Havel

QUYN LC
CA K KHNG QUYN LC
Vclav Havel
QUYN LC
CA K KHNG QUYN LC
Tiu lun chnh tr
Bn dch ca Phm Nguyn Trng & Nhm Vn Lang

Hiu nh: Nhm Vn Lang
Nh xut bn Giy Vn
Nh xut bn Giy Vn
Ch trng: M Ming
Lin lc: nxbgiayvun@yahoo.com
Quyn lc ca k khng quyn lc
Tp tiu lun chnh tr ca Vclav Havel
Bn dch ca Phm Nguyn Trng & Nhm Vn Lang
Hiu nh: Nhm Vn Lang
Giy Vn xut bn ln th nht ti Hu K
Kh 13x20,5cm
In xong gia nm 2013
Chu trch nhim xut bn: Bi Cht
Ba: Trn Kin Quc
Hnh ba: Phc tho tng i Vclav Havel ca Barbora Douov
Trnh by: Giy Vn
Bn quyn bn dch ting Vit 2013, Giy Vn,
Phm Nguyn Trng, Nhm Vn Lang.
MC LC
Gii thiu
Vclav Havel: c mng v v mng................. 009
Petr Pithart
Th ky hai mi cua Havel...................................021
Vclav Blohradsk
Vclav Havel
Bn v ngn t....................................................... 033
Chnh tr v lng tm......................................... 057
Quyn lc ca k khng quyn lc..................... 093
Th gi ng Husk................................................ 231
V ngha ca hin chng 77........................... 285
Ph lc
Tuyn ngn Hin chng 77............................... 319
Ghi ch v bn dch .................................................. 329

VCLAV HAVEL: C MNG V V MNG
Petr Pithart
V clav Havel c khp ni trn th gii bit n,

nhng c l ch nh mt huyn thoi: Nh
trit hc trn ngai; Ngi t ch mt nm thnh tng
thng Va chc la nhng li c cnh ca ng S tht
v tnh yu phi chin thng di tr v hn th cng
c bit n.
hn mt nm t ngy ng mt v 23 nm k t
nm thng k diu (1989) v chng ta bit chc chn
rng s tht v tnh yu hin cha chin thng, thm
ch khng chin thng, v chng ta tr li vi nhng bi
lun ln ca ng. T by gi ti s cng cc bn, nhng
ngi bn Vit. ng ngh nh th no v tt c nhng
iu ? Thi , chng ti c ng nh th no? V
ngy nay chng ta c ng ra sao? C ging nhau khng?
Chng ta rt c kinh nghim t s v mng? My
chc nm trc, chng ta c nhng bi lun ca ng
10 Quyn lc ca k khng quyn lc
trc ht nh l nhng bi ph bnh ch di thi

bnh thng ha1, ph bnh mi tng quan trong Tip
Khc b chim ng di chnh ph ca Gustav Husak.
Ngy nay, chng ta giu kinh nghim hn trong nhng
vic g? C phi ngay t ngy Havel khng cn
nim tin vi nn dn ch ngh vin? Vi ngha ca vic
thnh lp cc ng phi chnh tr? Chng ta vn bit,
trong cc bi vit ca ng c nhng on ph bnh nh
th. Hm nay chng ta s quay v chnh nhng on .
V chng ta t hi, s hoi nghi ca ng ngy vn ch
l nhng m ch, phi chng c khng nh.
y ti s khng t t nhng cu hi to tt v qu
to tt, v d, liu c phi ch ngha t bn hin nay ang
trong cn khng hong, liu c phi nn vn minh Ty
u ang khng c li thot. Chinh ti cung khng bit tr
li nhng cu ny. Nhng cu hi ca ti s thc t hn.
Khi Havel vit nhng bi lun ln ca mnh, chc
chn ng khng tnh n vic ch ngha cng sn, y
mt mi, thiu thuyt phc v so mn s sp mt
cch nhanh chng v d dng n th, bi v cng nh
ch ngha cng sn, ngi dn Tip Khc cng mt mi
v tr mn, v cng ht nh ch ngha cng sn, h cng
chng h chc chn ci g s phi n tip sau ch ngha
1.
Bnh thng ha l tn gi chnh thc cho vic thanh lc
trong ng cng sn, vic sa thi cng nhn vin, vic lp li ch
kim duyt, v ng ca cc hi on, cc t chc chnh tr
v phi chnh tr, v cc bin php gy p lc khc, sau khi nhng
ci cch ci m ca ma xun Praha 1968 nhm thc y nhanh
qu trnh dn ch ha, b qun i cc nc khi Varsava n p.
Vclav Havel 11
cng sn. Qu tht, chng ta cn khng t c ng

tn cho mi tng quan m chng ta sng trong .
N v vn ang c gi l ch c ti ton tr,
thnh thong cn l ton tr, nhng nhng ngi bit
suy xt u bit r, ch c ti ton tr, s khng b
c mt y khong nhng nm 1948 1953. Nht
l sau ma xun Praha v sau khi t nc b chim
ng vo thng Tm nm 1968, chng mt ai, thm ch
c nhng ngi i din cho ch cng chng h tin
nhng iu m chnh h h ho., ni g n vic thuyt
phc dn chng bng cch khng b. Vi thiu mt khi
nim khc xc thc hn, Vclav Havel ni v ch
hu ton tr.
Ngy nay chng ta bit, rng ch y tr c
mt thi gian di nh th cng l do lun c th trng
xm2, vn qua nhiu chu ng, ci thin, duy tr
tip nc . Ti ngh, ngi dn ca tt c cc ch suy
sp, t xng l x hi hay cng sn ch ngha, u c rt
nhiu kinh nghim vi th trng ny. Mt th trng
khng c tha nhn, lun tm c nhng k h cho
mnh, nhng l th trng v nguyn tc, khng thu
m v khng s sch chng t. l mt th trng h
hng, trong bn cht l tham nhng.
2.
Khc vi th trng en l nhng hot ng kinh t tri php
v r rng l phi php, th trng Xm nm u gia ranh gii
trng v en. Nhng hot ng ca n vi phm nhng l thi o
c, lun l thng thng, nhng hu nh ko th chng minh n
vi phm lut php (theo wikipedia)
Khi ch sp (v cng vi Havel, ti c mt

trc tip , chng ti cng nhau thng lng vi cc
i din ca bn chnh quyn ang t chc), chng ti
ngc nhin bi nh cm quyn rt nhanh chng rt lui.
iu dn ti n mt vic l thng Ging nm 1990
ti cng khai tuyn b, rng nm 1989, chng c cuc
cch mng no xy ra, chng qua ch c mi vic chuyn
giao quyn lc theo tha thun. Ti tuyn b iu
cng l v mun lm tan bt nhng ch i cng thng.
Nhng chnh trong tuyn b c cha mt liu lng
ng k ca s v mng. Li c ln Vclav Havel ni
v s cn thit phi kt thc cuc cch mng, ln khc li
ni v s cn thit ca cuc cch mng th hai. C hai
chng ti ngy sm b tht vng: nhng mi tng
quan c li quay tr li trong b o chong mi d
c chp nhn theo kiu li sng tiu th. Dn ch tuy
c thc hin, nhng sao trng rng.
C th vic xy ra l tham nhng nh kiu x hi
ch ngha chuyn th bin thnh tham nhng ln t
bn ch ngha. Nhng ngi vn thnh tho trong tham
nhng nh kiu x hi ch ngha kia, thnh cng c
trong chuyn tham nhng ln t bn ch ngha n h
c quan h, c c quyn tip cn thng tin, l b
phn ca mt mng li nhng mi quan h y th lc.
iu ny hin hin r rt trong vng cha y 10
nm t sau thng Mi mt nm 1989, khi hai ng
phi chnh tr ln nht mt t v mt hu tha
thun vi nhau, rng d bt c ng no trong h s nm
Vclav Havel 13
quyn, ng kia, v mt hnh thc nm bn phe i lp,

s khng bao gi i b phiu tn nhim trong quc hi,
c ngha l s m bo vic cm quyn lin tc (v vic
n cp lin tc) cho n tn k bu c k tip, cho d c
xy ra bt c chuyn g. H xc xc gi s sp xp
ny hp ng gia cc phe i lp, mc d thc cht
cua no l loi b phe i lp khi cc hot ng chnh tr
thng ngy. Ngoi k bu c (bn nm mt ln) khng
c iu g c th c thay i, sa i, a vo trt t.
Ngoi cc b my ca cc ng phi chnh tr, tt c cc
cng dn tch cc khng thuc ng phi v tt c cc hi
on hnh thnh mt cch t pht (nh l cc t chc
v chnh ph v nht l t chc dn s) u b loi khi
cuc chi. K no khng tri qua l la ca bu c, s
khng c cch no khc ngoi im lng, ngi lanh ao
phe t ng x hi dn ch ni nh vy. l s
c rung ton din nn dn ch ngh vin. Thay v mt
ng c ton quyn, tuy l hai ng, nhng che chn ln
cho nhau ti li ca nhng thnh vin ca mnh, v v th
b buc cht vi nhau bng chnh kh nng ng ny lm
phng hi ng kia.
Khi cng vi nhiu ngi khc chng ti bt
u quay tr li vi nhng cu vit ca Havel v sc
mnh ca nhng ngi dn thng v v sc mnh ca
ngn t. Trong ln c th hai, chng ti c ra cn
nhiu iu hn c vo thi im nhng bi vit xut
hin v c lan truyn di dng samizdat.
Chung ti a c minh chng, rng Vclav Havel

cha bao gi bi o tng v ch dn ch ngh vin
kiu phng Ty m chng ti cng ng xy p.
Nhng m chng ti vn phi th!
Ngay c khi, sau 4 nm, v tn ch tch ca ng dn
ch x hi t chi vic tip tc thc hin hp ng
cc phe i lp trong thc t, chng ta vn ang sa ly
trong vng bn tham nhng t nhng ngy y n tn
by gi: trong vng ch 4 nm, khi hp ng c hiu lc,
kp hnh thnh nhng, hi nhng ngi anh em bn
vng (y l Havel gi n nh th) ca cc doanh nhn
v cc chnh tr gia, khng ph thuc vo vic h n t
ng no trong 2 ng ln. Khi hnh thnh mt cu
trc hu nh khng ng k, tuy nhin cc k c th lc
m kh lt ty v cng. Thnh vin t hai phi ng, thay
v kim tra ln nhau nh cc ng phi chnh tr i lp,
h cng th th c ha: cc anh bit chng ti c chuyn,
nhng c chng ti cng bit chuyn bn anh. Cu trc
ny n tn by gi vn ang kim sot phn quan
trng c bit l i sng kinh t trong c nc. Quyn
li kinh t t nhn thm qua v nh hng ti chnh tr,
ngay c khi cha b e da bi th mnh ca cc cng ty
a quc gia trong th gii ang c ton cu ha. Ti
lun cho rng, trc khi bt u vt ln vi cc vn
ln do qu trnh ton cu ha mang li, chng ta phi
th a cc c ch kim tra dn ch vo hot ng. Phi
th mc du thc c nhng hn ch ca cng vic
kim tra .
Vclav Havel 15
Chng li chnh ph ca nhng hi on nhng ngi

anh em, nhng ngi mun thay i c h thng bu c
hp ng ca hai ng nm quyn s khng bao gi
b iu g ph ngang k hoch ca h, Vclav Havel v
nhng ngi thn cn vi ng dng nhng cng c
sn c ca nh nc php quyn, c bit l Ta n Hin
php3. iu l nh Hin php ra i ch 2 nm
sau khi chnh quyn thay i, c cha nhng nguyn tc
chnh l b phanh chng li vic c rung nn dn ch
bng nhng th thut theo kiu ch ngha bn-mua4 . Ti
cha mt lng tin vo nh nc php quyn, ngay c khi
ti khng ngh, rng chnh lng tin phi bo v c nn
dn ch n cng v dng c mt b khng th
thm thu i li vi s tham nhng.
Vclav Havel mi v sau mi coi nh nc php quyn
nh mt l tng v nh mt c gng thc hin l tng
. L Tng thng, ng dnh nhiu quan tm cho To
n Hin php, thnh vin ca ta n ny c hai ln do
ng c (sau mi nm) v nhng c ca ng u
rt tt. n tn by gi chng ta vn tip tc hng li
3.
Ta n Hin php l mt c quan t php bo v vic thc
thi Hin php. Trch nhim v thm quyn ca Ta n Hin php
c xc nh trong chnh Hin php ca Cng ha Sc.
4.
Ch ngha bn-mua (Clientelism), ch ngha khch hng ngy
nay c hiu l mi quan h, khi ngi chc trch v ngi
khch hng mun c c hp ng ca chnh ph cng c chung
quyn li ring, h bo v ln nhau, v trong vic bo v v c
bo v ny, h c li v mt kinh t. Ch ngha bn-mua thc
cht l mt dng tham nhng (theo wikipedia)
t i ng ta n c ng sp xp rt tt. Tuy nhin,

chng bao lu na c nhim k mi nm ln th hai ca
nhng v quan ta cui cng do Havel c s kt thc.
Hon ton c th ni rng, Vclav Havel cng ngy
cng nh gi cao cc t chc c lp, ngha l cc t chc
m cc ng phi chnh tr ch c th gy nh hng mt
cch gin tip (v d chnh Ta n Hin php, m thnh
vin ca h do Tng thng c v Thng Ngh vin
ph duyt, ch chu mt phn nh hng ca Thng
Ngh vin. Nhng c nh Hi ng Ngn hng, Vin
kim st ti cao, Ngi bo v quyn li cho cng chng5
v cc t chc khc, xut thn t cc c quan c bu
ra, nhng nhng quyt nh ca h khng ph thuc vo
nhng c quan ). iu c ngha l, Havel khng
ph nhn tnh a nguyn chnh tr di hnh thc cc
ng phi chnh tr, ng ch lm r hn cho chnh mnh
quan nim v ngha, v cc kh nng ca cc ng phi
chnh tr.
V chng ta hy ng qun rng mi sau nm 1989,
Vclav Havel mi pht trin quan nim ca mnh v
ngha c bn ca mt x hi dn s c pht trin nht
mt cch c th. Thiu n, cc ng phi chnh tr s kh
cn, cht mn v thoi ha.
Ombudsman:Bo v cc c nhn trc cch i x ca cc c

5.
quan cng s v cc t chc khc, nu cch i x ny mu thun

vi lut php v khng tun theo nguyn tc dn ch ca nh nc
php quyn v ca mt ban qun l tt, hoc khi cc c quan cng
s v dng (Theo trang Ombudsman).
Vclav Havel 17
Ngay c quang cui i, thi nghi ng ca Havel

i vi nn dn ch ngh vin khng phi l tuyt i. Cc
ng phi chnh tr, b kp trong nh nc php quyn
(rule of law6) v c nui sng bi lp m dy c l
cc t chc dn s, trc ht c ngha nh l mt c ch
kim sot. Ngy nay cu hi s l, liu nhng khim khu-
yt hin nhin ca ch ny c tht nghim trng n
mc n lc phi tm v tm cho ra mt ch no
khc, c hiu lc hn v cng bng hn. Trong bi vit th
hai, Vaclav Belohradsky, ngi gii thiu cho tuyn tp
ny, c suy ngh nh vy. Ti vn lun lun tin vo hiu
lc ca nhng qui tc c a ra mt cch thu o, v
nhng t chc c xy p mt cch ng tin cy.
Ti ngh, sau nm 1989, thi nghi ng ca Havel i
vi c ch truyn thng ca nn dn ch ngh vin, c su
sc hn trong mt s tc phm, tuy nhin trong tc phm
khc ng chng li: ng hiu ra, mc d nn dn ch ngh
vin l cch qun l rt khng hon thin, nhng bi v, c
v sau ny, cn phi tnh n rng, xa hi toan nhng con
ngi cng rt khng hon thin, vi th it ra nn dn ch
khng hon thin ny v nhng con ngi khng hon
thin kia, vn c th sng cng nhau mt thi gian na.
V t nht la ngn chn c iu xu nht.
6.
Nh nc php quyn, vi nh ngha cn bn nht l khng
c ai trn lut hay ngoi lut, m mi ngi phi tun theo php
lut. Mt nguyn tc bt ngun mt cch logic t tng cho rng
s tht, cng nh lut, u da trn nhng nguyn tc cn bn c
th c pht hin ra nhng khng th c to ra theo c mun.
(theo wikipedia)
Ti nhng mun ni, rng thi nghi ng thn trng

v ng thi mi hy vng cn st li, c l c th th hin
trong mnh thc sau: lm sao cho mai ny khng phi
v tht nhiu hnh phc cho tht nhiu ngi, m phi
lm sao cho mc bt cng v au kh l nh nht. Ti
ngh, vi tt c thi ph phn i vi nn vn minh
hin i, Havel ngy nay s k tn di cu ny.
Cui cng ti mun ni, rng s quan tm ca cc
bn vi Vclav Havel ca chng ti l nim hn hnh v
s ng vin ln i vi ti.
* V tc gi:
Petr Pithart (2.1.1941) gia nhp ng Cng sn

Tip Khc t nm 1960 va t xin ra khoi ang vao nm
1968. ng ky Hin chng 77 ngay t t u va tham
gia pht hanh t liu cm di thi cng sn (samizdat).
Nm 1989 ng tham gia hoat ng va la thanh vin ban
iu hanh Din n Cng dn. Sau thng bo ng c
chc Tng thng ca Vclav Havel, tc l vo gia thng
mi hai nm 1989, Petr Pithart thay th Havel trong
vic iu hnh Din n Cng dn. Sau ng lm Th
tng trong hai nm ri (cn trong thi k lin bang
Tip Khc) v sau na, ng l ch tch Thng Ngh vin
trong Quc hi Cng ha Sc. T thng mi nm 2012
ng ri b chnh trng v hin ang ging dy ti khoa
Lut trng H Tng hp Charles Praha.
Vclav Havel 19
Bi c vit ring cho tp tiu lun Quyn lc ca k

khng quyn lc trong ln dch v gii thiu sang ting
Vit bi nh xut bn Giy Vn.
TH KY HAI MI CUA HAVEL
Vclav Blohradsk
iu ma chung ta vn goi la lich s phng Ty

la mt cuc xung t khng ngng gia nhng
bc tin tri va nhng ngi chc sc thc hin s mnh
ca cac bc tin tri, gia cac y tng va cac b may thi
hanh tng y. Chung ta a tao ra cac c cu c th
bin nhng muc tiu cua cuc sng thnh hin thc mt
cach hp ly, khng phu thuc vao s thch cua mi ca
nhn. Tuy nhin nhng c cu mt khi c tao ra
lun tim cach thay th nhiu nhng muc tiu khac nhau
cua cuc sng bng mt muc tiu duy nht s t ti
sinh. Cc c cu ny c thn thnh ha, trong nhng
cm nang chinh thc chng gii hn mt cach din giai
trung thanh vi l tng chng lai cach din giai d gio,
chng t chc cac cuc thm tra v cac hi ng chuyn
mn; c cu t n con co ngn ng ring cua minh ma
Havel t tn la ptydepe. Nhng cu ch c vit bng
th ngn ng cua c cu nay c cng b nh nhng

s tht khach quan va c cng an ngn ng bao v. Ca
th ky hai mi la th ky m mau sc Kafka, bi vi chinh
nhng c cu ma chung ta a tao ra nhm giai phong y
tng khoi s phu thuc vao nh mnh khng th lng
trc cua nhng ngi phat hin va pht minh chung
cung nh khoi s phu thuc vao y chi cua ho, a nut
chng cc th gii trong cuc sng cua chung ta. Nhng
g con lai chi la nhng th gii ring t c trang bi y
u chung ta trn vao o trc s trng rng cua th
gii chung. Cang ngay nhng th gii ring t nay cang
ging nhng cabin m phong, nh khi chung ta hoc lai
t: chung ta chng i ti u, chi c nhng canh quan ao
chay trc man hinh va chung ta x ly cac tinh hung ao.
Tt ca cac c cu u co mt im chung: chng trn
ap cu hi v y nghia nh la mt vn mang tinh pha
hoai, bi vi no lam can tr vic t ti sinh cua c cu.
Trong thi i t vn ng cu hi v y nghia li tr v
vi cuc sng cua chung ta nh mt ch c sng trong
s tht. S tht y co nghia la sng phu hp vi
nhng kinh nghim cua chnh minh, khng hp tac vi
s gia di ang chim linh khng gian cng cng t
vic quang cao, n cac khu hiu do cc dch v truyn
thng v ngnh cng nghip giai tri, cac b may ang
phai hay do vn hoa ngun vn t nhn tai tr t ra.
Vclav Havel 23
Nha bt ng chinh kin

ch khng phai la ngi chng cng
Vclav Havel nha bt ng chinh kin a khng thy

trong nn dn chu phng Ty mt li thot no su sc
hn. ng khng inh rng no chi che y kho lo hn
trc con ngi tinh trang khung hoang va do o con
nhn con ngi chim trong su hn. V cui cng,
chng phi s am am va trng rng cua cuc sng trong
h thng hu ton tr l bc bim ha sc nt ca cuc sng
hin i ni chung v chng phi chng ta, trn thc t,
chnh l li cnh bo cho phng Ty vch ra xu hng
pht trin tim n ca chnh phng Ty? ng a vit
nh vy.
Chung ti a phai quay lai cu nay mi khi thao lun
v vai tro cua cac nha bt ng chinh kin trong khi
cng san nhn ban dich quyn Quyn lc ca k khng
quyn lc ra ting Y (c l la ban dich u tin Chu
u). Chung ti khng thy ho chi la nhng k chng
cng ma la nhom nhng ngi cng ch hng chng lai
mt ke thu chung, chng lai s t vn ng cua nhng c
cu mang tnh toan cu va nhng mt ma khng th ph
c ca nhng c cu y. Qu trnh toan cu hoa bt
u, cac nghi vin bin thanh chn hu trng, quyn
lc chuyn dn i khoi nhng trung tm c th quan st
c cua no; nhng c cu cp v tinh va b my canh
sat k thut quan liu cua chung thao tng c mt
h thng ma chung ta goi la dn chu ch v theo qun
tnh. Nhng th lc khng khoan nhng vi qua kh
a nm ton b quyn lc. Chin tranh lanh gia chu

nghia cng san va chu nghia t ban a chi la mt trong
nhng hnh thc cua qua trinh, trong o ch ngha t
ban toan cu a thng ch ngha t ban dn chu.
Chng ta gi s am am va trng rng cua h
thng hu toan tri bng t binh thng hoa1; chung ta
hay t tn cho xu hng pht trin tim n ca phng
Ty, ma trong mt cua Vclav Havel, binh thng hoa l
li cnh bo cho xu hng pht trin y, bng thut ng
binh thng hoa cp v tinh. o la tinh trang, khi quyn
t do cua ca nhn khng la gi khc ngoai mt h thng
cac li thoat him dn v nhng th gii cua ring t v
cng a dng; va trong o quyn lc khng cn phai to
ro s chinh danh cua minh trc nhng ngi i tim y
nghia cua vic ho ang lam.
Cng vi Vclav Havel, ti nghi, chung ta a mai tang
c nim hy vong rng bt ng chinh kin cuc tranh
lun trong khng gian cng cng v y nghia se anh thc
xa hi dn chu bc vao mt cuc sng mi, rng bt ng
chinh kin se la mt sc manh mi tao nn lich s.
1.
Bnh thng ha l tn gi chnh thc cho vic thanh lc
trong ng cng sn, vic sa thi cng nhn vin, vic lp li ch
kim duyt, v ng ca cc hi on, cc t chc chnh tr
v phi chnh tr, v cc bin php gy p lc khc, sau khi nhng
ci cch ci m ca ma xun Praha 1968 nhm thc y nhanh
qu trnh dn ch ha, b qun i cc nc khi Varsava n p.
Vclav Havel 25
Hu dn chu theo kiu Havel
Hu qua nghim trong cua toan cu hoa la cuc u

tranh cho y ngha a khng con la ng lc chinh danh
cho cac quyt inh chinh tri. Cu hi v tnh chinh danh
bi coi nh dn trong xa hi, ch quyn lc la c thc
no lp nn nhng quan h mi, n len li vao th gii
va lm thay i th gii ma khng cn chng ta ng y;
chinh tri khng con hng ti y nghia cua quyn lc ma
ch hng ti hiu qua k thut cua quyn lc. No i tim
nhng vung t mi t ti sinh, no xm thc nhng
lnh a mi cua cuc sng, no tr thanh quyn lc sinh
hoc. Nim tin cua Havel rng khi co s tranh ginh
quyn lc mt cch cng khai va do c ca s kim
sot quyn lc mt cch cng khai, mt cach t nhin
s tn ti c s kim sot mt cch cng khai vic quyn
lc a t chinh danh hoa nh th no v mt y thc h
a khng con ung na. No c chng minh qua
nhng tht bai cua cac cuc chng i Chu u va My
chng lai nn chinh tri cua nhom thiu s toan cu di
khu hiu chung ta la 99%. Nhng mt phn trm
a thng mt cach tht d dang.
Gp g vi y ngha trong moi hnh thc, la s gp
mt vi nhng ngi ma trong cuc sng ca mnh, h
ai din cho mt th gii hp nht, mt tng th ma cho
n by gi chung ta lun chi ghi nhn nh a bi xe nho
ra thnh nhng th gii ring t, b bao kn bng lp
rao kem gai va trn c s cua cai quyn ngi l min
vo. i vi chng ta, th gii hp nht cha bao gi l
mt vt th co th m ta mt cach khach quan. No chi

le (ln) sng trong giao tip gia cac thc th sng trn
trai t, lun gn lin vi s ng cam, vi s x chuyn
ca ci ranh gii gia iu chung ta co th noi ra va iu
chung ta co th thu hiu. Binh thng hoa cp v tinh
la h thng trong o vn v y ngha khng cn c
nhc n bt c u, bt c luc nao. moi ni no lun
lun l thiu ph hp, ci tng th ca th gii bi tht lac
trong ma trn c bit cua ngn ng ptydepe.
Khai nim hu dn chu ngay nay c gan cho Colin
Crouch, nha chinh tri hoc ngi Anh. Theo quan nim
cua ng, o la h thng trong o din mao cua tng th
xa hi c thay th bng cac cuc vn ng hanh lang
(lobby) va cac tp oan xuyn quc gia m nhim vai
tro cua nha nc trong h thng. Trong Quyn lc ca
k khng quyn lc Havel a phat trin mt khai nim
khac cua hu dn chu: o la h thng trong o cuc
u tranh cho y ngha s tr lai cuc chi, nn dn chu
c giai phong khoi nhng c cu ch tp trung vo k
thut nm quyn, cc c cu c gn cht vi nhau
bi c chung nhng chia s v s co nghia cua cc cng
ng, ch khng phi do cng chung nhng tham vong
banh trng, se co c mt trong lng mi trong h
thng. Hu dn chu chinh la cai th gii a nguyn cua
nhng polis song hanh c tao nn nh t t chc li t
di ln bng sc mnh c c nh chung kinh nghim
cua y ngha. Y ngha la Robin Hood, bi ui khoi lu ai,
chin u trong rng.
Vclav Havel 27
Nhng cai hu dn chu cua Crouch ch khng phai

cua Havel a n. No se lai vi chung ta vinh vin
chng?
S cam d cua ngi tr thc
Gt b cu hi v y ngha ra khoi khng gian cng

cng co mt h qua nghim trong cho nhng ngi tri
thc, ti goi no la s cm d cua vic thn tng hoa cac
c cu.
Gia nhng muc tiu cua cuc sng va muc tiu cua
cac c cu, gia tnh chinh danh va tnh hp phap, gia
ly tng va cac t chc, gia trt t ao c vinh cu
va nhng xp t quyn lc tam thi cua th gii bao
gi cung co khoang trng, i khi con la vc thm. Hai
thai cc nay khng th gom lai lam mt se khng bao
gi tn tai mt s hp phap hoan toan chinh danh, se
khng bao gi tn tai mt ang phai la hoa thn cua t
tng ma no t lam nn tang. Mi quan h bt an va
y chng i gia hai thai cc nay phi c chung ta
ra sc bao v nh mt iu kin lich s khng th bi xoa
b cua dn chu.
Ngay ca Vclav Havel, ngi mnh m bao v mi
quan h bt an gia tinh chinh danh va tnh hp phap
trong th ky hai mi, cung a sa nga trc cai cam d
cua vic thn tng hoa cac c cu, khi ng tuyn b b
may qun s cua My va NATO l mt c cu hanh x
nhn danh quyn con ngi. Trong vai tro tng thng,
ng a t bo nim tin cua nha bt ng chinh kin, rng
nhng khai nim nh quyn con ngi hay trt t ao

c lun lun la phi chinh tri chung mang vao chinh tri
nguyn tc thuc phm tr vinh cu va do o khng
th gn no vao cac c cu mang tnh tam thi.
Phi chinh tri la sc manh quyt inh trong mt s
hoan canh lich s nht inh, nhng khng bao gi phi
chnh tr co th mong mun tr thanh chinh tri. Hoa
thn phi chinh tri vao mt c cu chinh tri nao o la s
cam d cua tt ca cac nh tr thc. Mt cam d cu ky,
mt bi kich cu ky. Hoa thn cac nguyn tc thuc phm
tr vinh cu s tht va tinh yu chng han vo c
cu nh NATO hay quyn lc qun s My bin mt
nha bt ng chinh kin ln cua Trung u thanh ke tr
giup (t cua Rumsfeld!) cho mt cng quc a tin
hanh chin tranh trong s la di, m nhng ke thc
hin cuc chin y a xy Guantanamo va ap dung nhuc
hinh tra tn tu binh hong khai thac thng tin. S cam
d cua vic thn tng hoa cac c cu la hu qua cua hi
chng Trung u do s v tm cua cac cng quc gy
nn va sau la mong mun thng nht chinh tri vi
lng tm, thng nht quyn lc vi ao c nhn danh
mt th gii an toan hn. o la nhng nghich ly! nh
a noi trong v kich Audience cua Havel.
Nhng a co bao nhiu nhng tri thc ln trong th
k hai mi a tin rng ang cng san thc s mun em
li s tht va tinh yu vao trong lich s? Va ai trong chung
ta co th noi la a khng sa nga du trong khonh khc
trc s hp dn cua cac c cu khac va a khng tng
Vclav Havel 29
tin rng s tht va tinh yu co th tim c ch thng

tru trong mt s cac c cu o?
Khng, s tht va tinh yu bao gi cung ng i mt
vi cac c cu, khng iu khin chung, ma chi chng
lai chung. i khi cung rt hiu qua nh a c chng
minh trong trng hp cua nha bt ng chinh kin
Vclav Havel.
* V tc gi:
Vaclav Belohradsky (17.1.1944 Praha) la nha trit

hoc va xa hi hoc ng i tm c cua Cng ha Sec va
c coi la ngi k tip trit gia Jan Potocka. T nm
1970 ng sng Y, sau nm 1989 ng lam vic ca CH
Sec. ng c coi la nha t tng hu hin ai. ng la
giao s khoa chinh tri xa hi hoc H tng hp Terst Y,
giao s khoa xa hi i hc Charles Praha Cng ha
Sec. Cac tac phm cua ng c xut ban tai Y, Sec, Anh,
My va Canada..
VCLAV HAVEL
BN V NGN T
N m 1989, Havel c Hip hi nhng ngi pht

hnh sch c trao tng Gii thng Ha Bnh.
Gii thng c trao khim din ti Hi ch sch Frank-
furt vo ngy 15 thng 10 nm 1989. y l bi din vn
do Maximilian Schell1 c thay cho Havel v ng khng th
c mt ti bui trao gii.
Tha cac ban,

Giai thng m ti vinh d nhn ngy hm nay c
gi l Giai thng Ha bnh do nhng ngi pht hnh
sch ni cch khc, l nhng ngi ph bin ngn t
trao tng. C l iu o cho phep ti hm nay c ni
vai suy nghi v mi lin h thn b gia ngn ng v ha
bnh, cung nh sc mnh huyn b ca ngn t trong lch
s nhn loai ni chung.
Maximilian Schell (1930): din vin, o din v nh lm

1.
phim ngi o.
Khi thy l Li, trang u tin ca mt trong nhng

cun sch quan trng nht m chng ta bit ni nh th.
Cun sch ny ni rng Li ca Cha l ci ngun ca
mi s sng to trn i. Nhng chng le iu o lai
khng ung, theo nghia bong, cho mi hnh ng ca
con ngi? Phai chng ngn t, ngun gc ci r ca
chng ta ngay nay, chnh la bn cht ca thc th vu tru
m chng ta gi l con ngi? Tinh thn, tm hn con
ngi, s t nhn thc ca chng ta, kh nng khi qut
ha v t duy bng khi nim, kh nng nhn thc th
gii nh mt tng th (ch khng ch nh a phng
ni ta sng), v cui cng, kh nng nhn bit rng chng
ta s cht v tuy bit nh th nhng vn sng: chng le tt
c nhng iu ny khng phai cung c dn xp hay
trc tip sng to bi ngn t?
Nu Li ca Cha l ngun gc ca mi sng to ca
Cha, th mt phn s sng to ca Cha, tc l ging
ngi, tn ti nh n ang l hin nay, l nh mt php
mu khc ca Cha y l php mu ca ngn t ca
con ngi. V nu php mu ny l cha kha hiu lch
s ca loi ngi th n cng l cha kha hiu lch s
ca x hi, thm chi c th n l cha kha hiu lch
s ca loi ngi chnh bi n l cha kha hiu lch
s ca x hi: v nu ngn t khng phi l phng tin
giao thip gia hai hay nhiu ci Ti th c le ngn t
s khng tn ti.
Tht ra bng cach nao o chng ta vn lun bit hoc
it nht la linh cam thy tt c nhng iu ny; cam giac
Vclav Havel 35
v y nghia va trong lng c bit cua ngn t ro rang a

tn tai trong thc ca con ngi t xa xa.
Khng chi nh vy: nh php mu ca ngn t m
chng ta bit, c le tt hn cc ng vt khc, rng chng
ta tht ra bit rt t, ni cch khc, chng ta nhn thc
c s tn ti ca huyn b. Trc din vi iu huyn
b v ng thi nhn thc c sc mnh mang tnh
tao dng ca ngn t i vi chng ta chng ta khng
ngng tm cch khm ph nhng iu c huyn b che
du v dng ngn t gy nh hng i vi chng. L
nhng ngi c o, chng ta cu Cha; l nhng nh
ph thy, chng ta tp trung hay xua ui cc hn ma,
chng ta dng ngn t can thip vo vic ca t nhin
v vic ca con ngi. L nhng ngi ca nn vn minh
hin i d c o hay khng chng ta s dng ngn
t xy dng cc l thuyt khoa hc v thc h chnh
tr, dng chng ng u vi dng chy b n ca
lch s c lc thnh cng, c lc khng, hay chuyn
hng dong chay o c lc thnh cng, c lc khng.
Ni cch khc, d nhn thc c hay khng, v d
gii thch n nh th no, th cng r rng l: chng ta
lun lun tin mt cach chinh ang, theo mt nghia
nao o vo sc mnh ca ngn t trong vic thay i
lch s.
Vi sao ti li noi la chinh ang?
Ngn ng ca con ngi c thc s sc manh
co th thay i th gii v nh hng ti lch s? V nu
khi nao o ngn t a tng c sc mnh nh th th ngay

nay liu n con c tac dung nh vy hay khng?
Cc bn sng trong mt t nc c nhiu t do ngn
lun. Ai cung c th s dng quyn t do cho bt k
mc ch g, vic y chng lam ngi khac phi y, noi
gn phai tim hiu. V vy cc bn c th c cm tng
l ti nh gi qu cao tm quan trng ca ngn t n
gin vi ti sng trong mt t nc ni ngn t vn cn
c th a ngi ta vo t.
Vng, ti sng trong mt t nc ni m uy quyn v
nh hng mang tnh phng x ca ngn t c chng
thc bng nhng v cm on t do ngn lun din ra
hng ngy. Cach y khng lu, c th gii va k nim
hai trm nm cuc Cch mng Php2, no lam chng ta
phai nh ti bn Tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn3
ni ting, trong c tuyn b rng mi cng dn u
c quyn s hu my in. Trong nhng ngy ny, ngha l
2.
Cch mng Php (1789 1799): l mt s kin quan trng
trong lch s Php, din ra t nm 1789 n 1799, khi lc
lng dn ch v cng ha lt ch qun ch chuyn
ch va kt thc ch phong kin trong x hi Php. No c
xem nh l mt bc ngot ln ca lch s ca chu u, nh
du s chuyn i xoa bo quyn lc tuyt i thit lp
quyn cng dn v tt c mi ngi dn nh l mt lc lng
chnh tr ln.
Tuyn ngn nhn quyn v dn quyn: c ban hnh vo
3.
ngy 26 thng 8 nm 1789 ca Quc hi lp hin Php v bc

u tin to ra cc hin php u tin ca Php. Ban Tuyn
ngn c nh hng ng k n nhn thc chu u v cc
quyn cng dn.
Vclav Havel 37
ng hai trm nm sau ngy ra i ca bn tuyn ngn

ni trn, bn ti, ng Frantiek Strek4, b n t hai nm
ri v cho ra mt t tp ch vn hoa c lp tn gi
l Ca s khng hn trn mt ci my in t nhn ma
bng mt cai may sao chep coc cach c l si. Trc
khng lu, mt ngi bn khc ca ti, ng Ivan Jirous5,
b kt n mi su thng t giam v t cao trn
mt ban nh my ch iu m ai cng bit: t nc
chng ti c nhiu n t hnh v l v c ngy nay vn
c ngi b bo tu oan va bao hanh n cht. Mt ngi
bn na ca ti, ng Petr Cibulka6, b b t v lu hnh
nhng tc phm xut bn chui v nhng bng ghi m cc
ca s v ban nhc ngoi lung. Vng, tt c u l s tht.
Ti thc s sng trong mt t nc m i hi cc nh
vn hay nhng bi pht biu ti i hi7 c th lm rung
chuyn c h thng. Cc bn c th tng tng c
mt ci g tng t nh th Cng ha Lin bang c
hay khng? Vng, ti sng mt t nc m hai mi
mt nm trc tng b bi vit ca ngi bn ti tn
4.
Francis Starek (1952): nh vn Sc v nh bt ng chnh
kin, tham gia ky va hot ng t chc, lu hanh Hin chng
77.
Ivan Martin Jirous (1944 2011): nh th, nh vn, nh bo
5.
v nh ph bnh ngh thut ngi Sc.

Petr Cibulka (1950): nh bo v nh hot ng Sc. ng l
6.
mt trong nhng ngi k Hin chng 77.

i hi cac nh vn Tip Khc ln th 4 t chc thng 6 nm
7.
1967 tai Praha bt u phong trao chng i chnh sch

ca ng Cng sn Tip Khc v cc s kin tip theo trong
nm 1968.
l Ludvk Vaculk lm cho rung ng. V dng nh

khng nh kt lun ca ti v sc mnh ca ngn t, ng
t tn cho bi vit ca mnh l Hai ngn t8. Cng
vi nhng s kin khc, bai vit ny l mt trong nhng
l do cho vic qun i nm nc xm chim t nc
ti ch trong c mt m9. Va hoan toan khng phai ngu
nhin ma vao giy phut khi ti vit nhng dng ny, ch
hin ti t nc chng ti ang b rung ng bi
mt trang giy vi ta Mt vi cu10, dng nh y
cng l hnh nh minh ha cho iu ti ang ni. Vng,
ti thc s ang sng trong mt h thng m ngn t c
kh nng lm rung chuyn ton b b may cm quyn,
ni ngn t c th mnh hn c chc s on, ni nhng
cu ch ni ln s tht ca Solzhenitsyn11 c coi l
nguy him n ni tc gi ca chng b y ln my bay
Ludvk Vaculk Li hiu triu hai ngn t gi cng nhn,

8.
nng dn, vin chc, cc nh khoa hc, nhng ngi hot

ng ngh thut v tt c nhng ngi khc do Phm Minh
Ngc chuyn ng (talawas.blog)
9.
Cuc xm lc Tip Khc theo hip nh Varsava: cuc xm
lc Tip Khc bi qun i nm nc x hi ch ngha ng
u l Lin bang X Vit nm 1968.
10.
Bn kin ngh Mt vi cu: c son tho bi Phong tro
Hin chng 77 t nm 1989 tai Tip Khc, bao gm yu cu
tha tu nhn chinh tri, t do hi hop, thao lun va ngn lun,
xoa bo kim duyt bao chi va truyn thng.
Aleksandr Solzhenitsyn Isayevich (1918 2008): tiu thuyt
11.
gia, nh vit kch v nh s hc X Vit. Cc tc phm vit v

h thng tri ci to va t ngc ca Lin X, trong o ni ting
nht la tiu thuyt Qun o Gulag, b cm in. ng ot gii
Nobel Vn hc nm 1970.
Vclav Havel 39
v a ra ngoi quc. Vng, ni ti ang sng, t on

kt12 c kh nng lm rung chuyn c khi quyn lc.
Tt c nhng iu o u l s tht. Tt ca a c
vit n nhiu ln, va ngi tin nhim qu bu ca ti,
ng Lev Kopelev13, cng ni v chuyn chinh tai vi
tri nay.
Nhng vn ti quan tm c hi khc mt cht. Ti
khng nh ch ni v vai tr cc k quan trng ca ngn
t trong ch ton tr. Ti cng khng nh minh hoa
sc mnh b n ca ngn t bng cch ch ra nhng quc
gia, ni mt vi t c th c gi tr hn l c on tu ch
thuc n u .
Ti mun ni mt cach tng quat hn v xem xt
nhng kha cnh rng hn v gy ra nhiu tranh ci hn
ca ti ny.
Chng ta sng trong th gii, ni co th xay ra vic
mt ngi cng dn Anh quc tr thnh mc tiu c
nhm n bi mt mi tn c hon ton cng khai
v khng h ngng ngng t mt c nhn y quyn
lc trong mt nc khc ch v anh ta vit mt cun
sch nht nh no 14. K y quyn lc kia nghe ni
Cng on on kt Balan: thnh lp nm 1980, co tm

12.
quan trng nh mt phong tro x hi gp phn vo s sp

ca ch cng sn Balan.
Lev Zalmanovich Kopelev (1912 1997): nha vn v nh
13.
bt ng chnh kin Lin X.

14.
Salman Rushdie (1947): nh vn ngi Anh gc n-Hi
gio. Do cun tiu thuyt Nhng vn th cua Satng (The Sa-
lm nh th nhn danh hng triu ng bo ca hn ta.

Nhng khng ch nh vy, c kh nng l trong th gii
ny, mt s trong hng triu ngi , hi vng rng y
ch l s t, s ng tinh vi bn n t hnh n.
l ci gi? iu c ngha l g? y c phi ch l
mt lan song ca ch ngha cung tn, ang sng dy di
thng trong thi i ca nhng hi nghi Helsinki15, v
c hi sinh k la do nhng hu qu tiu cc ca s m
rng mang tnh tan pha ca nn vn minh chu u sang
nhng khu vc vn khng thit ti vic nhp khu nn
vn minh ngoi quc, v do vic nhp khu mu thun
o m lm cnh n nn khng th no tr ni?
Chc chn l c tt c nhng chuyn .
Nhng con cai gi hn th na: o l biu tng.
Biu tng ca s a nghia y b n ma sc mnh
cua ngn t co c.
ung vy, sc mnh ca ngn t l khng r rng v
khng dt khot. y khng ch n thun l sc mnh
gii phng trong ngn t ca Walesa16 hay sc mnh
tanic Verses -1988), Rushdie b e da t hnh, v vo thng

Hai nm 1989 bi Ayatollah Ruhollah Khomeini, lnh o ti
cao ca Iran tuyn an t hinh Hi giao.
Hi ngh Helsinki 1973 1975: hi ngh v An ninh v Hp
15.
tc chu u. Mc ch chnh ca Hi ngh la xoa bo Chin

tranh Lnh va tho thun cho ha bnh v n nh gia ng
v Ty u.
16.
Lech Wasa (1942): nh chnh tr ngi Ba Lan, nh u
tranh cho nhn quyn, lanh ao cng oan oan Kt, tng
thng Cng ha Ba Lan trongnhng nm 1990 1995.
Vclav Havel 41
mang tnh cnh bo ca Sakharov17. N cng khng ch

l sc mnh ca tc phm r rng l b hiu sai ca
Rushdie18.
Vi bn cnh ngn t ca Rushdie, chng ta con c
ngn t ca Khomeini19. Bn cnh nhng ngn t lm
cho x hi phn khch bng tnh chn thc v quyn t
do, chng ta cn c ngn t m m lng ngi, ngn
t la di, khch ng, gy phn n, nh lc hng,
nham him, thm ch gy ra cht chc. Ngn t nh
mt mi tn.
Ti ngh l khng cn phi gii thch dai dong cho cc
bn v ma lc ca mt s ngn t, bi cc bn trc
tip tri nghim cach y khng lu nhng tham hoa lch
s kinh hoang khn t n th no c th xy ra di
hon cnh x hi v chnh tr nht nh, t nhng li l
m hoc, ng thi hon ton in r, ca mt nhn vt
tinh le trung binh20. Mc du ti khng hiu bng cach
nao ke o co th lm cho nhiu ngi trong s cha m
cc bn bi m hoc, nhng ng thi ti cng nhn thc
c rng n phi l mt ci g ht sc thuyt phuc v
v cung xo quyt thi mi co th huyn hoc c, du
Andrej Dmitrijevi Sacharov (1921 1989): nh vt lhng

17.
u ca Lin X, ngi bt ng chnh kin v bo v nhn

quyn, nhn gii Nobel Ha bnh nm 1975, nh lnh o tinh
thn thay i Nga thnh t nc dn ch.
18.
Xem chu thich 14
19.
Xem chu thich 14
20.
Adolf Hitler (1889 1945)
chi trong phut chc, mt thin tai vi ai ngi a a

ra ngha hin i v su sc ca nhng t nh Sein,
DaSein, v Existenz21.
Ti mun noi: ngn t l hin tng b n, m h,
nc i v xo tr. Ngn t c th l lung nh sng
trong vng quc ca bng ti, nh Belinsky22 tng m
t v kch Bo t ca Ostrovsky23, nhng cng c th l
mi tn git ngi. T nht l chng c th lc l ci ny
va lc li l ci kia, thm ch chng c th l c hai cng
mt lc!
Ngn t ca Lenin tht ra nh th nao? Gii phng
hay ngc li, la di, nguy him v sau cung l n dch?
iu cho n nay vn to ra nhng tranh ci ny la
gia nhng ngi quan tm n lch s ca ch ngha
cng sn v c l ho s cn tranh lun trong thi gian dai
na. iu chu yu c nhn ti nhn thy nhng li le
o la chung lun y gin d.
21.
Martin Heidegger (1889 1976) : nh trit hc c, mt
trong nhng trit gia c nh hng nht ca th k 20, nhng
cng l ngi b ch trch v lp trng ca mnh v ch ngha
pht xt. Ngi a ra hc thuyt Bn th lun v tn ti con
ngi, v cu trc ca tn ti con ngi, nh nghia cc khi
nim Sein, Dasein, Existenz: tn tai ngi, hin hu,
tn tai.
Vissarion Grigoryevich Belinsky (1811 1848) : nh ph
22.
bnh vn hc, nh bo, nh trit hc hin thc dn ch cch

mng, c nh hng ln trong lnh vc bo ch dn ch cch
mng trong v ngoi nc Nga.
V kch Bao t cua nh vit kch Nga Aleksandr Nikolayevich
23.
Ostrovsky (1823 1886) l mt tc phm ph bnh x hi, c

bit i vi tng lp thng gia Nga.
Vclav Havel 43
Cn ngn ng ca Marx th sao? Liu chng c chiu

ri anh sang vao ca mt mt bng b che giu ca c
ch x hi hay chng chi l phi thai ca nhng Gulag24
khng khip sau nay? Ti khng bit: c nhiu kh nng
chng ng thi l c hai.
V ngn t ca Freud25? Liu chng c m ra v tr
b n ca tm hn con ngi hay chng ch l ngun gc
ca o tng rng c th loai bo nhng au kh v sai
lm ca con ngi bng cach tam gac ganh nng y vao
li giai thich cua mt chuyn gia c tr lng cao, mt
o tng m nay ang lm m hoc c mt na nc M?
Nhng ti thm ch cn i xa hn v hi mt cu con
c tnh khiu khch hn: Bn cht tht s ca nhng li
ni ca Cha Gisu l g? Chng c phi l khi u ca
k nguyn cu ri v l mt trong s nhng xung lc vn
ha mnh m nht trong lch s th gii hay chng l
ci ngun tinh thn ca nhng cuc Thp t chinh, Ta
d gio, s hy dit nn vn ha ca ngi da M, v
sau l s bnh trng y mu thun ca ging da
trng, cai a mang n bit bao tham kich k ca vic dn
n hu qua la ngay nay a phn nhn loi b y xung
Gulag: t Qun o Gulag tn mt tc phm ni ting

24.
ca Aleksandr Solzenicyn vit theo kinh nghim ca bn thn

tc gi v cc tri ci to Nga, t sau cch mng thng Mi
1918 n khi Stalin mt nm1956, dnh cho t chnh tr v t
hnh s c bit.
25.
Sigmund Freud (1856 1939): bc s v thn kinh v tm l
ngio. ng c cng nhn l ngi t nn mng v pht
trin lnh vc nghin cu vphn tm hc.
hng khn kh di tn gi l Th gii th ba? Ti

vn c xu hng ngh rng li ca Ngi la cai th nht,
nhng ng thi, ti khng th b qua hng ni sch v
chng t rng ngay trong dang ban u tinh khit nht,
mt iu nao v tnh c ma khoa vo Thin
cha gio v vi s kt hp cua hng ngn hon cnh
khc, trong c bn cht tng i c nh ca con
ngi, c th to ra khng gian tinh thn cho c nhng
tham hoa m ti va nhc.
Ngn t cng c lch s ca n.
Th d, c thi k m i vi c my th h nhng
ngi b ch p v p bc, t ch ngha x hi co sc
hut ng ngha vi mt th gii cng bng, c thi k m
v nhng l tng c th hin trong my t , ngi
ta sn sng hi sinh nhng nm thng thm ch chnh
cuc i mnh. Ti khng bit t nc cc bn th
no, nhng nc ti, t ch ngha x hi t lu
b bin thnh chic di cui tng i quen thuc
cho nhng quan chc v lim s, giu c p t sng ti
ti ln lng nhng ngi ng bo c t tng t do,
dn cho h ci nhn l k th ca ch ngha x hi v
nhng lc lng chng ch ngha x hi. Trn thc t:
t nc ti hin nay, t ny a t lu ch cn l mt
cu thn ch ng nguyn ra tt nht nn trnh xa, nu
ta khng mun tr thanh mt ke ang nghi ng. Cach
y khng lu ti c tham d mt cuc biu tnh t pht,
khng do bt c ke bt ng chnh kin nao t chc,
nhm phn i vic bn thao mt trong nhng khu p
Vclav Havel 45
nht Praha cho mt triu ph ngi c. Khi mt din

gi ln ting phn i an nay va nhn manh li ku goi
chinh phu mnh m ca minh bng cch tuyn b rng
ng chin u v t quc nhn danh ch ngha x hi,
m ng ci ln. H ci khng phi v h phn i
mt ch x hi cng bng m n gin l v h nghe
thy ci t m bao lu nay va trong mi hon cnh co th
cung nh khng co th, h vn dng nguyn ra ci
ch ch bit thao tng v lng m dn chng.
Ngn t c th c s phn rt tr tru! C nhng thi
khc ca lch s, nhng con ngi c u c t do v
dng cm b y vao nguc t v rng mt t no c
ngha i vi h, nhng thi im khc, chinh nhng
ngi o li c th b b t v ci t kia chng cn
ngha g vi h na, v n chuyn t biu tng ca
mt th gii tt p hn thnh cu nim ch ca nhng
tn c ti ngu dt.
Khng c t no t nht l theo ngha n d m ti
dng t t y ch c ngha nh t in t nguyn
gn cho n. Mi t li phn nh ngi ni ra t , hon
cnh v l do m n c ni. Cng mt t, c thi im
l tia hi vng ln lao, nhng lc khc, n li phat nhng
tia chp cua s cht choc. Mt t c th noi s tht vo
thi khc ny, nhng li di tra vo thi khc ngay sau
, lc ny n l nh sng khai minh, khi khc n li l
nhng li bp bm. Trong trng hp ny n c th m
ra nhng vin canh tuyt ep, nhng trong trng hp
khc n li c th t ng ray dn ti qun o cua cc
tri tp trung. Cng mt t m lc ny th l hn tng

ca ho bnh, trong khi lc khc li c th tr thnh lot
n sng may vi ting n rn vang trong tng con ch.
Gorbachev26 mun duy tr ch ngha x hi bng nn
kinh t th trng v t do ngn lun, trong khi L Bng27
bo v ch ngha x hi bng cch tn st sinh vin, va
Ceausescu28 th bng cach hm da dn tc ca ng ta. T
ny tht s c ngha l g trn mi ca mt ngi v trn
mi hai ngi kia? iu b n no c bao v bng
nhng bin php khc nhau mt tri mt vc nh th?
Ti nhc ti cuc Cch mng Php v bn Tuyn
ngn tuyt vi i km vi n. Bn tuyn ngn ny c
mt qu ng k, ng ta sau tr thnh mt trong nhng
ngi u tin b hnh quyt nhn danh ban vn bn y
nhn tnh cao c 29. Hng trm m c th hng ngn
Mikhail Sergeyevich Gorbachev (1931): tng B th Trung
26.
ng ng Cng sn Lin x t nm 1985 ti 1991. Nhng n

lc thc hin ci cch ca ng gip chm dtChin tranh Lnh,
nhng cng gp phn kt thc quyn uy ti cao cang Cng
sn Lin xv gii th Lin bang X Vit. ng c traoGii
Nobel Ho bnhnm 1990.
L Bng (1987 1998): chnh tr gia Trung quc, th tng
27.
t nm 1987-1998, ngi ban lnh n p biu tnh quang

trng Thin An mn nm 1989.
28.
Nicolae Ceauescu (1918 1989): tng Th k ng Lao
ng Romania, sau ny l ng Cng sn Romania t nm
1965 n nm 1989, Ch tch Hi ng Nh nc t nm
1967 v Ch tch Romania t nm 1974 n nm 1989. Ch
cm quyn ca Ceauescu c c trng s tng t sng
bi c nhn, ch ngha quc gia cc oan.
29.
Vua Louis XVI (1754 1793): v vua duy nht trong lch s
Vclav Havel 47
ngi ni tip ng. T do, Bnh ng, Bc i nhng

ngn t tuyt diu lm sao! V ngha ca chng mi
khng khip lm sao. T do trong chic o s mi khng
ci cc trc gi ln on u i. Bnh ng trong tc
ri ca chic my chm xung nhng ci c khc
nhau. Bc i trong thin ng kh nghi c cai tr bi
ng chi tn30!
Ngay nay, t ci t y ha hen ang c noi n
moi ni. Tt c chng ta u tin rng n nui dng
nim hi vng cho chu u v cho ton th gii.
Nhng ti buc phi th nhn rng i khi ti cht
rng mnh, mong t ny khng lai tr thnh mt cu
thn ch khc, hay kt cuc khng bin thnh mt chic
di cui na cho mt k no p ln lng chng ta.
Ti khng ch ngh v t nc ti: khi nhng ngi cm
quyn ni t , n c ngha tng t nh my t quc
vng ca chng ti trong ca ming anh lnh Svejk31 tt
nc Php b hnh quyt, vo nm 1793, bi ch Cng

hoa di thi Cch mng Php.
30.
Napolon Bonaparte (1769 1821): thng lnh qun i
trongthi ky Cch mng Phap. Nm 1799 Napolon t chc
o chnh, lp nn ch tng ti. S kin Napolon xng
Hong vo nm 1804 t du chm ht cho giai on
Cng ha, thnh qu tiu biu ca Cch mng Php.
Josef Svejk: nhn vt chnh trong b sch ca Jaroslav Hasek
31.
vit trong nhng nm 1920 v khong thi gian trc chin

tranh th gii th nht. Svejk tng trng cho mt tnh cch
dn d, lu lnh, m dm lm, nh nhn vt chnh bng
nhiu kiu ng ngh, vt qua hng lot nhng tnh hung
him nguy cng thng khc nhau, sng st bng mi gi, v
c coi l tiu biu cho tnh cch Tip.
bng vy. Khng, ti ang ngh ti vic con ngi dng

cm ang ngi trong in Kremlin kia, i khi, v c l
l do tuyt vng, cng buc cho nhng ngi cng nhn
nh cng, nhng dn tc ni dy, dn tc thiu s, hay
nhng thiu s c quan im qua khc thng, ci tie
da ci t. Ti thng cam vi ng ta. Nhim v to ln m
ng gnh vc qu l mt cng vic cc k kh khn. N
c treo trn mt si ch mong manh v hu nh bt c
ci g cng c th lm cho no t bt c lc no va khi o
tt c chng ta s ri vo vc thm. Mc d vy, ti vn
t hi l liu ci t duy mi ny c cha ng nhng
tan d ang lo ngai cua nhng t tng xa cu? Co trong
o ting vng ca t duy rp khun v nhng nghi thc
bng li ca ch trc hay khng? T ci t c i
khi bt u tng ng vi t ch ngha x hi, nht l
khi n co luc c kn o nm vo u chinh nhng
ngi tng b hanh ha mt cach bt cng bi t ch
ngha x hi?
t nc ca cc bn c ng gp to ln vo lch s
chu u hin i. Ti mun ni ti ln sng gii tr cng
thng u tin: Chnh sch bnh thng ha ni ting32.
Nhng ngay c t i khi cng c tnh nc i.
D nhin n la tia sng u tin ca nim hi vng v
mt chu u khng cn chin tranh lnh hay bc mn
st. Nhng ng thi, tht ng bun thay c nhng
Chnh sch bnh thng ha: nhng c gng u tin bng

32.
con ng m phn nhm bnh thng ha quan h gia Ty

v ng c xut hin t nm 1969.
Vclav Havel 49
trng hp, n cung ng nghia vi s t bo t do, va

bng cach o t bo iu kin tin quyt ca mt nn ha
bnh tht s. Ti cn nh rt r l trong nhng nm u
1970 mt s ng nghip v bn b ngi Ty c ca
ti tm cch trnh ti v s rng lin h vi ti mt
ngi khng c chnh ph ca mnh a chung th
c th chc gin chnh ph mt cch v ch v nh vy
c th e da nn tng mong manh ca qu trnh bnh
thng ha cn trong thi k trng nc. D nhin ti
khng nhc n chuyn ny v ban thn mnh v chc
chn cng khng phi t thn. Ni cho cng, khi
ti cm thy ng hn la tic cho h, bi v khng phi
ti m chnh h mi l nhng ngi t nguyn ph
nhn quyn t do ca mnh. Ti nhc n iu nay ch
mt ln na giai thich, t mt gc nhn khc, rng ngi
ta d dng phn bi mc ch cao c ca nhng vic lam
vi y inh tt ep cua mnh nh th no nh nhng
t ng m ngha ca chung ro rang khng c bo v
mt cch thu o. Nhng vic nh th rt d xy ra m
ta hu nh khng y: n xy ra mt cch kn o, m
thm, ln lt v cui cng, khi nhn ra th ta ch cn
mt la chn: s ngc nhin mun mng.
Nhng chnh l hnh thc him c m ngn t c
th phn chng ta nu chng ta khng lun thn trng
khi s dng chng. V ng tic l thng xuyn ch mt
khonh khc thiu cn trng cng c th dn n nhng
hu qu bi tham khng cu vn c, nhng hu qu
vt ra ngoi th gii phi vt cht ca ngn t v xm
nhp su rng vo th gii hon ton mang tnh vt cht.
Cui cng, ti xin ni v mt t p , y l t ha

bnh.
Sut bn mi nm qua ti thng c thy t ny
vit trn mt tin cc ta nh v ca s cc ca hng
t nc ti. Sut bn mi nm qua, ti, cng nh mi
cng dn trn t nc ti b d ng vi ci t p
, v ti bit ci t y c ngha l g trong sut bn mi
nm y: o la nhng i qun ngy cng s hn di
danh nghia bo v ha bnh.
Bt chp qu trnh tc ot c h thng ngha ca
t ha bnh trong thi gian dai t hn na, li gn
cho n ngha tri ngc hn vi ngha trong t in
mt nhm nhng Don Quixotes trong phong tro Hin
chng 7733 v mt s ng nghip tr tui ca h trong
Hip hi Ha bnh c lp34 u tranh phc hi li t
ny v tra li y ngha ban u cho n. Vi cng cuc ci t
ng ngha , ngha l t t ha bnh tr li trn i
chn ca n, ng nhin h a phi tr gi: hu nh tt
c nhng ngi lnh o tr ca Hip hi Ha bnh c
lp u phi chiu my thng t giam. Tuy nhin ho a
Hin chng 77: phong tro u tranh phi hnh thc xut
33.
hin t u nm 1977, nhm u tranh i chnh quyn tn

trng quyn con ngi c ghi nhn trong Hin php 1960
v trong cc hip c v cng c c Tip Khc k kt,
bao gm cc quyn v chnh tr, dn s, kinh t v vn ha.
Hip hi Ha bnh c lp: thnh lp thng t nm 1988 ku
34.
gi gim tr qun b cho x hi, cng khai hot ng ca mnh

ngy 21/8/1988 dp k nim 20 nm ngy Tip Khc b qun
i cc nc thuc khi Vacsava chim ng.
Vclav Havel 51
khng lam mt vic v nghia: mt t quan trng c

cu van khi s mt gia tri hoan toan cua no. Va nh ti
ang c gng gii thch y, o khng ch l vn cu
vt mt t. Mt ci g quan trng hn rt nhiu
c cu vt.
Bi tt c nhng s kin quan trng trong th gii
hin thc, d ep e hay quai g bao gi cng bt u
trong vng quc ca ngn t.
Nh ti ni, mc ch ca ti hm nay khng phi
l chuyn n cho cc bn tri nghim ca mt ngi
bit rng t ng vn cn c gi tr, khi m bn c th b
b t v chng. Mc ch ca ti l k cho cc bn nghe
mt bi hc m chng ti, nhng ngi sng trong goc
nho ny ca th gii, hc c v vai tr quan trng
ca ngn t, mt bi hc m ti tin l c gi tr ph qut:
c th l, phi lun lun thn trng vi ngn t v cnh
gic vi chng, v rng trong lnh vc ny, thn trng
khng bao gi tha.
Chc chn rng hoi nghi ngn t khng c hi bng
tin cy ngn t mt cch thai qua.
Ngoi ra, thn trng vi ngn t v ch ra nhng him
nguy kn o ng yn trong ngn t ni cho cng phi
chng chnh l thin chc ca ngi tr thc? Ti nh
n ng Andr Glucksmann35, ngi bn ng nghip
Andre Glucksmann (1937): trit gia v chnh tr gia ngi

35.
Php, ngi c nh hng mnh n trit hc chnh tr cnh

hu ca th k 20. Nm 1968 ng ng trong hng ng ca
phi cc t, c nh lt nh nc theo phi v chnh ph
thn mn va ng trc ti y hm nay, c ln

ni Praha rng cc nh tr thc phi nh Cassandra36:
c nhim v theo doi chm ch nhng pht ngn ca
nhng ngi cm quyn, cnh gic vi chng, cnh bo
trc nhng mi nguy him ca chng v ch ra nhng
ng xu m chng c th gi ln hoc mang n.
Chng ta hy mt vic: qua nhiu th k, chng
ta ngi c v ngi Sc gp u loai kho khn
trong cuc sng chung Trung u. Ti khng th ni
thay cc bn, nhng ti ngh l ti c th thay mt ngi
Sc m ni mt cch c trch nhim rng, v pha ngi
Sc, nhng hn th dn tc, thin kin, v gin hn xa
c, c nui dng bng nhiu cch khc nhau sut
hng th k, tan bin dn trong vi chc nm qua. V
khng phi ngu nhin m iu xy ra khi chng
ti b trng vo ci ch ca ch ton tr. Ch ny
gieo vo lng chng ti s ng vc su sc i vi mi s
khi qut ha, mi li noi co tnh thc h khun sao,
mi gio iu, mi khu hiu, mi khun mu t tng
v mi s kch ng nhm vo nhng thang bc tnh cm
khc nhau, t thp nht n cao nht ca chng ti, nh
a s chng ti c sc khng mnh m trc
mi cm d ngay c khi n c sc m hoc m nhng li
v Maoism. T nhng nm 70 ng dn sang bn cnh hu v

bt u ph phn ch c ti ton tr, phn i ch cng
sn ti cc nc Trung u v quan tm n cc phong tro
chng i chnh quyn khp ni trn th gii.
Cassandra: theo thn thoi Hy lp l ngi c kh nng nhn
36.
thy nhng him ha s xy ra trong tng lai.

Vclav Havel 53
ku gi dn tc v dn tc ch ngha vn thng c. Ci
quan ti ngt ngt ca nhng ngn t trng rng tng
bp nght chng ti trong mt thi gian di nh th
gieo vo lng chng ti mi nghi ng su sc trc th
gii ca nhng ngn t la bp n mc, by gi chng
ti c th nhn thy th gii ca con ngi ng nh thc
trng: y l mt cng ng phc tp ca hng ngn v
hng triu con ngi ring bit, c o, vi bn canh
hng trm c tnh tt p la hng trm khim khuyt v
nhng xu hng tiu cc, m khng bao gi c th dng
chic bn l ca nhng li noi trng rng hay ngn t
bin cht la phng cng ng o thnh mt khi ng
nht - v d nh giai cp, dn tc hay lc lng chnh
tr ri tn dng hay ln n, yu thng hay cm
th, ph bng hay ca ngi nh mt tng th.
y ch l mt th d nh v sao cn thn trng vi
ngn t. Ti chn th d ny cho ph hp vi hon cnh,
tc l cho thi khc khi m mt ngi Sc c vinh d
c ni chuyn vi c ta a s l ngi c.
Khi u ca mi vic u l li.
y l iu k diu m chng ta c hng bi
chng ta l nhng con ngi.
Nhng ng thi y cng l cm by v th thch,
th on nh la v bi st hch.
ngha ca n c l ln hn so vi trong ngh ca
cc bn, nhng ngi c hng nhiu quyn t do
ngn lun, tc l trong mi trng m ngn t c v
khng qu quan trng n th.
Nhng ngn t l quan trng.

u cng quan trng.
Mt t lc ny c th l khim nhng, nhng lc
khc li l cao ngo. V mt t khim nhng c th d
dng v kn o chuyn ha thnh cao ngo, trong khi
chuyn mt t cao ngo thnh khim nhng l mt qu
trnh phc tp v kh khn. Ti th chng t iu
bng cch vin dn s phn ca t ha bnh ti t
nc chng ti.
Gn n im cui ca thin nin k th hai, th gii,
nht l chu u, ang ng ng t ng c bit: mt
thi gian rt lu mi c tng o l do hi vng rng mi
vic ri s kt thc tt p, v ng thi cng cha bao
gi c nhiu l do n th lo s rng nu mi s xu
i th mt thm ha c tnh kt cc l khng trnh khi.
S khng kh chng minh rng nhng mi e da
chnh m th gii ngy nay ang trc din, t chin tranh
ht nhn, thm ha sinh thi n thm ha vn minh
x hi ( ti mun ni n vc thm ngy cng su gia
ngi giu v ngi ngho, nc giu v nc ngho),
u ang che du trong lng chng mt nguyn nhn ct
li: s chuyn ha mt cch kn o thng ip vn di
khim nhng thnh thng ip cao ngo.
Con ngi bt u tin tng mt cch cao ngo rng
anh ta l tuyt nh v l cha t ca to ha, anh ta
hiu r t nhin v c th lm vi n tt c nhng g anh
ta mun.
Vclav Havel 55
Con ngi bt u suy ngh mt cch cao ngo rng

nh c l tr, con ngi c kh nng hiu c ton b
lch s ca chnh mnh v to dng cuc sng hnh phc
cho tt c mi ngi, v thm ch iu cho php
con ngi quyn qut sch nhng ke khng a k hoch
ca anh ta ra khi ng i ca mnh nhn danh mt
tng lai tt p hn cho tt c mi ngi ci tng lai
m anh ta c chic cha kha duy nht ng.
Con ngi bt u suy ngh mt cch cao ngo rng
khi anh ta c th chia tch c ht nhn nguyn t, anh
ta hon ho n mc cuc chy ua v trang ht nhn se
chng la him hoa i vi anh ta, noi chi n chin tranh
ht nhn.
Con ngi mc sai lm ch t trong tt c nhng
trng hp ny. Tht la ti t. Nhng trong tt c mi
trng hp, con ngi u bt u nhn ra sai lm. V
nh th l tt.
Sau khi nhn c moi bai hc, tt c chng ta cn
phi cung chin u chng li nhng t ng cao ngo v
thn trng trc con vi trng xo quyt ca thi cao ngo
i lt di ngn t tng nh khim nhng.
R rng y khng phi ch l nhim v ca ngn ng
hc. Ku goi trch nhim vi ngn t v trch nhim
trc ngn t l nhim v c bn mang tnh o c.
Nhng nhim v nh vy ng nhin nm ngoi
chn tri cua th gii ma chng ta c th nhn thy c,
n nm tn ni nao o ng tr bi Chua Li, ci l
s khi u ca tt c v cai khng phi l ngn t ca

con ngi.
Ti s khng gii thch ti sao li nh th. Bi ti
khng th gii thch iu mt cach tuyt diu nh Im-
manuel Kant37 bc tin bi ca cc bn tng lm.
Xin cm n s ch ca cc bn.
Immanuel Kant (1724 1804): vi Hc thuyt o c c

37.
xem l trit gia quan trng nht ca nc c, va la mt trong

nhng trit gia ln nht ca thi k cn i.m
CHNH TR V LNG TM
T rong phn ghi ch Havel vit: y l din

vn dnh cho bui ni chuyn Trng i hc
Toulouse, til ra pht biu y trong bui l nhn
bngTin s danh d,nu ti cthamd. D nhin
l Havel khng c h chiu v khng th ra nc ngoi
c. Trong bui l din ra ti Trng i hc Toulouse-Le
Mirail vo ngy 14 thng 5 nm 1984, ng Tom Stoppard,
mt nh son kch ngi Anh, c thay Vclav Havel.
Khi cn la mt cu be, ti tng sng nng thn

mt thi gian v ti cn nh rt r mt tri nghim ngy
o: ti thng i b n trng lng bn doc theo
mt con ng nh chy qua cnh ng, v khi y ti
thng nhn thy pha chn tri ng khi khng l
ca mt nh myva mic xy vi vng c le
phuc vu chin tranh, t o phun ra nhng ct khinu
dy clan toa khp bu tri xanh. Mi ln nhn thy

cnh y ti lun lun cocm giac mnh litrng o la
mtiug rt sai trai bi con ngianglm nhum
bn bu tri. Ti khng bit lc tn tai mn sinh
thi hc nh mt nganh khoa hoc hay cha, nu c th
chc chn ticngkhng bit g v n. Mc du vy, vic
lm bn bu tri lm tit nhin cm thynh ban
thn bi ng cham va xc phm. Ti c cm tng rng
con ngi c li trong chuyn ny,rngh ang ph hy
mt ci g quan trng, t tin quy nhiu trt t t
nhin, v ho se phai tra gia cho nhng vic lam nh th.
Hin nhin l phan ng ca ti i vi vic nay ch yu
mang tnh thm m: lc ti con cha bit g v s pht
tn cc cht c hi, nhng cht m mt ngy no s
ph hy cc khu rng, huy dit th hoang v gy nguy
him cho sc khe con ngi.
Numtngi Trung c th d nh lc i sn bt
thnh lnh nhn thy ci g tng t nh th pha chn
tri th chc hn anh ta s cho rng y l cng trinh ca
Qu s v s qu xung cu xin cho ban thn v ngi
thn ca anh ta c cu ri.
Thc ra c g chung gia th gii ca con ngi thi
trung c v th gii ca mt cu b con? Ti ngh chung
c mt im chung c ban. C cu b v ngi nng dn
u gn b cht ch vi cai m cc nh trit hc gi l
th gii t nhin hay th gii cua cuc sng hn a
phn nhng con ngi hin ai. H cha tr nn xa la
vi th gii ca kinh nghim thc t ca ban thn; vi
Vclav Havel 59
th gii c bui sng v bui chiu, c di (t) v trn

(tri), ni mt tri mc mi ngy pha ng ri i qua
bu tri v ln pha Ty, ni m nhng khi nim nh
qu nh v x la, thin v c, p v xu, gn v xa,
trch nhim v quyn li, con l nhng ci g sng
ng v r rng; vi th gii co ranh gii gia nhng
iu tin cy quen thuc m chng ta cn chm nom gi
gin, v nhng iu nm ng sau pha chn tri cua no,
nhng iu ma chng ta ch nn knh cn nghing mnh
trc chung v chung co ban cht huyn b. o chinh la
th gii t nhin c trc tip ghi nhn bi ci ti
ca chng ta va c cai ti o ich thn bao am; la
th gii ca nhng trai nghim ca chng ta, th gii
vn con cha th v chng ta gn b trc tip vi n
bi tnh yu, lng cm th, s knh trng v khinh b,
qua truyn thng, va qua nhng mi quan tm va cam
nhn sang tao vn hoa nguyn s ca chinh minh. y
l lnh a ca nim vui v ni bun khng th lp lai,
khng th chuyn giao v khng th ly mt ca chng
ta;la th gii, trong , qua v v chng ta phi
c mt phn trch nhim; o la th gii trch nhim c
nhn cua chung ta. Trong th gii ny, nhng phm tr
nh cng l, danh d, s phn bi, tnh bng hu, lng
dng cm hay s cm thng, u c ni dung hoan toan
cu th, gn vi nhng con ngi c th v c ngha i
vi cuc i c th; noi ngn gon la chung vn con chut
gi quan trong. Nn tng ca th gii ny chinh l nhng
gi tr nh a tng c mt t khi thy va lun tn tai
y, trc khi chng ta ni v chng, suy ngh v chng

v bin chng thanh i tng cht vn cua minh.Th
gii o c c s gn bo cht che bn trong nh gia
thit sn co mang tnh trc gic nao o, rng th gii
nay vn hanh v noi chung co th ch v tn tai mt iu
g ng sau chn tri, mt iu g sau hay phia
trn th gii, mt iu gi m tuy chng ta khng hiu v
khng nm c,nhng chnh v th m n tao nn nn
tng vng chc cho th gii ny, mang lai cho th gii y
trt t v thc o, ng thi l ci ngun b n ca tt
c nhng qui tc, phong tc, iu rn, cm on v tiu
chun hnh vi ma mi ngi trn th gii tun theo. T
trong ban cht, th gii t nhin mang trong minh gi
nh v ci tuyt i, cai lm nn tng va phn nh ranh
gii, to sinh kh v iu hanh th gii,khng c noth
th gii s khng th tn tai,se thanh phi lvv dng,
y la ci tuyt i m chng ta ch c ththanh kinh tn
trong. Bt k c gng no nhm bc b n, chim lnh
n, hay thm chi thay th n bng mt ci g khc, trong
khun kh ca th gii nay, u c coi l biu hin
ca thi ngo mn m con ngi lun phi tr gi t,
nh Don Juan v Faust tng a phai tra.
i vi ca nhn ti, ng khi lm bn bu tri khng
ch n gin l mt sai sot ng tic ca mt cng
nghqun khng a nhn t sinh thi hc vo trong
tnh toncan,mtsai lm c th d dng sa cha
bng vic lp mt b lc ph hp loai bo cac cht c
hai trong khoi. i vi ti, no con la mt ci g ln
Vclav Havel 61
hn, y l biu tng ca thi i ang c gng vt

qua ranh gii cua th gii t nhin v cua nhng quy
lut t nhin, bin th gii y thnh chn ring t cua
con ngi, thnh vic ca y kin ch quan v cm gic
c nhn, cua o tng, nh kin v thi ng nh ca
ch ring mt c th. y l biu tng ca thi i a
ph nhn y nghia quan trong ca kinh nghim c nhn,
trong c kinh nghim v s huyn b v ci tuyt i
th ch cho ci tuyt i a c c nhn cam nhn nh
l thc o th gii, thi ai o xy dng ci tuyt i
hon ton mi,nhn to, khng cn tinh b n, khng
cn nhng ng nh ch quan, nghia lkhng con
tinh ca nhn va tinh ngi. y l ci tuyt i ca ci gi
l tnh khch quan, cua nhn thc duy l khch quan va
ca lich trinh khoa hc th gii.
Trong qu trnh xy dng hnh nh th gii tng quat
cho minh va hnh nh th gii c gi tr tng quat chung,
khoa hc hin i a vt qua ranh gii ca th gii t
nhin, ci th gii m n ch coi l nh t ca nhng nh
kin ma t o cn phi thot ra tin v pha nh sng
ca chn l c kim nghim mt cch khch quan,
va i vi no cai th giit nhin ych l di san ng
bun ca nhng bc t tin lc hu li, hay l s tng
tng non nt tr con ca h m thi. Hin nhin, vi
cch ngh nh th, khoa hoc a xa bo chinh nn tng su
xa nht ca th gii t nhin nh xoa bo mt cu chuyn
hoang tng; n git cht Cha Tri vtim otngai
vng b trng t nay khoa hcs l nginm trong
tay trt t t nhin vi t cch l ngiquan ly hp phap

duynht; no tip tuc l ng chu chinh danh duy nht
ca moi chn l xac ang, v ch c no mi c th vt ln
cao hn nhng chn l ch quanc nhn v thay nhng
chn l ny bng chn lsiuch quan,siuc nhn, chn
ltht skhch quan v ph qut.
Mc d ch ngha duy l hin i v khoa hc hin i
l sn phm ca con ngi, va cng nh tt c nhng g
con ngi lm ra, u pht trin trong khng gian cua
th gii t nhin, nhng by gi chng t bo th gii
y mt cach co h thng, chung ph nhn n, lm thoai
hoa v ph bng n v d nhin ng thi bin n thnh
thuc a cua minh. Th gii t nhin ca con ngi
hin i b khoa hc v cng ngh ch ng tht s,
con ngi o ch ln ting phn i khi nh my khi
mi hi hm ca n lt vo phng ng ca mnh. Anh ta
chc chn khng cam thy bt binh vi ban cht cua no:
v anh ta bit rng nh my vi ci ng khi ang lm
ra nhng sn phm anh ta cn. L ngi thuc thi i
cng ngh, anh ta tm nhng kha nng sa cha trong
khun kh ky thut th d nh lp b lc cho ng khi.
Xin hy hiu ng cho: ti khng ngh nhn loai
th tiu ng khi hay cm on khoa hc hoc hoan
toan tr lai vi thi Trung c. (Ngoai ra khng phi ngu
nhin m mt s pht kin su sc nht ca khoa hc
hin i ng thi, tht ang ngac nhin, ang t cu
hoi vi chinh huyn thoi v tnh khch quan, v bng
con ng quanh co ang k, li tr v vi ti con
Vclav Havel 63
ngi v th gii ca con ngi). Ti chsuy ngm di

nhin di dang nhng phc tho chung s lc nht
v nhng iu tao nn nn tang cu truc tinh thn
ca nn vn minh hin i, ni chung ta cn tim kim
nguyn nhn su xa nht cua s khng hong cua nn
vn minh y. V mc dtiu im chnhcanhng suy
ngh nys l kha cnh chnh tr ch khng phi kha
cnh sinh thi ca cuc khng hong nay, ti cng xin
lm rkhi imca minh bng mt th d ly t lnh
vc sinh thi: sut nhiu th k,t bao c bn ca nng
nghipchu u l trang tri gia nh. Trong ting Tip
trc y n c gi l grunt, t thn t ny cung ng
chu y v mt t nguyn; no c xut x t t Grund trong
ting c, c ngha l t hay nn tng,vtrong ting
Tip n c thm mt cht sc thing ngha c bit: khi
s dng nh mt t thng dng ng ngha thay cho t
nn tng va trang trai, n nhn mnh tinh nn tang
cua trang trai, s kh tn v xc thc co tnh truyn thng
v khng th tranh ci,bt kh t ngh ca nn sn xut
.Cho dutrang tri gia nh l ngun gc ca v s
nhng mu thunx hi khc nhau va ngy cng su hn,
nhngmt iu khng th ph nhn c rng trang
tri lun bao ham s gn bo ph hp v hi hoa vi ban
cht mi trng ni no c dng ln, s gn bo c
kim nghimtrc tip bi bao th h nh nng cng nh
c chng thc trc tip bi nhng thnh qu lao ng
ca h. Nn sn xut trang trai cncho thyt l tng
quan ti u vmc cung nhchng loicatt c cc
thnh phnca n; ng rung, bi chn th, bai hoang,

rng cy, gia sc, gia cm, ngun nc, ng i..v.v..
Du rng qua nhiu th k chng c nng gia no tin
hnh nghin cu khoa hc trong nng tri ca mnh,
trang trigia nh tao nnmth thngkinh t v
sinh thihoat ng tng i thoa ang, mi th trong
khun kh ca n c gn kt vi nhau bng hng
ngn si dy lin h h tng hp ly, bo m cho s
n nh ca trang tricng nhs n inh sn lng
cua ngi nng dn. (Ngoai ra, khc visan xut nng
nghip lnngaynay, trang tri gia nh truyn thngt
cung t cp v mt nng lng). Nu nh nn nng ng-
hip trc kia co phai hng chiu mt s tai hoa chung
chung, thi o cung khng phai li cua no: thi tit khng
thun hoa, bnh gia sc, chin tranh v nhng thm hoa
khc nm ngoi phm vi tac ng cua ngi nng dn.
Vic ap dung khoa hc x hi v khoa hc nng nghip
hin i chc chn c th ci tin nn nng nghip trong
hng ngn linh vc: tng nng sut lao ng, gim lao
ng chn tay, v bi tr nhng xung t xa hi ln nht.
Nhng iu ch kh thi vi gi nh rng ngay ca cng
cuc hin i hoacng phic dn dt bng s khim
nhng v kinh trng nao o i vi trt t b n ca t
nhin, t o dn n shai hoa,kinh nghim v trch
nhim c nhn cua con ngi i vi th gii t nhin.
Hin i hoa khng c n gin l sxm lchung
bo, y hoang tng t ai v kiu cng ca mt
nnkhoa hc mang tnh khch quan v nhn xng do
Vclav Havel 65
mt nh nng hc va ra trng hay mt quan chc thc

hin nhm phc v cho th gii quan khoa hc. Th
nhng,ylichnh l iu t nc chng ti a trai
qua ngi ta gi no l qua trinh tp th ho. o la trn
cung phong thi qua lng qu Tip Khc ba mi nm
trc y lam o ln tt c. Hu qu l, mt mt,hng
chc ngn ngi huy hoai cuc sng trong nha tu, h
tr thnh hin t trn bn th camthoc thuyt
khoa hoc khng tng v mttng lai ti sng. Mt
khc, mc xung tx hivkhi lnglao ng
nng nhc lng qu c gim, va nng sut lao ng tht
s co tngv nh lng. Nhngkhng phi l l do
ti ban n vn nay. Ti noi n chuyn nay vi mt
ly do khac: ba mi nm sau khi trn cung phong qut
ht khi mt t nhng trang tri gia nh truyn thng
noi trn, cc nh khoa hc mi ngc nhin pht hin ra
iu m mt ngi nng dn gn nh m ch cng bit
rng moi th nghim nhm th tiu tn gc, vnh vin
va trit ranh gii tng c kinh cn tn trng ca
th gii t nhin cung vi truyn thng cua nhng kinh
nghim thn trong cua ca nhn v th gii y, u se co
tac hai ngc lai. Con ngi se phi tr gi cho mu toan
lm ch hoan toan thin nhin va ch nho nhng iu
huyn b ca t nhin; noi ngn gon la tr gi cho moi
th nghim th tiu Cha Tri v t mnh ng vai ca
Cha. Va iu o a thc s xy ra. Vic cay xi nhng bai
hoang va san phng b bai a lam huy dit moi loai chim
chc v cng vi chng, ca nhng loi vn l thin ch,
chuyn n su b bo v ma mng.Nhng cnh ng

lin hp hang nm lam cun tri hng triu mt khi t
mu m vn c tch t nn qua bao th k. Phn hoa
hc v thuc tr su u ctt c san phm rau cva
lm nhim t v ngun nc mt cach tham th. My
mc nng nghip hng nng lin tuc nn t mu xung
lam khng kh khng thm thu c vtai tr nn
cn ci. B trong nhng trang tri khng l b suy nhc
thn kinh v mt sa. Nng nghip cng ngy cngoi
hoi nhiu hn nng lng t cng nghip sn xut
my mc, phn ho hc,ph vn ti tng cao trong thi
i pht trin chuyn mn ho a phng, v.v. va v.v.
Nitm li,nhngd bov tng lai qua tht ang s
v khng ai bit nhng nm thng v nhng thp k ti s
mang n cho chung ta nhng bt ng no na.
Tht la nghich ly: con ngi trong thi i khoa hc
v cng ngh cho rng h se ci thin c cuc sng v
h c kha nng thu hiu v tn dng c c ch phc
tp cua t nhin v nhng qui lut hoat ng chung cua
no nhng cui cng h mi la ke bi bt ng va mc
mu thin nhin mt cach tham hai bi chinh s phc
tap va nhng qui lut y. Con ngi ngh rng c th gii
thch v chinh phc c thin nhin nhng kt qu l
h ph hoinv t tach ri khoi no. Tng lai ca
con ngi bn ngoi t nhin s ra sao? Rt cuc, chng
phai chinh nhng pht minh khoa hc mi nht a phat
hin rng c th ca con ngi chng qua cng ch l mt
nut giao thng c bit sm ut ca hng t vt th hu
Vclav Havel 67
c vi m cung vi nhng va cham v tng tac v cung

phc tp ca chng, nhng cai cng nhauto ra chinh
sinh th hu c vi m ang kinh ngac gi l sinh quyn
ang bao boc hnh tinh ca chng ta?
Ke co li khng phi l khoa hc m l thi ngo
mnca con ngi trong thi i khoa hc. Con ngi
n gin khng phi l Cha Tri, v vi tro chi ong gia
Cha Tri anh ta a bi trng phat thich ang. Con ngi
ph hy chn tri bt di bt dch trong nhng lin h
ca mnh, ph nhn kinh nghim c nhn tin khch
quan v th gii cua ban thn, y lng tm v thc
ca nhn vo bung tm ring, coi y nh l mt ci g
hon tonring t khng dnh dng n bt k ai. Con
ngi vt b trch nhim nh vt bo mt o tng
mang tnh ch quan v thay th tt ca bng cach lp
t (nh hin nay r) mt o tng nguy him nht
t trc ti nay: o la tng tng v tnh khch quan
a c giai phong khoi nhn tnh cu th, m hinh nhn
thc duy l v v tr, s tru tng cua cai goi la tnh
tt yu ca lch s, va tt inh cua moi ao mng la s
thnh vng cho tt ca c th tnh ton c chi bng
khoa hc v c th thc hin c chi bng cng ngh, ch
cn cc vinnghin cupht minh, ri chuynchocc
nh my cng nghip va b may quan liu bin thnh
hin thc. Vic hng triu ngi tr thanh nan nhn
cho o tng trong nhng tri tp trung c qun l
khoa hc khng lm cho con ngi hin i ca chng ta
quan tm (tr khi chnh anh ta tinh c cung b vt vo sau
hng ro km gai cua trai tp trung o v bi no qung tr

li vi th gii t nhin ca mnh): biu hin ng cm
cua con ngi vi ng loai, thuc v lnh a ca nhng
nh kin c nhn cu ky, b th tiu nhng ch cho
Khoa hc, cho tnh Khch quan, chotnh Tt yulch s,
cho K ngh, cho H thng v B my m y u l
nhng th v nhn xng, khng bit ng cm. Chng
v danh v tru tng, bao gi cng v li ich, v v th
mlun v ti mt cach tin quyt.
Cnni v tng lai ? Ai cn trc tip quan tm hay
thm chi ich thn lo lng v tng lai khi m s nhin
nhn moi vic t vin cnh ca s trng tn b y
vao trong cai goi la bung tm ring t, hay bi ch thng
vo vng quc truyn c tch? Numtnh khoa hc
thi nay c ngh v nhng chuyn s xy ra sau y hai
trm nm th ng ta cng lm iu nh mt nh quan
st th , v c ban chng khc g vic ng ta nghin cu
qu trnhtrao i chtca con b cht, hay tn hiu in
t ca cc n tinh (pulsars), hay tr lng kh t nhin
ton cu. Cnmtchnh khch ng i th sao? ng
tatuyt ichng c l do g bn tm, nht l khi vic
lam o c th e doa kh nng trng c ca ng ta
trong trng hp ng ta hoat ng t nc c tn tai
bu c.
II
Nh trit hc Sec Vclav Blohradsk pht trin

mt t tng y thuyt phc rng tinh thn duy l ca
Vclav Havel 69
khoa hc hin i vi nn tang la t duy tru tng v

gi nh v tnh khch quan v nhn xng, c khng ch
mt ng t l Galileo trong khoa hc t nhin, m cn
c mt ng t trong chnh tr l Machiavelli, ngi u
tinxy dng(d co nhum mt chut mia mai cay c) l
thuyt chnh tr nh mt cng ngh duy ly thc thi quyn
lc. C th ni rng vt qua moi khc ngot phc tap
ca lch s, chung ta c th tm thy ngun gc ci r ca
nh nc v quyn lc chnh tr hin i chinh ti y,
ngha l mt ln na li ti thi im khiml tr bt
u t gii phong khiconngi, khi kinh nghim
bn thn, khi lng tm cung nh trch nhim c nhn,
tc la tach khi im quy chiu duy nht cua mi trch
nhim trong chiu kich ca th gii t nhin, va co nghia
la tach khoi chn tri tuyt ica chung. V ging nh
nh khoa hc hin i lam cho con ngi c th chi
con la ch th tri nghim th gii trong ngoc n, nh
nc hin i v nn chnh tr hin i lai lam iu o
mt cch ngay cang r rng hn na.
Qu trnhv danh ha v v nhn xng hoa quyn
lc v s gin lc n n thun thnh k thut cai tr v
thao tng ny ng nhin c hng ngn b mt, hng
ngn phng cach v th hin khc nhau; lc ny n din
ra mt cch m thm lng l, lc kia ngc li li hon
toncng khai; lc ny vng vo qua nhng con ng
quanh co tinh xo, lc kia ngc li n li thng bng tn
bo. Nhng v bn cht y l chuyn ng duy nht v
ph qut. y l chiu hng c ban caton bnn vn
minh hin i,phat trin trc tipt chnh c cu tinh

thn ca n, bm gc vo nn vn minh o bng hng
ngn ci r xon xut, v thc cht a khng th tch ri
khi bn cht k thut, tnh by an vxu hng tiu
dng cann vn minh y.
Cc vua chua vlnh t d c c t ln ngai
vng theo truyn thng truynngihay do nguyn vng
ca dn chng, nh chin thng trn chin trng hay
nh m mu khn kho u la nhng nhn cach ai
din cho chinh ban thn vi nhng khun mt con ngi
cu th, mc no vnchu trch nhim c nhnv
nhng vic lm, c tt ln xu, ca mnh. Trong thi ky
hin ai, th ch ho l cc nh qun l, cc quan chc,
cc nhn vin ca b my nhng nh cai tr chuyn
nghip, chuyn vinthao tngv chuyn gia trong lnh
vc qun l, git dy v tuyn hun; lp y tng giao
phi nhn cch ha trong cac quan h quyn lc va chc
vu; bnh rng ca b my nh nc vi vai tr han ch
ctin ch nh; cng c v ti ca th quyn lc
nc danh v ti chp php hoa bikhoa hc, iu
khin hc, thc h, lut php, tnh tru tng v tnh
khch quan, ngha l bi tt c, ngoi tr trch nhim c
nhn trccng ng nh l vi nhng c nhn hay ng
loai. Nh chnh tr gia thi hin i la trong sut: ng
sau ci mt n khn ngoan v din ngn gi tochng c
du vtnoca mt con ngi bmrvo trt t ca
th gii t nhinbngtnh yu, s am m, mi quan
tm, kin c nhn, lng hn th, lng dng cm hay
Vclav Havel 71
s tn nhnca mnh. Tt c nhng iu ny u b ng

ta nht vo phng tm ring. Nu co chng thi chng ta
cung chi co th nhn thy pha sau ci mt n o mt k
thut gia quyn lc c tay ngh cao hn hoc thp hn
m thi. H thng, thc h v b my chim oat
ht cacon ngi c k cai tr ln ngi b tr lng
tm, lng tri v ting noi t nhin, v nh vy a tc
b ban cht con ngi cua anh ta. Cc nh nc ngy
cng ging nh mt c my; cn nhn dn th bin thnh
nhng day s thng k cc c tri, nhng nh sn xut,
nhng ngi tiu dng, cc bnh nhn,nhng khchdu
lch hay binh lnh. Trong chnh tr, khai nim thin v c
nh nhngphm trca th gii t nhin v cng c
ngha l nhng tn d li thi ca qu kh mt ht
ngha thc cht;muc ich tr thanh phng phpduy
nht ca chnh tr va thnh cng c ththm inh va
nh lngc mt cach khach quan tr thanh thc
o duy nht cua no. Quyn lc c tin quyt l v
tiv n khngxut phttmtth gii trong nhng
t nh ti li v v ti cnmang ni dung nao .
Biu hin hon thin nht ma quyn lc v nhn
xng ny t c cho ti nay la trong nhng h thng
c ti ton tr. Nh nh trit hc Blohradsk lu y,
mc du vic v nhn xngho quyn lc cung vi vic
thuc ia hoa y thc v ngn ng ca con ngi la s ni
tip thanh cng truyn thng quan nim co tinh v tr
v ch, co xut x t bn ngoi chu u (quan nim
ng nht ch nh la trung tm tht s duy nht
ca th gii vi toan th gii v coi con ngi l ti sn

ring tuyt i ca ch), iu o khng c ngha l
quyn lc v nhn xnghin i, nh c th hin su
sc h thng ton tr, l hin tng ch c bn ngoi
chu u. S tht hon ton ngc li: chnh chu u v
Ty u cung cp v nhiu khi a buc th gii chp
nhn nhng iu m hin nay tr thnh nn tng ca
th quyn lc nay: t khoa hc hin i, ch ngha duy
l, tinh thn sng bi khoa hc, cch mng cng nghip,
v cch mng noi chung nh thoi cung tn tru tng,
qua vic giam gi th gii t nhin trong bung tm n
vic sng bi ch ngha tiu th, bom nguyn t v ch
ngha Mc. V chnh chu u Ty u dn ch ngay
nay ang bt lc i mt vi thnh qu ca nhng xut
khu hai mt cua no. Bng chng vi du ca iu o la
tnh trng tin thoi lng nan hin nay liuc nn
cng lai s banh trng phan hi cua nhng kt qua
cua qu trnh banh trng cua chinh no hay la chiu
nhng b.Liuc cn chng li nhng tn la c tao
nn nh trc y c chu u xut khu tim nng
cng ngh v tinh thn nay lai ang hng ngc vo
chu u, bng vic cai t nhng tn la tng t v tt
hn na, v nh th tuy th hin quyt tm bo v nhng
gi tr con sot lai cua chu u,nhng ng thi bc vo
mt tro chi bt buc va hon ton phi o c, hay chu
u se phi rt lui v hi vng rng tinh thn trch nhim
trc s phn cahnh tinh c th hin nh vy s c
tc ng thn k vi phn cn li ca th gii?
Vclav Havel 73
Ti ngh rng nu ni v quan h ca Ty u vi cc

ch ton tr, trong moi sai lm no co th pham phai
th sai lm ln nht co le la ci m hin nhin e da no
nhiu nht, l: khng nhn thc c bn cht ct loi
ca ch ton tr rng chung l ci gng li phn
chiu ton b nn vn minh hin ai v l tn hiu cnh
bo nghim khc, m cng c th l cui cng, ku gi
nn vn minh xem xt li quan nim ca n v chnh
mnh. Di cch nhn ny th vic Ty u phm sai lm
bng hinh thc nao khng cn quan trng na: co th vi
trong tinh thn ca truyn thng duy l ca mnh, Ty u
tip nhn cc ch ton tr nh l th nghim c th
mang tnh a phng nhm em lai thnh vng cho
tt c mi ngi, ma chi nhng k tm a xu xa mi
gn cho n xu hng bnh trng. Hayl cng trong
tinh thn ca truyn thng duy l (ln ny theo quan
nim ca Machiavelli, coi chnh tr l cng ngh cho cc
tr chi quyn lc) nhng ngc li no lai coi cc ch
ton tri ch nh mi e doa bn ngoi bi nhng ln
bang bnh trng, c th y lui bng cch ph trng
lc lng cua minh m chng cn suy ngh su xa hn.
Kh nng th nht l kh nng ca ngi chp nhn vic
nh my thi khi ln bu tri, d rng khi xu v hi,
v noi cho cng n phc v cho vic tt l sn xut hang
ha cn thit ni chung. Kh nng th hai ngc li l
ca ca nhn cho rng iu o n gin ch l thiu st
ca kthut, c th khc phc bng nhng bin php k
thut, th d nh dng b lc no hoc dng my lm
sch kh thi.
Theo ti thc t ng tic l nghim trng hn nhiu:

ging nh ng khi lm bn bu tri khng ch l sai
lm k thut c th sa cha c hay l ci gi phi
trchomttng lai tiu dng tt p hn, m l biu
tng ca mt nn vn minh t b ci tuyt i, coi
thng th gii t nhin v c thi khinh th vi i
hi ca n. Tng t nh th,cch thng ton tr l
mt ci g co tinh cnh bo nghim trong hn l ch ng-
ha duy l phng Ty chu thanhn. Cc ch toan
tri trc ht thc s l ci gng li phn chiu nhng
hu qu khng th trnh c ca ch ngha duy l Ty
u, l hnh nh phng i y l bch v xu hng su
xa ca n, l nhnh cc oan nht ca chnh s pht
trin ca n v l sn phm ng ngi ca chnh qu
trnh bnh trng ca n. Chung l thng tin phan nh
su sc v cuc khng hong ca ch ngha duy l. Cc
ch ton tr khng ch l nhng ln bang nguy him
v cng khng phi l lc lng tin phong ca tin b
th gii. ng tic l ngc li: chung l lc lng tin
phong ca cuc khng hong trn bnh din ton cu
ca nn vn minh hin nay, ban u chu u, sau
n u-M v cui cng l ca hanh tinh. Chung l mt
trong nhng m hnh kh d ca th gii phng Ty
trong tng lai, khng phi theo ngha l mt ngy no
chung s tn cng hay chinh phc phng Ty, m
theo ngha su xa hn, chung minh hoa mt cach sng
ng kt cuc ca ci m ng Blohradsk gi l thi
mt php ca v nhn xng.
Vclav Havel 75
y l s thng tr tuyt i cathquynlcquan

liu v nhn xng n danh va banh trng, cha n
mc v lng tm, nhng hot ng bn ngoi khun
kh ca mi lng tm, thquynlcda vo s hin
din khp ni cua ao tng v thc h c kha nng bin
minh cho bt c iu gi m chng cn tip cn vi s
tht.Quynlcnh la vu tru cua kim sot, trn p v
s hai;quynlcnha nc hoa, va cung co nghia la lam
tc bo nhn tinh, moi t duy, o c v ring t ca
c nhn;quynlcm t lu khng cn l vic ca
mt nhm nhng k cm quyn c on m chim
hu v nut chng tng ca th tt c mi ngi kt
cuc u tr thnh mt phn ca n, t nht l bng s
im lng ca h; quyn lc ma khng aithc snm no,
vchnh n nm c tt c mi ngi; n l con quai
vt m con ngi khng iu khin c, m ngc li,
n li con ngi i theo vn ngkhch quan (tc la
tchlakhimoi chun mcnhn bn, k c l tr ca con
ngi, v do o hon ton phi l) ca mnh n mt ni
ng s nao o khng ro.
Xin c nhc li: quynlcton tr l li nhc nh
anh thp i vi nn vn minh ng i. C th u
c nhng vi tng ngh rng tt nht l xa scch
thngton trny khi th gii thi mi s s u vo y.
Nhng nh th chng khc g cu chuyn c gi xu x
mun khi xu lin p tan ci gng nhc nh n s
xu x ca mnh. Gii php cui cung l mt trong
nhng gic m ca l tr v nhn xng, c kh nng nh
khai nim gii php cui cung mt cch hnh tng

a nhc nh chung ta chuyn ho d dng n mc
ang s gic m thnh hin thc v bng cch bin
hin thc thnh mt gic m en ti. N khngnhng
khngth gii quyt c cuc khng hong ca th gii
hin nay, mcnlm cho vn tr thnh trm trng
hn tt nhin nu th gii cn sng st. t thm ln
vai nn vn minh vn nng triu hng triu xc cht
na khng nhng khng ngn can c s hi tu cn
ban cua no n ch ton tr m co le cn thc y
qua trinh o tin nhanh hn na. Va o s l chin thng
Pyrrhic1, bi k chin thng trong cuc xung t nh vy
chc chn s ging i th bi trn hn ca mc m ngy
nay bt c ai chu tha nhn haytng tngc. (Ch
mt th d nh: xin hy tng tng phng Ty cn
phi xy Qun o Gulag ln n mc no, di danh
nghia v li ch quc gia, nn dn ch, tin b v k lut
thi chin, c th nht giam tt ca nhng ngi t
chi tham gia vo n lc ny, d v ngy th, nguyn tc,
s st hay li bing).
Khng co ci c no c th tiu dit c bng cch
loai bo cc triu chng ca n. Cn phi loi b nguyn
nhn ca cai ac o.
Chin thng Pyrrhic l ly t tn vua Pyrrhus ca Epirus, qun

1.
i ca v hong ny b thit hi nghim trng, khng th

phc h ic, sau khi nh thng ngi La M ti Heraclea vo
nm 280 trc Cng nguyn v ti Asculum vo nm 279 trc
Cng nguyn trong cuc chin gi l Chin tranh PyrrhicND.
Vclav Havel 77
III
Thnh thong ti c iu kin m o vi cc nh

tr thc phng Ty, h n thm t nc chng ti v
quyt tm gp mt trong s nhng ngi bt ng chnh
kin mt phn v thc s quan tm, mun tm hiu v
th hin tnh on kt, phn na n gin ch v t m:
trong mi trng noi chung m m ny, ngoi nhng
danh lam Gothic v Baroque, nhng ngi bt ng
chnh kin co le l th duy nht lam khch du lch nc
ngoai quan tm. Thng y l nhng cuc m o b
ch ma qua o ti hc hoi v nhn thc c nhiu iu.
H thng hi ti: ng co ngh rng ng c th thay i
c g khi nhng ngi nh ng qu t v khng c
nh hng nao ht? ng chng ch ngha x hi hay ng
ch mun ci thin n? ng ln n hay ng h vic lp
rp Pershing II (tn la hat nhn ca My ND) v hnh
trnh tn la Ty u? Chng ti c th lm g c cho
cc ng? iu g thc y ng lm nhng vic m ng
ang lm trong khi nhng vic ch lm cho ng b
theo di, n p v b b t m kt qu th cha thy?
ng c mun ch ngha t bn c phc hi trn t
nc ng hay khng?
y l nhng cu hi y thin ch, xut pht t c
mun tm hiu v chng t rng ngi hi thc s quan
tm ti th gii, quan tm ti tnh hnh hin nay v tng
lai ca n.
Tuy nhin, chnh nhng cu hi nh vy v tng

tlun li tit l cho ti thy nhiu tr thc phng Ty
hiu sai mt cch trm trong nh th no (v mt
gc nht nh h khng th hiu c) nhng chuyn
ang din ra y, chng ti nhng ngi c gi l
bt ng chnh kin u tranh v ci g v c bit l
tt c nhng vic ny c ngha g. Th d nh cu hi:
Chng ti c th lm g cho cc ng? Tt nhin l h
co th lm rt nhiu vic: cng c ng h, quan tm
v tng tr ca nhng ngi c t tng t do trn th
gii th chng ti cng t c nguy c b bt hn v cng
c hi vng l ting ni ca chng ti khng bi chim trong
h khng. Tuy nhin u trong su thm ca cu
hi nay co hm cha mt s hiu lm. Ni cho cng, vn
hon ton khng phi l vic gip chng ti, mt s
ngi bt ng chnh kin, h it bi giam gi hn.
Thm ch y cng khng phi l vic gip dn tc ny,
ngi Sc v ngi Slovakia, va dan xp th no
h c sng tt v t do hn: trc ht, hai dn tc ny
phi t gip minh, h qu hay ch ngi khc gip, qu
l thuc vo s gip , v rt nhiu ln b tht
vng: hoc l li ha gip b hy b vo pht cht, hoc l
s gip li dn n kt qu tri ngc hn vi nhng
g h tng k vng.Nhng trong ngha su xa nht, vn
y l mt ci g khco la scu richott
c chng ta, trong cung mc cho c ti cng nh
cho ngi i thoi. Hay chng l o khng phi l vic
chung cua tt c? Chng l vin canh ti t hay ngc li
Vclav Havel 79
l nim hy vng ca ti khng phi cung l vin canh ti

t hay la nim hy vng ca ng ta? Vic bt tichngphi
l s tn cng vo chnh ng ta v s la bp ng ta chng
phai la cuc tn cng vo ti? S an ap con ngi tai
Prahachngphicngl s an ap tt c? Thi bng
quan hay thm ch o tng v nhng g ang din ra
y, co chinh l s chun b cho cai khn cng nh th
ni khc? S khn cung ca h co l gia thit cho s khn
cung ca chng ta? Cui cng thi vn y hon ton
khng phi l mt ngi bt ng chnh kin no
Tip Khc ang gp nn, cn s gip ( thot nn,
tht ra chinh ti c th t giup mnh tt nht,bng cch
n gin l thi khngbt ng chnh kin na), m l:
s phn v nhng c gng khng i n u ca ngi
bt ng chnh kin ni ln iu gi, co y nghia gi, t
cao nh th nao v tinh trang, s phn, nhng c hi v
s ngho i ca th gii, trong khia canh nao no la hoc
c th la l do nhng ngi khac phi suy nghi, c t
gc s phn ca h, m cng l s phnchungca
chng ta, trong khia canh nao no la li cnh bo, thch
thc v mi him nguy hay bi hc c cho nhng vi
khach thm chng ti.
Hay l cu hi v ch ngha x hi v ch ngha
tbn! Ti phi thu nhn rng khi o ti thng c cm
gic nh cu hi y n vi ti t y su cath k trc
(Th k XIX ND). Ti c cm tng rng nhng phm
tr thm m thc h v rc ri v mt ng ngha ny
t lu khng cnquan trngna. Ma vn la hon
ton khc, su sc hn v c lin quanng uti tt c:

liu chng ta, bng cch no , c th khi phuc li th
gii t nhin n tr thnh nn tang thc s ca chnh
tr, phc hi li kinh nghim c nhn n tr thnh
thc otin khica s vt, t o c cao hn chnh
tr v t trch nhim cao hn muc ich, mang li ng-
ha cho tinh cng ng nhn loi, mang lai ni dung cho
ting ni con ngi, ti lp ci ti cao qu, trn vn v
t ch ntr thnhtiu im ca mi s kin x hi,
cai ti t bao am v ban thnbi no gn lin vi ci
g cao c hn, cai ti c kh nng hi sinh chut g hay
trong trng hp cn thit nht c th hi sinh tt c mi
th trong cuc sng ring t sung tc v nht nho ca
mnh cuc sng di s ng tri cua ban ngay, nh Jan
Patoka vn ni lm cho cuc sng y c ngha.
Trong cuc u tranh rt khim nhng nhng ng
thi lun c nghaquyt nhton cu nhm chng
lis vn ng ca thquyn lcv nhn xngny, nu
nh do s ngu nhin ca ni c tr chng ta buc phi
i mt vi mt nh qun l phng Ty hay vi mt v
quan chc phng ng thi iu thc s khng
quan trng lm na! Mt khi con ngi c bo v, th
c l s c mt hy vng no (mc d khng c
ngha lng nhin) rng anh ta s t tm c nhng
bin php hp l hn cn bng nhng i hi t nhin
c cng quyt nh kinh t v cng vic ca mnh v
c c mt a v x hi c tn trng vi ng c
cho mi cng vic c kim nghim, l tnh nng
Vclav Havel 81
ng sng to ca con ngi, v vic a c thnh qu

ca cng vic y vo trong nhng mi quan h th trng
ch thc. Nhngchng nocon ngi cn cha c
bo v, thchng th thut k thut hay t chc ca hot
ng kinh t tt hn no c th cu c anh ta, cng
nhchng cb lc lp t trn ng khi nh my no
ngn chn c qu trnh huy hoai nhn tnh ang din
ra khp ni. Xet cho cng iu quan trong hn la ti sao
h thng hoat ng ch khng phi h thng o hoat
ng nh th no; hay chng l n khng th hot ng
tng i hu hiu ri ph hy tt c hay sao?
Nhng vi sao ti li ni tt c nhng chuyn ny
y: nhn ra th gii t vi tri m s phn dnh cho minh,
tikhng th gt i cm gic l nhiu ngi phng
Ty vn cn cha hiu ro iu gi ang thc s l vn
tai thi im nay.
Th d, nu xem li hai phng n chnh tr chu yu
ang lam cc nh tr thc phng Ty lng l, th ti co
cm gic rng y khng l g khc ngoi hai cch tip
nhn tro chi m quyn lc v nhn xng mang n, v
v vy cng ch l hai con ng khc nhau cung hng
ti ch ngha ton tr ton cu. Cach tip nhn cuc
chi th nht l tip tuc tro ua gin cua li tri v nhn
xng vi nhng b nca vt cht tr chi ng vai
Cha Tri nghia la tip tuc khng ngng pht minh
v trinkhainhng v kh c sc ph hoi trit nhm
bo v nn dn ch va chi lam cho nn dn ch cang
tip tc suy thoi n mc tr thnh mt gi tng phi
s sng, ci ma t lu ch ngha x hi phn Chu u

ca chng ta tr thnh. Cch tip nhn cuc chi th
hai ngc lai ging nh cn lc xoyy ma lc cun
ht vo n bit bao nhiu con ngi chn thnh v t t,
va c gi l cuc u tranh v hoa bnh. D nhin l
khng phi lc no cng ung nh vy, song nhiu khi
n gy cho ti cm gic nh cn lc xoay ny c tao
dng cung bi ci quyn lcv nhn xng xo tr thm
nhp khp ni, cai by nh mt phng tin thi v hn
nhm n dch thc ca con ngi (xin ch : quyn
lc v nhn xng m ti ni n l nguyn l mang tnh
ton cu v tt c, ch khng ch ring Moskva ma tht
ra a khng cn phng tin t chc mt vic tm
c nh phong tro hoa bnh ng thi!). Bi trong th
gii ca ch ngha duy l v thc h ny, cn c bin
phpnolm v hiu ha con ngi trung thc c t duy
t do (mi e doa chnh ca miquyn lc v nhn xng)
tt hn l a cho anh ta mt lun im n gin nht
nu c th vi tt cnhng c tnh r rng camtmc
tiu cao c? C th tng tng iu g c th cun ht,
s dung, va lm ch mt tm tr cng bnh mt cch hiu
qu v bng cch y dn dn lm cho n tr thnh v hi
v mt tr tu hn l c hi u tranh chng chin tra-
nh? Va c phng php nao lam ngui tm tri mt cach
di tra va khn ngoan hn l to cho ngi ta o tng
rng h c th ngn chn c chin tranh bng cch
phn i trin khai nhng v kh m ng no cng s
c trin khai? Kh c th tng tng c bin php
Vclav Havel 83
nhm a t tng con ngi n vi ch ngha ton tr

d dng hn th: rt cuc vic trin khai v kh cng tr
nn hin nhin, th tm tr ca nhng ngi dnh trn
sc lc cho cuc u tranh nhm ngn chn vic trin
khai o cng nhanh chng tr nncc oan, cung tn
v cui cng hon ton xa ri vi chnh no. Va nh vy
con ngi ln ng vi y nh cao thng nht li kt
thuc chinh ni m quyn lc v nhn xng mun co
anh ta: trn ng ray dn ti t duy ton tr, ni anh
ta khng cn l chu ban thn v ni anh ta t b l tr
v lng tm ca mnh v li ch ca mt ci gi tng
phi s sng tip theo!Nu t c mc tiugi tng
, thchng ta cgi n l thnh vng nhn qun,
ch ngha x hi, hay hoa bnh, cng khng conquan
trngna. Trn quan im bo v phng Ty v quyn
li ca no, di nhin khng phai ung n lm khi ai
ni rng: Th b nhum cn hn l cht, nhng t
vi tri cua quyn lc v nhn xng ton cu (tc l vt
ra ngoi cc khi lin minh, hay l ton hnh tinh) nh
mt cm d thc s ma qu bi s hin din khp ni
ca no th khng th mong g hn: khu hiu l tn
hiu khng nhm ln rng ngi ku goi no t b
nhn tnh ca mnh, t bo kh nng t mnh bo m
cho mt iu g cao ca, tc lkha nng sn sng hi sinh
cuc sng ca ban thn trong trng hp cp bach cho
ngha cua iu cao ca o. Patoka tng vit rng cuc
i khng sn sng hi sinh cho nhng iu lm cho n c
ngha la cuc i khng ng sng. Ch c iu trong
th gii ca nhng cuc i nh th v hoa bnh nh

th (ngha l ni ban ngay ng tr) th chin tranh li d
xy ra nht: vi ni thiu chng ngai vt o c duy
nht v thc s ci c m bo bi lng dng cm
hi sinh cao c nht chng li chin tranh. Cnh ca
cho vic m bo quyn li mt cch phi l c rng
m. S thiu vng nhng ngi anh hng bit rng vi
sao h cht, l bc u tin trn con ng dn n
ni xng, sng mu ca nhng ngi b git hi chng
khc g sc vt. Ni cch khc, khu hiu Th b nhum
cn hn l cht, khng lm ti kh chu vi no ging
nh li tuyn b u hng trc Lin X. N khin ti s
hi vi no ging nh biu hin gat b ngha cuc sng
ca ngi phng Ty v ging nh la n ho ng k
tham gia vao cai quynlcvnhn xng nh vy. Khu
hiu thc ra ni rng: chng c g ng con ngi
phi hi sinh cuc i. Nhng, thiu chn tri ca s hi
sinh cao c nht th mi hi sinh u tr thnh v ngha.
Co nghia l: chng c g ng gi na. Chng cn g c
ngha na. l trit l phu nhn toan b nhn tinh con
ngi. Trit l ny tuy chi tr gip cho ch ton tr X
Vit v mt chnh tr, nhng chinh n lai trc tip to
dng ch ton tr phng Ty .
Noi tom lai ti khng th gt bo cm gic rng nn
vn hoa phng Ty l mi e da ca chnh mnh, mi
e doa ln hn nhiu ln tn la SS-20 (tn la hat nhn
ca Lin X ND). Khi mt sinh vin cnh t ngi
Php vi nh mt nhit tinh chn thnh ni vi ti rng
Vclav Havel 85
Gulag l ci gi phi tr cho nhng l tng ca ch ng-

ha x hi cn Solzhenitsyn ch l ke hn thu bt man
th ti cm thy tht s bun ba. Ch l chu u khng
c kh nng rt ra bi hc t lch s ca chnh mnh?
Ch l chng thanh nin ng yu tht s khng hiu
rng, ngay c mt d n nhiu ha hn nht v s thnh
vng chung cho tt c cng t chng t s v nhn o
trong khoanh khc khi n i hi du chi mt ci cht
ep buc (nghia la hoan toan khng phi s hy sinh cuc
sng c thc v ngha ca n), ch l anh ta thc s
khng hiu iu trc khi b a vo tri ci to gn
Toulouse? Ch l ngn ng mi2ca th gii ngy nay
ln t mt cch hon ho ngn ng t nhin ca loi
ngi n mc hai con ngi khng th chia se vi nhau
thm ch v mt trai nghim n gin nht?
IV
Chc chn sau tt c nhng li ph phn nghim khc

ny, mi ngi s ch i ti phat biu, iu g theo ti
thc s l s la chn y ngha cho ngi phng
Ty khi i mt vi tnh trng chnh tr tin thoi lng
nan ca th gii ngay nay.
C l nh la h qua cua tt c nhng iu ti va trnh
by, ti c cm tng rng tt c chng ta, d phng
Ty, hay phng ng, u ang ng trc mt nhim
v c bn, tt c nhng iu khc u xut phat t .
2.
Newspeak Thut ng do nh vn ngi Anh. G. Orwell t ra
trong tcphm 1984.
Nhim v l: mt cach thn trng, chn chn v chm

ch, ng thi vi tinh thn hi sinh tn tuy, trn tng
bc i v mi ni, ng u vi s vn ng phi l
ca quyn lc nc danh, v nhn xngv v nhn tnh
ca nhng thc h, nhng h thng, nhng b my,
quan liu, cua nhng ngn ng gi to v cc khu hiu
chnh tr; chng li p lcphc hpv xa l v mi mt
ca quyn lc o d n c din ra di hnh thc tiu
th, qung co, n p, cng ngh hay nhng li tuyn
truyn so rng (tt c u l anh em rut ca ch ngha
cung tn v la ci ngun ca t duy ton tr); mc mi
s ch nho, rt ra thc o cho ban thn t th gii t
nhin ca mnh, v tr li cho th gii y tnh nh hng
b ph nhn ca n; knh trng nhng gii hn ca
th gii t nhin v nhng b n ng sau n vi s kh-
im nhng cua nhng hin trit; cng nhn rng, trong
trt t ca i sng c nhng iu r rng vt qu moi
thm quyn ca chng ta; lun tm li mi lin h vi
chn tri tuyt i ca cuc hin sinh ca chng ta, ci
m, nu chng ta mong mun mt cht, se lun co th
khm ph v tri nghim c qua chinh s hin sinh
cua minh; trong hnh x, lun da vo nhng kinh ng-
him, khun thc v nguyn tc c t mnh chng
thc, khng thin v v khng b thc h kim duyt;
tin vo ting ni ca lng tm hn tt c nhng suy
ontru tng v khng cn dng ln trch nhim no
khc ngoi trch nhim m ting ni ku gi chng
ta; khng xu h v chung ta c kh nng yu thng, kt
bn, kh nng on kt, ng cm v tha th, ma ngc
Vclav Havel 87
li: gii phng nhnggi tr cn bn ny ca nhn loi

khi cnh lu vong trong i sng c nhn v tip nhn
chng nh nhng giai phap duy nht ung n mang
lai tnh cng ng nhn loai vi y nghia tron ven nht;
cho l tr ca mnh dn dt v phng s s tht trong mi
hon cnh nh phung s mt kinh nghim thit yu cua
chinh minh.
Ti bit rng tt c nhng iu ny nghe c v qu
chung chung, rt khng c th v thc t, nhng ti xin
cam oan rng nhng t ngc v ngy th ny c bt
ngun t kinh nghim vi th gii rt c th v khng
phi lc no cng d dng, v rng ti bit iu ti ang
ni nu nh c php ni nh vy.
Nhng ch ton tr ng ai chinh la i qun
tin phong ca quyn lc v nhn xng, ko th gii i
theo con ng phi l can vi hai bn ngl nhng
gin phng hoa tin va thin nhin b tn ph. Khng
th khng nhn thy chng, bin h cho chng, khng
thnhng bchng hay chp nhn lut chi ca chng
v bng cch m tr nn ging nh chng. Ti tin
rng cch hiu qu nht ng u vi cc ch
ton tr ng thi l nghin cu chng mt cch khng
nh kin, t rt kinh nghim, v chng li chng
bng s khc bit trit ca mnh trong cuc chin u
trng k vi ci c, ci m mc d nhng ch toan
tri l hin thn r rng nh vy, nhng no vn ng tr
khp ni, thm ch trong mi ngi chng ta. Mi nguy
him ln nht i vi ci c ny khng phi l nhng tn
la hng vo quc gia ny hay quc gia kia, m l s

ph nhn cai ac o mt cach nguyn tc trong chnh cu
trc ca ban tinh con ngi ngy nay: con ngi tr li
vi chnh mnh, tr li vi trch nhim trc th gii; la
cch hiu mi me v quyn con ngi v s kin tr oi
hoi quyn li o; la s phn khng chng mi biu hin
ca quyn lc v nhn xng v nhng quyn lc c
t bn ngoai khai nim thin v c, moi ni moi chn,
cho d n cngy trangnhng mnh li v thao tng
ca mnhnh thno, chng hn nh la vic cn thit t
v trc ch ton tr. Cach chng ch ngha ton tr
hu hiu nht l n gin y n ra khi tm hn mnh,
ra khi mi trng quanh mnh, ra khi x s ca mnh,
y no ra khi con ngi ng i.Cchgip nhng
ngi ang chu kh nn trong nha nc ton tr hu
hiu nht l phn khng li ci c ny khp moi ni trn
th gii, ci ac cu thnh h thng ton tr, ci l ci
ngun sc mnh ca n va t i tin phong ca h
thng toan tri trng thnh. Nu khng c g to
dng nn i qun tin phong hay nhng mm mng
cc oan, th h thng s khng cn t sng.
Trch nhim c khi phc li ca con ngi l chng
ngai vt t nhin nht trc mi hnh ng v trch
nhim; th d, nu tim nng tinh thn v k ngh ca th
giitin tinc truyn b mt cch thc s c trch
nhim ch khng phi ch l di p lc ca li ch ch
k v li nhun th c th ngn chn, khng chotim
nng bin thnh v khhy dit mt cch tuy tin:
nht nh rng hanh ng phong nga nguyn nhn
Vclav Havel 89
c ngha gp nhiu ln vic x l hu qu m thng

thng cng khng th bng cach nao khc hn la bng
chinh nhng phng tin ca h thng ny, ngha l u
phi o c nh nhau. i theo con ng l tip tc
truyn ba ci ac ca thi v trch nhim v nh vy l
to ra chnh c t nui sng ch ngha ton tr.
Ti ng h chnh tr phi chnh tr. Ngha l chnh tr
khng phi nh cng ngh quyn lc va thao tng vi
quyn lc, hay cng ngh quan ly con ngi mang tinh
iu khin hc hay nh ki sao ca tnh mc ch, thc
dng v mnh khe, m chnh tr nh mt trong nhng
bin php tm ti vtc ngha trong cuc sng, bo
v v phng s cho ngha y; chnh tr nh o c c
ap dung trong thc t, nh s phng s cho s tht, nh
s quan tm chm sc tht s nhn bn i vi ng loai
c dn dt bi nhng thc o mang tnh con ngi.
Trong th gii ngy nay, c l o l bin phap rt khng
thc t v rt kh p dng trong i sng hng ngy. Tuy
nhin ti khng bit mt la chon no tt hn th.
Khi b kt n v chu n t sau , ti trc tip nhn

bit c ngha v sc mnh quy bau ca tnh on kt
quc t. Ti s mi mi bit n tt c nhng biu hin ca
tnh on kt . Tuy vy, ti khng ngh rng, chng ti,
nhng ngi ang tm cch ni ln s tht trong hon
cnh ca mnh ni y, ang v th bt i xng, rng
chng ti l nhng ngi mi yu cu v ch i s gip
, m s khng c kh nng gip li nhng ngi

ang gip chng ti.
Ti tin rng, ca nhn c gi l ngi bt ng
chnh kin trong khi X Vit, ang phai nm tri mt
kinh nghim c th ng i nht nh, o l kinh ng-
him ca cuc sng trong tin n cc cng ca quyn
lc ng i mt i nhn tnh. Ngi bt ng
chnh kin nh th c c hi v thm ch c trch nhim
phn nh, chng thc kinh nghim ny v truyn t li
cho nhng ngi may mn khng phi nm tri n. Nh
vy c chng ti cng c c hi gip , bng cch nht
nh, nhng ngi ang gip chng ti, gip h
vi quyn li chung su sc ca chng ta, vi quyn li ca
con ngi.
Kinh nghim cn bn y l, iu m ti gi l chnh
tr phi chnh tr la iu c th v rng n c th c hiu
qu,mc d do bn cht ca n, victnh ton trcbt
c hiuqu g l bt kh thi. D nhin hiu qu ny c
hnh th tng i khc vi ci m phng Ty ngi
ta hiu l thnh cng v mt chnh tr. Hiu qu ny
thng ngm n, gin tip, di hn v kh cn ong o
m; nhiu khi n ch tn ti trong khng gian khng
nhn thy c ca thc x hi, ca lng tm, ca v
thc, trong khi c le hu nh khng th xc nh c
nmang lai gia tri ra sao trong khng gian , v nng
gp n mc notrongs chuyn ng nu c ca x
hi. Nhng thc t la v ti cho rng, y l mt kinh
nghimco tinh nguyn tcv quan trng ph qut du
Vclav Havel 91
chi mt con ngi, dng nh khng c cht quyn lc

no, dm ni to ln s tht v sn sng bo v s tht
bng chnh ban nga va chnh ca sinh mng ca mnh,
sn sng tr gi t cho s tht ca mnh, th anh ta, ngc
nhin thay, lic sc mnh ln hn l hng ngn c tri
v danh trong nhng iu kin khc, ngay ca khi v mt
hnh thc anh ta b tc quyn u phiu. Ro rang
la ngay c trong th gii ngy nay, v thm ch l ngay
tai tin n cua ch toan tri, ni cung phong thi
mnh, vn c th dung tri nghim c nhnv th gii
t nhin ng u vi quyn lc v ti v lt trn
ti li ca n, nh tc gi cun Qun o ngc t (The
Gulag Archipelago) lm. Ro rang la s tht v o c
c th t nn mong chomtgii php chnh tr mi v
ngay ca ngay nay chung c th c mtquyn nngchnh
tr khng th ph nhn c: li cnh boca mt nh
khoa hccan trngn l, b vy ham vng su xa no
v b cng ng y khch ng xung quanh khng
b, cn c nghe thy qua nhng ranh gii lc a v
nh thc lng tm nhngk c quyn uynht trn
th giir rnghn c nhng i qun lnh nh thu
tuyn truyn co th t nh thc mnh. Ro rang la nhng
khi nim hon ton mang tnh c nhn nh thin v c
vn gi c ni dungrnh mchca chng v trong
nhng hon cnh nht nh, chng c th lm rung
chuyn quyn lc tng chng khng lay chuyn ni
viton bqun i, cnh st v b my quan liuca
n. Ro rang la chnh tr hon ton khngchi lunl vic
ca nhng chnh tr gia chuyn nghip, v rng ch mt

ngi th in bnh thng, vi tri tim c t ng
ch, c lng tn knh mt iu g cao c hn anh ta
v khng s hai, cng c th nh hng ti lch s dn
tc mnh.
Vng, chnh tr phi chnh tr l kh thi. L chnh tr
t di ln. Chnh tr ca con ngi, ch khng phi
ca b my. Chnh tr xut pht t tri tim, ch khng
phi t nhng lun im tru tng. Khng phi ngu
nhin m kinh nghim y hi vng y phai c thc
hin chinh taiy, ni tin n u mny. Sng dis
ng tri cua ban ngay, chng ta phi ln xung y ging
mi nhn thy c nhng v sao.
Khi vit v Hin chng 77, Jan Patoka s dng
khi nim tnh on kt ca nhng ngi b chn ng.
y l ng mun ni n nhng ngi dmng ln
chng li quyn lc v nhn xng vi mt v kh duy
nht m h c: nhn tnh ca chnh mnh. Chng
l vin cnh ca mt tng lai tt p hn li khng
ph thuc vo mt iu g tng t nh cng ng
quc t ca nhng ngi b chn ng, nhng ngi
bt chpnhngranh gii gia cac quc gia, gia cch
thng chnh tr vcckhi quyn lc, nhng ngi ng
ngoi tr chi chnh tr truyn thng, khng tha thit n
tn tui v chc v, nhng ngi c gng tao nn sc
mnh chnh tr thc s t hin tng vn b cac k ngh
gia quyn lc ngy nay ch nho, o l lng tm con
ngi, hay sao?
QUYN LC CA K KHNG QUYN LC
I.
Mt bng ma ang sn ui ng u, bng ma ca

ci m phng Ty gi l bt ng chnh kin. Bng
ma y khng xut hin t h v. N l kt qu t nhin
v tt yu ca giai on lch s hin ti ca ci h thng
m n ang sn ui. N c sinh ra vo thi im m
h thng y, v hng ngn l do, khng th da vo
quyn lc c on, tn bo v trng trn, nhm tiu
dit mi biu hin bt phc tng c na. Hn th na,
h thng x cng v mt chnh tr n mc hu
nh khng cho php s bt phc tng nh th hin din
trong nhng c cu hp php ca n.
Nhng ngi c gi l bt ng chnh kin y
l ai? Quan im ca h xut pht t u, v h c tm
quan trng ti mc no? ngha ca nhng sng kin
c lp lin kt nhng ngi bt ng chnh kin l g
v c hi thnh cng thc s ca nhng sng kin y l

nh th no? Coi nhng ngi bt ng chnh kin l
phong tro i lp c ph hp khng? Nu c, th trong
ci khun kh ca h thng ny, phong tro i lp y
chnh xc ngha l g? N lm g? N c vai tr g trong
x hi? N hi vng vo ci g v da vo ci g hi vng?
Liu nhng ngi bt ng chnh kin vi t cch l
mt nhm cng dn hng hai nm ngoi c cu quyn
lc c bt k nh hng no i vi x hi v h thng
x hi hay khng? Liu h c thc s thay i c g
khng?
Ti ngh rng vic kho st nhng cu hi ny mt
cuc kho st v tim lc ca thng dn ch c th
c bt u bng vic kho st bn cht ca quyn lc
trong nhng hon cnh m nhng thng dn ny
ang hot ng.
II.
H thng ca chng ta thng hay c m t nh

l ch chuyn chnh, hay chnh xc hn, l s chuyn
ch ca b my quan liu chnh tr i vi x hi tri
qua qu trnh co bng v kinh t v x hi. Ti s rng
khi nim chuyn chnh, d c d hiu n mc no
trong nhng ng cnh khc, c xu hng lm lu m ch
khng lm sng t bn cht thc s ca quyn lc trong
h thng ny. Ni n chuyn ch ta thng ngh n
mt nhm nh nhng k ginh chnh quyn ca mt
quc gia bng bo lc; quyn lc ca h c s dng
Vclav Havel 95
mt cch cng khai, bng cch dng nhng cng c trc

tip ca quyn lc m h nm trong tay; v v mt x hi,
c th phn bit d dng h vi a s m h thng tr.
Mt trong nhng kha cnh c bn ca khi nim mang
tnh truyn thng hay c in v chuyn chnh l gi nh
rng n l nht thi, tm b v khng c gc gc lch s.
S tn ti ca n dng nh gn lin vi cuc i ca
nhng k to dng nn n. Qui m v tm quan trng
ca n thng ch c gii hn trong mt a phng no
, v cho d n c s dng thc h bo m cho
mnh tnh chnh danh th ni cho cng, quyn lc ca n
vn ch da vo qun s v s v kh c trang b cho
binh lnh v cnh st m thi. Mi e da ch yu i vi
s tn ti ca h thng ny l kh nng c mt lc lng
no c trang b tt hn xut hin v lt n.
Ti ngh rng ch cn im s qua vi nt nh trn
cng cho thy l h thng m chng ta ang sng
c rt t im chung vi ch chuyn chnh c in.
Trc ht, h thng ca chng ta khng b hn ch theo
ngha a phng, a l; tri li, n honh hnh trong
mt khi quyn lc khng l do mt trong hai siu cng
kim sot. V mc d l ng nhin n vn c mt s
thay i nht nh cho ph hp vi khu vc v lch s,
nhng nhng thay i ny v c bn c gii hn trong
mt khun kh thng nht v duy nht trong ton khi.
Khng nhng ch chuyn ch ny u cng da
trn cng mt nguyn l v c xy dng theo cng mt
cch (ngha l theo cch m siu cng thng tr to
ra), m tng nc u v ang b thm nhp bi mt

mng li nhng cng c thao tng, iu khin t trung
tm siu cng, v hon ton ph thuc vo li ch ca
siu cng y. Trong ci th gii b s cn bng ht nhn
dn vo th b ny, d nhin, b ngoi, tnh trng ny to
cho h thng mt an ton cha tng c, y l ni so
vi nhng ch chuyn ch c in. Nhiu cuc khng
hong c tnh khu vc nu xy ra trong mt quc gia c
lp c th dn ti thay i c h thng c th c gii
quyt nh s can thip trc tip bng qun s ca nhng
nc cn li trong khi.
Th hai, nu nh c im ca cc ch chuyn
chnh c in l s thiu gc gc lch s (thng th
chng ch l nhng qui thai ca lch s, mt kt qu tnh
c t nhng qu trnh x hi ngu nhin hay kt qu ca
nhng khuynh hng ca m ng m thi), th khng
th kt lun mt cch vi v nh th vi h thng ca
chng ta. V, mc d ch chuyn chnh ca chng ta
hon ton quay lng li vi cc phong tro x hi tin
thn ca n t lu ri, nhng s chn thc ca cc phong
tro ny (ti ang ngh n cc phong tro cng nhn
v x hi ch ngha th k XIX) to cho n mt nn
tng lch s khng th chi ci. y l nn tng vng chc
cho qu trnh xy dng cho n khi n tr thnh mt
thc th chnh tr v x hi hon ton mi nh ngy hm
nay, thc th l mt phn khng th tch ri ca
th gii hin i. Mt trong nhng c im ca nhng
gc gc lch s ny l nhn thc ng n v cc xung
Vclav Havel 97
t x hi trong giai on m nhng phong tro vn l

ci ngun ca n xut hin. Nhng, s thc l trong ct
li ca nhn thc ng n c sn mt khuynh
hng tt yu s dn ti s quay lng li mt cch qui d
nh va ni bn trn, mt s quay lng c trng cho s
pht trin tip theo ca n, nhng y khng phi l iu
quan trng ng ni y. D sao mc lng, thnh t ny
pht trin mt cch hu c t mi trng ca thi i
v do vy cng c th c xem l c gc gc y.
Mt di sn ca nhn thc ng n nguyn thu
y l c trng th ba, tc l ci khin cho h thng
ca chng ta khc vi cc ch chuyn chnh hin i
khc: N iu hnh mt thc h nghim ngt khng
g bng, y l thc h c xy dng mt cch duy
l, ni chung l d hiu v ch yu l cc k mm do,
s t m v trn vn ca n lm cho thc h ny tr
thnh gn nh mt tn gio nhp th vy. N cung cp
cho ngi ta p n sn c cho mi cu hi; n i hi
chp nhn ton b ch khng th tng phn, m chp
nhn th s c nhng h qu v cng su sc vi i sng
ca con ngi. Trong mt k nguyn m s chc chn
hin sinh v mang tnh siu hnh ang lm vo tnh trng
khng hong, khi con ngi b mt gc v tha ha,
v ang nh mt dn nhn thc v ngha ca th gii
ny th h t tng chc chn l c sc m hoc nht
nh. N ha vi nhng ngi ang lang thang bt nh
mt mi nh sn sng ngay lp tc: Ch cn chp nhn
n l xong v t nhin mi th mt ln na li tr nn
r rng, cuc i bng c mt ngha mi, v mi iu

huyn b, mi cu hi cn b ng, mi s phn vn v
c n u bin mt. Nhng d nhin l ngi ta phi
tr gi t cho cn nh thu gi r ny: Gi phi tr l t
b t duy duy l, t b lng tm v trch nhim, v c
im quan trng nht ca thc h ny l giao ph ton
b suy ngh v lng tm cho cp trn. Nguyn tc y
l trung tm ca quyn lc ng ngha vi trung tm ca
chn l. (Trong trng hp ca chng ta, mi quan h vi
chnh tr thn quyn Byzantine l trc tip: Quyn lc
th tc ti cao trng hp vi quyn lc tinh thn ti cao).
Nhng hin nhin l, nu tt c nhng iu ny sang
mt bn, thc h khng cn c nh hng ln i
vi dn chng, t nht l trong khi chng ta (c th vi
mt ngoi l l nc Nga ni m u c n l, vi s
sng bi m qung, mang tnh nh mnh i vi nhng
k cai tr v s chp nhn mt cch t ng mi li tuyn
b ca h thc h vn cn gi th thng phong v
c kt hp vi ch ngha yu nc b quyn, tc l
ci ch ngha yu nc vn c truyn thng t quyn
li ca ch cao hn quyn li ca con ngi). Nhng
iu ny cng khng quan trng, bi v trong h thng
ca chng ta thc h do c im ca n lm rt
tt vai tr ca mnh (ti s tr li vn ny sau).
Th t, vic thc thi quyn lc trong cc nn chuyn
chnh c in bao gm mt yu t cn thit l s ng
bin. Cc c ch thc thi quyn lc phn ln u khng
c xc lp mt cch cht ch, v bao gi cng c phm
Vclav Havel 99
vi ng k cho ngi ta c th s dng quyn lc mt

cch ngu nhin, c on v chng theo lut l no. Vn
cn tn ti nhng iu kin nht nh v mt vt cht,
tm l v x hi c th th hin s phn khng. Ni vn
tt, vn cn nhiu vt tch trn b mt c th lm cho n
v ra thnh tng mnh trc khi c cu quyn lc thit
lp c s n nh. H thng ca chng ta tri qua
con ng pht trin ko di su mi nm Lin X
v gn ba mi nm ng u; hn na, mt s c
im c cu lu i nht ca n li c xut x t ch
chuyn ch thi Sa hong na. Trn kha cnh vt cht
ca quyn lc, iu ny dn ti vic cc c ch c
xy dng hon b v tinh t phc v cho nhim v
thao tng ton b cng chng mt cch trc tip v gin
tip, m vi t cch l nn tng quyn lc vt cht, n i
din cho mt ci g rt mi. Cng lc , xin ch qun
rng h thng ny cng c bit hiu qu hn nh quyn
s hu nh nc v qun l t trung ng mi t liu sn
xut. iu ny to cho c cu quyn lc mt kh nng
cha tng c v khng th kim sot ni trong vic u
t cho chnh n (th d nh b my hnh chnh quan liu
v cnh st) v to thun li cho c cu ny trong vai
ngi s dng lao ng duy nht trong vic iu khin
cuc sng hng ngy ca mi cng dn.
Cui cng, nu nh mt bu khng kh ngp trn
nhit tnh cch mng, ch ngha anh hng v bo lc
thng tay trong tt c cc kha cnh ca cuc sng
tng l biu tng ca ch chuyn ch c in, th
nhng vt tch cui cng ca mt bu khng kh nh

th bin mt khi khi X Vit. V hin nay khi ny
khng cn l mt c o, b c lp khi th gii pht trin
v c min nhim khi nhng tin trnh din ra trong
. Ngc li, khi X Vit l mt phn khng th
tch ri ca mt th gii rng ln hn, n chia s v nh
hnh s phn ca th gii. Ni mt cch c th, iu ny
c ngha l trt t ca cc gi tr trong cc nc pht trin
phng Ty, thc cht l xut hin trong x hi chng
ta (thi gian di cng tn ti vi phng Ty ch thc
y nhanh tin trnh ny m thi). Ni cch khc, ci
m chng ta ang c y ch l mt dng khc ca x
hi tiu th v x hi cng nghip, vi tt c nhng hu
qu tm l, tri thc v x hi km theo. Khng tnh n
iu ny th s khng th hiu ni bn cht ca quyn lc
trong h thng ca chng ta.
S khc bit c bn gia h thng ca chng ta trn
phng din bn cht ca quyn lc vi ci chng ta
vn thng hiu l ch chuyn chnh, s khc bit m
ti hi vng l rt r rng d ch so snh mt cch rt
phin din nh th, buc ti phi tm thut ng thch
hp cho h thng ca chng ta, hon ton ch phc
v cho tiu lun ny. Nu sau y ti gi n l h thng
hu-ton tr, th ti hon ton hiu rng y c th khng
phi l thut ng chun xc nht, nhng ti khng th
tm ra mt t no kh d hn. Ti khng nh dng tin
t hu (post-) m ch rng h thng khng cn l ton
tr na; ngc li, ti mun ni rng n l ton tr theo
Vclav Havel 101
cch hon ton khc vi ch chuyn chnh c in,

khc vi ch ngha ton tr m chng ta vn thng hiu.
Tuy nhin, nhng bi cnh m ti va cp ch to
ra mt tp hp nhng yu t mang tnh iu kin, v mt
khun kh mang tnh hin tng cho c cu quyn lc
thc t trong h thng hu ton tr, m by gi ti s c
gng lm r mt s mt.
III.
Ngi qun l mt ca hng rau qu t trong ca s,

bn cnh nhng tm hnh v c rt, khu hiu: V sn
ton th gii lin hip li!. Ti sao anh ta li lm nh th?
Anh ta nh ni g vi th gii? C ng l anh ta thc
lng ho hng vi tng on kt gia nhng ngi v
sn trn th gii? Lng nhit thnh ca anh ta ln n
mc anh ta cm thy phi gii thiu ngay vi cng chng
l tng ny? Liu anh ta thc s dnh mt giy pht
no ngh v cch thc thc hin s on kt y hay
ngha ca n l g hay khng?
Ti ngh, ta c th yn tm m gi nh rng tuyt
i b phn nhng ngi qun l ca hng khng bao
gi ngh v khu hiu h t trong ca s, cng nh h
chng bao gi dng n th hin quan im thc s
ca mnh. Ci khu hiu , cng nh hnh v c rt,
u c cp t tr s kinh doanh. Anh ta xp tt c ln
ca s v lm nh vy trong nhiu nm, v mi ngi
u lm nh th, v v l vic phi lm. Nu t chi,
anh ta c th gp rc ri. Anh ta c th b ph bnh v
khng c vt trang tr thch hp trong ca s; thm ch c

ngi cn t co anh l khng trung thnh na. Anh ta
lm vy bi v cn phi lm th, nu mun yn thn.
l mt trong hng ngn tiu tit m bo cho anh ta mt
cuc sng tng i yn n trong s ha hp vi x hi,
nh h vn thng ni.
R rng l, ngi bn hng chng thm ti ni
dung ch ngha ca khu hiu c trng ra, anh ta t
khu hiu ca s khng phi v c nhn anh ta mun
cng chng lm quen vi l tng m n ku gi. Nhng
d nhin l iu ny khng c ngha l hnh ng ca
ca anh ta khng h c ng c, hoc chng c ngha
g, hoc khu hiu khng truyn t ti ai thng tin
no ht. Khu hiu chnh l mt tn hiu, v v th, n
mang theo mt thng ip tinh vi, nhng rt dt khot.
Ni nm na, n l th ny: Ti, ngi bn rau qu XY,
sng y v ti bit ti phi lm g. Ti lm theo cch
m ngi ta mun ti lm. Ti ng tin v ti trnh xa
mi rc ri. Ti phc tng v v th, ti c quyn c
yn thn. Thng ip ny, tt nhin c ngi nhn: N
c gi ln trn, ti nhng ngi cao hn anh bn rau,
v ng thi n l l chn bo v anh khi nhng tn ch
im. V th, ngha thc ca khu hiu bm r su vo
i sng ca anh hng rau. N phn nh li ch sng cn
ca anh ta. Vy li ch sng cn y l g?
Xin hy : nu ngi bn rau c hng dn by
khu hiu: Ti s v v th ti phc tng v iu kin,
anh ta s phi ti ni dung ca n, mc d tuyn
Vclav Havel 103
b y l ng s tht. Ngi bn rau s cm thy bi ri

v xu h v li tuyn b thng thng v s mt phm
cch ca anh ta trong ca s ca hng, v cng t nhin
thi, bi anh l con ngi v v th m c cm nhn v
phm gi ca mnh. vt qua s rc ri ny, lng
trung thnh ca anh phi c th hin di dng mt
du hiu t nht l trn b mt t ng th hin mt
nim tin bt v li. N phi cho php ngi bn rau bin
bch: V sn ton th gii lin hip li th c g sai?. V
th m du hiu ny gip cho ngi bn rau che giu ci
nguyn nhn hn km ca s phc tng ca mnh, v
cng lc, che giu nn tng hn km ca quyn lc. N
giu chng sau b mt ca mt ci g cao xa. V ci g
y chnh l thc h.
thc h l mt hnh thc gi to ca nhng mi lin
h vi th gii. N cung cp cho ngi ta o tng v bn
sc, v phm gi, v o c trong khi li to iu kin
cho ngi ta d dng t b chng. thc h nh l mt
kho cha ca mt ci g siu c nhn v khch quan
cho php ngi ta nh la nhn thc ca mnh, che
giu v tr thc ca mnh v che giu modus vivendi [li
sng] nhc nh ca mnh, vi c vi th gii v vi chnh
mnh. Rt thc dng, nhng ng thi, b ngoi th li c
v nh cao cch thc hp php ha ci g trn, ci g
di v hai bn bn. N hng ti con ngi v hng
ti Cha Tri. N l bc mn, ng sau n ngi c th
che giu cuc sng b rc, dung tc ha v tm cch thch
ng vi nguyn trng ca h. N l li bin bch m ai
cng c th dng, t ngi bn rau qu, anh ta phi che

giu ni s hi mt vic lm ng sau mi quan tm c
trng ra v tnh on kt ca v sn ton th gii, cho
n nhng quan chc cao nht, vic h mun bm vu
vo quyn lc li c che y bng nhng cu ch ni
v phc v giai cp cn lao. V vy m chc nng bin
bch quan trng ca thc h l cung cp cho ngi ta
c nn nhn ln nhng tr ct ca h thng hu ton
tr mt o tng rng h thng ang ha hp vi trt t
ca ngi v trt t ca Tri.
Ch chuyn chnh cng nh v x hi bn di n
cng t b qu trnh hin i ha phn tng th ch ca
nh c ti cng c thc thi mt cch trc tip. Ni
cch khc, nh c ti c th s dng bin php trng tr
vi nhng mc trng trn khc nhau trnh nhng
hin tng phc tp trong quan h vi th gii v t
bin minh m thc h i hi. Nhng cc c ch quyn
lc ngy cng phc tp hn, v x hi m chng cai tr
cng ln v cng phn ha hn, cc c ch ny hot ng
cng lu hn, th cc c nhn cng phi lin h vi bn
ngoi, v vai tr bin minh ca thc h cng cng ngy
cng quan trng hn. N ng vai l cu ni gia ch
v nhn dn, qua ch tip cn vi nhn dn v
nhn dn tip cn vi ch . iu ny gii thch v sao
thc h li c vai tr quan trng n th trong h thng
hu ton tr: Tht khng th tng tng ni nu c cu
phc tp ca cc n v, trt t ng cp, c cu truyn
dn quyn lc, v cc cng c gin tip loi thao
Vclav Havel 105
tng nhm m bo cho s thng nht ca h thng

bng v s cch khc nhau, khng c ch cho ngu nhin
li c th thiu mt thc h bin minh chung cho ton
b h thng v bin minh cho tng b phn.
IV.
Vc thm gia nhng mc tiu ca h thng hu ton

tr v nhng mc tiu ca i sng ang ngy cng rng
ra: Trong khi, v bn cht, i sng lun hng ti a
nguyn, a dng, t t chc v t thit ch; ni ngn gn,
hng ti quyn t do ca n, th h thng hu ton tr
i hi phc tng, thng nht v k lut. Trong khi i
sng lun lun c gng to ra nhng c cu mi v kh
on trc, h thng hu ton tr tm cch tri buc
cuc sng vo nhng trng thi nh trc. Cc mc tiu
ca h thng cho thy c im c bn nht ca n l
tnh hng ni, vn ng dn ti chnh n mt cch ton
b v khng th o ngc c, tc l bn knh nh
hng ca n cng phi khng ngng m rng mi ra.
H thng ny ch phc v ngi dn trong chng mc
va nhm bo m rng ngi dn phc v li n. Bt
k iu g hn th, tc l bt k iu g lm cho ngi dn
c th bc qua vai tr c nh trc cho h, u b
h thng coi l tn cng vo n. V trn phng din ny,
n ng: Bt k trng hp vi phm no nh th cng
u l s ph nh h thng mt cch trit . V th,
c th ni rng, mc tiu ni ti ca h thng hu ton
tr khng ch l bo tn quyn lc trong tay b l thng
tr, nh ngi ta c th tng nh th khi mi nhn vo.

Thc ra l, hin tng t bo tn l phc v mt ci g
cao hn, phc v c my t ng m qung ang iu
khin h thng. Cc c nhn khng c h thng coi l
c gi tr t thn no ht, d h c gi v tr no trong trt
t ng cp th cng th m thi, h ch c coi nh
nhng vt c nhim v bm nhin liu vo cho c
my t ng ny m thi. V l do , kht vng quyn lc
ca mt c nhn ch c chp nhn khi hng ca n
trng hp vi hng ca c my t ng ca h thng.
thc h trong khi to ra cy cu bo cha ni gia
h thng v c nhn lm nhim v ni hai b ca ci
vc thm gia mc tiu ca h thng v mc tiu ca i
sng. N to ra cm tng rng yu cu ca h thng bt
ngun t yu cu ca cuc sng. N l th gii ca nhng
o tng, c trng ra nh l hin thc ca cuc i
H thng hu ton tr ng chm n con ngi
trong tng bc i, nhng n lm th vi ci gng tay
thc h. Chnh v vy m cuc sng trong h thng mi
c nhiu hin tng o c gi v di tr n nh th:
Chnh ph ca b my quan liu th c gi l chnh
quyn nhn dn; ngi lao ng b n dch th mang tn
giai cp lao ng; s thoi ha n tn cng ca c nhn
th c coi l gii phng ti hu; bng bt thng tin c
gi l cung cp thng tin cho qun chng; s dng quyn
lc thao tng th c gi l kim sot cng cng v
quyn lc; lm dng quyn lc mt cch ty tin th c
gi l tn trng lut php; nn vn ha th c gi l
Vclav Havel 107
pht trin vn ha; m rng nh hng ca ch th

c trnh by nh l gip nhng ngi b p bc;
mt t do ngn lun tr thnh hnh thc cao nht ca
t do; nhng k bu c l bch th tr thnh hnh thc
dn ch cao nht; cm suy ngh c lp tr thnh th gii
quan khoa hc nht; chim ng qun s tr thnh gip
anh em. V b nht cht trong nhng li di tr ca n,
ch phi xuyn tc tt c. N xuyn tc qu kh.
N bp mo hin ti v n ba ra tng lai. N xuyn tc
cc s liu thng k. N gi v nh khng nm gi cc c
quan an ninh c quyn lc v hn v bt lng. N gi v
nh ang tn trng cc quyn con ngi. N gi v nh
khng kt n ai. N lm nh khng s bt k iu g. N
gi v nh khng gi v g c.
C nhn khng cn phi tin vo tt c nhng s rc
ri ny, nhng h phi lm nh l h tin, hoc t nht h
phi im lng chu ng chng hoc phi t t vi nhng
ngi lm vic cho chng. Nhng, cng v th m h
phi sng trong di tr. H khng cn chp nhn di tr.
Ch cn h chp nhn sng cng vi n v sng trong n
l c. Cng chnh v th m cc c nhn tha nhn h
thng, bi b cho h thng, to ra h thng, v tr thnh
chnh h thng.
V.
Chng ta thy rng ngha thc ca khu hiu ca

anh hng rau chng lin quan g n ci m nhng t
ng trong khu hiu ni ti. Ngay c nh th th ngha
thc s cng rt r rng v ni chung l d hiu, bi v

mt m rt ging nhau: Anh hng rau tuyn b s trung
thnh ca mnh (v anh cng chng c cch no khc,
nu mun tuyn b ca mnh c chp nhn) theo cch
duy nht m ch c kh nng nghe c; tc l, bng
cch chp thun nhng nghi thc c qui nh, bng
cch chp nhn rng o tng chnh l hin thc, bng
cch chp nhn nhng lut chi cho trc. Nhng, trong
khi lm vic , chnh anh tr thnh ngi tham gia
cuc chi, v v th m to iu kin cho cuc chi tip
tc, v trc ht l to iu kin cho n tn ti.
Nu, khi thu thc h ch l chic cu ni gia h
thng v c nhn vi t cch l c nhn, th vo khonh
khc m anh ta bc ln cu, n tr thnh cy cu
ni gia h thng v c nhn y vi t cch l b phn
ca h thng. Ngha l, nu ban u thc h ch c th
to iu kin (bng hot ng bn ngoi) cho s hnh
thnh quyn lc vi t cch l mt s bin h v mt tm
l, th t thi im m s bin h y c chp nhn,
thc h li to ra sc mnh bn trong, n tr thnh
mt b phn nng ng ca h thng quyn lc y. N
bt u hot ng nh l cng c chnh nhm truyn t
nghi thc bn trong h thng quyn lc.
Ton b c cu quyn lc (chng ta tho lun v
biu hin vt cht ca n) khng th tn ti nu khng
c mt trt t siu hnh hc rng buc cc b phn li
vi nhau, kt ni chng v buc chng phi phc tng
mt phng php gii trnh thng nht v mt hnh thc,
Vclav Havel 109
cung cp lut chi cho hot ng phi hp ca tt cc

b phn ngha l cung cp cho chng nhng qui nh,
nhng gii hn v tnh chnh danh nht nh. Trt t siu
hnh hc ny l nguyn tc c bn cho v l chun mc
xuyn sut ton b c cu quyn lc, n lin kt thng tin
v lm cho vic trao i v lu chuyn cc thng tin v
ch o tr thnh kh thi. Tng t nh mt tp hp cc
n hiu giao thng v bin ch ng, n to ra hnh th
v c cu cho tin trnh. Trt t siu hnh hc ny m
bo s c kt ni ti ca c cu quyn lc ton tr. N l
cht keo gn kt tt c li vi nhau, l nguyn tc bn l, l
phng tin thi hnh k lut. Thiu cht keo ny, ton b
h thng vi t cch l c cu ton tr s sp , n s tan
v thnh nhng c nhn ri rc, va chm hn lon vi
nhau v quyn li v thin hng khng c kim sot
ca h. Thiu b phn gn kt, ton b kim t thp ca
quyn lc ton tr s sp vo trong chnh n, nh th
l mt v n hng vo trong vy.
thc h c c cu quyn lc dng gii thch
hin thc lun lun phc tng quyn li ca c cu y.
V vy m n c xu hng t nhin l thot li hin thc,
nhm to ra mt th gii gi to v tr thnh mt th
nghi thc. Trong cc x hi c s cnh tranh quyn lc
mt cch cng khai v v th m quyn lc b x hi kim
sot, cng tn ti mt cch hon ton t nhin c ch
kim sot cng khai, quyn lc dng cch khoc
ln mnh tnh chnh danh v mt thc h. Kt qu l,
trong nhng iu kin nh th bao gi cng c nhng
bin php iu chnh nht nh, nhng bin php ny c

th ngn chn mt cch hiu qu, khng cho thc
h hon ton thot li khi hin thc. Nhng trong ch
ton tr, nhng bin php iu chnh nh th khng
cn, v khng c g c th ngn cn c thc h cng
ngy cng tch ri khi thc tin, cng ngy cng t bin
mnh thnh hin tng ang hin din trong h thng
hu ton tr hin nay: Mt th gii gi to, ch cn l nghi
thc, l mt ngn ng mang tnh kinh vin, khng cn
lin h vi hin thc v bin i thnh mt h thng
biu tng mang tnh l nghi, thay th hin thc bng
gi-hin thc.
Nhng, ng thi, nh chng ta thy, thc h
li bin thnh thnh t ngy cng quan trng ca quyn
lc, thnh tr ct cung cp cho n c tnh chnh danh ln
s c kt ni ti na. Khi phng din ny tr nn cng
ngy cng quan trng, khi cng ngy n cng nh mt
dn tip xc vi thc t th n li thu c mt sc mnh
c bit, nhng rt thc. N ha thn thnh hin thc,
d y ch l hin thc b nht hon ton trong chnh n,
m mc no (ch yu l trong c cu quyn lc)
ci hin thc ny thm ch cn quan trng hn l chnh
hin thc na. Cng ngy tinh xo ca nghi thc cng
tr nn quan trng hn hin thc n cha ng sau n.
Tm quan trng ca hin tng khng cn xut pht t
bn thn hin tng na, m xut pht t v tr ca n
vi t cch l cc khi nim trong ng cnh mang tnh
thc h. Hin thc khng nh hnh l thuyt, m ngc
Vclav Havel 111
li. Do , quyn lc xch li vi thc h hn l vi hin

thc; n tm c sc mnh ca mnh t l thuyt v tr
thnh hon ton l thuc vo l thuyt. iu ny chc
chn s dn ti mt kt qu tri khoy sau y: ng l l
thuyt hay thc h phi phc v quyn lc th quyn lc
bt u phc v thc h. Nh th l thc h tim
ot sc mnh ca quyn lc, nh th t n tr thnh
nh c ti ri vy. Dng nh chnh l thuyt, chnh
nghi thc, chnh thc h ra cc quyt nh tc ng vo
con ngi, ch khng phi ngc li.
Nu nh thc h l ngi m bo chnh cho s nht
qun ni ti ca quyn lc, th cng lc y, n tr thnh
ngi m bo cng ngy cng quan trng cho s lin tc
ca quyn lc. Trong khi s k v trong cc ch chuyn
chnh c in thng bao gi cng l bin c kh phc
tp (nhng k tranh ot ngi v khng c g khoc
cho i hi ca chng mt s chnh danh nht nh, v v
th, chng buc phi dng sc mnh trn tri) th trong
h thng hu ton tr, quyn lc c truyn t ngi
ny sang ngi khc, t nhm ny sang nhm khc, t
th h ny sang th h khc theo nhng cch v c bn l
n nh hn. Trong qu trnh chn la nhng ngi k
nhim, mt c ch phong vng mi c khi ng:
y l s hp php ha mang tnh nghi thc, kh nng
da vo nghi thc, bi b n v s dng n, s quyt nh
k no s c n t vo ngi cao. ng nhin l tranh
ginh quyn lc cng xy ra c trong h thng hu ton
tr na, v a phn u tn bo hn l so vi nhng x
hi ci m, v y l cuc tranh ginh khng cng khai,

khng b cc qui tc dn ch kim ch, khng b x hi
kim sot, m u din ra sau hu trng. (Tht kh ni
c mt th d v vic thay th B th th nht ca mt
ng Cng sn ang cm quyn m khng c s trin
khai hng lot cc n v an ninh v v trang, t nht l
t di tnh trng bo ng). Tuy nhin, s ginh git
ny khng bao gi c kh nng e da nn tng ca h
thng v tnh lin tc ca n (nh c th xy ra trong
cc ch chuyn chnh c in). Cng lm, n cng
ch khuy o c cu quyn lc trong chc lt c cu
s phc hi rt nhanh, bi v ci cht kt dnh l thc
h vn cn nguyn. Ai thay th ai khng phi l vn ,
s k v ch kh thi khi n din theo kch bn v trong
khun kh nghi thc chung. N khng bao gi din ra
bng cch ph nhn nghi thc y.
Nhng chnh do ch chuyn chnh ca nghi thc
nh th m quyn lc tr thnh v danh. Cc c nhn
hu nh tan hon ton vo nghi thc. H mc cho
n cun i, v thng th dng nh nghi thc t a
con ngi t bng ti ra nh sng ca quyn lc. Trn
mi cp bc ca quyn lc, c nhn ngy cng b nhng
con ngi lnh lng, nhng con ri, nhng tn y t
khoc ng phc chuyn thc hin nghi thc v cng
vic hng ngy ca quyn lc y ra ra, y chng phi
c trng ca h thng hu ton tr hay sao?
S vn hnh my mc ca c cu quyn lc ci c
cu b lm cho mt nhn tnh v bin thnh v danh
Vclav Havel 113
l mt c im ca c my t ng ca h thng ny.
Dng nh chnh cc mnh lnh ca c my t ng, tc
l c my chn ra nhng ngi khng c c tnh cho
c cu quyn lc, ngha l chnh mnh lnh ca nhng
ngn t trng rng t nhng c nhn bit s dng
nhng ngn t trng rng ln v tr quyn lc nhm bo
m rng c my ca h thng hu ton tr s tip tc
hot ng.
Cc nh X Vit hc phng Ty thng phng i
vai tr ca cc c nhn trong h thng hu ton tr v b
qua s tht l cc nhn vt lnh o ca h thng hu
ton tr d quyn lc h nhn c t c cu quyn
lc tp trung c to ln n u thng cng ch l
ngi thc thi m qung nhng qui lut bn trong ca
h thng, nhng qui lut m chnh h khng bao gi c
kh nng hiu, m cng khng bao gi suy ngh n. D
sao mc lng, kinh nghim nhiu ln dy chng ta
rng c my t ng ny mnh hn ch ca bt k c
nhn no, v bt k ngi c suy ngh c lp no cng
phi che giu n sau ci mt n v danh mang tnh nghi
thc th mi mong c c hi bc c ln nhng nc
thang ca quyn lc. Cn khi c nhn ginh c mt
v tr trong m li cn c gng thc hin hoi bo ca
mnh, th ci c my t vn hnh y vi sc v i ca
n trc sau g cng s thng, v hoc l c nhn s b
c cu quyn lc o thi nh o thi mt sinh vt l,
hoc l anh ta s b buc phi dn dn t b c tnh ca
mnh, mt ln na ln vo vi c my v tr thnh n
l cho n, hu nh khng phn bit ni vi nhng ngi

i trc v nhng ngi tip sau anh ta (Xin nhc li, v
d, qu trnh thng tin ca Husk1 hay Gomulka2. Nhu
1.
Gustav Husk (1913 1991): gia nhp ng Cng sn nm
1933, tham gia lnh o chng s chim ng ca c trong Th
chin II. Sau chin tranh, nm gi cc chc v trong ng v nh
nc. Nm 1951, trong chin dch thanh lc ca ng, b bt v b
t. c th nm 1960, c ti gia nhp ng nm 1963, ku gi
t do ha chnh tr v t tr cho Slovakia. Sau khi Antonn Novot-
n t chc nm 1968, Husk tr thnh Ph Th tng, v l mt
kin trc s ca ci cch nm 1968. Sau khi Lin X a qun vo
Tip, Husk tr nn ngy cng thn X Vit. Thng T 1969, tr
thnh B th ng.Trong thi gian cai tr ca Husk, Tip Khc
tr thnh mt nh nc cnh st. Nm 1975 Husk hp nht chc
v B th ng vi Ch tch nc, v ri t chc Tng B th nm
1987 nhng gi v tr Ch tch n nm 1989, khi ch ngha cng
sn sp Czechoslovakia. Thay vo v tr ca Husk chnh l
Vclav Havel, cng v Tng thng, vo ngy 29-12-1989. (Phn
ln cc ch thch u ly t bn dch ca Khi Minh ti a ch
talawas.org)
2.
Vladyslaw Gomulka (1905 1982): gia nhp ng Cng sn Ba
Lan nm 1926, sng st qua cuc i thanh lc nm 1938 di
bn tay ca Stalin. T nm 1943, gp phn phc hi li ng ny
vi danh xng ng Cng nhn Ba Lan, v trong nhng nm u
sau chin tranh tr thnh nhn vt quan trng hng u ca
ng (chnh ng t gi mnh l ngi b quyn lnh o ca Ba
Lan). Nhng trong nhng nm 1951 1954, do u phe phi
trong ng, b ln n l cnh hu, phn ng, v b b t. Nm
1956, khi bt u tin trnh gii Stalin, ng c phc hi v
c bu lnh o ng Cng nhn Thng nht Ba Lan, dn dn
chng li sc p ca Lin X mt cch mm mng. Tuy nhin, vi
t cch thnh vin ca khi Hip c Warsaw, ng a qun
vo Tip Khc nm 1968. Gomulka cng chu trch nhim cho
vic ngc i sinh vin v gii tr thc, cng mt ch kim
duyt ngt ngho i vi truyn thng. Thng 12 nm 1970, sau
v xung t m mu vi cng nhn ng tu, Gomulka b buc
Vclav Havel 115
cu n mnh ng sau v lin h vi nghi thc lun lun

hin din c ngha l thm ch ngay c nhng thnh vin
c khai sng ca c cu quyn lc cng thng b
thc h m nh. H khng bao gi c kh nng xm
nhp thng vo nhng tng su nht ca hin thc trn
tri, v trong nhng kt lun cui cng, h lun nhm ln
n vi cc gi-hin thc mang mu sc thc h. (Theo
quan im ca ti, mt trong nhng l do lm cho ban
lnh o ca Dubek khng kim sot c tnh hnh
nm 1968 chnh l v, trong nhng tnh hung gay cn
v trong nhng vn quyt nh, cc thnh vin ca n
cha bao gi sc thot ra khi th gii ca o tng).
V vy, c th ni rng trong h thng hu ton tr,
thc h vi vai tr l cng c thng tin ni b, n bo
m s c kt bn trong ca c cu quyn lc l ci g
vt ln trn nhng kha cnh vt cht ca quyn lc,
mt ci g chi phi quyn lc vi mc ng k, v
do c xu hng m bo s lin tc ca quyn lc. N
l mt trong nhng tr ct ca s n nh bn ngoi ca
h thng. Nhng tr ct ny li c xy dng trn mt
nn tng rt yu. N c xy dng trn nhng li di
tr. N ch ng vng khi ngi ta cn mun sng trong
di tr m thi.
phi t chc, Edward Gierek nm quyn lnh o ng. D sao,

sau khi cht, mt s ng gp c tnh xy dng ca Gomulka cng
c nhn nhn.
VI.
Ti sao trn thc t anh hng rau ca chng ta li phi

trng lng trung thnh ca mnh ln ca s? Chng phi
anh ta chng t y lng trung thnh qua nhng
th tc ni b v bn-cng khai khc nhau ri hay sao?
Xt cho cng, nhng cuc hp cng on bao gi anh
cng b phiu theo ng yu cu. Anh ta cng thng
xuyn tham gia nhng phong tro thi ua khc nhau.
Anh ta tham gia cc k bu c nh l mt cng dn tt.
Thm ch anh cn k Phn-Hin chng3 na c m.
Mc d lm tt c nhng chuyn nh th, ti sao anh
vn phi tuyn b lng trung thnh mt cch cng khai?
Xt cho cng, nhng ngi i ngang qua ca s ca anh
cng khng dng li c quan im ca ngi bn
rau rng v sn ton th gii nn lin hip li. S tht
l, h khng c khu hiu ny, v nu gi nh l h
khng nhn thy n th cng ng nt. Nu hi mt ph
n ng trc ca hng anh rng b ta nhn thy g
trong ca s, chc chn l b s ni hm nay c c chua
hay khng, nhng c nhiu kh nng l b y hon ton
khng nhn thy khu hiu, ch ng ni n ni dung
ca n.
3.
Phn Hin chng: ni bn tuyn b do nh cm quyn Tip
Khc dng ln nhm bc b Hin chng 77. (Hin chng 77 l
mt tuyn ngn c cng b vo thng 1 nm 1977, ln n nh
nc Tip Khc vi phm cc quyn t do ca con ngi, do 243
tr thc v cng dn Tip Khc k tn. Theo ngha rng, y l mt
phong tro dn s phi cng sn gp phn quan trng a n
s sp ca nh nc ton tr Tip Khc).
Vclav Havel 117
Buc mt ngi bn rau tuyn b cng khai lng

trung thnh ca mnh dng nh l vic lm v ngha.
Nhng n li c ngha y. Chng ai n khu hiu
ca anh ta, h khng l v nhng khu hiu nh th
cng c by trong ca s ca cc ca hng khc, chng
cn c dn trn cc ct n, trn cc bng tin, trn ca
s cn h cc chung c na; thc ra l u cng c.
Chng l mt phn cnh quan ca cuc sng hng ngy.
D nhin l, d khng n chi tit nhng ngi ta
vn bit r ton b cnh quan. V ci khu hiu ca anh
hng rau kia c phi ch l mt thnh phn nh b trn
ci phng v i ca cuc sng hng ngy?
V th m anh hng rau phi t khu hiu trn ca
s, khng phi l anh hi vng rng c ngi s c hoc
s b n thuyt phc, m gp phn cng vi hng
ngn khu hiu khc vo ci cnh quan m tt c u
bit r. D nhin l khung cnh ny cng c ngha t nh
ca n: N nhc nh ngi ta rng h ang sng u
v phi lm g. N ni vi h v nhng vic ngi khc
ang lm v ch cho h nhng vic cn lm, nu khng
mun b khai tr, b c lp, b x hi xa lnh, nu khng
mun ph v lut chi, v c th khng cn c bnh
an, khng c thanh thn v an ton na.
Rt c th ch trc y mt ting ng h, ngi n
b tng pht l khu hiu ca anh hng rau treo mt
khu hiu tng t ngay trc hnh lang c quan ni
b ta lm vic. B ta lm th m chng suy ngh g, cng
ht nh anh hng rau ca chng ta, v b lm nh th v
n din ra trn nn ca khung cnh chung, v cng c

mt t nhn thc v n, ngha l n din ra trn chnh
ci nn ca cnh quan m ca s ca hng anh bn rau
gp phn to ra. Khi anh bn rau n c quan ca b,
anh ta cng s khng nhn thy khu hiu ca b, cng
ht nh b khng nhn ra khu hiu ca anh ta. Nhng,
cc khu hiu ca h li ph thuc vo nhau: C hai
u c by ra vi nhn thc nht nh v khung cnh
chung, v ta c th ni, theo mnh lnh ca n. Nhng
c hai gp phn to ra khung cnh y, v do cng
to chnh ci mnh lnh y. Anh bn rau v b nhn vin
vn phng u phi thch nghi vi nhng iu kin m
h ang sng, nhng lm th l h gp phn to ra chnh
nhng iu kin . H lm nhng vic m ngi khc
lm, nhng vic cn phi lm, nhng vic nht nh
phi lm, nhng ng thi, cng chnh bng th d y,
h khng nh nhng vic cn phi lm trn thc t.
H thc hin mt yu cu c th, v bng cch , h
cng c thm cho chnh ci yu cu . Ni mt cch
tru tng, khng c khu hiu ca anh hng rau th
khu hiu ca b nhn vin vn phng khng th tn ti
c, v ngc li. Mi ngi u ngh ngi kia lm
mt ci g y nh mnh v h chp nhn ngh ca
nhau. Thi bng quan i vi khu hiu ca nhau ch
l mt s la di: Trn thc t, trng khu hiu ra l mi
ngi u buc nhau phi tun th lut chi ri, v bng
cch , h tha nhn ci quyn lc yu cu treo khu
hin lc ban u. Rt n gin, h gip nhau phc tng.
C hai u l i tng trong mt h thng kim sot,
Vclav Havel 119
nhng ng thi li cng l ch th ca n. H va l nn

nhn va l cng c ca h thng.
Nu ton b th trn c trt y khu hiu m
khng ai c, th mt mt, l mt thng ip t b
th th trn gi ln b th vng, nhng mt khc, cn
hn th na: y l th d nh ca nguyn l ton tr-t
ng mang tnh x hi ang vn hnh. Mt phn bn
cht ca h thng hu ton tr l n ko mi ngi vo
lnh a quyn lc ca n, nhng khng phi h th
hin mnh nh nhng con ngi, m h c th t b
bn sc c nhn nhm vun vn cho bn sc ca h thng,
ngha l h c th tr thnh nhng nhn vin ca c
my t ng ca h thng v l y t cho nhng mc
tiu do n t quyt nh, h c th cng chu trch
nhim cho n, h c th b n li ko vo v mc by,
nh Faust mc by Mephistopheles 4 vy. Hn th na:
h thng qua vic tham gia ca mnh c th to
ra nhng qui tc ng x chung, v v vy m to p lc
i vi chnh ng bo ca mnh. V xa hn na: h
4.
Faust: nhn vt thn thoi trong vn hc ngh thut chu
u, ngi bn linh hn cho qu d i ly tui tr, tri thc
v sc mnh. Ln u tin chnh thc xut hin l trong v kch
ca Christopher Marlowe nhng nm 1590, sau trong mt
v kinh in ca Johann Wolfgang von Goethe th k 19.
Mephistopheles, Qu vng, chnh l nhn vt tin hnh mua
bn vi Faust. Ci tn ny c dng thay cho Satan hay Qu s,
nhng khng c t ban u trong Kinh thnh m ch c h cu
k t thi Phc hng. T th k th 17, nhiu huyn thoi Thin
Cha gio bt u ni n Mephistopheles cng vi Lucifer Ma
vng/Dim vng nh nhng thin thn ni lon chng li
Thng vo lc khi thy, b ui khi Thin ng.
tp dn v cm thy d chu khi tham gia, h ng

cm vi n nh th y l iu hon ton t nhin v tt
yu; v cui cng, h c th coi tt c mi hnh ng
khng tham gia l bt bnh thng, l kiu ngo, l tn
cng vo h, l mt hnh thc quay lng li vi x hi, m
khng cn bt k s thc p bn ngoi no. Bng cch ko
mi ngi vo c cu quyn lc, h thng hu ton tr
bin mi ngi thnh phng tin ca mt ch ton
tr i vi nhau, thnh ch ton tr-t ng ca x hi.
Nhng, trn thc t, tt c mi ngi u b dnh lu
v b n dch, khng ch anh bn rau m c cc ng th
tng na. V tr khc nhau trong thang bc ch n gin
l s mc dnh lu khc nhau m thi: Anh bn rau
ch dnh lu mc nh, nhng anh li c rt t quyn lc.
ng th tng, ng nhin l c nhiu quyn lc hn,
nhng i li, ng y dnh lu su hn nhiu. Nhng, c
hai u khng c t do, mi ngi mt cch. K ng
la thc s trong vic dnh lu ny khng phi l mt
c nhn no m chnh l h thng. V tr trn thang
bc quyn lc quyt nh mc trch nhim v ti li,
nhng n khng bt ai phi chu tt c trch nhim v
cng nh khng qui tt c ti li cho bt k ai, m cng
khng hon ton min ti cho bt c ngi no. V th
m xung t gia nhng mc tiu ca i sng v mc
tiu ca h thng khng phi l xung t gia hai cng
ng ring bit v c xc nh v mt x hi; v ch c
cch nhn tru tng ha rt cao mi cho php ta phn
chia x hi thnh ngi thng tr v k b tr (v thm
Vclav Havel 121
ch nh vy th cng ch rt tng i m thi). Nhng

y chnh l mt trong nhng im khc bit quan trng
nht gia h thng hu ton tr vi ch chuyn chnh
c in y cn c th vch c ranh gii xung t
theo cc nhm x hi. Trong h thng hu ton tr, ln
ranh ny chy qua mi c nhn, v mi ngi u va l
nn nhn va l ngi ng h h thng, theo cch ca
mnh. Do , h thng lm cho chng ta hiu rng khng
phi mt nhm ngi ny p t trt t x hi ln mt
nhm khc, m l mt ci g thm vo ton b x
hi v l nhn t nh hnh n, mt ci g dng nh
khng th nm bt hay nh ngha (bi v v thc cht,
n ch l mt nguyn tc m thi), nhng li c ton
x hi trng ra nh l kha cnh quan trng ca cuc i
ca n.
S kin l ngi ta v ang hng ngy to ra h
thng t nh hng ny, v thng qua n, h t t b
bn sc ca mnh, v vy m khng phi l kt qu ca
s nhm ln khng th hiu ni ca lch s, hay l do
lch s i chch ng. y cng khng phi l sn
phm ca mt ch hc m ti cao no v nhng
l do khng ai bit quyt nh hnh h mt phn
nhn loi theo cch ny. N c th xy ra, v xy ra ch
v trong con ngi hin i r rng l c mt xu hng
nht nh hng ti vic to ra, hoc t nht l ci u
chp nhn, mt h thng nh th. R rng l trong con
ngi c mt ci g ng thanh tng ng ng kh
tng cu vi h thng ny, mt ci g tng ng v
dung dng, mt ci g bn trong lm t lit mi c

gng ca ci Ti nhn bn hn trong h ng ln phn
khng. Ngi ta buc phi sng trong di tr, nhng h
ch c th b buc phi sng trong di tr nu nh h c
th sng nh th. Do , khng ch h thng tha ha con
ngi, m con ngi b tha ha ng h h thng ny
nh th l k hoch do h t lp ra, nh l hnh nh
suy i ca s suy i ca chnh h, nh l minh chng
cho s tht bi ca chnh c nhn mnh vy.
Mi ngi u c nhng mc tiu cn bn ca cuc
sng. Mi ngi u kht khao phm gi, kht khao s
ton vn v mt o c, kht khao th hin mnh v
vt ln trn th gii vt cht ny. Nhng ng thi, mi
ngi li c th t nhiu khc nhau tha hip vi sng
trong di tr. Mi ngi u tm cch buc nhn tnh
vn c ca mnh phi khut phc thi v li v s tm
thng trn tc. Mi ngi u mun ha mnh vo
m ng v danh v sn sng bung xui trong dng
i gi di ny. y khng ch l xung t gia hai bn
sc. N cn t hn th rt nhiu: y chnh l thch thc
vi chnh khi nim v bn sc.
Dng nhng thut ng cc k n gin, c th ni
rng h thng hu ton tr c xy dng trn nn tng
c hnh thnh bi cuc gp g mang tnh lch s gia
ch chuyn ch v x hi tiu th. Chng phi l kh
nng thch nghi nhanh chng vi sng trong di tr
v s m rng d dng ca ch ton tr-t ng c
mi lin h vi s kin l nhng ngi theo ch ngha
Vclav Havel 123
tiu th khng mun t b mt vi tin nghi vt cht

i ly s ton vn v mt o c v tm hn hay
sao? Chng phi l chng c lin h vi s kin l h sn
sng t b nhng gi tr cao qu khi i mt vi nhng
cm d tm thng ca nn vn minh hin i hay sao?
Chng phi l chng c lin h vi s kin l h d b
m ng th li ko hay sao? V cui cng, chng
phi cuc i xm xt v trng rng trong h thng hu
ton tr cng ch l bc bim ha sc nt ca i sng
hin i ni chung hay sao? V chng phi l, trn thc
t, chng ta (mc d theo cc tiu chun bn ngoi th
chng ta cn tt hu rt xa) ang l li cnh bo cho
phng Ty, ang ch cho h nhng xu hng pht trin
tim tng ca chnh h hay sao?
VII.
By gi, hy tng tng rng mt ngy kia, trong

lng anh hng rau n bng xy ra mt chuyn g v
anh thi khng t khu hiu ln ca s na, d ch
cho mnh cm thy thanh thn m thi. Anh khng tham
gia bu c na v bit rng y l tr nhm nh. Trong
nhng cuc hi ngh chnh tr, anh bt u ni nhng
iu mnh thc s ngh. Thm ch anh cn tm c sc
mnh ni tm, sc by t tnh on kt vi nhng
ngi m lng tm buc anh phi ng h. Trong cuc
ni dy ny, anh hng rau bc ra khi sng trong di
tr. Anh vt b nghi thc v ph v cc lut chi. Anh
tm li c bn sc v nhn phm b p ch ca mnh.
Anh cho rng t do l iu c ngha thc s. Cuc ni

dy ca anh l n lc sng trong s tht.
Anh phi tr gi ngay lp tc. Anh ta khng c lm
qun l na v b chuyn n nh kho. Lng s h. Hi
vng v mt k ngh Bulgaria s khng cn. Vic vo i
hc ca con ci b e da. Cp trn s quy ry v ng
nghip s nghi ng anh. Nhng phn ln nhng ngi s
dng nhng bin php trng pht khng phi v thm
tm h kt ti anh, m v sc p ca hon cnh, cng
chnh l hon cnh tng buc anh hng rau phi trng
ra ci khu hiu chnh thc kia. H ngc i anh l v
nhng ngi khc ngh l h phi lm th, hoc chng
t lng trung thnh ca mnh, hoc ch n gin l mt
phn ca khung cnh chung, cng vi n l nhn thc v
cch x l nhng trng hp nh th ny, m trn thc t
l cch m ngi ta vn lm vi nhng trng hp nh
th, y l ni nu ngi khng mun tr thnh k b
nghi ng. V vy m nhng k ngc i cng hnh x
nh tt c nhng ngi khc, d mc nghim trng
khc c khc nhau: H hnh x nh mt thnh phn ca
h thng hu ton tr, nh mt tc nhn ca c my t
ng, nh l mt cng c ng thng ca n vy, h
cng ng x nh mi ngi khc, cao thp ty ngi: vi
t cch l cc thnh t ca h thng hu ton tr, vi t
cch l nhn vin ca c my t ng, nh l cc cng c
ng thng ca h ton tr-t ng ca x hi.
Nh vy l, c cu quyn lc thng qua hnh ng
ca nhng ngi thi hnh nhng bin php trng pht,
Vclav Havel 125
thng qua nhng thnh t v danh ca h thng s y

anh bn rau ra khi ming ca n. H thng thng qua
nhng thnh phn b tha ha trong dn chng s
trng pht anh v anh dm ni lon. N phi lm th v
logic ca c my t ng v t v buc n phi lm th.
V tnh c o ca n m cuc tn cng ca anh hng
rau khng phi l cuc tn cng mang tnh c nhn, n
l v bit lp, m l ci g nghim trng hn rt nhiu.
Bng vic ph v lut chi, anh lm gin on cuc
chi. Anh ch ra rng n ch l mt tr chi. Anh ta
p tan th gii ca o tng, tc l p tan ci ct ci
ca h thng. Anh lt c cu quyn lc bng cch
x toc nhng th gip c kt n li vi nhau. Anh ta
chng minh rng sng trong di tr chnh l sng di
tr. Anh ta ph v ci mt tin c thn thnh ha
ca h thng v vch trn nn tng thc s ca quyn
lc. Anh ni rng hong ci trung. V bi v trn
thc t hong ang ci trung, cho nn xy ra mt
chuyn cc k nguy him: Bng hnh ng ca mnh,
anh hng rau pht i li ku ti ton th gii. Anh
gip mi ngi nhn vo hu trng. Anh cho tt c
mi ngi thy rng c th sng trong s tht. Sng trong
di tr ch c th to thnh h thng nu mi ngi u
lm nh vy. Nguyn tc ca n phi bao trm v ngm
vo tt c. Khng c g c th cho php n cng tn ti
vi sng trong s tht, v v vy m tt c nhng ngi
bc qua vch u ph nh n v mt nguyn tc v e
da tnh ton vn ca n.
C th hiu c: Khi o tng cn cha va chm

vi hin thc th dng nh n vn khng phi l o
tng. Khi sng trong di tr cn cha gip mt vi
sng trong s tht th vn cha c iu kin vch
trn s di tr ca n. Nhng ngay khi c mt cch sng
khc th cch sng mi ny s e da chnh s tn ti
ca o tng v sng trong di tr, n cho bit chng l
g, c v bn cht v tnh bao trm ca chng. V ng
thi, cch sng khc ny lan ta bao xa hon ton khng
phi l vn quan trng: Sc mnh ca n khng nm
cc thuc tnh vt l m lung nh sng m n ri vo
nhng tr ct ca h thng v nn mng thiu vng chc
ca n. Ni cho cng, anh hng rau l mi e da vi
h thng khng phi v sc mnh vt cht hay sc mnh
thc t m anh ta c, m v hnh ng ca anh vt
ln chnh n, bi v n ri vo nhng th bao bc xung
quanh n, v tt nhin l v nhng hu qu khn lng
ca lung nh sng y. V vy m trong h thng hu ton
tr, sng trong s tht khng ch thun ty l phm vi
hin sinh (tr cho con ngi bn cht vn c ca n),
hay phm vi tr tu (khm ph thc tin nh n vn l),
hoc phm vi o c (lm gng cho ngi khc). N
cn c mt phm vi chnh tr r rng. Nu tr ct ca h
thng l sng trong di tr th khng c g ngc nhin
l e da ch yu ca n l sng trong s tht. y l l
do v sao sng trong s tht li b n p d di hn bt
k iu g khc.
Vclav Havel 127
Trong h thng hu ton tr, s tht theo ngha rng

nht ca t ny c tm quan trng c bit, tm quan
trng m trong nhng bi cnh khc ngi ta khng th
no bit c. Trong h thng ny, s tht ng vai tr
to ln hn nhiu (v trc ht l khc hn) v n l nhn
t ca quyn lc, hoc ca mt lc lng chnh tr trit
. Sc mnh ca s tht vn hnh nh th no? S tht,
nh mt nhn t ca quyn lc, hot ng ra sao? Lm
sao bin sc mnh ca n vi vai tr l mt quyn lc
thnh hin thc?
VIII.
Cc c nhn b vong thn vi chnh mnh l v trong

h c mt ci g cn phi b loi ra tr thnh vong
thn. i tng ca s p bc chnh l cuc sng chn
tht ca h. V vy m sng trong s tht c an ci
trc tip vo tm thm sng trong di tr. N l la
chn b nn, l mc tiu thc s, cn sng trong
di tr ch l phn ng gi to thi. Chnh trn ci nn y
m sng di tr mi c ngha: N tn ti ch v c ci
nn nh th. S bt r y chng ch v o tng ca n
trong trt t ca loi ngi ch l phn ng trc thin
hng tm v chn l ca loi ngi m thi. Di b mt
c v trt t ca i sng, di tr lun n giu cuc sng
thc vi tt c nhng mc tiu chnh ng vn cn ng
say, lun m lng n nhn chn l.
Quyn lc chnh tr phi thng, mnh lit v kh
lng trc c ca sng trong s tht chnh l y:
Sng mt cch thng thn trong s tht bao gi cng c

ng minh, tt nhin l ng minh v hnh nhng mnh
m v song, chnh l ci khng gian b n giu y.
Chnh t khng gian ny m cuc sng ci m trong s
tht mi c th pht trin, ting ni ca n l nhm n
khng gian ny, v n tm c s cm thng . Ch
c ni ny ngi ta mi c th mong i kh nng c
s giao tip thc. Nhng y li l ni b giu kn, v v
vy, nhn di gc quyn lc th n rt nguy him. S
ln men phc tp khng gian ny din ra trong cnh
tranh ti tranh sng; Sau mt thi gian n s xut hin
gia thanh thin bch nht vi mt chui nhng bt ng
gy chn ng cho h thng, v thng th lc y mi
vic qu mun, khng th che y bng nhng bin
php thng thng c na. Chnh v vy, n lun lm
cho h thng lng tng, hong lon v buc phi phn
ng bng nhng bin php khng thch hp.
Dng nh mm mng u tin ca ci c th hiu
l i lp theo ngha rng nht ca t ny trong h
thng hu ton tr chnh l sng trong s tht. D nhin
l, xung t gia nhng lc lng i khng v chnh
quyn r rng phi din ra di hnh thc rt khc vi
nhng xung t trong cc x hi ci m hoc trong cc
ch chuyn chnh c in. Khi thu, cuc xung t
khng din ra trn bnh din quyn lc thc s, khng
din ra trn bnh din quyn lc c th ch ha v
c th xc nh c, tc l quyn lc da trn nhng
phng tin bo lc khc nhau, m din ra trn mt bnh
Vclav Havel 129
din hon ton khc: N din ra trn bnh din thc v

lng tm, trn bnh din ca hin sinh. Khng th o
lng phm vi hiu lc ca quyn lc c bit ny bng
s lng mn , s c tri hay binh lnh, bi v n thm
nhp vo i qun th nm ca nhn thc x hi, thm
nhp vo mc ch b che giu ca cuc i, thm nhp
vo kht khao b nn ca con ngi v nhn phm v
nhng quyn c bn, v vic bin nhng mi quan tm
ca h v mt x hi v chnh tr thnh hin thc. V vy
m sc mnh ca n khng nm sc mnh ca cc
nhm chnh tr v x hi, m ch yu l nm sc mnh
ca tim nng, n giu trong ton x hi, trong c c
cu quyn lc chnh thc ca x hi y.
Do , sc mnh y khng nm trong nhng ngi
lnh ca n, m nm trong nhng ngi lnh ca k th,
bi v n nm trong tt c nhng con ngi ang sng
trong gi di, nhng ngi c th b sc mnh (ch t l
v l thuyt) ca s tht (hay nhng ngi v mun bo
v a v m ng theo sc mnh y) h gc bt c lc no.
C th ni, l th v kh vi trng v khi iu kin
chn mui, mt cng dn bnh thng c th dng n
tc v kh c mt s on. Sc mnh ny khng tham
gia bt k mt cuc u tranh trc din no m ch to
ra nh hng trn u trng ngm c th tr thnh
chnh n. Nhng, chuyn ng ngm m n to ra c th
bin thnh mt ci g c th cm nhn c: thnh
mt s kin hay hnh ng chnh tr tht s, thnh mt
phong tro x hi, thnh mt v bc pht ca s bt bnh,
thnh xung t gay gt trong trong lng c cu quyn lc

tng chng vn thng nht thnh mt khi, hoc ch
n gin l s bin i nhanh chng trong d lun x hi
v trong lnh vc tinh thn ( u, khi no, trong nhng
hon cnh no v qui m no th tht kh d on). V
tt c nhng vn thc s v nhng hin tng khng
hong u nm di ci v di tr dy c nn khng r
l khi no th ci kim trong bc s li ra5 hay ci kim y
c hnh th nh th no. y cng l l do v sao chnh
quyn kt n gn nh mt phn x v iu kin nhm
ngn chn thm ch ngay c nhng c gng sng trong
s tht khim tn nht.
Ti sao Solzhenitsyn16 b trc xut ra nc ngoi? Chc
chn khng phi v ng l ngi i din cho mt n v
quyn lc thc s, ngha l, khng phi v nhng ngi
cm quyn cm thy l ng c th lt h v chim v tr
ca h trong chnh quyn. Trc xut Solzhenitsyn l mt
iu g khc hn: y mt c gng tuyt vng nhm
chn ng sui ngun ca s tht ng s y, chn ng
ci s tht c th gy ra nhng chuyn ha khng lng
trc c trong nhn thc x hi, v mt ngy no ,
s chuyn ha ny c th to ra mt v sp chnh tr
vi nhng hu qu khng th d on c. V v th
5.
Dch thot ngn ng: when the proverbial last straw will fall
(ND).
6.
Alexander I. Solzhenitsyn: nh vn bt ng chnh kin Lin X,
cc tiu thuyt ca ng t co s tn bo trong cc tri lao ng
X Vit.
Vclav Havel 131
m h thng hu ton tr s dng bin php c trng

ca n: bo v s ton vn ca th gii o tng nhm
bo v chnh n. V ci lp v m cuc sng di tr trng
ra c lm t mt cht liu k quc. Khi n cn bt kn
c ton x hi th ngi ta cn tng l n c lm
bng . Nhng khi c ngi chc thng c mt ch,
khi c ngi ht to ln rng: Hong ci trung! khi
ch cn mt ngi ph v lut chi v bng cch ch
cho mi ngi thy rng n ch l mt tr chi th tt c
t nhin hin ra di mt nh sng khc v lc mi
thy rng dng nh ci v ch l mt t giy ang
rch v ang tan r mt cch nhanh chng.
Khi ni v vic sng trong s tht, tt nhin l ti khng
ch ngh n nhng sn phm ca t duy khi nim, th
d nh mt v phn i hay kin ngh ca mt nhm tr
thc. Bt k phng tin no m mt c nhn hay mt
nhm ngi s dng nhm chng li s thao tng cng
u l sng trong s tht ht: Mi th, t mt bc th
ca nhng nh tr thc cho n cuc bi cng ca cng
nhn, t mt m nhc rock n cuc biu tnh ca sinh
vin, t vic khng tham gia nhng v bu c l bch hay
c din vn ti mt i hi chnh thc no , hay thm
ch l mt cuc tuyt thc, th d th. Nu vic n p
nhng mc tiu ca cuc sng l mt qu trnh phc tp,
v nu vic n p ny da trn vic thao tng nhiu mt
ca cuc i, th cng chnh v th m bt c biu hin t
do no cng u gin tip e da h thng hu ton tr v
mt chnh tr, k c nhng hnh thc th hin m trong
nhng h thng x hi khc chng c mt ngha chnh

tr tim tng no, ch ng ni c sc mnh c th gy
thnh mt v bng n.
Ma xun Praha thng c hiu nh l s ng
gia hai nhm ngi trn bnh din sc mnh thc
s: ng gia nhng ngi mun duy tr h thng
nh n vn l v nhng ngi mun ci to n. Nhng
ngi ta thng qun rng cuc chm trn ny ch l
hnh ng cui cng v l hu qu tt yu ca ca mt
v kch di m ban u din ra ch yu trong lnh vc
tinh thn v lng tm ca x hi. V bt u v kch l
nhng c nhn mun sng trong s tht, thm ch ngay
c khi mi th ang giai on ti t nht. y l nhng
ngi khng c tip xc vi quyn lc, m h cng
khng mun tip xc vi n. Khu vc m h sng trong
s tht khng nht thit phi l lnh a ca t tng
chnh tr. H c th l nh th, ha s, nhc s, hoc n
gin ch l nhng cng dn bnh thng nhng c kh
nng duy tr phm gi ca h. Ngy nay, tt nhin l kh
c th truy nguyn khi no v mt hnh ng hay thi
c th no gy c nh hng qua con knh b
mt v quanh co no, v kh c tm c du vt ca con
virus s tht v n lan ra mt cch t t trong t bo
ca sng trong di tr v lm cho n tan r dn. Nhng,
mt iu dng nh l r rng: C gng ci cch chnh
tr khng phi l nguyn nhn lm cho x hi bng tnh,
m l kt qu chung cuc ca s bng tnh y.
Vclav Havel 133
Ti cho rng dng kinh nghim ny chiu ri hin

ti th ta s hiu n mt cch r rng hn. Cuc i u
ca mt ngn ngi hot ng trong phong tro Hin
chng7 v h thng hu ton tr dng nh l v vng
v mt chnh tr. ng nh th, y l ni nu chng ta
7.
Hin chng 77: Mt sng kin cng dn khng chnh thc
Tip Khc nhng nm 1977 1992, ng vai tr quan trng
trong khong thi gian cui nhng nm 1980, khi ch ngha cng
sn i n sp ti nc ny. Trong s cc thnh vin sng lp
hng u ca Hin chng 77 c Vclav Havel. Ln u tin Hin
chng xut hin nh mt cng lnh vo thng Ging nm 1977,
trn mt t bo Ty c, vi ch k ca 243 cng dn Czecho-
slovakia thuc nhng ngnh ngh, chnh kin v tn gio khc
nhau. n gia nhng nm 1980, s ch k ln n 1200. Hin
chng ph phn nh nc Tip Khc tht bi trong vic thc thi
cc iu khon v nhn quyn nh c ghi trong cc vn kin
m nh nc ny k kt, trong c c chnh Hin php Tip
Khc, Hip c An ninh v Hp tc chu u, cc iu khon ca
Lin hp quc v cc quyn chnh tr, dn s, kinh t, vn ha
N m t nhng ngi tham gia k Hin chng nh mt lin
hip khng c kt, khng chnh thc v m, thng nht vi
nhau do cng chung ch phn u, v mt c nhn v tp th, cho
s tn trng nhn quyn v dn quyn trn t nc Tip Khc v
khp th gii. N cng nhn mnh y khng phi l mt t chc,
mt quy ch hay mt c ch vnh vin, v khng phi l hnh thc
lm c s cho hnh ng i lp chnh tr. Phn ng ca nh nc
Tip l bi nh v n p. H dng truyn thng chnh quyn, k
c trong truyn thng i ngoi, m t Hin chng l chng
nh nc, chng ch ngha x hi, l m dn v phn s nhc
ca vit lch. H gi nhng ngi k vo Hin chng l nhng
k phn bi v ni lon, l y t trung thnh v gin ip ca
ch ngha quc, nhng k ph sn v chnh tr v phiu lu
quc t Thng Mi nm 1979, su nh lnh o ca nhm,
trong c Vclav Havel, b a ra x v ti lt v b kt n vi
nhng mc t n nm nm.
nhn n qua nhng lng knh truyn thng ca h thng

chnh tr ci m, trong , hon ton t nhin l tt c
cc lc lng chnh tr u phi c nh gi bng v tr
m n gi trn bnh din sc mnh thc t. Theo quan
im , mt ng nh t nh Hin chng chc chn l
chng c c hi no. Nhng nu nhn cuc i u ny
trong bi cnh ca quyn lc trong h thng hu ton tr
m ta bit th n s xut hin di nh sng hon ton
khc. V hin nay khng th ni s xut hin ca Hin
chng 77, s tn ti ca n, v cng vic n lm trong
khng gian ngm to c nh hng g, v lc
ngi ta quan tm ti nhng c gng ca Hin chng
nhm nhen nhm li thc cng dn v s t tin vi
mc nh th no. Cui cng, khon u t ny c
to c c tc theo ngha nhng thay i chnh tr c
th hay khng, to ra vo lc no v nh th no li cng
kh d on hn na. Nhng d nhin, y tt c l sng
trong s tht. Nh mt gii php hin sinh, n a c
nhn tr v vi nn tng vng chc ca bn sc ca h;
cn v chnh tr, n nm h vo mt canh bc c n
c, ng v khng. Chnh v l do , ch nhng ngi sn
sng mt trng hay c tt hoc nhng ngi rt ra
kt lun rng hin nay Tip Khc, chng cn cch lm
chnh tr thc s no khc, mi chi canh bc ny m
thi. Nhng hai m ch l mt: Ch nhng ngi khng
mun hi sinh bn sc ca mnh v chnh tr, hay nhng
ngi khng tin vo mt nn chnh tr i hi s hi sinh
nh th, mi c th i ti kt lun ny.
Vclav Havel 135
H thng hu ton tr cng tm cch v hiu ha nhng

la chn c tnh cnh tranh vi n trn bnh din quyn
lc thc t cng nh n cng tm cch v hiu ha nhng
hnh thc hot ng chnh tr khng ph thuc vo qui
lut vn hnh ca c my t ng ca n th trng tm
ca lc hp dn ca bt k mi e da chnh tr tim tng
no cng s cng dch chuyn sang a ht ca hin sinh
v tin-chnh tr: Chng cn mt c gng hu thc no,
bnh thng, sng trong s tht tr thnh xut pht
im t nhin ca tt c nhng hot ng nhm chng
li c my t ng ca h thng. V thm ch, nu nh
cui cng nhng hot ng nh vy c vt qua c
lnh a ca vic sng trong s tht (c ngha l chng
chuyn thnh v s cc phong tro, t chc, nh ch
song hnh, tn ti nhng phong tro, t chc v nh
ch ca nh nc v nu ngi ta bt u coi y l hot
ng chnh tr, to ra sc p thc t ln cc c cu ca
nh nc, v trn thc t bt u c nh hng trn bnh
din quyn lc thc t) th chng vn lun mang trong
mnh nhng du vt c th v ci ngun ca chng. V
vy, ti c cm tng rng khng th c nhn thc ng
n v c ci gi l phong tro bt ng chnh kin nu
khng thng xuyn suy ngh v ci khung cnh c bit
vn l xut pht im ca n.
IX.
Sng trong di tr lm cho bn sc ca con ngi

lm vo mt cuc khng hong su sc; n lt mnh,
cuc khng hong vn lm cho cuc sng nh vy tr
nn kh d, chc chn phi to ra hu qu o c: Hu

qu xut hin bn cnh nhng c im khc nh
l mt cuc khng hong o c su sc trong x hi.
Ngi b h thng gi tr tiu dng cm d, ngi m
bn sc b ha tan trong nhng b trang phc le lot ca
nn vn minh by n, ngi khng c cm nhn trch
nhim v bt k ci g cao xa hn s tn ti ca bn thn,
l mt ngi mt o c. H thng sng da vo s
i bi ny v lm cho n tr thnh trm trng thm,
trn thc t l phng chiu s suy i o c trn bnh
din ton x hi.
Ngc li, sng trong s tht l cuc ni dy ca con
ngi nhm chng li s sp t cng bc, l mt c
gng nhm ginh li quyn kim sot cm nhn ca c
nhn v trch nhim. Ni cch khc, y r rng l mt
hnh vi mang tnh o c, khng ch v ngi ta phi
tr gi t cho n, m v y l nguyn tc bt v li: S
mo him c th c n p, tc l tnh hnh c ci
thin, m cng c th khng. V mt ny, nh ti ni
bn trn, y l mt canh bc c n c ng v khng,
v tht kh m tng tng c mt con ngi duy l
li bc ln con ng y ch v anh ta ngh rng hi sinh
hm nay s c n p vo ngy mai m n p li
ch l lng bit n ca cng chng. (Nhn tin, xin ni
rng nhng ngi ang nm quyn lun lun vu khng
nhng ngi sng trong s tht bng cch lc no cng
bo rng h v li thm kht quyn lc, danh vng, hay
tin ti v do , chng c gng, t nht l tm cch a
Vclav Havel 137
nhng ngi sng trong s tht vo th gii ca chng,

th gii phi o c mt cch ton din).
Nu sng trong s tht trong h thng hu ton tr tr
thnh mnh t chnh nui dng nhng tng chnh
tr c lp, c th c la chn, th tt c nhng mi
quan tm n bn cht v vin cnh ca nhng tng
nht thit phi coi kha cnh o c ny nh l mt
hin tng chnh tr. (V nu nim tin cch mng Mc-
xt cho rng o c l mt sn phm ca thng tng
kin trc lm cho mt s bn b ca chng ta khng nhn
thc c y ngha ca kha cnh ny, v bng cch
ny hay cch khc khng a n vo th gii quan ca
h, th chnh h l ngi b thit: Lng trung thnh vi
nhng nh ca th gii quan ngn cn, lm cho h
khng c nhng hiu bit ng n v nhng c ch nh
hng chnh tr ca h, v th, m ngc i l n li lm
cho h, vi t cch l nhng ngi Mc-xt, tr thnh
ci m h thng lun nghi ng nhng ngi khc: tr
thnh cc nn nhn ca nhn thc sai lm) Tm quan
trng chnh tr c bit ca o c trong h thng hu
ton tr l hin tng cc k him c trong lch s chnh
tr hin i, mt hin tng rt c th c nhng hu qu
su xa nh ti c gng ch ra ngay sau y.
X.
Hin chng 77 l s kin chnh tr quan trng nht

Tip Khc sau khi Husk ln cm quyn vo nm1969,
y l iu khng th ph nhn c. Nhng khng kh
tr thc v tinh thn xung quanh s xut hin ca n li

khng phi l sn phm ca bt k s kin chnh tr trc
tip no. Bu khng kh y l do bi phin to x mt
s nhc s tr c quan h vi mt nhm nhc rock gi l
Nhng ngi bng cht do ca v tr. Phin to xt
x khng phi l cuc i u ca hai lc lng hay hai
quan nim chnh tr khc nhau, m l cuc i gia hai
quan nim sng khc nhau. Mt bn l ch ngha kh
hnh b tc ht sinh kh ca quyn uy hu ton tr,
cn bn kia l nhng thanh nin v danh, nhng ngi
ch mun c sng trong s tht, c chi th nhc
m h thch, c ht nhng bi ca lin quan ti cuc
sng ca h, v c sng t do cng vi phm gi v
tnh bng hu. Nhng thanh nin ny khng c qu kh
hot ng chnh tr. H khng phi l nhng thnh vin
tch cc, c tham vng chnh tr, ca phe i lp, h cng
khng phi l nhng cu chnh khch b gt ra khi c
cu quyn lc. H c c hi thch nghi vi hin
trng, chp nhn nhng nguyn tc ca sng trong
di tr v hng th cuc i khng b chnh quyn quy
nhiu. Nhng h li quyt nh i theo hng khc. Mc
d vy, hay chnh xc hn, chnh v th m phin to c
mt tc ng v cng c bit i vi tt c nhng ngi
cn cha t b hi vng. Hn th na, khi phin to din
ra, mt cm xc mi bt u dng ln sau nhiu nm
ch i, sau nhiu nm lnh m v nghi ng i vi
mi hnh thc phn khng. Ngi ta mt mi v mt
mi, h chn ngy tnh trng t ng, tnh trng bt
Vclav Havel 139
ng, chn ngy cnh ch i vi hi vng rng cui cng

ri mi th s c ci thin. C th ni phin to l
git nc lm trn li. Nhiu nhm thuc nhiu khuynh
hng khc nhau, cho n lc vn bit lp vi nhau,
vn ngi hp tc vi nhau, hay nhng nhm cam kt
vi nhng hnh thc hnh ng lm cho vic hp tc tr
thnh kh khn, bt ng nhn thc c rng t do l
khng th phn chia. Mi ngi u hiu rng tn cng
hot ng m nhc chui Tip Khc l tn cng vo
mt ci g c tnh cht nn tng v quan trng nht,
tc l tn cng vo ci m trn thc t lin kt mi
ngi vi nhau: n l cuc tn cng vo chnh khi nim
sng trong s tht, tn cng vo mc ch ch thc ca
i sng. T do chi nhc rock c hiu nh l quyn
t do ca con ngi, v do cng ging nh l quyn t
do suy ngh v chnh tr v trit hc, t do vit lch, t do
th hin v bo v nhng li ch chnh tr v x hi khc
nhau ca x hi. Mi ngi cm thy ngha thc s
ca tnh on kt vi nhng nhc s tr, v h hiu ra rng
khng ng ln bo v t do ca ngi khc d nhng
phng tin sng tc hay thi sng ca h c cch xa
mnh n u cng c ngha l nh mt quyn t do
ca chnh mnh. (Khng th c t do nu khng c bnh
ng trc php lut, v khng th c bnh ng trc
php lut nu khng c t do; Hin chng 77 cung
cp cho khi nim lu i ny mt nhn t c trng v
mi, nhn t ny c ngha to ln i vi lch s Tip
Khc hin i. Cn ca tt c nhng s khn nn v
o c v chnh tr ca chng ta hin nay c ng

Slbecek tc gi cun Nm su mi tm (Sixty-eight)
trong mt bi phn tch rt sng sut gi l nguyn
tc loi tr. Nguyn tc ny ra i vo cui Th chin II
trong mt v cu kt l lng gia nhng ngi cng sn
v nhng ngi dn ch, v sau tip tc pht trin
mi ln cho n khi t n ci kt cc cay ng hin nay.
Trong sut my thp k, y l ln u tin nguyn tc
ny b Hin chng 77 h gc: y l ln u tin, tt
c nhng ngi tp hp di ngn c ca Hin chng
77 u l nhng i tc ngang hng. Hin chng 77
khng ch n thun l mt lin minh ca nhng ngi
cng sn v khng cng sn y khng phi l mi v
mt lch s v nu xt t gc o c v chnh tr th
khng c g l cch mng ht y l mt cng ng m
ngay t u (a priori) l cng ng m cho tt c mi
ngi, v khng ai b coi l thua km ngay t u). Hin
chng 77 hnh thnh trong bu khng kh nh th. Ai
c th ng c rng buc ti mt hai nhm nhc rock
v danh li c nhng hu qu su xa n nh th?
Ti cho rng ngun gc ca Hin chng 77 minh
ha rt r iu ti xut trn: Trong h thng hu
ton tr, bi cnh thc s cho cc phong tro ang dn
dn ginh c ngha chnh tr thng khng phi l
nhng s kin chnh tr ni bt hoc nhng cuc i u
gia cc lc lng hay quan im mang tnh chnh tr
mt cch cng khai. Nhng phong tro ny ch yu bt
ngun t mt ch khc, bt ngun trong lnh a ca
Vclav Havel 141
tin-chnh tr rng ln hn rt nhiu, y l ni m sng

trong gi di i u vi sng trong s tht, tc l, bt
ngun ni m i hi ca h thng hu ton tr mu
thun vi mc ch ch thc ca i sng. T nhin l
nhng mc ch ny c th xut hin di rt nhiu hnh
thc khc nhau. C lc y l nhng quan tm v mt vt
cht hoc x hi ca mt nhm ngi hay mt c nhn;
lc khc, y c th l nhng mi quan tm v mt tr tu
hay tinh thn; ri c lc, y c th l nhng i hi hin
sinh c bn nht, th d nh c mun n gin ca con
ngi l c tn trng. Cuc xung t ny c tnh cht
chnh tr khng phi v bn cht chnh tr s ng ca
nhng mc tiu i hi ngi ta phi lng nghe, m n
gin l: Ch hu ton tr c xy dng trn v ph
thuc vo mt h thng thao tng phc tp, v vy m
bt k hnh vi hay biu hin t do no ca con ngi, bt
k c gng sng trong s tht no cng l mi e da i
vi h thng, v v th m rt c ngha chnh tr. Biu
hin chnh tr ca nhng phong tro ln ln trn nn t
tin-chnh tr y ch l hiu ng ph. N l kt qu ca
cuc i u tip theo vi h thng, ch khng phi ngay
t u y l mt cng lnh, mt d n hay xung lc
chnh tr.
Nhng s kin nm 1968 mt ln na khng nh
iu . Nhng chnh tr gia cng sn mun ci cch h
thng a ra cng lnh ci cch khng phi v t
nhin h c gic ng mt cch b n, m bi v h b
p buc phi lm nh vy do nhng sc p lin tc v
ngy cng tng t nhiu lnh vc ca i sng khng h

lin quan g vi chnh tr theo ngha truyn thng ca t
ny. Trn thc t, h c gng s dng nhng bin php
chnh tr gii quyt nhng xung t x hi (m trn
thc t l xung t gia nhng mc tiu ca h thng v
nhng mc tiu ca i sng) ang hng ngy din ra
hu nh trn mi bnh din ca x hi, v c ngi
ta ngh ti trong sut nhiu nm vi s ci m ang ngy
cng gia tng. c s cng hng sng ng ca c x
hi hu thun, cc hc gi v ngh s xc nh vn
theo v vn cch v sinh vin th i hi gii php.
S ra i ca Hin chng 77 cng cho thy ngha
chnh tr c bit ca kha cnh o c ca nhng vn
m ti va cp. Khng th tng tng c Hin
chng 77 m khng c tnh on kt gia cc nhm
rt khc nhau, v mi ngi khng bt ng nhn ra rng
khng th ch i thm c na, phi cng nhau ni ra
s tht, mc d chc chn s b trng pht, cn kt qu
trong tng lai gn th hon ton khng ly g lm chc
chn. C ci g ng hi sinh, Jan Patoka vit
nh th trc khi cht8. Ti cho rng nhng ngi tham
gia phong tro Hin chng hiu y khng ch l di sn
8.
Jan Patocka l mt trit gia c nh hng ln v l mn ca
Edmund Husserl. ng cng l mt trong nhng pht ngn vin
sng lp ra Hin chng 77. ng b cnh st quy ri nghim
trng, b gi thm vn trin min, v theo ng ngha, b cnh
st sn lng cho n tn ging bnh vin ni ng trt hi th
cui cng. Trch on trn c ly t din vn cui cng ca ng,
c dch ra ting Anh l Political testament (Di chc chnh tr),
Telos, 31 (ma xun 1977), trang 151 152.
Vclav Havel 143
ca Patoka, m cn l li gii thch tt nht v sao h li

lm nhng vic nh th.
Nhn t bn ngoi v t gc nhn ca h thng v c
cu quyn lc ca n th Hin chng 77 l ting st gia
tri quang. D nhin l n khng phi l ting st gia
tri quang, nhng c th hiu c n tng y, bi v
qu trnh ln men a ti s ra i ca Hin chng
din ra trong khu vc b che giu, trong vng tranh ti
tranh sng, kh phn bit v kh xem xt k c cc s
vt. Kh nng d bo s xut hin ca Hin chng 77
cng mng manh nh kh nng d on, vo lc ny,
hng i ca n vy. N qu l mt c sc, mt c sc rt
in hnh cho nhng thi khc khi m mt ci g t
khu vc b che khut bt ng xuyn thng b mt t hm
ca sng trong di tr. Ngi cng b mc by trong th
gii ca o tng th cng b bt ng khi xy ra mt ci g
tng t nh th.
XI.
Trong cc x hi thuc h thng hu ton tr, mi hot

ng chnh tr theo ngha truyn thng u b xo s.
Con ngi khng c c hi th hin quan im chnh tr
ca mnh ch cng cng ch ng ni n hnh thnh
t chc chnh tr. Khong trng c nghi thc mang
tnh thc h chon ch. Trong hon cnh nh vy, mi
quan tm ca con ngi v cc vn chnh tr t nhin
teo li v t tng chnh tr c lp, nu c chng na,
cng b s ng coi l khng hin thc, vin vng, coi l
mt th chi, cch xa nhng lo lng hng ngy ca h;

mt ci g ng tn trng, c th nh th, nhng v
b, bi v mt mt, n l chuyn hon ton khng tng,
mt khc, qu nguy him, nu xt n s tn bo ca
nhng bin php m ch p dng i vi bt k s vn
ng no theo hng ny.
Nhng ngay c trong nhng x hi nh th, vn tn
ti cc c nhn v cc nhm, nhng ngi khng t b
chnh tr v y l thin chc ca h, v nhng ngi,
bng cch ny hay cch khc, vn c gng t duy mt
cch c lp, nhm th hin mnh, v trong mt s trng
hp thm ch cn hnh thnh t chc chnh tr, bi v
l mt phn trong n lc sng trong s tht ca h.
Nhng ngi nh th vn tn ti v lm vic l
chuyn v cng quan trng v rt c gi tr ri. Thm ch
trong nhng thi im ti t nht, h vn duy tr s lin
tc ca t duy chnh tr. Nu mt xung lc chnh tr thc
s no xut hin t nhng xung t tin-chnh tr v
c lin kt vi nhau mt cch ng n v kp thi v
th m lm tng c hi thnh cng th y thng l
do cng lao ca nhng v tng khng c qun, nhng
v tng n c ny. Bi v h gi c tnh lin tc
ca t duy chnh tr trong nhng hon cnh kh khn
nht, h c th cung cp cho xung lc mi ny thnh qu
t duy chnh tr ca h ngay khi cn. Mt ln na, li c
nhng th d phong ph cho tin trnh ny Tip Khc.
Hu nh tt c nhng ngi tng l t chnh tr hi u
nhng nm 1970 nhng ngi tng nh b hnh h
Vclav Havel 145
mt cch v ch v nhng hot ng chnh tr ng-ki-

st ca h bn cnh mt x hi hon ton v cm v
suy i o c chnh l nhng ngi tham gia phong
tro Hin chng nng n nht. Trong Hin chng 77,
di sn o c ca nhng hi sinh trc y ca h c
nh gi cao, v h cung cp cho phong tro kinh
nghim v t tng chnh tr ca mnh.
Nhng, ti c cm gic l t duy v hnh ng ca
nhng ngi bn ca chng ta tc l nhng ngi
khng bao gi t b s nghip chnh tr trc tip, v
lun lun sn sng gnh vc trch nhim chnh tr trc
tip rt hay mc phi mt sai lm kinh nin: hiu bit
khng y v c th mang tnh lch s ca h thng
hu ton tr nh l mt thc t chnh tr v x hi. H
hiu rt t bn cht c th ca quyn lc tiu biu cho
h thng ny, v v th h nh gi qu cao tm quan
trng ca hot ng chnh tr trc tip theo ngha truyn
thng. Hn na, h khng nh gi c ngha chnh
tr ca cc s kin v qu trnh tin-chnh tr cung
cp dng cht lm bung nhng thay i chnh tr thc
s. Vi t cch l nhng nh hot ng chnh tr hay,
ng hn, nh nhng ngi c tham vng chnh tr h
thng c gng bt u ni m i sng chnh tr t
nhin ngng li. H vn gi nhng cch hot ng c
th tng ph hp vi nhng hon cnh chnh tr bnh
thng hn, v do , v khng bit, h em nhng li
suy ngh lc hu, em nhng thi quen, nhng khi nim,
nhng phm tr v quan nim c p t vo nhng hon
cnh rt mi v khc bit hon ton, m khng suy ngh

thu o v ngha v bn cht ca nhng ci trong
mi trng mi, khng suy ngh thu o v ngha
ca chnh tr trong giai on hin nay, khng suy ngh
thu o v nhng s kin c nh hng v c tim nng
chnh tr, v nu c th theo cch no. V nhng ngi
nh th b loi ra khi nhng c cu ca quyn lc v
khng cn kh nng nh hng ln nhng c cu mt
cch trc tip (v v h vn trung thnh vi nhng khi
nim truyn thng v chnh tr, c xc lp nhng x
hi tng i dn ch hay trong cc ch chuyn chnh
truyn thng), h theo mt ngha no thng
xuyn mt lin h vi hin thc. Ti sao phi tha hip
vi thc tin, h ni, khi m tt c nhng ngh ca
chng ta s chng bao gi c chp nhn? Th l, h
thy mnh ri vo th gii ca t duy khng tng.
Nhng, nh ti c gng ch ra, nhng s kin chnh
tr c tm nh hng rng ri thc s trong h thng
hu ton tr khng xut pht t nhng ngun gc v theo
nhng cch ging nh cc nn dn ch. V nu nh
a phn dn chng th , thm ch nghi ng nhng m
hnh v chng trnh chnh tr thay th, nghi ng c cc
chnh ng i lp, th khng ch l v ngi ta bng
quan vi nhng vn cng cng v khng cn ngh n
nhng trch nhim cao c hn, ni cch khc, n khng
ch l hu qu ca qu trnh suy i o c. Thi
cn l mt phn bn nng x hi lnh mnh na. Dng
nh qun chng nhn thc c bng trc gic rng
Vclav Havel 147
mi th dng nh khng cn nh c na, v v vy

m t nay tr i phi lm theo cch khc.
Nu mt vi t bng pht chnh tr quan trng nht
trong cc nc thuc khi X Vit trong nhng nm gn
y xut pht trc khi gy ra nhng cng hng
trn bnh din sc mnh thc t ch yu l t cc nh
ton hc, trit hc, vt l hc, nh vn, nh s hc, nhng
ngi cng nhn bnh thng, v.v ch khng phi t
cc chnh tr gia; v nu ng lc ng sau v s nhng
phong tro bt ng chnh kin ny u xut pht t
rt nhiu ngi lm vic trong nhng ngh phi chnh
tr, th khng phi v nhng ngi ny thng minh hn
nhng ngi t coi mnh l chnh tr gia. l v nhng
ngi ny v khng phi l chnh tr gia nn khng
b tri buc qu cht vo t duy chnh tr v thi quen
chnh tr truyn thng, v v th mi xy ra hin tng
tri khoy l h nhn thc r hn hin thc chnh tr, v
nhy cm hn v nhng vic c th v cn phi.
Khng th trnh c: D m hnh chnh tr thay
th c p n u, n cng khng th ni i thoi
c vi khng gian b che giu, khng ng vin c
qun chng v x hi, khng khuy ng c hot ng
chnh tr. Khng gian thc s ca phong tro chnh tr
tim tng trong h thng hu ton tr nm ch khc:
nhng cng thng thng xuyn v nghit ng gia
nhng i hi phc tp ca h thng v nhng mc tiu
ca cuc sng, tc l, nhng nhu cu cn bn ca con
ngi i c sng t nht l mc no ha
hp vi chnh h, tc l, sng theo cch c th chu ng

c, khng b cc quan chc v cp trn xc phm,
khng phi b cnh st thng xuyn theo di, c th t
do bc l bn thn, c th tm c khng gian cho s
sng to, an ton v mt php lut, v.v. Bt k ci g ng
chm n lnh ny mt cch c th, bt k ci g lin quan
n tnh trng cng thng c bn v ph bin ny chc
chn s nh hng ti qun chng. Nhng d n tru
tng v trt t l tng trong lnh vc kinh t v chnh
tr s khng lm h quan tm n nh th, v ng vy
nhng y khng ch l v tt c u bit chng c my c
hi thnh cng, m cn v ngy nay, con ngi cm thy
rng cc chnh sch chnh tr m cng t bt ngun t
ci y v by gi, rt con ngi v rt c th, v nu
chng cng tp trung vo mt ngy no tru tng,
th h cng d b thoi ha thnh nhng dng n l mi.
Ngi dn sng trong h thng hu ton tr hiu rt r
rng cu hi liu mt hay nhiu chnh ng cm quyn,
v cc ng ny s nh ngha v gi mnh nh th no
khng quan trng bng vn l liu h c c sng
nh nhng con ngi hay khng.
Trt b gnh nng ca nhng thi quen v tiu ch
chnh tr truyn thng v m ht mnh ra vi th gii
hin sinh ca con ngi, v ch sau khi phn tch n
mi a ra kt lun chnh tr: y khng ch hin thc
hn v mt chnh tr m ng thi, t quan im ca
tnh trng l tng, cng ha hn hn v mt chnh
tr na. Mt s thay i thc s, su sc v lu di theo
Vclav Havel 149
hng tt ln nh ti s c gng chng minh khng

cn c th bt ngun t nhng chin thng (nu nhng
chin thng y l kh thi) ca bt k quan nim chnh tr
truyn thng c th no, tc l, mt quan nim c tnh
cu trc hay h thng y rt cuc vn ch l ngoi sinh.
Hn bao gi ht, s thay i nh th s phi bt ngun t
cuc hin sinh ca con ngi, t vic sp xp li mt cch
cn bn v tr ca con ngi trong th gii, sp xp li mi
quan h ca h vi bn thn v gia h vi nhau, v vi
v tr na. Nu c th to ra c mt m hnh kinh t
v chnh tr tt p hn th c l hn bao gi ht n phi
xut pht t nhng thay i o c v hin sinh su sc
trong x hi. Khng th thit k v gii thiu n nh th
thit k v gii thiu mt ci t mi. Nu khng mun
n tr thnh bin tng ca s suy i xa c th trc
ht n phi l biu hin ca cuc sng ngay trong qu
trnh chuyn ha ca chnh n. H thng tt hn khng
t ng bo m cho ngi ta mt cuc sng tt p
hn. Trn thc t, ngc li mi ng: Phi to ra mt
cuc sng tt p hn th mt h thng tt p hn mi
c th pht trin c.
Xin nhc li mt ln na rng ti khng nh gi thp
tm quan trng ca t duy chnh tr v nhng tc phm
vit v khi nim chnh tr. Ngc li, ti cho rng chng
ta vn cha c t duy chnh tr thc s v cng cha c
nhng tc phm vit v chnh tr theo ng ngha ca n.
Nhng, khi ni thc s l ti ang ngh v cch t duy
v tc phm mang tnh khi nim c gii thot khi
tt c nhng s chnh tr truyn thng, c nhp

khu, t ci th gii s khng bao gi quay tr li na
(nu tr li th n cng khng cung cp c gii php
lu di cho nhng vn quan trng nht), vo hon
cnh ca chng ta.
nh v t quc t, cng nh bao nhiu t chc
v quyn lc chnh tr khc, ng nhin l c th gip
ng k cho nhng c gng khc nhau ca chng ta,
nhng khng t chc no c th gii quyt nhng vn
ca chng ta thay cho chng ta. Nhng t chc
vn hnh trong mt th gii khc, v l sn phm ca
nhng mi trng khc. Nhng khi nim mang tnh
l thuyt ca h c th l th v v c tnh gi i vi
chng ta, nhng chc chn l: Chng ta khng th gii
quyt nhng vn ca mnh bng cch ng nht mnh
vi nhng t chc ny. V c gng nhm a nhng vic
chng ta ang lm vo bi cnh ca nhng cuc tho
lun ang gi th thng phong trong cc x hi dn ch
dng nh l vic lm v cng ngu dt. Th d, liu c
th ni chuyn mt cch nghim tc v vic chng ta cn
thay i h thng hay l ch ci cch n? Trong nhng
hon cnh ca chng ta, y l vn gi to, bi v trong
thi bui hin nay chng ta khng th thc hin c bt
k mc tiu no nh th ht. Chng ta thm ch cn cha
r ci cch s chm dt u cn thay i th bt u t
ch no. T nhng kinh nghim au n, chng ta bit
r rng ci cch hay thay i, t thn n u chng bo
m c bt c iu g. Chng ta bit rng cui cng th
Vclav Havel 151
i vi chng ta, h thng m chng ta ang sng c thay

i hay ci cch di nh sng ca mt hc thuyt no
cng chng khc g nhau. Mi bn tm ca chng ta
l liu ta c th sng vi phm gi trong h thng hay
khng, liu n c phc v con ngi ch khng bt con
ngi phi phc v n hay khng. Chng ta ang u
tranh ginh ly iu ny bng nhng phng tin sn
c, v bng nhng phng tin ng c s dng. Cc
nh bo phng Ty, chm m trong nhng cu chuyn
tm pho v chnh tr ca x hi ca h, c th bo rng
cch tip cn ca chng ta l tun th php lut mt cch
qu mc, hay qu mo him, xt li, phn cch mng, t
sn, cng sn hay qu t hoc qu hu. Nhng y khng
phi l iu chng ta quan tm.
XII.
Khi nim i lp lun lun gy ra ng nhn ch yu

l v n c nhp khu t nhng hon cnh khc hn
vi hon cnh ca chng ta. Trong h thng hu ton tr,
i lp c ngha chnh xc l g?
Trong cc x hi dn ch vi h thng ngh vin
truyn thng, i lp chnh tr c hiu nh l mt lc
lng chnh tr trn bnh din quyn lc thc s (thng
l mt chnh ng hoc lin minh cc ng phi) m
khng phi l mt phn ca chnh ph. N cung cp cho
ngi dn mt cng lnh chnh tr h la chn, n
c tham vng chp chnh, v n c chnh ph ang
cm quyn tha nhn v tn trng nh l mt thnh t
t nhin ca i sng chnh tr ca t nc. N tm cch

m rng nh hng bng nhng bin php chnh tr, v
n cnh tranh nhm ginh quyn lc trn c s nhng
qui nh php lut c tha nhn.
Bn cnh hnh thc i lp ny, cn c hin tng i
lp ngoi ngh vin, y cng li l nhng lc lng c t
chc cht ch hoc lng lo khc nhau trn bnh din
quyn lc thc s, nhng vn hnh bn ngoi nhng qui
nh do h thng to ra, v s dng nhng bin php
khc vi nhng bin php thng c s dng trong
khun kh ca h thng ngh vin.
Trong cc ch chuyn chnh c in, khi nim
i lp c dng ch nhng lc lng chnh tr c
cng lnh chnh tr cho ngi ta la chn. H hot
ng hoc hp php hoc bn ngoi cc gii hn ca
tnh hp php, nhng khng bao gi c th cnh tranh
ginh quyn lc trong khun kh ca nhng qui tc
c tha thun t trc. Thut ng i lp cng c th
c p dng cho nhng lc lng ang chun b cho
mt cuc i u bng bo lc vi chnh quyn cai tr,
hoc p dng cho nhng ngi t cm thy trong
tnh trng i i u nh th, th d nh cc nhm du
kch hoc cc phong tro gii phng.
i lp trong h thng hu ton tr khng tn ti theo
nhng cch hiu bn trn. Vy, thut ng ny c th c
dng theo ngha no?
Vclav Havel 153
1. i khi thut ng i lp c dng ch yu

l bi cc nh bo phng Ty ch nhng
ngi hay nhng nhm nm trong c cu quyn
lc nhng li cho rng mnh ang xung t ngm
ngm vi nhng c quan quyn lc cao nht.
Nguyn nhn ca cuc xung t ny c th l cch
hiu khc nhau (d nhin l khng qu khc nhau)
v bn cht ca khi nim, nhng thng th ch l
khao kht quyn lc hoc l c cm c nhn i vi
nhng ngi ang nm quyn m thi.
2. i lp y cng c th c hiu l bt k th
g c hoc c th c nh hng chnh tr gin tip
theo ngha ni bn trn, tc l bt k ci g m h
thng hu ton tr cm thy l mi e da, v trn
thc t c ngha l tt c nhng g e da h thng.
Theo ngha ny, i lp l mi c gng sng trong
s tht, t vic ngi bn rau qu khng chu t
khu hiu trn ca s cho n mt bi th vit mt
cch t do; ni cch khc, y l tt c nhng th,
trong mc ch ca cuc sng vt ra ngoi
nhng gii hn ca mc ch m h thng p t.
3. Nhng, thng th i lp vn c hiu li vn
ch yu l bi cc nh bo phng Ty l nhng
nhm ngi cng khai by t thi bt phc
tng v quan im ph phn, nhng ngi khng
h giu gim nhng suy ngh c lp ca mnh,
v l nhng ngi nhiu t khc nhau t coi
mnh l lc lng chnh tr. Theo ngha ny, khi
nim i lp t nhiu trng vi khi nim bt ng

chnh kin, mc d d nhin l gia nhng ngi
c ngi ta lit k vo nhm ny cng c nhng
khc bit rt ln, tt c ph thuc vo vic h chp
nhn hay bc b tn gi nh th. N ph thuc
khng ch vo vic nhng ngi ny c coi mnh l
mt lc lng chnh tr trc tip hay khng, v liu
h c tham vng tham gia vo quyn lc thc s
hay khng, m cn ph thuc vo cch tng ngi
trong s h hiu khi i lp l nh th no.
Mt ln na, xin nu mt th d: Trong tuyn b ban
u, Hin chng 77 nhn mnh rng n khng phi l
i lp v n khng c nh trnh by mt cng lnh
chnh tr thay th. N nhn nhn s mnh ca mnh l
hon ton khc, v n khng trnh by nhng cng
lnh nh th. Trn thc t, nu vic trnh by mt cng
lnh thay th c coi l bn cht ca i lp trong cc
nh nc hu ton tr th khng th coi Hin chng l
i lp c.
Nhng chnh ph Tip Khc li coi Hin chng 77
nh l mt t chc i lp cng nhin ngay t u, v
i x vi n theo cch y. iu ny c ngha l nh nc
v d nhin l nh th hiu t thut ng i lp t
nhiu ging vi nh ngha im 2, tc l, nh l tt c
nhng c gng nhm thot khi s thao tng mt cch
ton din v v th m ph nhn nguyn tc cho rng h
thng c quyn s hu tuyt i cc c nhn.
Vclav Havel 155
Nu ta chp nhn nh ngha v i lp th tt

nhin chng ta phi, cng vi nh nc, coi Hin chng
l i lp thc s, bi v n i din cho mt thch thc
nghim trng i vi s ton vn ca quyn lc hu ton
tr, tc l quyn c xy dng trn sng trong di tr
nh ta ang thy hin nay.
Nhng nu chng ta xem xt nhng ngi hot ng
trong phong tro Hin chng 77, xem h l nhng
ngi i lp n mc no th vn s khc. Ti c
n tng l a s h hiu thut ng i lp theo ngha
truyn thng ca t ny, bi v thut ng c xut x
t cc x hi dn ch (hay trong cc ch chuyn chnh
c in). V th, h cho rng i lp thm ch c Tip
Khc na l lc lng c nh danh v mt chnh
tr, mc d n khng hot ng trn bnh din quyn
lc thc s, v thm ch trong khun kh ca cc qui tc
c nh nc tn trng n cn hin din t hn na,
n vn khng t b c hi tham gia quyn lc thc s,
bi v n c mt cng lnh chnh tr thay th, theo mt
ngha no , v nhng ngi a ra cng lnh ny sn
sng chu trch nhim chnh tr trc tip cho vic tham
gia nh th. Vi cch hiu nh th v i lp, th mt s
tuyt i a s nhng ngi hot ng trong phong
tro Hin chng khng coi h l i lp. Mt s khc
thiu s th c, mc d h hon ton tn trng vic
Hin chng 77 khng dnh ch cho nhng hot ng
i lp theo ngha ny. ng thi, c th mi ngi
tham gia phong tro Hin chng u bit r bn cht
c th ca h thng hu ton tr cho nn h nhn thc

r rng khng ch cuc u tranh cho quyn con ngi
mi c sc mnh chnh tr, m cn c nhng hot ng
v hi hn rt nhiu cng c sc mnh , v v vy
c th coi y l kha cnh ca i lp. Khng c ngi
tham gia phong tro Hin chng no c th phn i
vic coi h l i lp theo ngha ny.
Nhng, mt tnh hung na, lm cho vn cn phc
tp hn. y l, trong nhiu thp k, lc lng cai tr x
hi trong cc nc thuc khi X Vit dng nhn hiu
i lp nh l li buc ti gh gm nht, ng ngha
vi t k th. Dn cho ai ci nhn phn t thuc
phe i lp cng ngang vi vic ni rng anh ta ang c
gng lt chnh quyn v tiu dit ch ngha x hi (tt
nhin c bn quc tr tin). C thi ci nhn
a ngi ta thng ti gi treo c, v tt nhin, v th m
chng ai mun dn ln mnh ci nhn y. Hn na, y
ch l mt t, v vic lm bao gi cng quan trng hn l
nhn mc.
L do do cui cng lm cho nhiu ngi bc b thut
ng v khi nim i lp hm cha mt ci g
c tnh cht tiu cc. Nhng ngi t coi mnh l i
lp ngha l chng i mt quan im no . Ni cch
khc, h t mnh trong mi quan h c bit vi quyn
lc ang cai tr x hi, v qua m nh ngha mnh, rt
ra quan im ca mnh t quan im ca chnh quyn.
Nhng ngi ch n gin l quyt nh sng trong s
tht, ni m khng cn nhn ngang nhn nga, t lng
Vclav Havel 157
on kt vi ng bo ca mnh, sng to theo mnh,

v ch n gin l sng ha hp vi ci Ti tt p nht
ca mnh, d nhin l s cm thy kh chu khi phi coi
quan im c o v c tnh tch cc ca mnh l tiu
cc, theo mt ngha no v coi mnh l ang chng li
mt ci g ch khng n gin l nhng ngi nh
h vn l.
R rng l ch c mt cch duy nht trnh hiu
nhm l ni r trc khi ngi ta s dng cc thut
ng i lp v thnh vin thuc phe i lp ang c
s dng c ngha l g v trong hon cnh ca chng ta,
chng thc s c ngha l g.
XIII.
Nu thut ng i lp c du nhp t cc x hi
dn ch vo h thng hu ton tr m thiu s thng nht
v vic t ny c ngha l g trong nhng hon cnh vn
rt khc nhau, th ngc li, thut ng bt ng chnh
kin li c cc nh bo phng Ty chn v by gi
c nhiu ngi coi l nhn mc cho mt hin tng
c trng cho h thng hu ton tr v khng bao gi xy
ra nht t nht l khng trong hnh thc nh th trong
cc x hi dn ch.
Nhng ngi bt ng chnh kin ny l ai?
Dng nh thut ng ny c p dng ch yu cho
cng dn cc nc thuc khi X Vit, nhng ngi
quyt nh sng trong s tht v thm vo , p ng
c nhng tiu ch sau y:
1. H th hin quan im bt phc tng v kin

ph phn mt cch cng khai v c h thng, trong
nhng gii hn rt nghim ngt dnh cho h v v
vy m h c phng Ty bit ti.
2. Mc d khng c xut bn trong nc v mc
d b chnh quyn ngc i bng mi cch,
nh thi ca mnh, h vn ginh c s knh
trng nht nh, c t pha cng chng ln t pha
chnh quyn, v do m h thc s c d mc
rt hn ch v thm ch l l lng na quyn
lc gin tip trong mi trng ca mnh. Quyn
lc bo v h khi nhng hnh thc ngc
i ti t nht, hoc t nht cng m bo rng nu
h b ngc i th chnh quyn s gp mt s rc
ri chnh tr nht nh.
3. Phm vi ph phn v nhng cam kt ca h
vt ra ngoi khung cnh cht hp ca mi trng
xung quanh h hay vt ra ngoi nhng li ch c
th, n bao trm ln nhng ch tho lun c
tnh bao qut hn; v do , v thc cht l c tnh
chnh tr mc d mi ngi li t coi mnh nh
mt lc lng chnh tr nht nhng mc rt
khc nhau.
4. H l nhng ngi nghing v vic tm kim tri
thc, c ngha l, h l nhng ngi cm bt,
nhng ngi m ngn t c vit ra l phng
tin trc tip v thng l phng tin duy nht
h c th iu khin c, v nh th m h c
Vclav Havel 159
s ch , c bit l t nc ngoi. Nhng cch

sng trong s tht khc th hoc l khng c cc
nh quan st nc ngoi ch ti v nm trong
mi trng a phng kh nm bt y l ni
nu chng vt qua c khun kh a phng
hoc ch l thnh t b sung cho nhng iu m
h vit ra m thi.
5. D ngh nghip ca h c l g th nhng ngi
ny cng c ni ti phng Ty, ch yu
l v nhng hot ng ca h trong vai tr nhng
cng dn tn ty hay kha cnh chnh tr, kha
cnh ph phn trong cc tc phm ca h ch
khng phi l v nhng cng trnh h lm trong
lnh vc ngh nghip ca mnh. T kinh nghim
c nhn, ti bit rng c mt ln ranh v hnh m
nu bn vt qua m thm ch d khng mun
hay khng nhn ra th h s khng cn coi bn
nh l ngi cm bt v tnh tr thnh mt ngi
cng dn c quan tm ti thi cuc m s bt u
ni v bn nh l mt ngi bt ng chnh kin
tnh c cng thch vit kch (c th l trong lc tr
d tu hu?).
Khng nghi ng g rng c nhng ngi t c tt
c nhng tiu ch ny. iu cn tho lun l liu chng
ta c nn dng mt thut ng ring cho mt nhm c
nh ngha mt cch tnh c nh vy khng, v c bit l
c nn gi h l nhng ngi bt ng chnh kin hay
khng. Nhng, r rng l, ta chng th lm g khc c.
i khi d ni chuyn, thm ch t bn thn chng ta

cng dng ci nhn ny, mc d khng a, kh hi hc
v hu nh lc no cng trong ngoc kp na.
C l n lc lit k mt vi l do v sao chnh
nhng ngi bt ng chnh kin li khng thch b
gi nh vy. Trc ht, cch gi ny c vn v mt t
nguyn. Ngi bt ng chnh kin, nh bo ch chng
ta vn ni, cng tng t k phn bi hay ti phm
vy. Nhng nhng ngi bt ng chnh kin khng coi
h l phn bi, v mt l n gin l h chng ph nh
hay bc b bt c iu g. Ngc li, h v ang c
gng khng nh bn sc nhn vn ca chnh h, v nu
h c bc b ci g , th ch l nhng th sai lm v
vong thn trong cuc i h, tc l bc b kha cnh ca
sng trong di tr m thi.
Nhng y khng phi l iu quan trng nht.
Thut ng ngi bt ng chnh kin thng m ch
mt ngh c bit, nh th, cng vi nhng ngh bnh
thng hn, c mt ngh c bit na l cn nhn v tnh
trng ca i sng. Trn thc t, mt ngi bt ng
chnh kin ch n gin l mt nh vt l hc, nh x hi
hc, mt ngi cng nhn hay mt nh th, l nhng c
nhn ang lm nhng vic m h cm thy l cn phi
lm, v v th, h thy mnh xung t cng khai vi ch
. V phn h, cuc xung t ny khng xut pht t
bt c mc ch hu thc no, m xut pht t logic ni
ti ca t tng, hnh vi hay tc phm ca h (thng l
xung t vi ngoi cnh, nm ngoi tm kim sot ca
Vclav Havel 161
h). Ni cch khc, h khng c tnh tr mt ngi bt

mn chuyn nghip, nh ngi ta quyt nh tr thnh
ch th may hay anh th rn.
Trn thc t, d nhin l h thng khng bit mnh l
nhng ngi bt ng chnh kin cho n khi h thc
s tr thnh mt ngi nh th. Ngi bt ng chnh
kin xut pht t nhng ng c khc hn vi thi ho
danh v chc tc. Ni ngn, h khng quyt nh tr
thnh ngi bt ng chnh kin, v thm ch nu h
c dnh hai bn gi mt ngy cho n, n vn khng
phi l mt ngh, m trc ht y l mt thi sng.
Hn na, thi hon ton khng phi l ti sn c
quyn ca nhng ngi xng ng vi danh hiu ngi
bt ng chnh kin, ch v v tnh m h p ng c
nhng iu kin bn ngoi, ni n bn trn. C hng
ngn ngi khng tn tui khc ang c gng sng trong
s tht, v hng triu ngi mun m cha th, n gin
v c l lm nh th trong iu kin ca h cn lng can
m ln hn mi ln lng can m ca nhng ngi
i bc u tin. Nu vi chc ngi trong s c
chn ra mt cch ngu nhin v c xp vo loi c
bit th n s lm mo m hon ton bc tranh chung.
N lm mo m theo hai cch. Hoc l n ng rng
nhng ngi bt ng chnh kin l nhng ngi li
lc, nh nhng loi cn c bo v, tc l ngi c
php lm nhng vic m ngi khc khng c lm, l
nhng ngi m chnh ph thm ch cn nui dng
lm bng chng v lng khoan dung ca n; hoc l n
nh la ngi ta rng y ch l mt nhm nhng k
bt mn chng lm c tr trng g, tt c nhng ngi

khc u cm thy hi lng, bi v nu khng th h l
nhng ngi bt ng chnh kin ri.
Nhng y khng phi l tt c. Cch phn loi ny
v tnh t m n tng rng quan tm ch yu ca
nhng ngi bt ng chnh kin l quyn li phe
nhm m h cng chia s, nh th ton b cuc tranh
lun ca h vi nh nc ch l xung t tru tng
gia hai nhm i u nhau, chng lin quan g n x
hi. Nhng n tng ny mu thun su sc vi ngha
thc s ca thi bt ng chnh kin, tc l lo lng
cho quyn li ca ngi khc, lo lng trc nhng hin
tng ang lm cho x hi nhc nhi, ni cch khc, lo
lng cho quyn li ca nhng ngi cha dm ln ting.
Nu nhng ngi bt ng chnh kin c mt th uy
quyn no , v nu h cn cha b tiu dit nh nhng
con cn trng ngoi lai c mt khng ng ch, th y
khng phi v nh nc mun gi li mt nhm c bit
ny v tn trng t tng c bit ca h, m v chnh
ph hiu rt r rng sc mnh chnh tr tim tng ca
sng trong s tht bt r t khng gian b che giu, n
cng nhn thc r th gii, ni bt ng chnh kin ln
ln v th gii m n hng ti: y l th gii ca i
sng thng nht, th gii ca mu thun hng ngy gia
nhng mc tiu ca cuc i vi mc tiu ca h thng.
(Khi Hin chng 77 xut hin, chnh quyn tung
ra chin dch buc ton dn phi tuyn b rng Hin
chng 77 l sai, cn c bng chng no tt hn th na?
Vclav Havel 163
Hng triu ngi buc phi k chng minh, bn cnh

nhng iu khc, rng ngc li mi ng). Cc t chc
chnh tr v cnh st khng ph nhiu th gi vi nhng
ngi bt ng chnh kin c th to ra n tng l
chnh quyn s h nh th s mt nhm quyn lc khc
vy ch v h thc s l mt nhm quyn lc khc; m
bi v h l nhng ngi bnh thng, vi nhng lo lng
ca ngi bnh thng, h ch khc vi nhng ngi kia
ch h ni ln iu m nhng ngi khc khng th
ni hoc v s m khng dm ni. Ti tng nhc n
nh hng chnh tr ca Solzhenitsyn: N khng nm
trong sc mnh chnh tr ring bit m ng c vi t
cch l mt c nhn, m tri nghim ca hng triu
nn nhn Gulag, ng ch lm mi mt vic l khuch i
v ni li cho hng triu ngi c lng tri bit m thi.
Tch ra mt nhm nhng ngi bt ng chnh
kin ni ting hoc li lc, trn thc t, cng c ngha l
ph nhn kha cnh o c ct li nht trong hot ng
ca h. Nh ta thy, phong tro bt ng chnh kin
pht sinh t nguyn tc bnh ng, da trn quan nim
rng quyn con ngi v quyn t do l khng chia tch
c. Cui cng, chng phi l nhng ngi bt ng
chnh kin ni ting trong KOR9 ng ln bo v
9.
y ban Bo v Cng nhn, mt t chc ca Ba Lan tn ti trc
khi c s ra i ca Cng on on kt nm 1980. Sau n
c i tn thnh KSS-KOR (y ban T v X hi-KOR)
nhn mnh n cam kt bo v cc quyn dn s cng nh s ng
h ca n i vi cc sng kin x hi chng li cc th ch ca
nh nc ton tr.
nhng ngi lao ng khng tn tui hay sao? V chng

phi chnh v l do ny m h tr thnh nhng ngi
bt ng chnh kin ni ting hay sao? V chng phi l
nhng ngi bt ng chnh kin ni ting tp hp li
trong Hin chng 77, sau khi h tp hp cng nhau
nhm bo v nhng nhc s v danh v lin kt vi h, v
chnh v l m tr thnh nhng ngi bt ng chnh
kin ni ting hay sao? ng l mt nghch l tn nhn:
Cng nhiu ngi ng ln bo v nhng ngi khc, th
h li cng d b gi bng mt t lm h xa cch vi cc
cng dn khc.
Ti hi vng rng cch gii thch ny s lm r ngha
ca cc du ngoc kp m ti t cnh t ngi bt ng
chnh kin trong sut tiu lun ny.
XIV.
Trong giai on, khi nhng vng t Sc v Slovakia

cn l mt phn ca ch o-Hung, v khi khng c
c nhng iu kin x hi, tm l, chnh tr ln lch s cho
php ngi Sc v Slovakia tm kim bn sc ca mnh
bn ngoi khun kh ca ch ny, th Tom Garrigue
Masaryk a ra cng lnh dn tc Tip Khc trn
c s khi nim cng vic qui m nh (drobn prce).
ng ng nhng vic lm y trch nhim v trung thc
trong nhng lnh vc v cng khc nhau ca i sng
bn trong trt t x hi ng thi, nhng vic s kch
thch tnh sng to v lng t tin ca dn tc. D nhin l
ng c bit quan tm ti vic gio dc tri thc v khai
Vclav Havel 165
minh, v quan tm ti kha cnh o c v nhn vn

ca i sng. Masaryk tin rng xut pht im kh d
duy nht chnh l con ngi, l to iu kin cho mt
cuc sng mang tnh nhn vn hn, y l ni nu dn
tc mun c ngi ta tn trng hn. Theo Masaryk
th ci to a v ca quc gia phi bt u t vic ci to
chnh con ngi.
Khi nim lm vic v li ch dn tc bm r trong
lng x hi Tip Khc v trn nhiu kha cnh, n
thnh cng v cn tip tc tn ti cho n ngy nay. Cng
vi nhng ngi khai thc khi nim ny nh l li bin
h tinh t cho vic hp tc vi chnh quyn, vn cn
nhiu ngi khc, ngay c ngy nay, vn p l tng v,
t nht trong mt s lnh vc, c th ch ra nhng thnh
qu khng chi ci c. Kh m ni c rng s th
s cn ti t n u nu khng c nhng ngi lm vic
ct lc, nhng ngi ch n gin l khng chu t b v
lun lun c gng lm mi vic m h c th lm, trong
khi phi tr mt ci gi ti thiu khng trnh c cho
sng trong di tr c iu kin lm nhng vic tt
nht cho nhu cu chn chnh ca x hi. Nhng ngi
ny nhn thc mt cch ng n rng mi mt vic
tt u l mt li ph phn gin tip i vi chnh sch
sai lm v c nhng hon cnh buc ngi ta phi chn
con ng ny, mc d nh th ngha l t b quyn t
nhin ca mi ngi l ph phn mt cch trc tip.
Nhng, hin nay, thi sng nh th gp nhng
tr ngi rt r rng, thm ch ngay c khi so snh vi tnh
hung nhng nm 1960. Nhng ngi ang c gng thc

hin phng chm lm nhng vic nh cng ngy cng
hay gp rc ri vi h thng hu ton tr v ng trc
th tin thoi lng nan: t b quan im, khng cn
trung thc, khng cn trch nhim v khng cn kin
nh, tc l t b nhng th vn l nn tng ca quan
im ca mnh, v thch nghi vi hon cnh (nh a s
lm), hoc l tip tc i theo con ng chn v
chc chn l s xung t vi ch (nh thiu s lm).
Nu tng v cng vic qui m nh khng i hi
phi bm ly c cu chnh tr v x hi hin hu bng bt
c gi no (trong trng hp , nhng ngi cho
ngi ta y mnh ra khi h thng tt nhin s khng
th lm vic cho dn tc c na) th ngy nay
tng thm ch cng t gi tr hn na. Khng c m
hnh ng x chung, tc l, khng c mt phng php
r rng v c th p dng chung cho tt c mi trng
hp nhm xc nh gii hn m cc cng trnh qui m
nh khng cn l c li cho dn tc v tr thnh c
hi cho dn tc. Nhng, cng r rng l nguy c i ch
li thnh hi v hi thnh li ngy cng gay gt hn, v
nhng cng vic qui m nh y cng ngy cng chm ti
gii hn m trnh xung t c ngha l phn bi chnh
bn cht ca n.
Nm 1974 khi ti c nhn vo lm nh my
bia, th trng trc tip ca ti l ng S, mt ngi rt
rnh ngh thut lm bia. ng t ho v ngh nghip ca
mnh v ng mun bia ca nh my bao gi cng phi
Vclav Havel 167
ngon. ng dnh phn ln thi gian cho cng vic, khng

ngng ci tin, v ng thng lm chng ti kh chu
v ng ngh chng ti cng thch nu bia nh ng. Gia
khung cnh th vi cng vic m ch ngha x hi
to ra, tht kh tng tng mt ngi lao ng c tinh
thn xy dng hn ng.
Nh my bia nm di quyn cai qun ca nhng
ngi c hiu bit cng vic t hn ng v cng khng
yu cng vic bng ng, nhng li l nhng ngi c
nh hng v chnh tr hn ng. H a nh my n
ch ln bi, h khng ch khng p li bt k xut
no ca S, m cng ngy cng ght ng v tm mi cch
ngng chn ng. Cui cng, tnh hnh tr nn ti t n
mc S buc phi vit mt l th kh di cho cp trn ca
ban gim c, trong ng c gng trnh by r nhng
kh khn ca nh my. ng gii thch l do lm cho n
tr thnh x nghip km ci nht huyn v ch ra nhng
ngi phi chu trch nhim.
Chng ai thm nghe ng. Gim c l ngi c quyn
lc chnh tr nhng chng bit g v bia, ng ta l mt
ngi khng a g cng nhn v y mu m, ng l
phi b cch chc v ng l phi ci thin iu kin lm
vic ca nh my theo nhng ngh ca S. Nu c
nh th th y s tr thnh th d hon ho ca cng
vic qui m nh trn thc t. ng tic l xy ra
chuyn hon ton ngc li: Gim c nh my cng l
y vin huyn y, c bn b cc v tr cao hn v ng ta
tm cch lm cho v ny c gii quyt theo hng c
li cho mnh. Bn tng trnh ca S b coi l ti liu vu

khng v S b gn cho ci m ph hoi v mt chnh tr.
ng b ui khi nh my bia v c chuyn sang lm
mt ngh chng cn k nng g. y, khi nim cng
vic qui m nh ng phi bc tng ca h thng
hu ton tr. Bng cch ni ln s tht, S bc qua ln
ranh, ph v lut chi, loi mnh ra, ng tr thnh
cng dn hng hai v b bu riu nh k th. By gi,
ng c th ni bt k iu g, nhng v nguyn tc, ng s
khng bao gi ngh rng ngi ta s nghe mnh. ng
tr thnh mt ngi bt ng chnh kin ca Nh my
bia ng Bohemia.
Ti cho rng y l trng hp in hnh y l ni
t mt gc nhn khc minh ha cho iu m ti
ni bn trn: Anh khng tr thnh mt ngi bt ng
chnh kin ch v mt ngy no anh quyt nh chn
s nghip bt bnh thng nht ny. M anh b nm vo
trong v anh nhn thy mnh phi c trch nhim, c
c hon cnh bn ngoi na. Anh b bt ra khi c cu
hin hu v b y vo v tr i lp vi n. Qu trnh ny
bt u bng c gng lm tt cng vic ca anh, v kt
thc bng vic anh b coi l k th ca x hi. y l l do
v sao khng th em hon cnh ca chng ta so snh vi
hon cnh trong thi ch o-Hung, tc l so snh vi
thi m trong giai on chuyn ch ti t nht, dn tc
Sc ch c mi mt ngi bt ng chnh kin thc s
l Karel Havlcek, b b t Brixen. Ngy nay, nu khng
hm hnh, chng ta buc phi tha nhn rng gc ph
Vclav Havel 169
no cng c nhng ngi bt ng chnh kin.

Ph phn nhng ngi bt ng chnh kin v h
khng lm cng vic qui m nh l v l. Bt ng
chnh kin khng phi l la chn thay th cho khi
nim ca Masaryk, n thng l kt qu tt yu ca khi
nim y. Ti ni thng l nhn mnh rng khng
phi lc no cng nh th. Ti khng tin rng ch nhng
ngi c trch nhim v t t mi cm thy rng mnh
l xa l v i u vi c cu chnh tr v x hi hin
hu. Xt cho cng, chuyn gia bia S c th thng. Ln n
nhng ngi gi a v ca h ch v h v ang gi
v tr y, hay ni cch khc, v h khng phi l ngi
bt ng chnh kin, th cng v l nh l dng h ln
thnh nhng ngi bt ng chnh kin vy. D th
no th nh gi hnh vi con ngi khng nh n vn l
v n tt hay l khng, m li nh gi theo hon cnh
sng ca ngi ta th iu cng mu thun vi thi
bt ng chnh kin tc l thi c gng sng
trong s tht.
XV.
C gng sng trong s tht ca anh hng rau c th

ch l khng lm mt s vic nht nh. Anh quyt nh
khng treo nhng l c nh trong ca s m ng c
duy nht ch l khng b cng an khu ph sch nhiu;
anh khng tham gia nhng k bu c m anh cho l gi
to; anh khng giu gim kin ca mnh vi cp trn.
Ni cch khc, anh c th khng lm g ngoi vic khng
thc hin mt s yu cu nht nh ca h thng (d

nhin y khng phi l mt bc tin nh). Nhng n
c th bin thnh mt ci g to ln hn. Anh hng
rau c th bt u lm mt ci g c th, mt ci g
vt ln trn hnh ng t v c nhn nhm chng li s
thao tng, lm mt ci g th hin c suy ngh mi
ca anh v trch nhim cao c hn. Th d, anh c th t
chc nhng ngi ng nghip cng hnh ng bo
v quyn li ca mnh. Anh c th vit th cho cc c
quan, ku gi h quan tm ti nhng trng hp ln xn
v bt cng xy ra xung quanh anh. Anh c th tm sch
bo chui, in ra v cho bn b mn.
Nu iu ti gi l sng trong s tht l xut pht im
mang tnh hin sinh cn bn (v ng nhin l mang
tnh chnh tr tim tng) cho mi phong tro nh phong
tro sng kin ca cc cng dn c lp, phong tro bt
ng chnh kin hay phong tro i lp th y cng
khng c ngha l mi c gng sng trong s tht u
ngay lp tc thuc v nhng phong tro ny. Ngc li,
trong ngha rng nht v nguyn bn nht ca n, sng
trong s tht bao trm mt lnh a rng ln, vi ranh
gii rt m nht v kh vch r, mt lnh a cha y
nhng biu hin khim tn ca hng nhn vn, phn
ln nhng biu hin y l v danh v ngi ta s chng
bao gi cm thy hay m t c nh hng chnh tr
ca chng mt cch c th hn l bo rng y l mt
phn ca bu khng kh hay tm trng x hi m thi.
Hu ht nhng biu hin ny vn ch l nhng s ni dy
Vclav Havel 171
s khai nm chng li s thao tng: Bn ch n gin l

ng thng lng v sng vi phm gi, nh mt c nhn
m thi.
mt ch no , nh c tnh, kh nng v ngh
nghip ca mt s ngi, cng nh nh mt lot bin s
ngu nhin (th d cc c im ca khu vc, bn b, v.v)
m t khu vc xa xi ho lnh v bao la ny bng ny ra
mt sng kin hu hnh v cht ch hn, mt sng kin
vt ln trn nhng cuc ni lon c nhn v chuyn
ha thnh nhng cng vic mang tnh t gic, c t chc
v c mc ch hn. y l lc m sng trong s tht
khng cn ch l ph nhn sng trong di tr na m
c hoch nh theo mt cch nht nh, l lc hnh
thnh nn mt ci g . C th gi y l i sng chnh
tr, x hi v tinh thn c lp ca x hi. i sng c
lp ny khng tch khi phn cn li ca cuc sng
(cuc sng ph thuc) bng mt ranh gii c phn
nh r rng. Thng th c hai cng tn ti trong mt
con ngi. Tuy th, trng tm l mc t do ni tm
tng i cao ca n. N bi trn i dng mnh mng
ca i sng b thao tng nh nhng chic thuyn con,
b sng dp vi nhng lun lun nhp nh nh l s gi
nhn thy c ca sng trong s tht, nh l ngi a
tin v nhng mc tiu ang b vi dp ca cuc i.
i sng c lp ca x hi l g? Phm vi biu hin v
hot ng ca n d nhin l rt rng. N bao gm tt c
mi th, t t hc v suy t v th gii, thng qua nhng
hot ng sng to t do v chuyn ti nhng sng tc
ny ti ngi khc, n nhng thi mang tinh thn

cng dn t do v cng phong ph, trong c nhng
t chc x hi c lp, hnh thnh mt cch t pht. Ni
ngn, n l lnh vc m sng trong s tht c chi tit
ha v c th ha theo cch c th nhn thy c.
V th, nhng hin tng m sau ny s c coi l
sng kin ca cc cng dn, phong tro bt ng chnh
kin, thm ch i lp, xut hin nh ngi ta ni, ch
l mt phn mi tng bng nhn thy trn mt nc
t khu vc , tc l t i sng c lp ca x hi. Ni
cch khc, ging nh i sng c lp ca x hi bt r
t sng trong s tht theo ngha rng nht ca t ny, th
biu hin chi tit v r rng ca i sng c lp chnh
l bt ng chnh kin. Tuy vy, vn c mt khc bit
ng k: Nu i sng c lp ca x hi, t nht l b
ngoi c th c hiu nh l mt dng cao hn ca sng
trong s tht, th cc phong tro bt ng chnh kin
khng nht thit phi l hnh thc cao hn ca i sng
c lp ca x hi. Cc phong tro ny ch l mt biu
hin ca n, v mc d l biu hin r rng nht, v nhn
qua cng thy l biu hin mang tnh chnh tr nht (v
chi tit nht) ca n, nhng nh th khng c ngha y
l biu hin chn mui nht hay thm ch l quan trng
nht, khng ch v mt x hi ni chung, m thm ch
l v nh hng chnh tr trc tip na. Ni cho cng,
khi b khoc ln mnh mt tn gi c bit, bt ng
chnh kin b bt khi ngn ngun ca n mt cch
gi to. Nhng, trn thc t, khng th cho rng n b
Vclav Havel 173
tch bit khi ton b khung cnh xut hin v trng

thnh ca n, tch bit khi khung cnh m n l mt
phn khng th tch ri v tch ri khi khung cnh vn
l ngun sc mnh cho n. D sao mc lng, t nhng
iu trnh by trn v nhng tnh cht c bit ca
h thng hu ton tr, r rng l lc lng tng chng
nh l c tnh chnh tr nht trong cc lc lng ti mt
thi im nht nh, lc lng vn t ngh v mnh theo
li y, trn thc t li khng nht thit l mt lc lng
nh vy. Nu n tr thnh mt lc lng chnh tr thc
s th y hon ton ph thuc vo bi cnh tin-chnh
tr ca n m thi.
T nhng trnh by trn, c th rt ra iu g? Ch
c th nh sau: Khng th ni v cng vic m nhng
ngi bt ng chnh kin ang lm trn thc t, v
nh hng ca n m trc li khng ni v vic lm
ca tt c nhng ngi, bng cch ny hay cch khc,
tham gia vo i sng c lp ca x hi, nhng ngi
hon ton khng nht thit phi l ngi bt ng chnh
kin. y c th l cc nh vn vit theo mnh m
khng quan tm ti b my kim duyt hay i hi ca
chnh quyn, nhng ngi truyn b tc phm ca h,
di dng samizdat , y l ni khi cc nh xut bn ca
nh nc khng chu in. y cng c th l cc nh trit
hc, s hc, x hi hc, hay tt c nhng nh nghin cu
c lp y l ni nhng ngi khng th lm vic vi
cc knh chnh thc hoc bn chnh thc truyn b tc
phm ca mnh di dng samizdat, hay nhng ngi
t chc cc cuc tho lun, ging bi v hi tho do t

nhn t chc. y c th l cc gio vin, nhng ngi
kn o dy thanh nin nhng iu vn b cm k trong
cc trng cng, nhng linh mc ang ti v, hoc b
ph trut, nhng vn c gng thc hnh i sng tn
gio t do; cc ha s, nhc s v ca s, nhng ngi ang
lao ng ngh thut mc d b cc c quan ca nh nc
theo di; v tt c nhng ngi, bng mi phng tin
sn c, c gng th hin v bo v cc li ch x hi thc
s ca ngi lao ng, tr li ngha ch thc cho cc
cng on, hay sng lp cc cng on c lp; nhng
ngi khng s hi khi tm cch buc cc quan chc
phi lu tm ti nhng trng hp bt cng v nhng
ngi u tranh buc ngi ta phi tun th lut l; v
nhng nhm thanh nin ang thot ra khi nhng hnh
ng thao tng v sng theo cch ca mnh, sng theo
nhng gi tr m mnh tn trng. Khng th no lit k
ht c.
Chc chng c my ngi ngh ti vic gi tt c
nhng ngi ny l ngi bt ng chnh kin. V d
sao, nhng ngi bt ng chnh kin ni ting cng
ch l ngi bnh thng nh h hay sao? Chng phi
nhng ngi bt ng chnh kin ang lm tt c nhng
vic hay sao? Chng phi h thc hin nhng cng
trnh nghin cu v cng b theo li samizdat hay sao?
H khng vit kch, khng vit tiu thuyt v lm th hay
sao? Chng phi h ging cho sinh vin trong nhng
trng i hc t hay sao? Chng phi h cng ang
Vclav Havel 175
u tranh chng li th bt cng v c gng tm hiu

v th hin nhng quyn li x hi ch thc ca nhng
nhm qun chng khc nhau hay sao?
Sau khi c gng ch ra ngun gc, c cu bn trong
v mt s kha cnh ca thi bt ng chnh kin
nh n vn l, ti quay sang nghin cu nhng vic m
nhng ngi bt ng chnh kin thc s lm, v cch
th hin nhng sng kin ca h cng nh nhng sng
kin s dn ti u.
Kt lun u tin c rt ra l hot ng cn bn v
quan trng nht, quyt nh mi hot ng, l c gng
to ra v h tr i sng c lp ca x hi, y l biu
hin c th ca sng trong s tht. Ni cch khc, l
phng s s tht mt cch kin nh, c mc ch v cn
trng, v t chc vic phng s ny. Xt cho cng, y l
l d nhin: Nu chng li p lc tha ha ca h thng,
nu n l c s duy nht c ngha cho bt k hnh ng
chnh tr no, v nu, cui cng, n cng l ngun sng
su sc nht ca thi bt ng chnh kin, th tht
kh tng tng c rng thm ch phong tro bt
ng chnh kin cng khai cng chng c c s no
khc ngoi phng s s tht, phng s i sng trung
thc, c gng m ra khng gian cho nhng mc tiu ch
thc ca i sng.
XVI.
H thng hu ton tr tin hnh mt cuc tn cng

tng lc vo con ngi, trc mt n, con ngi l mt
k n c, b b ri v cch li vi nhng ngi khc.

Cho nn, rt t nhin l tt cc cc phong tro bt ng
chnh kin u l cc phong tro mang tnh t v mt
cch r rng: cc phong tro ny sinh ra l bo v con
ngi v nhng mc tiu chn chnh ca cuc i v
chng li nhng mc tiu ca h thng.
Ngy nay, nhm KOR Ba Lan c gi l y ban
T v X hi: T t v xut hin trong nhng tn gi
ca cc t chc khc Ba Lan, nhng thm ch Nhm
quan st Helsinki Lin X v chnh Hin chng 77 ca
chng ta v bn cht cng l nhng t chc t v.
Trong thut ng chnh tr truyn thng, cng lnh
t v ny l d hiu, mc d n c v nh b, tm thi v
v bn cht l tiu cc. N khng a ra bt k mt khi
nim, m hnh hay thc h mi no, v v th, khng
phi l chnh tr theo ng ngha ca t ny, bi v hot
ng chnh tr bao gi cng i hi phi c mt cng
lnh tch cc v t khi c th t gii hn trong vic bo v
ai khi mt ci g .
Ti cho rng quan im nh th cho thy nhng gii
hn trong cch nhn nhn cc s kin bng nhn quan
chnh tr truyn thng. Ni cho cng, h thng hu ton
tr khng phi l mt chnh quyn c bit ang theo
ui mt ng li chnh tr c bit. N l mt s kin
khc hn: N l s xc phm ko di, su sc v phc tp
i vi x hi, hay ni ng hn l x hi t xc phm
mnh. Nu ch chng li n bng cch vch ra mt ng
Vclav Havel 177
li chnh tr khc, v u tranh lm cho chnh quyn thay

i, khng nhng ch l phi thc t, m cn hon ton
khng ph hp, bi v cuc u tranh khng bao gi
ng chm ti c cn ct ca vn . V t lu, n
khng cn nm trong cc ng li chnh tr hay cng
lnh na: l vn ca chnh cuc sng.
Do , bo v cc mc ch ca cuc sng, bo v
nhn phm khng ch l cch tip cn thc t hn v n
c th bt u ngay by gi v c th c nhiu ngi
ng h hn v n lin quan n i sng hng ngy ca
con ngi, ng thi (v c l ng hn l chnh v th),
n cn l cch tip cn trit hn nhiu, bi v n nhm
ng vo bn cht ca s vt.
tng c thi ta phi ln xung tn cng ca s
khn nn ca ta tm hiu s tht, cng nh chng ta
phi tri ln t y ging nhn nhng ngi sao trong
nh sng ban ngy. Ti cm thy rng, hin nay, chnh
ci cng lnh nh b, tm thi v tiu cc ny
n gin ch l bo v con ngi nh th theo mt
ngha nht nh (v khng ch trong nhng hon cnh
m chng ta ang sng), l mt cng lnh ti u v tch
cc nht, bi v n buc chnh tr phi tr v ci xut
pht im ph hp nht ph hp, y l ni nu nh
ta mun trnh tt c nhng sai lm c: l tr v vi
c nhn con ngi. Trong nhng x hi dn ch, ni m
bo lc vi loi ngi khng bc l mt cch r rng v
tn khc nh th, th cuc cch mng cn bn nh th
trong hot ng chnh tr cng s phi xy ra, v mt s
vn s tr nn ti t hn trc khi ngi ta cm nhn

c nhu cu cp thit cho mt cuc cch mng nh
th trong hot ng chnh tr. Trong th gii ca chng
ta, bi v s khn nn ca hon cnh m chng ta ang
sng, dng nh chnh tr tri qua s ha thn y ri:
Quan tm chnh ca t duy chnh tr khng cn l nhng
quan im tru tng ca mt m hnh tch cc v t
cu (v tt nhin c nhng hot ng chnh tr mang
tnh c hi vn l mt tri ca tm huy chng), m l
con ngi nhng ngi m cho n nay vn b nhng
m hnh y v qu trnh thc hin nhng m hnh
bin thnh n l.
D nhin l mi x hi u cn c mt mc t chc
nht nh. Nhng, t chc y l phc v con ngi,
ch khng phi ngc li, th con ngi phi c gii
phng, v phi to ra khng gian h c th t t chc
theo nhng cch c ngha. S suy i ca cch tip cn
ngc li, trong con ngi phi c t chc theo
cch ny hay cch khc (theo mt ngi no , tc
l ngi bao gi cng bit r hn ai ht: Nhn dn cn
g) sau th c cho l c gii phng, y l
ci chng ta cm nhn c trn chnh da tht ca
mnh ri.
Tm li: Hu ht nhng ngi gn b qu mc vi
phng php t duy chnh tr truyn thng cho rng
phong tro bt ng chnh kin vi tnh cht t v
thun ty ca chng l nhng phong tro khng c
sc mnh. Ngc li, ti coi l sc mnh ln nht ca
Vclav Havel 179
nhng phong tro ny. Ti tin rng y chnh l ch m

cc phong tro ny thay th kiu hot ng chnh tr
xa c, m t quan im ca nhng ngi gn b vi
nhng hot ng xa c th y li dng nh l
cng lnh khng ph hp.
XVII.
Trong cc phong tro bt ng chnh kin ca khi

X Vit, bo v con ngi thng din ra di hnh
thc bo b cc quyn dn s v quyn con ngi, tc l
nhng quyn c long trng ghi nhn trong Tuyn
ngn Ph qut v Quyn Con ngi, cc Cng c Quc
t v Quyn Con ngi, Tuyn b cui cng ca Hi ngh
Helsinki v hin php ca tng quc gia. Nhng phong
tro ny c dng nn nhm bo v bt k ai ang b
kt n v hnh ng ph hp vi nhng quyn ny, v
n lt mnh, nhng phong tro ny cng hnh ng
theo tinh thn y bng cch nht quyt i chnh quyn
cng nhn v tn trng nhn quyn v cc quyn dn s,
v bng cch hng s ch ca ngi ta ti nhng lnh
vc ca i sng m cc quyn ny vn cha c cng
nhn v cha c tn trng.
V th m cc phong tro ny hot ng trn nguyn
tc hp php: Cc phong tro ny hot ng cng khai,
khng nhng h lun lun khng nh rng hot ng
ca h nm trong khun kh ca php lut m cn
khng nh rng tn trng lut php l mt trong nhng
mc tiu chnh ca h na. Nguyn tc hp php, tc
nguyn tc to cho h c xut pht im ln khun kh

hot ng, l nguyn tc chung cho tt c cc nhm bt
ng chnh kin trong khi X Vit, mc d cc nhm
ring l cha bao gi c tha thun chnh thc v im
ny. Trng hp ny gi cho ta mt cu hi quan trng:
Ti sao mi ngi li cng chp nhn v chp nhn mt
cch t pht nguyn tc hp php trong khi vic lm
dng quyn lc trn lan v ty tin tr thnh lut chi?
cp thp nht, vic nhn mnh tnh hp php
nh th l biu hin t nhin ca nhng iu kin c
th trong h thng hu ton tr, v l kt qu ca nhn
thc ti thiu v tnh c th ny. Nu thc cht l ch
c hai con ng u tranh cho mt x hi t do bng
nhng phng tin hp php v bng khi ngha (c
v trang hay khng c v trang) th s thy ngay rng
cch th hai l khng ph hp vi h thng hu ton
tr. Khi ngha ch thch hp khi nhng iu kin r
rng v vn ng mt cch cng khai, th d nh trong
chin tranh, hay trong cc tnh hung m xung t x hi
hay xung t chnh tr n hi nguy kch. Khi ngha
ph hp vi nhng nn c ti c in, y l lc nn
c ti va hnh thnh hay ang trong giai on sp .
Ni cch khc, n c th c s dng nhng ni m
cc lc lng x hi c sc mnh tng ng (th d
nh chnh quyn chim ng v mt dn tc u tranh
ginh t do) ang i u nhau trn bnh din sc mnh
thc s, hay ni c s phn nh rch ri gia nhng
k tim quyn v qun chng b n dch, hay khi m x
Vclav Havel 181
hi ang trong tnh trng khng hong cng khai. D

nhin l tr nhng tnh hung bng n qu mc nh
Hungary nm 1956 tnh hnh trong h thng hu ton
tr khc hn vi nhng iu kin va ni. Tnh hnh
tng i yn tnh v n nh, v phn ln cc cuc
khng hong x hi u din ra mt cch ngm ngm
(mc d chng din ra nhng tng su hn). Trn bnh
din sc mnh chnh tr thc t, x hi khng b phn
cc qu mc; nhng, nh chng ta thy, ln ranh ca
cuc xung t chy xuyn qua mi con ngi. Trong tnh
hnh nh th, tt c mi n lc khi ngha u khng
th hi vng gy c d ch l mt s cng hng ti
thiu trong phn cn li ca x hi, bi v x hi ny b ru
ng, b chm m trong mt cuc ganh ua tiu th v
dnh lu mt cch ton din vi h thng hu ton tr (tc
l, tham gia v hnh x nh l cc nhn vin ca c my
t ng ca n), v cho rng nhng g i loi nh khi
ngha u khng th chp nhn c. X hi s coi
khi ngha l s tn cng vo n, ch khng ng h cch
mng, rt c th l n s phn ng bng cch nghing
hn v pha chnh quyn, bi v, theo quan im ca n,
t nht h thng cng c mt na-tnh chnh danh. Thm
vo , h thng hu ton tr nm c mt b my theo
di trc tip v gin tip rt phc tp, cha tng c trong
lch s, hin nhin l mi c gng nhm pht ng khi
ngha khng nhng u s co chung v mt chnh tr,
m cn bt kh thi v mt k thut na. Hu nh chc
chn l s b tiu dit ngay trc khi c c hi chuyn cc
d nh thnh hnh ng.
Nhng, thm ch nu khi ngha c xy ra th y

cng ch l hnh ng n c ca mt vi c nhn b
cch li khi x hi m thi, h s phi ng u vi
khng ch b my quyn lc nh nc khng l (v c b
my siu quc gia na) m cn phi ng u x hi,
tc l ng u vi chnh x hi m nhn danh n h
tin hnh khi ngha. (Nhn tin xin ni thm rng
y cng l l do v sao ch v b my tuyn truyn ca
n gn cho phong tro bt ng chnh kin l khng b
v kt n h l s dng nhng phng tin b mt v bt
hp php).
Nhng, tt c nhng iu ny u khng phi l l do
chnh lm cho cc phong tro bt ng chnh kin ng
h nguyn tc v tnh hp php. L do chnh nm su
hn, n nm phn su xa nht ca thi bt ng
chnh kin. y l thi th ch v nht nh phi th
ch vi khi nim chuyn ha bng bo lc v n gin
l khi nim ny tin tng vo bo lc. (Ni chung, thi
bt ng chnh kin ch c th chp nhn bo lc
nh l ci xu bt buc trong nhng trng hp chng
ng ng, y l lc phi dng bo lc chng li bo
lc trc tip v th ng ng ngha vi ng h bo lc:
Xin nhc li rng tinh thn yu chung ha bnh ca chu
u tr thnh mt trong nhng nhn t chun b chin
trng cho Th chin II). Nh ti ni, ngi bt ng
chnh kin thng t ra nghi ng t duy chnh tr t
c s trn nim tin cho rng phi to ra nhng thay i
trong h thng hay trong chnh ph (bt k bng cch
Vclav Havel 183
no) th mi c nhng thay i x hi su sc, v nim tin

rng nhng thay i nh th v chng c coi l cn
bn c th bin minh cho s hi sinh nhng th khng
c bn bng, hay ni cch khc, hi sinh sinh mng con
ngi. y, ngi ta tn trng cc khi nim l thuyt
hn l tn trng cuc sng con ngi. V n chnh l mi
e da s bin nhn loi thnh n l mt ln na.
Cc phong tro bt ng chnh kin, nh ti c
gng ch ra, c quan im hon ton ngc li. H cho
rng thay i ca h thng ch l thay i b ngoi, th
yu, t thn n chng m bo c cho bt c chuyn
g. Nh vy l, thi quay lng li vi nhng quan im
chnh tr tru tng v tng lai hng v nhng con
ngi c th, v nhng bin php bo v h mt cch
hiu qu, ti y v by gi, l ngi ng hnh t nhin,
c cm i vi mi hnh thc bo lc nhn danh tng
lai tt p hn, v song hnh vi nim tin su sc rng
nu phi dng bo lc mi bo m c tng lai th
tng lai c th cn ti t hn l hin ti; ni cch
khc, tng lai c th b chnh nhng phng tin dng
bo v n lm cho mt gi hon ton. ng thi,
khng c ln ln thi ny vi ch ngha bo th
hay n ha chnh tr. Cc phong tro bt ng chnh
kin n trnh tng lt bng bo lc khng phi ch
v tng ny qu cp tin, m ngc li, v n dng
nh cha cp tin. H cho rng vn nm qu su,
ch thay i h thng hay chnh ph, hoc cng ngh u
khng th gii quyt c. Mt s ngi, trung thnh vi
hc thuyt Marxist c in ca th k th 19, cho rng

h thng ca chng ta l s thng tr ca giai cp bc
lt i vi giai cp b bc lt, v nh cho rng bn
bc lt s khng bao gi t nguyn t b quyn lc ca
mnh, h ch thy mt gii php duy nht, y l lm cch
mng nh bn bc lt. T nhin l, h coi vic
u tranh cho cc quyn con ngi l ci g hp php
n mc chng c hi vng g, y ch l th le bp, c hi
ch ngha v rt cuc l sai lm bi v n da trn mt
gi nh ng ng rng anh c th c da vo tnh hp
php gi to i thoi mt cch chn thnh vi nhng
ngi bc lt mnh. Vn l h khng th tm c
ngi quyt tm thc hin cuc cch mng ny, v kt
qu l h tr thnh nhng ngi chua cht, hoi nghi,
th ng v cui cng l lnh m ni cch khc, h
kt thc ng vo ni m h thng mun t h vo. y
l mt th d v vic con ngi c th lm lc n mc
no nu c em p dng mt cch my mc nhng m
hnh thc h c xut x t th gii khc v t thi i
khc cho nhng hon cnh hu ton tr.
D nhin l khng cn phi l ngi bin h cho cch
mng bo lc cng c th hi: Liu vic vin dn n tnh
hp php c ngha g hay khng trong khi lut php
c bit l nhng b lut tng qut lin quan n quyn
con ngi ch l ci mt n che y bn ngoi, ch l
mt phn ca th gii gi to, mt tr chi n thun m
ng sau n l b my thao tng ton din. H c th
ph chun mi th bi v ng no h cng s tip tc
Vclav Havel 185
lm nhng th h mun y l kin m ta thng

gp. y chng phi l cuc ci v bt tn v ngn t v
vin dn nhng o lut m ngay tr con cng bit rng
chng ch c hiu lc khi chnh ph cn mun chng
c hiu lc hay sao v rt cuc cng ch l o c gi,
ch l mt lut chi mi, l t la di mnh hay sao? Ni
cch khc, liu cch tip cn hp php c tng thch vi
nguyn tc sng trong s tht hay khng?
Mun tr li cu hi ny, trc ht ta phi xem xt
mt cch thu o chc nng ca lut php trong h
thng hu ton tr.
Trong ch chuyn chnh c in, ch ca nh cm
quyn c thc hin mt cch trc tip, bng nhng
bin php khng b ai kim sot, mc r rng l ln
hn rt nhiu so vi h thng hu ton tr. Ch chuyn
ch khng c l do g phi che giu nn tng ca n,
hay che giu s vn hnh thc s ca quyn lc, v do vy
chng cn bn tm qu mc n cc o lut. Mt khc,
h thng hu ton tr, hon ton b m nh bi nhu cu
a mi th vo trong mt trt t duy nht: Mt mng
li dy c cc qui nh, tuyn b, ch th, tiu chun,
mnh lnh v qui tc thm vo mi ng ngch ca
cuc sng. (N khng b gi l h thng quan liu nu
khng c l do chnh ng). Phn ln ca nhng qui tc
y hot ng nh l cc cng c trc tip thao tng i
sng thao tng vn l bn cht ca h thng hu ton
tr. C nhn con ngi ch cn l nhng bnh rng nh
xu trong mt c ch khng l, v gi tr ca con ngi
ch cn l thc hin chc nng ca mnh trong c ch

ny m thi. Cng n vic lm, nh ca, i li, i sng
vn ha v x hi, ni ngn gn, mi th u phi c
kim sot cng cht ch cng tt, tt c u c qui nh
trc, tt c u b kim sot. Bt c s lch lc no so
vi li sng c qui nh t trc u b coi l li lm,
phng tng v v chnh ph. Nu khng c giy php ca
ca b my quan liu (m xin giy php l vic rt kh)
th ngi u bp trong ca hng n khng th nu mn
c bit cho khch hng; nu khng c b my quan
liu chp thun th ngi ca s khng th din bi ht mi
ca anh mt bui ha nhc. Mi ngi, trong tt c
cc mt ca i sng, u b nhng qui tc quan liu tri
cht, m y li l sn phm tt yu ca h thng hu
ton tr. Cng ngy n cng tm cch tri buc tt c mi
biu hin v mc tiu ca cuc sng vo nhng mc tiu
ca n: vo s vn hnh mt cch t ng v trn tru.
Theo ngha hp hn, lut php cng phc v cho h
thng hu ton tr mt cch trc tip nh th, tc l, n
cng l mt phn ca th gii ca nhng qui nh v cm
on. Nhng, ng thi, n li lm nhim v y mt
cch gin tip na, ty mc lin h ca n vi thc
h v trong mt s trng hp, lm cho n tr mt thnh
t trc tip ca thc h.
1. Tng t nh thc h, php lut vn hnh nh
mt li bin h. N khoc cho vic thc thi quyn
lc b y phc sang trng ca ngn ng lut php;
n to ra o tng c tnh xoa du rng cng l
Vclav Havel 187
c thc thi, x hi c bo v v vic thc thi

quyn lc c kim sot mt cch khch quan.
Tt c ch che giu bn cht tht s ca thc
tin php l trong h thng hu ton tr m thi:
y l thao tng ton b x hi. Nu mt ngi
quan st bn ngoi, ngi khng c hiu bit g v
i sng Tip Khc, m ch nghin cu nhng
b lut ca n th anh ta s hon ton khng th
hiu c chng ta ang phn nn v chuyn g.
Vic thao tng cc to n v cc cng t vin thng
qua con ng chnh tr, nhng gii hn kim
ch kh nng bo cha ca lut s trong qu trnh
bo v thn ch ca mnh, cc phin to thc cht
l x kn v nhng hnh c on ca lc lng
an ninh, quyn lc ca cc lc lng ny cn cao
hn php lut, v cch p dng rng n mc v
l nhng iu lut c tnh son tho mt cch m
m, v ng nhin l vic nh nc l i nhng
phn tch cc ca b lut (cc quyn cng dn):
Ngi quan st bn ngoi khng th bit c
nhng chuyn ny v n c che y k. iu
duy nht m anh ta c th nhn thc c l n
tng cho rng b lut ca ta cng khng t hn
lut php ca cc nc vn minh khc, v cng
khng khc lm, tr mt vi iu k quc nho nh,
th d nh hin php khng nh mt chnh ng
s cm quyn mi mi cng nh khng nh tnh
yu ca t nc i vi siu cng lng ging.
Nhng y vn cha phi l tt c: Nu nh quan

st ca chng ta c c hi nghin cu mt th tc
(trn giy t) qu trnh hot ng ca cc c quan
an ninh v to n, anh ta s pht hin ra rng hu
ht nhng nguyn tc chung ca th tc t tng
hnh s u c tun th: Bn lun ti c tng
t ng thi hn qui nh k t khi b bt, lnh
tm gi cng vy. Co trng hp l, b co c lut
s, v.v. Ni cch khc, tt c nhng ngi thc thi
php lut u ngoi phm: Tt c nhng ngi
u tun th php lut. Nhng, trn thc t, h
tc ot v c v d man tui thanh xun ca
mt ngi ch v anh ta lm nhng bn sao theo li
samizdat mt tiu thuyt ca mt nh vn b cm
on, hoc cnh st c tnh xuyn tc li chng
(v mi ngi u bit th, k t ng quan to cho
n b co). Mc d vy, tt c nhng chuyn ny
tip tc b che giu. Ti liu ca phin to khng
chc th hin rng li chng b xuyn tc, v
iu khon trong b lut hnh s qui nh v ti
kch ng khng loi tr vic p dng ti ny i
vi hnh vi sao chp mt tiu thuyt b cm. Ni
cch khc, cc b lut t nht l trong mt s lnh
vc ch l ci mt n, ch l mt kha cnh ca
th gii gi to. Th th ti sao li cn php lut?
Cng cng l do nh thc h: N cung cp mt
cy cu bin h gia h thng v cc c nhn, n
gip h tham gia vo cu trc quyn lc v phc
Vclav Havel 189
v nhng i hi c on ca b my quyn lc
mt cch d dng hn. Li bin h ny gip cc
c nhn t la mnh khi ngh l h ch gi gn lut
php v bo v x hi khi bn ti phm. (Khng
c li bin h nh th th vic tuyn la mt th h
mi cc quan to, cng t v iu tra vin s kh
hn bit chng no!) Nh l mt kha cnh ca th
gii gi to, nhng b lut nh la khng ch
nhn thc ca nhng ngi buc ti, m cn la
di cng chng, la bp cc nh quan st quc t,
v thm ch nh la c lch s na.
2. Tng t nh thc h, b lut l mt cng c cn
bn truyn t nghi thc ra bn ngoi c cu.
B lut to ra hnh thc, khun kh v mt lot
cc qui tc cho vic thc thi quyn lc. B lut to
iu kin cho cc thnh t ca h thng lin lc vi
nhau, to iu kin cho nhng thnh t ny nh
bng mnh v thit lp tnh chnh danh ca mnh.
N cung cp lut chi v nhng ngi iu hnh-
cng ngh cho ton b cuc chi. C th tng
tng c vic thc thi quyn lc hu ton tr m
khng c ci nghi thc chung cho tt c mi ngi,
ci nghi thc c th bin mi th thnh hin thc
ng thi li l ngn ng chung nhm lin kt tt
c cc b phn lin quan ca c cu quyn lc li
vi nhau hay khng? B my n p cng chim v
tr quan trng trong c cu quyn lc, th n cng
phi vn hnh theo mt b lut no . Nu khng
th, nu khng c quan to, khng c cng t vin,

khng c iu tra vin, khng c lut s bin h,
khng c ngi ghi tc k cho to n, khng c
nhng chng h s dy cp v nu tt c nhng
th khng c sp xp mt cch qui c th
lm sao c th d dng v kn o ngn chn c
ngi ta sao chp cc tc phm b cm on. V
quan trng nht l nu khng c iu khon c v
lng thin, tc l iu 100 ni v ti kch ng?
Tt nhin l c th lm tt c nhng vic ny m
khng cn ti lut php v nhng th tc i km
vi n, nhng iu ch c th din ra trong
nhng ch c ti sm n ti tn ca cc bng
nhm Uganda, ch khng th din ra trong mt
h thng bao trm ln phn to ln n nh th ca
nhn loi vn minh, v cng l mt phn khng
th tch ri, n nh v ng trng n ca th gii
hin i. y khng nhng l iu khng tng
tng ni, m cn n gin l bt kh thi v mt k
thut na. Thiu cc o lut vn hnh nh l lc
c kt mang tnh nghi thc th h thng hu ton
tr khng th no tn ti c.
Tt c vai tr ca nghi thc, mt n, v bin h u
xut hin mt cch honh trng nht, nhng d nhin
l khng phi nhng iu lut mang tnh cm on
tc l nhng iu lut ni r cng dn khng c lm
g v c s buc ti nm u, m nhng iu lut
tuyn b ngi ta c lm g v quyn ca h nm
Vclav Havel 191
ch no. y, ng l khng c g, ch ton ni, ni

v ni m thi. Nhng y cng l phn rt quan trng
vi h thng, bi v y l ch h thng xc nh tnh
chnh danh ca n nh l mt chnh th, trc cc cng
dn ca n, trc nhng a tr ang ngi trn gh nh
trng, trc cng ng quc t v trc lch s. H
thng khng th coi thng chuyn v n khng th
t mnh gy nghi ng i vi nhng nh c bn cu
thc h ca n, m thc h l iu quan trng sng cn
i vi n. (Ta thy c cu quyn lc b thc h
v uy tn ca thc h ca n bt lm n l nh th no
ri.) Lm nh th cng c ngha l ph nhn nhng th
m n ang i din, v nh vy l t mnh chn mn vo
chn ci ct m h thng ang da vo: tnh ton vn ca
th gii gi to.
Nu vic thc thi quyn lc lun chuyn trong ton b
c cu quyn lc nh l mu chy trong huyt qun, th
cc b lut c th c coi nh cht gia cng cho thnh
huyt qun vy. Thiu n, mu ca quyn lc khng th
tun hon mt cch c t chc v c th x hi s b xut
huyt lung tung. Trt t s sp .
Vic vin dn php lut mt cch lin tc v khng
bao gi dt khng ch vin dn nhng b lut lin
quan n quyn con ngi, m tt c cc b lut hon
ton khng c ngha l nhng ngi ang lm vic y
chp nhn o tng v gi tr ca lut php trong h
thng ca chng ta. H bit r vai tr m n ang ng.
Nhng chnh v h hiu h thng ph thuc vo n n
mc no ph thuc vo phin bn cao qu ca php

lut, tc l h cng bit vic vin dn nh th c
ngha to ln nh th no. V h thng khng th vn
hnh m khng c lut php, bi v n b nhu cu gi
l lut php vn c tun th tri cht c t chi, cho
nn n buc phi phn ng vi nhng li vin dn y
theo mt cch no . Nh vy l, i hi rng php lut
phi c tn trng chnh l mt hnh ng ca sng
trong s tht, y l mi e da ton b c cu di tr
chnh im di tr nht ca n. Mt ln na v mt
ln na, nhng s vin dn nh vy lm cho x hi v
nhng ngi sng trong c cu quyn lc hiu r rng
lut php ch l nghi thc thun ty. H lm mi ngi
ch ti ct li vt cht thc s ca n, v nh vy l,
mt cch gin tip, h buc nhng ngi ln trnh sau
lut php phi khng nh v phi lm cho phng tin
bin h ny, phng tin giao tip ny, cht gia cng
ng mch x hi ny thiu n, ch ca h s khng
th lu chuyn trong x hi tr nn kh tn. H buc
phi lm th v chnh lng tm mnh, v mun to n
tng i vi ngi ngoi, nhm duy tr quyn lc ca
chnh h (vi t cch l mt phn ca ca b my t
bo tn ca h thng v cc nguyn tc c kt ca n),
hoc n gin v h s b ph phn l khng bit vn
dng nghi thc. H khng cn la chn no khc: V h
khng th vt b lut chi ca chnh tr chi do mnh
to ra, h ch c th cn thn hn vi nhng lut ny m
thi. Khng phn ng vi nhng thch thc c ngha l
Vclav Havel 193
lm xi mn chnh li bin h ca h v c ngha nh

mt quyn kim sot h thng thng tin c i c li ca
h. Cho rng lut php ch mt n, rng n chng gi tr
g v v th m vin dn lut php l v ngha s c ngha
l tip tc bi p cho kha cnh mt n v nghi thc
ca lut php. Cng c ngha l khng nh rng lut
php l mt kha cnh ca th gii gi to v cho php
nhng k li dng n thn nhin da vo nhng hnh
thc bin minh r mt nht (v v th m cng l gi di
nht) ca n.
Ti thng xuyn chng kin nhng vin cnh st,
cng t vin hay quan to nu h ang phi ng
u vi mt ngi hot ng trong phong tro Hin
chng dy dn kinh nghim hay mt lut s dng
cm, v nu h b a ra trc cng lun (nh l cc
c nhn vi tn tui r rng, khng cn c b my
v danh bao che na) bng chc tr nn rt cn thn
v rt lo lng khi lm l ra nhng vt nt ca nghi
thc. iu ny khng th thay i c s tht l ng
sau nghi thc y l mt quyn lc chuyn ch, nhng
chnh s lng tng ca cc vin chc chc chn iu
chnh, to ra gii hn v lm chm li s vn hnh
ca ch chuyn ch .
Tt nhin, nh th vn cha . Nhng bn cht ca
thi bt ng chnh kin l n xut pht t i sng
ca con ngi by gi v y. N coi nhng hnh
ng c th, kin quyt v lp i lp li mc d c th
khng thch hp v mc d n c th ch lm gim bt
cht t au kh ca mt cng dn bnh thng no

c gi tr hn nhng gii php cn bn c tnh tru
tng trong tng lai cha xc nh. D sao chng na,
trn thc t, y chng phi l mt hnh thc khc ca
lm nhng vic nh theo tinh thn ca Masaryk, tc l
iu m dng nh mi nhn th ngc hn li vi thi
bt ng chnh kin hay sao?
S cha nu khng nhn mnh mt s hn ch ni
ti ca nhng cuc ci v v ngn t. Vn l: Ngay c
trong trng hp l tng nht, lut php cng ch l mt
trong nhng phng cch y khim khuyt, v t nhiu
u mang tnh ngoi ti, bo v nhng mt tt hn
trong cuc sng nhm chng li nhng mt xu hn m
thi. T n, lut php khng bao gi c th to nn mt
ci g tt hn. Mc ch ca n l cung cp dch v,
cn ngha ca n th li khng nm trong bn thn lut
php. Xc lp s tn trng lut php khng t ng bo
m mt i sng tt p hn, bi v ni cho cng,
l cng vic dnh cho con ngi, ch khng phi dnh
cho lut php hay cc nh ch. C th mng tng ra
mt x hi vi nhng lut l tt v c hon ton tn
trng m vn khng th sng c trong . Ngc li,
c th mng tng l cuc sng vn c th chu ng
c thm ch c nhng ni m lut php khng hon
thin v khng c thc thi tht nghim chnh. Quan
trng nht vn lun l cht lng cuc sng, v php
lut h tr hay nn n, ch khng ch n thun n
c tn trng hay khng. (Thng th, phc tng lut
Vclav Havel 195
php nghim ngt c th gy ra cc tc ng bi thm ti

phm gi ca con ngi). iu quan trng nht c
mt cuc sng phong ph, hnh phc, nhn bn v c
trn trng hn khng nm hin php hay lut hnh s.
Nhng vn bn ch qui nh nhng iu c lm
v nhng iu khng c lm, v v th, chng ch c
th lm cuc sng d dng hn hay kh khn hn m
thi. Nhng vn bn ngn cm hay cho php, trng
pht, khoan dung hay bo v, nhng khng bao gi c
th lm cho cuc sng c gi tr v c ngha. Cuc u
tranh cho ci gi l tnh hp php phi lun t tnh
hp php ny trong khung cnh ca cuc sng nh n
vn l. Nu khng thc s mun quan st tt c nhng
biu hin tt p cng nh xu xa ca cuc sng, v nu
khng c mi lin h o c vi cuc sng, th khng
trc th sau, cuc u tranh y cng mc cn trn vng
bn ca ch ngha kinh vin m thi. D khng mun,
nhng ngi ta s dn tr tr thnh ngi quan st bn
ngoi, tc l ngi nhn xt v h thng ca chng ta m
ch da trn nhng ti liu ca to n v ly lm hi lng
nu tt c cc qui nh ph hp u c tun th.
XVIII.
Nu nh cng vic chnh ca cc phong tro bt

ng chnh kin l phng s s tht, tc l, phng s
nhng mc tiu chn chnh ca s i, v nu n nht
nh phi pht trin thnh phong tro bo v c nhn v
quyn c sng cuc i t do v chn thc ca anh ta
(c ngha l bo v cc quyn con ngi v u tranh

buc ngi ta tn trng php lut) th cch tip cn ny
phi c mt giai on tip theo, c th l giai on trng
thnh nht cho n nay, tc l giai on m Vclav Benda
gi l to ra nhng c cu song hnh.
Khi nhng ngi quyt nh sng trong s tht b
tc ot, khng c c hi tc ng trc tip ln cc c
cu x hi hin hu, ch cha ni n c hi tham gia
vo nhng c cu , v khi nhng ngi ny bt u to
ra ci m ti gi l cuc sng t ch ca x hi, th cuc
sng t ch ny bt u t t chc theo mt phng php
nht nh. i khi y ch l mt vi biu hin mang tnh
phi thai ca qu trnh t chc; nhng cng c khi y
li l nhng c cu pht trin kh hon thin ri. S ra
i v tin ha ca nhng c cu ny c lin h mt thit
vi hin tng bt ng chnh kin, mc d chng bao
trm mt lnh vc rng ri hn nhiu ln lnh vc hot
ng c thut ng ny xc nh mt cch ty tin.
Nhng c cu ny l g? Ivan Jirous l ngi u tin
Tip Khc pht biu mt cch c h thng v p dng
trn thc t khi nim nn vn ha th hai. Mc d lc
u ng quan tm ch yu n nhc rock bt phc tng
v mt vi s kin vn hc, ngh thut hay trnh din gn
gi vi cm nhn ca nhng nhm nhc bt phc tng
ny, thut ng nn vn ha th hai nhanh chng
c p dng cho ton b mng vn ha c lp v b
nn, ngha l, c p dng khng ch cho ngh thut v
nhng tro lu a dng ca n, m cn c p dng cho
Vclav Havel 197
c nhng ngnh khoa hc x hi, nhn vn v t duy trit

hc na. Nn vn ha th hai ny, rt t nhin, to
ra nhng hnh thc t chc gin n: cc bn samizdat
ca nhng cun sch v tp ch, nhng bui trnh din,
hi tho, ha nhc, trin lm t nhn, v.v. ( Ba Lan tt
c nhng th ny u pht trin mnh hn rt nhiu: H
c cc nh xut bn c lp v tp ch ra nh k, thm
c c cc ch tp ch chnh tr na; ngoi cch nh my,
h cn c nhng phng tin nhn bn khc na, v.v.
Lin X, samizdat c truyn thng lu i hn v r rng
l hnh thc ca n cng khc). V vy m vn hc l mi
trng m ta c th thy nhng hnh thc pht trin nht
ca c cu song hnh. Tt nhin l Benda cng ngh
n nhng hnh thc tim n hay hay cn s khai ca c
cu trong nhng lnh vc khc na: t h thng thng tin
song hnh n nhng hnh thc gio dc song hnh (i
hc t thc), cng on song hnh, quan h quc t song
hnh, n mt nn kinh t song hnh gi nh. Trn c
s nhng c cu trc song hnh ny, ng pht trin khi
nim v polis10 song hnh hay nh nc song hnh, hay,
nh ng thy nhng mm mng ca mt polis nh th
trong nhng cu trc ny.
n mt giai on pht trin nht nh, i sng c
lp ca x hi v cc phong tro bt ng chnh kin s
khng th khng c t chc v th ch ha mt mc
nht nh. y l s pht trin t nhin v nu i
sng c lp ca x hi khng b n p tn bo v khng
10.
Polis nguyn ngha l thnh bang Hy Lp thi c i (ND).
b xo b tn gc r, th xu hng ny s mnh dn ln.

Cng vi n, i sng chnh tr song hnh nht nh
cng s hnh thnh, v mc no , i sng chnh
tr song hnh cng hin din Tip Khc ri. Nhiu
nhm c bn cht chnh tr, t nhiu khc nhau, s tip
tc xc nh lp trng chnh tr ca h, s hnh ng v
chng i ln vi nhau.
C th ni rng, cho n nay, nhng c cu song hnh
ny l biu hin c th nht ca sng trong s tht. Mt
trong nhng nhim v quan trng nht m cc phong
tro bt ng chnh kin t ra cho mnh l ng h v
pht trin nhng c cu ny. Mt ln na, iu ny khng
nh s kin l tt c nhng c gng ca x hi nhm
chng li sc p t h thng phi bt u t khu vc
tin-chnh tr. Bi v nhng c cu song hnh chnh l
khng gian m ngi ta c th sng mt cuc sng khc,
cuc sng ha hp vi nhng mc tiu ca n, v n
lt mnh, n li t t chc hi ha vi nhng mc
tiu y. Nhng n lc ban u ca x hi nhm t t chc
chnh l c gng ca mt b phn x hi nhm sng vi
t cch l x hi trong s tht, nhm gii thot mnh
nhng yu t t duy tr ca ch ngha ton tr, v v th,
gii thot trit bn thn n khi s dnh lu trong h
thng hu ton tr. N chnh l n lc bt bo ng ca
nhn dn nhm ph nhn h thng ngay trong chnh
bn thn mnh v xy dng i sng ca h trn mt
nn tng mi, nn tng ca bn sc chn tht ca chnh
h. V xu hng ny khng nh mt ln na nguyn tc
Vclav Havel 199
tp trung ch vo tng c nhn c th. Ni cho cng,

c cu song hnh khng xut pht a priori (theo cch
suy din) t mt tm nhn l thuyt v thay i h thng
(khng c nhng gio phi chnh tr no y), m xut
pht t nhng mc ch ca cuc i v t nhu cu chn
chnh ca nhng con ngi tht s. Trn thc t, mi
thay i cui cng l thay i trong h thng, nhng thay
i m ta c th quan st thy y l nhng hnh thc
th s, de facto (trn thc t) c xut x t bn di,
bi v cuc i buc chng phi th, ch khng phi v
chng i trc cuc sng v iu khin cuc sng hay
buc cuc sng phi thay i.
Kinh nghim lch s dy ta rng bt k im xut pht
thc s c ngha no trong i mt con ngi cng
thng c yu t chung cho tt c mi ngi. Ni cch
khc, khng phi l mt ci g c tnh cc b, ch c
dnh cho mt cng ng gii hn no , v khng th
chuyn giao cho nhng ngi khc. Ngc li, n phi
c kh nng n vi tt c mi ngi; n phi bo hiu
mt gii php chung, v do vy, n khng ch l s th
hin trch nhim rt r v thu gn trong mt c nhn,
tc l trch nhim m c nhn buc phi lm v lm ch
cho ring mnh, m cn l trch nhim vi th gii na.
Do , tht sai lm nu hiu cu trc song hnh v thnh
bang song hnh nh l s rt lui vo cc ghetto (ghetto l
khu vc dnh ring cho ngi Do Thi, c ngha l cch
li khi x hi ND) v t c lp, ch i din cho phc
li ca nhng ngi chn cch hnh ng nh th,
v l nhng ngi bng quan vi s phn nhng ngi

cn li. Ni ngn gn, s sai lm nu coi v c bn
ch l mt gii php ca mt nhm ngi, hon ton
khng lin quan g ti hon cnh chung. Quan nim nh
th, ngay t u, lm cho tng v sng trong s
tht xa ri im xut pht ng n ca n l quan tm
n nhng ngi khc v cui cng, bin n thnh mt
phin bn rc ri hn ca sng trong di tr. D nhin l
nu lm nh th th n khng cn l im xut pht chn
chnh cho cc c nhn v cc nhm na, v s lm ngi
ta nh n quan nim sai lm v nhng ngi bt ng
chnh kin: mt nhm ngi tch bit, vi nhng quyn
li ca ring h, nhm ngi ny ang thc hin nhng
cuc i thoi ring vi chnh quyn. D sao mc lng,
ngay c nhng hnh thc pht trin nht ca i sng
trong cu trc song hnh, thm ch nhng hnh thc chn
mui nht ca thnh bang song hnh cng ch c th tn
ti t nht l trong hon cnh hu ton tr khi m c
nhn ng thi sng trong c cu th nht, tc l c cu
chnh thc, vi hng ngn mi quan h khc nhau, thm
ch y c th ch n gin l ngi ta mua nhng th
cn thit trong nhng ca hng ca n, dng tin ca n
v phc tng lut l ca n. ng nhin l ngi ta c
th tng tng cuc sng vi nhng mt c bn hn
bng n trong thnh bang song hnh; nhng mt cuc
sng nh th, tc l c sng theo cch y, sng theo
mt chng trnh c sn, cng ch l mt phin bn khc
ca sng trong di tr theo li tm thn phn lit m
Vclav Havel 201
mi ngi khc u phi sng, bng cch ny hay cch

khc m thi. N l mt bng chng na cho thy rng
nu im xut pht khng phi l mt gii php mang
tnh mu mc, c th p dng cho nhng ngi khc, th
cng chng c ngha vi c nhn . Patoka thng
ni rng iu th v nht l chng ta mang theo trch
nhim n khp mi ni. C ngha l trch nhim l ca
chng ta, chng ta phi chp nhn n v git ly n
y, by gi, ngay ti y, trong thi gian v khng gian
m Thng t chng ta vo, v chng ta khng
th tm cch quanh co trn trnh bng cch chuyn ti
ch khc, d y c l thnh a n hay hay thnh
bang song hnh th cng th m thi. Nu cc thanh nin
phng Ty thng pht hin ra rng sng trong nh tu
n Gio khng phi l mt gii php cho c nhn hay
cho mt nhm ngi, r rng l nh th v v ch v l
n khng th l gii php chung cho tt c mi ngi, v
khng phi ai cng c th vo sng trong thnh ng
n Gio. Thin Cha gio l mt v d v mt li thot
ngc li: N l im xut pht cho ti ti y v lc ny
v y l con ng ph hp cho mi ngi, mi ni
v mi lc.
Ni cch khc, thnh bang song hnh ch cho ta vin
cnh v ch c ngha nu y l hnh ng nhm tng
cng thm trch nhim ca mnh vi tt c v v tt c,
nh phng php tm kim nhng iu kin thc hin
trch nhim y, ch khng phi trn trnh trch nhim.
XIX.
Ti ni v tim lc chnh tr ca sng trong s tht

v kh m d on c l biu hin c th ca sng
trong s tht c th dn ti nhng thay i tht s hay
khng, v nu c th s din ra nh th no v bao gi.
Ti cng bn n kh nng ca nhng d on loi ny:
c im c bn ca nhng sng kin c lp l, y l
canh bc c n c ng v khng, t nht l lc u.
Tuy nhin, phc tho v mt s cng vic m cc
phong tro bt ng chnh kin thc hin s l cha
trn vn nu khng xem xt, t nht l mt cch chung
nht, mt s cch thc khc nhau m nhng vic ny c
th thc s tc ng ti x hi; ni cch khc, xem xt
nhng cch thc m tinh thn trch nhim vi tt c v
v tt c c th c c thc hin trn thc t (khng
c ngha l n phi nh th).
Ngay t u, phi nhn mnh rng i sng c lp
ca x hi v thm ch c phong tro bt ng chnh
kin, d nhin khng phi l yu t tim tng duy nht
c th nh hng ti lch s ca cc nc ang sng
di ch hu ton tr. Khng hong x hi m trong
nhng x hi c th bt ng, c lp vi nhng phong
tro ny, kch thch nhng thay i chnh tr khc nhau.
N c th lm ri lon c cu quyn lc v chm ngi
hay thc y nhng v i u ngm ngm, kt qu l
to ra nhng thay i v nhn s, quan nim, hoc t
nht l bu khng kh. N c th nh hng nghim
Vclav Havel 203
trng n tnh hnh i sng ni chung, n c th gy

ra nhng bt n x hi y bt ng, khng lng trc
c v gy ra nhng cn gin d ca dn chng. Qu
trnh chuyn giao quyn lc trung tm ca khi c th
nh hng n hon cnh trong nhng nc khc nhau
theo nhng cch khc nhau. Cc tc nhn kinh t cng
nh nhng khuynh hng ca nn vn minh ton cu
d nhin l c nh hng quan trng, Mt lnh vc cc
k quan trng, c th l ci ngun ca nhng thay i
tn gc v cc bin ng chnh tr, chnh l nhng din
bin trn sn khu chnh tr quc t, chnh sch ca siu
cng kia (M) v ca tt c cc quc gia khc, c cu
ang bin ng ca nhng quyn li quc t v cc v tr
m khi chng ta ang chim gi. Nhng ngi ang
ng trn nhng v tr cao nht cng rt quan trng, mc
d nh ti ni, khng nn phng i tm quan trng
cc nh lnh o trong h thng hu ton tr. C nhiu
nh hng v phi kt hp ca nhng nh hng, v ch
c th xem xt tc ng chnh tr cui cng ca phong
tro i lp trn ci nn chung ny v trong bi cnh m
ci nn y cung cp cho n. Tc ng ny ch l mt trong
nhiu yu t (cha phi l yu t quan trng nht) c nh
hng n s pht trin chnh tr, v c th n ch khc
cc yu t khc ch n tp trung t duy v s pht trin
chnh tr t quan im bo v con ngi v tm cch p
dng ngay lp tc kt qu ca qu trnh t duy .
Nh ta thy, mc ch nguyn thu ca khuynh
hng hng ngoi ca nhng phong tro ny l tc
ng ln x hi, ch khng phi l to nh hng i vi

c cu quyn lc, t nht l khng nh hng trc tip v
ngay lp tc. y l nhng sng kin c lp hng ti
khng gian b che giu; nhng sng kin chng t rng
sng trong s tht l mt la chn khc ca con ngi v
x hi, y cng l cuc u tranh nhm m rng khng
gian cho cuc sng y; chng gip mc d tt nhin
ch l gin tip nng cao lng t tin ca cc cng dn;
p tan th gii gi to v lt mt bn cht thc s ca
quyn lc. Chng khng ng vai tr cu th; chng
khng phi l lc lng tin phong hay tinh hoa ca x
hi tc l lc lng bit r mi chuyn, v cng chng
phi l nhng ngi vi nhim v l nng cao tnh t
gic ca qun chng cha c thc gic ng (ci hnh
nh t phng chiu ngo mn ny, mt ln na c thy
rng y l cch t duy hon ton khc, tng rng mnh
c mt bng sng ch v mt d n l tng no , v v
vy m c quyn p t ln x hi). Chng cng khng
mun lnh o ai. Chng cho cc c nhn t quyt
nh s tip nhn nhng g v khng tip nhn nhng g
t kinh nghim v cng vic m chng lm. (Nu nh
b my tuyn truyn chnh thc ca Tip Khc m t
nhng ngi hot ng trong phong tro Hin chng
nh l nhng k t phong, th khng phi l t m
nhng tham vng mang tnh tin phong ca h, m y
l biu hin t nhin cch t duy ca chnh quyn, biu
hin ca thi quen suy bng ta ra bng ngi ca n, bi
v ng sau bt k mt li ph phn no, n ngay lp tc
Vclav Havel 205
nhn thy c mun ht cng nhng k nm quyn v

ngi vo thay mt nhn dn m cai tr, ging ht
nhng g ch lm trong sut bao nhiu nm qua).
V vy m nhng phong tro ny mt b phn ca
ton th x hi lun lun tc ng ln c cu quyn
lc mt cch cch gin tip, h ch yu hng ti khng
gian b che giu, v vn khng phi l i u vi ch
trn bnh din quyn lc thc s.
Ti va trnh by mt trong nhng phng php hot
ng ca n: cng c mt cch gin tip nhn thc v
php lut v trch nhim php l. Tt nhin, y ch l
mt th d c th ca tm nh hng rng ln hn nhiu,
y l p lc gin tip ca sng trong s tht: p lc ca
t tng t do, ca nhng gi tr c th c la chn
v nhng hnh vi c th c la chn, v ca x hi
c lp c th hin trn thc t. C cu, d mun d
khng, lc no cng phi phn ng li vi sc p , vi
mt mc no . Nhng, phn ng ca n lun lun
b gii hn c hai u: n p v thch nghi. C lc ci
ny thng th, c lc ci kia thng th. V d, Trng i
hc bay ca Ba Lan chu s khng b ngy cng tng,
cn cc gio vin bay th b cnh st cm t. Nhng
cng trong thi gian , cc gio s trong cc trng i
hc cng li tm cch a thm vo gio n ca mnh
hng lot ti vn vn b cm on, v y chnh l kt
qu ca p lc gin tip do Trng i hc bay to ra.
ng c ca vic thch nghi c th khc nhau, t l tng
(khng gian b che giu nhn c thng ip, lng
tm v ch hng v s tht c nh thc) n

thun ty v li: Bn nng sinh tn ca ch buc n
phi n nhng tng ang thay i v bu khng
kh x hi v tinh thn ang bin chuyn, v phi phn
ng mt cch linh hot. ng c no trong s y thng
th ti mt thi im no khng phi l quan trng
i vi tc ng cui cng.
Thch nghi l phn ng theo chiu hng tch cc ca
chnh quyn, thch nghi c th v thng c rt nhiu
hnh thc v giai on khc nhau. Mt s nhm c th
c gng a nhng gi tr hay con ngi t th gii song
hnh vo cc c cu chnh thc tn dng v tr thnh
hi ging h trong khi tm cch lm cho h hi ging
mnh, v bng cch , iu chnh tnh trng bt xng
qu l liu v khng th no bin h c. Trong nhng
nm 1960, nhng ngi cng sn tin b bt u khm
ph ra nhng gi tr v hin tng vn ha cha c
tha nhn. y l mt bc i tch cc, mc d khng
phi khng n cha mt s nguy c, v cc gi tr b tch
hp hay b li dng s mt i phn no tnh c lp
v tnh c o ca n, v khi c khoc ln mnh tnh
hp php v phc tng, th tin cy ca n cng suy
yu i t nhiu. Trong giai on tip theo, s thch nghi
ny c th dn ti v s n lc ca chnh quyn trong
vic ci cch, c v mc tiu ln c cu ca n. Nhng y
thng l nhng cuc ci cch na vi; y ch l nhng
c gng nhm kt hp v phi hp gia phc v cuc
sng v phc v c my t ng hu ton tr m thi.
Vclav Havel 207
Nhng khng th khc c. Nhng cuc ci cch

lm m i ci ranh gii r rng gia sng trong s tht
v sng trong di tr. Nhng cuc ci cch lm cho
tnh trng tr thnh m m, x hi tr thnh kh hiu v
lm cho ngi ta kh gi c phng hng. D nhin
l iu khng lm thay i s tht l s thch nghi
nh th v c bn l tch cc v n m ra nhng khng
gian mi. Nhng n cng lm cho ngi ta kh phn bit
u l nhng b chp nhn c v u l nhng b
khng chp nhn c.
Ri n giai on thch nghi cao hn, y l qu trnh
phn ha trong cc c cu chnh thc. Nhng c cu ny
t m ca cho nhng hnh thc a nguyn t nhiu c
th ch ha v nhng mc ch ch thc ca cuc sng
i hi nh vy. (Th d: Nu khng thay i nn tng
ca i sng vn ha vn b tp quyn ha v th ch
ha, th do s p t bn di, cc nh xut bn, cc tp
san ni b, cc nhm vn ngh s, cc vin nghin cu
song hnh, v.v, c th xut hin. Th d khc: Mt on
thanh nin duy nht v ng nht, do chnh quyn iu
khin nh l mt dy dn ng in hnh ca nh nc
hu ton tr, di sc p ca cc nhu cu thc t, phn
r thnh mt lot cc t chc t nhiu c lp nh Hi
Sinh vin, Hi Hc sinh Trung hc, Hi Cng nhn Tr,
v.v.). C mi lin h trc tip gia s phn ha nh th
tc l qu trnh to iu kin cho ngi ta cm nhn
c nhng sng kin t di ln v s xut hin v
hnh thnh nhng c cu mi vn song hnh hay c
lp vi nhng c cu ca nh nc, hay t nht l c

cc nh ch chnh thc tn trng hoc t ra l c thi
khoan dung vi nhng mc khc nhau. Nhng
nh ch mi ny khng ch gm nhng c cu chnh
thc c t do ha thch ng vi nhng i hi
chn chnh ca i sng, m cn l biu hin trc tip
ca nhng nhu cu , i hi phi c a v trong bi
cnh ca nhng iu kin hin hu. Ni cch khc, y
l nhng biu hin thc s ca mt x hi ang mun
t t chc. ( Tip Khc, nm 1968, nhng t chc ni
ting nht theo kiu ny l KAN, Cu lc b nhng ngi
ngoi ng tn ty, v K123 tc l t chc ca cc cu t
chnh tr).
Giai on tt cng ca qu trnh ny l tnh hung
trong cc c cu chnh thc cc c quan i din
ca h thng, tn ti ch phc v c my t ng ca
n, v c xy dng cho vai tr n gin l bt
u suy tn v cht dn, v s b nhng c cu mi, tc l
nhng c cu tin ha t di ln v c xy dng theo
phng php hon ton khc thay th.
Chc chn l c th hnh dung ra nhiu phng php
khc nhau, trong nhng mc tiu ca i sng c th
to ra nhng chuyn bin v mt chnh tr trong vic t
chc x hi v lm suy yu trn mi bnh din c ch
thao tng i vi x hi. Ti va ni n phng php t
chc x hi thay i trn thc t, nh chng ta tng
thy Tip Khc vo khong 1968. Phi ni thm l tt
c nhng th d c th bn trn l mt phn ca mt tin
Vclav Havel 209
trnh lch s c th, v khng nn coi l la chn

duy nht, hay nht thit phi lp li (nht l nc ta), d
nhin l s kin ny khng lm gim st tm quan trng
ca nhng bi hc chung, m hin nay ngi ta vn tip
tc tm kim v tm c.
Trong khi bn v nm 1968 Tip Khc, c th cn
phi ch ra mt s kha cnh pht trin in hnh trong
giai on ny. Tt c mi chuyn bin, u tin l tm
trng chung, sau l khi nim, v cui cng l t chc,
khng din ra di p lc t c cu song hnh ang hnh
thnh trong giai on hin nay. Nhng c cu l
nhng phn ni bt ca nhng c cu chnh thc lc
, n gin l cha c, m cng cha c ngi bt ng
chnh kin theo ngha hin nay ca t ny. Thay i din
ra ch n gin l hu qu ca nhng p lc mi loi,
c nhng thay i trit m cng c nhng thay i ch
mang tnh na vi. c nhng c gng mang tnh t
pht hng vo nhng hnh thc t duy t do hn, sng
to c lp hn v th hin quan im chnh tr mt cch
t do hn. c nhng n lc mang tnh t pht, ko di
v kn o nhm lm cho i sng x hi c lp thm
nhp c vo nhng c cu hin hnh, nhng n lc
ny thng bt u bng qu trnh th ch ha mt cch
thm lng i sng c lp trong v xung quanh khu vc
ngoi vi ca nhng c cu chnh thc. Ni cch khc, x
hi ang thc tnh mt cch t t, y l qu trnh trn
dn ln, trong qu trnh , khng gian b che du s dn
dn hin l. (Nhng li tuyn truyn chnh thc c cha
mt phn s tht khi dng thut ng phn cch mng

theo li trn dn Tip Khc ni v cch th hin
nhng mc ch ca cuc sng). ng lc ng sau s
thc tnh ny khng hon ton xut pht t i sng c
lp ca x hi nu coi y l mt mi trng x hi
c xc nh (mc d d nhin l n cng c xut x t
y). N cng c th xut pht t s kin l nhng ngi
lm vic trong nhng c cu chnh thc vn t nhiu
t ng ha vi thc h chnh thng va chm vi
hin thc nh n vn l v thng qua nhng cuc khng
hong x hi ngm ngm v nhng tri nghim cay ng
ca chnh bn thn mnh v bn cht v s vn hnh
ca h thng, h cng ngy cng nhn chn c hin
thc. (Ti ang ngh trc ht, n nhng ngi cng
sn ci cch chng gio iu, nhng ngi m sau mt
thi gian tr thnh mt lc lng bn trong nhng
c cu chnh thc). Nh chng ta bit, trong thi i
ca nhng phong tro bt ng chnh kin, nhng iu
kin thch hp v raison dtre (l do tn ti) cho nhng
sng kin c lp nhm t t chc, xut hin bit lp
hn vi nhng c cu chnh thc v en bloc (hon ton)
khng c nhng c cu ny cng nhn, u cha h
c. Lc , h thng hu ton tr Tip Khc cha b t
lit n mc bt ng, v tr tr nh by gi, buc con
ngi phi quay v vi kh nng t chc ca mnh. V
nhiu l do, c v mt x hi ln lch s, chnh quyn 1968
t ra ci m hn. C cu quyn lc, b ch ngha chuyn
ch Stalin lm cho kit qu v s tm kim trong v vng
Vclav Havel 211
mt cuc ci cch khng gy ra au n, b thi ra t

bn trong, hon ton khng th ngn chn c nhng
thay i trong tm trng, khng th ngn chn c
quan nim ca thanh nin v x hi v hng ngn biu
hin chn chnh ca i sng trn bnh din tin chnh
tr ang bng ln trong lnh a chnh tr bao la gia
chnh thc v khng chnh thc.
T quan im tng qut hn, mt tnh hung in
hnh na li t ra quan trng: Qu trnh ln men trong
x hi ln ti nh im vo nm 1968, cha bao gi
theo ngha nhng thay i c cu thc s i xa hn
l ci cch, hoc a dng ha hay thay th cc c cu,
vn ch ng vai tr th yu. N khng ng n ci c
bn ca c cu quyn lc trong h thng hu ton tr,
khng ng n nhng nguyn tc nn tng v t chc
x hi, thm ch khng chm n ci m hnh kinh t m
trong tt c quyn lc kinh t u phc tng quyn lc
chnh tr. Cng khng c s thay i c cu c bn no
trong nhng cng c trc tip ca quyn lc (qun i,
cnh st, t php, v.v). Trn bnh din ny, vn cha
bao gi vt qu s thay i trong tm trng, nhn s,
ng li chnh tr v hn ht, thay i trong cch m
quyn lc c thc thi. Mi th khc u cn trong
giai on tho lun v lp k hoch. Hai cng lnh c
chnh thc chp nhn, tin xa nht v mt ny l Cng
lnh Hnh ng Thng T 1968 ca ng Cng sn Tip
Khc, v mt xut cc ci cch kinh t. Cng lnh
Hnh ng cha y mu thun v gii php na vi,
khng ng chm ti kha cnh vt cht ca quyn lc.

Cn cc xut kinh t, trong khi tin mt bc di
nhm p ng nhng mc tiu ca i sng trong lnh
vc kinh t (chp nhn nhng tng, th d nh s a
nguyn v li ch v sng kin, nhng bin php khuyn
khch, p t gii hn ln h thng kinh t ch huy),
nhng khng ng ti tr ct chnh ca quyn lc kinh
t, tc l nguyn tc s hu nh nc ch khng phi l
s hu x hi thc s i vi phng tin sn xut. V
th, y c mt khong cch m khng mt phong tro
x hi no trong h thng hu ton tr c th hn gn
c, tr mt ngoi l, y l vi ngy trong cuc ni dy
Hungary.
Phng n pht trin no c th xut hin trong
tng lai? Tr li cu hi ny c ngha l bc vo a ht
ca phng on thun ty. Hin ti, c th ni rng cuc
khng hong x hi m trong h thng s lun lun to
ra (v khng c l do g tin rng n s khng tip tc
lm nh th) nhng v ri lon x hi v chnh tr (c
nm 1953, Hungary, Lin X v Ba Lan nm 1956, Tip
Khc v Ba Lan nm 1968, Ba Lan nm 1970 v 1976),
tt c nhng v ri lon ny u khc nhau v bi cnh,
qu trnh pht trin v hu qu cui cng. Bit trc rng
nhng v ri lon nh vy l do mt lot nhng tc nhn
khc nhau, bit trc rng qu trnh ln men trong khng
gian b che giu bung ra gia thanh thin bch nht l do
nhng s kin hon ton ngu nhin (vn ca git
nc cui cng); v cui cng, bit rng khng th no
Vclav Havel 213
d on c nhng hu qu ca s i u ca nhng
xu hng hon ton tri chiu nhau: mt mt l s hi
nhp ngy cng su sc ca cc quc gia trong khi v
s m rng quyn lc trong lng n, v mt khc l nhn
thc dn tc ang thc tnh trong cc khu vc ngoi Nga
(v mt ny, Lin X khng th hi vng s vnh vin ng
ngoi cuc u tranh gii phng dn tc trn ton cu),
th ta phi cng nhn rng d on cho di hn l vic
lm v vng vy.
D sao mc lng, ti tin rng nhng d on nh th
chng c bt k ngha trc tip no i vi cc phong
tro bt ng chnh kin v nhng phong tro ny, ni
cho cng, khng xut pht t nhng t tng mang tnh
tin tri, v do , nu nhng phong tro ny t xy dng
trn ci nn y th c ngha l h ang lm cho mnh xa
cch vi ci ngun mang tnh bn sc ca h.
Ni v cc trin vng ca cc phong tro bt ng
chnh kin nh chng ang l, dng nh c rt t kh
nng l s pht trin trong tng lai s dn n vic cng
tn ti lu di gia nh ch bit lp, khng tng tc v
bng quan vi nhau: y l thnh bang chnh v thnh
bang song hnh. Chng no m sng trong s tht vn
cn l n th y nht nh vn l mi e da i vi
h thng. Khng th tng tng c l n c th tip
tc cng tn ti vi sng trong di tr m khng gy ra
nhng cng thng y kch tnh. Quan h ca h thng
hu ton tr chng no m n vn cn l n v i
sng c lp ca x hi chng no m n cn l ni
dnh cho tinh thn trch nhim v mi ngi v cho mi

ngi s lun lun hoc l xung t, ch c ngm ngm
hay cng khai m thi.
Trong tnh hnh nh th, ch c hai kh nng: Hoc l
h thng hu ton tr s tip tc pht trin (ngha l, s c
kh nng tip tc pht trin), v do , chc chn s tin
gn hn n vin cnh ng s m Orwell ni v th gii
ca s thao tng ton din11, trong khi mi biu hin ca
sng trong s tht s b tiu dit hon ton; hoc l i
sng c lp ca x hi (thnh bang song hnh), trong
c cc phong tro bt ng chnh kin, s t t nhng
chc chn tr thnh mt hin tng x hi ngy cng
quan trng hn, c vai tr thc s trong i sng x hi,
phn nh ngy cng r rng hn v nh hng i vi
tnh hnh chung cng ngy cng tng ln. ng nhin
l y lun lun ch l mt trong nhiu tc nhn c nh
hng ti hon cnh v n ch vn hnh trong khung
cnh v trong s phi hp vi nhng tc nhn khc v
ph hp vi khung cnh .
Liu n c phi tp trung vo vic ci cch nhng c
cu chnh thc hay khuyn khch s phn ha nhng c
cu ny, hoc thay th chng bng nhng c cu mi;
liu mc ch l ci thin h thng hay, ngc li, p tan
n: Nhng cu hi ny v nhng cu hi tng t, trong
chng mc m chng khng phi cc gi-vn , ch c
th c cc phong tro i lp nu ra trong nhng
ni th gii c m t trong tc tc phm 1984 ca G. Or-

11.
well (ND).
Vclav Havel 215
hon cnh c th, khi phong tro y i mt vi mt

nhim v c th. Ni cch khc, n phi t ra nhng cu
hi, cng nh chnh s xut hin ad hoc [ti trn] ca bn
thn n, t vic xem xt mt cch c th nhng nhu cu
ch thc ca i sng. Ti tin rng, tr li nhng cu hi
ny mt cch tru tng, v lp ra cng lnh chnh tr
di dng mt tng lai gi nh no c ngha l tr
li vi tinh thn v cc phng php hot ng chnh tr
truyn thng, v s hn ch v lm cho bt ng chnh
kin xa ri ngay chnh bn cht v nh hng ng
n nht ca n. Ti nhiu ln nhn mnh rng cc
phong tro i lp ny khng c xut x t vic pht
minh ra nhng thay i mang tnh h thng, m c xut
x t cuc u tranh ang din ra hng ngy hng gi,
cho mt cuc sng tt p hn, y v lc ny. Nhng
hnh thc th hin i sng mang tnh c cu v chnh tr
s lun lun l hay t nht trong thi gian sp ti hn
ch, na vi, khng tha ng v b nhim bi nhng
tiu xo gy suy yu. Khng th khc c, chng ta phi
lng trc iu v khng n lm nht ch. Quan
trng nht l ni dung chnh cuc u tranh hng ngy,
bc bo v khng bao gi dt ca nhn loi c sng
t do hn, trung thc hn v trong danh d thm lng
khng p t bt c mt gii hn no, khng bao gi
min cng, thiu nht qun, khng bao gi ri vo by
ca nhng th thut chnh tr, u c bng kt qu ca
nhng th thut chnh tr, hay tha mn vi nhng m
c ho huyn v tng lai. S thun khit ca cuc u
tranh ny s l s m bo tt nht cho nhng kt qu ti

u khi n bin thnh nhng tng tc thc s vi nhng
c cu hu ton tr.
XX.
Bn cht c trng ca h thng hu ton tr khng

c mt i sng chnh tr bnh thng v khng th d
on c bt c thay i chnh tr su sc no c mt
tch cc: N buc chng ta phi r xt hon cnh ca
mnh mt cch nghim cn hn, v xem xt tng lai
ca chng ta trong bi cnh ton cu v di hn ca ci
th gii m chng ta ang sng. Cuc i u thc cht
nht v cn bn nht gia con ngi v h thng din
ra mc su sc hn trong nn chnh tr truyn
thng rt nhiu, nhiu n mc kh c th tng tng,
v ng thi, iu cng quyt nh phng hng
ca vic xem xt va ni ti bn trn.
V th, chng ta phi ch ti vn cn bn nht:
s khng hong ca ton b x hi cng ngh ng i
ni chung, cuc khng hong m Heidegger m t l s
bt lc ca nhn loi khi i mt vi sc mnh ca cng
ngh trn bnh din ton cu. Cng ngh con ca
khoa hc hin i, m n lt n, khoa hc li l con
ca siu hnh hc hin i vt ra ngoi tm kim
sot ca con ngi, khng cn phc v chng ta,
bin chng ta thnh n l v buc ta phi tham gia vo
s chun b cho s hy dit ca chnh mnh. Nhn loi
khng th tm c li thot: Chng ta khng c tng
Vclav Havel 217
v khng c nim tin, v li cng c t hn nhng khi

nim chnh tr gip mnh a s vt tr v di s
kim sot ca con ngi. Chng ta tuyt vng nhn theo,
trong khi c my vn hnh lnh lng m ta to ra ang
nhn chm chng ta, ging chng ta khi nhng gn
b t nhin (th d ging ra khi mi trng sng ca
chng ta, theo ngha rng nht ca t ny, trong c
mi trng sng ca ta trong sinh quyn), ht nh chng
y chng ta khi i Sng v nm chng ta vo th gii
ca sinh tn. Tnh hung ny c m t t nhiu
gc khc nhau v nhiu c nhn v nhm x hi c
gng thng l rt au n tm ng ra (th d, t t
tng phng ng hay thnh lp cc cng x). N lc
x hi, thc ra n lc chnh tr duy nht ang c gng lm
mt ci g chnh l n lc cha trong mnh n thnh
t cn thit l tnh ph qut (trch nhim vi v cho ton
th), chnh l n lc tuyt vng ca cc phong tro sinh
thi, v vi vic th gii ang trong mt tnh trng hn
lon nh hin nay, ting ni ca n cng ang yu dn,
thm ch c gng ny cng ch gii hn khi nim cc
th l s dng cng ngh chng li ch chuyn ch
ca cng ngh m thi.
Ch c Tri mi cu c chng ta m thi
Heideger ni, v ng nhn mnh nhu cu ca mt li t
duy khc, tc l, phi chia tay vi th trit hc tn ti
sut nhiu th k gn y, v phi c thay i tn gc r
trong cch con ngi nhn thc v mnh, v th gii v v
tr ca n trong th gii . ng khng tm c li thot
v ng ch c th khuyn co l chun b cho tng lai.
Nhiu nh t tng v phong tro khc nhau cm

thy rng li thot cn cha bit ny c th c c im
chung nht l mt cuc cch mng hin sinh rng ln.
Ti chia s quan im ny, v ti cng chia s kin cho
rng th thut cng ngh khng phi l gii php, tc l,
khng th tm c gii php trong nhng xut bn
ngoi, hay trong mt cuc cch mng thun ty trit hc,
thun ty x hi hay thun ty cng ngh, hay thm ch
thun ty chnh tr. Tt c chng u l nhng lnh a
m cuc cch mng hin sinh s phi ng chm ti;
nhng lnh a cn bn nht chnh l cuc hin sinh ca
con ngi theo ngha su sc nht ca t ny. Cuc cch
mng phi xut pht t nn tng y th n mi c th tr
thnh mt cuc cc mng o c tng qut v, cui
cng nht nh n s tr thnh cuc ti cu trc x hi
v mt chnh tr.
Hin tng m chng ta gi l x hi tiu th v cng
nghip (hay hu cng nghip), v Ortea y Gasset tng
hiu l cuc ni lon ca m ng, cng nh s khn
cng v tr thc, o c, chnh tr v x hi trn th gii
ngy nay: tt c c th ch n gin l kha cnh ca mt
cuc khng hong su sc, trong nhn loi nhn thy
mnh bt lc v ang b c my t ng ca nn vn
minh cng ngh ton cu li i m thi.
H thng hu ton tr ch l mt kha cnh mt kha
cnh c bit nghit ng v v th m lm l r nhng
ngun gc thc s ca n th hin s bt lc chung
ca nhn loi hin i trong vic lm ch tnh cnh ca
Vclav Havel 219
mnh. C my t ng ca h thng hu ton tr ch n

thun l mt phin bn cc oan ca c my t ng
ca nn vn minh cng ngh ton cu. Tht bi ca con
ngi m n phn chiu ch l mt bin th ca tht bi
chung ca nhn loi hin i m thi.
D nhin l thch thc mang tnh ton cu v v tr ca
con ngi trong th gii cng din ra th gii phng
Ty na, ch khc nhng hnh thi chnh tr v x hi
m n din ra. Heideger coi y l s khng hong ca
nn dn ch. Khng c bng chng thc s no chng
t rng nn dn ch phng Ty, tc l nn dn ch i
ngh truyn thng, c th cung cp cho ta mt gii php
hon ho hn. Thm ch c th ni rng, trong cc nn
dn ch phng Ty, c nhiu khng gian hn (so vi th
gii ca chng ta) cho nhng mc tiu ch thc ca i
sng th cuc khng hong cng b che y, ngi ta cng
khng bit n cuc khng hong ny v h li cng b
chm m vo hn.
Dng nh cc ch dn ch i ngh truyn thng
khng th chng li c c my t ng ca nn vn
minh cng ngh v x hi tiu th-cng nghip, bi v
h cng ang bt lc v b n cun theo. Con ngi b
thao tng theo nhng cch tinh t v nh nhng hn
nhng phng php th bo, c dng trong cc x hi
hu ton tr. Nhng t hp tnh ti ca nhng ng phi
chnh tr mang tnh qun chng, thc dng v chnh tr,
lum thum v nhn thc v cng nhc, c iu khin
bi nhng b my chuyn nghip v lm cho ngi ta
khng cn phi chu bt c trch nhim c nhn v c

th no; v nhng trung tm tch t t bn phc tp tham
gia vo qu trnh thao tng b mt v bnh trng; nn
c ti ca tiu th, sn xut, qung co, thng mi, vn
ha tiu dng, c mt khp ni, v tt c cn l thng tin
y tt c nhng iu y vn thng xuyn c phn
tch v m t kh c th tng tng c li l sui
ngun ni con ngi c th tm li chnh mnh. Trong bi
ging Harvard vo thng 6 nm 1978, Solzhenitsyn
ni v o tng ca nhng ch t do khng da trn
trch nhim c nhn v kt qu l s bt lc kinh nin
ca nhng ch dn ch truyn thng trong vic chng
li bo lc v ch ngha ton tr. Trong ch dn ch,
ngi ta c th c hng nhiu quyn t do v bo
m c nhn m chng ta khng bit, nhng rt cuc th
cng chng tt p g, bi cui cng th ngi ta cng ch
l nhng nn nhn ca cng mt mt c my t ng, h
khng th bo v c bn sc ca mnh hay trnh c
s tha ha, khng th i xa hn nhng quan tm v cuc
sinh tn ca c nhn c th tr thnh mt thnh vin
c trch nhim v y t ho ca thnh bang, c ng
gp thc s vo vic to thnh s phn ca chnh mnh.
Bi v mi trin vng v mt s thay i theo hng tt
ln l rt xa vi, ta buc phi ghi nh cuc khng hong
su sc ny ca ch dn ch truyn thng. Chc chn
l, nu c th to ra nhng iu kin cho ch dn ch
trong mt vi nc thuc khi X Vit (mc d iu ny
ngy cng tr nn xa vi), th y c th l mt gii php
Vclav Havel 221
qu thch hp, c th gip phc hi nhn thc dn s

b suy kit, phc hi li cuc tranh lun dn ch, to
iu kin cng c ch ngha a nguyn chnh tr, v s
th hin thc cht cc mc tiu ca i sng. Nhng bm
vu vo khi nim v ch dn ch truyn thng nh l
mt l tng chnh tr v u hng o tng cho rng ch
c hnh thc c th thch v ng n ny l c th
m bo cung cp cho con ngi nhn phm trng cu
v mt vai tr c lp trong x hi, theo ti, t nht cng
l cch nhn thin cn.
Ti cho rng vic chnh tr quay tr li vi con ngi
c th l hin tng su sc hn rt nhiu so vi vic tr
v nhng c ch thng nht ca nn dn ch phng
Ty (hay nn dn ch t sn, nu bn thch ni nh th).
Nm 1968, ti cm thy rng vn ca chng ta c th
c gii quyt bng cch thnh lp mt ng i lp c
th cnh tranh cng khai ginh quyn lc vi ng
Cng sn. Nhng ti nhn ra rng, khng phi n
gin nh th, v khng mt ng i lp no, t thn
n, cng nh khng lut bu c mi no, t thn n, c
th lm cho x hi min nhim vi nhng hnh thc bo
lc mi. Khng c bin php t chc kh khan no,
t n, c th bo m c iu v ta kh m tm
c trong nhng bin php mt ng Tri c th cu
chng ta.
XXI.
V y l lc ngi ta c th hi ti: Th th phi

lm g?.
Tt nhin l, thi hoi nghi ca ti i vi nhng
m hnh chnh tr thay th v kh nng nhng cuc ci
cch hay thay i h thng c th cu chng ta khng c
ngha l ti nghi ng tt c mi t tng chnh tr. Hay
vic ti nhn mnh tm quan trng ca vic tp trung
quan tm vo con ngi c th khng c ngha l ti
khng xem xt nhng hu qu mang tnh c cu do mi
quan tm ny to ra. Ngc li, nu ni ra A th cng
phi ni nt B. Tuy nhin, ti cng ch a ra mt vi
nhn xt rt chung.
Quan trng nht l, bt k cuc cch mng hin sinh
no cng s phi to c hi vng v s phc hi o c
x hi c ngha l mt hi vng canh tn trit mi
quan h ca con ngi vi ci m ti gi l trt t ca
con ngi, m khng trt t chnh tr no c th thay th
c. Mt tri nghim mi ca cuc hin sinh, mt gc
r mi c ti sinh trong v tr, cm nhn mi v trch
nhim ln hn va ginh li c, mt quan h ni ti
vi nhng ngi khc v vi cng ng va hnh thnh
y l nhng nhn t ch r ng m chng ta phi i.
Cn hu qu chnh tr? Nhiu kh nng l chng s
c phn nh trong qu trnh hnh thnh nhng c cu
c xut x tinh thn mi ny, xut x t nhng nhn t
nhn bn hn l t qu trnh chnh thc ha cc quan h
Vclav Havel 223
chnh tr v bo m chnh tr. Ni cch khc, vn l

phc hi nhng gi tr nh nim tin, ci m, trch nhim,
tng tr, yu thng. Ti tin vo nhng c cu khng
nhm ti kha cnh th thut ca vic thc thi quyn lc,
m nhm ti ngha ca thc thi y; ti tin vo nhng
c cu gn b vi nhau bng cm nhn chung v trch
nhim trc nhng cng ng nht nh ch khng
phi bng nhng tham vng bnh trng, hng ngoi.
Nhng c cu ny c th v nht nh phi l nhng c
cu m, nng ng v nh; vt qua mt mc no
nhng rng buc gia ngi vi ngi, nim tin c nhn
hay trch nhim c nhn khng cn hiu lc na. Nhng
c cu ny v nguyn tc khng p t bt c mt gii
hn no v s hnh thnh nhng c cu khc vi chng.
Chng khng chp nhn bt c s tch t quyn lc no
(vn l mt c trng ca c my t ng). y c th
l nhng c cu khng theo ngha t chc hay nh ch,
m ging nh l mt cng ng. Uy quyn ca nhng
nh ch ny chc chn l khng da trn nhng truyn
thng trng rng t lu, th d nh truyn thng ca
cc chnh ng mang tnh qun chng, m da vo cch
thc tham gia trong nhng iu kin c th vo hon
cnh cho trc. y khng nn l mt khi lin kt chin
lc ca cc t chc c chnh thc ha, m nn
l cc t chc ny sinh mt cch t pht, y nhit tnh
trc mt mc tiu c th no , v gii tn khi hon
thnh mc tiu. Uy quyn ca cc lnh t phi bt ngun
t phm cht c nhn v c th thch theo tng c
nhn trong mi trng c th ca h, ch khng phi t

v tr ca h trong bt k ngch bc (nomenklatura) no.
H phi c ngi dn tn nhim v thm ch ginh
c quyn lc lp php nng k trn c s s tn nhim
. Dng nh y l li thot duy nht khi s bt lc
kinh in ca cc t chc dn ch truyn thng, vn
dng nh thng xuyn da trn s nghi ng hn l tin
tng ln nhau, v da vo s v trch nhim tp th hn
l trch nhim. Ch vi s hu thun ton lc mang tnh
hin sinh ca mi thnh vin trong cng ng, th mi
c th dng nn mt bc tng thnh bn vng chng
ch ngha ton tr ln dn. Nhng c cu ny phi xut
hin mt cch t nhin t di ln, nh l kt qu ca s
t t chc ch thc ca x hi; nhng c cu ny phi
sng bng cuc i thoi sinh ng vi nhng nhu cu
ch thc, vn l l do chng xut hin, v khi nhng
nhu cu ny khng cn th nhng c cu cng nn t
gii tn. Nguyn tc t chc ni b ca nhng t chc
ny phi rt khc nhau, qui nh t bn ngoi phi c
gi mc ti thiu. Tiu ch quyt nh ca qu trnh t
t chc ny phi l ngha thc t ca c cu, ch khng
phi ch l qui tc hon hon tru tng.
C i sng chnh tr v kinh t u phi da trn s
hp tc a dng v phong ph ca nhng t chc hp-
tan mt cch nng ng nh th. i vi i sng kinh
t, ti tin vo nguyn tc t qun, y c l l bin php
duy nht nhm t c iu m tt c cc l thuyt gia
v ch ngha x hi v ang m c, tc l s tham gia
Vclav Havel 225
thc s (ngha l tham gia khng chnh thc) ca ngi

lao ng vo vic ra quyt nh kinh t, dn n cm
gic v trch nhim chn chnh i vi cng vic chung
ca h. Nguyn l kim sot v k lut phi dnh ch cho
nguyn tc t kim sot v t k lut.
Thm ch t nhng phc tho chung chung va ni,
c v cuc cch mng hin sinh kiu ny s mang ti
nhng hu qu mang tnh h thng vt ra ngoi khun
kh ca ch dn ch i ngh c in. V gii thiu
thut ng hu ton tr phc v cuc tho lun ny,
c l ti nn gi khi nim m ti va phc ra hon ton
tm thi nh l tng lai ca h thng hu-dn ch.
Khng nghi ng g rng c th ni thm v khi nim
ny, nhng ti ngh, ch t th y cng l vic lm v
ngha v cho d c din ra mt cch chm chp th chc
chn l ton b tng cng s tr nn vong thn v
tch ri khi chnh n. Ni cho cng, bn cht ca ch
hu-dn ch ch c th pht trin thng qua tnh hnh
c th (via facti), nh l tin trnh xut pht trc tip t
i sng, t mt bu khng kh mi v tinh thn mi
(d nhin l t duy chnh tr s c vai tr y, d khng
phi l o din, m ch l ngi hng dn). Nhng, d
on c cu ca tinh thn mi y khi n cn cha hin
din v cha bit din mo c th ca n l vic lm vin
vng vy.
XXII.
Ti c th b ton b phn trc, v coi l ch

thch hp cho vic suy t c nhn nu khng c mt cm
gic c tr i tr li vi ti. Ni th c v hi vin vng,
v v th ti s trnh by di dng cu hi: Quan nim
v cc c cu hu-dn ch, trn phng din no ,
chng nhc nh ta ngh ti mt trong nhng nhm
bt ng chnh kin hay mt vi sng kin c lp ca
cng dn nh ta bit t chnh mi trng chng ta hay
sao? Nhng cng ng nh ny rng buc vi nhau bi
hng ngn ni kh cc c cng nhau s chia chng
hi sinh mt vi mi quan h v rng buc chnh tr
c ngha nhn vn c bit m ta ni ti hay sao?
Nhng cng ng ny (v y l cc cng ng hn l
cc t chc) m ng c ch yu l nim tin chung vo
tm quan trng ca nhng vic m h ang lm v h
khng c c hi thnh cng nhanh chng v nhn thy
c c bu khng kh m trong nhng mi
rng buc chnh thc v mang tnh nghi thc trong cc
c cu chnh thc b tnh huynh v tng tr thay
th, lin kt li vi nhau hay sao? Nhng mi quan h
hu-ton tr da trn s tin cy mang tnh c nhn v
nhng quyn phi chnh thc ca c nhn da trn nhng
mi quan h ny chng phi l c xut x t nhng kh
khn c mi ngi cng chia s hay sao? Chng phi
l nhng nhm ny sinh ra, trng thnh v tiu vong
di p lc ca nhng nhu cu ch thc v c th, ch
khng phi mang trn vai gnh nng ca nhng truyn
thng trng rng hay sao? Nhng c gng ca h nhm
Vclav Havel 227
sng to mt hnh thc c th ca sng trong s tht v

khi phc li cm gic v trch nhim trong mt x hi
th chng phi l du hiu thc s v s hi sinh o
c hay sao?
Ni cch khc, chng phi nhng cng ng m,
khng mang tnh quan liu, nng ng v c y thng
tin to ra thnh bang song hnh l mt bn phc ha
s khai, mt m hnh mang tnh biu tng ca nhng
c cu chnh tr hu-dn ch c ngha hn, c th tr
thnh nn tng ca mt x hi tt p hn hay sao?
T nhng tri nghim c nhn, ti bit rng ch n
gin l t bt k vo Hin chng 77 ngay lp tc to
ra mi lin h su sc hn v ci m hn, v khi dy
nhng cm gic mnh m v t ngt v mt cng ng
thc s gia nhng ngi m trc cn l nhng
ngi xa l. Nhng tnh cm kiu ny, nu c, cng rt
him khi xy ra, thm ch l gia nhng ngi tng
lm vic cng nhau trong thi gian di trong mt c
cu chnh thc lnh m no . Dng nh ch cn
nhn thc v chp nhn mt nhim v chung v mt
tri nghim c mi ngi chia s l chuyn ha
ngi dn v mi trng sng ca h, dng nh iu
lm cho cng tc ca h tr thnh nhn bn, kh tm
thy bt c ni no khc.
C th tt c nhng chuyn bn trn l do mi ngi
b cng mt mi e da m ra. C th khi mi e da
chm dt hay b xo s th tm trng m n to ra cng
bin mt theo. (Nhng mc ch ca nhng k ang da

nt chng ta th ngc li. nhiu ln, ngi ta cm
thy chong vng trc cng sc m h b ra nhm lm
u bng nhiu cch hn h khc nhau tt c nhng
mi quan h gia ngi vi ngi bn trong cng ng
b h e da)
Ngay c nu nh th th n cng khng lm thay i
c bt c iu g trong cu hi m ti t ra.
Chng ta khng bit cch thot khi tnh trng suy
nhc ca th gii, v s l mt s ngo mn khng th
tha th c nu chng ta coi nhng vic nh b m ta
ang lm nh l mt gii php c bn, hay t cho rng
cng ng ca chng ta v nhng gii php ca chng ta
i cc vn quan trng l cng vic duy nht ng lm.
Nhng ti vn cho rng trn c s nhng suy ngh
ni trn v hon cnh hu ton tr, v v tnh hnh v t
chc ni ti ca nhng n lc ang pht trin nhm bo
v con ngi v bn sc ca h trong nhng hon cnh
, th nhng cu hi m ti t ra l thch hp. t nht,
chng cng l mt li mi gi mi ngi suy ngh mt
cch c th v nhng tri nghim ca chnh chng ta v
nu ra vi suy ngh v vic liu nhng yu t nht nh
ca tri nghim y m ta c th khng bit c hng
tm mt ta i xa hn l gii hn ca tri nghim , v
liu ngay y, ngay trong i sng thng nht ca ta,
nhng thch thc nht nh no vn cha c gii
m, v ang m thm ch i thi khc khi chng c
nhn ra v nm bt, hay khng.
Vclav Havel 229
Cu hi liu c tng lai ti sng hn hay l khng

bao gi cng l mt cu hi diu vi. Nhng nu ngc
li, tng lai ti sng lun y t lu, v ch c s ui
m v yu ui ca chng ta lm cho chng khng nhn
thy n ang hin din xung quanh v ngay trong chnh
mnh, v ngn cn khng cho ta vun trng n th sao?
Thng 10 nm 1978
TH GI NG HUSK
y l bc th c vit vo thng 4 nm 1975,

gi cho ng Gustav Husk, lc ang lm Tng
B th ng Cng sn Tip Khc; v cng l tuyn b cng
khai u tin ca Havel k t ngy ng b a vo s en
vo nm 1969 (Li ngi dch).
Knh tha Thac s Husk,

Trong cc cng s v nh my ca chng ta, cng vic
ang chy u mt cach co k cng, vic lam ca cac
cng dn mang li nhng kt qu trng thy mc sng
ang tng dn, dn chung xy nh, mua t, sinh con
ci, gii tr, vui sng.
D nhin tt c nhng iu ny cha chc mang
nhiu ngha khi nh gi thnh cng hay tht bi trong
ng li chnh tr ca cac ng: sau mi khuy ng x
hi, cui cung ngi dn bao gi cng quay li vi cng
vic thng ngy ca h v n gin l h mun sng, h

lm th rt cuc v chnh bn thn mnh ch khng phi
v ngi lnh o ny hay ngi lnh o khc.
Nhng ngi dn hoan toan khng ch co i lm, mua
bn v sng theo y minh. H lm nhiu hn th: h cam
kt thc hin hang loat ch tiu lao ng, ri hon thnh
v hon thnh vt mc; ho ng loat i bu c v ng
nht la chn nhng ng c vin m ngi ta a ra; h
hoat ng tch cc trong nhng t chc chnh tr khc
nhau; h tham gia nhng cuc mt tinh v nhng cuc
diu hnh; h tuyn b ng h tt c nhng g m h cho
l phi ng h. Khng u chung ta co th nhin thy
biu hin bt ng quan im vi bt c iu gi chnh
ph ang lm.
Di nhin khng th d dang bo qua nhng thc t
ny; y cn nghim tc t cu hi: liu tt ca nhng
iu c khng nh c rng ban lnh o ca cc
ng thc hin thnh cng chng trnh t ra: o
la thu phc s ng h ca nhn dn v cng c tnh hnh
trong nc?
Cu tr li ph thuc vo cch hiu ca chng ta th
nao la cng c.
Nu nh thc o duy nht cua s cung c la nhng
s liu thng k trong nhng lnh vc khc nhau, hay
la nhng tuyn b ca chinh quyn hay cua canh sat v
hoat ng chnh tr cua cng dn va v nhng vic tng
t, th chc chn chng ta kh c th nghi ng v kt qua
cua vic cng c tnh hnh trong nc.
Vclav Havel 233
Nhng nu chng ta coi cng c l mt ci g hn

th na l thc trang bn trong cua xa hi th sao? Gi
s chng ta bt u t cu hoi v nhng nhn t khac, c
th l tinh t hn v khng d tinh toan nh vy, nhng
khng vi th ma kem phn quan trng, th d nh, t
goc kinh nghim c nhn cua con ngi cai g thc
s nm ng sau nhng con s ? Gi s chng ta t
ca nhng cu hi nh la, th d, chng ta lm g cho
s hi sinh ca x hi v mt o c v tinh thn, cho
s phat trin nhng gi tr thc s nhn bn trong cuc
sng, cho con ngi ngy cng c phm gi hn, c ch
ng xc thc v t do tht s trong th gii ny? Chng
ta s thy g khi chuyn s chu y t tp hp nhng biu
hin chi la bn ngoi, sang tp hp nhng nguyn nhn
va h qua bn trong, nhng mi lin h v ngha cua
nhng biu hin o, ni ngn gon la tp trung ch vo
toan b b mt n khut hn cua thc t, ma chi trong
o, nhng biu hin bn ngoai y mi co c y nghia
chung cho con ngi? Lc chng ta c th ni rng x
hi chng ta c cng c hay cha?
Ti dam khng inh rng cha. Ti dam khng inh
rng mc moi thc t hp dn bn ngoai bn trong, x
hi ca chng ta khng nhng khng h c cng c, ma
ngc li, ang ri vo mt cuc khng hong ngay cang
su hn, mt cuc khung hoang ma v mt nao o con
nguy him hn moi cuc khng hong chung ta tng
bit trong lch s cn i.
Ti s c gng chng minh iu minh khng nh ny.
Cu hi c ban cn t ra y l: vi sao trn thc t

ngi dn li x s nh ho a x s? Vi sao ngi ta lm
tt c nhng vic m nu gp chung li, chung s to ra
hnh nh n tng ca mt x hi hoan toan thng nht,
hon ton ng h chnh ph cua minh? Ti nghi rng,
i vi bt ki ngi quan sat khng nh kin nao thi cu
tra li la ro rang: iu thuc y ho chinh la ni s hai.
V s mt vic lm, thy gio dy trong trng hoc
nhng iu h khng tin; vi lo lng cho tng lai, hc tr
nhc li nhng iu thy gio giang; v s khng c
tip tuc hoc tp, thanh nin gia nhp on thanh nin
v tham gia mi hot ng cn thit; vi s rng trong h
thng thang bc chnh tr qui g ny con ci s khng
u tiu chun vo trng, cac ng b ba m nhn
th trch nhim v t nguyn tham gia mi vic m
ngi ta yu cu. Vi s nhng hu qua co th, dn chung
tham gia bu c, b phiu cho ng vin do ngi ta
c v v nh ho coi cai nghi l o la nhng cuc bu c
tht s; vi s cho cuc sng, a v hay tng lai, ngi ta
i hp hanh, biu quyt thng qua mi th m h phi
thng qua hay ch t l im lng; v s m h lm nhng
vic t ph bnh v sm hi nhc nh, v in vo khng
bit bao nhiu bng thm d kin khc nhau mt cach
khng chn thc; v s c k t cao, h khng dm th
hin kin thc s cua minh ch cng cng va nhiu
khi trong ca chn ring t. a s v s nhng kh khn v
ti chnh, do c gng ci thin vi tri ca mnh va ly lng
cp trn ma ngi ta k tn vo nhng cam kt hon
Vclav Havel 235
thnh nhim v; cung t ng c o, thm chi nhiu

khi ngi ta thnh lp ca nhng t, i lao ng x hi
ch ngha m ai cng bit trc rng s mang chu yu
cua chung chi l bo co ln cp trn m thi. Vi s
hai, ngi ta tham gia tt c nhng bui l ki nim, biu
tnh va tun hnh cua nha nc. Vi s s khng c
tip tc lm vic, nhiu nh khoa hc v ngh s a th
hin s ng tinh vi nhng t tng m trn thc t
h khng tin, vit nhng iu m h khng ng hoc
bit r l khng ung, gia nhp nhng t chc ca nh
nc hoc tham gia nhng cng vic m h cho l chng
c gi tr gi, hay t ct xen va bop meo nhng cng trnh
ca mnh. gi thn, nhiu ngi thm ch cn t giac
nhng ngi khac rng ngi ta ang lm nhng vic
ma chinh ban thn ho a gy ra cho ngi ta.
Ni s m ti ang ni ti tuy nhin khng th hinh
dung nh ni s theo ngha tm l bnh thng, tc la
khng phi l mt xc cm cu th v r rng: xung quanh,
chung ta khng nhin thy a s dn chung run ry nh
l cy dng, ma thy nhng khun mt cng dn tng
i t tin v mn nguyn. iu ti noi n y la ni
s hi trong ngha su hn, theo ti la trong khia canh
o c: o la s ong gop nhn thc d t hay nhiu
vao nhn thc cua tp th v mi nguy him thng trc
ang rnh rp khp ni; la s lo lng v ci ang b e da
hay c th b e da; la s quen dn vi mi e da nh
vi mt phn thc t ca th gii t nhin; la s tip thu
ngy cang rng rai, thn nhin v kho lo hn nhng
hinh thc thch nghi b ngoi khac nhau nh bin php

t bo v hu hiu duy nht.
Ni s hai tt nhin khng phi l vt liu duy nht
xy dng nn c cu x hi hin nay.
Mc du vy no vn l vt liu chnh, vt liu c bn,
khng c n th co le khng khi nao co th at c s
thng nht, k lut v nht tr b ngoai ma nhng ti liu
cua chinh quyn a ly lm c s khng nh vic
cng c trong tng quan xa hi.
Tuy nhin s xut hin cu hi: Ngi dn thc ra s
ci g? S ra ta? S tra tn? S mt ti sn? S b trc
xut? S b hnh hnh? D nhin l khng. Nhng hnh
thc p lc d man nht cua th lc cm quyn i vi
ngi dn, may mn thay, tr thnh qu kh t nht
l trong hon cnh hin nay ca chng ta. Hin nay, vic
an ap din ra di hinh thc mm mong hn v c
chn lc hn, va cho du ngay ca ngay nay vn con tn tai
nhng v n chnh tr (trong o ai cung bit nhng bin
php thao tng ca chnh quyn) th chung cng ch ai
din cho mi e da c tnh cch cc oan m thi, trong
khi trong tm chnh c chuyn sang lnh vc ca
nhng p lc i vi i sng. Song ct li ca vn vn
khng my thay i: chung ta u bit rng, gi tr tuyt
i ca mi e da tht ra khng quan trong bng gi tr
tng i ca n; vn khng phi l ngi ta bi mt cai
gi mt cach khch quan, m l cai o trong chun mc
cua th gii ni anh ta sng, vi thang bc gia tri cua anh
Vclav Havel 237
ta co gi tr ch quan nh th nao. V th, th d, nu

hin nay mt ngi no s mt c hi lm vic trong
lnh vc chuyn mn ca mnh, th ni s hi ny cng
mnh me v c th to ra phn ng tng t nh khi anh
ta b e da tch thu ti sn trong hoan cnh lich s khac.
Nh vy, phng thc tao ap lc i sng, v mt nao o,
thm chi con mang tinh ph quat hn: trn t nc ta,
khng cng dn nao khng th khng bi anh hng n
i sng (theo nghia rng nht) mi ngi u co g
mt, v vy m ai cung co li do s hai.
Pham vi nhng th con ngi c th bi mt rt phong
phu: t v s nhng c quyn c li ca tng lp cm
quyn v tt ca nhng c hi c bit phat sinh t quyn
lc, n c hi co mt cng vic yn n, c thng tin
v tra lng, hay c hi co th c lm vic trong lnh
vc chuyn mn ca mnh, c hi c hc tp, hay cui
cung la c hi it ra c sng mc lut php an toan
mt cach han ch nh nhng cng dn khc, va khng
bi nm trong tng lp c bit cua nhm ngi khng
c hng c nhng iu lut vn c p dng cho
phn cn li ca x hi, ngha l nm gia nhng nn
nhn ca ch phn bit i x chnh tr ca nh nc
Tip Khc. Vng, mi ngi u c ci mt. Ngay ca
ngi lao ng khim tn nht cng c th b a xung
vi tri cng vic thp km hn v c tr lng thp hn.
Ngay ca anh ta cung c th b trng pht nng n v
ni ln suy ngh thc s ca mnh trong cuc hp hay
quan bia.
H thng p lc nhm vo i sng nay thm chi a

bao trm ln ton b x hi v ln mi cng dn du di
dang nhng doa dm thng ngay cu th hay chi nh
mt kha nng chung chung. Tuy nhin, cung ging ht
nh nhng hnh thc p lc tn bo hn tng c ap
dung trong qu kh, h thng o khng th hot ng
hu hiu nu nh khng co mt hu phng quyn lc
t nhin nm trong mt lc lng am bao cho no tinh
van nng, tinh toan din va quyn hanh: o l lc lng
cnh st nh nc vi quyn lc v hn v hin din khp
ni. Con nhn ang s ny a chng mt mang li v
hinh xuyn sut ton b x hi, n l im giao kt cuc
cua mi ni s hi, l bng chng cui cng v khng
th chi ci v s v vong trong mi c gng cua cng
dn nhm ng u vi chinh quyn. V mc du a s
dn chng phn ln khng nhn thy tn mt mng li
ny va khng ng cham c n th ngay ca ngi cng
dn bnh thng nht cng bit rng n vn tn ti, cng
tha nhn s hin din lng l ca n mi ni v mi
thi im, v x s sao cho ph hp ngha l x s sao
cho nhng ci tai v con mt b mt cua mang li ny
coi mnh l ngi v ti. V anh ta bit rt r v sao anh
ta phi chng to nh th: con nhn ny c th tn cng
vo cuc sng ca con ngi ngay ca khi anh ta cha hn
a nm gon trong i kim c cua no; anh ta hon ton
khng bt buc phai bi a ra thm vn, buc ti, xet x
hay kt n. Bi ngay ca nhng ngi lnh o ca anh
ta cng b bao boc trong mng li y, v trn mi nc
Vclav Havel 239
thang ni quyt nh s phn ca anh ta, bao gi cng c

nhng k bng cach nay hay cach khac ang hp tc hay
buc phi hp tc vi cnh st. Vic cnh st nha nc
thc ra c th can thip vo cuc sng ca con ngi vao
bt ki luc no trong khi anh ta khng th co cach chng
, la thc t u lam cho cuc sng cua con ngi mt i
tnh t nhin v chn thc v bin cuc sng o thnh li
sng o c gi thng trc.
Nu nh ni s hi l nguyn nhn cua n lc co
tinh t v nhm gin gi nhng th ngi ta ang c, th
chung ta ngy cng co th nhin thy r rng, ng c ch
yu cho nhng n lc hung hng ca con ngi nhm
ginh ly nhng th h cha c chnh l tnh ch k v
tham vong ia vi.
Dng nh trong thi gian cui, him khi nao h
thng xa hi to ra cng khai v trng tro n th trong
vic to ch ng cho nhng ke sn long ng tinh vi
bt c iu g vao bt c luc nao, min l iu o mang lai
li ich cho h; nhng k nhu nhc v hen ha, sn long
lm bt c vic g nhm tha mn ham mun quyn lc
v thng tin ca nhn; nhng ke lun cui, khng ngn
ngai t ha thp nhn phm, sn sng bn r ngi thn
cn cng nh danh d ban thn ly lng cp trn vao
moi luc. Trong khung cnh nh th, khng phai ngu
nhin khi chinh ngay nay, tng y quyn hanh va chc
vu nha nc lai nm trong tay nhng k y tham vng,
c hi, bp bm v m am; hay n gian la nm trong
tay nhng tn cng tac vin in hinh, tc l nhng k
c kha nng c bit trong moi hoan canh lun lai t

thuyt phc mnh rng, ho lam cng vic nh nhuc ny
nhn danh bao v mt ci g hay t ra ngn nhng
ke cn xu xa hn bc ln v tr ca h. Trong khung
cnh nh th, cui cung cung khng phai ngu nhin khi
chinh ngay nay, hin tng tham nhng cua mi vin
chc nha nc sn long n hi l mt cach cng khai
va v bt k vic g, sn long tr tren t moi hinh thc li
nhun ca nhn ln trn ht trong nhng quyt inh cua
minh a at ti mc cao nht ma chung ta co th ghi
nhn c trong thp ki cui nay.
Ngay nay, s ngi thc s tin tng vo b my
tuyn truyn nha nc v v t ng h quyn lc lanh
ao giam i cha tng thy. Trong khi s nhng k o
c gi ngy mt tng mc nao o, mi cng dn
thc ra u buc phi l mt k ao c gia.
Tnh trang ng bun nh vy tuy nhin c nguyn
nhn ca n: trong nhng nm cui, him khi no ch
li t quan tm ti thi thc s ca nhng cng
dn ma b ngoi t ra trung thnh, hay tnh chn tht
trong nhng li tuyn b ca h n nh th vi du ch
cn y mt iu la trong nhng cuc t ph bnh hay
n nn, chng ai thc s quan tm n vic ngi ta lam
co chn tht hay khng, hay h lam vic o chi vi li ch
ca mnh; thm chi c th ni rng, t nhiu ngi ta t
ng tinh n kha nng th hai m chng h thy mt
biu hin phi o c no trong ; hn th na, chinh
nhng li ch c nhn lai thng c s dng trc tin
Vclav Havel 241
nh l l l thu c nhng tuyn b nh th; khng

ai c gng lam cho k sm hi nhn thc c rng anh
ta nhm ln hay c hnh ng sai tri, m ch c gng
lam cho anh ta hiu l n gin mun tn ti th anh ta
phi sm hi ng thi, li ch ca anh ta thu c t
iu o c t m ln, trong khi vi ng sot lai trong
ming sau hnh ng sam hi y lai c tm thng
hoa nh th y ch l ng nhn. Va nu nh co mt
ngi lp d thc tm sm hi v chng to iu o chng
han bng cch t chi trc phn thng tng ng, th
chc rng anh ta se thanh nhn vt ng ng ngay ca i
vi chinh ch nay.
Thm chi co th noi, theo ngha no , tt c chng
ta u c hi l mt cch cng khai. Nu bn nhn
chc v ny, chc v kia (d nhin khng phi phng
s ng bo ca mnh m phc v lnh o), bn s
c ban thng c quyn c li ny, c quyn c li
no. Nu bn gia nhp on thanh nin, bn s c quyn
li cung nh iu kin c hng nhng hnh thc
gii tr th ny, th kia. Nu bn tham gia sang tao trong
nhng c quan nha nc nay kia, bn s c nhng c
hi sng to thc s th ny, th no. Trong thm tm ban
nghi gi tuy thich, chng no b ngoai ban to ra ng tinh,
chng no ban khng gy can tr, chng no ban cn e
nn c kht vng chn l v bt ming c lng tm
ca mnh th cnh ca lun rng m i vi ban.
Tuy nhin, nu nh nguyn tc thich nghi b ngoai
la nguyn tc c ban c s dung trong x hi, th
nhng phm cht no trong con ngi co le s c huy

ng, v loi ngi no co le s c ct nhc?
u gia thi t v trc th gii do ni
s hai iu khin, v s hung hng chinh phc th gii
c dn dt bi ham mun li ch c nhn, l mt
linh vc trai rng m se la sai lm nu ta b qua no, bi
ngay ca linh vc nay cng c vai tr quan trng trong
vic cung hnh thnh bu khng kh o c trong x
hi thng nht ngy nay: o la thai bang quan v moi
iu lin quan vi n.
Sau nhng chn ng lch s gn y v sau khi thy
ch nao a c thit lp trn t nc, ngi dn
dng nh nh mt nim tin vo tng lai, vo kh
nng cai t nhng vn x hi, vo ngha ca cuc
u tranh v chn l v cng l. H t bo moi iu nm
ngoi gii han nhng lo lng thng nht cho vic am
bao ca nhn; h tm moi cach khac nhau trn chay;
h ri vao trang thai lnh m, bng quan vi nhng
gi tr cao hn c nhn v bng quan vi ng bo ca
mnh, ho tr thnh th ng v chn nn v mt tinh
thn. V ai cn tip tc c gng chng i, th d, bng
cch t chi tip nhn nguyn tc o c gi nh giai
php tn tai vi nghi ng gi tr cua nhng thng tin
c mua bng s vong thn vi chnh mnh, ngi o
se b mi trng ngay cang bang quan xung quanh coi la
mt ke k quc, in khung, mt Don Quixote va cui
cng chc chn s b tip nhn vi ac cam nht inh nh
mt ke c hnh vi khc hn s ng, hn na ca nhn
Vclav Havel 243
o con co mi nguy him, rng bng hanh vi cua minh,

anh ta se t tm gng ph phn ln trc mt nhng
ngi xung quanh. Hoc kha nng th hai la, cng ng
bng quan y b ngoai thi khai tr ca nhn o ra khi
tp th ca mnh hay trnh xa anh ta nh c yu cu,
nhng lai ng tinh vi anh ta mt cach bi mt hay ring
t, vi hi vng rng, bng vic ng tinh mt cach che
giu vi ngi a co hnh ng ma chinh h ng l
phi lm nhng khng th, ho se lam toai nguyn lng
tm cua minh.
Thi bng quan nay, tuy nhin nghich li thay l
mt nhn t xa hi rt tich cc: chng phi nhiu ngi
i ti hm phiu bu c, tham d hop hanh, tham gia
nhng t chc nh nc, khng hn do s hai ma n
gian la do bang quan? Chng phai cac hoat ng co ve
nh thanh cng n th ng h ch v mt chinh
tri thng chi la vic cua nhng l thi, thi quen, hnh
ng v thc v li nhc, m n np ng sau chung
thc ra khng la gi khac ngoai s bung xui hoan toan?
Tham gia tt c nhng nghi thc chnh tr ny, nhng th
m chng ai tin, l vic lm tuy v ngha, nhng t nht
m bo c s yn n th con khng tham gia th s
c ngha g? S khng t c g, hn na ngi ta co
th s mt lun c s yn n kia.
a s dn chung khng mun sng trong cuc xung
t bt tn vi chnh quyn, ch yu v xung t y khng
th dn n g khc ngoi s tht bi ca c nhn n
c. Vy th ti sao ngi ta li khng lm nhng vic
c yu cu? Anh ta s khng mt g c, v dn dn anh

ta s thi c ngh ngi: nhng vic khng ng anh
ta phi suy ngh.
Tuyt vng dn ti th , th ri s thch nghi, thch
nghi dn ti thi hanh theo thi quen (se phuc vu nh
bng chng cho vic tham gia hot ng chnh tr qun
chng). Tng hp tt c nhng iu to ra khi nim
ng thi v ci gi l cch x th thng thng mt
khi nim cc k ym th trong bn cht.
Con ngi cng thoi lui trc kh nng sa i tinh
hinh chung, cng khng h quan tm ti nhng gi tr v
mc tiu cao hn c nhn, ngha l t b c hi tac ng
hng ngoi, th nng lng ca anh ta cng chuyn
hng sang ni gp t can tr nht: sang hng ni.
Dn chng hin nay quan tm n bn thn, n t m,
gia nh v ngi nh ca mnh hn rt nhiu, h tm
thy s yn n, h c th qun i mi tr tru ca
cuc i, v h c th t do th hin tnh sng to
ca mnh. H kim v nh nhng thit b v vt p
mt, mong mun nng cp nh ca, lm cho cuc sng
ca mnh tr nn d chu hn, h xy nh ngh, chm sc
xe c, quan tm nhiu hn ti n mc, tin nghi gia nh,
n gin l h chuyn sang quan tm trc ht n kha
cnh vt cht trong i sng ring t ca minh.
nh hng x hi nay mt cach d hiu dn n
nhng kt qu thun li v mt kinh t: di p lc ca
n, lnh vc sn xut hng tiu dng v dch v cng cng
Vclav Havel 245
vn b sao lng nay c pht trin; n co nh hng

n vic nng cao mc sng ca dn chung ni chung; v
mt kinh t quc dn, n l ngun nng lng nng ng
ng k, it nht phn no c kh nng hon thnh nhng
nhim v trong vic gia tng ti sn vt cht x hi m
kinh t nh nc cng nhc, quan liu v nng sut thp
kh c th kham c (ch cn so snh s lng v cht
lng cng vic cua cc cng ty xy dng quc doanh v
t nhn).
Chnh quyn hoan nghnh v ng h vic chuyn
dng nng lng sang lnh a t. Nhng vi sao?
V nhng kt qu mang lai nh mt kch t thun li
i vi vic pht trin kinh t quc dn? Chc chn o
cng l mt l do. Tuy nhin vic ton b tinh thn ca
b my tuyn truyn v hot ng chnh tr hin hnh,
mt cch kn o nhng c h thng, ang y xu hng
hng ni ny thnh ni dung c bn nht ca cuc
sng con ngi trn th gian, a bc l qu r, thc cht
v sao chnh quyn hoan nghnh vic chuyn dong nng
lng nh vy: trc ht vi t ngun gc tm l o la
s trn chy khi lanh a cng cng. Linh cam ung
n rng, nng lng a c s dung nu c
hng ngoi sm mun g cng quay ra chng li
chinh quyn (hoc chng li hnh thc quyn lc m no
khng c nh t b), chnh quyn khng ngn ngi gi
mao cuc sng con ngi bng cai thc ra chi la th phm
tuyt vng cua no. Va th la iu khin x hi c d
dang, chinh quyn c tnh hng mi quan tm ca x
hi ra khoi chinh no, ngha l ra khoi nhng ch mang

tnh x hi: ct moi ch ca con ngi vo nhng li
ich tm thng thun vt cht anh ta mt kh nng
ghi nhn mc cng ep ngy cng nng n v tinh
thn, chnh tr v o c; quy gin con ngi thnh k
ch bit cha nhng l tng ca x hi tiu dng th s
nhm bin anh ta thnh loi vt liu d sai bo cho s
thao tng toan din; v nguy c rng con ngi c th
kht khao mt s trong v vn nhng la chon khng d
on c m anh ta vi t cach con ngi c co, phai
b bp ngay t phi thai bng cch giam cht anh ta
trong gii hn ngho nan cua nhng la chon danh cho
ngi tiu dung trong iu kin hn ch ca th trng do
trung ng qun l.
Moi bng chng u cho thy chnh quyn ang x s
ng nh cch x s ca loi sinh vt m mc ch duy
nht ca chng l t bo ton. C gng bam theo con
ng t chng i nht, h hon ton khng quan tm
ti ci gi phai tra cho vic lam nay: o la hanh ng tn
cng nng n vao s ton ven nhn tnh, la s ct xen tn
nhn nhn tnh con ngi.
Trong khi y, chinh chnh quyn ny vn dai dng
dung thc h cch mng t chinh danh ha no nh
mt ch , trong o l tng gii phng con ngi mt
cch ton din gi vai tro trung tm! Nhng trn thc
t, u con tn tai con ngi c pht trin nhn
cach mt cch a dng, hi ha v ch thc? Con ngi
c gii phng khi s giam cm cua nhng b my
Vclav Havel 247
x hi chuyn cp oat, khi nhng thang bc gi tr

cuc sng huyn hoc, khi nhng quyn t do gi mo,
khi s c tai cua cua cai va quyn lc hp dn ca ng
tin? Con ngi c hon ton tn hng cng l x hi
v php lut, c ng gp mt cch sng to vo cc
quyn lc kinh t v chnh tr, con ngi c nng cao
trong nhn phm v c tr lai chnh mnh? Thay v
c t do tham gia cng quyt nh nhng vn kinh
t, t do tham gia i sng chnh tr v t do pht trin
tinh thn, cui cng ngi dn ch c mi chao c hi
c t do quyt nh sm sa ci my git hay t lnh
loi no.
Tc la: phia trc la mt tin honh trng vi nhng
l tng nhn vn cao ca, ng sau n l ngi nh khim
nhng ca anh thi dn trng gia thi x hi ch ngha.
Mt mt l nhng khu hiu khoa trng v s pht trin
cha tng thy mi quyn t do, v s a dng cha tng
c trong cu truc i sng mt kia l mt mu xm xit
v trng rng cha tng thy ca cuc sng b quy gin
thnh cuc sn lng hng ha.
ng u trn nh cua h thng p lc thao tng,
ci bin con ngi thnh thnh vin ngoan ngon u m
ca by n tiu th nh ti nhc trn la lc
lng ngm n v ton quyn: o la canh sat nh nc.
Co le khng phi ngu nhin m lc lng ny co th
minh ha mt cach hnh tng n th vc thm ngn
cch mt tin thc h vi hin thc hng ngy: bt ki
ai khng may co dip tip xc trc tip vi phong cach
lam vic ca c quan ny, hn phi nc ci khi c

chnh thc nghe li gii thch phnh ph v mc ch ca
n: hay c th tin rng nhng rinh rp nh bn ca hng
ngn k ch im nghip d v canh sat chm chuyn
nghip, nhng tn tiu nhn ham danh, vu li v cc
cng chc quan liu y mc cam, xo quyt, k v c
, m bong bong hi hm ca nhng v bi phn, nhng
chng c vng mt ngy to, nhng la lc, dm pha v
th on l phong cach ca ngi cng nhn bo v
chnh quyn nhn dn v nhng thnh tu cch mng
chng li mu m ca k th? Rt cuc, k th ln nht
i vi chnh quyn ch thc ca giai cp cng nhn
nu nh mi vic khng b ln ngc t chn ln u l
ra phi chnh l tn tiu nhn vu li sn sng lm mi
vic v chng ngi ngn trc bt c iu g, k chy cha
s t ti qu qut ca mnh bng cch t co ng bo, ke
co th c nhn din d dng n th ng sau cng
vic thng ngy ca canh sat mt nh tc gi tinh thn
thc th cho phong cach lam vic cua ho!
Theo ti, kh co th gii thch ton b s tng phn
l bch gia l thuyt v thc tin khac hn rng, o la
hu qu t nhin ca s mnh ch thc ca canh sat nh
nc ngy nay: khng phi bo v s pht trin t do
ca con ngi trc nhng k cng bc, m la bo v
nhng k cng bc trc mi e doa t bt ki c gng
nao ca con ngi c pht trin t do.
Mu thun gia hc thuyt cch mng v con ngi
mi v o c mi v quan nim thp kem v cuc sng
Vclav Havel 249
nh hnh phc tiu dung, lm thc dy cu hi, thc

cht v sao chnh quyn lai bm cht vo thc h ca
ho n th. Ro rang ch v, thc h nh mt h thng
truyn thng mang tnh nghi thc c thng l hoa a
bo m cho h v ngoi ca tnh chnh danh, lin tc v
nht quan, v phuc vu nh chic mt na uy tn cho hot
ng thc dng ca h.
Tuy nhin nhng quan tm c th thc s ca hot
ng ng thi phai ngm vo thc h chnh thc
moi ni: t trong tim gan mt ni v tn nhng ngn
t hoa m v thc h m nh cm quyn vn lun dng
tac ng ti con ngi, v phn ln b b ngoi tai
bi gi tr thng tin trng rng ca n cui cung thc
s vng n anh ta la thng ip duy nht c th v c
ngha nh mt li khuyn thc t: hy trnh xa chnh tr
nu c th y l vic ca chng ti, hy ch lm nhng
g chng ti ni, ng trit l tha v ng ch mi vo
nhng vic khng lin quan n anh, ngm ming li,
hay lm vic ca mnh, hy t lo cho mnh v anh s
binh an.
Con ngi nghe theo li khuyn ny: ni cho
cng, s cn thit lo lng cho cuc sng ca nhn l iu
duy nht m ni chung ngi ta co th khng kh khn
ng thun vi chnh ph. Vy th ti sao li khng tn
dng iu ? Nht l khi ng no cng chng lm
c g khc.
Ton b tnh hnh m ti va c gng thu tm nhng

nt c bn nht y s dn n nhng hu qu nh
th nao? Hay ni cch khc, h thng xy dng trn ni
s hi v th , y con ngi vo hang ca cuc sng
thun vt cht v to cho h thi o c gi nh nguyn
tc giao tip ch yu vi x hi s co tac ng g vi
nhn dn v bin ngi dn thnh ci g? Nn chnh tr
m mc ch duy nht ca n l trt t b ngoi v s
phc tng ton din bt chp bng phng tin g v
vi gi no t c iu , s y x hi i n u?
Khng cn c tr tng tng phong ph cung c
th hiu rng, tnh hnh nh th khng th dn ti iu
g khc ngoi s xi mn tng bc tt c cc tiu chun
o c, s muc ra mi thc o ca cach s x ung
n v s suy yu su rng nim tin vo ngha cua
nhng gi tr nh s tht, s trung thanh vi nguyn
tc, s thng thn, tinh khng vu li, phm cch v danh
d. N khng dn ti iu g khc ngoi vic nhn chim
cuc sng xung mc sng thc vt, tc l xung ti tinh
trang thoai hoa o c trm trong do mt hi vng v
do khung hoang trong cm nhn ngha cuc sng. N
khng dn ti iu g khc ngoi vic lm sng li kha
cnh bi kch ca v tri con ngi noi chung trong nn
vn minh k thut hin i, ci lin quan ti chn tri
tuyt i ang dn mai mt v iu m ti co th gi l
s khng hong ban sc con ngi: hay chng le h thng
kin quyt i con ngi phi tr thnh mt con ngi
khc lai c th phanh ham qu trnh tan r s ng nht
ca con ngi vi chnh mnh?
Vclav Havel 251
Trt t at c. Ci gi phi tr l tinh thn b t

lit, con tim tr l v cuc sng bi tan pha. S cung c b
ngoi t c. Ci gi phi tr l khng hong x hi
v mt o c va tinh thn.
Tuy nhin, iu ti t nht ca cuc khng hong ny
l n ang tip tc nhn su hn na: ch cn nhn cao
hn mt cht so vi goc nhin hn ch hng ngy, chng ta
se hong s nhn ra rng, tt c chng ta t b nhanh
chng n th no nhng quan im m mi hm qua ta
cn khng chu nhng b: nhng g m hm qua nhn
thc x hi cn coi l khng ung n th hm nay li
c tha th nh thng, ngy mai ro rang s c
coi l ng nhin v ngy kia thm ch c th s l phep
khun mu mc. Nhng g m mi hm qua chng ta
cn tuyn b l khng bao gi c th quen, hoc n
gin coi l khng th, th hm nay chng ta khng cht
ngc nhin chp nhn nh mt thc t. V ngc li, c
nhng iu m ch cch y khng lu cn l le ng
nhin, hm nay ta coi l ngoi l v chng bao lu
na ai bit c chng ta s coi l l tng khng th
vi ti.
Nhng bin chuyn trong thc o v iu t nhin
v iu bnh thng, cung nh nhng thng trm
trong cm nhn o c cua x hi my nm va qua,
tht ra ln hn co th thoat tng. Thng xuyn k cn
vi tnh trng tr l ngy cng gia tng, ng nhin kh
nng nhn thc s tr l ny cng b tr l.
Cn bnh nh a lan trn t l v qu xung ti thn

v gc r. Do , iu ang chung ta lo ngi nht chinh
la vin cnh tng lai ang c to dng t trong thc
trng hin tai.
X hi trong ni tm pht trin hn, phong phu v
chon loc hn, trc ht l do kh nng t nhn thc
mnh ngy mt su sc hn, toan din hn v tinh t hn.
Phng tin c bn x hi t nhn thc mnh l
vn ha. La mt lnh vc hoat ng c th ca con ngi,
vn ha c nh hng mc d thng rt gin tip
ti trng thai tinh thn xa hi v ng thi lun chu nh
hng bi chnh trng thai .
Ni s pht trin ni tm a dng ca xa hi bi ch
cai tri ton din e bep hoan toan th vn ha tt yu
se b n p trc tin: khng ch t ng nh n p
mt iu g co bn cht ct loi tri ngc hoan toan vi
tinh thn ca mi thao tng x hi, m cn mt cch
h thng: t lo s chnh ng, rng trc ht thng qua
chinh vn hoa nh phng tin t nhn thc, x hi
s nhn thc c c mc b cng bc. Vn ha gip
xa hi m rng quyn t do v khm ph s tht vy th
lm sao n c th hp dn mt chnh quyn co ban cht
chinh la s n p nhng gi tr ? Chnh quyn ny ch
cng nhn mt s tht duy nht: s tht m h hin tai
ang cn. V cng nhn mt t do duy nht: t do tung
h s tht .
Vclav Havel 253
Th gii cua s tht khng phat trin t mi trng

bin chng ca nhn bit ich thc m chi t mi trng
cua nhng quan tm quyn lc, l th gii ca nhng t
tng v sinh, nhng gio iu x cng, nhng tn iu
cng nhc bt di bt dch cung vi s chuyn quyn thc
dng nh h qu t nhin ca chung.
o l th gii ca nhng cm on, hn ch v mnh
lnh. L th gii ni m chnh sch vn ha trc ht c
ngha l nhng hot ng ca canh sat vn ha.
Ngi ta vit v ni nhiu v mc tn ph k d
m nn vn ha hin nay ca chng ta ang phi chu
ng; v hng trm nh vn v tac phm b cm on;
v hng chc tp ch phi nh bn; v tt c cc danh
muc xut bn v trnh din b ct xn tan hoang va moi
mi lin h vi trang thai tinh thn xa hi b ct t; v
cc phng trin lm b cp bc; v bang mau ki quai
cua nhng n p v phn bit k th c p dng trong
lnh vc ny; v tt c cc hi on vn ngh s v rt
nhiu vin khoa hc tn tai cho n nay b qut sch, v
thay th chung l nhng hi b nhin c quan li bi
mt tp nhng k cung tn hung hng, nhng k ho
danh co ting, nhng k hn nht v vong v nhng k
tham vng bt ti a nm ly c hi ln trong khoang
trng chn khng tng th. Thay v m ta li tt c nhng
chuyn ny mt ln na, ti s c gng ni ln mt s suy
ngh v nhng kha cnh su hn cua tinh trang o va c
lin quan n ti ca bc th ny.
Trc ht, d tnh hnh hin nay c xu n u, iu

cng khng c ngha l vn ha hon ton khng
cn tn ti. Nh ht vn biu din, truyn hnh vn pht
sng hng ngy v ca sch vn c xut bn. Nhng
ton b nn vn ha hp php v cng khai ny co mt
c im cn bn: ls ngoi hintng quat,bi no a
hoan toan tach ri khoi bn cht ct li nhtca vn ha,
dovn hanhchinh phng tin t nhn thc ca con
ngi v nh vy ca c x hi a bi thin hon hoan
toan. V ngy nay nu nh mt gi tr xut sc khng th
chi ci xut hin th d cho php ti tip tuc trong
mi trng ngh thut mt vai din tuyt vi, th gia
tri o s xut hin nh mt iu g c khoan dung ch
nh s tinh t v bay bng, v ngha l trn quan im
cua chinh quyn, nh tinh tng i v hi trong anh
hng ca n ti s t nhn thc cua x hi. Nhng ngay
c y khi anh hng y va mi bt u c cm
nhn r rng hn thi chnh quyn a bt u chng tra
theo bn nng (chung ta tng bit n trng hp nhng
ngh s co ti b cm on, v c bn ch v ti nng cua
ho qua ln).
Nhng o khng phi l iu ti mun noi y. Cu
hoi ti quan tm l s ngoi hin y th hin nh th no
trong nhng lnh vc, ni c cng c gi tn thng
thn hn tri nghim ca con ngi trn th gii, ngha
l ni m chc nng thc y s t nhn thc ca x hi
c thc thi mt cch ro rang hn.
Vclav Havel 255
Xin dn mt th d, gi s mt tc phm vn hc, mt

v kch chng hn, c cng b vic i khi cung
xy ra va khng th ph nhn s kho lo, tnh thuyt
phuc, giu tng v ngha ca n. D tc phm nh
vy ngoai ra c nh th no i na thi chng ta lun bit
chc chn mt iu: d do kim duyt hay t kim duyt,
do bn tnh ca nh vn hay do s t huyn hoc ca
ng ta, do hu qu ca s nhn nhc hay tnh ton, tc
phm o ngay chi mt li cung khng vt qu khun kh
nhng tn sng cua nhng nhn thc xa hi theo thng
l, tm thng, v v vy v bn cht l gi to, a ra va
tip nhn khng phai la nhng tri nghim thc s cua
th gii, ma chi nhng o tng ca tri nghim, c
hp li t mt m nhng tri nghim vun vt, hi ht,
nhn nhi, c mn hay nhng ci bng cht no
ca tri nghim t lu a c thc x hi chp nhn
v thun ha. Du vy hay ng hn la chnh v vy
bao gi cng c hng lot ngi coi tc phm nh th l
th v, li cun, cm ng v c g hp dn mc d
n khng h ta sng bi anh chp cua nhn thc ich
thc, theo ngha l n tit l iu g cha bit, noi ln
iu g cha c ni, hoc a ra nhng du vt mi
me, t pht v n tng v iu cho n nay mi ch l
linh cam. Ni ngn gn, bng cch m phng th gii
hin thc, tc phm nh vy v ct li gi mo th gii
hin thc. Cn v hnh thc c th ca s ngoi hin nay,
khng phi ngu nhin m y n c rot ra thng
xuyn nht t mt thng bia, nc ta a thnh truyn
thng nh s v hi c cng nhn ca nhng g

n cha bn trong c ng di nh sang u i ca
chnh quyn, d t sn hay v sn: ti mun ni v thm
m hc tm thng nh c trong chiu kch ca thi o
c thn mt tiu thi dn; v trit l y m ca tnh nhn
o lng ging; v kiu vui nhn ni gc bp; v quan
nim tnh l v th gii, da trn nim tin vo long tt ni
chung; ti mun ni ti cai thm m hc m tru ct ca
n l s sng bi chu nghia trung binh khn ngoan da
trn nn tang cua tinh thn t tha mn dn tc muc nat,
c iu khin bi nguyn tc nghin nhao, xe nho, mai
nhn v cui cung kt thuc trong tinh thn lc quan gia
tao cua cach din giai thp kem nht cu khu hiu s
tht chin thng.
Nhng tc phm nhm vn hoc hoa t tng chinh
tri cua chinh phu chc chn nh ng cng bit hin
nay rt him, va cht lng ro rang rt thp v mt chuyn
nghip. o khng ch do khng c ai sang tac chung m
chc chn cn vi, v c ban ngay ca khi co th co cam
giac nh ngc i nhng tc phm nh th cung
khng c hoan nghnh c bit: trn quan im trit li
sng thc s ngay nay tc l trit li sng tiu thu nu
nh tn tai nhng tc phm nh th, nu nh chung co
cht lng chuyn nghip cao v thu ht c s quan
tm ca ai o th chung s hng s chu y qu nhiu ra
bn ngoi, s gi lai qu nhiu nhng vt thng c, v
bng tnh chnh tr rng rai va quyt lit ca minh se tao
nn phn ng chnh tr mt cach rng rai v quyt lit, v
vi th s khuy ng qu nhiu nhng lan nc ang ra
Vclav Havel 257
phai gi sao cho ng yn nht. i vi nhng mi quan

tm tht s cua nha cm quyn hin nay thi iu m ti
gi l thm m hc ca s tm thng phu hp hn rt
nhiu. Bi no bo qua s tht mt cch kn o hn, d
chp nhn hn, ng tin hn v nhn thc thng thng
cung t nhin tip nhn no d dang hn, va vi th no co
th thc hin tt hn nhim vu ma trit li sng tiu thu
a giao cho vn hoa: khng kch ng dn chng bng s
tht m trn an h bng nhng iu di tr.
D nhin nhng tc phm kiu nay bao gi cng
chim s lng p o. Nhng cho n nay, nc ta
bao gi cng tn tai it nht la nhng k h cho ca nhng
tc phm, ma co th noi rng bng cach nay hay cach
khac chuyn ti s t nhn thc cua con ngi mt cach
chn thc hn, n c vi cng chng. S phn nhng
tc phm y tuy khng khi nao c bit d dang chung
khng chi gp s chng tra t pha chnh quyn m cn
t nhng nhn thc theo thng l, li nhac va theo qun
tnh nhng cho n nay, lun bng cach bi n nao o,
quanh co va it khi ngay lp tc, nhng tc phm nay du
vy cui cung cung n c vi con ngi v x hi, v
bng cch thc hin c vai tr giup xa hi t nhn
thc cua vn hoa.
Ngoai ra chung khng co muc ich nao khc na .
Song theo ti, o chinh l muc ich quan trng nht. Tuy
vy, chnh ph hin nay a lam cho vic y va c th
chng minh rng, y l ln u tin iu nay xay ra k t
Thi ki Hi sinh ca dn tc1 tr thnh gn nh hoan

toan bt kh thi: h thng qun l vn ha quan liu ngay
nay tht chinh xac va ki lng lam sao, vic gim st mi
k h m qua o nhng tc phm co anh hng c th
lt ra th gii tht hoan hao lam sao, ni s chinh quyn
va ni s ngh thut cua tp ngi gi trong ti o mnh
cha kha m mi cnh ca, tht to ln lam sao.
Chc chn ng hiu rng, luc nay ti khng con ni
n danh muc dai hang trang nhng vn ngh s b cm
on hon ton hay mt phn, ma ti noi n cai danh
muc cn ti t hn rt nhiu: y l danh muc khng ,
trong o, va trc nht, la tt ca nhng gi co cha tia la
mong manh cua suy nghi mi la hn, nhn bit sc sao
hn, mc chn thanh cao hn, y tng c ao hn,
hnh thc thuyt phuc hn, ti ang ni n lnh bt
gi s b tt c nhng g co mm mng t do, v v vy
cung co nghia l tt ca nhng gi vn ha theo ngha su
sc nht ca t ny. Ti ang ni n lnh bt gi vn hoa
do chnh ph ca ng ban hnh.
Vic nay lai mt ln na gi ln cu hoi m ti a t
ra t u y: Tt c nhng chuyn ny thc s c y
ngha g? N s dn n u? N s co tac dung nh th
nao vi x hi?
1.
Thi ki Hi sinh dn tc Sec: qu trnh din ra trong ch
ovaocui th k18ti nm 1848do tng lp tri thc Sec by gi chu
trng.Muc ich chnhlnng caongn ngSecthanhngnngca
hoc vn,khuyn khich ngi dnScv thc dn tc. Thi ki nayl
mt phnquan trongtrong qu trnhchuynhoaxa hi phong kin
thanh x hidns. ND
Vclav Havel 259
Mt ln na, ti xin tra li bng mt thi du: nh

bit, nc ta hu ht cc tap chi vn ha trc kia u
ngng pht hnh. Nu tap chi nao con sng st th
cung bi chinh sa n mc khng ng c coi l t tp
ch nghim tc.
Vic nay a dn ti iu gi?
Thoat nhn noi chung khng co chuyn gi xay ra: x
hi vn tip tc hoat ng ngay ca khi khng co tt c
nhng tp ch vn hc, ngh thut, sn khu, trit hc,
lch s v nhng t tp ch khc. S lng cua nhng
tap chi o du rng trong thi ki khi chung cn tn ti
cng cha ap ng u nhu cu tim n ca x hi, tuy
nhin chng vn hin din v vn ong vai tr ca mnh.
C bao nhiu ngi hin nay cn thc s cm thy thiu
vng nhng n bn ? Co le ch vi chc ngn c gia
tng ng k mua chng, nghia la chi mt phn rt nh
trong x hi.
Tuy vy o la s mt mt su sc hn v c ngha
hn rt nhiu so vi cam tng co th co trn phng
din s lng. Song pham vi anh hng thc s cua s
mt mat y mt ln na lai ngm n v kh co th
din at bng nhng s liu chnh xc.
S th tiu bng bo lc mt t tp ch nh th th
d nh tp ch l lun sn khu khng ch l s mt mat
cho nhng c gi tht s ca t bo y, hay thm ch
cng khng ch l n tn cng nng n vao vn ha kch
ngh. N ng thi v trc ht l s th tiu mt c
quan t nhn thc cua x hi, v s thu tiu nh vy nht

thit cung la s can thip kh m t chnh xc vao mang
li phc tp ca qu trnh lun chuyn, trao i v
chuyn ha cac cht am bao duy tri s sng cho mt c
th nhiu tng lp nh xa hi hin ai. No l n ging
vo ng lc t nhin ca cac qua trinh din ra trong c
th ; l s lam ri lon nhng tng tc cn bng ca
rt nhiu chc nng, nhng tng tc phn nh mc
phc tp trong cu truc bn trong m c th x hi t
c. V cung ging nh khi bi thiu mt vitamin nht
inh qua lu nhin t phng din s lng chi la mt
thanh phn khng ang k trong toan b ch n ung
cua con ngi tuy vy vn c th gy bnh tt cho anh
ta, s mt mat chi mt tap chi duy nht t vin canh lu
dai cui cung co th gy ra cho c th xa hi nhng tac
hai ln hn ta thoat tng. V tac hi s nh th no nu
chung ta bi mt khng chi mt tap chi m v c ban tt
c cc tap chi?
Co th d dng chng to rng, y nghia thc s ca
nhn thc, t tng v sng to trong th gii phn tng
cua xa hi co vn hoa khng bao gi bi hoan toan gii
han bi y nghia cua nhng gia tri nay i vi nhm
ngi cu th co lin quan khi u trc tip v mt vt
cht vi chng, d l tch cc hay th ng. S ngi o
hu nh bao gi cng ch l mt con s nh, trong lnh
vc khoa hc con it hn trong ngh thut, nhng nhn
thc ho mang lai, mc du c chuyn ti qua nhiu bc
trung gian, cui cng c th c nh hng su sc i
Vclav Havel 261
vi ton b x hi, cung ging nh nn chnh tr co tinh

n e da bng v kh hat nhn c lin quan trc tip
ti mi chng ta, trong khi a phn chng ta khng h
trai nghim trc tip nhng suy lun vt li l thuyt dn
n vic ch to bom nguyn t. Lich s cung minh hoa
iu tng t i vi nhng nhn thc nhn vn bng
rt nhiu th d v cac lan song bc phat bt thng trong
toan xa hi v mt vn hoa, chinh tri va ao c, m ct
loi tinh th ban u hay cht xc tc cua nhng bc phat
y chinh l hnh ng t nhn thc ca x hi, c
thc hin va c trai nghim mt cach trc tip chi do
mt nhm ca nhn kha nh v khp kn. Hanh ng nay
thm ch sau co th nm lai ngoai khun kh tri giac
trc tip cua tng th xa hi, du vy n vn l iu kin
khng th thiu ca nhng bc pht xa hi. V chng ta
khng bao gi bit khi no tia la kn o ca nhn thc
c nhom ln trong pham vi mt vai t bo nh th
chuyn lam nhim vu t nhn thc cho c th se bt
ng chiu sang con ng cho ton x hi, mc d x hi
c th se hoan toan khng bit c vi sao no lai nhn ra
con ng . Nhng y cng cha phi l tt ca. Thm
ch ngay c v s anh chp nhn thc tuy khng bao gi
chiu ri c con ng cho tng th xa hi, nhng vn
c gi tr v cng quan trng i vi no, cho du cai y
nghia y khng trong bt c iu gi khac, ma chi n
gian rng chung a tng xut hin, rng chng c th
pht sng, va rng chi bng cach bc l minh chung
la s th hin cua mt nhom nhng tim nng xa hi no
d trong nghia l tim nng sc sng to hay n

gin ch l tim nng t do, rng chng cung to ra v
cung am bao mi trng vn hoa cn thit cho nhng
anh chp sng roi hn c th xut hin. Khng gian ca
qu trnh t nhn thc tinh thn noi tom lai l khng th
chia ct; mt si chi b ct chc chn s lm hng s ni
kt ca c mng li v iu t n chng to tnh
cht tng thuc khc thng ca tt c nhng tin trnh
rt tinh vi trong c th x hi m ti ni ti, chng to y
nghia v cung to ln ca mi qu trnh, cung nh tac hai
v cung to ln cua s pha v mi qu trnh o.
Ti khng mun qui gin toan b vn vao kha
cnh duy nht v vn con kha tm thng nay. Tuy nhin
chng phai ngay s vic cung a khng nh rng,
lnh bt gi vn hoa du cho tac dung trc tip cua
no chi xung u mt s tng i it ngi co,
v chu yu la s con c nh hng nguy hi su xa i vi
toan b trang thai tinh thn v o c ca x hi?
Nu nh trong nhng nm cui, trong cac quy sach
khng xut hin mt cun tiu thuyt ting Tip Khc
mi duy nht no co kha nng m rng tm trai nghim
cua chung ta v th gii mt cach ang k, thi chc chn
iu o cung khng h th hin bn ngoai c gi
se khng vi th ma i biu tnh v cui cng th nao ho
cung se tm thy ci gi c.
Song ai can m nh gi ngha tht s ca s
kin ny i vi x hi Tip Khc? Ai bit khong trng
Vclav Havel 263
ny s biu hin ra sao trong bu khng kh tinh thn v

o c trong nhng nm sp ti? N s lm suy yu kh
nng t nhn thc ca chng ta n mc no? S thiu
vng qua trinh t nhn thc co tinh vn ha nh vy s
lai du n su sc nh th nao trong nhng lp ngi
ngy hm nay ang bt u, hay ngy mai s bt u t
nhn bit bn thn? Bao nhiu huyn hoc ang t t kt
ong trong thc vn ha cng ng cn phi c ph
v, v s phai quay tr lai bao xa? Ai bit c rng, ai,
lc no, t u v bng cch no s co th tm c sc
mnh nhom ln ngon la s tht mi khi b mt i
trit n th khng ch kh nng, m c cm gic c
kh nng nhom ln ngn la ?
Mt vi cun tiu thuyt cung loi nhng cun khng
c by bn trong ca hng tuy vy vn tn ti: chng
c lu truyn di dng vit tay. V mt ny, tnh hnh
con cha tht tuyt vng; t tt c nhng iu ti va
trnh by c th thy, ngay c khi cun tiu thuyt nh
vy trong sut nhiu nm ch c chng hai mi ngi
bit n, th s tn ti ca n vn mang ngha c bit:
ch ring vic c tn tai mt cun sch nh th, rng no
co th c vit ra, rng no ang sng t nht trong
mt khu vc nh hep ca nhn thc vn ha, cng c
mt ngha no . Nhng trong nhng lnh vc khng
th lm vic ngoi cai gi l c cu hp php th sao?
Lm sao c th nhn bit c mc nhng thit hi
thc s, v ang tip tc c gy ra bi s bp nght
nhng khuynh hng ng quan tm trong lnh vc sn
khu v in nh, l nhng ngnh co y nghia quan trong
c thu cua tc nhn kch thch x hi? T goc vin

canh lu dai, trng thi chn khng xut hin trong cc
ngnh khoa hc nhn vn, trong l thuyt v mn khoa
hc x hi tiu lun hc, con co th co y nghia n th
nao? Ai can m nh gi y nhng hu qu cua
vic pha v th bao cc qu trnh t nhn thc lu di
khc nhau trn bnh din bn th hc, lun l hc, lch s
hc, tc l nhng linh vc rt ph thuc vo vic c
tip cn vi ngun ti liu nghin cu v c i cht
thng xuyn vi cng chng, v noi chung hu qua cua
vic ngn can th bao mi dng lu chuyn t nhin hn
thng tin, t tng, pht minh v gi tr, cung nh mi
s kt tinh thi cng khai?
Cu hi tng qut vi th l: S thin hoan vn hoa ngy
hm nay s dn n cn bnh bt lc v tinh thn v o
c n mc no cho c dn tc trong ngy mai?
Ti s rng nhng hu qu x hi tai hai nay s con
tn ti lu hn c nhng quyn li chnh tr cu th gy
ra chung. Ti trng lch s ca nhng k hi sinh tng
lai tinh thn ca dn tc cho li ich quyn lc hin ti ca
chnh mnh, v th cng ln hn.
Nu nh qui lut cn bn ca v tr la s gia tng
entropy2 (mc nhiu loan, khng sp xp cua h
2.
Nh khi nim v entropy, nh lut th hai cua nhit ng hc
v hng bin i nng lng c pht biu. Trong h thng
c lp, do nhng chuyn i nng lng, kh nng cc chuyn i
k tip b mt dn, nng lng tht thoat khng th chuyn sang
dng nng lng no khc c tch t li cho n khi entropy t
n gia tri ti a, tc la n trng thi cn bng nhit. Vo gia
Vclav Havel 265
thng xu hng moi vt cht va nng lng trong vu

tru tin ti trang thai tr khng bin i ND) th ngc
li, qui lut cn bn ca i sng l gia tng cu truc v
chng li gia tng entropy: cuc sng lun cng li s
ng phuc hoa va n nht hoa; vin canh phat trin ca
n khng phi l ng dng ha m l s a dng; cuc
sng l s thi thuc vt ln chinh minh, l cuc phiu
lu ca nhng iu mi l, l s ni dy chng li hin
trang; hng phat trin t nhin cua cuc sng la bi n
khng ngng i mi.
Ngc lai, khi mc ch cua chinh quyn chi gii han
vao vic bo v s bt bin ca ban thn bng con ng
dng bo lc p t s ng thun vnh vin, thi trong
ban cht cua no lun l s ng vc ban nng i vi mi
biu hin cua s khac bit, tinh c o v siu nghim;
l c cm ban nng vi tt ca nhng gi cha bit, khng
nm bt c v hin tai b n; l ban nng hng ti s
ng phuc hoa, s ng dng va bt ng; l tnh yu
su sc vi hin trang. Trong chnh quyn , t duy my
moc ln t t duy sng ng. Trt t m chnh quyn
hng ti khng phi l cuc kim tm cng khai cc
hnh thc t t chc x hi ngy mt cao hn, ng
ngha vi mc cu truc phc tp hn, m ngc li,
rt vo trng thi d d on nht, c ch s entropy cao
nht. i theo hng tng entropy, ngha l chnh quyn i
ngc vi hng i ca cuc sng.
th k th 20, l thuyt thng tin tng qut ha thut ng ent-

ropy cho tt c cc ngnh nh la mc ca s khng xac inh v
khng sp xp ca h thng (chu thich cua V.Havel theo T in
trit hoc tom tt Tip Khc).
Nh ta a bit, con ngi cng tn tai giy phut

khi mc cu truc cua anh ta bt ng gim xung v
con ng ca ngi chuyn hng theo chiu tng
entropy, o l giy phut con ngi bi khut phc bi qui
lut chung ca v tr: giy pht cua cai cht.
u trong chinh nn tang ca chnh quyn i
theo con ng gia tng entropy (v ch mun bin con
ngi thanh mt ci my tnh, c th ci vo bt ki
chng trnh nao v bo m rng n s c thc hin)
co mt nguyn tc huy dit. Mi ca t kh phng pht
ngay t khi nim trt t m chnh quyn thi hnh,
v di goc nhin cua no, mi biu hin ca i sng chn
thc, mt hnh ng c o, mt biu hin c tnh, mt
suy ngh c sc, mt tng hay c vong bt ng, u
nht thit chi l du hiu cho s ri loan, hn n v
v chnh ph.
Qua ton b thc t hot ng chnh tr cua chinh
quyn vi cac khia canh c ban nh ti c gng miu
ta ln lt, ch hin nay khng nh rng, nhng
l tng ha bnh, trt t, n inh, cung c, dn dt
khi khng hong, ngn chn sup , trn an kich
ng v.v, m ngay t u a l tru ct trong chng
trnh chinh tri cua no, kt cuc co cung ni dung huy dit
cho ch o cung nh cho mi ch i theo hng
tng entropy.
ng, y co trt t: trt t quan liu ca nhng b
ng phuc xm xit lam t lit tnh c o, trt t ca s
Vclav Havel 267
my mc bp tinh khng lp lai, trt t ca s tr tr

mc meo loai bo kha nng vt trn chinh minh. o l
trt t khng cn s sng.
ng, t nc ta yn binh. Nhng liu co phai s
yn binh trong nh xc hay ngha a?
Trong mt x hi sng thc s se lun lun c chuyn
g xy ra mt cach t nhin: s phi hp nhng hoat
ng v nhng s kin hin tai, nhng chuyn ng hin
hin v n khut, lin tc to ra nhng tnh hung khac
thng li cun nhng hoat ng tip theo v dy ln
nhng chuyn ng mi. S phn cc b n cua cuc
sng gia bt bin v bin thin, gia tt yu v tnh c,
gia nhng iu c th d on v nhng iu bt ng,
din ra trong thi gian v biu l bng dng s kin. i
sng x hi cang c cu trc hn bao nhiu, thi gian
xa hi cang c cu trc hn by nhiu: yu t c o
v khng lp li trong o cang manh me. iu ny hin
nhin li thuc y kh nng phan anh cuc sng trong
trnh t thi gian nh mt dng chy khng o ngc
c ca nhng tnh hung khng th thay th, v nh
vy, khi nhn ngc li, cang c th hiu ro hn nhng g
l tt yu trong din bin x hi. Cuc sng x hi cng
phong ph, x hi cng nhn thc r hn chiu kch cua
thi gian x hi, chiu kch ca lch s.
Ni cch khc, u c khng gian cho din bin x
hi, cng m ra khng gian cho k c x hi. X hi
nao sng thi x hi o c lch s.
Tuy nhin nu trong lch s, yu t lin tc v nhn

qu lin kt mt thit n th vi yu t khng lp li v
khng th d on, thi cu hi c t ra la, lch s chn
thc sui ngun khng th dp tt ca hn lon, ci
ngun lu bn ca bt n nh v ci tt hn xc vo
trt t lam sao c th tn ti trong th gii c cai tr
bng ch tng entropy.
Cu tr li l r rng: lch s khng th tn ti trong
th gii y. V no cung khng tn ti o t ra l b
ngoi: khi chinh cuc sng a bi t lit thi thi gian x
hi cung dng lai trong o, v v th lch s bin mt khi
tm nhn ca cuc sng.
Ngay ca t nc ta, dng nh t khi nao o a
khng cn lch s. T t nhng chc chn, chng ta nh
mt khai nim thi gian. Chng ta qun iu g xy ra khi
no, iu g xy ra trc v iu g xy ra sau, co iu g
xy ra v ch ng trong chng ta la cm gic, rng
tt ca nhng iu o tht ra cung chng co gi quan trng.
Khi tnh c o bin mt khi dng chy ca cc s
kin, v nghia la ca tnh lin tc cng khng cn, tt ca
cng ha chung vo bc tranh duy nht xm xt ca mt
vng quay mai ging nhau: chng ta ni rng chng c
g xy ra ht. Trt t huy dit c p t y, mi
bin c u c sp xp mt cch hon ho, v vi vy
cng hon ton t lit. Khung hoang trong cam nhn v
trnh t thi gian trn bnh din x hi tt yu dn n s
khng hong nh vy ca trong cuc sng c nhn: mt i
tm nn lch s x hi, v nh th cung mt i lch s v
Vclav Havel 269
tr c nhn trn tm nn lch s y, cuc sng c nhn ha

thp xung mc thi tin s, ni thi gian ch con c
im nhp bi nhng s kin nh ngy sinh, ngy ci
v ngy cht.
Khung hoang trong cam nhn thi gian x hi dng
nh y x hi noi chung tr li thi ki nao trong tin
s, khi nhn loai, trong nhn thc v thi gian xa hi cua
minh qua sut hng ngn nm a khng vt qua gii
han nhng biu hin c trng mang tinh thi tit trong
v tr cua bn ma lp i lp li v cung tn v nhng
nghi thc tn gio gn lin vi chng.
Khong trng ma chiu kich bt n ca lch s lai
ng sau tuy nhin phi c lp y: va th la s hn
loan ca lch s chn thc c thay th bng trt t ca
lch s gi hiu, tc gi ca n tuy nhin khng phi l
cuc sng x hi ma l nhng nhn vin lp k hoch;
thay vi nhng s kin thc, ngi ta cung cp cho chng
ta nhng s kin ao; chng ta sng t ngy l k nim
ny qua ngy l k nim khc, t l hi ny qua l hi
khc, t cuc duyt binh ny qua cuc duyt binh khc,
t i hi ng long nht tr nay n nhng cuc bu c
ng long nht tr kia v t nhng cuc bu c ng long
nht tri kia lai n ai hi ng long nht tri no; t ngy
Bo ch qua ngy Pho binh, v ngc li. Khng phi
ngu nhin m nh s nh tro lch s nh th, chng
ta c th thu c tng quan thu ao v nhng bin
c trong x hi, c trong qu kh ln tng lai, chi bng
cch gh mt nhn vo quyn lch. V do ni dung tng
ng n sao mon ca nhng nghi thc lp i lp li nay

ma thng tin thu c bng cach nh vy thm chi cung
chng khac gi thng tin chung ta co th thu c t trai
nghim ich thc.
Mt ln na: trt t hon ho a at c song c
chuc bi vic quay tr li thi tin s. Ngoai ra con co th
noi thm rng: trong khi i vi t tin chng ta, nhng
nghi l lp li bao gi cng mang ngha hin sinh su
sc, th i vi chng ta, chung ch cn l th tc c
thc hin mt cach co muc ich m thi; chnh ph duy
tri nhng th tc tao cm gic lch s ang chuyn
ng; cng dn tham gia chung khoi bi phin ha.
Ch entropic chi c mt kha nng lm tng gia
tri entropy tng quat trong khng gian hoat ng ca n:
bng cch cung c s kim sot tp trung, tng cng tinh
c kt, tht cht x hi bng cai ao troi ngay cang thng
dung va ngay cang nghet kin cua s thao tng mt chiu.
Chi co iu, mi bc i tip theo hng ng thi co
nghia la ch tip tuc lam tng entropy ca chnh minh:
c gng lm th gii bt ng, ch lm cho chnh n
tr thnh bt ng va lm cho kh nng ng u vi
bt c cai mi nao cung nh kha nng chng li nhng
tro lu t nhin ca cuc sng cua chinh minh bi t lit.
Nh vy l t ban cht, ch entropic kt cuc phi
chu s phn tr thnh nn nhn ca nguyn tc huy dit
ca chnh n, nn nhn d b tn thng nht do s thiu
thn tai hai ca bt k ni lc no c th bt n trc din
vi chnh mnh. Quyn lc cng ep cuc sng cang x
Vclav Havel 271
cng nhanh hn, thi ngc li cuc sng vi thi thc

khng th nn chng lai hng tng entropy cng co
kha nng khng c mt cch thnh cng hn v sng to
hn chng li s cng ep no.
Lm t lit cuc sng tc la chnh quyn lm t lit
chnh mnh nh vy cui cung la lam t lit ca kh nng
lm t lit cuc sng cua minh.
Ni cch khc, c th cng hip, e bep va lam t lit
cuc sng mt cach lu di v rt trit tuy nhin cui
cng khng th vinh vin dng c no: d chm chp,
che giu v thm lng, n vn tip tuc chay; d hng
ngn ln b tach ri khoi ban thn, n vn lun bng cach
nao o quay tr lai vi chinh minh; d b cng ep n
th nao, cui cung n vn lun sng st v vt qua bo
quyn tng cng ep n. Khng th khc c, do ban
cht thoa hip su xa ca mi quyn lc entropic, quyn
lc o n p va c th n p c cuc sng chi khi tn
tai mt cuc sng nao o, v nh vy s tn ti ca n
rt cuc ph thuc hoan toan vo cuc sng, trong khi
s tn tai cua cuc sng tuy nhin hon ton khng ph
thuc vo n. Sc mnh duy nht c th tht s tiu dit
c cuc sng trn hanh tinh cua chung ta l sc mnh
khng bit n tha hip: o la hiu lc ph qut toan vu
tru ca nh lut th hai trong mn nhit ng hc.
Tuy nhin nu nh khng th huy dit mai mai cuc
sng th cung khng th chn ng lch s: bn di
ci np y nng n che giu s bt ng v nhng s
kin gi to la dong nc nho ang chm ri v kn o

lam xoi mon cai np y . Qu trnh y co th keo di,
nhng mt ngy no mt iu s phai xy ra: ci np
y khng th khang c c na va bt u ran v.
Va o l thi khc khi mt ci g trng thy lai bt u
xy ra, mt ci g tht s mi m v khac thng, mt
ci g khng c tru tinh trong bang lich s kin ca
gii cm quyn, mt ci g lm cho chng ta bng nhin
khng cn cam giac bng quan rng khi nao iu o xay
ra va rng iu o ang xay ra. Mt ci g c tinh lch s
tht s, vi ngha rng lch s bng cach nh vy lai oi
ln ting.
Nhng bng cach nao trong hon cnh cu th ca
chng ta lch s co th ln ting? Vin cnh nh th
thc s co y nghia cu th nh th nao?
Ti khng phi l nh s hc hay nh tin tri, nhng
nu nh noi v c cu cua nhng thi im nh vy thi
ti khng th bo qua mt vai quan sat nht inh.
Ni m it nht trong mc no co tn tai s cnh
tranh quyn lc cng khai, nh bo m thc s duy
nht cho vic kim sot quyn lc (v cui cng la bo
m cho ca t do ngn lun trong bt c hnh thc no),
th chnh quyn d mun hay khng cng buc phi
i thoi lin tuc v ci m vi cuc sng x hi. Chnh
quyn buc phi thng xuyn giai quyt nhng cu hi
a dng nht m cuc sng t ra cho h. ni khng c
s cnh tranh nh th (v ni ma v vy t do ngn lun
Vclav Havel 273
trc sau cng b an ap) nh trng hp cc ch

entropic th chnh quyn khng chiu thch nghi vi
cuc sng ma c p cuc sng thch nghi vi n, tc la,
thay v thng xuyn giai quyt cng khai nhng xung
t, i hi v nhng vn thc s cua cuc sng th
chinh quyn y chi che y chng. Nhng u bn
di cai np y nay, nhng xung t v i hi vn hin
din, tich tu v sinh si ny n, n mt thi khc nht
inh, khi ci np y khng th gi ni, chng s thoat
ra. y l thi khc khi tm vo che y s bt ng bi v
tung v lch s li bc vao v i.
Va iu gi thc s se xay ra tip ?
Mc du chnh quyn cn sc ngn can s th
hin cng khai p lc cua nhng xung t cuc sng
tc la ngn can nhng tranh lun hay canh tranh quyn
lc cng khai, song h a khng con sc hoan toan
cng li p lc ny c na. Va th la cuc sng t
nhp it nht vao ni c th trong hu trng n khut
ca quyn lc, ni n ep buc nn nhng tranh lun b
mt v tip o nhng cnh tranh quyn lc b mt. Tuy
nhin chnh quyn khng c chun b cho iu
bt c tranh lun thc s nao vi cuc sng cung nm
ngoai tm nng lc cua ho va v th m h hong lon:
cuc sng gieo mm hn lon trong ni cac ca chinh
quyn di dng nhng xung t, mu m, cm by v
i u ca nhn, thm ch co th noi, n thm nhp trc
tip vao tng ai din ca chinh quyn: chic mt n t
thi phi c tnh m nhng vin chc cp cao khoc ln
ngi nhm khng nh s ng nht vi khi quyn lc

thng nht khng t vt kia bt ng ri xung, l ra sau
no nhng con ngi bng xng bng tht ang tranh
ginh quyn lc bng bin php nhn o nht v xu
xe ln nhau t cu mnh. y l gi khc vn bit n
cua nhng cuc cch mng v bo lon cung nh, cua
nhng thay i v tr chc vu v lun im trong cac bi
din vn mt cach bt ng va kho hiu ni i vi ngi
ngoi; l giy phut phat hin nhng m mu c tht hay
ba tc v nhng u mi b mt; giy phut cng b nhng
ti li tht s hay c bay t va ao bi nhng khuyt
im xa c; giy phut ht nhau ra khi nhng quyn
th, bi nho nhau hay thm ch c nhng bt b v xet
x. Nu nh cho n gi, tt ca nhng ke nm gi quyn
lc u ni cng mt ngn ng, s dng cng nhng so
ng, noi v cung mt muc tiu va s hon thnh thng li
mc tiu nay, th nay khi quyn lc thng nht y bng
nt ra thnh nhng c nhn ring bit, nhng k mc du
vn con gi ngn ng chung trc y, nhng by gi
bng dng no buc ti nhau. Va chng ta ngc nhin
c bit rng, hang loat ngi trong bn h nhng k
tht th trong cuc u tranh b mt ginh quyn lc
khng bao gi thc s coi trng mc tiu c tuyn b
v khng bao gi hon thnh trn vn nhng mc tiu
ma hoan toan ngc lai trong khi nhng k thng
th l nhng ngi thc s vi nhng muc tiu y v l
nhng ngi duy nht c kh nng thc hin chung mt
cach thng li.
Vclav Havel 275
Cun lch chinh thc ca nhng s kin gi tao c

xy dng trong nhiu nm mt cch duy l dng nao th
hinh dang s t nhp t ngt ca lch s chn thc cng
phi l dng y. Tt c nhng thnh t khng lp lai, c
mt khng hai v khng tinh toan c cua lich s trong
thi gian di tng b e bep, tt c nhng b mt lich s
trong thi gian di tng b ph nhn, trong tich tc c
ng lot a ra anh sang. Va nu nh qua nhiu nm
tri, chng ta khng khi nao co th bt ng vi bt c iu
gi nho nht, tm thng nht, th nay chung ta c tn
hng mt bt ng to ln song o qua la mt bt ng
ang gia. Moi hn lon lch s trong nhiu nm tng b
e nen di trt t gi to, nay t ngt phun tro.
Nh th chng ta cha tng bit n iu ! Nh
th chung ta cha bao ln co th chng kin chuyn
nh vy trong phn th gii ca chng ta! C my trong
nhiu nm hoat ng tng chng nh hon ho va
trn tru, khng lch lac hay sai sot, ch qua mt m
v tan thnh tng mnh, va h thng tng chng se
thng tri mai mai trong hinh dang khng i, v khng
sc manh nao trong mi trng vi nhng bu c ng
long nht tri va biu quyt ng long nht tri c th
nghi ng no, bng sp khng h bo trc. V chng
ta ng ngang nhn ra rng tt ca hoan toan khng nh
chng ta tng ngh.
Thi khc khi cn lc xoay tran qua th gii cu ki
m mc ca b may quyn lc c inh, tuy nhin hoan
toan khng chi l tai vui ua cho chung ta, nhng
ngi nm bn ngoi quyn lc. Mc du khng trc tip,

noi cho cung no vn lun lin quan ti ca chung ta: hay
chng phai chinh p lc lu dai v thm kn ca cuc sng
vi nhng nhu cu, quyn li, xung t hay mu thun
lun bi e nen song khng bao gi co th e nen ni cua
c x hi, la iu lun tao nn nhng chn ng quyn
lc nh vy hay sao? Khng c g ng ngc nhin l x
hi trong nhng thi khc nh th lai lun bng tinh
dy, bam ly thi khc hay cam nhn no mt cch nhanh
nhy hn, cho thi khc tac ng v tm cch tn dng
no! Nhng cn chn ng nay hu nh bao gi cung lam
thc dy nim hi vng hay ni s hi nao o; hu nh
bao gi cung m ra du la thc s hay gia tng khng
gian cho vic thc thi nhng xung lc v tham vng khc
nhau ca cuc sng; v hu nh bao gi cung lam tng
tc nhng chuyn ng khac nhau trong x hi.
Tuy nhin tt ca iu nay hu nh bao gi cung ng
thi cha ng trong minh nhng mi rui ro ln thng
xay ra va khng lng trc c, do c cu hoan toan
tri t nhin cua s xung t vi cuc sng nh chinh
nhng chn ng quyn lc t ngt.
Ti s c gng giai thich r hn mt trong nhng rui
ro nh vy.
Nu hng ngy con ngi lng im chu s iu khin
ca cp trn bt ti, nu hng ngy con ngi nghim
tc thc hin nhng nghi thc m trong thc t l nc
ci vi anh ta, nu con ngi khng phn vn tr li
Vclav Havel 277
nhng ban trng cu y kin mt cach tri ngc vi quan

im thc s ca mnh v sn sng cng khai chi b
bn thn, nu con ngi khng h kh khn gi v thin
cm hay yu thng nhng iu m thc ra anh ta cam
thy bng quan hay gh tm, th tt c nhng iu vn
cha c ngha l trong anh ta vinh vin kh can mt
trong nhng cm nhn quan trng nht ca con ngi:
cm nhn b lng nhc.
Ngc li: mc d khng ai ni v n nhng ngi
dn cm nhn rt chnh xc ci gi m h phi tr c
c s bnh yn bn ngoai: l nhn phm cua ho lin
tuc bi lng nhc. Cng t phn khng trc tip chng lai s
lng nhuc o bao nhiu, cho d nh kha nng gat bo cam
giac o ra khoi nhn thc hay t di mnh rng chng c
g to tat xy ra, hay n gin l nghin rng li th tri
nghim nay cng n su trong tm kham h by nhiu.
Ngi c th ngay lp tc cng lai s lng nhc th cng
c th qun no nhanh, ngc li ngi c th lu di im
lng chu ng s lng nhc cung se c th ghi nh n
mi. V nh vy trn thc t, khng iu gi bi bo qun.
Moi ni s hi tng chu ng, moi iu gi di buc
phi lm, tt c nhng tr h ng xu h v hn mt v
co le ti t nht l cm nhn v s hn nht bi phi by
tt c nhng iu ny ng li v tch t u trong
ay su thm nht ca thc x hi, v tt ca lng l ln
men y.
Hin nhin o l tnh trng khng lnh mnh: nhng
khi nhot khng c kp thi x li se dn dn mng
m, m tich tu khng th thot ra ngoi va cht c se

lan truyn khp c th; tnh cm t nhin ca con ngi
khng th gi tinh khch quan qua lu v vic giam cm
n lu ngy trong tm tr s dn dn bin dang thnh cn
co git bnh hoan, thnh cai gi o c hai nh khi qu
trnh chy khng ht to ra cht carbon monoxide (CO).
Khng c g ng ngc nhin l trong giy phut, khi
cai np y bn ngoai ran nt va dng dung nham cuc
i tun tro ra ngoi, bn cnh nhng n lc c cn
nhc k lng nhm sa cha nhng bt cng trc y,
bn cnh mong c s tht v mong c nhng ci cch
ph hp vi nhu cu cuc sng, cn xut hin c cc t
cht ca lng cm th bm gan, ca cn gin d i tr
hn v ca khat vong si sc i c n b ngay lp tc
tt c nhng si nhuc phi chu ng! (Trong khi ,
tnh vi vng v thiu tha ng so vi tnh hung ca
c mun , phn ln bt ngun t cm gic m h,
rng cn bng n y thc ra a n qu mun, khi n
chng cn ngha, vi no nh mt ng lc tc thi
v cng vi n c nguy c tc thi, v khi m v bn cht
no ch con l th phm cho ci g ng l phi xy ra
trong thi gian hon ton khc).
Khng c g ng ngc nhin l nhng ngi i din
cho chnh quyn sau nhiu nm tng quen vi s ng
thun tuyt i, quen c ng h nht tr v v iu
kin, quen vi mt tng th ng nht ca s gi to ton
din v ph qut, trong thi khc nay a chong vng
trc cn bc pht ca nhng tnh cm b nn n
Vclav Havel 279
ni h cm thy b e da cha tng thy, v trong mi

e da i vi mnh nh vi ngi bo lnh duy nht
cho s tn ti ca th gii ho nhin thy mi e doa cha
tng thy i vi ca th gii, n ni ho khng lng l
ku gi hng triu binh s ngoi quc n cu mnh v
cu c hanh tinh.
Cch y khng lu chng ta va tri qua mt v
bng n nh vy. Nhng ke sut bao nm tng nhc
m v xc phm con ngi va sau o choang vang n
th khi con ngi bi xuc pham tim cach ln ting, hm
nay li gi ton b s kin nay l s bng n cm xc.
Nhng thc ra cm xc no bng n? Ai bit s s
nhc ko di v su rng n th no tng din ra trc
s kin bng n , va ai hiu c c ch tm l x hi
ca phn ng tip sau qua trinh chiu ng s si nhuc lu
dai, con phi cm thy sng st hn na trc dng dp
tng i bnh lng, thc t v thm ch trung thnh ca
toan b vu bng n. Mc du vy nh bit, chng ta
phi tr cai gi rt t cho thi khc s tht nay.
Nh cm quyn hin nay khc xa chinh quyn tng
cai tr trc v bng n va mi y. Khng ch v chinh
quyn kia, nh c goi, l nguyn bn, cn cai k
nhim ch l dang m phong hnh thc va khng c kh
nng nhn thc c rng, cai nguyn bn kia trong
khi o nh mt s huyn hoc cua minh n mc
nao. Nhng trc ht l v, trong khi quyn lc trc
kia da vao nn tng x hi thc s v khng nho cua
s ng h tin cy (mc d dn dn gim st) ca mt b
phn dn chng, v da vao s hp dn thc s v khng

nho (d cng bc hi dn) ca nhng li ch x hi m
n ha hn ban u, th ch hin nay ch con da duy
nht vao bn nng bao tn ca nhm thiu s cai tr v
ni s hi ca a s b tr m thi.
Trong bi cnh nh vy, kh co th hnh dung tt c
cc phng an din bin co th gia inh cua thi khc s
tht nu no xy ra trong tng lai, c th l s nhc m
x hi ton din n th v cng khai n th, mt ngy
no c th se i n ap di hinh thc nao; v cang
hon ton khng th nh gi c phm vi v chiu su
nhng hu qu bi kch, m thi khc c th v kt cuc
co le se phai mang n cho hai dn tc chng ta.
V mt nay, con ngi phi sng st khi quyn lc nhn
danh l khoa hc nht t trc ti nay li hon ton khng
c kh nng hiu c nhng quy lut c bn trong hot
ng ca mnh v t rt ra bai hoc t lich s ca ban thn.
Nh thy, ti khng s rng, vi s nhm chc ca
nhng nh lnh o hin nay, cuc sng Tip Khc s
kt thc va lch s s dng vnh vin. Cho n nay, trong
lch s, sau mi hon cnh v sau mi thi i lai tip
n hon cnh mi v thi i mi. V cho n nay, d
tt hay xu cho con ngi, hoan canh mi hay thi ai
mi bao gi cng khc xa moi hnh dung v tng lai
ca nhng ngi t chc v cai tr trong giai on trc.
Ti lo s mt iu khc. Thc ra ton b bc th ny
ni v iu m ti tht s lo s o la nhng hu qu
Vclav Havel 281
nng n va lu di phi li m ton b s cng bc ngay

hm nay s gy ra cho hai dn tc chng ta trong tng lai.
Ti s ci gi m tt c chng ta s phi tr cho vic n
p khc lit lch s, cho s rung ry tn bo v khng
cn thit y cuc sng xung y su x hi v y
su tm hn con ngi, cho vic inh chi th bao moi
c hi c sng it ra t nhin mt chut nh mt x hi.
V c l t nhng iu ti trnh by, c th thy ti khng
ch lo lng v ci gia ma chng ta vn lin tuc phi tr
bng nhng ng cay hang ngay do s cng bc x hi
v xuc pham nhn phm, cng khng ch v ci gia t
m chng ta phi tr di dng suy thoai ko di v mt
tinh thn v o c x hi, m ti cn lo lng v ci gia
kh co th inh oan hm nay, m thi khc khi cuc
sng v lch s ln ti ln ting i quyn li, c th mang
n cho tt ca chung ta.
Trch nhim ca nh lnh o chnh tr i vi tnh
hnh t nc thng khc nhau v hin nhin khng
bao gi l tuyt i. ng ta khng lnh o mt mnh
ma c nhng ngi xung quanh ng ta cung mang mt
phn trch nhim. Khng quc gia no sng trong chn
khng, cho nn chnh sch ca mt quc gia du th no
chng na, bao gi cng b nh hng bi chnh sch
ca cc quc gia khc. Tt nhin nhng nh lnh o
trc kia cng co nhiu ong gop v chnh sch ca h
to iu kin dn ti tnh hnh t nc hin nay. Cui
cng c nhng ngi cng dn cng gnh khng t trch
nhim d nh c nhn ring l, ngha l nh nhng
sinh th y thm quyn, bng nhng quyt nh c

nhn hang ngay cng gp phn to dng nn tnh hnh
chung, hay v mt tp th nh mt tng th mang tnh
lch s x hi nht inh, b gii han bi nhng iu kin
ni n pht trin, nhng ng thi ngc li lai nh ra
gii hn cho nhng iu kin .
Mc cho nhng hn ch nay, m d nhin cng l hn
ch trong hon cnh ca chng ta hin nay, l mt nh
lnh o chnh tr, trch nhim ca ng vn v cng to
ln: ng ng quyt nh to nn bu khng kh m
tt ca chng ta sng trong , v v vy ng co anh hng
trc tip n ci gia cui cung m x hi ta s phi tr cho
qu trnh cng c ngy nay.
Ngi Sc v ngi Slovakia, cng nh bt k dn tc
no khc, mang sn trong mnh nhng tim nng song
song a dng nht: chng ta c, ang c v s tip tc
c nhng ngi anh hng, cng nh c, ang c v
s tip tc c nhng tn ch im v nhng k phn bi.
Chng ta c kh nng pht trin tr tng tng v sng
to, c kh nng vn mnh ti nhng hnh ng bt
ng v mt tinh thn v o c, c kh nng chin u
v s tht v hi sinh v ngi khc; nhng cng ht nh
vy, chng ta c kh nng tr nn hoan toan th , khng
quan tm n bt k iu g khc ngoi ci d dy ca
mnh v chi lo ngng chn ln nhau. V mc du tm hn
con ngi khng phi l ci bnh na lt ai mun th
g vo cng c (tng tng ngo man v con ngi
ny thng c thy trong nhng bi din vn chnh
Vclav Havel 283
thc di dng cu t cc ki sao mon, rng chng ti

tc l chnh ph cn phi truyn ba iu nay cho nhn
dn), tuy vy vn ph thuc rt nhiu vo nhng ngi
lnh o cho xu hng no gia nhng xu hng i
chi nhau ang tim n trong x hi s c ng vin,
nhng tim nng no s c c hi c thc thi, v tim
nng no ngc li s b bp.
Cho n nay nhng iu xu xa nht trong chng ta
c kch hot v pht trin mt cch c h thng
tnh ch k, ao c gia, bng quan, hn nht, s hi, nhn
nhc, mong mun trnh n moi trach nhim c nhn m
khng cn bit ti hu qu chung.
Trong khi o, ban lnh o t nc hin nay c th
a ra nhng chnh sch tac ng ln x hi khuyn
khch khng phi mt tiu cc m l mt tch cc trong
chng ta.
Cho n nay, ng v chnh ph ca ng chn
con ng d dng nht cho mnh, nhng cng l con
ng nguy him nht cho x hi: o la con ng gin
gi hnh thc bn ngoi vi ci gi la tnh trng suy thoai
bn trong, con ng dn ti s bt bin vi ci gi l
cuc sng dn mn dit vong, con ng chi nhm bo
v quyn lc ca ban thn vi ci gi la s ao su khng
hong x hi v o c, tinh thn, va ha thp nhn phm
mt cach co h thng.
Trong khi , ngay c trong pham vi gii hn ca
mnh, ng vn c c hi lm c nhiu vic ti thiu
l ci thin tng i tnh hinh: c th o l con ng

nhoc nhn hn, it c trong vong hn, kt qua cua no
khng th hin ngay, co th gp chng i ch ny ch
khc, nhng nht nh rng, t goc li ch v tng
lai thc s ca x hi chng ta, o s l con ng c
ngha hn nhiu.
L cng dn ca t nc, qua bc th ny, ti cng
khai v thng thn ngh ng v nhng ngi i din
hng u ca ch hin nay xem xt mt cch nghim
tc nhng mi tng quan m ti c gng lu ,
trn tinh thn , cac ng cn nhc mc trch nhim
lch s ca mnh v c nhng hnh ng ph hp.
V NGHA CA HIN CHNG 77
(Nhn k nim 10 nm ngy thnh lp Hin chng
77, thng 7 nm 1986)
i vi Hin chng 77, t ngay thanh lp n

nay, mt cu hoi c ban lun c t ra: nhng
vic lam mao him cua phong trao co mang lai li ich
thc s cho xa hi? Noi cach khac, Hin chng co y
nghia gi khng?
Theo ti ky nim mi nm ngay thanh lp Hin
chng la thach thc t nhin suy ngm v cu hoi
nay. Vic lam o co le se co tac dung ngay ca khi chi
tng kt lai nhng iu a noi, khng nht thit phat
hin iu gi mi me. Cung khng th lam khac c: vi
ban cht t nhin cua minh, Hin chng lun t t cho
minh cu hoi o va nghin cu no mt cach nghim tuc.
Nhng iu a c cng lun phan xet la phi nhn
tinh va a c linh thing th tht1 la se khng bao gi
1.
Chu thich ND: Sau thi Stalin, nhng ngi cng san tuyn b
xay ra, sau s can thip cua Khi Varsava2, lai c tai lp
lai mt cach tr tren va dn chung cung nhanh chong
lam quen vi iu o. Xa hi Tip Khc sau khi c gia
tng sc manh3 va sau o tht vong vi kt qua at c,
nhanh chong ri vao trang thai u m. i mt vi vic
tai lp ch c tai, a s dn chung khng con quan
tm n vic cng, ho t bo c hi tac ng xa hi va tp
trung lo lng cho cuc sng ca nhn. Ho mt long tin
vao y nghia cua vic tham gia cng vic xa hi, cng vic
dn s. Nhng ngi it thun phuc nht a nhn c
nhng ban an nng n khng ai con phai h nghi4. Xa
hi bi xe nho, t duy va sang tao t do bi vui vao chn
ring t. Nhng mi quan h xa hi theo chiu ngang tao
khng gian cho cuc sng xa hi ich thc bi ct t. S
va th tht la ho sang thi ky mi, oan tuyt vi thi Stalin va

nhng chuyn nh bia ti, gan cung, kt an, thanh trng v.v se
khng th xay ra c na.
2.
Chu thich ND: Cuc xm lc ca qun i Hip c Varsava
vo Tip Khc (cn gi l Cuc tin vo ca qun i cc nc
ng minh hay chin dch sng a-nup) l cuc b qun s
ca qun i 5 nc Hip c Varsava ng u l Lin X theo
yu cu ca cnh bo th trong ng cng sn. N dn n s n
p nhng c gng ca Tip Khc nhm ci t XHCN c gi
l Ma Xun Praha. N dn n vic bt v giam gi nhng lnh
o ng u ca Tip Khc. Lin X duy tri qun i Tip
Khc n nm 1991.
3.
Chu thich ND: y noi phong trao Mua Xun Praha 1968 bi dp
tt sau khi Tip Khc bi qun i Khi Varsava xm lc. Ma
Xun Praha c nh du cho giai on ci m chnh tr ti Tip
Khc vo nm 1968.
4.
Chu thich ND: v cach phan ng cua b may quyn lc.
Vclav Havel 287
im lng hoang vu cua mt quang lich s bt ng mang

tinh c tai va thc dung, lan toa trong ca nc. Vi cam
giac bi lng gat, nhn dn a hoan toan quay lng lai
vi tng th chinh tri. Ho thy chan ghet tt ca nhng y
thc h, vi phai nm trai hang ngay nhng thc t ti tan
nup bong sau nhng li le hoa my. Tinh thn oan kt va
chia se, cach y khng lu con rt bn vng, hoan toan
tan bin; chu nghia vi ky bao trum tt ca, khng khi s
hai thng tri khp ni. Ngi dn im lng chp nhn giai
phap a nhn cach cho phng trinh cuc sng ma tinh
th bay ra cho ho: bn ngoai cui u v tun thu, trong
thm tm khng con tin vao iu gi ht.
o khng chi la khung hoang chinh tri. o la khung
hoang ao c.
Vic t cu hoi v y nghia cua Hin chng la iu
d hiu: chinh quyn luc o khng chp nhn i thoai
Hin chng nghi, ho chi t am phan va ng thi
bac bo nhng nghi cua Hin chng. Chinh quyn
tuyn b Hin chng la tp hp nhng ke tht th va
giao np ho vao tay canh sat. Ngay ca xa hi cung khng
to thai ng nht vi t tng cua Hin chng mt
cach ro rt: s ngi ky Hin chng hu nh khng tng.
Khng mt tp th ang k nao ung h Hin chng mt
cach ro rang; cung khng co nhng biu hin cam tinh
vi phong trao mt cach cng khai. Thm chi co ve nh
la nhn dn tranh ne, khng mun dinh dang va cung
khng quan tm n Hin chng. Hin chng a co
c thanh cng gi cu th? a co gi tt ln nh nhng
vic lam cua Hin chng? Hin chng a tht bai tht
s trong vic lam cua minh?
Ti nghi rng cha th tra li c chinh xac cu hoi
v y nghia xa hi thc t cua Hin chng nu cha hiu
ro ban cht tinh hinh xa hi luc Hin chng ra i, cung
nh cha c hiu ro ban cht cua Hin chng, nghia
la Hin chng la gi, muc ich cua Hin chng th nao,
Hin chng xut hin t u va Hin chng mun
ong gop gi cho tinh hinh xa hi chung.
anh gia y nghia cua Hin chng thiu nhng chun
bi trn cung ging nh vic o lng ma thiu thc o
hay dung sai dung cu o lng. Khoang cach khng th
o c bng cn va trong lng khng th o bng n
vi met.
Nhn manh khia canh ao c trong hanh ng cua
chinh minh lun lun la mt vic lam mao him vi ca
nhn o d bi coi la ke t phu, hoc it nht la ngi thiu
khim nhng va tr tren. Khng gian chinh tim hiu
y nghia cua Hin chng, ang tic la khng th xac inh
chinh xac c nu cha lam sang to c s ao c trong
hoat ng cua Hin chng du chi vi muc ich duy
nht tim s tht va c tin hanh mt cach tinh tao. Ti
khng th lam gi khac ngoai chp nhn s rui ro bi coi la
ke t phu.
Hin chng 77 khng hinh thanh t tham vong dng
ln mt th ch chinh tri hay y thc h chng lai mt
th ch chinh tri hay y thc h khac. Hin chng cung
Vclav Havel 289
khng mong mun tr thanh lc lng chinh tri nhm

canh tranh vi lc lng chinh tri ang cm quyn; Hin
chng khng t xem minh la mt la chon tt hn thay
th cho i ngu cm quyn. Du rng co nhiu ngi ky
Hin chng trc y la chinh tri gia, nhiu trong s o
ang tham gia chinh trng, mt s co th lai tham gia
chinh trng nu co c hi, mc du trng hp o kho
co th xay ra. Tt ca moi iu o khng thay i c
mt thc t la ban thn Hin chng it nht la trong
ng li ni b khng phai la mt th nghim giai
quyt khung hoang bng con ng chinh tri. Giai phap
chinh tri nh vy co le se la d hiu i vi nhng ngi
quan sat sng trong nhng xa hi m hoc it phn hoa
ao c hn. Trong trng hp Hin chng, vic tim
giai phap chinh tri la lm ln v vong v tinh hinh xa hi
cung nh vi tri cua minh.
Giai phap duy nht, co lgic, co y nghia cng dn
thoat khoi khung hoang ao c cua xa hi phai la giai
phap ao c.
Chc chn rng ti khng phai la ngi u tin va
cung khng phai la ngi cui cung xem Hin chng
nh mt n lc cho mt giai phap nh th. Jan Patoka5
5.
Chu thich ND: Jan Patoka (1907 1977): trit gia, ngi k Hin
chng 77 (1.1.1977) l mt trong ba pht ngn vin u tin ca
Hin chng (cng vi V. Havel v J. Hjek). Trong nhng bi vit
cui cng ca mnh v Hin chng ng thng nhn mnh n
kha cnh c bit ca o c v quyn cng dn (trong tinh thn
trit l ca ring mnh). Sau khi gp b trng ngoi giao H Lan
Van der Stoel, ng b an ninh hi cung lin tc. Mt ln sau mt
a co cai nhin o ngay t bui u cua phong trao. a s

moi phan hi va t phan hi sau nay cua Hin chng
u co lin quan hay khi ngun t cai nhin nay cua ng.
Chung ta co th thu hiu cn nguyn quan im cua
Hin chng trn nn tang bu khng khi ma phong trao
a nay sinh.
Vao gia nhng nm by mi, bt u xut hin
mc d ch trong mi trng cua mt nhom thiu s
ng k nhng du hiu cua s thc tinh xa hi. Nhiu
ngi a bt u hi tinh sau cu sc lich s trc o;
nhiu ngi kt cuc a bt u ru bo nhng ao tng
con sot lai cua minh va suy nghi mt cach t do thc s;
nhiu ngi a mt moi vi nhng mt moi cua chinh
minh va bt u nhn thc c rng khng chi c
ch i mt ai o (t bn trn? t bn ngoai?) se cai
thin tinh hinh; nhiu ngi a chan ngy vai tro lam
i tng thu ng mun i cua lich s va cam nhn
mt mc nao o s cn thit lai tr thanh chu
th cua lich s; nhiu ngi a cht ngat trong khng khi
tu tung cua cn hm tru xa hi cua minh va cam nhn
lai trach nhim chung cua minh cho s phn cua toan
th. Bc vao tui nhn thc la th h tre khng bi tn
thng bi trai nghim t cuc chim ong cua Lin X.
Nhng hi nhom khac nhau ma cho n khi o con hoat
ng ring le, c lp va dng nh chi lo cho ring minh
cuc hi cung cng thng ng phi i vin v cht v t qu no.

m tang ca ng tr thnh mt s kin quan trng trong vic
phn i chng cng sn.
Vclav Havel 291
a co khat vong nhay ra khoi han inh hin tai cua minh
bc vao i sng cng cng. Tinh oan kt lai c
anh thc va nhn thc v tinh khng th chia ct cua t
do c tng cng: ngi ta bt u nhn ra rng s tn
cng vao t do cua mt ca th cung ng nghia vi s tn
cng vao t do cua tt ca, va mt khi xa hi con bi phn
chia bi s bang quan va con co nhng ngi im lng
trc vic ngi khac bi trn ap, thi se khng co bt ky ai
thoat ra khoi s thao tung chung.
Vao nm 1976 cac thanh vin va cng s cua ban
nhac rock The Plastic People of the Universe6 bi bt
giam. Quyn lc ln nay a khng tn cng vao nhng
i khang chinh tri cua minh nh trong giai oan u
nhng nm bay mi, ma a tn cng vao chinh cuc
sng, chinh xac hn la tn cng vao y chi c bc l
minh mt cach t do, theo cach cua ring minh, mt cach
chinh ang va xac thc. S nguy him cua ln tn cng
nay c nhn din mt cach nhanh chong va rng rai,
va mt chin dich vn ng oan kt xut hin khi o a
la tm gng phan chiu nhng thay i ma ti a noi,
va la bng chng hin hu v moi khia canh cua nhng
thay i nay, t quyt tm vt qua cai bong cua minh
6.
The Plastic People of the Universe (PPU) l mt ban nhc rock
ni ting ca phong tro underground ti Tip Khc nhng nm
1968 n 1988, mt ban nhc tin phong lm gng cho nhng
ban nhc khc noi theo. Ban nhc sng to ny vo nhng nm 70
v 80 v tnh tr thnh i lp chng ch cng sn ti Tip
Khc. Do thi thng thn ca mnh, ban nhc thng xuyn b
n p v thm ch b bo t.
trong nhng hi nhom khac nhau, cho n s nhn thc

ngay cang su sc v tinh khng th chia ct cua t do. S
chuyn minh xay ra luc o cua nhom thiu s ng k
nay khng phai la hoan toan v ci ngun hay xut hin
mt cach t nhin, ma no chinh la cu tra li tt yu cua
mt nhn thc xa hi ang bng tinh trc hanh ng
tn cng cua gii cm quyn. Vic oan kt vi nhng
ngi bi nan tt nhin lai cang thuc y nhanh chong
hn s thc tinh o: nhng rao can a c vt qua va
mt bu khng khi cng ng a nhanh chong nay sinh.
S kin nay a dn n vic ra i ngay sau o cua
Hin chng 77, no a lin kt nhng con ngi rt khac
nhau, nhng nhom rt khac nhau n nh va bin
nhn thc oan kt h tr nhau va trach nhim i vi
nhng vn chung thanh mt thc t xa hi.
Hin chng la s ra mt cng chung quan trong u
tin trong thi Husak7. No a tp hp cac nha vn va cac
cu chinh tri gia, nhng ngi cng san va nhng ngi
khng cng san, nhng tin cng giao va nhng tin
tin lanh, cac tri thc va cac cng nhn, cac giao s ai hoc
va gii tre bt tun. Ho khng lin kt nhau lai trn nn
tang chinh tri ma phn nhiu t nhng ly do ni tm, va
nhng ly do o co tinh cht con ngi hn la chinh tri.
Trn tr chung cua ho trc ht la trn tr ao c.
7.
Gustav Husak: nguyn chu tich nc, tng bi th ang cng
san Tip Khc. Gustav Husak c lanh ao Lin x a ln vi tri
cao nht trong b may ang sau s kin 68. Thang 11. 1989, sau
chin thng Cach mang Nhung, Gustav Husak bi buc t chc
chu tich nc.
Vclav Havel 293
Phong trao Hin chng a xut hin nh mt iu t

nhin va chi nh vy no mi co th c hinh thanh. No
khng phai la kt qua cua mt s suy din lanh lung da
vao nhng phn tich tinh hinh theo li chinh tri hoc. Cac
thai ao c khng c tao ra bng cach o. Chung
a ra i bng lng tm hn la bng l tri. Hin chng
khng hinh thanh t nhng lp lun logic, ma t nhng
logic bn trong cua s vic, nghia la t logic cua hoan
canh va logic cua phan ng con ngi trc hoan canh
o. o la cu tra li xac thc cua ngi cng dn trc
tinh trang thoai hoa ao c. No hinh thanh t mong
mun chng lai ap lc v ao c cua thi th; chi bo
cn bnh phn lit tm thn bi p t; bc qua gii han
cua nhng t li ca nhn va ni s cua chinh minh; vt
ln khoi nhng giao thng hao cua s ring t ng
nhp tham gia nhng vn cng cng; khng con tip
tuc khen b qun ao cua nha vua trung, ma ngc
lai noi s tht; noi mt cach ngn gon la hanh x phu
hp vi lng tm cua chinh minh va n gian la ng
thng lam ngi. o la n lc ngng cao u cua ke bi ha
thp phm gia, s ln ting cua ke bi bit ming, s ni dy
chng s di tra cua ke bi la di, s c gng thoat khoi
canh ng bi iu khin cua ke bi thao tung. o la n lc
thc hin quyn ma minh c hng, gianh ly trach
nhim a bi phu nhn, tim lai phm gia con ngi va s
toan ven, va bng cach nh vy khi phuc lai s tn trong
vao chinh ban thn minh.
Cho n by gi ti vn nh nh in nhng biu hin

nhe nhom vui sng, nim hn hoan t hao cua s t
khng inh minh, thm chi cam giac giai phong sang
khoai, cua nhiu thanh vin khi ky tn vao Hin chng
ngay o. Ging nh va trut bo c mt cai gi o tht
nng n, mt vo boc ma t rt lu phai ep minh trong o,
ho nh c trc tip hi sinh bi nhn thc ra rng thi
ky phm gia con ngi bi ha thp va thoi ao c gia a
kt thuc.
Nhng biu hin nh vy khng chi la trang thai
tm ly nht thi ring le. No minh hoa y nghia cua Hin
chng i vi rt nhiu ngi, no noi ln ban cht ao
c ban cht tht s cua lp trng ma Hin chng la
ngi ai din.
Khi nhc n s lin h cua mt cai gi o co ban cht
hay khi ngun t ao c thi tu trung iu o co nghia
nh th nao?
V cn ban no co nghia la vic lam cua chung ta khng
xut phat t nhng ng c co muc ich, khi chung ta
bit chc chn rng vic lam o se co c hi thanh cng
sm sua, ngay lp tc, ro rang, co th kim chng c
(va do o it nhiu la thanh cng b ngoai), ma chung ta
lam chi n gian vi chung ta cho rng o la mt iu tt.
ng lc o c buc chng ta phi lm nhng vic tt
v muc ich thc hin vic tt o, v vi o la nguyn tc.
Khc vi nhng ng c v mc ch, ng c ao c
c da trn nim tin vng chc rng vic tt lun lun
Vclav Havel 295
c ngha. Va ng thi cung da vao nim hi vng, rng

ngha o, sm hay mun s c chng to va khng
nh bng cach ring cua minh. ng thi chng ta cng
y thc y u kh nng ri ro, rng iu ny khng nht
thit phi xy ra, du vy nhn thc o khng h khin
chng ta quay lng vi d nh ban u. Nim tin chc
chn trong tm tri vao y nghia cua vic lam ung n
cung la nim tin rng vic lam o co y nghia ngay ca khi
no khng thanh cng. Ni mt cch khc, ng c ao
c bt buc chung ta lm nhng vic nht nh, khng
k n vic c thnh cng, khi no thnh cng, hay
thnh cng nh th no, ngha l ngay ca khi khng co
mt am bao la vic lam nay, bng cach nao o, se mang
lai li ich hay li lai gi cho chung ta.
Nhng ngi k Hin chng khng phi nhng k
khng tinh tao, h khng ngh rng chnh quyn s lp
tc i thoi vi h va ca x hi s ng tinh ngay vi h,
hay tnh hnh t nc se i thay v trong thoang chc
se tr nn tt p ngay sau khi Hin chng xut hin.
Ngc li, mi ngi u tnh n kha nng la ho se bi
trng phat.
Du vy h a dn thn vao con ng y. Ho dn
thn, bi h cho nh th l ng, vi nim tin, rng mt
vic ng n lun lun l mt iu ng lm, cng nh
ho lun hi vng, rng cm gic hai long trong thm tm
khi lm c mt vic lnh s c cng hng bi
nim vui khi c bn ngoi tha nhn, d tha nhn y
c chm tr, gin tip va ht sc kn o. H lm iu
vi nhn thc cho phep ti c trich cu noi ni

ting ca Jan Patocka rng c nhng vic xng ng
con ngi phi hi sinh, chu ng.
Ngi mun tm hiu ngha ca Hin chng mt
cch ng mc, c ngha l tm hiu c hu cnh nhng
vn m Hin chng nu ra, s phi t hi: Hin
chng c phi l mt hanh ng phuc hi nhn cch?
Chi khi cu tr li l c, th mi c th tip tc tm hiu
ngha x hi ca Hin chng. V phi tm ni duy
nht c th tm thy n: o la phm vi nh hng chnh
tr ca mt thai ao c. Ngha l trong mt a hnh
tinh vi kho nhn thy i vi con mt thiu kin nhn
ca ngi quan st, thng quen tm hiu nhng hiu
ng chnh tr ca cac hoat ng chnh tr.
Chung ta hay th tim hiu theo hng nay.
Hin chng 77 co tht s l mt hanh ng phuc hi
nhn cch?
Nghin cu nhng hot ng c th ca Hin chng,
trc ht l nhng ti liu ca phong trao, chung ta nhn
thy ngay nt c trng nht: y, con ngi vi danh
nghia cng dn, trong ngha trn vn v cao p nht
ca t ny, a ln ting. C th ni, Hin chng l biu
hin cua nhn thc, lng tm v long t tin ang dn
dn bng tnh cua cng dn. Ngi cng dn y ln
ting i quyn ca mnh, nhng quyn c tha nhn
trn l thuyt, nhng b cha ap trong thc t, v thc
hin cac quyn cua minh mt cach y u. Ho khng cn
Vclav Havel 297
x s nh k l thuc, h a tm v vi t do ca mnh.
C v iu nh l cn t. C th khng it ngi mong
mun, va i vi ho co th d hiu hn, nu nh Hin
chng a ra ngay mt chng trinh chnh tr.
C hi a ra mt chng trinh chnh tr lun la c
hi m, bt ky ai, bt c lc no u co th tom ly c hi
o, Hin chng khng nhng se khng ngn cn, m
cn sn sng ng h vic lam nh vy. Mc tiu ca Hin
chng tuy nhin hoan toan khac. Muc tiu ca Hin
chng co ve gian di hn, nhng v mt mt nao o su
sc hn.
Vi tht ra nhng chng trinh chnh tr c th ra
i, hot ng hay chm dt, thu c hay nh mt s
ng h, v tht s gy c nh hng ti thi cuc chi
trn nn tang xa hi khi quyn cng dn thc s c
khi phc, v chnh l nn tang m Hin chng xy
dng. Mt m ngi l thuc khng th phc tho,
tuyn b v thc thi mt chng trnh chinh tri, chi co
nhng cng dn t do vi y u thm quyn phap l
mi lam c iu o; khng c cng dn thi khng
co chnh tr. Ngi nha phai c xy dng t nn ch
khng th xy t mi. Khi phc quyn cng dn khng
phi la mt san phm chng ct t chnh tri, ngc
li, n l iu kin tin quyt cua mt nn chinh tri.
Khng nhng th, chnh tri c th i thay, nhng nhu
cu cp thit cua quyn cng dn nh iu kin cn cho
mi nn chnh tri, se trng tn. o la nhu cu khng
bao gi kt thuc, khng bao gi cn kit, lun co tinh thi
s va khng th nao at c tron ven: n i hi long

can m, y chi hng ti s tht, lng tm, t do tinh
thn v trch nhim vi vic chung. Va khi nao chung ta
c th tuyn b c rng con ngi a p ng c
chun mc cua nhng gia tri trn?
C th ni, theo tinh thn l lun ca Ladislav
Hejdanek8, mc tiu ca chnh tr l hu hn v mc tiu
ca Hin chng l v hn.
No v hn v no c tinh o c.
Phai chng s phuc hi tinh thn cng dn chi l hnh
thc, hu qu v la biu hin cua s phuc hi o c?
Liu c th hnh dung s phuc hi tinh thn cng dn
thiu ng lc o c? Xet cho cung, l cng dn trong
ngha ln lao v rang buc nh Hin chng yu cu
va oi hoi, c ngha l sn sang nhn lnh trch nhim
mc ngay ca khi iu o khng co li!
Ti ngh rng, n lc thng xuyn va ro rang ca
Hin chng phuc hi mt cach trit quyn cng
dn chng to rng lp trng c ban ca Hin chng
v cc vn x hi l mt lp trng tht s co tinh cht
o c.
Hin chng 77 khng c trong cng linh mt k
hoch lt chnh ph hay ph bo h thng x hi ang
tn ti. V th no cng khng l s tn cng chng li h
thng hnh php. Ngc li, Hin chng n lc lp li
8.
Chu thich ND: Ladislav Hejdanek (10.5.1927) trit hc gia
ngi Sc, mt trong cc pht ngn vin ca Hin chng 77.
Vclav Havel 299
dn quyn bng cch yu cu cc iu lut phi thc s

c hiu lc v c chp hnh; no lu y cch gii thch
lut ty tin ca ngi cm quyn; v mun php lut
khng ch tn tai trn giy m phi c tn trng v
thc hin trong thc t. Nu thy iu lut no sai sot,
Hin chng s s dng mi phng tin theo ng lut
phap ngh sa i. V th quan h ca Hin chng
vi chnh quyn cung c phat trin: Hin chng lin
tc gi ti liu cho cc c quan nha nc va chnh ph
mc cho h c thi t chi v du rng cac ti liu o
c (mt cch khng chnh thc) em ra tho lun
va ban bac.
Hnh ng ny c th d dng bi ph phn: mi
nm vit cho nha cm quyn lam gi khi m mi nm
h khng thm tr li? Liu c phai la hanh ng v
mc ch v do vy l v ngha? Liu bng cach o Hin
chng cang tha nhn quyn lc ca nhng k khng
m xia n kin nhn dn v cng gy thm o tng
v tnh hp php ca h? Liu n c tao ra cam tng la
cha kha cho bt c chuyn bin tt p hn nm u
trn cao, trong tay nhng ke cm quyn, v nhng
ngi di thp khng th lm g c? Liu c
yu t ca mt tr chi dn ch gi mo trong ch
hoan toan c quyn va chuyn chinh? Liu chng ta c
lam nh th cng nhn h co chut tin b, mun tin
b hn v cung c n kin ca chng ta, mc d
chng ta tha bit rng, h chi lm cai h mun, v rng
khng c g tc dng vi h ngoi v lc?
T kha cnh chnh tr hoc chnh tr thc dng th

khng h nghi gi na, vic lam cua chung ta co th c
xem la nh vy. Di tm nhin da trn n lc suy xet
nh hng chnh tr ca mt hnh ng o c th vic
lam o s khng biu hin nh th: t kha cnh hin ti
v mc ch tc thi th dng nh quyn lc v tnh
hp php ca nhng ngi nm quyn c tha
nhn, nhng t kha cnh lch s tng lai v nhng
nguyn tc c gi tr mi mi, th ngc li, nhn thc
cng dn c chng to. Chnh ph se thay i, lut
php se thay i, thm chi c h thng x hi cng c th
thay i. Nhng cai lun c gi tr v khng bao gi mt
i tnh thi s chinh l nguyn tc, rng cng dn phai
cng nhn trch nhim chung v s phn ca tng th,
v trong tinh thn phai lun lun hnh ng: khng
ngng ni ln s tht bt k n kho khn tc thi (tng
ng vi khung canh cua thi i); ph bin s tht cho
mi ngi v c chnh quyn, yu cu chnh quyn quan
tm n s tht; v bng moi cach o (d vi thnh cng
nh hay ln trong thi im ) m ra mt khng gian
tho lun dn ch; duy tr, gp v tng cng nguyn
tc tham gia qun l vic cng cung nh quyn tham gia
ca tt c cng dn.
Nhim v ca Hin chng khng phi l phan xet
nhng ngi cm quyn, m l phan anh hin trang v
bng cach o thc hin quyn li vinh cu va c ban cua
cng dn.
V vy mt ln na: ngc li vi s hu hn ca cu
Vclav Havel 301
hi co tinh chnh tr, rng vic vit v gi th cho chnh

ph nay c nghia ly g khng, l s v hn ca nguyn tc
o c, rng vn chung ca chng ta phi thc s l
vn chung cua tt ca chung ta. Ni cch khc: hnh
ng nh ngi cng dn t do, thc c quyn li v
c ngha v ca mnh, ni vo vic chung, lun lun va
mai mai la mt vic lam cn ban c ngha. Khng phu
thuc vao vic khun mu x s nay co i vao tim thc
chung hay khng, nhanh hay chm.
y, ti khng th va cung khng u trinh
chuyn mn anh gia ni dung hang trm tai liu ma
phong trao Hin chng 77 a cng b trong vong mi
nm hin din cua minh. Tuy nhin ti bit rng, ngay ca
khi t chc nay co th co luc khng nm bt ht vn
no cp n le t nhin, khng ai khng th khng
co nhm ln thi mt iu khng th tranh cai la, moi
vn kin cua Hin chng 77 u c bt u t thin
ch nhm a ra bc tranh trung thc nht vi vn
lin quan .
Ngay ca nha chinh tri tai gioi nht i khi cung phai
iu chinh cho du rt it hay thm chi v thc cach
din giai cac s kin xa hi cho thich hp vi trin vong
quyn lc, xut phat t ham mun quyn lc nht inh
cua minh. Nhom Hin chng 77, ngc lai, do khng
ly quyn li chinh tri lam muc tiu, co th t do u
tranh cho mt le phai tht s khng thin vi. Tc la s tht
va le phai khng bi chi phi bi iu no se co hay khng
co li cho ai.
S tht hoan toan va y u, nh chung ta u bit,

chi tn tai trong mt vng quc khng tng. Nu
nh Hin chng 77 du vy vn quyt tm i bng con
ng, du khng thc t va khng khn kheo, tim ra
mt s tht khach quan, thi iu o mt ln na a th
hin inh hng ao c cua no va s v han cua nhng
muc tiu xut phat t inh hng ao c nay: nu nh
vic tim kim s tht la iu cn ban ung n va co y
nghia, thi trn nguyn tc, khng th han ch no t bt
c phng din nao.
Chinh nguyn tc nay i khi cung gy nn mt s
ban cai: ai o co th cho rng, gia s chung ta i khi to ra
trung thanh hn vi mt muc ich hay mt th lc chinh
tri nao o, thi hoat ng cua chung ta co th se co hiu
qua chinh tri hn. iu o co th ung. Nhng bng biu
hin trung thanh nh vy, Hin chng se phan lai long
tin cua chinh minh. Chung ta khng th nm gi mt
quan im, ng thi chi bo h qua t nhin cua no.
Nh ti a noi trn, Hin chng 77 xut hin ngoai
ra cung t y thc v s khng th tach ri gia t do va
quyn li.
Nguyn tc o la iu kin t nhin, la mt b phn
va la h qua cua vic phuc hi quyn cng dn: khng
th la cng dn (it nht la trong y nghia dn chu va theo
inh nghia manh cua khai nim nay) ng thi can tr
quyn cng dn cua ngi khac; trong n lc thc hin
quyn cng dn cua chinh minh khng th thiu c
Vclav Havel 303
s tn trong chinh nhng quyn o cua ngi khac; nu

chi mt ca nhn bi tc oat quyn o, thi quyn cua tt
thay u bi ct xen. iu o co nghia la tt ca moi ngi,
v phng din cng dn, u binh ng trc phap lut,
trc xa hi va trc ca chinh quyn; khng co ca nhn
nao, trn danh nghia quan im, c tin, xut thn, gii
tinh, thanh vin trong nhom xa hi, nhom s thich hay
tng t, c u tin co quyn li va nghia vu nhiu
hn hay it hn ca nhn khac. Vic thc hin hay s dung
quyn li va nghia vu o ra sao, cach ap lai s cng bng
v c hi nh th nao, phu thuc trc ht vao chinh ca
nhn o.
Da trn nguyn tc nay, tinh a nguyn cua Hin
chng 77 cung c phat trin nh mt qui tc ni b
hay t tng chung (hay la t tng chung phan anh
vao ni b). Nu mt thanh vin cua Hin chng, mt
luc nao o co ting noi c lng nghe nhiu hn thanh
vin khac, thi iu o chi nh do ban cht cng vic cu
th va s tich cc cua ca nhn o, nht quyt khng vi
ca nhn o la thanh vin cua t chc vi inh hng
tn giao hay chinh tri nht inh nao. Thm quyn, uy
tin cua mi ca nhn la co iu kin va co th noi la c
phong tng, ngoai ra no khng xut phat t nguyn tc
la chon nao khac.
Hin chng 77 khng phai la mt lin minh. No
khng ging nh t chc Mt trn Dn tc thi k hu
chin, mt t chc ma thc ra la nhom c quyn th
lc cua mt s ngi, loai tr ngi ngoai t chc khoi
quyn lc chinh tri. Hin chng 77 cung khng phai

la mt hip hi khep kin, ma la mt phong trao m. Ai
cung co th tham gia ky tn, va chi phu thuc vao ngi
o lam tron bn phn a nhn bng chinh ch ky cua
minh nh th nao.
S ci m, binh ng trit cua phong trao Hin
chng 77, c nay sinh t s khoan dung va hin
nhin cang lam s khoan dung o tr nn su sc hn,
a ai din cho mt hin tng co mt khng hai trong
lich s hin ai cua Tip Khc. No khng nht thit mang
lai li ich tc thi trong pham vi rng hn.
Nhng khng phi v th m ngha ao c, v do
vy c ngha chnh tr tim tng ca n b giam i: cho
d trn thc t ch gii hn trong khun kh cng ng
ca mnh, Hin chng lm sng li l tng chung,
soi ri ra xa ngoi bin gii ca mnh, cui cng
c lu li trong thc v k c ca x hi nh mt tin
l cho cc phong tro tng t, n l khun mu, l thch
thc v kinh nghim, m tm thi chng ta khng th
phn on c ht moi h qu ca n trong tng lai.
Ln u tin chng t cho d ch trong mt m hnh
nh rng ngay c trong iu kin ca chng ta, s hp
tc cua tt ca dn chung mt cch trit dn ch la iu
c th. Gi s ngy mai Hin chng 77 khng cn tn
ti na, th ngi ta cng khng th d dng ly i nhng
kinh nghim ny khi tim thc cng ng.
Vclav Havel 305
R rng, li ch ca Hin chng khng th o c

bng nhng tiu chun chnh tr thng thng. Nhng
khng c ngha l li ich o khng tn ti.
Mt nh chnh tr se lun c gng thuyt phc ngi
dn tin vo s ng n trong ng li ca mnh, c
chim cam tinh cua h, h ho v thuyt phc, ha hn
bng cch ny hay cch khc, thu ht dn chung bng
cch dn dt v ku gi, thm ch i khi bng mnh lnh
v e da, tp hp v huy ng, i hi ngi dn b
phiu, ng h, tn nhim v trung thnh vi mnh.
Hin chng khng h co nhng hanh ng nh th,
thm chi cung khng tm kim thm ngi ky tn. Mc
d bt c ca nhn no v vao bt c luc no u c th
tham gia, nhng Hin Chng khng bao gi v khng
khi no t chc vic i thu np ngi. Hin chng
khng p buc, khng thuyt phc cng nh khng h
ho bt c ai. Hin chng khng c gng truyn b,
khng i din cho bt c ai, cung khng ln n hay ch
trch ngi khng ng h no.
Nu Hin chng vn c coi l li ku gi ti nhn
dn, th ch c th l li ku gi gin tip. Nhng vic
Hin chng lm, Hin chng u t chu trch nhim
v chp nhn nguy him, va bng hanh ng ca mnh
Hin chng ch nhc nh vic ma ai cung c th lm
c, khng hn. o la, ngay c trong nhng iu kin
kh khn nht, chng ta vn c th hnh x nh nhng
cng dn, ln ting oi hoi quyn li cng dn ca mnh,
v c gng thc hin n. Ngay c nhng ni m s di

tr c th ch ha, mi cng dn vn c th ni ra s
tht. Mi mt cng dn u c th nhn trch nhim
chung vi s phn ca tp th m khng phi nghe mnh
lnh t trn xung. n gin l ai cng c th bt u t
chnh mnh v ngay lp tc.
Tht s, kht vng ca Hin chng khng phi l
ph trng v s ngi ng h, by binh b trn, da
vo m ng ly nh hng, v sau iu khin h.
Cc nh bo nc ngoi i khi ni vi ti rng Hin
chng khng c ngha xa hi rng ln khi ch c t
ngi k tn nh th. N nhc ti nh n cu hi ni
ting ca Stalin c Gio Hong c bao nhiu qun
on? Tt nhin l ti s khng so snh chng ta vi
Vatican, ti ch mun nhn mnh rng sc mnh tim
tng ca Hin chng cng nh cc phong tro tng
t trong khi X Vit l ch khc ch khng phi l
s lng.
Kht vng ca Hin chng l hnh ng theo lng
tm v nim tin ca chnh mnh, v ch ra cho ngi khc
thy rng h cng c c hi nh vy. No nhc nh h v
phm gi con ngi ca mnh. No nhc nh h v s
tht.
Hin chng khng cho rng phng php lm vic
ca mnh l kh di nht v tt nht, khin mi ngi cn
lm ging nh th. Vic chp nhn li ku gi gin tip
ca Hin chng nh th no, hay khi chp nhn li
Vclav Havel 307
ku gi th lm g v lm bng cch no, hoc l qua

nhng cam hng cua Hin chng co hng ti mt
vic gi cu th, phu hp vi hon cnh ring hay khng,
l vic ca mi ca nhn. Nu bt c ai lm bt c iu g
tt cho x hi th tc l lm tt cho Hin chng. Cai
quan trong i vi Hin chng la vic chung ch khng
phai vic ring cua no. Vic chung ca xa hi chinh la
vic ca Hin chng.
V vy s khng ung khi ta nh gi ngha ca Hin
chng theo vic n ang hot ng nh th no hay v
tr ca n ra sao. iu quyt nh y l nhng nguyn
tc ma trn tinh thn Hin chng lun c gng
hot ng chim c v tr th no trong x hi.
C le t moi iu trn co th suy ra c rng, chng
ta cn tm ngha ca mi nm hot ng ca Hin
chng 77 trc tin la trong nhng lnh vc kh c th
biu th c ca thc v tim thc x hi, trong nhng
bc chuyn ngm ca tinh thn chung v trong thc
o c chung, nhng th m nhiu khi do s hi h ca
cuc sng hng ngy, v do khng c kh nng so snh
r rng vi iu kin x hi trc y, chng ta khng y
thc ht c. V d nhin c trong nhng du vt hin
hin ca nhng bin chuyn v hinh o.
Th ch chuyn ch ton tr nhn chm linh vc
ny vo bong ti, chnh v th s rt c ch khi chung ta
khao sat n.
Quyn lc lun c p t ln ai , v cho d l

quyn lc c ti th nao i na, n cng khng bao gi
c dng ln bng nhng g bay bng ngoi th gii
ny, ma mt chng mc nao o, lun c to nn bi
chinh nhng ca nhn bi quyn lc p t ln. Gia chnh
quyn v x hi lun xay ra hng ngn nhng tng tc
rc ri vi v vn nhng tha c ngm. y ang din
ra mt v kch y gay cn v phc tp gia p lc v nhn
nhng. Trong kiu ch ton tr ma chung ta ang
sng, nhng din bin ny c c th ring v ngha
cua no cng c khuch i ln: y l ch khng
c dng ln ch bng hay ch yu bng nhng cng c
ca quyn lc, ch ny khng phai n thun la nn
thng tr, tuy hi bung long nhng tng i d dang
nhn ra c, ca mt nhm ngi i vi nhm ngi
khac. Ngc li: mt mc no tt c mi ngi
u b bt buc phi chp hnh tham gia vo vic vn
hnh gung may chuyn chinh, do m trch nhim
cua chinh quyn tr nn v danh. Trong mt phn bn
cht ca mnh, mi ca nhn l mt k cp di l thuc,
s st cp trn, nhng ng thi cung li l ngi nn
ng s i vi cp di cua anh ta. V vy ch ton tr
ko c x hi vo ci vng xoy ca mnh khng ch nh
nhng nn nhn m cn nh nhng ke tong pham. Nhin
bn ngoi ai cung ng gp vo vic vn hnh ca c ch
chuyn chinh, nhng trong thm tm khng nhiu th t
ho u mun chng li cai vng quay y. Mi ca nhn u
tng phi ng gia ranh gii gia quyn lc v khng
Vclav Havel 309
quyn lc. Mi ngi va l t nhn nhng ng thi

cng l ngi cai t. Tnh hnh o ging nh mt con
dao hai li. N rt nguy him ngay ca cho bn thn ke
cm quyn. Mc du n lam tng s hin din ca chnh
quyn khp moi ni, nhng tht l nghch l, n cng
lam hin hu khp ni nhng gi m chnh quyn mun
n p: o la nhng c vong v mt cuc sng c m
n s tht v khao kht t do. Nhng c vngnkn
o, tuy b kim duyt v iu chnh, vn c bit n,
v cho d biu hin nh l s khng quyn lc, no vn
la mi e da i vi chnh quyn. Pham vi cua quyn
lc cang c m rng thi pham vi cua khng quyn lc
cung cang c phat trin.
Vic xa b nhng ngi l thuc cng dn n vic
xa b nhng k thng tr. Ngi b tr b h thng quyn
lc lm cho bin cht, cn k thng tr cng b nhng
ngi khng c quyn lc lm cho bin cht. Ni mt
cch cu th hn: cha bao gi c nhiu ngi bng cng
vic hang ngay ng h chnh quyn nhiu nh luc o,
nhng cng cha bao gi c nhiu ngi ngm ngm
chng i chinh quyn n nh th. Mi ngi u lm
vic mnh phi lm, nhng u ngh theo cch ring ca
mnh. Tnh trng tm thn phn lit ny lm chia r,
phn tm c nhng ngi nm gi quyn lc cao nht.
Nhng c vong chn chnh ca cuc sng, cho d b
tri buc mi mt, vn ln t chnh bn trong, chm
ri xuyn qua toan b c cu chnh quyn v bng nhng
p lc lng l khp ni, l dn khun mt ca mnh.
Chnh quyn thich nghi dn vi x hi, bi x hi bng

s lan kt su rng trong chnh quyn, mt cach kin ao
a lm cho chnh quyn bin chuyn theo no. Rt chm
rai v nhiu khi tht kh khn, xa hi mi ginh git
li c t chnh quyn mt cht quyn li cho mnh.
Chinh vi vy nhng g xy ra di b mt lnh m ca
x hi la cc k quan trng.
Nhng khng ch vi vy: nhng tim nng cha c
khai thc ca ca nhn v x hi, tc l nhng tim nng
ca s bt mn chung, trong tnh hnh nh th, khng
chi tu tp giu gim di tng hm na, ma trong
trng hp n bung ra th cung rt d b n p, tim
nng ny lan ra khp ni, khp mi tng ca ngi nh.
Vy nn rt d hiu khi cng ngy cng xut hin thm
nhiu nhng lo ngai v cac hnh thc, din bin v tc
dng ca nhng v bng n sp ti c th xy ra.
Nh thy, s l mt sai lm ln nu ta nh gi thp
nhng bin chuyn v hinh trong long x hi v ngha
chnh tr hoan toan c bit ca nhng bin chuyn o,
ma trong hoan canh nht inh cua mt mi trng phi
chnh tr, nhng biu hin hay vic lm mang tnh cht
o c hay co tnh tn ti sng cn (ni cch khc l
nhng biu hin tin chnh tr) a mang n.
Nhng chung ta hay tr li vi Hin chng 77.
Hng ngn nhng kinh nghim ln nh, chung cung
nh ring, cang khng nh s tin tng vng chc cua
ti, rng nh hng ca Hin chng 77 i vi nhn
Vclav Havel 311
thc ca x hi l rt su sc v co y nghia ln hn nhiu

so vi nhng suy oan xut phat t s ngi k Hin
chng hay tham gia biu tnh cho Hin chng.
Trc ht: cho d chnh quyn nh nc nhiu
ln dng cac bin php khc nhau vi dp n, Hin
chng vn tn ti v tn ti mt cch mnh m n
mc ngy nay khng ai cn c gng chn n xung na.
Ni cch khc: chnh quyn phi thch nghi vi s
hin din ca Hin chng. Nguyn nhn chnh c l l
v x hi quen vi s co mt cua Hin chng. Ci gi
l bng ng ca nhng ke tht th a vt qua mun
van kho khn cui cng i c quyn tn ti ca
mnh. Ngy nay Hin chng l mt phn vng chc
va kh c th tch ri trong cuc sng x hi nc nha,
cho d n vn ch c mt v tr di thng cua cng ng
nhng ngi b coi l k th ca nh nc, nhng nh
nc li cho tn ti. Chuyn o khng th xay ra nu
nh khng c s tn trng ngm ca x hi, s ng h
cng khai, ho hng trng i nc ngoi, v ngoi ra
cn phi k thm s tn trng c giu rt kn t pha
chnh quyn nh nc (v khng ch c th).
Nu ch tn ti trng rng v khng c bn sc ring
th cng khng c ngha g lm, nu khng ni rng
kh c th tn ti nh vy.
Theo ti, bn sc cua Hin chng trong nhn thc
chung cua xa hi bao gm hai kha cnh chinh:
1. Hin chng ni s tht. Ngy nay ai cng bit iu

bt k quan im cua ho v vic nay nh th
nao. Dn chng bit, ngoi nc bit v nh nc
bit. Hn na nh nc cung bit l dn chng
v ngoi nc bit, v th h buc phi c co mt
vai hnh ng. Tuy qun chng phn ln ch bit
ti cc vn bn ti liu ca Hin chng qua cc
chng trnh pht thanh nc ngoai, nhng hin
tai ch nh vy cng : vic theo doi cc chng
trnh pht thanh nc ngoai ngy nay ph bin ti
mc co th mang ti nhng hnh dung c bn v
Hin chng.
2. Hin chng ngy nay sau khi quyn lc nh
nc to ro quan im i vi phong trao nay l
mt gii php cc oan ni chung kh chp nhn
v noi theo. Chnh v vy m n to ra d khng
ch nh v cng khng lun c ghi nhn mt
cach co thc mt chn tri o c va trn nn
, bng cach nay hay cach khac (thm chi bng
cach hon ton tng phn) t inh nghia minh;
mt th im bin gii hn c th tip cn t mi
ni m khng cn thit phi trng nhp. Bng
cch Hin chng phc hi mt h thng ta
nht nh, to ra cc chun mc, cung cp mt
im mc t xac inh quan im va hng
i. (Nhiu ln ti gp trng hp nhng ngi, vi
cac mc khac nhau phai bin i va thch
nghi t nhiu theo quyn lc, nhn mnh rng, nu
Vclav Havel 313
khng c Hin chng, h cn phai un minh

nhiu hn na.) Ngi ta cm thy, ni mt cch
hnh tng, Hin chng ngay sau lng minh.
Hn na i vi nhiu ngi, n l mt ch da
vng chc co tac dung trn an, nu mt khi ho
phai i n xung t vi quyn lc c oan va
nu bi tht bai, thi o la ni ho co th tim thy s
bnh vc. Ngay nay, vic hinh dung s khng tn
tai cua Hin chng gy ra mt cam giac trng
rng va s tng i hoan toan cua tt c cc gia
tri cng dn.
Tt nhin c rt nhiu kt qua thc s cua anh hng
nay, t nhng c gng thi thoang cua nha nc giai quyt
cac vn ma Hin chng lu y trc o, s phat trin
cha tng co cua vn hoa t do ma Hin chng a tao
ra mi trng va ich thn bao v, cho ti cac du hiu
nho be khac cua gii phng xa hi trong khun kh c
cu ng thi, s lo ngai cua quyn lc nha nc trc
s chi trich cua quc t, co th buc ti ho vi nhng hn
lon va bt cng ma Hin chng a cng b (qua o
Hin chng hoat ng nh mt cng cu t do kim soat
quyn lc).
Ti khng qua cao nhng thanh cng cu th o va
ch mun nhc ti chung nh nhng du vt hin hin
chng nhn s tn tai cua nhng chuyn ng v hinh
trong cac mao mach kin cua tri giac xa hi ng thi.
Bi vi o mi l iu quan trong nht.
Se kho bao gi co th xac inh c tt ca cac qua

trinh m trong pham tru noi trn Hin chng vi vai
tro xuc tac a khuy ng hay thuc y va nhng qua
trinh nay a dn ti iu gi. Tuy nhin Hin chng
khng phai bn khon bi vic kho xac inh c cac
kt qua cua minh: nh a c noi ro rang, Hin chng
khng o m ngha vic lam cua minh bng danh sach
nhng thanh cng a c kim chng. Nu phu thuc
vao iu o chc Hin chng a khng cn tn tai.
Na u nhng nm bay mi la thi ky cua bang
quan, trng rng va xam xit, ca t nc dng nh
hoan toan lanh am, thi ky ny c c trng bi mt
s bt ng c bit cua lich s: ngay lai ngay, nm qua
nm tri i nh ht; thi gian vn chay nhng xa hi thi
ng nguyn tai ch; nh th khng co bin c nao xay
ra vi ly do gi va muc ich gi: chi co nhng bin c a c
oan inh trc, va o chi la nhng bin c gia tao.
Chung ta thng co cam giac nh lich s a dng lai
khi cac chu th tng i c lp cua cac quyt inh xa
hi khng con tinh a nguyn t nhin cua minh na, va
theo o bin mt ca nhng hanh ng kho oan trc
trong mi quan h gia cac chu th o. Nghia la khi
quyn lc tp trung thit lp c chinh no nh chu th
duy nht cua moi quyt inh. Trong hoan canh nh vy,
gia thit c bn cua tinh lich s: mt kt thuc m bi
mt i.
Vclav Havel 315
Sau bao nm, Hin chng 77 a tr thanh chu th

xa hi c lp u tin bn canh quyn lc tp trung. T
giy phut no xut hin, cac mi quan h sng ng gia
nha nc vi Hin chng, gia xa hi vi Hin chng,
gia nha nc va xa hi, lai din ra tr lai.
C th tng a cht bng nhin lai biu hin s sng.
Lich s a quay tr li vi chung ta. Kt thuc lai m ra.
Co th se lai co ke th bao ong no lai. Co th se lai co
ke bop nghet tt ca nhng hi vong tran tr mi xut hin
va y bt lich s ra khoi t nc nay. Co th nhng n
lc cua Hin chng chng bin i c gi co y nghia. Co
th nhng gi it oi a xay ra ri se bin mt; co th ca nhng
chuyn ng ngm ma Hin chng a lam tng tc se
lai chm i. Co th sau nm thang chi con vai ke, thng
quan tm ti nhng k thu lich s, bit ti chung ta. Va
cung co th Hin chng se hoan toan i vao qun lang.
Ti khng my tin vao iu o nhng cung khng th
hoan toan loai tr kha nng o.
Nhng k la nht la k ca khi iu o co xay ra, chung
ta cung khng ri bo th gii kh au nay vi cam giac la
minh a lam nhng vic hoan toan v ich.
PH LC
TUYN NGN HIN CHNG 77
N gy 13 thng 10 nm 1976, Cng c Quc t

v cac Quyn Dn s v Chnh tr v Cng
c Quc t v cac Quyn Kinh t, X hi v Vn ha
c cng b trong thng t s 120 thuc B lut nc
CHXHCN Tip Khc. Nhng cng c ny c i
din nha nc ta ki kt nm 1968, c khng nh ti
Helsinki nm 1975 v bt u c hiu lc trong nc t
ngy 23 thng 3 nm 1976.
T thi im , cng dn ta c hng nhng
quyn a ghi nhn trong cac vn kin nay v nh nc ta
c ngha v thc thi chung.
T do va nhn quyn c am bao bi hai cng
c trn la nhng gia tri quan trong cua vn minh nhn
loi, ma trong lich s, nhiu lc lng tin b a c gng
hng n, v vic lut php ha nhng cng c ny
co th h tr ang k cho s pht trin con ngi trong
x hi chng ta. Vi vy chung ta hoan nghnh vic Cng
hoa Xa hi Chu nghia Tip Khc chp nhn nhng cng

c y.
Tuy nhin, vic cng b nhng cng c o ng thi
lai nhc nh chung ta mt cach cp bach, rng nc ta,
nhiu quyn cng dn c ban ang tic la tam thi chi
co gia tri trn giy.
Thi du, quyn t do ngn lun c khng nh trong
iu 19 cng c th nht la iu hon ton ho huyn.
Hang van cng dn khng c lam vic trong
chuyn nganh cua minh chi vi ho gi quan im khac
vi quan im chinh thc. Ho ng thi thng xuyn la
i tng cua nhng ki thi va tru dp bng nhng hinh
thc khac nhau nht t phia chinh quyn va cac t chc
xa hi. Bi tc oat moi kha nng t v, ho thc cht tr
thanh nan nhn cua ch phn bit i x.
Hang trm ngan cng dn khac bi phu nhn quyn
t do thoat khoi s s hai (li m u cua cng c th
nht), vi buc phai sng trong mi nguy him thng
trc la nu th hin quan im cua minh, ho se mt c
hi lam vic va ca nhng c hi khac.
Mu thun vi iu 13 cng c th hai bao am
cho moi cng dn quyn c hng ch giao duc
v s thanh nin bi can tr hoc tp chi vi quan im cua
minh, hay thm chi vi quan im cua cha me minh. V
van cng dn phai sng trong ni s hai rng nu ho bay
to theo chinh kin cua ban thn, thi chinh ho hoc con
cai ho co th bi tc quyn hoc tp.
Vclav Havel 321
Vic ap dung quyn c tm kim, tip nhn, ph

bin mi th loai thng tin v t tng, khng phn bit
bin gii, du bng truyn khu, bt t, hay qua n phm
hoc thng qua ngh thut (im 2 iu 19 cng c
th nht) bi truy na khng chi ngoai ma ca trong pham
vi toa an, va thng c nguy trang bng vic buc ti
hinh s (vu xet x nhng nhac si tre ang din ra trong
thi im nay la mt vi du chng minh cho iu o).
Quyn t do cng lun bi tc oat bi quy ch tp
trung quan ly moi phng tin thng tin ai chung, moi
c s vn hoa va xut ban. Khng mt quan im chinh
tri, trit hoc, khoa hoc hay th hin ngh thut nao, nu
chch khoi khun kh cht hep cua y thc h hoc thm
my chinh thng du chi rt it, co th c cng b. Vic
ph binh cng khai nhng hin tng khung hoang
trong xa hi bi ngn cm. Kha nng bao cha cng khai
chng lai nhng li buc ti di tra va xuc pham cua b
may tuyn truyn chinh thc hoan toan bi loai tr (quyn
c lut phap bao v chng lai s tn cng vao danh d
va uy tin, nh c bao am ro rang trong iu 17 cng
c th nht, khng h tn tai trong thc t). Khng ai
co c hi bac bo nhng li buc ti di tra va moi c
gng nhm cai chinh hay sa i thng qua toa an u
v ich. Moi thao lun cng khai trong linh vc sang tao
tinh thn va vn hoa u bi loai tr. Nhiu nha khoa hoc,
ngh nhn, va ca nhng cng dn khac bi ki thi chi vi
trc y ho a cng b hay cng khai phat biu mt
cach hp phap nhng quan im ma ch chinh tri
hin thi ln an.
T do tin ngng, du a c iu 18 cng c th

nht bao am ro rang, vn bi ch quyn lc c oan
han ch mt cach co h thng; bng cach ct giam hoat
ng cua giao si, lun e doa khng cp giy phep nha
nc hoc thu hi giy phep hanh ao cua ho; bng cac
hinh phat v mt vt cht va nhng hinh phat khac i
vi nhng ngi th hin tin ngng cua minh trong li
noi hay hanh ng; bng cach ngn chn vic giao duc
tin ngng v.v.
S phuc tung trong thc t cua tt ca cac c quan va t
chc trong nc i vi moi chi thi chinh tri cua b may
ang cm quyn va moi quyt inh cua nhng ca nhn
nm quyn la cng cu han ch va cung thng e
nen hang loat quyn cng dn. Hin phap CHXHCN
Tip Khc, lut phap va nhng quy ch t phap khac
khng h chinh li k ca ni dung ln hinh thc, vic
thng qua cung nh thc thi nhng quyt inh nh vy.
o la nhng quyt inh thng chi bng ming, cac cng
dn phn ln khng bit n va khng kim soat c
chung. Tac gia nhng quyt inh o khng chiu trach
nhim trc ai khac ngoai ban thn va t chc cua minh,
trong khi ho co anh hng quyt inh n hoat ng cua
cac c quan lp phap va hanh phap cua b may quan li
nha nc, h thng t phap, cng oan, hi oan va tt
ca cac t chc xa hi, cac ang phai chinh tri, xi nghip,
nha may, vin, cng s, trng hoc va cac c s, ng
thi nhng mnh lnh cua ho con nm trn ca lut phap.
Nu mt t chc hay cng dn ri vao mu thun vi chi
thi nha nc trong khi din giai quyn li va nghia vu
Vclav Havel 323
cua minh thi ho khng th nh n s h tr cua mt

c quan c lp, vi khng tn tai mt c quan nao nh
vy. Vi tt ca nhng li do o, quyn li theo iu 22 va 21
cng c th nht (quyn hi hop va cm chi moi han
ch trong vic thc thi quyn nay), ca iu 25 (quyn
binh ng tham gia iu hanh cng vic xa hi) va iu
26 (khng phn bit i x trc phap lut), bi han ch
nghim trong. Tinh trang nay cung can tr cng nhn va
nhng ngi lao ng khac t do thanh lp cac nghip
oan va cac t chc tng t bao v quyn li kinh t
va xa hi cua ho, va t do s dung quyn bai cng (im
1 iu 8 cng c th hai).
Nhng quyn cng dn khac, k ca iu cm tuyt
i xm pham tuy tin vao i t, gia inh, nha ca
hay th tin (iu 17 cng c th nht), bi vi pham
nghim trong, do b ni vu giam sat cuc sng cua cng
dn bng nhiu cach khac nhau, vi du nghe trm in
thoai va nha , kim tra th tin, theo doi ca nhn, kham
nha, xy dng mang li chi im trong dn chung (ho
thng c tuyn nhn bng nhng e doa hay ngc
lai bng nhng ha hen khng th chp nhn c) v.v..
B ni vu ng thi thng xuyn can thip vao quyt
inh cua chu lao ng, khich l nhng hoat ng ki thi
cua cac c quan va cac t chc, tac ng n cac c quan
t phap va iu khin nhng chin dich tuyn truyn cua
phng tin thng tin ai chung. Nhng hnh ng ny
khng c quan li bi php lut, chng din ra b mt v
ngi dn hon ton khng th t v trc chung.
Trong trng hp bi truy t vi ng c chinh tri, cac

c quan iu tra va t phap a vi pham quyn cua bi can
va quyn bao cha cua ho, la nhng quyn c bao am
bng iu 14 cng c th nht cung nh bng lut phap
Tip Khc. Trong tri giam, nhng ngi chu n b i
x th bao v nhn phm, bi e da sc khe v lun
phai chiu nhng sc ep nhm be gay tinh thn ao c
cua ho.
C im 2 iu 12 cng c th nht m bo
cho mi cng dn c quyn t do ri khi t quc noi
chung cng b vi phm. Di chiu bai bao v an ninh
quc gia (im 3), quyn nay bi rang buc bi nhng
iu kin khng th chp nhn c. Ngay ca vic cp
xet thi thc cho ngi nc ngoai cung c tin hanh
mt cach c oan, nhiu cng dn nc ngoai khng
th n thm CHXHCN Tip Khc chi vi co quan h ban
be hay cng vic vi nhng ca nhn bi ki thi trong nc.
Mt s cng dn hoc vi t cach ca nhn, ni
cng tac hay bng phng tin cng khai (thc t chi co
th thng qua c quan truyn thng nc ngoai) a lu
y vic nhn quyn va t do dn chu bi vi pham mt cach
co h thng, va oi hoi sa cha trong mt s trng hp
cu th, nhng ting noi cua ho phn ln khng c hi
ap hoc la tr thanh i tng iu tra.
Trach nhim tn trong quyn cng dn trong nc
trc tin ng nhin thuc v c quan chinh tri va nha
nc. Nhng khng chi ring ho, mi ca nhn u mang
Vclav Havel 325
mt phn trach nhim v tinh trang chung, nghia la ca

v vic tn trong nhng cng c a c lut phap hoa,
nhng cng c ngoai ra a rang buc khng chi chinh
phu ma con tt ca cng dn trong vic thc hin chung.
Cam nhn v trch nhim chung nay, nim tin vo
y nghia cua s dn thn ca mi cng dn, quyt tm
va mong mun chung tm kim mt biu hin mi, hiu
qu hn cho s dn thn o dn dt chng ti ti y
nghi thnh lp Hin chng 77, vic ra i ca n c
chng ti cng b hm nay.
Hin chng 77 la mt hip hi m, t do va khng
chinh thc cua nhng ngi co quan im, c tin va
nganh ngh khac nhau, c lin kt bi nguyn vong t
minh va cung nhau thuc y vic tn trong quyn cng
dn va nhn quyn trong nc va trn th gii. o la
nhng quyn con ngi c cng nhn bi ca hai cng
c quc t a c lut phap hoa, va bi iu lut cui
cung cua hi nghi Helsinki, cung nh bi nhiu tai liu
quc t khac nhm chng chin tranh, bao lc, ap bc xa
hi va tn giao, va a c Tuyn ngn Nhn quyn Lin
hp quc tng hp lai.
Hin chng 77 c xy dng trn c s tinh oan
kt va tinh ban cua nhng ngi cung co ni lo cho s
phn cua nhng ly tng ma ho a va se gn lin cuc
sng va cng vic cua minh vi chung.
Hin chng 77 khng phai la mt t chc chinh
thc, no khng co iu l, khng co b phn lanh ao
thng trc va khng co c ch tip nhn hi vin mt

cach co iu kin. Hi vin Hin chng 77 bao gm tt
ca nhng ngi ng tinh vi y tng, tham gia cng
vic va ung h no. Hin chng 77 khng phai la nn
mong cho hoat ng chinh tri i lp. Hin chng 77
mong mun phuc vu li ich chung nh nhiu nhom
xng cng dn tng t cac nc phng Ty cung
nh phng ng.
Hin chng 77 khng ra chng trinh cai t, thay
i chinh tri hay xa hi ca ring n, ma trong pham vi
hoat ng cua minh, Hin chng 77 mun c tham
gia i thoai co tinh cht xy dng vi chinh quyn va
nha nc, c bit la chi ra nhng trng hp vi pham
quyn cng dn va nhn quyn cu th, chun bi h s,
nghi cach giai quyt, trinh nhng nghi tng quat
khac nhau hng ti vic cung c va am bao nhng
quyn o, ng ra lam ngi trung gian trong nhng
trng hp xung t co th xay ra vi bt cng v.v..
Vi cai tn biu tng cua minh, Hin chng 77
nhn manh rng no xut hin ngng ca cua nm
c tuyn b la Nm quyn tu chinh tri, va nm ma
hi nghi Belgrade se kim im vic thc hin nhng
cam kt t Helsinki. Chung ti, nhng ngi tham gia ki
tuyn ngn nay uy quyn cho GS. TS. Jan Patoka, Vclav
Havel va GS. TS. Ji Hajek lam phat ngn vin cho Hin
chng 77. Nhng phat ngn vin nay c toan quyn
ai din cho Hin chng 77 trc cac c quan nha nc
va t chc khac, cung nh trc cng chung trong nc
Vclav Havel 327
va th gii, ch ki cua ho se bao am tinh xac thc cua

nhng tai liu cua Hin chng. Nhng phat ngn vin
se co cng s trong s nhng ngi a va se tham gia ki,
ho se tham gia nhng ban bac cn thit, lanh nhn mt
phn nhim vu va cung vi nhng phat ngn vin chiu
moi trach nhim.
Chung ti tin tng rng Hin chng 77 s gp phn
gip tt ca cng dn Tip Khc c sng va lam vic
nh nhng con ngi t do.
Praha, ngay 1 thang 1 nm 1977
GHI CH V BN DCH
1. Vclav Havel: c mng v v mng

Bi gii thiu ca Petr Pithart, cu Th tng Tip
Khc (trc khi Tip Khc c chia tch thnh Sc v
Slovakia), ch tch Thng Ngh vin trong Quc hi
Cng ha Sc, hin ang ging dy ti khoa Lut trng
i hc Tng hp Charles Praha.
Nhm Vn Lang dch t bn gc ting Sc.
2. Th ky hai mi cua Havel

Bi gii thiu ca Vaclav Belohradsky, nha trit hoc va
xa hi hoc ng i tm c cua Cng ha Sec, ng c
coi la ngi k tip trit gia Jan Potocka.

Nhm Vn Lang dch t bn gc ting Sc.
3. Bn v ngn t
Nm 1989, Havel c Hip hi nhng ngi pht
hnh sch c trao tng Gii thng Ha Bnh. Gii
thng c trao khim din ti Hi ch sch Frankfurt
vo ngy 15 thng 10 nm 1989. y l bi din vn do
Maximilian Schell c thay cho Havel v ng khng th
c mt ti bui trao gii.
Phm Nguyn Trng dch t bn ting Anh.
4. Chnh tr v lng tm
Trong phn ghi ch, Havel vit: y l din vn dnh
cho bui ni chuyn Trng i hc Toulouse, ti l ra
pht biu y trong bui l nhn bng Tin s danh
d, nu ti c tham d. D nhin l Havel khng c
h chiu v khng th ra nc ngoi c. Trong bui l
din ra ti Trng i hc Toulouse-Le Mirail vo ngy
14 thng 5 nm 1984, ng Tom Stoppard, mt nh son
kch ngi Anh, c thay Vclav Havel.
5. Quyn lc ca k khng quyn lc

c vit vo thng 10 nm 1978, tc phm l mt
Vclav Havel 331
tiu lun chnh tr phn tch bn cht ca h thng hu

ton tr ng u v cch thc h thng ny to ra
nhng ngi bt ng chnh kin bn trong n. Mt
trong nhng tr ct cho s n nh ca h thng ny l
thc h, m theo Havel, c dng ln t nhng li di
tr v cn dng c chng no mi ngi sn sng sng
trong di tr. Tuy b cm lu hnh ti Tip Khc nhng
tc phm c lan truyn rng ri ti nhiu quc gia.
Tc phm tr thnh bn tuyn ngn ca ngi bt
ng chnh kin ti Tip Khc, Ba Lan v nhiu quc gia
cng sn khc.
Phm Nguyn Trng dch t bn ting Anh
6. Th gi ng Husk
y l bc th c vit vo thng 4 nm 1975,
gi cho ng Gustav Husk, lc ang lm Tng B th
ng Cng sn Tip Khc; v cng l tuyn b cng khai
u tin ca Havel k t ngy ng b a vo s en vo
nm 1969.
Phm Nguyn Trng dch t bn ting Anh
7. V ngha ca hin chng 77

Bi vit nhn k nim 10 nm ngy thnh lp Hin
chng 77, thng 7 nm 1986.
Dch t ban gc ting Sec bi Nhm Vn Lang (gm
cc dich gia: Hai An, Triu Dng, Giang Bergrova,
Thanh Hng, Phng Mai, Thanh Mai, Nguyn Minh,
Quc Vu thc hin).
8. Tuyn ngn hin chng 77

Xut hin ln u tin Ty u vo u thng Ging
nm 1977. Ch trong my ngy, Hin chng 77 nhng
tc gi n danh gi ti liu ny cng vi phong tro
thc y s ra i ca n bng ci tn nh vy c
dch ra hu ht cc ngn ng chnh trn th gii v nhn
c s quan tm trn khp hon cu. Nh cc i pht
thanh phng Ty m Hin chng cng c ph
bin rng ri Tip Khc. Hin chng 77 kt n chnh
ph vi phm nhng quyn con ngi c ghi nhn trong
Hin php 1960 v trong cc hip c v cng c
c Tip Khc k kt. Hin chng 77 l phong tro u
tranh phi hnh thc ko di t nm 1977 n nm 1992
Tip Khc. Phong tro ny xut hin sau khi Tuyn ngn
Hin chng 77, do Vclav Havel, Jan Patoka, Zdank
Mlyn, Ji Hjek v Pavel Kohout ch xng, c cng
b vo thng Ging nm 1977. Khi xut hin ln u tin
trn mt t bo Ty c, vn kin c ch k ca 243
cng dn Tip Khc v n gia nhng nm 1980 c
1200 ngi k. Sau Cch mng Nhung nm 1989, nhiu
thnh vin phong tro tr thnh cc yu nhn trong nn
chnh tr ca Sc v Slovak.

Havel

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Havel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

QUYN LC

Bn dch ca Phm Nguyn Trng & Nhm Vn Lang

Ghi ch v bn dch .................................................. 329

V clav Havel c khp ni trn th gii bit n,

trc ht nh l nhng bi ph bnh ch di thi

cng sn. Qu tht, chng ta cn khng t c ng

Khi ch sp (v cng vi Havel, ti c mt

quyn, ng kia, v mt hnh thc nm bn phe i lp,

Chung ti a c minh chng, rng Vclav Havel

Chng li chnh ph ca nhng hi on nhng ngi

t i ng ta n c ng sp xp rt tt. Tuy nhin,

Ombudsman:Bo v cc c nhn trc cch i x ca cc c

quan cng s v cc t chc khc, nu cch i x ny mu thun

Ngay c quang cui i, thi nghi ng ca Havel

Ti nhng mun ni, rng thi nghi ng thn trng

Petr Pithart (2.1.1941) gia nhp ng Cng sn

Bi c vit ring cho tp tiu lun Quyn lc ca k

iu ma chung ta vn goi la lich s phng Ty

th ngn ng cua c cu nay c cng b nh nhng

Nha bt ng chinh kin

Vclav Havel nha bt ng chinh kin a khng thy

a nm ton b quyn lc. Chin tranh lanh gia chu

Hu dn chu theo kiu Havel

Hu qua nghim trong cua toan cu hoa la cuc u

mt vt th co th m ta mt cach khach quan. No chi

Nhng cai hu dn chu cua Crouch ch khng phai

S cam d cua ngi tr thc

Gt b cu hi v y ngha ra khoi khng gian cng

nhng khai nim nh quyn con ngi hay trt t ao

tin rng s tht va tinh yu co th tim c ch thng

Vaclav Belohradsky (17.1.1944 Praha) la nha trit

N m 1989, Havel c Hip hi nhng ngi pht

Tha cac ban,

Maximilian Schell (1930): din vin, o din v nh lm

Khi thy l Li, trang u tin ca mt trong nhng

v y nghia va trong lng c bit cua ngn t ro rang a

khi nao o ngn t a tng c sc mnh nh th th ngay

ngy 26 thng 8 nm 1789 ca Quc hi lp hin Php v bc

ng hai trm nm sau ngy ra i ca bn tuyn ngn

v nh ph bnh ngh thut ngi Sc.

mt trong nhng ngi k Hin chng 77.

1967 tai Praha bt u phong trao chng i chnh sch

l Ludvk Vaculk lm cho rung ng. V dng nh

Ludvk Vaculk Li hiu triu hai ngn t gi cng nhn,

nng dn, vin chc, cc nh khoa hc, nhng ngi hot

gia, nh vit kch v nh s hc X Vit. Cc tc phm vit v

v a ra ngoi quc. Vng, ni ti ang sng, t on

Cng on on kt Balan: thnh lp nm 1980, co tm

quan trng nh mt phong tro x hi gp phn vo s sp

bt ng chnh kin Lin X.

lm nh th nhn danh hng triu ng bo ca hn ta.

tanic Verses -1988), Rushdie b e da t hnh, v vo thng

tc chu u. Mc ch chnh ca Hi ngh la xoa bo Chin

mang tnh cnh bo ca Sakharov17. N cng khng ch

Andrej Dmitrijevi Sacharov (1921 1989): nh vt lhng

u ca Lin X, ngi bt ng chnh kin v bo v nhn

chi trong phut chc, mt thin tai vi ai ngi a a

bnh vn hc, nh bo, nh trit hc hin thc dn ch cch

Ostrovsky (1823 1886) l mt tc phm ph bnh x hi, c

Cn ngn ng ca Marx th sao? Liu chng c chiu

Gulag: t Qun o Gulag tn mt tc phm ni ting

ca Aleksandr Solzenicyn vit theo kinh nghim ca bn thn

hng khn kh di tn gi l Th gii th ba? Ti

nht Praha cho mt triu ph ngi c. Khi mt din