CEVHER HAZIRLAMA

Do.Dr.Nevzat ASLAN
 CEVHER HAZIRLAMA
1.1. Cevher Hazrlamann Tanm
1.2. Cevher Hazrlamann Tarihi Geliimi
1.3. Cevher Hazrlamay Gerektiren Nedenler
a) Teknolojik Nedenler
b) Ekonomik Nedenler

1.4. Cevher Hazrlamann alma Alan

a) Cevher Hazrlama Tesisini Besleyecek Cevherin Salanmas
b) Cevherdeki Deerli Minerallerin Boyut Kltme ile Serbest Hale
Getirilmesi
c) Boyut Kltme ile Yeterli Mineral Serbestlemesi Salanan Cevherin
Zenginletirilmesi
d) Zenginletirme Sonunda Elde Edilen rnler zerindeki lemler
 Bir cevher iindeki eitli minerallerin
kimyasal yaplarn bozmadan endstrinin
ihtiyacna en uygun hammadde haline
getirmeye ve ekonomik deer tayanlarla,
ekonomik deeri olmayanlar ayrma
ilemlerinin tmne CEVHER HAZIRLAMA
denilmektedir.
CEVHER HAZIRLAMADA BAZI TERMLER

Mineral:Genel olarak doada eitli elementlerin

birleerek meydana getirdii belirli kimyasal ve
fiziksel yapya sahip bileiklere denir.

Cevher hazrlama ynnden ise mineraller

genel olarak kymetli mineraller ve kymetsiz
mineraller diye iki snfa ayrlrlar.

a-)Kymetli mineraller:Endstride hammadde

olarak kullanlan ve ekonomik deer tayan
minerallerdir.

b-)Kymetsiz mineraller: Ekonomik deer

tamazlar ve ksaca gang mineralleri diye
tanmlanrlar.
Cevher: Doal olarak ya da baz ilemler sonucu endstride
tketim yeri bulabilen ve ekonomik deeri olan bir veya bir
ok mineralden olumu kayalara cevher denir.

Konsantre: Cevher hazrlama ilemlerinden sonra elde

edilen rnlerden bir kymetli mineralin ounluunun
bulunduu rne o mineralin konsantresi denir.

Artk: Kullanlan iletme iin ekonomik deeri olmayan

ounluunun topland rne artk-gang mineralleri
denir.

Tenr: Cevherde veya cevherden elde edilen rnlerdeki

kymetli elementin tespit edilen orannn % olarak ifadesine
denir.rnein;
Cevherdeki Cu tenr %1.5
Konsantrede Cu tenr %18
Artk Cu tenr %0.15 gibi.
 Cevher hazrlama, minerallerin fiziksel ve kimyasal
zelliklerini bozmakszn, tabiatta bulunduu halden
pazarlanabilir hale getirilmesi ilemlerini kapsar.
Cevher hazrlamann alma alan cevherin maden
ocandan retiminden itibaren balayp, konsantrenin
izabe tesisi veya dier bir tketiciye ulatrmasna
kadar devam etmektedir.
Genel olarak cevher hazrlamann iletme
admlarn u ekilde ifade etmek mmkndr:

Cevher Hazrlama Tesisini Besleyecek Cevherin Temini.

Cevherdeki Deerli Minerallerin Boyut Kltme le
Serbest Hale Getirilmesi.
Ayrma.
Zenginletirme Sonucunda Elde Edilen rnler
zerindeki lemler.
 BOYUT KLTME (UFALAMA)
Kat maddelerin az veya ok sayda paralara ayrlmas
ilemidir.Ufalamann mmkn olabilmesi iin, dtan tatbik
edilecek bir kuvvetle kat cisimlerin paralarn birbirine bal
tutan i kuvvetlerin yenilmesi gerekir.Tatbik edilecek kuvvet
darbe, bask veya kesme kuvveti eklinde olabilir.Ufalamann
karakteristik taraf, her bir tanenin ayr ayr deil de tanelerin
mtereken (kolektif olarak), ufalanmasdr.
Genel olarak madencilikte, cevherin ocakta patlatlmasndan
deirmen iinde toz haline gelinceye kadar geirdii ilemlere
ufalama denilmektedir.Cevher hazrlamada ufalama iin
uygulanan ilemlere krma veya tme deimleri
kullanlmaktadr.Bunar arasndaki fark, krmada elde edilen
rnn tmeye nazaran daha iri olmasdr.
Ufalamada esas elde edilen rnn ebaddr ve
buna gre u ekilde bir snflama yaplabilir:

A-) ri krma(primer krma) 1m-10cm

B-) nce krma(seconder krma) 10cm-1cm

C-) tme 1cm-

Ebad tespit edilecek mal bir elek serisinden

geirilsin.yle bir elek vardr ki, elein stnde
para kalmaz fakat bir alt elekte para
kalmaktadr.Maln tamamnn geebildii en
kk elek ebadna o maln ebad denir.
Cevher hazrlamada ufalann balang ve bitim
seviyeleri arasndaki fark nemlidir.Buna ufalama
oran denilmektedir.Ufalama oran u ekillerde
tarif edilebilir:
1-) Tane iriliine gre ufalama oran:
a-) Basit ufalama oran;
-Besleme malnn en byk tane irilii
d0
n0 -Ufalanm maln en byk tane irilii
d1
b-) Aritmetik ortalama tane gre ufalama oran;

d 0a -Besleme mal tane irilii aritmetik ortalamas

n0
d 1a -Ufalanm maln tane irilii aritmetik
ortalamas
 c-) Geometrik ortalama tane iriliine gre
ufalama oran;
d 0g -Besleme malnn en byk tane irilii
n0
d 1g -Ufalanm maln en byk tane
irilii
-) Ufalama makinesinin ufalama oran:
a-) Ufalama makinesinin tesirli ufalama
oran;
ds -Besleme malnn en iri tane irilii
nt
-Ufalama makinesi k akl

b-) Ufalama makinesinin grnr ufalama

oran; -Ufalama makinesi az akl
a
ng
-Ufalama makinesi k akl
 UFALAMANIN GAYELER

Tamada kolaylk.
Belirli byklkte ve ekilde taneler
retimi.
Mineralleri serbest hale getirmek.
Yzey bytme.
Boyut kltmede enerji:
W ; Sonsuz irilikteki tanelerin d80 tane iriliine
krlmas iin lzumlu toplam i,
d1; Besleme malnn %80ninin getii elek
aral.(mikrometre)
d2; Ufalanm maln %80ninin getii elek aral
(mikrometre).
W ; indisi (bir ton malzemenin sonsuz irilikten
%80i-100 mikrometreye krlmas iin kWh/t
cinsinden lzumlu toplam i miktar) olmak zere:


W 10.W

1

1
kWh/t
d2 d
1

ifadesi yazlabilmektedir.
 UFALAMA MAKNELER
Ufalama ilemlerinde ok eitli ekil, yap
ve boyutlarda mekanik aralar
kullanlmaktadr.Mekanik olarak retilen
g, aletin yapsna bal olarak bir basn,
darbe veya kesme kuvvetine dnmekte ve
bu kuvvetlere maruz braklan paralar
ufalanmaktadr.
 UFALAMA MAKNELERNN GENEL
SINIFLANDIRILMASI

A.Primer Krclar
eneli krclar 2 cm 10 cm ye
Jiroskopik dner krclar

B.Sekonder Krclar
Jiroskopik dner krclar
eneli krclar
Konik krclar 15 cm 1 cm ye
ekili krclar
Merdaneler
C.tcler
Merdaneler
ekili krclar
Bilyeli deirmenler 2.5 cm den aa
ufalama
ubuklu deirmenler
Otojen deirmenler
A.Primer Krclar
Bunlar ocaktan retilen cevheri tama
iin uygun bir boyuta getirmek veya
ikinci derece krma iin uygun bir boyuta
getirmek zere dizayn edilmi ar i
aletleridir.Daima ak devre alrlar,
krma ncesi bir zgara bazen kullanlr.
 Gnmzde eneli krclarn ou Blake tipi
krcdr.Bunlarn iki tipi mevcuttur:
a-) ift stinat Kollu eneli Krc

Oynar ene mili

Yan plakalar Volanlar

Eksantrik kol
ene plakalar
Eksantrik mil
Gvde Ayar
Mekanizmas

Oynar ene
Gergi yay
n ve arka istinat kollar Gergi ubuu
Resim1:ift istinat kollu eneli krc.
b-) Tek stinat Kollu eneli Krc

Volanlar
ene plakalar
Eksantrik mil

stinat kolu Sabit ene

Ayar tertibat
Oynar ene

Gergi yay

Gergi ubuu
A.2.Jiroskopik Dner Krc:
Bu tip krclar daha fazla kapasite temin
etmek iin eneli krclardan sonra icad
edilmilerdir. Bir ka zel durum dnda
genellikle yer stnde altrrlar.Basit
olarak ana unsurdan meydana
gelirler;
Ana mil
Gbek veya krc kafa
Gvde veya kabuk
 Besleme Kpr

st gvde

Krc kafa

Boalma Ana mil

Eksantrik kovan

Gvde veya kabuk Resim3:Jiroskopik dner

Kpr
krc.
B.Seconder Krclar
Bunlar primer krclardan daha kk ve hafif
aletlerdir.Genel olarak birinci derece krma
makinelerinde krlan rn tme iin uygun bir
boyuta indirgemek iin dizayn edilmilerdir ve
ounlukla primer krclarla seri halde alrlar.Bu
krclara beslenen malzeme genellikle 15 cm
apndan daha kktr.Krma ilemi kurudur.

B.1.Konik Krc:
Aslnda oynar milli bir jiroskopik dner krcdr ve
dierlerinde olduu gibi ana paradan meydana
gelmektedir.Ana mil, krc kafa veya gbek, kesik
koni eklinde gvde.
B.3.Darbeli Krc

Hem primer hem de seconder krma kademesinde

kullanlan bu aletlerde krma ilemi basnyan
ziyade darbe zorlamas ile gerekleir.Serbeste
den cevher paralarna dner ekiler vastas ile
uygulanan darbe kuvveti, cevher iinde gerilmelere
ve ksa srede paralanmaya neden olmakta ve bu
kuvvetler paralarn krc plakalara arptrlmasyla
daha da arttrlmaktadr.

Darbe veya basnla krma arasnda nemli bir

farkllk udur:
Basnla krlan paralardaki i gerilmeler daha
sonra atlamalara neden olurlar, darbe ise ani
krlmaya neden olur ve para iinde gerilme
 Besleme
oluu

Krma plakas

eki
Gbek
Izgara

ekili deirmenin yap unsurlar.

B.4.Merdaneli Krc
Yatay ve paralel eksenler etrafnda zt ynlerle
dnen iki silindirden ibarettir.Krlacak para
bu iki tambur arasna girerek bask zorlamas
ile krlr.eitli tiplerde imal edilmekle birlikte
gnmzde en ok tamburlardan biri sabit
dieri ise kayabilen yataklar zerinde dnen
yayl tip tercih edilmektedir.Modern
merdaneli krclar iki merdane millinden ayr
ayr tahrikle alr.Silindirler birbirine aksi
ynde ayr motorlar vastas ile dndrlr.
kili veya l setler halinde silindirlerden
oluan ok tamburlu merdaneler de
yaplmakla birlikte modern tesislerde
 Besleme mal Volan

Merdane
Gergi
mantosu
ubuu
Gergi
yay

Gvde
Merdane Merdane milleri

Merdaneli krclarn yap unsurlar.

 Besleme

Besleme

ok tamburlu merdaneler.

(a) (b) (c)

Merdaneli krclarn ematik grn.
(a) nce krc, (b) Kaba krc, (c) Tek merdaneli
krc.
(1) Sabit merdane, (2) telenebilir merdane, (3)
telenebilir ene.
 TVENAN CEVHER

YKLEME DEPOSU

CEVHER BESLEYC

SERBEST DEMR PARALARI,

BANT KONVEYR VE MIKNATIS AYIRICI (EL LE AYIRMA MMKN)
KALAS, ARTIK, VS.

(+) (-)
IZGARA

6, 15 cm
PRMER DEVRE AIK DEVRE ALIIR

PRMER KIRICI

(+) (-)
ELEK

3/4 , 2 cm

SEKONDER KIRICI KAPALI DEVRE
BANT KONVEYR

SECONDER KIRICILAR

BANT KONVEYR

NCE CEVHER SLOSU PRMER VE SEKONDER KIRMA

GENEL AKIM EMASI
KIRMA DEVRELER
Ak ve kapal krma devreleri olmak zere iki tertibat

1.Ak krma devreleri:

1.a.Krma ncesi elek kullanlmayan ak devreler:

T
T=Krcya beslenen
malzeme miktar(t)

T
1.b.Krma ncesi elek kullanlan ak devreler:

T=Elee beslenen miktar(t

T(1-CxE) C=Besleme malndaki elek
oran(%)
E=Eleme randman(%)
Krcya gelen miktar ise:
T(1-CxE)(ton)dur.

T
2.Kapal krma devresi:

a
T
b
1- T=Elee beslenen miktar(t
E
K=Eleme randman(%)
a=Besleme malndaki elek
st oran(%)
b=Krlan maldaki elek
st oran(%)
ki kademeli krma tesisi akm emas
 kademeli krma tesisi akm emas
 TME VE TCLER
tme, boyut kltme ileminin son
aamasdr.Partikller, darbe, andrma ve kopmann
birlikte etkisiyle ya veya kuru ortamda ufalanrlar.

(darbe) (koparma) (andrma)

Bu ufalama ilemi aktarlan ortaml deirmenlerde
dnen silindirik elik gvdeli haznelerde
gerekleir.
tc ortam;

bilya,
ubuk,
akl,
tlecek cevherin iri paralar veya baka
bir cevher olabilir.

tme ilemlerinde partikller genel olarak 2.5

cmden 10 ma kadar ufalanrlar.

Aktarlan ortamda alan deirmenler sadece

aktarlan ortama veya yap zelliklerinden olan
gvde ve tama ekline gre adlandrlrlar.
Ortama gre:
Ortam bilya ise; bilyal deirmen,
Ortam ubuk ise; ubuklu deirmen,
Ortam akl ise; akll deirmen,
Ortam cevher ise; otojen deirmen olarak adlandrlr.

Gvde ekline gre:

Silindir gvdeli deirmen,
Silindiro-konik gvdeli deirmen,
Konik gvdeli deirmen olarak adlandrlr.

Tama ekline gre:

Dz tama,
Izgaral tama,
Spiralli tama,
k odal tama vs. gibi adlandrlmaktadrlar.
 AKTARILAN ORTAM DERMENLER
esas tipi vardr.ubuklu, bilyal ve
otejen deirmenler.lave olarak akll
(tp-boru) deirmenler de aktarlan
ortam deirmenidir.Hepsinde ortak olan
yn yatay eksen etrafnda silindirik bir
gvde, gvde iinde deitirilebilen
anma astarlar ve tc
ortamdr.Besleme mal deirmene yan
kapak silindirik uzantsndan srekli
olarak verilir ve dier utaki uzantdan
deirmeni tlm olarak terk eder.
 DERMENLERN YAPI UNSURLARI
1.Gvde: tc ve tlen malzemeyi
muhafaza eder.
Kvrlarak hazrlanm elik veya zel alaml elik
plakalarn kaynakla birletirilmesi ile yaplr.

Resim 7: Deirmen gvdesi

3.Yataklar: Yataklar ou rijit yksek vasfl dkme
demirden yaplrlar.Dairesel yatan 120-180olik
ksm beyaz metal ile kaplanmtr.Yatak yumuak
dvme elik bir muhafaza iindedir.Bu muhafaza
ksm paradr ve alt paras civatalarla beton
ayaklara baldr.

Manuel
yalayc Ya filmi

Deirmen yata
4.Astarlar: Deirmenin tc ortam ve
malzeme ile temas eden ksmlarnn anmaya
kar korunmas, darbelere dayanmas ve
deirmen arjnn en uygun ekilde hareket
ettirilmesi amacyla astarlar kullanlr.Astarlar;
gvde, yan kapak ve boaz astarlar diye kullan
yerine gre adlandrlr.
Dz Dz

Dalgal Kaburga
tipi
Gemi Lorain
gvdesi tipi
Osborn Basamak
tipi l
Gvde astar ekilleri
5.Deirmen girii ve besleme: Yan kapak silindirik
uzantsnn orta boluundan deirmene mal girii
yaplr.Kullanlan besleme tehizat tmenin kuru
veya oluuna ve ak veya kapal devre almasna
baldr.Ayrca tane bykl ve besleme hz da
nemlidir.
Kuru deirmenler genellikle bir titreimli besleyici ile
beslenir.Ya tmede ise esas olarak 3 tip besleyici
vardr:

a-) Boru ile besleme.

b-) Tamburlu besleme.
c-) Tambur-kepe besleyici.
Boru ile besleme Tambur-kepe besleyici

Tamburlu
besleme
Resim 10
6.Deirmen k: kta farkl yaplar
kullanlmaktadr.En ok kullanlan deirmen k
ekilleri aada belirtilmitir.
a-) Dz tama:

Besleme

Boalma
b-) evresel boalma:
Besleme Besleme

Boalma
evre ortasndan boalma
Besleme

Boalma
evre ucundan boalma
c-) Izgaral tama:

Besleme

Boalma
7.Aktarlan ortam-tc ortam: Bilyalar
,dkm,veya zel alaml eliklerden, ubuklar ise
yksek kaliteli yksek karbonlu eliklerden yaplr.
akl kullanlyorsa bunlarn kresel olmalar tercih
edilir. Yass akl yuvarlanmadan kayar ve
tmeye elverili olmaz.Otojen tmede,
cevherin iri paralar ortam olarak kullanlr.
Bunlarn da mmkn mertebede yass olmalar
tercih edilir.
Deirmenin Kritik Dn Hz ve Hza Bal Olarak
Ortam Hareketi:
N devir/dak ile dnen ve yarap r olan bir
deirmenin eperinde belirli bir ykseklie km
bir bilya veya ubuk dnelim. Bilya arlnn
santrifj kuvvet tarafndan dengelendii P
noktasnda, bu bilya dairesel yrngesini terk
ederek parabolik bir yrngeye geer.

m.g.cos
2
r m.V
m.g.cos
r
m=Bilya ktlesi(kg)
Parabolik yrnge Dairesel yrnge V=evresel hz (m/sn)
G=Yerekimi ivmesi(m/sn2)
Katedilen yol dairenin evresidir,
Dakikada alnan yol hz verir:

2. .r.N
V
60
4. 2 .r.N 2
Cos 2 , Cos 0.0011.N2 .r
60 .g

Dairesel ap D (m) ve bilya ap d (m) gz nne

alnrsa;
(D - d)
Cos 0.0011.N . 2
olur.
2
Deirmende yle bir hz vardr ki, bu hz zerinde
kresel cisim (bilya veya ubuk) onla birlikte
dnecek, bu hzn altnda ise yzeyden ayrlacaktr.
Bu hza kritik hz denir.
0 olduu
Deirmenin kritik hz, en st noktada
zamanki hzdr.
Cos0 1
42.3 NK=Kritik hz
NK dev/dak
D-d

Deirmen kritik hzn altnda bir hzda altrlmak

gerekir. Uygulamada deirmenler kritik hzn
%50-90 aras bir hzda altrlrlar.
Hza bal olarak deirmen iindeki ortam aadaki e
belirtilmitir.

.. ..

Aktarlan ortam hareketi

 DERMEN TPLER

1.ubuklu deirmen
2.Bilyal deirmen
3.akll deirmen
4.Otojen deirmen
1.ubuklu deirmen: nce krc veya tme
cihaz olarak dnlebilirler. 50mm iriliine
kadar besleme maln 300 mikron incelie
kadar tebilirler.
Cevher, ince krma aletini tkayacak killi ve
rutubetli karakterde ise ubuklu deirmen
ince krma aletine tercih edilir. Deirmen
uzunluu aptan 1.5-2.5 defa byktr. Bu
oran daha fazla tutulursa, uzun ubuklarn
mukavemetleri azalmaktadr. 6m den daha
uzun ubuklar kolayca eildikleri iin, ubuklu
deirmenler 6m den uzun yaplmamaktadr.
ubuklar deirmene deiik aplarda
seilerek konulur. Genelde25mm-150mm
aplar kullanlr. ubuk arj oran deirmen
2.Bilyal deirmen: Ufalama ilemlerinin son
aamas bilyal deirmenlerde yaplr.Birim
arlk iin bilya yzey alan ubuklardan daha
fazla olduklar iin bilyal deirmen ince
tme iin daha uygundur. Bunlarn
uzunluk/ap oran, L/D 1-1.5 ile snrldr. Bu
oran 3-5 arasnda olduunda deirmen tp
deirmen adn alr.
nce tmede ise 5 cm -2 cm lik bilya aplar
ile bir karm, arj edilir.
arj miktar deirmen i hacminin % 40-50 si
kadardr. % 50 arj miktarnda enerji
maksimum olur. Optimum deirmen hz da
arj hacmi ile artar.
3.akll deirmen: tc ortam olarak
metal ubuk veya bilya yerine akl
kullanlr. zellikle metal kirlenmeci
istenmeyen durumlarda kullanlr. akllar
doal olabildikleri gibi amaca uygun olarak
retilebilirler. akl deirmen astarlar,
sileks veya seramik asatarlardr.
akl bilyadan daha hafif olduundan akl
deirmen daha az g ekmektedir. Bu
nedenle daha dk kapasitede
olmaktadr. akl deirmen boyutlar daha
byk olabilir. 7x10 m boyutundan 11x24
m boyutuna kadar imal edilirler.Kritik hzn
%17-23 orannda hza sahiptirler.
4. Otojen deirmen:
Otojen tme: Tvenan veya iri olarak krlm
cevherin herhangi bir tc ortam
kullanlmakszn, bir deirmende tlmesi
ilemini ifade eder.
Yar-otojen tme: Tvenan veya irice krlm
cevherin, bir deirmende, metal bilyalarn da
kullanlmasyla tlmesidir.
Para tlmesi: ri cevher paralarnn ayn
cevherin ince tanelerini, bir deirmende tme
ilemini belirlemek iin kullanlr. Bu ilemin
olabilmesi iin tlecek cevherin ince krma
ileminden geirilmesi gerekir.
Otojen deirmenlerin en belirgin zellii, apn
Kuru ve Ya tmenin Karlatrmas

G sarf: tlen ton cevher bana g sarf ya

tmede da azdr.
Kapasite: Birim deirmen hacmi bana ya
tmede daha fazladr.
Astar ve Ortam Sarfiyat: Kuru tmede daha
azdr.
Deirmen hz: Srtnmeler nedeniyle kuru
tmede ortam deirmen kenarnda daha
ykseklere kar , bu nedenle kuru tmede
deirmen hz daha dk olabilir.
tc Ortam Hacmi: Ya tmede deirmen
hacminin %40-50si, kuru tmede % 35-45i
kadar arj konur.
rn Kontrol: Ya tmede, ya klasifikasyon ve
TME DEVRELER
1. Ak Devre: tlecek mal deirmenden bir
defa geer.

Deirmen
Besleme rn

Deirmen
2. Kapal Devre: Deirmen k bir snflandrmaya
tabi tutularak yeteri kadar tlmemi mal tekrar
deirmene verilir. Kapal devrede iki farkl yol
izlenmektedir.
a-) tlecek mal, dorudan deirmen giriine
verilir.
Besleme

Deirmen

rn
Klasifikatr
b-) Yeni tlecek, deirmen kndaki elek veya
klasifikatre beslenir. Bylece tme boyutundan
ince malzeme deirmene girmeden ayrlm olur.

Besle
me
Deirmen

rn
Klasifikatr
 SINIFLANDIRMA
Cevher hazrlamada snflandrma iki
ekilde yaplr. Eleme-Tane boyuna
gre snflandrma Klasifikasyon veya
Akmda snflandrma-Tanelerin
akkan bir ortam iindeki kelme
hzlarna gre yaplan
snflandrmadr.
ELEME
Belirli boydan kk ve byk olan taneleri
ayn rnler halinde elde etmektedir.
Endstrinin hemen her dalnda kuru ve ya
olarak uygulanan eleme ilemi tarif ynnden
basitlii yannda uygulamada karlalan
problemleri asndan olduka hassas ve
nemli bir ilemdir. Genelde olduka iri
malzeme iin yaplr, eleme boyutu kldke
randman hzla der, byk tonajda
malzemenin elenmesi gleir. Endstriyel
apta eleme ya olarak genelde 250 mikrona
kadar yaplr. Bu boyuttan daha kk
tanelerin snflandrlmasnda ou kez
klasifikatasyon uygulanr. Kuru eleme ise nadir
 ELEMENN AMALARI
Ufalanacak malzemenin iindeki ince ksm
ayrarak, gereksiz yere ufalamay ve enerji
sarfiyatn nlemek, ufalama makinelerinin
kapasite ve verimliliini arattrmak.
Kapal devre ince krma ve tme
ilemlerinde iri malzemenin bir sonraki
kademeye gemesini nlemek.
Belirli gravite zenginletirme proseslerine
yakn tane boyutunda snflandrlm besleme
mal hazrlamak.
Malzeme tketim yerinin teknolojik gerei
olan ebat gruplarna ayrarak tketimi
ELEMENN GEREKLEMES N
TEMEL PRENSPLER
Tanelerin birbirinden serbest halde
olmas.
Sarsnt veya dnme sonucu birleip
topaklanmamalar.
Her bir tanenin mmkn olduunca
deliklerle temas etmesi.
Alta geenlerin ve stte kalanlarn
ayn rnler ayn rnler halinde
 Besleme mal

Elek yzeyi
Besleme kutusu

Elek alt

Elek st
 ELEME PERFORMANSI
Elek performansn tam olarak
tanmlayan kesin bir metot yoktur.
Ancak ou zaman kullanlan eitli
metotlar iinde en ok uygulanan
elek performans kriteri,belirli bir
elek aklnda elenebilen malzeme
miktarna dayanan veya elde edilen
rnlerdeki yanl tasnif edilmi
malzeme miktarna dayanan
verimdir.
 F=Besleme mal (ton/saat)
f=Elek aklndan daha iri malzeme (%)

Elek C=Elek st rn
(ton/saat)
c=Elek aklndan
ri malzeme(%)
U=Elek alt rn (ton/saat)
u=Elek aklndan iri malzeme (%)

f, c, u deerleri kullanlan endstriyel elekle ayn

elek aklna sahip bir laboratuvar elei
kullanlarak F, U, C rnlerinin temsili
numunelerinden saptanabilir (Verim %100
varsaylarak).
Bylece elein ktle balans ; F=C+U (1)
Elek st malzemenin ktle balans ; F.f=C.c+U.u
(2)
Elek alt malzemenin ktle balans ;
F(1-f)=C(1-c)+U(1-u)
(3)
(1) ve (2) nolu denklemler uygun terimlerle
C birbirinden
arplp f -u U c-f
karlarak; elde edilir.
ve
F c-u F c-u
Elek st rndeki elek aklndan iri malzeme
kazanma randman;
C.c c(f - u)
(4)
F.f f(c - u)
Elek alt rndeki elek aklandndan ince
malzemenin kazanma randman;
U(1 - u) (1 u)(c - f)
(5)
F(1 - f) (1 f)(c - u)
(4) ve (5) bantlar elei, elek alt rnndeki iri
malzemeyi ve elek st rnndeki ince malzemeyi
ayrma verimliliini lmek iin kullanlabilirler.
Elein toplam verimi ise (4) ve (5) eitliklerinin
arplmas ile elde edilebilir;
c(f - u)(1 - u)(c - f)
E 2
(6)
f(c - u) (1 - f)
Eer elek yzeyinde krk veya deforme olmu bir
elek akl yok ise elek alt rnde elek
aklndan iri malzeme miktar ok az veya hi
yoktur. u=0 varsaylarak (6) nolu eitlik ;

c-f (7) eklinde basitletirilebilir.

E
c(1 - f)
Bu forml elek alt rnndeki ince malzemenin
kazanma randmann ve toplam elek verimini
vermektedir. Burada elek st rndeki elek
aklndan iri malzemenin % 100 olduu ifade
edilmektedir.
 Tromp erisi
Eleme ileminin verimi Tromp erisi (veya partisyon
erisi) nin eimi ile de temsil edilebilir. Bu erinin
iziminde absiste besleme malnn elek analizindeki
ortalama tane irilikleri, ordinatta ise Tromp dalm
faktrleri yer alr. Bu faktr bir besleme malnn
ierdii tane irilii fraksiyonlarnn hangi yzde
arlk orannda elek altna ve hangi yzde arlk
orannda elek stne gittiini ifade etmektedir.
 ELEK TPLER
1. Sabit elekler
Sabit zgaralar
Kavisli elekler
2. Hareketli elekler
Dnen elekler-Tromeller
Sarsntl elekler
Titreimli-vibrr elekler
 Besleme mal

Eikler

Elek st Elek alt

(Kavisli elek )
Resim 11: Dnen elek
Tromel eleklerde kapasite

W
D 18
d
D : elekap, cm
W : kapasite, ton / saat
d : cevherzglaarl, gr / cm3
Resim 12: Sarsntl elek
Resim 13: Titreimli elek
Genel Olarak Endstride Kullanlan
Elek Yzeyleri

Paralel ubuk ve teller

Delikli salar
rgl teller
Paralel ubuk ve telli elek yzeyleri

ubuk ekilleri

Rima (Wedge-wire) elek yzeyi

Delikli sa elek yzeyleri
rgl elek yzeyleri

rme ekilleri Kare ve dikdrtgen rgler

KLASFKASYON
Farkl ekil, tane bykl ve zgl arlktaki
paralarn durgun veya har hangi bir ynde hareket
eden akkan bir ortam iinde ktrlerek karmn
iki veya daha ok sayda gruplara ayrlmas ilemidir.
Akkan ortam genellikle su veya kuru malzeme
istendii hallerde havadadr.
Eleme ile snflandrmada tanelerin elek aklklar
zerinde herhangi bir kesit boyunca bir veya iki
boyutundan yararlanlr. Klasifikasyonda ise iri kum
boyutundan olduka ince boyutlara kadar (1 mm-50
m) malzemenin akkan ortam iindeki kelme
hzlar sz konusudur.
KLASFKASYONDA TEMEL PRENSPLER
Hava ve su gibi btn akkanlar, ierisinde
hareket eden cisme bir cisme bir diren
gsterirler. Bu diren hzn bir fonksiyonudur.
Hz artka diren artar. Diren kuvveti ile
gravite kuvvetleri arasnda dengeye
eriildiinde cismin ivmesi sfr ve hz sabit
olur. Hareketin balangcndan itibaren ok
ksa bir srede eriilen bu hza terminal hz
(Ut) ad verilir.
 (Terminal hzlar V den
kk olan taneler)

Serbest kme:
Partikllerin geni bir hacim
ierisinde birbirlerini
etkilemeksizin kelmesi Ak
haline (Sspansiyon kat Hz
konsantrasyonu dk, arlk V
olarak % 15 in altnda)
serbest kelme artlar
denilmektedir.
ken ksm
(Terminal hzlar V den
byk olan taneler)
Serbest kmede, vizkoz diren blgesinde Stokes
kelme denklemi;

d .g.( )
2

U
k -

18.
T

d: Partikl ap
g: Yerekimi ivmesi
: Cismin younluu
k

: Akkan ortam younluu

: Akkann vizkozitesi

Kresel olduu varsaylan bir partikln laminar

ak blgesinde terminal kelme hznn
hesaplanmasnda kullanlmaktadr.
Trblans ak blgesinde ise Newton
kelme denklemi;

3.d.g.( - ) kullanlmaktadr.
U
k

Stokes kanununun 50 mikrondan kk

partikller, Newton kanununun ise 0.5 cm
den daha byk apl partikller iin geerli
olduu deneysel olarak kantlanmtr.
Engelli kme: Plp iinde katlarn
konsantrasyonu arttka pek ok partikl bir
arada kelmekte, artlar deimekte ve
zellikle kelen taneler ile yer deitiren
svnn yukar doru hareketi kelme
koullarn etkilemektedir. Kat-sv karm
halinde olan sspansiyonun kelme hz, tek
bir partikle nazaran azalmaktadr.
Sspansiyon iindeki iri partikller daha
kklerin iinde hareket ettiklerinden, sistem
bir ar sv gibi davranmakta, akkann etkin
vizkositesi ve younluu artmaktadr. Engelli
kme denilen bu duruma endstriyel
klasifikatrlerde genel olarak rastlanmaktadr.
Engelli kmenin kark tabiat nedeniyle,
Klasifikasyonda serbest ve engelli kme
artlarnn yaratlmas halinde partikllerin
younluk ve tane boyutuna gre dizilileri
aadaki ekilde gsterilmektedir.

Serbest kme Engelli kme

KLASFKATR TPLER
1-) Dey akml klasifikatrler (Hidrolik
klasifikatrler).
2-) Yatay akml klasifikatrler.
a-) Hareketli ksmlar olamayan yatay akml
klasifikatrler.
-Kum havuzlar
-kelme konileri
-Spitz Kasten
b-) Hareketli ksmlar olan yatay akml
klasifikatrler-
Mekanik klasifikatrler.
-Tarakl klasifikatrler
-Spiral klasifikatrler
DEY AKIMLI KLASFKATRLER
Bu tip klasifikatrler, kelen partikllere ters
ynde ve plp oluturan suya ilave olarak verilen
su akm ile karakterize edilir. Genelde, arasndan
dey su akm verilen bir seri ayrma kolanndan
ibarettir.

Su Su Su
ri Orta nce
rn rn rn
(Hidrolik klasifikatr)
YATAY AKIMLI KLASFKATRLER
Bu tip klasifikatrde plp oluturan sudan baka
ilave suya gerek yoktur. Ayrma ileminde
mmkn olduu kadar tane boyut farkllndan
yararlanmak iin serbest kme artlarnda
alrlar. Hareketli paralarn bulunup
bulunmayna gre iki alt gruba ayrlabilirler.
a-) Hareketli ksmlar olamayan yatay akml
klasifikatrler.
-Kum Havuzlar: Belirli bir derinlikte ve dikdrtgen
eklinde bir havuzun kenarndan su ile kark
olarak beslenen malzeme iinde bulunan
tanelerden bir ksm kerek havuz dibinde
toplanrken, kmeyenler kar kenardan havuzu
terk eder.
-kelme Konileri: Tepesi alta ve taban yatay konumda bir
koninin taban ortasndan beslenen su ile kark malzeme taban
evresine doru yatay bir akmla tamaya srklenirken, belirli
boyuttaki taneler kmektedir. Koninin k ucu balangta
kapal tutulur. Tank dolunca ince partikllerin ve suyun tamas
balar, ken malzeme ise koni iinde bir tabaka oluturur
ve ekilde grlen seviyeye kadar
ykselir. Bu andan itibaren k
delii alr ve kan miktara eit
Besleme
miktarda besleme yaplabilirse
yatay akm hareketiyle srekli
bir klasifikasyon salanabilir. Taan
ksm

k
-Spits Kasten: lam tank
olarak bilinen bu cihaz, ince kumBesleme
boyutlarnda ayrma yapabilen
tepesi aada, taban yukarda ve
yatay konumda pramit eklinde bir
ktrme havuzu gibi
dnlebilir. Bir st kenar
boyunca malzeme beslenerek kar Malzeme
kenardan tama temin olunur.
Dipteki bir borudan da ken k
malzeme boalr. Baz tesislerde
birka Spitz Kasten yan yana sral
olarak altrlr.

Spits Kasten
b-) Hareketli ksmlar olan yatay akml
klasifikatrler-
Mekanik klasifikatrler.
-Tarakl Klasifikatrler: Dibi dz ve belirli bir
eimle (% 12 kadar) konulmu kenarlar dik bir
ktrme tank iinde alan bir veya birka tarak
mekanizmasndan ibarettir.

Tarakl
Klasifikatrler
Resim 14: Tarakl Klasifikatr
-Spiral Klasifikatrler: Dibi spiral evresine uyacak
biimde ekillendirilmi ve belirli bir eimde,
kenarlar genellikle dik bir ktrme tanknn
iinde alan tek veya ift hatveli, bir veya iki
spiralden oluur. Tek eksenli olanlara simplex, ift
eksenli olanlara duplex ad verilmektedir.

Tank

Boalma

Tama
Besleme girii

Spiral Klasifikatrler
 4 0.1870 4760 4.760
5 0.1570 4000 4.000

6 0.1320 3360 3.360

7 0.1110 2830 2.830

8 0.0937 2380 2.380

10 0.0787 2000 2.000

12 0.0661 1680 1.680

14 0.0555 1410 1.410

16 0.0469 1190 1.190

18 0.0394 1000 1.000

20 0.0331 841 0.841

25 0.0280 707 0.707

30 0.0232 595 0.595

35 0.0197 500 0.500

40 0.0165 400 0.400

45 0.0138 354 0.354

50 0.0117 297 0.297

60 0.0098 250 0.250

70 0.0083 210 0.210

80 0.0070 177 0.177

100 0.0059 149 0.149

120 0.0049 125 0.125

140 0.0041 105 0.105

170 0.0035 88 0.088

200 0.0029 74 0.074

230 0.0024 63 0.063

270 0.0021 53 0.053

325 0.0017 44 0.044

400 0.0015 37 0.037

HDROSKLON
Bir klasifikatr olarak bir ok tesiste tme
devrelerinde mekanik klasifikatrlerin yerini
alan hidrosiklon prensip ynnden dier
klasifikatrlerden farkldr. zellikle ince tane
boyutlarndaki ayrma ilemlerinde ok etkili
olan hidrosiklon genel olarak snflandrma,
kvamlatrma ve zenginletirme amalaryla
kullanlmaktadr.
Bir hidrosiklon ve alma mekanizmas
 Maden Ocandan
retilen Cevher

NAKLYE

DEPOLAMA

CEVHER HAZIRLAMA TESS

ZENGNLETRME NCES
LEMLER
(Krma, tme, Boyutlandrma)

ZENGNLETRME LEMLER

DEERL RN DEERSZ RN
Konsantre Artk

SUSUZLANDIRMA KOYULATIRMA

DEPOLAMA TESSTEN
UZAKLATIRMA
Artk Baraj
NAKLYE

DER LEMLER
izabe vs.
CEVHER HAZIRLAMA LEMLERNN
GENEL AKIM EMASI
 1.5. Cevher Hazrlamada Yararlanlan Mineral zellikleri
A. Fiziksel zellikler B. Fiziko-Kimyasal zellikler
Younluk Yzey ve Ara Yzey zellikleri
Sertlik
C. Kimyasal zellikler
Gevreklik
Yap ve Krl ekli Isl zellikleri
Renk ve Parlaklk Farkl znrlk
Manyetik Duyarlk
Elektrik letkenlii
Fluoresans ve Fosforesans

1.6. Zenginletirme Ynteminin Seimi

a) Cevherin erdii Minerallerin Tanm
b) Tanmlanan Minerallerin zelliklerinin Saptanmas
c) Zenginletirmede Yararlanlacak zellik Farklarnn Belirlenmesi
d) Tane Serbestleme Boyutunun Saptanmas
e) Uygun Yntem veya Yntemlerin Belirlenmesi
Zenginletirme Yntemleri, Yararlanlan Mineral zellikleri ve Uygulama Boyutlar
YARARLANILAN MNERAL ZENGNLETRME YNTEMLER UYGULAMA
ZELLKLER BOYUTU, mm
KURU LEMLER YA LEMLER
BOYUTA GRE SINIFLANDIRMA LE
Dayankllk Gevreklik ZENGNLETRME
Yap ve Krl ekli Eleme -200 +0.5
Is ile Dalama Siklon -1.0 +0.02
Eleme -100 +0.1
Klasifikasyon -2.0 +0.05
Hidrosiklon -1 +0.001
Renk, parlaklk, AYIKLAMA (TRYAJ) LE ZENGNLETRME
fluoresans, radyoaktivite, Elle Ayklama -300 +30
manyetizma, iletkenlik,
zgl Arlk, X-In Otomatik Ayklama -200 +5

ZGL AIRLIK FARKI (GRAVTE) LE

ZENGNLETRME
zgl Arlk, Yap ve Jig -5.0 +0.2
Krl ekli, Srtnme, Sarsntl Masa -0.5 +0.1
Is ve Gzenekliliin Ar Ortam Koni ve Tanbur -100 +1.0
Deiimi Ar Ortam Siklon -30 +0.5
Jig -25 +0.1
Sarsntl Masa -2.0 +0.05
Humprey Spirali -2.0 +0.1
MGS -0.1 +0.01
Reichert Konisi ve Spirali -2.0 +0.02
Zenginletirme Yntemleri, Yararlanlan Mineral zellikleri ve Uygulama Boyutlar
MANYETK AYIRMA LE ZENGNLETRME
Manyetik Duyarllk, Dk Alan iddetli -100 +0.1
Is ile Manyetikliin Yksek Alan iddetli -10 +0.1
Deiimi Nadir Toprakl Man. Ay. -100 +1.0
Dk Alan iddetli -3.0 +0.001
Yksek Alan iddetli -3.0 +0.001
Elektrik letkenlik ELEKTROSTATK AYIRMA LE ZENGNLETRME -3.0 +0.1
SALKIMLATIRMA ve DAITMA
Yzey ve Ara Yzey (Floklasyon ve Dispersiyon)
zellikleri
Seimli Salkmlatrma -0.02
FLOTASYON (Yzdrme) -0.3 +0.01
Kpk Flotasyonu -0.3
Tabla Flotasyonu -1.0
Kolon Flotasyonu -0.1
AMALGAMLATIRMA -2.0
KMYASAL ZENGNLETRME
Farkl znrlk, Kalsinasyon -200
Kimyasal Reaksiyon Kavurma -200
Siyanrasyon -0,075
Kartrma Lii -0.5
Yn Lii -100
Szlme Lii -50
 -0.3 mm Sahil Kumlarnda Bulunan Minerallerin zellikleri

MNERAL ZELLKLER
KMYASAL ZGL MANYETK ELEKTRK RADYO-
ADI RENK SERTLK
FORML AIRLIK DUYARLIK LETKENLK AKTVTE
-0.2
KUVARS SiO2 Beyaz 2,65 Yaltkan Deil 7.0
Dia Manyetik
2.0 Deil
RUTL TiO2 Kahverengi 4,20 letken 6.25
Para Manyetik
162 Deil
LMENT FeTiO3 Siyah 4,75 letken 5.5
Para Manyetik
-0.3 Bazen
ZRKON ZrSiO4 Beyaz 4,70 Yaltkan
Radyoaktif
7.5
Dia Manyetik
Krmz 15
MONAZT (La,Ce,Th)PO4 5,10 Yaltkan Radyoaktif 5.25
Kahverengi Para Manyetik
 Sahil Kumu
Serbest Taneler halinde kuvars, rutil,
zirkon, ilmenit, monazit iermekte

ZGL AIRLIK FARKI LE

ZENGNLETRME

Ar Mineraller Hafif Mineraller

Rutil Kuvars
lmenit
Monazit
Zirkon

ELEKTOSTATK AYIRMA LE
ZENGNLETRME

letkenler Yaltkanlar
Rutil Monazit
lmenit Zirkon

MANYETK AYIRMA LE MANYETK AYIRMA LE

ZENGNLETRME ZENGNLETRME

Manyetik Manyetik Olmayan Manyetik Manyetik Olmayan

lmenit Rutil Monazit Zirkon
 CEVHER HAZIRLAMA II

Zenginletirmede Kullanlan
Temel Devre Tertipleri

(Akm emalar)
 Ocaktan Gelen Cevher

Boyut kltme

Zenginletirme

Artk Konsantre

K RNL BAST ZENGNLETRME DEVRES

 Ocaktan Gelen Cevher

Boyut kltme

Zenginletirme

Artk Konsantre
Ara rn

ARA RNN GER DNDRLMESN EREN

ZENGNLETRME DEVRES
ARA RNN TEKRAR TLMESN EREN
ZENGNLETRME DEVRES
 Ocaktan Gelen Cevher

Boyut kltme

Kaba
Zenginletirme

Kaba Artk Kaba Konsantre

Boyut kltme Boyut kltme

Sprme Temizleme

Nihai Artk Nihai Konsantre

KABA ZENGNLETRME, TEMZLEME ve SPRMEY EREN

ZENGNLETRME DEVRES
 Ocaktan Gelen Cevher

ri
Boyut Kltme

Artk Zenginletirme
Kaba Konsantre

Orta Dereceli
Boyut Kltme

Ara rn
Zenginletirme
TEK KADEMEDE
Kaba Konsantre
ARTIK ATILAN KADEMEL
nce
Boyut Kltme ZENGNLETRME DEVRES

Ara rn
Zenginletirme

Konsantre
 Ocaktan Gelen Cevher

ri
Boyut Kltme

Zenginletirme ri Boyutlu
Konsantre
Kaba Artk

nce K KADEMEDE KONSANTRE

Boyut Kltme ALINAN KADEMEL
ZENGNLETRME DEVRES

Artk Zenginletirme

Kk Boyutlu
Konsantre
 Ocaktan Gelen Cevher

Boyut Kltme

Zenginletirme

ri Artk Kaba Konsantre

nce K KADEMEDE ARTIK

Boyut Kltme ATILAN KADEMEL
ZENGNLETRME DEVRES

nce Artk Zenginletirme

Konsantre
 ZENGNLETRME SONULARININ
DEERLENDRLMES

Gerek cevher hazrlama tesislerindeki zenginletirme ilemlerinin denetimi

gerekse, laboratuvarda yaplan zenginletirme deneyleri sonularnn
deerlendirilmesi, yaplan ilemlerin etkinliinin belirlenmesi ve ekonomisi
asndan nem tamaktadr.
Sz konusu deerlendirme, ya zenginletirme formlleri denilen
formller kullanlarak veya metalurjik denge izelgesi oluturularak
yaplmaktadr.

Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:

Bu formller, zenginletirme ilemine giren cevher ve kan rnlerin

(konsantre, artk) arlk ve deerli metal dengelerine dayanlarak
karlmaktadr.
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:

ki rnl bir zenginletirme ileminde kullanlan formller:

B: Zenginletirme lemine Beslenen Cevherin Arl

b: Zenginletirme lemine Beslenen Cevherin deerli element
(veya bileik) yzdesi (Tenr)
K: Konsantrenin Arl
k: Konsantrenin Tenr
A: Artn Arl
a: Artn Tenr
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
Arlk ve deerli metal dengelerini yazarsak:
B = K + A (1)
B.b = K.k + A.a (2)
denklemleri, (1) denkleminin her iki taraf a ile arpldnda,

B.a = K.a + A.a (3)

denklemi elde edilmektedir. (2) ve (3) denklemleri taraf tarafa karlarak,

B (b-a) = K (k-a) (4)

bulunur. Ayn ekilde (1) denkleminin iki taraf k ve b ile arplp

(2) denklemi ile taraf tarafa karldnda:

B (k-b) = A (k-a) (5)

K (k-b) = A (b-a) (6)

denklemleri elde edilir. (4), (5) ve (6) denklemlerinden yararlanlarak:

 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:

k a
BK (7)
ba
k a
BA (8)
k b
ba
KB (9)
k a
ba
KA (10)
k b
k b
A B (11)
k a
k b
A K (12)
ba
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:

Zenginletirme (Konsantrasyon) Oran:

Zenginletirme ilemine beslenen cevher arlnn, elde edilen konsantrenin
arlna oranna zenginletirme oran (Z) denir.

B
Z (13)
K
Zenginletirme oran, (4) No.lu denklemden yararlanlarak, deerli metal % leri ile
de hesaplanabilir:

B k a
Z (14)
K ba
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
Metal Kazanma Verimi:
Zenginletirme ilemine beslenen cevherde bulunan deerli metal miktarna gre,
konsantrede toplanan deerli metal yzdesine verim (V) denir.

Konsantredeki Degerli Metal Agirligi

%V 100
Beslenen Cevherdeki Degerli Metal Agirligi

Cevherdeki deerli metal miktar B.b, konsantredeki ise K.k, olduuna gre, Metal
Kazanma Verimi:
K .k
%V .100 (15)
B.b
ekilde belirtilebilir. K/B=1/Z=b-a/k-a yazldnda, Metal verimi, eitli
rnlerdeki metal yzdelerine gre:

k (b a )
%V .100 (16)
b (k a )
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:

Metal Kayb:
Zenginletirme ilemine beslenen cevherde bulunan deerli metal miktarna gre,
artkla atlan deerli metal yzdesine metal kayb (j) denir.

A.a
%j .100 (17)
B.b
veya
% j = 100 V (18)

olarak hesaplanr.

kiden fazla rn elde edilen zenginletirme ilemlerinin sonular da, ayn esaslara
dayanlarak kartlan formller ile deerlendirilmektedir.
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
ki ayr konsantre retilen bir ilem gznne alnrsa;

K1 x mineralinin topland konsantrenin arl

k1x x minerali konsantresinde x ile ilgili metal %si
k1y x minerali konsantresinde y ile ilgili metal %si
K2 y mineralinin topland konsantrenin arl
K2x y minerali konsantresinde x ile ilgili metal %si
K2y y minerali konsantresinde y ile ilgili metal %si
B Beslenen cevher arl
bx Beslenen cevherde x minerali ile ilgili metal %si
by Beslenen cevherde y minerali ile ilgili metal %si
A Atlan artn arl
ax Artkda x minerali ile ilgili metal %si
ay Artkda y minerali ile ilgili metal %si

olduuna gre, arlk dengesi aadaki gibidir:

B = K1+ K2 +A (19)
 Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
x ve y mineralleri ile ilgili metal dengesi yazldnda:

B bx = K1 k1x + K2 k2x + A ax (20)

B by= K1 k1y + K2 k2y + A ay (21)

denklemleri elde edilir. x minerali iin zenginletirme oran (Zx):

B k 1x k 2 x k 2 y a y k 1 y k 2 y k 2 x a x
Zx (22)
K1 b x k 2 x k 2 y a y b y k 2 y k 2 x a x
x minerali iin metal kazanma verimi (Vx) ise :

K 1 k 1x k 1x b x k 2 x k 2 y a y b y k 2 y k 2 x a x (23)
%V x 100 100
B bx b x k 1x k 2 x k 2 y a y k 1 y k 2 y k 2 x a x

Y minerali iin de ayn ekilde Zy ve Vy formlleri yazlabilir.

 CEVHER HAZIRLAMA II

ZENGNLETRME SONULARININ
DEERLENDRLMES

Metalurjik Denge izelgesi

 Metalurjik Denge izelgesi
AIRLIK % DAILIM
RNLER Ton % Zn Ton %
(1) (2) (3) (4) (5)
KONSANTRE 65.0 10.8 58.8 38.22 92.25
ARTIK 535.0 89.2 0.6 3.21 7.75
BESLENEN
600.0 100.0 6.9 41.43 100.00
CEVHER

(4) no.lu kolonun hesaplanmas:

65,0 x 0,588 = 38,22 535,0 x 0,006 = 3,21

(5) no.lu kolonun hesaplanmas:

(38,22 / 41,43) x 100 = 92,25 (3,21 / 41,43) x 100 = 7,75
Deneye Beslenen Cevherin Zn eriinin Hesaben Bulunmas:

37,53 / 600,0 x 100 = 6,25

Zenginletirme oran da,

B
Z forml kullanlarak,
K

600
Z 9.2 olarak bulunur.
65
RNEK
% 21.3 Fe ieren ve deerli minerali manyetit olan demir cevherinin
1000 grlk temsili numunesi zerinde, aadaki akm emasna gre
yaplan deneyin sonular, akm emas zerinde gsterilmektedir.

CEVHER 1000 gr % 21.3 Fe

BOYUT KLTME

1. ZENGNLETRME

Konsantre Kaba Artk

220 gr
% 68.6 Fe

2. ZENGNLETRME
(Sprme)

Nihai Artk Ara rn

700 gr 40 gr
% 5.5 Fe % 44.0 Fe
Deney Sonularn Gsteren Metalurjik Denge izelgesi

AIRLIK % DAILIM
RNLER
gr % Fe gr %
KONSANTRE 220 22.9 68.6 150.9 72.9
ARARN 40 4.2 44.0 17.6 8.5
ARTIK 700 72.9 5.5 38.5 18.6
BESLENEN CEVHER
(Hesaplanan)
960 100.0 21.56 207.0 100.0
 Tesise Uyarlanan Metalurjik Denge izelgesi

AIRLIK % DAILIM
RNLER
gr % Fe gr %

KONSANTRE 244.4 25.4 68.6 167.7 81.0

ARTIK 715.6 74.6 5.5 39.3 19.0

BESLENEN CEVHER
960.0 100.0 21.56 207.0 100.0
(Hesaplanan)
Zenginletirme Oran

B 960 3.93
Z
K 244.4
k a 68.6 5.5 63.1
Z 3.93
b a 21.56 5.5 16.06
Metal Kazanma Verimi

k (b a ) 68.6 (21.56 5.5)

V .100 .100 81 %
b (k a ) 21.56 (68.6 5.5)

olarak hesaplanmaktadr.
PROBLEM:

Bir mangan cevheri zerinde yaplan zenginletirme ilemleri sonucu

aadaki sonular elde edilmitir. Tesiste gnde 500 ton cevher ilenmekte
olduuna gre;

rnler Miktar (kg) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 50,0

nce Konsantre 1,0 51,0
nce ara rn 2,0 25,0
nce artk 4,0 14,0
Toplam 9,8

a-)Ara rnn konsantreye katlmas durumunda tesiste elde edilecek toplam

konsantre miktarn ve tesis verimini bulunuz.

b-) Ara rnn datlmas (konsantre ve arta) durumunda tesiste elde

edilecek toplam konsantre miktarn ve tesis verimini bulunuz.
ZM:
a-) Ara rnn konsantreye katlmas durumu;
rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,0

nce Konsantre 1,0 10,20 51,0
nce ara rn 2,0 20,41 25,0
nce artk 4,0 40,82 14,0
TOPLAM 9,8 100,0 30,31

nce ara rn + ince konsantre = yeni ince konsantre dir.

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,00

nce Konsantre(yeni) 3,0 30,61 33,67
nce artk 4,0 40,82 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31
Toplam Konsantre= iri kons + ince kons. dir. (%28,57+30,61=59,18)

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

Konsantre 5,8 59,18 41,56

nce artk 4,0 40,82 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31

Toplam Kons = 500* 0,5918 = 295,90 ton

Verim = (295,90*0,4156 x 100)/(500 x 0,3031)
= %81,15
b-) Ara rnn datlmasMiktar
rnler
durumu;
(kg) Miktar(%) Mn (%)
ri Konsantre 2,8 28,57 50,0
nce Konsantre 1,0 10,20 51,0
nce ara rn 2,0 20,41 25,0
nce artk 4,0 40,82 14,0
TOPLAM 9,8 100,0 30,31

2 * 0,25 = x *0,51 +(2-x)* 0,14

x = 0,6 kg (konsantreye katlacak miktar)
2 - 0,6 = 1,4 kg (arta katlacak miktar)

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,00
nce Konsantre 1,6 16,33 51,00
nce artk 5,4 55,10 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31

Toplam Kons= iri kons + ince kons. dir. (%16,33+28,57 = 44,90)

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

Top. Konsantre 4,4 44,90 50,33

nce artk 5,4 55,10 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31

Toplam Konsantre = 500 * 0,4490 = 224,5 ton

Verim = (224,5* 0,5033 *100)/ (500 * 0,3031)

= % 74,56
ubuklu Deirmen
iinden bir grnm