RADIONUKLIDI I RADIOFARMACI

Doc. Dr Svjetlana Mujagi

 Atom je najmanji dio jednog elementa koji jo ima
njegova hemijska i fizikalna svojstva.

Sastoji se od: jezgre-pozitivno nabijena, ine je

nukleon (proton i neutron),sadri itavu masu atoma.

Omotaa-ine ga elektroni koji krue na raziitim

udaljenostima od jezgre, jednak broju protona
 Atomski broj elementa-redni broj
elementa - Z
Z-broj protona u jezgri, atomski broj, odreuje
vrstu hemijskog elementa.
 Maseni broj elementa - A
A- oznaava ukupan broj protona i neutrona
(zajednikim imenom: nukleoni) u jezgri.

Poto se u jezgri nalazi oko 99,99 posto mase

atoma, taj se broj govori o masi jezgre i zato se
naziva maseni broj i oznaava se slovom A.
Za nuklearne fiziare bitna lijeva
strana.
 Nuklid je atom sa karakteristinim brojem
protona, karakteristinim brojem neutrona (N) i
definiranim nuklearnim stanjem.

Izotopi su nuklidi koji imaju isti broj protona u

jezgri, ali razliiti broj neutrona; dakle nuklidi
istog hemijskog elementa

Izomeri su nuklidi sa istim brojem A, Z, N, a

razlikuju se samo po energetskom stanju
jezgre.
 Radionuklidi
Radioaktivni izotopi (radionuklidi) pojedinih elemenata (14C, 15N,
133I,...) nemaju stabilne jezgre, nego se one transmutiraju i

relaksiraju uz emisiju radioaktivnog zraenja: estica (a, b) ili

fotona (g).
U dijagnostici su u upotrebi najvie radioaktivni izotopi koji su
emiteri g fotona, i to onih energija za koje je interakcija s
atomima tkiva malo vjerojatna. To su metastabilni izotopi, jer je
vrijeme ivota jezgre u pobuenom stanju dugo (99mTc).
Radioaktivni izotopi mogu se ugraditi u organizmu.
Detektira se g zraenje koje izlazi iz pacijenta i tako odreuje
raspodjela radionuklida u tijelu
Rezolucija slike u metodama nuklearne medicine je slabija nego
kod kod strukturnih tehnika (CT, MRI), ali se zato dobiva
funkcionalna slika
 RADIONUKLIDI
Nuklidi kod kojih postoji viak mase ili energije pa
stabilnost postiu radioaktvnim raspadom.

. Jezgre takvih atoma mogu mijenjati strukturu i

time emitirati energiju u tri glavna oblika:
1.alfa estice
2.beta estice
3.gama zrake
. Jo jedna vana vrsta ionizirajueg zraenja, X-
zrake, rezultat je procesa izvan jezgre, tj. emitiraju
ih elektroni iz ljuske atoma.
 1- Alfa raspad:
Alpha estica se sastoji od 2 protona i 2 neutrona
(jezgra helija).
.

Kada jezgra emituje alfa esticu njen atomski broj se

smanjuje za 2 , a maseni za 4.

Alfa estice su relativno spore i teke.

Imaju malu penetrirajuu snagu- mogu se zaustaviti

listom papira

Imaju jaku jonizacionu mo

Atomi koji emitiraju alfa estice uglavnom su vrlo veliki atomi, tj.
imaju visoke atomske brojeve. Mnogo je prirodnih i umjetnih
radioaktivnih elemenata koji emitiraju alfa estice.

Prirodni izvori alfa estica imaju atomski broj najmanje 82, uz neke
iznimke.

Najvaniji alfa emiteri su: americij-241 (atomski broj 95), plutonij-

236 (94), uran-238 (92), torij-232 (90), radij-226 (88), radon-222
(86).Alfa emiteri su prisutni u razliitim koliinama u gotovo svim
stijenama, tlu i vodi.

Nakon emisije, alfa estice se zbog velike mase i elektrinog naboja

gibaju relativno sporo (otprilike 1/20 brzine svjetlosti) i u zraku potroe
svu energiju nakon nekoliko centimetara i tada veu slobodne
elektrone i postaju helij.
 2- Beta raspad estica:
Beta estice su ekvivalentne elektronima. Razlika je u tome to
beta estice potjeu iz jezgre, a elektroni se nalaze u omotau.
Beta estice imaju elektrini naboj -1. Masa beta estice iznosi
otprilike 1/2000 mase protona ili neutrona.

Emisija beta estice dogaa se kada je omjer neutrona i protona u

jezgri prevelik. Znanstvenici smatraju da se neutron transformira u
proton i elektron, s tim da proton ostaje u jezgri, a elektron se
izbacuje.

Proces smanjuje broj neutrona za jedan i poveava broj protona za

jedan i tako nastaje novi element. Beta estica esto je praena i
emisijom gama zrake. Nakon izbacivanja beta estice jezgra jo
uvijek ima viak energije koju otputa u obliku gama fotona.
 3- Gamma zraenje:
Do emisije gama zrake dolazi kada jezgra radioaktivnog atoma ima
previe energije, a obino slijedi emisiju beta estice.
Cezij-137 prua dobar primjer radioaktivnog raspada emisijom gama
zrake. Neutron iz jezgre se transformira u proton i beta esticu. Dodatni
proton mijenja atom u barij-137. Jezgra izbacuje beta esticu, ali jo
uvijek ima previe energije pa emitira gama foton da bi se stabilizirala.

Gama fotoni nemaju masu ni elektrini naboj, ali imaju vrlo visoku
energiju, otprilike 10000 puta veu od energije fotona u vidljivom dijelu
elektromagnetskog spektra.
Zbog visoke energije gama estice putuju brzinom svjetlosti i u zraku
mogu prijei stotine tisua metara prije nego to potroe energiju. Mogu
proi kroz mnogo vrsta materijala ukljuujui i ljudsko tkivo. Vrlo gusti
materijali, poput olova, obino se koriste za zatitu od gama zraenja.
 3- Gamma zraenje:
Radioaktivni elementi koji emitiraju gama zrake najraireniji su
izvori zraenja.
Mo prodiranja gama zraka ima mnogo upotreba. Iako gama
zrake mogu prodrijeti kroz mnoge materijale, one ne ine te
materijale radioaktivnim.
Najkoriteniji emiteri gama zraka su kobalt-60 (steriliziranje
medicinske opreme, pasteriziranje hrane, lijeenje karcinoma),
cezij-137 (lijeenje karcinoma, mjerenje i kontrola toka tekuina
u industrijskim procesima, istraivanje podzemnih izvora nafte) i
tehnecij-99m (dijagnostike studije u medicini).
Gama zrake koriste se i za poboljanje fizikalnih svojstava
drva i plastike te za ispitivanje metalnih dijelova u industriji.
 PORIJEKLO NUKLIDA
U medicinskoj dijagnostici primjenjuju se radioizotopi kojih
nema u prirodi pa ih treba proizvesti:
Nuklearni reaktor
31I, 125I, 99Mo, 133Xe, 32P, 14C, 166Ho, 186Re

Ciklotron, akcelerator
201Tl, 67Ga, 123I, 111In, 57Co, 11C, 13N, 15O, 18F

Generator 99mTc, 188Re

 Proizvodnja radionuklida
Glavni izvori radioaktivnih izotopa jesu procesi u
nuklearnom reaktoru i ciklotronu. Povijesno, izotopi su se
najprije stvarali u nuklearnim reakcijama u reaktorima, a
danas se za to sve vie upotrebljavaju reakcije u
ciklotronima. U njima se lako stvaraju kratkoivui izotopi
posebno emiteri pogodni za kompjutoriziranu tomografiju,
tj. CT-analize.

Najee u blizini bolnikog centra radi mali (kompaktni)

ciklotron, pa kratko vrijeme transporta do mjesta primjene
omoguuje da se kratkoivui izotopi mogu iskoristiti.
 Proizvodnja radionuklida
Umjetni radioizotopi stvaraju se bombardiranjem
stabilnih jezgara projektilima: protonima,
neutronima i alfa-esticama, to dovodi do
njihove transformacije u nestabilne strukture.

Proces pretvorbe atomske jezgre A, koja

apsorbira projektil a, pa zatim emitira produkt b, i
pritom se pretvara u jezgru B biljei se
nuklearnom jednadbom:
A(a, b)B
 Proizvodnja radionuklida
u nuklearnim reaktorima bombardiramo stabilne jezgre sporim
neutronima; od elemenata koji postoje u tragovima u naem
organizmu moemo dobiti njihove radioaktivne izotope:

50
24Cr n,g 24
51
Cr Fen,g 26
58
26
59
Fe Sen,g 34
74
34
75
Se Mon,g 42
98
42
99
Mo
slezena krv guteraa izvor 99m43Tc
 U nuklearnim reaktorima radionuklidi mogu se proizvesti na
nekoliko naina. Jedan od njih jeste fisija, koja predstavlja
cepanje atomskog jezgra na dva manja jezgra. Neki nestabilni
izotopi podleu fisiji samostalno, dok je drugima potrebna
dodatna energija za savladavanje nuklearnih sila, i oni ovu
energiju najee dobijaju apsorpcijom neutrona.
Najede koriteni fisioni nuklid je uranijum 235. Uranijum se
u prirodi nalazi kao smjesa uranijuma 238, sa udjelom od oko
99.3%, dok uranijuma 235 u toj smjesi ima svega 0.07%.
Uranijum 235 je taj koji ima visoku vrijednost efikasnog presjeka
za fisiju, pa je neophodno obogatiti prirodnu rudu uranijuma
upravo ovim izotopom, do udjela od 3% do 5%.
Kada jezgro uranijuma 235 apsorbuje neutron, formira se
izotop U-236 koji je izuzetno nestabilan, i gotovo se trenutno
raspada na dva nova jezgra, zvana fisioni fragmenti.
 Reaktorska i ciklotronska produkcija
radionuklida
Bombardiranjem 23Na neutronima i emisijom g-zraenja stvoren je
nuklid 24Na. Kako se poetni materijal izotop 23Na i novostvoreni
izotop natrija 24Na kemijski ne razlikuju, nemogue je jeftinim
kemijskim postupkom odvojili interesantni izotop 24Na od osnovnog
nosaa.
Reakcija
27Al(n,a) 24Na

dobivamo isti izotop 24Na, ali je razlika u kemijskim svojstvima

elemenata 27Al i natriju 24Na dovoljna da omogui lako kemijsko
odvajanje.
Slino, povoljni su uvjeti i za odvajanje dobivenog izotopa fosfora u
nuklearnoj reakciji izazvanoj bombardiranjem sumpora 32S
neutronima:
32S(n,p) 32P

Najpoznatiji ciklotronski proizvod u nuklearnoj medicini jeste 18F koji se koristi u

pozitronskoj emisionoj tomografiji.
Za razliku od nuklearnih reaktora, ciklotroni proizvode
radionuklide bombardovanjem stabilnih jezgara
visokoenergetskim naelektrisanim esticama.

Teke naelektrisane estice moraju se prethodno ubrzati kako

bi mogle da savladaju i prou kroz odbojnu kulonovsku barijeru
jezgra mete.

U ciklotronu se vri ubrzavanje pozitivnih jona izmeu

elektroda, krunom putanjom koja se postie dejstvom
magnetnog polja, a usled stalnog menjanja polariteta elektroda,
omoguen je stalni rast brzine jona. Kada dostignu dovoljnu
brzinu, dejtvom elektrinog polja, skreu se sa krune putanje i
usmjeravaju ka jezgru meti.
o Kada pogode jezgro metu, ubrzane estice mu
ili predaju dio energije i naputaju jezgro ili
bivaju u potpunosti apsorbovane

o Koja e se od ovih reakcija desiti zavisi od tipa i

energije upadnih estica, kao i od sastava
jezgra mete

o Nakon interakcije, jezgra mete ostaju u

eksitovanom stanju, a otputanje vika energije
manifestuje se kao emisija odreene vrste
zraenja.
99Mo-99mTc generator
Generator kratkoiveih izotopa predstavlja najvaniji izvor radionuklida u nuklearnoj
medicini. Radionuklidni generatori su radiohemijski ureaji koji se zasnivaju na principu
raspada radioaktivnog roditelja dueg vremena poluraspada i nastanka kratkoivedeg
radioaktivnog potomka. Hemijske osobine roditelja i potomka su razliite, to je izuzetno
vano jer omoguava njihovo relativno lako razdvajanje. Najee korieni generator
je 99Mo-99mTc generator.
99Mo se dobija u reaktoru, kao
proizvod fisije, ima vreme poluraspada
67 sati i - raspadom veliki procenat
ovog izotopa, ak 87%, prelazi u
metastabilan tehnecijum 99m. U
generatoru molibden se apsorbuje na
koloni, napravljenoj od aluminijum-
trioksida (Al2O3) u obliku jona
molibdata (MoO4-2). Za razliku od
molibdena, tehnecijum se ne
apsorbuje na koloni, to omoguava
njegovo eluiranje, tj spiranje,
pogodnim eluensom, to je najede
rastov NaCl koncentracije 0.9%
(fizioloki rastvor). Kolona je
silikonskim cevicama povezana sa
eluacionim iglama. Eluiranje, tj mua,
jeste ustvari vid odvajanja tehnecijuma
provlaenjem eluensa fiziolokog
rastvora kroz kolonu, a pomodu
vakuuma.
Komercijalni generatori se isporuuju korisnicima jednom ili dva puta nedeljno, u
zavisnosti od obima posla i namene tehnecijuma, kalibrisani na odreeni dan
i sat u nedelji, pri emu se radioaktivnost obraunava direktno na 99mTc
Standardni generatori koji se isporuuju su aktivnosti 2, 4, 8, 12, 16, 20 ili 30
GBq, dozvoljeno odstupanje od traene radioaktivnosti je 10%, a natrijum-
99mTc-pertehnetat se sa 11 kolone moe izdvojiti spiranjem sa 3 do 19 ml
fiziolokog rastvora. Uz svaki generator isporuuje se i odgovarajudi pribor za
eluiranje. Generator se moe koristiti maksimalno 12 dana, kada zaostaje
oko 5% prvobitne radioaktivnosti. Istroeni generatori ostaju trajno
radioaktivni, zbog dugoiveeg tehnicijuma koji ostaje vezan na koloni, te se
moraju tretirati kao radioaktivni otpad.
TEHNECIJ-99m
Tehnecij-99m dobiva se b- raspadom molibdena-99. Uz tehnecij-99m (87,5%)
nastaje i tehnecij-99
(12,5%). Tehnecij-99m raspada se u tehnecij-99 uz emisju y zrake, E = 140
keV. Tehnecij-99 nastao na oba nacina raspada se b- emisijom u stabilni rutenij-
99.

Eluiranjem 99Mo/99mTc radionuklidnog generatora dobivamo eluat koji sadri

tehnecij-99m u obliku pertehnetata [99mTcO4]-. Dobiveni pertehnetat moe se
koristiti kao radiofarmak ili za obiljeavanje.
Idealna svojstva radionuklida za medicinsku
upotrebu
Jeftin,jednostavan,brz postupak proizvodnje
Mogunost stvaranja radiofarmaka sa visokom
specifinou vezanja u ciljnom organu
Kratko efektivno vrijeme polueliminacije
-za dijagnostiku:isti gama emiter
energija 30-400 keV zbog vanjskih mjerenja

Za terapiju:estino zraenje(Beta) iji je domet najvii

do ruba ciljnog organa
Gama emisija(30-400keV)
 Izotopi koji se koriste u nuklearnoj
medicini
Izotop Simbol Z T1/2 Raspad fotona

Imaging:
18 +
fluorine-18 F 9 110 m 511 (193%) 0.664 (97%)
67
gallium-67 Ga 31 3.26 d ec 93 (39%), -
185 (21%),
300 (17%)
81m
krypton-81m Kr 36 13.1 s IT 190 (68%) -
82 +
rubidium-82 Rb 37 1.27 m 511 (191%) 3.379 (95%)
99m
technetium-99m Tc 43 6.01 h IT 140 (89%) -
111
indium-111 In 49 2.80 d ec 171 (90%), -
245 (94%)
123
iodine-123 I 53 13.3 h ec 159 (83%) -
133 -
xenon-133 Xe 54 5.24 d 81 (31%) 0.364 (99%)
201 *
thalium-201 Tl 81 3.04 d ec 69-83 (94%), -
167 (10%)
Therapy:
90 -
yttrium-90 Y 39 2.67 d - 2.280 (100%)
131 -
iodine-131 I 53 8.02 d 364 (81%) 0.807 (100%
Pregled radionuklida za medicinske
potrebe i vremena poluraspada
 NAJVANIJI RADIONUKLIDI U
NUKLEARNOJ MEDICINI
Tehnecij, Tc99m
Dobiva se iz Tc 99m radionulidskog generatora.
Dobiva se iz (molibdena,ft1/2=66h)
radioaktivnim raspadom.
Generator se sastoji od staklene kolone sa Al
oksidom na kome je adsorbiran Mo-99-mm.
Eluiranjem pomou fizioloke otopine iz kolone
se dobiva 99mTc u obliku 99mTc natrij
pertehnetata.
 BIODISTIBUCIJA Tc99m
pertehnetata
-per os,intravenski
Koncentrira se u
elucu,slinovnicama,titnjai,crijevu a izluuje
bubrezimai fekalnim putem
Bioloki poluivot do 24h
Koristi se u dijagnostici titne sam ili u sastavu
drugih radiofarmaka.
JOD (131J,125J,123J stabilni 127J)
Per os,intravenski
Nakon peroralne primjene za 1 sat se apsorbira
oko 90%
Koncentrira se u titnai(do 40% a ostalo se
izluuje bubrezima(d0 50%)
Kod zdravog ovjeka bioloki t1/2 iznosi 24
dana
Koristi se u terapiji J131t1/2=8 dana,364KeV
dijagnostici in vitro J125 t1/2=60 dana
Dijagnostici in vivoJ123t1/2=13h
 RADIOFARMACI
Su spojevi radionuklida i farmaka,radiofarmaceutski pripravci tono
definiranog sastava,odreene radionuklidne radiohemijske i hemijske
istoe,aterilni i apirogeni,a koriste se kao dijagnostiko sredstvo ili
terapijski agens.
Za ispitivanje funkcija odreenih organskih sistema, koriste se razliiti
radiofarmaceutici i obeljeivai, a u zavisnosti od specifine funkcije koja
se eli ispitati, to mogu biti radioaktivni gasovi, pravi rastvori, koloidi i
suspenzije, kapsule i sl.
Biodistribucija farmaceutika u organizmu zavisi od faktora kao to su
radiohemijska istoda, valenca, pH, veliina molekula, afinitet vezivanja
za proteine plazme, vrsta rastvorljivosti i mogudnost vezivanja za delijske
receptore. Samo radiohemijski ist i homogen radiofarmaceutik de imati
kvantitativno i kvalitativno odreene i reproducibilne puteve
biodistribucije.
dijagnostike informacije u nuklearnoj medicini
dobijaju se na osnovu kretanja farmaceutika u
organizmu, a uloga radioaktivnosti je da taj
farmaceutik uini vidljivim
 IDEALAN RADIOFARMAK
Osobine idealnog radiofarmaka:
period poluraspada priblino jednak trajanju dijagnostike
procedure,
emisija iskljuivo gama-zraenja (bez naelektrisanih estica)
energija izmeu 50 i 300 keV,
hemijske osobine izotopa takve da se lako ugrauje u farmaceutik,
a da pri tome ne menja karakteristike farmaceutika,
laka dostupnost i jednostavna priprema
lokalizacija u telu iskljuivo u regiji od interesa.
Fizike kararakteristike tehnecijuma njega ine gotovo idealnim
izotopom, pa nije ni udo to se najvedi broj nuklearnomedicinskih
procedura obavlja radiofarmaceuticima obeleenim tehnecijumom.
 IDEALAN RADIOFARMAK
jeftin,jednostavan brz postupak proizvodnje
Najee se upotrebljavaju:
Scintigrafija:
skeleta 99mTc difosfonati
bubrega 99mTcMAG3
plua 99mTc makroagregat albumina
mozga 99mTc heksametilpropilenamin
 FIZIKE I BIOLOKE OSOBINE
Pod fizikim osobinama podrazumevaju se izgled, boja,
bistrina, mehanike neistode, veliina i broj estica, pH i
izotoninost, radionuklidna, radiohemijska i hemijska
istoa. Tako radiofarmaceutik treba da bude bezbojan,
osim kada je drugaije naznaeno od strane proizvoaa

Pod biolokim osobinama radiofarmaka podrazumevaju

se: sterilnost, apirogenost, toksinost i fizioloka
raspodjela.

Radiofarmak mora biti:

sterilan,
apirogen
ne smije biti toksian.
Fizika raspodjela, tj biodistribucija radiofarmaka je jedna od
njegovih najbitnijih osobina. Pored nakupljanja u organu od
interesa, posebno je vano nakupljanje u okolnim organima.
Mogunost detekcije i ocenjivanja regije od interesa najvie
zavisi od koncentracije radiofarmeceutika u toj regiji ili organu.

Radiofarmaceutici su pravljeni tako da maksimalizuju odnos

aktivnosti u regiji od interesa i izvan nje. Abnormalnosti se esto
prepoznaju kao lokalizovana podruja pojaanog nakupljanja
radiofarmaceutika, zvana vrue take (hot spots), ili kao
hladne take (cold spots) u kojima postoji odstupanje, u vidu
smanjenja, od normalnog nakupljanja, uzrokovano boledu.
PRIPREMA RADIOFARMAKA

U laboratoriji, bonikim uslovima iz

kitova,vezanjem radionuklida(99mTc) i
neradioaktivnog farmaka
Radiofarmaceutici dobijaju se tako to se,radionuklid, natrijum-
pertehentat, kombinuje sa razliitim neaktivnim i sterilnim
komponentama, poreklom iz kitova.

Kit ine sterilne hemijske komponente, kao to su:

ligand komponenta koja se vezuje za 99mTc
joni kalaja Sn2+ u obliku hlorida ili fluorida redukujui agensi,
druge komponente koje deluju kao stabilizatori, puferi,
antioksidansi i slino.

Dakle, sve ove komponente zajedno omoguavaju transformaciju

tehnecijuma, putem sloenih hemijskih reakcija, u eljeni
radiofarmaik.
U praksi postoje dva naina za ovo obeleavanje, takoe
zvano i markiranje.

Metod koji preporuuju proizvoai farmaceutika sastoji se

iz dva jendostavna koraka, a oni ukljuuju unoenje
promenljive koliine radioaktivnog materijala, u zavisnosti
od broja pacijenata i potrebne koliine aktivnosti za svaki
pregled, sterilnim spricem u epruvetu sa farmaceutikom i
podelu ove koliine radiofarmaceutika na menje doze, u
zavisnosti od broja pacijenata.
Mokri metod (the wet method) podrazumeva unoenje
jedne, tano odreene, koliine rastvora u boicu sa
farmaceutikom, podelu te koliine rastvora, prema broju
pacijenata, u manje boice i zatim dodavanje potrebne
koliine radioaktivnosti u svaku od boica.

Mokar metod znatno smanjuje dozu koju prima osoblje,

jer se sa radioaktivnim materijalom rukuje samo jednom,
meutim, zahteva ekstenzivnu kontrolu i osiguranje
kvaliteta pripremljenog radiofarmaceutika, jer odstupa od
preporuka proizvoaa, pa se prvi metod ipak mnogo
ede primenjuje u praksi.

Odreene nuklearnomedicinske procedure koriste ist

natrijum-pertehnetat kao radiofarmacutik, pa se kod njih
samo vri podela eluata na menje doze
 PRIPREMA RADIOFARMAKA
Kontrola kvalitete
Doziranje(prema tablicama ,prema tjelesnoj
teiniIli povrini)
Kalibrator doza-ionizacijska komora u kojoj se
izmjeri doza prije iniciranja pacijentu.
Injiciranje radiofarmaka uz mjere
zatitne(titnik,pregaa,udaljenost i vrijeme)
 Specifino vezivanje radionuklida

radioaktivni nuklid kovelantno

se vee na molekulu nosioca
koja se drugim krajem moe
vezati na specifine
membranske receptore
tumorskih stanica

ova metoda omoguava

preciznu lokalizaciju
radionuklida i bolju sliku
odabranog dijela organizma
 Lokalizacija radiofarmaceutika
Vrijeme boravka radioaktivnih nuklida u tijelu mora biti dovoljno dugo da se
izvri pretraga, ali ne i previe dugo da se nepotrebno ne ozraava
organizam.
To vrijeme odreuju dva parametra:
ln 2
vrijeme poluraspada (T) koje ovisi o radioaktivnoj jezgri: T1 2

vrijeme potrebno da se polovica unijetog radionuklida izlui iz tijela (Tb)
prisutnost radionuklida u organizmu mjerimo efektivnim vremenom (Tef)

T1 2 Tb Efektivno vrijeme odreeno je brim

Tef
T1 2 Tb procesom
 Lokalizacija radiofarmaceutika
Postoji mnogo razliitih naina na koje se farmacutici, kao
komponente koje organizam prepoznaje i metabolie, kreu kroz
i nakupljaju u odreenim delovima tela.
Svaki od ovih procesa je prirodan i nuklearna medicina ga koristi
kako bi donijela zakljuke o funkcionalnom stanju organa ili
regije kroz koju metabolit prolazi ili u kojoj se nakuplja, a sve na
osnovu poznavanja kretanja ili nakupljanja u normalnom
(zdravom) stanju.
Ponekad se ak farmaceutik ni ne koristi, nego se radioaktivnim
izotopima obiljeavaju elementi uzeti iz organizma, kao to su
leukociti, trombociti itd.
Kompartmanska lokalizacija podrazumeva uvoenje radiofarmaceutika
u dobro definisan anatomski kompartman, tj prostor. Nestajanje
materije iz kompartmana koristi se za utvrivanje abnormalnog otvora u
inae zatvorenom kompartmanu. Jedan od primjera za to je
obiljeavanje crvenih krvnih zrnaca za detekciju krvarenja u
gastrointestinalnom traktu.

Jo jedan mehanizam koji podrazumjeva obiljeavanje crvenih

krvnih zrnaca zasniva se na principu sekvestracije. Ovaj je od koristi
je kada je potrebno proveriti funkciju i morfologiju slezine. Crvena
krvna zrnca se izdvajaju iz krvi pacijenta, obiljeavaju i blago
oteuju zagrijavanjem, a potom vraaju u tijelo pacijenta. Od
interesa je posmatrati nakupljanje oteenih CKZ u slezini.
Odreene delije u naem organizmu, rasporeene u jetri, slezini i
kotanoj sri, imaju sposobnost da detektuju male strane estice
u krvotoku i uklanjaju ih fagozitozom.
Ukoliko se koloidne estice sumpor-koloida obiljee tehnecijumom
i ubace u krvotok, ranije pomenute delije retikuloendotelnog
sistema e ih prepoznati jer su znatno manje od ostalih estica u
krvi i eliminisati ih iz iste, ime de omoguditi vizualizaciju npr.
jetre zbog pojaanog nakupljanja radioaktivnog tehnecijuma u
njoj
Pasivna difuzija je jednostavan proces kretanja supstance od
regije visoke koncentracije ka regijama u kojima je koncentracija
nia. Postoje odreeni anatomski i fizioloki mehanizmi koji
dozvoljavaju osnovnim hranljivim materijama, metabolitima i
drugim supstancama rastvorljivim u ulju, da slobodno preu iz
plazme u modano tkivo, dok supstancama rastvorenim u vodi
to nije omogudno. Ovaj sistem se pojaanog nakupljanja
naziva krvno-modana barijera i do njegovog poremedaja moe
dodi usled razliitih trauma i upala. Ukoliko je prisutan
poremedaj, molekuli jedinjenja DTPA
(dietilentriaminopentaacetata), obeleeni tehnecijumom, prolaze
kroz ovu barijeru i postaju vidljivi u mozgu, ime je omogueno
utvrivanje i lokalizacija ovakvog tipa poremeaja.
Obiljeavanje odreenih metabolita, koji hrane
tkiva, radioaktivnim izotopima, omoguava
vizualizaciju mjesta u organizmu sa pojaanom
metabolikom aktivnou.
Ovakvu karakteristiku imaju upravo tumori, pa je
praenje glukoze obiljeene fluorom
najpogodniji nain za lokalizaciju tumorskih
masa u celom telu.
Aktivni transport predstavlja delijski metaboliki proces koji zahteva
odreeni utoak energije kako bi se materije prenele, nasuprot
koncentracijskom gradijentu, sa mesta nie na mesto vie
koncentracije. Klasian primer ovog procesa u nuklearnoj medicini
jeste nakupljanje radioaktivnog joda u titnoj lezdi.

Ukoliko se u krvotok unesu estice koje su neto vede od krvnih

elemenata, one se zaglavljuju u uskim kapilarima. Na ovaj nain
moe se posmatrati protok ili ishranjenost odreenog organa kao to
su pluda upotrebom preparata MAA (makroagregat humanog seruma
albumina) obeleenog tehnecijumom. I pored zaepljenja pludnih
kapilara, ovaj preparat je bezopasan jer se zaepljenje deava u
minimalnom procentu, a estice MAA se posle izvesnog vremena
razgrauju.

Postoje i drugi vidovi lokalizovanog nakupljanja odreenih elemenata

koje sa sobom nosi krv, a koji mogu posluiti za lokalizaciju
odreenih procesa u organizmu. To, izmeu ostalog, mogu biti
hemotaksa (kretanje krvnih elemenata pod dejstvom stimulansa),
kreiranje kompleksa antitelo-antigen (radioimunoloka ispitivanja
titne lezde), vezivanje za receptore i sl.
 INSTRUMENTACIJA
Osnovni instrument za slikovnu dijagnostiku u
nuklearnoj medicini je gama kamera.
Moe biti jednoglava i dvoglava.
Imiding u nuklearnoj medicini zasniva se na oslikavanju raspodele
radioizotopa u ljudskom organizmu. Slike su rezultat emisije zraenja
od strane radiofarmaceutika i reflektuju prostornu i vremensku
distribuciju radionuklida. Ukoliko je zasnovana na emisiji fotona,
tehnika se naziva SPECT (Single Photon Emission Tomography),
dok se emisija fotona poreklom od pozitronskih anhilacija naziva
PET (Positron Emission Tomography).

Nuklearno medicinski dijagnostiki metodi daju korisne informacije o

fiziolokim i biohemisjkim procesima i komplementarne su drugim
imiding metodama, kao to su konvencionalna radiologija, MRI ili
ultrazvuk. Ovi metodi posebno su vani u dijagnostikovanju bolesti
srca, mozga, plua ili bubrega, kao i u dijagnostikovanju i praenju
malignih bolesti.
Gama-kamera
Najee korieni ureaj za imiding u nuklearnoj medicini danas
jeste Angerova kemera, scintilaciona, odnosno gama kamera.
Gama-kamera je ureaj koji se sastoji od
kristala natrijum-jodida dopiranog talijumom
NaI(Tl), u obliku diska debljine oko 1 cm, optiki
povezanog sa velikim brojem fotomultiplikatora,
standardno 37, ali njihov broj moe biti i vedi.
Izmeu kristala i pacijenta nalazi se kolimator,
nainjen uglavnom od olova, koji favorizuje
fotone iz jednog odreenog pravca i proputa ih
prema kristalu, dok druge apsobruje. Kolimator
je jedan od kljunih delova kamere, bez koga bi
se na njoj dobile besmislene, kliniki
neupotrebljive slike.
Gama kamera oslikava, u dvodimenzionoj
projekciji, trodimenzionalnu raspodelu
radioaktivnosti u odreenom telu ljudskog
organizma. Fotomultiplikatorska cev koja je
najblia mestu interakcije jednog odreenog
fotona sa kristalom registruje i najvie svetlosti
koju je ova interakcija proizvela, dok
fotomultiplikatori koji su udaljeniji registruju
srazmerno manje koliine svetlosti.
 Shematski prikaz sklopova gama kamere

PRINCIP RADA GAMA-KAMERE

Ispitanik je primio radiofarmak koji se nakupio u odredenom organu. Gama-zrake iz organa
odailju se u svim smjerovima. Krenimo od trenutka kad jedna gama-zraka, nakon prolaska kroz
ispitanika dospije izvan njegova tijela. Ako uspije proci kroz kanal kolimatora udarit ce u kristal
detektora i izazvati ionizaciju. U kristalu natrijeva jodida (aktiviranog talijem) ionizacija dovodi do
scintilacije koja se na gore opisani nacin u detektoru pretvori u impuls koji nosi informaciju o:
- X i Y koordinati interakcije gama zrake s kristalom i
- energiji gama zrake zaustavljenoj u kristalu
Te dvije informacije omogucavaju da se pomocu analogno-digitalnog konvertera u memoriji
izlazne jedinice organizirane u matrice zabiljei impuls u pikselu koji odgovara ishodinoj X i Y
koordinati interakcije gama zrake s kristalom. Cijeli taj postupak ponavlja za nekoliko stotina
tisuca gama zraka koje dolaze iz bolesnika. Na taj se nacin stvori scintigram, tj. slika prikaza
distribucije radiofarmaka u organu.
KOLIMATORI
Kolimatori slui za usmjeravanje gama zraka prema kristalu gama kamere ili sonde. Kolimator za
gama kamere izgraden je od olovnih ploca u kojima su izbueni brojni kanali. Pregrade koje
medusobno odvajaju kanale nazivaju se septa. Ovisno o usmjerenosti kanala od bolesnika prema
kristalu detektora i njihovom medusobnom poloaju postoje paralelni, konvergentni, divergentni i
pinhole kolimatori. Pregrade osiguravaju da gama zrake koje ne slijede smjer kanala budu
zaustavljene i ne dospiju do kristala.
Kolimatori se dijele ovisno o energiji gama zrake na niskoenergetske (70 200 keV), srednje
energetske (200-300 keV) i visokoenergetske (> 300 keV)
Paralelni kolimator koristi se najcece. Doputa da samo gama zrake koje okomito
izlaze iz tijela ispitanika padaju na kristal. Time na kristalu dobivamo sliku objekta (organa,
regije tijela) razmjernu velicini vidnoga polja kristala.
Konvergentni kolimator povecava sliku objekta na kristalu. Kanalici konvergiraju od
kristala prema jednoj tocki (fokusu) u tijeku. Uglavnom se koristi za radionuklidne pretrage
srca.
 SCINTIGRAFIJA
Snimanje gama kamerom se zove scintigrafija.
Razlikujemo dva osnovna tipa,ovosno o nainu
snimanja i vrsti radiofarmaka:

STATIKA I DINAMIKA scintigrafija

Scintilacioni detektori su osnova dijagnostike merne opreme u
nuklearnoj medicini. Sainjeni su od materijala, takozvanih
scintilatora, koji u kontaktu sa jonizujudim zraenjem emituju
ultraljubiastu ili vidljivu svetlost. Scintilacioni materijal najee je u
obliku kristala, mada postoje i teni scintilatori, i koliina svetlosti
proizvedena nakon jedne interakcije proporcionalna je energiji koju
je to zraenje deponovalo u materijalu.
 Visina impulsa nastalog u fotomultiplikatoru
porporcionalna je energiji gama zrake
koja je izazvala ionizaciju u kristalu u
kristalu.
Gama zrake razlicitih energija proizvesti ce
u scintilacijskom detektoru razlicite
visine (napone) impulsa.

Kristali bizmut-germanata, Bi4Ge3O12, esto

zvani BGO kristali, koriste se kao scintilacioni
materijal u PET dijagnostici. Visok atomski broj
bizmuta (Z = 83) i velika gustina kristala
obezbeuju veliku efikasnost detekcije fotona
energija 511 keV, prisutnih kod PET-a.
Vremenska konstanta ovog materijala je
dovoljno kratka, oko 300 ns, da dozvoli
prepoznavanje koincidentnih dogaaja, to je
od sutinske vanosti za formiranje slike. Kod
ematski prikaz nastajanja elektrinog signala nekih PET skenera, nie cene i kvaliteta, moe
u fotomultiplikatoru i njegovo dalje pojaanje se nai i kristal natrijum-jodida.
Kristal, u malim koliinama, mora piti dopiran jonima nekog drugog elementa, koji se naziva
aktivator. Ovi joni omogudavaju stvaranje centara luminescencije koji mogu biti aktivirani i na
sobnoj temperaturi. Energija pobude kristala predaje se luminescentnom centru , a svetlost koju
on emituje ne biva apsorbovana, jer ima energiju razliitu od one koju de apsorbovati materijal
kristala, pa ova svetlost naputaja kristal. Kada gama-zrak doe u kontakt sa kristalom, kristal
apsorbuje energiju zraka i zrak nestaje. Intenzitet ukupne svetlosti koju emituje kristal je
proporcionalan energiji upadnog gama-zraka.
Tomografija u NM
Kao to smo neto ranije pomenuli, planarni imiding u nuklearnoj
medicini oslikava trodimenzinalne strukture u telu pacijenta u dve
dimenzije. Glavni nedostatak ovakvog tipa imidinga je naravno taj
da se strukture na razliitim debljinama u telu preklapaju na slici, to
onemogudava posmatranje strukture na odreenoj debljini.
Tomografski imiding je sutinski drugaiji jer oslikava raspodelu
radioktivnosti u jednoj ravni pacijentovog tela.
SPECT
Emisiona kompjuterizovana tomografija pojedinanim fotonima
(Single Photon Emission Computed Tomography - SPECT) generie
slike poprenih preseka u ljudskom organizmu, oslikavajudi
raspodelu radioaktivnosti u ravni preseka. Standardne planarne
projekcione slike dobijaju se prikupljanjem podataka iz prostornog
luka od 180 ili 360 oko pacijenta. Nakon toga, sistem raunara koji
prati SPECT rekonstruie poprene preseke koridenjem jednog od
dva moguda naina: filtriranu projekciju unazad ili iterativni metod
rekonstrukcije. Glava ili sistem glava SPECT kamere okredu se oko
pacijenta sa odreenim ugaonim koracima i na taj nain prikupljaju
projekcione slike. U toku jednog snimanja ugaoni koraci su uvek isti.
PET
PET skeneri rade na principu detekcije koincidentnih anhilacije
(Annihilation Coincidence Detection - ACD), umesto kolimacije, i na
taj nain formiraju projekcije distribucije aktivnosti u pacijentu. Potom
kompjuter u sistemu PET-a rekonstruie transverzalne slike iz
projekcionih podataka, isto kao to to ine sistemi CT-a ili SPECT-a.
Moderni PET skeneri su multislajsni ureaji, koji doputaju
istovremenu akviziciju podataka u ak 45 slajsova na duini od 16 cm.

Pozitroni emitovani u materiji gube najvedi deo svoje energije

izazivajudi jonizacije i eksitacije. Kada pozitron izgubi najvedi deo
svoje energije, reaguje sa elektronom putem anhilacije. Ukupna
masa para elektron pozitron konvertuje se u dva anhilaciona fotona
energija 511 keV-a , koji se emituju u gotovo suprotnim smerovima. U
tenoj i vrstoj materiji , pozitroni prelaze vrlo kratka rastojanja pre
anhilacije. Ukoliko oba anhilaciona fotona interaguju sa detektorima,
mesto anhilacije nalazi se du linije koja spaja ove dve interakcije.
Elektronska kola u skeneru identifikuju interakcije koje su se dogodile
u gotovo isto vreme, a taj se proces zove detekcija koincidentnih
anhilacija (ACD).
PRIPREME ZA RAD GAMA KAMERE
Prije pocetka snimanja bolesnika na gama kameri treba:
1. kalibrirati gama kameru - odrediti koja ce se energija gama
zrake koristiti za snimanje
pretrage i velicinu energetskog prozora.
Radiofarmaci su obiljeeni razlicitim radionuklidima, pa emitiraju
gama zrake razlicitih energija
2. na gama kameru postaviti odgovarajuci kolimator
3. odrediti orijentaciju (rotaciju) time se odreuje poloaj glave
bolesnika u odnosu na detektor gama kamere
PRETRAGE U NUKLEARNOJ MEDICINI
PLANARNE PRETRAGE
- staticka pretraga
- dinamicka pretraga
- scintigrafija cijeloga tijela (WB)
TOMOGRAFSKE PRETRAGE
- jednofotonska emisijska tomografija (SPECT)
- pozitronska emisijska tomografija (PET)
PRETRAGE SINKRONIZIRANE S FIZIOLOKIM
SIGNALOM:
- planarne
- tomografske
HIBRIDNE PRETRAGE:
- SPECT/CT
- PET/CT
Planarne pretrage provode s iz jedne ili vie nezavisnih
ravnina oko tijela bolesnika.
 KLINIKA INTERPRETACIJA NALAZA
Statika scinitigrafija:
Statiki scintigram odraava i funkciju ,jer se
radiofarmak nakuplja u organu ovisno o
njegovoj funkciji,ali nam prvenstveno slui za
posmatranje morfologije organa
Podrazumjeva nepromjenjenu raspodjelu
aktivnosti u organu za vrijeme snimanja
Duina snimanja ovisi od doze radiofarmaka i
specifinosti radiofarmaka
Injiciranje se vri i.v.a snima se nakon
odreenog vremena(par minuta do nekoliko
sati)
STATICKE PRETRAGE
Staticke pretrage usporedive su s jednom fotografskom snimkom objekta.
Za staticke pretrage bitan je broj snimljenih impulsa, a vrijeme snimanja se u nacelu ne
ogranicava. Zbog toga se mogu koristiti paralelni kolimatori manje osjetljivosti, ali vece
rezolucije.
Veca rezolucija kolimatora postie se vecim brojem uih kanalica. To je nisko energetski
paralelni
kolimator visoke rezolucije.
Parametri koji se moraju zadati na akvizicijskoj radnoj stanici su:
1. velicina matrice
2. broj matrica (frame-ova)
3. povecanje (zoom: da ili ne)
4. broj impulsa (u tisucama) koje je potrebno snimiti za pojedini scintigram
 DINAMIKA SCINTIGRAFIJA
Sastoji se od niza scintigrama(fremova)
snimljenih u odreenim vremenskim intervalima
Radiofarmak se injicira pacijentu sa ve
postavljenim detektorom nad ciljnim
podrujem(glava,plua)
Istovremeno se zapoinje snimanje
Vano je pravilno pozicioniranje pacijenta(vidno
polje),iniciranje u bolusu
Snimanje traje razliito(30sek,30min-1h) ali u
jednoj projekciji
DINAMICKE PRETRAGE
Dinamicke pretrage usporedive su sa snimanjem filma. U zadanom vremenu snimi se
niz frameova odredenog trajanja snimanja koji se neposredno nadovezuju jedan na
drugoga. Snimanje pojedinog scintigrama dinamickih pretraga ograniceno je vremenom
kako bi se to bolje obuhvatila dinamika nakupljanja i eliminacije radiofarmaka iz
organa. Osim toga primjenjene aktivnosti obicno su neto nie nego za staticke
pretrage. Kako bi se u tom ogranicenom vremenu snimanja sakupio to veci broj
impulsa koriste se paralelni kolimatori vece osjetljivosti koja se postie manjim brojem
irih kanalica, ali uz neto slabiju prostornu rezoluciju. Ovakav kolimator se
naziva niskoenergetski paralelni kolimator visoke osjetljivosti.
Pretrage sinkronizirane s EKG-om
Prikupljanje podataka iz gama kamere
sinkronizira se s elektrokardiogramom
bolesnika. Izmjereni R-R interval na EKG-u
podijeli se na nekoliko jednakih
vremenskih odsjecaka. U svakom
vremenskom odsjecku snimi se 1 frame.
Scintigrafija cijelog tijela
Scintigrafijom cijeloga tijela dobiva se distribucija
radiofarmaka u cijelom tijelu na jednom
scintigramu.
Aksijalno vidno polje gama kamere iznosi oko 40
cm i obuhvaca samo jednu regiju tijela. Da bi se
dobio scintigram cijeloga tijela potrebno je da stol
gama kamere na kojemu lei bolesnik klizi ispod
detektora i da detektor vidi cijelu duinu
bolesnika.
Parametri koji se moraju zadati na akvizicijskoj
radnoj stanici su:
1. velicina matrice, uobicajeno 256 x 1024 piksela
2. broj matrica (frame-ova)
3. povecanje (zoom: da ili ne)
4. brzina kretanja stola (cm/min)
5. ukupni pomak (put) stola, uobicajeno 200 cm
TOMOGRAFSKE PRETRAGE
Jednofotonska emisijska tomografija (SPECT) i Pozitronska emisijska tomografija
(PET).
Koriste se za prikaz distribucije radiofarmaka u tijelu putem kompjuterski
rekonstruranih slojeva u transverzalni, sagitalnim, koronalnim i kosim presjecima.
Kod SPECT-a detektori gama kamere krecu se na zadanoj orbiti oko tijela bolesnika.
Snimi se niz projekcija iz kojih se kasnije rekonstruiraju presjeci.
Parametri koji se moraju zadati na akvizicijskoj radnoj stanici su:
1 .velicina matrice
2 .broj matrica (frame-ova), ovisan o stupnjevima pomaka po orbiti
3. povecanje (zoom: da ili ne)
4. vrijeme snimanja pojedinog frame-a
5. oblik orbite

Perfuzijski SPECT miokarda: apikalni infarkt

SPECT sinkronizioran s EKG-om
Parametri koji se moraju zadati na akvizicijskoj radnoj stanici su:
1 .velicina matrice
2 .broj matrica (frame-ova), ovisan o stupnjevima pomaka po orbiti
3. povecanje (zoom: da ili ne)
4. vrijeme snimanja pojedinog frame-a
5. oblik orbite
6. broj frameova po R-R intervalu

SPECT/CT
Parametri koji se moraju zadati na akvizicijskoj radnoj stanici su:
1.velicina matrice
2.broj matrica (frame-ova)
3.povecanje (zoom: da ili ne)
4.broj impulsa (u tisucama) koje je potrebno snimiti za pojedini scintigram
5. pitch
6. kV
7. mA

SPECT/CT potkoljenice:
nakupljanje radiofarmaka za
detekciju upala u destruiranim
kostima desne potkoljenice
Onkologija
Efekti hemoterapija

before therapy after therapy

A patient with a lymphoma
 Pojam scintigrafski hladnog podruja odnosi sa
na mjesto unutar organa gdje je funkcija
poremeena ili nema funkcionalnog tkiva(cista)

Scinitgrafski toplije podruje oznaava mjesto

gdje je metabolika aktivnost organa
intenzivnija (toksini adenom titnjaa)
 Analiza slika ukljuuje ocrtavanje ROI (regije
interesa) nad posmatranim podrujem i
generiranje krivulja koji prikazuju dolazak
/akumulaciju rf u odreenom podruju.Tako se
dobijaju krivulje aktivnosti u vremenu nad ciljnim
podrujem
Faze:
Perfuzijska scintigrafija
Parenhimska
Faza odvodnog sustava(bubreni)