Kalemljenjevoa

- Stie proljee, ponovo poinje sezona "kalemljenja" voa. Nai su preci odravali
zanat kalemljenja voa stotinama godina. Bio je to vrlo cijenjen zanat. Naalost, sve je
manje ljudi koji znaju kalemiti voe, a koji bi na taj nain mogli produiti vijek domaim
sortama voa.

Preporuio bih onima, koji znaju kalemiti, da kaleme i autohtone bosanske sorte, jer iste
izumiru, pa bi bilo teta da im se potpuno zametne trag, a i iz razloga to novesorte
nisu uvijek najbolje prilagoeno naim klimatskim uslovima. Kalemljenje voa je poznato
ve nekoliko hiljada godina. Kalemljenje/cijepljenje voa je nain oplemenjivanja divljih u
pitome voke. Radi se o (vegetativnom) razmnoavanju voki na nain da se prenose
istovijetne osobine fidema plemke na novu do tada obino divlju voku (podlogu).

Osnovni uvjeti za uspjeno kalemljenje voa

Najbitniji uvjet uspjenog kalemljenja voa je da se kore podloge i fidema dodiruju na to

veoj povrini. Zatim, potrebno je da su podloga i fidem - plemka kompatibilne, tj.
podudarne jedna sa drugom (npr. jabuka na divlju jabuku, kruka na divlju kruku ili
dunju, i sl.). Puno je vei postotak primanja kada je podloga divlja vrsta voa, nego
kada se radi o ve kalemljenoj pitomoj sorti.

Takoer, bitno je izabrati odgovarajuu tehniku kalemljenja u pravo vrijeme (npr.

kalemljenje na procjep i pod koru u proljee, a kalemljenje na pup u ljeto, itd). Nita
manje bitno je fiziko stanje fidema i podloge (krljavost, oteenost, propupalost, itd).
Takoer, injenica da izmeu izmeu podloge i fidema nema prostora za ulazak vode ili
insekata pozitivno utjee na vei postotak prijema kalema.

Vrijeme kalemljenja voa

Voe se moe kalemiti u toku cijele godine. Kada su u pitanju najrairenije i

najjednostavnije tehnike kalemljenja voa, koje se obino izvode za svoje potrebe i u
kunoj radinosti, tj. kalemljenje voa metodama na procijep ili pod koru, tada bi
idealno vrijeme za kalemljenja voa na prostoru Bosne bilo za:
- trenje, "alame", hruevi i vinje - od kraja januara do kraja marta,
- kruke, ljive, dunje, kajsije, breskve i mumule - od poetka marta do poetka aprila,
- jabuke - od sredine marta do sredine maja mjeseca, itd.

Kad fidem/plemka, odnosno granica, ispupa ili izbehara, proljetno kalemljenje (na
procjep ili pod koru) te voke je zavreno za tu godinu. Navedeno vrijeme kalemljenja
voa je dato okvirno i isto treba uskladiti s mjesnom klimom i vremenskim prilikama. S
druge strane, kalemljenje na pup se obavlja od kraja maja do kraja septembra, a najbolje
u mjesecu augustu. Ovo je najefikasniji nain kalemljenja za rasadniku proizvodnju.

Vremenski uvjeti za kalemljenje

Najbolje je voe kalemiti po napola oblanom vremenu (kad je omora to bi narod
rekao) i kad ima relativno povien postotak vlage u zraku. Treba izbjegavati kalemljenje
po kii, prejakom suncu (preko 20 stepeni C), na temperaturi ispod nule, te po velikom i
toplom vjetru (fen efekat koji isuuje fideme). Idealna temperatura za kalemljenje bi bila
ona izmeu + 5 do + 10 stepeni C.

Tehnike (vrste) kalemljenja voa

Kad su u pitanju tehnike kalemljenja voa, ima ih vie, a najpoznatije su: kalemljenje na
(budni i spavajui) pup, na list, na konus, pod koru, na procjep, engleski spoj, itd. Za
rasadniku proizvodnju je najbolje kalemljenje na pup. Meutim, ako ovjek vri
kalemljenje "za vlastite potrebe" i direktno u vonjacima, kalemljenje na procjep je
daleko najefikasnije. Iako je kalemljenje na pup takoer efikasno, s obzirom da se radi
o "niskom kalemljenju" (10-20 cm od zemlje) iako se voka "primi", postoji opasnost, da
doe do oteenja kalema od strane ivotinja, ptica i ljudi (prilikom koenja trave, i sl).

Tako da je za originalne bosanske uvjete i za kalemljenje direktno u vonjacima, najbolje

kalemljenje "na procjep" ili pod koru i to na visini 0,70 -1,5 m podloge od zemlje, tako
da su manje anse da se kalem "pokosi" ili na drugi nain oteti od strane ljudi ili da ga
ptice i ivotinje (ovce, krave, konji, itd) slome ili "obrste".

Nain kalemljenja najee zavisi od debljine podloge. Za sve podloge debljine 1,5-10 cm
i vie najbolja metoda je kalemljenje na ,,procjep, dok je kalemljenje na podloge tanje od
1,5 cm najbolje koristiti metode kalemljenja pod koru ili na pup.

Postupak kalemljenja

Kalemljenje na procjep se vri na nain da se granica kalemljene plemenite sorte

voa (fidem ili plemka) usadi u tijelo voke divljake, koju nazivamo podloga, a koja je
prethodno skraena testerom i poravnata skalperom ili noem i nakon toga rascijepljena
kroz sredinu noem ili sjekirom (ako se radi o debljoj podlozi), kako bi se napravio
prostor za fidem. Obino se dva fidema usade u rascijepljenu podlogu sa strana
nastale upljine tako da doe kora na koru fidema i podloge.

Znai, za kalemljenje voa potrebna je (u pravilu) divlja voka (podloga) i barem jedna
granica (fidem) odrezana sa neke od ve okalemljenih voki. Kao podloga se mogu
koristiti i odreene pitome sorte voa. Granice sa najmanje jednim, a optimalno sa 3-4
pupa je najbolje odrezati neposredno pred kalemljenje voa. Pupovi ne bi trebali biti u
fazi listanja tj. u odmaklom stadiju pupanja.

U podlogu usadimo od jedan do etiri fidema (granice) u zavisnosti od debljine stabla

podloge, a ako podloga ima vie grana kalemljenje moemo izvesti na svakoj od grana.

Sama tehnika kalemljenja se izvodi na sljedei nain:

Prvo treba pripremiti podlogu za kalemljenje. Podloga se oisti od svih bonih granica i
lia od zemlje do mjesta predvienog za kalemljenje (obino jedan metar visine od
zemlje). Zatim se makazama (ako je podloga tanja) ili testerom ako je podloga deblja
izvri skraivanje podloge. Zatim se otrim skalpelom poravna gornji dio podloge i
rascijepi kroz sredinu sjekirom ili noem.

Nakon toga se u rascijepljenu upljinu (u sredinu) ubaci mali drveni klin koji odrava
irinu upljine dok vi pripremate i utimavate fideme u podlogu. Fideme (sa od 3 do 6
pupova) pripremite u obliku klina otrim sklaperom ili noem, na nain da dijelovi koji se
usauju u podlogu budu to dui i to vee povrine kore i iste (jedan, dva ili etiri
zavisno od debljine podloge) usadite u podlogu na nain da doe kora na koru, tj. da
kora fidema bude poravnata sa korom podloge. Nakon toga izolor (elektro) trakom vrsto
stegnete kalem i umotate ga na nain da popunite sve praznine. Poslije toga usijeete
dvije granice u duini do 30 cm i zalijepite ih uz podlogu kalema na nain da budu par
centimetara vie od fidema i na taj nain ga tite od fizikih udara i ptica koje slete na
kalem. Preko tih zatitinih granica prebaciti obinu pvc najlon kesu, paljivo da se ne
oteti fidem i stegnete je i zaveete oko podloge kalema, tako zrak ne bi ulazio i kako bi
ista titila fidem od mraza, prevelike sue, insekata i fizikih udara.

Uz kalem (posebno ako je vjetrovito vrijeme) zasaditi barem jedan zatitni kolac koji e
svojom visinom nadmaivati fidem. Kod kalemljenja osjetljivijih sorti voa (poput
breskve i kajsije) potrebno uzeti to manji "fidem" (kalem ili plemku) sa najvie tri-etiri
pupa. Naime, ako se uzme dui fidem zna se desiti da odmah nakon primanja, iste godine
"fidem" izbehara, to fidemu uzima snagu pa nekad dovede i do njegovog suenja. Za
kalemljenje na pup, fideme treba skidati neposredno pred kalemljenje i sa njih skinuti
lie.

Kalemljenje na pup se moe vriti u junu na budni (tjerajui) pup, a u augustu i

septembru na spavajui pup. Pri junskom kalemljenju pup kree odmah im se primi,
zbog ega se ovo kalemljenje naziva i kalemljenje na tjerajui pup, dok pri kalemljenju
u augustu i septembru pup sraste sa podlogom i ostaje u spavajuem stanju do
sljedeeg proljea, zbog ega je ovo kalemljenje naziva i kalemljenje na spavajui pup.

Na oienom djelu podloge, 10-20 cm od zemlje, napravi se uzduni presJek oko 3-4 cm
i popreni oko 1-2 cm u vidu slova "T". Drugom (tupom) stranom noa se odvoji kora od
drveta. U drugu ruku se uzme fidem i otrim noem se na 1,5 cm ispod osnove pup
zasjee i polako skida pupoljak sa korom i jednim tanjim slojem drveta do 1-2 cm iznad
pupoljka. Skinuti pup se dri za peteljku i brzo uvlai pod koru. Ukoliko je duina kore
vea i ne ulazi u napravljeni presjek na podlozi, onda se viak kore odsjee da bi pup
dobro nalegao na drvo. Stavljeni pup se uvee 1-2 cm iznad i oko 2-3 cm ispod pupoljka
gumicama ili izolir trakom.

Kompatibilnost podloge i kalema za pojedine vrste voa

Da bi se voka "primila", mora podloga biti "kompatibilna" (podudarna, tj. srodna) s

"fidemom" ili kalemom. Najbolje je kalemiti istu vrstu voa (fidem) na istu (divlju) vrstu
voa kao podlogu, odnosno jabuku na divlju jabuku, kruku na divlju kruku, itd. Dakle,
u principu, podloga bi trebala biti od iste vrste kao i fidem, meutim, mogue je
kalemljenje voa i na druge srodne vrste:

- kruka se moe kalemiti na divlju (i pitomu) kruku, jabuku, rezdeliju, dunju i trn (glog),
- kajsija na domae sorte pitomih i divljih ljiva, rezdeliju i efteliju.
- ljiva na domae i divlje sorte ljiva i na rezdeliju,
- jabuka na divlje (i pitome) vrste jabuke, na kruku, dunju i na trn (glog),
- dunja na divlju dunju,
- mumula na dunju, divlju kruku, trn (glog), oskoruu i brekinju,
- breskva i nektarina na divlju breskvu, ljivu, efteliju, badem i rezdeliju,
- vinja na divlju trenju i divlju vinju (magrivu),
- trenja (alama) i hru na divlju trenju ili divlju vinju,
- rezdelija na ljivu,
- badem na breskvu, kajsiju ili efteliju,
- orah na orah,
- pitomi ljenjak na divlji ljenjak, i to kalemljenjem metodom na engleski spoj, dok se
ne
moe uspjeno kalemiti ljenjak na divlji kalemljenjem metodama na procjep i pod koru,
- kivi na divlju vinovu lozu, itd.

Na jednom te istom stablu, tj. na istoj podlozi moe se okalemiti i vie vrsta voa, npr.
vinja, trenja i hru na (istu) divlju trenju; kajsija, ljiva i breskva na stablo iste divlje
ljive; mumula i kruka na dunju ili divlju kruku, itd. Takoer, mogue je okalemiti i
vie razliitih vrsta npr. ljive na istom stablu divlje ljive.

Nabavka i "skladitenje" fidema - kalem granica

Prije samog kalemljenja potrebno je pripremiti kalem-granice, odnosno fideme.

Obino se fidemi uzimaju sa zdravijih i rodnijih stabala voa. Najbolje je uzimati fideme s
jugoistone strane kronje, a po mogunosti s vrha stabla, a izbjegavati fideme s niskih
grana, koje se nalaze do same zemlje. Najbolje je za kalemljenje koristiti "svjee fideme".
Dakle, kad se odluite za kalemljenje, taj isti dan ili dan prije nasijecite granice za
fideme i isti ili naredni dan ih sve potroite. Ukoliko ih ne uspijete iskoristiti sve isti dan
onda mladice zabodite u jedan obini krompir, jabuku ili grudvu vlane gline, kako biste
sprijeili da se mladice osue. Na taj nain ete te fideme moi koristiti i nakon 5-10 dana
od odsijecanja. Dakle, najbolje i najefikasnije je koristiti "svjee" tek odsjeene granice i
iste potroiti u sljedeih nekoliko sati istog ili narednog dana. To e sigurno doprinijeti i
veem postotku primljenih kalema.

Naravno, mogue je fideme usjei i u rano proljee (januar ili februar mjesec) prije
kretanja vegetacije i pupanja prvih pupova i uvezane u snopove uskladititi na nekom
vlanom i hladnom mjestu (u podrumu, pijesku zatrpane za jednu polovinu svoje
duine, u vlanoj glini, zamotane u vlaan novinski papir i najlon kesu u friideru, itd.) na
temperaturi od 0 do 5 C.
To omoguava kalemljenje voa i u vrijeme kad vegetacija bude ve uveliko u toku (drugi
pupovi ve izlistaju i voka pone ak i beharati) i tako se ti spavajui fidemi kaleme na
podlogu punu sokova i u vegetaciji, tj. nepropupani fidemi koji jo miruju, odnosno
kojima ne treba mnogo vlage ime je i manja je opasnost od njihovog suenja i samim
time vei je postotak primanja. Dakle, cilj skladitenja fidema na hladnom mjestu je da
fidemi kasnije krenu s vegetacijom u odnosu na podlogu, jer ukoliko bi bilo obrnuto, pa
fidem propupao prije dolaska sokova iz korijena u stablo podloge, fidem bi ostao bez
vode i hrane i osuio se.
Alat i sredstva za kalemljenje

Od halata i sredstava za kalemljenje potreban vam je: otar no, skalpel, mali drveni klin,
makaze za drvo, mala testera za drvo i izolir (elektro) traka.
Vezivanje kalem-granice i podloge kod kalamljenja vri se s ciljem uvrivanja fidema i
podloge na spojnom mjestu. Kao sredstvo za navedeno uvrivanje, lijepljenje,
omotavanje i zatitu kalema moe se koristiti: voarski kalem vosak (topli ili hladni),
pelinji vosak, smola za kalemljenje, guma za kalemljenje, kravlja balega, kravlji loj,
"glina" (zemlja) i izolir (elektro) traka. Najbolje, je za kalemljenje koristiti izolir (elektro)
traku iz vie razloga: najbre je njom kalemiti, "najie" i najefisikasnije, jer
"hermetiki" zatvori i popuni prostor izmeu podloge i fidema, tako da uope ne
dozvoljava ulazak zraka, vode ili insekata.

Guma za kalemljenje takoer ima niz prednosti (kalem moe lake "disati", guma se
sama raspadne kad odigra svoju ulogu, obino je crne boje to doprinosi veem upijanju
svjetlosti od strane kalema, itd...). S druge strane izolir traka ima tu manu to se nakon
"primanja" kalema nee lahko sama "raspasti", pa ako se ne ukloni na vrijeme, zna se
desiti da kako kalem raste i deblja da se izolir traka ne "iri" ve se "uree" u kalem, pa
nije onda rijetkost da se za jaeg vjetra ba oni najbolje izrasli kalemi jednostavno
polome zbog izolir trake koja ih je doslovno "presjekla". Znai, izolir traka zahtijeva
dodatni posao njihovog uklanjanja nakon primanja kalema (u vegetaciji, kad kalemi ve
ponu debljati - juni/august) ili barem nanoenja jednog ili dva uzduna "ureza"
skalpelom ili otrim noem du trakom pokrivenog fidema, kako bi se kalem postepeno
debljajui sam rijeio izolir trake.

Radovi nakon kalemljenja voa

Nakon to okalemite voku, ukoliko je podloga niska potrebno je onda zabosti jedan
kolac duine najmanje 40 cm vee od kalema i privezati kalem uz kolac, koji bi sluio kao
zatita kalema od ptica, ivotinja i vjetra. Najlon kese stavljene preko fidema prilikom
kalemljenja voa potrebno je ukloniti oko 1. maja iste godine, ali obavezno po oblanom
(kiovitom danu), a nakon to se kalem primi. Ne treba skidati kese po sunanom danu,
jer e sunce "spriti" ve primljeni fidem i osuiti ga. Ukoliko je kalemljenje izvreno
izolir trakom, onda je potrebno u toku vegetacije (juli-august mjesec) ukloniti izolir trake
koje su previe urasle u kalem, a na ostalim (manje uraslim) trakama povui jedan
uzduan rez skalpelom tako da se kalem moe postepeno sam osloboditi trake.