Lch s Vit Nam tm tt s lc nht

THI K DNG NC

Vo th k th 7n th k th 6 trc Cng Nguyn, 15 b lc sinh sng ti vng chu th sng Hng, sng M,
min bc Vit Nam ngy nay thng nht lp nn nc Vn Lang, nh nc u tin ca ngi Vit. Kinh ng ti
Phong Chu (Vnh Ph ngy nay). Vua nc Vn Lang, tt c 18 i, u xng l Hng Vng.
Th k th 2 trc CN, sau cuc khng chin chng li qun Tn Thy Hong (218-208), nh nc phong kin Trung
Quc phng Bc, Thc Phn ln lm vua nc Vn Lang xng l An Dng Vng v i tn nc thnh u Lc,
xy thnh c C Loa (ng Anh H Ni) lm kinh .
THI K B PHONG KIN PHNG BC H
Nm 179 trc CN, nc u Lc b nc Nam Vit ca Triu xm lc. (Triu l tng qun ca nh Tn. Sau
khi Tn Thy Hong cht, ng ta nhn c hi chim phn t do mnh c giao cai qun pha nam nc Tn lp
nn nc Nam Vit. Cn nh Tn th b nh Hn thay th.) Nc u Lc b h m u cho thi k lch s en ti,
au thng, y ut hn di ng ng hn 1000 nm ca dn tc Vit. Nc u Lc b sp nhp thnh cc qun,
huyn ca cc nh nc phong kin phng Bc (qua cc triu i Triu, Hn, Ng, Ngy, Tn, Tng, T, Lng,
Ty, ng ca Trung Quc). Trong thi gian ny, tuy b cai tr, bc lt tn nhn, h khc nhng nhn dn ta vn
khng nhng chng khi no chu khut phc m cn lin tc vng ln u tranh nhm ginh li c lp t ch, chng
b Hn ha.
Sau CN, nm 40, Hai B Trng khi ngha M Linh. Cuc khi ngha ginh thng li. Nhng ch 3 nm sau. t
nc li b ri vo tay nh Hn.
Nhiu cuc khi ngha li dy ln sau .
Nm 248, khi ngha B Triu chng qun Ng tht bi.
Nm 542, L B khi ngha thnh cng, ginh li uc c lp t tay nh Lng, xng l L Nam , lp ra nc Vn
Xun vi mong mun t nc mi mi trng tn.
Nm 545, nh Lng em qun sang xm lc nc Vn Xun, L Nam thua trn lin tc phi rt v ng Khut
Lo. Ti y ng b bnh cht. Triu Quang Phc ln thay. Triu Quang Phc lui qun v m D Trch thc hin
chin tranh du kch. Cui cng nm 550, Triu Quang Phc mi ginh c thng li, khi phc nc Vn Xun, t
xng l Triu Vit Vng. n nm 571, Triu Quang Phc b L Pht T cp ngi.
Nm 602-603, L Pht T khng chng c cuc xm lc ca gic, nc ta li ri vo tay nh Ty, ri nh ng.
Nm 722, Mai Thc Loan pht c khi ngha. Tht bi.
Nm 905, Khc Tha D khi ngha ginh c chnh quyn. Nh ng cng nhn chnh quyn t ch ca ng.
Nm 930, qun Nam Hn sang xm lc nc ta. Nam Hn l mt nc do Luu n, tng ca nh Hu Lng ct
c vng t Hoa Nam m mnh c nh Lng giao cho cai qun thnh lp (nh Lng cp ngi nh ng vo
nm 907). Ngi ng u nc ta lc l Khc Tha M khng chng li c, b bt sang Nam Hn. Cc tng
lnh ca h Khc t chc nhiu cuc khng chin.
Nm 931, cuc khng chin do Dng nh Ngh lnh o thnh cng. ng c tn lm Tit S.
Nm 937, Kiu Cng Tin git Dng nh Ngh cp quyn lnh o. Ng Quyn l con r Dng nh Ngh khi
binh trng pht. Kiu Cng Tin cu cu nc Nam Hn v d nhin vua Nam Hn vui v nhn li.
Nm 938, qun Nam Hn do thi t Hong Tho ko sang nc ta theo ng thy nh phi hp vi Kiu Cng
Tin nh bi Ng Quyn. Nhng Hong Tho cha n ni th Ng Quyn dit c Kiu Cng Tin v b tr
trn a ch sn. Khi qun Nam Hn lt vo trn a mai phc ca Ng Quyn ca sng Bch ng th b nh cho
tan tc. Hong Tho cht trn, qun Nam Hn tho chy v nc. Vua Nam Hn b mng xm lc.
Nm 939, Ng Quyn xng vng, dng kinh ti C Loa. M ra thi k c lp t ch han ton cho nc ta sau
hn 1000 nm b h bi phong kin phng bc.
Nm 944, Ng Quyn cht. Tnh hnh t nc ri vo cnh hn lan, tranh dnh quyn lc gia cc phe phi tng
lnh v con ca Ng Quyn (Ng Xng Ngp, Ng Xng Vn).
Nm 965, v vua cui cng ca triu Ng l Ng Xng Vn cht, cc tng lnh a phng thi nhau ct c. t
nc b chia ct thnh 12 s qun.
THI K CC NH NC PHONG KIN VIT NAM
Nm 967, inh B Lnh thng nht c 12 s qun. Do ng nh u thng y nn uc dn chng tn l Vn
Thng Vng. Nm 968, Vn Thng Vng ln ngi Hang xng l inh Tin Hong, t tn nc l i C Vit,
kinh ng ti Hoa L.
Nm 979, Thch m hi inh Tin Hong cng con l inh Lin. Triu thn bt git Thch, lp inh Ton, 5
tui, ln lm vua. Thi hu Dng Vn Nga nhip chnh, quyn ph chnh c giao cho L Hon. Lc ny, nh Tng
thy tnh hnh nc ta ri ren, vua cn nh tui nh vy th cho l c hi tri cho thn tnh bn giao H Nhn
Bo xua qun xm lc. c tin, Thi Hu Dng Vn Nga cng triu thn nht tr nhng ngi bu cho L Han
ng c c tan quyn m dc sc chng Tng.
Nm 980, L Hon ln ngi xng l i Hnh Hong (L i Hnh). ng gp rt t chc li b my hnh chnh,
chnh n qun i chun b nghnh chin.
Nm 981, qun Tng t tn cng i C Vit theo c hai ng thy, b. Nh chun b tt, v ti mu lc. L
Hon nh bi qun Tng, gi yn b ci.
Nm 1005, L Han cht, cc con ca ng tranh nhau ginh ngi bu. L Long nh thng ln lm vua (L Nga
Triu). ng vua ny rt thch bo lc, sa a v try lc nn khng c lng dn chng.
Nm 1009, L Long nh cht. c s ng h ca nhiu ngi, L Cng Un t xng vua (L Thi T) lp ra triu
i nh L ko di 216 nm vi 9 i vua (L Thi T, L Thi Tng, L Thnh Tng, L Nhn Tng, L Thn Tng, L
Anh Tng, L Cao Tng, L Hu Tng v L Chiu Hang).
Nm 1010, L Thi T di kinh v thnh i La. Sau i tn thnh Thng Long (H Ni ngy nay).
Nm 1072, L Nhn Tng ln ngi khi mi 6 tui. Nh Tng bn Trung Quc cho l c hi tt chun b lng tho c
xm lc nc ta. V vua cn nh nn quan ph quc Thi y L Thng Kit nm trn binh quyn.
Nm 1075, L Thng Kit ch trng nh ph u qun Tng t v trc bn tp trung 10 vn qun thy b
chia lm hai ng nh sang t Tng vi mc ch ph hy cc kho d tr lng tho hu cn nm Ung Chu
v Khm Chu, Lim Chu m nh Tng ang chun b phc v cho cuc xm lc nc ta. Qun Thy nh
Khm Chu, qun b nh Ung Chu. B bt ng nn qun Tng thua lin tip. Na thng sau chnh quyn Tng
trung ng mi bit c tin. Vua Tng lp tc chun b i binh d nh nh thng vo nc ta gii vy.
Nm 1076, thng 3, sau su thng tin cng, qun ta t c mc ch v rt v nc cng l phng b nh
p. Khi , i binh qun Tng cn cha kp ln ng.
Nm 1076, thng 8, sau khi cng c lc lng, nh Tng em 30 vn qun chia hai ng thy, b bt u xm lc
nc ta v cng l tr th cho s kin trn. L Thng Kit chn a im quyt chin ti sng Nh Nguyt, xy
dng phng tuyn phng th ti b nam ch gic.
Nm 1077, thng 1, qun Tng n phng tuyn Nh Nguyt v b chn ng . Th trn ging co ko di, binh
Tng ngy mt hao tn do thiu lng thc v kh v b qun ta nh du kch. cui cng qun Tng phi chp nhn
ging ha rt qun v. Triu L bt tay xy dng t nc v bc vo thi k hng thnh.
T 1138, triu L c du hiu suy yu do cc vua u ln ngi khi cn nh tui, b cht yu, quyn hnh ri vo tay
ngai tc vn lm k gian tham, bt ti, hi dn. Vo cui triu nh L, cc qu tc quan li h Trn ni ln l mt th
lc ln c cng gip nh L bnh nh thin h.
Nm 1225, L Hu Tng nhng ngi cho con gi l L Chiu Hong, 7 tui. Quyn bnh nm c trong tay quan in
tin Trn Th .
Nm 1226, di sc p ca Trn Th , L Chiu Hong nhng ngi cho chng mnh l Trn Cnh (Trn Thi
Tng), chu ca Trn Th , khi y cng mi 8 tui. Quyn hnh vn trong tay Trn Th vi a v Thi S. Trn
Th tm mi cch nh sch r h nh L, cng c a v cho h Trn. Nh L kt thc y.
Nhng vic lm ca Trn Th gy nn mt cuc khng hong chnh tr, gy nhiu bt bnh trong dn chng. Thm
ch cn gy nn mu thun ln gia mt s ngi trong h Trn. Tuy nhin, th lc ca Trn Th qu ln nn mi
vic cui cng cng m xui. Triu i nh Trn dn pht trin v ko di 175 nm qua 12 i vua (Trn Thi Tng,
Trn Thnh Tng, Trn Nhn Tng, Trn Anh Tng, Trn Minh Tng, Trn Hin Tng, Trn D Tng, Dng Nht L,
Trn Ngh Tng, Trn Du Tng, Trn Ph , Trn Thun Tng, Trn Thiu ). Triu Trn hng thnh nht sau khi
3 ln nh tan qun xm lc Mng Nguyn(Trung Quc).
Nm 1258, qun Mng C xm lc nc i Vit ca nh Trn. Khi y Mng C l mt i quc ln nht th gii
trong lch s c lnh th bao gm khang 40 nc tri di t b Thi Bnh Dng cho ti Trung ng, ng u v
vn tip tc bnh trng. V nga Mng C i ti u, ni y c cy khng mc c. Ln xm lc i Vit ny
nm trong k hach bnh trng xung pha Nam ca i hn Mng C lc l Mng Kha (Mong Ke).
Qun Mng C do Ngt Lng Hp Thai ch huy chia lm nhiu cnh trn vo i Vit ti Bch Hc (Vnh Ph ngy
nay) th hp li cng tin v Thng Long. Vua Trn Thi Tng v cc tng lnh ln u ra qun gp cng ch, non
kinh nghim i ph vi k binh Mng C nn lin tip thua trn phi thi hnh k sch b Thng Long vn khng
nh trng rt v pha Nam bo tan lc lng ch thi c, ng thi mt s qun li kt hp vi dn chng
quanh vng nh du kch. Qun Mng C vo n Thng Long khng cup bc c nhiu ca ci lng thc
nui qun li khng quen kh hu nn sinh bnh, mt mi, ri lon i ng, nht nhu kh chin u. Mt m, Vua
Trn bt ng t chc tp kch doanh tri qun gic. Qun Mng C ht hong khng kp phn ng giy xo nhau m
chy, b git rt nhiu. i qun Trn truy st li thm phc binh qun Trn ra chn nh khp ni, qun Mng C
chy v Vn Nam (Trung Quc) m khng c thi gian dng li git cp. Ch trong vng cha y na thng i
Vit sch bng qun Mng C. Chng ch Thng Long vn vn c 9 ngy.
u nm 1285, qun Nguyn sang xm lc nc ta. Nh Nguyn bn Trung quc l do Ht Tt Lit, em trai ca i
hn Mng C Mng Kha, dit nc Tng, c chim Trung Quc dng nn. V vy ta hay gi qun Nguyn l Nguyn
Mng hay Mng Nguyn.
50 vn qun Nguyn chia lm 3 ng tin chim i Vit. ch thn con trai Ht Tt Lit, thi t Thot Hoan, ch
huy hai o qun b t hai hng ng bc, ty bc i Vit nh xung, o qun thy do Toa t nc Chim
Thnh (sau khi lp nh Nguyn, Ht Tt Lit sai Toa nh Chim Thnh trc), pha nam i Vit nh ln.
Qun nh Trn b kp vo gia. Vua Trn lc ny l Trn Nhn Tng c Trn Quang Khi lm Thng Tng Thi
S, Trn Quc Tun lm Quc Cng Tit Ch thng lnh ba qun chng gic.
Quc Cng Tit Ch em qun chn nh qun b pha ng ca Thot Hoan trc. Trn Nht Dut th chn cnh
qun pha Ty do Np Tc Lt Dinh ch huy. Trc th gic mnh, vua ti nh Trn va nh va rt lui chin thut.
Qun Nguyn c th chim Ni Bng, Vn Kip Khi qun Nguyn ti Thng Long th vua Trn rt v Thin
Trng (Nam nh) b li kinh thnh trng khng nh ln khng Mng C ln trc. V Thin Trng, Trn Quc
Tun c Trn Nht Dut, Trn Quang Khi trn gi Hoan Chu (Ngh An) chn ng tin qun Toa . Khi Thot
Hoan chim Thng Long th Trn Quc Tun li ko qun ra ly li Vn Kip nh sau lng Thot Hoan. Thot Hoan
b vy lin cho ngi v nc xin thm binh cu vin. Lc , pha Nam, Trn Nht Dut ri Trn Quang Khi khng
ngn c Toa . Khi Toa tin vo n i Chu (Thanh Ha), Vua Trn cng kch That Hoan Thng Long
nhng khng c li lui v Thin Trng. Thot Hoan ui theo. Trn Quc Tun phi em qun t Vn Kip v
Thin Trng ri cng Vua Trn rt ra pha Hi Dng. Thot Hoan ui theo st gt. ng thi Toa cng ko
qun thy theo ng bin t i Chu ra ui theo. Trn Quc Tun s dng k nghi binh d qun Nguyn ui theo
Vua Trn ra ng bin cn mnh a vua Trn thot vo i Chu theo ng b, that him trong tc tc
Thi tit bt u sang h, nng nng v lt li lm cho qun Nguyn vn ch quen kh hu lnh phng bc b bnh
dch rt nhiu, lng thc li cn kit nn gim sc chin u. Trn Quc Tun ch ch c hi nh vy phn cng.
ng c Trn Quang Khi, Trn Nht Dut , Trn Quc Tan, Nguyn Khoi, chn nh qun thy ca Toa
Ty Kt, Hm T, Chng Dng ch thn Trn Quc Tun th nh ln Vn Kip. Qu nhin qun Nguyn tht
th. Toa rt v Thin Trng. Qun Vn Kip chy c v Thng Long. Lin lc gia hai cnh thy b ca qun
Nguyn b qun Trn ct t. Qun Trn tp trung nh Thng Long. Thot Hoan thua to, b thnh rt chy v Bc
Ninh. Khi Toa ko ln Thng Long nh hi qun vi Thot Hoan th That Hoan chy ri . Toa lui v ng
Ty Kt. n y, Toa b i qun ca vua Trn bn cht, Nguyn qun b nh tan tc cht v s k. Cc tng
M Nhi, Lu Khu dt tn qun chy vo i Chu. Qun Trn truy nh rt rt cui cng M Nhi, Lu Khu phi
b thuyn tng ly thuyn nh tho chy ra bin v nc, qun Trn bt sng c vi vn tn qun. Pha That
Hoan, sau khi v Bc Ninh li b qun Trn n nh th chy sang Vn Kip nhng y Trn Quc Tun cng
b tr sn qun mai phc. Gia lc qun Nguyn ang vt sng Thng, qun Trn ra nh. Qun Nguyn cht
v s k. Thot Hoan cng b tng L Hng gom tn qun chy v nc. Ti bin gii thuc Lng Sn, qun Trn
phc sn trn ni bn tn xung nh ma, L Hng trng tn c cht lin. Thot Hoan c h tng giu vo mt
vt dng bng ng b ln xe cho lnh ko chy nh vy sng st, chy thot v nc. i Vit sch bng qun
Nguyn.
Cui nm 1287, Ht Tt Lit gom 30 vn qun giao Thot Hoan ch huy thng tin i Vit bo th. Ln ny qun
Nguyn cng chia lm 3 o: Thot Hoan tin vo qua ng Lng Sn, Ai L vo theo hng dc sng L (sng Hng
ngy nay), M Nhi theo ng bin vo sng Bch ng, ngai ra cn c on thuyn lng thc do Trng Vn
H ch huy i sau M Nhi. Cc cnh qun Nguyn hn hi qun ti Vn Kip.
Qun Trn t chc nh chn nhng cng nh ln trc. Qun Nguyn lc ny cn hng hi nn tin c vo n
Vn Kip tuy b tn tht cht t. M Nhi c l nng lng bo th nn tung tng i trc b on thuyn lng nng
n ca Trng Vn H kh xa. Khi M Nh hp qun vi That Hoan Vn Kip th an thuyn lng cn ngai
bin. Sau th b Trn Khnh D nh chm ton b Vn n. Thot Hoan v M Nhi trong t lin khng h
hay bit.
Ti Vn Kip, Thot Hoan chnh n i ng tn cng Thng Long. Trn Quc Tun li thnh Thng Long vn
khng nh trng. Thot Hoan vo Thng Long khng bt c vua Trn lin sai M Nhi gp rt ui bt. Khng
ui kp, M Nhi trt bc tc bng cch cho qun cup bc dn chng, t ph nh ca, cha chin, o bi lng
m vua Trn Cnh,..
Khng c Thng Long, Thot Hoan cho qun lui v Bc Giang, Vn Kp sai M Nhi ra bin tm on thuyn
lng ca Trng Vn H. M Nhi ra n ca bin i Bng (Hi Phng) th b nh ti bi. Qun Trn bt c
300 chin thuyn. M Nhi quay v Vn Kip. Vua Trn cho ngi mang theo t binh bt c ca on thuyn
lng sang tri Thot Hoan thng bo on thuyn lng Trng Vn H b dit ri. Tin lm qun Nguyn lo s
v lng thc ht. Cng lc qun Trn phn cng khp ni. S nguy, Thot Hoan vi bn vi cc tng rt qun
v nc. Tt c tng Nguyn u ng . Thot Hoan rt theo ng b theo ng Lng Sn, M Nhi rt theo
sng Bch ng. Nhng Trn Quc Tun cho qun mai phc tt c mi no ng rt chy. M Nhi, cng b
tng l Phn Tip lt vo trn a bi cc ca sng Bch ng, b bt sng, mu qun Nguyn nhum nc
sng. Trn b, Thot Hoan cng b chn nh nhiu trn. Xc qun Nguyn tri di t Vn Kip ti bin gii Lng
Sn. Cui thng 4/1288, Thot Hoan mi v c chu T Minh (Qung Ty, Trung Quc). i Vit li sch bng
gic ngoi xm.
Sau chin thng qun Mng Nguyn ln th 3, i Vit c c mt thi gian di n nh v pht trin hng thnh.
Nhng t i vua Trn D Tng tr i th nc i Vit c nhiu biu hin suy thoi. Vua quan bt ti, n chi, sa
a. Ngi bu nh Trn c lc ri vo tay ngai tc, gic gi ni ln nh nm, cc nc ln cn u mang qun
trn sang cp phT i vua Trn Ngh Tng tr i, H Qu Ly ni ln l mt nh chnh tr c ti v c trng
dng. Nh nhn bui ri ren, suy thoi ca nh Trn, H Qu Ly at c ngi bu.
Nm 1400, H Qu Ly ln ngi vua, ly nin hiu l Thnh Nguyn, i tn nc i Vit thnh i Ngu, v tin hnh
nhiu cuc ci cch ln, trong c vic i tin ng sang tin giy thng bo hi sao. Tuy nhin khng phi cuc
ci cch no cng c lng dn chng.
Nm 1406, nh nc phong kin bn Trung Quc lc ny l nh Minh c cc tng Mc Thnh, Trng Ph, em
qun xm lc nc i Ngu. Qun quan nh H chng c quyt lit nhng v i Ngu lc cha n nh, nh H
cha c dn chng ng h, nn cui cng qun Minh p tan sc khng c ca qun H. H Qu Ly cng con
trai v nhiu tng b bt gii sang Trung Quc. Nh Minh nhp i Ngu thnh qun Giao Ch ca h. Lc nhn
dn i Ngu mi bt u khi ngha nhiu ni. Hic.
Nm 1407, Trn Ngi ri Trn Qu Khong l qu tc tn tht nh Trn, tin hnh khi ngha chng qun Minh. Ban
u cng ginh c mt s thng li ng k nhng sau trong ni b mt on kt nn ngha qun suy yu v b
dp tt vo nm 1412.
Nm 1418, sau khi quy t c nhiu ho kit khp ni trong nc, trong c Nguyn Tri, L Li pht c khi
ngha ti ni Lam (thuc Thanh Ha ngy nay). Ban u lc lng ngha qun cn yu, chng vi nghn ngi,
nhng cng dng mu thng c nhiu trn ln gy thanh th nh Lc Thy, Mng Mt Qun Minh tng
cng n p vi s gip ca nhiu k bn nc, ch im nn c lc chng y ngha qun lm vo tnh trng
him ngho. Ba ln ngha qun phi trn ln ni Ch Linh, chu cnh i kht, thiu thn trm b. ln th hai rt ln
ni Ch Linh, nm 1419, nh 500 qun cm t do L Lai dn u nh xng ra, mo danh L Li cho gic bt git
nn ngha qun mi c bo tan xung ni. Ngha qun L Li chin u nh vy rng r my nm tri cho n
nm 1424 th mi to nn chuyn bin c li cho mnh.
u nm 1427, ngha qun Lam Sn ginh li phn ln t nc, dn qun Minh vo c th trong 4 thnh ng
Quan (Thng Long), Ch Linh, C Lng, Ty . Tng qun Minh lc l Vng Thng phi cho ngi v nc
xin vin Binh. Tuy nhin, c hai cnh qun cu vin, vi s qun 15 vn, do Liu Thng v Mc Thnh ch huy u b
qun L Li tiu dit ngay ti ca i. Liu Thng b chm u ti trn i Chi Lng. Mc Thnh hay tin th ang m
mang qun chy v nc nhng cng b phc nh ti bi. Qun L Li git c hng nghn lnh, thu nhiu nga v
vng bc, kh gii. Ngy 10/12/1427, tng qun v b vy m khng c vin binh, qun Minh ang c th trong cc
thnh u ra hng. L Li tha cho 10 vn gic Minh v cn cp lng thc cho chng, sa cu ng cho chng
rt v nc. C bn u bi ly.
u nm 1428, L Li lm l ln ngi Hong thnh ng Kinh (Thng Long) khi phc tn nc i Vit m
u triu i nh L. (Gi l nh hu L phn bit vi nh tin L ca L i Hnh trc kia).
Nh hu L pht trin n nh v i nhiu thnh tu ln trong xy dng t nc qua nm i vua L Thi T (L
Li), L Thi Tng, L Nhn Tng, L Thnh Tng, L Hin Tng. n i vua L Uy Mc th bt u xung dc.
Nm 1527, Mc ng Dung p L Cung Hong nhng ngi vua cho mnh. Trc , ng ta cy c nhiu cng nn
lm quyn, kt b cnh v ph trut ngi ca L Chiu Tng giao cho L Cung Hong. Nh Mc thnh hnh.
trong nc l th nhng khi ln ngi, Mc ng Dung li hn km trong ngai giao vi nh Minh, nhn nhng nhn
chc An Nam thng s do vua Minh trao tng khin nhn dn v nhiu quan li phn n.
Nm 1530, L Thanh Ha ni qun chng li nh Mc.
Nm 1532, Nguyn Kim tn con ca L Chiu Tng ln lm vua (L Trang Tng), ng Thanh Ha, nhiu quan li
ca c ca nh L cng theo v ph t to nn mt triu nh mi i lp vi nh Mc pha bc. i Vit lc v
th c hai triu nh hai min nam, bc.
Sau khi Nguyn Kim cht (1546), vua L phong con r Nguyn Kim l Trnh Kim ln thay. Trnh Kim tin hnh lai
tr phe cnh ca Nguyn Kim tp trung quyn lc vo tay mnh. Cc con ca Nguyn Kim, Nguyn Ung b bt
git, Nguyn Hong lo s nn tm cch lnh bng cch xin trn gi vng Thun Ha. Trnh Kim thun cho vo.
H Nguyn vo vng ngm ngm c lp nn vng quc ring ca mnh chng li h Trnh nhng bn ngoi
vn t v thun phc, gip h trnh chng h Mc.
Nm 1570, Trnh Kim cht. Trnh Tng thay.
Nm 1592, Trnh Tng em qun nh bi nh Mc Thng Long, thng nht t nc, nh L khi phc, vua L
by gi l L Th Tng. Tuy nhin vua L ch l ci bng. H Trnh lp ra vng ph ring tn ti bn cnh triu nh
vua L. Quyn lc nm c trong tay h Trnh.
Nm 1613, Nguyn Hong pha Nam cht. Con l Nguyn Phc Nguyn vng li cha dy bo nhn dn, luyn tp
binh s khng c li h Trnh xy dng c nghip mun i.
Nm 1627, ly c Nguyn Phc Nguyn khng chu np thu, h Trnh em qun vo nh. Cuc chin gia hai h
bt u t . i Vit b chia ct thnh hai ng ly sng Gianh lm ranh gii. ng Ngoi tnh t b bc sng
Gianh tr ra bc, ng Trong t b nam sng Gianh tr vo nam. Ranh gii ny tn ti sut gn 300 nm cho n khi
Nguyn Hu thng nht vo nm 1786.
Nm 1771, ng Trong, ba anh em Nguyn Nhc, Nguyn Hu, Nguyn L lnh o nng dn khi ngha Ty
Sn. Lc ny c hai ng chnh quyn phong kin u rt b tha, suy tn. Tri qua my trm nm chia ct,
chin tranh trin min gia hai ng lm cho t nc iu tn, kit qu, nng dn v cng i kh. V th v vn
nng dn hng ng cuc khi ngha Ty Sn. Vi khu hiu Ly ca nh giu chia cho ngi ngho, qun Ty
Sn tin n u th dn ngho y u tham gia. Thanh th ca ngha qun Ty Sn ln ln nhanh chng. Hu
nh nh u thng y. Chng my chc chim ton b Quy Nhn, Qung Ngi.
Nm 1777, Nguyn Nhc t xng l Ty Sn vng, ng thnh Bn (Bnh nh), sai Nguyn Hu, Nguyn L
nh thnh Gia nh. Nguyn Hu, Nguyn L sau khi nh ly c thnh, git cht cha Nguyn Phc Thun, ct
ngi trn th xong th rt v Quy Nhn. Nguyn nh l chu ca Nguyn Phc Khot (cha ng Trong ngy xa,
trc Nguyn Phc Thun) em qun chim li thnh Gia nh.
Nm 1778, Nguyn Nhc ln ngi Hong , t nin hiu l Thi c.
Nm 1783, qun Ty Sn nh chim li thnh Gia nh, Nguyn nh thua chy trn sang Xim (Thi Lan) cu cu.
Nm 1784, qun Xim c Chiu Tng, Chiu Sng em 2 vn thy qun, 300 chin thuyn v Chiu Thy Bin
em 3 vn qun b cng Nguyn nh tn cng Gia nh. n cui nm th chim c na t Gia nh, Ty
Sn ch cn gi hai thnh Gia nh, M Tho.
u nm 1785, Nguyn nh v qun Xim t Sa c tin nh M Tho. Nguyn Hu cho qun mai phc, chn nh
trn sng M Tho, on Rch Gm- Xoi Mt. Qun Xim i bi, ch cn vi ngn b binh rt chy v nc. Ty
Sn truy bt Nguyn nh nhng khng c. Nguyn Hu cng c ba qun, c tng trn gi Gia nh ri rt ra Ty
Sn cng vi V Vn Nhm v Nguyn Hu Chnh (mt tng ng Ngoi khng phc Trnh Khi, b nh Trnh theo
Ty Sn) chim lun thnh Ph Xun ang do ng Ngoi nm gi. Ri nhn thng li ginh li ht cc vng t
ca ng Trong. Xong, ly danh ngha gip vua L dit cha Trnh, tin nh lun qun Trnh ng Ngoi.
Nm 1786, Nguyn Hu chim c Thng Long, lt cha Trnh, trao li quyn hnh cho vua L Hin Tng. Vua
L thng cng cho Nguyn Hu bng cch phong Nguyn Hu l Uy Quc Cng, nhng t Ngh An cho Ty
Sn. c vi hm, L Hin Tng v bnh nng t trc, qua i. Vua k v l L Chiu Thng. Sau , Nguyn Hu
rt qun v phng Nam Nguyn Hu Chnh li t bc. Ba anh em Nguyn Nhc, Nguyn Hu, Nguyn L
chia nhau cai qun t Ngh An tr vo. Nguyn Hu sau khi chinh phc min bc c Nguyn Nhc phong lm Bc
Bnh Vng, lm ch t Ngh An n Ph Xun. Nguyn L gi vng t pha nam, Gia nh. Nguyn Nhc gi
vng Qung Ngi n Bnh Thun.
Sau khi Nguyn Hu rt i, min bc tr nn ri lon. Cc th lc ca h Trnh ra sc khi phc li c . L Chiu
Thng phi da vo sc ca Nguyn Hu Chnh chng . Chnh dp yn c h Trnh, cy mnh c cng ln
nn sinh ra lng quyn, chng li Ty Sn, i li t Ngh An.
Nm 1787, Nguyn Hu sai Ng Vn S, V Vn Nhm ra bc nh Nguyn Hu Chnh. Chnh cng vua L b chy
ln pha bc. Dc ng Chnh b bt git, L Chiu Thng thot sang t nh Thanh cu cu. Dit c Chnh, V
Vn Nhm li lng quyn. Nguyn Hu ch thn ra bc git cht Nhm, a Ng Vn S ln thay, tuyn dng ngi
gii, hin ti trao quyn hnh. Nh L mt t y.
Nm 1788, vua Thanh l Cn Long c Tn S Ngh, Sm Nghi ng em 20 vn qun cng L Chiu Thng tin
vo nc ta tiu dit Ty Sn, dng li nh L. Ng Vn S b trng Thng Long rt v xy phng tuyn Tam
ip mt mt bo tin cho Nguyn Hu. Tn S Ngh vo Thng Long qu d cho l Ty Sn s mt mt nn trn c
nn hng hch, coi thng Ty Sn, cho qun cp ph ht sc tn bo. L Chiu Thng cng thc hin vic tr
th, bo on cng khng km phn tn c, ti tin.
Nguyn Hu nhn c tin cp bo, ngy 22/12/1788, lp n t co tri t ln ngi Hong , ly nin hiu l
Quang Trung ri hnh qun thn tc ra bc. Qua vng Ngh An, Thanh Ha u tuyn thm qun lnh. Khi n
phng tuyn Tam ip ngy 15/01/1779 c c i qun hn 10 vn ngi.
Rng sng mng 5 tt K Du, 30/01/1789, sau khi chun b k cng, vua Quang Trung cho qun tn cng thnh
Ngc Hi, cng lc cnh qun khc nh vo n Khng Thng ng a, st thnh Thng Long. Ngc
Hi, trc sc tn cng mnh lit, mu tr ca qun Ty Sn, mc d chng tr kch lit nhng qun Thanh cng
nhanh chng mt thnh, chy tn lon, nhng u b mai phc cht nhiu v k. ng a, qun Ty Sn do
 c ng ch huy cng ginh thng li ln. Thy gic Thanh cht cao nh ni. Tng gic l Sm Nghi ng phi
treo c t t ko theo nhiu b h thn tn t st theo, tn qun chy ht v Thng Long. Qun Ty Sn ui theo
truy st vo tn Thng Long. Tn S Ngh lc cn ang m mng trong gic mng, git mnh tnh gic th thy
quanh mnh la chy khp ni, sng rc tri. Khng kp ng yn cng, nhy ln nga chy trn. Qun lnh tranh
nhau cp ng chy theo tng v hng bc. Chen ln x y qua cu phao sng Hng. Cu chu khng ni,
t. Hng vn lnh b cun tri theo nc dng sng. S chy thot u b mai phc, chn nh ti bi.
Tra mng 5, vua Quang Trung tin vo Thng Long gia ting h reo ca ba qun v dn chng. Ch trong vng
mt tun, Vua t Ph Xun hnh qun thn tc nh tan 20 vn qun Thanh hng hu. Vua tin hnh khi phc
t nc vi nhiu ci cch trit gip t nc pht trin nhanh chng. n nm 1792, vua Quang Trung mt, con
l Quang Ton ln thay.
Nm 1793, Nguyn nh t Gia nh em qun nh ti tn thnh Quy Nhn ca Nguyn Nhc. (Nguyn nh sau khi
tht bi cng vi qun Xim, sng lu vong nhiu nm, ti 1797 quay v chiu m c nhiu binh lnh, c c
ngi mt s ngi Php do linh mc B a Lc a ti, gip sc, ti chim c thnh Gia nh t 1788 khi Quang
Trung ang chun b nh qun Thanh, Nguyn L chy v Quy Nhn). Nguyn Nhc b vy khn phi cu cu
Quang Ton. Quang Ton sai tng em qun gii vy xong th c mun chim lun. Nguyn Nhc v th ut c
m cht. Nguyn nh rt nhng t thng em qun nh ph. Hai bn ginh nhau thnh Quy Nhn my ln.
Sau khi Nguyn Hu, Nguyn Nhc cht, nh Ty Sn do Quang Ton lnh o. Nhng vua cn non nt nn b Thi
s Bi c Tuyn lng quyn gy nn nhiu mu thun ni b. Cc tng t nh git ln nhau. Triu nh suy yu.
Trong khi Nguyn nh c s gip sc ca ngi Php ngy mt mnh ln.
Nm 1801, li dng hai tng Trn Quang Diu v V Vn Dng ca Ty Sn ang nh ginh li thnh Quy
Nhn, Nguyn nh nh p Ph Xun, ly c thnh, vua Quang Ton chy ra bc. Hai tng Trn Quang Diu, V
Vn Dng sau khi chim c Quy Nhn, hay tin y quyt nh b thnh, mn ng Ai Lao tnh ra bc hi qun vi
Quang Ton. Dc ng th b qun Nguyn nh truy st, bt git. Vua Quang Ton v cc tng cn li cng khng
chng c. Cui cng u b bt git. Nguyn nh tr th nh Ty Sn rt d man. Nh Nguyn Ty Sn hon ton
b dit.
Nm 1802, Nguyn nh ln ngi vua, t nin hiu l Gia Long, t tn nc l Vit Nam, m ra triu i nh
Nguyn ko di cho ti nm 1945 qua cc i vua Gia Long, Minh Mng, Thiu Tr, T c, . Tuy nhin t 1858 n
1945, Vit Nam b thc dn Php Xm lc. Thc dn Php ra sc bc lt ti nguyn, nhn, vt lc ca Vit Nam,
dm cc cuc khi ngha ca nng dn, mt s danh s yu nc trong bin mu. Cc v vua cui triu Nguyn
khng c quyn quyt nh cc quc sch. H ch l nhng v vua b nhn, ch bit lo cho thn phn mnh c yn
n. H bt lc u hng Php, khng gip g c cho t nc li cn bc lt dn chng bng lm th t thu,
nng n phc v cho cuc sng xa hoa ca h.
Nm 1945, di s lnh o ca ng Cng Sn Vit Nam, ng u l Ch tch H Ch Minh, nhn dn Vit Nam
lt c chnh quyn ca Php, Nht, lt ch qun ch phong kin ca nh Nguyn lp nn nc
Vit Nam Dn Ch Cng Ha, mt th ch nh nc mi m tt c nhn dn lao ng c lm ch t nc, bnh
ng vi nhau, khng c ai bc lt ai c.
NC VIT NAM THI K 1945 1975
Thng 8/1945, Php n sng ti chim Nam K m ng xm lc Vit Nam ln 2.
Thng 12/1946, Php ra ti hu th i Chnh ph Vit Nam H Ni, phi gii tn qun i, giao np v kh. Bit
ti gii hn cui cng. Ch tch H Ch Minh ku gi ton quc khng chin. C mt b phn qun i li cm c
vi Php ti H Ni, cn li rt ht ln vng rng ni pha Bc, lp cn c khng chin.
Khng c p ng ti hu th, Php tn cng H Ni, qun Vit Nam chn qun Php hn hai thng, khi i
qun v ti sn di tn ln cn c khng chin an ton th rt i. Php chim c H Ni v sau m rng ra
khp vng ng bng bc b. Tuy nhin khng tiu dit c chnh ph ca H Ch Minh.
Php tuy chim c Vit Nam nhng phn ln ch c qun gi cc vng th. Nhn dn Vit Nam t chc
nh du kch vng nng thn v rng ni. Php cng nh cng ui sc trong khi qun Vit Nam cng nh cng
trng thnh v ln mnh. n nm 1950 th qun i Vit Nam bt u ly li th ch ng c th nh nhng
trn ln trc din. V n nm 1953 th Php ri vo tnh th b ng i ph.
Nm 1954, vi n lc nhm ginh li th ch ng trn chin trng, Php ra sc cn qut, tng cng bt lnh
m rng ngu qun, xin thm vin binh, vin tr v kh. Xy dng nhng c im phng th min bc thi hnh
k hoch Nava: phng th min bc, bnh nh min Nam, sau khi bnh nh min Nam s c thm nhiu ngy
qun v thanh th tin ra min bc tiu dit qun bc Vit. V in Bin Ph l mt trong nhng c im ln nht,
mnh nht, ng qun nht v khng th cng ph ti ng Dng c xy dng vi s gip ca ngi M.
Php nh dng n lm ci by nh qun Vit Nam vo nh tiu dit. Th nhng
Thng 5/1954, c im in Bin Ph b tiu dit hon ton. Qun Vit Minh bt sng ton b 16 nghn qun Php
trong c c s ch huy. C th gii chn ng. Tht bi ny khin Php phi k hip nh Gi ne v chm dt xm
lc Vit Nam, chm dt s hin din ca qun i nc ngoi ti Vit Nam.
Php rt, M nhy vo min Nam Vit Nam dng nn chnh quyn tay sai l Ng nh Dim n p nhng ngi
chng i.
Cuc chin ca nhn dn Vit Nam chng li M, v tay sai ko di t ti nm 1975. Trong sut 20 nm , M v
chnh quyn do M dng ln tm mi cch, mi phng tin chin tranh hin i nht chng li nhn
dn Vit Nam nhng cui cng u b tht bi.
Nc Vit Nam c lp t cho n nay./.