Ynetmelik Maddeleri

Not: ELEKTRK PYASASI MTER HZMETLER YNETMEL

BENC BLM

Saya ve Kontrol Ekipman

Genel hkmler

MADDE 16 (1) Mterinin aktif ve reaktif elektrik enerjisi tketimi ile g lmleri; ilgili mevzuat uyarnca tesis edilen sayalar ve
uygun ekilde tesis edilmi lm sistemleri kurulmak suretiyle llr.

(2) Sayacn; 11/1/1989 tarihli ve 3516 sayl ller ve Ayar Kanunu hkmleri dorultusunda datm lisans sahibi tzel kii
tarafndan, her trl ayar, kalibrasyon ve bakm iin periyodik olarak kontrol ettirilmesi esastr. Periyodik kontroller iin gerekli masraflar, Sanayi
ve Ticaret Bakanl tarafndan belirlenen bedeller zerinden; sayacn skme ve takma bedeli, Kurul tarafndan onaylanan bedeller zerinden
saya maliki tarafndan karlanr.

(3) 30 kW ve daha byk glerde enerji ve g olmak zere ift terimli tarifeden szleme yaparak elektrik enerjisi alan mteriler,
ekilen gcn en yksek anlk deerinin belirlenebilmesi iin demandmetreli saya tesis eder.

(4) Reaktif enerji miktarn lmek zere gerekli lme dzenei, ilgili mevzuata gre reaktif enerji tarifesi uygulanmayacak aboneler
dnda kalan mteriler tarafndan tesis edilir. Bu mterilerden, kurulu gc 50 kVAnn altnda olanlar, ektikleri aktif enerji miktarnn yzde
otuzn aan ekilde endktif reaktif enerji tketmeleri veya aktif enerji miktarnn yzde yirmisini aan ekilde kapasitif reaktif enerji
tketmeleri halinde; kurulu gc 50 kVA ve stnde olanlar ise, ektikleri aktif enerji miktarnn yzde yirmisini aan ekilde endktif reaktif enerji
tketmeleri veya aktif enerji miktarnn yzde onbeini aan ekilde sisteme kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde, reaktif enerji tketim bedeli
demekle ykmldr. Endktif ve kapasitif enerji tketimleri itibaryla sz konusu snrlarn ikisini birden aan veya reaktif enerji lme
dzeneini kurma ykmll bulunmasna ramen kurmayan ya da mevzuat hkmlerine uygun olarak kurmayan mterilerin demeleri
gereken reaktif enerji bedeline ilikin usul ve esaslar Elektrik Piyasas Tarifeler Ynetmelii ve ilgili teblileri erevesinde Kuruma sunulan tarife
nerilerinde yer alr.

letmelerde Szleme gc 9 kW sonras iin Endktif Reaktif Saya kullanlmas zorunludur yani bir bakma Reaktif G Kompanzasyon
sistemi zorunlu tutulur.

Not: Elektrik Tesisler Ynetmeliine gre Gerilim Dm (ekil-2.4):

i) tesis hatlarnda srekli en byk iletme akm ile iletme gerilimine gre yzde gerilim dm;
Yap balant kutusu ile tketim aralar arasnda:
-Aydnlatma ve priz devreleri iin % l,5i,
-Motor devreler iin %3,
gememelidir.
ii) Yapnn ya da yap kmesinin beslenmesi iin bir transformatr kullanlmsa, bu transformatr k ular ile yap balant kutusu
arasndaki gerilim dm %5i gememelidir.
Not: Bus-bar sistemlerindeki gerilim dm bu kitapta ele alnmamtr.
Not: Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmeliine gre Gerilim Dm: Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif
empedans da gz nne alnmaldr. Gerilim dm indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim datm ebekelerinde %7'yi
amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hallerinde ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu
durumda gerilim dm %10'u amamaldr. Alak gerilim tesislerinde gerilim dm %5'i amamaldr. Kendi transformatr bulunan tesislerde,
transformatrlerin AG kndan itibaren gerilim dm bakmndan en kritik durumda olan tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma
tesislerinde %6,5, motor yklerinde %8'i amamaldr.

Gerilim dm snr deerleri

Kablonunu Rk ve Xk deerleri dikkate alndnda gerilim dm:
- Bir fazl devrelerde : U = 2IbL(Rk cos + Xk sin) volt,
- fazl devrelerde: U = 3 IbL(Rk cos + Xk sin) volt,
eklinde hesaplanr.
Bu hesaplarda;
 Hattn omik direnci son alma scaklndaki (70 oC) alternatif akm (a.a.) direnci olacaktr.
16 mm2 kesite kadar iletkenler iin reaktans deeri dikkate alnmayacaktr.
16 mm2 ve daha byk kesitler iin reaktans deeri kablo reticilerinin bildirdii deerle kullanlacaktr.
Not: Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii
Kablolar
Madde 58- Bu Ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna uygun kablolar kullanlacaktr. Bunlar bulunmadnda Madde 1'de
belirtilen standartlara uygun kablolar kullanlacaktr.
a) Kablo seimi:
Kablo seiminde aranlan teki koullarn yannda aadakiler de gz nnde bulundurulacaktr:
1) Anma gerilimi:
Kablolar iin iki anma gerilimi kullanlr:
U: Fazlar aras gerilim,
U0: letken ile metal klf ya da toprak arasndaki gerilim.
2) Yk akm:
Kablo kesitleri, yk akmna bal olarak eitli kablo tiplerine, deme durumlarna ve ortam koullarna gre standartlarda belirtilen ya da
yapmclar tarafndan bildirilen ykleme durumlarna gre belirlenir.
Kablo kesitinin belirlenmesinde gz nnde bulundurulacak koullardan bazlar aadadr:
- Gelecekte yk artlar
- zin verilen iletken scakl (srekli kullanmadaki iletken scakl,
seilen kablo tipi iin belirtilen deerlerden byk olmamaldr.)
- Kabloda oluan snn darya atlmasnda etkili olan ortam koullar
(topran sl direnci vb.)
- Kablonun tek ya da ok damarl oluu
- Kablonun havada ya da yeraltnda denmi olmas
- Kablonun denme yntemi
- zgl s dayanm
Bu hesaplarn yaplmasnda ilgili standardlarda yer alan kablolarla ilgili izelgelerden yararlanlacaktr.

3) Ksa devre dayanm:

Kablolar kullanlacaklar ebekelerde oluacak ksa devre akmlarna dayanmaldr. Kablolarn ksa devre dayankll hesapla gsterilmelidir. ksa
devre sonucunda kablo iletken scakl PVC yaltkanl kablolarda en ok 160C, XLPE yaltkanl kablolarda en ok 250C olacaktr.
zellikle tek damarl kablolarda kablo tutturma paralar, ksa devrenin neden olaca kuvvetlere dayanacak boyutta seilmeli ve aralarnda yeterli
aklk olmaldr.

4) Gerilim dm:
Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif empedans da gznne alnmaldr.
Gerilim dm indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim datm ebekelerinde %7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler
iin ayrca arza hallerinde ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu durumda gerilim dm %10'u
amamaldr.
Alak gerilim tesislerinde gerilim dm %5'i amamaldr. Kendi transformatr bulunan tesislerde, transformatrlerin AG kndan itibaren
gerilim dm bakmndan en kritik durumda olan tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde %6,5, motor yklerinde %8'i
amamaldr. Ring olmas halinde yksek gerilim iin yukardaki aklamalar aynen geerlidir.

5) Etkin g kayb:
Kablo kesiti madde 58-a/2, 3 ve 4'de belirtilen yntemlere gre hesaplanacak en byk kesite uygun olarak seilir. Ancak hat kayplar da gz
nne alnarak daha byk kesitli (ekonomik kesit) kablolar kullanlabilir. nemli kablo hatlarnda ekonomik hesap, kablo maliyeti, hat kayplar, yllk
kullanma sresi, enerji fiyat, reel faiz, amortisman sresi gz nne alnarak yaplmaldr. Bu durumda ekonomik kesite klmas tavsiye edilir.

6) Dielektrik kayb:
zellikle yksek gerilimli ve uzun kablolar kullanldnda zel koullar dnda dielektrik kayb dk olan kablolar (XLPE gibi) seilmelidir.

7) Mekanik koullar:
Kablo kullanlaca yerdeki mekanik koullar gz nnde bulundurularak seilmelidir. Mekanik zorlanma olan yerlerde, buna dayankl kablo
cinsleri seilmelidir. rnein ekiye alan kablolarn zrh olmal, eimli yerlerde ve ek kutularnn yaknnda, eki kuvvetini tayan kelepelerle
tutturulmaldr.
Topraa dorudan gml kablolarn elik zrhl olmas tavsiye edilir. elik zrhsz kablolarn yeraltnda beton kanallar, beton bzler veya beton
muhafaza iine alnm PVC borular iinde kullanlmas tavsiye edilir.

8) Kimyasal etkiler ve d etkiler:

Kablolar dendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, rutubet ve hava koullar ile teki evre etkilerine dayanacak tipte seilmelidir.

9) Kablolar iletme koullarna uygun tipte seilmelidir.

10) Yer durumu:

 Kablolar denecekleri yerlerin zelliklerine uygun tipte seilmelidir. nsanlarn youn bulunduu, paniin yaanabilecei tm yaplar, yksek katl
binalar, hastaneler, tneller, tiyatrolar, okullar, al-veri merkezleri gibi yap ve yerlerde yangn annda az duman karan, halojensiz zellikli kablolar
kullanlmaldr.

b) Kablolarn denmesi:
1) Yer alt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden olabildiince uzak yada bunlara kar korunmu olmaldr.
2) Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir.
Kablolarn varsa jt tabakalar soyulmaldr.
3) Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk elastik silikon yada benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu
amala imento kullanlamaz. Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular nerede kullanlrsa kullanlsn
faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr.
4) Y.G. kablolarna dahilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo balklar, kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG
kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir.
5) Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr. Ekler, mekanik bakmdan gvenilir, iine su ve nem szmasn
nlemeli ve iyi bir elektrik iletkenliini salamaldr. Ekler tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir.
6) Kablolarn koruyucu klflar yada yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. Kablolar gerektiinde koruyucu bz
yada borular iine alnmaldr.
7) Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka oluturmamaldr.
8) Tek damarl sistemden oluan beslenmelerde tek sra yerleme dzeninde damarlar, L1 L2 L3 L3 L2 L1 L1 L2 L3 L3 L2 L1 eklinde, birden
fazla katl yerlemede, katlar arasnda en az 20 cm olmak kouluyla

1. kat 2. kat
L1 L2 L3 L3 L2 L1
L1 L2 L3 L3 L2 L1
L1 L2 L3 L3 L2 L1

eklinde olmaldr.
Bu beslemelerde ayn faz kesinlikle yan yana tesis edilmemelidir, baka bir deyile L1L1L1, L2L2L2, L3L3L3 dzeni eklinde yaplmamaldr.
Sistemler arasnda en az bir kablo ap kadar aralk olmaldr. Ayrca tm sistemlerin uzunluu yaklak eit olmaldr.
9) Kablolarn en kk kvrlma yarap, D kablonun d ap olmak zere izelge-20 deki gibi olmaldr.

izelge-20 Kablolarda en kk kvrlma yarap

Kablo kvrlma yarap (R)
Kablo damar Says XLPE VE PVC Yaltkanl XLPE ve PVC Yaltkanl Zrhl Kablolar
A.G. Y.G.
damarl 12 x D 15 x D 15 x D
Bir damarl 15 x D 15 x D 15 x D

10) Deme srasnda kabloyu ekmek iin btn iletkenler bir araya getirilip ekme klemensi ile birbirine balanmaldr. En byk ekme
gerilmesi bakr iletkenler iin 5 kg/mm2, alminyum iletkenler iin 3 kg/mm2 yi
gememelidir.
11) Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinlie gmlmelidir. Bu yerlerin dnda en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik
zorunlu durumlarda zel koruyucu nlemler alnarak 20 cm dolaylarnda azaltlabilir.
12) Ak havada denen kablolar olabildiince gne nlarnn etkilerinden korunmaldr.
13) Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna yada duvarlara tutturulan delikli tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz
yaplm tavalarla kablo denmesi tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm kalnlkta elenmi kum
bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6
cm kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma
darbelerinden kablo korunmal ve orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise en az 10 cm
geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr.
14) Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu yada kumanda kablosu arasndaki en kk aklk 7 cm'den az olmamak koulu ile kablo ap
kadar olmaldr. Kumanda kablolar arasnda aklk gerekmez.
15) Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn birbirlerine yaklamalar yada birbirlerini kesmeleri durumunda
aralarndaki aklk en az 30 cm. olmaldr. Bu aklk daha kk olduunda kablolar yanmayan gerelerden yaplan levha, yarm bz yada borularla
korunmaldr.
16) Demiryolu, su kanal ve zerinden tat arac geen yollarn altndan geirilecek kablolar elik, HDPE yada beton muhafazal PVC borular
veya beton kablo kanallarnn iine denmelidir. Bu boru ve kanallarn st kenarlar, ray alt kenarlarndan ve yol yzeylerinden en az 1 m aada
olmaldr.

c) Kablolarn korunmas:
Kablolar ar gerilimlere kar ularna konacak parafudrlarla korunabilir.

d) Kablolarn topraklanmas:
Kablolarn topraklanmas iin Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii'ndeki hkmler uygulanr.

e) Kablo yerlerinin iaretlenmesi:

 Kablo tesisleri bulunan kurulular, bunlarn yerlerini tam olarak iaretleyerek bu kablolarn gei gzergahlarn gsteren planlar, belediye ve
mcavir alan snrlar iinde ilgili belediyelere, dier yerlerde de ilgili mlki idare amirliklerine vermelidir. Yer alt kablo gzergahlar kaplamasz
yerlerde iaretli beton kazklarla, kaplamal yerlerde oyulmu iaretlerle belirtilmelidir. yle ki gzergah grnmeyen kablolar (mesela hendek
iindekiler), kablo gzergah ve nitelii anlalacak ekilde iaretlenmelidir.
Bu erevede dz gzergah maksimum 100 m'de bir, ek ve branman yerleri dn noktalar vb. yanlgy nleyecek ekilde iaretlenmelidir. Bu
iaretler yerine gre beton kazk, pirin veya dkm levha yada kaldrm kaplamasnda oyulmak suretiyle yaplmaldr.

f) Kablo renk kodlar TS 6429 standartna uygun olacaktr.