Akademik 3

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
DALGACIK ANALZ LE YKSEK GERLM AYGITLARINDAN

ALINAN ARETLERN DEERLENDRLMES
DOKTORA TEZ
zkan ALTAY
Anabilim Dal : Elektrik Mhendislii
Program : Elektrik Mhendislii
KASIM 2010
STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DOKTORA TEZ
zkan ALTAY
(504032003)
Tezin Enstitye Verildii Tarih : 07 Eyll 2010

Tezin Savunulduu Tarih : 10 Kasm 2010
Tez Danman : Prof. Dr. zcan KALENDERL (T)

Dier Jri yeleri : Prof. Dr. Kevork MARDKYAN (T)
Prof. Dr. Osman Nuri UAN (A)
Prof. Dr. Mukden UUR ()
Do. Dr. Emine AYAZ (T)
KASIM 2010
NSZ
ncelikle bu tezin gereklemesinde hibir zaman desteini esirgemeyen sayn

hocam Prof. Dr. zcan Kalenderliye teekkr bir bor bilirim. yaantmdaki
younlua ramen verdii destekle motivasyonumu kaybetmememi salam,
karlatm zorluklar amam iin her zaman yardmc olmutur. Gstermi olduu
sabr ve tez almalarndaki byk katks iin kendisine minnettarm.
Tez almalarm nedeniyle kimi zaman kendisine zaman ayramadm sevgili eime
vermi olduu destek ve gstermi olduu anlay iin teekkr ederim. Ayrca bu
gnlere gelmemde byk emek sarfeden deerli ailemin tm bireylerine teekkrler.
TBTAK Ulusal Metroloji Enstits (UME) Yksek Gerilim Laboratuvarnda
bilgisayar destekli ksmi boalma lm sistemini kullanma sunan Dr. Ahmet
Mereve ve laboratuvar alanlarna ve TBTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji
Aratrma Enstits (UEKAE)nde empedans lmlerindeki yardmlar iin Dr.
Aysam Aksese teekkr ederim.
Eyll 2010 zkan Altay

(Elektrik Yk. Mh.)
iii
iv
NDEKLER
Sayfa
NSZ.................................................................................................................. iii
NDEKLER .......................................................................................................v
KISALTMALAR .................................................................................................. ix
ZELGE LSTES.............................................................................................. xi
EKL LSTES.................................................................................................. xiii
SEMBOL LSTES............................................................................................. xix
ZET................................................................................................................... xxi
SUMMARY....................................................................................................... xxiii
1. GR ................................................................................................................. 1
1.1 Aratrmann erii........................................................................................ 2
1.1.1 Durum izleme ve arza saptama ............................................................... 2
1.1.2 Yksek gerilim ve akm deneyleri............................................................ 2
1.2 Yksek Gerilim Teknii Uygulamalarnda Genlik, Zaman Ve Frekans
Belirlenmesine Ynelik almalardan rnekler ............................................ 3
1.2.1 rnek 1: Ksmi boalma lmeleri ve yerinin saptanmas ........................ 3
1.2.2 rnek 2: Darbe gerilimi deneyleri............................................................ 5
1.2.3 rnek 3: Darbe akm deneyleri ............................................................... 5
1.3 Grlt Kaynaklar ve Karakteristikleri .......................................................... 6
1.4 almann Hedefleri ve Salad Katk ........................................................ 7
1.5 Tez Blmlerinin erii................................................................................. 8
2. TEZ KONUSU LE LGL NCEK ALIMALAR .................................11
2.1 Giri ............................................................................................................. 11
2.2 almalarn Deerlendirilmesi .................................................................... 11
2.3 Blmn Sonular....................................................................................... 17
3. ARET ANALZ ARALARININ GELM VE DALGACIK
ANALZ ...........................................................................................................19
3.1 Fourier Dnm........................................................................................ 20
3.2 Ksa Zamanl Fourier Dnm (KZFD) (Short Term Fourier Transform).. 23
3.3 Dalgack Analizi........................................................................................... 27
3.3.1 Dalgack nedir? ......................................................................................30
3.3.2 Dalgack fonksiyonu...............................................................................31
3.3.3 lek (scale) ve teleme (translation) parametreleri................................33
3.3.4 Srekli dalgack dnm (SDD)..........................................................35
3.3.5 Dalgack dnmnn matematiksel ifadesi..........................................39
3.3.6 Ayrk dalgack dnm - oklu znrlk analizi.............................44
3.3.7 oklu znrlk analizinin matematiksel tanm...................................46
3.3.8 Dalgacklar ile iaret analizi....................................................................52
3.3.9 Dier analiz yntemleri ..........................................................................53
3.3.10 Paket dalgack dnm (PDD) ..........................................................54
3.3.11 Duraan dalgack dnm (DDD).....................................................54
v
3.3.12 Ayrk dalgack dnm, paket dalgack dnm ve duraan
dalgack dnmlerinin karlatrlmas ............................................ 55
3.3.13 almalarda Ayrk Dalgack Dnmnn tercih edilmesinin
nedenleri ............................................................................................. 57
3.4 Dalgack Analizi ile Grltden Arndrma ...................................................59
3.5 Blmn Sonular .......................................................................................62
4. YKSEK DARBE GERLM LMLER VE DALGACIK ANALZ
LE VERLERN DEERLENDRLMES ................................................ 63
4.1 Giri..............................................................................................................63
4.2 Darbe aretine Dalgack Analizi Uygulamadan nce Belirlenmesi Gereken
Byklkler ..................................................................................................64
4.2.1 Ana dalgacn seimi ............................................................................ 64
4.2.1.1 Ana dalgacklarn genel zellikleri 65
4.2.1.2 Ana dalgack ile iaret aras benzerlik 66
4.2.1.3 Enerji deeri 67
4.2.2 Deneyle elde edilen darbe gerilimi rnei iin ana dalgacn seimi...... 68
4.3 Maksimum Ayrklatrma Seviyesinin Belirlenmesi ......................................72
4.4 rnek Darbe Gerilimi Verisi zerinde Ana Dalgack Olarak Coif1
Seilmesiyle Elde Edilen Sonular ................................................................74
4.5 Ana Dalgack ve Ayrtrma Seviyesi Seiminin Gerek Darbe Verisi
zerinden Yaplmas ....................................................................................78
4.6 Blmn Sonular .......................................................................................83
5. KISM BOALMA DENEYLER ................................................................... 85
5.1 TBTAK UME Yksek Gerilim Laboratuvarnda Yaplan Deneyler..........85
5.1.1 Kullanlan elektrotlar.............................................................................. 85
5.1.2 Deney devresi ........................................................................................ 88
5.1.3 Ortam koullar ...................................................................................... 90
5.1.4 Yaplan lmler.................................................................................... 90
5.1.4.1 T3 iletkeni (4 mm apl) iin ksmi boalma balang ve snme
gerilimlerinin bulunmas 92
5.1.5 Sivri u yarm kre elektrot sistemi ........................................................ 98
5.2 Blmn Sonular ..................................................................................... 106
6. ELEKTRKSEL KISM BOALMA DARBE BENZETM VE
DALGACIK ANALZ LE GRLT SZME ........................................ 109
6.1 Ksmi Boalmalarn Snflandrlmas.......................................................... 109
6.1.1 ksmi boalmalar .............................................................................. 109
6.1.2 Yzeysel boalmalar ............................................................................ 110
6.1.3 Korona boalmas................................................................................. 110
6.1.4 Elektriksel aalanma .......................................................................... 111
6.2 Ksmi Boalma Edeer Devresi ................................................................. 111
6.3 Dolaysz lme Yntemleri (Deney Cismine Paralel veya Seri l
Empedans Balayarak lme) ................................................................... 113
6.4 stel Dalga (RC Tipi Devre) Darbe ekli ................................................... 116
6.5 Snml Salnml stel Dalga (RLC Tipi Devre) Darbe ekli ................... 117
6.6 Ksmi Boalma lmlerindeki Bilinen Grlt eitleri ve Grlt
Benzetimi ................................................................................................... 118
6.6.1 aret grlt oran (SNR) .................................................................... 119
6.6.2 Ortalama karesel hata (MSE)................................................................ 119
6.7 KB Darbeleri zerine Grlt Bindirilmi rnekler ve Bunlarn Dalgack
Analizi ile Grltden Arndrlmas ........................................................... 120
vi
6.8 RC Tipi KB Darbelerinde Grlt Szme....................................................122
6.8.1 RLC tipi l empedans ile elde edilen KB darbeleri...........................128
6.9 En Uygun Eikleme Parametrelerinin Belirlenmesi......................................136
6.10 En Uygun Eikleme Kural ve Fonksiyonunun Seilmesi...........................140
6.11 Blmn Sonular ....................................................................................149
7. KISM BOALMA LM VE OKLU ZNRLK ANALZ
LE GRLT SZME ................................................................................151
7.1 Ksmi Boalma lme Devresi ....................................................................151
7.2 Elektriksel Aygtlardan Elde Edilen Gerek KB Verileri zerinde almak
in Yaplan Altyap almalar .................................................................155
7.3 Ksmi Boalma lmleri ...........................................................................157
7.3.1 dzlem katmandan oluan pleksiglas deney rnei ..........................157
7.3.1.1 Grltl KB darbe iaretlerinin oklu znrlk analizi ile
grltden arndrlmas 161
7.3.2 Sivri u-dzlem elektrot dzeni ............................................................162
7.3.3 Sivri u-przl dzlem elektrot dzeni................................................168
7.3.4 Pleksiglas katmanl ve farkl boyutlarda hava boluklu deney rnekleri 171
7.3.5 Eeksenli (koaksiyel) elektrot dzeni ....................................................175
7.3.6 36 kV Geit izolatr ...........................................................................178
7.3.7 1 kVluk kablo......................................................................................181
7.4 Blmn Sonular......................................................................................183
8. SONU VE NERLER ................................................................................185
KAYNAKLAR ....................................................................................................189
ZGEM ........................................................................................................197
vii
KISALTMALAR
ADD : Ayrk dalgack dnm

AM : Amplitute modulation (genlik modlasyonu)
cA : Yaklam katsays
cD : Detay katsays
Coif : Coiflet dalgac
DA : oklu znrlk dalgack analizi
DDD : Duraan dalgack dnm
DFT : Ayrk Fourier dnm
DWT : Discrete wavelet transform (ayrk dalgack dnm)
Db : Daubechies
FM : Frequency modulation (frekans modlasyonu)
FTT : Fast Fourier Transform (hzl Fourier dnm)
HF : Yksek geiren ayrtrma szgeci
HFCT : Yksek frekans akm trafosu
IEC : International Electrotechnical Commission
(Uluslararas Elektroteknik Komisyonu)
KB : Ksmi boalma
KZFD : Ksa zamanl Fourier dnm
LDIC : Lemke Diagnostics GmbH
LDT : Seviyeye bal eikleme
LF : Alak geiren ayrtrma szgeci
ME : Genlik hatas
MRA : Multi-resolution analysis (oklu znrlk analizi)
MSE : Ortalama karesel hata
PDD : Paket dalgack dnm (wavelet packet transformation)
RC : Paralel diren (R) ve kapasiteden (C) oluan l empedans
RLC : Paralel diren (R), endktans (L) ve kapasiteden (C) oluan
l empedans
SDD : Srekli dalgack dnm
SNR : aret grlt oran
SURE : Steins unbiased risk estimate
Sym : Symlet dalgac
TBTAK : Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu
UEKAE : Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits
UHF : Ultra high frequency (ok yksek frekans)
UME : Ulusal Metroloji Enstits
VDE : Verband Der Elektrotechnik Elektronik Informationstechnik
(Elektroteknik, Elektronik ve Biliim Teknolojileri Birlii)
YG : Yksek gerilim
ix
x
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 4.1 : Dalgack ailelerinin temel zellikleri. .................................................66
izelge 4.2 : Aday dalgacklar ve bunlara kar den korelasyonlar.......................72
izelge 4.3 : Seviye-7 ayrtrma iin alt bant frekans aralklar. .............................73
izelge 4.4 : Aday dalgacklar ve bunlara kar den korelasyon katsaylar..........81
izelge 4.5 : Aday dalgacklara gre hesaplanan enerji deerleri (EA7). ................82
izelge 5.1 : Yksek gerilim deney trafosu zellikleri. ...........................................89
izelge 5.2 : n bobin (empedans) zellikleri. .......................................................89
izelge 5.3 : Gerilim blc zellikleri. .................................................................90
izelge 5.4 : Kuplaj kondansatr zellikleri..........................................................90
izelge 5.5 : 4 mm bakr iletken, 2 periyoda ait KB lm ve hesaplama deerleri.94
izelge 5.6 : Yaplan lmlerden elde edilen genel deerlendirme......................106
izelge 6.1 : RC tipi lm devresi darbe benzetiminin zellikleri. ......................120
izelge 6.2 : Aday ana dalgacklar ile elde edilen sonular. ..................................124
izelge 6.3 : RLC tipi lm devresi iin darbe benzetiminin zellikleri. .............128
izelge 6.4 : Aday ana dalgacklar ile elde edilen sonular. ..................................132
izelge 6.5 : En baarl drt ana dalgack iin toplu sonular...............................132
izelge 6.6 : KB iaretlerinden grlt szme iin en uygun parametreler. ...........149
izelge 7.1 : 6 seviye ayrtrma iin alt bant frekanslar.......................................161
izelge 7.2 : Pleksiglaslar iin gerilim altnda elde edilen dier sonular. .............175
xi
xii
EKL LSTES
Sayfa
ekil 1.1 : Bir kabloda ksmi boalmann llmesi ve yerinin bulunmas................ 4
ekil 1.2 : Grltl KB iareti rnei..................................................................... 4
ekil 1.3 : Cephede kesik darbe gerilimi rnei. ...................................................... 5
ekil 1.4 : Darbe akm rnei. ................................................................................ 6
ekil 1.5 : Temel grlt ve giriim kaynaklar [6]. ................................................. 7
ekil 3.1 : 5 Hz, 10 Hz ve 20 Hzlik ayr iaret ve Fourier dnm................ 23
ekil 3.2 : Farkl zamanlarda oluan 5 Hz, 10 Hz ve 20 Hz lik ayr iaret. ......... 23
ekil 3.3 : Ksa zaman Fourier analizi.................................................................... 24
ekil 3.4 : Hamming penceresi. ............................................................................. 25
ekil 3.5 : Pencere genilii R = 30 birim olarak seilmesi sonucu KZFD. ............ 26
ekil 3.6 : Pencere genilii R = 100 birim olarak seilmesi sonucu KZFD. .......... 26
ekil 3.7 : Dalgack analizinde lek-zaman alan. ................................................ 28
ekil 3.8 : Dnmleri zaman-frekans znrl bakmndan karlatrma. .... 29
ekil 3.9 : Daubechies dalgack ailesinden a) Db3 ve b) Db9................................. 30
ekil 3.10 : Sinsoidal dalgann bir ksm ve sonlu uzunluktaki dalgack. .............. 31
ekil 3.11 : Ana iareti oluturan telenmi ve leklenmi dalgacklar. ................ 31
ekil 3.12 : Haar lek fonksiyonu. ....................................................................... 32
ekil 3.13 : rnek dalgack ekilleri [42]............................................................... 33
ekil 3.14 : lek a parametresinin 1, 1/2 ve 1/4 olarak seimi.............................. 34
ekil 3.15 : Ana iaret, leklenmi ve telenmi dalgacklar [42]. ........................ 36
ekil 3.16 : ekil 3.13te verilen rnek SDD sonular [42]. ................................. 37
ekil 3.17 : Sinsoidal bir dalga zerinde kk bir sreksizlik. ............................ 38
ekil 3.18 : ekil 3.17de verilen dalgann Db4 ana dalgac ile SDDsi............... 39
ekil 3.19 : Meksika apkas dalgack fonksiyonu. ................................................ 41
ekil 3.20 : Meksika apkas dalgack fonksiyonu b = 0 ve a = 0.5, 0.8, 1.1........... 41
ekil 3.21 : Meksika apkas dalgack fonksiyonu b = 1 ve a = 0.5, 0.8, 1.1 .......... 42
ekil 3.22 : 10 iterasyonda elde edilen db2 dalgack fonksiyonlar......................... 42
ekil 3.23 : Coif 1 ana dalgacna ait lek ve dalgack fonksiyonlar. ................. 43
ekil 3.24 : Db5 ana dalgacna ait lek ve dalgack fonksiyonlar. .................... 43
ekil 3.25 : c0(n) ana iaretinin iki lee ayrtrlmas. ........................................ 46
ekil 3.26 : Dalgacklar iin frekans spektrumlar ( 1 en kk lek). ................. 49
ekil 3.27 : ki seviyeli olarak iaretin ayrtrlmas ve birletirilmesi. .................. 49
ekil 3.28 : Aa rnekleme (downsampling) [55]................................................ 50
ekil 3.29 : seviyeli dnm, detay ve yaklam frekans bantlar. ................... 50
ekil 3.30 : 512 nokta x(n) iareti 3 seviyeli ADD. ................................................ 52
ekil 3.31 : Sinzoidal iaret bindirilmi darbe rnei. .......................................... 52
ekil 3.32 : ekil 3.31de verilen iaretin tek seviyeli ayrtrlmas. ...................... 53
ekil 3.33 : ki seviyeli paket dalgack dnmnde alt bantlar [25]. ................... 54
ekil 3.34 : Ayrk dalgack dnm. .................................................................. 55
ekil 3.35 : Paket dalgack dnm.................................................................... 55
ekil 3.36 : Duraan dalgack dnm. .............................................................. 56
xiii
ekil 3.37 : a) A darbesi ve b) A darbesinin telenmi hali olan B darbesi..............58
ekil 3.38 : Dalgack analizi ile grlt temizleme.................................................60
ekil 3.39 : Grlt ieren sinsoidal bir iaretin ayrtrlmas [56].......................60
ekil 4.1 : Darbe gerilimi retme, lme, veri toplama ksmlar ile deney dzeni. .63
ekil 4.2 : Deneyden elde edilen orijinal darbe gerilimi dalga ekli. .......................69
ekil 4.3 : En uygun dalgac belirlemek iin ana dalgaya benzer olacak ekilde
oluturulan normalize darbe gerilimi. ....................................................69
ekil 4.4 : Darbe ile a) Db2, b) Db6, c) Sym4 dalgacklarnn karlatrlmas. ......71
ekil 4.5 : S iaretinin n seviyeli ayrtrlmas. ......................................................72
ekil 4.6 : Oluturulan darbe verisi ile Coif1 dalgack verisinin karlatrlmas. ...74
ekil 4.7 : Orijinal darbe ve yaklamlar.................................................................75
ekil 4.8 : Orijinal darbe ve detaylar. .....................................................................76
ekil 4.9 : Orijinal darbe ve grltden szlm darbe. ........................................77
ekil 4.10 : Szme ilemi sonucu elde edilen grlt bileeni. ...............................77
ekil 4.11 : Grlt bileenine ait frekans spektrumu ve dk frekans aralnn
detay gsterilimi..................................................................................78
ekil 4.12 : Ana veriyi kaybetmemek iin sadece ok yksek frekanslar szlm
ve orijinal darbelerin karlatrlmas. .................................................79
ekil 4.13 : Darbe gerilimi verisi ile a) Db3, b) Sym4, c) Coif1 ana dalgacklarna
ait verilerin karlatrlmas. ...............................................................80
ekil 4.14 : Benzetim ve orijinal darbe fonksiyonlar kullanlarak hesaplanm
korelasyon katsaylar..........................................................................81
ekil 4.15 : Sym5 ile grltden arndrlm darbe ve orijinal darbe ekilleri.........83
ekil 5.1 : Deneylerde kullanlan elektrot trleri.....................................................86
ekil 5.2 : Sivri ulu elektrotlar. .............................................................................86
ekil 5.3 : Dzlem elektrot.....................................................................................86
ekil 5.4 : E eksenli (koaksiyel) elektrot dzeni ve i iletkenler. ...........................87
ekil 5.5 : iletkenlerin ekilleri ve boyutlar........................................................87
ekil 5.6 : LDS-6 (LDIC) Ksmi boalma lm sisteminin bilgisayar arayz. .....88
ekil 5.7 : Deney devresi........................................................................................89
ekil 5.8 : LDIC KB kalibratr.............................................................................90
ekil 5.9 : PC osiloskop. ........................................................................................91
ekil 5.10 : Gerilime gre ksmi boalma deiimi (T3 iletken)..............................93
ekil 5.11 : 4 mm apl iletken iin 21,5 kVda KB etkileri (sadece ilk periyot
iin).....................................................................................................95
ekil 5.12 : 4 mm apl iletken iin 21,5 kV gerilim altnda KB deerlerinin pC
cinsinden yk deerleri (sadece ilk periyot iin). .................................95
ekil 5.13 : PCScope cihazndan alnan rnek bir gerilim dalga ekli. ....................96
ekil 5.14 : T3 iletkeni iin 21,5 kVda KBlarn faz asyla deiimi (t = 10 s)....96
ekil 5.15 : T3 iletkeni 21,5 kVda KB deerlerinin zamana gre deiimi
(t = 10 s)..............................................................................................97
ekil 5.16 : T3 iletkeni 21,5 kVda KB deerlerinin gerilimle deiimi (t = 10 s)...97
ekil 5.17 : T3 iletkeni iin 21,5 kVda KB deiimi (t = 10 s)...............................98
ekil 5.18 : Standart sivri u-yarm kre elektrot dzeni.........................................99
ekil 5.19 : Standart sivri u-yarm kre elektrot dzeninin lleri. ......................99
ekil 5.20 : Gerilime gre KB deiimi, sivri u-kre (KB ba. gerilimi:3,4 kV).. 100
ekil 5.21 : Sivri u-kre iin KB deerlerinin faz asna gre deiimi.............. 101
ekil 5.22 : Sivri u-kre iin KB deerlerinin deiimi, H: Darbe says. ............ 101
ekil 5.23 : Sivri u-kre dzeni iin KB deerlerinin deiimi (t = 10 s)............. 102
ekil 5.24 : Kapal deney kab ve elektrot dzeni. ................................................ 102
xiv
ekil 5.25 : Kapal kap iinde sivri u-sivri u elektrot dzeni. .............................103
ekil 5.26 : Sivri u-sivri u elektrot dzeni iin KB deerlerinin faz asna ve
gerilimin uygulanma sresine gre deiimi (t = 30 s). ......................103
ekil 5.27 : Kapal kap iine yerletirilmi sivri u-dzlem elektrot dzeni...........104
ekil 5.28 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni iin KB deerlerinin faz asna ve
gerilimin uygulanma sresine gre deiimi (t = 30 s). ......................104
ekil 5.29 : 36 kVluk bir epoksi reine mesnet izolatr iin KB lm
dzenei. ...........................................................................................105
ekil 5.30 : Mesnet izolatr iin 21 kV ve 10 sde yk deiimi ve ortalamas....105
ekil 5.31 : Mesnet izolatr iin 21 kV gerilim altnda 10 s srede KB iaretleri.106
ekil 6.1 : Yaltkan ierisinde oluan i ksmi boalmalar. ....................................110
ekil 6.2 : Yaltkan zerinde yzeysel boalmalar. ...............................................110
ekil 6.3 : Bir sivri ulu elektrotta korona boalmas. ...........................................111
ekil 6.4 : Elektriksel aalanma. .........................................................................111
ekil 6.5 : Gerilim altndaki yaltkana ait edeer devre [1]. .................................112
ekil 6.6 : Yaltkan ierisinde tekrarlayan boalmalar [1]. ....................................112
ekil 6.7 : Ksmi boalma darbe lme devreleri ..................................................114
ekil 6.8 : l drt ulu empedans; a) Paralel RC ve b) Paralel RLC devreleri. .114
ekil 6.9 : RC tipi l empedans ile elde edilen darbe [1]...................................116
ekil 6.10 : RC tipi l empedans ile elde edilen KB darbeleri...........................116
ekil 6.11 : RLC tipi l empedans ile elde edilen KB darbeleri. .......................117
ekil 6.12 : Sinyal #1 (SNR = 5 dB). ....................................................................121
ekil 6.13 : Sinyal #2 (SNR = 0 dB). ....................................................................121
ekil 6.14 : Sinyal #3 (SNR = -5 dB).....................................................................122
ekil 6.15 : Ayrtrma seviyesine gre yaklam katsaylar iin enerji seviyeleri.123
ekil 6.16 : Grltden arndrlm Sinyal #1. .....................................................125
ekil 6.17 : Grltden arndrlm Sinyal #2. .....................................................125
ekil 6.18 : Grltden arndrlm Sinyal #3 ......................................................126
ekil 6.19 : Grltden arndrlm Sinyal #1 ile orijinal KB iaretleri.................127
ekil 6.21 : Sinyal #1 (SNR = 5 dB)......................................................................129
ekil 6.22 : Sinyal #2 (SNR = 0 dB)......................................................................129
ekil 6.23 : Sinyal #3 (SNR = - 5 dB)....................................................................130
ekil 6.24 : Sinyal #4 (SNR = - 10 dB)..................................................................130
ekil 6.25 : Sinyal #5 (SNR = - 15 dB)..................................................................131
ekil 6.26 : Grltden arndrlm Sinyal #1 (SNR = 5 dB)................................133
ekil 6.27 : Grltden arndrlm Sinyal #2 (SNR = 0 dB)................................133
ekil 6.28 : Grltden arndrlm Sinyal #3 (SNR = -5 dB)...............................134
ekil 6.29 : Grltden arndrlm Sinyal #4 (SNR = -10 dB).............................134
ekil 6.30 : Grltden arndrlm Sinyal #5 (SNR = -15 dB).............................135
ekil 6.32 : KB darbeleri (orijinal, SNR = 5 , 0, -5 dB grltl)..........................137
ekil 6.33 : Eikleme fonksiyonlarnn = 0.3 iin sonular................................141
ekil 6.34 : Be farkl eikleme kural ile elde edilen MSE deerleri.....................142
ekil 6.35 : Be farkl eikleme kural ile elde edilen SNR deerleri. ....................142
ekil 6.36 : Alt farkl eikleme fonksiyonu kullanlarak elde edilen MSE
deerleri. ...........................................................................................143
ekil 6.37 : Alt farkl eikleme fonksiyonu kullanlarak elde edilen ME
deerleri. ...........................................................................................143
ekil 6.38 : Alt farkl eikleme fonksiyonu kullanlarak SNR deerleri................144
xv
ekil 6.39 : ekil 6.32de verilen iaret iin be seviyedeki dalgack katsaylar. .. 145
ekil 6.40 : ekil 6.39daki dalgack katsaylarnn eiklenmi hali. ..................... 146
ekil 6.41 : a) Orijinal veri (SNR= -5dB), b) belirlenen yntemle elde edilen
grltden szlm ve orijinal darbelerin gsterimi......................... 147
ekil 6.42 : Dalgack analizi ile iaretlerden grlt temizleme ak diyagram. ... 148
ekil 7.1 : KB darbe lme devresi....................................................................... 151
ekil 7.2 : Alternatif gerilim iin deney dzenei. ................................................ 152
ekil 7.3 : 50 Hz, 5 kVA, 0,220/100 kV yksek gerilim deney transformatr. .... 152
ekil 7.4 : R = 50 k, 125 W n diren................................................................ 153
ekil 7.5 : Kapasitif gerilim blcnn kondansatrleri........................................ 153
ekil 7.6 : Kumanda masas, dijital voltmetreler ve osiloskop. ............................. 154
ekil 7.7 : Deney dzeneinden bir grnt. ........................................................ 154
ekil 7.8 : 100 ohmluk drt ulu. ........................................................................ 155
ekil 7.9 : HP 4194A Empedans Analizr ve lm dzenei. ........................... 156
ekil 7.10 : l empedans deerinin frekansla deiimi. ................................... 156
ekil 7.11 : Empedans ve faz as deerlerinin frekansa bal deiimi. .............. 157
ekil 7.12 : Pleksiglas katmanlar ve kullanlan dzlem elektrotlardan birisi.......... 157
ekil 7.13 : Deney dzenei. ................................................................................ 158
ekil 7.14 : Dzlem elektrotlar arasna yerletirilmi pleksiglas tabakalar. ........... 158
ekil 7.15 : Deneyde llen gerilim deiimi (grltl KB iaretleri). .............. 159
ekil 7.16 : ekil 7.5teki verinin 115 s ve 325 s zaman aral. ....................... 160
ekil 7.17 : ekil 7.5teki grltl KB iaretlerinin frekans-genlik deiimi. ...... 160
ekil 7.18 : ekil 7.15teki grltl KB darbelerinin grltden szlm hali... 162
ekil 7.19 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni. ........................................................ 163
ekil 7.20 : 14 mm aklk, 2.5 kV gerilimde elde edilen iaret............................. 163
ekil 7.21 : ekil 7.20deki iaretin grltden szlm hali. ............................. 164
ekil 7.22 : Sivri u-dzlem elektrot KB iaretleri (a = 14 mm, U = 5 kV). .......... 165
ekil 7.25 : Sivri u-dzlem elektrot KB iaretleri (a = 10 mm, U = 6,5 kV). ....... 166
ekil 7.26 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni KB iaretleri (a = 10 mm, U = 6,6
kV).................................................................................................... 167
ekil 7.27 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni KB iaretleri (a = 6 mm, U = 3 kV). . 167
ekil 7.28 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni KB iaretleri (a = 6 mm, U = 5,5
kV).................................................................................................... 168
ekil 7.29 : Sivri u-przl dzlem elektrot dzeni............................................. 168
ekil 7.30 : 2 mm prz, aklk 5 mm, gerilim 3 kV. .......................................... 169
ekil 7.31 : 2 mm prz, aklk 10 mm, gerilim 4 kV.......................................... 169
ekil 7.32 : 5 mm prz, aklk 5 mm, gerilim 4,8 kV......................................... 170
ekil 7.33 : 5 mm prz, aklk 10 mm, gerilim 5 kV.......................................... 170
ekil 7.34 : Pleksiglas katmanlar ve kullanlan dzlem elektrotlar. ....................... 171
ekil 7.35 : d = 1 mm, delikli katman ortada, gerilim 6,5 kV. ............................... 172
ekil 7.36 : d = 1 mm, delikli katman ortada, gerilim 7 kV................................... 172
ekil 7.37 : d = 1 mm, delikli katman stte, gerilim 6,5 kV. ................................. 173
ekil 7.38 : d = 1 mm, delikli katman stte, gerilim 7 kV. .................................... 173
ekil 7.39 : d = 1 mm, delikli katman altta, gerilim 6,5 kV. .................................. 174
ekil 7.40 : d = 1 mm, delikli katman altta, gerilim 7 kV...................................... 174
ekil 7.41 : Eeksenli elektrot dzeni. .................................................................. 175
ekil 7.42 : T1 iletkeni farkl gerilimlerde grltden arndrlm KB iaretleri... 176
ekil 7.43 : T2 iletkeni iin 12 kVda grltden arndrlm KB iaretleri.......... 177
xvi
ekil 7.44 : T3 iletkeni iin 19 ve 20 kVta grltden arndrlm KB iaretleri..177
ekil 7.45 : T4 iletkeni 16, 18,5 ve 21 kV gerilim deerlerinde KB iaretleri. .......178
ekil 7.46 : 36 kVluk geit izolatrnde KB lm dzenei. .............................179
ekil 7.47 : Temiz ve kirli 36 kVluk geit izolatrnde KB iaretleri. .................180
ekil 7.48 : Islak ve tel yerletirilmi 36 kVluk geit izolatr. ...........................180
ekil 7.49 : ekil 7.48deki dzenek, 35 kV, grlt szlm KBlar. ...............181
ekil 7.50 : 1 kVluk, 35 mm2 kesitli kablo KB lm dzeni...............................181
ekil 7.51 : Kabloda 9 kV gerilim altnda elde edilen KB iaretleri.......................182
ekil 7.52 : Kabloda KB iaretlerinin detay gsterimi..........................................182
ekil 7.53 : ekil 7.52de verilen detay KB iareti. ...............................................183
xvii
xviii
SEMBOL LSTES
a : lekleme parametresi
A : Yaklam bileeni
A0 : Ana iaret genlii
A1 , A2 : Seviye 1 ve 2 iin yaklam bileenleri
Ad : Grltden arndrlm iaretin genlii
b : teleme parametresi
c : Tayc dalgann genlii
c1(n) : Orijinal iaretin yaklam versiyonu
cA1 : Yaklam katsaylar
Ca : Deney cismi kapasitesi
Cc : Kuplaj kondansatr kapasitesi
cD1 : Detay katsaylar
Ck : Kuplaj kondansatr
Ct : Toplam kapasite
d : Aklk
d1(n) : Orijinal iaretin dalgack dnm formundaki detay gsterilimi
D1 , D2 : Seviye 1 ve 2 iin detay bileenleri
Db : Daubechies dalgac
V : Gerilim deiimi
E : Sinyal enerjisi
EA : Alt bant enerjisi
E(a) : a leindeki enerji
e(n) : Grlt bileeni
(x) : Dalgack fonksiyonu
f : Frekans
f0 : Rezonans frekans
fm : Modle eden iaretin frekans
f(n) : Grltl iaret
fi : Tayc dalgann frekans
: ap
(t) : Ana fonksiyon
: Korelasyon katsays
g(n) : Yksek geiren szge katsays
g : Alak geiren ayrtrma szgeci
g' : Alak geiren birletirme szgeci
h(n) : Alak geiren szge katsays
h : Yksek geiren ayrtrma szgeci
h' : Yksek geiren birletirme szgeci
H(n) : Darbe says
: Eik deer
j : j. seviyeye ait eik deer
L2(R) : Sonlu enerjili iaretler iin vektr uzay
lmax : Maksimum ayrklatrma seviyesi
xix
m : Modle eden iaretin genlii
n : aret uzunluu
nj : j. seviyedeki dalgack katsays says
nw : Dalgaca bal olan ayrklatrma filtresinin uzunluu
N : rnekleme frekans
Pm ve Qm : L2(R)den Vm ve Wm uzaylarna izdm operatrleri
Pmf : Vm uzaynda fnin alak geiren ksm
m,n : Ayrklatrlm dalgack fonksiyonu
q : Yk miktar
Qmf : Vm uzaynda fnin yksek geiren ksm
R : Spektrogramda pencere genilii
s(n) : Grltsz iaret
S : Ana iaret
s : Orijinal iaret
: Standart sapma
t : Zaman
: Zaman sabiti
T1, T2,, T4 : Tel (iletken) kodlar
U : Gerilim
+
U : Delinme gerilimi
V+ : Boalma snme gerilimi
Vi : Boalma balang gerilimi
Vm : Lineer vektr uzay
wj : j. seviyedeki dalgack katsaylar
: Asal frekans
(t) : Pencere fonksiyonu
Wx(a,b) : Dalgack katsaylar
W(a,i) : a leindeki dalgack katsaylar
Ws : Ana iaret enerjisi
Wn : Grlt enerjisi
X, Y : Veri kmeleri
Z : Tam saylar kmesi
Zm : l empedans
xx
ZET
Yksek gerilim (YG) teknii alannda yaltkan malzemelerin elektrik alan altnda
davranlarnn, delinme dayanmnn belirlenmesi, yalanmalarnn incelenmesi,
kaak akmlarn izlenmesi, ksmi boalmann llmesi vb. almalar yksek
gerilim aygtlar zerinde iletmede ya da laboratuvar ortamnda yaplan almalarn
byk bir ksmn oluturmaktadr. Zamanla hzl deien darbe gerilim ve akm
deneyleri de bu almalar arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Bunlarn dnda
srekli olarak yksek gerilim aygtlar zerinde durum izleme ve karar verme
sreleri de son yllarda geni uygulama alan bulmutur. Btn bu belirtilen
uygulamalar srasnda elde edilen verilerin zaman domeninde deerlendirilmesi ile
doru sonuca her zaman ulamak mmkn olmayp bazen zel veri ileme ve
deerlendirme tekniklerinin kullanlmasnn gerektii bilinmektedir. Ayrca YG
aygtlarnn denenmesinde, iletilmesinde ortaya kan iaretler zerine pekok etken
(ortam koullar, malzeme zellikleri, gerilim-akm karakteristikleri vb.) etki
etmektedir. Dolaysyla bu iaretlerin anlalmas ve deerlendirilmesi zor ve nemli
bir ilemdir. Bu ilemi kolaylatracak her trl alma nemli bir kazanmdr.
Deney ve lm dzenei ile elde edilen veriler ou zaman lme dzenei ya da
d etkenlere dayanan belli bir miktarda grlt ierebilmektedir. Kimi zaman bu
grlt dzeyi, ana iareti maskeleyebilecek kadar yksek olabilmektedir. Bu
durumda grltnn mmkn mertebe bastrlmas ve ana veriden ayrtrlmas
gerekmektedir. Bu tez almas, zetlenen sz konusu alanlara ek olarak YG deney
ve lmlerinden elde edilen iaretlere ilikin iaret/grlt orannn iyiletirilmesi
almalarna da katkda bulunmay hedeflemitir.
Bu almada son yllarda geni uygulama alan bulan bir iaret analiz arac olan
dalgack analizinin, yksek gerilim retim, lme ve deneyleri srasnda elde edilen
veriler zerinde, bu verilerin daha kolay deerlendirilmesi amacyla kullanlmasna
ynelik yeni yntem ve uygulama alanlarnn gelitirilmesi salanmtr. Analiz
esnasnda gerekli olan en uygun ana dalgacn, ayrtrma seviyesinin, eikleme
kural ve eikleme fonksiyonlarn zerinde allan iarete gre nasl seilmesi
gerektii belirlenmitir. Elde edilen sonulara gre ekillendirilen iareti
deerlendirme ve grltden arndrma sreleri deneyle elde edilen farkl trden
veri kmelerine uygulanm ve baarl sonular elde edilmitir.
Bunun yan sra yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan durum izleme, gerilim ve
akm lmleri srasnda zaman blgesinde elde edilen lm verilerinden doru
olarak genlik, zaman, frekans byklklerinin belirlenmesi ve sonularn doru
yorumlanmasn salanmtr. Zaman-frekans analizinde etkin bir ara olan dalgack
analizinin yukarda belirtilen amalara ynelik etkinlii ortaya koyulmutur.
xxi
Dier taraftan ksmi boalmalarn llmesi ve zellikle de iletme altnda srekli
izlenmesi esnasnda byk bir sorun oluturan lme sistemine bal ya da d
kaynakl grlt bileenlerinin elde edilen veriden uzaklatrlmasnda dalgack
analizi tabanl bir yntem gelitirilmitir. Ayrca gelitirilen l drt ulusu ile
yksek gerilim aygtlarndan ksmi boalma verilerini elde etmeye ynelik lm
dzeneklerinin gelitirilmesine katkda bulunulmutur.
xxii
EVALUATION OF SIGNALS ACQUIRED FROM HIGH-VOLTAGE
DEVICES BY WAVELET ANALYSIS
SUMMARY
Studies conducted on high-voltage devices on-line or in laboratory such as evaluation

of behavior of insulating material under electric field, determining breakdown
strength, investigating ageing phenomena, monitoring leakage currents and
measuring partial discharges are large part of studies in high-voltage (HV) technique
area. Also fast changing surge voltage and current experiments occupy an important
place among them. In addition to these, condition monitoring and decision-making
processes have also found wide application in recent years. It is known that during
the all mentioned applications it is not always possible to reach the correct outcome
with time domain evaluation and sometimes necessary to use special data processing
and evaluation techniques. Moreover, there are factors (environmental conditions,
material properties, voltage-current characteristics) that may effect the signals
emerge during testing or being under operation for high voltage equipment.
Therefore, understanding and evaluation of those signals are an important process.
All work that facilitates this process is a significant achievement.
Data acquired by experiment and measurements may contain a certain amount of
noise that relies on measurement set-up or external factors. Sometimes the noise
level may be high enough to mask the main signal. In this case, noise component
should be suppressed as possible and separated from the main data. This study also
aims to contribute to signal to noise ratio improvement studies on data obtained from
high voltage tests and measurements as well as the areas outlined in the previous
paragraph.
In this study, a new method and application areas were developed for wavelet
analysis, which is a signal analysis tool found wire range of application areas in
recent years, on data obtained from high voltage generation, measurement and test in
order to ease to evaluate them. It was determined how to select the most suitable
mother wavelet, decomposition level, thresholding rule and thresholding function
according to data worked on, which are necessary for analysis. Noise removal
procedure formed by gathered results was applied to different data sets and
successful results were obtained.
Aditionally it was provided to define right amplitude, time and frequency from time
domain signal obtained during condition monitoring or voltage & current
measurements and correct evaluation of data was enabled. In addition, effectiveness
of the wavelet analysis, which is an effective time-frequency analysis, for the above
given purposes was revealed.
xxiii
On the other hand, a wavelet-based method was developed for removal of noise
components, which create a major problem and rely on measurement set-up or
external factors, from obtained data during measurement of partial discharges and
especially during on-line monitoring. Beside these, it was contributed to the
development of measurement apparatus aimed at collecting partial discharge data
from high voltage equipment by developing a measuring impedance.
xxiv
1. GR
Yksek gerilim (YG) teknii alannda almalarn nemli bir ksm yaltkan
malzemelerin elektrik alan altnda davranlarnn, delinme dayanmnn
belirlenmesi, yalanmalarnn incelenmesi, kaak akmlarn izlenmesi, ksmi
boalmann llmesi vb. gibi yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan laboratuvar
almalarndan olumaktadr. Bunun yan sra zamanla hzl deien darbe gerilim
ve akm deneyleri de bu almalar arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Bunlarn
dnda srekli olarak yksek gerilim aygtlar zerinde durum izleme ve karar verme
sreleri de son yllarda geni uygulama alan bulmutur. Btn bu belirtilen
denemeler ve uygulamalar srasnda elde edilen verilerin zaman domeninde
deerlendirilmesi ile doru sonuca her zaman ulamak mmkn olmayp zel veri
ileme ve deerlendirme tekniklerinin kullanlmasn gerektii bilinmektedir. Ayrca
YG aygtlarnn denenmesinde, iletilmesinde ortaya kan iaretler zerine pek ok
etken (ortam koullar, malzeme zellikleri, gerilim-akm karakteristikleri vb.) etki
etmektedir. Dolaysyla bu iaretlerin anlalmas ve deerlendirilmesi zor ve nemli
bir ilemdir. Bu ilemi kolaylatracak her trl alma nemli bir kazanmdr.
Deney ve lm dzenei ile elde edilen veriler ou zaman lme dzenei ya da

d etkenlere dayanan belli bir miktarda grlt ierebilmektedir [1]. Kimi zaman bu
grlt dzeyi, ana iareti maskeleyebilecek kadar yksek olabilmektedir. Bu
durumda grltnn mmkn mertebe bastrlmas ve ana veriden ayrtrlmas
gerekmektedir. Bu tez almas, bir nceki paragrafta zetlenen sz konusu alanlar
dnda YG deney ve lmlerinden elde edilen iaretlere ilikin iaret/grlt
orannn iyiletirilmesi almalarna da katkda bulunmay hedeflemitir.
Yksek gerilim teknii alannda yaplan almalar srasnda yukarda belirtilen

deney ve uygulama alanlarnda elde edilen verilerin doru bir ekilde
deerlendirilmesi iin Fourier Analizi gibi yaygn birka iaret analiz ynteminin
kullanld grlmtr. Bu almada ise son yllarda geni uygulama alan bulan
bir iaret analiz arac olan dalgack analizinin, yksek gerilim retim, lme ve
deneyleri srasnda elde edilen veriler zerinde, bu verilerin daha kolay
1
deerlendirilmesi amacyla kullanlmasna ynelik yeni yntem ve uygulama
alanlarnn gelitirilmesi salanmtr.
1.1 Aratrmann erii
Bu almann temel amac yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan;
Arza saptama,
Durum izleme,
Gerilim ve akm deneyleri
srasnda zaman blgesinde elde edilen lm verilerinden doru olarak genlik,

zaman, frekans byklklerinin belirlenmesini ve sonularn doru yorumlanmasn
salamak ve bir sonraki adm olarak otomatik karar verme mekanizmalarnn
gelitirilmesine katk yapmaktr. Aratrmann uygulama alanlar ve verilerin elde
edildii almalara rnekler aada ksaca aklanmtr.
1.1.1 Durum izleme ve arza saptama

Yaltkanlarda ksmi boalmann, aalanmann, yzeysel iz oluumunun
dolaysyla yalanmann izlenmesi ve arzalarn nceden saptanmas,
Korona lm, kaak akmlarn lm.
1.1.2 Yksek gerilim ve akm deneyleri

YG iletme aygtlarnn, alternatif, doru, yldrm ve ama kapama darbe
gerilim ve akmlar ile dayanma, atlama deneyleri.
Yukarda belirtilen deney ve lmler srasnda elde edilen veriler ou zaman eitli
grlt ve bozucu etkileri iermektedir. Verilerinin ierdii grltnn temel
kaynaklar:
Yksek frekansl grlt: Radyo frekansl haberleme sistemlerinin almas,

harmonikler,
Darbe eklinde grlt: Genellikle anahtarlamal aygtlarnn almas ve yldrm,
Rasgele (dalm) grlt: ok nedenli, lme devresindeki elemanlar tarafndan

retilen grltler gibi i ve d etkenler,
2
olarak snflandrlabilir. Bu grltlerin olabildiince szlerek ana iaretten
ayrlmas gerekmektedir.
1.2 Yksek Gerilim Teknii Uygulamalarnda Genlik, Zaman Ve Frekans

Belirlenmesine Ynelik almalardan rnekler
1.2.1 rnek 1: Ksmi boalma lmeleri ve yerinin saptanmas

Yksek gerilim alma alanlar arasnda ksmi boalma lmleri, darbe gerilim ve
akm deneyleri, devre elemanlar ama kapama deneyleri srasnda elde edilen
iaretler hzl deiim gsteren iaretler olup bu iaretlerin frekans bileenleri son
derece nemli olabilmektedir. rnek olarak ksmi boalma belirleme sistemleri iaret
aktarm, iaretin saklanmas ve bilgisayar tabanl iaret ileme tekniklerini gerekli
klar [1].
Elektriksel ksmi boalma iaretleri yksek frekansl dalga ekillerinden

olumaktadr. Bu nedenle ksmi boalma iaretlerini saysallatrarak lmek iin,
yksek rnekleme frekanslarna gereksinim duyulur. Yksek frekanslarda yaplan
rnekleme ilemi grlt miktarnn artmasna neden olur. Artan grlt nedeniyle
ksmi boalma iaretlerinin saysallatrlan iaret iinden ayrlmas gleecektir.
deal olarak ksmi boalmay tanmlayan darbelerin genlii, faz dalm ve zamanla
deiimlerinin belirlenmesi ile ksmi boalmalar snflandrlabilir ve yaltkan iin
yalanmann tr ve derecesi tahmin edilebilir. lm srasnda elde edilen bu
iaretlerde ksmi boalmann oluum anlar, tr, lm sistemindeki grlt vb.
ilgili ok miktarda bilgi sakldr. Bu bilgilerin eldeki veriden doru olarak
kartlabilmesi iin bu alanda aratrmaclar ok eitli almalar yapmaktadrlar.
Buradaki ana sorun iaretler deneyler veya durum izleme esnasnda elde edildikten
sonra sadece zaman domeninde incelenip gerekli bilginin elde edilemez oluundan
kaynaklanmaktadr.
Dier yandan ksmi boalmann bir yaltkan (rnein bir kablo yaltkan) iinde
olutuu yerin doru olarak saptanmasnda, ok gvenilir deney verilerine ve ksmi
boalma kaynakl iaretin farkl kaynaklardan kaynaklanan grltler ierisinden ve
kablonun her iki yanndan yansyan darbeler iinden zenle kartlmasna gerek
vardr [2-4]. ekil 1.1de bir kablo zerinde ksmi boalmann meydana geldii yerin
bulunmasna ilikin rnek bir lm devresinin basit gsterimi verilmektedir.
3
Kablo
Ck
U
l Aleti
Zm
ekil 1.1 : Bir kabloda ksmi boalmann llmesi ve yerinin bulunmas.
Daha nce sz edilen grlt kaynaklarndan dolay ou zaman lm sonularnda

yksek seviyede grlt bulunabilir. Her ne kadar donanmsal olarak grlt szme
gerekletirilmi olsa da iaret ierisinde bir miktar grlt kalabilir. nemli olan
elde edilmesi gereken anlaml iaretin bu grltden uygun bir yntemle
olabildiince ana iarete zarar vermeden karlmasdr. ekil 1.2de yksek miktarda
grlt ierisine gmlm olan ksmi boalma darbeleri gsterilmektedir.
Gerilim
Zaman
ekil 1.2 : Grltl KB iareti rnei.
ekil 1.2 incelendiinde ksmi boalma darbelerinin hemen hemen grlt iaretleri
ile rtld yani ayrt edilmez halde olduu grlmektedir. Byle bir dalga ekli
iinden ksmi boalma iaretlerini ayrt edebilmek olduka zordur. Bu nedenle
grlt miktar olabildiince azaltldktan, yani iaret grlt oran iyiletirildikten
sonra elde edilecek dalga ekillerinden, elektriksel ksmi boalma iaretlerini
ayklamann daha salkl ve kolay olaca aktr.
4
Literatre bakldnda saysal iaretlerde her ne kadar grlt miktar azaltlmaya
allsa da tam olarak oluumlarna engel olmak mmkn deildir [5]. Bu nedenle
de rneklenen iaretlerdeki grltnn ayrtrlmasna ve elektriksel ksmi
boalmalarn ayklanabilmesine olanak salayan bir ynteme gereksinim olduu
grlmtr. Bu balamda analiz iin kullanlacak yntemin frekans analizi
yapabilme yeteneine sahip olmas gerektii aktr. nk grlt ve ksmi boalma
iaretlerinin frekans spektrumu belirlendiinde, her ikisini birbirinden ayrt etmek
kolaylaacaktr. Gerekte sadece frekans spektrumunu bilmek yeterli olmaz. rnein
ksmi boalmann yerinin bulunmasnda iaret ierisinde farkl zamanlarda oluan
ksmi boalma darbelerinin ne zaman olutuklarnn doru belirlenmesi ok
nemlidir. Bu gereksinim, iaretin zaman-frekans domeninde gsterilimini gerektirir.
1.2.2 rnek 2: Darbe gerilimi deneyleri

ekil 1.3 T (Maslak) Yksek Gerilim Laboratuvarnda elde edilen bir cephede
kesik darbe gerilimi rnei gsterilmektedir. Zaman domeninde verilen iaretten de
grlebilecei zere iaret zerinde grlt ve farkl frekanslarda belirli anlam ifade
edebilecek dier iaretlerin de olabilecei grlebilmektedir. Bozucu iaret olarak
tanmlanabilecek bu tr iaretlerin varl darbe parametrelerin tespitini
gletirmektedir. Belirtilen nedenlerle bu iaretin zaman-frekans domeninde
deerlendirilmesinin byk nemi olaca dnlmektedir.
gerilim
Gerilim
Zaman
zaman
ekil 1.3 : Cephede kesik darbe gerilimi rnei.
1.2.3 rnek 3: Darbe akm deneyleri

ekil 1.4 laboratuvar ortamnda elde edilen bir darbe akm rneini gstermektedir.
aret zerinde grlt ve farkl frekanslarda belirli anlam ifade edebilecek dier
iaretlerin de olabilecei grlebilmektedir.
5
G en lik
Akm
akm
zaman
Zaman
t
ekil 1.4 : Darbe akm rnei.
1.3 Grlt Kaynaklar ve Karakteristikleri
Genel anlamda grlt belli frekansta giriim olarak tanmlanabilir. rnek olarak 50
Hzlik enerji iletim ve datm hatlar, yksek frekansl radyo vericileri, bir optik
dzenekte dalm lazer vb. grltye neden olan etkenlerden sadece
birkadr. Beyaz grlt ad verilen grlt ise geni frekans aralnda dzenli
dalm bir grltdr. Birok kaynaktan ortaya kabilmesine ramen dzenli
olarak gzkebilir ya da sl nmlardan kaynaklanabilir. Flicker ya da 1/f grlt
ad verilen grlt ise frekans azaldka artan bir grlt tipidir. rnek olarak ayn
deere sahip btn elektrik direnleri ayn deerde beyaz grlt ortaya koymalarna
ramen ek olarak flicker katks direncin yapld malzemeye baldr. ekil 1.5te
tipik grlt kaynaklar ve bunlarn frekans spektrumlar zetlenmektedir.
lmleri etkileyen grltnn tipi ve lm gereksinimleri bu etkiyi azaltmak iin

bir yol gstermektedir. ncelikle eer mmknse ana iaretin iddeti artrlmaldr.
kinci olarak yksek frekans etkisini azaltmak amacyla lm devresini d kaynakl
giriim etkilerinden korumak iin nlemler alnmas gerekir. Ancak lmlere bal
olarak belirtilen bu yntemlerin uygulanmas kimi zaman mmkn olmazken
uygulanmalarnda dahi elde edilen veriler deerlendirme yapmaya yetecek dzeyde
olamad iin filtreleme yapmak kanlmaz olur.
6
ekil 1.5 : Temel grlt ve giriim kaynaklar [6].
1.4 almann Hedefleri ve Salad Katk
Aratrmann ierii ksmnda belirtilenlerin nda bu almann ana hedefleri

yle zetlenebilir:
a) Yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan durum izleme, gerilim ve akm

deneyleri srasnda zaman blgesinde elde edilen lm verilerinden doru
olarak genlik, zaman, frekans byklklerinin belirlenmesi ve sonularn
doru yorumlanmasn salamak,
b) Zaman-frekans analizinde etkin bir ara olan dalgack analizinin a)da verilen
amaca ynelik kullanmda etkinliini ortaya koymak,
c) Ksmi boalma verilerinin llmesi ve zellikle de iletme altnda srekli

izlenmesi esnasnda byk bir sorun oluturan lme sistemine bal ya da
d kaynakl grlt bileenlerinin elde edilen veriden uzaklatrlmasnda
dalgack analizi tabanl bir yntem gelitirmek,
d) Yksek gerilim lme tekniklerini kullanarak yksek gerilim aygtlarndan

veri elde etmeye ynelik lm dzeneklerinin gelitirilmesine katkda
bulunmak.
7
1.5 Tez Blmlerinin erii
Bu almada sunulan blmlerin ierii aada ksaca zetlenmitir.
Blm 2: Tez ierii kapsamndaki ilgili konular zelinde daha nceden yaplan
almalar verilmitir.
Blm 3: lk olarak yksek gerilim aygtlarndan elde edilecek verilerin zaman-

frekans analizinde kullanlabilecek iaret analiz aralarnn geliimi incelenmi, bu
kapsamda Fourier Analizi ve Ksa Sreli Fourier Analizi ile Dalgack Analizinin
karlatrlmas yaplmtr. Dalgack Analizinin ne olduu, bu alma kapsamnda
nasl kullanlabilecei detayl olarak anlatlm ve dalgack dnmnn
matematiksel ifadeleri verilmitir. Srekli Dalgack Dnm (SDD), Ayrk
Dalgack Dnm-oklu znrlk Analizi (ADD-A), Duraan Dalgack
Dnm (DDD), Paket Dalgack Dnm (PDD) gibi dalgack analizinde
kullanlan yntemlerin kyaslamas yaplarak almalarmz iin en uygun yntemin
belirlenmesi salanmtr. Ayrca dalgack analizi ile deney veya lm yoluyla elde
edilen verilerden grltnn ayrtrlmas ilemine ait admlar bu blmde
tanmlanmtr.
Blm 4: Bu blmde laboratuvar ortamnda elde edilen darbe gerilimlerinin

dalgack analizi ile grltden arndrlmas ve iaret ierisinde gizlenen bozucu
etkilerin kaynaklarnn neler olduunu belirlenmesi verilmitir. Ana iarete gre
optimum dalgacn, ayrtrma seviyesinin belirlenmesi almalarn
kapsamaktadr. Blm sonunda grltden arndrlan darbe ile orijinal verinin
kyaslamas yaplmtr.
Blm 5: Ksmi boalma verilerinin elde edilmesine ynelik temel elektrot

dzenekleri ile TBTAK Ulusal Metroloji Enstits (UME) Yksek Gerilim
Laboratuvarnda bilgisayar destekli ksmi boalma lm sistemi ile yaplan bir dizi
deney, bu deneylere ait sonu ve deerlendirmeleri kapsamaktadr.
Blm 6: Elektriksel ksmi boalma darbe benzetimi ve bu benzetim iaretlerine

genlii bilinen derecede grlt ekleyerek elde edilen eitli iaretler zerinde
dalgack analizi ile grlt szme almalar yaparak en uygun ana dalgack,
ayrtrma seviyesi, eikleme kural ve eikleme fonksiyonunun belirlenmesi
salanmtr. Belirlenen bu parametreler kullanlarak dalgack analizi ile grlt
ayrtrmas yaplm ve yntemin etkinlii gsterilmitir.
8
Blm 7: Blm 6daki almalara dayanan bulgular nda laboratuvar ortamnda
eitli yksek gerilim aygtlarndan elde edilen gerek ksmi boalma verileri
zerinde belirlenen yntemin etkinliinin snanmas almalar yaplmtr.
Blm 8: Bu alma kapsamnda elde edilen sonular verilmitir.
9
10
2. TEZ KONUSU LE LGL NCEK ALIMALAR
2.1 Giri
Son yllarda dalgack analizinden zellikle iaret ileme alannda olduka fazla
yararlanld grlmektedir. Genel anlamda bakldnda dalgack analizinin
uygulama alanlar alt band frekans analizi, grlt temizleme, veri sktrma,
veriden z nitelik kartma vb. dir. Yksek gerilim teknii alannda da izleme
lmleri ya da deneyler srasnda olduka eitli kaynaklardan (yksek gerilim
aygtlarndan) veri elde edilmekte ve uygulamaya bal olarak zaman zaman bu
verilerin ierisinde kolayca aklanamayacak etkiler (rnek olarak farkl frekans
bileenli iaretler verilebilir) ya da verinin salkl deerlendirilmesini engelleyen
yksek derecede grlt olabilmektedir. Bu gibi durumlar iaretin zaman-frekans
analizinin yaplmasn gerektir. Literatrde dalgack analizi ile pek ok uygulama
bulunmaktadr. Tez kapsamndaki alma alan ile ilgili olanlar aada
snflandrlarak zetlenmitir.
2.2 almalarn Deerlendirilmesi
Dalgack analizi ve yapay sinir alar kullanlarak g sistemleri arzalar

snflandrlmtr [7]. almada basit g sistemi arzalar ele alnarak benzetim
yntemi ile her bir arza durumundaki dalgack detay katsaylar hesap edilmi ve bu
veriler yapay sinir alar iin girdi olarak kullanlmtr. Yine bir baka almada [8]
dalgack analizi ve yapay sinir alar 61 MVA, 11,5/230 kVluk tek fazl bir
transformatrde arza bulunmas amacyla kullanlmtr. G kalitesini bozucu
etkilerin snflandrlmasnda dalgack dnm ve yapay sinir ann birleiminin
kullanlmas alma [9]da verilmektedir. Bu almada 6 adet bozucu etki
benzetimle incelenmitir ve tatminkar sonular elde edilmitir. [10] ikinci nesil
dalgack analizinin kullanm ile enerji iletim hatt zerinde oluan arza yerinin
saptanmasna ilikin bir almadr. Belirtilen aratrmada benzetimle 400 kVluk
128 kmlik bir hattaki arza hat ba ve hat sonundaki akm iaretlerine dalgack
analizi uygulayarak ve bir ksm detay katsaylarn geici akm bileenlerini temsil
11
ettii kabul edilerek arza yerinin saptanmasna allmtr. alma [11]de g
transformatrlerindeki i arza ile mknatslanma akmn fark akm ile ayrt etmeye
ynelik dalgack analizi ve yapay sinir alar uygulamas verilmitir. Yaplan
benzetim sonucunda bu geici olaylarn ayrt edilmesi %99 orannda baaryla
salanmtr. Yldrm darbelerinin enerji iletim hatt zerine dt noktann
PSCAD/EMTDC ile benzetimi yaplarak dalgack analizi kullanm ile darbenin hat
zerinde balang noktasnn tespit edilmesine ilikin alma [12]de
aklanmaktadr. Sonular almann yeterli dorulukta hat zerindeki darbe
balang noktasn tespit edebildiini gstermektedir. [13]de laboratuvar ortamnda
elde edilen grltl tam ve de kesik darbe gelimlerinin dalgack analizi ile
grltden temizlenmesi verilmitir. almada darbe parametrelerinin (genlik,
zaman, vb. byklklerin) grltnn mmkn mertebe szlmesi sonucunda daha
doru ve kolay belirlenebildii grlmektedir.
G sistemi hata iaretlerinin grltden temizlenmesinde oklu-dalgack analizin

kullanm [14]de verilmitir. Bu almada en iyi oklu-dalgack paketinin seim
lt verilmitir (en baarl olarak SA4 olarak belirlenmitir) ve bu seilen paket
ile grltden arndrma almalar yaplmtr. [15] numaral almada g
sistemlerinde harmonik bozunumun doru llmesi amacyla kullanlacak dalgack
analizi iin en uygun dalgack ailesinin ve en uygun ana dalgacn seimine
allmtr. Sonulara dmey ailesinda hata seviyesi yksek km ve uygulama
iin kullanlamayacana karar verilmitir. Dk bozunum seviyesinde db ailesi
baarl olurken doruluk yksek dereceli dblerde artmtr. te yandan yksek
seviyede bozunumlu durumlarda coif ailesi ve dk dereceli coifler daha baarl
olmutur. Belirtilen bu almalar srekli hal iin yaplm olup zamanla deien
harmonikli iaretler incelenmemitir.
Dalgack analizinin elektrik src uygulamalarnda llen iaretlerdeki (zellikle

de akm iaretlerindeki) grltnn szlmesi iin kullanm [16]da
aklanmaktadr. alma sonular dalgack analizinin llen iaretlerdeki yksek
frekansl bileenleri ayrt etmede etkili olduunu gstermitir. [17]de geici koullar
altnda alan asenkron motorda kalk annda ekilen akm kullanlarak krlm
rotor bar tans iin dalgack analizinde kullanlacak en uygun dalgacn
belirlenebilmesi incelenmitir. Sonular analizin baars iin yksek dereceli
dalgacklarn (rnek en az 8. derece) kullanlmasnn gerekliliini gstermitir.
12
Dalgack analizinin sinsoidal giriim yapm bir iarette, iaretin sinsoidal
bileenlerden ve beyaz grltden arndrlmasnda kullanm [18]de verilmitir.
Benzetimle elde edilen sonular gstermitirki; eer iaret grlt oran ok dk
deilse yntem baarl bir ekilde ana iareti ayrt edebilmitir. Bu almada ana
dalgacn seimi konusunda bir bilgi verilmemitir.
[19] numaral almada deney dzenei ile yksek doru gerilim altnda sivri ulu
bir elektrot ile elde edilen korona boalma akm zerinde dalgack analizi ve Ksa
Zamanl Fourier Dnm uygulamas yaplmtr. Sonuta korona boalmalarnn
tipik elektriksel zellikleri irdelenmitir. arete ait ana enerji bileenlerinin 500 MHz
ile 600 MHz arasnda olduu vurgulanmtr. Yksek younluklu polietilen
izolatrde yzeysel boalmay hzlandran kirletici ile alternatif gerilim altnda kaak
akmlarn oluturulmas ve llen bu kaak akmlarn dalgack analizi ile baarl bir
ekilde ilenmesi [20]de verilmitir. Sonuta yzeyde iz oluumu srasnda kaak
akmn normal sins akmndan ayrlk gstermesi saptanabilmitir. [21]de polimer
kapl izolatrlerde yksek gerilim altnda llen kaak akmdan yola karak
izolatrn maruz kald bozunum eklini snflandrmada 6 seviyeli ayrtrma ile
dalgack analizinden yararlanlmtr. almada oklu znrlk analizi iin
Daubechies 4 ana dalgac kullanlmtr.
oklu znrlk dalgack analizi ile kesik darbe gerilimi verisi iine gizlenmi ve
istenmeyen yksek frekansl bozucu etkilerin analizi [22]de verilmitir. lgili
almada yaplan alt bant analizi yksek frekans bileenlerin etki zamanlar
belirlenebilmi ve nedenleri hakknda yorum getirilebilmitir.
Yeralt g kablolarnda kullanlan klf kaynakl arzalarn tansnda dalgack

analizinin kullanm [23]de verilmitir. Yaplan benzetimde nce hata akmn
oluturacak klf arza modeli oluturulmutur. Ardndan bu modelle enerji sisteminin
modeli AMP program yardmyla hata akm oluturacak ekilde benzetimi yaplm
elde edilen hata akmlarna dalgack analizi uygulanarak istenilen znitelikler
kartlmtr. Ardndan yapay sinir alarndan yararlanarak hata snflandrmas
yaplmtr.
Literatrde gze arpan dier bir alma alan ise ksmi boalmalar hakknda yaplan
almalardr. [24] numaral almada yeralt yksek gerilim g kablosunda kablo
ekinde meydana gelen KB verileri zerinde dalgack analizi uygulamas yaplm ve
13
ayrk dalgack dnmnn KB iaretlerinin ilenmesinde srekli dalgack
dnmne olan stnl gsterilmitir. Ayrk dalgack dnm ile elde edilen
veriler yapay sinir alarna girdi olarak salanarak KB iaretlerinin izlenmesini
salayabilecek bir yntem gelitirilmitir. Ancak burada dikkati eken hususlar
olarak unlar sralanabilir: ncelikle yazarlar srekli dalgack analizi iin ana
dalgac rastgele semilerdir (Gabor dalgac), bu dalgacn neden uygun
grld konusunda bir bilgi yoktur. kincisi, akustik olarak llen KB iaretinde
bir grltnn var olduu belirtilmekte ancak grltnn nasl elde edildii
konusunda bir bilgi bulunmamaktadr.
[25] numaral almada sv yaltkan ierisinde farkl elektrot dzenleriyle elde

edilen ve akustik emisyon yntemiyle llen KB iaretlerinin Morlet ana dalgac
ile srekli dalgack dnmne tabi tutularak iaret iindeki bileenlerin zaman-
frekans dzleminde gsterimi yaplmtr. Ayrca, retilen bu KB iaretlerinden
bazlar iin ayrk dalgack dnm ve istatistiksel yntemler kullanlarak iaret
bileenleri ayrt edilmeye allmtr.
Laboratuvar ortamnda farkl KB kayna oluturarak yaplan KB deneyleri ve bu

deneylerde elde edilen verilerin dalgack analizi ile istatistiksel yntemlerle ilenerek
boalma eitlerine gre znitelik belirleme almas [26]da verilmitir.
[27] sahada generatrden ve gaz yaltml sistemden elde edilen grlt ieren KB
verilerinin paket dalgack dnm ile grltden szlmesini iermektedir.
almada en iyi aacn seilmesi, paket dalgack dnm iin ayrtrma
seviyesinin seimi, grlt eik deerinin verilere bal olarak seimi gibi grltden
szme ilemine etki edebilecek parametreler incelenmi ve yntemin yeterli seviyede
akustik yoldan generatr ve gaz yaltml sistemden elde edilen KB iaretlerini ayrt
edebildiini gstermitir. Uyguladklar yntemin ayrk dalgack dnmne ve
entropi tabanl paket dalgack dnmne gre daha etkili olduunu ortaya
koymulardr. Ancak bu almada sadece beyaz grlt zerine younlalm, dier
grlt kaynaklarnn oluturabilecei etkinin dnlmedii grlmtr.
Gaz yaltml sistemleri temsil eden bir deney dzenei zerinde 3 farkl KB
oluturacak parack kullanarak KB varln belirlemek zere yksek frekans
rezonans iareti lmleri yaplm ve elde edilen veriler paket dalgack dnm
ve yapay sinir alar ile snflandrlmtr [28]. almada farkl dalgacklarn, farkl
14
seviyedeki grltnn ve KB kayna ile alc arasndaki uzunluun farkl olmas
durumlar iin almalar tekrarlanmtr. Sonularn zellikle iletme altnda srekli
lm yapan dzenekler iin yararl olduu grlmtr.
Ak alanlarda grltye maruz ortamlarda yaplan KB lmlerindeki grlty

ayrt edebilmek adna darbe eklini analiz eden bir alma [29]da verilmitir. Bu
almada laboratuvar ortamnda yaplan deneylerde KB kayna olarak epoksi kat
yaltkan ierisinde boluk ve grlt kayna olarak bir sivri ulu elektrot
kullanlmtr. lm devresinde ise deney cismine seri bal 50 ohmluk bir diren
ile beraber yksek frekansl akm trafosu (HFCT) kullanlmtr. ncelikle deneyler
sadece diren ile yaplp sonra sadece yksek frekansl akm trafosu ile yaplarak
tekrarlanmtr. Bylece ilk nce kat yaltkann oluturduu KB iaret yaps ve
ardndan da korona kaynakl grlt iaretinin yaps ve bunlarn frekans
karakteristikleri ortaya koyulmutur. Ardndan yaplan darbe analizi, lmlerde
yksek frekansl akm trafosu kullanlmasnn grlt ile KB iaretlerinin ayrt
edilmesini kolaylatrdn ortaya koymutur.
[30] g tansformatrleri ierisinde oluan KB varlnn belirlenmesi amacyla

yaplan KB lmlerinden ve seviye-baml dalgack seim ynteminin lmlerde
elde verilere uygulanarak grltnn ayklanmas ileminden sz etmektedir.
lmler transformatr geit izolatrleri ile topraklama noktalar arasna yerletirilen
ift sensr yardmyla yaplmtr. Bu sensrlerin devreye farkl balanlar ile elde
edilen sonu udur: transformatr ierisinden gelen KB iareti iki sensrde farkl
polaritede grlrken d kaynakl grlt ayn polariteyi oluturmaktadr. Bylece
beyaz grlt, gelitirilen seviye-baml dalgack seim yntemini kullanarak
oluturulan dalgack analizi, geit izolatrne bal iletkenlerde oluan KB iaretleri
ise darbe-sral analiz (pulse sequence analysis) ile ayrt edilebilmitir.
Benzetim yntemi ile oluturulan KB iaretleri zerine rastgele ve sinsoidal grlt

eklenmesiyle elde edilen veriye dalgack analizi uygulanmas ve KB iaretlerini
grltden ayrmay aklayan bir alma [31]de verilmitir. Bu almada boalma
darbesinin bir bant geiren filtreden geirilmi haline (lm devresinin etkisini
temsilen) rastgele grlt ve 8 farkl frekansta sinosoidal grlt eklenerek grltl
KB iareti elde edilmitir. Ardndan Daubechies 30 ana dalgac kullanlarak 10
seviyeli ayrtrma yaplmtr. Ancak almada Daubechies 30 ana dalgacnn
kullanlmasnn nedeni tam olarak aklanmamtr. Ayrca ayrtrma seviyesinin
15
etkisinden ve ayrtrmadan sonraki geri birletirmede neden sadece 4. seviyedeki
yaklam katsaylarnn alnarak dierlerinin hesaba katlmad sz edilmemitir.
Elde edilen sonularn baarl olduu belirtilerek bir sonraki almada gerek saha
lmlerinde elde edilen KB verilerine bu yntemin uygulanaca belirtilmitir.
[32] UHF yntemiyle g transformatrleri zerinde llen ksm boalma

iaretlerinin grltden arndrlmasnda eik deer belirlenmesi ile ilgili temel bir
almadr. almada ayrk dalgack dnm ve yumuak & sert eikleme
yntemleri karlatrlmtr. Ayrca 4 farkl eikleme ynteminin baars lm
yoluyla elde veriler zerinde kyaslanmtr. Sonular kk iaret grlt
oranlarnda kat eiklemenin yumuak eiklemeye gre daha iyi sonu verdiini,
yksek iaret grlt orannda kat ve yumuak eiklemenin her ikisinin de baarl
olduunu, yumuak eikleme ile SURE ve Heuristic SURE eikleme yntemlerinin
daha uyumlu olduunu, evrensel eiklemenin darbenin sensre geli sresini
(dolaysyla KB kaynann yerinin bulunmas) belirlemeye uygun olmad, Db09
ana dalgac ile Minimax ya da Heuristic SURE eikleme yntemlerinin (sert ya da
yumuak) kullanmnn KB ana iaretlerini en verimli ekilde grltden ayrt
edebildiini gstermitir.
[33]te sahada yaplan ksmi boalma lmlerinde kullanlmak zere yeni bir
eikleme yntemi nerilmitir. Bu yntem, KB kayna deney dzeneine bal
deilken sadece ortamdaki grlty kaydetmek ve sonrasnda bu grlt verisine
dalgack analizi uygulayarak her bir ayrtrma seviyesi iin grlty temsil eden
dalgack katsaylarnn en yksek deerde olann o seviye iin eik deer olarak
kabul etmeye dayanmaktadr. Bunun yan sra ana dalgack olarak Db30 ve
maksimum ayrtrma seviyesi iin seviye 5 kullanlmtr. almalar nce
benzetimi yaplan KB darbeleri zerinde yaplm, sonra da saha lmlerinden elde
edilen veriler zerinde tekrarlanmtr. Yaplan bu alma daha nceki almalardan
baz rneklerle kyaslanm ve yntemin genetik algoritma ve yapay sinir alar ile
birlikte baarl bir ekilde ileyeceine deinilmitir.
[34]de benzetim yntemi ile grlt ierisine gml ksmi boalma iaretlerinin
oklu znrlk analizi ile grltden ayrt edilmesi verilmitir. Burada 5 seviyeli
ayrtrma ve de Daubechies 10 kullanlmtr. Ancak bu seimler konusunda bilgi
verilmemi olup sonular KB iaretinin ekline gre farllk gstermitir. Bu da
yntemin yeterince etkin olmadn ortaya koymaktadr.
16
[35]te e eksenli silindirsel elektrot sisteminde (gaz yaltml sistemleri temsilen)
ksmi boalma iaretlerinin beyaz grltden arndrlmas amacyla dalgack
analizinin kullanmn aklayan temel seviyede bir almadr. Benzetimi yaplan
KB iaretinine beyaz grlt eklenmi hali iin Haar dalgac kullanlrken
laboratuvar ortamnda e eksenli silindirsel elektrot sistemi ierisindeki ana elektrot
zerine yerletirilmi bir parack ile elde edilen verinin ayrtrlmasnda ana
dalgack olarak Db2 kullanlmasnn nedeni verilmemitir. Ayrca sonulara
bakldnda grltden arndrma aamalar iin bir ak belirlenmi, yntemin
parametrelerin deitirilmesi durumunda buna nasl cevap verecei irdelenmemitir.
Hatta iaretlerdeki iaret grlt oranlar dahi belirli deildir. Bu bakmdan
almann salkl deerlendirilmesi mmkn olmamtr.
[36]da e eksenli silindirsel elektrot sisteminde (gaz yaltml sistemleri temsilen)

UHF alglayc kullanarak ksmi boalmann korona boalmasnda ayrt edilmesinde
paket dalgack dnmnden ve yapay sinir alarndan yararlanlmas anlatlmtr.
alma, korona ile kark KB iaretlerinden KB iaretlerini szmede baarl
sonular vermitir.
[37] numaral almada dalgack analizi ile eitli iaretlerden grlt szlmesinde
kullanlan eikleme yntemi zerinde yumuak ve sert eiklemelinin birleiminden
oluturulan yeni bir eikleme yntemi nerilmitir. Benzetimle yumuak ve sert
eiklemeden daha iyi sonu verdii ortaya konmutur. Ancak yaplan alma daha
ok beyaz grlt iin etkilidir.
2.3 Blmn Sonular
Sonu olarak tezin banda belirtilen almann hedefleri alanlarnda tam olarak elde
edilmi net bir sonu bulunmamaktadr. Dalgack analizinin YG aygtlarndan elde
edilen iaretlerin analizinde birka konu dnda kullanlmad ve yaplan
almalarda genellikle deneme yanlma yntemine bal kalnd iin belirli bir
metodolojinin oluturulamam olduu grlmtr.
17
18
3. ARET ANALZ ARALARININ GELM VE DALGACIK ANALZ
ou iaretler zaman domeninde gsterilir ve zaman domeninde bir iaretin izilmesi

zaman-genlik gsterimi ile ifade edilir. Bu gsterim genellikle iaret ilemede iyi bir
gsterim olmamaktadr. aretlerin yaplarna bal olmakla birlikte ou kez ayrt
edilebilir nemli bilgiler frekans bileenlerinde gizli tutulurlar.
Fourier, 19. yzylda herhangi bir periyodik fonksiyonun sonsuz saydaki kompleks
stel fonksiyonlarn toplam eklinde ifade edilebileceini sylemitir. Fourier
temelli dnm teknikleri daha sonraki yllarda Ayrk Fourier Dnm (DFT) ve
Hzl Fourier dnm (FFT) algoritmalarnn gelitirilmesiyle bilgisayarlarda veri
ileme iin nemli bir adm olmutur.
Denis Gabor 1946 ylnda Gabor Dnm olarak bilinen Fourier temelli analiz
yntemini sunmutur. Bu yntem de pencereleme yntemini kullanarak iaretin
kk bir paras zaman tanm aralnda ele alnm, iaret zaman ve frekansn
fonksiyonu olarak iki boyutta ifade edilmitir. Bylece duraan olmayan iaretlerin
ilenmesi daha salkl hale gelmitir. Gabor dnm, bugnk Ksa Zamanl
Fourier Dnm (KZFD) ynteminin temeli olarak grlmektedir [38].
Fourier temelli analiz yaklamlarnn zellikle zaman ve/veya frekans znrl

sorunu bu alanda alanlar daha farkl yntemlere yneltmitir. Bu ekilde Fourier
serisi yaklamyla balayan iaret frekans analizi kavram gnmze dein lek
analizi kavramna ve bununla sk skya bal olan dalgack analizine kadar gelierek
uzanmtr.
lek analizi, basite bir f(x) fonksiyonunun lei deien matematiksel yaplar
oluturarak analiz edilmesidir. nce basit bir temel fonksiyon tasarlanr, sonra bir
miktar telenir ve lei deitirilir. Bu yap herhangi bir fonksiyonun yaklamnda
kullanlr ve ayn ilemler tekrar edilir, bylelikle yeni yaklamlar ayn basit yapsal
temel fonksiyondan tretilerek elde edilir. Bu lek analizi dizisi, iaretin farkl
lee sahip ortalama dalgalanmalarn ltnden grltye de en az duyarldr.
Konuyla ilgili ilk alma A. Haar (1909) tarafndan sunulmutur. 1930larda
19
fonksiyonlarn deiken lekli temel fonksiyonlar kullanlarak gsterilmesi ile ilgili
bamsz almalar yaplmtr. Deiken lekli temel fonksiyonlar kavram ksaca
dalgack analizini tanmlar.
1960-1980 yllarnda matematikiler Guido Weiss ve Ronald R. Coifman atoms

ad verilen bir fonksiyon uzaynn en kk eleman zerinde almlardr. Ama
sradan bir fonksiyon iin bu atomlarn bulunmas ve bu atomlar kullanlarak
fonksiyon uzaynn tm elemanlarn tekrar meydana getirecek birletirme kuraln
bulmaktr. 1980lerde fizikiler Morlet ve Grossman dalgacklara quantum fiziinde
geni yer vermilerdir. Alex Grossman ve Jean Morlet bu fonksiyon yap bloklar
iin ilk defa Wavelet yani Dalgack adn nermilerdir ve o zamana kadar
Littlewood-Paley teorisi olarak belirtilen teori Dalgack (Wavelet) Teorisi olarak
adlandrlr olmutur. 1985 de Stephane Mallat dalgacklar bu alanda yeni bir
srama tahtas oluturan saysal iaret ileme almalarnda kullanm ve
Quadrature Mirror Filtre, piramit algoritmalar ve normal-dikey (Orthonormal)
dalgack temeller ve daha biroklar arasndaki ilikileri kefetmitir [39].
Y. Meyer ilk nemli dalgac kurmutur. Bu Haar dalgacn tersine, srekli trevi
alnabilir zellikteydi fakat kapal ve snrl deillerdi. Birka yl sonra Ingrid
Daubechies Mallatn almalar nda normal-dikey temel dalgack
fonksiyonlarn ina etti ki, bunlar belki en sekin ve gnmzdeki dalgack
uygulamalarna ke ta oluturacak olanlardr.
Frekans domeninde iaretin gsteriminin nemine ve konuda tarihsel geliime

deindikten sonra frekans dnmlerinin balcalar olarak Fourier Dnm,
Hilbert Dnm, Ksa Zaman Fourier Dnm, Wigner Dalmlar, Radon
Dnm ve gnmzde en popler olan ise Dalgack Dnm olduunu
vurgulamakta yarar vardr [38].
3.1 Fourier Dnm
Veri zmleme yaklamlarnn temel amac uygun bir dnm yntemi

uyguladktan sonra iaretten istenen bilgiyi elde etmektir. Fourier analizi bir iareti
zaman-genlik domeninden frekans-genlik domenine dntrmeye yarayan ve
zellikle zaman ierisinde deiim gstermeyen (duraan) iaretlerin frekans
bileenlerini belirlemede etkili bir yntemdir.
20
Fransz matematiki J. Fourier'in periyodik bir fonksiyonu, periyodik stel karmak
fonksiyonlarn sonsuz toplam eklinde ifade etmesiyle Fourier dnmnn
temelleri atlmtr. J. Fourier'in bu ifadesi ilk olarak periyodik olmayan fonksiyonlar
iin ve daha sonra periyodik veya periyodik olmayan ayrk zamanl iaretler iin de
genelletirilmitir.
1965 ylnda hzl Fourier dnm ad altnda gelitirilen algoritma sayesinde

Fourier dnm ok kullanl bir yntem olarak yerini almtr. Aada zaman
domeninde x(t) iaretinin frekans dneminde x() Fourier dnm ile elde
edilmesi eitlik (3.1) ile ve ters Fourier dnm ile tekrar zaman domenine gei
yaplmas eitlik (3.2) ile gsterilmektedir.

x() = F{x(t )} = x(t )e j t dt (3.1)

1
x(t ) = F 1{ X ()} =
2
X ()e jt d (3.2)
Fourier dnm iaretin iinde varolan frekans bileenlerini bize verir. Fakat bu tip
bir dn m frekanslarn hangi zaman aralnda var olduunu gsteremez. Bu
bilgiler iaret ayet duraan ise gerekli deildir. nk duraan iaretlerde zamana
gre frekans deimez. Eer iaretin zamana gre frekans deiiyorsa bunlara
duraan olmayan iaretler denir. Fourier dnmn duraan olmayan iaretlerde
ne tr bir spektral bileen olduunu renmek iin kullanlabilir, fakat nerede
olu tuunu syleyemez. Yani Fourier analizinde, frekans alanna geildiinde zaman
alan kaybolur.
Duraan iaretlerde Fourier analizi iyi bir yntem olmaktadr, fakat rnek olarak
ksmi bo alma iaretleri gibi iaretler duraan olmayp srekli deiim gsterir. Bu
iaretlerde ksa sreli ortaya kan dik darbeler boalmann tans asndan nemli
bilgiler tar. Dier bir rnek olarak ise darbe gerilim uygulamalarnda deiik
zamanlarda deiik frekanslarda iaretler ortaya kabilir. Bu gibi durumlarda
frekans bileenlerinin hangi zaman aralnda meydana geldiinin nemi byktr ve
Fourier dn m sonular frekans bileenlerinin yerel zaman, balang veya biti
bilgileri hakknda kesin veriler salamaz, nk bu bilgi Fourier spektrumu boyunca
yaylmtr, yani Fourier dn m ancak genel bir bak salar.
21
Duraan olmayan iaretlerin frekans analizinde Fourier dn mnn farkl frekans
bileenlerinin oluum zamanlarn belirlemede yetersiz kaln gstermek zere bir
rnek yaplm ve ekil 3.1de gsterilmitir. ekil 3.1de 5 Hz, 10 Hz ve de 20
Hzlik iaretin duraan olarak (tm zamanda var olarak) toplamndan oluan ve
matematiksel ifadesi (3.3)de verilen iaretin frekans analizi, ekil 3.2de ise bu
iaretin belli zamanlarda olu umlar sonucu ortaya kan iaretin frekans analizi
gsterilmektedir.
x(t ) = sin(25t ) + sin(210t ) + sin(220t ) (3.3)
ekil 3.1deki frekans analizi sonucu 5 Hz, 10 Hz, 20 Hzlik iaretler aka
grlmektedir ve Fourier analizi ana iaretin frekans bileenlerini belirlemekte
olduka baarldr, nk bu farkl frekans tm zamanlarda ana iaret iinde
mevcuttur.
ekil 3.2de ise 5 Hz, 10 Hz ve 20 Hzlik ayr iaret farkl zamanlarda oluarak
ana iareti oluturduu gsterilmektedir. Bu durumda frekans analizi
gerekletirildiinde sonucun ekil 3.1e benzerlii gze arpmaktadr. Fakat ekil
3.2de frekans-genlik domeninde gsterilen dalga ekli ana frekans bileenleri
arasnda grltye benzeyen baz titreimler iermektedir. Bunun nedeni ana frekans
bileenleri arasndaki ani deiimlerdir. Bu titreimleri zel baz filtreleme
yntemleri ile yok etmek mmkndr. Sz konusu titreimler yok edildiinde ekil
3.1 ve 3.2de verilen frekans dalm birbiri ile tamamen benzer olacaktr.
ekil 3.1 ve 3.2de verilen her iki durum birbirinden tamamen farkl iki dalga eklini
ifade etmesine karn Fourier dnmleri hemen hemen birbirinin ayndr. Buradan
da anlald gibi Fourier dnm incelenen iaret iindeki frekans bileenlerini
verir, bu frekans bileenlerinin zamann hangi annda meydana geldiini vermez. Bu
nedenle bir iaret iindeki farkl frekans bileenlerinin ne zaman olutuunu
grebilmek iin Ksa Zamanl Fourier Dnm (KZFD) gelitirilmitir [40].
22
5 Hz + 10 Hz + 20 Hz 5 Hz + 10 Hz + 20 Hz
3 1
2
0.8
1
0.6
Genlik
Genlik
0 Her zaman mevcut
0.4
-1
0.2
-2
-3 0
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 50 100 150
Zaman (s) Frekans (Hz)
ekil 3.1 : 5 Hz, 10 Hz ve 20 Hzlik ayr iaret ve Fourier dnm.
1 0.4
0.35
0.5 0.3
0.25
Genlik
Genlik
0 0.2
0.15
-0.5 0.1
0.05
-1 0
0 0.5 1 0 50 100 150
Zaman (s) Frekans (Hz)
ekil 3.2 : Farkl zamanlarda oluan 5 Hz, 10 Hz ve 20 Hz lik ayr iaret.
Yukarda verilen rnekten de akca grlebilecei zere duraan olmayan

iaretlerde farkl frekans bileenleri farkl zamanlarda oluabilirler ve Fourier
dnm ile farkl frekanstaki iaretlerin ne zaman olutuklarn elde edemeyiz.
Fourier dnm frekans bileenlerini doru olarak bildirmesine ramen bunlarn
oluum zamanlarn belirlemede yetersiz kalr.
3.2 Ksa Zamanl Fourier Dnm (KZFD) (Short Term Fourier Transform)
Ksa zamanl Fourier dnmnn Fourier dnmnden fark iareti daha kk

zaman aralklarnda incelemesidir. Gabor 1946 ylnda Fourier analizinin zamanlama
eksikliini gidermek iin, iareti zaman alannda kk blmler (pencereleme)
halinde analiz edilebilecei fikrini ortaya atm ve baaryla uygulamtr.
KZFDde ana yntem incelenen iaretin kk ksmlara blnmesi ve iaretin bu

ksmlarda duraan olduunun kabul edilmesidir. Bu amala gibi bir pencere
23
fonksiyonu seilir. Pencerenin genilii iaretin duraan kabul edilen ksmna eit
olmaldr.
Pencere fonksiyonu ilk olarak iaretin balang noktasna konumlandrlr. Yani

pencere fonksiyonu t = 0 anndan balamaldr. Eer pencere fonksiyonunun
geniliini T kabul edersek t = 0 annda pencere fonksiyonu ilk T/2 birim zaman ile
rtecektir. Daha sonra pencere fonksiyonu iaret ile arplr. Bu ilem ile uygun
pencere aral sayesinde iaretin sadece ilk T/2 saniyelik ksm seilmi olur. Bu
arpm farkl bir iaret gibi kabul edilerek Fourier dnm yaplr. Elde edilen
sonu iaretin ilk T/2 saniyelik blmnn Fourier dnmdr. kinci admda
pencere t = t1 kadar kaydrlarak pencerenin yeni konumu iin Fourier dnm
yaplr. Bu ilemler iaretin son ksmna kadar devam ettirilir. Eitlik (3.4) Ksa
Zamanl Fourier Dnm ifadesini vermektedir.
X ( t " f ) = ( x(t )* (t t ") ) e 2 jft dt (3.4)
burada (t) pencere fonksiyonu ve de x(t) ana iarettir.
ekil 3.3 KZFDde sabit genilikteki pencere ynteminin kullanlmasyla iarette

genlik ve zaman deiimi incelenirken znrln sabit olduunu gstermektedir.
Pencere
Genlik
Genlik
Zaman
Zaman
ekil 3.3 : Ksa zaman Fourier analizi.
Pencere fonksiyonuna rnek olarak ok kullanlan bir pencere fonksiyonu olan

Hamming penceresi, pencere uzunluu 30 birim iin ekil 3.4te verilmitir.
24
Hamming Penceresi
1
0.9
0.8
0.7
0.6
Genlik 0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0 5 10 15 20 25 30
Pencere uzunlugu
ekil 3.4 : Hamming penceresi.
ekil 3.5'te ekil 3.2de verilen farkl zamanlarda farkl frekans bileenlerini ieren
iarete ait KZFD sonucunda frekans, zaman ve genlik domeninde gsterilimi
spektogram olarak verilmitir. ekil 3.5te gsterilen spektogramda (teleme ve
leklemeye bal enerji yo unluunu gsterir) kullanlan pencere genilii R = 30
olarak alnmtr. Renklendirmede genliin bykln belirtmek adna en kk
deer koyu mavi ile balar, yan, yeil, sar, krmz ve koyu krmz eklinde devam
ederek en yksek deere ular. ekil 3.6da ise verilen spektogramda pencere
genilii artrlmtr (R = 100). Buradan da grld gibi pencere genilii arttka
frekans eksenindeki znrlk kalitesi artmakta fakat zaman eksenindeki
znrlk kalitesi dmektedir. Bu durum tersi iin de geerlidir. Eer KZDFde
kullanlan pencere genilii azaltlrsa bu kez daha kaliteli bir zaman znrl
elde edilirken frekans znrlnden dn verilmek zorunda kalnacaktr.
25
Spektogram, R = 30
150
100
Frekans (Hz)
50
0
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
Zaman (s)
ekil 3.5 : Pencere genilii R = 30 birim olarak seilmesi sonucu KZFD.
Spektogram, R = 100
150
100
Frekans (Hz)
50
0
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
Zaman (s)
ekil 3.6 : Pencere genilii R = 100 birim olarak seilmesi sonucu KZFD.
Elektriksel ksmi boalmalar asndan bakldnda ksmi boalmalar gibi yksek

frekansa sahip olan ve duraanl bozan iaretlerin zamann hangi annda meydana
geldiini grebilmek iin pencere boyutu olduka kltlmek zorunda kalnacaktr.
zellikle ksmi boalmalarn kaynan belirlemek iin yaplan almalarda ksmi
26
boalmalarn balang anlar ve lme noktasna varma anlar nemli rol oynar. Bu
anlarn belirlenmesi iin pencere genilii ok fazla kltlmek zorunda kalnr. Bu
durumda da frekans znrl dtnden ksmi boalmalarn frekansn
belirlemek gleir.
Yukarda anlatlanlar dikkate alndnda Fourier dnmnn yksek frekansl

geici iaretlerin analizini yapmak iin tam anlamyla verimli bir yntem olmad
sylenebilir. Bu nedenle zaman-frekans analizini daha verimli yapabilen farkl bir
dnm yntemi kullanmakta yarar grlmtr. Yaplan kaynak taramas
sonucunda, son yllarda kullanm olduka yaygnlaan Dalgack Dnm
(Wavelet Transform) ynteminin YG aygtlarndan alnan farkl frekans bilgilerini
ieren iaretlerin analizinde ve grlt ayklama ilemlerinde daha verimli
olabilecei kansna varlmtr.
Genel anlamda bakldnda dalgack analizi Ksa Zamanl Fourier Dnm

(KZFD) ile yakndan ilgilidir. Dalgack analizi, KZFDnin bir alternatifi olarak
znrlk probleminin stesinden gelmek iin ortaya kmtr. KZFDde zaman-
frekans alannda elde edilen bilgiler snrl bir duyarllkta elde edilebilmektedir. Bu
duyarllk pencerenin byklne baldr. ou iaretler daha duyarl yaklama
gereksinim duyar ve bu pencerenin byklnn srekli deimesi gerekmektedir.
Yukarda da belirtildii zere KZFDde zaman penceresi btn frekanslarda
deimeyen byklktedir. Eer bu pencere dar tutulursa frekans znrl dk,
geni tutulursa zaman znrl dk olacaktr.
Dalgack analizi ise KZFD ile karlatrldnda bir ileriki yntem olup
pencereleme teknii bykl deitirilebilir. Dalgacklar duraan veya duraan
olmayan iaretlerin zaman-lek analizi iin olanak salar ve dnm tm iaret
frekans-zaman bilgisini korur. Bu sebeplerden dolay duraan olmayan gerek
iaretlerin dalgack temelli yntemlerle ilenmesi geleneksel yntemlerden daha iyi
sonular salarlar.
3.3 Dalgack Analizi
Dalgack dnm, bir iaretin zaman-frekans analizi iin kullanlan bir dnm
trdr. zellikle sismik verilerin incelenmesi srasnda yaanan problemler Srekli
Dalgack Dnmnn gelimesine olanak salamtr. Daha sonralar ise dalgack
27
analizinin ok eitli iaret tiplerine uygulanabilir olduu grlmtr [45-49].
Yaplan almalarda iaretlerde sreksizlik tansnda (kalp grafiklerinin
yorumlanmas rnek verilebilir) ve iaretten grlt temizlemede dalgack
dnmnden nemli lde yararlanlmtr [50].
Adndan da anlald gibi dalgack dnm dalgacklar yardm ile

yaplmaktadr. Ksa zamanl Fourier dnmne (KZFD) benzer olarak dalgack
dnmnde pencere grevini ana dalgack denilen bir fonksiyon stlenir, fakat bu
ana dalgack dnm ilemi sresince hem leklenir hem de telenir. lekleme
dalgann geniletilip daraltlmasna, teleme ise zaman ekseninde dalgann
kaydrlmasna karlk gelir [41].
KZFD'de dnm boyunca sabit kalan pencere fonksiyonunun genilii dalgack

dnmnde srekli deitiinden, hem zaman hem de frekans domeninin
znrl artmaktadr, bu da dalgack dnmn Fourier dnmnden daha
stn klmaktadr. Dalgack analizi; ksa zamanl Fourier analizinin aksine zaman-
frekans alann deil, zaman-lek alann kullanr. ekil 3.7 dalgack analizi
sonucunda iarette lek ve zaman deiimini gstermektedir.
Genlik
Genlik
Zaman
Zaman
ekil 3.7 : Dalgack analizinde lek-zaman alan.
Dier taraftan ekil 3.8de Fourier, ksa zamanl Fourier ve dalgack dnmlerinin
zaman-frekans domeninde znrlkleri gstermektedir. Ksaca zetlemek
gerekirse Fourier dnm bize frekans bilgisini verir ama bu frekanslarn ne
zaman olutuunu belirtemez. Ksa Zamanl Fourier dnmnde zaman-frekans
znrl sabittir yani KZFDde zaman penceresi btn frekanslarda deimeyen
byklktedir. Dalgack dnmnde bu znrlk ayarlanabilmektedir.
28
ekil 3.8 : Dnmleri zaman-frekans znrl bakmndan karlatrma.
Veri sktrma uygulamalar dalgacklarn dier bir uygulama alandr. rnek olarak
gnmzdeki biimi ile resim sktrmada uluslararas standart olan JPEG 2000 bir
dalgack uygulamasdr. Ayrca grlt szme uygulamalarnda ise nemli miktarda
dalgack dnmnden yararlanld literatrden grlebilmektedir [51-53].
Bir dalgack snrl yapda olup ortalama deeri sfr olan bir fonksiyondur.
Sinsoidal dalga, snr olmayan dzgn bir dalga olup dalgack ise dzensiz yapya
sahip ve asimetriktir. Dalgack analizinin altnda yatan temel dnce iareti lee
gre analiz etmektir ve Fourier temelli analizde olduu gibi sins temel fonksiyonlar
deil de dalgack fonksiyonlar kullanldndan keskin sreksizlikleri ieren veriler
iin ok uygundur.
Dalgack dnmleri ile analiz sonular teorik olarak sonsuz sayda kmeden
oluur. Baz temel dalgack fonksiyonlar ayrmsal (fractal) yapya sahiptirler.
ekil 3.9da iki rnei verilen Daubechies dalgack ailesi bunlara iyi bir rnektir.
29
a) Db3
b) Db9
ekil 3.9 : Daubechies dalgack ailesinden a) Db3 ve b) Db9.
3.3.1 Dalgack nedir?

imdiki kullanmyla dalgack sz ilk kez Alfred Haarn (1909) doktora tezinin
ekler ksmnda kullanlmtr. Belirli bir sreye sahip olan ve bu sre ierisindeki
ortalama deeri sfra eit olan dalga ekline dalgack ad verilmektedir. Genel
anlamda sinsoidal bir dalga eklinin tersine, dalgacklarn bir balang ve biti
noktalar vardr. ekil 3.10da bir sinsoidal dalga ile dalgacn fark gsterilmitir.
30
Sinsoidal dalga Db 20
ekil 3.10 : Sinsoidal dalgann bir ksm ve sonlu uzunluktaki dalgack.
Dalgack dnmnn matematiksel ifadesi ilerdeki ksmlarda ayrntl

aklanacaktr. Dalgack analizindeki temel felsefe ana iaretin seilen dalgacn
telenmesi ve leklenmesi ile elde edilen birok dalgann toplamndan elde edilmesi
ilemine dayanr. Esasnda Fourier dnmne bu noktada benzerdir ama dalgack
dnmnde farkl frekanslardaki sins dalgalar yerine telenmi ve leklenmi
dalgacklar mevcuttur [44]. ekil 3.11 ana iareti oluturan telenmi ve leklenmi
dalgacklar gstermektedir.
ekil 3.11 : Ana iareti oluturan telenmi ve leklenmi dalgacklar.
Dalgack dnmnde ska ad geen temel parametreler dalgack fonksiyonu,

lek, teleme ve dalgack katsaysdr. Aada bu parametreler ayr ayr ele
alnarak her biri aklanmaya allacaktr.
3.3.2 Dalgack fonksiyonu

Dalgack dnmnn en nemli parametresi dalgacktr. Fourier dnmndeki
pencere fonksiyonunun grevini, dalgack dnmnde ana dalgack fonksiyonlar
yerine getirir. Bir fonksiyonun dalgack olabilmesi, sresinin snrl ve ortalama
deerinin sfr olmas koullarna baldr. Bu nedenle dalgack fonksiyonu genlik
ekseninin pozitif ve negatif ynlerinde salnm yapmal ve bu salnm, zaman
ekseninde ilerledike genlik ekseninde sfra oturarak sona ermelidir. Sins ve
kosins gibi normal bir dalga fonksiyonu ise genlik ekseninde salnm yapar ve
31
sonsuz sreye sahiptir, yani arasnda srekli salnm yapar. Bu nedenle de dalga
ve dalgack farkl kavramlardr.
Farkl zellik ve kullanm amalarna sahip birok ana dalgack mevcuttur. Dalgack
terimi, kk dalga anlamnda dalgack olarak ifade edilir. Buradaki kklk belirli
uzunlukta pencere fonksiyonu olarak tanmlanabilir. Buradaki ana kelimesi ise bir
ana fonksiyondan dnm teknii ile tretilip deiik alanlar desteklemek iin
oluturulan fonksiyonlardr. Dier bir ifade ile ana dalgack bir prototiptir.
Dalgack nitelik ynnden ele alnacak olursa aadaki iki koulu salayan bir
gerek deerli (x) fonksiyonu olmas gerekir.
( x)dx = 0
(3.5)
Bir dieri ise;

2
( x) dx = 1 (3.6)
dir. Bu eitlikleri salayan her (x) fonksiyonu dalgack olarak adlandrlabilir. En

ok bilinen dalgack, Haar dalgacdr. Haar dalgacnn dalgack fonksiyonunun
matematiksel ifadesi (3.7) ve lek fonksiyonun gsterilimi ekil 3.12de verilmitir.
( x) = 1 0 x < 1 / 2
( x ) = 1 1 / 2 x < 1 (3.7)
( x) = 0 x [0, 1]
ekil 3.12 : Haar lek fonksiyonu.
32
Dalgack dnmnde kullanlan baz ana dalgack fonksiyonlar ekil 3.13te
verilmitir. ekil 3.13'ten de grld gibi ana dalgacklar genlik ekseninde salnm
yaparak sfra oturmaktadr.
ekil 3.13 : rnek dalgack ekilleri [42].
3.3.3 lek (scale) ve teleme (translation) parametreleri

Fourier dnmndeki pencere fonksiyonu tm dnm ilemi boyunca sabit
kalmaktadr. Bu nedenle zaman-frekans analizi yaplrken pencere fonksiyonunun
genilii, zaman ya da frekans znrlne etkimektedir. Eer pencere genili i
kk seilirse iaret iindeki hzl deiim yapan geici ksmlarn meydana gelme
anlar daha rahat kestirilir; fakat frekanslarn kestirmek gleir. Benzer olarak daha
geni bir pencere ile dnm yaplrsa bu sefer de iaret iindeki hzl deiim
yapan geici ksmlarn frekans daha net grlrken meydana gelme anlarn
kestirmek gleir. Dalgack dnmnde pencere fonksiyonu grevini gren ana
dalgack fonksiyonuna ait lekleme ve dnm parametreleri tm dnm ilemi
boyunca deiebildiinden hem zaman hem de frekans znrl daha kaliteli
olarak elde edilir.
Dalgack dnmnde lek parametresi a ile gsterilir ve frekans ile ilikilidir.

Bk lekler dk frekanslara, kk lekler de yksek frekanslara karlk
derler. Dalgack dnm ile iaret analizi yapldnda kullanlan lek kk
deerde ise bu durumda zerinde allan iarette bulunan yksek frekansl
bileenler daha rahat ayrt edilebilirler. Bunun tersine ise lek byk tutulduunda
dk frekansl iaretler daha kolay ayrt edilebilecektir.
33
Bu parametreler ekil 3.14de bir rnek zerinde dalgaca nasl etki ettii
aklanmaya allmtr. lgili ekilde bir dalgack zerinde leklemeyi belirlen a
parametresinin 1, 1/2 ve 1/4 olarak seimi durumunda dalgack fonksiyonu
gsterilmitir. Ayn zamanda sinsoidal bir iarette frekansn artrlmas ile
dalgackta lek azaltlmasnn benzer olduu da gsterilmeye allmtr.
g = sin( t )
f = (t ) a =1
g = sin( 2t )
f = (2t ) a = 1/ 2
g = sin( 4t )
f = ( 4t ) a = 1/ 4
ekil 3.14 : lek a parametresinin 1, 1/2 ve 1/4 olarak seimi.
teleme parametresi, Fourier dnmndeki pencerenin kaydrlmas ilemi gibi

dnlebilir. KZFD'de iaretin seilen pencere genilii iinde kalan ksmnn
duraan olduu kabul edilip iaretin sadece bu ksmna Fourier dnm
uygulanmaktadr. Daha sonra pencere, genilii bozulmadan k sresi kadar kaydrlp
bu ksm iin Fourier dnm uygulanarak iaretin sonuna kadar ayn sre tekrar
edilmektedir. Dalgack dnmnde pencere grevini gren ana dalgack
fonksiyonu uygulamaya bal olarak seildikten sonra iaretin balang noktasna
konumlandrlr. aretin ana dalgack fonksiyonu tarafndan kaplanan ksm iin
dalgack dnm yaplr. Daha sonra ana dalgack fonksiyonu kaydrlarak iaretin
dier ksmlar iin dalgack dnm uygulanr. Bu ilemler iaret sonuna kadar
tekrarlanr. zetle, lekleme parametresi ana dalgac geniletip sktrarak eklini
deitirirken, teleme parametresi zaman ekseninde kaydrarak konumunu deitirir.
lekleme ve teleme srasnda ana dalgack enerjisi korunur. Bir ana dalgacn
34
balangtaki enerjisi, leklenmeye ve telenmeye tabi tutulmasnn ardndan ayn
kalr.
3.3.4 Srekli dalgack dnm (SDD)

Bu blmde dalgack dnmnn matematiksel ifadesini vermeden nce temel
anlamda dnmn nasl gerekletirildii ve dnm sonucunun ne ifade ettii
aklanacaktr. Esasnda yukarda zetlenen teleme ve lekleme srekli dalgack
dnmnn bir parasdr. Srekli dalgack dnmnde incelenecek olan x(t)
iareti iin ncelikle uygun bir ana dalgack seilir. Ana dalgack seimi, uygulamaya
bal olup her ana dalgack ayn amaca hizmet etmez. Literatre bakldnda farkl
amalar iin farkl dalgack trlerinin dierlerinden daha fazla baarl olduu
grlmtr. rnek darbe gerilimi ve ksmi boalma iaretleri gibi hzl deiim
gsteren iaretlerin dalgack analizinde hangi dalgack ailesinin daha baarl
olduunu kestirmek adna bu tez kapsamnda yaplan almalar ilerleyen blmlerde
verilecektir. Seilen ana dalgack, dnm ileminde kullanlacak pencerelerin
temelidir yani ana dalgack tm dnm ilemi boyunca leklenip (geniletme ya
da sktrma) telenerek farkl konum ve biimde pencereler elde edilir. Ana
dalgack seiminden sonra dnm katsaylarnn hesaplanmas ilemine (genelde a
= l lei ile) balanr. Srekli dalgack dnm gerekte 1den byk tm lek
deerleri iin hesaplanr, fakat iarete bal olarak bu ileme genellikle gereksinim
duyulmaz. Uygulamada karlalan iaretler genelde snrl bant geniliine sahip
olduundan, dnm ilemi de snrl lek aralnda yaplr.
Analiz esnasnda ana dalgack fonksiyonu, ilk nce a = 1 lei iin iaretin
balangcna konumlandrlr ve ana dalgack fonksiyonu bu iaret ile arplarak
aralnda olmak kayd ile integrali alnr. Sinyal enerjisinin her lekte sabit
kalabilmesi amacyla elde edilen integral kts |a|-1/2 terimi ile arplr. Bylece t = 0
annda ve a = 1 leindeki ilk dalgack katsays elde edilmi olur. Bu ilemin
ardndan dalgack b teleme parametresi ile t = b anna kadar zaman ekseninde
kaydrlr. Yeniden hesaplama yaplarak t = b anna karlk gelen a = 1 leindeki
ikinci dalgack katsays elde edilir. Bu duruma iaretin sonuna ulaana dek devam
edilir. Tm bu elde edilen deerler bize a = 1 leine ait dalgack katsaylar elde
edilmi olur. Daha sonra a lek deeri arttrlarak yaplalar tekrarlanr. lek
artrma ilemine istenilen seviyeye kadar devam edilebilir. Burada dikkat edilmesi
35
gereken nokta kk lek deerlerinde yksek frekansl bileenlerin, byk lek
deerlerinde de kk frekansl bileenlerin incelenebildiidir [42].
ekil 3.15de 20 Hz frekansl bir iaretin Db20 ana dalgac ile srekli dalgack
dnmnn hesaplanmasna ilikin admlardan birka gsterilmektedir.
a) 20 Hz iaret
b) 40 Hz Daubechies 20 (Db20)
c) 40 Hz Db20 dalgac, ana iaret ile

rtmesi iin telenmi (Yetersiz
korelasyon)
d) 20 Hze geniletilmi ve telenmi

Db20 (Yksek korelasyon)
Zaman
0 1
ekil 3.15 : Ana iaret, leklenmi ve telenmi dalgacklar [42].
yi bir korelasyon katsays (dalgack katsays), dalgacn ana dalgaya benzemesi

iin ne kadar telendii, geniletildii ve ana iaretteki frekans bileenleri hakknda
nemli bilgiler verir. Dalgack, iaretin balangcndan balanarak her seferinde bir
adm telenir ve her admda korelasyon katsays hesaplanr. Ana dalgann sonuna
gelindiinde yeniden baa dnlerek bu sefer dalga bir miktar geniletilir ve her
admda dalgack telenerek ana dalga ile olan ilikisi hesaplanr. Bylece ok sayda
korelasyon says elde edilir. Bu korelasyon saylar dalgacn ana dalgayla ne kadar
rttn yani benzediini ortaya koyar. boyutlu bir grafikte zaman (teleme),
lek (skala) ve her noktada hesaplanan korelasyon saylar gsterilmek istenirse
ekil 3.15de verilen rnek iin ekil 3.16da verilen grafik elde edilir.
36
ekil 3.16 : ekil 3.13te verilen rnek SDD sonular [42].
ekil 3.16da zaman-lek domeninde dalgack katsaylarnn bykl

gsterilmektedir. Siyah en kk katsayya beyaz ise en byk katsayya karlk
gelmektedir. Bu ekilden grlecei zere zaman ekseninde t = 3/8 annda simetrik
bir yap vardr ve bu an en byk dalgack katsaysn vermektedir. lek ksmna
bakldnda ise dalga bir miktar leklendii iin en yksek dalgack katsaylar elde
edilmitir. Buradan karlacak sonu ana dalgacn t = 3/8 telenmi ve 20 Hz
leklenmi hali ana iarete en ok benzemektedir. Yani ana iaret 20 Hze sahiptir
ve zaman ekseninde t = 3/8de grlmektedir.
Gzle fark edilemeyecek kadar kk sreksizlii olan iaretlerle gerek hayatta

srekli karlalr. Sreksiz sinsoidal bir iareti ele alacak olursak, iaretin Fourier
dnmnde sadece iaretin frekans belirlenirken, dalgack dnm ile
sreksizlik civarndaki deiimi de gerek zamanl olarak gzlemleyebiliriz.
Sreksizlik gsteren ve keskin sramalar ieren iaretlerin analizinde dalgack
dnmnn Fourier dnmne gre avantajlar vardr. Dalgack analizi, baka
analiz yntemlerinin yakalayamad eilimleri, bozulma noktalarn, yksek dereceli
trevlerde sreksizlikleri ve benzerlikleri karmada baarldr.
Aada dalga zerinde gzle grlemeyecek kk sreksizliklerin dalgack analizi

ile tansna ilikin bir rnek verilecektir. ekil 3.17.a)da 300 noktadan oluturulan
bir sins dalgas verilmitir. 190. noktada bu dalgaya bir sreksizlik eklenmitir.
Yakn bak ekil 3.17.b)de gsterilmektedir. Bilinen FFT dnm yardmyla
iaretteki frekans bileenleri hesaplanrsa, dk frekansl bileenin olduu ortaya
kacak olmasna ramen dalga zerinde oluturulan sreksizlik konusunda bir bilgi
vermeyecektir.
37
1
0.8
0.6
0.4
0.2
Genlik 0
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
-1
0 50 100 150 200 250 300
Veri say.
a) Sinzoidal dalga zerinde kk sreksizlik.

-0.66
-0.68
-0.7
Genlik
-0.72
-0.74
-0.76
-0.78
184 186 188 190 192 194
Veri say.
b) Dalgaya yakndan bak.
ekil 3.17 : Sinsoidal bir dalga zerinde kk bir sreksizlik.
ekil 3.18de ise Db4 ana dalgac kullanlarak Srekli Dalgack Dnm ile
farkl lekler iin hesaplanan dalgack katsaylar gsterilmektedir. 2. lekte
belirtilen sonuca bakldnda zaman 190 birim iken bu noktadaki deiimi ilgili
analiz rahatlkla belirlemitir. lek arttnda ise (frekansn azalmasna karlk
gelmekte, geniletilmi ana dalgack) rnek olarak lek 20 iken 300 noktalk ana
sins dalgasn sz konusu sreksizlikten daha iyi belirlemektedir.
38
Gerilmi dk
frekansl ana dalgaca
daha benzer ksmlar.
Tepe deerleri
gstermektedir.
lek
Yksek frekansl
dalgack iaretteki
sreksizlik noktasnn
yerini belirtmektedir.
Zaman
ekil 3.18 : ekil 3.17de verilen dalgann Db4 ana dalgac ile SDDsi.
3.3.5 Dalgack dnmnn matematiksel ifadesi

Fourier analizi sayesinde bir iaretin, sinsoidal birok frekanstan olutuunu
biliyoruz. Dalgack ise bir iaretin, orijinal dalgacn kaydrlm ve leklendirilmi
biiminden oluturulur. Srekli Dalgack Dnm (SDD) btn zaman aral
boyunca dalgack fonksiyonu (t)nin leklenmi ve kaydrlm ekliyle iaretin
arpmndan oluur. SDDnin sonucunda birok dalgack katsays elde edilir bunlar
lek ve konum fonksiyonlardr.
L2(R) sonlu enerjili iaretler iin bir vektr uzayn gstermek zere, x(t), L2(R)
uzaynda tanmlanan bir iaret olmak zere sonlu enerjili iaretler iin eitlik (3.8)de
verilen bant geerlidir.

2

x(t ) dt < (3.8)
Bu koul altnda belirli x(t) iaretinin srekli dalgack dnm aadaki eitlik
(3.9)da verilmitir.

x(t )
*
CWT x(a, b) = Wx (a, b) = a ,b (t )dt (3.9)

Burada a,b (t) fonksiyonu ise normalize edilmi olarak eitlik (3.10)da verilmitir.
39
1/2 t b
a ,b ( t ) = a (3.10)
a
Burada (t) baz fonksiyonu ya da ana dalgac, (*) sembol kompleks elenii ve a,
b parametreleri ise a, b R, a 0 olmak zere srasyla lekleme ve teleme
parametrelerini gsterir.
Wx(a,b) terimi dalgack dnm ile elde edilen dalgack katsaylarn ifade eder.
Dalgack katsays ayn zamanda iaretin incelenen ksm ile leklenmi ve
telenmi ana dalgack arasndaki benzerlik boyutunu temsil eder.
a,b(t) transfer fonksiyonunda teleme terimi KZFDde olduu gibi pencerenin yerini
belirler ve iaret boyunca pencereyi kaydrr. Bu terim transfer alannda zaman
bilgilerini ierir. Bu dnmde frekans bilgisine sahip deiliz, fakat lek
parametresi 1/frekans olduu iin bu parametreden yararlanlr. Burada yksek lek
iaretin daha az detayl grnn ve dk lek ise detayl grn oluturur.
lek bir matematiksel ilem olup iareti hem aar hem de sktrr. Yksek lekler
iareti aar, dk lekler ise iareti sktrrlar.
Ters dnm ile zaman domenine geilmek istenildiinde eitlik (3.11) uygulanr.

1 1 t b da.db
x (t ) =
c W ( a, b)

x
a a a
2 (3.11)
Bir fonksiyonun ana dalgack olabilmesi iin salamas gereken koul eitlik
(3.12)de verilmitir. Bu kabul edilebilirlik kouludur:
2
(w)
c

w
dw (3.12)
Ana dalgack rnei olarak Meksika apkas (Mexican Hat) dalgack fonksiyonu
ekil 3.19da verilmitir.
40
3
-1
Genlik
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-3 -2 -1 0 1 2 3
t
t 2 0.5( t a )2
1.e
(t , , a) = a
2a 3
ekil 3.19 : Meksika apkas dalgack fonksiyonu.
Meksika apkas dalgac iin farkl deerlerdeki lekleme ve teleme

parametrelerine gre izdirilmi sonular ekil 3.20 ve ekil 3.21de verilmitir.
b = 0, a = 0.5, 0.8, 1.1

1.5
0.5
0
a=0.8
-0.5
Genlik
a=1.1
-1
-1.5 a=0.5
-2
-2.5
-3
-3.5
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
t
ekil 3.20 : Meksika apkas dalgack fonksiyonu b = 0 ve a = 0.5, 0.8, 1.1.
41
b = 1, a = 0.5, 0.8, 1.1
1.5
0.5
-0.5 a=0.8
a=1.1
Genlik
-1
a=0.5
-1.5
-2
-2.5
-3
-3.5
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
t
ekil 3.21 : Meksika apkas dalgack fonksiyonu b = 1 ve a = 0.5, 0.8, 1.1 .
terasyon ile dalgack fonksiyonlarnn uzun verilerle temsil edilmesi salanabilir.

Buna bir rnek olarak ekil 3.22de 10 adet iterasyonla elde edilen db2 dalgack
fonksiyonlarn gsterilmektedir.
1.5
0.5
-0.5
-1
-1.5
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
ekil 3.22 : 10 iterasyonda elde edilen db2 dalgack fonksiyonlar.
Her bir dalgack iin lek ve dalgack fonsiyonlarndan sz edilebilir. ekil 3.23de
Coif 1 ana dalgacna ait lek ve dalgack fonksiyonlar ile ilgili ayrklatrma ve
42
birletirme filtreleri verilmitir. ekil 3.24de db ailesinden db5e ait ait lek ve
dalgack fonksiyonlar ile ilgili ayrklatrma ve birletirme szgeleri verilmitir.
ekil 3.23 : Coif 1 ana dalgacna ait lek ve dalgack fonksiyonlar.
ekil 3.24 : Db5 ana dalgacna ait lek ve dalgack fonksiyonlar.
43
3.3.6 Ayrk dalgack dnm - oklu znrlk analizi
Ayrk dalgack dnmne olan gereksinim srekli dalgack dnm bir iarete
uygulandnda iaretle ilgili olarak elde edilen dalgack katsaylarnn, iareti
incelemek ve tekrar ters dalgack dnm ile geri elde etmek iin gerekenden ok
fazla olmas nedeniyle olumutur. Srekli dalgack dn mnn uygulanmas hem
fazla zaman almakta, hem de gereksiz ok fazla veri retilerek bilgisayar belleinde
ok fazla yer kapladndan sknt yaratmaktadr. Bunun iin de ayrk dalgack
dnm gelitirilmitir.
Ayrk dalgack dnm bir iaretin incelenmesi ve tekrar geri birletirilmesi iin
gerekli bilgiyi salayabildiinden almalarda baaryla uygulanabilmektedir. 1976
ylnda Croiser, Esteban, ve Galand'n ayrk zamanl iaretleri paralamak
(ayrtrmak) iin gelitirdikleri yntem, bu yntemin temelini oluturmaktadr. Bu
yntemin bir benzeri de Crochiere, Weber, ve Flanagan tarafndan gelitirilmitir. Alt
bant kodlama (subband coding) olarak bilinen bu yntem aslnda ses iaretlerini
kodlamak iin gelitirilmitir.
1983 ylnda Burt tarafndan gelitirilen piramit eklinde kodlama (pyramidal coding)
yntemi alt bant kodlama yntemi ile ok benzerdir. 1985de Stephane Mallat
dalgacklar bu alanda yeni bir srama tahtas olu turan saysal iaret ileme
almalarnda kullanm ve Quadrature Mirror Filtre, piramit algoritmalar ve
normal-dikey (Orthonormal) dalgack temelleri ve daha biroklar arasndaki
ilikileri kefetmitir. Sz konusu yntem oklu znrlk analizi (multi-resolution
analysis) olarak da bilinmektedir.
Ayrk dalgack dnm, a1 leinde N1 rnekleme frekans ile rneklenen bir

iaretin, a2 leinde N2 rnekleme frekans ile rneklenebilecei temeline dayanr.
a 1 leinin f1 frekansna, a2 leinin de f2 frekansna karlk geldiini ve a 1 < a 2
(f1 > f2) olduunu d nrsek N1 ve N2 arasndaki iliki
a1 f
N2 = N1 ya da N 2 = 2 N1 (3.13)
a2 f1
olarak ifade edilir. Bu ifadeden de grlebilecei gibi kk frekanslarda rnekleme

frekansnn daha dk seilebilecei sylenebilir. Fakat burada Nyquist rnekleme
teoremine bal kalnmaldr.
44
Ayrk dalgack dn mnde lekleme parametresi genellikle diyadik logaritmik
olarak artrlr. Yani lekleme parametresi a = 2 m eklinde (2, 4, 6, 8, 16, 32, ...)
seilir. Buna bal olarak teleme parametresi b = n.2 m eklinde seilir. Bu durumda
ayrk dalgack dnm uygulanan bir iaretten elde edilen dalgack katsaylar
indirgenmi oldu undan hem fazla hesaplama yaplmam hem de zamandan
kazanlm olur.
Srekli genileme ve teleme parametreleri yerine,
a = a0 m , b = nb0 a0 m (3.14)
eklindeki ayrk parametreleri tanmlamak mmkndr. Burada a0, b0 sabit saylar

olup, a0 > 1, b0 > 0 koullarn salar. Ayrca m, n saylar da, Z tam saylar
kmesinin elemanlarn oluturur. Bu durumda ayrklatrlm ana dalgack eitlik
(3.15)de verilmitir.
t nb0 a0m
m,n (t ) = a0 m /2 (3.15)
a0m
Buradan hareketle ayrk parametreli dalgack dn m eitlik (3.16)da

tanmlanmtr.

x(t )
*
DWT x(m, n) = m,n (t )dt (3.16)

a0, b0n uygun seimiyle ana dalgack ailesi L2(R)nin ortonormal bazn olu turur.
a0 ve b0n uygun seimleri a 0 = 2 ve b 0 = 1 deerleri iin dalgack dnm,
diadik-ortonormal dalgack dn m adn alr. Bu durumdaki ortonormal bazn
nemli zelliklerinden birisi ise a0 ve b0n yukardaki gibi seimiyle, iareti farkl
zaman ve frekans znrlkl leklere ayrtrmay salayan ve oklu znrlk
dalgack analizi (DA) denilen algoritmann kullanlabilmesidir. c0(n), fiziksel bir
lme cihazndan kaydedilen bir ayrk zaman iareti olsun. Bu iaret, yaklam ve
detay gsterimi denilen iki ayr frekans aralna ayrtrlabilir. Bu anlamda ok
znrl iaret ayrtrma teknii kullanlarak seviye (lek) 1de ayrtrlm
iaretler c1(n) ve d1(n) olur. Bu durumda c1(n), orijinal iaretin yaklam versiyonunu
ve d1(n)de, iaretin dalgack dnm formundaki detay gsterilimini olu turur.
Bunlar srasyla eitlik (3.17) ve (3.18)de verilmitir.
45
c1 ( n) = h( k 2n)c0 ( k )
k (3.17)
d 1 ( n ) = g ( k 2 n )c 0 ( k )
k (3.18)
Burada h(n) ve g(n), c0(n)'i, c1(n) ve d1(n)e ayrtran birleik szge katsaylardr.
Bir sonraki lek ayrtrlmasnda ise, yine c1(n) iareti temel alnr. Bu durumda
lek 2deki ayrtrlm iarete ilikin yaklam ve detay katsaylar ise:
c 2 (n) = h(k 2n)c1 (k )

k (3.19)
d 2 ( n) = g ( k 2n )c1 ( k )
k (3.20)
olarak bulunur. Bylece daha yksek seviyelerdeki lek ayrtrmalar da benzer

yolla srdrlebilir. ok znrl iaret ayrtrma tekniinin iki lee gre
gerekletirilmesi ekil 3.25de gsterilmitir [39].
ekil 3.25 : c0(n) ana iaretinin iki lee ayrtrlmas.
3.3.7 oklu znrlk analizinin matematiksel tanm

oklu znrlk analizinde fonksiyon f L2(R) olmak zere her biri farkl
znrlkte olan yaklamlar ile ifade edilebilir. Fonksiyonun bu yaklamlar
lekleme fonksiyonu olarak isimlendirilen ve alak geiren szge zelliinde olan
bir (t) ana fonksiyonunuyla konvolsyon alnarak elde edilir. oklu znrlk
analizi iie girmi {Vm: m Z} lineer vektr uzaylarn ierir ve bunlar aada
verilen zellikleri salarlar [43]:
(a) ...V2 V1 V0 V1 V2 ... (3.21)
(b) Vm = {0} ve Vm = L2 ( R )
mZ mZ (3.22)
(c) Her f L2 ( R ) iin f ( x ) Vm f ( 2 x ) Vm1 (3.23)
46
(d) m Z olmak zere (t) V0 fonksiyonu vardr, yleki
{ min (t ) = 2 m /2 (2 m t n)} (3.24)
kmesi Vmnin ortonormal bir bazdr, ksacas
mn (t )m ' n ' (t )dt = n n ' (3.25)
olur. Vm-1 iinde Vmnin ortogonal tmleyeni Wm olsun.
Vm 1 = Vm Wm , Vm W m (3.26)
Ayrca mmkn olan sonsuz saydaki Wm uzaylarnn direk toplam L2(R)yi versin:
... W j W j 1 .... W0 .... W j +1 W j + 2 .... = L2 ( R ) (3.27)
Pm ve Qm, L2(R)den Vm ve Wm uzaylarna izdm operatrleri olsun. b)

zelliinden dolay her f L2(R) iin limm Pm f = f olur. a) zelliinden dolay
m azalrken Pmf, fnin daha iyi yaklamlarn verir.
Her f fonksiyonunun Pm-1f yaklam, Vm-1 uzayna fonksiyonun izdm alnarak

bulunur. (3.26) eitliinden f fonksiyonunun (m - 1)deki yaklam; fnin Vm ve Wm
zerine izdmlerinin toplam olarak yazlrsa
Pm 1 f = Pm f + Qm f (3.28)
elde edilir. Pmf; Vm uzaynda fnin alak geiren ksmdr ve Qmf yksek frekans
detay ya da farktr. (3.28) eitliinden Qmf Wm olmak zere Qmf = Pm-1f - Pmfdir
ve Qmf; Vmden Vm-1e giden bilgidir. {(t - n)} V0 ve {(2t - n)} V01 olup V0
uzayn {(t - n)} ortonormal kmesi ve V-1 uzayn da {(t - n)} ortonormal kmesi
tanmlar. Bu durumda (t) W0 gibi bir fonksiyon vardr ve bu fonksiyonun {(t -
n)} ile gsterilen telenmi biimleri W0 uzayn oluturur. (t) fonkiyonu ok
lekli analiz ile birletirilen dalgack fonksiyonudur. iii) zelliinden dolay Wm
uzay {(2-mt - n)}lerden oluur. (3.27) denklemi Wm uzaylarnn birbirleriyle
ortogonal olduunu ve bunlarn direk toplam L2(R)yi verdiini gsterir. Her m iin
{ mn(t): n Z} kmesi Wmnin ortonormal baz olduu iin mn(t); m, n Zde
47
L2(R)nin ortonormal dalgack bazdr. { mn(t) = 2-m/2 (2-mt - n)} kmesi ok lekli
analiz ile ilikilendirilen dalgack bazdr ve dalgacklar
mn (t ) m ' n ' (t )dt = mm ' .n n ' (3.29)
bantsn salar.
Vi 1 = Wi Vi = Wi Wi +1 Wi + 2 ... (3.30)
olduu iin fnin (m - 1) znrlndeki yaklam olan Pm-1f, farkl leklerdeki

detaylarn toplam olarak ifade edilir. oklu znrlk analizinin a) zelliinin
sonucu olarak lekleme fonsiyonu
(t ) = 2 h0 (n )(2t n)
n (3.31)
biiminde ifade edilirse dalgack fonksiyonu da
(t ) = 2 h1 (n)(2t n)
n (3.32)
olur. Burada {h0(n)} ara lek bazlar katsaylar olup iki kanall szge kmesinde
alak geiren szgecin impuls yantna, {h 1(n)}de yksek geiren szgecin impuls
yantna kar der.
Belirtildii zere ayrk dalgack dnm ile bir iaret kendisini olu turan frekans
bantlarna ayrlabilmektedir. Sz konusu frekans bantlarn belirten yaklam ve
detay katsaylar birletirilerek gerek iaret tekrar elde edilebilmektedir.
aretten grlt temizleme amacyla ayrk dalgack yntemi ile ana iaret alt frekans
bantlarna ayrlr ve grlty olu turan yksek frekans bileeni eikleme yntemiyle
ayrtrlarak tekrar birletirmeye sokulmaz. Bylece yeniden olu turulan iaret
iinde istenmeyen yksek frekans bileenleri eiklenerek ayrtrlm olur [54].
Fourier teorisinden bilindii gibi, zaman boyutunda sktrma, frekans boyutunda

yaylmaya ve yukar do ru kaymaya denk d er, bunun tersi de sylenebilir. Yani
(t/a) fonksiyonunun Fourier dnm ve (a) ve (at) fonksiyonun Fourier
dnm (/a)dr. Bir dalgacn deien lekler iin frekans bantlar aadaki
48
ekil 3.26da temsil edilmektedir. Her bir dalgack bant geiren filtre olarak alnrsa
bunun leklenmi serisi de bant geiren filtre serisi olu turacaktr.
ekil 3.26 : Dalgacklar iin frekans spektrumlar ( 1 en kk lek).
ekil 3.27 A0 ana iaretinin iki seviyeli olarak ayrtrlmasn ve yeniden

birletirilmesini gstermektedir. Burada A1 ve A2 srasyla seviye 1 ve 2 iin
yaklam katsaylarn, D1 ve D2 de detay katsaylarn, fs rnekleme frekansn
belirtir.
ekil 3.27 : ki seviyeli olarak iaretin ayrtrlmas ve birletirilmesi.
ekil 3.27deki h, h', g, g' simgeleri unlar ifade etmektedir.
h: Yksek geiren ayrtrma szgeci
h': Yksek geiren birletirme szgeci
49
g: Alak geiren ayrtrma szgeci
g': Alak geiren birletirme szgeci
oklu znrlk analizinde ncelikle iaret yksek ve alak geiren ayrtrma

szgelerinden geirilirler. Szgeleme ileminden sonra aa rnekleme
(downsampling) ile iareti oluturan ayrk veri saylar yarya indirgenir (ekil 3.28).
Bu belirtilen ksm ayrtrma ksmdr ve bylece yaklam katsaylar (cA1) ve detay
katsaylar (cD1) elde edilmi olur. Birletirme ileminde ise iaretler nce yukar
rnekleme (upsampling) ile veri saylar iki katna kar (temelde bu ilem dalgack
katsaylar arasna 0 eklenmesidir). Daha sonra detay ve yaklamlar yksek
geiren ve alak geiren birletirme szgelerinden geerek iaretin D1 detay bileeni
ve A1 yaklam bileeni elde edilir. A1 ve D1in toplam yeniden olu turulan ana
iareti verir.
ekil 3.28 : Aa rnekleme (downsampling) [55].
Ayrtrmann seviyesi artrldnda ise yukardaki ilem benzer ekilde devam eder.
Ancak dier seviyelerde her defasnda yaklam ksm ayrtrlarak devam eder.
ekil 3.29da ise seviyeli ayrk dalgack dn mnde alt frekans bantlar
gsterilmektedir.
ekil 3.29 : seviyeli dn m, detay ve yaklam frekans bantlar.
50
seviyeli ayrk dalgack dn m sonucunda elde edilen dalgack katsaylarn
kullanarak ekil 3.29dan kolayca grlebilecei gibi ana iaret S = A3 + D1 + D2 +
D3 eitlii ile elde edilebilir.
Ayrk dalgack dn mnde alt bantlarn daha iyi anlalabilmesi iin basit bir
rnek verilecektir. Diyelim ki elimizde 512 noktadan olumu ayrk bir iaret
bulunsun. Bu iaret bir osiloskopla belirli bir srede kaydedilmi bir iaret olabilir.
Nyquist rnekleme teoremine gre rneklenmi bir iaret iindeki en yksek
frekansl bileen rnekleme frekansnn yars kadarki bir frekansa sahip olacaktr.
rnekleme esnasnda 2 MHz rnekleme frekansna sahip bir osiloskop kullanld
d nlrse gerek iaret 0-1 MHz arasnda bir frekans bandna sahip olacaktr. Sz
konusu gerek iaret ekil 26da szge olarak ifade edilen alak ve yksek
geiren szgelerden geirilir. Bylece iaretin alak ve yksek frekans ierikleri
elde edilmi olunur. Dalgack dnmyle elde edilen katsaylardan, alak frekansl
bileenlerin oluturdu una "yaklamlar ya da yaklam katsaylar", yksek frekansl
bileenlerin oluturdu una ise "detay ya da detay katsaylar" denir. aretin 0-1 MHz
frekans bandna sahip oldu u dnlrse yksek geiren filtreden elde edilen 1.
seviyedeki detaylarn frekans band 500-1000 kHz arasnda olurken, alak geiren
filtreden elde edilen yaklam katsaylarnn frekans band ise 0-500 kHz arasnda
olacaktr. aret, kendini olu turan iki frekans bandna blndkten sonra, aa
rnekleme (downsampling) ile her iki frekans bandndaki rnek says yarya
d rlr. nk balang seviyesindeki rnek says (n = 512) ile her iki frekans
band da temsil edilebilmektedir. lgili detaylar aada verilen ekil 3.30da
gsterilmektedir.
D1 ile gsterilen birinci detaylarn frekans band 500-1000 kHz olurken, temsil
edildii veri says 512/2 = 256 olur. lerleyen aamalarda 1. seviyedeki yaklamlara
sre tekrar uygulanr. Bu srecin 1. seviyedeki yaklamlara uygulanmasnn nedeni
iaretin alak frekans bileenleri iinde nemli bilgileri saklamasdr. Yukarda
anlatlan sreler istenilen seviyeye kadar devam ettirilir. Ayrk dalgack
dn mnn ka seviye uygulanaca iaretin rnekleme frekansna ve toplam
rnek saysna gre deiir. Uygulanan seviye says gereinden ok fazla olursa, son
seviyelerdeki ierikler artk iareti temsil etmekten uzaklaabilir.
51
ekil 3.30 : 512 nokta x(n) iareti 3 seviyeli ADD.
3.3.8 Dalgacklar ile iaret analizi

Bu ksmda nceki ksmlarda aklanan dalgack analizi ile iaret ayrtrma ve
yeniden birletirme ilemlerine ait bir rnek verilmektedir.
rnek f(t) fonksiyonu, darbe gerilimini andran, ift eksponansiyelden olu an ve

zerine kk genlikli sinzoidal dalga bindirilmi ve eitlik (3.33) ile ifade edilen
bir fonksiyondur.
f(t) = [exp(-0,02t)-exp(-0,25t)]+0,02 sint (3.33)
lgili fonksiyonun ekli ekil 3.31de verilmitir.
0.8
0.7
0.6
Genlik (U(t) / Um)
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
-0.1
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
Veri nok.
ekil 3.31 : Sinzoidal iaret bindirilmi darbe rnei.
52
ekil 3.31de verilen darbe gerilimi iin tek seviyeli ayrk dalgack dn mnn
db2 ana dalgac kullanlarak elde edilen yaklam (A1) ve detay (D1) bileenleri
ekil 3.32de verilmitir. Ardndan ters dalgack dnm uygulanarak ana iaret
yeniden elde edilmi ve dnm hatas eitlik (3.34)e gre 4.1293e-014 olarak
belirlenmitir.
Hata = max(|(S-R|) (3.34)
Eitlik (3.34)de belirtilen S, dn m ncesindeki ana iareti, R ise ters dalgack

dn m uyguladktan sonra elde edilen iareti gstermektedir. Hata olarak elde
edilen bu deerin olduka kk olmas yntemin baarsn gstermektedir.
Ana Sinyal
1
0.5
-0.5
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
A1
Genlik (U(t)/Um)
0.5
-0.5
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
D1
0.02
-0.02
-0.04
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
Veri Nok.
ekil 3.32 : ekil 3.31de verilen iaretin tek seviyeli ayrtrlmas.
3.3.9 Dier analiz yntemleri

Dalgack analizinin yan sra aada belirtilen alanlarda da ilgili yntemlerin tez
kapsamndaki iaretlerin analizinde uygun olup olmadn belirlemek adna
aratrmalar yaplmtr. Bu yntemler yle sralanabilir:
53
oklu dalgack (multiwavelet) teknikleri
Paket Dalgack Dn m (Wavelet Packet Transformation) uygulamalar
Bamsz Bileen Analizi (Independent Component Analysis)
Kr Kaynak Ayrm (Blind Source Separation)
Yaplan aratrma sonucunda yksek gerilim aygtlarndan alnan iaretlerin

deerlendirilmesinde klasik dalgack dnmnn yan sra paket dalgack
dnmnn (Wavelet Packet Transformation) de kullanlabilecei sonucuna
ulalmtr. Bamsz bileen analizi ve kr kaynak ayrmnn yksek gerilim deney
ve lmleri srasnda kaydedilen iaretlerin yorumlanmasnda etkin olmad
grlmtr. Bu sonuca literatrde bu yntemlerin kullanldklar alanlarn
taranmas, yntemlerin uygulamada baarl olduklar iaret trlerini gz nnde
bulundurarak ve denemeler yaplarak varlmtr.
3.3.10 Paket dalgack dnm (PDD)

Kimi uygulamalarda ayrk dalgack dnm ile elde edilen detay bileenlerinin de
ayrtrlmas yararl olabilir. Bylece alt bant says artrabilir ve detay frekans
bileenleri daha iyi analiz edilebilmektir. Paket dalgack dnmnn son yllarda
literatrde rnekleri daha sk grlmeye balanmtr. ekil 3.33de f sinyalinin iki
seviyeli paket dalgack dnmnde alt bantlar gsterilmektedir.
ekil 3.33 : ki seviyeli paket dalgack dnmnde alt bantlar [25].
3.3.11 Duraan dalgack dnm (DDD)

Duraan dalgack dnm temel anlamda ayrk dalgack dn m ile ayndr,
ancak tek fark duraan dalgack dnmnde iaretin alt bantlara ayrlmasnda
aa rnekleme yaplmaz. Ayn ekilde birletirme esnasnda ise yukar rnekleme
yaplmaz. Sonuta veri kmeleri her bir ayrtrmada artarak oalma gsterir.
54
3.3.12 Ayrk dalgack dnm, paket dalgack dnm ve duraan
dalgack dnmlerinin karlatrlmas
Aada ayrk dalgack dnm, paket dalgack dnm, duraan dalgack
dn m ematik olarak srasyla ekil 3.34, ekil 3.35 ve ekil 3.36da
gsterilmektedir (S: orijinal iaret, LF: alak geiren ayrtrma szgeci, HF: yksek
geiren ayrtrma szgeci, Ca: yaklam katsaylar, Cd: detay katsaylar).
ekil 3.34 : Ayrk dalgack dn m.
ekil 3.35 : Paket dalgack dn m.
55
ekil 3.36 : Duraan dalgack dn m.
Ayrk dalgack dnmnde ncelikle iaret yksek ve alak geiren ayrtrma

szgelerinden geirilirler. Szgeleme ileminden sonra aa rnekleme
(downsampling) ile iareti oluturan ayrk veri saylar yarya indirgenir (ekil 3.34).
Bu belirtilen ksm ayrtrma ksmdr ve bylece yaklam katsaylar (cA1) ve detay
katsaylar (cD1) elde edilmi olur. Birletirme ileminde ise iaretler nce yukar
rnekleme (upsampling) ile veri saylar iki katna kar (temelde bu ilem dalgack
katsaylar arasna 0 saysnn eklenmesidir). Daha sonra detay ve yaklamlar
yksek geiren ve alak geiren birletirme szgelerinden geerek iaretin D1 detay
bileeni ve A1 yaklam bileeni elde edilir. A1 ve D1in toplam yeniden oluturulan
ana iareti verir.
Ayrk, paket ve duraan dalgack dn m birbirleriyle kyaslanrsa u sonular

elde edilebilir.
Ayrk dalgack dnm ve paket dalgack dnm her seviye

ayrklatrmada aa rnekleme (M = 2) (down sampling) ilemi
yapldndan zerinde allan veri says her seviyede sabit
kalmaktadr (detay ve yaklamlarn toplam).
Paket dalgack dnm ise ayrk dalgack dnmnde oldu u

gibi sadece yaklamlar ayrtrmak yerine hem yaklamlar hem de
detaylar ayrklatrarak yeniden olu turulan iaretin ana iareti daha
doru bir ekilde temsil etmesi salanr. Ancak ilem sresinin
uzamas en byk dezavantajdr.
Zamanla deimezlik time invariance zellii sadece duraan

dalgack dnmnde mevcuttur. Bu da ayrklatrlan iaretten ana
iaretin geri elde edilmesinde do ruluu artrmaktadr. Duraan
56
dalgack dn mnde ilem sresinin uzamas zellikle grlt
temizleme ilemlerinde tercih edilmemesine neden olmaktadr.
ekil 3.37de darbe gerilimi eklindeki A iareti ve zaman ekseninde A iaretinin

telenmi hali olan B iaretine Ayrk Dalgack Dnm (ADD) ve Duraan
Dalgack Dn m (DDD) uygulanmasnn sonular gsterilmitir. lgili ilem
srasnda her iki iarete de 5 seviye ayrtrma uygulanm (db5 ile) ve sadece
yaklam katsaylar kullanlarak iaret tekrar elde edilmitir. Buradan grlecei
zere ADD ile tekrar elde edilen iaret giri iareti ile kyaslandnda bir para
bozulmaya uram oldu u aktr. DDD de ise iaret ekli iyi bir ekilde tekrar elde
edilebilmitir ve telenme ile deiime uramamtr. Ksacas ekil 3.37 (genlik-
veri noktalar deiimi, 5 seviye ayrklatrma ve sadece yaklamlar ile tekrar
birletirme, db5) Duraan Dalgack Dnmnn zamanla deimezlik zelliini
ortaya koymaktadr.
3.3.13 almalarda Ayrk Dalgack Dnmnn tercih edilmesinin

nedenleri
Tez kapsamnda yaplan dalgack analizi almalarnda ayrk, paket ve duraan
dalgack dn mlerinden ayrk dalgack dnmnn tercih edilmesinin ana
nedenleri yle sralanabilir:
1. Ayrk dalgack dn mnde ayrtrmada her alt banda ait veri says sabit
kalmaktadr. Bu da ayrtrma ilemi ile elde edilen veri says, duraan
dalgack dnmyle elde edilen veri saysnn her bantta ve toplamda
yarsna eit olduu gibi (duraan dalgack dnmnde aa rnekleme
yaplmad iin) ilemlerde kolaylk salamakta ve ilem sresi
ksalmaktadr.
2. Paket dalgack dnm hem yaklam hem de detaylar ayrtrd iin

ilem sresi ve her alt bantta veri says artmaktadr.
3. zellikle iletmede gerilim altnda srekli durum izleme durumunda veri

says olduka fazla olup iareti analiz etme hz yksek olmaldr. Bu da bizi
ayrk dalgack dnmne ynlendirmektedir.
57
Darbe A
1
0.5
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000

ADD Darbe A
1
0.5
Genlik
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000

DDD Darbe A
1
0.5
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
a)
Darbe B
1
0.5
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000

ADD Darbe B
1
Genlik
0.5
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000

DDD Darbe B
1
0.5
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
b)
ekil 3.37 : a) A darbesi ve b)A darbesinin telenmi hali olan B darbesi.
58
3.4 Dalgack Analizi ile Grltden Arndrma
Dalgack analizi tabanl grlt temizleme bir lineer olmayan yntem olup temel
felsefesi ana iarete ait enerjinin dalgack dn m ile elde edilen byk dalgack
katsaylarnda bulunmasna dayanmaktadr. Bu anlamda dn m ile elde edilen
dalgack katsaylarndan ana iareti temsil edenler yeniden birletirme iin tutulurken
grlty temsil edenler yeniden birletirmeye katlmaz ya da eiklenerek atlr. Tez
kapsamnda yaplan almalar gstermitir ki rnek olarak beyaz grltde
ayrtrma seviyesi arttka detaylarn genlik ve varyans deerleri azalrken ana iaret
iin bu deerler ayrtrma seviyesinden bamszdr. Bunun yan sra genellikle
ayrtrma sonrasnda ana iareti temsil eden katsaylar genellikle byk deerde iken
grlt ksmna ait olanlar ana iarete ait olanlarla kyaslandnda olduka kk
kald grlmtr. Bu da dalgack analizin grlt ayrtrma iin kullanlmasnda
byk kolaylk salamaktadr.
Dalgack analizinin dier bir zellii ise lineerliidir. ki iaretin lineer

kombinasyonunun dalgack katsaylar bu iki iaretin dalgack katsaylarnn lineer
kombinasyonuna eittir ve yaklam ve detay katsaylarnn her ikisi iin de
geerlidir.
Dalgack dnm ile iaretlerin grltden arndrma ilemi genel anlamda ana
admda gerekletirilir, bunlar srasyla yle verilebir,
1) Dalgack temel fonksiyonu ile iaret ayrtrma: Dalgack detay ve

yaklam sabitlerinin bulunmas.
2) Her ayrtrma derecesi iin grlt eiinin seimi ve detay

sabitlerinin eik szgelenmesi.
3) aretin son gncellenmi detay sabitleri kullanlarak yeniden

oluturulmas yani Ters Dalgack Dnmnn uygulanmas.
Yukarda verilen admlar ekil 3.38de gsterilmektedir.
59
Dalgack Tabanl Grlt Temizleme
Ayrtrma Eikleme Birletirme
1. Ana dalgacn seimi 1. Grlt modeli

2. Ana dalgacn derecesi 2. Eikleme fonksiyonu
3. Ayrtrma seviyesi 3. Eikleme kural
4. Eikleme ilemi
ekil 3.38 : Dalgack analizi ile grlt temizleme.
lk admda iaret dalgack domenine transfer edilir ve her seviyede yaklam ve detay
katsaylar ile temsil edilir. Bu aamada adet belirlenmesi gereken parametre
mevcuttur. Bunlar ana dalgacn tipi, ana dalgacn derecesi ve ayrtrma
seviyesidir. Bu parametreler belirlendiinde dalgack analizi gerekletirilebilir,
ancak bu parametrelerin seimi sonucu olduka fazla etkilediinden seim esnasnda
dikkatli olunmas gerekmektedir. Dalgacn ve ayrtrma derinliinin seimi
kesinlikle iaret zelliklerine baldr. Bu durumda yumuak (smooth) dalgacklar
iaretin daha yumuak yaklamn oluturur tersi ise yani ksa dalgacklar
sramalar daha iyi izler. ekil 3.39da grlt ieren bir iaretin 1 seviyeli olarak
detay ve yaklam bileenlerine ayrtrlmas gsterilmektedir.
ekil 3.39 : Grlt ieren sinsoidal bir iaretin ayrtrlmas [56].
60
kinci admda iaret iindeki grltnn karakteristii konusunda bilgili olunmas
yntemin baarsna olumlu katk salar. Ardndan eik deeri belirleme yntemi ve
detay katsaylar iin belirlenen bu eik deerin hangi eikleme fonksiyonuna gre
uygulanacann belirlenmesi nemlidir. Detay sabitlerinin eik szgelenmesi ilemi
belirlenen bir aralk iin bu arala dahil olan detay yani dalgack sabitlerinin
sfrlanmas ya da onlarn krplmas ile gerekletirilir. Dier bir ifadeyle dalgack
sabitlerinin eiklenmesi ilemi grlt veya benzer ekilde deerlendirilebilecek
nemsiz detay dalgack sabitlerinin uzaklatrlmas esasna dayanr. Son aamada
ters dalgack dnm uygulanarak zaman domeninde grltden belli bir oranda
ayklanm ana iaret elde edilir.
alma kapsamnda yaplan bu grltden temizleme ileminin baarsn snamak

adna iaret grlt oran ya da ortalama karesel hata deerleri kullanlmtr. aret
grlt oran (3.21) denkleminde verilmektedir. Burada Ws ana iarete ait iaret
enerjisini, Wn grltye ait iaret enerjisini ifade etmektedir. Bir iareti grltden
temizlemenin amac, bu iarete ait iaret grlt orann artrmaktr.
W
SNR (dB ) = 10 log10 s (3.21)
Wn
Uygulamada iarete ait grlt deeri bilinmemektedir. Bu nedenle grltden

arndrma almalar srasnda deitirilen farkl etkenlerin etkinliinin snanmas
amacyla her benzetim iareti grltden temizlendikten sonra ortalama karesel hata
(MSE) bulunmu tur. Beklenti, bu hatann mmkn mertebe kk olmasdr. (3.22)
denkleminde S balangtaki ana iareti, R grltl iaretten grlt arndrma
ilemi yapldktan sonra yeniden elde edilen iareti ifade etmektedir.
Analiz sonucunda elde edilen iaretteki genlik bozulmasn deerlendirmek iin

eitlik (3.23)de verilen genlik hatas ME (Magnitude Error) kullanlmtr. Burada
A0 ana iaretin genliini, Ad ise grltden arndrlm iarete ait genli i
gstermektedir.
1 N
MSE =
N
( S (i) R(i))
i =1
2
(3.21)
Ao Ad
ME(%) = *100 (3.23)
Ao
61
3.5 Blmn Sonular
Bu blmde ncelikle yaygn olarak kullanlan sinyal analiz aralarnn genel

deerlendirilmeleri yaplarak avantaj ve dazavantajlar ortaya koyulmu ve dalgack
analizinin Fourier Dnm ve Ksa Zamanl Fourier Dnmne gre
stnlkleri belirlenerek tez kapsamndaki amacmza daha uygun olduu
grlmtr. Ardndan dalgack analizinin zellikleri verilerek Srekli Dalgack
Dnm, Ayrk Dalgack Dnm-oklu znrlk Analizi, Duraan
Dalgack Dnmleri detayl olarak incelenmitir. Tezdeki amacmza ynelik
almalar iin Ayrk Dalgack Dnmnn kullanlmasnn daha yararl olaca
belirlenmitir.
admda gerekletirilir bunlar srasyla dalgack temel fonksiyonu ile iaret
ayrtrma, her ayrtrma derecesi iin grlt eiinin seimi ve detay sabitlerinin
eik szgelenmesi, iaretin son gncellenmi detay sabitleri kullanlarak yeniden
oluturulmas yani Ters Dalgack Dnmnn uygulanmasdr. Tezde belirtilen
alma alanlar kapsamnda bu admlarn uygulanmasnda seilebilecek olduka
fazla deiken bulunmaktadr. Yksek gerilim aygtlarndan alnan iaretleri
deerlendiren ve saylar az olan literatrdeki almalarda kimi zaman bu seimlerin
detay verilmi kimi zaman ise seimlerin deneme yanlmaya gre yapld
belirtilmitir. Bu nedenle dalgack analizinin sinyal deerlendirmede ya da grlt
temizlemede kullanlmasnda belli bir metodolojiye tabi olmasnn daha doru
sonucu elde etmek iin gerekli olduu grlmtr. Bu almada yksek gerilim
aygtlarndan elde edilen iaretlerin doru ve etkin bir ekilde deerlendirilmesi iin
yaplan dalgack analizinde yukarda belirtilen admlardaki sz konusu
parametrelerin belirlenmesi izleyen blmlerde verilmitir.
62
4. YKSEK DARBE GERLM LMLER VE DALGACIK ANALZ
LE VERLERN DEERLENDRLMES
4.1 Giri
Bu blmde, laboratuvar ortamnda elde edilen grltl darbe gerilim verilerine tez
kapsamnda yaplan dalgack analizi uygulamalar verilmitir. almalarda
kullanlan rnek darbe gerilimleri 3600 kV, 180 kJ, 18 katl bir Marx tipi darbe
gerilim reteci tarafndan retilmitir. retilen darbe gerilimleri bir kapasitif darbe
gerilim blcs zerinden rnekleme frekans 100 MHz olan bir dijital osiloskoba
aktarlmakta ve osiloskoptaki dalga ekli verisi de bir bilgisayara kaydedilmektedir.
Sz edilen deney dzeninin emas ekil 4.1de verilmitir. Bu dzenle elde edilen
darbe gerilimlerinin grltl oluundan dolay darbe gerilimlerinin genlik ve zaman
byklklerinin belirlenmesinde glk yaanmaktadr.
Gerilim Kiisel
Blc Dijital Bilgisayar
Darbe Osiloskop
Gerilimi Yazc
lm Veri
reteci
Kablosu Kablosu
ekil 4.1 : Darbe gerilimi retme, lme, veri toplama ksmlar ile deney dzeni.
lmler srasnda toplanan veride kanlmaz olarak bulunan grltler temel

olarak tiptir:
Yksek frekansl sinsoidal grltler (genellikle radyo frekansl haberleme

sistemlerinden kaynaklanan grltlerdir),
Darbe eklindeki grltler (genellikle evredeki anahtarlanmal

elemanlardan kaynaklanan grltlerdir),
63
Rastgele grltler (eitli kaynaklara bal olabilir, diren, diyot, transistr
gibi elektronik bileenler tarafndan oluturulan sl grltler ve lme
devresindeki ateleme ve atlama dzenleri gibi aygtlardan gelen grltler).
Darbe geriliminin karakteristik byklklerinin doru olarak belirlenebilmesi iin,

dalga ekli zerindeki grltnn mmkn mertebe giderilerek iaret / grlt
orannn ykseltilmesi gerekir.
Grlty temizleme, genel olarak iaret ile grlt spektrumlarnn akmadn

varsayan filtreleme yntemine dayanr. Eer bu iki spektrum arasnda akma olursa
bu durumda grlt temizleme ilemi srasnda ana iaretin bir ksm kaybedilebilir
[57]. Bu sorunu amann bir yntemi grlty, sadece frekans spektrumuna gre
deil, genliklerini ve oluum zamanlarn da gz nne alarak szmektir. Bu
ynteme gre grlt ieren iaret, dalgack dnm sayesinde dalgack
katsaylarna dntrlr, belli bir eik deerinin altndaki dalgack katsaylar sfra
eitlenir ve kalan katsaylara orijinal iareti tekrar oluturmak zere ters dalgack
dnm uygulanr. Bylelikle iaret ierisinden grlty temsil eden ksmlar
maksimum seviyede ayklanmaya allr.
4.2 Darbe aretine Dalgack Analizi Uygulamadan nce Belirlenmesi Gereken

Byklkler
4.2.1 Ana dalgacn seimi

Dalgack analizi yardmyla lm sistemiyle elde edilen veriden grlty ayklama
ve gerekli bilgiyi kartma ilemi srasnda en nemli admlarndan biri, analizde
kullanlacak en uygun ana dalgacn geni bir ana dalgack ailesi iinden seimidir.
nk gemite yaplan almalar [58, 59] seilen ana dalgacn sonulara etkili
olduunu gstermektedir. Literatrdeki almalarn incelenmesinden grlmtr
ki; seimler genellikle aratrmaclarn deneyimine ve iaretin ekline gre
olmaktadr. Ksmi boalma iaretlerinin grltden arndrlmas iin uygun dalgack
seimi [34]de verilmeye allmtr. Analiz iin kullanlacak ana dalgacn seimi,
zerinde allan ana iarete bal olarak deiim gsterir. nk ana dalgack,
zerinde allan iarete ne kadar benzerse sonuta elde edilen dalgack katsaylar o
derece yksek deere sahiptir, yani iareti daha iyi temsil etmektedir. Bu bakmdan
seim ilemi iin k noktas ncelikle grltden arndrlm iaretin (sonunda
elde edilmeye allan) nasl deiim gsterdiini belirlemektir.
64
Darbe geriliminin karakteristik byklklerinin doru olarak belirlenebilmesi iin,
dalga ekli zerindeki grltnn giderilmesi gerekir. Buradan hareketle ncelikli
olarak laboratuvar ortamnda elde edilen darbe gerilimlerinin grltden arndrmak
iin oklu znrlk analizinde kullanmak zere uygun ana dalgacn seimi iin
almalar yaplmtr.
4.2.1.1 Ana dalgacklarn genel zellikleri

Ana dalgacklar ayrt eden temel zellikler ortogonallik, simetri, kompakt destek
(kapal ve snrl) olarak sralanabilir.
Ortogonallik
Dalgacn kendisi ile i arpm sfra eittir, ayn zamanda ana dalgack ile
telenmi ve leklenmi dalgacn i arpm da sfra eittir. Bu zellie sahip
dalgacklarn stn zelliklerinden biri, bu dalgacklarn oklu znrlk analizinde
iareti birbirleriyle rtmeyen alt frekans bantlarna ayrtrabilmesidir. Bunun yan
sra ayrk dalgack ve paket dalgack dnmndeki hesaplamalarda etkin olarak
kullanlabilmeleri dier bir stnlkleridir.
Simetri
Simetrik olma zellii ana dalgacn dorusal faz szgeci olarak grev yapmasn
salar. Bu zellik grltden arndrma ileminde nemlidir, nk bu zelliin
olmay faz bozunumuna neden olabilir.
Kompakt destek
Bu zellik ana dalgacn sadece belirli bir srede sfrdan farkl olduunu belirtir.
Bu da dalgack dnmnn etkin bir ekilde iaret ierisindeki yerel zellikleri
ortaya koymasnda nemlidir.
izelge 4.1, yaygn olarak kullanlan baz dalgack ailelerinin yukarda verilen temel
zellikler kapsamnda snflandrlmasn vermektedir.
65
izelge 4.1 : Dalgack ailelerinin temel zellikleri.
Dalgack Ailesi Ortogonallik Simetri Kompakt Destek
Haar Ortogonal Simetrik Var
Daubechies Ortogonal Asimetrik Var
Coiflet Ortogonal Simetrie yakn Var
Symlet Ortogonal Simetrie yakn Var
Biorthogonal Biortogonal Simetrik Var
(iftdikken)
Reverse Biortogonal Simetrik Var
Biorthogonal (iftdikken)
Meyer Ortogonal Simetrik Yok
Meksika apkas Yok Simetrik Yok
Bu zellikleri iyi anlamak, ana dalgacn belirlenmesinde kullanlacak en uygun

aday dalgacn seimi asndan nemlidir. Yukarda belirtilen tm dalgack
ailelerine ait dalgacklar dalgack dnmnde kullanlabilir. Ancak darbe gerilim
iaretlerinin deerlendirilmesinde grltl iaretten darbe parametrelerinin doru
bir ekilde belirlenmesini salayacak optimum dalgacn belirlenmesi salkl sonu
elde edilmesi asndan nemlidir. Bir nceki blmde de sz edildii zere dalgack
analizi genel anlamda incelenen iaret ile ana dalgacn telenmi ve leklenmi
versiyonlarnn benzerliini lmektedir. Bu bakmdan uygun bir dalgack ana iarete
benzemelidir. Ancak, sadece ana dalgack ile iarete bakarak gzle bir seim yapmak
doru bir seim olmayabilir. Bunun yerine benzerlii saysal olarak ortaya koyacak
bir ynteme gereksinim olduu dnlmtr.
Yaplan aratrmalar sonucunda bu benzerlii belirlemek adna bu tez almasnda

iki yntem nerilmitir. Bunlardan birincisi ana dalgack ile iaret arasndaki
benzerlik, dieri ise ana dalgack ile ayrtlan iarete ait dalgack katsaylarnn alt
bant enerjisidir.
4.2.1.2 Ana dalgack ile iaret aras benzerlik

Temel yaklam, grltl veriden sonuta beklenen ana veriyi elde etmek olduu
iin ncelik beklenen dalga ekli ile analiz iin kullanlacak aday dalgacn birbirine
olan benzerliini hesaplamaktr. Korelasyon katsays (X, Y) iki dalga ekli arasnda
benzerlii ortaya koyabilir.
(4.1)de X ve Y veri kmeleri arasndaki korelasyonu (X, Y) belirleyen bant

verilmitir. Korelasyonu hesaplamak iin iki veri kmesinin veri saylar eit
olmaldr ve (4.1)de veri says n ile gsterilmitir.
66
n
( xi ort ( x))( yi ort ( y))
( X ,Y ) = 1
n n
1/ 2 (4.1)
2 2
( xi ort ( x)) ( yi ort ( y))
i = 1 i =1
Korelasyon katsaynn deeri (4.2)de verilmitir.
0 |(X,Y)| 1 (4.2)
Eitlik (4.2)den de grlebilecei zere korelasyon katsaynn deeri 0 ile 1 arasnda

deiirken, yksek korelasyon katsays yksek benzerlii temsil etmektedir. Ana
dalgack ile ana iaret arasnda elde edilen korelasyon katsays ne kadar yksekse
her iki veri arasndaki benzerlik de o denli yksek olacaktr. Bu bakmdan seilen
ana dalgacn korelasyon katsaysn en byk yapmas gerekir.
4.2.1.3 Enerji deeri

Dalgack analizinde herhangi bir lekte elde edilen dalgack katsaylarnn genlik
olarak byk olmas demek kullanlan ana dalgacn ilgili lekte (dolaysyla
belirli bir frekans aralnda) iaret ierisinden daha iyi bilgi kartyor olmas
demektir. Yani bir alt bantta dalgack katsaylarnn toplam enerjisinden kullanlan
ana dalgacn baarsn ortaya karmak iin yararlanlabilecei dnlmtr.
Doru snama iin, enerji deeri hesaplanacak alt bant, ilgilenilen iaretin frekans
araln kapsamaldr.
Bir x(t) iaretinin enerjisi (4.3) eitlii ile hesaplanr.
2
E = x( t ) dt (4.3)
Ayrk x(i) (i = 1, 2,, N) deerleri bilinen bir iaretin enerjisi ise (4.4) eitliindeki
gibi hesaplanabilir.
N
E = x(i )
2
(4.4)
i =1
Dalgack dnm sonrasnda elde edilen dalgack katsaylar kullanlarak enerji

hesaplanmak istenirse (4.5) eitlii kullanlabilir.
2
E = W (a, t ) da dt (4.5)
67
Ayrk durumda ise enerji hesab iin (4.6) eitlii geerlidir.
E = W (a, i )
2
a i
(4.6)
Herbir a lek deeri iin enerji, (4.7) eitlii ile hesaplanabilir.
2
E (a ) = W (a, t ) dt (4.7)
(4.7)nin ayrk haldeki iaret iin geerli olan (4.8)de belirtilmitir.

N
E (a) = W (a, i )
2
(4.8)
i =1
Burada N dalgack katsaylarnn says; W(a,i) ise ilgili a leindeki dalgack

katsaylardr. Bu balamda ana iaretten en yksek deerde enerjinin karlmasn
salayan, ksacas enerji deerini maksimum yapan ana dalgack, analiz iin en uygun
dalgacktr.
Yukardaki ifadeler zetlenirse seilen ana dalgack ilgili alt banda ait (zerinde allan
ya da aranan iaret bileenin gml olduu) dalgack katsaylar iin maksimum
enerjiyi salamaldr. Sonu olarak birok aday dalgack ierisinden darbe gerilimi
analizinde kullanlacak ana dalgacn (4.1)de verilen korelasyon katsaysn ve/veya
(4.8)de verilen enerji ifadesini maksimum yapmas beklenir.
4.2.2 Deneyle elde edilen darbe gerilimi rnei iin ana dalgacn seimi
ekil 4.2 laboratuvar ortamnda elde edilen bir darbe gerilimini gstermektedir. Bu
orijinal deney verisinden grlebilecei zere darbe gerilimi sebebi bilinmeyen yksek
frekansl grlt bileenleri iermektedir. Orijinal deney verisi eitli frekanslara sahip
bileenler ierdiinden aday dalgack ile orijinal deney verisi arasnda korelasyon
katsaysn hesaplamak yerine ilk adm, grltden arndrma ilemi ile ana darbe
geriliminin eklini belirlemektir. Buna gre en uygun dalgac belirlemek amacyla
yaplacak almada kullanlmak zere oluturulan ve temiz darbe gerilimini benzeten
ift stel veri, ekil 4.3de gsterilmitir.
lmler srasnda kullanlan osiloskobun rnekleme frekans 100 MHzdir. Bu da 100

MS/s rnekleme hz anlamna gelmektedir. Bylece osiloskopta herbir dalga iin 1000
veri noktas (rnek) alnd gz nnde bulundurulursa elde edilen verinin toplam sresi
10 sdir.
68
4
x 10
6
Gerilim (V)
3
-1
0 2 4 6 8 10
t (us)
ekil 4.2 : Deneyden elde edilen orijinal darbe gerilimi dalga ekli.
Benzetim Darbesi
1
0.9
0.8
0.7
0.6
Genlik
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0 500 1000 1500
Veri noktalari
ekil 4.3 : En uygun dalgac belirlemek iin ana dalgaya benzer olacak ekilde
oluturulan normalize darbe gerilimi.
Optimum dalgac belirlemek iin birok aday dalgack mevcuttur. Belirtildii zere
oklu znrlk analizinizde ana iaretin dalgaca benzerlii sonucun doruluu
iin nemlidir. Ana dalgac belirlemek zere (4.1)de verilen korelasyon katsaynn
69
hesab ekil 4.3de verilen ana dalgaya benzer olacak ekilde oluturulan normalize
darbe gerilimi kullanlarak yaplacaktr.
zerinde allan darbe gerilimi verisi iin X temiz (grltden arndrlm) darbeyi
temsil edecek ekilde oluturulan darbe verisini ve Y de aday dalgaca ait veri
kmesini temsil etmektedir.
Optimum dalgacn seimi iin aada verilen admlar oluturulmu ve belirlenen

yntemin uygulanmas esnasnda izlenmitir:
a) Analiz iin aday dalgacn seimi.
b) Analiz edilen veriden bir miktar uzun olacak ekilde dalgack

fonksiyonlarnn uygun veri saysnda oluturulmas. Bu iterasyonla
salanmaktadr.
c) Dalgack verisinin maksimum deeri 1 olacak ekilde normalize edilmesi.

Oluturulan darbe verisinin maksimum deeri zaten 1 olduu iin burada
herhangi bir normalize ilemi gerekmemektedir.
d) Seilen dalgacn ve darbe gerilim verisinin tepe noktalarnn st ste

aktrlmas.
e) Her iki verinin veri noktalar saysnn eitlenmesi. Bu darbe verisinin bana
ya da sonuna yeterli miktarda 0 eklenerek yaplr.
f) Darbe gerilimi ile aday dalgack arasnda korelasyon katsaysnn

hesaplanmas.
Yukarda verilen admlar izlenerek her bir aday dalgack ile benzetim darbe gerilimi
verisi arasnda korelasyon katsays hesaplanmtr. ekil 4.4de ise rnek olarak
seilen Db2, Sym4 ve Coif1 dalgacklar iin korelasyon katsays hesabnda verilen
admlarn izlenmesiyle elde edilen karlatrma erileri gsterilmektedir. Bu
rneklerden ekil 4.4 c)ye bakldnda ana dalgack ile temel iaret arasndaki yksek
oranda benzerlik gze arpmaktadr. lerinde en az benzerlik ekil 4.4 b)de
grlmektedir.
70
Oluturulan darbe gerilimi ve Db2 dalgac
1.5
0.5
Genlik
Darbe
0
db2
0 500 1000 1500 2000
-0.5
-1
-1.5
Veri Noktalar
a)
Oluturulan darbe gerilimi ve Db6 dalgac
1.5
0.5
Genlik
Darbe
0
db6
0 500 1000 1500 2000
-0.5
-1
-1.5
Veri Noktalar
b)
Oluturulan darbe gerilimi ve Sym4 dalgac
1.5
0.5
Genlik
Darbe
0 D
sym4
0 500 1000 1500 2000
-0.5
-1
-1.5
Veri Noktalar
c)
ekil 4.4 : Darbe ile a) Db2, b) Db6, c) Sym4 dalgacklarnn karlatrlmas.
71
Tm aday dalgacklar iin bulunan korelasyon katsaylar toplu olarak izelge 4.2de
verilmektedir. izelge 4.2 incelendiinde analiz iin en uygun aday dalgacklarn
coif1, sym4, db3 olduu grlmektedir. Coif 1 dalgac en yksek korelasyonu
salamtr. izelge 4.1de verilen dalgacklara ait temel zellikler hatrlanacak olursa
coif1in iaretten grlt szme ilemi iin olduka uygun olduu da aktr.
izelge 4.2 : Aday dalgacklar ve bunlara kar den korelasyonlar.
Korelasyon Korelasyon
Dalgack Dalgack
Katsays Katsays
db2 0.378 sym2 0.448
db3 0.506 sym3 0.285
db4 0.482 sym4 0.532
db5 0.211 sym5 0.414
db6 0.176 sym6 0.257
db7 0.145 sym7 0.157
db8 0.121 sym8 0.240
db9 0.101 coif1 0.763
db10 0.160 coif2 0.489
db20 0.001 coif3 0.245
4.3 Maksimum Ayrklatrma Seviyesinin Belirlenmesi
S iaretine ait n-seviyeli frekans ayrklatrmas ematik olarak ekil 4.5de

gsterilmitir. Dk frekansl alt-bant yaklam ai ve yksek frekansl alt-bant
detay di olarak adlandrlr. Bylece iaret tekrardan S = an + d1 + d2 ++ dn olarak
n. seviyede birletirilebilir.
ekil 4.5 : S iaretinin n seviyeli ayrtrlmas.
72
rnek darbe verisinin alnd osiloskobun rnekleme frekansnn 100 MHz olduu
gz nne alndnda veriye ait 7 seviyeli bir ayrtrma iin alt bant frekans
aralklar izelge 4.3de verilmitir.
izelge 4.3 : Seviye-7 ayrtrma iin alt bant frekans aralklar.

Yaklamlar Alt Bantlar (MHz) Detaylar Alt Bantlar (MHz)
a1 0-25 d1 25-50
a2 0-12.5 d2 12.5-25
a3 0-6.25 d3 6.25-12.5
a4 0-3.125 d4 3.125-6.25
a5 0-1.5625 d5 1.5625-3.125
a6 0-0.78125 d6 0.78125-1.5625
a7 0-0.390625 d7 0.390625-0.78125
oklu znrlk analizinde maksimum ayrklatrma seviyesinin belirlenmesinde

en nemli lt, analizi yaplan iaret ierisinde aranan frekans aralklarn
belirlemektir. Eriilmek istenilen frekans bandna alt bant olarak ayrtrma ile belli
bir seviyede ulalm ise daha ileri ayrtrma yapmann bir yarar yoktur. izelge
4.3 gz nne alndnda aranan iaret rnek olarak 5 MHz civarnda ise bu
durumda detay d4 3.125-6.25 MHz araln kapsayaca iin 4 seviyeli bir
ayrtrma yeterli olacaktr. Buna ek olarak Matlab Wavelet Toolbox
kullanldnda en yksek ayrtrma seviyesinde verinin uzunluu, kullanlan
dalgack filtresinin uzunluundan kk olmamaldr. Bu nedenle maksimum
ayrklatrma seviyesi ayrklatrma fitresinin uzunluuna yani ana dalgaca
baldr. Bylece maksimum ayrklatrma seviyesini elimizdeki iaretin uzunluu ve
seilen dalgack belirler [44] . lgili ifade (4.9)da verilmitir.
lmax = fix(log 2 (n / nw 1) (4.9)
Bu eitlikte n iaret uzunluu (veri noktas says), nw ise seilen dalgaca bal olan
ayrklatrma filtresinin uzunluudur.
Daha nce ekil 4.2de rnek olarak verilen darbe verisi 1000 veri noktasndan
olumaktadr. Dier bir kabul olarak db3n ana dalgack olarak ayrklatrma ilemi
iin kullanld varsayldnda (ayrklatrma filtre uzunluu db3 iin 6 olmakta)
maksimum ayrklatrma seviyesi (lmax) (4.10)da verilmitir.
l max = fix(log2 (1000 / 6 -1) = 7 (4.10)
73
Ayrtrma seviyesinin yksek olmas gereken durumlarda rnekleme frekansnn da
yksek olmas, ya da eldeki iarete ait veri noktalarnn saysnn artrlmas gerekir.
Aksi halde, yani en yksek ayrtrma seviyesinde verinin uzunluu, kullanlan
dalgack filtresinin uzunluundan kk olduu durumlarda yanl sonu elde edilir.
4.4 rnek Darbe Gerilimi Verisi zerinde Ana Dalgack Olarak Coif1
Seilmesiyle Elde Edilen Sonular
izelge 4.2de belirtildii zere en yksek korelasyon katsays coif1 ana dalgac
kullanldnda elde edilmitir. ekil 4.6da coif1 ana dalgac iin darbe verisi ve ana
dalgack arasnda korelasyon katsays hesab iin verilen admlarn izlenmesiyle elde
edilen karlatrma verileri gsterilmektedir.
Oluturulan darbe gerilimi ve Coif1 dalgac
1.5
0.5
Genlik
Darbe
0
Coif1
0 500 1000 1500 2000 2500 3000
-0.5
-1
-1.5
Veri Noktalar
ekil 4.6 : Oluturulan darbe verisi ile Coif1 dalgack verisinin karlatrlmas.
aretten grlt temizleme amacyla ayrk dalgack dnm yntemi ile ana iaret
alt frekans bantlarna ayrlr ve grlty oluturan yksek frekans bileeni eikleme
yntemiyle ayrtrlarak tekrar birletirmeye sokulmaz. Bylece yeniden oluturulan
iaret iinde istenmeyen yksek frekans bileenleri eiklenerek ayklanm olur.
Uygulamalar srasnda MATLAB paket program kullanlmtr.
ekil 4.7de ekil 4.2de verilen deneyden elde edilen darbe verisinin dalgack
analizinde 7 seviyeli olarak coif1 ana dalgacnn kullanlmas ile yaplan ayrtrma
ileminde 7 seviyeye kadar her seviyedeki yaklam bileenlerini (A1-A7) ve orijinal
darbe geriliminin karlatrlmas grlmektedir. Dier taraftan ekil 4.8de ise
orijinal iaret ile detay bileenlerin (D1-D7) karlatrlmas verilmitir. Buradaki
eikleme ilemi srasnda bu detay frekans bantlarna kar gelen iaretlerin grlt
olduu varsaymyla tm detay katsaylar sfr olarak alnmtr. Ksacas iareti
74
tekrardan oluturmak iin yeniden birletirme ilemi srasnda bu detay katsaylar
hesaba katlmamtr. Bylelikle yeniden birletirmede, aranan iareti temsil eden 0-
0.390625 MHz aralndaki verileri ieren cA7 (7. seviyedeki dalgack katsaylar)
kullanlarak aranan ana iareti elde etmemiz salanacaktr.
x 10
5 Orijinal darbe (S) ve yaklasimlar (A1-A7)
1
0
S
-1 5
x 10
1
0
A1
-1 5
x 10
1
0
A2
-1 4
x 10
5
0
A3
-5 5
x 10
1
0
A4
-1 5
x 10
1
0
A5
-1 5
x 10
1
0
A6
-1 4
x 10
5
0
A7
-5
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
t(s) -5
x 10
ekil 4.7 : Orijinal darbe ve yaklamlar.
75
5 Orijinal darbe (S) ve detaylar (D1-D7)
x 10
1
S
-1
4
x 10
1
0
D1
-1 4
x 10
1
0
D2
-1 4
x 10
1
0
D3
-1 4
x 10
1
0
D4
-1 4
x 10
1
0
D5
-1 4
x 10
2
0
D6
-2 4
x 10
5
0
D7
-5
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
-5
x 10
ekil 4.8 : Orijinal darbe ve detaylar.
ekil 4.9, admlar daha nceden belirlenen yntemin uygulanmas sonucunda

grltden arndrlm darbe gerilimi ile orijinal darbenin karlatrlmasn
gstermektedir. Buradan grlecei zere artk darbe parametreleri (genlik, cephe
sresi, oluum an) daha rahat tespit edilebilir. ekil 4.10da ise grlt olarak
iaretten uzaklatrlan ksm gsterilmektedir.
76
ekil 4.9 : Orijinal darbe ve grltden szlm darbe.
ekil 4.10 : Szme ilemi sonucu elde edilen grlt bileeni.
ekil 4.10da verilen grlt bileenin frekans analizi ekil 4.11de gsterilmektedir.
77
4500
4000
3500
3000
2500
|(f)|
2000
1500
1000
500
0
0 2 4 6 8 10 12
Frekans (Hz) x 10
6
4500
4000
3500
3000
2500
|(f)|
2000
1500
1000
500
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5
Frekans (Hz) 7
x 10
ekil 4.11 : Grlt bileenine ait frekans spektrumu ve dk frekans aralnn

detay gsterilimi.
ekil 4.11de verilen detay pencereden grlmektedir ki szlen grlt iindeki iki
temel bileen yaklak 0,5 MHz ve 1,2 MHz civarndadr.
4.5 Ana Dalgack ve Ayrtrma Seviyesi Seiminin Gerek Darbe Verisi

zerinden Yaplmas
Bir nceki blmde, deneysel olarak elde edilen orijinal darbe geriliminin
benzetimini yapan matematiksel bir fonksiyonla oluturulan veri kmesi kullanlarak
orijinal darbe gerilim verisini grltden ayklanmas amacyla Ayrk Dalgack
78
Dnm uygulanmas srasnda gereken optimum dalgack seimi yaplmt. Bu
blmde ise optimum dalgack seimi esnasnda matematiksel darbe fonksiyonu
kullanmak yerine orijinal, grlt ieren deney sonucu elde edilmi darbe verisi
kullanlarak almalar tekrarlanmtr.
lk adm, deney sonucu elde edilen orijinal darbe geriliminin (ekil 4.2) ierdii ok
yksek frekanslar bileenleri bir alak geiren szge yardmyla szmektir. Bu amala
ana verideki yksek frekansl bileenleri kaybetmemek adna deney sonucu elde edilen
orijinal darbe verisi alak geiren bir szgeten geirilmi ve sonu ekil 4.12de
gsterilmitir.
ekil 4.12 : Ana veriyi kaybetmemek iin sadece ok yksek frekanslar szlm
ve orijinal darbelerin karlatrlmas.
Bir nceki ksmda verilen ana dalgac belirlemek iin yaplan korelasyon hesab
orijinal darbe gerilim verisi kullanlarak tekrarlanmtr. Optimum dalgacn seimi
iin bir nceki ksmda verilen admlar izlenerek her bir aday dalgack ile deney
sonucu elde edilen darbe gerilimi verisi arasnda korelasyon katsays hesaplanmtr.
ekil 4.13de ise rnek olarak Db3, Sym4 ve Coif1 dalgacklar iin korelasyon
katsays hesabnda verilen admlarn izlenmesiyle elde edilen sonular
gsterilmektedir. Bulunan korelasyon katsaylar, toplu olarak izelge 4.4de
verilmitir.
79
Darbe Gerilimi ve db3 ana dalgac
0.5
Genlik
Darbe
0
db3
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2
-0.5
-1
Relatif Zaman
a)
Darbe gerilimi ve Sym4 ana dalgac
0.5
Genlik
Darbe
0
Sym4
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
-0.5
-1
Relatif Zaman
b)
Darbe gerilimi ve Coif1 ana dalgac
0.5
Genlik
Darbe
0
Coif1
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
-0.5
-1
Relatif Zaman
c)
ekil 4.13 : Darbe gerilimi verisi ile a) Db3, b) Sym4, c) Coif1 ana dalgacklarna
ait verilerin karlatrlmas.
80
izelge 4.4 : Aday dalgacklar ve bunlara kar den korelasyon katsaylar.
Dalgack Korelasyon Kat. Dalgack Korelasyon Kat.
db2 0.53 sym2 0.47
db3 0.69 sym3 0.40
db4 0.63 sym4 0.70
db5 0.23 sym5 0.28
db6 0.19 sym6 0.28
db7 0.14 sym7 0.09
db8 0.07 sym8 0.25
db9 0.06 coif1 0.77
db10 0.13 coif2 0.31
db20 0.02 coif3 0.15
izelge 4.4 irdelendiinde analiz iin en uygun aday dalgacklarn coif1, sym4, db3
olduu grlmektedir. Bu da bir nceki ksmda darbe benzetim yntemiyle elde
edilen sonular dorulamaktadr. Her iki yntemle de elde edilen sonularda Coif 1
dalgac en yksek korelasyonu salamtr. Bu nedenle bir nceki ksmda verilen
grltden arndrma ilemi ana dalgack deimedii iin ayn sonular verecektir
ve ilemler bu blmde tekrarlanmayacaktr. Benzetimi yaplan darbe ya da orijinal
darbe verilerini kullanarak elde edilen korelasyon katsaylarnn karlatrlmas
ekil 4.14de gsterilmitir.
0.8
0.7
0.6
Korelasyon Deeri
Simle Darbe
0.5
Orijinal Darbe
0.4
0.3
0.2
0.1
0
2 3 4 5 6 7 8 9 0 0 2 3 4 5 6 7 8 f1 f2 f3
db d b d b d b d b db d b d b d b1 db2 ym ym ym ym ym ym ym co i coi co i
s s s s s s s
Ana Dalgack
ekil 4.14 : Benzetim ve orijinal darbe fonksiyonlar kullanlarak hesaplanm

korelasyon katsaylar.
81
Hatrlanaca zere 4.2.1.3 ksmnda dalgack katsaylarndan elde edilen enerjinin
izlenmesi ile ana dalgack seimi aklanmt. imdi de dalgack katsaylarna ait
enerji deerleri hesaplanarak optimum dalgack seimi yaplacaktr. Eitlik (4.8)
kullanlarak iarete ait ilgili alt bant enerjisi (EA7) deney srasnda elde edilen
grltl darbe geriliminin aday ana dalgack ile Ayrk Dalgack Dnm sonucu
elde edilmi ve sonular toplu olarak izelge 4.5de verilmitir.
izelge 4.5 : Aday dalgacklara gre hesaplanan enerji deerleri (EA7).

Ana Dalgack Enerji (EA7) Ana Dalgack Enerji (EA7)
db2 65.44 sym3 60.92
db3 60.92 sym4 59.58
db4 58.92 sym5 68.76
db5 65.78 sym6 61.89
db6 68.45 sym7 62.03
db7 63.04 sym8 63.32
db8 61.46 coif1 68.88
db9 66.64 coif2 61.56
db10 68.40 coif3 62.85
db20 63.18 coif4 62.62
sym2 65.44 coif5 63.02
izelge 4.5 incelendiinde coif1 ana dalgacnn en yksek deeri salad ve ona
en yakn deerin Sym5 ana dalgac tarafndan saland grlmektedir. Coif1 ile
ayrtrmada elde edilen sonu ekil 4.9da verilmiti.
Sym5 ana dalgacnn dalgack katsaylarnn enerjisi bakmdan Coif1e en yakn

sonucu vermesi zerine ekil 4.2de verilen deneyden elde edilen grltl darbe
gerilimine oklu znrlk analizi uygulanarak elde edilen grltden szlm
darbe iareti ekil 4.15de verilmitir. Burada ana dalgack olarak sym5, ayrtrma
seviyesi 7 olarak kullanlm ve iaret sadece EA7 yaklam katsaylar ile geri
birletirilmitir.
82
60
Grltden arindirilmis darbe
Orijinal darbe
50
Gerilim (kV) 40
30
20
10
-10
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
t (us)
ekil 4.15 : Sym5 ile grltden arndrlm darbe ve orijinal darbe ekilleri.
ekil 4.9 ile ekil 4.15 kyaslandnda ana dalgack seiminin sonuca ne denli etkisi
olduu akca grlmektedir. Sonu olarak her ne kadar sym5 ana dalgac coif1
ana dalgacna yakn enerji deeri salasa da korelasyon katsaynn daha ayrt edici
olduu grlmtr.
4.6 Blmn Sonular
Bu blmde yaplanlar ana balklarla zetlenirse:
Laboratuvar ortamnda deney devresi ile grltye maruz kalan darbe

gerilimi elde edilmi,
Grlt szme ilemi iin temel admlar tanmlanm,
Darbe gerilim verisi iin Ayrk Dalgack Dnmnde kullanlacak darbe

verisi ierisindeki ana veri ve grlt bileenlerini ayrt etmede en uygun ana
dalgack, korelasyon katsaysna ve dalgack katsaylarna ait enerji
deerlerine baklarak tayin edilmi,
Ayrk Dalgack Dnmnde en uygun ayrtrma seviyesi belirlenmi,
83
Belirlenen bu parametreler kullanlarak deney sonucu elde edilen darbe
gerilim iareti grltden ana iaret belirginleecek ekilde szlmtr.
84
5. KISM BOALMA DENEYLER
Laboratuar ortamnda gerek yksek gerilim (YG) aygtlar zerinden kaydedilen ve

ana iareti oluturan kaynaklar bilinen iaretlerin karakteristik zelliklerinden
yararlanlarak ana iaretin dalgack analizi ile belirlenmesine ynelik alma
alanlarndan bir tanesi de yksek gerilim aygtlarndan elde edilen ksmi boalma
(KB) iaretleri zerinde yaplan almalardr. Bu kapsamda TBTAK Ulusal
Metroloji Enstits (UME) Yksek Gerilim Laboratuvarnda bir dizi KB deneyi
yaplmtr. Bu blmde yaplan almalar ve elde edilen sonular zetlenmitir.
5.1 TBTAK UME Yksek Gerilim Laboratuvarnda Yaplan Deneyler
Dalgack analizinin KB verileri zerinde kullanmnn etkinliini artrmak adna ilk

olarak temel elektrot ekillerinde yksek gerilim altnda elektrotlarda ksmi
boalmalar oluturacak ekilde lmler yaplm ve elde edilen veriler
depolanmtr. Buradaki temel ama elektrot tiplerinin ksmi boalma davranlarn
belirlemek ve dalgack analizinin KB iaretlerini grltden (d kaynakl, lm
sistemi kaynakl) etkin bir ekilde ayrabilme yeteneini gelitirmeye katk
salamaktr.
Belirtilen amaca ynelik olarak TBTAK Ulusal Metroloji Enstits (UME)

Yksek Gerilim Laboratuvarnda bulunan yeni nesil bilgisayar destekli ksmi
boalma lm sisteminden yararlanlarak temel elektrot sistemlerinde alternatif
gerilimde bir dizi ksmi boalma lmleri yaplmtr. Ardndan yaplan bu lmler
yorumlanarak iaretlerin snflandrma almalar iin bir temel oluturmas
salanmtr.
5.1.1 Kullanlan elektrotlar

ekil 5.1de deneyler srasnda kullanlan genel elektrot trleri, ekil 5.2 ve ekil
5.3de de srasyla sivri u ve dzlem elektrotlarn boyutlar gsterilmitir.
85
ekil 5.1 : Deneylerde kullanlan elektrot trleri.
Sivri U # 1 (S1) Sivri U # 2 (S2)

Malzeme: elik Malzeme: elik
18 mm 21.5 mm 27.2 mm
25 mm
10 mm 10 mm
Sivri U # 3 (S3)
Malzeme: elik
19.5 mm 27.6 mm
10 mm
ekil 5.2 : Sivri ulu elektrotlar.
Dzlem Elektrot
Malzeme: Pirin
41.5 mm
5 mm
r = 3 mm
ekil 5.3 : Dzlem elektrot.
86
ekil 5.2 ve 5.3teki elektrotlar dnda e eksenli (koaksiyel) elektrot dzeninde
kullanlmak zere elik ve bakr tel elektrotlardan da yararlanlmtr. ekil 5.4, e
eksenli elektrot dzenini ve i elektrotlarn gstermektedir. E eksenli elektrot
dzeninde silindir eklindeki d elektrot topraklanmakta ve iine ise farkl aplarda
ve yaplarda (ii dolu ve rgl) tel elektrotlar yerletirilerek bu elektrotlara gerilim
uygulanabilmektedir. Bu i ve d elektrotlar, deney silindirinin stndeki ve
altndaki pleksiglas malzemeden kapaklarla birbirinden yaltlm durumdadr. Bu
dzenek, yeterli gerilim seviyesinde gerilim uygulanan tel iletkende ksmi boalma
oluturarak iyi bir KB reteci olarak grev yapabilmektedir. ekil 5.5de ise
kullanlan elik ve bakr i iletkenlerin boyutlar verilmektedir.
E eksenli elektrot dzeni elik ve bakr i iletkenler
ekil 5.4 : E eksenli (koaksiyel) elektrot dzeni ve i iletkenler.
T1 rgl elik 1.85 mm
T2 Som Bakr 1 mm
27.5 mm
T3 Som Bakr 4 mm
27.5 mm
T4 Som Bakr 8 mm
ekil 5.5 : iletkenlerin ekilleri ve boyutlar.
87
5.1.2 Deney devresi
lmler srasnda Lemke Diagnostics GmbH (LDIC) firmas tarafndan retilmi
olan LDS-6 Ksmi Boalma lm sistemi kullanld. Bu sistem, IEC 60270 ve VDE
0434 standartlarna gre lm yapmaya uygun retilmi bir ksmi boalma lm
sistemidir. lm sisteminin bilgisayar arayz ekil 5.6da gsterilmektedir.
Sistemin balca zellikleri unlardr [60]:
Duyarllk: 1 picoCoulomb (pC)dan 100,000 pCa kadar.
st frekans: 20 MHz
ekil 5.6 : LDS-6 (LDIC) Ksmi boalma lm sisteminin bilgisayar arayz.
Farkl gerilimler altnda ksmi boalma deerleri llecek deney cisimleri ekil
5.7de verilen deney dzeneine yerletirilerek alternatif gerilim altnda, genellikle
gerilim, yaklak 2 kV/s hzla artrlarak ksmi boalmann balang gerilimi
saptand. Ardndan belirli bir gerilim uygulanarak oluan ksmi boalma iaretleri
ileriki deerlendirmeler iin kaydedildi.
88
Gerilim
Blc
n Bobin
Deney
Cismi
Deney
Trafosu
Kuplaj
Kondansatr
ekil 5.7 : Deney devresi.
Deney devresindeki aygtlara ait zellikler izelge 5.1, izelge 5.2, izelge 5.3 ve
izelge 5.4de verilmitir.
izelge 5.1 : Yksek gerilim deney trafosu zellikleri.

Marka: High Volt
Model: PEIOI 200/400
Anma Gc: 200 kVA
k Gerilimi: 400 kV, 50 Hz
Giri Gerilimi: 500 V, 50 Hz
Genilik: 1490 mm
Ykseklik: 3000 mm
Arlk: 5500 kg
izelge 5.2 : n bobin (empedans) zellikleri.

Marka: High Volt
Model: LS 1/400
Anma Gerilimi: 400 kV
Anma Akm: 1 A
Anma Endktans: 50 mH
Frekans: 50 Hz
89
izelge 5.3 : Gerilim blc zellikleri.
Marka: High Volt
Model: MCP 400
lm Aral: 1 kV-400 kV AC 50 Hz
YG Kapasitesi, C1: 103.319 pF
AG Kapasitesi, C2: 16.004 pF
Yaltm Gaz: SF6
Genilik: 1250 mm
Ykseklik: 2580 mm
Arlk: 325 kg
izelge 5.4 : Kuplaj kondansatr zellikleri.

Marka: High Volt
Model: WMCF 1.25/400 TE
lm Aral: 1 kV-400 kV AC 50 Hz
Anma Gerilimi: 400 kV
Kapasitesi: 1 nF
5.1.3 Ortam koullar

Deneyler srasndaki laboratuvar ortam (hava) koullar aada verilmitir.
Scaklk: 22C, Bal nem: %32, Basn: 995 mbar.
5.1.4 Yaplan lmler

Yaplacak ksmi boalma lmlerin doruluunu salamak amacyla ilk olarak
LDC-5 modelinde LDIC firmasna ait ksmi boalma kalibratr (ekil 5.8)
kullanlarak lm sistemi 5 pCda doru ksmi boalma lm yapabilecek ekilde
kalibre edilmitir.
ekil 5.8 : LDIC KB kalibratr.
90
lmlere i iletkeni rgl elik tel olan e eksenli silindirsel elektrot dzeni (T1,
ekil 5.5) ile balanmtr. Deneylerde d silindir elektrot topraklanm, rgl elik
tel elektroda yksek gerilim uygulanmtr. Gerilim yaklak 2 kV/s hzla artrlarak
rgl elik tel iin belirtilen dzenekte ksmi boalma balang gerilimi 12 kV
olarak saptanmtr. Daha sonra gerilim yaklak ayn hzla azaltlarak boalmann
snme geriliminin 8,5 kV olduu grlmtr.
Boalma deerleri ixd ve lxd uzantl dosyalar olarak kaydedilmitir. Balangta

yaplan kaytlar genelde 20 ila 30 saniye arasndaki zaman dilimlerinde yaplmasna
ramen, bu durumda elde edilen verinin depolanmasnda ve zellikle ilenmesinde
sorun yarataca iin lmler iin genellikle 10 saniyelik bir sre uygun
grlmtr. 50 Hzde bir periyodun 20 ms olduu dikkate alndnda yaklak 500
periyodluk sre iinde oluan tm KBlar kaydedilebilmitir.
lmler srasnda uygulanan gerilimin dalga eklini grebilmek adna Picoscope

marka bir PC osiloskobu kullanlmtr. Uygulanan gerilim, evirme oran 1/1111
olan bir gerilim blc zerinden PC osiloskobuna verilmitir. ekil 5.9 kullanlan
PC osiloskobu gstermektedir.
ekil 5.9 : PC osiloskop.
91
LDIC yazlm deney dzeneinden ve d kaynaklardan gelebilecek grlty
ayklamak zere kullancya lm iin eik deeri seim olana sunmaktadr.
Seilen bu deerin altndaki ksmi boalma deerleri elenmektedir ve bu deer
sisteme pC olarak girilmektedir. Sisteme elle (manuel olarak) girilen bu deerin esas
amac d etkenlerden ve lm devresinden gelen iaretlerin ayklanmasn
salamaktr. Ancak yaplan bir dizi deneylerden elde edilen deneyime dayanlarak
sylenebilirki; lmler srasnda eik deerin girilmesi srasnda olduka dikkatli
olunmas gerekmektedir. nk eik deerin seimi sonular etkilemekte olup
seilecek deer iin bir kstas bulunmamaktadr. Bu nedenle eik deerin yksek
tutulmas kimi kk deerdeki boalma iaretlerinin de kaybedilmesi anlamna
gelmektedir.
rgl iletkenin kullanld deney dzenei iin bu eik deeri 33 pC olarak

seildiinde ksmi boalma balang deeri 12 kV olarak bulunmu iken, eik deeri
4 pCa ekildiinde bu deer 11,95 kV olarak elde edilmitir. Bu sonu bir nceki
paragrafta belirtilen eik deerin seilmesindeki nemi vurgulamaktadr.
lmler daha nce belirtilen drt i elektrot iin tekrarlanmtr. Ancak bu blmde
sadece 4 mm apl T3 iletkeni iin elde edilen veriler deerlendirilmitir.
5.1.4.1 T3 iletkeni (4 mm apl) iin ksmi boalma balang ve snme

gerilimlerinin bulunmas
ekil 5.7deki deney dzenei kurularak T3 iletkeni e eksenli elektrot dzenine
yerletirilmi ve iletkene gerilim verilerek 30 saniyelik sre ierisinde gerilim 0
kVtan 23 kV deerine kadar kademeli olarak artrlp tekrardan azaltlmtr. Bu sre
ierisinde ilk kayda deer KB iareti 21,5 kVta grlmtr. Ayn deere lmler
sonucunda elde edilmi olan veri kmesi incelenerek de ulalabilmektedir. KB
snme gerilimi ise yaklak 21 kVtur. ekil 5.10da uygulanan gerilime gre ksmi
boalma deiimi (yk deiimi) pC cinsinden grlmektedir.
92
Yk (pC)
Art
Azal
Gerilim (kV)
Gerilim (kV)
Sre (s)
Zaman (s)
ekil 5.10 : Gerilime gre ksmi boalma deiimi (T3 iletken).
izelge 5.5de 2 periyotluk sre iin 21,5 kV gerilim altnda T3 iletkeninde oluan
KBlar verilmektedir. Bu izelgeden grlecei zere elde edilen ksmi boalma yk
deerleri pC cinsinden olduka yksek deerlerdir.
93
izelge 5.5 : 4 mm bakr iletken, 2 periyoda ait KB lm ve hesaplama deerleri.
Toplam Ana Dalga
Yk KB etkisi
Periyot Faz (derece) Gerilim Gerilimi
q (pC) (kV)
V (kV) (kV)
1 87.6 527.12 30.43 30.37892 0.051079
1 88.2 527.12 30.43 30.39059 0.039412
1 89.7 12.38 30.43 30.40517 0.024825
1 90 12.38 30.43 30.40559 0.024408
1 238.4 303.27 -24.93 -25.8973 0.967261
1 244.3 481.73 -26.68 -27.3978 0.71778
1 247.2 339.38 -27.46 -28.0298 0.569794
1 249 358.98 -27.86 -28.3861 0.526065
1 251 315.65 -28.3 -28.7491 0.449052
1 253.4 354.85 -28.75 -29.1384 0.388365
1 256.1 388.89 -29.15 -29.5152 0.365209
1 258.5 371.36 -29.45 -29.7952 0.34519
1 259.3 201.15 -29.53 -29.8769 0.346923
1 261.7 352.79 -29.73 -30.0871 0.357117
1 262.8 250.67 -29.8 -30.1658 0.365834
1 264.2 264.08 -29.87 -30.2499 0.379937
1 267.3 344.54 -29.92 -30.3718 0.451838
1 270.8 332.16 -29.83 -30.4026 0.572628
1 275.8 325.97 -29.47 -30.2499 0.779937
2 81.8 527.12 30.2 30.09473 0.105268
2 82.3 527.12 30.24 30.13143 0.10857
2 84 13.41 30.33 30.23903 0.090973
2 84.2 10.32 30.34 30.24994 0.090063
2 239.9 283.68 -25.43 -26.3054 0.875441
2 244.4 338.35 -26.72 -27.4208 0.700751
2 246.5 316.68 -27.28 -27.8838 0.603754
2 250 374.45 -28.08 -28.5719 0.49191
2 252.3 360.01 -28.55 -28.9662 0.416236
2 254.5 351.76 -28.93 -29.2998 0.369754
2 256.5 349.69 -29.21 -29.5655 0.355483
2 258.9 356.92 -29.5 -29.8368 0.336784
2 262.3 395.08 -29.77 -30.1314 0.36143
2 265.5 378.58 -29.9 -30.3119 0.411861
2 267.8 329.06 -29.92 -30.3832 0.46318
2 272 337.32 -29.78 -30.3871 0.607069
2 275.2 310.5 -29.52 -30.2805 0.760454
ekil 5.11, KBlerin oluturmu olduu gerilim darbelerini gstermektedir. Bu

deerler lmler srasnda elde edilen toplam gerilim deerinden uygulanan
sinsoidal gerilimin karlmas ile elde edilmitir.
94
1.2 21.5 kV altnda 4 mm lik iletken iin KB etkisi
KB etkisi (kV)
0.8
0.6
0.4
0.2
0
87.6 88.2 89.7 90 238 244 247 249 251 253 256 259 259 262 263 264 267 271 276
Faz As (derece)
ekil 5.11 : 4 mm apl iletken iin 21,5 kVda KB etkileri (sadece ilk periyot iin).
ekil 5.11de verilen sonular irdelediinde 4 mm apl iletken zerinde yaplan

lmlerde ksmi boalma iaretlerinin zellikle gerilimin negatif yar dalgasnda
etkili olduu gze arpmaktadr. ekil 5.12de iletkene (T3) 21,5 kV uygulandnda
oluan KB darbelerinin gerilimin faz asna gre pC olarak yk deerlerini
gstermektedir.
21.5 kV altnda 4 mm lik iletken iin KB etkisi
600
500
400
KB (pC)
300
200
100
0
87.6 88.2 89.7 90 238 244 247 249 251 253 256 259 259 262 263 264 267 271 276
Faz As (derece)
ekil 5.12 : 4 mm apl iletken iin 21,5 kV gerilim altnda KB deerlerinin pC

cinsinden yk deerleri (sadece ilk periyot iin).
ekil 5.11 ve 5.12 irdelendiinde ana beklenti bu iki grafiin birbirine daha benzer
olmasyd. nk ekil 5.11 KB iaretlerinin uygulanan gerilim zerine yapt
etkiyi gsterirken ekil 5.12 bu ksmi boalma etkilerinin pC cinsinden deerini
gstermektedir. Bu temel farkn deneyler srasnda uygulanan gerilimin dalga
eklinin ksmi boalma lmn yapan LDIC sistemi yerine PCscope ve ayr bir
gerilim lme dzeninden alnmasndan kaynakland dnlmektedir. rnek
olarak 13,5 kV deerinin PC osiloskop cihaz ile elde edilen gerilimin dalga ekli,
ekil 5.13te verilmitir.
95
ekil 5.13 : PCScope cihazndan alnan rnek bir gerilim dalga ekli.
ekil 5.14 T3 iletkeni iin 21,5 kV gerilim deeri altnda KB iaretlerinin gerilimin
faz asna gre deiimlerini vermektedir. Doal olarak boalmalar gerilimin tepe
deerleri ya da bunlara deer olarak yakn noktalarda toplanmlardr. Ancak negatif
tepe deerde oluan darbe saysnn pozitif tepe deerde oluan darbe saysyla
kyaslandnda negatif deerin stnl gze arpmaktadr.
Yk (pC)
Faz as
ekil 5.14 : T3 iletkeni iin 21,5 kVda KBlarn faz asyla deiimi (t = 10 s).
ekil 5.15 ise 10 saniyelik sre iinde 21,5 kV da oluan tm KBlarn zamana gre
dalmn gstermektedir. KBlarn zamana gre hemen hemen dzgn bir dalma
sahip olduu grlmektedir.
96
Yk (pC)
Zaman (s)
ekil 5.15 : T3 iletkeni 21,5 kVda KB deerlerinin zamana gre deiimi (t = 10 s).
ekil 5.16da T3 iletkeni iin 21,5 kV gerilim altnda KBlarn dalm

gsterilmektedir.
Yk (pC)
Gerilim (kV)
ekil 5.16 : T3 iletkeni 21,5 kVda KB deerlerinin gerilimle deiimi (t = 10 s).
ekil 5.17, T3 iletkeni iin 21,5 kV gerilim altnda yk, faz as ve darbe saysnn
toplu gsterilimini vermektedir.
97
Darbe
Says
450
360
270
0
180
90
Yk (pC)
0 600
0 90 180 270 360
Faz As
ekil 5.17 : T3 iletkeni iin 21,5 kVda KB deiimi (t = 10 s).
ekil 5.14 ve ekil 5.17den grld zere KBlerin tamam faz asnn 90o ve
270o olduu blgelerde toplanmtr. zellikle 270 derecede KBlerin younluu
dikkat ekmektedir. Bu beklenen bir sonutur, negatif yar dalgann maksimum
deerinde ve bu deerin evresinde ksmi boalmalar yo unlamtr.
5.1.5 Sivri u yarm kre elektrot sistemi

E eksenli elektrot dzeni kullanlarak yaplan KB lmlerinin ardndan lmlere
standart sivri u-yarm kre elektrot dzeni kullanlarak devam edilmitir. ekil 5.18,
ekil 5.7deki deney dzeneinde kullanlan, elektrotlar pirinten imal edilmi
standart sivri u-yarm kre elektrot deney dzeneini gstermektedir.
98
ekil 5.18 : Standart sivri u-yarm kre elektrot dzeni.
ekil 5.19da bu elektrot dzenine ait boyutlar verilmitir.
25
25
50
ekil 5.19 : Standart sivri u-yarm kre elektrot dzeninin lleri.
Gerilim sivri ulu elektroda uygulanrken kre elektrot topraklanmtr. 30 saniyelik

sre ierisinde gerilim 0 kVtan 6 kV deerine kadar kademeli olarak artrlp
tekrardan azaltlmtr. Bu sre ierisinde ilk kayda deer KB deeri 3,4 kV
deerinde grlmtr. Ayn deere lmler sonucunda elde edilmi olan veri
kmesi incelenerek de ulalabilmektedir. ekil 5.20 bu gerilime gre ksmi boalma
deiimini gstermektedir.
99
Yk (pC)
Art
Azal
Gerilim (kV)
Gerilim (kV)
Sre (s)
Zaman (s)
ekil 5.20 : Gerilime gre KB deiimi, sivri u-kre (KB ba. gerilimi: 3,4 kV).
ekil 5.21 sivri u-kre eletrot dzeninde 30 saniye sre iinde deien gerilim
altnda KB iaretlerinin gerilimin faz asna gre deiimini vermektedir.
Boalmalar negatif yar dalgann tepe deeri evresinde toplanmlardr. Oluan
KBlarn sklklar ise ekil 5.22de gsterilmektedir.
100
Yk (pC)
Faz as
Gerilim (kV)
Zaman (s)
ekil 5.21 : Sivri u-kre iin KB deerlerinin faz asna gre deiimi.
Yk (pC)
Faz as
Gerilim (kV)
Sre
Zaman (s)
ekil 5.22 : Sivri u-kre iin KB deerlerinin deiimi, H: Darbe says.
101
ekil 5.22de sivri u-kre elektrot dzeni iin gerilimin 30 saniyelik deiimi
altnda (gerilim deiimi ekil 5.20) KB yk, faz as ve darbe says gsterilmitir.
Darbe
Says
1100
880
660
0
440
220 Yk (pC)
0 450
0 90 180 270 360
Faz As
ekil 5.23 : Sivri u-kre dzeni iin KB deerlerinin deiimi (t = 10 s).
Sonular incelenirse zellikle ekil 5.22 ve ekil 5.23de grld zere KBlar
270o faz as civarnda grlmektedir. Bu noktadan sonra dier deneyler, ekil
5.24te verilen kapal bir kap iine yerletirilmi farkl elektrotlarla, atmosferik hava
koullarnda yaplmtr.
187,5
36
185
380
722
190
M (22 x 1.5)
ekil 5.24 : Kapal deney kab ve elektrot dzeni.
102
ekil 5.24deki kapal deney kab iine elektrot akl 5 cm olan, 1 cm apl, 30o
tepe al, karlkl sivri u-sivri u elektrotlar yerletirilerek (ekil 5.25) KB
lmleri yaplmtr. 21 kVa kadar deiim gsteren gerilim altnda elde edilen KB
iaretlerinin faz as dalm ekil 5.26da verilmitir.
ekil 5.25 : Kapal kap iinde sivri u-sivri u elektrot dzeni.

Yk (pC)
Faz as
Gerilim (kV)
Sre
Zaman (s)
ekil 5.26 : Sivri u-sivri u elektrot dzeni iin KB deerlerinin faz asna ve
gerilimin uygulanma sresine gre deiimi (t = 30 s).
103
Kapal deney kab iine elektrot akl 5 cm olan, 1 cm apl, 30o tepe al,
karlkl sivri u-dzlem elektrotlar yerletirilerek (ekil 5.27) KB lmleri
yaplmtr. 21 kVa kadar deiim gsteren gerilim altnda elde edilen KB
iaretlerinin faz as dalm ekil 5.28de verilmitir.
ekil 5.27 : Kapal kap iine yerletirilmi sivri u-dzlem elektrot dzeni.
Yk (pC)
Faz as
Gerilim (kV)
Sre
Zaman (s)
ekil 5.28 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni iin KB deerlerinin faz asna ve
gerilimin uygulanma sresine gre deiimi (t = 30 s).
104
36 kVluk bir epoksi reine mesnet izolatr KB lmleri iin iyi bir deney cismi
olaca dnlm ve 21 kVluk bir gerilim (iletme gerilimi) altnda KB iareti
retmesi salanmtr. Deney dzenei ekil 5.29da verilmitir.
ekil 5.29 : 36 kVluk bir epoksi reine mesnet izolatr iin KB lm dzenei.
Mesnet izolatr iin elde edilen deney sonular ekil 5.30 ve ekil 5.31de
verilmitir.
Yk (pC)
Zaman (s)
Gerilim (kV)
Zaman (s)
ekil 5.30 : Mesnet izolatr iin 21 kV ve 10 sde yk deiimi ve ortalamas.
105
Yk (pC)
Faz as
ekil 5.31 : Mesnet izolatr iin 21 kV gerilim altnda 10 s srede KB iaretleri.
5.2 Blmn Sonular
YG aygtlar zerinden kaydedilen ve ana iareti oluturan iaretlerin karakteristik

zelliklerinin bilinmesi, ana iaretin dalgack analizi yardmyla ayrt edilmesine
olumlu katk salar. Bu nedenle yaplan almada temel elektrot sistemlerine ait KB
verilerinin karakteristikleri ortaya karlmtr.
izelge 5.6, elde edilen lmlere dayanarak farkl elektrot dzenlerinde yksek
gerilim elektrodu olarak seilen elektroda dzenein KB balang geriliminin
zerinde bir gerilim uygulandnda, KBlarn gerilimin faz asna gre oluum
anlarn ve elde edilen belirgin sonular vermektedir.
izelge 5.6 : Yaplan lmlerden elde edilen genel deerlendirme.

Elektrot Dzeni KB faz as dalm Notlar
rgl elik iletken KBlar ounlukla 270o de
90o ve 270o
1.85 mm (T1) yo unlamtr.
Bakr iletken 1 mm KBlar ounlukla 270o de
90o ve 270o
(T2) yo unlamtr.
90o ve 270o
(T2) yo unlamtr.
90o ve 270o
(T2) yo unlamtr.
KBlarn tamam 270o
Sivri u-yarm kre 270o
civarndadr.
KB lar 90o ve 270o civarna
Sivri u-sivri u 90o ve 270o hemen hemen eit
dalmlardr.
KBlarn tamam 270o
Sivri u-dzlem 2700
civarndadr.
106
Elde edilen dier bir nemli sonu ise bilgisayar destekli ksmi boalma lm
sistemlerinde (LDIC sisteminde olduu gibi) deney dzeneinden ve d kaynakl
olabilecek grlty ayklamak zere kullancya eik deeri seim olana
sunmakta, ancak elle yaplan eikleme ilemi yanl sonular dourabimektedir.
Sisteme pC olarak girilen eik deerin altndaki ksmi boalma deerleri elendii iin
ve tm KB deerlerinden bu eik deer karld iin farkl eik deeri seimlerinde
farkl deerler elde edilmektedir. Bunun yan sra eik deerin yksek seilmesinin
kimi kk deerdeki boalma iaretlerinin de kaybedilmesi anlamna geldi i
grlmtr. Bu yzden deneyler srasnda elde edilip kaydedilen verilerin zerinde
alrken ayr bir iaret analiz yntemi (dalgack analizi) ile deerlendirme
yapmann gereklilii grlmtr.
107
108
6. ELEKTRKSEL KISM BOALMA DARBE BENZETM VE
DALGACIK ANALZ LE GRLT SZME
nceki blmlerde aklanan almalarn yksek gerilim teknii alannda en nemli

uygulama alanlarndan biri ksmi boalma (KB) lmleridir. ki elektrot arasnda
bulunan bir yaltkann yalnzca bir blmnde olan ve elektrotlar kprlemeyen
yerel elektriksel boalmalara ksmi boalma veya korona ad verilir. Bu tr
boalmalarn genliklerinin genellikle kk deerlerde olmasna ramen malzemenin
zamanndan nce elektriksel yalanmasna hatta delinmesine neden olabilir. Bunun
sonucunda ise yaltkann kullanld elektrik sistemine byk hasar verebilecek
sonular dourabilir. Bu nedenden tr herhangi bir hasar olumadan nce bu
boalmalarn saptanmas ve gerekli nlemlerin alnmas nemlidir.
6.1 Ksmi Boalmalarn Snflandrlmas
Elektriksel ksmi boalmalar i ksmi boalmalar, yzeysel boalmalar, korona

boalmas, elektriksel aalanma olarak drt ana ksma ayrlabilir. Belirtilen boalma
trlerinin zellikleri aada zetlenmitir.
6.1.1 ksmi boalmalar

ksmi boalmalar, gerilim uygulanan iki elektrot arasnda oluan ve bu elektrotlar
ksadevre edecek ekilde bir kpr oluturmayan boalmalardr. Gerilim altndaki
yaltkan iinde delinme dayanm ve dielektrik katsays, evresindeki yaltkan
malzemelere gre daha dk ksmlarda ncelikle bu boalmalar grlr. Bylelikle
yaltkann bu ksm gerilim altndaki dier blgelere gre daha fazla zorlanarak
delinebilir. Her ne kadar yaltkann tmnn delinmesi ile sonulanmasa bile delinen
ksmn iletken hale gelmesiyle yaltkann geri kalan ksm daha fazla zorlanr ve
uygulanan gerilim seviyesine bal olaraktan tam delinmeye neden olabilir. ekil 6.1
yaltkan ierisinde meydana gelen yerel boalmalar temsil etmektedir.
109
ekil 6.1 : Yaltkan ierisinde oluan i ksmi boalmalar.
6.1.2 Yzeysel boalmalar

Yzeysel boalma veya dier bir deyile atlama, bir kat yaltkan malzeme ile ona
komu olan gaz veya sv yaltkan veya bir sv yaltkan ile gaz yaltkan arasnda
oluan bir boalma trdr. Yzeysel boalma, yaltkan malzemelerin snr yzeyi
boyunca ortaya kar. Elektrik alann yzeysel (teetsel) bileeni, bu snr yzeye
komu yaltkanlardan delinme dayanm dk olann delinme dayanmn atnda,
zayf olan bu yaltkan tarafnda yzeysel boalma balar ve gerilim ykseldike
boalmann yzey boyunca ilerlemesi ve genilenmesi artar. ekil 6.2, gerilim
uygulanan yaltkan zerinde gerekleen yzeysel boalmalar temsil etmektedir.
ekil 6.2 : Yaltkan zerinde yzeysel boalmalar.
6.1.3 Korona boalmas

Elektrot aklna gre kk erilik yarapl elektrotlarda elektrik alan iddetinin
yksek olduu noktalarda, genellikle yksek gerilim tarafnda, keskin kenarlar veya
keler evresinde oluan bir boalma trdr ve kendi kendini besler. Gerilim
trleri asndan kyaslanrsa negatif doru gerilimde pozitif doru gerilimde
olduundan daha nce oluur, dier taraftan alternatif gerilimde gerilimin negatif
yar dalgasnda daha sk grlr. ekil 6.3 sivri ulu elektrotta korona boalmasn
gstermektedir.
110
ekil 6.3 : Bir sivri ulu elektrotta korona boalmas.
6.1.4 Elektriksel aalanma

Elektriksel aalanma, yaltkan ierisindeki elektriksel dayanm bakmndan zayf
olan ve gerilimin uyguland elektrottan balar. Boalmann balamasnn ardndan
boalma ilerleyerek kendine yol bulur ve aalanma ad verilen bu kanallar zamanla
yaltkan ierisinde yaylr. Bu boalmalar dier i ksmi boalmalara gre, yaylm
asndan hzl bir ekilde gerekletii iin ok daha dengesizdir [1]. ekil 6.4
gerilim altndaki yaltkan ierisinde gelien aalanmay gstermektedir.
ekil 6.4 : Elektriksel aalanma.
6.2 Ksmi Boalma Edeer Devresi
Yaltkan ierisinde alternatif gerilim altnda oluan i ksmi boalmalarn davran a-

b-c devresi olarak adlandrlan devre ile aklanabilir. ekil 6.5de gsterildii zere
yaltkan ierisindeki boluk, c kapasitesi ve buna seri salam ksmn kapasitesi b ile
gsterilir. Bunlara paralel olan yaltkann tm salam ksmn temsil eden kapasite
ise a ile temsil edilir. ekil 6.5de boalmaya neden olan ksm I ile dier taraftan
salam olan ksm II ile gsterilmitir.
111
ekil 6.5 : Gerilim altndaki yaltkana ait edeer devre [1].
Devreden de grlebilecei zere devreye gerilim uygulandnda tekrarlayan

boalmalar grlebilir. Burada c uygulanan gerilim ile dolar ve boluun delinme
gerilimi deerini atnda delinme meydana gelir. Sonrasnda yeniden dolarak
delinir. Tekrarlayan boalmalar ekil 6.6da gsterilmektedir. Burada U+ yaltkan
ierisindeki arzal blgenin delinme gerilimini, V+ ise boalma snme gerilimini
gstermektedir.
ekil 6.6 : Yaltkan ierisinde tekrarlayan boalmalar [1].
ou zaman olduu gibi eer boalmann meydana geldii yaltkan iindeki boluk
yaltkann tmne oranla kkse aktarlan yk miktar (6.1) de verilmektedir (V
yaltkan iindeki bolukta boalma ile meydana gelen gerilim deiimidir).
q1 (b + c)V (6.1)
Yaltkann urad zarar bu aktarlan q1 yk miktar ile ilgilidir. Ancak bu q1 yk deeri

ksmi boalma l aletleri ile llemez, o nedenle pratik bir boalma bykln
gsteren deer olamamaktadr. Bunun grnr yk deiimi hesaplanabilir.
112
q = b.V (6.2)
Bu yk, rnek zerinde (b.V)/(a+b) gerilim dmne neden olur. ou ksmi

boalma detektr bu gerilim dmn alglar ancak arzal ksma seri olan ksmn
kapasitesini belirlemek olanakszdr.
Bu konuda boalma enerjisininden yararlanlabilir ve ilgili ifade (6.3)de verilmektedir.
1
P
2
[
c (U + ) 2 (V + ) 2 ] (6.3)
Burada U+ yaltkan ierisindeki arzal blgenin delinme gerilimini, V+ ise boalma

snme gerilimini gstermektedir. Boalma enerjisi ile grnr yk arasndaki ilikiye
baklrsa (Vi : boalma balang gerilimi),
1 b
P c.V Vi (6.4)
2 b+c
1 1
P b.V .Vi = .q.Vi (6.5)
2 2
olarak elde edilir.
Ksmi boalmalarn llmesinde boalmalar srasnda enerji dnm sonucu ortaya

kan etkilerden yararlanlr. Bu etkiler, akm darbeleri, dielektrik kayplar ve
elektromanyetik dalga yaylmas gibi elektriksel etkiler ile; s, k, ses ve kimyasal
bozulmalar gibi elektriksel olmayan etkilerdir. lmelerde bu etkilerden en ok ksmi
boalma darbelerinden yararlanlr. Ksmi boalma lmelerinin amac, ksmi
boalmalarn varln belirleme, lme, yerini belirleme ve sonular deerlendirmedir.
6.3 Dolaysz lme Yntemleri (Deney Cismine Paralel veya Seri l

Empedans Balayarak lme)
Deney cisminin toprakland tipik bir ksmi boalma darbe lm devresi ekil
6.7.a'da gsterilmitir. Deney cisminin kapasitesinin kk ve topraktan yaltlabilir
olduu durumlarda lme empedans ya da drt ulusunun deney cismi ile seri
baland devreler de kullanlabilir (ekil 6.7.b). ekil 6.7de Ca deney cismi, Cc
kuplaj kondansatr; Zm l empedans veya drt ulusu, Z de bir ndirendir.
113
l empedansnn deney cismine paralel ya da seri balanmas lm asndan
farkllk oluturmaz. Bu durum, yksek gerilim kaynana ait empedansn byk
deerde olduu dnlrse her zaman dorudur.
ekil 6.7de gsterilen Zm l empedans, paralel RC devresi ya da paralel RLC
devresi olarak yaplabilir. ekil 6.8de Zm l empedans olarak kullanlabilecek RC

ve RLC devreleri gsterilmitir.
a) Deney cismi alt ucu topraa bal b) Deney cismi l empedans ile seri bal
ekil 6.7 : Ksmi boalma darbe lme devreleri
1 3
2 4
1 3
2 4
ekil 6.8 : l drt ulu empedans; a) Paralel RC ve b) Paralel RLC devreleri.
lme devresine gelen ksmi boalma geriliminin U birim olduu dnlrse;

Toplam kapasite;
Ct = C + C a // C c (6.6)
114
Zaman sabiti;
t d = RC t (6.7)
v(t) gerilimi RC ve RLC devresi iin ;
C a // Cc t
VRC ( t ) = U * e t d (6.8)
C + C a // Cc
C a // Cc t
VRLC ( t ) = U * e ( 2td ) cos( t ) (6.9)
C + Ca // Cc
2
= 1 / LC t 1 /( 4R 2 C t ) (6.10)
olarak elde edilir. Yukardaki ifadelerde darbenin, zaman ekseninde t = t0 annda

olutuu kabul edilmitir. Devre elemanlarnn yansra oluan ksmi boalmann genlii
tarafndan belirlenen, llen gerilimin genlii A sabiti ile gsterilirse (6.8) ve (6.9)
eitlikleri srasyla (6.11) ve (6.12) denklemlerine dnr (f0: rezonans frekans).
stel fonksiyonlu ksmi boalma dalgas (paralel RC tipi devreden alnan dalga) iin
dalga denklemi:
t t
0
x(t ) = Ae t t0
(6.11)
x(t ) = 0 t < t0
Snml salnml stel fonksiyonlu ksmi boalma dalgas (paralel RLC tipi
devreden alnan dalga) iin dalga denklemi:
t t
0
x( t ) = Ae cos( 2f ( t t )) t t
0 0 0
(6.12)
x( t ) = 0 t < t0
lm devresi ile gzlenen KB darbesinin ekli, orijinal KB darbesinin ekline, olutuu

cisim zerinden lm devresine ilerlerken urad bozulmaya, lm devresinin
frekans yantna, devrede kullanlan ykselticinin ve osiloskobun frekans bant
geniliine baldr. Bunlarn dnda evreden ve lm devresinden kaynaklanan
grlt de etkileyici olur.
115
6.4 stel Dalga (RC Tipi Devre) Darbe ekli
ekil 6.9da, RC tipi l empedans ile elde edilen darbenin temsili ve ekil 6.10da
ise matematiksel benzetimle elde edilen ve KB darbesini temsil eden iki adet darbe
dalga ekli verilmitir. Burada t = 50 s ve t = 150 s anlarnda iki ayr ksmi
boalma iaretinin olutuu gz nne alnmtr. Bu darbelerden birincisinin genlii
0,8 birim, dierinin ise 1,2 birim olarak seilmitir. Devre elemanlarna bal olan
zaman sabitleri ise birinci ve ikinci darbe iin srasyla 7 s ve 3 s olarak seilmitir
(ekil 6.10).
ekil 6.9 : RC tipi l empedans ile elde edilen darbe [1].
Darbeler iin kabul edilen parametreler toplu halde aada verilmitir:
to1 = 50 s, to2 = 150 s, A1 = 0,8, A2 = 1,2, 1 = 7 s, 2 = 3 s
1.4
1.2
0.8
Genlik
0.6
0.4
0.2
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.10 : RC tipi l empedans ile elde edilen KB darbeleri.
116
6.5 Snml Salnml stel Dalga (RLC Tipi Devre) Darbe ekli
RC tipi l devresindeki yaklama benzer olarak RLC tipi l devresinden elde

edilen ksmi boalma darbelerinin benzetimini yapmak iin kullanlan parametreler
aada verilmitir. Burada farkl olarak rezonans frekanslar anlaml deerler olarak
birinci darbe iin 300 kHz, ikinci darbe iin 200 kHz olarak seilmitir (ekil 6.11).
Darbeler iin kabul edilen parametreler aada verilmitir:
to1 = 50 s, to2 = 150 s, A1 = 0,8, A2 = 1,2, 1 = 7 s, 2 = 3 s, f01 = 300 kHz, f02 =

200 kHz.
1.2
0.8
0.6
0.4
Genlik
0.2
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.11 : RLC tipi l empedans ile elde edilen KB darbeleri.
Bylelikle her iki tip (RC ya da RLC) l empedans kullanlarak yaplacak ksm
boalma lmlerinde temel anlamda yukarda verilen darbeler eklinde veriler elde
edilecektir. Oluturulan bu darbeler ayrk dalgack dnm ile grlt szme
ilemi srasnda izlenecek admlarda kullanlacak en doru parametrelerin
belirlenmesinde kullanlacaktr.
117
6.6 Ksmi Boalma lmlerindeki Bilinen Grlt eitleri ve Grlt
Benzetimi
Ksmi boalma lmlerinin maruz kald d kaynakl ana grlt kaynaklar yle
zetlenebilir:
Haberleme ve radyo sistemlerinden gelen srekli sinsoidal grltler.
lm devresi iinde oluturulan elektriksel grlt ve kontaklar aras

atlamalar, periyodik darbe akmlar (tristr gibi) grltleri gibi stokastik
(beyaz) grltler.
Yldrm, periyodik ve stokastik darbe ekilli olan anahtarlama elemanlar

veya metal kontaklar arasnda ark oluumu vb. kaynakl grltler.
Bilhassa iletmede gerilim altnda ve genellikle ak alanlarda yaplan ksmi boalma

lmleri yksek derecede ortam kaynakl grltlere maruz kalr [61]. Ak alanda
gerilim altnda yaplan testlerde grlt miktar olduka fazla olabilir [62]. Yksek
frekans akm trafolar kullanlarak yaplan boalma lmleri de yksek frekans
nedeniyle yo un grltye neden olabilmektedir [63]. Genel olarak AM radyo, FM
radyo ve mobil haberleme sinyallerinin frekans band srasyla 144-30000 kHz, 88-
108 MHz, 890-1880 MHzdir. Ksmi boalma lmlerinin sklkla ok yksek
olmayan MHz frekanslarnda rneklendii dnldnde, boalma verilerine FM
ve mobil haberleme frekanslarnn ok az etkisi olduu, ancak AM frekanslarnn
etkili olabilecei deerlendirilmektedir. Bunun yan sra, AM radyo yaynlar iin
kullanlan frekans aralnn ounlukla orta dalga 530-1700 kHz olmas nedeniyle
bu aralkta rasgele seilen bir seri halindeki genlik modlasyonlu (AM) iaretler bu
almada grlt benzetimi iin kullanlmtr. Sinsoidal grlty temsil eden
genlik modlasyonlu iaretlerin benzetimi be farkl tayc dalga iin (6.13)
denklemi ile gsterilebilir [53].
5
e( t ) = A ( c + m. sin( 2f m t )).sin( 2f i t ) (6.13)
i =1
(6.13) denkleminde c tayc dalgann genlii, m modle eden iaretin genlii, f m

modle eden iaretin frekans ve fi tayc dalgann frekansdr. Benzetimler iin
seilen rnek parametre deerleri aada verilmektedir.
118
c = 1, m = 0,4, fm = 1 kHz, fi = 600 kHz, 800 kHz, 1000 kHz, 1200 kHz, 1400 kHz,
Stokastik grlt ise rastlantsal fakat ortalamas sfra eittir ve deiken standart
sapma ile belirlenmitir. standart sapma olmak zere; stokastik grlt (R)
R = . randn(1,2000) (6.14)
denklemine gre oluturulmutur. Ksmi boalma darbelerinin ve grltnn

benzetiminde 2000 adet veri noktas kullanlmtr. Stokastik grlt iin 2000
noktadan oluan rastgele say retimi MATLAB ile gerekletirilmitir ve belirlenen
standart sapmaya ayarlanmtr.
6.6.1 aret grlt oran (SNR)

Elde edilen iaretteki grlt seviyesinin belirlenmesi iin her benzetim iaretinde
iaret grlt oran hesaplanmtr. (6.15) denkleminde Ws ana iarete (temiz, orijinal
iarete) ait iaret enerjisini ifade ederken dier taraftan Wn grltye ait iaret
enerjisini ifade etmektedir. Grlt szme ileminden sonra iarete ait SNR orannn
mmkn mertebe artmas arzu edilmektedir.
W
SNR( dB) = 10 log10 s (6.15)
Wn
6.6.2 Ortalama karesel hata (MSE)

Grltden arndrma almalar srasnda deien farkl parametrelerin etkinliinin
snanmas amacyla her benzetim iareti grltden temizlendikten sonra Ortalama
Karesel Hata (MSE) bulunmutur. Beklenti, bu hatann mmkn mertebe kk
olmasdr.
(6.16) denkleminde S balangta oluturulan grltsz ana iareti, R grltl

iaretten grlt szme ilemi gerekletirildikten sonra yeniden elde edilen iareti
ifade etmektedir. N ise veri saysn gstermektedir.
1 N
MSE =
N
( S (i) R(i))
i =1
2
(6.16)
Analiz sonucunda elde edilen iaretteki genlik bozulmasn deerlendirmek iin

(6.17)de verilen genlik hatas (ME) kullanlmtr. Burada A0 ana iaretin genliini,
Ad ise grltden arndrlm iarete ait genlii gstermektedir.
119
Ao Ad
ME(%) = *100 (6.17)
Ao
6.7 KB Darbeleri zerine Grlt Bindirilmi rnekler ve Bunlarn Dalgack

Analizi ile Grltden Arndrlmas
KB lmlerinde genelde RC ya da RLC tipi l drtulu devrelerinin tercih

edildiinden sz edilmiti. Bu blmde nce RC daha sonra ise RLC tipi lm
devresiyle elde edilmi ve zerlerine grlt bindirilmi ksmi boalma benzetim verileri
zerinde allmtr.
rnek veriler olutulurken AM frekansl grltnn genlii ve stokastik (beyaz)

grltnn genlik ve standart sapmas deitirilerek farkl grlt seviyelerinde iaretler
oluturulmu, ardndan ayrk dalgack dnm ile bu grltlerin etkin bir ekilde
szlmesine allmtr. Grltden szmedeki ana ama orijinal ksmi boalma
iaretine mmkn mertebe zarar vermeden grlty en etkin biimde llen iaretten
ayrmak, bylelikle darbelerin varln ve parametrelerini daha rahat belirleyebilmektir.
RC tipi l empedans elde edilebilecek darbeler iin deiik grlt seviyesinde

beyaz grlt ierecek ekilde benzetim iaretleri oluturulmutur. Bunlar srasyla
aada verilmektedir.
izelge 6.1 : RC tipi lm devresi darbe benzetiminin zellikleri.

KB lm Devresi SNR Darbe Darbe
areti Tipi (dB) Says Genlikleri
0.8
Sinyal#1 RC 5 2
1.2
0.8
Sinyal#2 RC 0 2
1.2
0.8
Sinyal#3 RC -5 2
1.2
ekil 6.12de parametreleri izelge 6.1de verilen Sinyal #1 gsterilmitir.
120
1.2
0.8
Genlik 0.6
0.4
0.2
-0.2
-0.4
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.12 : Sinyal #1 (SNR = 5 dB).
ekil 6.13te parametreleri izelge 6.1de verilen Sinyal #2 gsterilmitir.
1.4
1.2
0.8
0.6
Genlik
0.4
0.2
-0.2
-0.4
-0.6
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
121
1.5
0.5
Genlik
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.14 : Sinyal #3 (SNR = -5 dB).
6.8 RC Tipi KB Darbelerinde Grlt Szme
Oluturulan grltl KB iaretlerinden grlt szme ilemleri srasnda Ayrk

Dalgack Dnm (ADD) kullanlmtr. Dnmn ilk adm olarak zerinde
allan grltl iaret iin en uygun deerdeki ayrtrma seviyesi belirlenmitir.
KB darbesi benzetim verisinin 2000 noktadan olutuu ve ilgili dalgack ayrtrma
filtrelerinin uzunluklar gz nne alndnda ayrk dalgack dnm ayrtrma
seviyesinin 5 olarak seilmesinin anlaml olaca dnlm ve yaplan denemeler
olumlu sonu vermitir. Ayrca 15 seviye iin her seviye ayrtrmada yaklam
katsaylar kullanlarak iaret enerji seviyeleri hesaplanmtr (ekil 6.15). Bu
ekilden de grlebilecei zere veriyi daha yksek seviyelere ayrtrmann gereksiz
olacana karar verilmitir.
122
Sinyal Enerji Dagilimi (Ca)
45
40
35
30
Enerji Seviyesi
25
20
15
10
0
0 5 10 15
Ayr. Seviyesi
ekil 6.15 : Ayrtrma seviyesine gre yaklam katsaylar iin enerji seviyeleri.
kinci nemli parametre, ana dalgacn seimidir. Bunun iin literatrde farkl
rnekler bulunmu ancak bunlarda genellikle ana dalgacn seiminin neye
dayandrld izah edilmemitir. rnek olarak [64]de e eksenli elektrot sisteminde
grlt ierisine gml ksmi boalma sinyallerini ayrt etmede ana dalgack olarak
neden db2 seildii aklanmamtr. Baka bir rnekte [65], YG kablolar zerinde
gerilim altnda elde edilen KB iaretlerinin deerlendirilmesi Sym4 ana dalgacnn
kullanlma nedeni belirsizdir.
Bu kapsamda RC tipi lm devresi kullanlarak elde edilen KB iaretlerinin en

etkin biimde grltden szlmesi amacyla aday dalgacklarla ADD
gerekletirilirken MATLAB paket program kullanlm ve sonuta her bir aday
dalgack iin yntemin baarsn snamak adna MSE, ME ve SNR deerleri hesap
edilmitir. Analizde seviye tabanl eikleme kural ve yumuak eikleme
fonksiyonundan yararlanlmtr. Buna gre ana iaret olarak SNR = 5 dB olan
grltl KB iaret verisi (Sinyal #1) kullanlarak farkl dalgacklarla elde edilen
grltden arndrma ilemi sonucunda her bir aday dalgack iin MSE, ME ve SNR
hesap edilmi ve sonular izelge 6.2de zetlenmitir. izelge 6.2den de
grlecei zere en kk MSE deerini ve en byk SNR deerini Coif2 ana
dalgac salamtr. Tez kapsamnda hazrlanan [66] sonular zetlemektedir.
Dier taraftan genlik hatas kabul edilebilir seviyededir. Genlik hatas iin en kk
deeri Db2 ve Sym2 ana dalgacklar salamtr. Buradan u sonu karlabilir; RC
123
tipi lm devresiyle elde edilen KB verilerinden grlt szme ileminde ayrk
dalgack dnm kullanlrken genlik dndaki darbe parametreleri (oluum an,
sresi) nemliyse Coif2 ana dalgac; genliin belirlenmesi nemliyse Db2 ya da
Sym2 ana dalgalar kullanlmaldr.
izelge 6.2 : Aday ana dalgacklar ile elde edilen sonular.

Ana
MSE ME SNR(dB)
Dalga
Db2 0,000628 5,43 14,71
Db3 0,000805 24,09 13,63
Db4 0,000696 17,89 14,26
Db5 0,000991 11,06 12,73
Db6 0,000778 22,06 13,78
Db7 0,001 22,02 12,68
Db8 0,000822 11,56 13,54
Db9 0,001 24,38 12,65
Db10 0,001 20,71 12,50
Db20 0,0013 24,84 11,44
Sym2 0,000628 5,43 14,71
Sym3 0,000805 24,09 13,63
Sym4 0,000785 21,96 13,74
Sym5 0,000679 13,76 14,37
Sym6 0,000652 13,45 14,54
Sym7 0,000796 19,43 13,68
Sym8 0,000628 14,51 14,71
Coif1 0,000630 14,50 14,70
Coif2 0,000594 16,01 14,95
Coif3 0,000711 17,79 14,17
Coif4 0,000729 19,17 14,06
Coif5 0,000755 16,13 13,91
Sinyal #1, Sinyal #2 ve Sinyal #3n Ayrk Dalgack Dnmnde Coif2 ana dalgac
kullanlarak grltden mmkn mertebe szlm KB darbeleri iin elde edilen
sonular grafiksel olarak aada srasyla ekil 6.16, 6.17 ve 6.18de verilmektedir.
124
1.2
0.8
0.6
Genlik
0.4
0.2
-0.2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.16 : Grltden arndrlm Sinyal #1.
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
Genlik
0.4
0.3
0.2
0.1
-0.1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.17 : Grltden arndrlm Sinyal #2.
125
1.2
0.8
0.6
Genlik
0.4
0.2
-0.2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.18 : Grltden arndrlm Sinyal #3
ekil 6.18e bakldnda elde edilen KB verilerinin ana KB verilerinden genlik

olarak bir miktar sapma gsterdii grlmektedir. Burada gzden karlmamas
gereken husus Sinyal #3n yksek mertebede (SNR= -5 dB) grltye maruz kalm
olmasdr. Bu bakmdan KB boalma iaretleri bu durumda dahi rahatlkla grltden
yeterli seviyede temizlenebilmektedir. Ayrca almann bu aamas gstermitir ki
eikleme yntemi iin optimum zmn bulunmas sonularn doruluu asndan
nemlidir. Tez kapsamnda ksmi boalma iaretlerinden grlt szmede eikleme
alannda yaplan almalara ilerleyen ksmlarda deinilecektir.
Yntemin baarsn grsel olarak snamak adna ekil 6.19da grltden mmkn
mertebe arndrlm Sinyal #1 ile orijinal iaretin karlatrlmas verilmitir.
Buradan grlecei zere sonu olduka baarlr.
126
1.2
Orijinal
1 Yeniden elde edilen
0.8
0.6
Genlik
0.4
0.2
-0.2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.19 : Grltden arndrlm Sinyal #1 ile orijinal KB iaretleri.
Dier taraftan daha yksek seviyede grlt ieren Sinyal #3 ile orijinal iaretin
karlatrlmas ekil 6.20de verilmitir.
1.2
Orijinal
1 Yeniden elde edilen
0.8
0.6
Genlik
0.4
0.2
-0.2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
127
Bylelikle RC tipi l empedans ile elde edilen KB iaretlerinin grltden
szlmesinde Ayrk Dalgack Dnm kullanlrken en iyi sonucu elde etmek
adna seilecek ayrtrma seviyesi ve ana dalgack belirlenmi oldu. Dier ksmda
ise ayn ilemler RLC tipi l empedans ile elde edilen KB iaretlerinin
deerlendirilmesi iin tekrar edilecektir.
6.8.1 RLC tipi l empedans ile elde edilen KB darbeleri

ncelikle farkl tayc dalga frekanslarnda AM frekansl grltnn genlii,
stokastik grltnn genlik ve standart sapmas deitirilerek farkl grlt
seviyelerinde iaretler oluturularak bunlar ana iaret zerine bindirilmitir. Ardndan
dalgack analizi ile bu grltlerin szlme ilemi gerekletirilmitir. Bu kapsamda
analizde kullanlmak zere farkl seviyede grltye sahip be farkl veri
oluturulmutur (izelge 6.3).
izelge 6.3 : RLC tipi lm devresi iin darbe benzetiminin zellikleri.

KB lm Devresi Darbe Darbe
SNR(dB)
areti Tipi Says Genlikleri
0.8
Sinyal #1 RLC 5 2
1.2
0.8
Sinyal #2 RLC 0 2
1.2
0.8
Sinyal #3 RLC -5 2
1.2
0.8
Sinyal #4 RLC -10 2
1.2
0.8
Sinyal #5 RLC -15 2
1.2
128
1.5
0.5
Genlik
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
1.5
0.5
Genlik
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
129
1.5
0.5
Genlik
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.23 : Sinyal #3 (SNR = - 5 dB).
1.5
0.5
Genlik
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
130
1.5
0.5
Genlik
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
Ayrtrma seviyesi RC tipi lm devresinden elde edilen veriler iin belirlenmiti

ve burada da geerlidir. Optimum ana dalgacn farkl olmas beklenmektedir,
nk elde edilen boalma iaretleri birbirlerinden olduka farkldr. Bu kapsamda
RLC tipi lm devresi kullanlarak elde edilen KB iaretlerinin en etkin biimde
grltden szlmesi amacyla aday dalgacklarla Ayrk Dalgack Dnm
gerekletirilmi ve sonuta her bir aday dalgack iin yntemin baarsn snamak
adna MSE, ME ve SNR deerleri hesap edilmitir. Analizde seviye tabanl eikleme
kural ve yumaak eikleme fonksiyonundan yararlanlmtr. Buna gre ana iaret
olarak SNR = 5 dB olan grltl KB iaret verisi kullanlarak farkl dalgacklarla
elde edilen grltden arndrma ilemi sonucunda her bir aday dalgack iin MSE,
ME ve SNR hesap edilmi ve sonular izelge 6.4de zetlenmitir. izelge 6.4den
grlecei zere en kk MSE deerini ve en byk SNR deerini srasyla Sym6,
Coif2, Sym8 ve Db6 ana dalgacklar salamaktadr. Dier taraftan genlik hatas Db2
ve Sym2de en az iken bunlar Coif2, Db5 ve Sym6 ana dalgacklar izlemektedir.
Sonulara toplu bakldnda RLC tipi lm devresi kullanlarak elde edilen KB
iaretlerinin grltden szlmesinde kullanlacak optimum ana dalgacn Sym6
olduu sylenebilir.
131
izelge 6.4 : Aday ana dalgacklar ile elde edilen sonular.
Ana Dalga MSE ME SNR(dB)

Db2 0,0017 11,80 8,26
Db3 0,0015 27,68 8,93
Db4 0,0017 25,53 8,38
Db5 0,0018 17,97 7,99
Db6 0,0013 27,40 9,63
Db7 0,0020 33,58 7,66
Db8 0,0018 25,61 8,04
Db9 0,0016 40,22 8,71
Db10 0,0018 36,01 8,07
Db20 0,0024 41,39 6,78
Sym2 0,0017 11,80 8,26
Sym3 0,0015 27,68 8,93
Sym4 0,0013 27,69 9,59
Sym5 0,0016 28,17 8,49
Sym6 0,0011 20,36 10,36
Sym7 0,0018 23,86 8,09
Sym8 0,0012 23,21 9,77
Coif1 0,0019 25,02 7,93
Coif2 0,0012 17,92 9,86
Coif3 0,0015 21,34 9,00
Coif4 0,0017 20,53 8,43
Coif5 0,0015 28,07 8.82
Grlt oran arttka Sym6 ana dalgacnn RLC tipi l devresi ile elde KB
iaretlerinden grlt szmedeki etkinlii aratrma adna bu ana dalgacklar iin
0dB, -5dB ve -10 dB SNR deerine sahip iaretler iin MSE, ME ve SNR deerleri
hesap edilmi ve izelge 6.5de verilmitir.
izelge 6.5 : En baarl drt ana dalgack iin toplu sonular.

0 dB
Sym6 0,0017 20,51 8,38
Coif2 0,0017 25,33 8,25
Sym8 0,0018 27,05 7,99
Db6 0,0018 29,85 8,12
-5 dB
Sym6 0,0025 29,45 6,72
Coif2 0,0027 23,35 6,39
Sym8 0,0026 27,77 6,50
Db6 0,0025 36,72 6,70
-10 dB
Sym6 0,0039 48,21 4,74
Coif2 0,0041 43,46 4,56
Sym8 0,0042 45,21 4,43
Db6 0,0041 54,03 4,52
132
izelge 6.5den grlecei zere Sym6 en baarl ana dalgacktr. Sinyal #1-#5
zerinde yaplan Ayrk Dalgack Dnmnde Sym6 ana dalgac kullanlarak
grltden mmkn mertebe szlm KB darbeleri iin elde edilen sonular
grafiksel olarak aada srasyla ekil 6.26 6.30da verilmektedir.
0.8
0.6
0.4
Genlik
0.2
-0.2
-0.4
-0.6
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.26 : Grltden arndrlm Sinyal #1 (SNR = 5 dB).
0.5
Genlik
-0.5
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.27 : Grltden arndrlm Sinyal #2 (SNR = 0 dB).
133
1
0.5
Genlik
-0.5
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.28 : Grltden arndrlm Sinyal #3 (SNR = -5 dB).
Yeniden elde edilen PD

0.8
0.6
0.4
0.2
Genlik
-0.2
-0.4
-0.6
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
134
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
Genlik
0.1
-0.1
-0.2
-0.3
-0.4
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
Yntemin baarsn grsel olarak snamak adna ekil 6.31de grltden mmkn
mertebe arndrlm Sinyal #3 ile orijinal iaretin karlatrlmas verilmitir.
Buradan grlecei zere sonu KB darbelerini ayrt etmede ve ilgili darbe
parametrelerini belirlemede yeterli seviyede baarlr.
1.2
1 Orijinal
Yeniden elde edilen
0.8
0.6
0.4
Genlik
0.2
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
135
6.9 En Uygun Eikleme Parametrelerinin Belirlenmesi
Bir nceki ksmda verilen sonular gstermektedir ki en baarl ana dalgack

belirlenebilmitir. Bir dier nemli konu ise Ayrk Dalgack Dnmnden sonra
birletirme ilemine gemeden nce uygulanacak detay katsaylar iin eikleme
kural ve eikleme iin kullanlacak fonksiyonun seilmesidir. Bunun nemi bu
deerin kk seildiinde sonuta ana iaretle birlikte bir miktar grltnn
kalabilmesi, yksek deerde seilmesi durumunda ise ana sinyalin zeliklerinin de
kaybolabileceidir. Belirtilen bu nedenlerden dolay KB lm sonularnn
grltden arndrlmasnda kullanlacak en iyi sonucu verecek eikleme kural ve de
eikleme fonksiyonunun belirlenmesi zerine almalar yaplmtr. Literatre
bakldnda bu konuda KB iaretleri iin zel bir almaya rastlanmam, genelde
ok yaygn kullanlan sabit eikleme kural ile yumuak eikleme fonksiyonu
kullanlm ve deneme yanlma ile sonuca gidilmitir [67].
ncelikle yaplan aratrmalar sonucunda dalgack analizi ile KB iaretlerinin

grltden arndrlmasnda kullanlabilecek olas eikleme kurallar belirlenmitir.
Ardndan yine amaca hizmet edebilecek eikleme fonksiyonlar belirlenerek bunlarn
farkl kombinasyonlar KB verilerine uygulanmtr. Yntemlerin baarsnn
snanmasnda MSE, ME ve SNR deerleri hesap edilmitir. Bu amala RC tipi lm
empedans ile elde edilen KB ve bunun zerine farkl genliklerde grlt bindirimini
temsil eden ekil 6.32de gsterilen Gauss dalml beyaz grlt ieren KB
iaretleri analiz srasnda kullanlmtr.
Daha nceki blmlerde de belirtildii zere dalgack tabanl grlt szme ana
ksmdan oluur. Bunlardan birincisi iareti alt bantlara ana dalgack ve seilen
ayrtrma seviyesine gre ayrtrma, ikincisi her seviyedeki detay dalgack
katsaylarn uygun eikleme kural ve de eikleme fonksiyonu ile eiklemeye tabi
tutma, ncs ise eikleme sonras kalan dalgack katsaylarn (modifiye edilmi)
kullanarak ters dalgack dnm ile yeniden birletirmedir.
Ana dalgacn ve ayrtrma seviyesinin seiminin nasl yaplaca belirlenmiti. Bu

ksmda grltden szme ilemi iin en son bilinmeyen olan eikleme kural ve
fonksiyonunun seimi yaplacaktr.
136
Orijinal KB darbeleri
Genlik
0
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
SNR = 5dB
Genlik 0
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
SNR = 0dB
1
Genlik
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
SNR = - 5dB
1
Genlik
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
ekil 6.32 : KB darbeleri (orijinal, SNR = 5 , 0, -5 dB grltl)
Dalgack analizi ile grlt szmenin amac grltl bir iaret olan f(n)den aranlan
grltsz s(n) iaretini mmkn mertebe elde etmektir. (6.18)de ilgili ifade
verilmitir, burada e(n) grlt bileenini gstermektedir.
f ( n ) = s( n ) + e( n ) (6.18)
Eikleme deeri ile gsterilir. te bu deeri bize salayan eikleme kural iin
farkl alanlardaki grlt szme ilemlerinde aada belirtilen be farkl yntem
gze arpmaktadr. lgili yntemler aada aklanmtr.
Sqtwolog (niversal): Evrensel eikleme yntemi (sabit eikleme olarak da

adlandrlr) Donoho and Johnstone [68] tarafndan sunulan sabit eikleme yntemini
kullanr. Aada verilen (6.19) ilgili eitlii gstermektedir ve burada N iaret
uzunluunu, ise standart sapmay gstermektedir. Sabit eik deer tm dalgack
katsaylar iin (her seviyede) ayndr. Buradan da grlebilecei gibi bu eikleme
ynteminde iaretin uzunluuna ve standart sapmasna bal olarak dalgack
katsaylar iin sabit bir eik deer hesaplanr.
= 2 log( N ) (6.19)
137
Rigrsure: Bu yntem iin Steins Unbiased Risk Estimate (SURE) kullanlr. Eik
deer hasab (6.20)de verilmitir.
= 2 log( N log 2 N ) (6.20)
Heursure: Eik deer yukardaki iki yntemin kullanlmasyla seilir. Eer iarete
ait SNR deeri ok dkse Rigrsure grltl sonu verir. Bu durumda sabit
eikleme kullanlr.
Minimaxi: Bu lt maksimum ortalama karesel hatay minimize eder [69]. lgili

eitlik (6.21)de verilmitir.
(0.3936 + 0.1829 log 2 N ) N 32

= (6.21)
0 N < 32
Seviyeye bal eikleme (LDT): [55] niversal eiklemenin ayrtrma seviyesine

bal deitirilmi bir eklini nermitir.
mj
j = 2log(nj ) (6.22)
0.6745
(6.22)de j j. seviyeye ait eik deer, mj j. seviyedeki dalgack katsaylarnn medyan

deeri, nj j. seviyedeki dalgack katsays saysdr [55].
Literatrdeki dalgack analizi ile grlt szme almalarnn byk ounluu ya

yumuak ya da kat eikleme yntemi kullanmlardr. Kat eikleme fonksiyonu
sreksizdir. Bu nedenle analizler srasnda osilasyonlar grlebilir. Dier taraftan
yumuak eikleme fonksiyonu srekli fakat trevi sreksizlie sahiptir. Bu iki
eikleme ynteminin dezavantajlarndan kurtulmak adna KB almalar dndaki
genel iaret analiz almalar iin son zamanlarda aada aklanan fonksiyonlar
nerilmitir. Bu almada, belirtilen bu fonksiyonlar dalgack analizi ile KB
iaretlerininden grltden arndrlmasnda daha baarl sonu elde edilip
edilemeyeceini grmek adna eikleme fonksiyonlar olarak denenmilerdir.
Aadaki ifadelerde wj j. seviyedeki dalgack katsaylarn gstermektedir.
138
Kat Eikleme
w j wj >

wj = (6.23)
0 wj
Yumuak eikleme
sgn( w j )( w j ) wj >

wj = (6.24)
0 wj
Hiperbolik
2 2
sgn( w j ) ( w j ) wj >
wj = (6.25)
0 wj
Negatif olmayan Garrote
2
( wj ) wj >
wj = wj
(6.26)
0 wj

Birleik
Bu fonksiyon [70] tarafndan nerilmitir. Analizde kullandmz iaret iin farkl a

ve b parametreleri iin en iyi deerler olarak a = 0.8, b = 3 olarak bulunmu ve bu
deerler kullanlarak eikleme deerleri hesap edilmitir.
a
1
sgn( w j )( w j b ) a
a
wj >
wj = (6.27)
0 wj

Esnek
Bu fonksiyon [71] tarafndan nerilmitir. Analizde kullandmz iaret iin = 0.95

deeri en iyi sonucu salamtr ve bu deer kullanlarak eikleme deerleri hesap
edilmitir.
139
(1 )
wj =
(
sgn( w j ) w j + w
) wj >
e j (6.28)
0 wj

Belirtilen eikleme fonksiyonlarnn farkn ortaya koymak adna ekil 6.33 bir giri
iaretini ve = 0.3 olarak seilen eikleme deeri iin giri iaretinin farkl
fonksiyonlarla eiklenme ilemi sonundaki elde edilen sonular gstermektedir.
6.10 En Uygun Eikleme Kural ve Fonksiyonunun Seilmesi
lk olarak be farkl eikleme kural farkl seviyede grlt ieren KB iaretleri

(ekil 6.32) zerinde denenmitir. ncelikle her bir eikleme kural kullanlarak eik
deerler her alt-bant iin bulunmu ardndan yumuak eikleme kullanlarak
grltden mmkn mertebe szlm KB iaretleri elde edilmitir. Ana iaret ilem
balangcnda zaten bilindiinden yntemin baars daha nceki ksmlarda
aklanan ve kullanlan MSE, ME ve SNR deerleri hesap edilerek eikleme kurallar
arasnda kyaslama yaplabilmitir. Aada verilen ekil 6.34 farkl grlt
seviyesinde ekil 6.32de verilen KB verilerinin ilgili eikleme yntemleri
kullanlarak elde edilen MSE deerlerini gstermektedir. Yntemin baars MSE
deeri azaldka artar.
140
Orijinal
1
0.5
-0.5
-1
-1 -0.5 0 0.5 1
KatI Yumusak
1 1
0.5 0.5
0 0
-0.5 -0.5
-1 -1
-1 0 1 -1 0 1
Hiperbolik Garrote
1 1
0.5 0.5
0 0
-0.5 -0.5
-1 -1
-1 0 1 -1 0 1
Birlesik Esnek
1 1
0.5 0.5
0 0
-0.5 -0.5
-1 -1
-1 0 1 -1 0 1
ekil 6.33 : Eikleme fonksiyonlarnn = 0.3 iin sonular.
141
0.0100
0.0080
0.0060 -5 dB
MSE
0 dB
0.0040 5 dB
0.0020
0.0000
i
g
T
re
ax
o
LD
r
su
su
ol
im
tw
in
ig
eu
Sq
M
R
H
ekil 6.34 : Be farkl eikleme kural ile elde edilen MSE deerleri.
ekil 6.34den grlecei zere en baarl eikleme kural tm grlt seviyelerinde

en dk MSE deerini salayan seviyeye bal eikleme (LDT) kuraldr. ekil 6.35
ise grlt szme ilemi sonucunda farkl eikleme kurallar iin elde edilen SNR
deerlerini gstermektedir.
20.00
16.00
12.00 5 dB
SNR
0 dB
8.00 - 5 dB
4.00
0.00
g e i T
ol
o ur ur
e ax LD
tw rs rs in
im
ig eu
Sq R H M
ekil 6.35 : Be farkl eikleme kural ile elde edilen SNR deerleri.
Buradan grld zere LDT en yksek SNR deerini salarken onu Heursure ve
Sqtwolog eikleme kurallar izlemektedir. Sonu olarak ekil 6.34 ve ekil 6.35den
akca grlyorki; eikleme kural olarak seviyeye bal eikleme (LDT) KB
iaretlerinin grltden arndrlmasnda en baarl eikleme kural olarak
belirlenmitir.
KB iaretlerinin grltden szlmesinde en baarl eikleme kuraln LDT yntemi

olarak belirledikten sonra ikinci adm en uygun eikleme fonksiyonunu belirlemektir.
Bu kapsamda nceki ksmda belirtilen aday eikleme fonksiyonlar kullanlarak
grlt szme ilemi sonrasnda elde edilen MSE, ME ve SNR deerleri hesap
142
edilmitir. ekil 6.36 farkl grlt seviyesinde alt farkl eikleme fonksiyonu
kullanlarak grlt szme ilemi sonucunda elde edilen MSE deerlerini
gstermektedir.
0.0030
0.0025
MSE 0.0020 5 dB
0.0015 0 dB
0.0010 -5 dB
0.0005
0.0000
te
ek
ik
ro
ol
n
rb
ar
Es
G
e
ip
H
ekil 6.36 : Alt farkl eikleme fonksiyonu kullanlarak elde edilen MSE deerleri.
Dier taraftan ayn eikleme fonksiyonlar kullanlarak genlik hatas (ME) deerleri
hesap edilmi ve ekil 6.37de gsterilmitir. Beklenti genlik hatasnn kk
olmasdr. Genlik hatasnn minimum deerde olmas istenildii gz nne
alndnda birleik ve kat eikleme fonsiyonlarnn dier eikleme fonksiyonlarna
olan stnl ortadadr.
30
25
20
15 5 dB
ME
10 0 dB
5 -5 dB
-5
te
ik
k
ne
ro
ol
rb
Es
ar
-10
G
e
ip
H
ekil 6.37 : Alt farkl eikleme fonksiyonu kullanlarak elde edilen ME deerleri.
ekil 6.38 ise eikleme fonsiyonlarnn kullanmyla elde edilen SNR deerlerini
gstermektedir. SNR deerinin yksek olmas gerekir ve en baarl eikleme
fonksiyonunun birleik eikleme fonksiyonu olduu grlmektedir.
143
20
16
SNR (dB)
12 5 dB
0 dB
8 -5 dB
te
ek
ik
ro
ol
n
rb
ar
Es
G
e
ip
H
ekil 6.38 : Alt farkl eikleme fonksiyonu kullanlarak elde edilen SNR deerleri.
Yukardaki eikleme fonksiyonlar iin verilen ayr grafikten de grlecei zere

KB iaretlerinden grlt szme ileminde dalgack analizinin kullanlmasnda en
etkin eikleme fonksiyonunun birleik eikleme fonksiyonu olduu grlmektedir.
Sonu olarak KB iaretlerinin grltden szlmesi ileminde dalgack analizi

kullanlrken her bir ayrtrma seviyesinde detay dalgack sabitlerinin eik
deerlerinin belirlenmesinde en etkili kural, seviyeye bal eikleme (LDT) iken
belirlenen bu eik deeri kullanarak yaplacak eiklemede yararlanlacak eikleme
fonksiyonunda en baarl ise birleik eikleme olarak ortaya kmtr. Birleik
eikleme ynteminden sonra gelen ikinci alternatif ise kat eiklemedir. Zira yaygn
olarak kullanlan yumuak eikleme yksek deerde genlik hatasna ve dk
deerde iaret grlt oran salamaktadr, bunlar da istenmeyen durumlardr.
Grlt szme iin boalma ncesi llen ortam grltsnden eik deer karm
[72]de bulunarak uygulanm. Sonular baarl gzkse de kendi verimiz iin
denemeler doru sonucu vermemitir. Bu nedenle eikleme kural ve fonksiyonunun
seimi byk nem arz etmektedir. Bu konuda bir dier rnek ise [73]de verilmitir.
Ayrca eik deerin doru seimi kablolarda arza bulma iin yansyan dalgalarn
zamanlarnn belirlenmesinde de nemlidir [74] .
Eiklemenin nasl yapldn aklamak iin bir rnek verilmitir. ekil 6.39, ekil
6.32de verilen SNR = 5 dBlik iaret iin be farkl seviyedeki dalgack katsaylarn
(a5 yaklam katsaylar ve d1-d5 detay katsaylar) gstermektedir. Katsaylar elde
edilirken yaplan ayrtrmada Coif2 ana dalgac kullanlmtr.
144
4 1
2
0
a5
d5
0
-2 -1
0 20 40 60 80 0 20 40 60 80
1 1
0 0.5
d4
d3
-1 0
-2 -0.5
0 50 100 150 0 100 200 300
0.5 0.5
0 0
d2
d1
-0.5 -0.5
-1 -1
0 200 400 600 0 500 1000 1500
ekil 6.39 : ekil 6.32de verilen iaret iin be seviyedeki dalgack katsaylar.
Bu aamadan sonra belirlenmesi gereken her bir alt-bant detay katsaylar iin
eikleme deerlerinin (cd1, cd2, cd3, cd4 ve cd5) belirlenmesidir. Seviyeye bal
eikleme kural (LDT) iin (6.22) ifadesi kullanlarak aadaki eik deerler elde
edilmitir.
cd1 = 0.2962, cd2 = 0.2594, cd3 = 0.2396, cd4 = 0.2254, cd5 = 0.1634
Belirtilen bu eik deerler birleik eikleme fonsiyonunu tanmlayan ifade (6.27)de

kullanlarak detay katsaylarnn eiklenmesi gereekletirilmitir. Eikleme sonras
elde edilen dalgack katsaylar (d1-d5) ekil 6.40da gsterilmektedir. Bylelikle
eikleme ilemi tamamlanmtr. Artk bu katsaylar kullanlarak ters dalgack
dnm ile grltden mmkn mertebe szlm ana iaret elde edilebilir.
145
4 1
2
0
a5
d5
0
-2 -1
0 20 40 60 80 0 20 40 60 80
1 1
0 0.5
d4
d3
-1 0
-2 -0.5
0 50 100 150 0 100 200 300
0 0
-0.5 -0.5
d2
d1
-1 -1
0 200 400 600 0 500 1000 1500
ekil 6.40 : ekil 6.39daki dalgack katsaylarnn eiklenmi hali.
ekil 6.41 SNR = -5 dB grlt grlt seviyesine sahip RC devresi ile elde edilen
KB iareti iin en uygun olarak belirlenen ana dalgack, eikleme seviyesi, eikleme
kural ve fonksiyonu yardmyla dalgack analizi ile grltden szlm sonucu
orijinal iaret ile karlatrmal olarak gstermektedir. Buradan grlecei zere
SNR = -5 dB gibi yksek oranda grltye maruz KB iaretlerinde dahi sonu
olduka baarldr.
146
1.5
Genlik 0.5
-0.5
-1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
a)
1.2
Orijinal
Szlms
1
0.8
Genlik
0.6
0.4
0.2
-0.2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
t (us)
b)
ekil 6.41 : a) Orijinal veri (SNR= -5dB), b) belirlenen yntemle elde edilen
grltden szlm ve orijinal darbelerin gsterimi.
Yksek gerilim aygtlarndan elde edilen iaretlerin grltden arndrlmas

amacyla bu almada belirlenen dalgack analizi tabanl yntemi tanmlayan bir
ak diyagram ekil 6.42de verilmitir.
147
Grltl aret
Benzetim areti Orijinal aret

Korelasyon
Katsays hesab
Korelasyon
Ana Dalgack Alt bant enerji Ana Dalgack Katsays hesab
Seimi deeri hesab Seimi Alt bant enerji
MSE, SNR, ME deeri hesab
deerlerinin
hesab Alt bant frekans
Ayrtrma aral
Alt bant frekans Seviyesi Seimi rnekleme
Ayrtrma aral frekans
Seviyesi Seimi rnekleme Dalgack Filtre
frekans Grltl Sinyal Uzunluu
Dalgack Filtre Benzetimi
Eikleme Kural Uzunluu
Seimi
MSE, SNR, ME
MSE, SNR, ME Eikleme Kural
deerlerinin
Eikleme deerlerinin Seimi
hesab
Fonksiyonu Seimi hesab
Eikleme
Fonksiyonu Seimi
Belirlenen ana
dalgack ve
ayrtma Belirlenen ana
seviyesi ile dalgack ve
Dalgack ayrtma
Dnm seviyesi ile
Dalgack
Dnm
Dalgack
katsaylarnn
belirlenen Dalgack
eikleme kural katsaylarnn
ve fonksiyonu ile belirlenen
eiklenmesi eikleme kural
ve fonksiyonu ile
eiklenmesi
Ters Dalgack
Dnm
Ters Dalgack
Dnm
Grltden
Arndrlm aret
Grltden
Arndrlm aret
ekil 6.42 : Dalgack analizi ile iaretlerden grlt temizleme ak diyagram.
Yukardaki ak diyagramndan grlecei zere grltden arndrma ilemi

zerinde allan iaretin benzetim iareti ya da deney, lm gibi yollarla elde
edilen orijinal iaret olmasna gre farkllk gstermektedir. Orijinal iaretteki
148
grlt miktar bilinmiyorken benzetim iaretinde biliniyor olmas en temel
farkllktr.
6.11 Blmn Sonular
Bu almada grlt ierisine gml KB iaretlerinin grltden en verimli ekilde

ayklanabilmesi iin ksmi boalma iaretlerini ve eitli grlt kaynaklarnn
oluturduu etkiyi matematiksel olarak ifade eden benzetim verileri hem RC hem de
RLC tipi lm devreleri iin oluturulmutur. Bu verilere farkl seviyelerde beyaz
ve sinsoidal grlt eklenerek gerek laboratuvar gerekse iletmede ak alanda
yaplan KB lmlerinde elde edilen verilere benzer grltl KB iaretleri elde
edilmitir. Ardndan her iki farkl lm sistemi iin KB iaretlerini grltden
arndrmak adna Ayrk Dalgack Dnmnde kullanlmak zere en uygun
ayrtrma seviyesi, optimum ana dalgack, eikleme kural ve eikleme fonksiyonlar
belirlenmitir. almalar sonucu elde edilen sonular izelge 6.6da zetlenmitir.
izelge 6.6 : KB iaretlerinden grlt szme iin en uygun parametreler.

KB lm Ayrtrma En Uygun Ana Eikleme Eikleme
Empedans Seviyesi Dalgack Kural Fonksiyonu
rnekleme
Seviyeye
frekansna ve
RC Coif2 Bal Birleik
veri saysna
(LDT)
bal
rnekleme
Seviyeye
frekansna ve
RLC Sym6 Bal Birleik
veri saysna
(LDT)
bal
Elde edilen sonular gstermektedir ki yntem yksek seviyede grlt oranlarnda

dahi KB iareti byklklerinin varln, oluum zamann, genliini belirlemeye
olanak salamaktadr.
149
150
7. KISM BOALMA LM VE OKLU ZNRLK ANALZ LE
GRLT SZME
Dalgack analizinden yksek gerilim teknii alannda sklkla yararlanlabilecek

alma alanlarndan biri ksmi boalma lmlerinden elde edilen verileri
deerlendirme almalardr. nceki blmlerde detaylar verilen ksmi boalma
iaretlerinden grlt szme ve darbe parametrelerini belirleme yntemlerinin
uygulamalar bu blmde gerekletirilmitir. Bu amala T (Maslak) Yksek
Gerilim Laboratuvarnda bir dizi ksmi boalma lmleri yaplm ve sonular
gelitirilen yntemle deerlendirilmitir.
7.1 Ksmi Boalma lme Devresi
Deney cisminin bir ucunun dorudan toprakland ve l empedansnn kuplaj

kondansatrnn altna baland tipik bir ksmi boalma lme devresi ekil 7.1'de
gsterilmitir.
ekil 7.1 : KB darbe lme devresi.
ekil 7.1deki devrede, YGT yksek gerilim trafosunu, U uygulanan gerilimi, Ca

deney cismini (KB kaynan), Cc kuplaj kondansatrn, Zm l empedansn veya
drt ulusunu, Zn de devreyi yksek akm ve rezonanstan koruma amal bir
ndirenci gstermektedir. Deney cisminin kapasitesinin kk ve topraktan
yaltlabilir olduu durumlarda lme empedans ya da drt ulusunun deney cismi
ile seri baland devreler de kullanlabilir.
151
Ksmi boalmalarn retilmesinde gerekli olan yksek gerilimler, T (Maslak)
Yksek Gerilim Laboratuvarnda bulunan Messwandler Bau marka yksek gerilim
deney setleri kullanlarak elde edilmitir. ekil 7.2de alternatif yksek gerilim
reteci ve l devresi gsterilmektedir.
ekil 7.2 : Alternatif gerilim iin deney dzenei.
ekil 7.1 ve ekil 7.2deki dzende, 50 Hz, 5 kVA, 0,220/100 kVluk, bir fazl,
yal, yaltkan gvdeli bir yksek gerilim deney transformatr kullanlmtr (ekil
7.3).
ekil 7.3 : 50 Hz, 5 kVA, 0,220/100 kV yksek gerilim deney transformatr.
Devreye ar akmdan ve rezonanstan koruma amacyla 50 k, 125 W deerinde bir

n diren (ekil 7.4) balanmtr. retilen yksek alternatif gerilimin genlii, bir
kapasitif gerilim blc (C1 = 100 pF, 100 kV (ekil 7.5 a)) zerinden kumanda
masasnda bulunan 100 kVluk analog yksek gerilim voltmetresi ve dijital yksek
gerilim voltmetreleri yardmyla ekil 7.6da gsterildii gibi okunmutur.
152
ekil 7.4 : R = 50 k, 125 W n diren.
a) C1 = 100 pF, 100 kV

yksek gerilim b) Alak gerilim kondansatr kutusu
kondansatr
ekil 7.5 : Kapasitif gerilim blcnn kondansatrleri.
153
ekil 7.6 : Kumanda masas, dijital voltmetreler ve osiloskop.
Deney cismi olarak yksek gerilim altndan ksmi boalma retebilecek dzenekler
ve yksek gerilim aygtlar kullanlmtr. rnek bir deney devresi ekil 7.7de
gsterilmektedir.
ekil 7.7 : Deney dzeneinden bir grnt.
154
7.2 Elektriksel Aygtlardan Elde Edilen Gerek KB Verileri zerinde almak
in Yaplan Altyap almalar
Bir nceki blmde aklanan benzetim yntemi ile elde edilen veriler zerinde
yaplan almalardan kazanlan deneyim ile elektriksel aygtlardan elde edilmi
gerek ksmi boalma verileri zerinde allmas iin altyap almalar
yaplmtr. Bu almalarn ana hedefi laboratuvar ortamnda salkl veri alabilmek
ve lme doruluunu artrmaktr.
Deney yoluyla elde edilecek iaretler eitli frekans bandna sahip iaretleri
iereceinden lme devresinin en nemli paralarndan biri olan l drt
ulusunun empedansnn geni bir frekans aralnda frekansla deiiminin
belirlenmesi gerekmekteydi. Bu kapsamda l drt ulusu iin empedans lmleri
yaplmtr. lmlerde 100 ohmluk drt ulunun kullanlmas uygun grlmtr.
ekil 7.8de 100 ohmluk l direnci ve ularna ar gerilimi snrlandrmak
amacyla balanan 100 Vluk zener diyot grlmektedir.
ekil 7.8 : 100 ohmluk drt ulu.
Bu drt ulunun frekansa bal empedans karakteristiini belirlemek iin TBTAK

UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits)nde empedans
lmleri yaplmtr. lmler srasnda HP 4194A Empedans Analizr
kullanlmtr. lme esnasnda kaak endktif ve kapasitif etkiyi en aza indirmek
iin drt ulunun akm ularna bakr erit bara ile balant yaplmtr. ekil 7.9da
HP 4194A Empedans Analizr ve lm dzenei grlmektedir.
155
ekil 7.9 : HP 4194A Empedans Analizr ve lm dzenei.
lmler 100 Hz ile 40 MHz aralnda yaplmtr. llen deerler endktif

reaktansn, kapasitif reaktansn, diren ve toplam empedansn 100 Hz ile 40 MHz
aralnda 400 farkl frekans deerine karlk gelen deerleri iermektedir. ekil
7.10 diren deerinin frekansa bal deiimini gsterirken, ekil 7.11 empedans ve
faz as deerlerinin frekansa bal deiimini gstermektedir
lmler srasnda kimi zaman empedans deerlerinde sapmalar grlmtr (sfra

yakn deerlerde baz deerler negatif olarak grlmtr) bunun nedeni balantlar
katarak yaplan kalibrasyon sonras cihazn okuduu deerden balant kayplarn
karmasdr. Bu deerler sfr olarak kabul edilmitir.
100 ohm'luk l empedansnn frekansla deiimi
120
100
80
R (ohm)
60
40
20
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
frekans (MHz)
ekil 7.10 : l empedans deerinin frekansla deiimi.
156
100 ohm'luk empedansn frekansla faz as ve empedans deiimi
120
100
80
Faz a. & Emp.

60 Z (Empedans)
40 Faz as
20
0
-20 0 10 20 30 40 50
-40
-60
frekans (MHz)
ekil 7.11 : Empedans ve faz as deerlerinin frekansa bal deiimi.
7.3 Ksmi Boalma lmleri
7.3.1 dzlem katmandan oluan pleksiglas deney rnei

stanbul Teknik niversitesi Maslak Yksek Gerilim Laboratuvarnda bir deney
dzeni oluturularak gerek KB verileri elde edilmitir. Deneyler srasnda kat
yaltkanlarda gerilim altnda oluan ksmi boalmay benzetmek iin her biri 1 mm
kalnlnda, 80 80 mm llerinde kare kesitli 3 dzlem katmandan oluan
pleksiglas (metilmetakrilat) yaltkan deney rnei olarak kullanlmtr. ekil 7.12,
kullanlan pleksiglas katmanlar ve bu katmanl yaltkana gerilim uygulanmasn
salayan dzlem elektrotlardan birini gstermektedir.
Delikli pleksiglas
ekil 7.12 : Pleksiglas katmanlar ve kullanlan dzlem elektrotlardan birisi.
Katmanlardan sadece birinin ortasnda 6 mm apnda bir delik bulunmaktadr. Deney

esnasnda ortasnda delik bulunan katman, deliksiz, salam katmanlarn arasna
yerletirilmitir. Bu ekilde kat yaltkan ierisinde KB oluumuna neden olacak 1
mm yksekliinde, 6 mm apnda silindirsel bir hava boluu oluturulmutur. Bu
katmanl yaltkan, dzlem elektrotlar arasna yerletirilmi ve st elektroda yksek
gerilim uygulanrken alt elektrot, lme drt ulusu zerinden topraklanmtr.
157
Deneylerde 100 kVluk deney transformatr kullanlmtr. ekil 7.3de deney
dzenei ve lm amal tasarlanan drt ulu l empedans grlmektedir. ekil
4te ise pleksiglas katmanlar ile stte yksek gerilim elektrotu ve altta toprak
elektrotu yakndan gsterilmektedir.
Deney trafosu
Deney
l drt ulusu cismi
ekil 7.13 : Deney dzenei.
ekil 7.14 : Dzlem elektrotlar arasna yerletirilmi pleksiglas tabakalar.
100 ohmluk bir direnten ve ar gerilimde gerilimi snrlamak zere bu diren

ularna paralel balanan bir zener diyottan oluan l drt ulusunun koaksiyel
kndan alnan gerilim, koaksiyel bir l kablosu ile bir dijital osiloskoba
aktarlm. Bylece KB darbe oluumlarndan dolay akan akm, deney cismine seri
bal olan bu diren zerinde bir gerilim oluturmakta ve bu gerilim osiloskoptan
izlenebilmektedir. Osiloskopta izlenen dalga ekilleri, veri dosyas eklinde
osiloskoptan alnarak veri ileme ve deerlendirme almalar yapabilmek amacyla
bir bilgisayara kaydedilmitir.
158
KB lmlerinde karlalan d ve lm devresi kaynakl ana grlt kaynaklar
lm devresi iinde oluturulan elektriksel grlt ve kontaklar aras atlamalar,
periyodik darbe akmlar (tristr gibi) grltleri gibi stokastik (beyaz) grltlerdir.
Yldrm, periyodik ve stokastik darbe ekilli olan anahtarlama elemanlar veya metal
kontaklar arasnda ark oluumu vb. kaynakl grltler de elde edilecek veriler
zerinde etkili olabilmektedir.
lmler srasnda ekil 7.13 ve 7.14de verilen deney dzenei kullanlarak 6,3 kV
gerilimde elde edilen rnek bir veri ekil 7.15de gsterilmitir. Ana iaret
osiloskopa girite 10 kat zayflatlmtr. ekil 7.5, bu 10 kat zayflatmann olmad
l drt ulusu kndaki ana iareti gstermektedir. lmler srasnda
osiloskobun rnekleme frekans 4 MHzdir. Ortam koullar aada verilmitir.
Scaklk: 17,3 oC , Basn: 764 mmHg, Bal nem: % 43,9
ekil 7.15 incelendiinde, byk genlikli pozitif ve negatif KB darbe oluumlar

grlebilmektedir, ancak kk genlikli olup grlt ierisine gmlm olabilecek
KB iaretlerinin ayrt edilmesi ya da aka gzken KB iaretlerinin gerek
genliklerini, oluum zamanlarn doru saptamak olanakl gzkmemektedir. ekil
7.15te gsterilen verinin daha ayrntl grlebilmesi iin 115 s ve 325 s zaman
aralndaki ksm ekil 7.16da verilmitir.
KB Darbeleri (V=6.3 kV)
800
600
400
200
-200
mV
-400
-600
-800
-1000
-1200
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
t (mikrosaniye)
ekil 7.15 : Deneyde llen gerilim deiimi (grltl KB iaretleri).
159
KB Darbeleri (V=6.3 kV)
200
150
100
50
0
mV
-50
-100
-150
-200
-250
-300
120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320
t (mikrosaniye)
ekil 7.16 : ekil 7.5teki verinin 115 s ve 325 s zaman aral.
ekil 7.15te verilen gerilim deiimi incelendiinde zaman ekseninde sreklilik

gsteren bir tr grltnn yayld gze arpmaktadr. Bu tr veriyi grltden
arndrmak adna ilk akla gelen belli frekans aralnda iareti szmektir. Bu amala
verinin Fourier dnm alnm hali ekil 7.17de gsterilmektedir.
llen Gerilimim Frekans Spekturumu
2500
2000
1500
|V(f)|
1000
500
0
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
Frekans (Hz) 6
x 10
ekil 7.17 : ekil 7.5teki grltl KB iaretlerinin frekans-genlik deiimi.
ekil 7.17den de grlecei zere grlt tm frekans eksenine yaylm olan bir
beyaz grlt tipindedir ve belli bir bant aralnda szgeleme ile KB iaretlerinin
160
ayrt edilmesi mmkn gzkmemektedir. Bu sonu, KB iaretlerine ait
parametreleri daha doru belirleyebilmek iin dalgack analizi ile zaman-frekans
analizi yaplmas konusunda nceki blmlerde gelitirilen yntemin kullanlmasn
gerektirir.
7.3.1.1 Grltl KB darbe iaretlerinin oklu znrlk analizi ile

grltden arndrlmas
Grltden arndrmada ana ama gerek ksmi boalma iaretine mmkn mertebe
zarar vermeden grlty en etkin biimde llen iaretten ayrmaktr. oklu
znrlk analizinde ksmi boalma iaretleri iin (hem RC hem de RLC devresi ile
llen) iareti alt bantlara ayrtrmada kullanlacak en uygun dalgacn
belirlenmesi, ayrtrma seviyesinin seimi, grltden szme iin uygun eikleme
kural ve de eikleme fonksiyonunun seimi ilemleri iin en uygun sonular Blm
6da belirlenmiti. Burada ise sz konusu blmde elde edilen sonular kullanlarak
lmlerde elde edilen verilerin analiz sonras deerlendirilmesi yaplmtr. izelge
7.1 6 seviyeli ayrtrma iin alt bant frekans aralklarn gstermektedir.
izelge 7.1 : 6 seviye ayrtrma iin alt bant frekanslar.
Yaklamlar Alt Bantlar (kHz) Detaylar Alt Bantlar (kHz)

a1 0-1000 d1 1000-2000
a2 0-500 d2 500-1000
a3 0-250 d3 250-500
a4 0-125 d4 125-250
a5 0-62.5 d5 62.5-125
a6 0-31.25 d6 31.25-62.5
oklu znrlk analizi ile alt bantlara ayrtrlan iaret daha sonra grlt
bileenlerinin szlmesi iin eikleme ilemine tabi tutulur. Detay sabitlerinin eik
szgelenmesi ilemi belirlenen bir aralk iin bu aralk iindeki detay katsaylarnn
sfrlanmas ile gerekletirilir. Dier bir ifadeyle dalgack sabitlerinin eiklenmesi
ilemi grlt veya benzer ekilde deerlendirilebilecek nemsiz detay dalgack
sabitlerinin uzaklatrlmas esasna dayanr. Elde edilen sonu ekil 7.18de
verilmektedir. Buradan grlecei zere yaplan analizin ncesinde (ekil 7.15)
kolayca tespit edilebilen KB darbelerinin yan sra grlt ierisine gml daha
kk genlikli darbelerin de varln aka ortaya koyduu gzkmektedir. rnek
olarak, ekil 7.18de t = 73 sde bir pozitif darbe ardndan bir de negatif darbe
grlmekteyken, ekil 7.15den sadece byk genlikli negatif darbe ayrt
161
edilebilmektedir. Saptanan dier kk genlikli darbelere rnekler ekil 7.18
zerinde gsterilmitir.
KB Darbeleri (V=6.3kV)
600
400
200 Pozitif darbe
0
mV
-200
Kk genlikli rnek darbeler
-400
Negatif darbe
-600
-800
-1000
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
t (mikrosaniye)
ekil 7.18 : ekil 7.15teki grltl KB darbelerinin grltden szlm hali.
7.3.2 Sivri u-dzlem elektrot dzeni

Temel elektrot sistemlerinden biri olan sivri u-dzlem elektrot dzeni kullanlarak
ksmi boalma iaretleri oluturulmutur. Sivri u-dzlem elektrot dzeni
kullanlarak alk 14 mm, 10 mm ve 6 mmde lmler yaplmtr. Dzlem elektrot
16 cm apa sahip sahip olup sivri u 2 mm apnda ve erilik yarap da 2 mmdir.
lgili elektrot dzeni ekil 7.19da verilmitir.
162
ekil 7.19 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni.
14 mm aklk iin ilk boalmalar 2,5 kV gerilimde kaydedilmitir Osiloskoptan elde

edilen 10 kat zayflatlm veri ekil 7.20de gsterilmektedir.
ekil 7.20 : 14 mm aklk, 2.5 kV gerilimde elde edilen iaret.
163
ekil 7.20 incelendiinde ksmi boalma iaretlerini tamamyla ayrt etmek mmkn
gzkmemektedir. Bu nedenle elde edilen bu iaretten ana ksmi boalma
iaretlerinin elde edilmesi iin bir nceki blmde gelitirilen yntem uygulanarak
grlt szme ilemi gerekletirilmitir.
Bir nceki blmde elde edilen sonulara dayanarak oklu znrlk analizi ile
grlt szme ileminde 5 seviye ayrtrma, Coif2 ana dalgac (RC tipi l
empedans olduu iin), seviyeye bal eikleme kural ve birleik eikleme
fonksiyonu kullanlmtr. Birletirme ilemi srasnda cA5 dalgack katsaylar dk
frekanstaki ksmi boalma iaretlerinin araymz dndaki iaretleri temsil ettii
iin birletirme ileminde kullanlmam cD1, cD2, cD3, cD4 ve cD5 dalgack
katsaylar yukarda belirlenen eikleme kural ve fonksiyonuna gre eiklenmitir.
Bu kapsamda ekil 7.20de verilen ana iaretin belirlenen yntemle grltden
arndrlm hali ekil 7.21de verilmektedir. aretin osiloskopta 10 kat zayflatld
gz nnde bulundurularak l drt ulusundan elde edilen gerilim mV olarak
gsterilmitir.
60
40
20
Genlik (mV)
-20
-40
-60
-80
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
t (ms)
ekil 7.21 : ekil 7.20deki iaretin grltden szlm hali.
Ayn elektrot dzeni iin 5 kV gerilimde elde edilen grltden arndrlm ksmi
boalma iaretleri ekil 7.22de verilmitir.
164
30
20
10
Genlik (mV)
-10
-20
-30
-40
-50
-60
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
t (ms)
ekil 7.22 : Sivri u-dzlem elektrot KB iaretleri (a = 14 mm, U = 5 kV).
ekil 7.21 ile 7.22 kyaslandnda gerilim seviyesinin 2,5 kVdan 5 kVa
kartlmas boalma iaretlerinin saysnda arta neden olmutur. Maksimum
boalma genliinde art olmamas KB iaretlerin tamamen rastlantsal olmasna
(oluum anlarnn belirli olmamasna) baldr. Elde edilen bu veriler 2 mslik bir
pencereye aittir ve KB oluumlar bu pencerelere denk gelmemi olabilir.
ekil 7.23 sivri u-dzlem elektrot dzeninde aklk 14 mm ve uygulanan gerilim 8

kV iken elde edilen iaretin grltden szlm halini gstermektedir.
40
30
20
Genlik (mV)
10
-10
-20
-30
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
165
lmlere elektrot akl 10 mmye indirilerek devam edilmitir. 5 kV gerilim
altnda elde edilen KB iaretleri ekil 7.24de verilmitir.
20
10
0
Gerilim (mV)
-10
-20
-30
-40
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
t (ms)
Gerilim 6,5 kVa ykseltildiinde ekil 7.25deki iaretler elde edilmitir. KB

iaretlerinin maksimum deeri 43,38 mV olarak bulunmutur. ekil 7.24 ile
kyaslandnda maksimum boalma genliinde art grlmektedir. Boalma says
rastlantsal deitii iin pencere bana den boalma says deikenlik
gstermektedir.
50
40
30
20
Genlik (mV)
10
-10
-20
-30
-40
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
t (ms)
ekil 7.25 : Sivri u-dzlem elektrot KB iaretleri (a = 10 mm, U = 6,5 kV).
166
Sivri u-dzlem elektrot dzeni iin yine 10 mm aklkta ve 6,6 kV gerilim
uygulandnda yksek genlikli boalmalar saptanmtr (ekil 7.26). Bu boalma
deerleri V mertebesinde olmas beklenen KB genliklerinden ok byktr.
6000
4000
2000
Genlik (mV)
-2000
-4000
-6000
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
t (ms)
ekil 7.26 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni KB iaretleri (a = 10 mm, U = 6,6 kV).
lmlere elektrot akl 6 mmye indirilerek devam edilmitir. 3 kV gerilim

altnda elde edilen KB iaretleri ekil 7.27de verilmitir.
50
40
30
20
Genlik (mV)
10
-10
-20
-30
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.27 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni KB iaretleri (a = 6 mm, U = 3 kV).
Bu durumda maksimum boalma genlii 47,8 mV olarak kayt edilmitir. Gerilimin

ayn elektrot aklnda 5,5 kVa karlmas durumunda grltden arndrlm KB
167
iaretleri olarak ekil 7.28 elde edilmitir. Ayn elektrot aklnda gerilimin
artrlmas ile boalma saylarnda ve de boalma genliklerindeki art ekil 7.28den
grlebilmektedir. Bu durumda da maksimum genlik 70,8 mV olarak kaydedilmitir.
60
40
20
Genlik (mV)
-20
-40
-60
-80
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
t (ms)
ekil 7.28 : Sivri u-dzlem elektrot dzeni KB iaretleri (a = 6 mm, U = 5,5 kV).
7.3.3 Sivri u-przl dzlem elektrot dzeni

Elektrot sistemi olarak sivri u-przl dzlem dzeni kullanlmtr (ekil 7.29).
ekil 7.29 : Sivri u-przl dzlem elektrot dzeni.
168
Przl dzlem elektrot olarak biri 2 mm apnda dieri de 5 mm apnda elektrot
merkezinde prze sahip olan iki farkl elektrot kullanlmtr. 2 mm apnda prze
sahip elektrot sistemine aklk 5 mm iken 3 kV uygulandnda elde edilen KB
iaretleri ekil 7.30da verilmitir. Maksimum genlik 4,5 mV olarak kaydedilmitir.
2
Genlik (mV)
-1
-2
-3
-4
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.30 : 2 mm prz, aklk 5 mm, gerilim 3 kV.
Ayn elektrot dzeninde aklk 10 mm ve uygulanan gerilim 4 kV iken elde edilen

KB iaretleri ekil 7.31de verilmitir. lm esnasnda maksimum boalma genli i
7,9 mV olarak saptanmtr.
2
Genlik (mV)
-2
-4
-6
-8
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
169
5 mm prz apna sahip dzlem elektrot kullanldnda ise aklk 5 mm iken 4,8
kVda elde edilen KB iaretlerinin grltden szlm hali ekil 7.32de
verilmitir. Boalmalara ait genlik seviyeleri birka mVlar seviyesindedir.
1
Genlik (mV)
-1
-2
-3
-4
-5
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.32 : 5 mm prz, aklk 5 mm, gerilim 4,8 kV.
5 mm prz apna sahip dzlem elektrotta aklk 10 mm iken 5 kVta elde edilen
KB iaretlerinin grltden szlm hali ekil 7.33de verilmitir. Bu durumda
maksimum genlik 1,94 mV olarak saptanmtr.
1.5
0.5
Genlik (mV)
-0.5
-1
-1.5
-2
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
170
7.3.4 Pleksiglas katmanl ve farkl boyutlarda hava boluklu deney rnekleri
Kat yaltkanlarda gerilim altnda oluan ksmi boalmay benzetmek iin her biri 1
mm kalnlnda, 80 80 mm llerinde kare kesitli 2 dzlem katman ve 80 mm
apnda 3 mm kalnlnda merkezindeki delik ap lmler esnasnda deitirilen
pleksiglas (metilmetakrilat) yaltkan deney rnei olarak kullanlmtr. ekil 7.12,
kullanlan pleksiglas katmanlar ve kullanlan dzlem elektrotlar gstermektedir.
Delikli pleksiglas stte
ekil 7.34 : Pleksiglas katmanlar ve kullanlan dzlem elektrotlar.
Katmanlardan sadece dairesel olann merkezinde 1 mm apnda (2 mm ve 2,5 mm

aplarna daha sonradan geniletilmitir) bir delik bulunmaktadr. Deney esnasnda
ortasnda delik bulunan katman, deliksiz, salam katmanlarn altna, stne ya da
arasna yerletirilmitir. Bu ekilde kat yaltkan ierisinde KB oluumuna neden
olacak 3 mm yksekliinde, farkl aplarda silindirsel bir hava boluu
oluturulmutur. st elektroda yksek gerilim uygulanrken alt elektrot, lme drt
ulusu zerinden topraklanmtr.
lmlere ilk olarak d = 1 mm delik apna sahip dairesel pleksiglasn dier iki
pleksiglas arasna yerletirilmesi ile balanmtr. Bu durumda elektrot dzenine
gerilim uygulandnda ilk KBlara 6,5 kVta rastlanmtr. ekil 7.35 6,5 kVta elde
edilen verinin analizi sonucunda bulunan KB iaretlerini gstermektedir. Maksimum
genlik ise 1710 mV olarak saptanmtr.
171
2000
1500
1000
Genlik (mV) 500
-500
-1000
-1500
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
t (ms)
ekil 7.35 : d = 1 mm, delikli katman ortada, gerilim 6,5 kV.
ekil 7.36 ise ayn dzenekte gerilimin 7 kVa ykseltilmesi ile elde edilen KB
iaretlerini gstermektedir. Maksimum genlik ise 1291 mV olarak saptanrken oluan
darbe saysnda art gzlenmitir.
1500
1000
500
Genlik (mV)
-500
-1000
-1500
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.36 : d = 1 mm, delikli katman ortada, gerilim 7 kV.
Delikli katmann dier iki katmann st tarafna yerletirilmesi sonucunda elde edilen
sonular ekil 7.37 ve 7.38de verilmitir. 6,5 kVta maksimum genlik 1423 mV
iken 7 kVta 2229 mV olarak kaydedilmitir.
172
1500
1000
500
Genlik (mV)
0
-500
-1000
-1500
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.37 : d = 1 mm, delikli katman stte, gerilim 6,5 kV.
ekil 7.37 ile ekil 7.38 kyaslandnda ayn elektrot dzeninde gerilimin artrlmas
boalma saysnda ve genliinde arta neden olmutur.
2000
1500
1000
500
Genlik (mV)
-500
-1000
-1500
-2000
-2500
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.38 : d = 1 mm, delikli katman stte, gerilim 7 kV.
Delikli katmann dier iki katmann alt tarafna yerletirilmesi sonucunda elde edilen
sonular ekil 7.39 ve 7.40da verilmitir. 6,5 kVda maksimum genlik 4558 mV
iken 7 kVta 9002 mV olarak kaydedilmitir.
173
3000
2000
1000
0
Genlik (mV)
-1000
-2000
-3000
-4000
-5000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.39 : d = 1 mm, delikli katman altta, gerilim 6,5 kV.
ekil 7.39 ile ekil 7.40 kyaslandnda ayn elektrot dzeninde gerilimin artrlmas
boalma saysnda ve genliinde arta neden olmutur.
4
x 10
1
0.8
0.6
0.4
0.2
Genlik (mV)
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
-1
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.40 : d = 1 mm, delikli katman altta, gerilim 7 kV.
Ardndan deneylere delik ap nce 2 mmye daha sonra da 2,5 mmye geniletilerek
devam edilmitir. Elde edilen sonular toplu halde izelge 7.1de verilmektedir.
174
izelge 7.2 : Pleksiglaslar iin gerilim altnda elde edilen dier sonular.
Delik ap Delikli Uygulanan Mak. KB iareti

d (mm) katmann yeri gerilim (kV) genlii (mV)
6,5 963,6
Ortada
7,0 3995,6
6,5 3476,1
2 mm stte
7,0 8423
6,5 1131,9
Altta
7,0 2482,3
6,5 167,7
Ortada
7,0 142,6
6,5 25,4
2,5 mm stte
7,0 76,5
6,5 113,2
Altta
7,0 263
7.3.5 Eeksenli (koaksiyel) elektrot dzeni

Yksek gerilim altnda korona boalmas meydana getiren Blm 5de boyutlar
verilen T1 elik zl iletkeninin eeksenli elektrot dzeninde kullanlmas ekil
7.41de gsterilmektedir.
ekil 7.41 : Eeksenli elektrot dzeni.
elik zl iletken (T1) iin boalma balang gerilimi 12,2 kV olarak saptand.
ekil 7.42 ayn elektrot dzenine 14,9 kV, 16 kV ve 17 kV gerilim uygulandnda
elde edilen grltden arndrlm boalma iaretlerini gstermektedir.
175
14.9 kV
100
0
Genlik (mV)
-100
-200
-300
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
16 kV
200
0
Genlik (mV)
-200
-400
-600
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
17 kV
200
Genlik (mV)
-200
-400
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.42 : T1 iletkeni farkl gerilimlerde grltden arndrlm KB iaretleri.
ekil 7.42den grlecei zere ayn elektrot dzeninde gerilimin artrlmas KB

iaretlerinin hem saysnda hem de genliklerinde arta neden olmutur.
Eeksenli elektrot dzenine T2 bakr elektrotun yerletirilmesiyle 12 kV gerilim

altnda elde edilen KB iaretleri ekil 7.43de verilmektedir. Bu dzenekte korona
balang gerilimi 11,5 kV olarak saptanmtr.
176
300
200
100
Genlik (mV)
0
-100
-200
-300
-400
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.43 : T2 iletkeni iin 12 kVda grltden arndrlm KB iaretleri.
Koaksiyel elektrot dzenine T3 bakr elektrotun yerletirilmesiyle 19 ve 20 kV

gerilim altnda elde edilen KB iaretleri ekil 7.44de verilmektedir. Bu dzenekte
korona balang gerilimi 16,8 kV olarak saptanmtr. Ayn elektrot dzeninde
gerilimin artrlmas KB iaretlerinin hem saysnda hem de genliklerinde arta
neden olmutur.
19 kV
50
0
Genlik (mV)
-50
-100
-150
-200
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
20 kV
200
0
Genlik (mV)
-200
-400
-600
-800
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.44 : T3 iletkeni iin 19 ve 20 kVta grltden arndrlm KB iaretleri.
177
Eeksenli elektrot dzenine T4 bakr elektrotun yerletirilmesiyle 16, 18,5 ve 21 kV
gerilimlerde elde edilen KB iaretleri ekil 7.45de verilmektedir. Bu dzenekte
korona balang gerilimi 15,7 kV olarak saptanmtr. Ayn elektrot dzeninde
gerilimin artrlmas KB iaretlerinin hem saysnda hem de genliklerinde arta
neden olmutur.
16 kV
20
0
Genlik (mV)
-20
-40
-60
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
18.5 kV
100
0
Genlik (mV)
-100
-200
-300
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
21 kV
200
0
Genlik (mV)
-200
-400
-600
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.45 : T4 iletkeni 16, 18,5 ve 21 kV gerilim deerlerinde KB iaretleri.
7.3.6 36 kV Geit izolatr

ekil 7.46 da verilen 36 kVlk, porselen gvdeli, hava i yaltml, bakr tijli, bina
dndan-bina dna bir geit izolatr zerinde KB lmleri yaplmtr.
178
ekil 7.46 : 36 kVluk geit izolatrnde KB lm dzenei.
Yzeyi olduka kirli (tozlu) olan bu 36 kVluk geit izolatr iin KB balang
gerilimi 27 kV olarak llmtr. Ardndan temizlenen izolatrde yaplan
lmlerde KB balang geriliminin 28 kV olarak deitii grlmtr. Hem temiz
hem de kirli izolatre 30 kV uygulandnda elde edilen grltden arndrlm KB
iaretleri ekil 7.47de verilmitir.
179
Temiz Izo. - 30 kV
500
0
Genlik (mV)
-500
-1000
-1500
-2000
0 10 20 30 40 50
Kirli Izo. - 30 kV
1000
0
Genlik (mV)
-1000
-2000
-3000
-4000
0 10 20 30 40 50
t (ms)
ekil 7.47 : Temiz ve kirli 36 kVluk geit izolatrnde KB iaretleri.
Bu deneylerin ardndan geit izolatr su ile slatlm ve korona oluturacak ekilde

gvdesine ekil 7.48de gsterildii zere bir tel paras eklenmitir. Bu durumda
elde edilen grltden temizlenmi boalma iaretleri ekil 7.49da verilmektedir.
ekil 7.48 : Islak ve tel yerletirilmi 36 kVluk geit izolatr.
180
Islak Izo - 35 kV
2500
2000
1500
1000
Genlik (mV)
500
-500
-1000
-1500
-2000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.49 : ekil 7.48deki dzenek, 35 kV, grlt szlm KBlar.
7.3.7 1 kVluk kablo

1 kVluk, 35 mm2 kesitli, 4 x 1 damarl, ekransz, zrhsz ve zerinde bir kablo eki
bulunan kablonun sadece bir damarna uygulanan 9 kV gerilim altnda (ekil 7.50)
elde edilen veriden grlt temizleme ilemi sonunda belirlenen KB iaretleri ekil
7.51de verilmitir.
Kablo eki
ekil 7.50 : 1 kVluk, 35 mm2 kesitli kablo KB lm dzeni.
181
1500
1000
500
Genlik (mV)
-500
-1000
-1500
-2000
-2500
-3000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.51 : Kabloda 9 kV gerilim altnda elde edilen KB iaretleri.
ekil 7.51 incelendiinde zaman ierisinde hemen hemen periyodik yapda olan
boalma iaretleri grlebilmektedir.
Bu blm ierisinde farkl elektrot dzenleri iin elde edilen grltden szlm
tm KB verilerinde KB iaretlerinin oluum anlar, genlikleri tespit edilebilir duruma
gelmitir. Buna bir rnek olarak ekil 7.52de ekil 7.51de verilen KB iaretlerinin
daha kk zaman aralnda gsterimi verilmektedir. lgili ksm ekil 7.53de
detaylar ile birlikte verilmektedir. Buradan da grlecei zere boalmann genlii
ve oluum an belirlidir.
1500
1000
500
0
Genlik (mV)
-500
-1000
-1500
-2000
-2500
-3000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (ms)
ekil 7.52 : Kabloda KB iaretlerinin detay gsterimi.
182
300
200
100
Genlik (mV)
0
-100
-200
-300
16.6 16.7 16.8 16.9 17 17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6
t(ms)
ekil 7.53 : ekil 7.52de verilen detay KB iareti.
7.4 Blmn Sonular
Blm 6da belirlenip detaylar verilen ksmi boalma iaretlerinden grlt szme
ve darbe parametrelerini belirleme yntemlerinin eitli yksek gerilim aygtlarndan
ve deney dzeneklerinden elde edilen gerek veriler zerine uygulamalar bu
blmde gerekletirilmitir. Bu amala T (Maslak) Yksek Gerilim
Laboratuvarnda bir dizi ksmi boalma lmleri yaplm ve sonular gelitirilen
yntemle deerlendirilmitir.
Sonular gstermektedir ki nerilen yntem yksek gerilim aygtlarndan elde edilen

boalma iaretlerinin grltden szlmesinde balangtaki amacmz kapsamnda
baarldr. nerilen yntem, kablo, izolatr, transformatr gibi KB lme
almalarnn yapld tm yksek gerilim aygtlarndan elde edilen verilere
uygulanabilir.
183
184
8. SONU VE NERLER
Yksek gerilim (YG) teknii alannda yksek gerilim aygtlarndan deney, lm

veya srekli durum izlemede elde edilen iaretlerin zaman domeninde
deerlendirilmesi her zaman istenilen bilgilere ulalmasn salayamayp zel veri
ileme ve deerlendirme tekniklerinin kullanlmasn gerektirebilmektedir. Ayrca
YG aygtlarnn denenmesinde, iletilmesinde ortaya kan iaretler zerine pek ok
etken (ortam koullar, malzeme zellikleri, gerilim-akm karakteristikleri vb.) etki
etmektedir. Dolaysyla bu iaretlerin anlalmas ve doru deerlendirilmesi nemli
ve kimi zaman zor bir ilem olabilmektedir. Bu tezde bu amaca ynelik katk
salamak ana hedef olmutur.
lgili blmlerde verilen rneklerden grlmtrki elde edilen verilerde kimi zaman
analiz yapmadan aklanamayacak farkl frekans ve genliklerde bileenler
bulunmaktadr. Ayrca deney ve lm dzenei ile elde edilen veriler ou zaman
lme dzenei ya da d etkenlere dayanan belli bir miktarda grlt
ierebilmektedir. Hatta bazen bu grlt dzeyi, ana iareti maskeleyebilecek kadar
yksek olabilmektedir. Bu durumda grltnn mmkn mertebe bastrlmas ve ana
veriden ayrtrlmas gerekmektedir. Bylece daha yksek iaret grlt oran elde
ederek istenilen bilgilere ulamak kolaylaacaktr.
Bu almada son yllarda geni uygulama alan bulan bir iaret analiz arac olan
dalgack analizinin, yksek gerilim retim, lme ve deneyleri srasnda elde edilen
veriler zerinde, bu verilerin daha kolay deerlendirilmesi amacyla kullanlmasna
ynelik yeni yntem ve uygulama alanlar gelitirilmitir.
almalara yukarda belirtilen alanlarda yaplan literatr almas ile balanmtr.

Tez ieriinde belirtilen hedefler kapsamndaki uygulama alanlarnda literatrde
benimsenmi dalgack analizinin uygulanmasna ilikin net bir prosedr
bulunmamakla beraber, almalarda genellikle baz kabullerin yaplmas ve deneme
yanlma yntemine bal kalnmas nedeniyle belirli bir metodolojinin
oluturulamam olduu fark edilmitir.
185
Bu noktadan hareketle tez almasnda ncelikle yaygn olarak kullanlan iaret
analiz aralarnn genel deerlendirilmeleri yaplarak bunlarn avantaj ve
dezavantajlar ortaya koyulmu ve Dalgack Analizinin Fourier Dnm ve Ksa
Zamanl Fourier Dnmne gre stnlkleri belirlenerek tez kapsamndaki
amacmza daha uygun olduu grlmtr. Ardndan dalgack analizinin detaylar
verilerek Srekli Dalgack Dnm, Ayrk Dalgack Dnm-oklu
znrlk Analizi, Duraan Dalgack Dnmleri detayl olarak incelenmitir.
admda gerekletirilir. Bunlar srasyla dalgack temel fonksiyonu ile iaret
ayrtrma, her ayrtrma derecesi iin grlt eiinin seimi ve detay sabitlerinin
eik szgelenmesi, iaretin son gncellenmi detay sabitleri kullanlarak yeniden
oluturulmas yani Ters Dalgack Dnmnn uygulanmasdr. Tezde belirtilen
alma alanlar kapsamnda bu admlarn uygulanmasnda seilebilecek olduka
fazla deiken bulunmaktadr. Yksek gerilim aygtlarndan alnan iaretleri
deerlendiren ve saylar az olan literatrdeki almalarda kimi zaman bu seimlerin
detay verilmemi kimi zaman ise sonularn deneme yanlmaya dayandrldrld
belirtilmitir. Bu almada analiz esnasnda gerekli olan en uygun ana dalgacn,
ayrtrma seviyesinin, eikleme kural ve de eikleme fonksiyonlarn zerinde
allan iarete gre nasl seilmesi gerektii belirlenmitir. Elde edilen sonulara
gre ekillendirilen bir grltden arndrma prosedr oluturulmutur. Edinilen bu
sonular laboratuvar ortamnda oluturulan darbe gerilimlerine uygulanarak darbe
parametrelerin daha doru ekilde belirlenmesi saptanm ve lm ierisinde
gizlenen farkl frekanslardaki bileenler ortaya karlmtr.
Ardndan farkl elektrot sistemleri ve bilgisayar destekli ksmi boalma lm

sistemi kullanlarak eitli deneyler yaplmtr. Yaplan lm sonularna gre
ksmi boalma davranlarnda elektrot sistemine gre farkllklar ortaya koyularak
snflandrma yaplmtr [75]. Bu tr bir snflandrma gelecekte yaplabilecek
iarete gre boalmann tr ve kaynann belirlenmesi almalarna temel tekil
edebilecektir.
Bilgisayar destekli ksmi boalma lm sistemi kullanlarak yaplan deneyler

srasnda elde edilen nemli bir sonu ise bu tr sistemlerde evresel ve lm
sisteminden gelen grltnn ayrt edilmesi iin manuel belirlenebilecek bir eik
deer seimine olanak salad, ancak bu eik deerin seiminin rastgele
186
yaplmasndan dolay sonularn birbirinden farkllklar gsterdii grlmtr. Bu
da ham verilerin bir iaret analiz arac ile deerlendirilerek grlt bileenlerinin
daha doru tespit edilmesini, ksacas tezde izlenen yolu desteklemektedir.
Ksmi boalmalarn llmesi ve zellikle de iletme altnda srekli izlenmesi

esnasnda byk bir sorun oluturan lme sistemine bal ya da d kaynakl grlt
bileenlerinin elde edilen veriden uzaklatrlmasnda dalgack analizi tabanl bir
yntem gelitirilmitir. Bu kapsamda grlt ierisine gml KB iaretlerinin
grltden en verimli ekilde ayklanabilmesi iin ksmi boalma iaretlerini ve
eitli grlt kaynaklarnn oluturduu etkiyi matematiksel olarak ifade eden
benzetim verileri hem RC hem de RLC tipi lm devreleri iin oluturulmutur. Bu
verilere farkl seviyelerde beyaz ve sinsoidal grlt eklenerek gerek laboratuvar
gerekse iletmede ak alanda yaplan KB lmlerinde elde edilen verilere benzer
grltl KB iaretleri elde edilmitir. Ardndan her iki farkl lm sistemi iin KB
iaretlerini grltden arndrmak adna Ayrk Dalgack Dnmnde kullanlmak
zere en uygun ayrtrma seviyesi, optimum ana dalgack, eikleme kural ve
eikleme fonksiyonlar belirlenmitir. rnek olarak KB iaretlerinin grltden
arndrlmasnda Dalgack Analizi kullanlrken eer l empedans RC tipinde ise
Coif2 ana dalgac, seviye baml eikleme ve birleik eikleme fonksiyonu en
yksek iaret grlt orann salamaktadr. Dier taraftan RLC tipi l devresi
kullanlmas halinde en iyi iaret grlt orann Sym6 ana dalgac, seviye baml
eikleme ve birleik eikleme fonksiyonunun kullanm salamaktadr.
Belirlenen bu parametreler kullanlarak dalgack analizi ile grlt ayrtrmas

yaplm ve yntemin etkinlii gsterilmitir. Elde edilen sonular gstermektedir ki
yntem yksek seviyede grlt oranlarnda dahi KB iareti byklklerinin (varl,
oluum zaman, genlik vb) yeterli seviyede belirlenmesine olanak salamaktadr.
Son olarak laboratuvar ortamnda eitli yksek gerilim aygtlarndan elde edilen
gerek ksmi boalma verileri zerinde belirlenen yntemin etkinliinin snanmas
almalar yaplmtr. alma kapsamnda yaplan bu grltden temizleme
ileminin baarsn snamak adna iaret grlt oran, ortalama karesel hata ve
genlik hatas deerleri kullanlmtr. Ayrca yksek gerilim lme tekniklerini
kullanarak yksek gerilim aygtlarndan KB verisi elde etmeye ynelik lm
dzeneklerinin gelitirilmesine tasarlanan l empedans ile katkda bulunulmutur.
187
Ardndan deneyle elde edilen farkl trden veri setlerine tez iinde belirtilen analiz
yntemi uygulanarak istenilen ktlar elde edilebilmitir.
Bylece nerilen yntem yksek gerilim aygtlarndan elde edilen en kk gerilim

seviyesine sahip iaretler olan KB verilerine ve de en yksek gerilim deerlerinin
elde edildii darbe gerilim verilerine uygulanarak dalgack analizinin en u iki
gerilim seviyesinde de kullanlabilir olduu gsterilmitir. Bu da bize yksek gerilim
aygtlarndan elde edilen dier gerilim eitlerinde ve de ara deerlerdeki gerilim
genliklerinde de dalgack analizinin kullanlabileceini gstermektedir.
Sonuta yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan durum izleme, gerilim ve akm
lmleri srasnda zaman blgesinde elde edilen lm verilerinden genlik, zaman,
frekans byklklerinin belirlenebilmesi ve sonularn daha doru yorumlanmasn
salanmtr. Bylelikle zaman-frekans analizinde etkin bir ara olan dalgack
analizinin yksek gerilim aygtlarndan alnan iaretlerin deerlendirilmesinde
etkinlii iaret trne ve l dzeneine bal olarak bu tez kapsamnda belirlenen
seim ltleri ile arttrlmtr.
188
KAYNAKLAR
[1] Kreuger, F. H., 1989. Partial Discharge Detection in High-Voltage Equipment,

Butterworth & Co., New York.
[2] Kyprianou, A., 2006. Wavelet Packet Denoising for Online Partial Discharge
Detection in Cables and its Application to Experimental Field Results.
Measurement Science and Technology, No. 17, pp. 2367 2379.
[3] Zhang, H., 2005. Comparison of Wavelet Transform De-noising Methods For
Partial Discharge Detection in Power Cables, Proceedings of the
XIVth International Symposium on High Voltage Engineering,
Tsinghua University, Beijing, China, August 25-29.
[4] Yuao, J., 2005. Research of Anti-interference Technique of PD in High Voltage
Oil-filled Cable based on Wavelet. Proceedings of the XIVth
International Symposium on High Voltage Engineering, Tsinghua
University, Beijing, China, August 25-29.
[5] Satish, L. and Gururaj, B. I., 2001. Wavelet analysis for estimation of mean-
curve of impulse waveforms superimposed by noise, oscillations and
overshoot, IEEE Trans. on Power Delivery, Vol. 16, No. 1, pp. 116-
121.
[6] PHYS 331. Junior Physics Laboratory I Notes on Noise Reduction
www.ruf.rice.edu/~dodds/Files331/noise_notes.
[7] Kashyap, K. H. and Shenoy, U. J., 2003. Classification of Power System Faults
using Wavelet Transforms and Probabilistic Neural Networks.
Proceedings the 2003 IEEE International Symposium on Circuits and
Systems, Vol. 3, May 25-28. pp. 661-664.
[8] Babu, Ch. P., Kalavathi, M S., and Singh, B. P., 2006. Use of Wavelet and
Neural Network (BPFN) for Transformer Fault Diagnosis. 2006
Annual Report Conference on Electrical Insulation and Dielectric
Phenomena, Kansas City, 15-18 October, pp. 93-96.
[9] Pradhan, A. K., Routray, A., and Behera, A., 2006. Power Quality Disturbance
Classification Employing Modular Wavelet Network, IEEE 2006
Power Enginnering Society General Meeting, Monteral, Quebec.
[10] Jiang, L. and Ji, Z., 2005. Fault Location in Power Transmission Lines Using a
Second Generation Wavelet Analysis. 2005 IEEE/PES Transmission
and Distribution Conference & Exhibition: Asia and Pasific. 05
December, Dalian, pp. 1-4.
[11] Mao, P. L. and Aggarwal, R. K., 2001. A Novel Approach to the
Classification of the Transient Phenomena in power Transformers
Using Combined Wavelet Transform and Neural Network, IEEE
Trans. on Power Delivery, Vol. 16, No. 4, October, pp. 116-124.
189
[12] Hamzah, N. and Mohamed, A., 2006. A New Method for Locating the Source
of Lightning Transients. International Power and Energy Conference
PECon 2006, Nov. 28-29, Putra Jaya, Malaysia, pp. 267-271.
[13] Bolat, S. ve Kalenderli ., 2007. Dalgack Dnm ile Yldrm Darbe
Gerilimi Gerilimi eklinin Grltden Temizlenmesi. SIU 2007 15.
Sinyal leme ve letiim Uygulamalar Kurultay, Anadolu
niversitesi, Eskiehir, Bildiri No. 331, Haziran 11-13.
[14] Zhigang, L., Dabo, Z., and Dandan, M., 2005. De-noising and Compression
of Power Fault Signals Based on Best Multiwavelet Packet, 2005
IEEE/PES Transmission and Distribution Conference & Exhibition:
Asia and Pasific, Dalian, China, pp.1-5.
[15] Morsi, W. G. and El-Hawary, M. E., 2008. The Most Suitable Mother
Wavelet for Steady-State Power System Distorted Waveforms.
Canadian Conference on Electrical and Computer Engineering
(CCECE/ CCGEI), Mays 5-7, Niagara Falls, Canada, pp. 17-22.
[16] Giaouris, D. and Finch, J.W., 2007. Denosing Using Wavelets on Electric
Drive Applications. Elsevier Electric Power Systems Research, Vol.
78, pp. 559-565.
[17] Douglas, H. and Pillay, P., 2005. The Impact of Wavelet Selection on
Transient Motor Current Signature Analysis. 2005 IEEE International
Conference on Electric Machines and Drives. San Antonio, USA, 15
May, pp. 80-85.
[18] Xu, L. and Yan, Y., 2004. Wavelet-based Removal of Sinusoidal Interference
From a Signal. Institude of Physics Publishing, Meas. Sci. Technol.
Vol. 15, pp. 1779 - 1786.
[19] Xiaofeng, H., Shangle, L., Ming, W., and Lei, W., 2007. Measurement and
Analysis of Electromagnetic Fields Radiated by Corona Discharge.
2007 International Symposium on Electromagnetic Compatibility,
Qingdao, 23-26 October, pp. 31-34.
[20] Sarathi, R. and Chandrasekar, S., 2004. Diagnostic Study of the Surface
Condition of the Insulation Structure Using Wavelet Transfrom and
Neural Networks. Elsevier Electric Power Systems Research, Vol. 88,
pp. 137-147.
[21] Pylarinos, D., Lazarou, S., Marmidis, G., and Pyrgioti, E., 2007.
Classification of Surface Condition of Polymer Coated Insulators
Using Wavelet Transfrom and Neural Networks. Proceedings of the
2007 International Conference on Wavelet Analysis and Pattern
Recognition, Beijing, China, Nov. 2-4, pp. 658-663.
[22] nal, E., Kalenderli, ., and eker, S., 2008. Multi-Resolution Wavelet
Analysis for Chopped Impulse Voltage Measurements and Feature
Extraction. IEEE Transactions on Dielectrics and Electrical
Insulation, Vol. 15, No. 3, pp. 893-900.
[23] Wang, X. H. and Song, Y. H., 2005. Sheath Fault Detection and Classification
Based on Wavelet Analysis. Euro. Trans. Electr. Power, Vol. 16, pp.
327 - 344.
190
[24] Yasuda, Y., Hara, T., Urano, K., and Chen, M., 2005. Auto-Detection of
Partial Discharges in Power Cables by Discrete Wavelet Transform.
Electrical Engineering in Japan, Vol. 152, No. 1, pp. 24-30.
[25] Boczar, T. and Zmarzly, D., 2004. Application of Wavelet Analysis to
Acoustic Emission Pulses Generated by Partial Discharges. IEEE
Transactions on Dielectrics and Electrical Insulation, Vol. 11, No. 3,
pp. 433-449.
[26] Ming, Y. and Birlasekaran, S., 2002. Characterization of Partial Discharge
Signals Using Wavelet and Statistical Techniques. Proc. IEEE-ISEI,
Boston, USA, 7-10 April, pp. 9-13.
[27] Chang, C. S., Jin, J., Kumar, S., Su, Q., Hoshino, T., Hanai, M., and
Kobayashi, N., 2005. Denoising of Partial Discharge Signals in
Wavelet Packets Domain. IEE Proceedings Science, Measurement
and Technology, Vol. 152, No. 3, pp. 129 140.
[28] Jin, J., Chang, C. S., Chang, C., Hoshino, T., Hanai, M., and Kobayashi, N.,
2006. Clasification of Partial Discharge Events in Gas-Insulated
Substations Using Wavelet Packet Transform and Neural Network
Approaches. IEE Proceedings Science, Measurement and
Technology, Vol. 153, No. 2, March, pp. 55-63.
[29] Kim, J-T., Kim, N-J., Chang, Y-M., Kim, J-H., and Koo, J-Y., 2006.
Separation of Partial Discharge Data by Analyzing Pulse Wave
Shapes. 8th International Conference on Properties and Apllications of
Dielectric Materials, Bali, June, pp. 365-367.
[30] Li, J., Grzybowski, S., Du, L., and Wang, Y., 2006. Extraction of Partial
Discharges from Noises by Use of Wavelet and Pulse-Sequence
Analysis. Annual Report Conference on Electrical Insulation and
Dielectric Phenomena, Kansas City, USA, 15-18 October, pp. 656-
659.
[31] Vidya, H. A., Krishman, V., and Mallikarjunappa, K., 2008. A Wavelet
Transform Technique for De-nosing Partial Discharge Signals. 2008
International Conference on Condition Monitoring and Diagnosis.
Beijing, China.
[32] Agoris, P. D., Meijer, S., Gulski, E, and Smit, J. J., 2004. Threshold Selection
for Wavelet De-Noising of Partial Discharge Data. Conference Record
of the 2004 IEEE International Symposium on Electrical Insulation,
Indianapolis, USA, 19-22 September, pp. 62-65.
[33] Zhang, Z. and Xiao, D., 2008. Noise-based Wavelet Denoising Technique for
Partial Discharge Measurement. WSEAS Transactions on Circuits and
Systems, Vol. 7, No. 6, pp. 535 - 546.
[34] Ma, X., Zhou, C., and Kemp, J., 2000. Investigation Into The Use Of Wavelet
Theory For Partial Discharge Pulse Extraction In Electrically Noisy
Environments. 8th International Conference on Dielectric Materials,
measurements and Applications, Edinburgh, UK, 17-21 September,
pp. 123 - 126.
191
[35] Chang, C. S., Jin, J., Chang, C., Hoshino, T., Hanai, M., and Kobayashi, N.,
2005. Separation of Corona Using Wavelet Packet Transform and
Neural Network for Detection of Partial Discharge in Gas-Insulated
Substations. IEEE Transactions on Power Delivery, Vol. 20, No. 2,
April, pp. 1363 - 1369.
[36] Zheng, D., Chen, Y., Chi, X., and Yang, J., 2002. Wavelet De-noise on Gas
PD Signals of Coaxial Cylinder Electrodes. Conference Record of the
2002 IEEE International Symposium on Electrical Insulation, Boston,
MA, USA, April 7-10, pp. 449-452.
[37] Wen-bo, L., Li-bo, J., and Meng-Xiao, W., 2009. Research of Signal
Denosing Algorithm Based on Wavelet Threshold. International
Workshop on Intelligent Systems and Aplications, Wuhan, 23-24 May,
pp. 1-4.
[38] Batar, H., 2005. EEG aretlerinin Dalgack Analiz Yntemleri Kullanlarak
Yapay Sinir Alar le Snflandrlmas, Yksek Lisans Tezi,
Kahramanmara St mam niversitesi, Fen Bilimleri Enstits.
[39] Mallat, S., 1999. A Wavelet Tour of Signal Processing, Academic Press,
London.
[40] Stark, H. G., 2005. Wavelets and Signal Processing- An Application Based
Introduction, Springer, Holland.
[41] Ar, N., zen, . ve olak, . H., 2008. Dalgack Teorisi, Palme Yaynclk,
Ankara.
[42] Fugal, D. L., Conceptual Wavelets In Digital Signal Processing,
http://www.conceptualwavelets.com
[43] Ayaz, E., 2002. Elektrik Motorlarnda Dalgack Analizi Yaklam ile Rulman
Arza Tans ve Yapay Zeka Tabanl Bir Durum zleme Sistemi.
Doktora Tezi, T Fen Bilimleri Enstits.
[44] Misiti, M., Misiti, Y., Oppenheim, G., and Poggi, G., 1996. Wavelet Toolbox
for Use with MATLAB, The Math Works Inc.
[45] Durand, S. and Froment, J., 2001. Artifact Free Signal Denoising With
Wavelets. 2001 IEEE International Conference on Acoustics, Speech,
and Signal Processing, Salt Lake City, UT, USA, 07-11 May, Vol. 6,
pp. 3685 - 3688.
[46] Poornachandra, S., 2008. Wavelet-based denoising using subband dependent
threshold for ECG signals. Elsevier Digital Signal Processing, Vol.
18, pp. 49-55.
[47] Ergen, B., Tatar, Y. ve Glr, H. ., 2005. Kalp Seslerinin Grltden
Temizlenmesi zerine Dalgack Dnm Karlatrlmas.
Biyomedikal Mhendisli i Ulusal Toplants BYOMUT 2005,
stanbul, 25-26 Mays, pp. 21 - 25.
[48] Du, Y., Wang, H., Shi, H., and Liu, H., 2009. Wavelet based Soft Threshold
Denoising for Vortex Flowmeter. I2MTC 2009 International
Instrumentation and Measurement Technology Conference,
Singapore, 5-7 May, pp. 139 - 143.
192
[49] Yong-xiang, Z., Xiao-xu, Z., Hui-mei, Y., and Wei-gong, Z., 2009. Wavelet
Packet Threshold Approach to Denoising Piezoelectricity Gyro
Signal. International Conference on Computer Engineering and
Technology ICCET 09, Singapore, 22-24 January, pp. 266 - 269.
[50] Taswell, C., 1999. The What, How, and Why of Wavelet Shrinkage Denoising.
Technical Report CT-1998-09, original: 10/13/98, revision: 01/25
/99.
[51] Kyprianou, A. and Georgiou, G. E., 2005. Wavelet Packet Denoising for On-
Line Partial Discharge Detection in High Voltage Systems. 13th
Mediterranean Conference on Control and Automation, Limassol,
Cyprus, June 27-29.
[52] Li, J., 2004. Wavelet based De-noising for PD Online Measurement of
Transformers. 2004 IEEE International Symposium on Electrical
Insulation, Indianapolis, USA, 19-22 September.
[53] Zhou, X., Zhou, C., and Kemp, I. J., 2005. An Improved Methodology for
Application of Wavelet Transform to Partial Discharge Measurement
Denoising. IEEE Transactions on Dielectrics and Electrical
Insulation, Vol. 12, pp. 586-594.
[54] Zhongrong, X., Ju, T., and Caixin, S., 2007. Application of Complex Wavelet
Transform to Suppress White Noise in GIS UHF PD Signals. IEEE
Transactions on Power Delivery, Vol. 22, No. 3, pp. 1498-1503.
[55] Ma, X., Zhou, C., and Kemp, I. J., 2002. Automated Wavelet Selection and
Thresholding for PD Detection. DEIS Future Article, March/April,
Vol. 18, No. 2, pp. 37-45.
[56] Gaouda, A. M., 2001. Monitoring HVDC Systems Using Wavelet Multi-
Resolution Analysis. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 16 ,
No. 4, November, pp. 662-670.
[57] Zhou, C., Zhou, X., Stewart, B. G., Nesbitt, A., Hepburn, D. M., and Guo,
D., 2006. Comparisons of Digital Filter, Matched Filter and Wavelet
Transform in PD Detection. International Council on Large Electric
Systems, Paris, France, 27 August - 01 September, pp. 1 - 8.
[58] Pandey, S. K., Satish, L., 1998. Multiresolution Signal Decomposition: A New
Tool For Fault Detection In Power Transformers During Impulse
Tests. IEEE Transactions on Power Delivery, Vol. 13, No. 4, October,
pp. 1194 - 1200.
[59] Castro, B., Kogan, D., and Geva, A. B., 2000. ECG Feature Extraction Using
Optimal Mother Wavelet. The 21st IEEE Convention of the Electrical
and Electronic Engineers in Israel, 11-12 April, pp. 346-350.
[60] LDS-6 Users Manual, Digital Partial Discharge Measuring and Diagnostic
System. Version 01/99.
[61] Naderi, M. S., Vakilian, M., and Blackburn, T. R., 2005. A method for
Extracting Partial Discharge Signals in Transformer Winding with
Wavelet Analysis. 5th International Conference on Electric Power
Systems, Tenerife, Spain, 16-18 December, pp. 41-45.
193
[62] Ahmed, N. and Srinivas, N., 2001. On-line Versus Off-line Partial Discharge
Testing In Power Cables. 2001 Transmission and Distribution
Conference and Exposition, 28 October - 02 November, Vol. 2, pp.
865-870.
[63] Tatizawa, H., Soletto, K. T., and Bacega, W. R., 2008. Proposal of a Partial
Discharge Detection Method for Laboratory and Field Conditions.
IEEE Transmission and Distribution Conference and Exposition,
Chicago, USA, 21-24 April, pp. 1-6.
[64] Zheng, D., Zhang, C., Sun, X., Liu, H., and Yang, J., 2004. Wavelet
Transform De-noise of PD Signal on Coaxial Cylinder Electrodes.
Conference Record of the 2004 IEEE International Symposium on
Electrical Insulation, Indianapolis, USA, 19-22 September, pp. 131-
134.
[65] Zhang, H., Blackburn, T. R., Phung, B. T., and Liu, Z., 2004. Application of
Signal Processing Techniques to On-Line Partial Discharge Detection
in Cables. International Conference on Power System Technology,
Singapore, 21-24 November, pp. 1780-1785.
[66] Altay, . ve Kalenderli, ., 2009. Elektriksel Ksmi Boalma Darbesinin
Benzetimi ve Dalgack Analizi ile Grltden Szlmesi. Elektrik
Elektronik - Bilgisayar ve Biyomedikal Mhendislii 13. Ulusal
Kongresi, Ankara, 23-26 Aralk.
[67] Rosas-Orea, M. C. E., Hernandez-Diaz, M., Alarcon-Aquino, V., and
Guerrero-Ojeda, G., 2005. A Comparative Simulation Study of
Wavelet Based Denoising Algorithms. 15th International Conference
on Electronics, Communications and Computers, 28 February - 02
March., pp. 125 - 130.
[68] Donoho, D. L., 1995. De-noising by Soft-Thresholding. IEEE Transactions on
Information, Theory, May, Vol. 41, No. 3, pp. 613-627.
[69] Donoho, D. L. and Johnstone, I. M., 1998. Minimax Estimation via Wavelet
Shrinkage. Ann. Statist., Vol. 26, No. 3, pp. 879-921.
[70] Zhang, Y., Wu, L., and Zhao, J., 2008. A New Threshold Method Exploration
About Wavelet De-noising, International Conference on Computer
Science and Software Engineering, pp. 1008-1011.
[71] Liu, W., Jiang, L., and Wang, M., 2009. Research of Signal Denoising
Algorithm Based on Wavelet Threshold. International Workshop on
Intelligent Systems and Applications, pp. 1-4, May.
[72] Zhang, H., Blackburn, T. R., Phung, B. T. and Sen, D., 2007. A Novel
Wavelet Transform Technique for On-line Partial Discharge
Measurements Part-1: WT De-noising Algorithm. IEEE Transactions
on Dielectrics and Electrical Insulation, Vol. 14, No. 1, pp. 3-14.
[73] Agoris, P. D., Meijer, S., Gulski, E., and Smit, J. J., 2004. Threshold
Selection for Wavelet De-noising of Partial Discharge Data. 2004
IEEE International Symposium on Electrical Insulation, Indianapolis,
USA, 19-22 September.
194
[74] Herold, C., Leibfried, T., Markalous, S., and Quint, I., 2007. Algorithms for
Automated Arrival Time Estimation of Partial Discharge Signals in
Power Cables. XVth International Symposium on High Voltage
Engineering, Ljubljana, Slovenia, 27-31 August, pp. 1-5.
[75] Altay, ., Kalenderli, . Merev, A., Dedeoglu, S., and Glnihar, K., 2009.
Preliminary Partial Discharge Measurements with a Computer Aided
Partial Discharge Detection System. Eleco 2009 6th Int. Conf. on
Electrical and Electronics Engineering, Bursa, Trkiye, 5-8
November, Vol. 1, pp. 345-348.
195
196
ZGEM
Ad Soyad: zkan ALTAY
Doum Yeri ve Tarihi: Merzifon, 1977
Adres: ar Mah. zen Sok. No: 1/14

Yenimahalle-ANKARA
Lisans: T Elektrik Mhendislii, 1998.
Yksek Lisans: Ohio State University (ABD) - Electrical Engineering,

2002.
Yayn Listesi:
Uluslararas Kongre ve Sempozyum Bildirileri
. Kalenderli; E. nal; . Altay; "Computing the Corona Onset and the

Utilization Factor of Rod-Plane Electrode by Using Charge Simulation Method,"
Proceedings of the Electrical Insulation Conference and Electrical
Manufacturing & Coil Winding Conference, pp. 453-456, Cincinnati, USA, 2001.
D. L. Schweickart; J. C. Horwath; L. C. Walko; . Altay; S. A. Sebo; R.

Caldecott, "Instrumentation and Procedures for Transient Magnetic Flux Density
Measurements on an Aircraft Fuselage-Like Test Setup," PPC-2003, 2003
Pulsed Power Conference, Dallas, Texas, USA, 2003.
R. Caldecott; . Altay; S. A. Sebo; D. L. Schweickart; J. C. Horwath ; L. C.

Walko; "Processing Test Data Generated by High Surge Current Tests on a
Fuselage-Like Test Setup," PPC-2003, 2003 Pulsed Power Conference, Dallas,
Texas, USA, 2003.
S. A. Sebo; R. Caldecott; . Altay; D. L. Schweickart; J. C. Horwath ; L. C.

Walko; "Transient magnetic flux density measurement results on a fuselage-like
test setup and investigation of the effects of apertures," PPC-2003, 2003 Pulsed
Power Conference, Dallas, Texas, USA, 2003.
R. Caldecott; S. A. Sebo; . Altay; D. L. Schweickart; J. C. Horwath; L. C.

Walko; "Transient Magnetic Flux Density Measurement Results on a Fuselage-
Like Test Setup," ISH-2003, XIIIth International Symposium on High Voltage
Engineering, Delft, the Netherlands, August 2003.
197
. Altay, . Kalenderli, A. Merev, S. Dedeoglu, K. Glnihar, "Preliminary
Partial Discharge Measurements with a Computer aided Partial Discharge
Detection System," Eleco 2009 6th International Conference on Electrical and
Electronics Engineering, Bursa, Trkiye, Vol. 1, pp. 345-348, 5-8 November
2009.
. Altay, . Kalenderli, "Noise Reduction on Partial Discharge Data with

Wavelet Analysis and Appropriate Thresholding," ICHVE 2010 Int. Conf. On
High Voltage Engineering and Application, New Orlens, USA, 11-14 October
2010.
Ulusal Kongre ve Sempozyum Bildirileri
. Altay, "Uak Gvdesini Modelleyen Bir Test Dzeneine Uygulanan Yksek

Darbe Akmlar Sonucu Oluan Geici Magnetik Ak Younluu lmleri,"
Havaclkta leri Teknolojiler ve Uygulamalar Sempozyumu (Hitek-2004), Hava
Harp Okulu, stanbul, 2004.
. Altay, "Yksek Darbe Akm ve Buna Bal Oluan Geici Magnetik Ak

Younluu lm Sistemi," Yksek Gerilim Ulusal altay, TBTAK-UME,
Gebze, Kocaeli, 24-26 Ekim 2007.
. Altay, . Kalenderli, "Elektriksel Ksmi Boalma Darbesinin Benzetimi ve

Dalgack Analizi ile Grltden Szlmesi," Elektrik-Elektronik-Bilgisayar ve
Biyomedikal Mhendisli i 13. EEBBM Ulusal Kongresi, Ankara, 23-26 Aralk
2009 (ODT Kltr ve Kongre Merkezi), Ankara, s. 223-227.
198

Akademik 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akademik 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DALGACIK ANALZ LE YKSEK GERLM AYGITLARINDAN

Anabilim Dal : Elektrik Mhendislii

Program : Elektrik Mhendislii

DALGACIK ANALZ LE YKSEK GERLM AYGITLARINDAN

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 07 Eyll 2010

Tez Danman : Prof. Dr. zcan KALENDERL (T)

ncelikle bu tezin gereklemesinde hibir zaman desteini esirgemeyen sayn

Eyll 2010 zkan Altay

ADD : Ayrk dalgack dnm

Studies conducted on high-voltage devices on-line or in laboratory such as evaluation

Deney ve lm dzenei ile elde edilen veriler ou zaman lme dzenei ya da

Yksek gerilim teknii alannda yaplan almalar srasnda yukarda belirtilen

1.1 Aratrmann erii

Bu almann temel amac yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan;

Gerilim ve akm deneyleri

srasnda zaman blgesinde elde edilen lm verilerinden doru olarak genlik,

1.1.1 Durum izleme ve arza saptama

Korona lm, kaak akmlarn lm.

1.1.2 Yksek gerilim ve akm deneyleri

Yksek frekansl grlt: Radyo frekansl haberleme sistemlerinin almas,

Darbe eklinde grlt: Genellikle anahtarlamal aygtlarnn almas ve yldrm,

Rasgele (dalm) grlt: ok nedenli, lme devresindeki elemanlar tarafndan

1.2 Yksek Gerilim Teknii Uygulamalarnda Genlik, Zaman Ve Frekans

1.2.1 rnek 1: Ksmi boalma lmeleri ve yerinin saptanmas

Elektriksel ksmi boalma iaretleri yksek frekansl dalga ekillerinden

ekil 1.1 : Bir kabloda ksmi boalmann llmesi ve yerinin bulunmas.

Daha nce sz edilen grlt kaynaklarndan dolay ou zaman lm sonularnda

ekil 1.2 : Grltl KB iareti rnei.

1.2.2 rnek 2: Darbe gerilimi deneyleri

ekil 1.3 : Cephede kesik darbe gerilimi rnei.

1.2.3 rnek 3: Darbe akm deneyleri

ekil 1.4 : Darbe akm rnei.

1.3 Grlt Kaynaklar ve Karakteristikleri

lmleri etkileyen grltnn tipi ve lm gereksinimleri bu etkiyi azaltmak iin

1.4 almann Hedefleri ve Salad Katk

Aratrmann ierii ksmnda belirtilenlerin nda bu almann ana hedefleri

a) Yksek gerilim aygtlar zerinde yaplan durum izleme, gerilim ve akm

c) Ksmi boalma verilerinin llmesi ve zellikle de iletme altnda srekli

d) Yksek gerilim lme tekniklerini kullanarak yksek gerilim aygtlarndan

Bu almada sunulan blmlerin ierii aada ksaca zetlenmitir.

Blm 3: lk olarak yksek gerilim aygtlarndan elde edilecek verilerin zaman-

Blm 4: Bu blmde laboratuvar ortamnda elde edilen darbe gerilimlerinin

Blm 5: Ksmi boalma verilerinin elde edilmesine ynelik temel elektrot

Blm 6: Elektriksel ksmi boalma darbe benzetimi ve bu benzetim iaretlerine

Blm 8: Bu alma kapsamnda elde edilen sonular verilmitir.

2.2 almalarn Deerlendirilmesi

Dalgack analizi ve yapay sinir alar kullanlarak g sistemleri arzalar

G sistemi hata iaretlerinin grltden temizlenmesinde oklu-dalgack analizin

Dalgack analizinin elektrik src uygulamalarnda llen iaretlerdeki (zellikle

Yeralt g kablolarnda kullanlan klf kaynakl arzalarn tansnda dalgack

[25] numaral almada sv yaltkan ierisinde farkl elektrot dzenleriyle elde

Laboratuvar ortamnda farkl KB kayna oluturarak yaplan KB deneyleri ve bu

Ak alanlarda grltye maruz ortamlarda yaplan KB lmlerindeki grlty

[30] g tansformatrleri ierisinde oluan KB varlnn belirlenmesi amacyla

Benzetim yntemi ile oluturulan KB iaretleri zerine rastgele ve sinsoidal grlt

[32] UHF yntemiyle g transformatrleri zerinde llen ksm boalma

[36]da e eksenli silindirsel elektrot sisteminde (gaz yaltml sistemleri temsilen)

2.3 Blmn Sonular

ou iaretler zaman domeninde gsterilir ve zaman domeninde bir iaretin izilmesi

Fourier temelli analiz yaklamlarnn zellikle zaman ve/veya frekans znrl

1960-1980 yllarnda matematikiler Guido Weiss ve Ronald R. Coifman atoms

Frekans domeninde iaretin gsteriminin nemine ve konuda tarihsel geliime