ISU KEGANASAN kaunseling dan kaunselor adalah antara

tema-tema yang muncul dalam

RUMAHTANGGA: penyelidikan ini. Di akhir perbincangan,
beberapa saranan dikemukakan
KEBERKESANAN terutamanya kepada sumber jaringan
PERKHIDMATAN sokongan formal untuk menambahbaik
perkhidmatan kaunseling sedia ada yang
KAUNSELING ditawarkan.
BERDASARKAN PERSPEKTIF Kata Kunci: Keganasan rumahtangga-
KLIEN WANITA MANGSA Penderaan wanita-Kaunseling-Klien-
Analisis tema
PENDERAAN

Mariny Abdul Ghani PENGENALAN

Pusat Pengajian Psikologi Gunaan,
Kerja Sosial dan Polisi (SAPSP)
Kolej Sastera dan Sains Keganasan rumahtangga lazimnya
Universiti Utara Malaysia dikaitkan sebagai masalah dalaman
06010 Sintok, Kedah
keluarga dan secara umumnya difahami
mariny@uum.edu.my
sebagai corak penderaan dan
Sabasiah Husin tingkahlaku paksaan yang boleh
Universiti Utara Malaysia
mendatangkan kecederaaan fizikal,
Azizul Mohamad gangguan psikologi dan emosi, paksaan
Universiti Malaysia Perlis secara seksual serta penindasan
kewangan terhadap mangsa. World
Health Organization mendefinisikan
ABSTRAK
keganasan sebagai penggunaan
Keganasan rumahtangga didefinisikan
sebagai penyalahgunaan kuasa dalam paksaan fizikal atau kuasa dengan
perhubungan intim di antara seorang sengaja yang mengakibatkan
individu (biasanya lelaki), cuba untuk
mengawal dan mendominasi kecederaan, masalah psikologi mahu pun
pasangannya (biasanya wanita). kematian [1].
Penyalahgunaan kuasa ini tidak hanya
berlaku secara fizikal tetapi juga dalam Dalam konteks Malaysia,
bentuk seksual, ekonomi dan psikologikal keganasan rumahtangga ialah insiden di
yang menyebabkan wanita merasa tidak
berdaya serta sentiasa hidup dalam mana apabila seseorang pasangan,
ketakutan. Artikel ini membincangkan bekas pasangan atau ahli keluarga cuba
pandangan wanita mangsa dera
berkaitan perkhidmatan kaunseling dalam untuk mengawal dan mendominasi
menangani isu yang dihadapi. seseorang individu melalui keganasan,
Berdasarkan pendekatan temubual
secara kualitatif yang digunapakai dalam ugutan keganasan atau cara kawalan
penyelidikan ini, penerokaan secara lain seperti penindasan [2] manakala
mendalam mengenai pengalaman yang
dilalui oleh para wanita tersebut diperoleh. takrifan lain termasuklah melakukan
Analisis tema yang dijalankan ke atas 25 perbuatan paksaan dan penindasan dari
transkripsi temubual mendapati bahawa
isu prosedur serta peranan perkhidmatan sudut fizikal, emosi, psikologikal, sosial dan
Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

kewangan [3, 4]. Akta Keganasan respon yang berbeza terhadap klien
Rumahtangga 521 (1994) mendefinisikan bergantung kepada jenis penderaan
keganasan dari sudut penyebab yang dialami. Didapati, wanita yang
kecederaan fizikal, ugutan, tindakan mengalami keganasan secara fizikal lebih
seksual serta menjadi punca kepada mendapat perhatian dan simpati
tekanan psikologikal ke atas mangsa yang berbanding keganasan dalam bentuk
merangkumi suami/isteri, bekas suami/isteri, bukan fizikal (psikologikal dan emosi).
kanak-kanak, orang dewasa yang tidak Kajian mereka menyarankan kaedah
berkeupayaan dan termasuk juga ahli pertanyaan secara khusus kepada
keluarga yang lain [5]. mangsa berkaitan keganasan yang
Statistik kes keganasan dialami. Ini kerana mangsa melaporkan
rumahtangga daripada Polis Diraja bahawa mereka merasakan bahawa
Malaysia (PDRM) dan Kementerian pertanyaan secara spesifik amat
Pembangunan Wanita, Keluarga dan membantu mereka dalam memahami
Masyarakat (KPWKM) menunjukkan kadar masalah yang cuba diketengahkan [7].
kes keganasan rumahtangga merupakan Selari dengan keputusan kajian di
antara penyumbang terbesar (40%) atas, dapatan penting yang dilaporkan
daripada keseluruhan kes-kes keganasan oleh wanita mangsa keganasan
terhadap wanita dan kanak-kanak di rumahtangga dalam satu kajian lain ialah
Malaysia yang dilaporkan [6]. Beberapa ahli profesional dalam perkhidmatan
masalah lain yang dicatatkan sebagai perbantuan boleh menolong klien
keganasan kepada golongan wanita dan dengan hanya mendengar serta
kanak-kanak ialah kes rogol, sumbang percaya dengan cerita yang klien cuba
mahram, penderaan pekerja domestik utarakan. Namun begitu, adalah penting
serta penderaan kanak-kanak. Selari bagi kaunselor untuk mempunyai
dengan peningkatan kes-kes yang kesedaran bahawa kemungkinan klien
dilaporkan, profesion perbantuan dilihat untuk menafikan atau meminimakan
berperanan penting untuk menangani isu tahap keganasan supaya mereka tidak
sosial sebegini yang mana kesan akibat dilihat sebagai sangat berisiko misalnya
keganasan rumahtangga bukan sahaja bagi melindungi keselamatan pendera
menjejaskan aspek kesejahteraan individu dan anak-anak [8]. Tinjauan yang
(yang didera) malahan ianya turut dijalankan ke atas perkhidmatan
meliputi dinamika kekeluargaan serta kaunseling oleh golongan agama pula
keharmonian komuniti secara kolektif. menunjukkan wanita mangsa keganasan
Kajian yang dilakukan oleh rumahtangga menganggap nasihat untuk
Bagshaw, Chung, Couch, Lilburn dan meneruskan hubungan dan berubah bagi
Wadham (2000) di Australia mendapati memenuhi sikap pendera merupakan
kaunselor dan pekerja sosial memberi sesuatu yang sangat tidak membantu.

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 2

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

Pengkaji lain seperti Horton, Wilkins dan perkhidmatan sokongan terhadap

Wright (1988) juga membuat kesimpulan mangsa penderaan di negara ini.
bahawa klien adalah pihak yang menjadi Walau bagaimanapun, kumpulan
punca keganasan berlaku, klien mungkin penulis ingin menegaskan bahawa analisis
menghadapi penderaan yang lebih teruk keputusan kajian yang dikemukakan
kerana masih terus tinggal bersama dalam artikel ini hanyalah sebahagian
pendera [9]. daripada kajian aspek keseluruhan
keperluan dan sokongan yang ditawarkan
RINGKASAN ARTIKEL kepada wanita mangsa keganasan
rumahtangga. Pandangan yang diberikan
Artikel ini mengetengahkan hasil kajian dianggap sebagai pengalaman peribadi
berdasarkan pandangan serta pendapat dan unik setiap responden yang
yang diutarakan oleh para wanita ditemubual. Pendekatan kualitatif dengan
mangsa keganasan rumahtangga bilangan responden yang tidak ramai
terhadap perkhidmatan kaunseling sedia juga antara faktor yang perlu
ada yang ditawarkan di Malaysia. dipertimbangkan. Oleh itu, keputusan
Pengalaman yang dilalui oleh mereka kajian tidak seharusnya digeneralisasi dan
semasa proses mendapatkan bantuan dianggap mewakili pandangan mangsa
daripada pelbagai agensi yang keganasan rumahtangga lain yang
menawarkan perkhidmatan tersebut mendapatkan bantuan. Maka, sebarang
direkodkan dan seterusnya dianalisis kesimpulan terhadap hasil dapatan yang
dalam menentukan keberkesanan dikemukakan perlulah dibuat secara
perkhidmatan yang diberikan. Antara berhati-hati bagi mengelakkan konotasi
bantuan perkhidmatan yang ditawarkan negatif yang tidak sewajarnya kepada
kepada mangsa ialah sesi kaunseling, mana-mana pihak yang terlibat sama
khidmat nasihat, rundingcara serta ada secara langsung mahupun tidak
kebajikan sosial. langsung dalam isu yang dibincangkan ini.
Di akhir perbincangan, artikel ini
mencadangkan beberapa strategi dan KAEDAH KAJIAN
saranan dalam melakukan
penambahbaikan terhadap mekanisme Kajian ini menggunakan pendekatan
jaringan sokongan formal yang kualitatif yang berbentuk penerokaan
ditawarkan. Cadangan penambahbaikan terhadap pengalaman keganasan
yang diutarakan ini diharapkan bukan rumahtangga yang dilalui oleh mangsa-
sahaja dapat membantu menangani mangsa wanita di Malaysia. Pendekatan
permasalahan yang dihadapi oleh klien, kajian penerokaan adalah sesuai
tetapi juga meningkatkan tahap diaplikasikan dalam konteks isu yang agak
profesionalisme tenaga kerja dalam sistem baru, literatur yang terbatas atau masih

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 3

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

kurang pengetahuan yang diperolehi 12]. Sebelum proses analisis dilakukan,

dalam bidang kajian yang dikaji [10]. kesemua rekod temubual ditranskripsikan
Selari dengan penyataan tersebut, secara bertulis dan seterusnya dikodkan
sememangnya isu-isu berkaitan bagi membentuk sub-sub tema dan juga
pengalaman sebenar wanita yang hidup tema-tema berkaitan.
dalam perhubungan yang melibatkan
keganasan masih terhad dan belum KEPUTUSAN KAJIAN
dapat difahami dengan sewajarnya
dalam konteks Malaysia. Beberapa contoh petikan transkripsi
Keseluruhan bilangan responden (terpilih) dikemukakan dalam bahagian ini
dalam kajian ini terdiri daripada 25 orang sebagai penunjuk kepada dapatan kajian
wanita mangsa keganasan rumahtangga yang dijalankan.
yang berumur antara 19 hingga 65 tahun.
Kesemua responden wanita yang Masalah berkaitan Prosedur
ditemubual pernah mendapatkan Hasil kajian mendapati bahawa klien
perkhidmatan kaunseling berhubung isu menghadapi kekangan dari segi prosedur
penderaan rumahtangga yang dihadapi. dalam proses mendapatkan
Kaedah pengumpulan data kajian perkhidmatan kaunseling yang berkesan.
melalui temubual separa berstruktur iaitu Misalnya Puan Joyah, merasakan bahawa
secara bersemuka dengan mengambil tiada tindakan yang tegas diambil
kira aspek etika dan kerahsiaan dalam berhubung kes keganasan rumahtangga
kajian yang dijalankan. Secara umum, sesi yang dialaminya. Beliau berkata,
temubual tersebut berlangsung antara 25 Orang di agensi XYZ memang
hingga 80 minit. Sesi temubual telah tahu kes saya ni (penderaan). Tapi
dirakam secara audio dengan mendapat mereka kata di luar bidang kuasa
kebenaran responden terlebih dahulu. dialah nak tangkap suami yang
Elemen kerahsiaan seperti nama sebenar pukul isteri. Dia tak boleh buat. Dia
serta identiti para responden tidak cuma bagi tiga kali kaunseling.
didedahkan dalam sebarang bentuk Datang tak datang itu
dokumentasi kajian ini. sajalahyang dia bagi.report
Data yang dikumpulkan dianalisis (laporan) yang kita pernah
menggunakan analisis tema dengan mengadu pasal kes itu. (Joyah)
bantuan perisian analisis data kualitatif
NVivo versi 8.0. Analisis tema ialah satu Puan Wan pula perlu berulang-kali
bentuk analisis yang digunakan untuk menceritakan masalah beliau kepada staf
mengenal pasti, menganalisis dan yang berlainan setiap kali temujanji
melaporkan corak (biasanya dikenali berlangsung. Beliau merasa seperti tidak
sebagai tema) dalam data kualitatif [11, dibantu dengan sewajarnya kerana kes

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 4

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

beliau tidak berkembang sebaliknya kaunseling yang dijadualkan. Oleh kerana

masih diperingkat penceritaan. Prosedur pasangan tidak hadir (secara sengaja
di agensi XYZ yang tidak meletakkan staf atau tidak sengaja), prosedur lain yang
yang sama pada waktu temujanji berkaitan turut terjejas dan ini telah
berjadual telah menyebabkan klien memanjangkan tempoh masa
terpaksa mengulang penceritaan untuk penyelesaian kes klien seperti yang
staf berkenaan memahami isu yang diutarakan oleh Puan Kasmah.
dibincangkan. Pihak suami bila tak datang sesi,
Puan tahudua kali saya pernah mereka kata tak boleh buat apa
pergi agensi XYZ. Bukan sebab tak ada peruntukan
sekalidua kali. Saya betul-betul undang-undang. Setakat telefon
ingat mereka akan dapat bantu suruh datang dan bagi surat
saya. Saya beranikan diri pergi amaran. Agensi kita tak kuat,
sana, walaupun perasaan takut tu bukan lelaki nak takut. (Kasmah)
ada kalau suami dapat tahu. Kali
pertama pergi cerita, kemudian Peranan Kaunseling dan Kaunselor
mereka suruh saya datang lagi. Seorang klien lain, Puan Zu berpendapat
Kali kedua saya pergi, saya kena bahawa sesi kaunseling yang dijalani oleh
cerita semula sebabnya pegawai beliau dan pasangannya adalah bersifat
lain pula yang ada masa itu. Sakit berat sebelah. Beliau berpendapat,
hati sangat. Mereka hanya nak kepetahan pasangannya bercakap telah
tahu cerita saja, tapi tak buat apa- mendominasi sesi kauseling mereka dan
apa. (Wan) kaunselor (lelaki) pula mahukan beliau
untuk taat kepada suami supaya tidak
Ustaz dan ustazah bila kita nusyuz.
mengadu dia kata itu masalah Bila panggil suami yang macam
rumahtangga. Jadi dia bagi sesi suami saya ni, jenis cakap pandai.
kaunseling saja. Tak membantulah Pandai putar belit cerita. Pusing-
(sesi kaunseling yang diberikan). pusing ustaz kata dia yang betul.
Berapa kali cerita benda yang Ini jatuh salah saya pula. Saya
sama, tapi masalah tetap tak yang nusyuzyang derhaka. Saya
selesai. (Kasmah) tak pandai nak communicate
(bercakap), suami saya pandai
Selain isu yang diketengahkan oleh Puan cakap. Kalau pergi jumpa tempat-
Joyah, masalah di luar bidang kuasa tempat macam ni, mesti dia yang
telah membataskan tindakan profesional menang. Saya rasa macam
dalam membantu klien misalnya mereka banyak bela
ketidakhadiran pasangan ke sesi lelakipendapat sayalah. (Zu)

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 5

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

Puan Siti pula mempunyai persepsi PERBINCANGAN

bahawa perkhidmatan kaunseling dan
rundingcara yang ditawarkan lebih Hasil analisis tema yang dilakukan telah
menjurus kepada jalan keluar bagi mendapati bahawa jaringan sokongan
wanita untuk memfailkan permohonan formal merupakan medium perantara
perceraian melalui pihak mahkamah. yang sangat penting dalam membantu
Setakat yang saya tahu agensi mangsa penderaan rumahtangga.
XYZ sediakan kaunseling dan Peranan yang dimainkan samada dari
khidmat nasihat untuk proses aspek psikologi, emosi, sosial,
perceraian di mahkamah macam perundangan, penempatan dan
tu. Nak kata berguna tu, adalah sebagainya berupaya meningkatkan
juga sebab kita orang Islam ni tahap kepercayaan klien terhadap
kalau kita nak bercerai kena perkhidmatan yang disediakan. Fungsi
melalui agensi tu. Nak tak nak perkhidmatan kaunseling bertujuan
kena pergi sanalah. (Siti) sebagai saluran bagi membantu
mencapai persefahaman antara
Namun, terdapat juga pandangan positif pasangan mengenai masalah dihadapi.
berkaitan perkhidmatan kaunseling Kajian di Selangor mendapati
kepada klien, terdapat beberapa faktor penyebab
Itu yang saya kata ada bagusnya. kepada penangguhan kes di mahkamah
Sekurang-kurangnya dapat bantu Shariah iaitu isu berkaitan prosedur dan
kita walaupun sikit. Ada tempat teknikal melebihi 30 peratus daripada
kita nak pergi luah, cakapkan. bilangan keseluruhan aduan yang
Kalau tidak.tak adalah. Perlu dicatatkan. Faktor lain pula ialah pihak-
dikekalkanlah saya ingat. Faedah pihak yang terlibat dalam prosiding kes itu
besar pada orang yang boleh sendiri (plaintif dan defendan), aduan
manfaatkan benda-benda ni. yang melibatkan hakim, peguam serta
(Ros) masalah pengurusan dokumen kes yang
tidak cekap [13]. Kajian bantuan
Sesi kaunseling nidia bagi kita sokongan sosial misalnya perkhidmatan
pandangan. Bagi ceramahlah kaunseling dan penempatan sementara
macam itu. Jadi dulu saya sedih, kepada mangsa penderaan turut dibuat
minda kita ni tertutupbila datang kajian di negara Amerika Syarikat [14].
kaunseling, legalah sikit. Dia ajar Keputusan kajian tersebut mendapati
buat zikir, sembahyang. Lepas tu, walaupun terdapat pelbagai bentuk
fikiran jadi makin terbuka. (Didi) sokongan sosial yang disediakan, wanita
yang didera masih merasa terperangkap
dalam keadaan itu dan menyebabkan

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 6

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

perkhidmatan-perkhidmatan yang Menubuhkan kumpulan sokongan

ditawarkan menjadi kurang berkesan. sesama mangsa penderaan untuk
membantu mereka berhubung dan
CADANGAN DAN KESIMPULAN berkomunikasi terutamanya di luar
waktu perkhidmatan dan temujanji.
Perkhidmatan kaunseling sedia ada boleh Mematuhi piagam pelanggan dalam
ditambahbaik berdasarkan perspektif menyelesaikan kes agar tempoh
para responden. Kesediaan klien untuk pengurusan kes dapat disingkatkan.
menjalani sesi juga penting untuk pihak Keberkesanan perkhidmatan yang
kaunselor terokai bagi menjadikan sesi ditawarkan dikaji secara berkala
kaunseling yang dijalankan lebih berkesan. dalam memastikan bantuan yang
Kaunselor dirujuk sebagai pihak yang disediakan adalah selari dan
rasional dan berperanan penting dalam bersesuaian dengan kehendak
membimbing klien mangsa penderaan kumpulan sasar yang menerima
yang lazimya perlu ditenangkan terlebih bantuan tersebut.
dahulu sebelum memetakan pilihan-
pilihan untuk klien membuat keputusan. Secara kesimpulannya, masalah
keganasan rumahtangga bukanlah
Berdasarkan hasil temubual yang sesuatu yang mudah untuk diperkatakan
dijalankan, didapati prosedur boleh secara terbuka kepada orang lain.
ditambahbaik supaya perkhidmatan Perkhidmatan kaunseling yang ditawarkan
kaunseling lebih berkesan: oleh pelbagai pihak sebenarnya
Penjelaskan prosedur berkaitan secara bermatlamat untuk membantu klien
telus supaya mudah difahami oleh dalam mengenali masalah tersebut
klien. dengan lebih mendalam dan seterusnya
Perkhidmatan yang diberikan harus mencari jalan penyelesaian yang terbaik
dapat merangka mekanisme kepada semua pihak. Kaunselor dan klien
bagaimana untuk mendapat perlulah bekerjasama dalam memastikan
kerjasama pasangan klien bagi perjalanan proses kaunseling lancar,
mengikuti proses yang telah mencapai matlamat seperti yang diingini
ditetapkan. dan juga memberi kesan positif seperti
Memberi pendidikan kepada klien yang diharapkan.
berkaitan pemasalahan yang Pujian turut harus diberikan kepada
dihadapi, memaklumkan pilihan- agensi-agensi yang menawarkan
pilihan yang ada, berbincang dengan perkhidmatan kaunseling kepada klien
teliti setiap pilihan serta menjelaskan wanita yang didera ini kerana sedikit
implikasi bagi setiap pilihan keputusan sebanyak proses kaunseling dapat
yang diambil. membimbing klien untuk memahami

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 7

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

masalah yang dihadapi, mengenalpasti [6] Womens Aid Organisation of

halangan-halangan serta Malaysia (WAO). (2015). Statistics on
mengembangkan daya kebolehan diri Violence against Women in Malaysia
klien untuk mengatasi masalah tersebut. (2000 2012). Diakses pada 20 Jun
Sebagai profesional dalam perkhidmatan 2015, daripada
perbantuan, segala kritikan serta http://www.wao.org.my/Police+Stati
pandangan yang diutarakan oleh klien stics+on+Violence+against+Women+
adalah bernilai dan perlu diambilkira 2000+-+2010_64_5_1.htm
dalam meningkatkan kecekapan dan [7] Bagshaw, D., Chung, D., Couch, M.,
tahap profesionalisme tenaga kerja bagi Lilburn, S. & Wadham, B. (2000).
jaringan sistem sokongan formal di Reshaping Responses to Domestic
Malaysia. Violence: Final Report. University of
South Australia.
RUJUKAN [8] Gordon, J.S. (1998). Helping Survivors
of Domestic Violence. New York:
[1] World Health Organization [WHO]. Garland Publishing Inc.
(1999). Putting womens safety first: [9] Horton, A.L., Wilkins, M.M., & Wright,
ethical and safety recommendations W. (1988). Women who ended
for research on domestic violence abuse: What religious leaders and
against women. Geneva: Global religion did for these victims.
Programme on Evidence for Health Lexington: Lexington Books.
Policy. [10] Polit, D.F. & Hungler, B.P. (1999).
[2] All Womens Action Society (AWAM). Nursing research: Principles and
(2015). What is domestic violence? methods. 3rd Edition. London:
Diakses pada 20 Jun 2015, daripada Lippincott.
http://www.awam.org.my/domestic [11] Lyons, E. & Coyle, A. (2008).
v.html Analysing Qualitative Data. London:
[3] Goldstein, M. (2007). Seeking Sage Publications.
protection from domestic violence. [12] Rubin, H.J. & Rubin, I.S. (2004).
OSCE. Qualitative interviewing: The art of
[4] Healey, K., Smith, C. & OSullivan, C. hearing data. Thousand Oaks: SA
(1998). Batterer intervention: [13] Ismail, S.Z., Azmi, I.A.G., Yasoa, Z.
Program approaches and criminal (2011). Justice delayed is justice
justice strategies. National Institute of denied?: Divorce case
Justice, United State. management in Malaysian Shariah
[5] Akta Keganasan Rumahtangga 521 Court. Prosiding International
(1994). Petaling Jaya: International Conference on Management (pp.
Law Book Services. 977-987). Penang: ICM.

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 8

Jurnal Kemanusiaan Vol. 25, Iss. 2 ISSN 1675-1930
Universiti Teknologi Malaysia

[14] Lee, J., Poomeroy, E.C. & Bohman,

T.M. (2007). Intimate partner violence
and psychological health in a
sample of Asian and Caucasian
women: The roles of social support
and coping. Journal of Family
Violence, 22, 709-720.

JURNAL KEMANUSIAAN / Mariny Abdul Ghani (2016) 1 9 9