnh. cc khu
mua b|n hay trn thng trng, t b l{ phng c|ch th hin s bt mng. Khi
khng hi lng vi th|i phc v ca nh hng, chng ta s tm mt nh hng khc,
hoc nhn hiu ng cc a thch ca bn tng gi| qu| cao, bn s i loi khc ph hp
ti tin hn. Mt trong c|c u im ni bt ca la chn phi th trng l{ n {o to c

hi cho con ngi by t s bt mn bng cch t b.
Trong cc mi quan h x hi li khc. Chng ta khng th t b ngi yu, bn b

hay c tp th theo c|ch m{ ta dng i vi th|i phc v, vi ng cc nh k trn. C
x nh th hon cnh khng ph hp, hoc c th ni rt |ng b ch trch. Thay v{o ,
ta thng biu hin s khng hi lng qua li l, going ni t|c ng n i tng
tip nhn. Thm ch c khi mi n lc vn khng thnh cng, chng ta vn phi c gng
tip tc. T b l{ phng |n cui cng.
Hu ht chng ta u nhn bit c kh khn trong vic cn bng gia t do la

chn vi lng trung thnh v s rng buc vi ngi khc. Mi ngi c c|ch ring
cn bng c|n c}n t do rng buc n{y. Th nhng th ch x hi c th lm cho cn
cn ny tr ln d cn bng hn bng cch thit lp c|c |p t m{ i tng ca mnh
khng th vi phm. Vi quy lut chi r r{ng trong cuc sng, cc rng buc, |p t
ny s cho thy ta ~ cng hin cuc sng v tnh cm ca mnh nh th n{o cho ngi
khc, trch nhim v bn phn i vi gia nh, bn b, v tp th l g.
Tuy nhin, ci gi cho vic chp nhn rng buc quy nh bi th ch x hi nh

hng su sc n t do c nhn ca con ngi. thc s l ci gi phi tr? X hi cho
chng ta quyn tr li cu hi ny theo cch ring ca mi ngi, bng vic cho ta c
la chn, la chn cho t do ca chng ta
Nhng quyt nh bc 2
Mt c|ch gim nh gnh nng khi phi a ra la chn l hy quyt nh khi no

cn a ra quyt nh hay la chn. Cass Sunstein v Edna Ullmann- Margalit gi }y l{
nhng quyt nh bc 2. Mt dng ca quyt nh bc 2 l bn quyt nh mnh phi tun
theo 1 lut l n{o . V d nu xem vic phi tht dy an on trn xe l mt quy nh th
bn phi lun lun tun th, v{ khi s n o c nn tht dy khng khi ch cn i c
mt dm ng s khng lm phin bn c na. Nu bn quyt nh tun theo mt
lut l v khng bao gi vi phm th bn s c th loi b c v s nhng quyt nh

kh khn v{ sai lm v sau. D
nhin c quyt tm v k lut tun theo mi lut l ~ ra hay khng li l
chuyn kh|c, nhng ti bo m l lm theo cc quy nh s gip loi b nhng la chn
rc ri trong cuc sng hng ngy hay khi bn ngi vo xe hay tham d mt bui tic.
Tin gi nh th khng qu kht khe nh c|c lut l; chng cng ging nh phn
mc nh trong my tnh ca bn thi. Ti mc nh font ch Times 12 cho my x l vn
bn ca mnh v{ sau khng phi bn tm v n na. i khi trong nhng trng hp
c bit ti c th thay i mc nh ca mnh nhng 99.9% thi gian ti u lm ch
c nhng quyt nh ca mnh.
Cc tiu chun cn d th hn na. Khi t ra mt tiu chun, chng ta ~ tin

hnh mt bc i quan trng l{ chia th gii cc la chn ra lm hai phn: phn c
th |p ng tiu chun ca mnh v phn khng l{m c iu . Sau mi khi phi
quyt nh iu g bn ch cn xem xt nhng option thuc phn u m{ thi. Nh chng
ta ~ thy trong chng trc bn c th d d{ng hn nhiu khi quyt nh mt sn
phm tt va (tri tc) hay tt nht (cu to{n). iu n{y c{ng ng hn nu chng ta
kt hp cc tiu chun vi nhng cng vic thng ngy hay vi cc thi quyen. Vic
quyt nh rng chng ta s gn vi mt th |p ng c tiu chun ca mnh s gip
bn khng cn phi la chn gia cu ton v tri tc na. S kt hp gia tiu chun v
thi thng c ngha kh quan trng trong vic tm kim v duy tr mt tnh bn bn
vng. Chng ta n vi nhng ngi ph hp vi cc tiu chun ca mnh (v s thng
minh, tt bng, c c tnh, v.v.) ri gn kt vi h. Chng ta khng phi ng{y n{o cng
phi la chn xem c nn duy tr mt tnh bn hay khng. Bn s khng phi t hi liu
c nn chi th}n vi Ngc hn Oanh khng; c v s Ngc trong cuc sng v nu li
hi bn thn nhng c}u nh vy bn s li phi t hi c nn duy tr tnh bn hay khng.
Vy bng cch dng cc lut l, tin gi nh, tiu chun v{ thi quen gi mnh v
hn ch s lng cc quyt nh mnh phi i mt, chng ta c th qun l cuc sng
ca chnh mnh tt hn. T c nhiu thi gian v cng sc hn mang li nim vui
ca ngi khc hoc c th sn sng cho nhng quyt nh khng th hoc khng mun
trnh. Mi quyt nh bc 2 cng c c|i gi| ca n b qua nhng c hi c th c kh

nng tt hn chng ta khng th sng thiu chng c.
u th k 20, sau khi quan st lm cch no qu trnh tin ha to ra nhng sinh

vt c cc kh nng tri gi|c v{ h{nh x hon ton ph hp vi nhu cu sinh tn ca
mnh, nh sinh hc Jacob von Uexkull ~ kt lun: S an ton cn quan trng
hn s sung tc. Ni c|ch kh|c, mt con chn khng h s hu gia t{i v kinh nghim
v la chn m{ con ngi s dng khi quyt nh vo rng hay i do. Nhng con chn
li c s an ton khi n nhn thc c iu g quan trng nht v cch thc hin nhng
g cn l{m sinh tn, v n c mt s kim ch bn nng i vi nhng la chn khng
cn thit. S kim ch ny gip con chn nhn ra thc n, bn tnh, k th vi nhng mi
nguy him khc v cn gip n c nhng hot ng va v{ chnh x|c t c ci
n tht s cn. Vi con ngi mt kim ch tng t n t vn ha. Mt vi nn vn ha
qu kht khe n mc p bc trong khi vn ha tiu th ca M li ang vt b cng
nhiu rng buc cng tt v{ nh ti ~ ni khi mi bt u cng l{ mt dng p bc.
Mun v thch
Vi gi tr quan trng chng t vo quyn t ch v quyn t do la chn, bn c

th ngh rng c c chng s lm chng ta hnh phc hn. Thng th nhng iu
chng ta mun cng l{ nhng g l{m ta a thch, nhng g mang li s sung sng cho ta.
Tuy nhin nhng bng chng v cng thuyt phc ~ ch ra rng mun v{ thch u
c iu khin bi nhng h thng vng no b khc nhau v c bn v khng nht
thit phi hot ng cng nhau (d thng thng l vy). Nhng con nghin r rng lc
n{o cng mun c thuc d l ti mt mc n{o thuc khng cn kh nng mang
li s tha mn cho h. Khch thch nhng vng no b tng t cng khin nhng con
chut mun ph-mai nhng n li khng thy bng chng no rng chng yu thch
c ngay khi n n.
CHNG 6 NHNG C HI B L
Thng 2, tri lnh cng. Tuyt b|m y b hng tri d{i ng ph. i l{m
ri li lng l tr v trong m ti, ch bng c|ch suy ngh v k ngh h sp ti ca mnh
mi gip Angela vt qua c ma ng d{i ng ng ny.
Angela ang xem xt hai kh nng rt khc nhau: du lch n bc California hoc
ngh ngi mt tun ti mt ngi nh trn bin mi Cod. C ta s quyt nh nh th
no? C th Angela s bt u bng c|ch xem xt iu g quan trng nht i vi mnh
khi i ngh. Vn yu v p lng ly ca thin nhin, t hn im dng chn ca Angela
phi |p ng c yu cu . Angela thch tiu khin ngoi tri nhng n thi ght
kh tri nng v m, v th thi tit cng phi n ha. Yu nhng bi bin vng ngi tri
d{i, nhng Angela cng thch n ngon, hng th vi nhp sng v m si ng, quan st
mi ngi v ngm nhn h{ng ha b{y b|n. Thm v{o , Angela khng thch |m ng.
L mt ph n nng ng, nhng thnh thong Angela cng thch c mt bui chiu
c nm n trn gh ch c sch.
Th th sao no? Angela cn hai chuyn cn l{m. Trc tin, cn |nh gi| tm quan
trng ca nhng kha cnh a dng nhng im n Angela ang c}n nhc. V d, liu
thi tit d chu c quan trng hn nhp sng si ng v m khng? Tip theo, Angela
cn bit c bc California v{ mi Cod b tr nhau nh th no. Nu mt trong hai
im n tri hn im cn li trong mi lnh vc Angela quan tm, vic a ra quyt
nh tht d d{ng. Nhng kh nng d xy ra nht l Angela s khm ph ra mi im
dng chn s c nhng im mnh m{ im cn li khng c. V v th, Angela cui cng
phi t tha hip. Tuy vy, Angela c th a ra c la chn cho mnh nu c lm cho
mnh mt danh sch nhng tiu ch quan trng nh hng n vic chn im i du lch,
quyt nh chng quan trng n mc n{o, v{ |nh gi| tng trng hp kh nng
|p ng mong c ca c ra sao.
By gi, bng nhin c mt ngi bn ca Angela chen vo v lm cho mi chuyn

thm rc ri. Ngi bn ngh Angela i ngh mt ngi nh tranh nh xinh ti
Vermont. , Angela c th leo ni, i bi di h, tham gia vo cc l hi ngh thut,

i n nhng nh{ h{ng ngon, cng nh tn hng thi tit m p, kh thong vo ban
ngy v mt m, d chu v{o ban m. Ngoi ra, th trn cn nm gn Burlington, ni
c nhp sng v m y nng ng. V cui cng, ngi bn ch ra rng do Angela c th
ngh mt cng mt v{i ngi bn ca c do h c s hu nhng cn nh{ ngh ti khu vc
ny. Th nhng, i ngh h vi bn l mt
trng hp Angela cha tng ngh n khi c cn nhc gia California v{ mi Cod. V{
by gi iu Angela cn l{m l{ thm tiu ch v{o danh s|ch nhng kha cnh hp dn
khi quyt nh im du lch. Thm v{o , Angela cn phi |nh gi| li mt vi thang
im c d{nh cho hai im n u tin. C th Angela s tr mt hay hai im cho mi
Cod khi thy thi tit ni n{y tr|i ngc vi khi hu mt m v thng thong ti
Vermont.
Nhng kh nng c vui vi bn b l{m cho Angela n o. C|c con ca Angela

sng rt xa, v c nh chng. S l tuyt nu c gp g bn b, nhng c bn
gia nh s cn tuyt hn. Bit }u c c mt ni xinh p n{o gn ch cc con
Angela ang sng c nhng qu|n n ngon, thi tit d chu, v nhiu th lm v m.
Hoc gi bit }u c c mt ni n{o bn tr s hng th i chi vi Angela. Hng
lot kh nng c Angela t tn thnh v mt kha cnh khc - bn cc con c
Angela a v{o danh s|ch.
C mt iu r rng l khng la chn n{o |p ng trn vn mong c ca Angela.

C ch cn chun b thc hin mt vi tha hip.
Michael, mt sinh vin nm cui y t{i nng, ang c gng la chn gia hai cng
vic. Mt c mc lng khi im hp dn, c hi thng tin khim tn, mc an ninh
tuyt vi, v{ mi trng lm vic ha nh~, sinh ng. Cng vic cn li c mc lng
khi im khng cao, c hi thng tin y xn ln, mc an ninh tm c, v mt c
cu t chc kh chnh chu, theo tn ti trt t.
Khi Michael cn ang n o gia hai cng vic A v B, cng vic C li xut hin. Vi
n, Michael s c c hi lm vic ti mt thnh ph y th v. Bt thnh lnh, s hp dn
ca v tr ta lc li lin quan n la chn ca Michael, mt iu cha tng c anh

ngh n. Ti sao a im ca cng vic A v B khng th so snh vi C? V Michael s
phi |nh i bao nhiu v tin lng, an ninh, v{ nhiu th khc na c th lm vic
trong thnh ph th v ny?
Vic a ra quyt nh cng tr nn ri rm hn khi mt trin vng cng vic khc

xut hin mt a im rt gn gia nh ca Michael v nhng ngi bn c, v{ }y
cng li l mt yu t anh cha h ngh ti. iu quan trng n mc n{o? V{ sau ,
bn gi ca Michael tm c mt cng vic rt tt, tng t nh cng vic A, trong cng
thnh ph. Cu hi t ra cho Michael lc ny l: anh s dnh bao nhiu trng lng cho
yu t ny? V tm quan trng trong mi quan h gia Michael v bn gi ti mc no?
c th quyt nh la chn ngh nghip, Michael s phi t tr li vi cu hi
kh. Anh c sn lng t tha hip gia mc lng v{ c hi thng tin, gia cht lng
cng vic v cht lng ca thnh ph ni anh l{m vic? Michael liu c th tha hip c
hai c gn gia nh? V{ anh c dng cm t b tt c c bn bn gi?
Mt phn mt tri ca s d tha la chn nm ch, mi mt la chn mi li lm

di thm danh sch nhng tha hip bt ngun ca nhng h qu tm l. S cn thit
phi tin hnh tha hip thay i cch chng ta cm nhn v nhng quyt nh gp phi.
V quan trng hn, n nh hng n mc tha mn mi ngi tri nghim c t
quyt nh cui cng ca mnh.
Ph tn c hi
Cc nh kinh t hc cho rng cht lng ca bt c la chn cho sn n{o cng

khng th c |nh gi| t|ch ri vi cc phng |n thay th ca n. Mt trong nhng
c|i gi| ca mt la chn chnh l vic b qua c|c c hi m mt la chn khc c th
mang li. V{ }y c cp ti nh l{ mt ph tn c hi. Ph tn c hi ca vic i
ngh ti bi bin mi Cod chnh l{ vic b qua nhng nh hng thnh son California.
Tng t, ph tn c hi khi chn cng vic gn ngi yu ca bn s phi |nh i
bng vic sng xa gia nh. Mi mt la chn u hm cha nhng ph tn c hi lin

quan ti n.
Ta c th b lc li nu nh khng th ngh v nhng ph tn c hi. Ti thng

nghe mi ngi bin minh cho quyt nh mua hn mt cn nh{ thay v tip tc thu
mn, bng cch cho rng h ~ mt mi vi vic c mi tip tc l{m y hu bao ca
ch cho thu nh. H cho rng vay tin ng}n h{ng mua nh l mt thng v u t,
trong khi vic thu nh chng khc g nm tin qua ca s. Dng suy ngh n{y thot nghe
tng chng nghe c v hp l nhng li cha thu |o. V{ sau }y l{ quan im
chung ca hu ht nhng ngi mua nh{: Chng ti phi t cc 50.000 la. Chi ph
sinh hot hng thng, bao gm tin vay ngn hng, thu, bo him, v{ in nc tnh
tng li cng ch bng chi ph thu nh. V vy, trn thc t, vi mt khon u t 50.000
la, ti phi xoay s lm sao c hng li t chi ph nh ca h{ng th|ng, l{m y
thm hu bao ca mnh thay v ca ch cho thu nh{. V{ ti cng chc chn rng mnh s
thu li hn 50.000 la sau khi b|n ngi nh{.
Khng cn nghi ng g na, s hu mt ngi nh{ thng l mt phi v u t khn

ngoan. Nhng c|i m{ nhng ngi mua nh{ cha suy tnh ti l ph tn c hi ca vic
b ra 50.000 la v{o trong ngi nh{. Vi s tin , bn cn c th lm
g vi n? u t v{o th trng chng khon, hoc hc trn kha i hc Lut tng

thm thu nhp, hoc cng c th i du lch vng quanh th gii v vit mt cun tiu
thuyt bn k vng s ho{n to{n thay i cuc i mnh. Mt s la chn mang tnh thc
tin hn, v{ s khn ngoan ca tng la chn ty thuc v mc tiu cuc i bn cng
nh thi gian bn c. Khi ti vit cun sch ny, th trng bt ng sn c v l mt la
chn kh d hn th trng chng khon. Th nhng, khi th trng bt u tng vt vo
nm 1996, u t 50.000 la v{o th trng chng khon c th trng qu m. iu
quan trng l, ngay c nhng quyt nh c xem l d dng nht cng h{m cha
nhng gi tr tim n ca nhng la chn b t chi. Suy ngh v nhng ph tn c hi c
th s khng l{m thay i quyt nh ca bn, nhng ch t cng gip bn c c mt
|nh gi| mang tnh thc tin hn v tnh ton din ca quyt nh.
Theo cc gii nh kinh t chun, ph tn c hi duy nht c ngha quan trng i

vi mt quyt nh, chnh l nhng ph tn c lin quan n nhng phng |n thay th
lin k vi phng |n tt nht. V vy, hy th cho bit la chn ca bn cho ti th 7
trong danh sch lit k di dy:
1. n ti ti mt nh hng d thng.
2. n ti nhanh v{ sau i xem phim.
3. i nghe nhc jazz.
4. i khiu v.
5. Nu ba ti cho mt vi ngi bn.
6. i xem bng ch{y.
Nu bn i n ti, c|i gi| ca n chnh l vic phi tr tin cho ba ti cng vi

vic mt c hi xem phim. H~y ch n ci bn s b l la chn thay th th hai v ch
th m{ thi. ng ph sc tic r khi vut mt nhng la chn tip theo trong danh sch
m bn khng th thc hin dc. Tuy vy, cc k kh khn thc hin li khuyn
trn, v{ }y l{ l do: nhng la chn c xem xt thng c nhng kha cnh a
phng din. Nu ta xem xt cc la chn theo phng din tng kha cnh ca chng thay
v tng th, th nhng la chn khc nhau s c xp hng th 2 (hay thm ch th

nht) trong danh sch. V vy, i xem phim c th l cch tt nht kch thch u c.
Nghe nhc jazz c th l la chn ti u th gin. C l khng bin php tp th dc
no tt hn l{ i khiu v. i xem bng ch{y kh d l{ mt c|ch gii ta c ch. V{ n
ti vi bn b cng c th l cch tt nht tnh bn ngy mt thn thit hn. Mc d
nhn chung c th ch c mt la chn tt th hai duy nht, mi mt la chn bn b qua
phi c mt vi kha cnh |ng m
c n{o ~ a chng v{o danh s|ch. V vy, i n ti bn ngo{i ng ngha vi vic

b qua c|c c hi c kch thch u c, th gi~n, tp th dc, gii ta c ch, v tht
cht tnh bn. ng v phng din tm l m ni, mi phng |n bn la chn vn c
th a ra nhng c hi bn s b qua.
Nu chng ta gi nh nhng ph tn c hi ph hng kha cnh mong c tng th

ca la chn u vit nht, v chng ta cm nhn c rng ph tn c hi c lin quan
n rt nhiu la chn b b qua khc, th khi cng c nhiu la chn, ta cng phi tri
nghim c nhiu v ph tn c hi. V{ khi , ta li cng cm thy t tha m~n hn t
chnh la chn ca mnh.
Ti sao khng th l mt cng vic lng cao, c hi thng tin, mi trng lm vic
thn thin, v mt ni th v c lun vic l{m cho ngi yu v gn gia nh? Ti sao
khng th l mt k ngh m ti c th tn hng bi bin tuyt vi cng nhng nh
hng thnh son v nhng ca hiu, im du lch hp dn? Ti sao ti li khng th c
kch thch u c, th gi~n, gii ta c ch, v gp g bn b? S tn ti ca nhng la
chn a phng din gip chng ta mng tng d d{ng hn v nhng la chn khng
tn ti khc chnh l{ nhng la chn kt hp nhng kha cnh hp dn ca nhng
la chn khng tn ti. V khi chng ta hnh dung theo cch ny, chng ta s cng t tha
m~n hn vi la chn cui cng ca mnh. V vy, mt ln na, s a dng v chn la
ch lm cho tnh hnh ti t thm.
Khch quan m ni, nu c mt c|ch n{o ni }u l{ k ngh tt nht, cng vic
tt nht, hoc phng |n tt nht cho mt ti th By, v{ sau nhng la chn thm
vo ch c th lm ta cm thy hnh phc hn. Bt c mt la chn mi n{o cng c th
tr th{nh phng |n ti u. Nhng kh|ch quan th thc s khng c k ngh no hoc
mt ti th By no l tuyt nht. Cui cng, cht lng la chn c ngha i vi mi
ngi chnh l nhng tri nghim ch quan nhng la chn khc mang li. V{ i xa hn,
nu bt c la chn thm vo no ph hng tri nghim ch quan ca chng ta, chng ta
li cng cm thy tnh hnh ti t hn.
Tm l tha hip
Kha cnh tm l ca vic tha hip ~ c iu tra trong mt lot nghin cu,
trong ngi tham gia c yu cu a ra nhng quyt nh gi nh v vic chn
mua chic xe n{o, thu cn h no hoc chn cng vic no, da trn mt lot cc kha
cnh, bao gm gi c. Danh sch ca nhng la chn c thit k theo hng sao cho
t c quyt nh mt la chn, ngi tham gia bt buc phi
thc hin tha hip. V d, khi chn mua xe, c th chic n{y s{nh iu hn, phng din
an ton li km hn. Thu mt cn h, c th cn n{y rng r~i hn nhng li nm v tr
khng ng cho lm.
Trong mt nghin cu, mt ngi tham gia c cho bit rng chic xe A c gi tr
25.000 la v{ an to{n cao (im 8 trn 10). Chic xe B c chm im 6 v
phng din an to{n. Ngi tham gia sau c hi cn phi tn bao nhiu cho xe B
n c bt mt nh xe A. Trong trng hp ny, bt buc ngi tr li phi thc
hin tha hip gia gi c v{ an ton. N yu cu phi hi mi mt n v an ton
thm vo s tn ht bao nhiu. V d, nu mt ngi tr li xe B ch tn 10.000 la, r
rng l h t gi tr cao cho mc an ton thm vo xe A. Nhng, nu h cho rng xe
B |ng gi| 22.000 la, h chc hn t ch trng n gi tr an ton ca xe A hn. Vi cu
hi n{y, ngi tham d hu nh khng gp phi bt c kh khn g. Nhng sau , c}u
hi th hai c v nng n hn. H c yu cu chn la gia xe A, mc an ton 8
im v{ c gi| 25.000 la v{ xe B, mc an to{n 6 v{ c gi| ngi tham gia ~ thy
cn thit c th lm 2 chic xe bt mt nh nhau. V{, c}u hi t ra l{ ngi tham gia
s la chn th no gia 2 chic?
Do c 2 la chn ~ ngang bng nhau, c l bn s d o|n rng phn na s ngi

s chn chic xe an to{n hn v{ t hn; trong khi , ph}n na cn li s chn chic
t an to{n hn v{ r hn. Nhng, li khng phi l kt qu ca cuc nghin cu. Hu
ht nhng ngi tham d u chn chic xe an to{n v{ t tin hn. Khi buc phi la
chn, hu ht mi ngi t chi tha hip mc an ton vi gi c. H hnh x nh th
mc an ton nh hng su sc n quyt nh ca h v do vy gi c tr nn khng
cn quan trng na. La chn n{y r r{ng i ngc li vi phng c|ch mi ngi tr
li cho cu hi u tin khi h phi thit lp gi c c th lm hai chic xe bt mt nh
nhau. Nu nh lc ngh rng mc an ton c vai tr ti quan trng, chc hn
nhng ngi tham gia cuc nghin cu ny phi h thp gi thnh ca chic xe B xung.
Nhng h li khng lm vy. Do vy, vn }y khng phi l mi ngi t chi t
gi ln mc an to{n. M{ ni ng hn, khi n thi im phi a ra la chn, ch
n gin l h khng mn m vi vic phi b ra ci gi h ~ thit lp trc h ~

thit lp cho s an ton.
Mc d vic a ra quyt nh ch thun ty l gi nh, ngi tham gia cng tri

qua nhng bin ng tm l tiu cc |ng k khi phi chn gia xe A v xe B. V nu qu
trnh th nghim cho php, h s t chi a ra bt k mt quyt nh no.
V do th, cc nh nghin cu kt lun rng, b buc phi thc hin t tha hip khi
a ra quyt nh ch lm cho ta khng hi lng v thiu quyt o|n.
Rt kh hiu c m thc ny. Hy th tng tng bn chn chic xe t an

to{n hn tit kim 5.000 la v{ sau b mt tai nn giao thng nghim trng. Bn
c th chu ng ni khi c b dn vt rng gi m mnh li mt chic xe an to{n hn, th
gi }y mt trong nhng ngi thn ca mnh }u phi chu ng chn thng nghim
trng? Chc chn bn s rt min cng khi phi tha hip gia mc an ton v gi
c. Chc hn an ton c vai tr ti quan trng. Nhng }y l{ trng hp rt c bit.
Nhng ngi tham gia trong cc cuc nghin cu ny cho thy m thc ca vic
min cng thc hin tha hip bt k ri ro cao hay thp. Khi phi thc hin bt k
tha hip n{o th u c cng thng n khng th tin c. V mt khi nhng la chn
ny thay th c sn s{ng tng, mc phi thc hin tha hip cng theo chiu hng t
l thun.
N trnh quyt nh
V{ sau , mi ngi s phi lm g nu nh hu h cc quyt nh u lin quan

n tha hip v mi ngi cng quyt khng thc hin iu ? Mt gii ph|p a ra
l tr hon hoc n trnh vic a ra quyt nh. Hy th tng tng bn ang i siu
th tm mua mt dn my nghe nhc mi v nghe thng bo v chng trnh b|n h{ng
thanh l my CD ko di trong mt ngy. Bn c th mua my nghe nhc Sony ch vi 99
la, thp hn nhiu so vi gi nim yt. Bn s mua n, hay li tip tc tm kim cc
nhn hiu v mu m khc? Gi }y h~y tip tc gi s siu th ch{o b|n m|y Sony 99
la v my Aiwa cao cp 169 la cng thp hn nhiu so vi gi gc. Bn s mua c hai
hay tr ho~n tip tc tm kim?
Nhng ngi nghin cu thu c mt kt qu rt th v khi h hi cu hi ny.

Trong trng hp u tin, 66% cho rng h s mua my Sony v 34% cho bit s ch.
Trng hp th hai, 27% chn mua Sony, 27% chn Aiwa, v s cn li quyt nh ch.
H~y xem xt iu n{y c ngha g. Khi c trong tay mt la chn hp dn, 2/3 quyt
nh s chn n. Nhng khi c hai la chn hp dn, ch qu na mt cht sn lng mua.
V vy, a thm mt la chn th hai s to ra mu thun v buc lng phi thc hin
tha hip gia gi c v cht lng. Nu nh khng c mt l do bc thit n{o chn
mt trong hai, nhng khch hng tim nng s ng lot b qua c hai. Bng cch to ra
mu thun, la chn th hai cng lm cho vic quyt nh tr nn kh khn hn.
Khch hng cn hoc mun c l do bin minh cho la chn, nh ta ~ thy trong
tnh hung gi nh th 3. Mt ng{y b|n h{ng tng t ch{o gi| cho m|y Sony l{ 99 la
v my Aiwa cht lng thp hn vi gi| 105 la. }y, la chn th hai khng to ra
mu thun. Sony tt hn Aiwa v{ n c by bn. Khng ly lm ngc nhin, hu nh
khng ai chn Aiwa. Nhng iu ngc nhin chnh l{ 73% ngi chn mua Sony, cao hn
t l 66% chn mua khi m|y Sony c cho bn mt mnh. V vy, s hin din ca mt
la chn khc c cht lng thp hn gip kh|ch h{ng c nhng quyt nh mo him
d d{ng hn. C th hiu ra rng my Aiwa cht lng thp hn cng c nim tin ca
khch hng rng mua my Sony l mt khn ngoan, mc d trong mt siu th by bn
h{ng t| c|c thng hiu v mu m khc nhau, vic a ra mt la chn th hai khng
ni c g nhiu. Thm ch nu c thua km trong mi cch th la chn th hai c vai
tr nh mt ch da hoc mt s so snh lm cng c thm nim tin ca khch hng khi
la chn c|i u tin (xem chng 3). N gip ngi mua kt lun rng la chn Sony c
cht lng tt v gi c hp l. Nhng tha hip kh khn c{ng l{m cho vic bin minh
cho quyt nh kh khn, v{ dn n vic tr ho~n; ngc li, tha hip d dng thc
hin s a n quyt nh d dng. V nhng la chn n l nm }u khong
gia.
Mu thun khin ta n trnh quyt nh ngay c khi nhng ri ro ch l vn vt.

Trong mt nghin cu, ngi tham d c tr 1.5 la in nhng thng tin cn
thit vo phiu cu hi. Sau khi nhng ngi tham d hon tt, h c tr cng bng
mt cy vit bng kim loi v{ c ni rng cy vit c gi gn 2 la. 75% chn cy
vit. Trng hp th hai, nhng ngi tham d c ha tr 1.5 la hoc la chn
gia cy vit bng kim loi trn v hai cy vit c np y cng c gi| khong 2 la. Gi
}y, ch di 50% chn cy vit. V th, mu thun a ra bi la chn c thm vo
cng lm cho vic la chn cy vit ny hoc c}y kh|c thm kh khn, v{ a s ngi
tham d quyt nh khng chn cy no c. Tht kh tng tng ti sao thm vo
mt cp vit r hn c th l{m g l{m tng thm gi| tr ca cy vit tt nu so vi
1.5 la. Nu 75% ~ quyt nh chn cy vit thay v 1.5 la trong trng hp u
tin, th trong trng hp th hai 75% cng phi ngh nh vy. V{ cng nn c mt vi
ngi ngh rng ly c hai cy vit li l mt quyt nh tt hn. V l , s c nhiu

ngi, ch khng phi t hn, nn chn cy vit hn l{ tin mt khi h c la chn. Th
nhng iu ngc li ~ xut hin.
C mt v d khc, cp thit hn minh ha cho vic mu thun khin mi ngi

tr hon vic ra quyt nh. Trong nghin cu ny, cc bc s c cho xem
bnh n ca mt bnh nhn b chng OSTEOARTHRITIS v{ c hi liu rng h c nn

k mt phng thuc mi hay chuyn sang cho mt chuyn gia. Hu nh 75% cp ti
phng thuc iu tr. Cc bc s kh|c c hi vi mt la chn gia hai phng thuc
iu tr hoc chuyn sang cho chuyn gia. V ch c 50% trong s h nghing v hng
la chn mt trong hai phng thuc iu tr, c ngha ph}n na bc s c hi thin
v hng chuyn sang cho chuyn gia. V{ d nhin, chuyn sang cho chuyn gia l mt
c|ch n trnh vic a ra quyt nh.
Tng t, trng hp ca mt bnh vin ang nguy khn c t ra vi cc nh

lp php vi cu hi h c xut ng ca n hay khng. 2/3 ngh ng ca bnh
vin. Mt nhm cc nh lp php khc gp phi mt trng hp kh|c au u hn vi
thm mt kh nng ng ca mt bnh vin na cng ang khn n. Khi c hi bnh
vin no trong hai ci trn h mun ng ca (d nhin h cng c quyn khng a ra
xut no), ch mt phn t cp ti gii ph|p ng ca mt trong hai. Da vo
nhng nghin cu ny v nhng nghin cu khc mang tnh cht tng t, cc nh
nghin cu kt lun rng khi gp phi nhng la chn c lin quan n tha hip l
ngun gc ca mu thun, ta u cm nhn nhng la chn khng g}y hng th.
Ngi ta nhn ra vic a ra quyt nh lin quan ti tha hip tht phin nhiu v
s bu vu ly bt c ci g c th gip h quyt nh. Hy xem xt ng cnh sau t mt
nghin cu khc:
Hy th tng tng bn tham gia xt x mt phin x ginh quyn nui con ca mt v

ly d tng i ri rm. Cc d kin ca v x, lin quan ti tnh hnh kinh t, x hi, v
tnh cm, rt phc tp v m h. V bn quyt nh a ra quyt nh hon ton da trn
nhng thng s t i sau y.
Ph huynh A
Thu nhp trung bnh Sc khe trung bnh Gi lm vic trung bnh
Quan h chng mc vi con ci Cuc sng x hi tng i n nh
Ph huynh B
Mc thu nhp trn trung bnh
Vn v sc khe khng |ng k Phi i rt nhiu do cng vic Quan h rt gn gi vi

con ci
Cuc sng x hi cc k nng ng
Bn s trao quyn nui con duy nht cho ph huynh no?
Khi gp phi tnh hung n{y, 64% ngi tr li trao quyn nui con cho ph huynh
B. Trong khi ph huynh A ch t ti mc trung bnh trong mi phng din, ph
huynh B c hai kha cnh tch cc v ba kha cnh tiu cc, v{ i vi hu ht mi ngi,
mt tch cc |nh bt mt tiu cc.
Hoc c thc s nh vy khng? Mt nhm ngi c phng vn kh|c c cung

cp lng thng tin y ht nh nhm u, nhng c hi mt c}u tng i khc mt
cht: Ph huynh no bn s t chi quyn nui con duy nht? Vi vic ph|n xt c
cu thnh th ngn ng ph nh, t l phn trm s ngi ng h ph huynh B rt t
64% xung 55%.
Nhng la chn kh khn kiu n{y thng khi ngun cho mt tr{o lu trong
ngi ta i tm l l cho la chn ca chnh mnh. Loi l l n{o ta thng i tm? v d
u tin, ngi ta i tm l l chp nhn mt ph huynh. V ph huynh B ~ |p ng
c yu cu ny: thu nhp cao v quan h tt. v d th hai, ngi ta li i tm kim
l do t chi mt ph huynh. V ph huynh B cng c nhng l do khin b t chi:
vn v sc khe, i cng t|c, v{ qu| nhiu cc mi giao du x hi. Nhng ngi c
phng vn s bm vo dng cu hi a ra (chp nhn hay t chi) l{m c s cho la
chn ca mnh. l{ mt c|ch gim nh hoc n trnh mu thun. Nu bn ch n
thun nhn vo mt tiu cc, bn s khng phi lo lng g v tha hip vi mt tch cc.
Mu thun quyt nh l mt nhn t quan trng trong nhng v d v mt n trnh

quyt nh ti va miu t, nhng khng phi l nhn t duy nht. Hy th ngh v
vic c gng quyt nh c nn mua mt my quay phim k thut s vi tin thng cui
nm. Vi mt my quay phim k thut s, bn c th iu chnh hnh nh quay c v
d dng gi chng cho gia nh v{ bn b, c 2 mt trn mt n{o cng hp dn c. V n
c | b tin ra mua khng? Bn ngh v iu mt cht v ri quyt nh. Cn by
gi, hy th tng tng v vic dng tin thng mua mt chic xe p leo ni. Bn
thch chy xe tp th dc, c bit l nhng ngn i bn ngoi th trn bn ang

sinh sng. V n c phi |ng b tin ra mua khng? Bn ngh v iu mt cht v
ri quyt nh. Tip n, h~y ngh v trng hp bn s phi quyt nh l s mua my
quay phim k thut s hay xe p leo ni. Mi mt la chn u cha ng phn li
(nhng kha cnh tch cc m ci cn li khng c) v phn thit (nhng kha cnh tch
cc la chn n{y khng c nhng c|i kia li c). chng 3, ta ~ thy ngi ta c xu
hng cho thy th hin c cm i vi phn thit. B thit hi 100 la th cm nhn r
hn thu li cng s
tin. iu c ngha l{ khi em so s|nh gia xe p leo ni v my quay phim k thut

s, mi ci s phi chu ng s so snh. Nu bn chn my quay phim k thut s, bn
s c phn li l cht lng v s tin li ca vic ghi hnh k thut s nhng thit
thi l s khng c tp th dc ti nhng vng xung quanh. Bi vn d phn thit lun
c nh hng to ln hn phn li, phn li ca chic my quay phim s phn no gim
i nu bn em so s|nh vi chic xe p leo ni, thay v ch |nh gi| ring mt mnh
chic m|y quay phim m{ thi. Trng hp n{y cng c th p dng tng t cho chic
xe p leo ni. Mt ln na, v d trn li cho thy rng khi phi a ra quyt nh lin
quan ti tha hip, chng ta s cm thy t tha m~n hn khi c mt la chn kh|c c
a v{o.
Lun im n{y c xc nhn bi mt nghin cu, trong ngi ta c hi h s

sn lng n mc n{o ng k mua tp ch ni ting hoc cc cun phim ni ting.
Mt s kh|c cng c hi cng mt cu hi v nhng tp ch hoc cun phim thuc
cng mt nhm. Trong hu ht mi trng hp, nhng tp ch hoc cun phim c
|nh gi| ring l, lun c |nh gi| cao hn so vi khi chng c t trong mt t
hp hay mt nhm. Khi cc tp ch c t trong mt nhm, tng t tp ch u s b
phi b{y tng mt li v mt thit khi b em ra so s|nh. V{ bi v mt thit s gy ra
nh hng ln hn mt li, kt qu sau cng ca s so snh s mang tnh tiu cc. Ni
tm li nhng la chn chng ta cn nhc vi cc la chn kh|c thng thng u phi
chu b so snh vi cc la chn khc.
Tha hip: s khng thoi mi v tnh cm dn

n nhng quyt nh sai lm
Hu nh ai cng cng nhn rng suy ngh v nhng tha hip s dn n nhng
quyt nh tt hn. Chng ta mun bc s ca mnh cn nhc nhng tha hip trc khi
ngh phng ph|p iu tr. Chng ta mun c vn u t cn trng xem xt nhng
mt tha hip trc khi thng nht xut u t. Chng ta mun cc bng bo co
ngi tiu dng |nh gi| k nhng mt tha hip gii thiu mt hng cn mua. Chng
ta ch khng mun t mnh |nh gi| c|c mt tha hip. V chng ta khng mun lm
iu v mt l l{ mt qu trnh khng ly g lm d chu khi phi cn nhc v
nhng ph tn c hi cng nhng thit hi n hm cha.
Nhng ph tn tnh cm ca nhng tha hip tim nng g}y ra t|c dng cn ln hn
c vic lm nht nha dn s tha mn ca mi ngi i vi tng quyt nh. Khng
nhng th, n cn nh hng ti cht lng ca cc quyt nh . C v vn bng
chng cho rng nhng trng thi tnh cm tiu cc lm nh hng n s tp trung ca
mi ngi. Thay v xem xt mi kha cnh ca mt quyt nh,
chng ta ch chm chm v{o mt hay hai kha cnh v{ c th khng o|i ho{i ti
nhng mt quan trng khc ca quyt nh. Tnh cm tiu cc cng l{m ta mt tp trung,
v khin ta tp trung vo tnh cm hn l{ bn thn quyt nh . Khi nhng ri ro phi
tha hip lin quan n vic a ra quyt nh tng cao, tnh cm li cng c sc nng
hn v{ nh hng nghim trng hn ti tin trnh a ra quyt nh.
Cc nh nghin cu cho rng tnh cm tch cc s c tc dng ngc li, gip ngi
ta suy ngh tt hn. Khi , ta s xem xt nhiu kh nng hn v{ m rng hn vi c
nhng trng hp thm ch kh c kh nng xy ra vi bn th}n; chng ta cng c th
nhn ra c mi lin h tinh t gia nhng thng tin m ta c th b l. Nhng mn
qu nho nh nh mt vin ko cho bnh nh}n, cng c th gp phn l{m tng tnh chnh
xc v nhanh chng ca vic chn o|n. Ni gn li, tnh cm tch cc cho php chng ta
m rng kh nng hiu bit i vi nhng g gp phi.
iu n{y ~ to ra s nghch l. Chng ta c th suy ngh tt nht khi tm trng

thoi mi. Nhng quyt nh phc tp, lin quan ti nhiu la chn v nhiu kha cnh
(chng hn nh ti nn m ng cng vic n{o?) i hi kh nng suy lun tt nht.
Tuy nhin, chnh nhng quyt nh nh vy ~ y chng ta vo nhng phn ng tnh
cm nh hng n kh nng quyt nh c }u l{ loi suy lun cn thit.
Ph tn c hi, tha hip, v la chn bng n
Chng ta thy rng khi s quyn chn la c cn nhc tng ln v{ nhng c tnh
hp dn i lin vi cc quyn chn la b t chi tch ly li, th s tha m~n c c t
c|i c chn s gim i. }y l{ mt nguyn nhn rt quan trng cho thy ti sao vic
thm cc quyn chn c th lm tn hi n tm trng thoi mi ca chng ta. V ta
khng y cc quyn chn b t chi ra khi tm tr, nn ta thy tht vng khi s tha
mn cng vi cc quyt nh ca mnh b ton b cc quyn chn m{ ta ~ xem xt
nhng khng chn lm phai m i.
Sau khi cn nhc nhng tc dng tiu cc v{ tch ly n{y ca ph tn c hi, th

chng ta d i theo li khuyn l nn b qua ton b cc ph tn c hi khi a ra quyt
nh. Nu ph tn c hi khin quyt nh tr nn phc tp v khin ta khn kh, th
ti sao ta li suy ngh v chng? Khng may l, nu khng bit v sc hp dn ca nhng
quyn chn y, ta s rt kh ph|n o|n c xem mt s u t tim nng c tt hay
khng. iu n{y ng vi vic lm, k ngh, quy trnh y hc hoc gn nh bt k iu g
khc. Mt khi ta bt u cn nhc cc quyn chn, th vn ph tn c hi rt c kh
nng s pht sinh. Him khi ch c mt quyn chn r rng l tt hn v mi phng
din so vi nhng ci cn li. Vic chn la hu
nh lc n{o cng lin quan n vic t b iu g c gi| tr. V vy vic suy ngh v ph
tn c hi c th l mt phn quan trng ca qu| trnh a ra quyt nh. B quyt }y
l hn ch nhm cc kh nng ph tn c hi khng tng ln khin ton b cc quyn
chn khng cn hp dn na.
Vic nhn thc r gi tr ca gnh nng tch ly do ph tn c hi mang li, c th

gip chng ta hiu r hn v nhng g khm ph| c ca cuc nghin cu c cp
trong Chng 1. Trong hai nhm ngi tham gia hot ng vi nhiu hng v khc
nhau ca nhn hiu mt cao cp ti mt b{n vt mu c t trong ca hng thc
phm c ting. Mt s ngi c gii thiu 6 loi mu mt trn bn, trong khi nhng
ngi khc thy 24 mu. H c th nm bao nhiu ty thch v{ sau c cho mt
coupon gim gi| 1 la cho bt k l mt n{o ~ mua. S trng b{y mu ln hn thu ht
nhiu kh|ch h{ng hn, nhng nhng c nhn ny khng th thm cc loi mt khc
nhau. |ng lu l{ kh|ch h{ng n{o thy s trng b{y ln hn th tht s t c kh nng
mua mt hn nhng ngi no thy s trng b{y nh hn v{ t c kh nng hn rt
nhiu.
Trong mt nghin cu kh|c, sinh vin c ngh 6 hoc 30 ch kh|c nhau

chn cho bi lun ngoi tn ch. Nhng sinh vin n{o c ngh 6 ch th c nhiu
kh nng vit lun hn v{ vit tt hn so vi nhng sinh vin c ngh 30 ch .
Trong mt nghin cu th ba, c|c sinh vin |nh gi| 6 hoc 30 loi chocolate ngon
theo s hp dn bn ngoi ca chng, ri chn mt loi nm th v{ |nh gi|. H s
c cho mt hp nh chocolate thay v nhn tin cng cho vic tham gia nghin cu
ny. Nhng sinh vin n{o c thy 30 loi chocolate th a ra mc |nh gi| thp hn
cho loi chocolate h nm v t c kh nng ly c hp chocolate thay cho tin hn
sau cuc th nghim, so vi nhng sinh vin no ch c cho thy 6 loi.
Cc kt qu n{y ngc li vi trc gic. Chc chn l bn c nhiu kh nng tm thy

ci bn thch t mt nhm hai mi bn hay ba mi quyn chn hn l{ t nhm su
quyn chn. mc thp nht, nhng quyn chn b sung chng thm c g c,
nhng trong trng hp chng cng khng ly i iu g c. Nhng khi c hai mi
bn l mt cn c xem xt th chng ta d tng tng ra l nhiu l trong s s c
c|c c tnh hp dn: s mi l, s ngt ng{o, mn, mu sc v ai bit c l chng
cn c g na. Khi ngi chn tin n gn mt quyt nh, th nhng c tnh hp dn
khc nhau ca l mt khng c chn c th tng ln, khin l mt c a thch trng
c v t c bit hn. L mt y c th vn l{ ngi
chin thng cuc tranh t{i n{y, nhng im s hp dn ca n th khng cn cao

m bo ta mua n. Tng t, vi ti lun vn, mt s c th hp dn v cc sinh vin
~ bit nhiu v chng, s khc hp dn v chng khu gi s t m, s khc thu ht v
chng lin quan n c nhn v cn s kh|c th do lin quan n nhng kin m cc
sinh vin ang tho lun trong mt kha hc khc nn mi hp dn. Nhng s hp dn
tim n ca mi ti s tr i s hp dn ca ton b nhng ti khc. Sai khi lm
php tr y, kt qu tnh l khng c ch no s hp dn khc phc c qun
tnh v khin sinh vin ngi xung my x l vn bn. Nu anh ta ngi xung th khi c
vit v t{i ~ chn, anh ta c th b lm cho xao lng bi chnh ti hp dn kh|c ~
b chi b. N c th ngn anh ta suy ngh r r{ng. Hoc c th cm gic tiu cc pht
sinh t vic phi cn nhc tha hip s lm hn hp suy ngh ca anh ta. Theo c hai cch
y, cht lng ca bi lun s b nh hng.
C|ch }y v{i nm, khi cng v n Paris ngh cui tun d{i ng{y, ti ~ gp phi
mt chuyn m ti khng th hiu c cho n khi bt u vi chng n{y. Chng ti
ri Lu}n n v{o mt bui chiu y nng tuyt p. Chng ti i b th gi~n dc theo
mt trong nhng i l ln ca thnh ph ny v tm mt ni dng ba tra ~ c
d tnh nhiu. Ti mi nh hng chng ti nghin cu thc n c d|n bn ngo{i. Ni
u tin chng ti thy c tt c nhng mn hp dn, v ti gn nh sn sng dng li
ni y. Nhng l{m th no chng ti c th Paris v{ i ngay v{o nh{ h{ng u tin
chng ti gp? V vy chng ti tip tc i v{ tm thm nh{ h{ng kh|c. V{ nh{ h{ng kh|c.
V nh hng khc na. Gn nh mi ni chng ti thy u c v tuyt vi. Nhng sau
khong 1 gi, v mt t thc n ti thy mnh ang mt i s thm n. C|c nh{ h{ng
chng ti gp phi dng nh ng{y c{ng mt i s hp dn. Sau gn mt gi, ti |ng l
phi tht s hnh phc khi hon ton b qua ba tra.
Ti c v nh ~ kh|m ph| ra mt phng ph|p n king tuyt vi tha mn bng

cch gi v. Bn ch tng tng bn th}n mnh ang n nhng mn n yu thch v{ sau
khi ~ tng tng v chng, th bn bt u thy no. Cui cng, n lc ngi xung
v{ n th bn khng cn thm n nhiu na. Thc t, iu ang xy ra chnh l s tch t

ph tn c hi. Khi gp phi mt quyn chn hp dn sau ci khc, th mi quyn chn
mi tht s lm gim i s hng th tim n m ti cm thy sau khi la chn. Vo cui
gi th khng cn s hng th no na.
R rng l ph tn c hi tch t ca vic thm quyn chn vo nhm quyn chn

ca mt ngi c th lm gim i s tha mn. N thm ch c th khin mt
ngi tr nn khn kh. Nhng ti ngh c mt l do na cho s tt gim ny, mt l do

m ti c th minh ha bng v d sau }y: Gn }y ti sng ti Swarthmore, bang
Pennsylvania, mt khu vc ngoi xinh p c ngi trng cao ng m{ ti ang dy.
Nhiu ngi mun c c khu vc ny. N c mu xanh ph dy vi nhiu cy c th
ln v{ v i. N bnh yn v{ tnh lng. N an to{n. Trng hc li tt. Ti c th i b
n trng. Tm li, l mt ni tt bn sinh sng. Nhng mt iu khin nhiu
ngi quyt nh khng mun c khu vc ny l do n khng c ca hng video tt. Ch
c mt chi nhnh ca chui ca hng quc gia v d cho bn 1 triu bn phim n kh|ch
mi nht, th tin li kh t c|c phim t mang tnh thng mi hn hoc c hn. Cn
tin li gia c|c phim c lm bng mt ngn ng ngoi ting Anh th gn nh l{
khng c. iu ny gy ra mt kh khn cho ti, c bit khi ti phi l{ ngi chn phim
m{ gia nh hay bn b ti mun xem cng nhau.
Vic chn phim cho ngi khc khng phi l hot ng a thch ca ti (c l bn
s nh n l mt trong nhng cu hi theo C}n Phng i m{ ti ~ cho bn thy
Chng 4). Vic chn phim no khin mi ngi ngc nhin v thch th s chu p lc.
Trong khu vc ca ti, n ~ tr th{nh iu g ca mt tr chi khi ly s la chn
khng hay v{ ngi chu trch nhim v n l{m tr a. Mt khc, nhng li bnh phm
nh{ cng ch l{ ni a. Quan trng hn, ngay c khi nghim tc th h vn nhn thc
y rng cc la chn ti ca h{ng video a phng khng phong ph lm. V vy,
Swarthmore, khng ngi no trng ch nhiu v{ khng ngi no bt li ngi chn
mt cch nghim tc v bt k ci g anh ta mang v nh.
Sau ti chuyn n trung tm khu bun bn Philadelphia. Ba tng lu trong ta

nh ti l ca h{ng video c mi th. Cc phim thuc mi vng, mi th loi, mi quc
gia. Vy th hin gi iu g s mt i khi ti n thu bng video cho nhm ti? B}y gi
ai s l{ ngi c li nu ti mang v phim g m{ mi ngi xem l mt thi gian? By
gi n khng cn l s phn nh cht lng ca ca h{ng na. N l s phn nh th
hiu ca ti. V vy vic c quyn chn hp dn c ngha l{ khng cn l do n{o ho s
tht bi na. Trch nhim i vi s la chn d s hon ton thuc v ti v nhng g

t cc lin quan n s la chn video ca ti li tng ln.
Ngay c nhng quyt nh nh nht nh vic thu bng video cng tr nn quan
trng, nu chng ta tin rng nhng quyt nh ny ang tit l iu g quan trn v bn
thn chng ta.
Nhng s la chn v cc l do
Khi s t cc ca cc quyt nh tng ln, chng ta c{ng cm thy cn chng minh

nhng quyt nh y. Ta thy buc phi ni r rng t nht l vi bn thn ti sao ta
a ra mt s la chn c th nh th. Nhu cu tm kim l do ny c v hu dng; n s
nng cao cht lng cho s la chn ca chng ta. Nhng n khng nht thit phi lm
c iu .
C v nh mi s chn la u cn l do, nhng v{i nghin cu gn }y cho rng

kiu a ra quyt nh n gin v thng thn ny khng phi lc n{o cng chnh x|c.
Trong mt nghin cu y, nhng ngi tham gia c yu cu nm v xp hng 5 loi
mt khc nhau. Mt nhm khng c hng dn. Nhm th hai c bo l{ suy ngh l
do khi ang x|c nh th t xp hng ca mnh. Sau khi nm, cc nh nghin cu so snh
bng xp hng ca nhng ngi tham gia vi bng xp hng ca c|c chuyn gia ~ xut
bn trong Cc bo co Ngi tiu dng. iu m cc nh nghi cu tm ra l nhng ngi
tham gia n{o khng c hng dn s cho bng xp hng gn ging vi cc chuyn gia
hn nhng ngi tham gia c hng dn l phi suy ngh l do. D kt qu ny khng
nht thit cho thy rng vic suy ngh l do cho cc quyt nh khin chng t hn,
nhng n tht s cho thy rng vic suy ngh l do c th thay i quyt nh. iu ny
ng rng con ngi khng phi lc n{o cng suy ngh trc tin v quyt nh th hai.
Trong mt nghin cu khc, sinh vin c yu cu |nh gi| 5 |p phch thuc loi
nh th thng c dng trang tr k tc x. Hai bc l tranh m thut ca hai danh
ha, mt ca Monet v mt ca Van Gogh. Ba bc cn li l nhng tranh bim ha hoc
nh ng vt c km ch thch. Kim tra trc cho thy hu ht c|c sinh vin u thch
tranh Monet v{ Van Gogh hn l{ nhng bc tranh hot hnh ng vt rc r nhng
khng my gi tr. Trong nghin cu ny, mt na sinh vin c yu cu vit mt bi
lun ngn gii thch ti sao h thch hoc khng thch mt trong s cc bc tranh. H
c m bo rng khng ai kh|c c c bi lun ca h. Nhng sinh vin cn li th
khng c yu cu l{m nh th. Sau c nhm sinh vin s xp hng cc tm p

phch. Ngoi ra, khi cuc nghin cu ~ xong, h c quyn em v nh mt trong s cc
bc tranh . Bn sao ca nhng tm |p phch ~ c cun li, mt trng ln ra ngoi
cc sinh vin khng phi lo b ngi kh|c |nh gi| v gu thm m ca mnh. Vi tun
sau, mi sinh vin tham gia nghin cu nhn c mt c in thoi. H c hi c hi
lng vi tm |p phch khng v{ h{i lng nh th no. H c cn gi tm |p phch
khng? C treo n trn tng
khng? H c nh em |p phch theo khi v ngh h khng? H c chu bn p phch ca

mnh khng?
c im th v u tin ca nghin cu n{y l{ ngi c yu cu vit suy ngh

ca mnh v nhng bc tranh cho bit, h thch nhng bc tranh hot hnh vui nhn hn
l nhng bc tranh ngh thut. Ngc li, nhng ngi khng c yu cu vit ra th
li bo h thch tranh ngh thut hn. Khi nhng ngi n{y c yu cu nu l do th
dng nh c|c l do ca h li cho thy h thch iu ngc li. Cng vi hiu ng ny,
nhng ngi tham gia nghin cu c yu cu vit ra l do th dng nh h c v
thch chn bc tranh vui nhn em v nh{ hn l{ nhng ngi khng a ra l do.
Nhng quan trng hn ht, trong cuc in thoi sau , nhng ngi tham gia ~ vit
ra l di th dng nh t h{i lng hn vi tm p phch m h ~ chn so vi nhng
ngi khng nu l do. Nhng ngi n{y cng t c kh nng gi li tm |p phch hn,
hoc treo n ln, hoc mun em n v nh v mun b|n n hn.
Nghin cu ny cho thy rng khi mi ngi c yu cu cho bit l do v nhng

iu h thch th h kh tm ra li din t. i khi ngi ta thng d din t nhng
kha cnh khng phi l quyt nh nht i vi cm gic chung ca h. Mi ngi t gp
kh khn hn khi phi din t ti sao tm p phch kia vui nhn hn c|c tm khc, so
vi vic phi gii thch ti sao tranh Van Gogh li p hn tranh Monet. V th h chp
ly nhng g h c th din t c, v{ xem iu l{ iu c bn quyt nh thch
ca mnh. Nhng khi li ni c ni ra th nhng li ni n{y c{ng l{m cho ngi ni ra
chng tr nn quan trng hn. Khi a ra quyt nh th nhng l do r rng, c th din
t c li c trng lng hn so vi nhng l do m h. Khi thi gian qua i, nhng l
do m{ con ngi ~ ni ra ch tr thnh tm nn, v{ con ngi li c nhng thch
khng th gii thch c bng li, m nhng thch ny c th ~ khin h chn mt p
phch khc ch khng phi ci m h mang v. Khi s ni bt ca nhng l do ni c
bng li m dn th con ngi cng khng cn cm thy hi lng vi quyt nh mnh ~
chn.
Trong mt v d cui cng, mt s c|c i sinh vin yu nhau ~ c mi tham gia

mt nghin cu v hiu lc ca mi quan h lng mn trong mi trng i hc. Sau
nghin cu u tin c thc hin trong phng th nghim, th nhng ngi tham gia
~ c yu cu tr li mt bn cu hi v mi quan h ca h mi tun trong bn tun.
phn nghin cu trong phng th nghim, mt na nhng ngi tham gia c yu
cu in vo mt trang phn thch cc l do ti sao mi quan h ca h li nh hin gi.
Na cn li in vo mt trang gii thch ti sao h
li chn ngi kia. Bn cng c th o|n c rng vic vit v mi quan h ca h ~

lm cho h thay i th|i v chnh mi quan h . i vi mt s ngi, th|i ca
h tr nn tch cc hn, cn mt s ngi khc th tr nn tiu cc hn. D tch cc hay
tiu cc th th|i ca h cng thay i. Mt ln na, l do }y c th l nhng g c
th gii thch c bng li khng hn l nhng g quan trng nht. Nhng mt khi mi
quan h ~ c din t thnh li th nhng li ni ny bng c trng lng hn i
vi ngi ni.
Mt quan im tch cc t kt qu cui cng n{y l{ qu| trnh ph}n tch mt mi

quan h thc s ~ khin ngi ta nhn vo bn trong, nh chng ta hiu c bn
cht tht ca mi quan h ca mnh. Nhng kt qu li l{ ngc li so vi im tch cc
trn. Khi so s|nh c|c sinh vin c yu cu nu l do v{ c|c sinh vin khng c yu
cu nu l do, cc nh nghin cu thy rng nhng th|i khng c phn tch li l
iu d bo tt hn cho mi quan h n{o so vi th|i c phn tch. Nhng ngi
c yu cu nu l do v th hin th|i tch cc i vi mi quan h ca mnh th
khng chc vn cn duy tr mi quan h trong 6 th|ng tip theo. Cng nh trong
nghin cu vi cc tm p phch, vic a ra l do c th bin nhng cn nhc khng
quan trng thnh quan trng tm thi v cho ra mt c|ch |nh gi| t chnh x|c hn v
vic h thc s cm thy nh th no.
Khi nu ra nhng quan im trn ti khng c ni rng, chng ta ng nn suy xt

cc l do hoc nhng kha cnh kh|c nhau khi a ra quyt nh. Nhng g ti mun ni
}y l{ lun c nhng iu khng ng ti i vi quyt nh ca chng ta, d cho ~
c phn tch. Da trn nghin cu v s tha hip v vic luyn tic cc ty chn ~ b
qua, vn ti mun ni }y l{ khi s la chn tng th nhng |nh gi| ca chng ta
i vi cc la chn trc khi quyt nh cng phi tng. Cho d chng ta c c gng
tm ra tht nhiu l do khin la chn ca chng ta lc n{y l{ ng, nhng nhng la
chn ny s khng phi lc n{o cng ng sau n{y.
Ti c may mn c ging dy ti mt trng i hc c mt s sinh vin t{i nng

nht th gii theo hc. Trong khi sinh vin c|c trng khc th rt vui khi tm c mt
mn hc m cc em khng ch thch hc m cn gip cc em kim sng sau ny, th cc
sinh vin trng ti li c nhiu s thch v kh nng. Nhng sinh vin phi quyt nh
mnh s tp trung vo th n{o m{ mnh thch l{m hn c. Nhng sinh vin ny khng b
gii hn v vn t{i nng hay nng lc nn th gii m rng i vi c|c em. Nhng liu
cc em c hn hoan vi c hi ny ca mnh khng? Khng phi em no m ti ni
chuyn cng cm thy nh th. Thay v{o
cc em li trn tr vic la chn gia kim tin v{ l{m iu g c li ch cho x hi lu

di, gia vic tn dng nhng tri thc c|c em c c hay thc hin nhng vic sng to
nht thi, gia vic ch nn ch tm hon ton cho cng vic hay lm vic sao c
cuc sng cn bng, gia vic chn la ni l{m vic trong mt thnh ph x b, gia vic
hc tip hay i l{m. i vi nhng cu hi quan trng nh th ny th cc em c gng tm
ra l do a ra mt quyt nh sng sut nht.
Ngoi ra cn nhng yu t khc mang tnh linh ng nh gia nh, bn b, v{ ngi

yu nn sinh vin ca ti cng khng th |p t ngi kh|c gii hn li cc la chn
ca mnh. Nhng ngi thn sng }u v{ nhng sinh vin ny mun gn h c no l
nhng yu t m cc em phi xt n khi a ra quyt nh. Nhng yu t ny chnh l
cc tha hip nm ngoi bn thn cng vic m{ c|c em nh chn. Mi th u c th v
th n{o cng c th chn c. Mi la chn m cc em cn nhc u c nhng im
hp dn ca n, v vy cng c nhiu c hi c tnh n vi nhng la chn hp dn
, c{ng l{m cho qu| trnh a ra quyt nh tr nn kh khn. C|c em t hi cc em
nn l{m iu g mi ng? L{m th n{o bit c iu ?
Chng n{y ~ cho thy nhng quyt nh nh th ny to ra s kh chu v kh

dt khot. Nhng sinh vin ny c t t, lm nhng cng vic lt vt, i thc tp hy vng
rng nhng vic s gip h tm c cu tr li ti s nh th n{o khi trng
th{nh?. i vi nhiu sinh vin, cu hi bn s lm g khi tt nghip l mt cu hi
khng my d chu, ni chi l tm ra cu tr li. Kh trnh khi kt lun rng gi m sinh
vin ca ti t t{i nng i mt cht hoc t gn b vi gia nh i ng lc n{o cng
ngh rng phi nh c gn ngi thn ca mnh, hoc thm ch l mt t t tng cu an
c th chn mt cng vic an ton v vui th vi n. Khi c t la chn v nhiu gii
hn hn th nhiu tha hip s c gim i, v{ con ngi s t phi nghi ng, t phi b
n lc xem xt a ra quyt nh, cm thy h{i lng hn, khng phi suy ngh qu|
nhiu v quyt nh mnh ~ a ra.
S mt mi v tinh thn v s tr tr do c qu nhiu la chn ~ c trnh by

trong cun sch: Khng hong cuc i: nhng thch thc duy nht i vi tui hai
mi. Thng qua cc cuc phng vn, cun s|ch ~ nu c nhng nghi ng v nui
tic m nhng thanh nin th{nh t thng hay mc phi. Khng c tnh n nh, khng
c s chc chn v khng d o|n c tng lai. Ng vc bn thn. Nhng iu ny
khin con ngi kh n nh cuc sng hn.
S liu thng k ton quc ~ khng nh nhng iu nu trong sch. C {n ng v{

ph n u kt hn mun hn 5 nm so vi th h trc. Cn iu g d gy
n o hn l{ vic la chn bn i v{ |nh mt c hi c tri nghim nhng iu

th v t nhng ngi ta tm hiu? Cng so vi th h trc, th h by gii gn b vi
mt ch l{m t hn gn mt na. Cho d tr hon vic kt hn v trnh cam kt gn b
vi mt ch l{m n{o c th cho con ngi thm nhiu c hi t kh|m ph|, nhng
chnh s t do v t kh|m ph| n{y dng nh c{ng l{m cho ngi ta lc li hn l{ tm
c hng i ng. Mt ngi tham gia nghin cu ni rng vn ca vic c qu
nhiu la chn l ch bn phi chu trch nhim vi nhng g xy n vi mnh.
Ti sao la chn li kh khn n vy?
Trong lch s lo{i ngi, con ngi thng khng phi i mt vi qu nhiu la
chn v nhiu c hi m ra. Thay v hi ti nn chn A hay B hay C? th h li thng
hi ti c nn chn n hay khng? trong mt th gii c s khan him, th c hi khng
t n xut hin hng lot, v nhng quyt nh m{ con ngi phi i mt l{ tin n
hay tr|nh i, chp nhn hay t chi. Chng ta c th thy rng kh nng ph|n o|n tt
vn ci g l tt ci g l xu l mt yu t sng cn. Nhng ph}n bit gia tt v
xu th d hn rt nhiu so vi vic phi chn c ci no l tt, ci no l tt hn v{
ci no l tt nht. Sau hng triu nm sng st nh nhng phn bit c tnh cht n
gin, c v nh lo{i ngi chng ta cha c chun b v mt sinh hc i mt vi
nhiu la chn trong th gii hin i.
Nh tm l hc Susan Sugarman ~ ch ra rng lch s dng ngn gn ca loi

ngi chng ta c th hin khi trong thi k pht trin ca tr nh: Em b khng phi
la chn nhiu. Chng ch chp nhn hoc t chi nhng g c a n cho chng. i
vi nhng a b mi bit i cng th. Cha m hi nhng c}u nh Con c mun ung
nc tr|i c}y khng?, con c thch i chi cng vin khng?, con c mun i xung
dc khng? v{ a b tr li c hoc khng. Sau , khi a tr ~ c c mt cht
kh nng v ngn ng th cha m li bt u hi con c thch ung nc t|o hay nc
cam?, con mun i cng vin hay i bi?, con mun trt xung ci dc hay ngi trn
u quay?. Lc n{y th a tr khng cn ch tr li c hoc khng. Mt ngi m miu

t s kh s ca a con 5 tui nh th ny:
Ti thy rng i khi con trai ti gp kh khn khi phi ra quyt nh loi b bt ci g
. Ti thc c rng con ti phi lm iu v c cm gic mt mt. Vic chn mt
th g trong hai th ng ngha vi vic th kia b mt i. Sau cng th vic a ra
quyt nh c g gim bt nim vui ca chng ta khi c c th g , mc d khi ra
c quyt nh cng l
mt s th pho nh nhm. Ti ch con ti ging c gii thot nh th no, nh

th n b ng bng khi c phi chn ch khng dt khot. Thc s con ti khng th
quyt nh c nu khng c gi . Gn y nht ti cng thy nh vy khi n phi
la chn nhng cy kem que nhiu mu sc.
Chng ta u thc c rng trng th{nh ng ngha vi vic phi a ra la

chn v b qua nhng la chn kh|c. Nhng lch s tin ha ca chng ta cho thy }y l{
mt bi hc kh. Hc cch la chn ng l{ rt kh. Hc cch la chn sng sut li cng
kh hn. V{ hc c|ch la chn sng sut trong mt th gii c v s la chn th cng
kh, thm ch l qu kh.
Quyt nh c th thay i: mt gii php o

tng dnh cho vn la chn
Ci ny c tr li c khng?, ti c rt tin cc li c khng?, nhng cu hi

kiu n{y thng gii quyt c nhiu vn b chn sai, t nht l tm thi. Khi chng
ta bit rng mnh ~ quyt nh sai v c th thay i quyt nh, th s tha hip s gip
chng ta t chu thit hi nht v nhng ty chn m chng b qua trc s tr thnh
cu cnh. Thc s l chng ta s sn sng b qua mt khon ph bo him phng khi
chng tat hay i quyt nh. Thng th chng ta ra quyt nh ging nh vic i mua
vy (khng cho i hoc tr) v tr tin cho chng ta mua ngay lp tc. C l mt
trong nhng l do khin vic ra quyt nh tr nn kh khn n vy, l{ do chng ta
khng thay i quyt nh c. Hn nhn khng i km vi bo m hon li tin,
s nghip cng vy. Thay i quyt nh i vi hai vic thng khin chng ta phi
tr gi| t v thi gian, nng lng, tnh cm v tin bc.
V th c v nh nn khuyn mi ngi h~y a ra nhng quyt nh c th thay

i c v sai lm m h gy ra c th sa cha c. Cnh ca vn m. Ti khon vn
s dng c. a ra quyt nh d ln hay nh vi th|i nh th ny s gim bt

cng thng v nhng cm xc tiu cc m{ chng ta ~ nghin cu.
ng, nhng vn phi tr mt c|i gi| n{o . Mt lot cc nghin cu gn }y ~

a ra cho mt nhm ngi mt quyt nh c th thay i c v mt nhm khc mt
quyt nh khng thay i c. trng hp th nht, ngi tham gia chn ra mt
tm nh t mt b nh en trng gm t 8 n 10 tm m h ~ chp trong mt kha
hc nhip nh. nhm kia, ngi tham gia c yu cu chn mt tm p phch nh t
mt b cc p phch in bn tranh ngh thut. Nghin cu cho thy nhng ngi tham gia
d c php thay i quyt nh nhng thc s hu nh khng ai l{m vy. Cn nhng
ngi c nh sau ny s thay i quyt nh th li
cm thy t h{i lng hn vi la chn ca mnh so vi nhng ngi c yu cu a ra

quyt nh khng thay i c. V c l quan trng nht l nhng ngi tham gia
khng bit rng chnh ngh mnh c thay i quyt nh s nh hng n s hi
lng ca h i vi nhng th m h chn.
V th nu quyt nh ri s c lc thay i quyt nh dng nh cng khin

chng ta phi tr mt gi| n{o v t}m l. Khi chng ta c thay i quyt nh th d
nhin chng ta s d{nh t t}m tr hn cn nhc quyt nh ca mnh. V c l chng ta
cng mt t n lc hn khng suy ngh nhiu v nhng la chn m{ chng ta ~ b
qua.
Sau cng, nu bn b mt khon tin cc khng th hon li mua mt cn nh{

vn nho Martha th bn s ch trng n v p bi bin v nhng cn ct. Tuy nhin
nu tin cc ca bn c th c hon li v cnh ca vn ang m th bn c th cn
tip tc cn nhc vic mua mt ni n nu trong rng rm Costa Rica. Bi bin v
nhng cn c|t cng khng p hn trong mt bn, m ngi nh trong rng rm cng
khng km hp dn hn.
Hoc i vi nhng trng hp c tin cc ln hn nh hn nh}n chng hn,

im khc bit gia nhng ngi xem hn th l mt iu g thing ling v khng th
ph v v nhng ngi xem hn th nh nhng s tha hip m c th thay i nu hai
ngi ng thun. Chng ta c th ngh rng nhng ngi xem hn nhn l s cam kt
khng th thay i c thng l nhng ngi dnh nhiu t}m tr hn cho quyt nh
ca mnh lm sao quyt nh c th khin h h{i lng hn l{ nhng ngi xem
quyt nh hn nhn thoi m|i hn. V vy, nhng ngi c hn nhn khng th thay i
c th h{i lng hn vi cuc sng hn nhn ca mnh so vi nhng ngi thay i. Khi
chng ta thy nhng cuc hn nhn tan v, chng ta c th ngm li mnh, v cho rng
tht may khi nhng cp v chng c mt th|i thoi mi vi cam kt hn nhn, cho
d cam kt khng hiu qu. Chng ta hu nh khng cho rng th|i linh hot l
ng mt vai tr n{o khi hn nh}n tht bi.
C hi, Ph tn c hi, v Ngi cu ton
Khng ai thch a ra tha hip. Khng ai thch nhn ph tn c hi gia tng. Nhng
vn ca tha hip v ph tn c hi s lm nh hng ti ngi tri tc. Hy nh rng
loi ngi ny ch tm kim mt ci g va m thi ch khng phi ci tt nht. Va
c th vt qua c suy ngh v ph tn c hi. Thay v{o , chun va s lm
cho ngi tri tc bt tm ti, bt i hi nhng la chn
hn l{ ngi cu ton, v do vy h s c t ph tn c hi hn. Cui cng, ngi tri tc t

c kh nng ngh v mt th gii hon ho ch c trong gi nh.
Vi nhng l do , vic phi tin hnh tha hip thc s kh khn cho ngi cu
ton, v cng vi ph tn c hi, ti tin rng }y chnh l{ nhng yu t lm cho cuc sng
ca nhng ngi cu ton bt hnh phc, bt tha mn, v d b trm cm hn ngi tri
tc.
CHNG 7
GI M: VN CA S HI TIC
Bt c khi no bn a ra mt quyt nh khng mang li hiu qu nh mong
mun hoc i vi mt la chn |ng l ra cn c th l{m c nhiu hn th, bn s
tr thnh mt nn nhn ca s hi tic.
C|ch }y v{i thng, hai v chng ti t mua mt chic gh lm vic cng ngh cao
qua mt cuc u gi trn mng eBay. Chng c chic gh n{o c giao v phi v mua
bn ny ch l tr la o. Chng ti, cng mt s ngi khc, mt mt khon tin. Ln
lt hai v chng ti hi nhau: L{m sao mnh c th ngc nghch n th?. C phi
chng ti hi tic v ~ b la. Chc chn l th.
}y chnh l{ hi tic hu quyt nh. Tc l, hi tic xy ra sau khi chng ta ~ tri

nghim kt qu t quyt nh ca chnh mnh. Nhng cng c c|i gi l hi tic c d
b|o trc, manh nha ch gy hu qu ngay trc khi quyt nh c a ra.
Hi tic hu quyt nh thnh thong c cp ti nh ni n nn ca ngi

mua. Sau mt quyt nh mua hng, chng ta bt u c nhng suy ngh tip theo, t
thuyt phc mnh chi b nhng la chn khc thc ra tt hn c|i chng ta chn, hoc
tng tng rng vn cn nhng la chn khc tt hn m{ ta cha kh|m ph| ht. Cm
gi|c ng cay khi hi tic lm gim i s tha m~n chng ta c c, cho d s hi tic
c c bin minh i chng na. Hi tic c b|o trc ch lm cho tnh hnh ti t
thm, bi v n s mang li khng ch s bt mn m cn c cm gic tr tr. Nu mt
ngi n{o t yu cu mnh mua mt cn nh{ ch khm ph ra mt cn kh|c tt
hn v{o tun ti, c ta s khng mua n.
C 2 loi hi tic d b|o trc v hu quyt nh s l{m tng nhng ri ro tnh

cm ca quyt nh. Hi tic d b|o trc cng lm cho vic a ra quyt nh kh khn
hn v{ hi tic hu quyt nh s lm mt cm hng tn hng thnh qu do quyt nh
mang li.
Khng phi c| nh}n n{o cng d hi tic nh nhau. Nh li trng hp ti v{ ng

nghip |nh gi| nhng khc bit c nhn khi hi tic, chng ti nhn ra rng nhng ai c
im s hi tic cao thng t hnh phc, t hi lng, t lc quan v{ c xu hng tr thnh
nhng ngi cu ton. Thc s, chnh nhng ni lo v hi tic l nguyn nhn mu cht
khin cho mt ngi tr thnh cu ton. Cch duy nht
mt ngi khng cm thy hi tic v quyt nh ca chnh mnh l phi lm sao tn dng
cho c quyt nh tt nht c th. V vy, v phng din tm l, hi tic nh hng xu
n con ngi. V li mt ln na, khi bn cng c nhiu la chn, cng c nhiu kh nng
bn s phi hi tic.
Mc d c nhng khc bit gia cc c nhn v mc nhy cm hi tic, mt s

tnh hung sau }y c nhiu kh nng g}y ra s hi tic:
Xu hng b l
Mt nghin cu trnh b{y trng hp sau vi nhng ngi c phng vn:
ng Paul c c phn ti cng ty A. Trong nm qua ng ny c nh chuyn sang mua c

phn cng ty B, nhng quyt nh khng lm. Gi y, ng Paul nhn ra l ra mnh c
th li 1.200 la nu nh chuyn sang mua c phn ti cng ty B.
ng George c c phn ti cng ty B. Trong nm qua ng ny chuyn sang mua c phn ti

cng ty A. Gi y, ng George nhn ra rng l ra mnh c th li 1.200 la nu nh gi
c phn ti cng ty B.
Gia 2 ngi, ai hi tic nhiu hn?
V rng c hai ng A v B u c c phn ti cng ty A v c th giu hn

1.200 la nu nh s hu c phn ti cng ty B, nn c hai ngi c v nh trong cng
mt hon cnh.
Nhng 92% ngi c phng vn cho rng ng George s tht vng hn. im
khc bit mu cht s hi tic gia hai ngi l ng George hi tic v chuyn mnh ~
lm (chuyn sang mua c phn cng ty A), trong khi ng Paul ch hi tic v mt
chuyn mnh khng lm (mua c phiu cng ty B). Hu ht mi ngi trong chng ta
u c mt trc gic rng chng ta hi tic cho nhng h{nh ng ~ l{m m{ khng mang
li hiu qu nh mong mun, hn l{ hi tic v nhng h{nh ng |n ra nn l{m v c
th mang li kt qu tt hn. Trng hp ny thnh thong c cp ti nh l{ mt

xu hng b l, mt xu hng xem nh vic khng h{nh ng khi chng ta |nh gi| c|c
h qu t chnh quyt nh ca mnh.
Tuy vy, nhng bng chng gn }y cho thy vic tin hnh mt h{nh ng khn
phi lc n{o cng r r{ng hn vic b l n. Khi c hi hi tic g nht trong vng 6
thng tr li }y, ngi ta thng cp ti nhng h{nh ng khng nh mong i.
Nhng nu em c}u hi |p dng cho khong thi gian c mt i, con ngi c xu
hng ni ti nhng vic khng th l{m hn. V{ v th, n cho thy
rng kha cnh tm l vn c nh hng ti tng quyt nh ca chng ta, v khi thi
gian tri qua, s hi tic v nhng g ta khng th lm ngy mt ln hn.
Ngng gn
Kha cnh th hai nh hng n s hi tic chnh l vic chng ta ~ n gn vi

vic t c kt qu mong mun nh th no. Hy xem xt v d sau:
ng Crane v ng Tees d tnh s n sn bay cng lc i nhng chuyn bay khc nhau.
H i trn cng mt chic xe chuyn ch v b kt xe. C hai cng n sn bay tr hn 30
pht so vi lch bay. ng Crane c cho bit chuyn bay ca ng xut pht ng gi,
trong khi chuyn bay ca ng Tees ch mi ct cnh cch y 5 pht.
Trong 2 ngi, ai s tht vng hn?
96% ngi c hi cho bit ng Tees s tht vng hn. V{ bn cng c th ng

cm vi ni bc dc ca ng Crane: Phi chi h{nh kh|ch ln chic xe chuyn ch
ng gi. Phi chi i ng Main Street thay v Elm Street. Phi chi. V{ nhiu ci phi
chi khc na. C rt nhiu c|ch mng tn v kt qu cng vic. Khi bn tht bi v
cn cch mc tiu qu xa, tht kh c th hnh dung nhng khc bit nh c th dn n
mt kt qu th{nh cng. Nhng khi bn ch b l mt cht c hi, mi chuyn li khc.
Lin quan ti nh hng ca ngng gn, trong s 2 ngi sau }y, bn ngh ai s
hnh phc hn: ngi ot huy chng bc (th nh) trong k th vn hi, hay ngi
ot huy chng ng (th 3)? R rng l th hai th c v tt hn th 3, v vy ngi
ot huy chng bc t hn phi hnh phc hn. Nhng iu ha ra li l{ sai. Ngi
ot huy chng ng l{ ngi hnh phc hn. Khi ng trn bc l~nh huy chng,
ngi ot huy chng bc ang nghin ngm v nhng g mnh ~ b l. Ch cn c
gng thm mt cht na thi, chin thng cui cng s thuc v h. i vi ngi ot
huy chng ng, suy ngh duy nht ca h lc ch l: ch mt cht na thi, ta ~ tr
thnh k trng tay. V do vy, ngng gn ca ngi ot huy chng bc l chin

thng, trong khi i vi ngi huy chng ng l mt tht bi hon ton.
Trch nhim cho kt qu
Yu t mang tnh quyt nh cui cng ca s hi tic l trch nhim.

Nu mt ngi bn mi bn i n ti mt nh hng do anh ta chn v bn n

khng ngon ming. C th bn s tht vng, s khng h{i lng. Nhng bn c thy hi
tic khng? Cm gic s ngc li nu bn chn nh{ h{ng v{ n thy khng ngon. }y
chnh l lc bn cm thy hi tic. Mt vi nghin cu cho thy nhng kt qu khng nh
u l{m ngi ra khng cm thy vui, bt k h c chu trch nhim v iu hay
khng. Trong khi , ngi ta ch cm thy hi tic v nhng kt qu khng nh mong
i khi h chu trch nhim chnh v iu .
Nu chng ta kt hp c nhng yu t ny li vi nhau, chng ta s c c mt

bc tranh hon chnh ca nhng iu kin lm cho hi tic c bit c sc nng. Nu
chng ta chu trch nhim v mt h{nh ng mang li h qu xu m l ra kt qu ca n
c th tt hn, chng ta s d dng tr th{nh con mi ca s hi tic. iu ct li l,
tri nghim ca mi ngi cng do nhng la chn gy ra, chng cng lm ta cm thy
hi tic nu nh la chn khng mang li hiu qu nh mong mun.
Hi tic v th gii ca Phn hin thc v Gi

nh
Ci lm cho s hi tic trm trng thm chnh l nhng suy ngh nh vy khng b
rng buc vo hin thc khch quan. Sc mnh ca tr tng tng con ngi cho php
h ngh v nhng th khng tn ti trong thc t. Khi phi la chn gia hai cng vic
m mt c c hi thng tin cao, mt mang li mi trng lm vic thn thin, ti c th
d d{ng mng tng v mt cng vic c c hai th . Kh nng lin tng v nhng
ng cnh l tng mang ti mt ngun cung cp khng bao gi cn ca nhng nguyn
liu th cho nhng hi tic tri nghim.
Suy ngh v mt th gii nh th l n khng phi vy, hoc |ng l ra c th l vy,

c gi l nhng suy ngh phn hin thc. Chic xe chuyn ch i n s}n bay i trn
ng Elm Street. l{ mt s tht. L ra n c th i trn ng Main Street. iu
tri vi s tht. Chng ta khng th no tri qua mt ngy m khng c nhng suy ngh
phn hin thc . Nu nh khng c kh nng tng tng v mt th gii khc hn
vi th gii hin thc v{ sau cng khng th h{nh ng bin th gii tng tng
y thnh s tht, con ngi khng bao gi c th tn ti nh mt thc th cao cp nht
qua h{ng trm triu nm. Th nhng, mt tr|i cng nhng suy ngh phn hin thc
ch n l ngun gc cho s hi tic, bt k l{ hi tic hu quyt nh hay hi tic c
d b|o trc.
Cc nh tm l hc nghin cu su v suy ngh phn hin thc kh|m ph| ra c

rng hu ht mi ngi u khng b cun vo qu trnh ny cng mt lc.
Chng ta khng ngi vng trn, nhm nhp c ph sng v t hi cuc i mnh s ra sao
nu nh chng ta c sinh ra ti Nam Phi thay v ti M; hoc nu qu o tr|i t s
gn mt tri thm mt vi ngn dm na. Thay v{o , suy ngh phn hin thc ch b
kch hot bi nhng chuyn khin ta khng hi lng, nhng chuyn gy ra tnh cm tiu
cc. Suy ngh phn hin thc xut hin nh phn ng li nhng tri nghim khng
hay nh im thi thp, trc trc trong chuyn tnh cm, hoc bnh tt hay ci cht ca
ngi thn. V khi nhng suy ngh phn hin thc xut hin, chng gy ra thm cng
nhiu tnh cm tiu cc, nh hi tic chng hn v sau chnh s hi tic li to ra
nhng suy ngh phn hin thc ri c th tip tc dn n nhng tnh cm tiu cc.
Mc d hu ht mi ngi c th xoay s dn nn nhng suy ngh phn hin thc ca
mnh trc khi b cun sa vo vng xon c cc mnh ny, mt s c bit l nhng ai
b chng trm cm li khng th cng li c lc y theo chiu i xung .
Khi xem xt ni dung thc s ca nhng suy ngh phn hin thc, cc nh nghin
cu thy rng nhng c| nh}n c xu hng tp trung vo nhng kha cnh ca mt tnh
hung m h nm quyn kim sot. V d, khi c hi tng tng v mt v tai nn xe
hi lin quan n vic ti x li xe qu tc vo mt ng{y ma v{ b hn ch tm nhn,
nhng ngi c phng vn rt kh d s cho rng tai nn s khng xy ra nu nh t{i
x li xe cn thn hn thay v thi tit hm kh r|o v{ s|ng sa hn. Kha cnh n{y ~
tun th theo mt nguyn tc kh|c m{ ti ~ cp trc : s hi tic v trch nhim
lun i song h{nh vi nhau. L d nhin, mi mt tnh hung m chng ta gp phi lun
c s ha trn ca nhng kha cnh chng ta c th iu khin c v{ ngc li. Khi
mt sinh vin khng thi tt do hc bi khng k, c th sinh vin s nhn lnh trch
nhim cho vic chun b thiu chu |o ca mnh. Nhng k thi c th s d d{ng hn
hoc c th trng t sinh vin hn. Vic suy ngh phn hin thc chm chm ch
trng vo nhng kha cnh c th iu khin c ca mt tnh hung ch c th lm
tng c hi mt ngi s phi cm thy hi tic.
Cng c mt phn bit quan trng khc gia phn hin thc i ln v{ i xung.
Phn hin thc i ln mng tng ra nhng tnh hung tt hn nhng g thc s
din ra, trong khi phn hin thc i xung mng tng v nhng kh nng ngc li.
Khi mt vn ng vin ot huy chng bc trc khi thi u lin tng ti mnh b vp
ng trong qu trnh chy v khng th hon tt ng ua, ta ni vn ng vin ang
c nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng i xung; v chnh v nh lm vy
nn cm xc ot huy chng bc ca c s tr nn thng hoa hn. Ch khi no c nhng
suy ngh phn hin thc theo chiu hng i
ln ot huy chng v{ng mi lm bt i cm gic chin thng ca vn ng vin

ny. V l , trang b trc cho mnh nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng
i xung khng ch l{m tng thm s tha m~n khi th{nh cng, m{ cn mang n mt
cm gic bit n khi mi chuyn din ra khng nh mong i. Tuy vy, nhng nghin
cu ~ cho rng mi ngi t chu c nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng i
xung tr khi hc c yu cu phi l{m nh th.
Mt bi hc quan trng c rt ra t nghin cu n{y: suy ngh phn hin thc l

mt cng c tri thc y sc mnh. Mi ngi u c khuyn khch nn c nhng suy
ngh phn hin thc theo chiu hng i xung. t n trng thi cn bng gia nhng
suy ngh phn hin thc theo chiu hng i ln v{ i xung, s cho php chng ta
khng b ri v{o s khn kh v{ ng thi tng cng nng lc biu hin mi c nhn.
Hi tic v tha mn
Nh chng ta va nhn ra, hi tic s lm cho chng ta cm thy ti t hn sau khi

a ra quyt nh, cho d quyt nh c hiu qu i chng na, c bit l khi ta xem
xt k lng cc ph tn c hi.
Cc ph tn c hi mang li li ch |ng l ra n nh l{ kt qu ca mt la chn

khc, v sau khi bn tr v sau mt chuyn i bin, bn s c nhng suy ngh mang tnh
phn hin i: Chuyn i ngh va ri tht tuyt. Gi m c thm nhng nh hng
thnh son, mi chuyn s cn vin m~n hn na. Phi chi c nhng ca hiu mua
sm, v}n v}n v{ v}n v}n Vi li ngh nh th, mt t hi tic s kh len li vo vic
|nh gi| quyt nh. V{ nh chng ta thy chng cui cng, nu s lng ng vin t
l{m tng chn la tng thm, tng ci c nhng kha cnh hp dn ring m nhng ng
vin chn sn khng c, ph tn c hi (v nhng suy ngh phn bin cng mt cht hi
tic) s cng chng cht ngy mt cao hn.
Nhng suy ngh phn s thc thng c khi ngun t nhng s kin mang tnh
tiu cc, v cc s kin c th tiu cc theo gii hn hon ton tuyt i. Nu bi bin d
d|y, ma dm d, v ch n ngh cu bn, th c th cho rng k ngh bin ny hon ton
chng ra g. Nhng mt s kin cn c th tiu cc theo mt gii hn tng i tng
i vi c nhng k vng v{ mong i. V th, nu bng cch thc hin mt qu trnh
a ra quyt nh k c{ng v{ |nh gi| tha hip ti ~ a ra chng va ri, bn s
i ngh v{ trong u mng tng tt c nhng th tuyt vi nhng thc ra li khng
nh vy, khi ngay c khi k ngh l tuyt vi, tm tr chc chn phi c ch ngh v
nhng iu tiu cc
iu tng t cng c th p dng trc khi a ra mt quyt nh. Bng c|ch ngh
v nhng g bn s mt khi i ngh bi bin, mng tng ra trc nhng ph tn c hi,
iu tt yu s xy ra l nhng suy ngh i loi nh vy s lm cho mt la chn hp
dn tr nn km hp dn hn. V{ chc chn mt iu l, c kh nng bn vn quyt nh
i ngh bin, nhng s hm h nhit tnh c th s khng cn nguyn vn.
Mt c|ch kh|c tn dng im ny l v phng din nh hng tng phn. Nu
mt ngi i ra khi phng tm hi v{ nhy m xung h bi, s tng phn v nhit
h bi v{ nhit phng tm hi s lm cho nc h bi tr nn lnh cng. Tuy vy,
nhy xung h bi t mt mi trng c nhit di bn ngoi s khng lm cho bn
cm thy m p. V nhng suy ngh phn s thc lm thit lp mt s tng phn gia
tri nghim thc s ca mt ngi vi nhng g anh ta mng tng. Bt c mt k
ngh bi bin n{o cng phi chu b so snh vi mt la chn thay th c tng
tng l s vin m~n hn nhiu. V khi nhng suy ngh phn hin thc dn n vic hi
tic, nhng ngi cu ton s b nh hng nhiu hn nhng ngi tri thc. Chnh
nhng ngi hay cu ton s lun mang trong tm tr mnh nhng la chn phn hin
thc hon ho, v vi so snh ca mnh, h s lm cho bt k th gii hin thc n{o cng
tr nn m m hn.
Hi tic s khin chng ta lm g?

Khng ging nhng tnh cm tiu cc kh|c nh gin d, bun b, tht vng hay
thm ch su n~o, iu kh khn s hi tic chnh l nhng vn khin ta hi tic l
ra c th tr|nh c v ch bn mi l{ ngi l{m c iu bng cch la chn khc
i.
Trong chng trc chng ta nhn thy rng nhng c nhn gp phi nhng quyt
nh lin quan n tha hip, v do vy s c c hi hi tic, s n tr|nh a ra c|c
quyt nh . V{ khi hng th ho{n to{n n tr|nh c vic a ra quyt nh, h s t
tm c|ch khng th tha hip. Chng hn nh: Khi mua mt chic xe hi, khng g
quan trng hn s an to{n cho gia nh ti. iu quan trng duy nht ti quan tm v
mt ngi nh chnh l khng gian rng r~i.
V v th khng ngc nhin g khi phi a ra quyt nh, ta thng nghing v la

chn gim thiu kh nng tri qua hi tic.
Ngi hi tic
Trong chng 3, hu ht mi ngi u c xu hng ngi him nguy khi chim

nghim la chn gia hai ci li: mt ci chc chn nhng mang gi| tr nh, cn ci kia
gi tr ln hn nhng nm n nm thua. V d, nu chc chn c trong tay 100 la hoc
c hi l 5 5 c c 200 la, hu ht chng ta s chn ci chc chn. Bi v, khch
quan m{ ni, 200 la khng hn l nhiu gp i 100 , v do vy khng |ng chu
ri ro 5 5. Nhng c mt l do kh|c ngi ta ngi ri ro chnh l khng mun phi
hi tic. Gi nh bn c mt la chn gia c|i 100 la chc chn v{ 200 la ri ro, v
bn quyt nh chn 100 . Bn s chng
bao gi bit c iu g s xy ra nu nh bn chn 200 la y ri ro kia. V v vy,
khng c l do g khin bn phi hi tic nu nh chn ci chc chn. Ngc li, nu bn
chn ci ri ro, bn s khng th n{o cng li c suy ngh iu g s xy ra nu chn
100 : chnh l{ bn s c c cm gic an tm, chc chn. V vy, nu bn chn ci
ri ro v tht bi, chng nhng bn thnh k trng tay m cn phi sng trong s hi tic
~ mt 100 . Chn ci chc chn l mt c|ch m bo rng bn s khng hi tic

khng hi tic v bn khng th no bit c rng la chn s dn n h qu g.
Nu suy ngh n{y chnh x|c, mi chuyn c l s khc nu bn bo mt ngi chn

100 chc chn, bn s tung ng xu v{ cho ngi bit h s thng hay thua xt v
kha cnh may ri. Trong nhng iu kin nh vy, mi ngi s khng n n trnh kh
nng hi tic na bt k h a thch la chn no. Chng ta cho thy sn to ln chp
nhn ri ro khi chng ta bit c s thay th khng c la chn s mang n h qu
g v v vy khng c cch g bo v chng ta khi hi tic.
Nhng nghin cu nh vy cho thy khng ch hi tic l mt h qu quan trng ca

nhiu quyt nh, nhng vin cnh ca hi tic l mt nguyn nhn quan trng ca nhiu
quyt nh. Ngi ta s a ra la chn vi nhng tin o|n chc nch v kh nng hi
tic trong u. Nu bn ang c gng quyt nh nn mua mt chic Toyota Camry hay
mt chic Honda Accord v bn thn nht ca bn chn mua chic Accord, bn c rt
nhiu kh nng cng s mua n. iu mt phn v cch duy nht trnh thng tin
cho rng bn phm sai lm l mua ci bn ca bn ~ mua, v{ v vy c th trnh lun
kh nng b so snh gia hai chic xe. D nhin, bn khng th thc s n trnh thng tin
ho{n ton. Rt nhiu ngi mua xe Camry v{ Accord, v{ b|o ch cng ni nhiu v
chng. V nhng thng tin i loi nh th chng s g so vi vic hng ngy bn c iu
kin khng nh vi nhng l l sng ng v chi tit bn ca mnh ~ mua mt chic xe
ngon cm hn bn.
Mt nh hng khc ca vic n trnh hi tic chnh l{ n l{m cho ngi ta hon
to{n khng h{nh ng g c, c gi l{ nh tr hot ng. Hy th tng tng mt
ngy n bn i shopping v{ bt gp mt b trng k mnh yu thch ang c gim
gi 30%. Tuy nhin, bn li cho rng bn s cn c nhiu la chn khc c th tt hn.
Bn b qua. Vi tun sau, bn khng tm c b trng k n{o ng hn b u tin
v do vy bn quyt nh mua n; th nhng lc n{y n ch cn gim gi c 10%. Bn s
mua n ch? i vi nhiu khch hng, cu tr li l khng. Nu mua, h chc chn
khng th n{o tr|nh c s tic r phi chi mnh
mua n sm hn. Cn nu nh khng mua, h vn c th nui hy vng s tm c mt

b khc tt hn.
C rt nhiu v d v s nh tr hot ng. Khi chng ta khng ng k tham gia

chng trnh kh|ch h{ng bay thng xuyn v sau khi c mt chuyn bay kh hi di
5.000 dm, chng ta s rt min cng khi c c hi tham gia li chng trnh . Nu
ng k, chng ta s khng cn t nh rng chng ta bay cha v nh vo vic ng
k, ta s thy rng bay ng di s chng cc nhc l{ bao. Thay v{o , chng ta ch c
th tic nui ti sao mnh khng ng k sm hn.
Hi tic v ph tn chm
Ti mun nhc li trng hp mua i gi{y nhng khng x{i chng 3 nh mt

minh ha cho ph tn chm. Mua i gi{y khng va , bn ct n trong toilet mc d
bn bit mnh s chng bao gi xi ti n, bi l b i gi{y ra bn ngo{i chng khc g
cng nhn bn ~ nhn phn thit. Tng t vy, ngi ta gi li nhng c phiu ang
mt gi bi v nu b|n chng i s cho thy phi v u t n{y l{ tht bi. Ci quan trng
trong vic quyt nh nn gi hay bn c phiu chnh l{ |nh gi| ca bn v tng lai
trin vng ca gi c phiu (cha k thu).
Trong mt minh ha c in cho sc mnh ca ph tn chm, ngi tham gia c

bn v mt sn khu a phng v khng gim gi hoc c chit khu. Sau , c|c
nh nghin cu bt u quan st mt n nh ht ca nhng ngi . H pht hin
ra c rng nhng ngi mua v khng gim gi| n nh{ h|t thng xuyn hn nhng
ngi mua v chit khu. L gii cho vic ny, cc nh nghin cu cho rng nhng ngi
mua v khng gim gi s cm thy thit hi nhiu hn nhng ngi mua chit khu. V
chnh v cm thy thit hi hn, nn hi tic nhiu hn cng l{ iu tt yu.
Theo quan im ca m hnh ra quyt nh ly tng lai l{m nh hng, nhy cm

vi nhng ph tn chm l mt sai lm. V mua, tin trao. Th l xong. Cu hi duy nht
ngi gi v nn t hi mnh v{o m din l{: Mnh s thy thch th hn khi m nay
xem ht hay nh{ c sch v nghe nhc? Tuy th, khng ai l{m nh vy.
mt nghin cu, ngi tr li c yu cu mng tng v vic mua v khng

hon li cho hai chuyn i trt tuyt ti hai ni kh|c nhau, v{ sau ph|t hin ra rng
hai chuyn i khi hnh vo cng mt ngy. Vi mt v 50 v{ mt v 25 , c l do
chn c|i 25 , c}u hi t ra ngi ta s chn ci no? Hu ht mi ngi chn ci
50 . V{ cng theo tnh x|c |ng ca ph tn c hi, cc
hun luyn vin bng r thng tung vo sn cc cu th lng cao nhiu ln hn, ty
thuc v{o phong ca tng ngi. V nhng ai khi nghip t chnh cng ty ca mnh
c xu hng m rng n hn nhng ai mua li cng ty t ngi khc. Mt ln na, trong
tt c nhng trng hp ny, ci quan trng l trin vng ca tng lai ca doanh
nghip hay ca cu th. Nhng c|i cng quan trng khn km chnh l mc ca s
u t trc .
Ci khin ti tin rng nhng nh hng ca ph tn c hi chm b thi thc bi c

mun n trnh nhng hi tic hn l{ c mun n trnh thit hi, chnh l vic nhng
t|c ng ca ph tn chm s ln hn nhiu khi mt ngi chu trch nhim v chnh
quyt nh u tin ca mnh. Nu t|c ng ca nhng ph tn chm ch l vic khng
mun tht bi, th sau tht bi c do tr|ch nhim ca bn hay khng s khng cn
quan trng.
Bn th}n c| nh}n ti cng tu}n theo nhng t|c ng ph tn chm nhng mi

trng khc nhau, cho d bn thn mnh c nhn thc r v chng hay khng. Khi thy
qun |o trong toilet hay a CD trong st rc, ti bit rng mnh s khng dng chng
na. Nhng ti li khng th b n. Khi i n nh{ h{ng, ti t thy mnh c nhim v
phi n cho ht s thc n trong a, cho d c no th n{o. Ti cng t buc mnh phi
c ht 200 trang s|ch khi ~ c n, bt k ti c hc c g hay cm thy thch th g
t n hay khng. V cn nhiu nhiu trng hp na.
Nhiu ngi nhng nhng trong nhng mi quan h ang cng thng khng phi v
tnh yu, khng phi v ngha v vi ngi kia, khng phi v danh d ca li th, m bi
v tic nui thi gian v cng sc ~ b ra. V cn bit bao nhiu ngi nhc nhn theo
ui kha {o to ti trng y d rng sau h nhn ra mnh khng mun tr thnh
bc s? V ti sao M c mi theo ui cuc chin dai dng ti Vit Nam, d rng ai cng
nhn thy trc mt kt cc khng hay cho siu cng ny? Cu tr li l{: Nu chng ta
rt lui, hng chc ngn chin binh ~ b mng khc no s tr th{nh v ngha.
Hi tic, cu ton, v kh nng la chn
S hi tic r rng c vai tr rt ln trong quyt nh ca chng ta. Nhng bng

cch no la chn, c bit trong trng hp c qu nhiu la chn, nh hng ti
quyt nh?
Hai nhn t nh hng ti s hi tic l:
1. Trch nhim c| nh}n i vi kt qu.

2. Mt c nhn c th mng tng ra mt la chn tt hn, phn s tht d dng
nh th no.
S hin hu ca nhng la chn r rng ch lm ti t thm c hai yu t ny. Khi

khng c la chn, bn s lm g? Tht vng: c th. Hi tic: khng. Khi c mt vi la
chn, bn c gng lm tt nht nhng g c th, nhng cuc i nhiu khi li khng cho
php bn c tha m~n c nguyn ca mnh. Khi c nhiu la chn, c hi tng ln v{
bn cm thy rng mnh c th tm c c|i ng trong s . Khi la chn bn ~
quyt nh mang li kt qu |ng tht vng, bn hi tic ~ khng la chn khn ngoan
hn. Khi c|c la chn ngy mt nhn rng v nhng la chn |nh gi| cc kh nng tr
nn khng th, bn li ngh rng c th c mt la chn khc bn ngoi cn tt hn c
nhng ci ny, v bt u tin o|n v nhng hi tic cho la chn . Chnh im ny
s ho{n to{n ngn cn bn a ra quyt nh. V khi nhng ph tn c hi ngy mt gia
tng, hi tic cng s gia tng.
R rng l nhng ngi cu ton s c xu hng hi tic nhiu hn nhng ngi tri
tc. Bt k mt la chn c tt n mc no, nu ngi cu to{n kh|m ph| ra c mt
la chn khc tt hn, anh ta s hi tic ti sao khng chn n ngay t u. i vi
ngi tri tc, ri ro thp hn v{ s hon ho l khng cn thit.
Mt tch cc no cho s hi tic?
Mc d ai cng bit hi tic lm ngi ta khn kh, nhng n cng c mt vi chc

nng quan trng.
Th nht, nhng tin o|n v mt hi tic cho mt quyt nh c th s dn n

vic chng ta xem xt quyt nh nghim tc hn v{ mng tng ra nhiu tnh
hung khc nhau theo sau.
Th hai, hi tic nhn mnh n sai lm ca chng ta khi a ra quyt nh, v nh

vy trnh lp li sai lm nu tnh hung tng t din ra trong tng lai.
Th ba, hi tic c th huy ng hay thi thc chng ta c nhng h{nh ng khng
cn thit khng thc hin quyt nh hoc khc phc mt vi h qu xu.
Th t, hi tic l mt tn hiu cho mi ngi thy bn quan tm ti nhng g xy

ra, bn hi tic v nhng g din ra, v s lm nhng g n khng xy ra na.
V vy, i vi mt s ngi vn cn b hi tic l{m cho cha ngui c nhng

quyt nh sai lm trong qu kh v c nhng kh khn to ln khi phi ra
quyt nh hin ti, c nhng bc cn thit gim i s hi tic c ngha cc k
quan trng i vi s bnh yn cho h.
CHNG 8
TI SAO QUYT NH C TH GY THT VNG? L VN THUC TNH

THCH NGHI
Mc d chng ta c c cm gic nui tic v lun nh n nhng la chn m chng

ta b qua, nhng chng ta vn cn nhiu u c bt mn vi nhng iu mnh ~
chn.
l{ mt c im t}m l thng gp con ngi khin ta cm thy rt t iu

trong cuc sng c nh mong i. Sau nhiu trn tr n o, bn c th quyt nh
mua mt chic xe Lexus, v bn c gng b ra khi tm tr tt c nhng chic xe hp dn
kh|c. Nhng n khi bn li chic xe mi, bn li cm thy ht sc bnh thng. Bn
bng thy v cng hi tic v ~ khng chn ci khc v tht vng vi c|i mnh ~ chn.
c im t}m l thng gp ny l mt qu| trnh c gi l tnh thch nghi. C

ngha l{ chng ta l{m quen vi mt s th, v{ sau chng ta bt u coi nhng iu
l{ ng nhin mnh phi c. Chic m|y tnh u tin ca ti c b nh 8K, ti chng
trnh v bng bng c|t xt (ti mt chng trnh n gin cn n 5 pht), v ci my
tnh n{y khng ch c ch no, tr vic n khng d s dng. Ti thch n v tt c
mi th ti l{m c nh n. Nm ngo|i ti ~ b|n vi gi cc r mt ci my tnh c tc
v{ dung lng gp hng ngn ln v n khng |p ng c nhu cu ca ti. Nhng
cng vic ti lm vi m|y tnh ~ khng i trong nhiu nm. Nhng nhng g ti mun
n |p ng cho ti th c i. Khi ti mi tu truyn hnh cp, ti v cng say m vi cc
knh truyn hnh v hi lng vi tt c c|c chng trnh m{ n cung cp (t hn ng{y
nay nhiu). V by gi th ti than vn khi cp b trc trc v than phin v nhng
chng trnh hp dn b ngt qung. Khi ln u tin c n rau tr|i quanh nm, ti c
cm tng mnh ang trn thin {ng. V{ b}y gi ti xem vic c}y tr|i c quanh nm l{
mt iu ng nhin v{ cm thy bc bi khi nhng qu xu}n {o t Israel hay Peru
m{ ti mua c v{o th|ng hai khng c ngt v mng. Ti ~ quen v{ thch nghi vi
mi ngun vui th trn v{ chng ~ tr nn bnh thng, khng cn hp dn i vi

ti.
Do tnh thch nghi, cm gic hng th v cc tri nghim tch cc t nhin khng tn
ti na. V t hn l{ con ngi ni chung dng nh khng th d o|n
c tnh thch nghi ny s n. Dn dn khi nim vui hay hng th khng cn nh ban
u, chng ta s thy ngc nhin mt cch kh chu.
Cc nh khoa hc ~ nghin cu v tnh thch nghi trong nhiu nm, nhng a phn
h u ch trng n tnh thch nghi v cm gic khi con ngi c mt iu g l}u th
h s bt hng th hn vi n c th l tri nghim v hnh nh, m thanh, mi v
v c s thch. Vn }y l{ con ngi, nh hu ht c|c ng vt khc, s phn ng
mc ngy cng thp hn i vi bt k s kin n{o trong mi trng khi s kin
xut hin. Mt ngi d}n n t mt th trn nh s cm thy b chong ngp bi s ho
nhong ca vng Mahattan. Trong khi mt ngi New York ~ ho{n to{n thch nghi
c vi s ng c n|o nhit ca thnh ph ny, li thy bnh thng trc s ho
nho|ng .
Ging nh bn trong mi chng ta u c mt nhit k ghi nhn cm gi|c, l{

nhit k o mc ho hng. Nhit k ny chuyn t trng thi tiu cc (hay kh chu)
n trung lp ri n tch cc. Khi chng ta tri nghim mt iu g tch cc, ho
hng ca chng ta i ln, v{ khi chng ta tri nghim iu g tiu cc, ho hng n{y i
xung. Nhng sau chng ta s thch nghi. Trng hp ny chnh l s thch nghi v
hng th, hoc thch nghi i vi cm gic tch cc. Mt tri nghim ln u tin chng
ta gp c th lm cho nhit k ho hng ch 20 , nhng ln tri nghim sau th ch
c 15 v{ cn 10 ln k tip ri sau cng khng cn no na.
Th tng tng bn phi lm vic trong mt ngy h nng bc v m t ngoi

tri. Sau vi gi ut m m hi di sc nng , bn tr v nh c my lnh. Cm gic
khng kh kh mt vy ly bn tht tuyt vi. Ban u khng kh l{m cho bn thy
nh c hi sinh, tip thm sinh lc v{ sung sng m ly. Nhng khi thi gian tri qua,
cm gic d chu v cng mt dn v{ c thay th bng mt cm gic d chu mc
bnh thng. Khi bn khng cn thy nng, rt r|t trong ngi hoc mt mi, th cm
gic mt m v{ y sinh lc cng khng cn tn ti khi bn trong cn phng m|y lnh
na. Thc s bn khng cn cm thy g c bit. Bn ~ tr nn qu quen vi khng
kh iu ha n mc khng cn ch n n. iu cng c ngha l{ bn s qun

mt khng kh cho n khi bn ra ngoi tri nng tr li. Sc nng ta vo mt bn
nh mt lung gi thi t mt c|i l nng m, v bn nh n khng kh mt m
ca cn phng , m{ lc n{y bn khng c hng na
V{o nm 1973, 13% ngi M ngh rng cn phi c iu ha khng kh trong xe

hi. Ng{y nay th con s n{y ~ l{ 41%. Ti bit rng trong 20 nm qua, cho d
tr|i t c nng dn ln th kh hu cng chng thay i nhiu nh nhng con s .

iu ~ thay i chnh l tiu chun v tin nghi ca chng ta.
D chng ta khng mong n xy ra, nhng vic thch nghi v cm gic hng th l
khng th trnh khi. iu ny c th gy nhiu tht vng hn trong mt th gii c
nhiu la chn so vi trong mt th gii ch c t la chn.
Phn ng thay i i vi mt s kin c nh v

quy chun thay i
Tnh thch nghi v cm gic hng th c th ch n gin l vn lm quen m ti

va m t, hoc c th l kt qu ca s thay i v quy chun |nh gi| do chng ta
c tri nghim nhng iu mi.
Th tng tng mt ngi ph n hi lng vi mt cng vic th v vi mc

lng 40.000 la mi nm. Mt c hi lm vic khc xut hin ha hn vi mc lng
60.000 la. C ta chuyn vic nhng khng may sau 6 th|ng, cng ty mi ph sn. Cng
ty c li sn lng nhn li c y, v tht hnh phc rng cng ty c li tng lng cho c
ta ln 45.000 la. Liu c ta c hnh phc vi vic tng lng khng? Thm ch c
th gi l{ tng lng c khng? Cu tr li c th l khng. Mc lng 60.000
la, ~ tng sn c, c th to cho c ny mt cm gic hng khi mc bnh thng, v
bt c c|i g t hn u b xem l mt m|t. S|u th|ng trc , vic c tng lng t
40.000 la ln 45.000 l{ tuyt vi, nhng b}y gi th n ging nh mt s ct gim
t 60.000 xung 45.000 .
Chng ta thng nghe nhng c}u ni i loi nh, Ti cha tng ngh rng loi
ru vang ny li ngon n th, hoc Ti cha tng ngh rng tnh dc li th v n
th n{y, hoc Ti cha tng ngh rng mnh li kim c nhiu tin nh vy. S mi
l c th s thay i mc hng khi ca mt ngi n{o , khin h cm thy mt
iu g trc kia l tha mn hoc hn th na nhng nay th khng cn c nh

th. V{ nh chng ta s thy, tnh thch nghi c th gy nhiu tht vng mt khi chng ta
~ b ra nhiu thi gian v n lc, la chn nhng vt dng hoc tri nghim t mt
ng cc la chn kh|c, ri cui cng chng ta tr nn quen thuc v mt hng th
vi nhng th .
Tnh thch nghi v vic chy theo hng th
i vi cu hi v d no l tiu biu nht cho tnh thch nghi i vi hng th,

nhng ngi tham gia cuc nghin cu ~ c yu cu xp hng hnh phc ca h trn
thang im 5. V{i ngi trong h ~ trng s t 50.000 n 1 triu trong vng mt
nm. V{i ngi ~ b lit na ngi hoc b lit t chi do b tai nn.
D nhin l{ nhng ngi trng s phi hnh phc hn nhng ngi b tai nn. Tuy vy,
|ng ngc nhin l nhng ngi trng s li khng hnh phc hn nhng ngi bnh
thng bao nhiu. V{ cn |ng ngc nhin hn l{ nhng nn nhn b tai nn, mc d h
gp nhiu iu bt hnh hn mi ngi ni chung, nhng h li t cm thy mnh hnh
phc.
Nu bn hi nhng ngi trng s h hnh phc nh th no khi va bit kt qu,

th s khng l g nu h t t mnh hnh phc trn c thang im ~ t ra. V nu bn
hi xxem nhng nn nhn cm thy nh th no ngay khi h va ht b lit, th h ni
mc hnh phc ca h t hn so vi nhng ngi mi bit mnh trng s. Nhng khi
nhng ngi trng s v nn nh}n u ~ quen vi tnh hnh mi, th nhit k hng khi
ca hai nhm bt u xch li gn nhau, dn tr nn ging nhng ngi khc ni chung.
}y ti khng phi l v lu v d{i, i vi nhng tri nghim cng ch quan th

cng khng c s khc bit no gia ngi trng s v{ ngi b tai nn. Nhng nhng g
ti sp trnh by s cho thy s khc bic v tnh thch nghi hai nhm s nh hn rt
nhiu so vi bn ngh, v{ s cng nh hn khi c nhng s kin ln trong cuc sng xy
ra.
Nh ti ~ ni, c hai l do gii thch cho s thch nghi v hai cm gic, mt bn th

hng khi qu mc v mt bn au bun qu mc ny. L do th nht, con ngi dn s
quen vi nhng iu may mn hoc xui xo. Th hai, tiu chun mi |nh gi| mt
tri nghim gy hng khi (v d nh trng s) c th khin cho nhng vui th thng
ngy khc (v d mi c{ ph c pha ngon, nhng bng hoa mi n v nhng ln gi
mt lnh ca mt ng{y xu}n p tri) bng tr nn chn ngn v c s so snh. Thc s
khi nhng ngi trng s c yu cu xp hng s hng th ca nhng hot ng
thng ngy, th h cho nhng hot ng ny t hng th hn so vi nhng ngi khng
trng s. V vy phn ng ~ thay i i vi cng mt s kin v quy chun |nh gi|
cng ~ thay i.
Trong trng hp nhng ngi gp tai nn th c th cn nhiu iu khc din ra.

Hu qu sau khi b nn th tht nghim trng bi nhng nn nh}n n{y trc khi b tai
nn cng di chuyn c nh nhng ngi kh|c, v{ lc h khng c k nng ca
ngi b lit thch nghi vi hon cnh. Khi dn dn h c c nhng k nng n{y v{
khm ph ra rng h khng n ni tn ph nh ~ tng ngh. Hn th na, h c th bt
u ch n nhng th m h l{m c. Nhng vic ny, tuy d dng vi ngi bnh
thng, nhng li l k cng i vi ngi khuyt tt m h cha tng ngh n trc
khi b tai nn.
25 nm trc, nh kinh t hc Tibor Scitovsky ~ nghin cu mt s kt qu ca

tnh thch nghi trong cun sch Nn kinh t bt hnh ca ng. Scitovsky ni rng, con
ngi ai cng mun tri nghim hng th. Khi h mua mt th g th tc l h s c
c mt hng th no , min th h mua l mi l. Nhng khi con ngi ~ thch
nghi, cng l{ lc s mi l ~ gim dn, th hng th li b thay th bi cm gic trung
lp. Tht tuyt khi bn li chic xe mi trong vi tun u, nhng sau th vic li chic
xe ch cn cho cm gi|c bnh thng. D nhin l{ l|i xe mi phi tt hn hn xe c, nhng
khng cn l mt iu g qu| h{o hng i vi ch nhn na. Cm gic d chu bnh
thng cng tt, nhng ngi ta li thc c hng th kia. V d chu th l khng phi
l hng th.
Kt qu ca vic cm gic hng th chuyn thnh cm gi|c bnh thng l mt s

tht vng. S tht vng ny s cng trm trng nu hng ha chng ta mua l nhng th
phi x{i l}u, nh xe hi, nh{ ca, dn m thanh, trang phc dnh cho nhng dp c bit,
trang sc v my tnh. Khi cm gic hng th ngn ngi tri qua, ngi ta vn cn nhng
th n{y quanh mnh, chng nh l{ nhng vt lun nhc nh ta rng mua sm khng phi
lc n{o cng mang li hng th, v rng thc t khng phi lc n{o cng c nh mong
i. Khi mt x hi cng tr nn gi{u c, th con ngi s ng{y c{ng mua bn v{ t
do s tht vng ca h gia tng. Nu h mua mi m{ bn v{ t cng ging nhng
mn trc }y th iu ny khng to c cho h hng th.
Khi phi i mt vi s tht vng khng th trnh khi n{y th con ngi phi lm
g? Mt s ngi n gin ch cn t b cuc ua v{ dng vic tm vui th t nhng th
h c. Nhng s ng cn li th li c khuynh hng theo ui s mi l, tm ra nhng
mn v tri nghim mi c kh nng l{m h hng th. Nhng th mi l s lm con
ngi hng th mc cao bi chng cha tng xy ra hoc lp i lp li trc .
Rt cuc th nhng th mi cng s khng cn hp dn, nhng con ngi vn b

cun vo mt cuc ua, mt qu trnh m cc nh tm l hc nh Philip Brickman v{
Donald Campell gi l chy theo hng th. Cho d bn c chy nhanh th no th bn
cng ch i ti }u c. V do tnh thch nghi, cho d la chn ca bn c tt n }u, kt

qu c gy hng th n }u th cui cng bn cng tr li ni mnh xut ph|t sau khi ~
tri nghim th mi l .
Thm ch cn c mt iu c th nghim trng hn chy theo hng th, l{ iu

m Daniel Kahnman gi l chy theo tha mn. Khi bn thch nghi vi mt vt hoc
tri nghim n{o , th bn cng thch nghi vi mt mc tha mn no
. Ni c|ch kh|c, gi s bn ~ b ra rt nhiu n lc v{ u c sng to khi quyt nh

mt vic g , bn c gng gi cho nhit k hng khi ca mnh 20 lun cm
thy lc no cuc sng cng tt. Nhng liu 20 ~ cha? Ban u c th l{
nhng mt khi bn ~ thch nghi vi mc hnh phc ny ri th bn s khng cn cm
thy 20 l{ na. By gi bn s c gng t cho c nhng th c th mang li cho
bn hng th mc 30 . V vy cho d bn ~ khng ch v{ vt qua c tnh thch
nghi i vi nhng mn v tri nghim mi, th bn vn cn phi c gng khng
ch nhng cm gic ch quan i vi nhng th n{y. thc s l mt vic nan gii.
D on sai mc hi lng
Thch nghi vi nhng tri nghim tch cc cng kh| kh khn d chng ta ~ bit
c n s n v t chun b cho iu . Nhng cng tht k l, nghin cu cho bit
chng ta vn c khuynh hng ngc nhin khi s thch nghi n (d ~ bit trc). Ni
chung, con ngi thng rt km trong vic d o|n cm gic ca h i vi nhng tri
nghim khc nhau. Cho nn nu nhng ngi trng s bit trc h s trng s v vic
trng s khng ci thin hnh phc ca h c bao nhiu th h c th s khng mua
v na.
Nhiu nghin cu |nh gi| chnh xc ca nhng d o|n ca con ngi v

cm gic ca h trong tng lai c dng nh th ny: Mt nhm c yu cu tng
tng ra mt s kin n{o xu hoc tt v{ c hi v s kin s lm h cm thy
th no. Nhm th hai gm nhng ngi ~ thc s tri qua s kin , h c hi s
kin ~ thc s lm h cm thy th n{o. Sau th d o|n ca nhm th nht s
c so snh vi tri nghim tht ca nhm hai.
Trong mt nghin cu thuc loi n{y, sinh vin i hc Midwest ~ c hi h s

cm thy th no nu sng California. Nhng sinh vin ny cho rng sinh vin sng
California th hnh phc hn, v kh hu d chu hn v{ s hi lng vi cuc sn hn
so vi sinh vin vng Midwest. Nhng d o|n n{y ~ ng v th nht nhng khng
ng v th hai. Sinh vin Calo ng l{ rt thch kh hu nhng h khng hnh
phc hn sinh vin Midwest. C th iu l{m cho sinh vin Midwest ngh sai l{ do
h ch ch tm vo kha cnh kh hu Cali. Kh hu lun nng m Cali khng c ngha
sinh vin t gp vn hn, nh lp hc chn, lm vic qu nhiu, khng tin chi
tiu, bt ng vi bn b v{ gia nh, tht vng chuyn yu ng, v{ nhng vn
khc. Thc s n gp vn mt ni c thi tit m p th vn d chu hn l{ ni c
thi tit lnh cng hay
tuyt ri, nhng i n{y khng to nn khc bit ln trong cc bn nhn cuc sng.
Trong mt nghin cu kh|c, ngi tham gia d o|n cm gic hnh phc ca h s
nh th no trong mt thp k ti khi c nhng thay i v mi trng v{ con ngi. H
c hi v nhng thay i ca nhim khng kh, ph rng, s lng gia tng c|c qu|n
c ph v knh truyn hnh, nguy c chin tranh ht nhn gim, nguy c l}y nhim AIDS
v cc bnh m~n tnh tng, thay i v thu nhp v trng lng c th tng. Nhng
ngi kh|c th khng c yu cu d o|n h s cm thy th n{o, m{ c hi v cm
gic ca h i vi cuc sng thp k ~ qua khi nhng thay i n{y n ( mc p
dng cho tng trng hp c nhn). Kt qu cng r r{ng: nhng ngi d o|n v cm
gic ca mnh v nhng thay i gi nh d tt hay xu, th u ngh rng nhng thay
i ny s c t|c ng ln hn i vi h so vi nhng ngi hi tng li da trn
nhng tri nghim ~ qua.
Cng trong mt nghin cu khc, cc tr ging tr ~ c yu cu o|n cm gic

ca h nu c b nhim hoc t chi nhn lm ging vin chnh thc. H c yu
cu d o|n cm gic ca h ngay sau khi c nhn quyt nh, v cm gic ca h
trong nm v{ mi nm sau. Nhng ngi tham gia nghin cu ~ phn no thc
c hiu ng ca tnh thch nghi, v v th, h o|n mnh s cc k hnh phc hoc
bun khi nhn c quyt nh, nhng nim vui hay ni bun s gim dn theo thi
gian. Tuy nhin, h ~ o|n sai. D o|n ca nhng tr ging n{y ~ c so snh vi
cm gic ca nhng ngi ~ thc s tri qua khi nhn c quyt nh vui hoc bun,
cho d mi nhn gn }y hay ~ nm hoc mi nm trc. Tht |ng ngc nhin,
khng c s khc bit no v cm gic hnh phc ca nhng ngi c nhn chnh
thc hoc nhng ngi ~ khng c nhn nhng thi im khc nhau. Cho d trong
tm tr nhng ngi d o|n ~ c sn tnh thch nghi, nhng h d sao cng ~ phng
i v cm gic hnh phc hay tht vng ca mnh khi thi gian tri qua.
Phi tha nhn rng vic khng khp nhau gia d o|n v{ cm gic thc t xy ra
nhiu hn so vi vic khng o|n c tnh thch nghi. Chng ta rt gii cha bnh tm
l ca mnh v tm ra nim hy vng hay an i khi mi vic khng sun s. ng nghip

ca ti tht |ng ch|n. C|c sinh vin n{y u thua cuc c. Cng vic ny chn cht i
c; ti phi lm vic sut v{ khng c tn hng cuc sng. N ~ gii phng cho
ti, ti ~ tr thnh mt nh{ t vn v lm vic {ng ho{ng c mc lng gp i.
Nhng vic khng d o|n c tnh thch nghi chc chn l mt phn ca s khng
khp nhau ny.
Mi ngi cng cng iu v s sp ca h khi nhn tin xu v sc khe nh

xt nghim HIV dng tnh. V{ h cng |nh gi| thp kh nng thch nghi ca mnh khi
b bnh nng. Cc bnh nhn ln tui, khi mc phi nhng cn bnh thng thng ca
tui gi lm h gim st sc khe, thng t |nh gi cht lng cuc sng ca mnh
tch cc hn so vi nhng bc s iu tr cho h.
Tht d thy c nhng kt qu nh th ny chng t mt s tht rng, chng ta

thch nghi c vi hu ht mi th, nhng li b qua hoc |nh gi| thp kh nng thch
nghi ca mnh nu khi c chuyn. Khi bn tng tng mi nm bn c thm c
25.000 , th bn d cm thy nh bn va c tng lng. Nhm ln }y l{ ch
bn c th cho rng cm gic mnh c trong hin ti s m~i m~i lun nh th.
Hu ht mi quyt nh chng ta a ra u ~ tnh n d o|n v cm gic ca

chng ta trong tng lai. Khi kt hn, ngi ta thng d o|n mnh s cm thy nh
th no v ngi bn i. Khi c con, h s d o|n v nhng cm gic khi phi chu
ng cuc sng gia nh. Khi bt tay theo hc mt chng trnh i hc hoc {o to
chuyn mn, h s d o|n mnh s cm thy nh th no v ngi trng v mnh s
cm thy nh th no v cng vic. Khi h chuyn t thnh ph v nng thn sng, h s
d o|n mnh s thy nh th no khi phi ct c v phi gn lin vi xe hi (do i li
xa). V{ khi mua xe hi, d{n }m thanh hay bt c ci g khc, h s d o|n mnh s cm
thy th n{o khi c lm ch vt nhiu thng v nhiu nm sau .
Nu mt ngi thng xuyn d o|n sai cm gic ca mnh tng lai, th c th

h s ra nhiu quyt nh lm h thy nui tic, d cho quyt nh c cho kt qu ti
i chng na.
Tnh thch nghi v vn chn la
Vic chng ta c qu nhiu la chn cng lm trm trng hn hiu ng ca tnh

thch nghi, bi iu l{m chng ta phi tr gi nhiu hn v thi gian v n la mi i
n quyt nh. Thi gian, n lc, nhng la chn khc, cm gic nui tic v nhng iu
tng t chnh l nhng ci gi c nh m chng ta phi xem xt trc khi quyt nh.
Nhng c|i gi| nh th sau s c tr dn khi quyt nh ~ c a ra. Nu
quyt nh mang li cho chng ta s tha mn trong mt thi gian di th ci gi
chng ta phi tr cho quyt nh c{ng tr nn nh b. Nhng nu quyt nh ch
cho chng ta tha mn trong mt thi gian ngn, th gi phi tr v nhng iu nu trn
bn tr nn to ln. B ra 4 th|ng quyt nh mua mt d{n }m thanh th cng khng l{
nhiu nu nh sau 15 nm bn vn cn
thch n. Nhng nu ch 6 thng m bn ~ tr nn thch nghi v khng cn thy n th

v, th bn s t cm thy mnh ngc khi b ra chng n lc v thi gian. Dn m
thanh khng |ng nh vy.
V vy, chng ta cng c nhiu ty chn th chng ta cng phi b ra nhiu n lc

quyt nh chn ci no. V cng b ra nhiu n lc th chng ta cng k vng nhiu hn
v nhng li ch m quyt nh mang li. Tnh thch nghi lm gim |ng k thi gian
ko di ca nhng li ch trn v{ t chng ta vo mt trng thi tm l khin ta cm
thy kt qu t c khng xng vi n lc ca mnh. Chng ta c{ng u t nhiu vo
mt quyt nh th chng ta cng k vng vo nhng iu s t c t quyt nh .
V tnh thch nghi lm cho chng ta cm thy khn kh, nu kt qu t quyt nh ca
chng ta ha ra l mt s u t khng hiu qu.
D nhin tnh thch nghi s li nhng hu qu su sc i vi nhng ngi ban

u ~ k vng nhiu hn l{ i vi nhng ngi ch t mc tiu va phi. Nhng c
hi m rng thc s lm cho nhng ngi cu ton tn nhiu thi gian v n lc. Cng
chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi u t nhiu nht cho mi quyt nh ca
h, v{ cng l{ ngi suy ngh nhiu v s tha hip nht, tc suy ngh mnh c chp nhn
mt iu g mnh cha thy tha mn hay khng. V v th nhng ngi k vng
nhiu nht cng l{ nhng ngi chu tht vng nhiu nht khi h thy nim hng khi
t kt qu ca nhng quyt nh ca h ch tn ti trong mt thi gian ngn.
Hnh phc khng phi l tt c. Hng th mang tnh ch quan khng phi l l do
duy nht gip chng ta tn ti. Nhng quyt nh tn nhiu cng sc, nghin cu v s
thn trng c th to ra c kt qu, v mt khch quan, tt hn so vi kt qu ca
nhng quyt nh tc thi. Mt th gii c nhiu s chn la thng to ra nhiu s la
chn, v mt khch quan, tt hn so vi mt th gii ch c t s chn la. Nhng ng
thi th hnh phc cng khng phi l{ khng c ngha g, v{ tri nghim mang tnh ch
quan khng phi l{ iu vt vnh. Nu tnh thch nghi to cho con ngi mt tri nghim
ch quan v nhng la chn ca h, m nhng la chn ny h thy khng xng vi
nhng n la ~ b ra, th con ngi s bt u thy rng chn la nhiu khng phi l
cu cnh m l mt gnh nng.
Nn lm th no?
Nu bn sng trong mt th gii m bn phi chu nhiu au kh hn hnh phc th

tnh thch nghi ng vai tr cc k quan trng. Kh nng thch nghi l{ th duy nht c
th cho bn sc mnh v{ lng dng cm vt qua. Nhng nu bn sng trong mt th
gii m nim vui nhiu hn bt hnh, th kh nng thch nghi li
lm cho bn khng hng th c s tt phc ca mnh. Hu ht ngi M hin i

u c sng trong mt th gii sung tc. Khi chng ta khng n lc c c iu
mnh mong mun th chng ta cng khng th kim sot cuc sng ca mnh, kim sot
c s d tha vt cht v kim so|t c s t do c chn la trong mt th gii
nh th. Mc d tnh thch nghi khng lm gim i nhng tin b khch quan trong cuc
sn m s t do v{ d tha nh trn mang li, nhng n l{m gim i s tha mn m
chng ta c c t nhng tin b y.
Nu chng ta c th tm ra c|ch loi b tnh thch nghi th chng ta c th tin

mt bc di trong vic ci thin hnh phc cuc sng. Nhng tnh thch nghi li l mt
c tnh phn hi ph bin v quan trng ca con ngi i vi cc s kin xy ra n
c kim sot bng vi mch in t ca h thn kinh con ngi nn hu nh chng ta
khng l{m c g gim bt s hin din ca n mt cch trc tip.
Tuy nhin, nu thc c tnh thch nghi th chng ta c th d o|n hiu ng ca

n, v s t cm thy tht vng hn khi n n. C ngha l{ khi sp ra mt quyt nh no
, chng ta nn o|n trc cm gic ca mnh v quyt nh khng ch trong ngy
mai m{ cn sau n{y. Trc khi a ra quyt nh, nu chng ta tnh n tnh thch nghi,
th chng ta s thy cm gic v la chn ca mnh lc u v sau ny ch c khc bit
nh. Tnh n tnh thch nghi cn c th gip chng ta hi lng vi la chn ca mnh d
chng ch va phi ch khng hn l{ tt nht. iu n{y, ngc li, cng s lm gim
thi gian v n lc ca chng ta khi chn la. Cui cng, chng ta c th t nhc mnh
hy bit n nhng g ang c. iu nay nghe c v nhm bi chng ta c nghe t cha
m cho n linh mc nhc nh v chng ta pht l. Nhng nhng ngi hay biu l s
bit n thng l nhng ngi khe mnh v th cht v lc quan v tng lai hn
nhng ngi khng nh vy. Ngi c nhn nhiu s bit n t ngi kh|c th cng
sng sut, nhit tnh hn so vi nhng ngi khng c nhn. V h cng c kh nng
t c mc tiu cao hn.
Khng ging vi tnh thch nghi, cm gic v lng bit n l{ th m chng ta c th

t|c ng trc tip. Tp luyn s gip vic nhn v biu l lng bit n d d{ng hn. Nu
chng ta ch tm vo nhng u im ca cuc sng hin nay so vi trc }y, th s
tht vng m tnh thch nghi mang li c th gim i rt nhiu.
CHNG 9
TI SAO MI TH U PHI B SO SNH

Ti ngh rng khng c g phi bn ci rng, vic sp ca vo tay mt ai l{
mt vic xu, v{ yu thng ln nhau l tt. Nhng hu ht tri nghim ca con ngi
khng th |nh gi| da vo nhng iu hin nhin nh vy, v cn phi da vo nhng
yu t khc.
Khi chng ta cn nhc xem liu mnh c thch mt ba n, mt k ngh hoc mt lp

hc n{o , th hin nhin khng tr|nh c vic t hi [thch hoc khng v] so snh
vi c|i g? i vi nhng quyt nh lin quan n tng lai, th c}u hi liu n tt hay
xu? khng quan trng bng n s tt hay xu nh th n{o? Hu nh khng c ba n
nh hng no thc s l{ t hay nht nho n ni chng ta b lun ba n v{ i khi
nh{ . Tuy nhin, khi chng ta k cho bn b nghe nh{ hang t th h ngm hiu rng
chng ta ~ so s|nh nh{ h{ng vi mt chun n{o , v{ c|i nh{ h{ng trong c}u
chuyn ny t mc m. Php so snh chnh l quy chun c ngha nht.
Cc tnh hung trong cuc sng hin i dng nh kt li vi nhau lm cho

chng ta cm thy t h{i lng hn so vi mc m chng ta cn phi vy. V c l l nn
nh vy, mt phn l bi chng ta ang so s|nh tri nghim ca chnh chng ta vi mt
chun n{o cao hn. Mt ln na, nh chng ta s thy, qu nhiu s chn la ~ gp
phn dn n s bt mn ny
Hy vng, k vng, tri nghim trong qu kh v

nhng iu khc
Khi con ngi |nh gi| mt tri nghim n{o , h s thc hin mt hay nhiu cc
php so s|nh sau }y:
1. So snh tri nghim vi nhng g h hy vng n s nh vy

1. So snh tri nghim vi nhng g h hy vng v n
1. So snh tri nghim vi nhng tri nghim khc h ~ c c|ch khng l}u
1. So snh tri nghim vi nhng tri nghim kh|c m{ ngi kh|c ~ c

Mi php so s|nh trn u lm cho s |nh gi| tri nghim tr nn tng i. iu

ny c th gim bt hoc gia tng s hi lng ca chng ta v tri nghim . Nu mt
ngi i n mt ba ti thnh son, v c ta va c nhng dng gii thiu hay ho v
nh hng th nim hy vng hoc k vng ca c ta v ba ti s cao. Nu gn }y c ta
c n mt ba n ngon mt nh hng khc, th c ta s mong i nhiu hn v ba n
sp ti so vi ba n trong qu| kh. Nu ngay trc ba ti c ta c nghe mt
ngi bn ca mnh k chi tit v mt ba n m{ ngi ny va n, th tiu chun so
snh ca c y da trn mc ca ba n c k . Tm li ngi u bp trong nh
hng s chu th thch khi phi lm ra mt ba n lm cho nhit k hi lng c y ch
mc cao. Nu ngc li, mt ngi n{o vi v{ng bc vo mt nh{ h{ng u tin
m c ta thy ch v c ta qu| i, nu ni ch khim tn v thc n th n gin, nu
c ta c mt ba n rt t v{o ng{y hm trc, nu bn c ta k cho c ta v ba n d t
m{ ngi y n phi gn }y, th rt c kh nng rng c y s d dng hi lng vi ba
n m{ c c. Cng mt ba n, cng mt nh hng, c th c |nh gi| tiu cc da
trn nhng so s|nh cao hn, nhng li c |nh gi| tch cc khi da trn nhng so
snh thp hn. Nhn chung th chng ta cng khng th nhn ra rng c|c |nh gi| ca
mnh ging nh mt li bnh lun ch quan v ba n hn l{ v thc cht ca ba n .
Tng t nh vy, vic t c im B+ trong mt k thi kh cng c th to ra

cm gic tt hoc xu trn thang o hng th. Trc bn hy vng mnh c im A
hay B? Trc bn k vng b{i l{m c im B hay A? Thng th bn hay c
im A hay im B hn? V{ bn cng lp ca bn c im g?
Nh khoa hc v x hi Alex Michalos, trong mt cuc tho lun v c tnh ca tri

nghim c con ngi nhn thc, cho rng con ngi lp cc chun v mc hi lng
da trn |nh gi| ba im cch bit sau }y: C|ch bit gia nhng g mnh c v nhng
g mnh mun, Cch bit gia nhng g mnh c v nhng g m nhng ngi ng trang
la vi mnh c, Cch bit gia nhng g mnh ang c v{ iu tt nht trong qu kh
mnh ~ tng c. Michalos nhn thy rng hu ht s a dng v mc tha mn ca
con ngi c th c gii thch c da trn ba im cch bit trn, ch khng phi
s khc bit gia chnh cc tri nghim kh|c quan. Ti ~ thm v{o s cch bit th t,
l{ c|ch bit nhng g mnh c v nhng g mnh k vng.
Khi nhng iu kin v x hi v vt cht c ci thin th chun so snh ca

chng ta cng cao hn. Khi chng ta ~ tip xc vi mn c cht lng cao th chng
ta bt u phi chu li nguyn ca nhn thc. Nhng vt c cht
lng km hn m{ trc }y chng ta vui v chp nhn th gi }y ~ khng cn t

chun na. im 0 im mc ca mc hng th c nhch dn ln trn, v nhng
mong mun ln kht vng cng ln theo cng vi n.
vi kha cnh n{o , c th ni tiu chun cho mc tm chp nhn c cng

cao th cng th hin s pht trin. Khi con ngi i hi nhiu hn th th trng mi
|p ng nhiu hn, c cu th c cung. Mt phn l bi v khi cc thnh vin trong x hi
ng{y c{ng tng chun khi |nh gi| mt c|i g l{ tt, v{ con ngi by gi c cuc sng
vt cht tt hn trc }y rt nhiu, khch quan m ni.
Nhng cng khng phi ch quan khi ni rng: nu c|ch |nh gi| hng th ca bn
xut pht t mi quan h gia c tnh khch quan ca mt tri nghim v mong mun
ca bn, th khi cht lng c nng cao ca tri nghim s |p ng c mong
mun ca bn v bn ang i ng hng. M|y chy ua hng th v{ m|y chy a
tha m~n, m{ ti ~ tho lun trong chng va ri, gii thch mt mc |ng k v
vic thu nhp thc s c th tng bng h s 2 ( M) v h s 5 ( Nht) m khng c
nh hng |ng k no v cm gic hnh phc ch quan ca cc thnh vin trong x hi
. Nu mong mun theo kp vi nhn thc th con ngi c th c sng tt hn v
mt kh|ch quan, nhng h s khng chc h s cm thy vui v hn vi cuc sng .
Trin vng, khun mu v nh gi
Chng ta s thy mt tri nghim n{o l{ tch cc nu tri nghim l{ mt s

tin b so vi trc v{ s cm thy tiu cc nu tri nghim t hn so vi trc
}y. hiu c chng ta |nh gi| mt tri nghim nh th n{o th trc tin cn phi
tm ra chng ta c xut ph|t im hng th l t }u.
Trong chng 3, ti ~ nhn mnh ch ngn ng c th nh hng n cm gic

v mt tri nghim nh th no, v v vy cng nh hng vic to ra im mc
- im 0. Mt tm bin ti mt trm xng ni rng gim gi cho ai tr bng tin
mt ~ t im 0 nm gi phi tr khi thanh ton bng th tn dng. Mt tm bin

khc ni rng tnh gi| t hn cho ai tr bng th tn dng~ t im xut pht nm
gi| xng khi tr bng tin mt. Mt d chnh lch gia gi tr bng tin mt v gi tr
bng th tn dng c th nh nhau c hai trm xng, nhng ngi ta s cm thy bc
mnh nu b tnh thm tin v cm thy vui sng nu c gim gi.
Nhng ngn ng th hin khng phi l yu t duy nht nh hng n vic xc

nh im mc. Nhng k vng ca con ngi cng c nh hng. Ti mong i ba n
n{y (im thi, ru vang, k ngh, cng vic, mi quan h lng mn) ngon hoc tt hn
nh th no? , mi ngi thng t hi mnh nh vy. V{ sau t hi mnh vy n
tt/ngon mc n{o? Nu tri nghim tch cc ng nh h mong i th ngi
ta s cm thy tha m~n, nhng h s khng cm thy qu| sung sng. Nim hng khi
thc s ch n khi mt tri nghim n{o vt qu s mong i. Nhng tri nghim
trong qu kh cng nh hng n vic x|c nh im mc, m{ im ny l mt phn
ca quy lut thch nghi. N (ba n ) c tt/ ngon nh ln trc khng?, chng ta hi.
Nu ng l{ nh th th chng ta c tha m~n, nhng chng ta s khng thy thc s
phn khch.
Li nguyn ra ca nhng k vng
V{o ma thu nm 1999, t Thi bo New York v Tin tc CBS ~ yu cu mt s

thanh nin so snh tri nghim ca cc em v tri nghim ca cha m cc em lc h mi
ln. Kt qu cui cng l{ 43% ngi tham d ni rng h phi tr qua mt thi gian kh
khn hn so vi cha m trn tng s. Nhng trong s nhng em sng trong gia nh gi{u
c th c ti 50% cc em bo rng cuc sng ca mnh kh khn hn. Khi c hi, th
nhng thiu nin t nhng gia nh gi{u c k v nhng mong mun cao xa ca mnh ln
ca cha m. Cc em ni v mt hin tng gi l{ qu| nhiu: qu| nhiu hot ng, qu
nhiu la chn v c, qu nhiu th phi hc. Trong khi thiu nin n t nhng gia
nh c kinh t km hn th k v vic lm bi tp d d{ng hn nh th no nu cc em
c my tnh v Internet, th nhng sinh vin nh giu li ni v vic cuc sng b xo trn
nh th no v my tnh v Internet. Mt nh bnh lun gii thch rng Sc p m tr em
cm thy chnh l{ chc chn rng chng khng b tt hu. Mi th u tin ln pha
trc B tt hu ng sau chnh l{ cn |c mng ca ngi M. Cho nn nu ch ng
ca bn cng cao th cng c nhiu ch tut dc hn so vi nu ch ng ca bn
thp. Barbara Ehrenreich th ni rng ni s b rt li pha sau chnh l{ s nguyn ra

ca k vng.
S nguyn ra ca k vng hin din nhiu trong nhng kha cnh ca cuc sng
nh sc kha v{ chm sc sc khe. Cho d cm thy bc mnh i vi dch v chm sc
sc khe hin gi, th d sao sc khe ca ngi M vn tt hn trc kia. Con ngi
khng ch sng l}u hn m{ h cn c cht lng cuc sng tt hn. Tuy nhin Roy
Porter, mt nh lch s y hc, li ch ra rng trong mt thi i m tui th v vic kim
sot bnh tt tt cha tng c nh th n{y, th cng xut hin
nhng lo }u cha tng c v sc khe. Ngi M mong c sng l}u hn m{ khng

phi gim bt cng sut lm vic. V vy, tuy nhng dch v y t hin i gip chng ta
ko di tui th nhng con ngi c v nh cng khng tha mn lm vi iu ny.
Ti cho rng chnh s lng cc ty chn v quyn t ch m{ chng ta c c

trong hu ht mi mt ca cuc sng by gi, ~ gp phn to nn k vng mc cao
hn so vi trong qu kh. C|ch }y v{i nm, khi ti i ngh m|t mt th trn ven bin
nh Oregon, ti bc vo mt tim tp ha mua vi th cho ba ti. Khi mua ru
vang, h em ra cho ti khong chc loi. Loi m{ ti mua khng c ngon lm, nhng
trc ti ~ tng ngh rng mnh s chng kim c th g qu ngon }y, v th ti
tha mn vi nhng g ti mua. Nhng nu ti i mua ti mt ca h{ng c h{ng trm,
thm ch hng ngn loi la chn th chc chn k vng ca ti s cao hn rt nhiu.
Nu ca hng ln m{ ti li chn mt chai ru c cht lng nh chai Oregon
th chc chn ti s cm thy rt tht vng.
Tr li vi v d m{ ti dng m u cun sch ny, tr li vi thi Jeans ch

c mt vi loi th ti s tha mn vi ci va vi ti, cho d b c th n{o. Nhng
by gi, khi c bit bao nhiu th, t c mc thoi mi, c mc d dng, c dnh cho
ngi mnh mai, qun ng tm, qun ng rng, th c th o|n c iu g s xy ra ,
l{ tiu chun ca ti ~ cao hn. Bi c qu nhiu ty chn nh th nn gi ti li
mun mnh c mt chic qun jeans va vi ti nh c o ni ng gi{y. S sinh si
ny n ra nhiu la chn dng nh khng th trnh khi dn n vic k vng nhiu
hn. iu ny gp phn l{m cho con ngi c khuynh hng cu to{n. Theo nh ngha
ngi cu to{n l{ ngi c tiu chun cao, nhiu k vng. Bi v iu ny v bi vai tr
ca k vng trong vic |nh gi| mc hng th, th vi cng mt tri nghim, ngi
bit t bng lng s cm thy tch cc, cn ngi cu ton qu mc li cm thy tiu cc.
Bi hc }y l{ k vng qu cao c th gy phn tc dng. Nh vic kim sot

nhng k vng ca mnh, chng ta c th ci thin cht lng cuc sng hn bt c
phng ph|p n{o khc. Hnh phc ca vic ch c nhng k vng khim tn l{ chng
ta cn ch c ngc nhin th v, hng th hn vi nhng tri nghim khc. Th

thch }y l{ tm c phng ph|p gi cho k vng mc va phi, d nhng tri
nghim thc s c ngy cng tch cc hn.
Mt phng ph|p t c mc tiu n{y l{ h~y l{m sao nhng tri nghim
tuyt vi ch din ra t thi. Cho d bn c gi{u c nh th n{o th h~y dnh loi ru
ngon nht cho nhng dp c bit. Cho d bn c giu c th n{o th cng h~y chic o
chong la may tht kho v duyn dng cho nhng dp c bit. iu n{y cng c v
ging tp luyn t t chi, nhng ti khng cho rng nh vy. Ngc li, l{ c|ch
chc chn rng bn s c nhng tri nghim th v. Nhng ba n ngon, nhng loi ru
ngon v nhng chic |o p c ngha g nu chng khng lm bn cm thy tuyt diu?
Li nguyn ca so snh x hi
Trong s nhng tiu chun m chng ta da v{o |nh gi| tri nghim, c l
khng iu g quan trng hn l{ so s|nh i vi ngi khc. Cu tr li cho cu hi mi
vic ti ang tin h{nh nh th n{o? ph thuc vo nhng tri nghim, nhng mong
mun v k vng trong qu kh ca chng ta. V cu hi ny hon ton khng th hi
hay tr li c trong mi trng x hi chn khng. Cu hi mi vic ti ang tin
h{nh nh th n{o? hu nh lun cha ngm so s|nh vi nhng vic khc hoc vi
ngi kh|c.
So snh v mt x hi lun cung cp thng tin gip con ngi |nh gi| tri nghim
ca mnh. Nhiu tri nghim mang tnh m h nn chng ta khng bit |nh gi| chng
nh th no. Liu im B+ c phi l cao trong mt k thi n{o khng? Cuc sng hn
nhn ca bn c tt khng? C cn phi lo lng khng nu con trai bn thch mt loi
nhc inh tai nhc c? Bn c c |nh gi| ng mc trong cng vic khng? Mc d
chng ta c th a ra c}u tr li tng i cho nhng cu hi nh th ny m khng
cn phi nhn xung quanh, nhng nhng cu tr li ng chng thng khng hay. Vic
nhn nhng ngi xung quanh khin chng ta iu chnh li c|ch |nh gi|. Ngc li,
vic iu chnh c|ch |nh gi| gip ngi ta quyt nh xem cn phi lm g.
Nh chng ta ~ thy trong chng 7, nhng iu cha x|c thc m chng ta to ra

c th hng n c|i cao hn (tc tng tng mt kt qu tt hn) hoc l{ hng
xung di (tng tng mt kt qu t hn), so s|nh x~ hi cng vy. Ngi ta c th
t so snh mnh vi nhng ngi hn h (so snh x hi cao hn) hoc thua h (so snh
x hi thp hn). Thng thng th so snh x hi thp hn thng l{m cho con ngi
phn khi hn, v{ so s|nh x~ hi cao hn thng lm cho h cm thy mnh thp km
hn. Trong thc t, cc nh tm l x hi ~ ch ra rng so snh x hi cao hn to ra s
ghen t, th ch, tm trng tiu cc, gin d,
t t tin, t hnh phc hn v{ c|c triu chng stress. V vy, so snh vi nhng ngi
thp hn s l{m tng lng t tin, tng t}m trng tch cc v gim cng thng
Nhng khng nht thit phi nh vy. i khi con ngi so snh x hi li c phn
ng tch cc i vi so s|nh cao hn v{ tiu cc i vi so snh thp hn. Khi thy rng
nhng ngi khc ngy cng tr nn t hn c th lm bn ngh rng chnh bn cng c
th tr nn t hn. Nu bn t so snh mnh vi nhng ngi km hn bn th c th
bn s thy thch th khi mnh thuc h{nh trn, nhng ng thi bn cng c th tri
qua cm gic ti li, bi ri, v cm thy cn phi ng u vi s k v s on gin
ca ngi khc, v s rng mt lc no na ri s phn cng bt mnh nh h. V khi
bn so snh mnh vi nhng ngi hn bn th bn c th cm thy cht ghen tc nhng
bn c th cm thy c thc y hn. V d trong mt nghin cu, khi nhng bnh
nh}n ung th c cho bit nhng ngi bnh kh|c nh mnh ang trong tnh trng
tt hn th iu ny c th c th ci thin c tm trng, c th bi v iu cho h
hy vng rng tnh trng ca minh cng c th kh| hn.
Trong nhiu kha cnh, so snh x hi cng tng ng vi qu| trnh suy ngh
nhng iu khng xc thc, nhng c mt im khc bit rt quan trng. V nguyn tc
c bn, chng ta c th kim so|t c khi no chng ta s suy ngh mt cch khng xc
thc v kim so|t c ni dung ca suy ngh . Chng ta ch b gii hn bi s tng
tng ca chnh mnh. Nhng chng ta t kim so|t c so snh x hi hn. Nu bn
sng trong mt th gii c tnh x hi, nh tt c chng ta u th, th bn phi lun tip
xc vi nhng thong tin v vic ngi kh|c ang sng th n{o. Gi|o vin thong b|o im
ca lp, bn c im B+, l{ mt ng cnh x hi tng i. Bn v bn i ca
mnh c~i nhau trn ng n mt bui tic, v{ sau kh|m ph| ra rng nhng cp
xung quanh bn u cm thy vui sng vi s c mt ca ngi kia. Bn va khng
c ln chc v bn nghe c cng vic ca ch em mnh ang tin trin rt tt.
Nhng thng tin kiu ny khng th trnh khi. iu tt nht m bn c th lm chnh l
ng mnh suy ngh v vic .
Cuc chy ua v a v
Con ngi thng so snh x hi phn ln l v h quan t}m n a v, v{ d nhin

a v cng c to nn bi so snh x hi. S tha mn v nhng thnh tu hay vt
cht n{o xut pht mt phn t thc rng nhng ngi khc khng th
bng mnh c. Khi nhng ngi khc bt u vt ln th mong mun ca nhng

ngi ~ i trc tng ln, iu ny gip h duy tr c v tr u th ca mnh.
Trong cun sch La chn ci ao ph hp, nh kinh t hc Robert Frank ~ ch ra

cuc sng x hi c quyt nh nh th no bi chnh mong mun c l{m con c|
ln trong c|i ao ca chng ta. Nu ch c mt ci ao duy nht nu mi ngi phi so
s|nh a v ca mnh vi a v tt c nhng ngi khc th chc chn tt c chng ta
u l k thua cuc. Suy cho cng, trong mt ao m c c voi, th c mp s tr nn nh
b. V vy, thay v chng ta t so snh mnh vi ht thy nhng ngi khc th chng ta
hy c gng khoanh vng li th gii thnh mt th gii nh hn. Trong th gii , khi
chng ta so snh mnh vi mt nhm khc th chng ta l ngi th{nh t. S tt hn
nu bn l mt lut s c lng cao th 3 trong mt cng ty nh v kim c 120,000
trong mt nm, so vi mt lut s ch tm tm bc trung trong mt cng ty ln vi
mc lng 150.000 mt nm. C|ch cm thy hnh phc, cng l{ c|ch thnh
cng khi theo ui a v x hi, l{ tm ra c|i ao thch hp vi chng ta v trong .
Ngi ta quan t}m n a v nhiu nh th no? Mt v{i nm trc }y, mt

nghin cu c thc hin trong nhng ngi tham gia c cho cc cp tnh hung
gi nh c nhn v h c yu cu cho bit h thch c|i n{o hn. V d nh mi ngi
yu cu chn gia vic kim 50,000 mi nm trong khi nhng ngi khc ch kim
c 25,000 v{ kim 100,000 mi nm trong khi nhng ngi khc kim c
200,000 . H ~ c yu cu chn gia vic c i hc 12 nm trong khi nhng
ngi khc ch i hc 8 nm, v{ vic mnh i hc 16 nm trong khi nhng ngi xung
quanh hc n 20 nm. H ~ c yu cu chn gia vic mnh c ch s thng minh
110 trong khi ngi xung quanh ch c 90 v c ch s thng minh 130 trong khi nhng
ngi xung quanh ti 150. Trong a s cc tnh hung, qu na nhng ngi tham gia
chn vic mnh c mt v tr tt hn tng i so vi nhng ngi khc. Tc h mun
c lm con c ln trong mt ci ao nh, kim c 50,000 mi nm, hn l{ mt
con c nh, kim 100,000 , trong mt ci ao ln .
a v, so snh x hi v la chn
Quan tm v a v x hi l vn khng c g mi. Tuy nhin, ti cho rng vn

ny ngy nay su sc hn so vi trc }y. V{ mt ln na, vn ny li quay tr li
vi vic ngy nay chng ta c qu nhiu s chn la. Nu da theo l lun la chn ci
ao ph hp ca Frank th ci ao ph hp ngha l{ g? Khi chng
ta buc phi so snh x hi, vy th chng ta s so snh mnh vi ai }y? nhng thi
i trc }y, th nhng so s|nh nh vy thng c tnh a phng. Chng ta ch nhn
xung quanh hng xm ca mnh v{ c|c th{nh vin trong gia nh. Chng ta khng c
tip cn thng tin v nhng ngi bn ngoi phm vi x hi ca mnh. Nhng vi s
bng n v cng ngh truyn thng nh ti vi, phim nh, Internet th hu ht mi ngi
u c tip cn thng tin v nhng ngi khc. Mt ngi sng trong mt khu lao
ng thnh th v{o 40 nm trc th c th hi lng vi mc thu nhp di mc trung
lu ca mnh, bi cuc sng ca anh ta lc l{ tng i tt so vi nhng ngi xung
quanh. Lc khng c iu g |ng k thc y mong mun ci thin a v x hi
ca anh ta. Nhng b}y gi th li khng nh th na. Gi }y anh ta s c nhn thy
cnh sng sung sng ca nhng ngi giu c xung quanh mi ng{y. Dng nh ng{y
nay tt c chng ta u ang bi trong mt ci ao khng l, v cuc sng ca nhng
ngi kh|c u c th tr thnh cuc sng ca chnh chng ta. Tiu chun so snh ngy
cng cao cng tr nn ph bin v xa vi, iu ny lm gim i s tha mn ca chng ta
khi chng ta ch mc trung bnh hoc di trung bnh, cho d cuc sng hin ti ca
chng ta thc s ~ ci thin hn trc.
Cuc ua v v tr
Nu chng ta ngng tho lun }y th tht d i n kt lun rng, vic bt mn

c gy ra bi so snh x hi c th c gii quyt bng cch bo mi ngi hy t
quan t}m n a v i. Vic tht vng v a v x hi c th c hiu nh mt vn
gy nh hng n x hi thng qua nh hng n cc c nhn. S tht vng ny c th
c gii quyt bng c|ch thay i th|i ca tng c nhn, tng ngi mt.
Nhng cho d chng ta c tuyn truyn mi ngi t quan t}m n a v i th h

cng s vn cha tha mn vi nhng g mnh c, bi h c l do chnh |ng tin rng
d mnh c nhiu c no th vn cha . H thng kinh t v x hi ca chng ta, m
trong khng phi ai cng c nhng th cao cp qu him |ng m c, vn ~ lun
thc y mi ngi sng theo cch khng ngng bt mn v so snh, v v th nhng con
ngi khng quan t}m n h thng ny s khng tn ti.
Nh ti ~ cp trong chng 4, trong cun sch Cc nhn t x hi hn ch pht

trin, nh kinh t hc Fred Hirsch cho rng trong khi nhng pht trin v cng ngh c
th l{m tng s ngi c th sng da vo mt nng tri rng mt mu Anh (0,4 hecta)
hoc tng s tr em c chch nga bi lit gi| 1,000 , th
cng c nhng hng ha m khng c tin b v k thut cng ngh no c th lm chng

c ph bin rng ri. V d khng phi ai cng c kh nng s hu c mt mu t
ven bin. Khng phi ai cng l{m c nhng cng vic th v nht. Khng phi ai cng
c th tr thnh ng ch. Khng phi ai cng c th c hc nhng trng tt hoc l
thnh vin ca nhng cu lc b danh ting. Khng phi ai cng c cha bnh bi
nhng b|c s gii nht nhng bnh vin tt nht. Hirsch gi nhng h{ng ha nh th
ny l hng ha a v, bi v vic con ngi c s hu c nhng hng ha ny hay
khng ph thuc v{o a v ca h. Cho d mt ngi c nhiu th nh th n{o, nhng
nu nhng ngi xung quanh cng c tng t nh h, th anh ta c rt t c hi c
thng thc nhng loi hng ha x hi ny. Khng phi ai cng c tranh Van Gogh
treo trong phng khch. Nu cng nhiu ngi c kh nng s dng mt mt hng no
th gi| tr ca mt hng ny li gim i do n ~ xut hin hng lot v khng cn
him nh trc. Khu vc thnh ph New York c vi bi bin p, sc cha hng
ng{n ngi. Nhng nu cng c nhiu n nhng khu vc ny th chng cng tr nn
cht chi v thiu ch phi nng, s cng tr nn n o v hu nh khng th lng
nghe mnh ngh g, nhng bi bin ny cng bn thu n ni khng cn cm hng mun
nhn v xa l dn ti nhng bi bin ny tr thnh nhng b~i xe. Trc nhng tnh
trng nh vy th cch duy nht c th c tm bin theo bn mun l{ phi i
xa hn ra khi thnh ph, iu ny lm tn nhiu thi gian hn, hoc l thu ring cho
mnh mt bi tm bin t tin.
Tt c chng ta c th u ng rng mi ngi s tr nn thoi m|i hn nu c t

cnh tranh v a v hn. Cuc cnh tranh ny tht cng thng, lng ph v lm cuc sng
con ngi kh s. Cc bc cha m lun mong mun con mnh c c nhng th tt
nht thng thc y con mnh hc nhiu n c th v{o c mt trng i hc tt.
Nhng c|c bc cha m kh|c cng mong mun nh vy. V th l h cng thc con mnh
nhiu hn. Nhng nhng ngi kh|c cng thc con mnh nh th. Do h cho con
mnh theo hc nhng chng trnh bi dng ngoi gi hc v nhng tri h mang tnh
gio dc. Nhng nhng ngi kh|c cng l{m nh vy. By gi cc bc cha m li i
mn tin cho con mnh v{o c trng t. Mt ln na, nhng ngi kh|c cng
theo ui. V{ c| bc cha m ny li ry la con mnh bt chng tr thnh nhc s hay
vn ng vin v i, hoc tr thnh mt ngi n{o ni bt hn nhng a tr khc.
Cc bc ph huynh li thu gia s v{ thy dy ring cho con mnh. V{ d nhin, nhng
ph huynh kh|c cng lam tng t, hoc t nht nhng ai m{ cha b ph sn s tip tc
theo ui cho c nh vy. Trong khi , da con ti nghip ~ b cha m tra tn qu
mc bi nhng
k vng ca h n ni em mt hng vo nhng th m cha m bt em phi hc v

tng lai ca con m{.
Sinh vin hc sinh c gng c c im cao mc d chng khng hng th

trong vic hc. Mi ngi lun c gng tm s thng tin trong cng vic mc d h ang
hi lng vi cng vic hin ti ca mnh. iu n~y cng ging nh trong mt sn vn
ng ng c xem mt trn thi u gay cn. Nhng khn gi h{ng u ng ln xem
c r hn v{ tip theo s l phn ng dy chuyn. Nhng ngi kh|c cng s
nhanh chng ng ln, ch c xem r nh trc . Mi ngi s u ng ln ch
khng ngi, nhng v tr xem ca h lc s chng c ci thin. V nu mt ai n
phng v{ kin quyt khng chu ng, th coi nh anh ta khng tham gia trn u .
Khi mi ngi theo ui mt th h{ng ha a v n{o th khng th mnh lt t
pha sau c. Chn cch khng tip tc ng ln ng ngha vi thua cuc.
So snh v mt x hi: c phi mi ngi u c?
Mc d thng tin v sao snh x hi dng nh c mt khp ni, nhng khng phi
ai cng ch n n, hoc t nht khng phi ai cng b nh hng. Nh tm l Sonja
Lyubomirsky v{ ng nghip ~ tin hnh mt lot cc nghin cu tm ra s khc bit
gia cc c nhn v phn ng ca h i vi thng tin v sao snh x hi. Nhm nghin
cu ny khm ph ra rng loi thng tin t nh hng n nhng ngi cm thy
mnh hnh phc.
Lyubomirsky bt u bng vic pht cho mi ngi mt bng cu hi dng o

mc hnh phc thng xuyn ca h (khc vi tm trng tc thi ca h vo mt lc
n{o ), nhm phn loi nhng ngi ny thuc dng tng i hnh phc hay khng
hnh phc.
BNG O MC HNH PHC CH QUAN

i vi mi pht biu v / hoc cu hi sau }y, h~y khoanh trn thang im m bn cho
rng thch hp vi mnh nht
1. Ni chung ti t thy mnh: 1 2 3 4 5 6 7

Khng hnh phc lm Rt hnh phc
1. Khi so snh mnh vi nhng ngi ng trang la, ti t thy mnh 1 2 3 4 5 6 7

t hnh phc hn Hnh phc hn
1. Mt s ngi ni chung rt hnh phc. H tn hng cuc sng bt k iu g

ang xy ra v lun nhn mi vic theo hng tt nht. Tch cch ny ging
vi bn mc no?
1234567
Khng ging cht no Ging nhiu
1. Mt s ngi ni chung khng hnh phc lm. Mc d h khng chn nn nhng

h dng nh khng bao gi hnh phc nh cn phi th. Tch cch ny
ging vi bn mc no?
1234567
Khng ging cht no Ging nhiu
(~ c php sao chp ca nh xut bn Kluwer Academic)
Sau trong mt nghin cu, mi c| nh}n c yu cu xp li trt t ca nhng t

b o cng lc vi mt ngi khc (thc s ngi ny nm trong nhm nhng ngi
nghin cu). i khi ngi ny tin hnh cng vic tt hn ngi tham gia v{ i khi
lm t hn. Lyubomirsky nhn thy rng nhng ngi hnh phc thng ch b nh
hng rt t bi vic ngi cng lm vi mnh lm tt hn hay t hn mnh. Sau h
c yu cu t |nh gi| kh nng ca mnh khi sp xp li cc ch v{ h cm thy
nh th no. Nhng ngi hnh phc th |nh gi| kh nng ca mnh cao hn so vi
trc khi lm th nghim . H |nh gi| v kh nng v{ t}m trng ca mnh tt hn
mt cht nu ngi cng lm vi h chm hn h so vi khi h lm vi ngi gii hn
mnh. Nhng trong c hai trng hp th h u t |nh gi| bn th}n cao hn. Ngc
li, nhng ngi khng hnh phc th li t |nh gi| mnh cao hn v{ c t}m trng tt
hn nu ngi cng l{m km hn h. V thy mnh km hn v{ t}m trng xu hn nu

h lm cng vi mt ngi gii hn.
Trong nghin cu th hai, ngi tham gia c yu cu quay phim mt bui hc

dnh cho tr em trc tui i hc. Mt chuyn gia (ngi n{y cng nm trong
nhm nghin cu) a cho nhng ngi tham gia nhng nhn xt chi tit v cng vic
ca h. Ngi tham gia s cng tin hnh vi mt ngi kh|c, cng c giao nhim v
quay bui hc . iu th v }y nm ch nhn xt s nh hng n tm trng ca
ngi tham gia nh th no. Tm trng ca ngi hnh phc c ci thin khi h nhn
c nhn xt tch cc v chng xung khi h b nhn xt tiu cc, nhng h khng quan
t}m n vic ngi cng tin hnh vi mnh c nhn xt nh th n{o. Ngc li,
nhng ngi khng hnh phc li b nh hng rt nhiu bi nhng nhn xt dnh cho
ngi cng lm vi mnh. Nu ngi tham gia n{y c c nhn xt tt v{ ngi cng
lm vi h li c nhn xt tt hn th t}m trng ca h s t hn. Nhng nu ngi
tham gia nhn c nhn xt khng tt, v{ ngi cng lm vi h c nhn xt cn t
hn h, th h li thy vui hn. V vy dng nh iu duy nht c ngha vi nhng
ngi khng hnh phc l{ vic h l{m th nh th no so vi ngi cng lm vi h.
i vi hc vic b xem l mt gio vin ti nhng nhng ngi khc cn ti hn, th
khng t bng h c xem l gio vin gii nhng nhng ngi khc cn gii hn.
Trong nghin cu tip theo, Lyubomirsky c gng tm ra nhng yu t no khin

nhng ngi hnh phc v khng hnh phc c phn ng kh|c nhau i vi cng mt
tnh hung. C tm ra rng khi c hai nhm ngi c yu cu ngh v mt iu g khc
sau khi h b nhn xt khng tt v vic g , th im khc bit v phn ng ca h i
vi nhn xt bin mt: hai nhm u phn ng nh nhm ngi hnh phc. V nu c
hai nhm c yu cu ngh v nhng nhn xt khng tt th cng khng c s khc bit
no gia h: ln ny, c hai nhm u phn ng nh nhm ngi khng hnh phc. iu
rt ra }y chnh l{ im khc bit ca vic b qua v vic c trm ngm suy ngh v
mt iu g khng hay. Nhng ngi hnh phc c kh nng b qua tip tc tin
ln, trong khi nhng ngi khng hnh phc li c mc vo vic trm ng}m suy ngh v{
t lm cho mnh kh s hn.
Trong nghin cu ny chng ta khng th ni chc chn }u l{ nguyn nh}n v{ }u

l h qu. Liu c phi nhng ngi khng hnh phc thng hay nghin ngm hn
nhng ngi hnh phc v so snh x hi, hay l chnh vic hay nghin ngm v so snh
x hi lm cho mt ai tr nn khng hnh phc? Ti e rng c hai u ng chinh
khuynh hng hay t l li lm cho nhng ngi khng hnh phc b mc v{o ng
xon c t}m l i xung ng xon c n{y c nui dng bi so snh x hi. D
nhin hon ton c th ni rng, da trn nghin cu
c sn, so snh x hi khng ci thin c s tha mn ca mt ngi n{o i vi

chn la ca h.
Cu ton, tha mn v so snh x hi
Mc hnh phc ca bn khng phi l yu t duy nht lm sai lch phn ng ca

bn i vi so snh x hi. Mt ln na, bn l cu ton hay bit tha m~n cng l{ mt
yu t quan trng.
Trong nghin cu m{ ti ~ tho lun chng 4, chng ti a cho nhng ngi

tham gia in vo bn im |nh gi| mc cu to{n sau t h vo mt tnh hung
tng t nh tnh hung m ti va trnh b. H phi sp xp li nhng ch ci ln xn
cng vi mt ngi kh|c, ngi ny c th l{m nhanh hn hoc chm hn h. Chng ti
thy rng ngi cu to{n thng b nh hng nhiu bi s c mt ca ngi kh|c hn
so vi ngi bit tha mn. Sp xp li ch ci ln xn vi mt ngi no khc c v lm
tt hn mnh khin cho ngi cu ton cm thy tm trng xu i v{ t |nh gi| kh
nng ca mnh thp hn. Nhng thng tin v so snh x hi khng gy nh hng nh
th cho nhng ngi bit tha mn.
Ngo{i ra, khi ngi cu to{n v{ ngi bit tha m~n cng c hi v vic h mua
sm nh th n{o th ngi cu ton tr li theo c|ch quan t}m n so snh x hi hn
nhng ngi bit tha m~. Ngi cu to{n ch n vic ngi xung quanh mua g hn
so vi ngi bit tha mn, v h cng d b nh hng trong c|ch |nh gi| v s tha
mn ca chnh mnh bi s tha mn ca nhng ngi khc.
Nu bn suy ngh v vic cu to{n i hi nhng g th kt qu cng khng ngc

nhin. Nhng ngi cu ton mun c ci tt nht, nhng l{m th no bn bit c ci
mnh c l tt nht nu khng nh vo so snh? V mc khi chng ta c nhiu chn
la hn th vic gii quyt nh ci no l tt nht cng tr nn cc k kh khn. Ngi
cu to{n l{m cho |nh gi ca mnh tr thnh n l cho nhng tri nghim ca ngi
khc.
Nhng ngi bit tha mn li khng gp vn n{y. Ngi bit tha m~n l{ ngi
lun mong t c kt qu ph hp v c th s dng tri nghim ca ngi kh|c
quyt nh cho mnh chnh xc th no l "ph hp", nhng thng th h khng lm
nh vy. H c th da v{o |nh gi| bn trong ca mnh to ra nhng tiu chun
ring. Mt mc lng "ph hp" l mt mc lng c th gip h mua c mt ni
tm tt , mt s b p, thnh thong i n ti ngo{i vv.... H khng quan
trng vic ngi khc c th kim c nhiu hn mnh. Mt dn
m thanh va phi l dn m thanh c th tha m~n c yu cu ca h v trung

thc ca m thanh, v s tin li, v ngo{i v{ bn.
V trong hai cch tip cn i lp nh trn chng ta kh|m ph| ra mt iu g

i nghch. T "cu ton" c ng mt c m lun mun ci tt nht cho thy nhng
tiu chun }y mang tnh tuyt i. Dng nh ch c mt ci l "tt nht" cho d kh
m chn c c|i l{ c|i n{o. C th rng mt ngi c nhng tiu chun tuyt i s
khng quan tm hay b nh hng nhiu bi vic nhng ngi kh|c ang l{m g. Ngc
li, s tha mn ng c mun t c iu g va phi li cho thy nhng tiu
chun tng i - tng i so vi nhng tri nghim trong qu kh ca h v nhng
tri nghim trong qu kh ca ngi khc. Tuy nhin, nhng g chng ta thy li l{ iu
ngc li. Chnh nhng ngi cu ton mi c nhng tiu chun tng i v nhng
ngi bit tha mn li c nhng tiu chun tuyt i. Theo l thuyt, ci "tt nht" l
mt l tng tn ti c lp vi nhng g ngi ta c. Cn trong thc t, quyt nh c
ci tt nht tht kh n ni con ngi c phi lun so snh vi nhng ci khc. "Va
phi" khng phi l mt tiu chun khch quan tn ti hin nhin theo c|ch ai cng thy
c. N s lun lin quan n ngi ng vai tr |nh gi|. Nhng ni mt cch cht
ch hn, n s khng, hoc khng cn phi lin quan n nhng tiu chun hay thnh
tu ca nhng ngi khc. V vy, mt ln na, bit tha m~n dng nh l{ c|ch tt hn
c duy tr s t ch ca mnh trc v vn nhng la chn ngy cng nhiu.
Cc la chn v so snh x hi
Chng ta ~ thy c nu cng c nhiu la chn th chng ta cng gp nhiu kh

khn khi tng hp thng tin nhm a ra mt quyt nh sng sut. Thng tin cng kh
tng hp th cng c kh nng bn phi ph thuc vo la chn ca ngi khc. Cho d
bn khng c nh tm cho ra loi giy d|n tng tt nht cho cn bp ca mnh th khi
phi i mt vi h{ng trm ng{n la chn, vic tm c loi no tt va phi c th ph
thuc rt ln vo vic bn bit c nhng ngi kh|c ~ chn loi no. Cng nhiu s
la chn th bn c{ng c khuynh hng nhm ng xem nhng ngi khc chn ci g.
Nhng nu bn so snh x hi nhiu th cng c kh nng bn s b n t|c ng, v
nhng t|c ng nh vy c khuynh hng tiu cc. V vy nu bn c lun bt mnh
phi xem th ngi kh|c ang l{m iu g trc khi ra quyt nh, th th gii y
nhng la chn n{y thng s khin cho chng ta cm thy khng hi lng vi quyt
nh ca mnh hn, so vi vic bn khng nhm ng nhng ngi kh|c trc khi quyt
nh. }y chnh l{ mt l do
khc gii thch ti sao chng ta cng c nhiu ty chn th chng ta cng cm thy t tha
mn vi nhng g chng ta chn.
CHNG 10
NGUYN NHN DO U ? LA CHN, THT VNG V CHN NN
Nh ti ~ nu, nu chng ta c v s la chn th chng ta nhn c kt qu tt

hn khi quyt nh so vi nu chng ta ch c t la chn, nhng thc ra chng ta li cm
thy khng hi lng vi quyt nh ca mnh hn so vi khi ch c t la chn. Tuy nhin
vn }y khng ch gy ra mt cht tht vng. Ti cho rng qu nhiu la chn c
th dn ti s au kh tht s. Khi kt qu ca nhng quyt nh - v nhng vic vt
vnh hay nhng vic quan trng, v nhng vn cn mua hay v cng vic hoc mi
quan h n{o - lm ta tht vng th chng ta s hi ti sao. V khi chng ta hi ti sao,
cc cu tr li m{ chng ta ngh ra thng khin chng ta t trch mnh.
"Ch s hnh phc" ca ngi M trong hn mt th h qua ~ lun i xung t t.

Mc d ngi M c tng sn phm quc ni - tiu ch chnh o s thnh vng - tng
hn gp i trong hn 30 nm qua, nhng t l dn s t cho mnh "cc k hnh phc"
li gim khong 5%. Con s ny nghe c v khng nhiu nhng 5% li tng ng vi
khong 14 triu ngi - nhng ngi n{y ~ tng ni rng h hnh phc trong nhng
70 nm, nhng gi }y h khng cm thy th na. Tnh trng nh th cng xy ra i
vi nhng ngi c hi nhng cu hi c th hn v mc hnh phc trong hn
nhn, cng vic, tnh trng t{i chnh v{ ni . Dng nh x~ hi M ngy cng giu c
hn, ngi M ngy cng c nhiu t do theo ui v lm nhng vic mnh mun hn, v{
chnh h cng li cm thy cng ngy mnh cng t hnh phc.
Biu hin |ng k nht ca s st gim mc hnh phc ca x hi l s ph

bin ca tnh trng chn nn bnh l, con ngi nm tn cng bn kia ca "thc o
hnh phc". Mt v{i thc c lng cho thy tnh trng bun ch|n v{ nm 2000 ~
tng khong gp 10 ln so vi v{o nm 1900.
Nhng chu chng chn nn bao gm:

- Mt nim vui hoc hng th trong nhng hot ng thng ngy bao gm cng vic v
gia nh.
- Kit sc, bun chn.

- Cm gic v dng, ti li v t trch mnh.
- Do d.
- Khng c kh nng tp trung hay suy ngh thu |o.
- Suy ngh thng xuyn v ci cht, c c nh t st.
- Mt ng.
- Khng c hng th v tnh dc.
- Ch|n n.
- Bun chn: cm thy v dng v tuyt vng.
- |nh gi| thp bn thn.
Ngoi vic r rng rng nn nhn ca s chn nn cm thy kh s, chn nn cn

gy thit hi |ng k cho x hi ni chung. Bn b, ng nghip, bn i v c con ci ca
ngi b chng chn nn cng b v l}y. Con c|i t c chm sc hn, bn b th b lng
qun hay b i x khng tt, ng nghip phi gnh nhng g h gy ra do lm vic
chnh mng. Ngoi ra nhng ngi b chn nn cng hay au m hn. Nhng ngi mc
chng chn nn nh s lm vic vi nng sut thp hn nhng ngi khng b chng
chn nn 1,5 ln, v nhng ngi b nng th thp hn n 5 ln. Nhng ngi mc
chng ny cht sm hn do nhiu nguyn nh}n, trong c bnh tim. D nhin, t st
chnh l hu qu t nht ca chng bun chn. Nhng ngi mc chng ny c t l t t
cao gp 25 ln so vi ngi khng mc, v c khong 80% nhng ngi t st l do
bun chn qu mc.
Tnh trng chn nn bnh l l mt hin tng phc tp c nhiu dng v chc chn c
nhiu nguyn nhn. Khi hiu bit ca chng ta v chng chn nn tng, th chng ta s
nhn ra rng ci m chng ta tng cho rng ch l s ri lon mang tnh c| nh}n, n l
th by gi l mt tp hp cc ri lon i km nhau vi nhng biu hin trng lp nhng
c nguyn nhn r rng. V vy bn cn hiu rng vic tho lun v chng chn nn sau
}y s khng ch da vo tri nghim ca nhng ngi phi hng chu m cn da vo
mt s vn ny sinh khc, gip chng ta c ci nhn tng quan hn v hin tng ny.
Tnh trng bt lc, t ch v chn nn c thc
nhng phn trc chng ta ~ tho lun khm ph ca Seligman v{ ng s ca

ng v tnh trng bt lc c thc. H ~ tin hnh mt lot cc th nghim v qu
trnh hc c phn x mc c bn trn ng vt. Cc th nghim ny bt nhng
con vt phi nhy qua nhng ro nh thot khi b in git chn. Nhng con vt
ny v c bn th hc c rt nhanh v kh d d{ng, nhng mt nhm cc con vt ~ b
in git trc }y th khng hc c k nng n{y. Trong thc t nhiu con khng lm
c d chng c c gng. Chng ch ngi i mt cch b ng v ch b in git khng
bao gi dm th vt qua ro. S tht bi n{y c gii thch rng khi nhng con vt ~
b sc in m khng th kim sot th chng bit rng chng khng th lm g khc. Khi
~ thc c s bt lc ny th nhng con vt c chuyn qua mt bi hc vi mt
tnh hung mi m chng c th thc s kim so|t c.
Khi cng vic nghin cu trong phng th nghim v chng bt lc c thc c

tip tc, Seligman ~ gp nhiu s tng ng gia nhng con vt bt lc v nhng
ngi mc chng bun ch|n l}m s{ng. c bit bt ng l s tng ng gia tnh b
ng ca con vt bt lc v tnh b ng ca ngi mc chng bun chn, nhng ngi
n{y i khi li thy nhng vic nh nht nh mc g vo bui sng tr nn tht mt
mi. Seligman cho rng, t nht mt v{i trng hp chn nn lm sng l kt qu ca
vic nhng ngi ~ tng tri qua mt s mt t ch |ng k n{o i vi cuc
sng ca mnh v tr nn tin rng mnh bt lc, v h c th ngh rng tnh trng ny s
lun eo b|m mnh trong tng lai v{ xut hin trong nhiu tnh hung khc. V th theo
gi thuyt ca Segliman, tnh t ch ng vai tr cc k quan trng i vi hnh phc v
tm l.
Tm quan trng v tnh t ch ~ c nhn mnh trong mt nghin cu trn tr

s sinh 3 th|ng tui c thc hin c|ch }y hn 30 nm. Nhng em b c t ch c
a v{o cng mt nhm. Em b c t nm nga trong nhng chic ci v{ u nm
trn gi. Mt c|i d ung a c treo trn ci v{ c nhiu hnh th vt lc l bn trong
cc l xo. Cc em b khng nhn thy c cc hnh th vt n{y, nhng nu chng nhm

u ln khi gi th s c nh sng chiu v{o ng sau chic d lm cho em b nhn thy
hnh cc con th nhy ma trong mt l|t. Sau n c tt i. Khi em b nhm u
li, lc tnh c li c n bt ln v li nhn thy hnh cc con th nhy ma. Cc em b
t ra rt thch th v vui v. Chng nhanh chng thc c rng c nhm u dy th
s thy cc hnh th nhy ma v chng c nhm dy lin tc. Chng cng t ra thch th
trc nhng hnh nh chng nhn
thy. Cn nhng em b khc trong nghin cu th c t do. Bt c khi no mt em

b t ch l{m bt n sau chic d trn ci ca mnh th h{nh ng cng khin cho
n sau chic d trn ci ca mt em b kh|c cng bt. V vy nhng em b c t
do n{y cng c nhn thy nh hnh th nhy ma thng xuyn v{ l}u nh nhng em
b c t ch. Ban u, nhng em b n{y cng rt hng th vi nhng hnh nhy ma.
Nhng s hng th ca c|c em n{y nhanh chng qua i. Nhng em b n{y ~ thch nghi.
Phn ng khc nhau gia hai nhm ~ gip c|c nh nghin cu kt lun rng khng
phi nhng con vt nhy ma l nim hng th bt tn ca c|c em b c ch ng.
C|c em ci v t ra thch th vi cc hnh th bi dng nh chng thc c chnh
chng lm cho cc con th ny nhy ma Con ~ l{m y. Tuyt khng? V con c th
lm li bt c lc no con mun. Cn nhng em b thuc nhm kia ch xem bui trnh
din min ph v{ chng khng c c nim hng khi khi c t ch ny.
Tr nh hu nh khng iu khin c iu g. Chng khng th di chuyn c th

mnh n ni c th chng mun hoc tr|nh xa ni m{ chng khng mun. Chng khng
iu khin c tay mnh nhun nhuyn nn vic nm v chp vt khng h d dng.
Chng m mm, y qua y li, nht ln v{ t xung nhiu ln, khng o|n trc v
gii thch c. Th gii ch l nhng xy ra n vi chng, v s phn ca chng hon
ton nm trong tay ngi khc. C l v l do ny m khi c nhng s kin xy ra m
chng c th iu khin th chng cm thy v cng thch th v quan trng.
Tm quan trng ca t ch i vi hnh phc cng ~ c chng mnh trong mt

nghin cu trn mt nhm ngi ~ gn t xa tri. Mt nhm ngi trong vin an
dng c hng dn v tm quan trng ca vic t chu trch nhim cho chnh mnh.
Nhm th hai c hng dn v vic nhn vin chm sc h c tt l quan
trng nh th n{o. Nhm u tin cng c a ra v{i chn la cho mt s vic lm
trong ng{y v{ c giao mt c|i c}y h chm sc trong phng. Nhm th hai th
khng c giao vic g c, cn cy ca h th c nh}n vin chm sc. Nhm nhng
ngi c giao nhim v kim sot mt phn cuc sng ca h, tc nhm u tin,
dng nh ch ng hn v{ tnh t|o hn. H bo h cm thy hnh phc hn nhng

ngi khng c s t ch nh vy. Thm ch cn hn th na, nhng ngi c t ch ~
sng l}u hn trung bnh v{i nm so vi nhng ngi khng c. V vy, t khi ch{o i
cho n lc cht i, r r{ng kh nng kim sot cuc sng thc s quan trng.
Bt lc, chn nn v cch li
L lun ca Seligman v hi chng chn nn da trn s bt lc khng phi l

khng c vn . Vn ln nht trong s chnh l{ khng phi ai thiu t ch u tr
nn chn nn. V th l lun n{y c Seligman v cng s ca ng sa i v{o nm
1978. L lun sa i v cm gic bt lc v tnh trng chn nn a ra nhng bc tm
l quan trng xen vo gia cm gic bt lc v triu chng chn nn. Theo l lun mi,
khi con ngi nm tri tht bi, thiu t ch th h t hi mnh ti sao. Ti sao ngi
li chm dt mi quan h vi ti? Ti sao ti khng c nhn vo v tr ? Ti sao
ti khng kt thc c v l{m n ? Ti sao ti li thi rt? Ni c|ch kh|c, ngi ta
lun mun hiu ti sao h li tht bi.
Seligman v cng s ca ng cho rng khi ngi ta tm nguyn nhn tht bi h

thng c khuynh hng chp nhn mt l do ny hay khc, m l do y c th khc xa
l do thc s ca tht bi. C ba kha cnh chnh ca khuynh hng ny, da trn vic
chng ta xem nhng nguyn nh}n l chung chung hay c th, kinh nin hay ch l tm
thi, c nhn hay ph bin.
Gi s bn np n xin l{m vic trong ngnh tip th v quan h kh|ch h{ng nhng
khng c tuyn. Bn t hi ti sao. Sau }y l{ mt v{i phng |n tr li c th chp
nhn c:
Chung chung: ti khng xem k bi thi vit v ti hi hp khi phng vn. Ti s lun
gp vn khi xin vic.
C th: ti khng thc s bit nhiu v cc sn phm m h bn. thnh cng khi phng
vn, ti phi c mu kinh doanh hn.
Kinh nin: tnh cch ca ti khng c trch nhim v nng ng. khng phi l kiu
ngi ca ti.
Nht thi: ti va mi khi bnh v gn y ng khng ngon lm. Lc ti khng

trong trng thi tt nht.
C nhn: cng vic tp trung vo doanh thu. Ti khng th lm tt cng vic .
Ph bin: h chc l la chn c mt ngi quen vo v tr ri; vic tuyn dng

ch l lm cnh, v khng mt ngi ngoi no c c may c nhn.
Sau khi khng c nhn v{ ~ t mnh gii thch c nguyn nhn theo cch ph
bin, nht thi v c th th bn mong mun g ln phng vn xin vic tip theo? Nu
bn tm vic trong mt lnh vc m bn quen thuc hn, nu bn ~ ng ngon, mnh
khe v tnh t|o hn, v{ nu vic tuyn dng khng phi lm cnh, th bn s
phng vn tt thi. Ni cch khc, vic bn khng c tuyn dng hu nh khng c
ngm no v vic bn s ra sao trong ln phng vn tip theo.
Thay v{o h~y th tng tng rng, nu bn c khuynh hng ch ra nhng

nguyn nhn tht bi mang tnh c nhn, kinh nin v chung chung. Nu s yu l lch
ca bn khng n tng v bn vp vp trong cuc phng vn, nu bn l mu ngi b
ng v nu bn ngh rng cng vic ch l dnh cho nhng ngi thch hp (khng
phi bn), th k vng ca bn v{o tng lai s tng i m m. Bn s khng ch
chng c nhn vo cng vic bn va phng vn, m bn cn gp vn khi xin bt k
cng vic no khc.
L lun sa i v cm gic bt lc v hi chng chn nn cho rng, cm gic bt lc

do tht bi hoc thiu t ch gy ra s dn n chn nn nu ngi t l gii nguyn
nhn tht bi ca mnh theo cch chung chung, kinh nin v c nhn. Rt cuc th sau
ngi ta s c nhng l do hay ho cho nhng tht bi tip theo v tip theo na. Liu
vic thc dy ra khi ging, mc qun o v c gng ln na c ngha g khi kt qu
ti ~ c b|o trc?
Vic kim tra l lun sa i n{y ~ cho nhng kt qu tht n tng. Mi ngi
thc s khc nhau v khuynh hng m h suy ngh. Ngi lc quan gii thch thnh
cng ca h bng cc nguyn nhn mang tnh c nhn, chung chung v kinh nin; cn
gii thch tht bi bng cc nguyn nhn mang tnh ph bin, c th v nht thi. Ngi
bi quan th ngc li. Ngi lc quan th ni kiu Ti c im A cn C ta li cho
ti C. Ngi bi quan th ni Ti c im C cn C y li cho ti A. V{ chnh nhng
ngi bi quan l nhng ngi d b hi chng chn nn hn. Khi nhng khuynh hng
n{y c xem xt nhng ngi khng b chn nn th chng s cho bit trc ai s l
ngi b hi chng chn nn khi gp tht bi. Nhng ngi tm nguyn nhn kinh nin
gii thch cho tht bi th ngh rng tht bi s li n; cn nhng ngi tm nguyn
nhn tc thi th khng ngh vy. Ngi tm nguyn nhn chung chung gii thch cho
tht bi th ngh rng tht bi s lun eo b|m h trong mi kha cnh ca cuc sng; cn
ngi tm nguyn nhn c th th khng vy. Ngi tm nguyn nh}n c| nh}n gii
thch cho tht bi thng phi chu tn tht ln v tnh t k cao; ngi tm nguyn nhn
ph bin th khng th. Ti khng ni rng nhn phn khen v mnh cho mi thnh cng
v{
li cho th gii bn ngoi th tht bi l cng thc cho mt cuc sng hnh phc v thnh
t. Chng ta s t c nhiu th nu gii thch c nguyn nhn mt cch chnh
xc, cho d tm l ca chng ta c b nh hng nh th no. Bi ch l nhng li gii
thch x|c |ng mi c th em li cho chng ta c hi tt nht ln sau t kt qu tt
hn. Tuy nhin, ti ngh rng cng bng m{ ni i vi hu ht mi ngi, hu ht mi
lc, th t tr|ch mnh qu| |ng u to ra hu qu tm l khng tt. V{ nh chng ta s
thy, bn s d t tr|ch mnh hn khi gp kt qu gy tht vng trong mt th gii c v
s la chn so vi trong mt th gii c t la chn hn.
S bt lc, chn nn v cuc sng hin i
Tng lp trung lu M by gi c c s t ch v quyn t quyt cao hn bt c

ngi no }u hoc thi i no. Hng triu ngi M c th sng nh h mong
mun, hu nh khng b gii hn v mt vt cht, kinh t hay vn ha. Chnh h ch
khng phi cha m h c quyn quyt nh vic kt hn vi ai v khi no. Chnh h, ch
khng phi l nhng ngi ng u gio phn, c quyn quyt nh vic h mc nh
th no. V chnh h, ch khng phi chnh ph, c quyn quyt nh vic h xem g trn
truyn hnh hoc bo ch. Quyn t ch ny, cng vi l lun v hi chng chn nn do
cm gic bt lc, c th thy hi chng chn nn lm sng M c th ang dn bin
mt.
Nhng trong thc t chng ta li thy cn bnh ny ngy cng bng n. Martin
Seligman miu t n nh mt bnh dch. Hn na, hi chng chn nn dng nh tn
cng ngi tr tui nhiu hn hin nay so vi nhng thi i trc. c o|n hin nay
c chng 7.5% ngi M b hi chng n{y trc khi h 14 tui. T l ny ngi tr cao
gp i so vi 10 nm trc }y.
V biu hin cc oan nht ca hi chng ny - t t - cng ang gia tng v{ cng
xy ra ngy cng nhiu nhng i tng tr tui hn. T t l nguyn nhn dn n t
vong cao th hai (sau tai nn) i vi hc sinh trung hc v{ sinh vin i hc M.
Trong 35 nm va qua, t l t st ca sinh vin i hc v nhng ngi tr tui M ~
cao gp 3. Trong mt th gii pht trin, t l t st trong thanh thiu nin M li ang
tng |ng k. Trong mt nghin cu so snh t l ny trong thp nin 90 vi trong thp
nin 70 v 80, Qu Nhi ng Lin Hip Quc (UNICEF) thy rng hin tng t s|t ~
tng gp 3 Ph|p, hn gp 2 Na-uy, gp 2 c v{ tng khong 50% hoc hn
Canada, Anh v M. Ch c Nht Bn v{ T}y c l t l ngi tr t st gim.
Trong mt thi i m{ con ngi c s t ch v quyn kim so|t c|c nh}n hn bao
gi ht th ti sao li c t l ngi au kh cao n nh vy?
K vng tng cao
u tin ti cho rng i km vi vic gia tng s t ch chnh l{ gia tng v k vng
i vi s t ch . Chng ta ng{y c{ng c lm ch s phn ca mnh th chng ta
cng k vng nhiu hn v bn thn. Chng ta c th tm c mt nn gio dc mang
tnh khch l v hu ch; tm c cng vic th v v{ lng cao; tm c bn i gi
cm, tinh t, thng minh, bit c|ch thc y ta v{ ng thi cng phi chung thy v d
chu. Con ci th phi p , thng minh, |ng yu, bit vng li v{ c tnh c lp. Mi
th chng ta mua u phi l th xn nht. Vi tt c nhng la chn c sn nh th,
chng ta khng bao gi tha hip chn nhng th m ch va phi. Ti tin rng vic
ch trng vo quyn t do la chn, i km vi nhng kh nng m{ cuc sng hin i
mang li ngy cng nhiu, ~ gp phn to ra nhng k vng phi thc t.
Trong chng va ri chng ta thy rng mc hng th v tha mn m chng

ta c c t mt tri nghim n{o , lin qua rt nhiu n k vng ca chng ta v tri
nghim , cng nh vi cht lng ca bn thn tri nghim . Nhng ngi n king
|nh gi| trng lng gim i ca h da trn nhng k vng ca h v{o iu . Tht
tuyt nu bn gim n 10 pao (1 pao = 0.454 kg) khi bn mong mnh gim ch 5 pao v
s chng tuyt nu bn mong mnh gim 15 pao. Tht tuyt nu bn c im B khi
bn ang ngh mnh ch c im C, v chng tuyt nu bn ang mong mnh phi c
im A kia. Nu nh ti ngh ng v vn k vng ca ngi M v nhng tri nghim
ca h ng{y nay, th dng nh mi tri nghim m{ con ngi by gi c u c th
c xem l{ |ng tht vng, v v vy c coi nh tht bi - mt tht bi c th c
ngn chn nu chng ta la chn ng.
H~y i chiu x hi by gi vi nhng x hi trc }y m{ hn nh}n l{ sp t, con

ngi khng c quyn quyt nh h s ly ai; hay vi nhng x hi kh|c m{ c hi gio
dc cn hn ch, mi ngi hu nh khng quyt nh c h hc ci g. Thc t l{ i
sng tm l trong mt x hi m bn c t quyn quyt nh i vi nhng lnh vc nu
trn l{ bn cng c t k vng i vi quyn t ch . V{ chnh v iu ny, ti cho
rng vic thiu quyn t quyt khng phi l{ iu dn n cm gic bt lc v trng thi
chn nn.
Tnh ch ngha c nhn tng cao v t trch

Cng vi s gia tng k vng mi ni, nn vn ha M cng ~ tr nn mang tnh

c nhn nhiu hn so vi trc }y, c l }y l{ mt sn phm ph ca mong mun
c kim sot mi mt trong cuc sng. Gim tnh c| nh}n i ng ngha vi vic t
tri buc mnh vo cc mi quan h gia nh, bn b v cng ng
- mt mc n{o l{ phi lm bi s thn thit ca gia nh, bn b v cng ng
trong cuc sng ca mi ngi. Nu mi lin h ca chng ta vi nhng ngi khc l
bn cht th chng ta khng th c lm lm bt c iu g mnh mun. Ti ngh rng s
tha hip kh khn nht i vi nhng thanh nin M lp gia nh ng{y nay, l{ h
cng bn i phi quyt nh }u l{ gii hn ca quyn t ch, cng vi nhng bn phn
v{ ngha v trong hn nhn m mi ngi phi m nhim.
Ch ngha c| nh}n tng cao c ngha l{ chng ta khng ch mong mun s hon ho
trong mi vic m chng ta cn mun t chng ta to ra s hon ho . Khi chng ta
(khng th trnh khi) tht bi, th nn vn ha ca ch ngha c| nh}n hng chng ta
v nhng cch gii thch nguyn nhn ch trng theo nhng yu t c| nh}n hn l{
nhng yu t ph bin. C ngha l{ nn vn ha ~ to ra mt kiu gii thch nguyn
nh}n c chp nhn rng r~i v{ l{ c|ch gii thch khin cho ngi ta c khuynh
hng t trch mnh khi gp tht bi. V{ }y cng chnh l{ c|ch gii thch nguyn nhn
d to ra tm trng chn nn khi chng ta i mt vi tht bi.
V h qu tt yu l vic nhn mnh quyn t ch v t quyt c nhn c th lm

mt tc dng ca mt loi vc xin quan trng gip chng li trng thi chn nn: con
ngi phi c mi lin kt cht ch v thuc v cc nhm hoc t chc x hi n{o
gia nh, c|c hip hi cng dn, cng ng tn ngng v nhng th tng t nh vy.
S c mt s cng thng/u tranh gia vic c l chnh mnh, hoc c quyt nh
ci ti ca mnh, v mi quan h mang nhiu ngha vi cc nhm x hi. Mi quan h x
hi quan trng i hi chng ta phi hn ch ci ti ca mnh. V vy nu chng ta cng
quan trng bn thn mnh th mi quan h gia chng ta vi nhng ngi khc cng
lng lo. Trong cun sch Chi bowling (ln bng) mt mnh, nh khoa hc chnh tr
Robert Putnam ~ ch n vic lin kt x hi ngy cng lng dn trong cuc sng hin
nay. V trong bi cnh ny, c mt s kin lin quan l{ hi chng chn nn nhng
ngi Amish sng ht Lancaster, bang Pennsylvania, c t l thp hn t l ton quc
20%. Cng ng ngi Amish l mt cng ng nh gn kt cht ch vi nhau. Mi lin
h x hi trong cng ng ny cc k mnh v quyn c la chn trong cuc sng
cng t hn. Liu c phi ngi Amish c t quyn kim sot cuc sng ca mnh hn
chng ta? Chc chn l c. Liu h c t quyn kim sot nhng g mnh mong mun hn
chng ta? Ti
khng cho l vt. V h phi chu ng nh th no v mt t}m l i vi nhng gii hn

m cng ng t ra v nhng ngha v h phi thc hin? Ti cho rng h phi chu
ng kh t. Khi quan st t trong cng ng ngi Amish, h hu nh chng cm thy g
i vi vic m hu ht chng ta cho l khng thoi mi khi phi sng di s rng buc
cng ng. Mi vic ng l{ nh th. Bng c|ch l{m tng k vng ca mi ngi v
quyn t ch v t quyt, gn nh c x hi M ~ khin cho mi quan h cng ng
phi tr gi nhiu hn so vi thc cht.
S m nh ca ngi M v v b ngoi chnh l biu hin r nht ca nhng mo

m v kh|t khao c c quyn t ch, t quyt v s hon ho. Dn chng kh thuyt
phc l{ v lu di hu nh chng ta khng th l{m g i vi hnh dng v trng
lng ca c th ca chng ta. S kt hp ca gien v vic luyn tp ng mt vai tr
quan trng trong vic quyt nh khi trng thnh chng ta s trng nh th no, v r
rng rng c cc ch king khem thng ch cho kt qu tm thi. Nhng s tht ny
v trng lng c th dng nh tr|i ngc vi nhng g nn vn ha dy cho chng ta
mi ngy. Sc p ca truyn thng v bn b ng trang la ni rng bnh bo ph hon
ton l mt vn thuc v la chn, v quyn kim sot v trch nhim c nhn, v
rng chng ta phi phn u tr nn hon ho, nu khng chng ta s ch c t trch
mnh m thi. Theo nn vn ha n{y, nu chng ta c k lut v t ch, chng ta c th
kt hp thi quen n ung v tp th dc iu , v tt c chng ta u c th tr thnh
ngi sao in nh. Trung bnh trong mt nm ngi M mua ht 50 triu cun sch v
dinh dng v b ra hn 50 t cho vic n ung cho thy rng, h ~ chp nhn quan
im rng vic h trng th no l ty thuc vo h.
o tng rng ai cng c th c c thn hnh mnh mong mun l{ c bit gy

au kh cho ph n, nht l trong cc x hi, nh x~ hi ca chng ta chng hn, thn
hnh l tng c ngha l mt thn hnh siu mng. Nhng nn vn ha khuyn khch
ph n nn c thn hnh siu mng 9 nh Thy in, Anh, Slovakia v{ ngi M da
trng) th thng c t l ri lon dinh dng (nh chng cung n v{ chng ch|n n)
cao hn so vi nhng nn vn ha ngc li. im quan trng hn na l{ trong

nhng nn vn ha khuyn khch thn hnh mnh mai th t l ph n mc hi chng
chn nn cao gp i so vi nam gii. Trong nhng nn vn ha chp nhn nhng thn
hnh l tng hp l hn th s khc bit v gii tnh i vi vic mc phi bnh chn
nn l nh hn.
Mi lin h (da trn s suy o|n) gia thn hnh gy cm v chng chn nn l{:
trng lng c th l{ iu g m{ con ngi c th kim so|t c v mnh
mai mi l v ngoi hon ho. Khi n lc c thn hnh gy tht bi th con ngi
khng ch hng ngy phi i din vi ni tht vng khi nhn v{o gng, m{ cn phi i
din vi cch gii thch nguyn nhn rng h khng gy c l li ca h.
Chn nn khi ch nhng ngi gii nht lm

c
Nhng k vng khng th t c, cng vi khuynh hng t nhn trch nhim v

mnh khi tht bi ~ to nn mt s kt hp cht ngi. V{, nh chng ta ~ chng minh
c, vn n{y c bit nghim trng i vi nhng ngi cu to{n. i vi nhng c
hi b b l, nui tic, qu trnh thch nghi v so snh x hi, nhng ngi cu ton s
phi chu nhiu hn v h c k vng v tnh t tr|ch cao hn so vi nhng ngi bit
tha m~n. Ngi cu to{n thng n o suy ngh nhiu nht trc khi a ra quyt
nh v c k vng cao nht v kt qu m h s t c, v th hc cng l{ ngi d b
tht vng nht.
Nghin cu m{ ti cng ng nghip ~ tin hnh cho thy khng ngc nhin rng
ngi cu to{n chnh l{ ng c vin s|ng gi| cho hi chng bun chn. Thng qua
nghin cu nhng nhm ngi khc nhau v tui, gii tnh, trnh hc vn, ni sinh
sng, chng tc v{ a v kinh t x hi, chng ti ~ tm ra mt mi lin quan kh cht
ch gia nhng ngi cu ton v hi chng chn nn. Trong s nhng ngi ghi im
cao nht trn thang im o tnh cu to{n, im v mc chn nn ca h, da trn
thc o tiu chun, mp m ranh gii, mc chng chn nn. Chng ta cng thy mi
lin h tng t gia tnh cu ton v chng chn nn thiu nin. K vng cao v t
tr|ch mnh khi khng t c nhng k vng c th xut hin khi a ra nhng
quyt nh v hc hnh, s nghip, hn nh}n, cng ging nh trong nhng quyt nh
nh s n }u chng hn. Quyt nh v nhng vic nh nht cng c mt trong ny.
Nu nh cm gic tht vng xut hin thng xuyn, nu mi la chn m bn a ra
khng cho kt qu nh k vng v mong mun ca bn, v nu bn c t trch mnh v

nhng tht vng th nhng vic nh nht cng ha ra to t|t v{ cui cng l mt kt
qu bi |t khi bn ngh tng mnh chng l{m iu g nn hn c.
Tm l ca t ch v mi trng ca t ch
Tht nghch l rng trong cng mt thi gian v{ ni chn khi nhng k vng v
mong mun qu mc i vi vic t quyt nh u gp phn gy ra hng lot ngi
mc chng chn nn, th nhng ngi cm thy mnh c t ch dng nh c t}m l tt
hn so vi nhng ngi khng c.
hiu c iu ny, chng ta cn phi phn bit cng lc iu g tt cho c nhn

v{ iu g tt cho x hi, gia tm l hc ca t ch c| nh}n v{ mi trng ca t ch c
nhn. Trong mt nghin cu tp trung v{o hai mi nc phng T}y ph|t trin v
Nht Bn, Richard Eckersley cho thy rng nhng yu t m{ dng nh c lin quan n
d khc bit gia cc quc gia v t l t st ngi tr bao gm c th|i vn ha i
vi t ch v t do c nhn. Nhng quc gia c cng dn xem trng t do v t ch c
nhn nht dng nh c t l t st cao nht.
Eckersley cng ch ra rng nhng gi tr ging nhau c th gip cc c nhn trong

nhng nn vn ha n{y ph|t trin n mt mc phi thng. Vn l ch xt mc
mi trng hoc quc gia th nhng gi tr ny mang li nhng hu qu xu/ ti t
mi ni.
Vn ny c th cn trm trng hn do mt hin tng m Robert Lane gi l n

l ca hng th. Lane ni rng mi nn vn ha u c khuynh hng lun |nh gi|
nhng gi tr n{o m{ khin nn vn ha ni bt lu di sau khi chng khng cn
g}y c hng th. ng ni rng iu ny gii thch c nhiu tnh trng bt n ang
g}y xung t trong cc nn dn ch th trng. S kt hp ca hin tng n l cho
hng th vi hn hp cc li ch tm l v ci gi phi tr v mi trng ca mt nn
vn ha ch trng n t ch, ~ khin cho chnh x hi rt kh i theo ng hng.
R rng l khi tri nghim ca chng ta v chn la l mt gnh nng hn l{ mt s

u tin, l{ mt hin tng khng n gin. Rt c th n l kt qu ca nhng tng t|c
phc tp gia c|c qu| trnh t}m l in hnh/ trn ngp trong nn vn ha ca chng ta,
bao gm k vng ng{y c{ng tng, thc c gi phi tr ca c hi, ght s tha hip,
kh nng thch nghi, hi tic, t tr|ch v{ khuynh hng b mc vo cc so snh x hi v
cu ton.
Trong chng tip theo, chng ta s cng xem li v m rng c|c phng ph|p m{
chng ta a ra trong cun sch ny, khm ph nhng g con ngi c th lm, bt chp
sc p x hi vt qua c gnh nng ca s la chn.
PHN IV
CHNG TA C TH LM G
CHNG 11
PHI LM G VI S LA CHN
Nhng thng tin ti ~ trnh b{y tht u |m. Chng ta ang sng trong mt thi i
m kh nng ca con ngi ang nh im, b chong ngp bi s d tha vt cht.
Xt v kha cnh x hi, nhng g chng ta ~ t c chc hn l nhng th m t tin
chng ta tng m c, nhng chng ta cng phi tr gi| t cho nhng thnh tu .
Chng ta c c nhng th m chng ta mun, ri sau kh|m ph| ra rng nhng g
chng ta mun khng tha m~n chng ta nh chng ta mong i. Quanh chng
ta l nhng thit b hin i, tit kim thi gian, nhng dng nh chng ta vn khng
c thi gian. Chng ta c t do lm tc gi ca kch bn cuc i mnh, nhng
chng ta li khng bit chnh xc mnh mun vit nn loi cuc i no.
Th{nh tu ca cuc sng hin i li ha ra cay ng v mi ni chng ta nhn

dng nh u c nhng yu t gp phn lm cho cng ngy cng c nhiu la chn. C
qu nhiu la chn to ra s mt mi v t}m l, c bit l khi s mt mi c kt
hp vi s nui tic, lo u v a v, v qu trnh thch nghi, so snh x hi, v c l quan
trng nht chnh l{ c mun c c mi th tt nht - s cu ton.
Ti tin rng c nhiu c|ch lm gim, thm ch lm bin mt nhng mt mi ny,

nhng thc hin chng khng h d dng. Cc bin ph|p n{y i hi chng ta phi luyn
tp, k lut v c l cn phi c mt kiu t duy mi. Mc khc, mi c|ch sau }y u c
nhng gi tr/ hiu qu ca n.
1. Ch la chn khi cn la chn

Nh chng ta ~ thy, c c hi c chn la l mt yu t quan trng ca hnh

phc, nhng chn la cng c nhng mt tiu cc ca n. V nhng mt tiu cc ny
cng tng khi s lng la chn tng. Li ch ca vic c nhiu chn la l d thy khi
chng ta phi quyt nh mt iu g , nhng c|i gi| phi tr th li kh thy v tch t
dn dn. Ni cch khc, khng phi la chn ny hay la chn kia to ra vn , m tt
c cc la chn to ra vn khi hp li vi nhau.
Tht khng d t chi c hi c chn la. Mc d vy, im mu cht cn phi

quan t}m l{ iu g quan trng nht i vi chng ta hu nh lc n{o cng l{ kt qu
khch quan ca quyt nh ch khng phi kt qu ch quan. Nu kh nng chn la
gip bn kim c xe hi, nh{ ca, cng vic hoc my pha c ph xn hn, nhng qu|
trnh chn la li lm bn cm thy khng hi lng v nhng g bn chn, th thc s bn
chng t c g t c hi c chn la . V{ trong phn ln thi gian, kt qu khch
quan tt nhng kt qu ch quan li t chnh l nhng g m vic c qu nhiu chn la
mang li cho chng ta.
gii quyt c vn ca vic c qu nhiu la chn, chng ta phi quyt nh

xem la chn no thc s quan trng i vi cuc sng ca chng ta v tp trung thi
gian sc lc vo la chn , h~y b qua nhng c hi kh|c i. Nh vo vic hn ch bt
cc chn la, chng ta c th c t th chn hn nhng li cm thy tt hn.
Hy th nhng cch sau:
1. Xem li nhng quyt nh gn y ca ban, c quyt nh quan trng ln khng

quan trng (v nh vic mua qun o, mua dng nh bp, i ngh u, dnh
lng hu vo vic g, vic chm sc sc khe hoc thay i ch lm hoc mt mi
quan h no ).
1. Lit k chi tit tng bc, thi gian, nghin cu v c lo lng trc khi a ra
quyt nh .
1. T nhc mnh bn cm thy th no khi lm vic nh vy.
1. T hi mnh kt qu bn nhn c t quyt nh c xng vi cng sc bn b

ra hay khng.
Bi tp trn gip bn bit |nh gi| tt hn c|i gi| bn phi tr lin quan n nhng
quyt nh bn a ra, iu ny c th gip bn t b bt mt s quyt nh cng lc,
hoc t nht cng lp ra c nhng quy tc ngn tay ci (tc phng ph|p thc hnh
tnh ton hoc l{m g da trn nhng kinh nghim qu kh) cho chnh mnh v
vic cn xem xt la chn no, hoc cn b ra bao nhiu thi gian v n lc cho vic
chn la. V d, bn c th t ra cho mnh quy tc ch n xem khng qu| hai a im
m mnh s chn i ngh.
T gii hn mnh theo cch ny c th va kh va c tnh c o|n, nhng thc s

}y li l nguyn tc m chng ta phi thc hnh trong nhng kha cnh
khc ca cuc sng. Bn c th c mt nguyn tc rng khng bao gi ung qu hai ly
ru trong mt bui hp. Ru ngon lm bn cm thy sng kho|i v{ c hi ung thm
mt ly na nm trong tm tay bn, nhng bn dng li. V{ i vi nhiu ngi, vic
dng li ny khng qu kh. Ti sao vy?
Mt l do l{ bn lun c nghe nhng ch dn v tc hi ca ru khi ung qu

nhiu ru. L do th hai l{ bn ~ tng c kinh nghim v vic ung qu nhiu ru
v khm ph ra rng vic khng d chu cht n{o. Khng c g m bo rng vic
ung ly th ba c th lm bn khng th kim so|t; nhng ti sao li phi liu mng ch?
Khng may l x hi chng ta li khng c nhiu hng dn ni v tc hi ca vic mua
sm nhiu. Hoc c th chnh bn cng khng nhn thc r v vic c qu nhiu la chn
cng g}y ra nhng kt qu kh chu. Cho n lc ny, nu bn ~ b thuyt phc bi
nhng l lun v dn chng ca cun sch ny, th bn ~ nhn thc c la chn cng
c mt tri ca n. Nhn thc ny lm bn thy d chp nhn v sng vi nguyn tc ch
c hai la chn hn. Rt |ng th y.
2. Hy l mt ngi bit la chn ch khng phi

chn i
Ngi bit la chn l nhng ngi c kh nng x|c nh c liu quyt nh

c quan trng hay cng c th khng c la chn n{o xem xt c, hoc cng c th to
ra mt la chn mi. H bit c mt la chn n{o c kh nng cho bit iu g
v chnh bn thn ngi . Chnh ngi bit la chn l{ ngi to ra nhng c hi mi
cho chnh h v cho c ngi kh|c. Nhng khi phi i mt vi chn la th chng ta
buc phi tr th{nh ngi chn i. C ngha l{ chng ta tr thnh nhng ngi la
chn tng i b ng vi nhng g b{y ra trc mt. Lm mt ngi bit la chn hin
nhin l tt hn, nhng c thi gian tr nn bit la chn hn v{ t chn i i, th
chng ta phi sn sng ph thuc vo cc thi quen, tp qun, nhng nguyn tc v quy
chun thng thng lm cho mt s quyt nh v mt s vic g tr nn t ng
i vi chng ta..
Ngi bit la chn c thi gian iu chnh mc tiu ca mnh; cn ngi chn
i th khng. Ngi bit la chn c thi gian tr|nh i theo s ng; cn ngi chn
i th khng. Nhng quyt nh ng n lun tn thi gian v s ch , v cch duy
nht chng ta c c thi gian v s ch cn thit chnh l bit tp trung vo
nhng im no.
Sau khi bn ~ thc hnh bi tp xem li nhng quyt nh gn }y ca minh, bn
s khng ch thc hn v ci gi phi tr m bn cn khm ph ra c nhng th bn
thc s quan tm v nhng th bn khng quan t}m. iu ny s gip bn:
1. Rt ngn hoc b bt nhng cn nhc khng cn thit v nhng quyt nh

khng quan trng vi bn.
1. S dng thi gian rnh m bn va c c t hi mnh bn thc s mun

iu g trong nhng quyt nh v nhng kha cnh ca cuc sng quan trng
i vi bn.
1. Nu bn khm ph ra khng c la chn no trong nhng kha cnh |p ng

yu cu ca bn, th h~y suy ngh v{ to ra nhng la chn mi.
3. Bit tha mn nhiu hn v cu ton t i
Chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi gnh chu nhiu nht trong x hi c
qu nhiu la chn. Chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi c nhng k vng
khng th |p ng c. Chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi phi lo lng nhiu
nht v s hi tic, v nhng c hi b b l, v v so snh x hi. H l nhng ngi b

tht vng nhiu nht khi kt qu t c t quyt nh ca h khng c nh mong
mun.
Hc c cch chp nhn mc va phi s gip n gin ha qu| trnh a ra

quyt nh v{ tng s hi lng. Mc d nhng ngi bit tha m~n thng khng lm tt
c nh ngi cu ton da trn mt s tiu chun khch quan n{o , tuy nhin nh
bit cch chp nhn s va phi ngay c khi ci tt nht ang quanh qun }u }y,
ngi bit tha m~n thng cm thy hi lng vi nhng quyt nh ca mnh hn.
Cng phi tha nhn rng i khi c nhng lc tht kh chp nhn mc va
phi. Khi thy rng r rng mnh c th lm tt hn cng l{ mt cm gic kh chu.
Ngo{i ra con c y ry nhng nhn vin tip th lun c gng thuyt phc bn rng va
phi l{ cha khi c nhng ci mi m v xn hn xung quanh. Tuy nhin, mi ngi
u c s tha mn v t nht mt kha cnh n{o trong cuc sng ca mnh. Cho d
i vi nhng ngi kh tnh nht th khng th lc n{o cng cu to{n c. B quyt
}y l{ h~y hc c|ch nui dng v{ |nh gi| cao s hi long, v hy s dng n trong
nhiu kha cnh ca cuc sng hn na, hn l{ ch c gng/min cng hi lng. Mt khi
bn l mt ngi t bit hi lng mt cch c thc th bn khng cn qu quan tm
n vic so snh vi ngi kh|c nh th no
na. iu ny c th gip ta bt hi tic i. Trong mt th gii phc tp b bo ha bi
nhng la chn m{ chng ta ang sng iu n{y gip chng ta bnh yn hn trong t}m
hn.
Tuy nhin, tr thnh mt ngi bit t bng lng i hi bn phi suy ngh k
cng v cc mc tiu v{ m c ca bn. Bn cng phi t t cho mnh nhng tiu
chun cht ch cho mc va phi bt c khi no bn phi quyt nh. bit c
iu g l{ va phi i hi bn phi hiu mnh v nhng g mnh quan tm. V vy:
1. H~y suy ngh v nhng dp/ kha cnh/ lc/ vn trong cuc sng m bn cm
thy thoi mi chp nhn s va phi.
1. Nghin cu k bn s chn nh th no trong nhng kha cnh .
1. Sau |p dng chin thut/ nguyn tc ny mt cch rng r~i hn.
Ti cn nh rt r mnh ~ tri qua qu| trnh n{y nh th n{o v{i nm trc }y

khi dch v in thoi ng di mi ra i. Bi ti phi thng phi gi rt nhiu cuc
gi ng d{i v{ lc ti cng b chong ngp bi rt nhiu qung co mi gi ca
nhiu cng ty, ti thy mnh cng khng th cng li mong mun mnh phi tm cho ra
cng ty tt nht v{ tm c gi dch v tt nht. So s|nh tm ra ci tt nht thc
s rt kh khn, tn thi gian v nhc u bi cc cng ty khc nhau th thit k dch v
v{ cc ph theo nhng cc kh|c nhau. Hn na, khi ti c gng tm cho c ci tt
nht th cc cng ty mi c tip tc n mi cho. Thi bit bn thn mnh khng mun
phi b ra tt c ch gii quyt vn la chn dch v in thoi, nhng thc s n
ging nh mt ch nga m ti khng th khng g~i. Sau th mt ngy n ti i mua
mt c|i l nng khc, ti ch vo mt ca hng, xem hai hiu, hai mu, v chn xong.
Khi ti v nh, ti bng nhn ra rng, nu ti mun, ti c th chn dch v in thoi
cho mnh theo cch o. Ti th pho nh nhm v{ ti ~ l{m nh th. V ti khng phi
lo lng ngh ngi g nhiu v dch v in thoi k t .
4. Suy ngh v gi ca c hi
Khi a ra quyt nh, thng l tt khi chng ta xem xt v nhng la chn/kh

nng m{ ta s b qua khi chn c c|i ng nht. Vic b qua nhng c|i gi| ca c
hi n{y c th khin chng ta tr nn |nh gi| qu| cao v ci gi l la chn tt nht.
Mt kh|c, chng ta c{ng suy ngh v gi| ca c hi th chng ta li
cng tr ln bt mn vi nhng g chng ta ~ chn. V vy hy c gng hn ch suy ngh
v nhng kh nng/nhng s la chn m{ chng ta ~ b qua.
Nu c suy ngh v s hp dn ca nhng la chn m{ chng ta ~ b qua, th cng

ta cng khng hi lng vi c|i m{ ta ~ chn. Nhng nu chng ta qun ht v gi ca c
hi th iu l{ rt kh, hoc khng th |nh gi| mt la chn l tt nu khng c
mi lin h vi nhng la chn khc. V d nh nh ngha mt s u t hiu qu l th
no phi da vo mc li m n mang li so snh vi li ca nhng v u t kh|c.

Khng c mt tiu chun tuyt i no m chng ta c th da vo, v vy cng cn phi
xem xt nhng gi ca c hi kh|c, nhng ng xem xt nhiu qu.
Lp ra nhng quyt nh d phng c th c tc dng. Khi chng ta quyt nh b

qua nhng la chn v mt vn n{o trong cuc sng th chng ta khng phi ngh
nhiu v gi ca c hi na. Lm mt ngi bit tha m~n cng c t|c dng. Do ngi
bit tha mn c nhng tiu chun ring ca h v mc va phi nn h cng t ph
thuc hn nhng ngi cu ton vo nhng so snh v nhng la chn kh|c. i vi
mt ngi bit tha mn, mt v u t hiu qu l v u t mang li l~i cao hn mc
lm pht. Chuyn n{y ~ qua ri. Khng cn phi lo lng v cc la chn khc. Khng cn
phi gim mc hi lng khi phi cn nhc vic tin bc ca mnh c th ~ c u
t tt hn chng. Liu c phi nhng ngi bit tha mn th kim c t hn so vi
ngi cu to{n khi u t? C l. Liu ngi ny c bt mn vi kt qu t c khng?
C l khng. Liu ngi ny s c nhiu thi gian suy ngh v nhng quyt nh thc
s quan trng vi mnh? Chc chn ri.
C mt s phng ph|p m{ bn c th s dng trnh b tht vng khi ngh v

nhng la chn mnh ~ khng chn:
1. Nu bn khng thc s thy mnh bt mn th hy dng th mnh lun dng.
1. ng b cm d bi nhng th mi m v ci tin.
1. ng g~i nu khng b nga.
1. V{ ng lo lng rng nu bn l{m iu ny th bn s b l mt nhng th mi

m hay ho khc trong cuc sng.
D sao i na th bn s lun phi i mt vi nhng th mi l. Bn b v{ ng
nghip ca bn s ni cho bn nghe v cc sn phm m h mua trong k ngh ca h
chng hn. V vy bn s thay i nhng la chn theo thi quen ca bn mc d bn
khng tm kim iu . Nu bn ch ngi yn v{ i nhng iu mi m, tin b tm
n bn, th bn s mt t thi gian hn cho vic chn la v s thy t bc mnh hn nu

bn khng tm c th thay th m{ |p ng mi yu cu ca bn.
1. Hy lm cho la chn ca mnh khng th hy b c

Hu ht mi ngi u mun mua hng mt ca h{ng cho i hn l{ mua
ca h{ng khng cho i. Chng ta khng nhn ra mt iu rng chnh vic cho php
chng ta thay i nh dng nh c{ng khin chng ta d thay i quyt nh. Khi
chng ta c th thay i quyt nh ca mnh v mt vn n{o th chng ta c{ng t
tha mn vi quyt nh ca mnh. Khi quyt nh cui cng c a ra, chng ta s
vng vo nhng qu trnh tm l c th tng cm gic ca chng ta v la chn ca
mnh so vi nhng la chn khc. Nu mt la chn l khng th thay i th chng ta s
khng mc vo qu trnh ny nhiu nh trc na.
Ti ngh rng sc mnh ca nhng quyt nh khng th thay i s xut hin r

nht khi chng ta suy ngh v nhng la chn quan trng nht. Mt ngi bn tng bo
ti rng mt mc s ~ tng gy sc cho mt gi|o o{n khi ng thuyt ging mt bi v
hn nh}n, trong ng thng thng ni rng thm c pha bn kia i lc n{o cng xanh
hn (tc c tnh ng ni ny trng ni n ca con ngi). ng ta c rng bn s
khng th trnh khi gp g nhng ngi tr hn, p hn, vui tnh hn, thng minh
hn, hoc c v bit thu hiu v thng cm hn so vi bn i ca chng ta. Nhng vn
tm kim bn i khng ging nh vic so snh la chn khi i ch hay mua sm.
Cch duy nht cm thy hnh phc v bnh n trc nhng la chn c v hp dn v
thu ht hn l{ ni rng ti khng nh thay i }u. Ti ~ la chn bn i ca
mnh, nn cho d ngi kia c bit thng cm hay xinh p nh th n{o cng khng c
ngha g vi ti. Ti khng phi ang i ch - cu chuyn chm dt }y. C mi trn
tr khng bit tnh yu ca mnh liu ~ t yu cu cha, v{ t hi liu c phi mnh ~
c th lm tt hn khng tt c nhng iu n{y l{ n thuc cho s au kh. Khi bn
bit mnh va ra mt quyt nh khng th thay i khin bn dn cng sc ci thin
mi quan h bn ang c hn l{ c mi nghi ng/ ng ni ny trng ni n.
1. Thc hnh thi sng bit n

C|ch |nh gi| c|c la chn b t|c ng su sc bi vic cho ta so sanh cc la chn
vi ci g, bao gm c vic so snh vi iu ch c trong tr tng tng ca chng ta.
Cng mt tri nghim nhng chng c th cha ng c kha cnh gy th v ln gy tht
vng. Vic chng ta ch trng vo kha cnh no c th quyt nh vic chng ta |nh gi|
tri nghim ca mnh l{ |ng h{i lng hay khng. Khi chng ta tng tng ra nhng
phng |n tt hn th phng |n m{ chng ta chn bng tr nn khng tt bng. Khi
chng ta tng tng ra nhng phng |n t hn, th c|i chng ta chn li tr ln tt
hn.
Chng ta c th ci thin |ng k cm nhn ch quan ca mnh bng cch c gng

bit n/h{i lng mt cch c thc i vi nhng kha cnh tt ca mt tri nghim hay
chn la n{o , v{ h~y bt tht vng vi nhng kha cnh khng tt.
Ti liu nghin cu cho thy th|i bit n khng phi lc n{o cng t nhin n
vi chng ta. Thng thng chng ta ngh n nhng phng |n kh|c l{ do chng ta
cm thy bt mn vi nhng g chng ta ~ chn. Khi cuc sng khng c sun s,
chng ta ngh nhiu v vic lm th n{o n tt hn. Khi cuc sng ang tt p th
chng ta c khuynh hng khng suy ngh v vic n s xu i nh th n{o. Nhng nh
luyn tp, chng ta c th hc c c|ch nhn c nhng kha cnh tt ca mi vic,
iu n{y ngc li cng s gip ci thin cuc sng ca chng ta.
Dng nh khng c cao qu lm khi chp nhn quan im rng lng bit n cn
phi c thc hnh. Vy th ti sao bn khng t bo mnh rng bt u t ngy mai,
ti s ch nhiu hn n nhng kha cnh tt trong cuc sng v{ thc hnh n? Cu
tr li chnh l v thi quen ca t duy rt kh thay i. Chc chn rng khi bn t a ra
mt ch th chung chung nh th th bn s chng thc s l{m theo }u. Thay v{o
bn hy cn nhc luyn tp thi quen n gin sau }y:
1. Gi mt tp giy bn ging ng.

2. Mi sng khi bn thc dy hoc mi ti trc khi i ng, bn hy s dng tp
giy trn lit k ra 5 vic xy ra trong ng{y hm m{ bn cm thy hi lng /
bit n. Nhng vic khin bn bit n n{y i khi l{ nhng vic ln (v d c
thng chc to, cuc hn u tin tht l tuyt), nhng a phn th l{ nhng
vic nh (nh mt tri chiu xuyn qua phng ng, nhn c nhng li ni tt
p t mt ngi bn, mt mn c kim c
nu theo cch bn thch, mt bi bo nhiu thng tin trn tp ch).
1. Khi bn mi bt u th bn c th thy vic n{y c g hi ng ngn, thm ch
khin bn cm thy ngng ngp. Nhng nu bn c tip tc th bn s thy
rng n s ngy cng d v ngy cng t nhin. Bn cng s t mnh khm ph
ra nhiu th m mnh c th bit n d trong nhng ng{y bnh thng nht.
Cui cng, bn s cm thy tt hn v{ thy cuc sng p hn, t b li cun vo
cuc tm kim nhng th mi l v hin i th mi cm thy tt hn.
7. Hy t hi tic hn
S day dt khi hi tic (d hi tic c tht hay ch l tim nng) th cng t|c ng
tiu cc n nhiu quyt nh, v{ i khi cn khin chng ta khng dm ra quyt nh.
Mc d hi tic l{ thng mang tnh tch cc v{ em li bi hc cho chng ta, nhng mt
khi chng tr th{nh iu m nh th n c th u c, thm ch khin chng ta khng
dm quyt nh. Chng ta nn c gng gim thiu n bng nhng c|ch sau }y:
1. Theo nhng tiu chun ca mt ngi bit tha mn ch khng phi mt ngi
cu ton.
2. Hy gim bt cc la chn trc khi chng ta ra quyt nh.
3. Thc hnh lng bit n / s h{i lng i vi nhng mt tch cc hn l c chm
chm tht vng v nhng mt khng tt.
Cng c li khi chng ta lun nh rng cuc sng phc tp nh th no v nhn ra

rt him khi c mt quyt nh n{o c kh nng thay i cuc sng. Ti c mt ngi
bn, ngi ny lun cm thy mnh phi t c nhiu thnh tch trong cuc sng v
anh ta ~ b ra h{ng ng thi gian trong 30 nm qua hi tic v mt c hi m anh
ta ~ b l c i hc trng Cao ng Ivy n{o . Anh ta thng cu nhu rng:
Mi vic chc ~ kh|c nu hi ti theo hc trng . Thc ra anh ta nu i hc
trng th c th trn ng i hc anh ta b xe but tng. Thc ta nu anh ta c theo

hc trng th anh ta cng c th b ui hc v thi trt, hoc gp mt tht bi no
hoc khng theo kp v tr nn ght vic hc . Nhng ti ~ lun mun ch cho
anh ta thy c rng khi anh ta a ra quyt nh v nhiu l do, v nhng l do ny
gn vi lc cn tr anh ta nh th n{o. Thay i mt quyt nh - }y l{ c quyt nh
theo hc mt trng danh ting hn hay khng khng l{m thay i c tnh cch
c bn ca anh ta hoc xa b c nhng vn m anh ta phi tri qua. V th cho d
anh ta c i hc trng th khng c g chc chn rng cuc sng hay ngh nghip ca
anh ta c th tt hn.
Nhng c mt iu ti chc chn nu anh ta bt hi tic i th anh ta ~ sng hnh phc
hn.
8. on trc qu trnh thch nghi
Chng ta thch nghi vi hu ht mi th trong cuc sng vi bt k quy tc no /

cho d tri nghim c xy ra thng xuyn hay khng. Khi cuc sng kh khn, kh
nng thch nghi gip chng ta tr|nh c cm gic gnh nng khi i din vi n. Nhng
khi cuc sng sun s, kh nng thch nghi li t chng ta vo mt vng quay lun qun
i tm hng th, ly mt ca chng ta cm gic tha m~n ho{n to{n khi chng ta c c
mt iu g tt p. Chng ta khng th tr|nh c qu trnh thch nghi. Nhng g
chng ta c th l{m l{ ch nn k vng mt cch thc t v vic tri nghim thay i
nh th no theo thi gian. Th thch l ch chng ta phi lun nh rng dn m
thanh ni, chic xe hi sang trng v ngi nh rng hng ngn mt vung khng th lc
n{o cng mang li cho chng ta cm gic hng th nh khi chng ta s dng chng ln
u. Hc cch hi lng khi s hng th bng tr thnh cm gic d chu s gip chng ta
t tht vng hn vi qu trnh thch nghi khi n din ra. Chng ta cng c th gim ni
tht vng v qu trnh thch nghi theo cch ca ngi bit tha m~n, l{ b t qu thi
gian v cng sc nghin cu khi a ra quyt nh.
Ngoi vic thc c ci vng lun qun ca hng th, chng ta cng cn phi
thc c ci vng lun qun ca s tha m~n. }y chnh l{ t|c ng p ca qu trnh
thch nghi. Chng ta khng ch thch nghi vi mt tri nghim n{o v{ cm thy n
ngy cng bt hay hn trc, m chng ta cn c th thch nghi vi mt mc cm
gi|c h{i lng n{o , ri sau cm gic mc ny khng cn lm chng ta cm thy
hng th na. }y th thi quen bit n c th cng c t|c dng. Khi chng ta tng
tng v nhng iu khin chng ta cm thy t hn nhiu th iu ny khin chng ta
khng xem nhng cm gic hng th mnh ang c s tn ti mi / hin nhin nh th.
V vy nn chun b cho qu trnh thch nghi v t b tht vng hn bng cch:
1. Khi bn mua mi mt chic xe, hy tin rng nim hng khi m bn c lc s

khng ging nh vy sau hai thng na.
2. Dnh t thi gian cho vic tm kim th hon ho, ng cu ton, nh bn s
khng phi tr mt ci gi khng l cho vic tm kim, m ci gi ny bn s phi
tr dn bng s tha mn m bn c t chn la ca mnh.
3. T nhc mnh nhng im tt ca nhng th mnh c thay v c ch tm vo
nhng im ~ xu hn so vi ban u.
9. Kim sot k vng
C|ch |nh gi| tri nghim ca chng ta b nh hng nhiu bi chng ta thng so
snh tri nghim vi k vng ca mnh. V vy cch d nht tng s tha mn ca
mnh i vi kt qu ca quyt nh ca chng ta, l{ h~y ng k vng qu nhiu vo
nhng kt qu . iu ny ni d hn l{m, c bit trong mt th gii khuyn khch con
ngi k vng v c qu nhiu la chn n ni ngi ta tin rng chc chn phi c mt
la chn hon ho }u . V vy lm cho vic k vng t hn tr nn d dng, chng
ta cn:
1. Gim bt s lng la chn m bn s cn nhc

2. Hy l mt ngi bit tha mn ch ng l mt ngi cu ton.
3. Tnh n kh nng may mn.
Bn c thng gp tnh hung ny khng: bn bc vo mt ni ngh dng m

bn ~ trng i t l}u v{ sau li c cm gic khng h thy n tng / hng th ?
Nim hng th bt ng m{ chng ta c c c th lm cho mt ba n nh hoc mt
qun tr min qu tr nn th v hn rt nhiu so vi mt ba n trong mt nh hng
Php tao nh hoc trong mt khch sn 4 sao.
10. Gim so snh x hi
Chng ta |nh gi| cht lng tri nghim ca mnh bng cch so snh tri nghim
ca mnh vi ngi khc. Mc d so snh x hi c th cung cp nhiu thng tin hu ch,
nhng n li lm gim cm gic hi lng ca chng ta. V vy nu chng ta t so s|nh hn
th chng ta s cm thy h{i lng hn. Tht d a ra li khuyn rng ng qu ch
n nhng g ngi xung quanh ang l{m, nhng li kh lm theo li khuyn ny. Bi
thng tin v vic ngi kh|c ang l{m g hin din khp ni v{ bi hu ht chng ta
dng nh quan t}m rt nhiu v a v. V cui cng l bi v nhng th quan trng
nht trong cuc sng (v d nh nhng trng i hc tt nht, nhng cng vic tt
nht, nhng ngi nh{ p nht cho nhng khu vc sng tt nht) ch c dnh cho
nhng i tng n{o m{ hn hn ngi ng trang la vi h. Tuy nhin, so snh x
hi dng nh li hy hoi cm gic hnh phc ca chng ta. V th chng ta phi lun
nhc nh mnh h~y t so s|nh i. Bi nhng ngi bit tha m~n thng d trnh c
so snh x hi hn so vi ngi cu to{n, i vi h vic thc c mc va phi
l thch hp nn h s t ng t quan t}m hn ti nhng vic ngi kh|c ang l{m.
V vy:
1. Hy nh rng suy ngh ai m{ khi cht c nhiu ca ci nht l{ ngi thng cuc
l mt ci gai km hm ch khng phi l s khn ngoan.
2. Ch trng vo nhng g lm bn hnh phc v nhng g lm cuc sng ca
bn c ngha.
11. Hc cch yu ly cc gii hn

Khi cng ngy chng ta cng c nhiu s la chn, th t do la chn rt cuc li ha

thnh n l cho la chn. Nhng quyt nhthng ngy chim ca chng ta qu nhiu
thi gian v tp trung n ni chng ta cm thy vt qua mt ngy tht kh khn.
Trong nhng trng hp nh vy, chng ta nn hc cch gii hn cc ty chn, }y l{
mt s gii phng ch khng phi giam cm. X hi cho chng ta nhng lut l, tiu
chun v quy tc thng thng cho vic la chn, v chnh tri nghim ca tng c nhn
s to nn thi quen ca h. Khi chng ta quyt nh theo mt nguyn tc n{o (v d
nh phi lun ci dy an ton, khng bao gi ung qu| hai ly ru vo bui ti), chng
ta tr|nh c vic phi cn nhc quyt nh ty hng ht ln n{y n ln khc. Dng
quy tc n{y gip chng ta d{nh c nhiu thi gian v{ ch hn cho nhng la chn
v quyt nh quan trng, m nhng quy tc ny khng th p dng c cho nhng
quyt nh .
Trong thi gian u, vic suy ngh v nhng quyt nh th cp/ hng hai tc
nhng quyt nh v vic khi no chng ta s suy ngh v{ s theo nhng con ng ~
vch ra c th lm cho cuc sng c thm mt tng phc tp. Nhng v lu v di th
nhiu rc ri hng ngy s bin mt, v chng ta s thy mnh c thm thi gian, sc lc
v s ch tm cho nhng quyt nh quan trng m chng ta ~ chn xem xt.
Hy xem bc tranh bim ha trn trang 293. Con c b cn th ni vi c con ca

mnh rng Con c th tr thnh bt c th g con mun khng c gii hn m{ khng
nhn ra khng gian ca ci b c hn ch nh th n{o. Nhng liu con c b ny c thc
s l cn th ? Vic sng trong th gii b c b gii hn nhng c bo v gip cho c
con c th khm ph , th nghim , to ra v c vit nn cuc i ca n m khng phi
lo lng vic b cht i hay b n tht. Khng c ci b c th mi ng l{ khng c gii
hn. Nhng lc th con c| s phi lun u tranh tn ti. La chn trong gii hn,
t do trong gii hn, chnh l{ iu gip cho con c nh hnh dung ra c rt nhiu iu
tuyt vi khc.
Vi nt v tc gi
Gp g tc gi
BARRY SCHWARTZ l{ Gi|o S Dorwin Cartwright ca ngnh L Thuyt X Hi v

H{nh ng X Hi Trng i hc Swarthmore. T sau tc phm Nghch l ca s la
chn (The Paradox of Choice) c xut bn, ng ~ vit v s qu ti ca nhng la
chn cho t Scientific American, New York Times, tp ch Parade, Salte, The Chronicle of
Higher Education, Times (London), Higher Education Supplement, Advertising Age, USA
Today, Guardian v qu Royal Society of The Arts. Schwartz ~ c phng vn trn cc
chng trnh truyn hnh, pht thanh v tp ch trn khp nc M cng nh Anh,
Ireland, Canada, c v Brazil.
ng cng tho lun v vn ca s qu ti cc la chn vi cc t chc v cng ty

kh|c nhau nh Hip Hi Ngi Tiu Dng (t chc ph hnh Consumer Reports), Intuit,
American Express, Microsoft v B Nng nghip Hoa K. Schwartz l tc gi ca mt s
quyn sch khc v trong s l{ The Battle of Human Nature: Science, Morality and
Modern Life (Cuc chin ca bn cht con ngi: Khoa hc, o c v Cuc sng hin
i) v The Cost of Loving: How Market Freedom Erodes The Best Things in Life (Chi ph
sng: T Do Th Trng ~ L{m Xi Mn Nhng iu Tt Nht Trong Cuc Sng Nh
Th No). Cc bi bo ca ng xut hin trn nhiu tp san chuyn h{ng u v lnh
vc ca ng bao gm c American Psychologist.
Da trn nghin cu trong qu kh, Schwartz hin ang nghin cu cch thc tr
em hc cch la chn v{ ngi ln chn dch v chm sc y t. ng cng ang nghin
cu mi ngi chn ngi yu nh th no. Schwartz sng vi v ti Philadelphia, bang
Pensylvania.
Vi nt v quyn sch
Phng vn
BARRY SCHWARTZ
T sau khi cun Nghch l ca s la chn ln u xut bn v{o th|ng Ging nm

2004, ti c nhiu c hi tho lun v quyn sch ny. C l, ti ~ trnh b{y 20 b{i
thuyt ging, tham gia khong 50 cuc phng vn trn truyn hnh v truyn thanh v{ ~
tr chuyn vi rt nhiu nh bo. Phn ng ca khn gi tch cc mt c|ch |ng h{i lng.
Ngi ta lun ni vi ti rng ti ~ gii thch c ngun gc cho mt s kh khn ca
chnh h v nhiu ngi cng gp phi chuyn mua sm qun jeans ging ti. }y l{ mt
s cu hi h thng t ra v ti s n lc ht mnh tr li chng.
Th trng l rt quan trng , nhng khng phi

lc no cng vy
iu g khin ng suy ngh v kh nng l c qu nhiu s la chn ?
BARRY SCHWARTZ: Trong nhiu nm, ti lo lng v s tn dng nhit tnh th

trng t do nh mt vin n k diu cho php mi ngi c c chnh x|c iu g h
mun trong cuc sng. Ti khng tin vo nhng gi nh ca cc nh kinh t hc v cch
mi ngi a ra nhng quyt nh. Theo quan im ca ti, li ch ca th trng ny
l{ n |p ng s t do la chn c| nh}n. Nhng con ngi th khng hon ho v khng
phi l{ nhng ngi la chn l tr nh c|c nh{ kinh t hc tuyn b v{ iu c
ngha l{ tt c chng ta u a ra quyt nh ti t nht l vo mt lc n{o . Ngo{i ra,
ti khng ngh nhng la chn quan trng nht nh gi|o dc, cng vic c ngha, c|c
mi quan h x hi, chm sc y t, cuc sng vn minh ( l{ ti ch k mt s lnh vc)
li c th trng |p ng tt nht. V vy, trong mt s trng hp, chng ta cn gii
hn th trng, ch ng khuyn khch chng. Th trng l rt quan trng, nhng
khng phi lc n{o cng vy. Ti vit mt quyn s|ch chng minh cho nhng lun
im ny l The Cost of Living: How Market Freedom Erodes the Best Things in Life vo
nm 1994. Chnh trong qu trnh vit y ti mi bt u suy ngh nghim tc v mt tt
v mt xu ca s la chn khng b gii hn. Sau , khong 5 nm sau, ti c yu
cu vit mt bi cho t c san tm l hc ni ting v gi tr ca s c lp. Mt ln na,
ti kt lun l c th khng ng khi ta cho rng vic c thm nhiu la chn v nhiu t
do hn s hm kt qu tt hn. Mt ngy n, ti i mua qun jeans v cun Nghch l

ca s la chn bt u t .
Mt ngy n, ti i mua qun jeans v cun Nghch l ca s la chn bt u t
Nhng ngi cu ton chim bao nhiu phn trm dn s ?
BARRY SCHWARTZ: Ti khng th tr li cu hi n{y c. Theo c|ch m{ thc o

chng ti hot ng, mt ngi c s im c{ng cao th c{ng c xu hng ti a ha. Bi
v khng c ranh gii r rnh gia ngi cu to{n v{ ngi tha mn, ti khng th ni
s phn trm d}n c n{y l{ s ny hay s khc.
iu g khin ta tr thnh ngi cu ton ?
BARRY SCHWARTZ: Chng ti khng bit cu tr li cho cu hi ny. S la chn

trn ngp c th gp phn to nn c|c xu hng ti a ha. Nu }y l{ s tht, nhng ai
sng trong mt x hi mang n t la chn hn c th s t biu hin xu hng ti a
ha hn.
Tr em hc cch la chn nh th no ?
BARRY SCHWARTZ: Nh ~ cp trong cun sch ny, trong lch s lo{i ngi vi
t c|ch l{ mt sinh vt, cc la chn m ta phi a ra l{ Ti c nn tip cn n khng
hay chy trn n ? hay Ti n n hay n n ti ? tng v nhiu s la chn hp dn
l{ iu g c trng i vi thi hin i. L{ ngi ln, chng ta ~ hc (khng phi

tt c u gii) c cch ni khng vi nhng g m chng ta thy hp dn. Vic bit
c cch tt nht dy tr em cch thc b qua nhng la chn hp dn s tht s
ng gp v{o s hiu bit ca ta v vic lm cha m hin i v nhng th thch ca
cng vic y. Chng ti hin ang nghin cu v ti ny.
C l tui tc v kinh nghim gip con ngi c

nhng k vng thc t v bit tha mn ci tt
va
n ng hay ph n d ri vo xu hng ti a ha ?
BARRY SCHWARTZ: Mc d chng ti hu nh khng thy s khc bit gii tnh

trong xu hng ti a ha, nhng mt vi nghin cu, {n ng t ra c im ti a ha
cao hn ph n. iu n{y thng khin mi ngi ngc nhin, ch yu l v khi h ngh
v s qu ti cc la chn th h ngh v vic mua sm v cho l ph n cu k hn {n
ng. Trc ht ph n c th khng cu k hn {n ng mc d theo khun mu l th.
Ngoi ra vic mua sm ch i din cho mt phn trong cc quyt nh m mi ngi gp
phi hng ngy.
Mt s khc bit |ng tin v mt nhp khu hc m chng ti thy l tui tc ch

khng phi gii tnh. Cng ln tui, bn cng t kh nng tr thnh mt ngi cu ton.
iu ny c th gip gii thch mt phn s pht hin ~ lun khin chng ti ngc
nhin: nhng ngi ln tui thng vui v hn nhng ngi tr tui. C l tui tc v
kinh nghim gip con ngi c nhng k vng thc t v bit tha mn ci tt va .
C phi nhng ngi cu ton ti a mi th khng ? Hay h ch ti a nhng th quan

trng thi ?
BARRY SCHWARTZ: Khng c ngi n{o l{ ngi cu ton trong mi chuyn. Tht
s cng c qu| nhiu la chn, qu nhiu quyt nh v thi gian qu| t. Ngi m chng
ti gi l{ ngi cu to{n ch ti a ha nhiu hn nhng ngi tha m~n. iu c
th hp l khi mt ngi khng th lc n{o cng ti a ha, ch chn l{m ngi cu ton
vi nhng g quan trng (cng vic, bn i, con ci, s u t khi v hu, ) v{ l{m
ngi tha m~n khi lin quan n nhng th khc. Chng ti khng c thng tin mt
cch h thng |nh gi| kh nng n{y, nhng t nhng cu chuyn vt m ti thu thp
t h{ng trm ngi ~ tr chuyn vi mnh, s ti a ha khng c v g l hot ng
theo cch ny. Nhiu ngi u tranh tm ra in thoi di ng tt nht hay thu
phim tt nht nhng h li a ra nhng quyt nh ln m thm ch khng cn cn
nhc nhiu la chn. Tht s, vic thc hin phng ph|p tip cn theo kiu ti a ha
quyt nh hc trng no hay lm cng vic g c th qu| kh khn.
Tuy nhin, tin tt l hu ht nhng ngi cu ton nht cng tha mn v nhiu
th. iu n{y c ngha l{ bn ~ bit c|ch tha m~n hn v{ ti a ha t i. Bn n
gin ch cn thc hin cc chin lc a ra quyt nh m bn ~ s dng
hiu qu trong mt s lnh vc ca cuc sng v p dng chng cho nhng lnh vc khc.
Phi chng vic cm thy tt hn v cc quyt nh th quan trng hn vic lm tt hn ?
BARRY SCHWARTZ: iu ny c th lm bn ngc nhin, nhng ti ngh c}u tr li

l c, t nht l{ i vi mt s ngi thuc cc tng lp trung lu v{ trn trung lu. Mt
khi cc nhu cu c bn c |p ng, phn ln nhng g chng ta l{m v{ mua n
hng n vic tm kim s tha mn. Mua mt chic xe sang trng tt nht cng
chng c ngha nhiu i vi chng ta nu chng ta tht vng v n. Hc mt trng
i hc tt nht cng khng c ngha nhiu nu tri nghim ti trng khng |p
ng c k vng ca chng ta. minh ha cho im ny, gn }y ti c hon thnh
mt cuc nghin cu vi cc nh tm l hc l Sheena Iyengar v Rachael Elwork. Trong
, chng ti i theo nhng sinh vin nm cui trong sut qu trnh tm vic ca h.
Chng ti khm ph ra l nhng ngi cu to{n tm c vic tt hn vi mc lng
khi im cao hn nhng ngi tha m~n. Nhng chng ti cng thy l h t tha mn
vi cng vic ca mnh, t hnh phc, t lc quan hn, hi hp hn, cng thng hn v{
tht vng nhiu hn so vi nhng ngi tha mn. Bn mun vui v khi bt u vi
37.000 USD mt nm hay khng vui v bt u mc 45.000 USD ? Bn thn ti s
bit mnh chn g.
Phi chng vn qu ti cc la chn ch l vn ca ngi giu ?
BARRY SCHWARTZ: N kh| ng khi c{ng c nhiu tin, bn cng phi i din vi
nhiu la chn hn. M, ca ci tng trng cho s t do la chn. Nu thu nhp ca
bn khng bn l{m iu mnh mun, vic c bao nhiu la chn s khng cn quan
trng na v bn s phi thc hin nhng la chn . iu n{y cng ng vi nhng
la chn khng lin quan n tin bc, bi v nu bn lm vic gn nh kit sc mi
ngy ch sng, bn s khng c thi gian hay nng lng a ra nhiu quyt
nh ci thin li sng. Ti ngh l do duy nht m mi quan h gia s qu ti cc la
chn v ca ci khng cn mnh m nhiu l v nhng ngi rt giu c c th thu
ngi khc la chn cho mnh v{ do h s gim bt i g|nh nng.
.
Liu c tt hn khng khi hu ht cc quyt nh u c sn cho chng ta ?
BARRY SCHWARTZ: Khng. iu ti mun ni }y l{ chng ta s vui hn khi

nhiu quyt nh c a ra gip chng ta. Nhng vic quyt nh l{ nhng quyt
nh no th ty thuc vo chng ta. Chng ta phi la chn khi no la chn nh ti
cp trong quyn sch ny v chn khi no th nh n nhng ngi quan t}m n
hnh phc ca ta v c kh nng chuyn mn a ra nhng quyt nh tt thay cho ta.
V d, hy xem mt nghin cu gn }y m{ ngi ng nghip ca ti l Sheena

Iyengar thc hin. C nghin cu t l tham gia vo cc k hoch tnh nguyn 401 (k)
(mt dng k hoch lng hu) ca hn 750.000 nh}n vin ti gn mt ngn cng ty.
iu c tm ra l c c mi qu tng h m{ ngi ch cp cho th t l tham gia gim
2%. nhiu cng ty, bng cch chn khng tham gia, cc nhn vin khng ch gy ra hu
qu nghim trng i vi vic ngh hu ca mnh, m cn b l cc qu kt hp vi
ngi ch vn vt qu| 5000 trong mt s trng hp. Ti chc chn rng nhng
ngi ch ngh rng h ban n cho nh}n vin khi a ra nhiu la chn kh|c nhau nh
th. Nhng thc t th li khc hon ton. Hu ht cc nhn vin s thy vui v hn vi
ch mt vi qu hu tr chn hn l{ vi mi. Ni cch khc h s vui hn nu ngi
ch ca h thc hin mt s quyt nh cho h gii hn cc kh nng u t.
C s lng la chn l tng khng ?
BARRY SCHWARTZ: Cu tr li l c th c, nhng ti khng bit n l bao nhiu. S

lng la chn ti u chc chn s thay i t ngi n{y sang ngi khc v t trng
hp n{y sang trng hp kh|c. Ti ngh rng nc M hin i, chng ta c qu nhiu
la chn v ng cc ba s|ng v{ khng la chn v tng thng.
.
Ti ngh rng nc M hin i, chng ta c

qu nhiu la chn v ng cc ba sng v khng
la chn v tng thng
Chng ta quyt nh vi nhng la chn loi tr nh th no ?

BARRY SCHWARTZ: Hu ht, trong x hi m{ chng ta ang sng, vic quyt nh

khi no, }u v{ l{m th n{o n gin ha cuc sng v gim bt nhng la chn m
ta gp phi th ph thuc vo c nhn ta. L mt x hi, chng ta nn ng vc v nhng
chnh sch ha hn ci thin cuc sng ca mnh ch n gin bng cch cho ta nhiu la
chn hn. Chng ta c th la chn ni n{o u t tin ngh hu, ni n{o cho con
hc, ni n{o ng k bo him sc khe hay k hoch mua thuc, Nhng chng ta
c th t vui v hn vi nhng la chn ny. Chng ta c th thiu kin thc chuyn mn
la chn sng sut, chng ta thiu thi gian pht trin chuyn mn v{ chng ta
~ c qu| nhiu gnh nng v nhng quyt nh y chng ta n mc gii hn.
Ti sn sng ng rng hnh phc khng phi

l tt c. N thm ch khng phi l th quan
trng nht. Nhng khi mi th u nh nhau,
hnh phc vn tt hn l khng
Quyn sch ca ng nhn mnh v vic qu nhiu la chn s lm gim hnh phc. L mt
x hi, c phi chng ta ang nhn mnh qu nhiu n tm quan trng ca hnh phc
nh mt mc tiu khng ?
BARRY SCHWARTZ: Ti sn s{ng ng rng hnh phc khng phi l tt c. N

thm ch khng phi l th quan trng nht. Nhng khi mi th u nh nhau, hnh
phc vn tt hn l{ khng. Hnh phc khng ch l vic cm thy tt. Tr|i ngc nhng
hnh nh lng mn ca chng ta v c|c thin t{i au kh sng to v ban ngy v dn
vt v ban m ~ lm giu cho nn vn minh, ng{y c{ng c nhiu bng chng cho thy
con ngi suy ngh s|ng to hn v{ m rng hn khi h hnh phc. Vic bt ng a cho
c|c b|c s y khoa mt ti ko nh trc khi h tham gia vo vic chn o|n kh khn s
ci thin tc cng nh s chnh xc trong chn o|n ca h (bn c th ghi nh iu
ny khi ln sau n gp b|c s). Ngi hnh phc th nng ng v vui v hn v mt c
th so vi ngi khng hnh phc. Hnh phc gip tng khong 9 nm tui th. V th,
d bn khng ngh hnh phc l{ iu g to ln nh th, n vn c v nh |p ng
c chc nng ca mt cng c hu ch. Ngi hnh phc c nhiu kh nng thay i
th gii theo nhng cch tch cc hn so vi ngi khng hnh phc.
C l quan trng nht , nu bn gii hn s la chn mnh a ra v{ xem xt, bn s

c nhiu thi gian hn c c|i g quan trng so vi nhng ngi b quy
nhiu bi ht quyt nh n{y n quyt nh khc v lun tm kim iu tt nht. Bn c

th s dng thi gian y mt cch sng sut bng cch tm hiu su sc hn v ngi
yu, con ci, cha m, bn b, bnh nhn, khch hng v sinh vin ca mnh. Thch thc
tht s trong cuc sng l{ l{m ng nhng mi quan h tng t|c ca x hi. Chnh vic
bit c lm th n{o cn bng s chn tht vi s t t, dng cm vi thn trng,
khuyn khch vi ph bnh, thng cm vi th , gia trng vi s tn trng v tnh c
lp. Chng ta phi gii quyt c s cn bng ny theo tng trng hp v tng ngi.
Cch duy nht l tm hiu nhng ngi khc m bn lin quan mt thit nht, bng cch
b ra thi gian lng nghe h, tng tng cuc sng thng qua i mt h v cho php
h thay i thm ch l chuyn i bn thn bn. Trong mt th gii vi v buc bn a
ra ht quyt nh n{y n quyt nh khc, mi quyt nh u lin quan n hu ht cc
la chn khng gii hn, cho nn vic tm ra thi gian quyt nh l{ kh khn. Bn c
th khng phi lc n{o cng nhn thc v iu n{y, nhng n lc c c chic xe tt
nht s cn tr khao kht mun tr thnh mt ngi bn tt nht ca bn. N lc tm
c vic lm tt nht s xm phm nhim v lm cha m tt nht ca bn. V th, nu
thi gian m bn tit kim c bng cch lm theo nhng li khuyn ca ti c ti
nh hng n vic ci thin cc mi quan h ca bn vi nhng ngi khc trong cuc
sng, bn s khng ch lm cho cuc sng ca mnh tr nn hnh phc hn m{ cn ci
thin c cuc sng ca ngi kh|c. l{ c|i m{ c|c nh{ kinh t hc gi l{ hiu qu
Pareto (hiu qu ca quy lut 80-20), mt s thay i mang n li ch cho tt c mi
ngi.
Dch gi: Lng Nguyn An in

Nghich Ly Cua Su Lua Chon - Barry Schwartz

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nghich Ly Cua Su Lua Chon - Barry Schwartz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.

Nghch L Ca S La Chn - Ti Sao Nhiu Hn Li t Hn

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

C|ch }y khong 6 nm, ti i n ca hiu mua mt cp qun Jean. Phi ni

Mt c bn hng nh nhn n hi ti cn mua g. Ti cn mt ci qun Jean kch c 32-

ng thch loi stonewashed, acid-washed hay distressed? ng thch loi ci nt hay

Ti thy ngc nhin. Phi my pht sau mi c th p ng tr li: Ti ch mun

Kh ch l vi nhng la chn mnh c c, ti khng cn chc chic qun Jean

Chic qun ti chn ha ra l n, nhng ti bng nhn ra mnh khng nn mt c

Tt nhin mua mt chic qun Jean ch l vn vn vt. Tuy vy, iu li mang

l{ mt khng nh gy n tng, c bit l sau v d v vic i mua qun Jean.

Cun sch ny ni v nhng la chn m{ ngi M gp phi trong mi kha cnh

Nhng mt khc, chuyn mt vi la chn l tt khng c ngha l{ c{ng nhiu la

, t do tch cc l{ t do i vi nhng c hi c tr th{nh ngi quyt nh chnh

Ti tin rng ngy cng c nhiu ngi M hin i tr nn khng tha mn mc d

Nc M c thnh lp da trn cam kt v c lp v t do c nhn, v vi gi tr

Thay v{o , ti cho rng chng ta nn tn dng ti a nhng t do mnh c bng

Tip theo , phn I, ti s ni v mt lot nhng la chn m{ ngi ta gp hng

Phn III s d{nh ni v ti sao v cch thc chng ta b nh hng t la chn.

Cui cng, phn IV, ti a ra mt lot ngh tn dng nhng mt tch cc v

Xuyn sut cun sch, cc bn s c c hng lot nhng kt qu nghin cu t

1. Chng ta s cm thy thoi m|i hn nu nh tu}n theo nhng rng buc t

Nh ti ~ ni, chng ta s nghin cu vic qu ti la chn khi chng nh hng

KHI CHNG TA LA CHN

Trong mt ln do qua cc gian hng ti siu th gn nh, ti pht hin 85 loi v

Mi ch mt chuyn i nho nh trong mt siu th kh khim tn ~ h l mt gc

Cc siu th vn c coi l kho cha nhng mt hng khng th lu nhng sn

Tu thit b gia dng chuyn khng n gin

- 45 h thng }m thanh d{nh cho xe hi cng 50 b loa i km.

bao hay cng sc t to mt h thng }m thanh ring cho mnh th cng ~ c sn 63

Mi tun gia nh ti nhn c khong 20 catalogue gi ti nh v v s mt hng:

V vi tm 15 kiu mt mnh cn 2 mnh th i thi: 7 loi o ngc khc

T shopping kin thc

Ngy nay, a s c|c trng i hc v x hi v{ nh}n vn u theo ui quan nim

Mt th k trc, chng trnh gi|o dc ca chng ta bao gm nhng kha hc bt

Gi }y mi chuyn ~ ho{n to{n thay i. Khng cn nhng chng trnh hc

Khong 20 nm trc, i hc Harvard l{ ni m u cho cch tip cn mi m ny.

Vic m rng c|c c hi gio dc mang li rt nhiu li ch. Nhng gi tr gio dc

M rng cc la chn: li hay hi?

Ngi M tn nhiu thi gian vo vic mua sm hn bt k dn tc no khc trn

Nhng kt qu ny dn ti mt s cu hi cn gii |p. C l khng kh hiu lm khi

Mt tp nghin cu mang tn When Choice Is Demotivating Khi La Chn Li

Trong mt th nghim th hai, c|c sinh vin i hc c yu cu |nh gi| nhiu

cng nhau xem xt vn cn li: ti sao ngi ta khng th ch b qua vi la chn v

C vi cu tr li khc nhau cho vn n{y. Trc ht ngnh cng nghip tip th v

mt chic laptop rt nh v{ a dng vi m{n hnh gng cc nt th vi t c|ch mt

Chng ta c th tng tng ti mt lc n{o nhng oppiton s tr nn tha thi

chng tip theo chng ta s cng nhau xem xt nhng khu vc mi hn ca la

Mt trong nhng chc nng c bn ca thc l kh nng chn lc thng tin. R

Mc d vy nhiu thp k qua, tin trnh n gin ha v b buc nn kinh t trn

La chn vt dng hng ngy

vi a dng chn la. Tun va ti nhn c hai li mi t mt s cng ty h tr dch

Ti khng c cho rng s thay i ny v s cnh tranh trong ng{nh in thoi v

Bng chng ca mu thun ny cho thy, nhiu ngi mc du rt hi lng khi c

La chn bo him sc khe

Bo him sc khe l mt lnh vc kinh doanh nghim tc v vic chng ta quyt

Trong cuc bu c tng thng nm 2000, mt trong nhng im bt ng gia hai

C l s tin dng trn th trng ~ c chng minh. Tuy nhin, ngay c nh vy

La chn hnh thc ngh hu

Vy th liu ngi ta c th lm tt vic n{y hay khng khi ~ bc v{o tui v

gp th no cho khon lng hu ca mnh, thng th h phi i mt vi qu nhiu s

Bn c th cho rng nu ngi ta khng suy xt k trc nhng quyt nh mang

C|ch }y v{i tun v ti c i kh|m sc khe tng qut mt b|c s mi theo nh

Trch nhim chm sc sc khe lc ny thuc v bnh nhn. }y ti khng c