Professional Documents
Culture Documents
Havai Enerji Hatları PDF
Havai Enerji Hatları PDF
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. HAVA HAT LETKENLER ve HAT SABTELER ....................................................... 3
1.1. Havai Hat letkenleri..................................................................................................... 3
1.1.1. Tanm..................................................................................................................... 3
1.1.2. Yaplarna Gre eitleri ve zellikleri ................................................................ 4
1.1.3. Gerilim Deerlerine Gre eitleri ve zellikleri............................................... 10
1.1.4. letken retim Standartlar .................................................................................. 14
1.1.5. letken Seiminde ltler .................................................................................. 15
1.2. Hat Sabiteleri .............................................................................................................. 20
1.2.1. Diren .................................................................................................................. 20
1.2.2. Endktans ............................................................................................................ 21
1.2.3. Kapasitans............................................................................................................ 22
1.2.4. Korona Olay ....................................................................................................... 23
1.2.5. Kaak Geirgenlik ............................................................................................... 25
1.3. letkenlere Gelen Rzgr ve Buz Yk Etkisi ............................................................ 25
1.4. letkenlerin apn lme Uygulamas....................................................................... 34
1.4.1. Srmeli Kumpaslar .............................................................................................. 34
1.4.2. Dijital Kumpaslar ................................................................................................ 35
1.4.3. lme Hatalar..................................................................................................... 35
1.4.4. Mikrometreler...................................................................................................... 35
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 42
2. HAVA HAT LETKENLERN EKME ve BALANTILARI..................................... 42
2.1. Direkler, zolatrler ve Donanmlar........................................................................... 43
2.1.1. Tanm.................................................................................................................. 43
2.1.2. Grevleri.............................................................................................................. 43
2.2. Havai Hatlar ................................................................................................................ 43
2.2.1. Tanm.................................................................................................................. 43
2.2.2. Havai Hattn Avantaj ve Dezavantajlar .............................................................. 44
2.2.3. Havai Hat letkenler Aras Standart Mesafeler.................................................... 44
2.2.4. Havai Hat Iletken Ek Malzemeleri ...................................................................... 49
2.2.5. Spacer (Ara Paras) ............................................................................................ 55
2.2.6. Havai Hatlarda Sehim.......................................................................................... 56
2.2.7. Camper (Gevek irtibat) ...................................................................................... 57
2.2.8. Damper Tanm ve Yaps (Titreim Amortisrleri)............................................ 58
2.2.9. Havai Hat letkenlerini ekme Yntemleri ......................................................... 59
2.3. Alminyum veya Bakr rgl letken Ek Yapma Uygulamas ................................ 66
2.4. zolatre letken Balama Uygulamas....................................................................... 67
2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 68
2.5.1. Hava Hatlar......................................................................................................... 68
2.5.2. plak letkenler .................................................................................................. 68
2.5.3. Hava Hatlar Mekanik Hesaplarnda Kullanlacak Varsaymlar ......................... 69
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 71
i
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 74
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 75
KAYNAKA ......................................................................................................................... 76
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 522EE0131
ALAN Elektrik-Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Yksek Gerilim Sistemleri
MODLN ADI Havai Enerji Hatlar
Havai hat iletkenlerini ekme, hat sabitelerinin nemi ve
MODLN TANIMI balant ekipmanlar ile ilgili bilgi ve becerilerin
kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/32
Genel Ama
Havai hat iletkenlerini hat sabiteleri ile birlikte
standart deerlere gre hatasz seebilecek, semi
olduunuz iletkenleri Kuvvetli Akm Ynetmeliine gre
balant elemanlar ile birlikte diree montajn
yapabileceksiniz.
MODLN AMACI
Amalar
1. Mmkn olan her koulda sandartlara ve kuvvetli akm
tesisleri ynetmeliine uygun olarak havai hat
iletkenlerini hatasz seebileceksiniz.
2. Havai hat iletkenlerini ekip balantlarn direklere
hatasz olarak yapabileceksiniz.
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
Siz bu modlde havai hat iletkenlerinin kullanm avantajlarnn yan sra elektriksel,
mekaniksel zellikleri ile deiik buz yk blgelerindeki iletken seimini
renebileceksiniz.
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
letkenlerin eitlerini, tiplerini, zelliklerini ve koula gre seimini doru bir ekilde
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Havai hat eitleri ile (AG-OG-YG) iletken eitlerini, kesit ve malzeme cinsine
gre aratrnz.
Semi olduunuz iletkenin zelliklerini mevcut buz yk blgelerini de
dikkate alarak TS, IEC ve kuvvetli akm tesisleri ynetmelii ile beraber
aratrnz.
Aratrma ilemlerini internetten TEA, TEA kaynaklarndan ve iletim
hatlarnn bulunduu arazilerde grebilirsiniz. Ayrca iletken satclar ile
iletim hatlarn eken TEA antiye elemanlarndan bilgi alabilirsiniz.
Yksek gerilim hava hatlarnda kullanlan iletkenlerin hem enerji tamas hem de
mekanik ynden uygun olarak seilmesi gerekir. letkenlerin gerekli esneklii salamak, ask
ve gergi noktalarnda oluan titreimler sebebiyle kopmasn nlemek amacyla spiral ekilde
rgl olarak yaplr.
Spiral eklinde rgl yaplm iletkenlerde her bir damarn yzeyinde meydana gelen
kir ve oksit tabakalar sebebiyle akm, damardan damara deil de spiral rgnn iinde akar.
Bu bakmdan rgl iletkenlerin diren ve endktanslar, dolaysyla endktif reaktanslar
ayn kesit ve cinsteki rgl olmayan iletkenlere gre daha byktr. Endktans artn
azaltmak iin katlardaki damarlar birbirlerini izleyen katlarda ters ynde konsantrik olarak
yaplr.
3
Seilecek iletkenin tipi tespit edilirken elektrik enerjisinin tanmasnda elektriksel
etkilerin olduu gibi mekaniksel yaps da dikkate alnmaldr. Mekaniksel yap izolatrlere
ve direklere etki edeceinden elektriksel deerlerle birlikte gz nnde bulundurulmaldr.
letken seiminde en ok enerji kayb, optimal maliyet, gerilim dm, snma durumu ve
korona kayb dikkate alnmaldr. Ayrca iletim hatlarnn getii gzerghlarda buz ykleri
de dikkate alnmak zorundadr. lkemizde be buz yk blgesi olduu unutulmamaldr.
Hava hatlarnda kullanlan iletkenler, masif tel yani ii dolu som tel ile masif rgl
bakr veya alminyum tellerden yaplr. Masif telden yaplan iletkenler bir cins malzemeden
ve ii dolu bir tek tel hlinde 10 mm kesite kadar imal edilir. Baz zel durumlar iin 16
mmlik olanlar da yaplmaktadr.
Masif rgl iletkenler ise ayn veya ayn cins metalden imal edilir. nce tellerin spiral
ekilde rlmesiyle meydana getirilen plak iletkenlerdir. rgl iletkenler byk kesitlerde
montaj kolayl, esnek oluu, kangal hline getirilebilmeleri ve tanma kolayl sebebiyle
tercih edilir.
Bugn iin lkemizde YG enerji naklinde 3AWG, 1/0AWG, 3/0AWG, 266 MCM ve
477 MCM St-Al iletkenler kullanlmaktadr.
266,8 MCM ve 477 MCM iletkenlerde ise ortada 7 adet elik tel olup bunlarn rgl
hlinde zerlerine eitli kesitlerde 26 adet Al rgl tel rgl olarak iki katta sarlmtr.
MCM: Daha byk kesitteki St-Al iletkenler (266,8 MCM, 477 MCM) ise ABDde
iletken kesitlerini ifade etmekte kullanlan CM (Circular Mile) olarak belirtilmitir. 1 cm,
ap 0,001 inch olan daire yzeyine eittir.
4
1 mil= 0,001 in =0,0254 mm
1CM = 1 mil kare = 0,0005067 mm ( 1 CM ap 0,001 inch olan daire yzeyine
eittir. )
1 MCM = 1000 mil kare = 0,5067 mm
AWG = American Wire Gauge (Amerikan tel lei)
MCM= Mega Circular Miles (1000000 dairesel mil)
letken
AWG Kesit ap
Direnci
Nu. mm mm
W / km
5
Tel Saylar ve
Kesit Anma ap
Kanada aplar Edeer
SPARROW 34/6 2 33,59 5,60 39,19 6 2,67 1 2,67 21,09 2,67 8,01
ROBINONE 45/7 88 220 44,70 7,45 52,15 6 3,08 1 3,08 28,11 3,08 9,24
RAVEN 54/9 1/0 53,52 8,92 62,44 6 3,37 1 3,37 33,73 3,37 10,11
PIGEON 85/14 3/0 85,13 14,18 99,30 6 4,25 1 4,25 53,52 4,25 12,75
PARTRIDGE 135/22 266 800 134,87 21,99 156,86 26 2,57 7 2,00 85,17 6,00 16,28
OSTRICH 152/25 300 000 152,19 24,71 176,90 26 2,73 7 2,12 95,60 6,36 17,28
HAWK 242/39 477 000 241,65 39,19 280,84 26 3,44 7 2,67 152,00 8,01 21,77
DRAKE 403/65 795 000 402,56 65,44 468,00 26 4,44 7 3,45 253,30 10,35 28,11
CONDOR 402/52 795 000 402,33 53,15 454,48 54 3,08 7 3,08 253,30 9,24 27,72
RAIL 483/34 954 000 483,40 33,60 517,00 45 3,70 7 2,47 300,00 7,40 29,60
CARDINAL 485/63 954 000 484,53 62,81 547,34 54 3,38 7 3,38 304,00 10,14 30,42
1 272
PHEASANT 645/82 645,08 81,71 726,79 54 3,90 19 2,34 405,70 11,70 35,1
000
Tablo 1.2: elik zl alminyum iletkenler (A1/St) yap, mekanik ve elektriksel zellikleri
6
Akm Tama
Standart Anma Adi Toplam Kesit (mm ) Kapasitesi
2 (A)
1 2 3
Swallow (3 AWG) 31,14 120 160 180
Raven (1/0) 62,44 195 230 280
Pigeon (3/0) 99,3 275 300 360
Hawk (477 MCM) 156,86 345 460 510
Cardinal
280,84 540 670 740
(954 MCM)
Tablo 1.3: elik zl alminyum letkenler (St-Al) Akm tama kapasiteleri
Resim 1.1: Alminyum havai hat iletkenleri Resim 1.2: Bakr rgl iletkenler
1.1.2.1. Bakr letkenler
7
tanmas, ilenmesi ve montaj, ar bakr iletkenlere gre daha kolaydr. Alminyumun
hafiflii, ar bakr iletkenlere gre birok avantaj salamaktadr.
reticinin ad, retim yl ve standard, iletkenin cinsi, anma ad, kesiti, ap, para
adet X uzunluu, alc ve sipari kodu, makarann tipi, numaras, brt ve net arln
belirten madeni bir etiket makara yana zerine yerletirilmitir. Makarann tanma ve
alma yn, yanak zerinde bir ok iareti ile belirtilmitir.
8
artlar Bakr A l mi n y u m
Eit Kesit 1 1
* Arlk 1 0,3
* letkenlik 1 0,625
*AkmTama Kapasitesi 1 0,8
Eit letkenlik 1 1
* Kesit Alan 1 1,6
* ap 1 1,3
* Arlk 1 0,49
Eit Scaklk Art 1 1
* Kesit Alan 1 1,4
* ap 1 1,17
* Arlk 1 0,42
Tablo 1.4 : Bakr iletken deerleri 1 olarak kabul edilmek art ile e deer alminyum plak
yuvarlak iletkenin fiziksel karlatrlmas
1.1.2.3. elik zl Alminyum letkenler(ACSR)
9
Resim 1.5: elik zl alminyum iletken ve perspektif grnleri
1.1.3. Gerilim Deerlerine Gre eitleri ve zellikleri
Ask telli, demet biimli, alminyum iletkenli hava hatt kablolar (AER) 1960dan
beri tm dnyada alak ve orta gerilimde, 1971 ylndan itibaren de lkemizde
kullanlmaktadr. Bunun tercih edilmesinin nedenleri gvenli, emniyetli ve ekonomik
olmasdr.
10
Yaltlm Faz letkenleri Ntr Ask Tm
ALPEK Teli Kablo
Datm hatt Sokak
letken Standart
Adedi ve Azami Azami Kopma malat
Kesiti AdetxKesit Akm AdetxKesit Akm Kesit Yk D Arlk Uzunluu
mm mm Amper mm mm Amper ap kgf kg/km m
mm
11
Faz 16 mm dairesel kesitili som, 25... 70 mm sktrlm, ok telli yuvarlak
iletkenleri alminyum, dier kesitler istek zerine retilir.
Ntr-Ask Faz iletkenlerinin bir st kesitinde plak, sktrlm, ok telli yuvarlak
iletkeni alminyum alam ( 294 N/mm_)
TS - 11654 artlarn karlayan ve d hava artlarna dayankl, siyah renkli
Yaltm
polietilen
ALPEK kablolar, d hava artlarna dayankl siyah polietilen ile yaltlm
alminyum iletkenlerin, tm mekanik ykleri tayan alminyum alamdan
Yap yaplm plak bir ask teli etrafna bklerek sarlmas ile oluturulur. stek
zerine 16 mm sokak aydnlatma faz eklenebilir.
Fazlarn Fazlar, tm kablo boyunca kesintisiz, dayankl iki, veya drt adet trnak
Ayrm ile birbirlerinden ayrlr. Sokak aydnlatma faz zerinde trnak yoktur.
ki trnakl faz iletkeni yaltkan zerinde retici firma ad, kablo ad, kesiti,
aretleme iletme gerilimi, TSE garanti iareti, standart nu.su ve retim yl kabartma
olarak basldr.
Standart TS - 11654 ( SFS 2200 )
154 KV iletim hatlar, standart 468 mm2 795 MCM Drake, 546 mm2 954 MCM
Cardinal ve 726 mm2 1272 MCM pheasant olan elik takviyeli (ACSR) alminyum iletken
ve tek veya ift devre direkleri kullanlarak tesis edilir. 154 kV hatlarda genellikle her fazda
bir iletken bulunur. ok yksek talep blgelerinde iletim hatlarnn tama kapasitesini
artrmak iin 154 kV ikili demet cardinal iletkenli ift devre stratejik ksa hatlar tesis edilir.
12
Toplam MCM Akm Yazlk Bahar/ Termik
TP letken Tama Kapasite Sonbahar Kapasite
Alan Kapasitesi (MVA) Kapasite (MVA)
(mm2) (A)*** (MVA)
* : letken scakl: 80 oC, hava scakl: 40 oC, rzgr hz: 0,1 m/sa.
** : letken scakl: 80 oC, hava scakl: 40 oC, rzgr hz: 0,5 m/sa.
*** : letken scakl: 80 oC, hava scakl: 40 oC, rzgr hz: 0,25m/sa.
2B ikili iletken demetini temsil eder.
Tablo 1.7: 154 kV iletim hatlarnda kullanlan yer alt g kablolarnn tipleri ve kapasiteleri
1.1.3.4. ok Yksek Gerilim letkenleri (154 kVtan Yukars)
380 kV iletim hatlar, standart 954 MCM Cardinal (546 mm2) ve 1272 MCMP heasant
(726 mm2) kesitli, her bir fazda iki veya l demet hlinde elik takviyeli (ACSR)
alminyum iletkenler kullanlarak tesis edilir. Uygun iklim ve hat profili/mekanik yklenme
artlarna gre tasarlanan standart tek devre direkler zerinde yukarda tanmlanan iletken
karakteristikli 380 kV hatlar kullanlr. Youn yerleim blgeleri gibi istisnai durumlarda tek
bir direk zerinde birden fazla devre kullanlabilir.
13
Toplam Akm Yazlk Bahar/ Termik
TP letken MCM Tama Kapasite Sonbahar Kapasite
Alan Kapasitesi (MVA)* Kapasite (MVA)***
(mm2) (A)*** (MVA)**
2B, Rail 2x517 2x954 2x755 832 1360 995
2B, 2x547 2x954 2x765 845 1360 1005
Cardinal
3B, 3x547 3x954 3x765 1268 2070 1510
Cardinal
3B, 3x726 3x1272 3x925 1524 2480 1825
Pheasant
Tablo 1.8: 380 kV iletim hatlarnda kullanlan iletkenlerin tipleri ve kapasiteleri
* : letken scakl: 80 oC, hava scakl: 40 oC, rzgr hz: 0,1 m/sa.
** : letken scakl: 80 oC, hava scakl: 25 oC, rzgr hz: 0,5 m/sa.
*** : letken scakl: 80 oC, hava scakl: 40 oC, rzgr hz: 0,25 m/sa.
Trk Standartlar Enstits, her trl madde ve mamuller ile usul ve hizmet
standardlarn yapmak amacyla 18.11.1960 tarih ve 132 sayl Kanun ile kurulmutur. Bir
standardn mecburi klnabilmesi iin Trk Standard olmas arttr. Mecburi klnan
standartlar Resm Gazete'de yaymlanr.
14
Kamu sektr ve zel sektrn talebi zerine standartlar veya projelerini
hazrlamak ve gr bildirmek
Standardlar konusunda her trl bilimsel teknik incelemelerle aratrmalarda
bulunmak, yabanc lkelerdeki benzer almalar takip etmek, uluslararas ve
yabanc standard kurumlar ile ilikiler kurmak ve bunlarla ibirlii yapmak
niversiteler, dier bilimsel ve teknik kurum ve kurulularla i birlii salamak,
standardizasyon konularnda yaym yapmak, ulusal ve uluslararas
standardlardan arivler oluturmak ve ilgililerin faydalanmalarna sunmak
Standartlarla ilgili aratrma yapmak ve ihtiyari standartlarn uygulanmasn
kontrol etmek iin laboratuvarlar kurmak, kamu sektr veya zel sektrn
isteyecei teknik almalar yapmak ve rapor vermek
Yurtta standart ilerini yerletirmek ve gelitirmek iin elemanlar yetitirmek ve
bu amala kurslar amak ve seminerler dzenlemek
Standartlara uygun ve kaliteli retimi tevik edecek almalar yapmak ve
bunlarla ilgili belgeleri dzenlemek
Metalurji ve kalibrasyon ile ilgili aratrma, gelitirme almalar yapmak ve
gerekli laboratuvarlar kurmak
1917'de kuruldu. Genel olarak tekniin ve fen bilimlerinin her alann temsil eder.
Tm mhendislik dallarnda kendi zel sembollerini ve deerlerini oluturmutur.
15
1.1.5.1. letkenlik
Hava hatlarnda uygulanan gerilime bal olarak zellikle nemli ve sisli havalarda
iletkenin etrafnda mor renkli k halkalar grlr. Buna korona olay denir. Eer iletkenin
etrafnda bir zedelenme varsa ve iletkenin etrafndaki bu kl silindirler birbirine temas
edecek olursa iletkenin yzeyinde delinmeler olur. Dolaysyla bu durum iletken yzeyinin
iyonize olarak anmasna sebep olur. Hava hatlarnda kullanlan iletkenlerin korona olaynn
bu olumsuz etkisine kar dayankl ve yzeyinin dzgn olmasna dikkat edilmelidir.
1.1.5.3. ap
Yksek gerilimli hava hatlarnda rgl alminyum veya elik rgl alminyum
iletkenler kullanlr. Alminyum iletkenler bakr iletkenlere gre daha az iletkenlik
gsterdiinden aplar daha fazla olur. letken ap zerinde buz ve rzgr yk etkili
olduundan iletkenlerin seilmesinde bu durum gz nnde bulundurulmaldr.
Yksek gerilim enerji nakil hatlarnda direkler arasna ekilen bir enerji nakil iletkeni
kendi arl nedeni ile sarkar. Gerilmi olan iletken ularnn bal olduu iki izolatr
arasndaki var saylan doru izgi ile iletkenin en ok sarkt yer arasndaki uzakla sehim
denir.
Hava hatt iletkenleri durdurucu direkler arasna iletkenin cer (ekme ve gerilme)
kuvveti, arl, rzgr yk, buz yk, iklim artlar ve direkler aras uzaklk dikkate
alnarak ekilir. Sehim hava hatt direklerinin geecei yerin arazi ekli ve iklim koullarna
16
gre ayrlm, blgelerin durumlarna gre hazrlanm olan cetvellerden veya formllerden
hesap edilir.
f = Sehim (m)
P = Gerilme (kg/cm2)
G = letkenin younluu (kg/dm3)
a = ki direk arasndaki uzaklk (m)
letkenin iki tarafnda bulunan direkler ayn ykseklikte ise teldeki en byk sehim
direkler aras uzakln tam ortasndadr (ekil 1.1).
Farkl ykseklikteki direkler arasna gerili iletkenin en byk sehimi ise daha dk
seviyede bulunan diree yakndr. Kot fark olan direkler arasndaki sehim ekil 1.2'de
grld gibidir.
17
ekil 1.2: Tayc, durdurucu direkler ve iletken sehimi
Sehim hesab, iki durdurucu arasndaki ortalama menzile (aralk) gre yaplr(ekil
1.2).
Tesis yaplrken iki direk arasnda yaplan lme yeterlidir. Bileik kaplardaki svlar
gibi btn aralklarda istenilen sehim deeri gerekleir.
Gerilme r kg/mm2
18
1.1.5.6. Mekanik Dayankllk
19
alminyum iletkenin scaklkla orantl olarak uzama kat saysnn nceden bilinmesinde
fayda vardr. Tablo 1.15te kullanlan iletkenlerin uzama kat saylar verilmitir.
Hava hatlarnda elik alminyum (St-Al) iletkenler kullanlmsa ortada bulunan elik
tellerin kesitleri ihmal edilir. Diren hesabnda sadece alminyum kesit hesaplanr.
20
Malzemenin T0oC 0 20 25 50 75 80 100
Cinsi
%100 234,5 0,00427 0,00393 0,00385 0,00352 0,00325 0,00318 0,00299
Geirgenlie
Sahip Bakr
%97,5 241 0,00415 0,00383 0,00376 0,00344 0,00316 0,00312 0,002930
Geirgenlie
Sahip Bakr
%61 228,1 0,00438 0,00403 0,00395 0,00360 0,00330 0,00325 0,00305
Geirgenlie
Sahip
Tablo 1.11: Deiik scaklklarda iletken direnleri
RNEK:
Bir enerji nakil hattnn frekans 50 Hzdir. Kullanlan iletkenin anma kesiti 241,65
mm2 olan Hawk 477 000 AWG elik alminyum iletkenin ekilmesi uygun grlmtr. Bu
durumda
ZM:
241,65 mm2 alminyum kesiti olan iletkenin elik kesiti 39,19 mm2 ve toplam iletken
ap da 21,77 mmdir. (elik-alminyum iletkenlerle ilgili tabloya bak.)
L 1000
R200= = 0,118 / km
K .S 35.241,65
T0 t 2
228,1 35
R350=R200 T t =0,118. =0,125 /km
0 1 228,1 20
R350=0,125.1,02=0,127 /kmdir.
1.2.2. Endktans
zerinden akm geen bir iletkenin evresinde bir manyetik alan oluur. Eer oluan
manyetik alan ve iletkenden geen akm zamana gre deiirse bu iletkenin bir endktans
oluur. Eer endktans tarif edilecek olursa manyetik ak deiiminin akm deiimine
orandr (L=d/di). Devreden geen akmn bir frekans olduundan devrede endktif
reaktans (XL) meydana gelir. Endktif reaktans gerilim dmne sebep olur. Fakat aktif
g kaybna bir etkisi yoktur.
21
XL= 2. .f.L ()
XL: Endktif diren ()
f: ebeke frekans (Hz)
: Pi sabit say (3.714)
L: Bobinin endktans (Henry)
Bir iletkenin endktans iletkenin etrafndaki manyetik alan hatlar ile ilgilidir. Gidi
ve dn iletkenlerinde meydana gelen tek fazl hatlarn her ikisinde de manyetik alanlar
meydana gelir. Bunlarn birbirlerine olan etkileri sebebi ile manyetik alan hatlarnn iletkenin
merkezine gre simetrilii bozulur.
GMD 4
L= 4,6. log .10 H / km
GMR
GMD: Geometrik olarak iletkenler aras uzaklktr.
GMR: letkenin geometrik ortalamada yarap(Tablodan yararlanlr.)
GMD= d ab .d bc .d ac forml ile hesaplanr.
1.2.3. Kapasitans
Bir iletkenin yknn potansiyeline oranna iletkenin kapasitesi denir (C=Q/V).
Kapasitenin birimi Faraddr. F ile gsterilir. Farad ok byk bir kapasite birimi olduu iin
uygulamada daha ok Farad'n milyonda biri (1x10) olan mikrofarad (F) kullanlr. Hava ile
birbirinden ayrlm karlkl duran iki iletkene kondansatr denir. Enerji nakil hava
hatlarndaki iletkenler kendi aralarnda kondansatr zellii gsterir. Hava hatt iletkenleri
kendi aralarnda olduu gibi toprak zeminle de kondansatr zellii gsterir. Ayn durum yer
alt kablolarnda da grlr.
Kapasite 66 kV'luk gerilimden yksek olan enerji iletim hatlarnda dikkate alnr.
Daha dk gerilimlerde kapasite deeri dikkate alnmaz.
1
Xc ()
2. . f .C
Xc: Kapasitif diren ()
: Pi sabit say (3.714)
f : ebeke frekans (Hz)
C: Kondansatr kapasitesi (F)
22
akmna arj akm denir. Enerji nakil hatt hava ak olsa bile bir arj akm olur. Hava
hatlarndaki bu arj akm, hattn geriliminin dmesinde, g kat saysnn, veriminin ve
iletim stabilizesinin deimesinde etkili olur.
Nemli ve sisli havann iletken yzeyine temas ederek arpmas neticesinde iyonize
olan gerilime, kritik korona (Uo) denir. Faz iletkenleri etrafnda mor renkli, parlak kl
silindir halkalarn grld veya dearjn devaml bir ekilde kendini besledii gerilime ise
grnr korona gerilimi (Uk) denir. Korona olay s, ses ve kimyasal reaksiyonlar eklinde
kendini gsteren bir enerji kaybdr. Enerji nakil hatlarnda korona olay sonucu meydana
gelen kayplar azaltmak iin iletkenlerin yzeyleri olduka dzgn ve parlak bir srla
kaplanr. Faz iletkenlerinin demetler hlinde tesis edilmeleri hlinde de korona kayplar
azaltlr.
23
Resim 1.7: eitli korona dearj olaylar
24
Korona iletilen enerji bakmndan bir kayptr. Nakil iindeki enerjinin darya
kamasndan baka bir ey deildir. Bu durumu u rnekle aklamak daha uygundur.
zerinde ok sayda delikleri bulunan su borusundan gnderilen belli bir miktar su, borunun
br ucundan ayn miktarda alnamaz. Belki de hi su alnamayacaktr, suyun tamam
deliklerden akp giderse elektrik enerjisi de tam korona dearj ile nakil hattnn dier ucuna
gidemeyebilir.
Korona olay sonucu meydana gelen kayplara iletme gerilimi, frekans, iletkenin
yarap ve faz iletkenleri arasndaki uzaklk etkilidir. Ayrca havann nemli, sisli, yamurlu
ve karl oluu da bu kayb artrr. letkenin yzeyinin dzgn olmamas ve damar says da
korona olay sonucunda meydana gelen kayplar artrr. Korona kayplarn hesaplayabilmek
iin PEEK ve PETERSAN formlleri kullanlr.
Z R2 X L
2
forml ile bulunur.
Z: Empedans ()
R: Omik diren ()
XL: Endktif diren ()
25
Resim 1.8: letkenlerde buz yk
26
Resim 1.9: letkenlerde buz yk
27
Resim 1.10: letkenlerde buz yk
28
ekil 1.3: Buz ve rzgr yknn iletkenlere etkisinin vektrlerle gsterilmesi
Hava hatlar, dey buz yklerinin etkisinde kald gibi yatay rzgr kuvvetlerinin
etkisinde kalr. Bu sebeple hesaplamalarda rzgr kuvvetlerinin dikkate alnmas gerekir.
Rzgr kuvvetleri iletkenlerin ve izolatrlerin salnmlar ile direklerin statik hesaplarnda
dikkate alnmaldr.
Elektrik kuvvetli akm tesisleri ynetmeliinde, 380 kV'un stndeki hava hatlarnn
projelendirilmesinde buz yk zerine 20 kg/m2 rzgr yknn etki edecei kabul
edilmitir.
Buz yk blgeleri iin ayr ayr olmak zere metre bana buz yk deerleri
formlden hesaplanarak buzlu iletken ap bulunur.
29
II.Blge iin 200 d 0,6
4
d b d 2 formlnden
2
4.200
db= d 2 . d d 2 424,4 d mm
0,6.
d: letkenin ap
db: Buzlu iletken ap
gi: letkenin bir metresinin plak arl (kg/m)
gb: letkenin bir metresinde toplam buz arl (kg/m)
gib: letkenin bir metresinin buzlu arl
wi: letkenin bir metresine etki eden rzgr kuvveti (kg/m)
giw: letkenin %100 rzgrl metrik arl
giw70: letkenin bir metresinin %70 rzgrl arl (kg/m)
gibw: Buz ve rzgrn vektrel kuvveti
rnek olarak nominal kesiti 120 mm2, hakiki kesiti 117 mm2,.ap 14 mm olan nakille
menzil akl 300 m olan fazl iletimde 4. blgede diree gelen ek kuvvet (buz+rzgr)
1600 kg civarndadr. Bu durum nakil hatlarnda dayanm hesabnn nemini gstermektedir.
Rzgr kuvveti
Burada
30
Nu. Rzgrn etkisinde bulunan eler c
1 Profil demirinden yaplm tek yzl kafesler 1,6
2 Profil demirinden yaplm kare ya da dikdrtgen kesitli kafes 2,8
direkler
3 Borulardan yaplm tek yzl kafesler 1,2
4 Borulardan yaplm kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direkler 2,1
5 Daire kesitli aa, elik boru ve beton direkler 0,7
6 Altgen ve sekizgen kesitli elik boru ve beton direkler 1,0
7 ap 12,5 mm'ye kadar olan iletkenler 1,2
8 ap 12,5 ile 15,8 mm'ye kadar olan iletkenler 1,1
9 ap 15,8 mm'den byk olan iletkenler 1,0
Tablo 1.13: Dinamik rzgr basn kat saylar (c) deerleri
31
RNEK: 70 mm2lik tek metalle enerji iletimi yaplan hattn c=1,2dir. Bu iletkenin
gerek kesiti 65,8 mm2 ve ap 10,5 mm olan bakr iletken yerden 40 metre yksekliktedir.
letkenin zgl arl 8,9.10-3 kg/m.mm2dir. Buna gre bu hattn zgl rzgr ykn ve
bileke zgl ykn hesaplaynz.
ZM: Bu iletkenin kendi zgl arl, iletkeni dikey dorultuda aaya doru
zorlarken rzgrda yatay ynde zorlayacaktr. Bu durumda nakil bileke kuvvetle
zorlanacaktr.
32
Resim: 1.13: Buz yk haritas
33
1.4. letkenlerin apn lme Uygulamas
1 metre = 39,37 in = 3,28 ft
1 in = 25,4 mm
letken apn lmek iin kumpas veya mikrometre kullanlr. Kumpaslar ikiye
ayrlr. Bunlar, srmeli ve dijital kumpaslardr.
34
Kumpasta st ksm 16 mm izgisini gemi, alt tarafta 8. izgi akmtr. lm
16,7 mmdir.
1.4.4. Mikrometreler
Kumpaslara gre daha hassas olan lme ve kontrol aletleridir. Mekanik kumandal
vida-somun sistemine gre alr. 0,01 0,002 0,001 mm hassasiyetlerinde lmeler
yaplr.
rs s e rt m e ta l u la r s a b i tl e m e v i d a s kovan ta m b u r c rc r
l : 2 4 .0 1
b a k a l it t u t a
0 -2 5 m m
0 .0 1
35
1.4.4.2. Mikrometrenin Okunmas
rnein, 32,82mm
toplam 32,82 mm
36
IACS : nternational Annealed Copper Standart
AWG : American Wire Gauge veya Amertean Steel Wire Gauge (Amerikan tel
lleri)
ACSR : Alminium Cable Steel
CM= Circular Mil
1CM=ap 1/1000 inch olan bir dairenin alandr ve 0,0005067 mm2ye eittir.
MCM: 1000 Circular Mildir ve 0,5067 mn2 ye eittir.
rnek: CM 477000 veya MCM 477 eklinde belirtilen iletkenin alminyum ksmnn
gerek kesiti 477x0,5067=241,65 mm2 veya anma kesit ls olan 242,39 mm2 olan ve
HAWK ad ile anlan elik zl alminyum iletken demektir.
37
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Okul bahesine okulun ihtiyacn karlayacak ekilde dikmi olduunuz direklere
uygun tel seimini yapnz ve iletken apn lnz.
Buz yk dikkate
alnmaldr.
Sehim hesab
yaln yapldnda
iletkenlerin
sarkmasnn
fazlalaaca can
ve mal kayplarnn
meydana
gelebilecei
unutulmamaldr.
f = ? (m)
P = 5 (kg/cm2)
G = 1.5 (kg/dm3)
a = 50 (m)
38
KONTROL LSTES
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
39
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
4. Alminyum iletkenin kesiti ayn akm tamak kouluyla bakra gre neden daha
yksektir?
A)Akm younluundan B)Gerilimden
C)Direnten D)Gten
5. Bakr iletken ile eit uzunlukta, eit dirente ve gerilim dmndeki alminyum
iletken arasnda arlk ynnden nasl bir oran vardr? .
A)1/1 B)2/1
C)1/3 D)1/2
40
10. Yandaki ekildeki iletkenin zellii aadakilerden hangisidir?
A) 7Al B)6St/1Al C) 6Al/1St D)7St
DEERLENDRME
41
RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
ARATIRMA
Bu renme faaliyetinde nce havai hat iletkenlerin nasl ekildiini, iletkenleri
ekerken dikkat edilecek konular aratrnz.
Havai hat iletkenleri ekilmi direklere hat balantlarnn nasl yapldn, saha
elemanlarndan ve TEA yksek gerilim iletken montajclarndan, Kuvvetli
Akm Tesisleri Ynetmeliine uygun yapln reniniz.
Aratrma ilemlerini internetten TEA kaynaklarndan ve iletim hatt ekilen
yerlerden yapabilirsiniz.
Aa direkler
Betonarme direkler
Demir direkler
2.1.2. Grevleri
Ayrntl bilgi, Direkler ve zolatrler modlnde verilmektedir.
Avantajlar
Dezavantajlar
1) Malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da farkl yatay
yzeylerde bulunan iletkenler arasndaki en kk D uzakl aadaki formle gre
hesaplanacaktr.
D= k. Fmak l + U
150
Burada
44
D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m)
k: Bir kat say olup bu kat say alak gerilimde 0,35 yksek gerilimde 0,50 alnacaktr.
Fmak.: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (m)
l: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde l=0 alnacaktr.)
U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV)
2) Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salg
ve anma gerilimleri farkl ise bu iletkenler arasnda alnacak en kk "D" uzakl, her
devrenin kendi salg ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formlde yerine konmas ile
bulunacak deerlerden en byne eit olacaktr.
letken salnm kontrolnde en byk sapma as (alfa), 50'ye kadar (alfa)/4, 50-
6230'a kadar 1230' sabit ve 6230'dan byk sapma alarnda ise iletken salnmlar
arasnda (alfa)/5'e kadar bir asal kayma varsaylarak gerekli dorulamalar yaplacaktr.
Bir direkte birbirinin stnde bulunan iletkenlerden alttaki iletkenin zerindeki buz
yknn birdenbire dmesinden sonra alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama
yapaca varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150) mden az
olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz.
45
f) Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az (U/150 +
0,05) m olacaktr. Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 mden, alak gerilimli
hava hatlarnda da 0,05 mden az olamaz.
g) Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasndaki uzaklk, toprak iletkeninin faz
iletkenlerini yldrma kar maksimum 30'lik a altnda koruyabilecei biimde
hesaplanacaktr.
46
i)Hava hatt iletkenleri ile yanndan getikleri yaplarn en kntl blmleri arasnda,
en byk salnm konumunda en az verilen yatay uzaklk bulunmaldr.
m
kV
0-1 (1 dhil) 1
1-36 (36 dhil) 2
36-72,5 (72,5 dhil ) 3
72,5-170 (170 dhil) 4
170-420 (420 dhil) 5
Tablo 2.2: Hava hatt iletkenlerinin en byk salnml durumda yaplara olan en kk yatay
uzaklklar
l) Yaplarn yanndan geen ya da tespit edilmi bulunan alak gerilim hatlar herhangi
bir aygt kullanmakszn rastgele dokunulmayacak biimde tesis edilmelidir.
Doal Gaz
ve Petrol
Boru Hatt 0.6* 0.4* 4(10***) 10(30** 3 10 2**
(LNG,LPG *)
dhil)
Tablo 2.3: Elektrik kuvvetli akm tesislerinin civarndaki tesislere olan en kk yaklam
mesafeleri (m)
47
n) letken ekimini ve hat gvenliini bozan btn aalar budanmal ya da
kesilmelidir. Meyve aalarnn kesiminden olabildiince kanlmaldr.
0-1 (1 dhil) 1
1-170 (170 hari) 2,5
170 3,0
170-420 (420 dhil) 4,5
Tablo 2.4: Hava hatt iletkenlerinin aalara olan en kk yatay uzaklklar
48
r) Hava alan pist orta noktasndan 5 km uzana kadar olan yerlerde ve hava
seyrsefer cihazlarnn bulunduu yerlerde, havaclkla ilgili kurulularn kurallarna aynen
uyulur.
Normal artlarda alminyum iletkenlerin yzeyleri gri renkte ve son derece az elektrik
geirgenlii olan bir oksit tabakas ile kapldr. ki iletkenin birbirine balanmasndan nce
oksit tabakas tamamen ve srekli olacak ekilde ortadan kaldrlmaldr. Dolaysyla ek
malzemeleri bu prensibe gre imal edilmelidir. Btn ek malzemeleri ek yerindeki oksit
tabakas engelini yok edebilecek kadar skma basnc devaml salanmaldr. Bunun
sonucunda ek yerinde meydana gelebilecek tehlikeli snmay nleyerek uzun sre
kullanlabilir olmas gerekir.
Cvatal klemensler
Bkme boru ekler
Skma (kompresyon) tipi klemensler
Zrh ubuklan
Al-Cu klemens alminyumdan bakrla ek almak iin kullanlr. (TKB A40 B25
klemens 40 mm alminyum, 25 mm2 bakr ve TKB A70 B50 klemens ise 70 mm
alminyum, 50 mm bakr eklemek iin kullanlr.
Alminyum kolayca oksitlenip yzeyinde yaltkan bir tabaka meydana getirir. Bunu
nlemek iin sar macun kullanlr. Ayrca alminyum ve bakr iletkenleri eklemek
gerektiinde elektro korozyon (pil etkisi) olumamas iin zel bimetalik klemensler
kullanlr.
49
Resim 2.4: Havai hat klemens eitleri
50
Resim 2.5: Havai hat klemens eitleri
51
Resim 2.6.a: Al- Cu klemens (alminyum- bakr klemens)
52
Resim 2.7: Cvatal klemens eitleri ve zellikleri
2.2.4.2. Bkme Boru Ekler
Sar macun: Alminyum hava hatt iletkenlerin zerinde meydana gelen almin
denen oksit tabakasnn elektriki geirgenlii ok ktdr. Bu oksit tabakasnn iletkenlerin
ve ek malzemelerinin zerinden tel fra ile temizlenerek zerine sar macun srlr. Bu
sayede oksit tabakasnn tekrar meydana gelmesi nlenmi olur. Sar macun tp ve kartu
olarak SM 140 tp iinde SM 270 kartu eklinde bulunur. Sar macun temizleyici deil,
daha ok koruyucu amala kullanlr.
53
Resim 2.8: Alminyum bkme boru ekler
2.2.4.3. Skma (Kompresyon) Tipi Klemensler8
Yksek gerilim hava hatlarnda kullanlan elik zl alminyum iletkenler ve elik
koruma iletkenlerin eklenmesi, durdurulmas ve tamir edilmesi alak gerilimli hatlardan
farkldr. Genel olarak ok byk direkler aras aklklarda ve byk enerji naklinde
kullanlr.
Yksek mekanik dayanm iin eklenecek iletkenlerin elik zleri birbirine elik bir
ekle eklenir. Mekanik dayanmla birlikte yksek elektrik geirgenliini temin etmek iin
elik ekin zerine alminyum ek malzemesi ile alminyum telleri birbirine ekleyecek ekilde
eklenir. Ekleme ek malzemelerinin birbirlerine olan uzaklklar 100 m'den az olmamaldr.
Ek malzemesinin diree olan uzakl ise direk boyunun 1,5 kat kadar uzakta olmaldr.
Ayrca her aralkta sadece bir eke izin verilir.
Yksek gerilim hava hatlarndaki tayc direklerde iletkenleri, ask tipi izolatrlere
balamaya yarayan alminyum tellerdir.
54
ekilde hat iletkenin zerine sarlr. Hi boluk braklmadan telin iletken zerine sarlmas
ve zrh ubuklar sarldktan sonra ask takmnn balanmas yeterlidir.
lkemizin enterkonnekte ebeke sistemine dhil olan 380 kV enerji nakil hatlarnda
A WG veya MCM Rail tipi elik zl alminyum iletkenler kullanlmaktadr. Kullanlan bu
iletkenin akm tama snr 1010 amperdir. Eer hava hattndan 1010 amperin zerindeki
deerden daha yksek deerde bir akm iletilmesi gerekirse ayn fazlara ait iletken saylar 2-
3 veya 4 hat eklinde tesis edilir.
Ayn faza ait iletkenler 2li-3l veya 4'l demet eklinde ekildii zaman rzgrn
etkisiyle birbirlerine arparak temas edebilir. Bu durumda alminyum iletkenin d ksmnda
ezilme eklinde zedelenmeler olur. Bu olumsuz durumu nlemek iin ayn faza ait olan bu
iletkenler hat boyunca 60-70 metre aralklarla karlkl olarak birbirlerine esnek bir para ile
tutturulur. Ayn faza ait olan iletkenleri birbirlerine tutturan bu esnek paraya spacer
(sipeysr) denir.
1) letken,
1. Blgede -10 oC
2. Blgede -15 oC
3. Blgede -25 oC
4. ve 5. Blgelerde -30 oC scaklkta rzgrsz ve buzsuz olarak bulunmaktadr.
2) letken zerinde -5 C scaklkta buz ykleri vardr.
o
1) Hat, birden fazla blgeden geiyorsa her blgedeki hat blm o blgeye ilikin
deerlerle hesaplanacaktr.
3) 1. blgede bulunup ykseltisi (kotu) 600 m'yi aan arazideki hatlarn hesab 2.
blge koullarna, 2. blgede bulunup ykseltisi 900 m'yi aan arazideki hatlarn hesab 3.
blge koullarna ve 3. blgede bulunup ykseltisi 1600 m'yi aan arazideki hatlarn hesab
4. blge koullarna gre yaplacaktr. Bu durumda madde 46-c/1 de gz nne alnmaldr.
Kk aralkl alak gerilim hatlarnda arazi ykseklik farklar gz nne alnmaz.
Enerji nakil hatlarnn durdurucu ve kede durdurucu direklerinde ayn faza ait
iletkenleri, izalatrlerin u ksmlarndan birbirine irtibatlandrmaya camper (gevek irtibat)
denir.
57
Resim 2.10.b: Camper ( Gevek irtibat)
2.2.8. Damper Tanm ve Yaps (Titreim Amortisrleri)
YG enerji nakil hatlarnda rzgr, iletkene titreim yaptrr. Rzgr estiinde, rzgrn
estii ynn ters tarafnda girdaplar meydana gelir. Bu girdap kuvveti iletkeni aa veya
yukar doru hareket ettirmek iin zorlar. Bu kuvvet iletkenin yorulmasna dolaysyla
kopmasna sebep olabilir. Ayn titreim izolatrde ve direklerin cvatalarnda gevemelere
neden olmaktadr. letkenlerin titreimini nlemek iin izolatrn u ksmna yakn yere
konan ek parasna damper denir. Resim 2.10da damperin hat zerindeki montaj yeri
grlmektedir.
58
Resim 2.11.b: Damper
2.2.9. Havai Hat letkenlerini ekme Yntemleri
letkenler ekilirken hattn bana iletken makaralar zel sehpa veya sistemler
zerinde yerletirilir. Bu ilem iletkenin cinsine yani makarann arlna baldr. Bazen
her makara iin fren tertibatl arabal zel aralar gerekebilir. letkenler kapma, orap vb.
zel malzemelerle iletkenin arlna gre traktr veya dozer gibi bir araca balanr.
Her direkte makaralara alnarak son diree veya durdurucuya gelinerek scaklk
durumuna gre gzle veya gerilme kuvvetine gre dinamometre ile sehimleri alnarak hattn
ular ilk ve son direklere sabitlenir. Yaklak bir gn bekledikten sonra sehimler tekrar
kontrol edilir, sonra makaralarn olduu noktalardan izolatrlere tam dik olarak balanr.
Eer izolatrler tam dik deilse ya doru balanmam ya da hatta sonradan bir arza olmu
demektir. Bu durum tayc diree gereinden fazla bir yk getirerek yklmasna sebep
olabilir. En ksa zamanda dzeltilip hattn tamam kontrol edilmelidir. Bazen bu hata hattn
tamamnn makaraya alnp tekrar izolatre balanmasn gerektirebilir.
59
Resim 2.12.b: Havai hat ekilmesi
Havai hat ekilmesinde i gvenlii kurallarna kesinlikle ve zorunlu olarak
uyulmaldr.
60
Resim 2.12.d: stanbul boaz gei hattnn yaplmas
ALPEK kablo montaj:
ALPEK kablolarn hafif olmas pek ok yerde insan gc ile ekme imkn verir.
Faz yaltkanlarnn ve plak ntr ask telinin ekim srasnda zedelenmemesi iin sivri ta ve
travers gibi sert paralara, dikenli tellere, youn ve yeni gbrelenmi toprak zemine temas
etmemesi salanmaldr. ALPEK kablolarn sarl olduklar makaralarn bekletilmeleri
sresinde slak zemine temas etmeyecek ekilde depolanmasna zen gsterilmelidir.
ALPEK kablo branmanlar iin zel gelitirilmi, dili klemens (TK-PYK-AB 95)
kullanlmas hlinde kablo yaltkannn soyulmas, temizlenmesi, macunlanmas, yaltkan bir
kutu ile kapatlmas gibi ilem ve klemense ihtiya yoktur. Gerekli emniyet tedbirleri
alnarak gerilim altnda, ebeke gerilimi kesilmeden bakr veya alminyum iletkenli
branman kablolarna balant yapmak mmkndr.
61
Resim 2.13: Trifor
letkenlerin ekilmesi
62
Resim 2.14 b: Alpek kablonun gerdirilmesi ve sehimin verilmesi
letkenlerin zolatrlere Balanmas
63
2.2.9.2. Havai Hat ekilirken Dikkat Edilecek Hususlar
Madde 77 -Tel ekiminde kullanlan ekme ve fren makineleri ile hareketli iletken
topraklanacaktr.
Madde 79 -Koruma teli ekimi srasnda hareket hlindeki koruma teli tamburlarnn
en az 5 mlik emniyet mesafesinde eleman bulunmayacaktr.
Madde 80- Direk zerine kmadan nce direin her trl gerilimden arndrldndan
emin olunacaktr. Diree kan bir kimsede; emniyet kemeri, gvenlik ayakkabs, baret vb.
kiisel koruyucular ile takm torbas bulundurulacaktr. Direin cinsine gre hazrlanm
trmanma cvatalar, zel kanca ve merdiven gibi trmanclarla direk donatlacaktr. Emniyet
kemeri alma sresince dmeyi nleyecek salam noktalara balanacaktr.
64
Madde 81-Malzeme ve aletler kesinlikle frlatlmayacak tek dilli makaral halat
sistemi ile karlp indirilecektir. Kk el aletleri (pense, tornavida, anahtarlar vb.)
alann kemerine taklm takm torbasnda tanacaktr.
Madde 82 - Bir diree birden fazla kiinin kmas alma iin gerekli ise ayn k
aksnda birinci ahs kmadan ikinci ahs kmayacaktr.
ekmeye zorlanan iletken ekleri, en byk ekme kuvvetinin 2,5 kat ile iletken
kopma kuvvetinin % 90'ndan kk olanna dayanmaldr. Ek malzemeleri, ilgili
standartlara uygun olmaldr.
Havai hat iletkenleri direklere ekilirken aadaki ilem sras takip edilir.
65
Havai Hat letken Balant ve Ek Yntemleri
67
Resim 2.17: letkenin izolatre balants
1) Hava hatt: Kuvvetli akm iletimini salayan mesnet noktalar, direkler ve bunlarn
temelleri, yer stnde ekilmi iletkenler, iletken donanmlar, izolatrler, izolatr balant
elemanlar ve topraklamalardan oluan tesisin tmdr.
ii) Bir telli (som) ya da rgl elik iletkenler ancak kullanldklar yerde oluabilecek
korozyon etkilerine kar srekli olarak dayanabilecek ekilde metal rt ile kaplandklar
takdirde kullanlabilir.
68
iv) Bir merkezin k ile ilk mesnet noktas olan direk arasnda ve direk stndeki
kprleme ve atlamalarda bir telli iletken de kullanlabilir.
vi) letkenlerin kopma kuvveti, alak gerilimli hatlarda en az 350 kg, yksek gerilimli
hatlarda ise en az 550 kg olmaldr.
AG YG
Alak gerilimli kk aralkl hatlarda 10 mm2 kesitli bir telli veya rgl bakr
iletkenler ya da iletkenlik bakmndan buna e deer olan baka iletkenler kullanlabilir.
zel koullar gerei, tabloda belirtilenlerden daha yksek buz yk olutuu bilinen
veya beklenen yerlerde daha byk kat saylar kullanlr. Buz younluu 0,6 kg/dm3
alnacaktr.
69
Resim 2.18: Havai hatlarla ilgili tehlikeler
70
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Okul bahesine okul ihtiyacn karlayacak ekilde dikmi olduunuz direklere
uygun tel seimini yaptktan sonra iletken ekimini gerekli gvenlik tedbirleri ile birlikte
retmeninizin gzetiminde yapnz.
71
lem Basamaklar neriler
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
72
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Bir havai hattn 380kV gerilimde evlerin atlarna olan dey uzakl ka metre
olmaldr?
A)3,5 B)4,7 C)6,2 D)8,7
2. Petrol ve doal gaz hatlarnn getii bir enerji iletim hattna azami dey olarak ka
metre yaklalmaldr?
A)5 B)9 C)4,5 D)6
4. Yksek gerilimde ayn faza ait olan iletkenleri birbirlerine tutturan esnek para
aadakilerden hangisidir?
A) Camper B) Klemens C) Spacer D) Damper
Aadaki cmlenin banda bo braklan paranteze, cmlede verilen bilgi doru ise
D, yanl ise Y yaznz.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
73
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1. Bir havai hattn 380kV gerilimde evlerin atlarna olan dey uzakl ka metre
Havai hatta kullanlan elik zl alminyum iletkenler ksaca hangi harflerle
gsterilir?
A) AAA B) ACSR C) AASR D) AACR
4. Alminyum iletkenin kesiti ayn akm tamak kouluyla bakra gre neden daha
yksektir?
A)Akm younluundan B)Gerilimden
C)Direnten D)Gten
5. Bakr iletken ile eit uzunlukta, eit dirente ve gerilim dmndeki alminyum
iletken arasnda arlk ynnden nasl bir oran vardr? .
A)1/1 B)2/1
C)1/3 D)1/2
6. olmaldr?
A)3,5 B)4,7 C)6,2 D)8,7
7. Petrol ve doal gaz hatlarnn getii bir enerji iletim hattna azami dey olarak ka
metre yaklalmaldr?
A)5 B)9 C)4,5 D)6
9. Yksek gerilimde ayn faza ait olan iletkenleri birbirlerine tutturan esnek para
aadakilerden hangisidir?
A) Camper B) Klemens C) Spacer D) Damper
74
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 D
4 A
5 D
6 A
7 B
8 D
9 C
10 C
1 D
2 B
3 A
4 C
5 A
6 C
7 B
8 C
9 C
10 Yanl
1 B
2 C
3 D
4 A
5 D
6 D
7 B
8 A
9 C
10 A
75
KAYNAKA
KAYNAKA
SANERYetkin, G Datm (3), Birsen Yaynevi, stanbul, 1998.
STNEL Mustafa, Mahir ALTIN, Mehmet KIZILGEDK, Endstriyel
Elektrik, MEB Yaynevi, Ankara, 2001.
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, TMMOB Elk. Mhendisleri
Odas
Elektrik Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesi, TMMOB Elk.
Mhendisleri Odas
76