anotacins

sobre literatura e filosofa

n 5, xuo de 2014

Quentin Meillassoux
Do materialismo especulativo
entrevista realizada por
Rick Dolphijn e Iris van der Tuin

Euseino?
Anotacins 5
Anotacins sobre literatura e filosofa
n 5, xuo de 2014
Do materialismo especulativo
anotacins
sobre literatura e filosofa
n 5, xuo de 2014

Quentin Meillassoux
Do materialismo especulativo
entrevista realizada por
Rick Dolphijn e Iris van der Tuin

Traducida do ingls
por Hadrin Loureiro

Euseino?
 Entrevista publicada
orixinalmente no libro
New Materialism:
Interviews & Cartographies,
de Rick Dolphijn e Iris van der Tuin
Open Humanities Press
An imprint of MPublishing
University of Michigan Library, Ann Arbor, 2012

Primeira edicin en PDf, xuo de 2014

Issn 2340-8537
PUbLIcAcIn nOn vEnAL
feita baixo licencia
creative commons
by Attribution share Alike
Edicin
beatriz fraga camen

Euseino? Editores
vigo, Galicia
http://euseinoeditores.wordpress.com
 noticia preliminar

Entre as correntes de pensamento que dominaron o sculo xx,

cmpre salientar a fenomenoloxa, relacionada con Martin Hei-
degger, e a filosofa analtica, vencellada coa obra de Ludwig
Wittgenstein. A estas, cmpre engadir a influencia de Jacques
Derrida e de Michel Foucault, que comezou a facerse notar a
fins da dcada de 1960, acadando o seu cnit no derradeiro
cuarto do sculo. Tamn nese final de centuria, o pensamento
de Gilles Deleuze comeza a ter unha influencia considerable,
influxo que anda permance actualmente.
Dese xeito, a filosofa foi orientando o seu interese cara
ao discurso, o texto, a cultura, a consciencia, o poder e as ideas
que constiten a realidade. O antihumanismo de moitos deses
pensadores, singularmente de Heidegger, non soamente se limi-
tou a realizar unha crtica fonda do pensamento humanista
anterior e posterior ao romantismo senn que iniciou un tra-
ballo de destrucin (Abbau) da nocin de suxeito e unha
crtica da Crtica, isto , da obra de Kant e das sas implica-
cins.
10 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

Se a filosofa kantiana elaboraba unha primeira crtica

da metafsica como absoluto, xa que o en-si poda ser pensado
mais non se poda coecer, dando como resultado unha primeira
versin do correlato, dicir, da relacin suxeito-obxecto como
nica posibilidade de coecemento do mundo, a filosofa do
sculo xx pechara o crculo correlacionista ao limitar a accesi-
bilidade ao mundo dependencia entre o pensado e quen o
pensa.
A crtica feita por ese ltimo correlacionismo sera, entn,
a crtica de toda metafsica e de todo pensamento dogmtico.
As e todo, tratarase menos dunha crtica da posicin da
humanidade no mundo ca dunha crtica ampla do suxeito car-
tesiano. A humanidade continuara a ser o centro do pensa-
mento filosfico e, polo tanto, a realidade inferida soamente
sera un correlato do pensamento humano. Nese senso, tanto
a fenomenoloxa coma o estruturalismo, a deconstrucin coma
o pensamento posmoderno constiten exemplos perfectos da
tendencia antirrealista da filosofa contempornea.
De por parte, no pacto social que articula a Idade Moderna,
a representacin constitese como mediacin entre os suxeitos e
destes coa comunidade como consecuencia dese dominio do corre-
lato, e esa representacin precisa dun consensus retrico para
que sexa eficaz, para que se efecte. Dun xeito en certa forma
complementario aos autores que dominaron a filosofa durante o
sculo xx, sera a obra de Hans Blumenberg a que comezara,
pouco a pouco, a centrar o pensamento no vencello entre o ser
humano e o mundo como retrica de afirmacin en e da realida-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 11

de. Segundo a nosa interpretacin, o pensamento filosfico elabo-

rara esa retrica, que pode ser a dun correlato feble ou a dun
correlato forte caso de Kant e do pensamento posmoderno
respectivamente, por citar dous en aparencia dismiles. Blumen-
berg, entn, analizara ese correlato humano-mundo como un
feito, non como unha necesidade absoluta.
O ser humano moderno non cre nun goberno dos aconte-
cementos polo destino, segundo a concepcin circular do tempo,
nin pola providencia divina, tal como establece o cristianismo.
Pola contra, imaxina que o futuro pode ser creado por el mesmo;
considrao insondable porque el mesmo quere crealo. Esa incer-
teza, antes soamente poda ser combatida pola esperanza esca-
tolxica da salvacin, esperanza que, segundo unha interpretacin,
trasladarase secularizada Idade Moderna. Ao desmontar o
discurso da modernidade como secularizacin do cristianismo,
o pensamento de Hans Blumenberg non soamente lexitimara
os logros da Idade Moderna e, como crtica implcita do corre-
lato, a Razn mesma, senn que tamn deixara o campo aberto
necesidade dun materialismo novo que pense a continxencia
como posibilidade e non como condena. A sa idea de progreso,
na nosa opinin, as parece demostralo.
Para ese materialismo especulativo, a continxencia a
que se transforma na capacidade do home para procurar a sa
propia felicidade no mundo ao concibir outro tipo de absoluto.
xa que, se a continxencia posible, ten que existir algo a travs
do cal se realice esa continxencia. A continxencia significa que
para todo o existente absolutamente posible existir doutro
12 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

xeito; o continxente convrtese as na condicin do progreso

como medio para asegurar o mundo da vida.

* * *

Fronte a esa tradicin recente, pois, logo de medio sculo

volve xurdir o interese polo realismo, desta volta baseado nun
pensamento materialista novo, denominado materialismo espe-
culativo a partir da publicacin, en 2006, da obra Aprs la
finitude (Despois da finitude), de Quentin Meillassoux.
Anda que o adxectivo especulativo podera suxerir un retorno
filosofa precrtica, coa sa crenza dogmtica no poder da
razn pura, o materialismo especulativo non rexeita as achegas
da filosofa crtica, pola contra, abrolla do recoecemento das
limitacins desta. Nese senso, o materialismo especulativo pre-
tende ir aln do xiro crtico e lingstico realizado polo pensa-
mento do sculo xx, tendo en conta o innegable progreso que
supuxo o seu labor crtico mais recuperando o senso especulativo
da filosofa no que esta ten de posibilidade de pensar o absoluto
independentemente da posicin do ser humano no mundo.
Con esa finalidade, Meillassoux leva a cabo na sa obra
unha descricin do que denomina correlacionismo e unha crtica
dos seus efectos no pensamento actual: a idea seguindo a cal
ns soamente temos acceso correlacin do pensamento e do
ser e endexamais a un deses termos collido illadamente (Mei-
llassoux 1, px. 18). De tal xeito que o sensible s existe como
relacin entre o mundo e o vivente que son eu. O sensible nin
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 13

est simplemente en min, maneira na que estara un soo,

nin tampouco simplemente na cousa, maneira dunha pro-
piedade intrnseca, xa que a relacin mesma entre a cousa e
eu; logo o sensible soamente existe como relacin dun suxeito co
mundo e, como consecuencia, non podemos coecer nada que
estea aln da nosa relacin co mundo.
En efecto, ata ese momento semellaba difcil falar dunha
realidade independente do pensamento e da linguaxe xa que o
correlacionismo, nas sas variacins mltiples, mantn que un
coecemento da realidade como algo independente do pensa-
mento insostible. Os efectos desta premisa correlacionista dan
p a unha forma sutil de idealismo que hoxe practicamente
ubicua. Desde a sa orixe, o correlacionismo, vencellado ante-
dita filosofa crtica de Kant, rexeitaba a posibilidade de coecer
unha realidade noumnica independente do acceso humano ao
mundo.
No pensamento kantiano, xa non a mente a que d
forma aos obxectos senn que son os obxectos os que conforman
a mente. A experiencia alicrzase en categoras a priori e en
formas de intuicin que determinan a necesaria e universal base
para o coecemento. Se para Kant era posible pensar o noum-
nico anda que non coecelo, Hegel absolutiza o correlato para
abranguer todo o que existe, xa que a sa crtica do noumnico
convrteo mesmamente nunha ilusin fenomnica, de tal xeito
que ampla a filosofa crtica dando lugar a un idealismo abso-
luto. Mediante ese proceso, calquera posibilidade dun mundo
independente do correlato humano-mundo farase cada vez mis
14 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

inconcibible. Esta tendencia da filosofa manifstase de manei-

ras diversas, especialmente na sa preocupacin pola morte e a
finitude, nunha aversin tcnica, nunha focalizacin na lin-
guaxe, a cultura e a subxectividade e nunha aquiescencia coas
condicins histricas especficas.

* * *

Na entrevista que publicamos a seguir, Quentin Meilla-

ssoux fai unha exposicin sinttica da sa crtica do correlacio-
nismo, nomeadamente a partir do nocin do que el denomina
arquifsil ou ancestralidade, isto , a realidade que existiu
antes da aparicin do ser humano e antes de que o pensamento
fose posible; esa afirmacin do ancestral unha realidade que
para a ciencia hoxe unha patencia dbese entender, polo
tanto, como unha demostracin de que xa posible pensar o
absoluto, isto , o que independente do pensamento humano.
A singularidade da obra de Meillassoux amosa, en consecuen-
cia, como o correlacionismo, ou a idea de que ser e pensamento
soamente son accesibles na sa correlacin, se autorrefuta.
Malia iso, Meillassoux non s non rexeita o correlacionismo
senn que intenta levalo ata as sas ltimas consecuencias
ao botar as bases filosficas do materialismo especulativo
desde a facticidade da correlacin mesma e das sas implica-
cins: a necesidade de continxencia e o que el chama hipercaos.
O que pretende conseguir precisamente aquilo que a filo-
sofa moderna nos aprende como imposible desde hai dous sculos:
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 15

sar de si-mesmo, apropiarse do en-si, coecer que o que

somos ou non somos (ibid., 49, as itlicas estn no orixinal).
Para iso, non soamente necesaria a crtica do correlacionismo
senn que cmpre rexeitar toda proba da necesidade de que cal-
quera determinado debe absolutamente ser, e ser tal como :
Idea, Acto puro, tomo, alma indivisible, mundo harmonioso,
Deus perfecto, Substancia infinita, Esprito do mundo, Historia
mundial, etc. (ibid., 57); isto , rexeitar o tipo de necesidade
presente en toda metafsica dogmtica. Ese rexeitamento do dog-
matismo tamn a condicin mnima da crtica das ideoloxas,
xa que unha ideoloxa non identificable con calquera [xeito
de] representacin enganosa senn con toda forma de pseudo-
rracionalidade que pretenda establecer que o que existe efecti-
vamente debe existir necesariamente (ibid., 58).
Os filsofos parecen esixir cada vez mis unha cousa soa,
que nada do que permaneza no seu pensamento se reivindique
da racionalidade: A fin da metafsica concibida como desabso-
lutizacin do pensamento consiste as na lexitimacin pola razn
de calquera crenza relixiosa (ou potico-relixiosa) no absoluto
desde o momento en que esta s se reivindica de si mesma (ibid.,
74). De a que obra de Meillassoux tencione criticar vez o dog-
matismo ideolxico e o fanatismo escptico. Contra o dogmatismo,
cmpre manter o rexeitamento de todo absoluto metafsico; mais
contra a violencia argumentada dos fanatismos diversos, cmpre
atopar no pensamento un pouco de absoluto abondo, en cal-
quera caso, para contrarrestar as pretensins dos que quereran
ser os seus depositarios exclusivos como consecuencia dalgunha
16 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

revelacin. xa que a ausencia ltima de razn [...] unha pro-

piedade ontolxica absoluta, non a marca da finitude do noso
saber (ibid., 80 e 85).

* * *

Quentin Meillassoux (Pars, 1967) profesor titular na

Universidade Pars 1-Panten Sorbona e, ademais de Aprs la
finitude, autor de Le nombre et la sirne. Un dchiffra-
ge du Coup de ds de Mallarm (2011) e de Mtaphysique
et fiction des mondes hors-science (2013). Polo de agora
contina indita a sa obra maior, Linexistence divine. Essai
sur le dieu virtuel, da que soamente se publicaron uns extrac-
tos en ingls.

* * *

Agradecemos a Sigi Jottkandt, cofundadora e codirectora

de Open Humanities Press, a sa colaboracin na publicacin
da traducin galega desta entrevista.

Euseino? Editores
PREGUNTA 1: O seu primeiro libro, titulado Aprs la fini-
tude (2006), considrase un dos ataques mis duros da
historia do pensamento moderno debido sa crtica do
humanismo, da metafsica inmanente a este e do seu anti-
materialismo. Vostede desenvolve, dun xeito rigoroso, o que
denomina materialismo especulativo, reescribindo esa his-
toria ou, segundo as sas propias palabras, reescribindo o
correlacionismo. Este termo conceptualzase a travs de
todo o libro e abof que estimulou a moitos inteluctuais s
veces tamn denominados realistas especulativos (vid.
Bryan et al) a desenvolver unha nova filosofa da ciencia
e un novo punto de vista sobre como deixar atrs a Kant.
O correlacionismo, ao que vostede se refire como a idea
seguindo a cal ns soamente temos acceso correlacin do
pensamento e do ser e endexamais a un deses termos collido
illadamente (Meillassoux 1, p. 18), criticado con seve-
18 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

ridade por outros que usan ese termo. As e todo, para vos-
tede o punto de vista correlacionista merece moito respecto
e cmpre non s criticalo senn mis ben radicalizalo
desde dentro: coma se dun traballo de intrusismo se trata-
se, tal como apunta Harman (p. 25).
Neste libro*, no que se cartografa o denominado novo
materialismo, coidamos non ter necesidade de inclur ou
exclur uns intelectuais ou outros e, polo tanto, tampouco
atopamos ningunha razn para contar con eles (ou si).
Intersanos dar noticia e esbozar aquelas traxectorias simi-
lares sa, malia que esas traxectorias se desenvolvesen
de maneiras moi diferentes. Podera facer un esbozo da
sa traxectoria prestando atencin especial a esa idea com-
plexa do correlacionismo?

QUEnTIn MEILLAssOUx: no meu libro opome

frontalmente a das posicins: a) o correlacionismo
forte, que, na mia opinin, a forma mis tallante
de anti-absolutismo e tamn da contempornea anti-
metafsica, e b) unha metafsica que eu chamo sub-
xectiva, a cal, reciprocamente, arestora a filosofa do

*Trtase do libro New Materialism: Interviews & Cartographies, de Rick

Dolphijn e Iris van der Tuin, no que aparece publicada orixinalmente
esta entrevista. (N. dos E.)
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 19

absoluto mis espallada e que consiste en postular

esta ou aqueloutra particularidade do suxeito como
esencialmente necesaria..., dicir, o seu estatus
como parte dun correlato.
Permtaseme especificar mellor esta distincin.
no captulo 1 de Aprs la finitude, defino o correla-
cionismo en xeral como unha tese antiabsolutista:
sase o correlato suxeito-obxecto (en senso amplo)
como un instrumento de refutacin de toda metaf-
sica como xeito polo que se reforzara o acceso
modalidade do en-si. En cambio, segundo o correla-
cionismo, non sera posible acceder a ningunha
forma do en-si porque estariamos irremediablemen-
te confinados na nosa relacin-co-mundo, sen medio
ningn de verificar se a realidade que nos dada
corresponde realidade en si, sen depender do noso
vencello con ela. na mia opinin, hai das formas
principais de correlacionismo: feble e forte. O corre-
lacionismo feble identifcase coa filosofa transcen-
dental de Kant: dbil porque anda garante
suficientemente a pretensin especulativa (isto ,
absolutoria) do pensamento. En efecto, Kant afirma
que sabemos se algo existe en si e que posible pen-
salo como tal (non-contraditorio). O correlacionis-
20 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

mo forte non admite, pola contra, que poidamos

saber se hai un en-si e que este se poida pensar:
pola razn de que estamos confinados no noso pen-
samento, sen posibilidade de coecer o en-si, menos
anda se este ten lugar, e a sa loxicidade.
Daquela, vou definir o opoente contempor-
neo mis inflexible do correlacionismo: o metafsico
subxectivista. Aquel que cre, a diferenza do correla-
cionista forte (en diante, molo chamar simplemente
o correlacionista), que realmente se pode acceder a
un absoluto: o do correlato. no canto de dicir, coma
o correlacionista, que non se pode acceder ao en-si
porque estamos confinados no correlato, o metaf-
sico subxectivista (molo chamar o subxectivista a
secas) afirma que o en-si o correlato mesmo.
Polo tanto, a tese subxectivista, nas sas dife-
rentes instancias, absolutiza outras tantas caracte-
rsticas da subxectividade. Isto mesmo vese no
idealismo especulativo de Hegel, que absolutiza a
Razn, e en varias das actuais modalidades do vita-
lismo (ao longo do eixo dominante nietzsche/Deleu-
ze), que absolutiza a vontade, a percepcin, o afecto,
etc. na mia opinin, Deleuze un metafsico sub-
xectivista que absolutizou un conxunto de caracters-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 21

ticas da subxectividade, hipostasiada como vida (ou

como unha vida), presentndoas como radical-
mente independentes da humana e individual rela-
cin co mundo.
A distincin entre correlacionismo forte e meta-
fsica subxectivista constite a cerna do libro. De
feito, o captulo 3 constite o alicerce do meu pro-
xecto e est enteiramente baseado na colisin entre
correlacionismo e subxectivismo xa que esa con-
frontacin a que me permite establecer a necesidade
absoluta da facticidade punto de vista desde o que
cmpre ler as mias posicins subseguintes.

P2: Na sa opinin, Deleuze, quen fixo achegas impor-

tantes ao que denominamos novo materialismo, non
un materialista porque na sa metafsica a primaca abso-
luta do inseparado (nada pode ser se non certo tipo de
relacin-co-mundo) non permite que o tomo epicreo,
sen intelixencia, nin vontade, nin vida (Meillassoux 1,
64), sexa posible; malia a necesidade de engadir que Deleu-
ze (con e sen Guattari) importante para pensar e anda
esixe mis pensamento (Meillassoux 2). Vostede insiste en
que a ciencia e as matemticas formularon cuestins filo-
sofa (cuestins que atinguen ao ancestral) que fan nece-
22 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

sario un materialismo especulativo ceibo da primaca do

inseparado. Non embargantes, como pode vostede defen-
der simultaneamente abandonar a premisa transcendental
que afirma que o asubxectivo non posible e, con todo,
conciliala cun mtodo similar ao que en Kant ten que ver
coa ciencia e as matemticas?

QM: Permtaseme precisar outra vez. A premisa

o que asubxectivo non pode ser o nico punto
en comn do correlacionismo antimetafsico e da
metafsica subxectivista. Mais cmpre entender de
que maneira e con que amplitude. Para o correlacio-
nista, iso quere dicir que eu endexamais podo pen-
sar o obxecto sen ter en conta o meu punto de vista
subxectivo. Polo tanto, para o correlacionista, a pre-
misa significa: o asubxectivo impensable para ns
(non pode ser significa: non pode ser pensable).
Para o subxectivista, reciprocamente, a premisa sig-
nifica que o asubxectivo absolutamente imposible:
non pode ser = non pode ser en si. Tanto a meta-
fsica da vida ou do Esprito, a filosofa transcen-
dental, coma o correlacionismo forte, ambos os
dous converxen na denuncia do realismo inxenuo
propio dun tipo de materialismo epicreo que afir-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 23

ma a existencia de algo non-subxectivo (tomos e

vaco) que podemos coecer. Eu racho de vez con
este consenso antirrealista, especialmente con cal-
quera forma de transcendental, sen que iso signifi-
que unha volta ao pensamento epicreo, que, no seu
xnero, contina a ser unha metafsica (non subxec-
tiva senn realista) porque se basea na necesidade
real de tomos e de vaco.
As e todo, isto non me impide manter a esixen-
cia dunha elucidacin das condicins en que a cien-
cia pensable. A antedita esixencia, de feito, non
ten nada de transcendental en si mesma: propio
de calquera filosofa que pretenda saber de que se
est a falar cando se usa o termo ciencia. A mia
tese que anda non podemos entender o que
significa esa palabra, posto que non se conseguiu
resolver a apora do arquifsil: isto , que a matema-
tizacin das ciencias da natureza soamente pensa-
ble en condicins que garantan un alcance absoluto
s sas afirmacins, alcance absoluto que todas as
filosofas antimetafsicas da poca intentaron acadar.
As metafsicas subxectivistas poden afirmar aberta-
mente que se preservou o alcance absoluto do pen-
samento e que non se caeu baixo o influxo do
24 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

problema do arquifsil: as e todo, eu demostro que

esas metafsicas foron refutadas de feito polo corre-
lacionismo forte e que, en consecuencia, finalmente
son incapaces de resolver a devandita apora.

P3: Se cadra deberiamos falar de por que cmpre reescribir

a historia do pensamento. Moitos autores interesados en
desenvolver unha filosofa materialista ou realista hoxe estn
de acordo en rexeitar o humanismo polas sas (implcitas)
teorizacins representacionalistas ou lingsticas, afirmando
que coa sa nfase na reproducin ou na linguaxe se intro-
duce no pensamento un reducionismo letal (xeralmente en
filosofa, e nas humanidades, mais tamn nas ciencias).
Por outra banda, vostede intenta rebentar o pensamento
correlacionista para poder acadar outra vez o Absoluto. Moi-
tos han estar de acordo con vostede en que o Absoluto foi
excludo progresivamente do pensamento desde o inicio da
modernidade (desde o dominio do correlacionismo inspirado
en Kant, para usar as sas verbas). De feito, mentres que
Nietzsche proclamou a fins do sculo xIx (en Also sprach
Zarathustra) que o pensamento crtico matara a Deus, vos-
tede afirma exactamente o contrario: por causa do correla-
cionismo, imposible pensar o Absoluto. Ao criticar a Kant
a travs de Descartes e de Hume, especialmente cando este
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 25

deixa atrs a causalidade, vostede intenta levar o corre-

lacionismo ata o lmite para revelar o que denomina prin-
cipio de facticidade: unha concepcin radicalmente
diferente da natureza (a natureza continxente) e a sa rela-
cin co pensamento. Radicalizando o correlacionismo
(feble) demostra que a propiedade real de [...] calquera
mundo [] ser sen razn e, polo tanto, ser capaz de con-
verterse realmente noutro (Meillassoux 1, 85; o subli-
ado est no orixinal).

QM: Permtanme explicar este punto outra vez

en poucas palabras. O subxectivista afirma o que o
correlacionista, a pesar de si mesmo, descubriu a
verdade absoluta: non unha realidade fra do
correlato senn o correlato como tal. De feito, o
correlacionista demostrou que non posible pensar
unha realidade independente da correlacin sen
contradicirnos inmediatamente a ns mesmos: pen-
sar o en-si pensalo, polo tanto facer un correlato
da actividade subxectiva do noso pensamento no
canto de facer un absoluto independente de ns.
Mais isto, segundo o subxectivista, demostra que ese
absoluto soamente pode selo a correlacin en si
mesma. Porque, por propia confesin do correlacio-
26 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

nista, eu non podo concibir a desaparicin do corre-

lato ou ser-outro sen reconducilo inmediatamente
cara s estruturas propias, o que quere dicir que en
realidade eu non podo pensar a correlacin de tal
xeito que non sexa necesaria. Esta conclusin con-
trad a tese antiabsolutista do correlacionista. As e
todo, o subxectivista tira a conclusin do argumento
do correlacionista, en consecuencia, volve o correla-
cionismo contra si mesmo: o correlato, instrumento
de de-absolutizacin da metafsica realista, vira nun
absoluto antirrealista. Mais o correlacionista forte
anda non pronunciou a sa verba derradeira: no
captulo 3, eu amoso como nas sas formas mis
contemporneas (Heidegger ou Wittgenstein) mano-
bra para refutar a resposta subxectiva ao opoer a
facticidade irredutible absolutizacin da correlacin.
Dixenme que volva sobre a maneira na que eu des-
cribo esta resposta: a conclusin que deduzo que
o correlacionismo forte non pode ser refutado pola
absolutizacin da correlacin tal como cre o subxec-
tivista senn mis ben pola absolutizacin da facti-
cidade (na que reside o significado do principio de
factualidade).
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 27

P4: Malia mencionar varias veces que o materialismo

especulativo busca acadar unha achega diacrnica, o seu
uso de conceptos dirxenos a un tempo (e lugar) moi afas-
tado (o arquifsil, por exemplo). Tamn, cando vostede afir-
ma que [] hai un nivel mis profundo de temporalidade,
co cal o que anterior relacin-co-mundo en si mesmo
unha modalidade desa relacin-co-mundo (ibid., 182),
esa profundidade, que imos volver varias veces ao final
da entrevista, deberase entender como anterior ao pen-
samento. Isto lmbranos outra volta a achega heideggeri
que pretende levarnos, cara atrs, s cousas mesmas. As
e todo, como xa vimos, vostede de feito bastante crtico
con Heidegger (non soamente na sa resposta anterior
senn tamn, por exemplo, nas pxinas 22-23 e 69-70 do
seu libro, nas que o acusa (xunto con Wittgenstein) de fun-
dar o correlacionismo forte que domina a filosofa do sculo
xx). Malia citar principalmente a sa obra serodia, a sa
crtica de Heidegger cntrase sobre todo no referido ao ser,
que mis sobranceiro na sa obra temper. A sa Die
frage nach Technik (1954) e tamn Der Ursprung
des Kunstwerkes (1960) pdense interpretar facilmente
como un materialismo moi prximo ao que vostede propug-
na, o mesmo ca a sa busca da relacionalidade e dun
significado mis completo e profundo das cousas (e dos
28 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

tempos) que soamente se pode atopar antes de que esa rela-

cionalidade atinga o ser.
Supoendo que deixemos atrs a dimensin idealista e
s veces humanista do pensamento de Heidegger, poderiamos
dicir que a nocin fenomenolxica de volver s cousas mes-
mas, e tamn o seu interese en reescribir, como Lyotard
apuntou [vid. bibliografa], o pensamento grego arcaico (pen-
semos tamn no derradeiro captulo do seu libro, titulado
A vinganza de Ptolomeo) coincide tamn cos intereses de
Quentin Meillassoux? Ao cabo, compartira vostede a sa
idea non tanto de reescribir un pre-humano como mis ben
de facer iso mesmo cun pre-moderno ou coa filosofa clsica?

QM: En relacin con Heidegger, teo moito coi-

dado en demostrar que, de feito, endexamais esca-
pou ao correlacionismo, nin no seu perodo serodio
nin no temper. Por iso cito (captulo 1, pxs. 22-23)
o seu libro Identitt und Differenz, que nos leva do
Ereignis unha nocin central da obra de Heidegger
posterior ao xiro (Kehre) a unha estrutura corre-
lacional clara. A volta s cousas mesmas, que era
o lema da fenomenoloxa de Husserl anterior ao pri-
meiro Heidegger, non corresponde de xeito ningn
mia idea da filosofa: pois aquela soamente con-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 29

siste, como consecuencia desa decisin, en volver s

cousas como correlatos da consciencia, do Dasein,
dos fenmenos, do ser ou do ser. se o dado era a
cousa en si, logo a cousa sera intrinsecamente algo
dado-para, o que, na mia opinin, non o caso.
Polo tanto, non hai unha volta s cousas en si mes-
mas senn mis ben ao en-si considerado como
indiferente para o que nos dado porque indife-
rente nosa apertura-ao-mundo.
Eu non teo nada que ver cun retorno ou
cunha reescritura dos gregos semellante proposta
non define o senso da mia achega.

P5: Michel Foucault foi o primeiro que anunciou a Fin

do Home ou o chamado segundo xiro copernicano en Les
mots e les choses (1966). A sa maneira nova de escribir
a historia non excluu o pensamento humano anda que
certamente tampouco proclama que comece con el. A sa
idea de discurso, por exemplo, non ten que ver coa linguaxe
senn coas fomas materiais ( o caso da forma-prisin)
implcitas en frmulas expresivas como delincuencia (que
non un significado senn parte dun conxunto de enun-
ciados que presupoen reciprocamente a forma material
da prisin). Non semella demasiado difcil avanzar un
30 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

pouco nesa direccin e reformular esa argumentacin sen

que o pensamento humano xogue o mis mnimo papel
nela. Pensar, por exemplo, en como traballa o proceso de
sedimentacin, no que os seixos son arrastrados polas
correntes de auga (que pasan entre eles) para acabar dis-
pondose en camadas uniformes e crear unha entidade
nova de rocha sedimentaria (substancias novas), un pro-
ceso non-lineal e actual tamn en transformacin debido
aos movementos tectnicos, s condicins climticas e a
moitos mis (complicados) procesos de cambio que ao final
crean movementos moi similares aos que Foucault albiscou
realizarse no sculo xIx vencellados aos procesos de delin-
cuencia.
En que se diferenza, entn, a sa achega da de Fou-
cault? Ou, que fai o arquifsil menos dependente do pen-
samento humano e en que difire dos seixos do exemplo
anterior?

QM: Tocante a foucault, simplemente hei dicir

o que segue. A sa investigacin est centrada nos
dispositivos de coecemento-poder do pasado e,
eventualmente, nos dispositivos que eran contem-
porneos del. Iso non ten consecuencia ningunha
no que se refire descualificacin do correlacionis-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 31

mo forte porque a descualificacin est situada nun

nivel ao que a sa investigacin non se dirixe senn
que mis ben d por presuposto. En realidade, eu
analizo como o correlacionismo, desde o seu punto
de partida no cogito, chegou a dominar todo o pen-
samento moderno, inclundo o mis resolutivamen-
te anticartesiano: o gran confinamento non foi o
dos tolos no manicomio senn o dos filsofos no
correlato e isto tamn se aplica a foucault. como
consecuencia, foucault non di nada que moleste ao
correlacionismo, xa que todos os seus comentarios
se poden considerar doadamente como un discur-
so-en-correlacin-co-punto-de-vista-do-noso-tempo e
estreitamete dependente del. velaqu unha tese tpi-
ca de certo relativismo correlacionista: estamos atra-
pados no noso tempo, non en termos hegelins
senn mis ben ao xeito heideggerin o que quere
dicir na modalidade de coecemento-poder que
sempre nos dominou. A sa tese sobre a desapari-
cin do ser humano refrese ao ser humano enten-
dido como obxecto das ciencias humanas, non
como o correlato tal como eu o concibo.
non son completamente hostil tese de fou-
cault, anda que na mia opinin el pensa dentro
32 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

dunha ontoloxa historicista que permanece impen-

sada na sa natureza profunda mesmo no magn-
fico curso titulado Il faut dfendre la socit.

P6: O asunto principal do seu libro : como posible que

o pensamento pense o que efectivamente pode haber cando
non hai pensamento? (Meillassoux 1, 180). Moitos estu-
dosos das humanidades, anda coincidindo coa sa relec-
tura de Kant e Hume, poden non ver a urxencia desta
cuestin. O feminismo, por exemplo, pode estar interesado
en pensar mis al da dicotoma macho-femia e a teora
feminista contempornea abof que tampouco baseara as
sas anlises no pensamento humano (feminino) mais a
urxencia de pensar un lugar sen pensamento probablemen-
te sera considerada a cuestin ociosa por execelencia, tal
como vostede mesmo expresou (ibid., 180). Que propoe-
ra vostede para os convencer do contrario?

QM: Que a cuestin do que existe cando non

hai pensamento sexa considerada por moitos e
non soamente por feministas como desprovista de
significado ou de interese resulta, en efecto, algo
atractivo. como vostedes lembraron, eu especifica-
mente dixen: o problema entender como a cues-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 33

tin mis urxente acabou por ser considerada a mis

banal de todas. O asunto non ten que ver con con-
vencer a ningun de que pense doutro xeito porque
unha caracterstica moi clara da nosa poca que
non se pode resolver unha discusin nunhas poucas
frases.
se teo que dicir algo para facer abalar as certe-
zas actuais, formularao dunha maneira provocativa
mais, basicamente, isto o que penso: afirmo que
calquera que rexeite ocuparse desta cuestin simple-
mente non sabe o que est a dicir cando pronuncia
as palabras ciencia, matemticas, absoluto,
metafsica, non-metafsica e outras de significado
semellante. O que digo no meu libro e nas lias de
mis arriba abonda para explicar o que me leva a
dicir tal cousa.
De a que a pregunta sobre a diferenza sexual
non poida ser allea a esta cuestin. Por exemplo,
toda a obra de Lacan est atravesada pola cuestin
de se a psicanlise ciencia ou non o ; e un dos
seus puntos de inflexin xorde coa nocin de
mathema. Pois eu argumento que calquera discur-
so lacaniano que estea relacionado coa cuestin da
diferenza entre home/muller ou entre masculi-
34 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

no/feminino ser incapaz de comprender o signi-

ficado dos seus conceptos cruciais ata que non con-
sidere como o seu requisito previo a cuestin do
non-correlacional na ciencia. Isto mesmo tamn se
aplica a calquera teora feminista que incorpore no
seu discurso algn dos termos citados antes.

P7: Vostede despraza o correlacionismo forte ao revolucio-

nar Kant e Hume, de tal xeito que demostra como o xiro
copernicano obedece a un antiantropocentrismo. O miolo
deste antiantropocentrismo co que o vostede reabsolutiza o
pensamento est nas matemticas (ibid., 164-165, 174 e
188-189): o que matematizable non se pode reducir a
un correlato do pensamento (ibid., 174). Iso require unha
transformacin filosfica e definitiva do pensamento cien-
tfico porque este foi o que ofuscou o modo de coecemento
non-correlacional da ciencia, noutras palabras, o seu carc-
ter eminentemente especulativo (ibid., 177, o subli-
ado est no orixinal). O que vostede afirma que, da
aseveracin o pensamento pode pensar que o acontece-
mento x efectivamente se puido producir antes de todo
pensamento e sen depender deste, ningn correlacionismo
pode admitir que o [seu] significado literal [...] tamn o
seu significado profundo (ibid., 180, subliado no orixi-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 35

nal). Seguindo este argumento, parece que tera xeito ven-

cellar esa verdade eterna que atopamos nas matemticas
cun realismo (anda que sexa especulativo) mais, pde-
selle chamar a iso mesmo materialismo? Son as dinmicas
mofoxenticas das matemticas equivalentes materia?

QM: Tentei demostrar cmpre que conste aqu

que iso anda non est feito en Aprs la finitude que
o matematizable absolutizable. vostedes pregntan-
me se iso unha tese materialista e non tanto unha
simplemente realista. difcil discutir a relevancia
da mia tese se omitimos a discusin completa do
problema do arquifsil que se expn no captulo 1
do meu libro. As e todo, vou contestar como segue:
para min, o materialismo resmese en das formula-
cins chave: 1. O ser est separado e independente
do pensamento (entendido no senso amplo da
subxectividade), 2. O pensamento pode pensar o ser.
A tese nmero 1 oponse a calquera antropomorfis-
mo que busque estender os atributos subxectivos ao
ser: o materialismo non unha forma de animismo,
de espiritualismo, de vitalismo, etc. con isto afrmase
que o non-pensante realmente anterior ou, final-
mente, pode preceder cabalmente o pensamento e
36 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

existe fra del, desprovisto, tal como se segue do

exemplo dos tomos epicreos, de calquera subxec-
tividade e independente da nosa relacin co mundo.
A tese nmero 2 afirma que o materialismo racio-
nalismo (outra volta definido en senso amplo xa que
existen definicins diferentes de razn) xa que,
mediante o escepticismo, opn a actividade do coe-
cemento e da crtica atraccin relixiosa, ao misterio
ou limitacin do noso coecemento.
Escepticismo e fe converxen na tese da nosa fini-
tude, deixndonos ao dispor de calquera crenza:
pola contra, o materialismo garante ao ser humano
a capacidade para pensar polos seus propios medios
a verdade sobre o seu entorno e sobre a sa condi-
cin. baixo o inimigo da razn, o materialismo sabe
como descubrir o sacerdote. Tamn sabe que nin-
gun ten maior desexo de estar no certo sen per-
mitir que algun argumente contra el que o
opoente da razn.
Eu sigo estas das teses para defender e demos-
trar mediante a argumentacin estrita que hai un
ser continxente independente de ns e, ademais, que
non hai razn ningunha para que este ser continxen-
te tea unha natureza subxectiva. Tamn intento bus-
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 37

car un racionalismo cientfico baseado no uso das

matemticas para describir a realidade inorgnica e
non humana. Isto non pitagorizar ou afirmar que
o ser sexa matematicamente inherente: trtase mis
ben de explicar como posible que unha linguaxe
formal consiga apreixar as propiedades do ser-contin-
xente que unha linguaxe corrente non d restitudo.
A mia tese sobre as matemticas unha tese que
aproveita as posibilidades das linguaxes formais, non
unha tese sobre o ser. non a postulo por capricho
ou por un tropismo cientifista senn porque co
problema do arquifsil demostrei que non hai outra
posibilidade: se as ciencias teen senso, as matem-
ticas teen que ter un alcance absoluto. En conse-
cuencia, as ciencias teen senso e, polo tanto,
descansan, va as sas formulacins matemticas,
nunha realidade que radicalmente independente
da nosa humanidade. Isto contrasta cos xuzos cua-
litativos da percepcin ordinaria, que, con segurida-
de, se poden pensar como partes dun correlato da
relacin sensible que temos co mundo e que non
existe fra desa relacin. cmpre entn determinar
o alcance absoluto das matemticas, e coido que a
nica maneira de facelo a travs do alcance deriva-
38 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

tivo do principio de factualidade. Este problema dei-

xeino fra de Aprs la finitude: un problema que traza
simultaneamente o programa do materialismo espe-
culativo conseguinte.

P8: Na sa conceptualizacin da potencialidade fronte

virtualidade vostede salienta que a potencialidade se d nun
mundo determinado, seguindo as leis da natureza. O hiper-
caos, pola contra, dse coa virtualidade. Como pensar o
virtual ligado especulacin e que papel tera a materia (e
a natureza)? Facemos esta derradeira pregunta porque obser-
vamos que mentres na pxina 11* vostede fala de materia,
de vida, de pensamento e xustiza, na pxina 14 soamente
fala dos tres ltimos. Introducimos o concepto de natureza
en referencia sa afinidade aparente coa fsica de Spinoza
(non coa sa metafsica).
Finalmente, pois, o tema vectorial que vai desenvolver
o materialismo especulativo non se emancipa senn que
mis ben anticipa o imprevisto, anda mantendo a lei de
non contradicin. Ao desbotar o idealismo, sera mis inte-
resante ver como esa emancipacin anda non existe,
especialmente no que se refire maneira en que confirma
*neste caso e no seguinte refrense traducin inglesa de Aprs la fini-
tude. (N. dos E.)
DO MATERIALIsMO EsPEcULATIvO 39

ou critica as grandes feministas francesas coma Cixous e

incluso Simone de Beauvoir cando enfatizan non tanto
unha emancipacin final como a vontade de escribir ou
pensar a feminidade.

QM: na mia opinin, a materia non se pode

identificar coa natureza. A natureza un mundo
ordenado e determinado por constantes especficas
e iso determina no seu interior un conxunto de
posibles que eu chamo potencialidades. como
consecuencia, a materia unha orde ontolxica pri-
mordial: o feito polo que algo e non nada ser
continxente como tal. Un pode imaxinar unha infi-
nidade de mundos materiais gobernados por leis
diferentes: teran diferentes naturezas, todas igual-
mente materiais. A segunda caracterstica da materia
negativa: designa os seres continxentes non vivos
e non pensantes. no noso mundo, vida e pensamen-
to estn constitudos sobre unha base de materia
inorgnica que retornan. se cadra poderiamos ima-
xinar unha natureza enteiramente viva ou espiritual
en cuxo caso a materia estara desbotada anda
que esta permanecera como unha posibilidade esen-
cial e eterna de hipercaos porque toda natureza pode
40 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

ser destruda mais non o ser continxente nun estado

material puro.
no que atingue teora do tema do materialis-
mo, en realidade eu estou interesado en cuestionar
a identificacin da accin co seu desenvolvemento
como presente puro mentres simultaneamente se
repite a crtica do antigo modelo revolucionario de
emancipacin futura. As e todo, creo que o presen-
te est intimamente constitudo pola proxeccin
do suxeito cara a ese anda-non-presente. con isto
non estou a dicir nada orixinal: Heidegger, e tamn
sartre, insistiu nesa dimensin constitutiva do futu-
ro na constitucin do presente subxectivo. Malia iso,
eu engado unha dimensin ben diferente a esa pro-
xeccin: unha dimensin que non soamente est
desprovista da transcendencia relixiosa senn que
tamn inaccesible accin do suxeito unha arti-
culacin que eu creo eficaz para a xustiza radical e
igualitaria (dos vivos e dos mortos) e para o eterno
retorno como proba do retorno (unha resurreccin
enormemente enganosa). O que me interesa o efec-
to de retroalimentacin desta expectativa sobre o
presente da accin e sobre a transformacin concre-
ta do suxeito.
 Referencias bibliogrficas

bryant, Levi, srnicek, nick e Harman, Graham, eds.

The Speculative Turn: Continental Materialism and
Realism. Melbourne: re.press, 2011.

Harman, Graham
On the Undermining of Objects: Grant, bruno,
and Radical Philosophy, in The Speculative Turn:
Continental Materialism and Realism, editado por
L. bryant, n. srnicek e G. Harman. Melbourne:
re.press, 2011, 2140.

Lyotard, Jean-franois
Linhumain: Causeries sur le temps. Pars: Galile,
1988.

Meillassoux, Quentin
Meillassoux 1: Aprs la finitude. Essai sur la necessit
de la contingence, Pars: ditions du seuil, [2006]
2012, edicin revisada.
42 AnOTAcIns sObRE LITERATURA E fILOsOfA, n 5

Meillassoux 2: Que peut dire la mtaphysique

sur ces temps de crise? LAnnuel des Idees, 5, febrei-
ro, 2010. http://www.annuel-idees.fr/2-Que-peut-
dire-lametaphysique.html (acceso do 1 de xuo,
2011).
EDIcIn nOn vEnAL
Issn 2340-8537