RMS (Etkin Deer) ve Ortalama Deer

Alternatif bir akmn RMS deeri sabit bir diren yknden geen ve ayn miktarda s
enerjisi reten DC akmn deerine eittir. RMS Karesel Ortalama Deer (Root Mean
Square) anlamna gelir ve Etkin Deer, Efektif Deer olarak da isimlendirilir.
Bir iaretin RMS deeri ayrk (dijital) olarak hesaplanrken u admlar izlenir:
- aretin bir periyot boyunca belirli rnekleme zamanyla genlik deerleri alnr
- Alnan bu deerlerin kareleri toplanr
- Bu toplam alnan rnek saysna blnr
- Bu blmn karekk alnr

Karesel ortalama deer:

RMS deer bu yntemle hesaplanrken rnekleme ne sk yaplrsa lm hassasiyeti

o kadar yksek olur.

Bir iaretin RMS deeri srekli (analog) olarak hesaplanrken aadaki forml
kullanlr.

Bir iaretin Ortalama Deeri (Mean Value) ise o iaretin zaman ekseni ile arasnda
kalan alan ifade etmektedir ve aadaki forml kullanlarak hesaplanr.

Bir iaretin Ortalama Deeri ayrk (dijital) olarak hesaplanrken u admlar izlenir:

- aretin bir periyot boyunca belirli rnekleme zamanyla genlik deerleri alnr

- Alnan bu deerleri toplanr

- Bu toplam alnan rnek saysna blnr

deal bir sins dalgann RMS ve Ortalama Deerlerine ilikin ekil aadaki gibidir.
Aktif G, Reaktif G
Diren tipi bir yk gerilim kaynandan gerilimin arpan eklinde bir akm
ekmektedir, ancak reaktif yklerin ektii akm diren ykndeki gibi deildir.
Reaktif yklerde de hem gerilim hem de akm dalga ekilleri sinzoidal olabilir
ancak aralarnda bir faz fark vardr. Reaktif yklerde bir periyot sresince akm
ve gerilim iaretleri ayn veya farkl olabilir.

Akm ve gerilim iaretinin farkl olduu noktalarda g negatiftir ve g ak

kullancdan ebekeye dorudur. ebekeden ekilen bu enerji kullanlmadan
ebekeye geri verilir ve bu dolam srada iletim hatlarndaki direnlerden dolay
kayplar oluur. Yani reaktif g ebekeyle yk arasnda salnan ancak
kullanlmayan enerjidir. Aadaki ekilde ak glgelendirilmi blgeler reaktif
gcn, koyu glgelendirilmi blgeler ise aktif gcn sz konusu blgeleri
gstermektedir.
Aktif enerji ebeke periyodu boyunca ebekeden ekilen enerjidir, bu da gerilimle
akmn arpmnn zaman ekseninin stnde kalan alandr. stte kalan alan (aktif
enerji) ile altta kalan alann (reaktif enerji) fark ykn harcad toplam enerjiyi
vermektedir.

Aktif g [P] ile reaktif g[Q] birlikte kompleks gc [S] oluturmaktadr.

Jeneratr, transformatr, motor gibi elektrikli aygtlarn ve iletim hatlarnn

maliyeti bunlarn grnr gcyle orantldr. Bunun nedeni bu cihazlarn yaltm
dzeyinin gerilimle, iletken boyutlarnn da akmla orantl olmasdr. Aktif g
Pnin fiziksel bir anlam vardr. Bu gcn byk bir ksm yararl ii karlar, ok
az bir ksm kayplardr. Oysa reaktif g, elektromanyetik cihazlardaki manyetik
alan oluturur ve yararl enerji evriminde kullanlmaz. Gereksiz yere hatt ve
iletim aygtlarn ykleyerek gerilim dmne ve kayplara yol aar. Bu nedenle
ebekeden ekilen Q reaktif gcn sfr olmas istenir.

Bu byklkler arasnda matematiksel u ilikiler vardr:

Burada = G faktr olup, ykn etkin gc ne kadar etkili ektiinin bir

lsdr. G faktr boyutsuzdur ve idealde GF=PF=1 olmas istenir. Bylece
reaktif g sfr olur ve ayn g en dk akmla ekilir ve cihazlardaki ve
ykteki olas kayplar en aza indirilmi olur.

Ykn karakteristiinden kaynaklanan sebeplerden dolay akmn gerilimden

ilerde veya geride olmas durumunda ebekeden enerjiye dnemeyecek ykn
ekilmesi baka bir ifade ile ie yaramayan gcn ekilmesindeki g birimidir.

Rezistif (Diren Tipi) Yk, Endktif Yk, Kapasitif Yk:

Yukarda dalga ekilleri verilen bu yk eitleri iin u zellikler geerlidir:

a) Yk zerindeki akm gerilimin bir arpan ve akmla gerilim arasnda bir

faz fark varsa bu yk eidine rezistif (diren tipi) yk denilmektedir.

b) Yk zerindeki akmn gerilimden geride olmas durumundaki yk

eidine endktif yk denilmektedir.

c) Yk zerindeki gerilimin akmdan geride olmas durumundaki yk

eidine kapasitif yk denilmektedir.
Lineer (Dorusal) Yk, Non-Lineer (Dorusal Olmayan) Yk
Lineer adndan da anlalaca gibi ykn karakteristiinin dorusal olduunu
ifade eder. Yani yk akm her bir periyotta gerilimin bir fonksiyonudur. Bir
baka ifadeyle yk akmyla gerilim arasnda faz fark olsa bile non-lineer
deil yine lineerdir nk akm hala gerilimin bir fonksiyonudur. Yk reaktiftir
ama lineerdir.
Aada lineer yk eitleri grlmektedir. Yk rezistif, endktif yada
kapasitif olsa bile akm gerilimin bir fonksiyonu olduu srece yk lineer
yktr.

Eer yk akm ebeke gerilimin bir fonksiyonu deilse aralarnda bir faz fark
olmamasna ramen yk non-lineerdir.

Aada gerilim ve akm dalga ekilleri verilen yk eitleri iin;

a) Burada gerilimle akm her zaman ayn ynde ve akm gerilimin bir
fonksiyonu olduu iin ebeke reaktif g ekilmez ve yk lineerdir.

b) Bu durumda gerilimle akm her zaman ayn ynde deildir. Bu nedenle

gerilimle akmn ynlerinin zt olduu blgelerde reaktif g bileeni vardr.
Reaktif g bileeni olmasna ramen bu yk tipi de lineerdir. nk gerilimin
olduu her noktada akm da ekilmektedir.

c) Bu durumda ise hem gerilim hem de akm her zaman ayn ynlerde
olmasna ramen ykn ektii akm gerilimin bir fonksiyonu deildir. Baka
bir ifadeyle gerilimin olduu her noktada ebekeden akm ekilmez. Bu
nedenle bu yk eidi non-lineerdir.

Senkronizasyon:
ki sinyalin frekans ve fazlarnn ayn olmasdr. KGKlarda By-Passtan
eviriciye geerken kesintisiz bir geiin olabilmesi iin evirici knn ve
By-Pass hattnn gerilim ve frekans deerlerinin ayn olmas gerekir. Ayrca
baz paralel alma durumlarnda da KGKlar klarn senkron hale
gelecek dzeneklere sahip olmaldr.

G Faktr
G faktrnn, bir KGK sistemini boyutlandrrken nemli manalar vardr.
G, birim zamandaki enerjidir ve DC devrelerinde gerilim ve akmn
matematiksel arpm olarak ifade edilir (G=Volt x Amper). Fakat
alternatif akmda bir karklk mevcuttur. Baz AC akmlar enerji
salamadan yke girip kabilir. Reaktif veya harmonik akm ad verilen bu
akm gerek gten fazla olan grnrdeki gc arttrr. Grnr g ve
gerek g arasndaki bu fark g faktrnn artmasna sebep olur. G
faktr gerek gcn grnr gce orandr. Grnr gcn birimi VAdr.
Bundan dolay herhangi bir sistemdeki gerek g, g faktryle VA
deerinin arpmyla bulunur.
ou elektrikli cihaz iin grnr g (VA) ve gerek g (Watt) arasndaki
fark ok nemsizdir ve ihmal edilebilir. Fakat tm bilgisayarlar iin fark
fazla ve nemlidir. Bir bilgisayar sisteminin g faktr 0.65tir. Bu,
grnr gcn (VA) gerek gten (Watt) yaklak %50 daha fazla olduu
anlamna gelir.
KGK k gcnn yeterli olduundan emin olmak iin KGKnn VA deeri
ykn VA ihtiyacndan fazla olmaldr. Ykn daha dk olan Watt veya
VA deeri kullanlmamaldr nk bu deer alma srasnda KGKdan
istenecek ekstra reaktif veya harmonik akm iermez.
ou KGK reticisi rnlerinde Watt ve VA zelliklerini vermemektedir. Bir
KGKnn VA deeri verilmediinde KGKnn yk kaldrp kaldramayacan
tespit etmek ok zor olabilir. Gerekte, Watt deeri verilen bir KGK, eer
yk 0.65 g faktr olan bir bilgisayarsa gerekli gc salamayacaktr.
Eer Watt deeri KGK zerindeki tek deerse VA deerin bu Watt deerine
eit olduu varsaylmaldr.

Krest (Tepe) Faktr

Dk g faktrne ek olarak, bilgisayar ykleri ok yksek tepe
faktrlerine sahip olmalar konusunda da sra dlardr. Tepe faktr yk
tarafndan ekilen anlk peak akmyla RMS (Root Mean Square) akm
arasndaki orandr. ou elektriksel uygulamann 1.4 tepe faktr vardr.
Bir ykn 1.4ten fazla tepe faktr olduunda kaynak (KGK) ykn
istedii peak akmn salamak zorundadr. Eer kaynak, akm
salayamazsa kaynak gerilimi ar tepe (peak) akm tarafndan bozulur.
Bundan dolay eer bir KGK ykn ihtiyac olan tepe faktrn salayacak
kadar byk deilse KGKnn k dalga formu bozulacaktr.
Bir bilgisayarn tepe faktr ihtiyac beslendii kaynaa gre deiir. Tepe
faktr bilgisayar ayn oda iinde baka AC kaynana taklrsa bile
deiebilir. Tepe faktrnn yk ve AC kaynak arasndaki etkileimden
domaktadr. Bir bilgisayar yknn ihtiyac olan tepe faktr AC kaynan
dalga formuna baldr. Sins dalga kayna iin bir bilgisayar tipik olarak 2
ila 3 arasnda tepe faktr gsterecektir. Sinse basamakl yaklaklkl
dalga formu iin bilgisayar 1.4 ila 1.9 arasnda tepe faktr gsterecektir.
Yksek tepe faktr g kayna bileenlerinin ar snmasna sebep olur.
Bilgisayar, KGK, surge engelleyici veya g dzelticiden altrldnda
tepe faktrndeki d (giri gerilimi dalga formunun ar distorsiyonu ile
beraber deilse) olumlu bir yan etkidir. Byle bir distorsiyon, brownout
durumuna edeer olan azaltlm peak gerilimi ile sonulanabilir. KGK
veya ebeke dzelticisi uygun peak gerilimini salayacak ekilde
tasarlanmaldr.
Tepe faktr kaliteli KGK sistemlerinin yaklak olarak tam ykte 3, 1/2
ykte 4, 1/4 ykte 8 tepe faktr kapasitesi vardr. Daha kk basamakl
dalgal modellerin yaklak olarak tam ykte 1.6, 1/2 ykte 2 tepe faktr
kapasitesi vardr. Kaliteli KGK sistemleri, herhangi bir tepe faktryle
bilgisayar tipi yklere uygun peak voltaj vermek iin tasarlanmtr.

Harmonik ve THD (Total Harmonic Distortion, Harmonik Bozunum)

Belirli bir frekanstaki tm periyodik dalga ekilleri kendi frekansnn

katlarndaki sins dalgalarnn toplamna eittir. Toplanarak periyodik
dalgay oluturan sins dalgalarnn her birine harmonik denilmektedir.
Birinci harmonik analizi yaplan periyodik iaretle ayn frekanstadr ve
temel bileen olarak adlandrlr. kinci harmonik temel bileenin
frekansnn iki katdr. Genel olarak ifade edilecek olursa n. harmoniin
frekans temel bileenin frekansnn n katdr.

rnek olarak frekans 50 Hz olan bir dalgann baz harmoniklerinin frekans

u ekildedir:

Temel Bileen (
50Hz
1.Harmonik )
2.Harmonik 100Hz
3.Harmonik 150Hz
4.Harmonik 200Hz
5.Harmonik 250Hz
6.Harmonik 300Hz

Harmonik bozunum ise elektriksel kirliliin bir ifadesidir. Eer harmonik

bozunumlarn toplamnn (THD) belirli snrlarn zerinde baz elektriksel
problemlere neden olmaktadr. rnek olarak akm harmoniklerinin yksek
olmas kablolarn ar snmasna ve zarar grmesine neden olabilir.
Elektrik motorlarnda da ar snmaya, grltl almaya ve tork
salnmlarna neden olmaktadr. Kapasitrlerde de ar snmaya, bunun
sonucu dielektrik denen birbirinden yaltlm plakalarn delinmesine neden
olabilmektedir. Ayrca ilemciler elektronik gstergeler, LEDler harmonik
bozunumlardan etkilenmektedir.

Gerilim ve akmda meydana gelen harmonik bozunumlarnn (THD) kayna

non-lineer yklerdir. Non-lineer ykler arasnda KGKlar, motor yol
vericileri, motor srcleri, bilgisayarlar ve elektronik aydnlatma ve
kaynak makineleri vardr. Ayrca tm g elektronii dntrcleri
ebekedeki harmonik bozunumu arttrc etki gsterirler.

Bir iaretin harmonik bozunumunun matematiksel ifadesi;

Sins (Sinzoidal) Dalga:

Birim ember (yarap 1 birim olan ember) yarapnn sfr derece ile 360
derece arasnda dndrlmesiyle birim ember yarapnn y eksenine
den izdmleri sins dalgay oluturmaktadr.

rnek olarak birim ember yarapnn x ekseni ile as yapt deerdeki

noktada sins

birim emberin etrafnda Matematikte genlii -1 ile +1 arasnda deien

temel bir dalga formudur. Teknik manada ebeke byklklerinin zamana
gre deiiminin bu temel dalgann bir fonksiyonu olarak deitiini ifade
etmekte kullanlr.

ebeke byklklerinin temel sins dalgasnn bir fonksiyonu olarak

deitiinin bir ifadesidir. Sins sinyali ile sinzoidal sinyal arasnda bir fark
yoktur.

Sins Benzeimli (Ksmi Kare Dalga Eviriciler):

k bir fazl olan eviricilerde darbe genilik modlasyonu ve giri doru

gerilim ayar gibi yntemler uygulamakszn, k geriliminin frekans ve
genlik olarak ayarlamas yaplabilir. Dalga ekli kara dalgaya benzemekle
beraber, belirli aralklarda gerilimin yok edilmesi ilkesi ile almaktadr.
k geriliminin belirli aralklarnda sfr gerilim blgeleri oluturulmakta,
bylece gerilim ayar yaplmaktadr.

rnek olarak yukarda verilen sins benzeimli KGKnn k incelenebilir.

Evirici knn bir periyottaki doluluk (D) ve boluk (d) miktarlar
deitirilerek k geriliminin RMS (etkin) deeri sabit tutulmaktadr.
Gerilimin tepe deeri 220Vtan byk ise RMS deerin 220V olabilmesi iin
belirli bir boluk oran braklmaktadr. DC gerilim seviyesi dtke
(aklerin boalmasyla) RMS deerin sabit kalmas iin darbelerin doluluk
oran arttrlr.

EMI-RFI:

Anahtarlamal bir eviricide akm ve gerilimde ok hzl deiimler meydana

geldii iin yksek frekansl salnmlar olumaktadr. Bu salnmlar dier
elektronik devrelerde ve g elektronii eviricisinin kendi i almasnda
bozucu elektromanyetik giriimlere neden olurlar. Bu giriim EMI
(Electromagnetic Interference) olarak adlandrlr. EMI radyasyon ve iletim
olmak zere iki biimde iletilir. Anahtarlamal g elektronii devreleri,
kendilerini besleyen elektrik sistemine g kablolar zerinden iletim
biiminde grlt yayarlar. Bu grlt uzaya radyasyon yoluyla yaylan
grltnn birka kat daha bydr. G elektronii devrelerinin metal
gvde iine alnmalar, radyasyon yoluyla yaylan elektromanyetik kirlilii
byk lde azaltr.
Yukardaki ekilde gsterildii iletimsel grlt fark-konumlu ve ortak-
konumlu olmak zere iki eide ayrlr. Fark konumlu grlt
incelemesinde, fazlar aras gerilimin veya akmn grltleri incelenir.
Ortak-konumlu grltde ise faz-ntr gerilimdeki ve faz ve ntr
hatlarndaki akmn grltleri ele alnr. G elektronii eviricilerinin
gerek giri tarafnda gerekse de k tarafndaki hatlarnda, hem fark-
konumlu hem de ortak konumlu grltler bulunmaktadr. Bunlarn
giderilmesi iin eitli filtre devreleri kullanlmaktadr.

Yukarda gsterilen anahtarlama dalga ekli, ama kapama yapan g

elektronii devrelerinde oluan dalgann tipik rneidir. ok ksa bir
ykselme ve dme sresi olduu iin bu dalga, azmsanamayacak
byklkteki enerjiyi ebeke frekansndan ok yksek olan radyo frekansl
(RF) harmonikleri ierir.

Bir dorultucuda fark konumlu grlt, ebeke kapsndaki hat zerinden

g sistemine yaylr. Benzer ekilde, k kapsndaki grlt doru
gerilim hatt zerinden yke geer. Bunlara ek olarak, elemanlar arasndaki
kapasitif bala ve devreler arasndaki manyetik kavrama nedeniyle oluan
iletim yollarnda da grlt meydana gelmektedir.

Ortak-konumlu grltnn yaylmas kaak elektrik ve manyetik alanlar ve

kaak kapasiteleri zerinden oluur. Kaak kapasiteleri iki farkl fazdaki
devreler arasnda oluabilecei gibi, bir faz devresiyle toprak arasnda da
oluabilir. Gvenlik nedeniyle, g elektronii devrelerinin ou
topraklanm bir gvde iine alnmtr. Toprak hattnda meydana gelen
grlt, EMI grltleri arasndadr.

Elektromanyetik Giriim (EMI), Radyo Frekansl Giriim (RFI) yksek

frekansta anahtarlamadan kaynaklanan baz sinyallerin manyetik yolla
havaya, elektriksel yolla ebekeye doru ynelmesidir. Eer bu giriimin
frekans radyo frekansna yaknsa RFI olarak isimlendirilir.

VFI (Voltage Frequency Independent)

KGK k gerilimi, kaynak (ebeke) gerilimi ve frekansndan bamsz
yapdadr.

VI (Voltage Independent)
KGK k gerilimi, kaynak frekansna baml ama gerilim deiikliklerini
dzenleyebilen yapdadr.

VFD (Voltage Frequency Dependent)

KGK k gerilimi, kaynak gerilimine ve frekansna baml yapdadr.

PFC (Power Factor Correction, G Faktr Dzeltmesi)

Diyot ve tristrlerle elde edilen dorultucular, yk tarafndan ekilen akmn

her annda ebekeden akm ekmezler. ebeke geriliminin tepe noktalar
etrafnda giriten akm eker. Sinzoidal ebeke geriliminin tepe noktalar
etrafnda DC filtre kondansatrnn arj akm ve yk akmnn toplam
ebekeden ekilirken, sinzoidal ebeke geriliminin dier blgelerinde yk
akm kondansatrde depolanan DC gerilimden salanr.

Sinzoidal giri geriliminin her blgesinde gerilimle orantl bir akm

ekilmediinden gerilimdeki kmeler de sadece akmn ekildii tepe
blgelerinde olur. Bylece AC giri gerilimi tam sinzoidal olmaktan kar,
bozuk bir sinzoidal gerilim olur. Tam sinzoidal olmayan bir AC gerilim,
AC ile alan tm yklerde verimsizliklere ve ar snmalara neden olur.
Ayrca sinzoidal olmayan akm eken devrelerin g faktr 1den dk
olduundan ayn gc elde etmek iin daha fazla akm ekilmesi gerekir.
Bu da iletken kesitlerinin daha yksek akmlar iin artrlmasn gerektirir.
Bu nedenlerle ebeke geriliminden sinzoidal akm eken ve g faktr
1e yakn olan, yani ebeke gerilimini bozmayan ve gereksiz yksek akmla
yklemeyen dorultucular nem kazanmakta ve tercih edilmektedir.

Aktif g faktr dzelten dorultucular KGKnn yapsna gre 1 fazl veya

3 fazl olabilir. Giri akmnn sinzoidal olabilmesi iin giri akmnn giri
gerilimine benzetilmesi salanr. Bu ama iin darbe genilik modlasyonu
kullanlarak bir transistr anahtarlanr. Transistrn iletimde ve kesimde
kald sreler darbe genilik modlasyonu ile deitirilerek akmn
sinzoidal olmas salanr. PFCli KGKlarda g faktr 0,99 ve giri akm
harmonikleri %5in altnda olmaldr.

Avantajlar:
 Giri akm sinzoidal olduu iin ebeke geriliminde bozulmalara ve
gereksiz yksek akmlara neden olmaz.

Giri akm, DC k gerilimi ve yk akm deerleri bir kontrol devresi ile

istenilen deerlerde tutulabilir.

k gerilimi ve akm istenilen deerlerde snrlandrlabilecei iin hem

eviricide, hem de ak grubunun arj edilmesinde kullanlabilir.

Dezavantajlar:

Dier dorultucu trlerine gre daha fazla elemanla elde edildii iin

boyutlar ve maliyeti yksektir.

Dier dorultucu trlerine gre kayplar daha fazladr ve verimi daha

dktr.
Devrenin tasarm ve optimizasyonu zordur. Yksek derecede g

elektronii bilgisi gerektirir.

Yksek gerilimde anahtarlama yapldndan elektromanyetik grlt

kaynadr, elektromanyetik grltnn mutlaka filtre edilmesi gerekir.

IGBT(Insulated Gate Bipolar Transistor = Kapdan yaltml bipolar

transistor)
G MOSFETi ve bipolar transistor zelliinin tek bir yapda birletii bir
anahtarlama elemandr. Giri karakteristii g MOSFETine k
karakteristii bipolar transistor benzeyen izole kapl bir elemandr.
KGKlarda anahtarlama hzlar ve iletim kayplarnn kkl sebebi ile
tercih edilen bir elemandr. Tristrlere gre daha pahal ancak daha
salkldr.

PWM (Pulse Width Darbe Genilik Modlasyonu):

Belirli bir frekanstaki bir sinyalin alma orannn (D) baka bir giri sinyali
ile kontrol edilmesi olayna darbe genilik modlasyonu denir. Darbe
genilik modlasyonu birok elektrikli alette, anahtarlamal g kaynaklar
ve kuvvetlendiricilerin kontrol devrelerinde kullanlmaktadr. alma oran
D aada gsterildii gibi th zamannn iaretin periyodu olan Ts zamanna
blnmesi olarak tanmlanr.
SPWM ((Sins Dalgal Darbe Genilik Modlasyonu):

PWM yntemi kullanlarak sins iaretinin elde edilmesidir. Bu yntem

sayesinde anahtarlama elemann (IGBT, MOSFET) her periyot boyunca
belirli bir oranlarda iletime ve kesime geirerek sonuta deiken genlikli
sins iareti elde edilebilmektedir. SPWM ile anahtarlama eleman zerinde
yalnzca anahtarlama annda kayplar meydana gelir. Aksi taktirde
anahtarlama elemannn (g transistorleri) lineer (dorusal) blgede
altrlmasyla daha fazla kayp meydana gelmektedir.

Aada gibi anahtarlama elemannn SPWM k ve bu kn filtre

edildikten sonraki sins ekli grlmektedir.

Surge faktr

Bu terim, ou zaman anlam daha farkl ve alakasz olan KGKnn surge

bastrma zellii veya surge engelleyicilerin zellikleriyle kartrlyor.
Surge faktr KGKnn anlk ar yk kapasitesine iaret eder ve start-up
srasnda geici ekstra yke ihtiyac olan ykleri altrabilme kabiliyetinin
lsdr. Motorlar ve sabit diskler yksek surge faktrne sahip yklere
rnektir.

5.25 sabit disk srcsne sahip sistemlerde surge faktr sabit durum
g harcamasnn yaklak 1.15 katdr. 8, 10 veya 15 lik daha byk
sistemlerde surge faktr sabit durum g sarfiyatnn yaklak 1.5 katdr.

Surge faktr iyi KGK sistemleri, KGK tam ykteyken bile tipik sabit disk
yklerini altrabilecek surge faktr yeteneine sahiptir. ok geni form
faktrl sabit disk srcl (8 st) sistemlerde daha byk boyut,
KGKnn gvenlik sigortasn kullanmasn nlemek iin gerekli olabilir.

Sag

Sag (knt) surgen zttdr. Bunlar uzun sreli dk gerilim

durumlardr. Topraklama hatalar, zayf g sistemleri, byk elektriksel
yklerin ani start-uplar gerilim kntlerinin tipik sebepleridir. Yldrm
dmesi de ayrca kntlerin nemli bir nedenidir. kntler,
bilgisayarlara kar ciddi bir tehdit oluturabilir. kntler disk srcleri
yavalatabilir, okuma hatalarna ve hatta kmelerine sebep olabilir.

Spike

Bilgisayar almalarn sekteye uratabilecek hatta ekipmana zarar

verebilecek yksek genlikli anlk olaylardr. Spike eitli nedenlerden
kaynaklanabilir. En nemli neden yakn, uzak bir yere veya enerji iletim
hatlarna den yldrmlardr. Bunlar gerilimde byk sramalara neden
olabilirler.

Spike oluturan dier olaylar, byk elektronik yklerin veya ebekenin

alp kapanmas ve statik dearjdr. Spike sonucunda oluabilecek en ykc
olay donanmn zarar grmesidir. Yksek gerilim darbeleri mikroip
yollarnda (traces) delikler aabilir. Bazen bu hasar hemen kendini gsterir;
bazen de olaydan gnler, haftalar boyunca kendini gstermeyebilir. Zarar
grm data, yazc, terminal veya data ileme hatalar daha az tehlikeli
sonulardr.

Surge

Bir periyottan uzun sren ar gerilimlerdir. Surge, byk miktarda g

eken hattaki bir cihazn aniden durmas veya kapatlmas sonucu
oluabilir. ebekeler byk ykleri hat dnda anahtarladklar zaman
surge oluabilir. Bir surgen byklnden ok sresi nemlidir. Uzun
veya sk surgeler bilgisayar donanmna hasar verebilir.

Grlt

Normal sins dalgann zerine binen eitli yksek frekans darbeleri iin
kullanlan kollektif bir terimdir. Genlii birka mVden birka Vye kadar
deiebilir. zellikle tehlikeli bir problem, radyo frekans (RF) grltsdr.
RF grlts, elektrik kablolar zerinde dolaan yksek frekansl
sinyallerden oluur. RF grlts, yldrm arpmas, radyo iletimleri ve
bilgisayar g kaynaklar tarafndan yaratlabilir. Grlt, hatal data
iletimine ve bilgisayar ilem, yazc ya da terminal hatalarna sebep olabilir.

Brownout

Dakikalar, hatta saatler sren uzun sreli dk gerilim durumlardr. Tepe

akm istei kapasitenin zerinde olduu zaman ebekeler tarafndan
yaratlrlar. Brownout, lojik devre ve disk srcleri dzgn almalar iin
gerekli gerilimden mahrum brakarak hatal almalarna veya donanm
hasarlarna sebep olurlar.

Blackout

Dakikalar, saatler hatta gnler sren 0 (sfr) gerilim durumlardr. Enerji

datm ebekesine, tayabileceinden daha fazla yk bindirildike daha
sk meydana gelirler. Blackout, topraklama hatalar, kazalar ve doal
afetler yznden oluabilir. En mhim etkisi sistem kmelerine sebep
olmasdr. G aniden kesildiinde disk srcler veya dier sistem
bileenleri zarar grebilir.

Galvanik zolasyon:

KGKlarda evirici knn bir k trafosu zerinden yke verilmesini ifade

eder. Bu ekilde yk yaltml bir kaynaktan beslenmi olur. Ayn zamanda
bu trafo filtrelemeye de etki ederek kn daha dzgn olmasn salar.
k trafosunun bir dier etkisi ise yk ar gerilimlerden korumaktr.
rnein KGK yldrm dmesi gibi yksek gerilime maruz kaldnda
ktaki yk bu izolasyon trafosu sayesinde etkilenmez.

Watt Veya Volt-Amper

ou insan, KGK yk boyutlandrmas iin kullanlan Watt ve Volt-Amp

(VA) arasndaki ayrmda karkla der. Birok retici de bu konuda,
bazen iki bykl hatal bir ekilde eit ele alarak bu karkla sebep
olmaktadrlar.
Byk sistemler daima VA ile llr. Karklk, byk sistemlerin (1 kVA -
500 kVA) Watt yerine VA ile llmesine bal olarak kk (1000 VA alt)
KGK pazar iin geerlidir. Kk KGK sistemleri iin Watt
derecelendirilmesinin kullanm, kk KGK kullancsnn Watt kavramna
aina olmasndandr. Fakat VA derecelendirme sistemi KGKnn ykn
karlamada daha iyidir. Bu dorudur nk bir KGKnn k kapasitesini
snrlayan temel faktr, onun k akm kapasitesidir ve bu faktr, Watt
dan daha ok VA derecelendirilmesine uygundur.

Watt deeri, daima VA deerine eit veya ondan kk olmaldr.

AC g lmleri aadaki gibi ilikilendirilebilir:

Watt = VA * G Faktr = Volt * Amper

* G Faktr

(Volt = 110 veya 220

Amper = yk akm

G Faktr = 0 ve 1 arasnda )

0 ve 1 arasnda bir say olan g faktr, yke yararl enerji salayan yk

akmnn parasdr. Sadece bir elektrikli stcda veya bir amplde g
faktr 1e eittir; dier btn ekipman iin yk akmnn bir ksm yke
g salamadan yke girer ve kar. Distorsiyon veya reaktif akmdan
oluan bu akm, elektronik ykn doasnn bir sonucudur. Yke bal
olarak zorla varolan distorsiyon veya reaktif akm, VA deerinin Watt
deerinden byk olmasna yol aar. Watt derecelendirme sistemi, VA
sisteminde g faktrnn 1 olduu zel bir durum olarak dnlebilir.

Bir Bilgisayarn Watt Cinsinden Deeri VA Deerinin %60 - %70idir. Tm

modern bilgisayarlar, anahtarlama tipi konvertrn giri zelliklerine bal
olarak 0.6 ile 0.7 aras g faktrne sahip kapasitr girili anahtarlamal
g kaynana sahiptir. Kiisel bilgisayarlarn g faktr 0.6ya ve daha
byk sistemlerin ise 0.7ye yakndr. G faktr dzeltilmi g kayna
adl g kayna yeni olarak tantld. Bu tip g kayna iin giri g
faktr 1e eittir. Yakn gelecekte bu g kaynaklar yaygn olarak
kullanlacaktr.

Bir Bilgisayar Yk in KGK Watt Cinsinden Deer VA Deerinin Daima

%60-%70idir.

KGK sistemleri VA snrl cihazlar olduu iin tm bilgisayar ykleri 0.6 ile
0.7 aras g faktrne sahiptir. Bilgisayar tipi ykler iin KGKnn Watt
cinsinden deeri KGK VA deerinin %60-%70i olmaldr.

KGK reticileri Watt Dedikleri Zaman VA ma Edebilirler. Bir KGK reticisi

ayr bir g faktr veya VA deeri olmadan bir KGK Watt deeri belirlerse
kullanc, bu deerin 1 g faktrn kullandn gz nnde tutmaldr.
Bu, reticinin rn iin VA deeri verdii ve bilgisayar ykleri iin Watt
deeri bunun %60-70i olacak demektir. Yk boyutlar rneklerinde yk
akmyla yk geriliminin arpmnn KGK Watt deerinden kk olmas
gerektii retici tarafndan genellikle belirtilir. Bu bir srdr nk bu deer
Watt cinsinden deil VA cinsindendir. Bundan dolay 100Wlk bir KGK
100Wlk ampul tayabilir fakat sadece 65Wlk bilgisayar kapasitesi
olacaktr.

ou Bilgisayarn G htiyalar VA le Verilir. ou retici g ihtiyalarn

VA veya Amp olarak verir (Amp durumunda, AC gerilimi ile arpn). Son
olarak reticiler bilgisayar ekipman iin Watt deerleri vermeye baladlar.
Fakat VA hala en genel kullanlan. Bundan dolay bir KGK sistemini VA ile
lmek yk iin boyutlandrrken ou durum iin en az kark olandr.
APC, tm KGK rnleri iin VA ve Watt deerlerini vermektedir. rnn
model numaras VA deerini ierir ve bu deer 0.65 ile arplrsa Watt
deeri elde edilir.

rnek:
Bir sistemin g tketim deerleri aada
lld gibidir:
ToplamWatt = 230 W
Toplam
= 3.04 A
Amp
AC Gerilim = 120 V
Toplam VA = 365 VA
G
= 0.63
Faktr
Benzer sonular 230V AC gerilimi iin de elde
edilmitir.

Cold Start:
KGKnn giriinde ebeke yoksa ve cihaz kapal durumda ise KGK
alabilmek iin akden altrlmaya gerek duyar. Bu durumdaki KGKy
altrmaya Cold Start denmektedir.

Soft Start (Yumuak Kalk):

Bir sistemdeki g nitesinin her altrldnda, minimum gle almaya
balayp, maksimum gce belirli bir yumuak ivmeyle otomatik olarak
kmasdr. Motorlarn ve KGKlarn altrlmaya balamasnda enerji
hattnn ve sistemin gvenilir almasnda gerilim veya akm sramalarnn
nlemek amacyla kullanlmaktadr. KGK giri enerjisi kesildikten sonra
jeneratr veya yeniden ebekeye geite KGK yknn belirli bir aralkta
yumuak olarak kaynaa gemesini salayan standart bir zelliktir. Eer
bu opsiyon alnm olan KGKda bulunmuyorsa KGK enerji kesildikten sonra
jeneratr / ebekeye geite bir darbe akm verecek ve zellikle
jeneratrn devrini drerek jeneratr frekansnn dalgalanmasna hatta
jeneratrn baylmasna neden olacaktr. Bu nedenle byk gl On-Line
KGKlarda zorunlu olarak bulunmas gereken bir zelliktir. UPS aldktan
sonra bunu kontrol etmenin en gzel yolu UPS giri akmn bir pense
ampermetre ile veya kendi panonuzdan gzleyerek 10 saniyelik yumuak
gei sresince ampermetrenin yavaa ykseldiini izlemektir.

MTBF(Mean Time Between Failures)

Bir sistemin paralarnn ve birimlerinin bozulma oranlarnn analizidir. Bu
analizlerde kullanlan genel modeller vardr. Bu modeller paralarn hata
oranlarnn hesaplanmas iin gerekli prosedrleri salarlar. Hesaplanan bu
hata oranlar kullanlarak da MTBF deeri hesaplanabilir. G kaynaklarnn
gvenilirlii de birimi saat olan MTBF kullanlarak deerlendirilebilir.

MTTR(Mean Time To Repair)

MTTR sistemlerin bakm ve onarmlaryla ilgili bir kavram olup, bir
sistemdeki veya rndeki tm deiebilir paralarn bakm ve onarmn
yapmak iin gerekli olan ortalama tahmini zamandr. Sistemin tamir
edilebilme sresi tahmini sistemde bir arza olmas durumunda ne kadar
srede tamirinin yaplacan ifade ettii iin sistemlerin gvenirliini
belirleyici etkenlerdendir.

Inrush Akm (Bota devreye girme akm)

Anahtarlamal g kaynaklarnn ilk almaya baladklar anda
yaplarndaki kapasite ve endktanslardan dolay ektikleri geici yksek
akmlardr. Yksek deerli filtre kapasitanslar ilk bata ksa devre gibi
davrandklar iin ykselme zaman ksa dalgal akm ekerler. Bu akmlar
genellikle ebekeye bal dier cihazlara zarar verebilirler.

Demeraj akm:
Elektrik motorlarnn yn deitirmesi veya kalknma annda sistemden
nominal akmn 3-5 kat fazla akm ekmesidir. Bu olaya motorun geici
rejimidir ve 4-5sn srer daha sonra motor nominal deerinde akm eker.
Bu srada ar yklenmeden dolay motorun bal olduu enerji hattnda da
gerilim debilir. Demeraj akmnn azaltlmas ve gerilim dmesini
nlemek iin, motora yol verilmesi yldz/gen balantyla yada soft-start
(yumuak kalk) yntemleri gibi statik yol verme veya motor kontrol
cihazlar kullanlmasdr.

Bu sistem KGK, motor veya jeneratr olabilir. Tm bu sistemlerde girie uygulanan

enerjinin bir ksm srtnme kayb ve/veya elektriksel kayplardan dolay s
enerjisine dnr ve sistemin veriminin dmesine neden olur.

Motorda giri elektriksel, k mekanik gtr, jeneratrde giri mekanik, k ise

elektriksel gtr. Her iki sistemde de srtnme ve elektriksel kayplar verimi
drr.

KGKda ise giri de k da elektriksek gten oluur. Verimi dren etkenler

elektriksel anahtarlama elemanlar (IGBT, tristr), trafolar, oklar, k ve giri
filtreleri, kontrol-lm devre kartlar ve kayplardan dolay ortaya kan s
enerjisini cihaz dna atmak iin kullanlan soutma fanlardr.

Ayrca KGKy evirici ve dorultucudan oluan iki ayr paradan olutuu

dnlrse KGKnn verimi evirici ve dorultucu verimlerinin arpmna;

SNMP (Simple Network Management Protocol)

Bu modl ile TCP/IP protokol sayesinde KGKya bal bir PC
gerektirmeden KGK'nn WAN veya LAN ann bir eleman gibi (Internet ve
a zerinden) izlenmesini salar. A tabanl eriimi destei sayesinde
KGKya gerek zamanl olarak eriilebilir. SNMP Modl ile birlikte verilen
yazlm ile aa bal birden fazla KGK grntlenebilir ve KGKdan alnan
bilgiler ilenebilir.

BOBNLER:
Elektronik devrelerde ok kullanlan elemanlardan biri de bobinlerdir. Bobinler alternatif akmn
bulunduu yerlerde kullanlrlar nk; alternatif akmla bobinler arasnda zel bir durum
mevcuttur. Bobin, kondansatr ve A.C. silahrler gibidir.

Bobinler bir 'Mandren', 'Makara', 'Karkas' zerine sarlrlar, hepsi de ayn anlama gelen bu
terimler, bobinin sarld; plastik, seramik, sert kat gibi maddelerden yaplm bobine destek
olan bir malzemeye verilen isimdir. Tellerin hi hareket etmemesi istenen yksek frekanslarda
bobin makaralarnda entikler mevcuttur. Kimi bobinlerin iinde bir ekirdek vardr, ekirdek
eitli maddelerden yaplabilir, demir veya demir tozu olan ferit ekirdek olarak kullanlabilir.

Bir Bobinin deeri Henry ile llr. Joseph Henry 1797 - 1878 ylnda yaam olan Amerikal bir
fizikidir.

Bir bobinin deeri; kullanlan tel kalnlna, tur saysna, sarg boyuna, mandren apna baldr.

Sarm says N , Makara ap D cm , bobinin sargsnn boyu S cm kadar olan bir bobinde,
bobinin deeri, mikrohenry olarak;

L =K x N x N x D x 10- 3 dir.

Burada K bir katsaydr ve D / S oranna karlk gelir. Bobinlerin pratik olarak yapmnda, bu
deeri bulmak iin bir abak kullanlr. Yaklak bir deer olarak

K = 100 D / 4 D + 11S olarak bulunabilir. Burada D ve S deerleri cm'dir.

rnek: S sarg uzunluu 3 cm, D ap 1 cm olan, 30 turluk bir bobinin deeri nedir?

L = 2.7 x 30 x 30 x1 / 1000

L = 2.43 mikro Henry. Yaklak deer 2.5 mikroH olarak kabul edilebilir. Bu bir mandren zerine
bitiik sarlan nvesiz bir bobindir.

Eer bobin yukardaki gibi havada sarl bir bobin olsa bobinin
indktansn u formlle hasaplardk.

L = 0.079 D x D x N x N/3D+9S+10C

L mikrohenry olarak bobinin deeri, D cm olarak bobin ap, N sarm says, S sarmn cm olarak
uzunluu, C merkezden evreye doru sarmn derinliidir ve tek katl bobinlerde ihmal edilebilir.

nceki rnekteki bobini 5 cm boyunda havada sararsak deeri ne olur ?

L= 0.079 x 900 / 3 + 45 = 1.5 Mikro henry yaklak deerdir.

Bobinler eitli ekilde sarlabilirler, spiral, dz, petek sarg bunlardan bazlardr.

Bir eit bobin de toroid lerdir. Toroidlerin veya harhangi ferro (demir tozu) malzemeden yaplm
ekirdekli bobinlerin indktansnda rol oynayan bir parametre de bu malzemenin geirgenlii
denilen bir deerdir.

Muhtelif bobinler
Bobinler bakr veya gm tel veya litz teli denilen ipekle yaltlm telden sarlrlar.

Bobinlerin seri ve paralel balanmalarnda, eer bobinler birbirlerinin endktif alanlar iinde
deilse direnlerde olduu gibi ayn formller kullanlr, aksi halde, yani birbirlerini etkiledikleri
durumda bu formller kullanlmaz.

Bobinler deerleri scaklkla deien elemanlardr, bu nedenle ok kararl devrelerde

kullanlmazlar.

SALINIM ve ALTERNATF AKIM

Belli zaman dilimleri iinde belirli bir hareketin tekrarlanmas olayna salnm ad verilir.
Hepimizin bildii salncak bunun en ok rastlanan rneidir. Masann kenarna sktrdmz
jiletin titremesi veya bir keman telinin titreimi benzer salnm rnekleridir.

Daha bilimsel bir rnek bir basit sarkacn salnmdr. Sarkacn salnmlar, orta hattan saa ve sola
doru belli uzaklktadr. Eer srtnme kuvvetleri olmasayd bu ekilde salnan sarka genliini hi
bozmadan ayn hareketi devaml olarak srdrrd. Sarkacn orta hattan saa veya sola sapmas
yani yn deitirmesi,salnm hareketinin en nemli zelliidir, buna genlik denir. Sarkacn orta
hattan ayrlp tekrar orta hatta gelmesi hareketin yarsn oluturur. Tam bir salnm hareketi,
sarkacn orta hattan ayrlp bir yne gittikten sonra, dier ynde maksimum noktaya ulap tekrar
orta hatta gelmesidir, buna hareketin 'Peryot'u ad verilir. Saniyedeki peryot says ise 'Frekans'
olarak adlandrlr.

Sarkacn bu hareketini dairesel bir hareket kabul edersek, bir peryotluk bir hareket srasnda bir
ember etraf dnlm olur ve bu '2r' kadar bir yol demektir. Bu ekilde ki salnm hareketleri
kartezyen koordinat sisteminde 'x = a sin ' fonksiyonu eklinde gsterilir.

Bir daire nin deeri a olarak 360 derecedir veya radyan olarak 2 radyan'dr. Bir ember etrafnda
hareket eden bir noktann bir turda ald yol 2r ve grd a 2 radyan olur. Birim zamanda
grlen aya asal hz ( )ad verilir. t saniyede taranan adr.

= 2/t olur. (1)

T yani peryot un 1/f olduunu biliyoruz; nk peryot bir hareketin sresi, frekans ise bir
saniyedeki hareket saysdr.

fxT = 1 dir.

bir no'lu formlde ki 't' zaman iinde bir hareket olduu iin, bir hareketin zaman olan peryot T
yi bu eitlie koyabiliriz veya T yerine 1/f 'i koyabiliriz . O halde;

=2f olur.

X = a sin da asnn yerine t yazabiliriz.

X = a sin t

X = a sin 2 f t dir. (2)

Elektriin bu ekilde salnan ekline Alternatif akm ad verilir. Alternatif akm alternatr denilen
cihazlarla elde edilir.

Alternatif akmn ve gerilimin forml

U = Umax. Sin . t
U = Umax. Sin 2 f t
I = I max .Sin .t
I = I max .Sin 2 f t

eklinde yazlr.Akm ve gerilim ayn fazdadr. Bir bobin den geerken akm 90 derece yani /2
kadar geri kalr.

Bir kondansatr de ise bu sefer gerilim 90 derece yani / 2 kadar geridedir.

Alternatrler de manyetik alanda indklenen bir bobin mevcuttur. Farkl kutuplarda bobinin
zerinde oluan akm yn deitirir ve deiken bir elektrik akm ortaya kar. Bu ekilde ortaya
kan elektrik A.C. olarak yazlan 'Alternatif Current'dr.

Bu eit elektrik, yn deitirme zellii nedeni ile voltaj transformatrlerde ykseltilip

drlebilir. Bu sayede yksek voltajlarn daha az kaypla nakledilmeleri sebebi ile A.C. uzak
mesafelere daha az kaypla nakledilebilir. Bugn evlerde ve sanayide kullandmz hep bu eit
elektriktir.

Faz ve faz fark

Evlerde 220 volt olarak kullandmz A.C. etkin deer veya RMS deer dediimiz deerde bir
alternatif akmdr.

RMS (root-mean-square) deer A.C. nin, bir resistor zerinde tkettii enerjiye eit enerji tketen
D.C. karldr.

Teorik olarak etkin deer'e eit olan RMS deeri, Alternatif akm maximum deer veya tepe
deerinin karekk alnarak bulunur.

Max. deer 311V ( tepe deer ) olan bir A.C. geriliminin efektif veya RMS deeri;
___
311 / V 2 dir.

311 / 1.41 = 220 volt tur.

Genelde bir A.C. den bahsedilirken hep RMS deerden bahsedilir. l aletleri de bu deeri
lerler.
A.C. n bir de ortalama deeri vardr. Ortalama deer pozitif veya negatif saykldaki ani
deerlerinin toplamnn ortalamasdr.

Maximum deer 1 ise RMS 0.707 Ortalama deer ise 0.636'dr.

FAZ : her zaman iiteceimiz bu kelime ne demektir? Bir Alternatif akm veya gerilimi, koordinat
sisteminde gsterebileceimizi ve bir hareketin yani peryodun 2 olduunu sylemitik. Buradaki
2 bir haraket sresince taranan adr. kinci bir peryotta bir 2 kadar daha a taranr.

imdi bir baka alternatif gerilim veya akmn bu koordinat sisteminde 0 noktasndan deil de /2
kadar ileriden harekete baladn varsayalm ite iki hareket arasnda mevcut mesafe olan /2
kadar farka faz fark ad verilir.

Diren, Kondansatr ve Bobin karsnda Alternatif akmn davran nasldr?

Resistansn ( direncin ) Alternatif akma kar davran D.C. gibidir. Ularna A.C. uygulanm Bir
Resistor'n gsterdii diren ayndr. Ohm yasas kullanlr.

Ularna A.C. uygulanm bir bobinde Endktif devre durum deiiktir. Bu bobin uclarnda bir
zt E.M.K oluur. Bobin in endktans yannda bir de resistans sz konusudur eer bu resistans
sfr deerde ise bu bobin devresi saf endktif devre olarak adlandrlr. Bobinin gsterdii dirence
ise "Endktif Reaktans" ad verilir.

{Endktif Reaktans } X L = L = 2 f L dir. (3)

Seri ve paralel balamalarda direnler gibi ayn formller kullanlr.

Bir bobine tatbik edilen A.C. da akm engelle karlar ve geri kalr. Bu nedenle bobinde akmla
gerilim arasnda 90 derece faz fark vardr.

Uclarna bir A.C. tatbik edilmi kondansatrde, yani kapasitif bir devrede ki dirence "Kapasitif
Reaktans" ad verilir.

{ Kapasitif Reaktans } Xc = 1/ . C dir.

Xc = 1/ 2 f C dir. (4)

Burada deerler Ohm, Farad, Henry'dir.

Bir kapasitif devrede gerilime zorluk vardr ve gerilim 90 derece geri kalr.

Paralel kondansatrler de toplam kapasitif reaktans;

1/Xc= 1/ Xc1 +1/Xc2+1/Xc3 +..1/Xcn dir.

Seri bal kondansatrlerde ise toplam kapasitif reaktans her kondansatrn kapasitif reaktanslar
toplamdr.

Xc = Xc1+Xc2+Xc3+.Xcn dir.
Buraya kadar yalnz bana olan bobin, kondansatr ve direncin alternatif akma kar olan
davrann ve gsterdii direnci grdk, ama elektronik devrelerde ou zaman bobin, kondansatr
ve direnler birlikte kullanlrlar.te byle hallerde yani; bobin, kondansatr, diren gibi
elemanlarn, eitli ekilde balantlarnda A.C. ye kar gsterilen edeer dirence 'EMPEDANS'
ad verilir. Z ile gsterilir.Klasik Ohm kanununda ki R direnci yerine Z empedans deeri konarak,
Alternatif akm devrelerinde Ohm kanunu kullanlabilir.

V=I.Z dir.

SER DEVREDE EMPEDANS

Seri devrelerde,devreden geen akm sabittir. Gerilim ise her devre eleman ularnda farkldr. Bu
nedenle seri devrelere 'Akm devresi' ad verilir ve referans olarak akm alnr. Akm Koordinat
sistemi zerinde X ekseninde gsterilir.

Diren Bobin seri devresi

Burada diren ularndaki gerilim

VR = .R'dir

Bobin ucundaki gerilim;

VL = .XL'dir

Burada XL kullanlmas nn nedeni, alternatif akm da bobinin direncinin endktans olarak

karmza kmasdr ve endktans forml kullanlr. Devrenin ularndaki gerilim ise, bunlarn
vektrel toplamdr.
_____________
V = V VR2 + VL2 olur.

Devrenin ularndaki gerilim

V = . Z dir. O halde tm V lerin yerine karlklarn yazarsak

_______________
.Z = V(.R)2 +(.XL)2 olur.
 _______________
Z = V R2 + XL2 olur. (5)

Yukarda seri bir diren, bobin devresinde empedans grdk, burada bobinin gerilimi 90 derece
ileri fazdadr. Direncin akm ve gerilimi arasnda bir faz fark yoktur. Her iki gerilimin vektrel
toplamlar bu devrede gerilimin akma gre as kadar ileride olduunu gsterir. Bu a:

Cos = R / Z dir.

Daha nce XL nin L ye eit olduunu ve bununda 2f.L olduunu grmtk.

Diren Kondansatr seri devresi

Bir diren ve bir kondansatrden oluan seri bir devrede durum nasldr ?

Bu devrede kondansatr gerilimi, akma gre 90 derece geridedir. Burada da nceki devrede olduu
gibi ayn yntemle

Cos = R / Z ve

_____________
Z = V R2 + XC2 bulunur. (6)

Daha nce XC nin 1/C ye eit olduunu ve C nin de 2f C ye eit olduunu grmtk.

Diren Bobin Kondansatr Devresi

Diren zerinde gerilim akma gre deimez demitik. Bobinin gerilimi 90 derecede ileride,
Kondansatrn gerilimi ise 90 derece geridedir. Bu devrenin diyagram u ekilde gsterilir.
Bobin ve kondansatrn Reaktanslar grld gibi birbirlerine zt yndedir, bu nedenle bu iki
reaktansn fark ile rezistansn vektrel toplamlar bize devrenin empedansn verir.

Burada
XL > XC den byk ise devre endktif tir.
XC > XL den byk ise devre kapasitiftir.

Eer XL = XC ise rezonans durumu sz konusudur. Yani devre alternatif akmn salnmna en az
direnci gsterir. Burada empedans yanlzca rezistansa eit olur.

Cos = R / Z dir.

Endktans ile Kapasitans arasndaki fark D X ise Empedans:

________________
Z= V R2 + D X2 olur. (7)

PARALEL BALI DEVRELER

Bobin ve Kondansatrn paralel olduu devrelerde, referans gerilimdir; nki gerilim paralel devre
elemanlarnn ularnda ayndr, deimez. Bu devrelere gerilim devreleri denir.

Diren Bobin Paralel devresi

Bir diren ve bir bobin paralel bal ise, diren zerinde akm ve gerilim arasnda faz fark
yoktur.Bobin zerinde ise akm gerilime gre 90 derece geridedir.
Devrenin toplam akm akmlarn vektrel toplamlarna eittir ve Empedans:

R . XL
Z = -------------------------- olur. (8)
_____________
V R2 + X L2

Diren Kondansatr Paralel Devresi

Bir diren ile bir kondansatr paralel bal olduunda kondansatrde akm 90 derece ileridedir ve 8
nolu formlde XL yerine XC konur.

Diren Bobin ve kondansatr birlikte ise Empedans

1
Z = ----------------------------------- (9) olur
 ________________________
V (1/ R2 )+ ( 1/XL - 1/XC )2

Seri devrelerde rezonans halinde XL = XC olduu iin bu devrelerde empedans

minimumdur,empedans minimum olduunda akm maksimum olur

Rezonans frekans:
_______
f = 1 / { 2p V L. C } dr. (10)

Rezonans noktas
SER REZONANS

Paralel rezonans devrelerinde ise rezonans halinde durum tam tersidir ve akm minimum,
empedans maximumdur.

PARALEL REZONANS
Rezonans halinde, maksimum akmn 0.7'si kadar akm deerlerine denk gelen f aralna da
'Bant genilii' ad verilir.

Bant geniliinin az olmas devrenin 'Q' kalite faktrnn ykseklii anlamna gelir.

Q = XL / R veya f resonans / f dir.