Operativni sistemi

Uvod
Operativni sistem je softver koji kontrolie rad raunara
Osnovne funkcije
Upravljanje resursima (procesor, memorija, diskovi, tampai
itd.), program u odreeno vrijeme dobija potrebne resurse a da
pri tome ne zapostavi druge
Virtuelna maina OS omoguava programima da rade sa
hardverom bez znanja svih detalja hardvera, obezbjeuje da isti
program radi na razliitim raunarima istog tipa Windows
obezbjeuje da isti program moe da radi na hardveru razniih
proizvoaa
Tipovi operativnog sistema
Podjela na osnovu
Vrste raunara koji kontroliu
Vrste primjene koje podravaju
Operativni sistemi realnog vremena
Jedan korisnik jedan zadatak
Jedan korisnik vie zadataka
Viekorisniki
Operativni sistemi realnog vremena
Kontroliu rad maina u proizvodnji, rad
instrumenata itd.
Obavljanje operacija u strogo kontrolisanom
vremenu, svako kanjenje moe izazvati
katastrofalne posljedice
Jedan korisnik jedan zadatak
Dizajnirani da jedan korisnik moe u jednom
trenutku pokrenuti samo jedan program
Primjer su operativni sistemi za mobilne
telefone
Jedan korisnik vie zadataka
Najei tip za personalne raunare
Primjeri: Windows, Linux
Oni omoguavaju da jedan korisnik moe da
izvrava vie programa u isto vrijeme
Viekorisniki OS
Vie korisnika u isto vrijeme mogu da koriste
raunarske resurse
Primjer: UNIX
Razlika izmeu viekorisnikog i
jednokorisnikih operativnih sistema koji
podravaju mreni rad
Istorija operativnih sistema
Razvoj OS pratio je razvoj raunarskog hardvera
Prva generacija (1945 55), ne postoji OS
Druga generacija (1955 65), pojava tranzistora,
FORTRAN ili asembler za pisanje programa, buene
kartice ili magnetne trake, batch sistemi
Trea generacija (1965 80), integralna kola,
multiprogramiranje, timesharing, MULTICS
etvrta generacija (1980 - ), VLSI, primjeri OS: CP/M,
DOS, Windows, UNIX
Operativni sistem CP/M
Control Program for Microcomputers, 1974.
Koristio se na mikro-raunarima zasnovanim
na osmobitnom Intelovom procesoru 8080
Jednokorisniki, jednoporgramski korisnik
moe da izvrava samo jedan program u
datom vremenu
Operativni sistem DOS
Godina 1981., za IBM raunare sa 16-bitnim
Intelovim mikroprocesorima
Jednokorisniki, jednoprogramski u poetku,
kasnije verzije 1983. i 1984. podravaju
multiprogramski reim rada, rad sa hard
diskom, stablo direktorijuma itd.
Operativni sistem Windows
GUI za personalne raunare korisnik radi sa
raunarom korienjem prozora i pokazivakih
ureaja, prvi GUI je uveo Apple 1984.
Windows 1, 2, 3 poev od 1987., jednokorisniki i
vieprogramski, 16-bitni, oslanjaju se na DOS
Windows 95 i 98 podravaju rad sa mreom, 32-
bitni, ne oslanjaju se na DOS
Softverska kompatibilnost nanie
Operativni sistemi UNIX i Linux
PDP 11, miniraunar firme DEC,
multiprogramski reim rada, poetak 1970ih
Unix je blizu 95% napisan na jeziku C,
prenosiv na druge vrste raunara, dovoljno je
prevesti C kod pomou odgovarajueg
prevodioca
Open-source operativni sistem Linux ima
dosta slinosti sa UNIXom
Startovanje operativnog sistema
Kada se ukljui raunar prvo se izvrava mali
program iz ROM memorije, provjerava rad
procesora, memorije, osnovnih I/O ureaja i
rezultat upisuje u posebno mjesto u memoriji,
dalje se izvrava firmware program koji
pokree diskove i uitava prvi dio OS koji se
naziva bootstrap loader on uitava drajvere,
dijeli memoriju i omoguava da operativni
sistem pone da se izvrava
Komponente operativnog sistema
Razbijanje OS na skoro nezavisne
komponente radi lakeg odravanja
Upravljanje procesima
Upravljanje memorijom
Upravljanje ulazom i izlazom
Upravljanje fajl sistemom
Programski i korisniki interfejs
Upravljanje procesima
Proces je program u izvravanju, izvodi neku akciju i
moe biti kontrolisan od strane korisnika, drugih
aplikacija ili OS
Cilj je da svaki proces dobije dovoljno vremena na
procesoru i da procesor bude iskorien blizu 100%
Smjenjivanje procesa na procesoru, tabela procesa
sadri ID procesa, saraje registara, PC registar, podaci
o korienoj memoriji, status itd.
Prekidi
Planiranje
Upravljanje memorijom
Nekoliko nivoa memorije: ke, RAM, HD;
zadatak je OS da koordinira rad ovih memorija
Ciljevi upravljanja memorijom
Svaki proces mora imati dovoljno memorije, ne
smije koristiti memorijski prostor drugog procesa
Razne vrste memorije moraju se koristiti pravilno
Proces swapping
Virtuelna memorija
Upravljanje ulazom i izlazom
Drajver je program posrednik izmeu OS i
hardvera
Drajver je izdvojen od OS kako bi bilo mogue
mijenjati drajver bez promjena OS
Drajvere obino kreiraju proizvoai ureaja,
standardni drajver
Upravljanje fajl sistemom
Podaci na spoljanjim memorijama
organizovani su kao fajlovi, fajlovima upravlja
OS
Imenovanje fajlova
Fajlovi se grupiu u direktorijume
Pitanje bezbjednosti
Programski interfejs
Programski interfejs ili API omoguava
programima da koriste funkcije raunara i
operativnog sistema bez potrebe da direktno
znaju sve detalje
Primjer, kreiranje fajla iz aplikacije
Korisniki interfejs
Korisniki interfejs je skup programa koji
ostvaruje komunikaciju korisnika sa raunarom
Uglavnom je grafiki, dva modela Macintosh i
Windows
Unix ima tekstualne interfejse koji se nazivaju
koljke (shell)
Postoje i grafiki interfejsi pomou kojih Unix i Linux
lie na Windows ili Macintosh kao to su X-
Windows ili Gnome