REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE
Departamenti i Pedagogjis dhe psikologjis
Rruga Milto Tutulani Tirana, Albania, tel. +355 4 22 022 71
Disertacion i paraqitur nga
Z. Bardhyl Maliqi
Pr marrjen e grads shkencore DOKTOR
Specialiteti: Pedagogji
Udhheqsi shkencor: Prof.Asc. Dr. Bekim omo

Tema: ETIKA PEDAGOGJIKE SI FAKTOR N EDUKIM

Bardhyl Maliqi
Numri i fjalve t faqeve t para: 2.984
Studimi: 93.640
Shtesat: 3.264

2012
Miratohet m dt 28 /03/2013 para juris:
1. Prof. Dr. Adem Tamo Kryetar
2. Prof. Dr. Nikoleta Mita (oponent) antar
3. Prof. Dr. Erlehta Mato (oponent) antar
4. Prof. Dr. Vilson Kuri antar
5. Prof. Dr. Adrian Papajani antar

ii
ABSTRAKTI: ETIKA PEDAGOGJIKE SI FAKTOR N EDUKIM

Studimi Etika Pedagogjike si faktor n Edukim prmban 19 kapituj. N shrbim t ktij studimi jan sjell n
fokus impresione dhe prvoja, vzhgime dhe anketa, deduksione dhe opinione, kundrshti dhe refuzime, konspekte
dhe citime idesh t njohura, hulumtime e gjurmime dukurish t reja, kndvshtrime psikologjike e pedagogjike,
vshtrime dhe prfundime orgjinale t vendosura n nj sfond social, pedagogjik dhe etik.
Studimi sht fokusuar n qndrimin e msuesve ndaj profesionit dhe ndaj modeleve msimore, n komunikimin
emocional, n etikn e vlersimit, n udhheqjen etike t shkolls etj. Pr her t par n kt studim jan paraqitur
Betimi i msuesit, Kodi dhe Parimet Etike t Msuesis, etika e veprimeve praktike n edukim, rrjedhat e shumta
t komunikimit, marrdhniet mes partnerve, dilemat profesionale t msuesit, konfliktet e interesave; raportet mes
etiks dhe estetiks, filozofis s vlerave dhe psikologjis s edukimit.
Studimi mundson q ju t reflektoni mbi shum elemente q prbjn etikn padagogjike dhe udhheqjen etike t
shkolls; ju njeh me prbrsit e saj m t rndsishm. Studimi krijon bindjen se suksesi i shkolls varet ndjeshm
nga ndikimi i etiks pedagogjike dhe udhheqjes etike t saj. Pasi ajo ka thon dhe bjn drejtuesit dhe msuesit,
marrdhnia mes fjals dhe veprs, mes ligjit dhe etiks sht ajo q ka rndsi n suksesin e institucionit.

THE ABSTARCT:THE PEDAGOGICAL ETHICS AS A FACTOR IN EDUCATION

The research "The pedagogical ethics as a factor in education" contains 19 chapters. In this research service are
brought into focus impressions and experiences, observations and surveys, deductions and opinions, controversies
and refusals, records and quotations of well known ideas, research or research new phenomena, psychological and
pedagogical perspectives, insights and conclusions orginal set in a background social, pedagogical and ethical.
This research is focused on the attitude of the teachers to their profession and to different models of teaching, on the
emotional communication and the ethics of appraisal ( valuation). In this book, for the first time, there has been
introduced The Teachers Oath The Code and the Esthetical Principles of Teaching, Ethics of Practical Activities
in Education, different ways of communication, relations between partners, the professional dilemma of the teacher,
conflict of interests, the proportion of ethics to esthetics and that of the philosophy of values to the psychology of
education.
To complete this research different ways, means and situations have been brought into focus. Some of them have
been questionnaires, deductions, opinions and objections, records and quotations of well known ideas, original
conclusions, psychological and pedagogical attitudes. All these have been studied and considered in a social and
ethics background.
Fusha e Studimit: Etik Pedagogjike, Psikologji Komunikimi,

Fjal Kye: Etik humane, etik profesionale, etika e msuesit, udhheqje etike e shkolls, qndrime etike dhe jo
etike, marrdhnie msues-nxns, psikologji komunikimi, morali dhe ligji, respektim i t drejtave t fmijs,
modelet e msimdhnies etike, etik vlersimi, modele etike n komunikim, Kodi dhe Parimet e Etiks
Pedagogjike, vlera etike: respekti, dashuria, mirbesimi; dukurit jo etike: presionet, ndshkimet, prfitimet etj.

iii
 Prkushtim dhe mirnjohje:

Mirnjohje t gjith atyre q m krijuan mundsin t bhem msues, t ndjehem dhe t

mbetem prjetsisht i till. Ata jan shum. Ata jan prindrit, msuesit dhe pedagogt e mi,
bashknxnsit e mi dhe natyrisht kolegt e mi. Falemnderoj nxnsit e mi ndr vite, por ata
jan me mijra, ndaj smund ti prmend me emra. Un jam gjithnj midis tyre. Nxns i
prhershm, msues i prhershm.
Falemnderoj t gjith miqt e mi, prej t cilve n gjith kto vite bashkpunimi kam
msuar me t vrtet shum, s pari t modeloj vetveten, t vlersoj arritjet e mia, pasi ata m
nxitn dshirn dhe m kalitn vullnetin pr t qen ambicioz dhe konkurues n fushn e
Edukimit. Ndr emrat e par q patjetr m duhet ti prmend jan emrat e nderuar t znj.
Marjana Sinani, Milika Dhamo, Zana Lita dhe Danjela Tamo, me t cilt kam punuar me
projekte n vitet 1997-2002.
Mirnjohje gjithashtu dekanatitit t fakultetit t shkencave sociale, veanrisht
profesorve Adem Tamo, Theodhori Karaj, dhe Nikoleta Mita, q vlersuan arritjet e mija si
msues dhe suksesin e nxnsve t mi, q u besuan arritjeve t mija universitare dhe
pasuniversitare, aftsive t mia shkencore, pedagogjike e krijuese.
Falemnderoj t gjith autort e prfshir n bibliografin e ktij studimi pr Etikn
Pedagogjike, shqiptar e t huaj, posarisht ata q m kan shrbyer m shum me librat dhe
studimet e veta, veanrisht Prof. Dr. Bardhyl Musain dhe Prof. Dr Erlehta Maton, t cilt m
kan orientuar n literatur dhe dhuruar disa libra t dobishm pr kt studim.
Do t veoja, udhhqsin shkencor, Profesorin e Asocuar, Doktorin e Shkencave
Psikologjike e Pedagogjike, zotin Bekim omo, i cili me dashamirsin dhe konsulencat e
frytshme mi lehtsoi vshtirsit pr t shkruar nj punim t till.
Padyshim q ky studim nuk do t qe kryer sikur n profesionin ton t mos kishte relieve
dhe prthyerje, lartsi dhe hone, pika t forta dhe t dobta, sjellje etike dhe joetike, msues t
admiruar dhe nga ata q nuk e meritojn t quhen kshtu. N thelb: paraqitja, sjellja,
komunikimi dhe qndrimet e tyre ndaj realiteteve t vjetra e t reja edukative n kt rrug
shumvjeare si msues, jan lnda e par e ktij libri. Jam nxitur nga dshira se ne msuesit
kemi nevoj pr t qen etik dhe t bukur. Uroj q ky libr ti shrbej ktij misioni.

iv
KAPITUJT DHE SHTJET FAQE
Kapitulli I. Hyrje Refleksion mbi etikn pedagogjike si faktor n edukim 1
Kapitulli II. Nj historik i shkurtr i etiks pedagogjike 10
2.1. Cili sht koncepti mbi etikn? 10
2.2. Lindja dhe zhvillimi i etiks pedagogjike 10
2.3. Deklarata e etiks profesionale t organizatave botrore t msuesve dhe profesorve dhe disa
botime pr etikn
12
2.4. Libra mbi etikn dhe udheheqjen etike t shkollave 14
2. 5. Mbi modulet e nj grupi specialistsh t njohur t arsimit mbi Etikn Pedagogjike 15
2.6. Mbi Psikologjin dhe Menaxhimin e komunikimit 15
Kapitulli III. Tematika, synimet dhe objektivat e studimit
15
3.1. Tema dhe problemet e studimit: Etika pedagogjike si faktor n edukim 16
3.2. Hipoteza dhe synimet 16
3.3. Objektivat 18
3.4. Kushtet e realizimit, metodologjia dhe bazat e studimit 18
3.5. Risia shkencore dhe kuptimi teorik i studimit 19
3.6. Dispozita pr mbrojtjen 20
3.7. Tre Hapsirat e ndrlidhura 23
Kapitulli IV. Metodologja 24
Kapitulli V. Parashtrimi i situats etike 27
3.1. Koefienti i inteligjencs dhe etika 27
3.2. Ndryshimi i konceptit t msuesve dhe nxnsve pr shkolln. 28
3.3. N darn e virtuales 29
3.4. Kopjimi si dukuri antietike 29
3.5. Nga kopjimi i testeve te vjedhja e votave 30
Kapitulli VI.-Drejtuesit dhe msuesit pr vete dhe nxnsit pr ta 30
6.1. Prfundimet e anketave pr qndrimin e drejtuesve dhe msuesve ndaj profesionit dhe etiks s
komunikimit t msuesve n klas 30
6.1.a. T dhna rreth ankets: Mbi knaqsin q jep puna, 30
6.1.b. Rezultate dhe prfundime 31
6.2.a. Anket mbi etikn e komunikimit t drejtuesve dhe msueve n klas, t dhna 34
6.2.b. Rezultate dhe Prfundime 35
Kapitulli VII. - Prsiatje rreth profesionit t msuesit 41
7.1. Etika pedagogjike- brenda dhe jasht literaturs 41
7.2. Thelbi i profesionit t msuesis sht edukimi i nxnsve, pra sht nj thelb etik. 43
7.3. Disa pyetje thelbsore dhe etika 44
7.4. Pse duhet t flasim pr etikn pedagogjike? 45

v
7.5. Pasqyr e roleve, prgjegjsive dhe veprimtarive t msuesit 46
Kapitulli VIII. Prmbajtja dhe pjesa normative 47
8. A. 1. Objekti dhe detyrat e etiks pedagogjike 47
8. A. 2. Lindja dhe zhvillimi i etiks pedagogjike 47
8. A. 3. Kategorit e etiks pedagogjike 48
8. A. 4. Ndershmria profesionale pedagogjike 49
8. B. Morali pedagogjik dhe manifestimi i tij n veprimtarin e pedagogut. 50
8. B. 1 Thelbi dhe funksionet e moralit pedagogjik 50
8. B. 2. Ndrgjegja morale e pedagogut 50
8. B. 3. Marrdhniet morale te msuesit dhe pedagogut 51
8. B. 4.Veprimtaria morale e pedagogut 52
8. B. 5. Takti pedagogjik si nj komponent moral i kulturs s msuesit 52
8. C. Edukimi dhe Vetdukimi moral i pedagogut. Kodi i etiks profesionale t pedagogut 53
8. D. Disa aspektet morale t marrdhnieve t msuesit me prindrit e nxnsit 53
8. D. 1. Domosdoshmria e bashkpunimit t pedagogut me prindrit e fmijve n kornizn e procesit
pedagogjik. 53
8. D. 2. Shkaqet e mosmarrveshjeve midis msuesve dhe prindrve t nxnsve 54
8. D. 3. Krkesat pr sjelljen e msuesit gjete vendosjes se kontakteve me prindrit e nxnsve 55
8. D. 4. Analiza e vrejtjeve kritike t prindrve t nxnsve pr msuesit 56
Kapitulli IX. Kultura dhe Etika Pedagogjike e Msuesit 57
9.1. Aktualiteti dhe vendosja e problemit t studimit 57
9.2. Baza teorike t formimin dhe gjeneza e paraqitjes s Kulturs dhe Etiks Pedagogjike t Msuesit 60
9.3. Etika dhe estetika, thelbi dhe dialektika e kategorive etike dhe estetike 66
Kapitulli X. Kultura e t folurit, e komunikimit, si baz e etiks profesionale t msuesit t
ardhshm 61
10.1. Vrojtime dhe Prvoja 61
10.2. Standarti shtetror i arsimit dhe edukimit 66
Kapitulli XI. Etika e msuesit rrjedhave t komunikimit emocional... 66
11. 1. Faktort q prcaktojn etikn 66
11.2. Rajonet e motivacioneve dhe emocioneve q ndikojn mbi komunikimin 71
11.3. Msuesi duhet t kultivoj artin pr t zgjuar tek nxnsit pasionin 76
11.4. Shkaqet e gabimeve n komunkim 78
11.5. rndsi ka nga pikpamja etike intesiteti emocional n orn e msimit? 83
11.6. Srish pr komunikimin. Msuesi dhe nxnsi ball pr ball dhe n nj mision bashkpunimi 87
11.7. Gabimet tipike t sjelljeve atipike 92
11.8. Situata Morale dhe Ligjore 93
11.9. Si ta bjm t matshme etikn e komunikimit 97
11.10. Vlersimi etik mbshtetet mbi Parimet e etiks pedagogjike 97

vi
Kapitulli XII. -Pse Etika Pedagogjike buron prej modeleve t t nxnit? 98
12.1. Etika dhe msimdhnia 98
12.2. Etika pedagogjike dhe modelet e t nxnit 99
12.3. A sht e paanshme msimdhnia? 102
12.4. Kundrshti mes modeleve msimore dhe vet dhe msuesve 105
12.5. Modeli i puns me projekte krkimore si risi kurrikulare n edukimin etik 108
12.6. Prurje t modelit t lojs me role 109
12.7. Modeli Sinektik 111
12.8. Aspekti filozofik i problemit 114
Kapitulli. XIII. Nj zhbirim n thellsi pr etikn e msuesit dhe etikn e vlersimit 118
13.1. Vlersimi si tipar bashkkohor 118
13.2. Vlersimi si proces 120
13.3. Profil vlersimi 126
13.4. Mbi konceptimin e kuptimit dhe praktikave t vlersimit 129
13.5. Si prfundim pr kt shtje 131

Kapitulli XIV. Udhheqja etike n shkolla 133

14.1. sht udhheqja etike e shkolls? 133
14.2. Disa momente baz t udhheqjes etike n shkolla. 136
14.3. Pse suksesi varet nga Udhheqja Etike? 139
14.4. A mund t vendosen standarte etike pr udhheqsit shkollor? 145
14.5. Udhheqja etike dhe zgjidhja e dilemave etike n institucionet shkollore 149
Kapitulli XV. Profili Etik i Msuesit Bashkkohor 153
15.1. Skica e profilit etik 153
15.2. Tiparet e profilit etik 154
Kapitulli XVI. Lufta ndaj paragjykimeve si shfaqje jo etike n shkolla 158
16.1. Shkaqet mbi konceptet dhe praktikat tipike te paragjykimeve 158
16.2. Shpjegimi hermeneutik mbi paragjykimet dhe lufta kunder tyre 161
16.3. Prgjigje pr disa pyetje t thjeshta pr paragjykimet 166
Kapitulli XVII. Prpjekje pr nj Kod Etik 170
17.1. Korniza ligjore e kodit etik 170
17.2. Betimi i Msuesit 170
17.3 Kodi etik i msuesit 171
17.3. a. T drejtat dhe detyrat 171
17.3.b. Marrdhniet e msuesit me nxnsit dhe prindrit 173
17.3.c. Roli i Msuesit n mbrojtje t jets, shndetit dhe t t drejtave t fmijve 176

17.3.d. Eksperimentet me fmij 178

17.3. e. Marrdhniet midis msuesve 178
Kapitulli XVIII. Parimet Etike 180
18.1. Parime t prgjithshme 180
18.2. Sjellja profesionale 181

vii
18.3. far iu ofrojm msuesve pr shqyrtim? 182
18.4. Konfidencialiteti / Mirbesimi 182
18.5 Ndikimi 183
18.6. Pronsia 185
18.7. Shkolla dhe Organizatat humanitare 185
18.8. Referencat, konsultimet dhe merrdheniet 185
18.9. Tarifat pr shrbimin 186
18.10. Vrtetimet, diplomat, licencat, nuk duhet t prdoren ne se jan dhn n mnyr t pa ligjshme 187
Kapitulli. XIX. Prfundime dhe Rekomandime 187
19.1.Nga lind dhe si shtrohet problem? 187
19.2. Prfundime 188
19.3. Rekomandime 192
Bibliografia dhe Referencat 196

Shtojcat 204
Shtojca 1. Kushtetuta e Republiks s Shqipris 204
Shtojca 2. Nga projektligji pr arsimin parauniversitar

Shtojca 3. Pjes nga Ligji pr Rregullat e Etiks Zyrtare, Nr. 9131, dat 08. 09. 2003 204
Shtojca 5. Grafikt e dy anketimeve 209
A. Me msuesit pr knaqsin q t sjell puna 209
B. Me nxnsit pr komunikimin msues-nxns n klas dhe jasht saj 212

viii
 Tabela 1. Lista e Tabelave, ilustrimeve dhe shtojcave:

Nr. Lloji Emrtimi Faqe

A. TABELA
Tabela 1 Lista e Tabelave, ilustrimeve dhe shtojcave IX
Tabela2 Tabel e roleve... t msuesit n klas 46
Tabela 3 Skema e tipit t temperamentit n komunikim 67
Tabela 4 Skema e motivacioneve dhe emocioneve n komunikim 97
Tabela 5 Profil Vlersimi 126
B. ILUSTRIME
Ilistrime Nj foto dhe nj thnie e Mahatma Gandit X
Ilistrime Ballina e librit Etika e madhe e Aristotelit 10
Ilistrime Ballina e librit L'ethique professionnelle en Enseignement 13
Ilistrime Ballina e librit Ethical leadership in schools 14
Ilistrime Ballina e libritThe ethics of leadership 14
Ilistrime Ballina e librit Etika profesionale e msuesit, cikl modulesh 15
Ilistrime Foto Ndryshim i konceptit t nxnsit pr shkolln 28
Ilistrime Foto nga Etika e virtuales 28
Ilistrime Foto nga kopjimi masiv i nxnsve 29
Ilistrime Foto nga kopjimi i testeve 29
Ilistrime Foto pr etikn e puns dhe t komunikimit 30
Ilistrime Ballinae librit : Leadership is an Art 142
Ilistrime Prezantimi etik 145
Ilistrime Piramida e urrejtjes 165
Ilistrime Libri i abstrakteve Paragjykimet n fokus 197
C. Shtojca
Shtojca 1. Kushtetuta e Republiks s Shqipris 204
Shtojca 2. Nga projektligji pr arsimin parauniversitar 204
Shtojca 3. Pjes nga Ligji pr Rregullat e Etiks Zyrtare 204
Shtojca 4. Pjes nga Dispozitat Normative pr Arsimin Parauniversitar 207
Shtojca 5. Grafikt e dy anketimeve 209

ix
 Nse tregohesh i sjellshm,
nuk do t thot se je i dobt.
Kujtohu,
q nuk ka m t but se uji,
por forca e tij
thyen edhe shkmbenjt m t fort!
Mohandas Karamchand Gandhi

x
 Kapitulli I. HYRJE
Refleksion mbi etikn pedagogjike si faktor n edukim

1. Ngrehina e do profesioni qoft n aspektin formal, ligjor dhe institucional; qoft n

at informal, shpirtror dhe moral, ngrihet, gjallon e merr jet, sendrtohet n skena e arena
veprimi, n klasa dhe auditore dhe mishrohet estetikisht n rrjedhat e komunikimit, pra ngrihet
dhe funksionon mbi bazn e parimeve dhe ligjsive t prgjithshme e t veanta, ku natyrshm
prfshihen edhe parimet, kodet dhe vlerat etike. Si rregull, t shkruara ose jo, ato jan norma
baz q shprehin qndrimin ndaj nj profesioni, objektit dhe subjekteve t tij. Shkolla si
institucion social e formon dhe e kultivon, e laton dhe e zbut shpirtin njerzor; por qndrimet e
saj, jo rrall strikte dhe intolerante, mund t bjn edhe t kundrtn. Kushtetuta dhe Ligjet pr
Arsimin, Dispozitat Normative dhe Udhzimet, rregulloret e brendshme apo urdhrat e dits, q
shpesh prgjithsojn dhe modifikojn prvojat, mund edhe ti nnshtrohen trysnis s ligjsive
ekonomike, apo socialpolitike t epokave, llojit t rendit kushtetues, t shtetit apo jets qytetare,
personalitetit t drejtuesve, por dhe kapriove t rastit. N kto kushte Etika Pedagogjike ka
rndsi t veant. Ajo formson kodet e saj q shpesh mishrohen n jet, paka se jan apo jo
t shkruara. N kt kuptim edhe etika e msuesit do kundruar si etik profesionale dhe do
devijim i saj duhet ndshkuar, jo vetm moralisht, por edhe profesionalisht, pasi nse ka nj
profesion q s pari lidhet me figurn morale t personit q e ushtron at, ajo sht figura e
msuesit. Figura e msuesit nuk mund t pajtohet me injorancn, imoralitetin, pandershmrin,
mashtrimin, hakmarrjen e verbr dhe egoizmin e smur. Nuk ka moral q mund t justifikoj
ndshkimin fizik apo shpirtror t fmijs, i cili t sht besuar pr ta nxjerr n jet, pr ta
edukuar si nj shpirt fisnik, t aft, t pastr e t bukur. Sado t rndsishme t jen msimdhnia
dhe t nxnit, edukimi human, qytetar e demokratik sht m i rndsishm. Nse strategjit e t
msuarit apo modelet e t nxnit, matricat kurrikulare apo institucionet, metodat, teknikat dhe
teknologjit msimore i shrbejn ktij qllimi: mir; nse jo, edukimi sht pa dobi, pasi n t,
nuk edukohen vlerat, virtytet aftsit; po falciteti dhe mashtrimi. Pedagogjia e sotme e ushtron
veprimin e saj edukativ n favor t shtresave t gjra t popullsis. N kt kuptim, objektivat e
pedagogjis sipas Gaetano Santo Mauros shprehen kshtu: ... Pr t deshifruar m mir disa kuptime,
disa probleme, disa krkesa pr botn, pr t konfirmuar m energjikisht dhe gjer ligjin ndrtues e lirues t

xi
edukimit. 1 Nj prej ktyre ligjeve ndrtuese dhe liruese sht vendosja e standarteve etike n
msimdhenie, roli dhe dobia e etiks pedagogjike si faktor n edukim. Kjo sht arsyeja pse gati
t gjith librat me kt tem kan kt kuintesenc:
far sht, ose si duhet t jet etika profesionale n msimdhnie? Si manifestohet ajo n gjeste
msimdhnnse? Mbi cilat kritere mund t gjykojm?duhet t bjm pr t zhvilluar etikn profesionale n
kontekstin e trajnimit fillestar dhe t vazhdueshm n msimdhnie? 2
Autor t ndryshm ofrojn koncepte, praktika, standarte dhe udhzimeve pr t
udhhequr msuesit dhe pr t nxitur diskutimin mbi etikn profesionale, jo vetm n klas por
edhe n shkoll dhe n shoqri. N kt pikpamje Etika Pedagogjike sht e mishruar s
pari n legjislacionin pr arsimin, q i jep asaj karakter normativ, t detyrueshm dhe t
kontrollueshm. Kshtu psh. diploma, kualifikimi, koha e paraqitjes apo largimit n pun,
respektimi i ors s msimit, qndrimi ndaj arsimimit t fmijve, qndrimi ndaj prindrve dhe
komunitetit, eprorve dhe kolegve jan etik e mishruar n ligj. S dyt ajo sht pjes e
etiks profesionale t npunsit si dekret presidencial apo ligj parlamentar. N kuptimin juridik
edhe ajo ka karakter ligjor dhe prfshin fushn e sjelljes morale, t komunikimit dhe paraqitjes.
S treti kurrikulat dhe programet, tekstet dhe materialet didaktike, q shkolla ka n dispozicion
prpos kritereve shkencore, psikologjike dhe pedagogjike jan hartuar duke pasur parasysh
kriterin etik dhe estetik, pra etika pedagogjike sendrtohet prmes tyre. S katrti Etika
Pedagogjike gjendet e mishruar n praktikn shkollore t edukatorve, msuesve, arsimtarve,
pedagogve dhe drejtuesve tan m t mir, n shkrimet dhe publikimet e tyre dhe n kujtimet e
nxnsve t tyre, q pr ta flasin dhe shkruajn me adhurim. S fundmi, nuk kan munguar
prpjekjet as n Shqipri dhe as n vende t ndryshme t bots pr t shkruar etikn profesionale
t msuesit, apo t profesioneve t tjera. N mendimin pedagogjik t rilindasve, e veanrisht n
plejadn e shquar t pedagogve tan t par, kemi kondribute direkte edhe n fush t dobis s
Etiks Pedagogjike si faktor n edukim. Gjithsesi un do ta konsideroja kt nj ndrmarrje t
vshtir pasi etika si shkenc filozofiko-sociale duke pasur karakter historik, nuk mund ti
shptoj trysnis s klass poliktike q ka pushtetin, veorive t etnopsikologjis, zhvillimeve
1
G. Santa Mauro, Perspektiva t edukimit moral sot, Milella, Lee, 1968, fq.13,

2
Marie-Paule Desaulniers, France Jutras, L'thique professionnelle en enseignement - Fondements et pratiques, 2e
dition - Etika profesionale n msimdhnie - Parimet dhe Praktikat, botimi 2, Paris, 14/06/2012, nga posteri i reklamimit
pr botimin e 2-t,

xii
politike, ekonomike, arsimore dhe teknologjike n koh dhe n hapsir. Ndaj sht e natyrshme
q do model etik, sado parimor, i paanshm dhe i kornizuar pakoregjueshm qoft, nuk do tiu
shptonte arteriosklerozave t kohs, q burojn prej kolisterolit t lar politik. Kjo sht
thembra e Akilit pr t gjitha shkencat sociale, pra dhe pr etikn. S fundi dhe mbase themelore
sht se megjith rndsin e madhe q ka Etika Pedagogjike dhe komunikimi i tij pr
mbarvajtjen e shkolls, sht shkolla ajo q modelon etikn profesionale t msuesit. Sistemi
shkollor sht ai q edukon prgjegjsit morale, humanizmin apo barbarin, pranimin e
diversitetit t vlerave apo racizmin. Dhe shkolla si e till nuk mund t jet plotsisht e zhveshur
nga ndikimet politike dhe ideologjike, detyrimet morale kombtare apo rajonale. Po ti shtojm
ksaj se edhe msuesi sht njeri, nj qenie me mish e kocka, zgjedhjet dhe zgjidhjet e tij
ndikohen nga prurjet, aftsit, vendimmarrjet dhe vlerat personale, ather bindemi se nj
kodifikim etik i prhershm do t qe mbase nj ndrmarrje pa dobi. Pr Etikn Pedagogjike
mund t flassh, mund t shkruash dhe t debatosh, pasi pr t ka burime referenciale, kujtime
dhe mbresa personale, mundsi anketimesh dhe vjelje dokumentash etj.

Etika Pedagogjike sht nj tem e gjer e komplekse, e duke qen e till, nuk mund t
prfshihet plotsisht n kuadrin e ktij studimi. Nj ndrmarrje e till mund t jet objekt i disa
studimeve t ardhme. Nj prej tyre sht projektuar q tani: Ndihmesa e pedagogve dhe
msuesve shqiptar n fushn e etiks pedagogjike. Ajo tani pr tani m duket me interes t
nnvizoj sht preferenca ime ndaj pozicionit etik t msuesit global. Pr mua ai sht n thelbin
e vet aktual e perspektiv msuesi bashkkohor. Pse? M tepr se nj paraplqim personal q
buron nga kontaktet e mija reale me msues global, t mjaft kombsive, q kan punuar e
punojn s bashku me ne n mjaft projekte si Kshilltar t Arsimit pr OKB-n, pr Kshillin e
Evrops, UNESKO-n, UNICEF-in, Bankn Botrore, Fondin Ndrkombtar t Zhvillimit,
Kuktur-Kontaktin e Austris, GTZ-n gjermane, etj., ajo sht nj logjik e brendshme, e
natyrshme dhe determinante pr qndrimin tim. Nga puna me projekte t tilla, si: Ndryshime
demokratike n shkoll e komunitet, Edukimi Global, Kualida, Qeveria e nxnsve, Mendimi
kritik e krijues, Autonomia e shkolls dhe Vlersimi i shkolls, nga seminaret kualifikuese,
trajnimet e work-shopet, nga mnyrat e prezantimit, komunikimit, vlersimit dhe sjelljes s
lektorve, nga parimet e tyre etike dhe veanrisht nga etika profesionale e par n sensin
praktik, kemi prfituar shum. E theksoj, se pavarsisht se kta msues propogandonin dhe u
ishin prkushtuar projekteve t ndryshme pr zhvillimin dhe demokratizimin e arsimit, n t

xiii
vrtet i kishin t gjitha cilsit dhe vlerat etike t msuesit global, dhe t till ata i bnte t qenit
misionar t arsimit kudo n bot. E natyrisht, si do ta shohim hollsisht m posht nj msues
global, q un do t paraplqej ta quaj msues bashkkohor, (mbase pr shkak t nj prdorimi
keqsues si ngjyrim emocional dhe brendi semantike t fjals global-e), ka nj fleksibilitet dhe
ndjeshmri t madhe pr t modeluar pozicionet, sjelljet dhe qndrimet etike ndaj rrethanave dhe
mjedisit real t komunikimit. At e udhheq t vshtruarit e bots si nj sistem koherent vlerash,
ndaj pr t pranimi i diversitetit sht nj rregull i prhershm.
2. Sot, pr nj edukator sht e ligjshme, etike dhe e ndershme si obligim dhe
prgjegjsi qytetare t merret me problemet e profesionit, ku ka investuar n thelb
prpjekjet intelektale, ku ke akumuluar prvoja dhe ka prjetuar emocione t fuqishme
pr periudha relativisht t gjata kohe. Jo m kot thon se profesioni t bhet indetitet. Ky
identitet sht nj thelb i brendshm, sht pjes e personalitetit tnd, nj mnyr e
shprehjes s tij, jo thjesht nj rrob q t prshtatet, t rri mir dhe ti familjarizohesh aq
shum me t, sa e ke vshtir ta ndrrosh me nj t re, m t mir, m t shtrenjt dhe m
t bukur.

Po t qe ndryshe, msuesit do ta kishin braktisur me koh profesionin. sht dashuria

e madhe pr profesionin, ai thelb i brendshm i msuesis, q sht m njerzori i i t gjithave, pasi ska knaqsi
m t madhe se sa t t rriten n sy fmijt, t rritesh edhe ti bashk me ta, ta prjetosh shpirtrisht ndryshimin e
bots s tyre kognjitive, emocionale e sjellore, ajo q i mban msuesit n shkoll. 3 Pikrisht ky sht dhe
motivi kryesor pse un e zgjodha kt tem, pra t merrem me shtje t etiks profesionale
t msuesis, t jap konsiderata dhe t mbaj qndrime pr ligjshmrin, pr etikn e
sjelljes dhe psikologjin e komunikimit, pr filozofin morale t msuesis dhe praktikn e
puns s tij t prditshme edukative; nj fush jo pa rrisqe, kurthe dhe kundrshti dhe t
kem kurajon t paraqes nj projekt kod etik, projekt normash objektive t ngritur mbi
baz realitetesh subjektive dhe t vlefshme t sjelljes n nj fush t gjer si msimdhnia
dhe edukimi. Qndrimet e relativizmit etik lindin prej shqetsimesh t brendshme, ku
prplasja mes t mirs dhe t keqes, t dobishmes dhe t prshtatshmes, praktikes dhe
teorikes, t vlefshmes dhe t besueshmes, jo gjithmon jan t lehta pr tu zgjidhur.

3
Maliqi, B., gazeta Msuesi Pjes nga studimi pr etikn, Ska knaqsi m t madhe se sa t t rriten n sy fmijt, t rritesh
dhe ti bashk me ta, 25 janar 2006, fq.4,

xiv
 Gjithsesi un besoj, se t kuptuarit e karakterit, temperamentit dhe kompleksitetit t
natyrs njerzore dhe deprtimi n thelbin e qndrimeve, vlerave, steriotipeve dhe normave t
sjelljes n jetn e tij, jan t varura reciprokisht, veanrisht kur bhet fjal pr njerz q i lidh
puna, por mund ti ndaj shumka. Shpesh n pozicione t tilla ndodhen msuesi, nxnsi dhe
prindi.
Fmija or e ast ndodhet n shkoll dhe n familje me pranin e t tjerve. Jo t gjith
partnert e tij, jo t gjith ata q merren me t, kan t njejtat kode etike. Ata mund ta fyejn, t
hyjn n konflikt me t dhe ai trembet e tulatet, mbyllet n vete apo bhet agresiv me
bashkmoshatart dhe veanrisht ndaj m t vegjlve. Kur sht larg familjes mund t ndodh
q edhe lajmet, edhe thashethemet pr familjen e tij, pr t afrmit dhe pr vendlindjen i merr
shpesh me vones, ndaj dhe mbetet sfungjer q snginjet me dashuri e mall njerzor. E pra ky
njeri, kjo mas e madhe fmijsh apo adolishentsh, sht nj nga lexuesit m t shklqyer e m
t zellshm t librit shkollor dhe jashtshkollor, t librit t madh t natyrs dhe t vlerave
njerzore. Pr kapacitetet e ksaj moshe studiuesi B.G. Ananiev shprehet kshtu: "Mosha 17-23 vje
sht m frytdhnse, m e begata n formimin e njohurive, aftsive, shprehive t zhvillimit shkencor dhe
profesional, prmirsimin e kulturs s plot mendore" 4
Por shpesh fmija has n probleme, zgjdhja e t cilave pr t paraqitet e vshtir.
Vshtirsia e tij kryesore shpesh pa dashur bhen msuesit me karakteret e tyre t
vshtira, mosnjohja dhe moskuptimi sa duhet i psikologjis s zhvillimit moshor dhe
veorive individuale t nxnsve t vet. Dhe fmija apo i riu jeton n ankth, bie n gjendje
trishtimi, u largohet msimeve. Ka msues q ia njohin mir hallin, ia njohin dhe gjuhn e
komunikimit, din ta nxitin dhe ta vlersojn, ashtu si ka dhe t tjer q shohin vetm
interesin e tyre, q sdin dhe sduan ta kuptojn gjuhn e komunikimit etik. Nj prvoj
gati 35 vjeare prej msuesi dhe edukatori, shpesh n terrene t vshtira e ka detyruar
autorin e ktij studimi t njoh po kaq mir dhe gjuhn dhe kodet etike t partnerit t
prhershm t nxnsit, msuesit t tij. Prqndrohuni tani pr nj ast jo tek standarti i
adaptuar, msuesi, por te studenti i sotm i msuesis. Shpesh nj djal apo vajz me nivel
minimal arritjesh arsimore, q nuk njeh as shkencn dhe as kulturn, as botn e librit as t
kompjuterit. Nga halli ka shkuar pr msuesi. Ndodh t integrohet n rrjedhat e shkencs,

4
BG Ananiev, Monumentet e mendimit psikologjik, Instituti i Psikologjis Ras. - M.: Nauka, 2000. - fq. 217

xv
ndodh t mbetet i prcipt; sidoqoft, ky do t jet personi me t cilin ka t bj shkolla. Ky
djal ka botn e tij, natyrisht dhe kodin e tij etik. Me t nuk sht e leht t bisedohet.
Morali problematik dhe i dyshimt i epoks sht koraca e tij mbrojtse. Ssht udi q
pr provimet ka paguar kesh. Me t dhe me prindrit e tij nuk sht e leht t flassh pr
standarte etike. Ata krkojn n mnyra jo t ligjshme dhe aspak etike t shlyejn
shpenzimet e bra. E n prgjithsi, si mund ti referohesh etiks, kur partnert
ndryshojn kaq shum?! E megjithat duhet! Prvojat dhe hulumtimet e mija n kt
studim na bindin se kjo sht krejt e mundshme.

Do t tentojm q kt ta bjm natyrshm, t bjm rekomandime, t pasqyrojm

standarte morale dhe prvoja, tu referohemi ligjeve dhe qndrimeve pr ti njohur, por nuk do t
synojm t japim receta apo modele t gatshme se si mund t arrihet dika q dshirojm.
Qetsia shpirtrore sht nj frut i natyrshm i relaksimit t njeriut, pra sht nj produkt i
procesit psikologjik q arrihet gjat meditimit t thell. Dhe kt se bjn dot modelet e
gatshme. Pra un, nuk jam mjek dhe nuk lshoj receta, por jap kshilla dhe rekomandime.
Natyrisht do t bj nj orvatje teorike dhe praktike pr t sqaruar shtje etike, pedagogjike dhe
psikologjike, me qllim q t gjith ata lexues q lidhen me fushn e msuesis ti shtyj t
pyesin veten. Dhe natyrisht q kjo sht m e mir se sa tu jap barna pr ti qetsuar.
Studimi im pr Etikn Pedagogjike dhe dobin e saj si faktor n edukim, pr disa nga
shtjet thelbsore t etiks profesionale t msuesit sht nj prpjekje pr t shpjeguar ann
psikologjike dhe morale t msuesis, n dritn e vshtrimit dhe prvojs sime shumvjeare si
msues, inspektor apo specialist edukimi. N kt studim jam prpjekur t bj nj harmonizim
midis ans teorike dhe asaj praktike, ky libr nuk mund t prfshij gjithka q bn fjal pr
Etikn Pedagogjike apo Etikn e msuesis. Mendoj se kjo sht vetm njra an e vshtrimit t
shanseve t jets msimore, prandaj sht me vler t kihet parasysh koncepti psikologjik i
Ders s hapur. Nevoja pr risi n pedagogji sht po aq e madhe sa dhe krkesat pr etik,
ligjshmri, drejtsi e ndershmri. Ky sht nj studim q ka mjaft prvoja n bot, por pak
shkrime pararendse ndr ne, vese vitet e fundit vrej dendurin e prpjekjeve t tilla.
Kisha dhe nj arsye tjetr pr ta vazhduar rrugn e nisur. Njohja e asaj kan thn dhe
shkruar t tjert ka mjaft rndsi, por m e rndsishme sht t shfrytsosh eksperiencat dhe
studimet vetiake, prvojat e kolegve, literaturn shqiptare dhe t huaj dhe pastaj t definosh n
prfundime dhe rekomandime t besueshme.

xvi
 Studimi ka disa shtresa, t cilat jam prpjekur ti harmonizoj n nj trsi unike dhe t
qndrueshme. Them se kjo sht realizuar pr aq sa nj studiues i shkencave t edukimit mund
t ket nj pretendim t till. Jo pa qllim u jam kthyer ideve t plejads s shquar t msuesive
t mi, q si prfaqsues t iluminizmit dhe romantizmit n shkoll, na msojn se si mundet
njeriu t mbshtetet tek vetja, si mund ti besoj arsyes dhe edukimit. Vepra e tyre sht si nj
semafor q qartaz t tregon se kur mund t ecsh, kur mund t ndalesh dhe kur duhet t qndrosh
n pritje, pr m tepr se kaq ai sht nj udhzues i sakt i vendosjes s normave t vlefshme
etike. Motoja e tyre humaniste dhe iluministe ishte Merr guximin t dish ,Besoji diturise
tnde. Ata q e kan br t vetn kt moto, na nxisin ta bjm edhe ne kt zgjedhje.
Ndaj ideja boshtore e ktij studimi sht t afirmoj vlern e Etiks Pedagogjike si Etik
Humane, pra si faktor n edukim, dhe t theksoj se njohja e mir e natyrs njerzore nuk t
shpie thjesht te relativizmi etik, por prkundrazi tek besimi se burimi i normave t sjelljes
etike mund t gjndet n natyrn njerzore. Etika humaniste n dallim nga etika autoritare e cila
standartizon se far sht e mir pr njeriun, vendos ligje dhe norma sjellje dhe krkon zbatim
t tyre; e ndrgjegjson njeriun t vendos vet norma, t bhet objekt dhe subjekti i tyre; por
njhersh t jet pranues, i hapur dhe reflektiv ndaj kodeve etike t t tjerve. Edukimi n kt
kuptim shpreh t drejtn q ka do subjekt pr t formuar strukturat e veta mendore dhe parimet
e veta etike. J. Piaget shkruan: do qenie njerzore ka t drejt t qndroj gjat periudhs s formimit te tij,
n nj mjedis shkollor t till q do ti mundsoj prpunimin deri n realizimin e plot t atyre instrumenteve t
domosdoshem pr tu prshtatur, q sjan gj tjetr vese veprimet e logjiks. 5

Ky studim pretendon t prbj nj risi pr nga vizioni, metoda, operimi, struktura dhe
prfundimet. Detyra q autori i kishte ven vetes ishte q n mnyr t natyrshme t ndrtonte
nj struktur t qndrueshme dhe koherente, me mbushje t pasura faktike dhe me ngjizje q
zbulojn shkall e lart t arsyetimit, t analizs, sintezs dhe forcs abstraguese. Kjo sht
arritur duke paraqitur pa doreza prezantimin e situatave etike n t cilat ndodhet shoqria e
veanrisht shkolla shqiptare; Dobin e Etiks Pedagogjike si faktor n Edukim; Parimsin e
Udhheqjes Etike t shkolls, Betimin e msuesit, Kodin dhe Parimet e Etiks Pedagogjike,
Etikn e veprimeve praktike n edukim, Komunikimet, Marrdhniet, Dilemat Profesionale,

5
Piaget, J. Ku po shkon edukimi, 1948, Armando, Rom 1986, fq. 51

xvii
Konfliktet e Interesave; Raportet mes etiks dhe estetiks, Filozofis s vlerave dhe psikologjis
s edukimit; por edhe duke sjell n fokus impresione dhe prvoja, deduksione dhe opinione,
kundrshti dhe refuzime t vendosura n nj sfond social dhe etik, pedagogjik dhe psikologjik.
Ky studim kujtdo mund ti kujtoj motivet filozofike dhe atdhetare t rilindasve,
filozofin, poetikn dhe etikn e misionit t poetit dhe t msuesit, zrat e jets q gjithmon na
kujtojn se pavarsisht nga interesat e ngushta, q shpesh na bjn cinik e shpirtvegjl, bota e
njeriut sht e gjer dhe etika dhe estetika jan thirrur pr ta br at m qytetare dhe m t
bukur. Ky libr na kujton gjithashtu pse patm disa arritje t pamohueshme n masivizimin e
arsimit dhe dshtuam dhe prodhuam kaq shum skarcitet social pedagogjik, braktisje t hapur
dhe t fsheht me shkollat e edukimit komunist. sht nj tem q m ka intriguar shpesh. E sjell
nxnsin n shkoll pr ta edukuar m mir dhe e l analfabet, e sjell t marr m tepr dije dhe
merr m pak. Kshtu e ftohm dhe e vram edhe shpirtin e msuesit dhe t nxnsit. N kto
vitet e demokracis u manifestua nj prpjekje pr ta risjell fmijn dhe prindin pran shkolls,
por ato, si t gjitha prpjekjet e viteve 1990-2012, ka qen prpjekje gjysmake. Ky studim, n
kt gjendje kaosi, kur intelektualt jan mbyllur n guack, jan ndrydhur n ndjenjat e vetmis
ekzistenciale, vjen me nj meszh t njohur naimjan: Msoni fmijt tuaj t din m shum se ju,
se ata jan pr nj koh m tej se koha juaj! Dhe vrtet, t shkruash pr Etikn Pedagogjike n
nj koh kur msuesit m shum se kurr i krcnon papunsia dhe asistenca, krkon vrtet
kurajo dhe kultur qytetare. Kurajo pr t thyer prangat e paragjykimeve, fantazi dhe inteligjenc
pr t elur dyer t tjera.
3. Titulli i ktij studimi Etika Pedagogjike si faktor n Edukim me nj frymmarrje m t
plot mund t shkruhej kshtu: Etika Pedagogjike e par n aspektin veprues, emocional dhe
motivacional t klims s komunikimit, t t nxnit dhe t vlersimit t tij n klas dhe jasht saj.
Natyrisht q varjanti i par sht m intrigues dhe m kuptimplot. S pari pasi vet komunikimi
sht nj rrjedh. Atje ku ka gjendje qetsie nuk ka komunikim, megjithse ndodh q edhe
heshtja t flas. S dyti pasi n masn 75% komunikimi n klas ndodhet nn pushtetin e plot t
emocioneve. S treti megjith bindjen q kam se motivacionet jan detonator q bjn t
shprthejn rrjedhat kognjitive dhe emocionale; n t vrtet motivet jan si zjarri i eshks, t
heshtur, t padeklaruar. S katrti se ve komunikimit rrok edhe sfera t tjera themelore t
veprimtaris etike si jan modelet e t nxnit, vlersimi i nxnsve, qndrimi i msuesit ndaj
profesionit, udhheqja etike e shkolls, kodin e etiks pedagogjike etj. N t vrtet etika

xviii
pedagogjike sht nj, jemi ne q lmenjt e saj pr efekt njohje dhe studimi i veojm dhe
artikulojm si t till.
A kisha un motive t brendshme pr t zgjedhur pikrisht kt tem? Natyrisht nuk sht
nj zgjedhje pa dilema. Por ajo q vendosi ishte fakti se pikrisht n kt tem prgatitja ime
shkencore dhe profesionale shfaqet m e kompletuar. Nse i referohemi nj kapitulli baz t
tems, komunikimit etik, theksojm se kt zgjedhje e ka prcaktuar edhe nj arsye e dyt, po
kaq madhore. Ekziston prshtypja se kur flasim pr komunikimin e msuesit n klas e kemi
fjaln kryesisht pr ann emocionale t tij. Kjo sht vetm pjesrisht e vrtet, pasi dihet se
komunikimi ka edhe aspektet e veta kognjitive, motivacionale dhe sjellore. Sidoqoft. Kjo
prshtypje nuk do t thot se gjithka sht rrahur dhe trajtuar e pr m tepr se gjithka sht
thn mir; as se un jam dakord me ato q jan thn. Pra komunikimi emocional sht nj zon
studimi me probleme. Cilat jan ato? Natyrisht q ky do t jet objekti i puns son. Por
paraprakisht po iu them se t dhnat e analizs transaksionale, t cilat vrtetojn se brenda nesh
ndodhen tre personazhe: ai i prindit, t rriturit dhe i fmijs e komplikojn shtjen e
komunikimit kudo, pra dhe n klas. Egoja prindrore lidhet me dhnien e kshillave,
ndshkimeve, prforcimeve e shprblimeve, mbrojtjes dhe kujdesit. Kto shprehen prej mimiks
s fytyrs, tendosjes s saj, gjesteve t duarve dhe t krahve. Egoja e t rriturit ( n rastin ton
msuesit) sht racionale, logjike dhe vlersuese. Ndrsa sjellje t tilla emocionale si zemrimi,
rebelimi apo nnshtrimi i prkasin stadit t egos femijnore q na shoqron gjat gjith jets. Nse
reagojm n klas me zemrim, me autoritarizm, me pozicione detyruese; fatkeqsisht nuk
bjm gj tjetr vese manifestojm nj kundrvenie egoiste femijrore ndaj nxnsve-fmij, q
nuk na dgjojn, rebelohen me ne, ose i nnshtrohen autoritetit fals. Si mendoni a nuk
ndrlikohet shtja qoft edhe sikur me kto tre natyra njerzore t personalitetit ton t
merreshim? Natyrisht, po shtja sht edhe m e gjer edhe m e ndrlikuar se kaq. T mos
harrojm at ka thekson Emamanuel Mounier: I kundrvihemi do regjimi totalitar t shkolls q, n
vend q t prgatis ngadal personin pr ta prdorur lirin e tij dhe kuptimin e prgjegjsive t tij, e shterpzon at
q n piknisje, duke e detyruar fmijn ndaj nj mentaliteti t trash, t mbyllur, q t mendoj me urdhr, t
veproj me parrulla, e t mos ket ambicje tjetr vese t kuadratizohet, i qet dhe i vlersuar n mnyr t
6
knaqshme.

6
Mounier E, Manifesti n shrbim t personalizimit komunitar, revista franceze Esprit m 1932, fq.32,

xix
Kapitulli II - Nj historik i shkurtr i etiks pedagogjike

xx
2.1. - Cili sht koncepti mbi etikn?

N fjalort enciklopedik n t gjitha gjuht gjejm ide dhe prkufizime pr etikn

q kan nj emrues t prbashkt. Etika (greq. , nga fjala , ithos - ves,
dok, zakon) n filozofi sht studimi dhe vlersimi i sjelljes njerzore n dritn e
parimeve morale. Parimet morale mund t shikohen si standarti i sjelljes q njerzit
kan ndrtuar pr veten e tyre ose si lnda e shtrngimeve dhe detyrimeve q nj
shoqri e caktuar krkon nga pjestart e saj. Ajo merret me shtjet se far sht e
mir dhe far sht e keqe, si mundemi ne t bjm dallimet mes tyre, a sht e
mira dhe e keqja e njejt pr t gjith; si mundemi t bjm vendime t forta q
mund t ndihmojn apo pezmatojn t tjert?

Etika mund t prcaktohet edhe si nj krkim i nj a m shum kritereve q i lejojn

individit prshtatjen e liris s tij me at t t tjereve. Ajo, gjithashtu krkon nj baz
racionale, jo emotive, t sjelljes, q nuk t ojn n prshtatje solidariste t tipit
irracional. N kt mnyr ajo vendos nj korniz t dallueshme, kufij brenda s
cils liria njerezore mund t prhapet e t zhvillohet. Emrtimi prdoret edhe pr
do sistem ose teori t vlerave morale ose parimore. Tradicionalisht etika ndahet n
etik normative, metaetik, dhe etik e zbatuar. Por n ditt tona kemi edhe ndarje
m t hollsishme, si jan edhe etika e drejtimit, etika profesionale, ku hyjn etika e
udhheqsit t institucionit, etika pedagogjike, etika e mjekut apo e biznesit etj, krahas
konceptimit t raporteve mes etiks humane me at qytetare e profesionale, laike e
fetare etj.
2.2. Lindja dhe zhvillimi i etiks pedagogjike
Nevoja e shoqris pr t transmetuar prvojn dhe njohurit brezave t rinj krkoi n
jetn e sistemit shkollor dhe lindjen e nj lloji t veant t veprimtaris s domosdoshme
praktikn pedagogjike profesionale. Elementet e etiks pedagogjike u shfaqn s bashku me
lindjen e veprimtaris pedagogjike si nj funksion i veant shoqror.
Filozoft e shoqris s lasht n veprat e tyre kan dhn disa gjykime pr shtjet e
etiks pedagogjike p.sh: pr domosdoshmrin e t prfytyruarit t edukimit n prputhje me natyrn e fmijs,
pr prdorimin e kuriozitetit t fmijs si baz t msimit, pr eprsin e mjeteve t bindjes mbi ato t detyrimit;
iden e domosdoshmris s bindjes se fmijve, vullnetit t edukatorit dhe kontrollit t vazhdushm pr ta, vlersim

xxi
t lart pr bindjen, prdorimin e metods s ndshkimit pr mosbindje; konsideratn pr edukimin si shtje t nj
rndsie shtetrore. Pedagogt e mvonshm e vendosn shtjet e pedagogjis n nivel profesional,
rekomandimet e tij prbjn nj prgjithsim t eksperiencs pedagogjike, ruajn pedagogun nga
prdorimi i detyrimit, apeluan pr nj gjykim t shndetshm dhe pr interesimin e femijs n
procesin e msimit dhe rezultatet e tij.
N epoken e Mesjets shoqris nuk i interesonin problemet e etiks pedagogjike.
Ather sundonte feja n shtjet e msimit. N epokn e Rilindjes kto shtje marrin nj
zhvillim t ri, ku drejtimi i vemendjes prqndrohet n cilsit personale t femijs, n studimin
e veorive shpirtrore t fmijs, q t mos krkosh pranin e domosdoshme t ideve t msuesit
nga nxnsit.
N punimet e hershme etika pedagogjike u orientua n marrdhniet e shndosha t
pedagogut me nxnsin dhe tek kritika e performancs formale t msuesit. Pedagogjia m von
drejtoi vemendjen marrdhnieve shoqrore midis edukatorve dhe nxnsve duke dal kundr
detyrimit dhe ndshkimit. Ai e konsideronte t rndsishme shembullin personal t sjelljes s
msuesit. Prfaqsuesit e Iluminizmit francez trajtuan problemet e edukimit moral, formuluan
krkesat e paraqitjes morale t msuesit dhe paraqitn konceptet e tyre etike, duke e konsideruar
forc lvizse t progresit arsimor, t shkencs dhe arsyes. Sipas tyre msuesi duhet t jet i
privuar nga dobsit njerzore dhe n marrdhniet morale, duhet t qndroj m lart se
shoqria. Pedagogjia e ksaj periudhe mbronte mendimin se tek do fmij pedagogu i vrtet
duhet t dij t zbuloj dhe t zhvilloj cilsit personale pozitive. Ajo propagandoi edukimin me
iden e puns dhe edukimin moral. Iluministt gjerman si m thllsisht konkretizuan krkesn
pr msuesin dhe kritikuan edukimin e izoluar nga shoqria. N veanti Disterveg 7 formuloi
krkesa t qarta pr msuesin, mjshtrin e profesionit, dashurin pr profesionin dhe fmijt,
freskin, optimizmin, punn me vetvehten.
Ide dhe prvoja t etiks pedagogjike n shkollat shqipe t Rilindjes Kombtare
Shqiptare, n shkollat shqipe t viteve t Pavarsis, si dhe n librat e pedagogve shqiptar
gjejm n t gjitha brezat arsimor, kontribute t muara t etiks n fushn e pedagogjis dhe t
edukimit; por jan veanrisht pr tu prmendur emra si: Hasan Tahsini, Sami Frashri, Naim
Frashri ( Msoni fmijt tuaj t din m shum se ju, se ata jan pr nj koh m tej se koha juaj.) Kostandin

7
Diesterwegm, Adolf Friedrich Wilhelm, (1790-1866), reformator i shkolls gjermane, organizues i seminareve pr kualifikimin
e mesuesve, themelues i organizats s par profesionale n arsim, autor i shum librave pedagogjik-informacion i marr nga
enciklopedia n gjuhn gjermane.

xxii
Kristoforidhi, Aleksandr Xhuvani, Eqrem abej, Kol Ashta, Jup Katrati, Hamit Beqja, Bedri
Dedja, Bekim omo, Mark Vuji etj. N Shqipri, t paktn q nga vitet tridhjet t shekullit t
shkuar pati ndikime t fuqishme t kulturs ruse dhe me ardhjen n pushtet t komunistve
shqiptar edhe arsimit rus, jo vetm pse shum njerz u shkolluan n Rusi dhe n vendet e tjera
t ish-demokracive popullore, por edhe pr shkak t politikave kulturore t qakullimit t
literaturs ruse me mime shum favorizuese. Kshtu deprtuan tek ne idet dhe praktikat e
etiks pedagogjike ruse. Kshtu jo vetm tek ne, por n krejt lindjen evropjane nj etap e re n
zhvillimin e etiks dhe problemeve te moralit pedagogjik lidhet me demokratt revolucionar
rus t cilt pasuruan dhe thelluan idet etike t punonjsve te arsimit. N veanti m shum
vemendje problemeve t normave pedagogjike i ka kushtuar Dobroljubovi. Ai vrtetoi se edukimi
duhet t bazohet jo tek autoriteti i dhuns, por tek arisimimi i lart dhe n zhvillimin e gjithanshm
te pedagogut, n bindjet e tij t thella e t pagabushme, n respektin e t drejtave t fmijve.
N koht sovjetike prpunimin e problemeve t etiks profesionale ne i gjejm tek
shum autor q n mnyr t prsritur ka nnvizuar se procesi i msimit sht kryesisht marrdhnie
jetesore njerzore midis pedagogve dhe fmijve. Nj kontribut t rndsishm n prpunimin e
problemeve teoriko-praktike t normave pedagogjike, studimin e nivelit t ndergjegjes morale te
msuesit, krkesave e rrugve pr prsosmrin e marrdhnieve morale n kolektivin
pedagogjik jan br prezente nga nj varg studiuesish t tjer. Ndrkaq me eljen e Instituteve
tona Pedagogjike q merreshin kryesisht me prgatitjen profesionale t msuesve t rinj, puna
eci mir mbshtetur mbi prvojat e muara t Shkolls Normale t Elbasanit, Shkolls Tregtare
t Vlors apo Shkolls Teknike Harri Fullc t Tirans. Hapja m von e universiteteve,
performimi i disa institucioneve vartse t Akademis s Shkencave, botimet universitare,
botimet kryesisht pedagogjike t Institutit t Studimeve Pedagogjike (ISP), si revista e buletine,
por veanrisht ndr vite Revista Pedagogjike dhe gazeta Msuesi kan dhn ndihmes t
muar n zhvillimin e koncepteve dhe t praktikave t etiks son pedagogjike dhe ndikimit t
saj t fuqishm n edukim. Ndihmesa e tyre e muar mund t bhet objekt i nj studimi t
ardhshm, pasi ia vlen t evidencohen edhe prvojat dhe kontributete e muara t msuesve,
pedagogve dhe institucioneve tona pedagogjike n fushn e etiks. 8

8
Pr hartimin e ktij historiku t shkurtr t etiks pedagogjike jan prdorur: Wikipedia, Enciklopedia britanike, gjermane,
franceze dhe ajo ruse, si dhe punimi i Durdajeva. T, Etika. Etika Pedagogjike. Msimi Etik, Mosk, 2005, fq.23-45,

xxiii
 2.3. Deklarata e etiks profesionale t organizatave botrore t msuesve dhe
profesorve dhe disa botime pr etikn
Jo rastsisht duhet filluar me nj deklarat e cila pohon dhe prcakton dobin e etiks
pedagogjike si faktor n edukim. Me DEKLARATN E ETIKS PROFESIONALE T
9
ORGANIZATAVE BOTRORE T MSUESVE DHE PROFESORVE , ku prcaktohen detyrimet e
msuesve para profesionit, nxnsve, kolegve, drejtuesve, prindrve t nxnsve dhe
komunitetit, por edhe detyrimet e shoqris para msuesve dhe pedagogve. Kjo deklarat
pasqyron prgjegjsit individuale dhe kolektive t msuesit dhe punonjsve t tjer t sfers s
arsimit dhe plotson ligjet, rregulloret, rregullat dhe programet q prcaktojn praktikn e
profesionit t msuesit. Ajo sht nj mjet i dizajnuar pr t ndihmuar msuesit dhe pedagogt
pr t'iu prgjigjur pyetjeve lidhur me sjelljen profesionale dhe problemet q
dalin n marrdhniet me t gjitha ant e procesit arsimor.
Arsimi publik cilsor sht nj gur themeli i nj shoqrie demokratike
q duhet t siguroj mundsi e t barabarta per arsimimin pr t gjith fmijt
dhe t rinjt dhe gjithashtu sht baz pr mirqenien shoqrore duke
kontribuar ndjeshm n zhvillimin ekonomik, shoqror dhe kulturor t t
gjith shoqeris. Msuesit dhe pedagogt kan prgjegjsi pr t bindur
shoqrin pr rndsin dhe domosdoshmrin e mbajtjes s standarteve t larta profesionale pr
t gjith punonjsit e sfers s arsimit. Aty theksohet se profesionalizmi dhe prkushtimi i
msuesve dhe pedagogve pr profesionin e vet i shoqruar me kushte t mira pune, me
mbshtetjen e komunitetit, dhe me politikat shtetrore respektive mund t prmirsoj rritjen e
cilsis se arsimit.
2.4.a. Libra mbi etikn.
Po japim disa punime t ndryshme n shqip dhe nga literatura botrore pr etikn profesionale t
msuesit dhe psikologjin e komunikimit. nj prvoj e suksesshme nga bota pr etikn
pedagogjike rreth librit: Etika Profesionale e Msuesit (L'Ethique Professionnelle en Enseignement)
nga Marie-Paule Desaulniers et France Jutras. 10 N prmbajtjen e ktij libri jepet kuadri social dhe

9
Arsimi n Bot, Kongresi i Tret Ndrkombtar i Organizats Botrore t Msuesve mbajtur m 25-29 korrik, 2001 n
Yomtiene, Tajland,
10
Desaulniers, Marie-Paule. & Jutras, France. L'ethique professionnelle en Enseignement-Fondaments et pratiques - Etika
Profesionale e Msuesit, Parimet dhe Praktikat botimi i par Paris 2006, botimi i dyt Paris 2012, faqe 256,

xxiv
konceptual i etiks, ku etika shihet si nj shtje sociale. Renditen shkaqet q kan uar n
lindjen e etiks n shoqri, si:
Holokausti, Bombardimet atomike n Hiroshima dhe Nagasaki, Pasojat e zhvillimit shkencor dhe
teknologjik, Perndimi i fes dhe moralit tradicional, Nevoja pr kufizime dhe nevojshmria e kontrolleve etj. Disa
fusha aktuale t zhvillimit t etiks si: Etika e krkimit, Etika e mjedisit, Etika e komunikimit, Etika dhe profesioni i
mesuesis, Edukimi i prgjegjsise edukative, Profesionalizimi i msimdhenies, Krkesa etike pr krijimin e nj
urdhri profesional pr msueset dhe msuesit, Aftesia profesionale n lidhje me etikn. Prkufizimet themelore,
Urdhri profesional si rregullator i vaant, Etika profesionale e msuesit dhe Kuptimi i profesionit, Prbrsit e
praktiks msimdhnse, Objektivi i edukimit, Qllimet e edukimit, Sensi dhe orientimi i ndrhyrjes edukuese,
Msimdhnia, nj profesion apo nj teknik, Tre misionet e shkolls dhe roli shoqeror i personelit msimdhns,
Instruktimi, Shoqrizimi, Kualifikimi, Drejt nj etike t shrbimit publik n arsim. Ndrhyrja profesionale
msimdhense, Kufizimet e ndrhyrjes dhe abuzimi me pushtetin, Marrdhenia pedagogjike, Cilsit profesionale t
msimdhensve, Drejtsia dhe diskriminimi, Roli i personelit msimdhns n raport me dijen dhe kulturn, Dijet e
nevojshme pr profesionistt e arsimit, Sfida e formimit t vazhdueshm. Vlerat profesionale t personelit
msimdhns, Konfliktet e vlerave, Diskutimi etik si mnyr e zgjidhjes s konflikteve t vlerave Etika profesionale
arsimore n kuadrin e shkolls dhe n mjedisin e edukimit, Shkolla si nj komunitet edukativ etj.
2.4.b. Libra mbi udheheqjen etike t shkollave
Ethical leadership in schools: creating community in an environment of accountability
(Leadership for Learning Series) - Udhheqja etike n shkolla: Krijimi i nj komunitetit n nj
mjedis llogaridhns 11 zbulon lidhje midis udhheqjes etike dhe komuniteteve t suksesshme
arsimore! N nj mosh t prgjegjsis dhe transparencs, drejtort jan prgjegjs pr do gj:
nga rezultatet e testit deri te financat e shkollave. Pr shkak t ksaj prgjegjsie n rritje,
udhheqsit e shkolls duhet q rregullisht t ballafaqohen me dilema t vshtira etike.
Udhheqja etike n shkolla i mson drejtort t informohen dhe konceptojn zgjidhje etike n rolet e
lidershipit. Duke prdorur nj vzhgim t shkurtr, Kenneth A. Strike shqyrton situatat e zakonshme q drejtort
kan gjasa t takohen dhe paraqet pyetjet dhe shtjet pr t ndihmuar ata t prcaktojn rrugn etike. Si pjes e
lidershipit pr nismn Administratort e Shoqatave Amerikane t Msimit n Shkolla (AASA), ky burim i pamuar
shpjegon qart ide komplekse n nj mnyr t aksesueshme dhe t ilustruar. Pr t ndihmuar n zgjidhjen e
dilemave q sfidojn Udhheqjen etike t shkolls, n kt libr do t gjeni:
Leximin e udhrrfyesit t procesit t marrjes s vendimeve etike
Urat etike pr shtjet e prgjegjshmris
Ofron skenar q reflektojn zgjedhje t vshtira me t cilat prballen drejtort
Furnizim e mjete pr t krijuar kshilla etike n kontekste t ndryshme
Analizon parimet qendrore t bashkpunimit t drejt

11
Strike. A. Kenneth., Ethical leadership in schools: creating community in an environment of accountability (Leadership for
Learning Series) - Udhheqja etike n shkolla: Krijimi i nj komunitetit n nj mjedis llogaridhns, Corwin Press, shtator 2006 -
Arsimi fq. 176,

xxv
 Studimi i etiks thekson se far e bn nj shkoll t mir t nj komuniteti t mir
arsimor. Duke krijuar komunitete t cilat jan kompetente, t dashur dhe kolegjiale,
udhheqsit e shkolls do t jet n gjendje pr t maksimizuar burimet e tyre dhe pr t
prmbushur krkesat n rritje t prgjegjshmris.
The ethics of leadership-Etikat e Udhheqjes 12, shqyrton mnyrat alternative t
udhheqjes etike n shkoll n interesin m t mir t studentve. Ai sht konceptuar si
literatur n udhheqje e arsimit nga disa perspektiva themelore duke prfshir filozofi,
psikologji, teoria kritike dhe jurisprudencs. Perspektivat t cilat jan bazuar vetm n teori
jan t diferencuara nga ato q bazohet n hulumtimet dhe aplikimet praktike n terren. Nj argumentim i till sht
br pr meritat e aplikimit dhe perspektivat e shumta etike. Gjetjet e hulumtimet ekzistuese n vlersimin e
proceseve t drejtorve t shkollave dhe t praktikave etike t tyre drejtuese jan diskutuar edhe me nj fokus t
veant n interpretimet e tyre t qart apo t nnkuptuar t interesave m t mira t nxnsve. Nj lidhje e vrtet
pr interesat m t mira t studentve del si nj ndikim i mir n praktikat e udhheqjes kryesore n dy mnyra.
Proceset kryesore t vlersimit jan shum t orientuara drejt orientimeve racionale, n interesin m t t njohur t
studentve, si nj meta-organizator dhe duke prbr ndikimin e fundit n vendimmarrjen e tyre.
2.5. Mbi modulet e nj grupi specialistsh t njohur t arsimit
Etika profesionale e msuesit 13, ku trajtohen shtje t tilla si: Marrdhniet
mes moralit dhe ligjit, t dhna rreth filozofive kryesore arsimore dhe ndikimeve t tyre n
msimdhnie, formulime rreth konceptimit t etiks humane, mendime rreth liris
profesionale t msuesit; trajtohet shkolla si sistem social, statuset dhe rolet e aktorve t saj,
marrdhniet msues-nxns, prindr, komunitet, koleg dhe epror t par n prizmin etik,
prshkruhet kultura dhe klima e shkolls, jepen ide pr bashkpunimin n zgjidhjen e
konflikteve n shkoll. Ktij botimi do ti hedhim nj sy her pas here, pasi mund t na shrbej si pik referimi.
2.6. Mbi Psikologjin dhe manaxhimin e Komunikimit.

Po hedhim dhe nj vshtrim t shkurts mbi Psikologjin e Komunikimi n librin Cilt

jemi dhe si komunikojm? t Prof. As. Dr. Bekim omos. Libri fillon me nj thnie t Ervin
Goffmanit Mnyrat e komunikimit me t tjert nxjerrin, nga thellsia e ndrgjegjes, mendime dhe ndjenja t
fshehura, duke tradhtuar kshtu, prpjekjet e vullnetshme pr t maskuar an t veanta t personalitetit ton. 14 ku

trajtohen probleme t tilla, si: prfaqson psikologjia e komunikimit, kuptimet mbi komunikimin njerzor
dhe disa nocione kryesore branda tij, marrdhniet mes komunikimit njerzor dhe fushave t veprimtaris psiqike,
komunikimi ndrmjet personave dhe forma t tjera brenda sistemit t komunikimit njerzor, kompleksi i vetes n

12
Cullia, B. Joanne, The ethics of leadership-Etikat e Udhheqjes, Wadsworth Publishing, maj 2002, fq. 296,
13
Grup autorsh, Etika profesionale e msuesit, cikl modulesh pr kualifikimin e msuesve, AEDP, Pegi, Tiran, 1998, fq.3
14
omo B., Psikologji komunikimi: refleksione dhe ligjrata, Tiran. Pegi, 2001, fq.3

xxvi
komunikim me t tjert, aftsit e komunikimit dhe akti komunikues, komunikimi verbal dhe joverbal n disa
funksione, si dhe hapat e hedhur n studimin e komunikimit njerzor.

Libri i dy specialistve t ekonomis: Prof. As. Dr. Andri Koxhaj dhe Magjistr Florian
Tomini Menaxhimi i komunikimit 15 prfundon me kt citim: Manaxhert dhe profesionistt e vrtet, n
do hap t puns s tyreduhet t bhen t aft n artin e lexiimt t situatave q jan duke u prpjekur t
organizojn apo menexhojnKy lexim prfshin dhe kuptimin e plot t procesit t komunikimit dhe mnyrs si
ai funksionon. Libri sht konceptuar n tre pjes dhe disa kapituj. Aty jepen: bazat e komunikimit,
kuptimi dhe rndsia e komunikimit, modeli i procesit t komunikimit, tipet, rrjetet dhe mjetet e komunikimit;
elektronika n komunikim, telekomunikimi, telekonferenca, qartsia e komunikimit si sfid manaxherjale, kodet e
komunikimit dhe kuptimi i tyre, gjuha njerzore, parimet e komunikimit efektiv dhe 7-t Wh-t e komunikimit,
procesi i prgatitjes s mesazheve efektive t biznesit, komunikimin n kontekstin organizativ, komunikimin n
biznes dhe kuptimin e etiks, komunikimi i biznesit dhe konteksti global, komunikimi dhe kultura n organizat.

Kapitulli III. Tematika, synimet dhe objektivat e studimit

3.1. Tema dhe problemet e studimit: Etika pedagogjike si faktor n edukim
Tema e studimit Etika pedagogjike si faktor n edukim, e formuluar si nj pohim, por
dhe si nj kndvshtrim, e sendrtuar n hapsirat e ktij punimi, sht finalizim i nj kohe
shumvjeare pune kmngulse dhe prkushtimi n kta lmenj t shkencave t edukimit.
Ndrsa problemet e studimit t Etiks Pedagogjike si faktor n edukim mund t
formulohen si vijon:
a) Cila sht trsia e nivelit psikologjik e pedagogjik t formimit efektiv t kulturs etiko-
profesionale t msuesit dhe cili sht roli i komunikimit pedagogjik si mjet themelor i
formimit t tij?
b) Cila sht marrdhenia korelative mes filozofive, stileve, modeleve dhe teknologjive arsimore
me modelimin e Etiks Pedagogjike?
c) Cili sht raporti koherent mes vlersimit t nxnsit dhe Etiks Pedagogjike; pra a mund t
flitet pr nj vlersim etik dhe pr dobin e tij?
d) Cila sht nevoja, roli dhe dobia e nj udhheqje etike n shkoll?
e) Pse sht e nevojshme t ket nj kod etik, nj shoqat kombtare pr arsimin e cila t
organizoj provimin shtetror dhe liensimin e msuseve s bashku me MASH?
f) Dhe s fundmi -Cila sht dobia preaktike e Etiks Pedagogjike si faktor n edukim?
15
Koxhaj A. & Tomini F Manaxhimi i komunikimit, Afrdita, Tiran, 2003, fq.330,

xxvii
 3.2. Hipoteza dhe synimet

3.2.a. Hipoteza:

Nse suksesi i shkolls varet nga Etika Pedagogjike si faktor n Edukim, e posarisht
nga ndikimi i udhheqjes etike t saj, nga Kodet dhe Parimet etike, nga komunikimi dhe
vlersimi etik etj. ather, do t na duhet t argumentojm far do t bjn drejtuesit dhe
msuesit, q marrdhnia mes fjals dhe veprs, mes ligjit dhe etiks t ket rndsi n edukimin e
nxnsve dhe n suksesin arsimor t institucionit.

3.2.b. Synimet:
do t japim pamje t prgjithshme t Etiks Pedagogjike dhe performancs profesionale t
drejtorit t shkolls dhe t msuesit, do t skicojm aspekte t veanta t saj, pr tu
prqndruar n zonat m problematike.

do t bjm t kuptueshme dhe bindse iden se etika profesionale nuk sht nj problem i
jashtm, aparenca e gjerave, por thelbi i sjelljes dhe modelimit profesional. Etika
pedagogjike sht mishrimi praktik dhe sendrtimi koherent i vlerave etike q pedagogu,
drejtuesi shkollor dhe msuesi mbart.

do t shohim nga afr edhe dyzimet etike t pedagogut, drejtorit t shkolls dhe t msuesit;
etikn e skens dhe t prapaskens, etikn e diktuar nga nevojat dhe interesat dhe etikn e
motivuar nga cilsit e brendshme t personalitetit, pr t thn se megjithse jo gjithka
varet prej tij, sht krejt e mundshme q ai ti gjej ekuilibrat e brendshm, nse vrtet
dshiron t jet pedagog, drejtues shkollor apo msues i respektuar.
do t tentojm t njohim mekanizmat psikologjik t leximit t Etiks Pedagogjike, t Etiks
s Komunikimit, t emocioneve, t ndjenjave dhe motivimeve t pedagogve, drejtuesve,
msuesit dhe t nxnsve, pasi kjo do t rriste fushn e veprimit t arens (klass) ndaj
fasadave, zonave t panjohura dhe me gabime ose t verbra t komunikimeve emocionale
dhe t motivuara shpesh n mnyr t palexueshme.

xxviii
 do t argumentojm se Etika Pedagogjike, si etik profesionale, emocionet dhe motivimet
kan peshn e vet n komunikim, nj pesh reale q duhet ta marrim n konsiderat nse
duam rrjedha t efektshme t procesit t tij. do komunikim i ftoht, pa etik dhe pa
ngarkesa emocionale, sado i strukturuar t jet, nuk ka fuqi ta mbrthej vmendjen aq sa
emocioni dhe motivimi.
do t argumentojm se suksesi varet nga ndikimi i udhheqsit, pedagogut dhe msuesit. Ajo
ka thon dhe bjn ata, marrdhnia mes fjals dhe veprs, mes ligjit dhe etiks sht ajo q
ka rndsi n edukimin e fmijve, nxnsve dhe studentve dhe n suksesin e institucionit
apo ndrmarrjes s tyre.
do t argumentojm pse udhheqsit etik arsimor, pedagogt dhe msuesit duhet t
zgjedhin pr t qeverisur veten nga standartet m t larta etike.
do t krijojm bindjen se pavarsisht nga stili i udhheqsit, pedagogut dhe msuesit,
udhheqja etike mbetet n thelb udhheqje e efektshme. Krijimi i nj kodi personal etik pr t
qeverisur veten n kapacitetin profesional, pr nj pedagog, udhheqs arsimor apo msues
sht nj hap fillestar drejt krijimit t nj mjedisi etik pr veten dhe pr vartsit. N prputhje
me temn, aktualitetin e problemit, objektin, dhe synimet e studimit jan vendosur objektivat
e mposhtme etap pas etape:

3.3. OBJEKTIVAT:

T provoj se Etika Pedagogjike, etika e drejtuesit, si udhheqs, menaxher dhe msues

kushtzon zhvillimin dhe formimin e personalitetit t nxnsit, edukimin e tij dhe
mbarvajtjen e veprimtaris msimore-edukative dhe klimn e prgjithshme t puns n
shkoll.
T prcaktoj standartet q duhet t arrij etika pedagogjike, etika e udhheqsit shkollor
dhe e msuesit duke u bazuar n vlerat dhe arritjet m t mira, t realizuara nga shkolla jon
ndr vite.
T argumentoj nevojn pr ndryshime dhe prmirsime n Etikn Pedagogjike, n etikn e
drejtorit t shkolls dhe t msuesit pr t shmangur konceptime dhe praktika q pengojn
arritjen e standarteve t krkuara si dhe t jap rekomandimet e nevojshme.

xxix
 T hartoj Parimet dhe Kodin e Etiks Pedagogjike si udhrrfyes t standartizuar dhe t
matshm mbi bazn e arritjeve m t suksesshme dhe vizioneve pr ardhmrin e arsimit dhe
t shkolls shqipe.
3.4. Kushtet e realizimit, metodologjia dhe bazat e studimit:
Formimi sistematik i bindjeve tek studentt e msuesis dhe msuesit e rinj n profesion se
kultura etiko-pedagogjike kushtzon suksesin e veprimtaris s tyre profesionale dhe
realizimin e cilsis arsimore dhe edukimit t nxnsve.
Zotrimi i mir i njhurive profesionale t kodit t etiks dhe t vlerave njerzore t
veprimtaris pedagogjike.
Dallimi i nj spektri t gjer t njohurive praktike, t drejtuara n zhvillinin e aftsive dhe
njohurive t bashkpunimit profesional dhe midis njeri-tjetrit.
Organizimi i nj komunikimi jo formal profesional pedagogjik duke futur ktu dhe nj ser
detyrash trajnuese si sistem i ushtrimeve q kan si qllim formimin e aftsive dhe shprehive
t prcaktuara n kushtet e krijuara posarisht pr informimin me metodat e vetkontrollit
dhe t vettrajnimit.
Krijimi i mundsive pr vetrealizimin krijues dhe vetzhvillimin e studentve.
Vendosjen e gjith komponenteve t procesit t formimit kulturor etiko-profesional t
drejtuar n nj sistem t vetm t arsimimit moral t msuesit t ardhshm n universitete.
Baza metodologjike: Dialektika si nj doktrin zhvillimi dhe lidhja univresale e
fenomeneve, tezave filozofike e psikologjiko-pedagogjike pr veprimtarin dhe thelbin krijues t
msuesit, principin shoqror, historik t kushtzimit t veprimtaris pedagogjike.
Burimet teorike t studimit: jan punimet e studiuesve t njohur pr Etikn pedagogjike,
komunikimin dhe veprimtarin krijuese te msuesit, ku jan trajtuar problemet e prgatitjes
profesionale t msuesve, t specialisteve dhe t pedagogve. Duke studiuar problemet e etiks
dhe rolin e moralit n shoqeri, duke analizuar cilsit morale t msuesit dhe drejtuesit arsimor
ne iu jemi drejtuar punimeve t akademike amerikane, kanadeze dhe evropiane t ktyre 25
vjetve t fundit.
Metodat shkencore:
N disertacion jan prdorur metodat e mposhtme shkencore t prgjithshme dhe
specifike:
Analiza teorike filozofike e sociologjike

xxx
 Literatur psikologjike dhe letrsi pedagogjike
Programe dhe dokumentacion metodik
Vlersime, trajnime, anketime, pyetesor, intervista, modelime, eksperimente pedagogjike.
Baza e studimit: Pr t realizuar biseda, pyetsor, anketime dhe intervista jan zgjedhur
shkollat e mesme dhe 9-vjeare t Sarands, Delvins, Gjirokastrs, Lushnjs, Beratit dhe
Tirans si dhe Universiteti Eqrem abej i Gjirokastrs dhe Filiali i Universitetit t Tirans n
Sarand.
3.5. Risia shkencore dhe kuptimi teorik i studimit
Risia shkencore dhe kuptimi teorik i studimit pr mendimin ton qndron si m posht:
Jan prcaktuar thelbi, struktura dhe prmbajtja kulturore etiko-profesionale e msuesit dhe
pedagogut si nj nga llojet e kulturs profesionale.
sht prcaktuar varsia e suksesit t veprimtaris pedagogjike nga niveli i kulturs etiko-
profesionale.
Jan saktsuar funksionet prbrse, llojet dhe forma e komunikimit pedagogjik si mjet i
formimit kulturor etiko-profesional, sht vendosur lidhja e faktorit pedagogjik n procesin e
formimit pedagogjik.
sht prpunuar metodika e prcaktimit t nivelit t formimit kulturor etiko-profesional t
msuesit.
Jan prpunuar kurset msimore: Kodi i etiks s msueit, Ndikimi i modeleve msimore
mbi etikn pedagogjike, Udhheqja etike e shkolls, Teknologjia e formimit t kulturs
etiko-profesionale t msuesit bashkkohor, Kultura e sotme e komunikimit etik, Shkalla
e komunikimit te msuesit me prindrit Etika e vlersimit t nxnsve, Sekreti i
zgjidhjes s dilemave etike etj.
Kuptimi praktik i studimit: Kuptimin praktik t studimit t disertacionit n e shikojm si
m posht:
Tezat teorike t disertacionit mund t prdorn gjat msimit t kurseve Etika pedagogjike,
Psikologjia pedagogjike, Pedagogjia e edukimit, Psikologjia e komunikimit,
Kultura e komunikimit etj.
Kursi special i prpunuar mund t prdort me qllimin e rritjes s nivelit t prgatitjes
profesionale t msuesve dhe pedagogve n punn e tyre me fmijt dhe prindrit.

xxxi
 Besushmeria e rezultateve t marra prcaktohet duke iu drejtuar metodologjis dialektike
materialiste, metodave t zgjedhura shkencore t studimit, burimeve teorike me autoritet,
saktsis e t dhnave statistikore t marra nga prdorimi i teknologjis kompjuterike, n
prpunimin e pyetsorve, anketave dhe intervistave.
3.6. Dispozita pr mbrojtjen:
1. Kultura pedagogjike sht pjes e kulturs s prgjithshme njerzore n t ciln jan vulosur
plotsisht vlerat morale dhe materiale t arsimit dhe edukimit; me t jan rrnjuar dhe ruajtur
mnyrat, metoda e veprimtaris krijuese, t domosdoshme pr ti sherbyer procesit historik t
ndryshimit t brezave, shoqrizimin e personit, realizimin e detyrave msimore-edukative n
procesin e komunikimit pedagogjik.
2. Kutura etiko-profesionale e pedagogut prbn n vetvete sistemin e cilsive etiko-
profesionale dhe vlerave profesionale dhe morale. Kultura etiko-profesionale e pedagogut n
komunikimin pedagogjik realizon funksionin akciologjik, rregullativ, normativ, edukues dhe
trajnues, q prcaktojn komponentet e saj funksionale dhe rndsin n realizimin e
detyrave arsimore edukative.
3. Harmonizimi mes tems, synimeve, objektivave, historikut t etiks pedagogjike, etiks n
komunikim, etiks n qndrimin ndaj puns, etiks n marrdhenie me modelet e t nxnit,
vlersimit etik, figurs etike t msuesit bashkkohor, etj. prbjn nj ansambl me t rejat
e ktij studimi q tregojn lidhjet e ndervarsis me etikn pedagogjike.
4. Etika Pedagogjike dhe komponentt e saj prbrs, veanrisht Formula e Betimit, Kodi
Etik, Parimet Etike s bashku me prfundimet dhe rekomandimet e mirargumentuara
prbjn nj vler q t siguron sukses n procesin msimor-edukativ e veanrisht n
modelimin etik t nxnsit e studentit si qytetar i s sotmes dhe s ardhmes, pra si argumnent
pr dobin e etiks pedagogjike si faktor n edukim.
Komponentet strukturore veohen si me posht:
~ Akciologjik (i cili zbulon kulturn etiko-profesionale t msuesit dhe pedagogut si trsia e
vlerave pedagogjike)
~ Teknologjik (si mjet pr veprimtarin social-pedagogjike)
~ Krijues (si manifestim dhe drejtim i krijimtaris pedagogjike)
~ Personal (kultura etiko-profesionale si mnyra specifike e realizimit t brendshm t
individit)

xxxii
 Kriteret e vlersimit t nivelit t kulturs etiko-profesionale t msuesit jan niveli i
afrsis, s hirarkis personale t vlerave t pedagogut sipas prbmajtjes dhe prioriteteve t
Kodit t Etiks Pedagogjike; veimi tek personeli i cilsive q jan treguesit e kulturs etiko-
profesionale t pedagogut dhe msuesit, e cila shfaqet n marrdhniet e bashkpunimit
profesional me nxnsit.
Cilsit e kulturs etiko-profesionale jan : T qent i shoqrushm, mirsia, takti,
toleranca, ndjenja e mass, drejtsia, synimi pr t kuptuar njeri-tjetrin, vetprmirsimi etj.
Kto cilsi afishohen tek dakortzimi i sjelljes se pedagogut n bashkpunim me standartet e
sjelljes, t cilat rrjedhin nga kodi etik, si shkalla m e lart e krijimtaris n realizimin e vlerave
etiko-profesionale.
Ne veojm tre nivele t cilsive t sjelljes e t zhvillimit t kulturs etiko-profesionale: t
qent prshtats, i ndrgjegjshm, krijues.
Trsia e kushteve pedagogjiko-psikologjike q prfshin formimin efektiv t kulturs
etiko- profesionale t pedagogut.
Kjo trsi prfshin :
a) Zotrimin e njohurive profesionale, kodin etik dhe vlerat njerzore t veprimtaris
pedagogjike,
b) Ndrthurjen harmonike t njohurive t lnds, metodikn dhe dialektikn e msimdhnies,
c) Aftsit dhe shprehit e kulturs s komunikimit pedagogjik me qllim arritjen e
kompetencave pedagogjike,
d) Veimin e nj spektri t gjer t ushtrimeve taktike q kan pr qllim zhvillimin e aftsive,
zakoneve dhe kompetencave t bashkpunimit profesional dhe ndrpersonal,
e) Veimin e mundsive jo formale t komunikimit pedagogjik,
f) Krijimin e kushteve pr vetrealizimin krijues dhe vetzhvillimin e studentve,
g) Sjelljen e t gjith komponenteve t procesit t formimit kulturor etiko-profesional n nj
sistem t tr t drejtuar me nj qllim t caktuar, pr edukimin e msuesve dhe pedagogve
t ardhshm n universitete.
Modeli etiko-profesional i msuesit bashkkohor bashkon nj radh blloqesh:
-Blloku i katr dimensioneve baz t edukimit global,
-Blloku i lndve shkencore, profesionale dhe i njohurive etike,
-Blloku i aftsive profesionale pedagogjike,

xxxiii
 -Blloku i njohurive psikologjike pr pozitat profesionale t msuesit dhe marrdhniet
msues nxns,
-Blloku etiko-psokologjik i njohurive pr cilsit morale psikologjike t msuesit dhe t
etiks s tij profesionale.
Kuptimi kompetenca pedagogjike prfshin n njohurit, aftsit, shprehit pozitat,
gjithashtu mnyrat dhe mjetet e realizimit t aktivitetit n komunikim, zhvillimin dhe
vetzhvillimin e personalitetit. Ky kuptim t jep mundesin t antarsosh n strukturn e
kompetencs pedagogjike t msuesit dy nnstruktura:
a) Aktive (njohurit, aftsit, shprehit dhe mjetet e realizimit t veprimtaris pedagogjike)
b) Komunikative (njohurit, aftsit, shprehit dhe mjetet e realizimit t komunikimit
pedagogjik)
Mjeti i formimit dhe zhvillimit personal t msuesit sht komunikimi pedagogjik.
Komunikimi pedagogjik ka shum objekte studimi. N bashkpunimin e studentve me
qllim zhvillimin e tyre personal, organizimin e prvetesimit t njohurive msimore dhe
formimin e aftsive krijuese.
Karakteri i komunikimit pedagogjik shfaqet nprmjet funksioneve te tij kryesore:
Funksion informativ,
perceptiv,
vetprezantues,
ndraktiv,
emocional etj.
N komunikimin etik do t ndalemi si kapitull m vete. Ktu theksojm se nj kusht
kryesor pedagogjik pr zhvillimin e kompetencs pedagogjike sht ndrgjegjsimi i msuesit
me domosdoshmrin e rritjes kulturore t prgjithshme dhe specifike dhe aftsia pr t
organizuar komunikimin pedagogjik.

3.7. Tre Hapsirat e ndrlidhura:

Idet e integritetit, t unitetit, t sistemit t organizimit t puns s msuesit na lejuan t
paraqesim punn e msuesit si nj ralitet psikologjik t ndrlikuar, n formimin e bashkimit t tre
hapsirave t ndrlidhura:
Personaliteti i pedagogut

xxxiv
 Veprimtaria pedagogjike
Komunikimi pedagogjik
Karakteristikat integrale: Karakteristikat integrale t personalitetit t msuesit jan:
orientimi pedagogjik, kompetenca pedagogjike dhe elasticiteti emocional, t cilat varen nga
efektiviteti i puns s msuesit dhe jan objekt i zhvillimit profesional (vetrealizimit) t
msuesit.
Kushti kryesor: Kusht kryesor i veprimtaris profesionale t msuesit sht kalimi n nj
nivel m t lart t vetnjohjes profesionale. N cilsin e forcs lvizese t zhvillimit
profesional jan konfliktet e brendshme personale t msuesit, uniteti kontradiktor i refleksionit
Un jam msues!
Testimi i rezultateve t studimit: Rezultatet e studimit t disertacionit jan testuar n
diskutime paneli, n seminare teoriko-praktike, n procesin e mesimdhnies n kurse t tilla si:
Etika e msuesit rrjedhave t komunikimit emcional, Teknologjia e formimit t kulturs
etiko-profesionale t pedagogut, Kultura e komunikimit, Qytetaria e fjals. Etika e msuesit
dhe etika e poetit, shtjet e bilinguizmit nga ana pedagogjike dhe etike, Etika pedagogjike
kundr paragjykimeve joetke n shkolla . Miratimi pr to sht siguruar n konferenca e
kongrese kombtare e ndrkombtare, ligjrata, editiorale dhe botime t miratuara e publikuara.
Un ende vazhdoj t testoj rezultatet e studimeve t mia, sepse besoj te Humanizmi she
psikologjia humaniste. Pse? Prgjigjen mund ta gjejm n do libr t ksaj fushe: Hipotezat dhe
teknikat e edukimit humanist, q akoma meritojn vlersim, megjith theksimin aktual mbi fitoret e subjektit,
prfshijn:
Theksimin mbi t msuarin afektiv dhe konjitiv.
Ndjeshmrin e msuesit mbi ndjenjat dhe nevojat e studentit.
16
T ftosh studentt t mendojn mbi vlerat dhe qndrimet.
Kjo m nxit dhe inkurajon pr m tej.

Kapitulli IV. Metodologjia

Kur folm pr bazat metodologjike theksuam se n themele qndron Dialektika si nj

doktrin zhvillimi dhe lidhja universale e fenomeneve, tezave filozofike e psikologjiko-

16
Biehler, Robert F. Botim i ISP-s, Psikologjia e zbatuar n msimdhnie, Shtypshkronja Nn Tereza, Tiran, 2004, fq.418,

xxxv
pedagogjike pr veprimtarin dhe thelbin krijues t msuesit, principin shoqror, historik t
kushtzimit t veprimtaris pedagogjike. Dihet se metodologjia si koncept filozofik sht teoria
pr metodn e prgjithshme t njohjes shkencore dhe t shndrrimit t bots reale. -Cila sht
matodologjia dhe metoda m e mir? Prvoja m ka treguar se nuk ka metodologji t mira, por
prdorim t mir, ose t keq t metodologjive. Dhe kjo jo vetm pr shkak t devizs dysho pr
t gjitha, q n shkenc shnon parimsi, por dhe pr shkak t eklektizmit t shkencave sociale,
pedagogjike e psikologjike.
Dim se Vzhgimi natyror bhet n mjedis natyror, n distanc, sistematikisht dhe pa
ndrhyrje. Prdoret pr kafsht dhe njerzit n publik. Nuk kuptohen leht lidhjet
shkak-pasoj dhe nuk prsritet e njeta situat; megjithat ne kemi br qindra
vzhgime npr shkolla.Vrojtime n shkolla. Kjo ka qen nj komponente e prhershme
e puns sime si msuese dhe drejtuese.
Studimi i rastit ose biografia sht metod intervistimi e studimi pr individ, specifike dhe
e detajuar, lejon prgjithsime. Nuk sht fort objektive, rrezikohet nga familjarizimi
dhe humbja e kohs. Por pr t ulur kt koefient ngarkese negative iu jemi referuar
ish msuesve tan tani pensionist. Gjat studimit do t gjeni mjaft shembuj t
mbshtetur te studimi i rastit.
Sondazhi si pyetsor pr opinione dhe sjellje, lejon prgjithsime t sakta. Kryhet shpejt,
grumbullon shum informacion. N kt punim sht prdorur sondazhi pr
grumbullimin e t dhnave veanrisht n favor t krijimit t opinioneve. Raste t mira
m jan dhn n sondazhet dhe vjeljen e opinioneve nga msues, drejtor shkollash dhe
drejtues arsimor n Sarand, Lushnj, Berat, Tiran, Atalanti, Selanik, Tetov,
Shkup, Gjilan, Prishtin, Podgoric, Dubrovnik, Sarajev etj.
Ndrsa Intervistimi sht takim ball pr ball me personin, bhen pyetje t strukturuara
ose rastsore, merr prgjigje t gjera,lejon regjistrimin. Do koh zhbirim q t lejoj
lidhjet shkak-pasoj. Kam kryer disa intervista me drejtor shkollash, msues, nxns
dhe prindr kryesisht pr problemet etike t shkolls, dhe kan qen mjaft efektive.
Anketime dhe intervista direkte jan kryer gjat gjith puns sime arsimore n disa vjet,
pr problemet e drejtimit, msimdhnies, etiks, komunikimit, problemeve edukative
dhe veprimtarive kulturore n shkolla. N kuadrin e puns pr kt studim kam kryer
edhe mjaft anketime me msues, nxns dhe prindr, kam hartuar pyetsor dhe

xxxvi
 instrumenta vlersimi, kam br intervista t strukturuara dhe rastsore, modele t t
cilave do ti gjeni n kt studim, si anketat pr knaqsin q ofron puna si msues
profesionist, pedagog apo drejtues, anketa pr komunikimin e msuesve dhe drejtuesve me
nxnsit n klase dhe jasht saj, pyetsor pr profilin e vlersimit t msuesit etj.
T dhna nga prvoja vetijake dhe e kolegve. sht fakt se pr pr probleme t etiks
profesionale mund t vjlsh t dhna t dobishme gjat mbledhjeve t kshillit pedagogjik,
takimeve me prindr, bisedave me drejtor shkollash, takimeve t puns n zyrat e arsimit
etj. Kto t dhna m kan dhn gjithashtu mjaft lnd t par pr problemet etike. Por t
tjrt jan jasht teje, prvoja vetiake sht minera, ku ata q shkruajn libra me studime, ese,
apo letrsi artistike nxjerrin mineralin e muar si lnd t par. Ktij rregulli nuk i ka
shptuar as puna ime.
Konsulta dhe biseda t lira. Konsultat me msues para dhe pas inspektimit, konsulta me
kolegt e mi inspektor apo specialist arsimi, bisedat e lira me msues, nxns e prindr,
seminaret lndore apo ato pr efekt t kualifikimit profesionale, apo efekt atestimi, ditaret,
materialet msimore, temat e msuesve kan qen shpesh objekte vrojtimi, konsultimi dhe
bisedash, pra dhe objekte t dhnash pr problemet etike.
Diskutime rreth disa modeleve etike t msuesve t mi apo kolegve t mi, performanca,
paraqitja e jashtme dhe personaliteti i tyre jan gjithmon objekt diskutimi. sht nj zon
me probleme, pasi modelet fshehin t vrteta dhe kundrshti, nj model kundrshtish sht
pr shembull profili etik i nj ish-drejtori shkolle, shum her sht diskutuar pr punn e tij
n shkolla, mjedise arsimore dhe familjare, shum her do ta gjeni portretin e tij etik edhe n
faqet e ktij studimi, pasi sht nj figur komplekse me pluse dhe minuse t mdha etike
dhe nuk sht i vetmi. N do qenie njerzore gjen kundrshti, tek msuesit gjithashtu, por
kundrshtit etike t ln shum prshtypje dhe jan gjithmon objekt diskutimi.
Faqe nga literatura. Studimi sht komponente e prhershme e puns s nj intelektuali, e
till ka qen dhe pr mua. Femijria ime m tepr se do gj ka pasur natyr dhe libra, ndaj
m kan plqyer gjithmon kto dy mrekulli t mdha. Jam rritur pa radio e televizor, n nj
koh dhe n nj klim t ashpr, por impresionuese dhe t bukur. Rezultatet e mia shkollore
kan qen t mira e shum t mira, kjo ka qen nj nxitje, nj motivim i madh pr t grmuar
n libra. Fakti se un jam shkolluar n koh dhe mosha t ndryshme sht pikrisht shpreje e
ksaj dshire dhe etje t madhe pr t lexuar, ndaj n faqet e ktij studimi do t gjeni

xxxvii
 konspekte nga literatura, citime, ide, fakte, koncepte dhe impresione. Shkollat n bot kan
zhvillime epokale, tradicionale dhe bashkkohore, n literatur gjen prurje shkencore, tablo
autentike nga jeta shkollore, hulumtime, projekt-ide dhe hipoteza q gjithmon jan t
vlefshme dhe t dobishme pr siprmarrjen e nj studimi si kurorzim i nj ambicje
profesionale. Ve ksaj respektimi i puns s t tjerve pr mua sht nj tregues i nj morali
t shndetshm, ndaj gjithmon kam menduar se respekti pr t tjert sht respekt ndaj
vetes.
Me qindra faqe nga literatura dhe interneti n gjuh t ndryshme ma kan prishur gjumin
shum her, vaanrisht tani kur mund t hysh lirshm n sitet e universiteteve serioze apo
faqet e librave ende t paprkthyer prmes programit google traslente mund t intrigohesh
prej burimeve t shumta e t shndetshme t literaturs bashkkohore n lidhje me temn e
udhheqjent etike t shkolls dhe etiks s msuesit n komunikim.
Prshtypje dhe meditime. T gjitha kto ka thash m sipr, absolutisht t gjitha, prfshi
ktu dhe shfletimet e librave q n pamje t par skan t bjn me shkolln, e shtypit
periodik dhe leximet n telekst q nuk i prmenda, se nuk kan qen burime parsore,
prthyhen n shpirtin tim n formn e prshtypjeve dhe meditimeve, mbresave dhe
botprjetimeve pa t cilat sht e pamundur ndrmarrja e nj studimi.
Korrelacioni sheh lidhjet dhe ndryshimet mes dukurive dhe aspekteve t ndryshme etike
n shkolla. Ndryshon mjedisi profesional, bhet m etik dhe kjo ndikon n ndryshimin e
veprimtaris. Ndryshon modelimi etik i ors s msimit, ndryshon dhe aftsia e nxnsit
pr t nxn pr t msuar. Psikologu dhe didakti mat ndryshimet, bn statistika dhe
analiza statistikore. Niveli i korelacionit shprehet me nj numr midis 1.oo dhe +1.oo.
nse numri i afrohet 0 korelacioni mungon sa m afr 1.oo dhe +1.oo aq m i fort
sht. Korelacioni pozitiv kur nj ndryshore rritet ose zvoglohet kt pson dhe tjetra.
Rritja e orve t studimit rrit rezultatet n msim. Korelacioni negativ kur njera
ndryshore rritet, tjetra zvoglohet. Rritet presioni psikologjik i msuesit ndaj nxnsit,
ulet cilsia e t nxnit t tij, humbet besimi dhe shtohet frika ose reagimet
kundrshtuese.
Rritet stresi, ulet prqndrimi. Korelacioni mundson parashikime t sakta, prdoret n
mjedise natyrore dhe laboratorike, grumbullon shum informacion pr pak koh. N
gjykimin tim ai n nj mas t ndjeshme prcakton se lidhjet mes ndryshoreve jan

xxxviii
 lidhje shkak pasoj. N kt studim jan prdorur mjaft korelacione dhe jan br
eksperimentime etike.
Eksperimenti zbulon lidhjet shkak pasoj, lejon matje t sakta etike. Studjuesi ndryshon
ndryshoret dhe sheh nse dalin ndryshime t tjera. Kur kto ndryshime dalin t
qndrueshme shihen lidhjet shkaksore. Elementt e eksperimentit jan: Hipoteza, nj
mendim paraprak q shpreh lidhjet mes ndryshoreve. (zri i lart i msuesit dhe
zhurmat n klas apo korridore ulin aftsin e nxnsve pr t msuar) Ndryshorja e
pavarur, ndryshohet sistematikisht dhe me synim pr t par sa ndryshojn ndryshoret
e tjera.(zri) Ndryshorja e varur, sht ndryshorja q pritet t ndryshoj nga ndryshimi i
ndryshores s pavarur. (aftsia pr t msuar) Grupi i eksperimentit, sht grupi i
individve ku ndryshohet ndryshorja e pavarur dhe pritet t ndryshoj ndryshorja e
varur. ( ku rriten tonet dhe zhurmat) Grupi i kontrollit nuk ndryshihet ndryshorja e
pavarur dhe matet njsoj si tek grupi i eksperimentit ndryshorja e varur.( ku srriten
zri dhe zhurmat) T metat e eksperimentit: kushte laboratorike jan artificiale, ka
gjetje t kufizuara, mundsi manipulimi, subjektivizm nga studiuesi dhe
pjesmarrsit. Eksperimentimet tona etike kan qen shum t kujdesshme pasi me
personalitetin e drejtuesit shkollor, t msuesit, por edhe me at t fmijve nuk mund t
luash.

Kapitulli V. PARASHTRIMI I SITUATS ETIKE

Pr t argumentuar jo vetm zgjedhjen e ksaj teme studimi, por edhe dobin e saj po
parashtroj disa situata jetsore q na ofrojn t njejtn zgjidhje: Dobin e padiskutueshme t
etiks pedagogjike si faktor n edukim. Theksuam deri teni se vrehen masivisht disa dukuri jo
etike, si skarciteti pedagogjik n edukim, braktisja e shkolls, braktisja e profesionit, shitja e
mjeteve dhe teksteve jashtshkollore nxnsve, zhurmat, mungesa e disiplines mesimore, kurset
private etj. sot paraqesin problem ne shkollat tona, por ka edhe probleme t tjera:
5.1. Koefienti i inteligjencs dhe etika
N testet e inteligjencs pr vitin 2010 t zhvilluara nga Bashkimi Evropjan, ne,
shqiptart zum vendin e par ndr 47 vende, por fatkeqsisht n problemet e edukimit zum
vendin e fundit ndr 54 vende. Lexojm:
27 DHJ 2010 | SHTYPI

xxxix
Shqiptart me koeficientin m t lart t inteligjencs

Postuar nga freeradio

Marr nga Gazeta Shqiptare
TIRANE- Shqiptart kan koeficientin m t lart t inteligjencs, duke u dalluar kshtu midis popujve t tjer.
N nj sondazh t zhvilluar nga Unioni Europian, Shqipria sht n krye t lists, duke ln pas plot 46 vende t
tjera. Ndrkoh q n kt faqe interneti, ku duket se inteligjenca e shqiptarve ka triumfuar, t gjith mund t bni
on-line edhe testin, i cili duket se ka marr prgjigjet m t sakta dhe m t shpejta nga shqiptart.
M t mirt
Shqiptart nuk prbjn vetm lajme 'kronike t zez', por edhe lajme soft si ky q sht publikuar pak koh m
par n sondazhin e realizuar nga Unioni Europian, ku jan testuar mendjet e 47 popujve. N krye t lists sht
renditur Shqipria, e cila ka kapur nj nivel inteligjence 114.95, e ndjekur nga Spanja me nj koenficient
inteligjence (IQ) 111.79, ndrsa vendi i tret mbahet nga Hong Kongu me nj IQ mesatare 111.69. Lista vazhdon
me Gjermanin, Qipron, Zvicrn, Kandan, SHBA, ndrsa n vend t fundit renditet Bullgaria me nj koeficient
inteligjence 101.99. Sondazhet kryhen on-line, n dy seksione t ndryshme. I pari sht seksioni i inteligjencs s
lindur ku testi prbhet nga ushtrime pr t gjetur aftsit tuaja t mendimit n mnyr llogjike n sfern e
simboleve gjeometrike, ka ushtrime me mbledhje dhe zbritje gjeometrike, deformim, rotim, etj. Ushtrime t
ngjajshme shpesh her jan pjes prbrse e provimeve t pranimit, psikotesteve dhe konkurseve t ndryshme pr
disa pozicione. Detyrat pr lidhjet e simboleve gjeometrike i prket midis atyre fushave t aftsive, t cilat jan pak
t influencuara me brjen e ushtrimeve, por jo nga edukimi dhe ambjenti social. Ndrsa faza e dyt ka t bj me
inteligjencn numerike ku testet fokusohen tek llogaritjet/shikimi i njohurive t mbledhjes, zbritjes, shumzimit,
pjestimit, puna me rradht matematikore. Inteligjenca numerike i prket atyre sfera aftsish, t cilat influencohen
nga edukimi, ambienti social dhe mosha. Formuln baz t IQ e ka krijuar n vitin 1912 psikologu gjerman William
Stern, kur ka prcaktuar shkalln e inteligjencs si lidhje t "moshs mendore" t parashikuar dhe moshs
kalendarike. Nse pr shmbull nj djal dhjet vjear
ka aftsit intelektuale n shkalln e 13 vjearit,
ather IQ e tij sht e barabart me 130 (100x13/10).
Gjat testimit prdoren ushtrime t ndara sipas faktit,
se si mesatarisht personat e mdhenj n mosh jan t
aft ti kryejn ato. Mosha mendore prcaktohet sipas
ushtrimeve m t vshtira, t cilat ishte i aft t'i
zgjidhte personi i testuar. Si IQ mesatare quhet IQ nga
90-110. Ndrkoh q edhe ju vet mund t bni nj
prov t ktij testi n http://mt.iq-test.eu/iq-test. 17

5.2. Ndryshimi i konceptit t msuesve dhe

12 Gazeta Shqiptare, Shqiptart me koeficientin m t lart t inteligjencs27 /12/ 2010,

xl
nxnsve pr shkolln.
Ka ndryshuar shum koncepti i Msuesve dhe i nxnsve pr shkolln. Si del nga anketimet pr nj pjes t mir
msuesish shkolla sht vendi i mundsis pr t marr nj pag mujore, pr t tjer nj mundsi pr t prfituar jo
vetm nga paga, por edhe nga kurset, nga shitja e librave dhe nga mitmarrja. Gjithashtu ka ndryshuar shum
koncepti i adoleshentve pr shkolln. Mjafton t hedhsh nj sy n facebooc tek faqet e t rinjve nga Shqipria,
Kosova e Maqedonia. Aty qarkullojn dhjetra varjante t ktij konceptimi pr t cilin flasim. Po ju prezantoj nj prej
tyre, pr t par se kemi realisht probleme t mprehta etike n shkolla. Nuk jan lojra fjalsh, por realitete
joedukative t prditshme.
5.3 Etika n darn e virtuales. Ka nj rritje t kriminalitetit t fmijve dhe t rinjve brenda dhe jasht shkollave.
Kjo sht n korelacion t drejtprdrejt me shkalln e ndikimit t internetit, filmave horror dhe lojrave virtuale.
5.4. Kopjimi si dukuri antietike.
N detyrat e shtpis, n detyrat e klass, n testet e lirimit nga arsimi 9-vjear, n testet e
Maturs Shtetrore, n provimet universitare dhe pasuniversitare 62% e djemve dhe 54% e
vajzave kopjojn. Vetm 12% nuk kopjojn kurr. T tjert veprojn sipas rastit. Vetm
universitetet amerikane nuk e tolerojn kopjimin. N Evrop tolerohet 90%, pra vetm 10%
e ndshkojn. 18
Nga arkiva informative e gazets Lajme n internet m lexojm:
Skandali, rezultatet e provimeve vonohen nga
kopjimi i masiv i nxnsve
MASH-i, penalizime pr msuest q kan shprndar tezat e provimeve. Vonesa
pr m shum se dy jav n shprndarjen e rezultateve pr maturantt n shuma
shkolla t vendit, duket se kan pasur nj shkak dhe kjo jo pr faj t autoriteteve t
kontrollit t testeve. Sipas ministris s Arsimit, dyshohet pr kopje masive
gjat zhvillimit t provimit. Gjat korrigjimeve jan vn re prgjigje t njjta t shum nxnsve dh pr kt ka pasur edhe
penalizime, pasi u jan ulur pikt n test. Sipas ministris, disa msues kan shprndar teza t gatshme pr dhjetra nxns dhe
pikrisht pr kto raste kan nisur hetimet. Ndrkoh, sht deklaruar se pr msuesit q i kan shprndar kto teza do t ket t
tjera penalizime. Sipas ministris s Arsimit, ka ende dhjetra maturant q nuk kan marr prgjigjet e provimit me zgjedhje.
Ende nuk dihet se si do t veprohet m tej, kur kan mbetur edhe 5 dit q maturantt do t duhen t plotsojn formularin e
aplimit pr n universitetet publike. Kopjimet n provim. Zyrtar t ministris s Arsimit thon se shkak i voness ka qen
pikrisht fakti se n shum raste ata kan siguruar prova pr kopjimin masiv t nxnsve. Provimet e maturs shtetrore nuk jan
administruar mir nga msuesit n t paktn 20 shkolla, ku sht konstatuar se nj pjes e madhe e maturantve kan kopjuar.
Msohet gjithashtu se nuk flitet pr prpjekje individuale t nxnsve pr t kopjuar, por pr shprndarjen e tezs n mnyr t
organizuar nga msuesit q duhej t mbikqyrnin provimin. Ekspertt kan zbuluar se dhjetra nxns kan dhn n mnyr
rigoroze t njjtn prgjigje. Pr kt arsye maturantt t cilt kan kopjuar jan penalizuar, duke ia ulur pikt pr pyetjen q
kan kopjuar, ndrsa pr msuesit do t ket penalizime m t rnda. sht br e ditur se qytetet m problematik pr kt
shtje jan Fieri, Elbasani e Pogradeci, ku m shum prgjegjsi kan msuesit. Formulari A2. N kuadr t rregullores s
maturs, nxnsit kan vetm katr dit n dispozicion pr plotsimin dhe dorzimin e formularit A2 n drejtorit e shkollave

18
Gazeta Shqip dt.11.3.2011, suplmenti Ndryshe,

xli
prkatse. Kjo sht nj nga arsyet pse nxnsit e prjashtuar nga kto lista jan t shqetsuar pr fatin e tyre. Kjo do t thot q,
nse rezultatet e ktyre t rinjve nuk publikohen deri prpara dats 2 gusht, rrjedhimisht ata do t humbasin t drejtn pr t
plotsuar formularin A2. Aktualisht numrohen 11 shkolla t mesme q nuk kan br ende publike rezultatet e provimeve me
zgjedhje. Nisur nga kto prllogaritje, konkluzioni sht i qart, kta nxns rrezikojn t humbasin vitin akademik. Edhe pse
kan ndjekur me korrektsi do "pik" t Maturs Shtetrore 2009-2010, maturantt jan t detyruar t vuajn pasojat e nj
parregullsie, q nuk dihet ende se ku e ka zanafilln. 19

5.5. Nga kopjimi i testeve te vjedhja e votave

N komisionet tona zgjedhore, lokale dhe qndrore 60% e antarve jan msues, e megjithat q
nga viti 1994 deri sot zgjedhjet vidhen. Por kjo situat sht n t gjith Lindjen. Vetm n Perndim
nuk kontestohen resultatet sepse nuk vidhet, ose dukuria nuk sht kaq e ndjeshme. Pr
argumentim po i referohem literaturs ruse:

Si rregull t gjitha komisionet zgjedhore jan organizuar n baz shkollash dhe msuesish ( n mnyr t
veant n Mosk) bile dhe n qytete t tjera po kshtu. Pr 30 monedha t argjenda kta njerz q shesin
atdheun dhe pr nj kopejk, hedhin vota t falsifikuara n favor t Rusis s Bashkuar. Pikrisht msuesit hodhn n
zgjedhjet e fundit pr Bashkin e Mosks 80000 flet votimi t falsifikuara dhe secili mori pr nj vot t falsifikuar
3 kopejk. Pastaj msuesit dalin tek nxnsit e tyre dhe thon: (Fmij, duhet t jemi t ndershm). Dhe ja bjn me
sy Si un!!! 20

Kapitulli VI. DREJTUESIT DHE MSUESIT PR VETE DHE NXNSIT PR TA

N librin Strategjit e t msuarit, aty ku flitet pr Taksionomin e sjelljes ne

morm nxitjen pr t hartuar nj plan teoriko-praktik se si mund t vzhgohej sjellja e msuesve
dhe nxnsve n klasa, se si mund t hartohej nj anket e gjer pr kt shtje. Ja si shtrohet
shtja n kt burim:
M 1948, nj grup specialistsh formuluan nj plan teorik, me ann e t cilit lehtsohej komunikimi n
procesin e msimdhnies. Grupi arriti n prfundimin se objektivat arsimore pasqyrohen n sjelljen e do njeriu.
Nga kjo dilte se sjellja mund t vrojtohej dhe t prshkruhej. Kto prshkrime mund t klasifikoheshin. Plani i
klasifikimit prfshinte nj fush me katr pjes kryesore: fusha e njohjes, fusha afektive, fusha psikomotore dhe
fusha e perceptimit. 21

19
Gazeta Lajme n internet m 23.08.2010,
20
Burgajeva, T., Revista Shkencat Pedagogjike, Nr.6, Mosk, 2009,fq.123,
21
Grup autorsh, Botim i ISP-s, Strategjit e t msuarit- prvoj pr nj msimdhenie m t mir, botimi i tret
- Teaching Strategies Thrid Edition, Toronto 1993, Eureka, Tiran, 1995, fq.38,

xlii
 6.1. Prfundimet e anketave pr qndrimin e drejtuesve dhe msuesve ndaj
profesionit dhe etiks s komunikimit t msuesve n klas 22
6.1.a. T dhna rreth ankets: Mbi knaqsin q jep puna
Marrdhniet q ndrton njeriu me punn, raportet e prfshirjes s njeriut n pun jan me rndsi t
jashtzakonshme n modelimin e etiks profesionale t msuesit, ato prbjn indetitetin e tij t vrtet, etikn pa
doreza. 23
Pr studimin e etiks pedagogjike, m konkretisht pr ann profesionale te etiks s msuesit kemi kryer disa
anketime t njkohshme me anketat pr etikn e komunikimit. Duke dashur t kemi burime referente t besueshme
dhe autentike iu drejtuam, jo nxnsve si tek rasti i anketes pr komunikimin etik, por msuesve t shkollave tona t
mesme dhe 9-vjeare, pr ta par etikn profesionale t msuesit dhe lidhjen e tij me profesionin m nga afr.
Anketa u krye 3 her me nj shkputje prej 5 dhe 3 vjetsh: maj 2003, qershor 2008, maj 2011. Rezultatet qen t
ngjashme megjithse brezi i msuesve sht rritur 18% dhe 27% dhe i pagave 113% (pra mbi dy her)
6.1.b. Rezultate dhe prfundime:
A.1. N anketn MBI KNAQSIN Q JEP PUNA prfshihen 4 shtje thelbsore q preokupojn
njeriun q sht n marrdhnie pune. Kto katr shtje ngrthejn nj mori nnshtjesh, pyetjesh, pohimesh dhe
mohimesh pr t cilat gjithsesi duhet t bsh ose jo nj konfirmim. Kto 4 nnshtje jan: 1. KNAQSIA q jep
puna 2. PRFSHIRJA n pun 3. SYNIME, TENDENCA LARGIMI nga puna dhe 4. PRKUSHTIMI n pun i
cili grupohet n: 4./1. prkushtimi emocional, 4./2. prkushtimi normativ, 4./3. prkushtimi i vazhdimsis.
S pari m duhet t bj nj sqarim. Kjo anket, n shumicn e krkesave t saj nuk ka lidhje t drejtprdrejta
me udhheqjen etike t shkolls dhe etikn e msuesit, pasi vetm pak pyetje jan t drejtprdrejta. Kjo ka qen nj
mnyr m e sigurt pr tiu qasur t vrtets. Gjat aplikimit un vura re mjaft lidhje edhe mes ankets q un
kisha hartuar pr nxnsit dhe pakets me instrumenta etike pr drejtuesit me kt anket, q n thelbin e saj
prmban knaqsin q t jep puna. Pra t dhnat q u voln nga realizimi i saj n shkollat tona na dhan rastin q
ti prfshim n kt libr:
S dyti bindja ime q buron nga prvoja, njohjet dhe vzhgimet se etika profesionale raportet parsore i ka
me punn q ushtron njeriu n jet. N tekstin e psikologjis pr shkollat e mesme t profilit shoqror, Prof. Dr.
Adem Tamo, bn kt pohim: Profesioni dhe puna konkrete q njeriu bn gjat jets, prbn nj nga burimet m
t fuqishme, jo vetm pr t siguruar mjete jetese, por edhe pr shum arsye t tjera. Ndr to prmenden disa arsye
t karakterit psikologjik, si formimi i indetitetit, kushtzimi i mnyrs s jetess dhe i knaqsis nga jeta. 24
Kt bindje e prforcon edhe grevat e pedagogve dhe msuesve n lidhje me pagn, autonomin
universitare, statusin e msuesit etj. gjat muajve nntor 2004-janar 2005.
S treti hidhni nj sy npr shkolla dhe universitete. Msuesit dhe pedagogt q manifestojn nj sjellje
etike t rangut t lart, jan ata q me punn kan raporte prkushtimi, prfshirje dhe knaqsie, ata q shkolln e
konsiderojn si familjen e tyre t dyt, q nuk bjn dot pa t. Shembujt q sillen nga msuesit dhe prindrit e mi
msues n kt libr t bindin pr kt. Ashtu si ta forcojn kt bindje dhe kundrshembujt se msuesit jo etik,
ata q shkolln e kan kthyer n biznes dhe burim fitimesh t paligjshme, ngrin kryesor e kan nga marrdhniet q
kan ndrtuar me punn e tyre. N shpirtin e tyre ka her kan vdekur idealet e larta. Gjat puns me kt libr do t
jepen shembuj edhe pr kt.
N shtjen e par: 1. KNAQSIA q jep puna, prfshihen: knaqsia apo paknaqsia n lidhje me pagn
q merr msuesi n institucionin shkollor publik apo privat ku sht i punsuar, shanset ose jo pr tu ngritur n
detyr, vlersimi pr figurn etike dhe profesionale t drejtuesit, knaqsit ose paknaqsit nga prfitimet
materiale apo morale n pun, shprblimi me mirnjohje apo fyerje, rregullat dhe procedurat q lehtsojn apo

22
Maliqi, B., The Pedagigical Ethics as a Factor in Edukacion, Vizione 17, Shkup, 2012, fq. 79-90;
23
Maliqi, B. Shnime pedagogjike, fq. 34
24
Karaj, Th. & Tamo, A., Th. Psikologjia, tekst msimor pr shkolln e mesmet profilizuar, profili shoqror,
Tiran, SHBLSH, 2003, fq. 156,

xliii
vshtirsojn punn q kryen, m plqejn ose jo njerzit me t cilt punoj, ndjej se puna ime sht e kuptimt ose
e pakuptimt, komunikimi brenda shkolls duket i mir ose jo, qartsia n lidhje me synimet dhe objektivat q ka
shkolla, ngarkesa n pun, knaqsit q prfitoj nga puna q bj, mundsit pr t ecur prpara etj.
N shtjen e dyt: 2. PRFSHIRJA n pun, prmblidhen pohime t tilla se a sht puna burim i ndershm
i t ardhurave t tua, nse ti jeton, ha dhe merr frym me punn tnde. Ka msues q e pohojn me plot gojn se
knaqsia m e madhe n jetn e tyre vjen nga puna, nga prfshirja n t, t tjer mendojn se ka shum gjera n
jetn time q jan realisht m t rndsishme se puna. Pohimi nse ndihesh ose jo profesionist n punn tnde, nse
e sheh kt profesionizm tek vetja dhe tek kolegt e tu. Marrdhniet q ndrton njeriu me punn, raportet e
prfshirjes s njeriut n pun jan me rndsi t jashtzakonshme n modelimin e etiks profesionale t msuesit,
ato prbjn indetitetin e tij t vrtet, etikn pa doreza.
N shtjen e tret: 3. SYNIME, TENDENCA LARGIMI nga puna, shtrohen alternativat e kundrta me
prfshirjen dhe prkushtimin profesional t njerzve n pun. A mendojn vazhdimisht, shpesh apo nganjher ta
len kt pun. A do ta len s shpejti, me tu krijuar ndonj rast i prshatshm, pr nj pun me m shum burime
fitimi etj. dhe pr m tepr a do ta linin at pr t punuar n fardo pune tjetr, por nga e cila fitohet m shum, si
bjn aktualisht ata mijra msues emigrant apo t migruar nga zonat rurale n ato urbane pr tu marr me pun t
tjera?
N shtjen e katrt: 4. PRKUSHTIMI m pun, i cili grupohet n: 4./1. prkushtimi emocional, 4./2.
prkushtimi normativ, 4./3. prkushtimi i vazhdimsis. Do t isha shum i/e lumtur ta kaloja pjesn tjetr t
karrjers sime n kt organizat. Ndjej me t vrtet q problemet e ksaj shkolle jan edhe t mijat, sepse shkolla
ka rndsi dhe domethnie t madhe pr mua apo nuk ndjej ti prkas organizats sime profesionale, nuk jam
pjes e familjes pasi nuk ndjehem i lidhur emocionalisht me organizatn time. Ndjej detyrim ndaj kolegve dhe
nxnsve, jam shum i/e lidhur me ta, shkolla tani ka nevoj pr mua, do t ndjehesha fajtor nse do ti braktisja etj.
A. 2. Prfshirja e msuesve dhe drejtuesve n anketim.
N anket prfshihen 48 msues dhe 152 msuese, shifr kjo q prkon afrsisht dhe me raportet reale meshkuj-
femra t msuesve n Bashkin e Sarands, Delvins dhe Konispolit si dhe n komunat Vergo, Markat, Dhivr,
Livadhja, Lukov, Aliko, Xarr e Ksamil. Nga kta: 25% punojn n arsimin e detyruar dhe 75% n shkollat e
mesme. 131 vet jan qytetar dhe punojn n qytete, ndrsa 69 msues punojn n fshatra. Moshat jan: 23-29 vje
= 52 vet, 30-40 vje = 64 vet, 41-50 vje = 55 vet, 50-60 vje = 29 vet. Kta 200 msues punojn n
shkollat publike, por nj pjes e vogl e tyre ka provuar t punoj edhe n shkoll private. 105 msues jan t
profilit shoqror dhe 95 t profilit matematiko-natyror. Pr nga shkalla e kualifikimit jan: Kategoria IV= 70
msues, K. III = 50, K. II = 50, K. I = 30 msues, dhe po sipas nxnsve koha e puns n kt shkoll: pr ta
sht 1-5 vjet = 64 msues, 5-10 vjet = 40 msues, 10-20 vjet = 54 msues dhe 20-30 vjet = 42 msues. M
konkretisht msuesve iu drejtuan pyetje dhe prej tyre u voln rezultatet e mposhtme. Pr lehtsi interpretimi kto t
dhna t fushs s etiks ne i kemi grupuar n indikator (tregues) dhe pr do grupim kemi dhn dhe prqindjet e
dukurive dhe problemeve etike t relatuara prej nxnsve n anketime.
A. 2. 1.Knaqsia dhe prkushtimi profesional:
E shoh t arsyeshme t bj disa deduktime duke u nisur pikrisht nga shtja e katrt e ankets, pasi lidhjet
profesionale t msuesit me knaqsin dhe prkushtimin emocional q ofron msuesia jan thelbi i moralit t tij.
Pr tu br msues duhet t kesh vokacione t brendshme, ideale, ndrra dhe dshira t bukura, nj shpirt human
dhe poetik. Kt e thon t gjith ata q tek msuesia i ka uar apo i on bindja se msuesia sht art, dhe si rezultat
kan knaqsin dhe prkushtimin e prfshirjes n t. Pr ata, q n radht e ktij profesioni rreshtohen me llogari,
problemi qndron m ndryshe. sht pikrisht kjo kategori q sht gati ta braktis profesionin me rastin m t par.
shtja nuk sht edhe kaq e thjesht, pasi rezultatet shkollore mund t jen favorizuese pr t dyja kategorit.
Pohimin: Do t isha shum i lumtur ta kaloja pjesn tjetr t karrjers sime n kt organizat. e bjn
34% e msuesve t anketuar, ndrsa Ndjej me t vrtet q problemet e ksaj shkolle jan edhe t mijat, sepse
shkolla ka rndsi dhe domethnie t madhe pr mua. rreth 70% e tyre. T tjer pohojn: Ndjej detyrim ndaj
kolegve dhe nxnsve, jam shum i lidhur me ta, shkolla tani ka nevoj pr mua, do t ndjehesha fajtor nse do ti
braktisja etj. Kta shkojn gjer n 59%. Nga intervistat e mia me kt kategori msuesish del se pjesa m e
rndsishme e tyre, pikrisht ajo e 34%-shit t par jan msuesit e lidhur shpirtrisht me profesionin.

xliv
 Kategoria tjetr sht ajo q pohon t kundrtn: Nuk ndjej ti prkas organizats sime profesionale, nuk
jam pjes e familjes, pasi nuk ndjehem i lidhur emocionalisht me organizatn time. Kjo kategori shkon nga 40-42
%. Esht nj grupim krejt i pa knaqur, i pamotivuar dhe n krkim t burimeve t tjera ekonomike, jasht dhe
brenda profesionit. Si do ta shohim dhe nga anketimet e nxnsve, bisedat me prindr, si dhe relacionet zyrtare t
drejtuesve, inspektorve dhe specialistve t arsimit kjo kategori shfaqet problematike edhe n drejtim t etiks
profesionale. Jan ustallart e prhershm t kurseve private, t shitjes s testeve dhe librave jashtshkollor t
detyruara si flet pune, apo t venies s gjobave pr nxnsit ngels apo ata q rrezikohen n provime. Por m
problematike se ktu, kjo kategori profesionale shfaqet n komunikimin me nxnsit dhe n vlersimin e rezultateve
t tyre, shpesh t manipuluara n dobi t atyre q lyejn rrotn.
A. 2. 2. Motivimi ekonomik:
Nga t dhnat e ankets q ju do t keni rast ti shikoni n mnyr analitike n fund t ktij libri n dobi t
tems son do t veojm se 91% e msuesve t anketuar n masa t ndryshme ndjehen t pamotivuar nga paga q
marrin, 74% jan plotsisht ose pjesrisht kundr ksaj page. Vetm 8 msues, pra vetm 17% ndjehen pjesrisht
apo plotsisht t knaqur nga kjo pag, dhe nga kta 6 i prkasin shkolls private. Nga kta 47 msues t anketuar
del gjithashtu se 85% e tyre pohojn se rritjet e rogs jan t pakta dhe t largta n koh. 76% jan t paknaqur
nga prfitimet q u jep mundsia t qenit msues n nj shkoll publike. Ndrsa 63% nuk ndjehen t vlersuar pr
punn q bjn dhe 74% mendojn se nuk vlersohen konkretisht n raport me punn q bjn. Kjo sht arsyeja
pse msuesit n masn 72% mendojn shpesh pr ta ln punn si msues po t ken nj mundsi zgjedhjeje tjetr
dhe 42% mendojn vazhdimisht pr ta ln at n krkim t nj gjetje t re, ku pozicionimi ekonomik do t
ndryshonte edhe raportet e tjera sociale e psikologjike t jets s tyre. M konkretisht gjat biseds me nj grup
msuesish doli se disa prej tyre ishin me strehim t pa stabilizuar, pra pa shtpi, me fmijt maturant ose
paramaturant, edhe grat ose burrat ashtu me roga t vogla. T blesh shtpi sot duhen t paktn 50.000 Euro, t
mbash nj fmij n universitet, pa llogaritur shpenzimet paraprake duhen pr katr vjet t paktn 10.000 Euro,
edhe sikur buk e gjiz t hash nuk t del, po t llogaritsh se roga vjetore e nj buxhetori t rangut ton sht 3.600
Euro. Msuesit jan shpesh n prag t panikut, n gjendje stresi dhe dshprimi t prhershm. Ata q vazhdojn t
punojn me prkushtim profesional, jan heronj t heshtur, idealist t vrtet. Kjo koh ka nevoj pr ideale t
larta, ata e din se misioni i tyre sht fisnik, po kush i jep shtetit t drejt t abuzoj me kt finikri?!
A. 2. 3. Karrjera:
Morali i njeriut ka lidhje parsore me karrjern profesionale, me mundsin dhe shanset e ngritjes n detyr.
Nga natyra njeriu sht ambicioz dhe egoist. Pushteti hierarkik dhe karrjera profesionale jan dy nga fushat ku
ambicia dhe egoizmi bjn fark. Pr sa koh ato u shrbejn edhe personit, edhe puns, edhe t tjerve, gjykohen si
vlera pozitive, kur kthehen n qllime n vetvete kultivohet vesi. T vlersuara si cilsi pozitive nga kjo anket del
se msuesia si profesion ofron pak shanse pr karrjer profesionale dhe mundsi pushteti, q do t krijonte hapsira
t nevojshme pr shfaqjen e vlerave dhe aftsive personale. 53% e msuesve pohojn se shanset pr tu ngritur n
detyr jan shum t vogla dhe po n kt mas kan iluzionin se po t punojn mir kan mundsin t ngrihen n
detyr, pikpamje t ciln 34 % e kundrshtojn, ndrsa 15% pohojn se nuk iu prket atyre kjo shtje. T
intervistuarit gojarisht pohojn se e din mir se drejtori i shkolls ndr ne shihet si njeri politik, pra partit u japin
mundsi karriere militantve, dhe se ka ende drejtor disa vjear, si t till, a thua se kan lindur drejtor, dhe as
ndrrimi i sistemeve politike, as ndryshimet n pushtet nuk i lvizin nga instikami, ata i mbajn n poste klanet. N
kto kushte pohimet n kt pik bhen t besueshme. Po jap nj shembull: drejtori im i par, kur dola n pun ka
qen A. A., i cili edhe sot, pas shum vjetsh vazhdon t jet drejtor shkolle, pavarsisht nga koha, vendi dhe
ndryshimet. Nuk e paragjykoj, pasi emri i tij n kt rast shrben vetm si ilustrim. Gjithsesi sht nj tem q do
t diskutohet edhe m tej.
A. 2. 4. Marrdhniet dhe komunikimi:
78% e t anketuarve pohojn n masa t ndryshme se kur e bjn punn mir marrin mirnjohjen q u takon
prej drejtuesve, inspektorve dhe shefave t arsimit. 95% pohojn se u plqejn njerzit me t cilt punojn dhe
87% jan pjesrisht ose plotsisht dakort me marrdhniet e komunikimit q kan ndrtuar brenda institucionit ku
punojn. 70% e vlersojn si t aft drejtuesin e institucionit ku punojn, por me sa duket n shtjen etike t
marrdhnieve dhe t komunikimit n pun ka dhe raportime kontradiktore, pasi 57% pohojn se shefit nuk i

xlv
interesojn fare ndjenjat e vartsve, ndrsa 49% t vshtirsis s msuesis e shohin tek marrdhniet me kolegt
dhe po 49% pohojn se ka shum grindje dhe mosmarrveshje n pun. Vetm 42% nuk kontestojn asnjeri n
fushn e marrdhnieve dhe t komunikimit, pasi shprehen plotsisht t knaqur dhe t motivuar prej ktyre
marrdhnieve. Psikologt transaksional mendojn se n shoqrin e sotme q pr shum shkaqe jeton n gjendje
stresi, dy nga qendrat ku njerzit kalojn kohn m t madhe javore n pranin e njeri-tjetrit jan qendra e puns dhe
familja. N vend q kto dy qendra t kthehen n nj burim knaqsie t prhershme shpesh jan varri i saj. Nj
msues i nj shkolle t mesme t bashkuar, q koht e fundit ka fituar me konkurim vendin e nndrejtorit t shkolls
nj mbrmje, kur po bisedonim pr rezultatet e anketimit me disa nga msuesit e tyre m thoshte: Detyrn e mora
me entuziazm, por n t vrtet ndjehem keq. Shkolla sht si nj ar e parcelizuar n 4-5 klane. Roli i drejtorit
deri tani ka qen ai i lojs me zjarrin, fryj njerit krah e fik tjetrin. Shumics s msuesve nuk u plqen as disiplina e
puns, as kontrolli i brendshm dhe as kualifikimi. Po tu flassh kur bie zilja, tu krkosh ditaret apo tu bsh
vrejtje pr punn gjejn strehim te drejtori. Drejtori krkon ti nxjerr gshtnjat nga zjarri me duart e mia. Vrtet
nuk di si t veproj. Pyetjes sime se pse drejtori vepron kshtu, ai m thot se drejtori ndjehet i rrezikuar, kujton se
un luftoj ti z vendin. Po me msuesit pse ndodh kshtu, vazhdoj un ta pyes srish. Jan msuar rehat, u plqen
t mbarojn bisedn, kafen apo cigaren dhe po pati koh futen edhe n msim, drejtori su ka prer kurr dit pune
dhe fletoren e kontrollit e mbush nga zyra duke shfletuar regjistrin pr mungesat, temn dhe vlersimet. Ka nj
marrveshje t heshtur pr t mos punuar. Pyes drejtorin, fare shkurt ai m thot se sht i ri akoma X-ja, si ka
dal rakia, domethn entuziazmi i fillestarit n detyr, nnkupto, q un jam velur. Pyes nj msuese, Ne donim
q ai t bhej nndrejtor, por nuk e dinim q sht kaq karrjerist m prgjigjet. I propozoj t pim nj kafe pr t
biseduar m gjat. Pranon se ai sht njeri i rregullt dhe puntor, se si msues ka respektuar m mir se kushdo
disiplinn e puns, kolegt dhe drejtuesit etj. Problemi qenka goxha i koklavitur. Plugu duhej futur m thell.
Problemi mund t zgjidhet duke respektuar ligjet dhe etikn profesionale. Me t na u dhn nj rast konkret kshtu
vepruam. Natyrisht sht vetm fillimi. Edukimi ligjor dhe edukimi i vlerave morale sht proces i gjat.
6.2.a. ANKET MBI ETIKN E KOMUNIKIMIT T DREJTUESVE DHE MSUEVE N
KLAS, T DHNA 25
Komunikimi sht nj pik nevralgjike e sistemit arsimor. sht nj problem madhor q e pohojn edhe
shum studime t tjera. Livia Nano, n studimin krkojn nxnsit nga msuesit e tyre, si e mendojn ata
msuesin e tyre ideal pohon se tiparet personale t msuesve dhe qndrimet q ata mbajn ndaj nxnsve,
ndikojn n mnyr t konsiderueshme n mnyrn se si nxnsit i perceptojn msuesit e tyre. 26 N shkollat e
arsimit t detyruar (9-vjeare), nxnsit u kushtojn m pak rndsi aspekteve teknike t msuesve si msimdhns
dhe jan shum t interesuar pr veorit e tyre t tjera. Kshtu nxnsit krkojn m shum nga msuesit e tyre
etikn e sjelljes dhe komunikimit n pun, n marrdhniet q ndrtojn me ta. Konkretisht ata krkojn: respekt,
drejtsi, siguri, besueshmri, ndjenj humori. E prfytyroj at si person t kndshm, t gzuar, t lumtur q do t
ma pronte edhe mua kt mirsi, do t m spjegonte gjera nga jetame pak fjal ka po them m duket si nj
ndrr dhe m vjen keq q ende se kam gjetur nj mik t till besnik. ( nj nxnse 13 vjeare), ndrsa nj nxns
tjetr pohon: Un mendoj se nxnsit duhet t lihen m shum t shprehen, t dgjohen. Secilit nxns i duhen
krijuar kushte t shpreh pikpamjet e tij pr problemet q trajton, dhe t dyja palt, si nxnsi, ashtu edhe msuesi
duhet t tregohen m tolerant. Kjo do t prmirsonte m shum marrdhniet tona. 27
Pikrisht duke dashur t kemi burime referente t besueshme dhe autentike ju drejtuam nxnsve t
shkollave tona t mesme dhe 9-vjeare, pr ta par etikn profesionale t msuesit m nga afr. Anketa e plot e
hartuar prej nesh ndodhet n fund t ktij libri. Anketa u krye 2 her me nj shkputje prej 5 vjetsh: maj 2003-
qershor 2008. rezultatet jan t ngjashme si dy pika uji, megjithse brezi i nxnsve t anketuar ka ndryshuar 100%,
ndrsa i msuesve 18%. M posht po paraqesim interpretimin e disa prej elementve m thelbsor t ktij
anketimi t hollsishm, t cilin kolegu yn N. Peko e quajti skaner etik. Kjo anket n t dy rastet u zhvillua me

25
Maliqi, B., Etika pedagogjike si faktor n edukim, Krkime universitare 32, Gjirokastr, 2012, fq. 235-248 ,
26
Nano, Livia. Botim i ISP-s, Probleme psikopedagogjike e sociale, Tiran, 2002, fq 37,
27
Nano, Livia. Po aty, fq.40

xlvi
nxnsit pr 100 msues t zgjedhur prej tyre, pa emra dhe pa asnj imponim. N anket prshkruhen n mnyr
vlersuese 80 tipare etike pr disa shtje madhore t komunikimit t msuesve n klas. 85 nxns e kan plotsuar
kt anket. 15 prej tyre e kan plotsuar pr dy msues. 20 nxns t klasave t teta t shkolls 9-vjeare e kan
plotsuar anketn n klas n prezencn ton, 65 t tjert, kryesisht nxns t 3 shkollave t mesme n shtpi, duke
zbatuar kshillat tona t dhna gjithashtu n klas. Edhe n anketimin e dyt u modeluan t njjat situata me qllim
q karahasimi t kishte m tepr baz. N anket prfshihen 24 msues dhe 76 msuese, shifr kjo q prkon
afrsisht dhe me raportet reale meshkuj-femra t msuesve n Bashkin e Sarands dhe Komunn Ksamil. Nga
kta: 25 punojn n arsimin e detyruar dhe 75 n shkollat e mesme. 90 vet jan qytetar dhe punojn n qytet,
ndrsa 10 msues punojn n fshat. Moshat jan: 23-29 vje = 25 vet, 30-40 vje = 30 vet, 41-50 vje =
27 vet, 50-60 vje = 18 vet. Kta 100 msues punojn n shkollat publike, por nj pjes e vogl e tyre ka
provuar t punoj edhe n shkoll private. 55 msues jan t profilit shoqror dhe 45 t profilit matematiko-natyror.
Pr nga shkalla e kualifikimit, sipas nxnsve jan: Kategoria IV= 35 msues, K. III = 25, K. II = 25, K. I = 15
msues, dhe po sipas nxnsve koha e puns n kt shkoll: pr ta sht 1-5 vjet = 32 msues, 5-10 vjet = 20
msues, 10-20 vjet =27 msues dhe 20-30 vjet = 21 msues. Anketa krkon vlersim pr dy grupe t mdha prej A.
50 tiparesh pozitive dhe B. 30 tiparesh negative. M konkretisht nxnsve u drejtohen pyetje dhe prej tyre u voln
rezultatet e mposhtme, t cilat nga pikpamja e plot statistikore do t shikohen n brendsi t tabelave. Pr lehtsi
interpretimi kto t dhna t fushs s etiks ne i kemi grupuar n indikator (tregues) dhe pr do grupim kemi
dhn dhe prqindjet e dukurive dhe problemeve etike t relatuara prej nxnsve n anketime.
6.2. b. Rezultate dhe Prfundime:
B. I. 1. - Korrektesa, prmbledh kto tipare etike: paraqitje, korrektes, koh, prshndetjen dhe t drejtuarit
e nxnsve n emr. N mnyr t natyrshme pyetja e par do t ishte:- A ishte etike paraqitja e jashtme e msuesit,
veshja, krehja dhe ecja e tij? Kjo pyetje sht e rndsishme pr etikn, pasi psikologjia i kushton shum rndsi
prezantimit t par, paraqitjes fizike. Veanrisht kjo sht e rndsishme pr nxnsit, posarisht pr moshat e
vogla dhe adolishencn. Kshtu 50% e nxnsve jan t mendimit se kjo paraqitje etike e msuesve sht pozitive,
ndjell knaqsi dhe motivon nj modelim mjaft t mir t personalitetit t msuesit, me ndikime pozitive edhe tek
nxnsit. 22% e vlersojn t mir, 18% t mjaftueshme dhe 10% nj paraqitje q stonon me figurn etike. Pr
pyetjen:-A ishte msuesi korrekt me fillimin dhe prfundimin e ors s msimit? 18% kt korrektes e shohin dobt,
dhe sht interesante se jan t gjith nxnsit e t njjts shkoll ku punon dhe nndrejtori X q ankohet me t
drejt po pr t njejtn gj. 8% si korrektes t mjaftueshme, 27% t mir dhe pjesa tjetr prej 47% si shum t mir
dhe shembullore. Natyrisht kjo korrektes lidhet edhe me respektimin e kohs msimore dhe koh s lir t
nxnsve, me faktin sa dhe si i prshndesin msuesit nxnsit e tyre n fillim dhe n fund t kohs msimore, q
vlersohen po thuaj n t njejtt parametra. sht fakt q n qytetet e vogla msuesit i njohin me emr nxnsit e
tyre, u drejtohen me emr, por rrall edhe me mbiemr dhe me trajta prkdhelse. Kt fakt e pohon edhe anketa
edhe intervistat gojore dhe bisedat me nxns. Disa prej tyre pohojn me keqardhje se ka msues, q sna i ndajn
nofkat dhe epitetet. Jan rreth 14% t t anketuarve q ankohen pr kt gj.
B. I. 2. Organizimi i mir i msimit, organizimi i marrdhnieve etike t komunikimit dhe disiplina e puns
n klas konsiderohen si shum t rndsishme pr mbarvajtjen e gjith procesit msimor edukativ. Pyetjes nse: -
Kishte msuesi aftsi pr t organizuar procesin msimor dhe at komunikativ, pr t kaluar me sukses nga nj
hallk n tjetrn. nxnsit n masn 25% mendojn se jo, 16% i konsiderojn t mjaftueshme, por shumica
mendojn se kto aftsi t fituara prmes prvojs, intuits dhe prgatitjes profesionale jan 22% t mira dhe 37%
shum t mira. Problemi qndron se kto t dhna nuk mbshteten as nga treguesit e tjer, t vjelur nga nxnsit
dhe as nga vzhgimet tona. Pyetjes:-A ishte disiplina e puns n klas motivuese pr sukses msimor? 45 % e
nxnsve mendojn se kjo disiplin stonon. N shkolln e mesme t Ksamilit dy nxnse gjimnaziste m than
shprehimisht se tre prej msueseve t tyre nuk ishin n gjendje ta disiplinonin punn n klas. Nga anketa gjithashtu
del se n masn 35% nxnsit nuk dgjojn sepse msuesit sdin t organizojn punn dhe t disiplinojn
komunikimin, n 49% t rasteve e ndrpresin komunikimin dhe merren me voglsira dhe n masn 39% n klas
dominon zhurma.

xlvii
 B. I. 3. Raportet psikologjike t nxitjes dhe frenimit pr t motivuar aktivizimin e nxnsve t dobt n
msim jan kye n psikologjin e komunikimit. Problemi qndron se msuesit sjan aspak etik dhe kan fare pak
bonsens n kt drejtim. 29% e nxnsve ankohen se msuesit nuk i nxitin nxnsit t japin prgjigje t plota, 22%
ua ndrpresin fjaln. 14% dhe 8% kt nxitje-frenim e kan mjaftueshm q s bashku me mir shkon n 30%.
Gjithsesi shumica e msuesve vlersohen pozitivisht n kt komponent t rndsishm, q ka t bj jo vetm me
komunikimin, por edhe me vet thelbin e procesit msimor dhe edukativ q zhvillohet n shkoll.
B. I. 4. T pyeturit sht elsi magjik q zbulon misteret e bots. Po si i vlersojn nxnsit msuesit e tyre
n nj komponent t till mjaft t rndsishm? Thjesht pr pyetjen: - A bn msuesi pyetje t t gjitha niveleve? 19
% e nxnsve mendojn se msuesit po thuaj sdin t pyesin, 10% pyetjet e tyre jan monotone, riprodhuese, pa
mendim dhe pa fantazi, 45% i vlersojn si t mjaftueshme dhe t mira dhe 36% shum t mira. Por nga kryqzimi i
informacionit me vzhgimet e mija dhe t kolegve n shkolla, nga bisedat me nxns dhe prindr del se gjendja
sht m problematike se kaq. Pyetjes pr sugjestionin: -A ishin pyetjet qllimisht sugjestionuese dhe provokative?
Nxnsit i prgjigjen se n 25% t rasteve ndodh kshtu, kjo mas nganjher shkon deri n 49%. Pra pr nj pjes
t msuesve pyetjet jan kurthe t ngritura pr t kapur nxnsit. Kjo dukuri prbn nj problem, pasi sht haptazi
nj dukuri jo etike. Pyetjet natyrshm lidhen me prgjigjet, dhe prgjigjet me saktsin dhe kreativitetin, m t qent
krijues. Nxnsit mendojn se rreth 23% e msuesve u japin fare pak rndsi prgjigjeve t sakta, t mbshtetura
dhe logjike. Msuesit I. S dhe A. K. duan si prgjigje at q kan ata n kok, po siu the at, prgjigjja jote ska
vler.- m tha shprehimisht nj nxnse gjimnaziste, 15 vjearja, L. B. gjat intervists gojore. Vet fmijt
pohojn se n masn m t madhe nxnsit kan dshir t prgjigjen n mnyr kritike dhe krijuese, rreth 59% e
tyre do t ndjeheshin t motivuar nse msuesit e tyre do ti vlersonin pr kt gj. Mirpo krkesa e msuesve
trysnon n prgjigje q mbshteten n kujtes, qllimisht pr t imponuar nj t msuar mekanik. Ky mekanicizm
sht i fuqishm n masn 24 deri n 46%. Kjo ndodh se kontrolli i msuesit n masn 33% nuk sht normal, i
programuar dhe efektiv. Natyrisht qndrime t tilla n prmbajtjen e etiks s msuesis do t ken pasoja edhe n
vlersim.
B. I. 5. Filizofit dhe politikat arsimore vendosin si prioritare n finalitetet arsimore realizimin e
objektivave, si form reale e shprehjes s standarteve t prmbajtjes, t arritjeve dhe t vlersimit. Pikrisht ky
realizim shpreh n fund t fundit merakun e prbashkt t politikbrsve, qeveritarve, donatorve, komunitetit dhe
prindrve si taksapagues se bhet me parat e tyre pr arsimin. Nj tem e rrahur mjaft. Lidhjet e etiks s
msuesve jan parsore n lidhje me kt tem. Pyetja e par q lind natyrshm sht se a i prcakton dhe a i
tregon msuesi objektivat? Praktikisht problemi fillon q n prgatitjen paraprake t msuesit pr msim, por
refleksionet i ka n klas. Nxnsit pohojn se 36% e msuesve nuk i trgojn objektivat e ors s msimit, as nuk i
shkruajn apo prcaktojn n ndonj far mnyre n tabel. Harrojn se ky qndrim sht me pasoja ndaj asaj se
ka nxnsit msojn, thon apo bjn. Etikisht t zhvillosh nj t msuar pa objektiva sht njsoj si t ecsh n
errsir. T prcaktosh kriteret e vlersimit t ktyre objektivave, kushtet e puns pr realizimin e tyre, kohn dhe
mjetet e lejuara do t thot q veprimet e nxnsve t jen orjentuar drejt qllimit, t maten realizohen dhe
vlersohen drejt. Problemi qndron se vetm 35% e nxnsve mendojn se objektivat jan t matshme dhe t
mbshtetura n kritere. Vet realizimi i objektivave matet s pari me t kuptuarit e tyre prej nxnsve. Pyetjes: -A e
kontrollonte msuesi t kuptuarit si nj prej objektivave t msimit? Nxnsit i prgjigjen 20% jo, 19%
mjaftueshm, n po kt mas mir dhe 42% po. T mos harrojm se njohja dhe t kuptuarit zen vetm shkallaren
e par n hierarkin e sfers njohse t prcaktuar prej Beniamin Blumit. Pa kt shkall sshkon dot m tej tek
analiza, sinteza, realizimi dhe vlersimi i gjith procesit t msimdhnies. Mbase problemi qndron pikrisht te
aftsimi i nxnsve. A ishte aftsimi i nxnsve objektivi kryesor i msimit? 40% mendojn se po, por 32% nuk
mendojn kshtu. Ata q nuk mendojn kshtu jan realisht kontigjenti i braktisjes pedagogjike si braktisje e fsheht
apo e deklaruar. Ndaj pohohet m tej se n masn 35% nuk u shkon deri n fund prpjekjeve pr realizimin e
objektivave. Nxnsit nuk aftsohen pasi msuesit kan manin t flasin, t informojn dhe jo t orjentojn dhe
kontrollojn. N masn 47% kt prgjigje e pohojn nxnsit. Ashtu si n po kt mas mendojn se i mbyt
mekanicizmi, se mbshtetet t nxnt te kujtesa, pa i ln hapsirat e nevojshme mendimit t lir dhe t pavarur t
nxnsve. Shifrat negative ktu shkojn nga 34 n 39%. Pr ta mbyllur kt syth do t thoshnim se prgjithsisht

xlviii
edhe n qoft se n shkolla ushtrohet presion n njohje, n afeksione, aftsime, sjellje dhe qndrime bhet ende pak.
Ndryshimi duhet filluar nga kurrikula kombtare e arsimit, nga programet dhe tekstet tek teknologjit e edukimit.
B. I. 6. Etika dhe Teknologjit e edukimit. Teknologjit e edukimit nuk jan nj fjal goje, sot me to nuk
kuptohen vetm mjetet dhe materialet msimore demonstrative, statike apo dinamike, didaktike, vizive dhe
akustike, por shum m tepr se kaq. Ato fillojn me teknikat e zakonshme dhe t prditshme t puns n klas, nga
prdorimi i tabelave apo drrasave t zeza, ku shkruhet me shkums t bardh apo me ngjyra, tek flipartet,
epidioskopt, televizort e kompjuterat, nga tekstet msimore dhe fletoret e modeluara, tek lapsat me ngjyra,
grshrt, vizoret dhe mjetet ngjitse me t cilat punojn nxnsit n klas. Me teknologji edukimi sot kuptohen
edhe modelet dhe metodat e thjeshta e t ndrlikuara, gjith arsenali i strategjive t edukimit t para si: forma,
mnyra, rrug dhe mundsi veprimi e ndrveprimi. N kt anket ato prfshihen me emrtime t ndryshme dhe
anketohen si t tilla. Ndr pyetjet e bra pr to jan:- A ishin t prdorshme dhe efektive teknologjit e edukimit?
36% e nxnsve mendojn se kto teknologji prdoren dobt e disi, 28% mjaftueshm e mir dhe 36% shum
mir. Pyetjes pr prdorimin e larmis s teknikave msimore efektive iu prgjigjn n kto raporte: 33% dobt e
disi, 38% mjaftueshm e mir dhe 29% shum mir. Kontradikta qndron pikrisht n faktin se msuesit jo vetm
nga anketimet, por dhe nga bisedat e prditshme t puns e vzhgimet n klasa del se nuk prdorin as drrsan e
zez. Pyetjes:-A prdorej tabela e klass pr qllime msimore, demonstrime, evidencime, zgjidhje problemash?
27% thon se jo. Kur dihet se ast tabelat e thjeshta nuk prdoren mir, nga na del se u prdorkan teknikat dhe
teknologjit e edukimit me efektivitet, kur dhe n tekste nuk mund t punosh se do t duhen pr tre vite shkollor,
dhe nxnsit rrin nga 40 e 50 nxns n klasa me nga dy turrne dhe kur numri i kompjutrave edhe n shkollat e
mdha t qyteteve kryesore l pr t dshiruar. Nj msues etik dallohet nga t tjert ndr t tjera edhe pse ai i v n
prdorim teknologjit q ka n dispozicion, vepron me to pr t krijuar tek nxnsit modelin nga ata do t msojn.
Pr shum vite ish msuesi yn i nderuar i matematiks dhe fiziks n shkolln tetvjeare, A.Llosha do t ishte i
pazvendsueshm, pasi ishte n gjendje t vinte n pun gjith arsenalin e dijeve t veta, nga ato q n pamje t
par skishin t bnin me punn e tij, prdorimin e vargjeve, proverbave, citimeve serioze e me humor deri tek venia
n pun e laboratorve t fiziks, kimis, apo lndve teknike, pavarsisht nse kta qen rus, polak, kinez,
perndimor apo prodhime t dala nga ndrmarrjet e mjeteve msimore brenda vendit.
B. I. 7. Vlersimi. Natyrisht q vlersimi i nxnsve do t jet nj z m vete. sht nj nga kurthet
intriguese t ktij libri, pasi n ka nj tregues kuptimplot t etiks profesionale t msuesit, ai sht vlersimi.
Paraqitje, korrektesa, komunikimi, formimi shkencor dhe psiko-pedagogjik, ndikimet sociale dhe paragjykimet,
vlerat dhe veset njerzore m mir se kudo shfaqen pikrisht n vlersim. N kufijt e ksaj ankete vlersimi lidhet
m tepr me disa nga treguesit q shqyrtuam m lart, p.sh. me nxitjen dhe frenimin, me t pyeturin etj. Ktu, n kt
syth, do ta shikojm m tepr t lidhur me: motivimin, kontrollin, tedencat, deformimimet, pozitn ekonomike apo
sociale t familjes s nxnsve (favorizuese ose jo) dhe si produkt vlersimet e pamerituara. Tek kjo e dhna e
fundit anketa provon se pozita social-ekonomike e familjes ndikon n masn 26 gjer n 46% vlersimin e msuesve.
Vlersimi duket s pari tek qndrimet etike t msuesit. Pyetja:-A ishin qndrimet e msuesit vlersuese, prgzuese
dhe motivuese? 24% e nxnsve e quajn vlersimin e msuesit lidhur me kto kritere t dobt, 30% mjaftueshm
dhe mir e pjesa tjetr normal, pra mjaft t mir. Ka nj mosprputhje ktu, q lidhet me tendencat dhe denigrimet, e
pra 27% e nxnsve msuesit i konsiderojn tendecioz dhe denigrues n vlersim, e thn ndryshe, 27 deri n 30
msues nga 100 t br objekt anketimi shfaqen si t till, 36 me element t till prbrs n vlersim dhe vetm 37
bjn vlersime t besueshme. Sipas anketimit vlersimet tendecioze dhe denigruese lidhje parsore kan me
interesat. Msuesit q zhvillojn kurse, marrin hak ndaj nxnsve t pabindur, q kurset nuk i zhvillojn me ta, ose
pr arsye t ndryshme, psh. ekonomike, nuk shkojn n kurse. sht nj shtje q do t shqyrtohet dhe m tej.
Shkaprderdhjet e vlersimit ndodhin edhe pse n masa t ndjeshme vlersimet lidhen me faktin se shpesh (nga 23
gjer n 47%) kontrollet e msuesve jan jo normale, t paprogramuara dhe aspak efektive. Gjat nj ore vzhgimi t
nj lnde t shkencave shoqrore msuesja krkoi gjith kohn nj qime n vez dhe nuk e gjeti. Pyetjet e saj kishin
brenda sugjestion dhe provokim, nj dukuri e shpesht antietike n shkollat e mesme, ku msueset n emr t
sfidave emocionale, ironizojn nxnsit dhe shpenzojn kohn kot. Nj pozicion i till etik, q lidhet si tham edhe
me interesat, bn q t vrtetat t deformohen duke ndikuar kshtu ndjeshm mbi rezultatet: nga 27 deri n 57%. Pa

xlix
dyshim q problemi ka zgjidhje. Vlersimi lidhet ngusht me rritjen e vlerave etike t msuesve, me zbatimin e
standarteve ligjore dhe natyrisht me uljen e numrit t nxnsve n klasa, me mundsit praktike pr t krijuar
ritmika vlersimi, me goj dhe me shkrim, me teste, ese e projekte, n diskutime msimore apo punn me grupe.
Nj nga shkaqet pse vlersimi alon, qndron edhe n faktin se tekstet jan t mbingarkuara me informacione fiktive
dhe nuk ln hapsira pr larmi punsh me goj e me shkrim nga do t buronte edhe nj vlersim i natyrshm dhe
real.
B. II. A. Pr kompleksitetin e problemeve t komunikimit kemi folur e do t flasim gjat. Komunikimi
verbal ka ann e vet intelektuale dhe emocionale, por ne ktu do t ndalemi vetm n disa tregues konkret, pr t
cilt anketa kishte zra t veant, t mbshtetur n tipare etike t komunikimit, si: klima, -A ishte e ngroht klima e
komunikimit n klas, a e ndihmonte ajo procesin msimor-edukativ? Fakti se vetm 33% e nxnsve e pohojn kt
pa hezitim pr 33 msues nga 100 t till tregon se ende kemi probleme t mirfillta me etikn e komunikimit n
klas. 28% mendojn se kjo klim stonon, sht e dobt, t tjert e vlersojn si t mjaftueshme e t mir. Zri i
msuesit, duke iu shtuar paraqitjes, korrektess, kohs s puns, prshndetjes, t pyetyrit etj, pr t cilat folm m
lart, ndikon shum n krijimin e ksaj klime. Nxnsit n shumic pohojn se msuesit arrijn ta modelojn zrin
sipas situatave emocionale t rastit, ashtu si i njohin dhe u thrrasin nxnsve me emr, por ky tregues, pa
intonacionin, nuk ka vler, ndaj n anket evidentohet fakti se msuesit e teprojn me intonacionin, brtasin, ashtu
si e teprojn edhe t qndruarit serioz, t mvrejtur e mospranues. 33% e nxnsve pohojn se msuesit e tyre gjat
gjith kohs brtasin, merren me cingrima, 28% e tyre bjn prpjekje pa ndonj sukses t madh pr t kontrolluar
veten. Kjo mbase ndodh se msuesit nuk punojn dot sa dhe si duhet me pasurin e fjalorit, pr ta br at t
prshtatshm, t larmishm, pa fjal t huaja t panevojshme dhe pa u kushtuar rndsi voglsirave. Klimn e
komunikimit n klas e ngroh veanrisht humori i mir i msuesit, kur ai sht i qeshur dhe pranues mund ta
sfidoj situatn e vshtir komunikative. Nxnsit pohojn se 32% e bjn mjaft mir kt, por me humorin pozitiv,
miqsin e prindrimin duhet pohuar se ka ende probleme. Shumica e nxnsve mendojn se msuesit e tyre nuk
jan miqsor, prkrahs dhe mbshtets t nxnsve, as n prgjithsi, as n situata t vshtira. Pyetjes pr
konceptin dhe praktikat e prindrimit q manifeston msuesi me nxnsit e vet pr t qen me ta i afrt, i dashur si
prindi me fmijt e vet dhe i rrept kur duhet 50% e nxnsve, ose i jep prgjigje negative, ose nuk e konsideron t
mjaftueshme. Natyrisht problemi i komunikimit sht shum i gjer. Ai mirfilli i rrok shumicn e zrave t ktij
anketimi, ndaj do t vazhdojm ta prmendim dhe m posht.
II. B. Komunikimi joverbal natyrshm fillon me paraqitjen e jashtme dhe natyrisht me shikimin. Shikimi,
pozicioni, qndrimi, fytyra, gjestet, posturat, aktrimi. Ky sht nj varg procesesh me fuqi t madhe ndikuese. A i
shikonte msuesi nxnsit n sy kur flisnin n mnyr nxitse dhe inkurajuese? 28% pohojn se jo, 34% e
konsiderojn vetm t mjaftueshme. Mbase kjo ndodh se pozicionet e msuesit n klas shpesh jan statike, ai nuk e
ndryshon vendqndrimin pr t shoqruar proceset e puns q nxnsit kryejn n klas. Dhe n e bn kt, nuk e
bn sa dhe si duhet. Shprehsit e fytyrs, gjestet dhe posturat na ojn gjat anketimit n nj grup t dhnash t
prafrta gjithsesi t pamjaftueshme pr ta shoqruar sa duhet komunikimin prmes tyre. Pr sa i prket aftsive t
aktrimit q msuesit manifestojn n klas, si pjes e rndsishme e artit t komunikimit, ato n rreth 70% nuk jan
sa duhet t mira, pr t mos thn se gjysma e ksaj prqindje shfaq dobsi.
B. III. 1. sht shum e rndsishme t kuptohet se marrdhniet e msuesit me nxnsit n planin etik, s
pari mund t shihen n tregues t till, si: Kominikimi, qndrime etike, edukimi, humanizmi, socializimi,
demokratizimi profesionalizmi, refleksionet dhe vet etika. n klas, si pjes e rndsishme e artit t komunikimit,
ato n rreth 70% nuk jan sa duhet t mira, pr t mos thn se gjysma e ksaj prqindje shfaq dobsi. Pyetjet e bra
jan t tilla, si:- A ishte qndrimi i msuesit dashamirs dhe tolerant? Nj e pesta mendojn se jo, dy t pestat jan
midis dhe dy t tjera thon po. Pr pyetjen: - A i shte nxnsdashja element thelbsor, dallues i gjith procesit
msimor? Nxnsit vetm n nj t pestn, pra 20-21% mendojn se msuesit i duan sinqerisht, 30% mendojn se
jo, ndrsa 50% nuk ndjehen t sigurt nse e gzojn prkatsin dhe dashurin e msuesve t tyre. A ishte
socializimi i nxnsve, fryma e bashkpunimit, rritja e rolit shoqrizues, pjes e etiks, edukimit dhe msimdhnies
s msuesve? sht nj pyetje me pesh, asaj si shmangesh dot, ashtu si dhe humanizmit. Prgjigjet e nxnsve

l
jan: 24% pr jo, 48% midis, 28% pr po. Dhe sht me interes t theksojm se pr t gjitha pyetjet e ktij grupimi
q lidhet me komunikimin dhe qndrimet etike t msuesve, prgjigjet jan t prafrta. T dhnat pr treguesi
demokratizim A ishin marrdhniet e krijuara demokratike dhe demokratizimi i komunikimit jo tendenc, po
brendi e procesit? Jan: 22%, 40%, 38%. Zri m i veant i ksaj pakete mbase jan: profesionalizmi, reflaksionet
dhe etika, pasi ato lidhen drejtprsdrejti me nj prej elementve kryesor t brendin e tems son etika
profesionale rrjedhave t komunikimit, n kt kontekst rrjedhat e komunikimit jan pikrisht refleksionet etike t
msuesit, si msimdhns dhe si edukator. Pyetjes:-A ishte msuesi reflektiv ndaj situatave dhe prurjeve t reja?
Nxnsit u prgjigjen 22% jo, 36% midis, 42% po. - A ishte profesionalizmi i msuesit dallues n t gjith
komponentt e vet? Merr kto vlersime: 24% dobt, 38% mjaftueshm e mir dhe 38% shum mir, ndrsa n
zrin final, pikrisht n treguesin prmbledhs t fushs etika, me pyetjen: - A mendoni se n t gjitha shfaqjet e veta
n klas, n pozicionet formale dhe informale, t jashtme e t brendshme t msuesit ishin etike? Parametrat e
vlersimi pozitiv rriten: 22%, 35% dhe 43%.
B. III. 2. 1. Megjithse qndrimet etike t msuesit n prgjithsi shnojn vlera pozitive dhe vlersohen
prej nxnsve, ende jan shqetsuese disa qndrime jo etike, q pr efekt studimi ne do ti grupojm n katr. Por t
mos harrojm se ktu prfshihen edhe dy grupimet e fundit n kt anketim q kan t bjn me konfliktet.
Qndrimet jo etike karakteristike pr grupin e par Jan: imponimi, politizimi, fetarizimi, fanatizmi dhe liberalizmi.
Jan dukuri t mprehta jo vetm n planin etik, por edhe n at ligjor. Shkolla n Shqipri sht laike dhe feja e
ndar nga shteti, shkolla tek ne nuk mund t vazhdoj t sundohet nga idet politike, me kushtetut ajo sht nj
institucion publik i depolitizuar. Shkolla pra nuk mund t jet vendi ku vajzat t shkojn n shkoll me pere ose me
krthizn jasht, me dekolde dhe minifunde dhe djemt me mjekra, me pafta e zinxhir. Fakti se vetm n fundvitin
e 2004-s, pas nj relacioni t drejtoris s vet t inspektimit Ministra jon e Arsimit dhe e Shkencs mbylli dhjetra
shkolla fetare, q qen liensuar si institucione bamirsie apo kualifikimi pr t rinjt n nevoj ku duhet t
zhvilloheshin kurse n gjuh t huaja, rrobaqepsi, hidraulik e kompjutr etj. dhe kishin prfunduar thjesht n
msimin e kuranit, sht nj tregues. Her pas her probleme t ngjashme t ksaj fushe shfaqen n medjan
audiovizive dhe at t shkruar. T anketuar edhe n kto drejtime nxnsit tan mendojn se msuesit n masa t
ndryshme manifestojn qndrime politike pr t ndikuar mbi nxnsit. Fakti se mitingjet elektorale apo sallat e rinis
s politizuar mbushen me t rinj shkollash tregon se shkolla ende ssht zhveshur realisht nga politika dhe
politizimi. 25% e t anketuarve mendojn se kto jan veprimtari t qllimshme t msuesve, nj pjes mbajn
qndrim asnjans ose e bjn nga halli dhe m pak se gjysma u thot jo atyre. N shifra t ngjashme vrtiten edhe
fetarizmi, fanatizmi, e liberalizmi. Problemi ndrlikohet se kto dukuri antietike bashkveprojn edhe me dukuri t
tjera t fushs III B. Ndr to veojm:
B. III. 2. 2 Paragjykimet: racizmi, nacionalizmi, krahinarizmi, gjendja socialekonomike. N shkollat e
rrethit t Sarands kta tregues joetik jan t mpreht. Nga vzhgimet dhe anketimet e zhvilluara edhe n Tiran
dhe qytete t mdha del se sht nj problem i prgjithshm, por me veori, prthyerje dhe specifika rajonale.
Dyndjet rurale n zonat urbane dhe ato bregdetare, relievi etnik i rrethit ton, raportet ekonomike dhe krahinore t
ndryshme bn q pr ne t paraqitet si dukuri shqetsuese. Pyetjet e bra dhe prgjigjet e marra jan kto:-A ka raste
kur msuesi i fyen nxnsit pr shkaqe racore? Prgjigjet: 31%- e theksuar, 26% e ndjeshme, 43% nuk vrehet. -A
ka raste kur msuesi bn diferencime etnike apo krahinore n klas? 32% e nxnsve kt e konsiderojn si nj
dukuri t theksuar, 18 % t ndjeshme dhe 50 nuk e vrejn ose e thn m ndryshe nga 100 msues, nuk e
manifeston kt dukuri joetike. A ka raste kur nxnsit injorohen pr shkak t gjendjes social-ekonomike t familjes
s tyre? 26% e theksuar, 20% e ndjeshme, 54% sht nj dukuri q nuk vrehet. Problemin e ndrlikojn edhe m
shum tregues t tjer. Po profilizojm nj prej tyre. N shkolln E. ku drejtoresha R. i prkiste pakicave kombtare
rezultoi se n qershor 2008 asnj nxns i pakics prkatse nuk rezultonte ngels dhe
kjo u arrit me mjete t rrafinuara antietike, si: presion ndaj msueseve, ndryshime notash
n regjistr, vlersime t bra me dorn e saj n lnd t tjera, ku ajo nuk ishte msuese
etj.

li
 B. III. 2. 3. presionet, ngacmimet seksuale. Anketimi tregon se msuesit u bjn presion nxnsve. Fjala
presion ka nj ngjyrim trsisht negativ, sht shprehje e dominancs patriakale, mashkullore. Faktet tregojn se
presioni fsheh ose qllime pr prfitim ekonomik, ose qllime pr abuzim seksual. Tani le t shqyrtojm t dytn. A
u bnte msuesi presion nxnsve me an t fjalve apo prdorimit t nots? 24% e theksuar, 22% e ndjeshme, 54%
jo. Dhe m tej. A ka raste kur msuesi ngacmon seksualisht nxnsit e vet? 32% e nxnsve thon po, e
konsiderojn si nj dukuri t mpreht, 12% si t ndjeshme dhe 56% si dukuri q nuk vrehet. Problemi sht se
ankta prfshin marrdhniet etike t sjelljes dhe komunikimit t 76 msueseve dhe vetm t 24 msuesve.
Marrdhniet semantike mes shifrave, por dhe sinjale e vzhgime t tjera tregojn se msueset ka raste q jan
protagoniste t ngacmimeve seksuale t djemve dhe vajzave pa prvoj. Nga medja e dim, pasi disa her jan br
publike probleme t ngacmimeve seksuale n shkolla, problemi sht shqetsues pr shkak t denduris s rasteve.
Kur vola t dhnat e ksaj ankete, ky tregues mu duk shqetsues dhe pyeta pr t marr edhe nj opinion gojor nga
drejtues shkollash, nxns dhe prindr. Prgjithsisht edhe n intervistat gojore pranohej se ky problem jo vetm
eksiston, por mund t jet edhe m i mpreht. Por ktu kemi edhe nj keqkuptim. N nj nga intervistat nj vajz
paramaturante e gjimnazit X m tha se disa nga msueset na provokojn pr probleme erotike dhe seksuale prmes
ironizimeve, detyrave me shkrim apo diskutimeve pr kto tema edhe kur nuk sht rasti. Nj pohim i ngjashm mu
b edhe n nj gjimnaz qyteze. Kjo t l t kuptosh q ngacmimi seksual (jo pr t gjith t anketuarit) sduhet marr
si i mirfillt, por q edhe msuesit duhet t jen t kujdesshm n kt drejtim. Megjithat nga nj bised
psikologjike me maturantt e shkolls E pr t ciln folm m lart, drejtoresha R. manifestonte dukuri flagrante t
ngacmimeve seksuale ndaj djemve. Nj nxns gjat dy vjetve t drejtimit t saj hiqej pothuaj nga t gjitha ort e
msimit dhe rrinte n drejtori. Veset antietike t ksaj drejtuesje skishin t sosur. Gjat gjith kohs mllaitej duke
abuzuar n kurriz t nxnsve. Kshtu del se presionet kan dhe rrezen tjetr, at t prfitimit material. Kemi folur
gjat pr dukurit e ktij grupi n prmbajtje e librit, kemi br dhe anketime e studime t tjera pr kt shtje.
B. III. 2. 4. prfitimet, trheqja, tregtimi jan 3 koncepte, tipare dhe dukuri jo etike t lidhura me njera-
tjetrn. A ka raste kur msuesi me qllim prfitimi pranon dhurata? 30% e msuesve hapur krkojn ose marrin
dhurata ose prfitime t tjera materiale, pedagogt e universiteteve rajonale n masn 80%. Kt e pohojn studentt
tan nga nj intervist gojore e zhvilluar me ta. 17% ndodhen nn kt presion, ndrsa 53% e nxnsve dhe 20% e
studentve deklarojn se nuk kan dhn para apo dhurata dhe nuk kan ofruar pr msuesit dhe pedagogt shrbime
t jashtligjshme dhe jo etike. Pr dy pyetjet e tjera: -A ka raste kur msuesi prpiqet ti trheq nxnsit n kuse
private? Dhe:-A ka raste kur msuesi bn tregti me nxnsit duke shitur teste, libra apo sende t jashtligjshme?
Prgjigjat jan me plus e minus nj, t barabarta: 30% e konsiderojn si dukuri t theksuar, 20% t ndjeshme dhe
50% jo. Nga rezultati i anketave t tjera del se m tepr me kurse private dhe teste merren msuesit e gjuhve t
huaja, t matematiks, kimis dhe fiziks, m pak t historis dhe shkencave sociale, ndrsa libra jashtshkollore,
fletore pune dhe materiale jashtshkolllorve shesin t gjitha palt t detyruar prej presionit t autorve q punojn
n institucione eprore t arsimit, natyrisht msuesit kan edhe prfitimet e veta, 20%-shin e famshm t personit q
ofron shrbimin. Ktyre dukurive barrikad mund tu bhen nxnsit dhe prindrit t cilt n masn 80% kan qen
bashkplotsues s ankets me fmijt e vet, por edhe pjesa e shndetshme e msuesve, pikrisht ai 50% -sh q
pasqyron nj figur tipike t admirueshme.
B. IV. 1. Konflikti i interesave n komunikimin msues-nxns e ka bazn pikrisht tek disa prej dukurive
t msiprme dhe jo tek pozicioni, statusi, qndrimi dhe rolet e ndryshme q luajn kta aktor kryesor t gjith
veprimtaris shkollore, pasi n thelbin e vet etik veprimtaria e tyre ska asgj t prbashkt me qndrimet
imponuese, politike, fetare, fanatike apo liberale; me dukurit paragjykuese: raciste, nacionaliste, krahinore apo
socialekonomike; me presionet dhe synimet e tyre t mbrapshta: prfitimet materiale apo seksuale, me marrdhniet
e biznesit t padenj msues-nxns. Natyrisht statuset e ndryshme mund t bhen shkas pr qndrime t ndryshme
dhe konflikte interesash. Ka mjaft nxns q nn presionin e familjes apo t egoizmit krkojn n rrug t
paligjshme notn e pamerituar. Kjo dihet dhe pr t do t flitet dhe m tej, por problemi t cilin ne tani po
diskutojm ka t bj me etikn e msuesit. Dhe sht fakt q nj pjes e konfliktit t interesave shoqrohen me
denigrime t personalitetit, me deformimi t t vrtetave t njohura, me vlersime t nxituara dhe t pamerituara, me
ndshkime t ndryshme, deri n ekstremitete fizike e psikologjike. Pyetjes nse ka raste kur msuesi krijon konflikt

lii
interesash me nxnsit apo prindrit e tyre, ata i japin prgjigje t tilla: 31% po, kjo sht e theksuar, 20% sht e
ndjeshme dhe 49% nuk ndodh. Jan po ato prqindje ku arrin denigrimi i personalitetit t fmijs, deformimi i t
vrtetave mbi rezultatet dhe ndshkimet apo favoret e ndryshme, psh vlersimet e pamerituara n kt rast m t
larta dhe me qllime denigrimi pr nxnsit e tjer. Vlersohen m lart nga 23% e msuesve dhe pse jo dhe 28% e t
tjerve ata nxns me t cilt kan bashkpunime n kurse, prfitime materiale apo t shrbimeve abuzive, pr t
mbetur t pastr 49%. Ndrsa prqindjet e ndshkimeve t ndryshme t fmijve pr shkak t konfliktit t interesave
apo konflikteve t fardoshme jan edhe m t larta. 31% e msuesve kan psikologjin e ndshkimit dhe metodn
e dhuns parsore n edukim, 32% i rrahin nxnsit ose i fyejn rnd ata, prkatsisht n masat 27% dhe 20 % kto
dukuri jan t ndjeshme edhe n msues t tjer dhe n masn 42% ndshkimet nuk vrehen dhe 48% filizofia e
krbait nuk ka zen vend n praktikat e puns msimore edukative.
B. IV. 2. Kshtu pr ne do t qe parsore edhe vlersimi prmes anketimit i aftsive q kan msuesit n
punn e prditshme msimore-edukative t menaxhojn konfliktet. Dihet se konfliktet kan kurbat e veta t
zhvillimit, konfliktet kan nj pik nisje, nj proces fillimi, mbi to mund t ket procese distancimi dhe arsyetimi,
ato mund t parandalohen dhe lehtsohen, t shmangen dhe t zgjidhen. Pika e nisjes s konflikteve fillon aty ku
prplasen statuset, rolet, qndrimet, pozicionet dhe interesat. Besoj se tashm e kemi argumentuar pse ndodh kjo.
Profilaksia ligjore dhe etike thot q megjithse msuesi dhe nxnsi ndodhen n pozicione t ndryshme, kjo
prplasje mund dhe duhet t mos ndodh. Jan t gjitha mundsit q ajo t parandalohet. 25% e nxnsve mendojn
se konfliktet n shkolla jan gjithmon t ndezura, ktu jan anketuar konfliktet msues-nxns, por nga anketa t
tjera del se edhe konfliktet nxns-nxns, msues-koleg dhe drejtues-msues n shum shkolla jan gjithashtu t
pranishme. 24% pr kt fajsojn nxnsit se nuk e lehtsojn komunikimin, bjn zhurm dhe nuk dgjojn,
ndrsa 30% mendojn se msuesit n vend t merren me punt msimore i kushtojn rndsi t parndsishmes,
duke u br vet burim tensionesh dhe konfliktesh. Nxnsit gjithashtu mendojn se konfliktet edhe n nj prqindje
tjetr pra 30% jan t pranishme edhe kur sjan t hapura. Ato jan si vorbullat e si rrymat nnujore, t prpijn
edhe kur sjan tsunam, u shpreh i anketuari dhe m pas i intervistuari J.S, maturant. 28% t t anketuarve thon se
shkas pr lindjen e konflikteve bhet fjala, veprimi apo lejimi i shfaqjeve joetike t msuesve. Edhe 26% t t tjerve
mendojn se msuesit e kan favorizuar apo lejuar lindjen e konfliktit. 27% e t anketuarve mendojn se msuesit
jan t paaft ti nuhatin dhe paralajmrojn konfliktet, edhe 35% e t tjerve nuk mund ta bjn kt. Nxnsit
besojn se 38% e msuesve mund ta bjn mjaft mir nuhatjen dhe parandalimin e situatave konfliktuale. sht
interesante se nxnsit mendojn se ka si t thuash nj mosdashje t msuesve pr ti parandaluar konfliktet, sepse
kur duan ata n masn mbi 52% mund ti shmangin shum mir konfliktet dhe 33% e tyre mund t angazhohen jo
pasukses n kt luft. Nxnsit mendojn se vetm 15% e msuesve nuk mund ti shmangin konfliktet, nga t cilt
nj pjes iu intereson dhe tjetra jan t paaft pr ta br kt. Nxnsit n prgjithsi mendojn se msuesit e tyre
kan mundsi pr ti lehtsuar proceset e vshtira. Pyetjes:-A ishte msuesi lehtsues n situata t vshtira,
konfliktuale, n zbrthimin e fjalve, termave, koncepteve apo ideve t vshtira? Ata iu prgjigjn se 13% e
msuesve nuk mund ta bjn kt, 38% edhe mund ta bjn, ndrsa 49% mund ta kryejn me sukses. Mbshtetur n
mundsit e nuhatjes, parandalimit, shmangies dhe lehtsimit t konflikteve pr t cilat ne tashm kemi folur,
nxnsit mendojn se msuesit edhe mund ti zgjidhin prfundimisht konfliktet, mjafton q t duan t heqin dor
nga interesat ose njanshmria e qndrimeve. 57% e msuesve kt mund ta bjn shum mir, pohojn nxnsit n
anketime. Msueset E. dhe ZH. po t duan me ne e rregullojn brenda dits, thot nj gjimnaziste, por ato sheqin
dot dor nga kurset, ndaj konfliktet tona jan t hapura. Vetm 17% mendojn se zgjidhje nuk ka, masa tjetr prej
36% ka shpresa se me rritjen e investimeve n arsim, prmirsimin e infrastrukturs n klasa, uljen e numrit t
nxnsve dhe ngritjen e pagave n arsim edhe konflikti msues-nxns mund t zgjidhet. Kta i quajn faktort baz,
pasi tashm ne e kemi thn q mosdgjimi dhe zhurma bhen burim konflikti pr shkak t nervozizmit t msuesve,
kushteve pr vlersime reale dhe interesave ekonomike. (shikoni edhe prmbledhjen tabelare n fund t librit pr
kt anketim) 57% e nxnsve besojn sinqerisht tek arsyeja e msuesit, tek vendimmarrjet e tyre t drejta dhe
zgjidhjet afatgjata. 24% e shprehin kt shpres por kan rezerva, ndrsa 19% thon se konfliktet tashm nuk mund
t koregjohen as me arsye dhe vullnet t mir.

liii
 Kapitulli VII. - Prsiatje rreth profesionit t msuesit
7.1. Etika pedagogjike- brenda dhe jasht literaturs.
N literaturn ton togfjalshi Etik Pedagogjike pothuaj nuk prdoret, por edhe kur flitet
pr etikn e msuesit n t vrtet shpesh fjala profesionale reduktohet. Megjithse fjala
profesionale pr msuesit sot e ka fituar qytetarin, n t vrtet shtja nse msuesia sht
apo jo profesion ende ha debat dhe bn q edhe sot t prvijohen dy qndrime. do profesion ka
disa tipare t prgjithshme, q e bjn at t till, si dhe disa tipare t veanta q specifikojn
llojin e tij, i japin fytyr dhe individualitet. Sipas enciklopedive t ndryshme Profesioni sht
nj zanat i themeluar mbi nj trajnim arsimor t specializuar, qllimi i t cilit sht furnizimi me kshilla pa interes
dhe n shrbim t tjerve, pr nj kompensim t drejtprdrejt dhe t caktuar, trsisht larg nga pritjet e tjera t
fitimeve t biznesit. 28 Msuesia, si do ta shohim n t dyja kto grupe tiparesh ka disa veori q e
rrezikojn qnien e saj si e till. Ajo sipas 7 standarteve t vendosura nuk plotson tre t fundit:
Nuk ka nj shoqat kombtare q t organizoj provimin e shtetit, q t krijoj hapsira pr
liensim, nuk ka nj kod t etiks pedagogjike dhe nuk ushtrohet aktivitet me lienc. Ve ktyre,
disa pyetje themelore q krkojn prgjigje dhe q mund t shtrohen natyrshm jan:
-A jan kontigjente nxnsish cilsor ato ka shkojn sot n fakultetet e prgatitjes s
msuesve t ardhshm dhe a sht cilsore prgatitja e tyre prfundimtare n kto fakultete?
-A jan vrtet profesionale nga pikpamja programore, tekstuale, teorike dhe praktike,
njohurit dhe edukimi q merr studenti i msuesis n shkoll t lart, pavarsisht prej
rezultateve t tij individuale?
-A ka msuesia aq pavarsi, autonomi dhe liri profesionale sa do ti jepte asaj t qent
profesion i vrtet?
-A sht i dukshm prodhimi prfundimtar i profesionit t msuesis?
-A e gjen dot veten msuesia si profesion nse flasim pr zhvendosje profesionale n koh
dhe n hapsir n kushtet e nj bote pa kufij, t emigrimeve t popullsis dhe ekonomis s
tregut?
-A sht msuesia nj pun e pagaur profesionalisht, e till q t knaq krkesat jetike dhe
ambiciet profesionale t msuesit?
Asnj prej ktyre pyetjeve nuk merr prgjigje pozitive. E pra, nuk jan pyetje t dors s
dyt, jan pyetje themelore. Mjafton tju kujtoj se nj noter, mjek, dentist, veteriner, inxhinjer
28
Sidney Webb dhe Beatrice Webb, Ligji i ri, 21 prill 1917, artikull i cituar me miratim n paragrafin 123 t nj raporti nga
Komisioni i Konkurrencs n Mbretrin e Bashkuar, t dats 8 nntor 1977, me titull Sherbimi i Artitekturs,

liv
ndrtimi, informatist, arkitekt apo cilido tjetr q ka nj profesion t prafrt me ta sht
menjher i konvertueshm, kudo t shkoj, dhe shum her m tepr i paguar se msuesi. Nj
gam e gjer njohurish dhe prpjekjet pr ti fituar ato n shkoll e n jet nuk mungojn, por ka
dhe mjaft probleme dhe kundrshti q do ti diskutojm. Disa prej autorve t lexuar n lidhje
me kt tem, por dhe mjaft koleg mendojn se msuesi i ka njohurit e domosdoshme dhe
mjaft liri profesionale q burojn prej tyre. Kundrshtimet e mija jan t forta n kt pik.
Mjafton t them se n Evropn perndimore, SHBA, Kanada, Kin e Japoni investohet shum
pr arsimin. Skema tre ose katr vjet arsim i lart n degn prkatse, dy vjet magjisratur dhe
dy vjet praktik e drejtuar, Provim shtetror, Kod etik, pastaj liensim pr t ushtruar
profesionin e msuesit, si n Gjermani do t ishte zgjidhja. 29 sht e vrtet se ....liria profesionale
mund t cilsohet si liri e individve profesionist pr t studiuar, pr t dhn msim, pr t zhvilluar pun
krkimore, pa ndrhyrjen e t tjerve. N rastin e msuesit kjo prfshin t drejtn e tyre pr t marr nj ser
vendimesh individuale lidhur me mnyrn se si do t zhvilloj prmbajtjen msimore, metodat, teknikat dhe
veprimtarit e przgjedhura pr tu zhvilluar me nxnsit n klas, metodologjit e vlersimit t arritjeve t
nxnsve dhe formimit t tyre, format e puns pr ngritjen profesionale, pr zhvillimin e kurrikuliumit, pasurimin e
prmbajtjes s zhvilluar, pr przgjedhjen dhe prgatitjen e materialeve kurrikulare etj. 30
Si shihet fushat q prfshin kjo liri jan shum t gjera dhe tek ne ende bhet pak pr t,
por pikrisht ky repertor na jep t drejtn q msimdhnien ta quajm edhe art edhe shkenc.
Cilsimet dhe vlersimet m t mira t msimdhnies e lidhin at pikrisht me artin, shkencn
dhe lirit profesionale. Ja nj prej ktyre vlersimeve: Si nj art me karakter praktik, msimdhnia duhet
t konsiderohet si nj proces i cili ka nevoj pr intuit, krijueshmri, improvizim dhe ekspresivitet- nj proces ky q
lejon shkputje nga rregullat, formulat dhe recetat. 31 Po sa sht realisht ai i lir t ket rolin e vet n
hartimin dhe zhvillimin e kurrikuliumit pr ta br msimdhnien t prshtatshme? N literaturn
ton gjejm shprehje t tilla, si: msuesit prcaktojn vet prmbajtjen e kurrikulave, prcaktojn zgjedhjet e
nevojshme pr prmbajtjet lndore; ndryshojn, alternojn dhe modifikojn prmbajtjet kurrikulare, prcaktojn
dhe zgjedhin strategjit msimore, rinovojn kurrikulat ose i zvendsojn me t reja, diagnostikojn probleme dhe
japin zgjidhje kurrikulare etj. Pretendimet e ngritura n kt pik kan dashamirsin brenda, por nuk
i prgjigjen realitetit n shkolln shqiptare. Vet politikat arsimore, kurrikulat, planprogramet,

29 Maliqi, B. Shnime pedagogjike, Tre dit me Profesorin gjerman Horst Fels n Sarand,fq.52

30
Grup autorsh, Etika profesionale e msuesit, cikl modulesh pr kualifikimin e msuesve, AEDP, Pegi, Tiran, 1998, fq.34,
31
Po aty, fq.35,

lv
standartet, inspektimet dhe vlersimet tepr t centralizuara dhe detyruese nuk e lejojn nj liri t
till profesionale.

Duhet pranuar se edhe nse msuesia sht nj profesion i veant, sht nj profesion
gjithnj i rrezikuar. Ja si shtrohet problemi npr libra. Po marrim nj prej tyre. N trajtimin e
shtjes pse sht i rndsishm profesionalizmi n msimdhnie n librin Teachers, School and
Society, (Msuesi, shkolla, shoqria), autort trajtojn edhe kt problem, pra nse sht
msimdhenia nj profesion apo jo, ku sht e qart se msimdhenia prball 12 kriteresh strikte e
humb avantazhin e po-s, mirpo as autort dhe as ne nuk mund t mjaftohemi me kaq. Pse? Pasi
sht e qart se Shum njerz jan t sigurt se msimdhenia sht nj profesion dhe se ajo sht nj nga punt
m t rendsishme e fisnike, n t cilin nj individ mund t shrbej.far profesionesh t tjera kan frymzuar
komente t tilla si kto: far porofesioni sht m i vlefshm pr shtetin se sa ai i njeriut q edukon brezin q
rritet? Cicro. Arsimi e bn nj popull t leht pr tu udhhequr, por t vshtir pr ta drejtuar, t leht pr ta
qeverisur, por t pamundur ta skllavrosh. Lord Brougham. Njeriu q mund ti thjeshtoj gjrat e vshtira sht
educator. Ralph Valdo Emerson. etj. 32
7.2. Thelbi i profesionit t msuesis sht edukimi i nxnsve, pra sht nj thelb etik.
Prej kndej buron domosdoshmria e trajtimit t Etiks Pedagogjike. Edukimi i nxnsve
sht fryt profesional i msimdhnies, q esencialisht synon drejtimin e t nxnit t nxnsve.
Edukimi i fmijve dhe aftsimi i tyre pr jetn sht nj proces i ndrlikuar dhe nj funksion
shoqror i dors s par kur flitet pr zhvillimin e shoqris. Si proces i ndrlikuar ai prfshin
marrdhniet intelektuale, emocionele e motivacionale, dinamikn e zhvillimit psikomotor t
individit dhe t grupit, gjykimin dhe vetvlersimin n kontekse gjithashtu dinamike dhe t
ndryshueshme. Si profesion i nj lloji t veant, msuesia ka karakteristik se prfundimet e
shrbimit t saj profesional jan jo fort t dukshme dhe dobia profesionale sht vshtir t
vlersohet, pasi sht grur n ar e jo n hambar. Ajo q pranohet prej t gjithve sht vetm se
sht nj investim i domosdoshm pr zhvillimin e individit dhe pr t ardhmen e shoqris. Por
profesionalizmi i msuesit rrezikohet n disa kontekste pasi p.sh. prgatitja shkencore dhe
profesionale e tij bazohet n shkenca dhe prvoja t shumta dhe paradigmatike, n alternativa t
cilat jo t gjitha dhe jo gjithmon mund t mohen si profesionale. Msuesia ka nevoj ende pr
barazpesha q kushtzojn pavarsin dhe lirin e saj profesionale. Varsia e saj nga qesja e

32
Sadker, M.P. & Sadker, D.M, Teachers, School and Society (Msuesi, shkolla, shoqria), Tiran, Eureka, 1995, fq. 14,

lvi
shtetit, nga kurrikulat detyruese, mungesa e programeve dhe teksteve alternative, vetua e
administratorve, drejtuesve dhe pushtetit qndror e atij lokal e kufizojn gjithnj e m shum
lirin dhe pavarsin profesionale t msuesis. Ather pr etik pedagogjike, pr moral
profesional t msuesis mund t flasim, kur ky moral sht varur, i detyruar dhe i paguar nga
shteti? Gjithashtu vlerat etike t ktij profesioni sht vshtir t prcaktohen pr shkak t
marrdhnieve t shumfishta t tij: me nxnsin, me prindrit, me shtetin dhe me individ apo
donator t tjer t cilt e blejn moralin e msuesit ose prcaktojn skema morale t detyruara,
shpesh duke shkelur edhe mbi parime dhe kode etike t sanksionuara prej kohsh. Megjithat,
prpjekjet pr t folur dhe pr t shkruar pr Etikn Pedagogjike kudo n bot edhe atje ku ka
tradita n kt fush, si SHBA, Rusi, Kanada, Franc, Angli, Gjermani, Japoni etj. edhe tek ne,
pavarsisht nse jan prpjekje shoqatash, fondacionesh apo agjencish private zbulojn disa t
vrteta dhe fshehin mjaft t tjera. Kjo dukuri komplekse krijon variable dhe varsi t
drejprdrejta n shtjen e vlersimit t msuesit dhe msuesis.
7.3. Disa pyetje thelbsore dhe etika
Do t doja t bja vetm disa pyetje nga m t rndomtat, prgjigjja e t cilave m ka
shkaktuar gjithmon dhimbje:
-Kur ndodh q tij e zgjedh profesionin e msuesit pr vokacion, prirje personale apo tradit
familjare, se t plqen t merresh me fmijt etj. ne themi se e ke nj moral; po kur shkon pr
msuesi se atje t doli bursa, se atje munde t fitosh pikt e mjaftueshme, se e ke pr natyr t
knaqesh me pak, se ka kushte t mira pune se nuk t lag shiu e nuk t rreh dielli, prse bhet
fjal?
-A sht normale q emri emblematik i nj dijetari t madh t tjetrsohej prej pedagogve
t X universiteti? Kush i ngjiti kto nofka? Natyrisht parat e paguara si taks kalimi pr do
provim. Ather pr far etike profesionale t ktij stafi pedagogjik dhe t universiteteve
simotra, t ktij kontigjenti studentsh q pretendojn t bhen msues mund t flitet?
-Po kur msuesja e anglishtes, matematiks, kimis apo fiziks n Y gjimnaz u bn presion
nxnsve apo nuk spjegon dhe nuk vlerson objektivisht n klas, q t bj kurse private n
shtpi, konkretisht pr etik profesionale mund t bhet fjal?
-Po kur msuesi nuk arrin t ver disiplin e rregull n klas, t organizoj e manaxhoj
orn e msimit, kur nxnsit e gjuajn me toptha letre apo nuk e prfillin, a sht e mundur t
flitet pr Etik Pedagogjike?

lvii
 -Po kur nxnsi flet dhe komunikon n disa gjuh e msuesi ve belbzon duke ukitur si
pula farrat e grurit copra frazash nga teksti n klas, kur nxnsi prdor kompjuterin e
automobilin, e-mail-in dhe internetin, e msuesi i tij kmbsor i prjetshm mezi apitet pas tij,
pr moral profesional bhet fjal?
7.4. Pse duhet t flasim pr etikn pedagogjike?
Pyetjet e shtruara m sipr jan pyetje thelbsore apo jo? E megjithat ky nuk sht
detyrimisht nj motiv pr t mos muar punn e vlefshme t msuesit dhe pr t mos folur pr
Etikn Pedagogjike.
S pari. N arsim punojn nj armat e madhe njerzish, mbase m e madhja n bot,
nse llogaritim shumsin e shkollave dhe llojet e tyre pr t gjitha s moshat dhe punt q
kryhen n jet. Mbshtetur n statistikat e UNESKOS t vitit 2003 ju them se n arsim qen
mbrthyer 650 miljon njerz, nga t cilat 23 miljon msues n pun. Kjo armat edhe n
Shqipri ka qen gjithmon e madhe. Ky kontigjent jetsor ka krijuar profile, ka filozofit dhe
praktikat e tij profesionale, ka akumuluar prvoja dhe impresione. sht jo thjesht nj muze i
gjall kujtimesh dhe mbresash, por dhe nj akumulator i madh energjish gjeneruese, pasi ksaj
armate njerzish i kemi besuar t ardhmen e fmijve tan, t ardhmen e kombit dhe t racs
njerzore. Dhe jo vetm kaq.
S dyti. Ju kujtoj se msuesia mbase sht profesioni q krijon nj shumsi
marrdhniesh pune dhe komunikimi nga m t larmishmet dhe nga m t shumtat gjith jetn.
A e dini se do t thot t t rriten ndr sy t paktn 40 breza t rinjsh. Nj msues gjimnazi
punon mesatarisht me 250 nxns do vit. Pra ka kontakte t drejtprdreta me 10.000 t rinj, po
me prindrit e tyre, me t afrmit? Asnj profesion tjetr ska nj klientel kaq t madhe dhe t
larmishme. Ve ksaj a ka pun m fisnike, m t bukur dhe m interesante se sa t t rritet
fmijt n sy? Dhe a ka shprblim m t madh se sa mirnjohja e prjetshme e fmijs? Vreni
sa bukur tingllojn kto fjal n nj nga poezit q brezi im e mban mend qysh nga shkolla
fillore: Edhe kur kryet t m i mbulojn thinjat / n mendje do t sjell nj emr nderues, / emrin e dashur por si
fminija, / emrin e thjesht, por t bukur MSUES ! 33

S treti. Pr kt profesion familja dhe shoqria investon shum, pasi prgatitja, shkollimi
dhe punsimi i nj msuesi z nj hapsir t gjat kohore q shkon mesatarisht n 1/3 deri n
e gjith jets dhe shum para. Prgatitja e plot profesionale pr msues kalon prmes ksaj

33
Grup aytorsh Antologji me Poezi t zgjedhura, Sh. B. Naim Frashri, Tiran, 1965, fq.37,

lviii
skeme kohore mesatare: 3 vjet parashkollori + 5 vjet fillorja + 4 vjet cikli i lart +3 ose 4 vjet e
mesmja +3 ose 4 vjet e larta + 2 vjet master + dy vjet praktik e drejtuar liensimi = 22-24 vjet
n bangat e shkolls: nga parashkollori tek masteri dhe liensimi pr msues. Shpenzimet
monetare jan gati t pallogaritshme. Nse shpenzimet vjetore pr nj fmij jan 3.000 $ pr nj
student shkojn rreth 10.000 $ dhe pr pagesn e nj profesionisti n arsim po kaq; nga 3.000 n
1.0000 $. pr gjith jetn prfshi edhe periudhn e pensionit. N kuptimin ekonomik sht nj
investim pa t ardhme, pasi sht nj investim n sfern joprodhuese. Pikrisht kjo sht nj
arsye m shum pr t folur pr etikn profesionale t msuesit. Pr se shrbejn pra kjo koh e
gjat dhe kto para t shpenzuara, figur morale prgatitet me to dhe sa do t jet n gjendje
ajo t modeloj fytyrn e s ardhmes?
S katrti. Rolet dhe prgjegjsit e msuesit jan kaq t shumta dhe kaq t larmishme sa
vshtir q ato t mund t prqasen me ndonj profesion tjetr. Kjo i jep Etiks Pedagogjike nj
rndsi t dors s par, pasi n t gjitha kto role dhe prgjegjsi msuesi pasqyron ve aftsive
profesionale edhe kapaciteteve intelektuale edhe vlerat dhe cilsit morale t personalitetit t tij.
T gjitha ato reflektojn n punn e tij msimore, n msimdhnien dhe edukimin e nxnsve,
ndaj njohja e tyre ka nj rndsi t dors s par. Le t bjm nj prpjekje pr ti kornizuar ato
duke u mbshtetur edhe n literatur, shih: Grup autorsh, AEDP, Metoda t msimdhnies,
Toena, Tiran 1999.
7.5. Pasqyr e roleve, prgjegjsive dhe veprimtarive t msuesit Tabela 2

Nr. Roli & prgjegjsia Veprimtaria konkrete

1. Msimdhns U jep nxnse njohuri, shkathtsi dhe shprehi pune
2 Burim njohurish Burim i par edhe pr lnd, tema dhe shtje t tjera
3 Modelues Jep modele msimore, edukon forma pune t larmishme
4 Organizator Organizon punn, bn ndarjen n grupe, jep udhzime
5 Administrator Regjistron t dhnat, nxjerr rezultatet dhe prfundimet
6 Krkues Krkues n detyr. Bashkpunon dhe nxit krkimin
7 Mbykqyrs Kalon, vzhgon sjelljet, dgjon, dialogon, diskuton, mban shnime
8 Vlersues Vlerson kapacitetet, dijet dhe aftsit e fituara
9 Pjesmarrs E ndjen veten antar t grupit t nxnsve, vihet n rol t tyre, nxit dhe mobilizon
10 Mbshtets Mbshtet me kontribute punn e nxnsve, krkesat e tyre
11 Kshilltar Msuesi i kshillon nxnsit si ta kryejn detyrn
12 Ndikues Me qndrimin e tij ndikon n edukim, n mnyrn si sillen dhe si komunikojn nxnsit
13 Ndihmues Jep materiale, literatur, ndihm me modele ose individuale
14 Lehtsues Lehtson msmnxnien dhe komunikimin shpirtror
15 Shok Sillet me ta si shok jasht procesit msimor, bashkvepron
16 Qytetar Plotson detyrat e tij si familjar dhe qytetar n lagje pa harruar t sillet si edukator

lix
 17 Punonjs social Ndihmon n zgjidhjen e shtjeve sociale, konflikteve etj.
18 Prind Ndikon edhe me prvojat dhe kshillat e tij prindrore
19 Reflektues Gjen rrug pr t prmirsuar procesin msimor dhe edukativ
20 Veprimtar shoqror Reflekton vlera edukative me veprimtarit e tij jasht shkolls
21 Qenie politike Qndrimet e tij politike ndikojn indirekt n formimin e nxnsve
22 Edukator Si msues kujdestar dhe msues lnde ndikon n edukim, modelon nj pjes t madhe t sjelljes s
nxnsve etj.

Gjat zhvillimit t mtejshm t tems do t kemi rast ta shohim konkretisht prmes

veprimtarish msuesin n disa nga kto role dhe prgjegjsi.

Kapitulli VIII. Prmbajtja dhe pjesa normative

8. A. 1. Objekti dhe detyrat e etiks pedagogjike
Paraprakisht sqarojm se etika pedagogjike shkurton nj term analitik q do t ishte: etika
profesionale e msuesit dhe e pedagogut me t gjitha specifikat e saj, si: etika n marrdhniet
mes partnerve n edukim, etika e komunikimit, kodi etik i msuesit, etika e drejtimit t shkolls,
vlersimi etik e deri tek zgjidhja e dilemave etike.
Etik profesionale n prgjithsi quhen kodet e sjelljes q sigurojn karakterin moral t
atyre marrdhnieve midis njerzve t cilat rrjedhin nga veprimtaria profesionale. E veanta e
etiks profesionale sht lidhja e saj e ngusht me veprimtarin e antarve t nj grupi konkret
dhe lidhja e ngusht me teorin e prgjithshme t moralit. Etika pedagogjike sht nj njsi e
pavarur dhe studion veantit e morali padagogjik, sqaron specifikn e realizimit t parimeve t
prgjithshme t moralit n sfern e puns pedagogjike, zbulon funksionet e saj, specifikn e
prmbajtjes s parimeve dhe t kategorive etike.
Gjithashtu etika pedagogjike studion karakterin e veprimtaris morale t msuesit dhe
marrdhniet morale n mjedisin profesional, t cilat prpunojn bazat e etiks pedagogjike, q
prfaqsojn n vetvete bashksin e rregullave specifike t komunikimit, sjelljeve t prpunuara
n rrethin e msuesve, t cilt merren profesionalisht me msimin dhe edukimin.
Para etiks pedagogjike qndron nj numr i tr problemesh t ngutshme (t cilat mund t
t ndahen n teorike dhe aplikative), ku midis t tjetrash sht studimi i problemeve t karakterit
metodik, sqarimi i prmbajtjes dhe formimit t krkesave morale t msuesve, prpunimi
specifik i aspekteve morale t puns pedagogjike, identifikimin e krkesave pr paraqitjen
morale t pedagogut etj.

lx
 Veprimtaria praktike e msuesit nuk iu prgjigjet gjithnj normave t etiks profoesionale
e cila ka si shkak kompleksitetin dhe mosmarreveshjet e praktiks pedagogjike, prandaj nj nga
detyrat e rndsishme t Etiks Pedagogjike qndron n studimin e ndrgjegjes morale t
msuesit. Pr kt qllim sht e domosdoshme t prdoren metoda korrekte dhe t bazuara
shkencrisht. Metodat me t prhapura dhe universale t krkimit t mendimit shoqror n
fushn e etiks pedagogjike jan drejtuar tek sqarimi i orientimit t vlerave n fushn e motivimit
t personalitetit, t vlersuar nga gjykimet e t anketuarve. Metodat etiko-sociologjike na lejojn
t studiojm diturit etike te msuesit, orientimet me vler, edukimin moral dhe karakterin e
marrdhnieve n kolektiv. Mund t prmendim n morin e metodave t krkimit t etiks
pedagogjike: metodn e "fjalorve te frekuencave", metoden e praktiks etike, analizn e
prmbajtjes, metodn e testimit shoqror etj. Midis detyrave t kursit t etiks pedagogjike sht
t ngrej nivelin e prgatitjes morale pedagogjike t msuesit dhe t forcoj njohurit e tij duke
br q kontraditat n procesin msimor- edukativ t mund t zgjidhen m me efikasitet. Studimi
i etiks pedagogjike t ofron material q sht i domosdoshm n analizn e procesit pedagogjik
si proces i marrdhnieve morale midis pjesmarrsve t tij.
8. A. 2. Kategorit e etiks pedagogjike
Etika pedagogjike e shikon thelbin e kategorive kryesore t moralit pedagogjik dhe t
vlerave morale. Vlera morale mund t quajm sistemin e koncepteve pr t mirn dhe t keqen,
t drejtn dhe ndershmrin, t cilat shfaqen n llojshmrin e vlersimit t karakterit t dukurive
jetsore, t cilsive morale dhe veprimet e njerzve etj. N rrafshin pedagogjik jan pranuar t
gjith kuptimet kryesore t moralit, por koncepte t veanta pasqyrojn tipare t tilla t besimeve
pedagogjike, t veprimtaris dhe t marrdhnieve t cilat e veojn etikn pedagogjike si nj
deg t pavarur t etiks. Midis ktyre kategorive jan: detyra pedagogjike profesionale, barazia
pedagogjike, ndershmria dhe autoriteti pedagogjik etj.
Drejtsia n prgjithsi karakterizon marrdhniet midis cilsive t njerzve dhe pranimin
shoqror t tyre, t drejtave dhe prgjegjsive t tyre. Drejtsia pedagogjike ka tipare t veanta
q prfaqson n vetvete nj mase unike t objektivitetit t msuesit, t nivelit t edukimit t tij
(mirsia, t qenit parimor, humanizmi) q manifestohen n komunikimin dhe n vlersimet e tij,
n veprimet e nxnsve, n marrdhniet e tyre me msimin, veprimtarin e dobishme shoqrore
etj. Drejtsia sht cilsi morale e msuesit dhe vlersimi i masave t ndikimit t tij tek nxnsi
t cilat u prgjigjen meritave t tyre morale para kolektivit. E veanta e drejtsis pedagogjike

lxi
qndron tek vlersimi i nivelit t pjekuris morale t pedagogut dhe t nxnsit. Kshtu q
prcaktimi i mass s objektivitetit varet n nj shkall t lart nga pedagogu.
Vlersimi i prgjithshm moral i nnshtrohet bashkveprimit n mes palsh t
pabarabarta. M n fund domosdoshmria pedagogjike e pranuar nga pedagogu mund t mos
kuptohet nga nxnsi. Detyra profesionale pedagogjike sht nj nga kategorit m t
rndsishme t etiks pedagogjike. Ne kt kuptim prqndrohet prfaqsimi i trsis s
krkesave dhe kontratave morale t vendosura nga shoqria pr personalitetin e msuesit tek
realizimi i prgjegjesive profesionale: t realizojn funksione t prcaktuara t puns kryesisht
inteligjente, t ndrtoj drejt marrdhniet me nxnsit, me prindrit e tyre, me kolegt n pun,
thellsisht t kuptojn qndrimin ndaj profesionit t zgjedhur, ndaj kolektivit pedagogjik te
nxnsve dhe shoqris n trsi. N baz t detyrs profesionale pedagogjike jan krkesat
objektive dhe aktuale t shoqris pr msimin dhe edukimin e brezave t rinj. N detyrn
profesionale t pedagogut sht programuar domosdoshmria e marrdhnieve krijuese n punn
e vet, krkesat e veanta ndaj vehtes, synimi pr t plotsuar njhurit profesionale dhe rritjen e
mjeshtris pedagogjike. Domosdoshmeria e marrdhnieve t respektit ndaj krkess se
nxnsve dhe prindrve te tyre dhe aftsia pr t zgjidhur konfliktet e vshtira t jets shkollore.

8. A. 4. Ndershmria profesionale pedagogjike

Ndershmria profesionale pedagogjike sht shprehje jo vetm e vetdijes s msuesit
pr rndsin e rolit dhe misionit t tij, por dhe nj njohje shoqrore, respekt pr meritat dhe
cilsit morale. Vetdija e zhvilluar e ndershmris personale dhe dinjitetit personal n
profesionin e pedagogut veohet qart. N qoft se msuesi n sjelljen e tij dhe n marrdhnie
me t tjert shkel krkesat e shoqris n lidhje me pedagogt, ather natyrshm manifestohet
prbuzje pr ndershmrin dhe cilsit profesionale t tij. Ndershmria e msuesit sht nj
vlersim shoqror i cilsive t tij reale profesionale t cilat shfaqen n procesin e realizimit t
deyrave t tij. Si prfundim autoriteti pedagogjik i msuesit sht statusi i tij moral n kolektivin
e nxnsve dhe t kolegve, sht nj form e shumllojt e disiplins me ndihmn e s cils nj
msues me autoritet dhe i resperkuar rregullon sjelljen e nxnsve dhe ndikon n formimin e
bindjeve t tyre t shndosha. Autoriteti pedagogjik varet nga prgatitja e mparshme morale
etike, psikologjike dhe pedagogjike pr msuesit. Niveli i tij prcaktohet nga thellsia e
njohurive, dija, aftsit dhe prvojat e fituara, mjeshtria profesionale, qndrimi ndaj puns etj.

lxii
 8. B. Morali pedagogjik dhe manifestimi i tij n veprimtarin e pedagogut.
8. B. 1 Thelbi dhe funksionet e moralit pedagogjik
Morali pedagogjik prfaqson n vetvete sistemin e normave t prgjithshme dhe t
veanta t t drejtave dhe zakoneve q ndodhen brenda vetvetes n marrdhniet komplekse.
Pr t rregulluar n mnyr t efektshme sjelljen e msuesve, sistemin e krkesave te moralit
pedagogjik duhet t kt nj qndrueshmri t brendshme, domethn jan norma t
prgjithshme dhe t veanta, rregulla dhe zakone t cilat duhet t prbjn nj t vetme.
Morali pedagogjik sht nj sistem i kkesave morale t msuesit n marrdhnien e tij
me vetvehten, me profesionin e tij, me qendrimin ndaj shoqris, ndaj fmijve dhe
pjesmarrsve t tjer t procesit msimor-edukativ. Ajo prbn nj nga rregullatort e sjelljes s
msuesit n punn pedagogjike. Sistemi i krkesave t moralit pedagogjik sht shprehje e
detyrs profesionale t msuesit, t veorive t tij morale para shoqris, para kolektivit
pedagogjik dhe para profesionit t vet.
Rregulli i prgjithshm i moralit pedagogjik sht nj krkes e gjer dhe
gjithprfshirse, ajo rrok situatat m tipike dhe prfaqson nj prdorim t gjer n marrdhniet
e msuesit me nxnsit, prindrit e tyre, me kolegt dhe i jep nj drejtim t prgjithshm sjelljes
se tij. Rregulli i veant i moralit pedagogjik prgjithson nj rreth m t ngusht marrdhniesh
dhe faktesh t sjelljes se msuesit dhe zbulon pjes nga prmbajtja dhe trsia e krkesave q
jan t vendosura n nj ose n nj tjetr form t prgjithshme.

8. B. 2. Ndrgjegja morale e pedagogut

Ndergjegje morale quajm ndrgjegjsimin e normave te sjelljes, karakterit te
marrdhnieve n shoqri dhe vlerave t cilsive t personalitetit t njeriut q fiksohen n
pikpamjet, prfytyrimet, ndjenjat dhe zakonet. Ndrgjegja shoqrore jep nj baz t
prgjithsuar teorike dhe ideologjike t moralit si nj fenomen shoqror. N ndrgjegjen morale
individuale pasqyrohet edhe specifika e asaj shtrese me t ciln njeriu vazhdimisht
bashkvepron. Pikpamjet morale t msuesit karakterizohen nga gjithprfshirja dhe
qndrueshmria. Nj nga elementet e ndrgjegjes morale te msuesit sht ndgjegjsimi i tyre
pr vlerat morale dhe kuptimin e tyre se si realizohet perceptimi i ktyre vlerave nga edukatort.

lxiii
Baza e formimit t pikpamjeve morale te msuesit sht t diturit e parimeve, krkesave dhe
standarteve t moralit dhe pasqyrimi i tyre i veant n veprimtarin pedagogjike.
Etika Pedagogjike i shikon bindjet morale si njohuri morale q bhen normat e sjelljes s
msuesit, t pozicionit t tij personal, t nxnsve te tij dhe t prindrve t tyre. Msuesi nuk
mund t kufizohet me njohurit e normave dhe parimeve, megjithese ato jan kusht i nj
orientimi t drejt n realitet. Ai duhet t kt bindje t forta ideologjike dhe morale t cilat jan
si parakusht pr nj veprimtari aktive t vetdijeshme pr nj fomim t sakt t personalitetit t
nxnsit. Njohurit etike dhe mendimet morale bhen bindje t personalitetit n procesin e
praktiks shoqrore dhe n ndikimin e kushteve objektive t veprimtaris.
Krkesat e Etiks Pedagogjike u prgjigjen bindjeve pr t qn me itegritet dhe krkues
ndaj vehtes. N etikn profesionale pedagogjike ndjenjat morale te msuesit shikohen si ana
emocionale e veprimtarise se tij shpirtrore e cila karakterizon krahas bindjeve pozitn morale
subjektive t marrdhnieve me veprimtarin profesionale dhe procesin e edukimit t nxnsve.
Ndjenjat morale shfaqen si mjete te formimit t personalitetit dhe si nj nga detyrat e
edukimit moral. Ndjenjat morale t msuesit mund ti ndash n mnyr t kushtzuar n disa
grupe n prputhje me objektivat e pasqyruara. N grupin e ndjenjave q rregullojn
marrdhniet e padegogut me profesionin e vet, veohet ndjenja e detyrs profesionale, ndjenja e
prgjegjsis, vetkritika, krenaria, ndershmeria etj., q prcaktojn marrdhnien e msuesit me
vehten si prfaqesus i profesionit pedagogjik. Si prfundim nj grup t veant perbjn ndjenjat
t cilat pasqyrojn marrdhniet me nxnsit n procesin msimor.

8. B. 3. Marrdhniet morale t msuesit dhe pedagogut

N bazn e marrdhnieve morale qndrojn varsit midis krkesave t detyrs dhe
perceptimi subjektiv i ktyre krkesave nga personi, midis interesave personale dhe shoqrore.
Marrdhniet shoqrore rregullohen nga parimet morale, normat, zakonet, traditat q kan marr
mbshttjen shoqrore ose t komunitetit dhe asimilimin vetiak n procesin e veprimtaris s
prbashkt. Veantia e marrdhnieve morale sht se ajo ka nj karakter me vler dhe t
drejtprdrejt d.m.th. q gjithka bazohet n vlersimin moral q plotson funksionin e
rregullatorit dhe t kotrollit. N rrethet pedagogjike veohen sfera n t cilat marrdhniet
morale kan veori t caktuara n drejtim t procesit msimor, n lloje t ndryshme t
veprimtaris shoqrore t pedagogut dhe nxnsit, n sfern e kontakteve jashtshkollore, n

lxiv
pushimet e prbashkta, n sfern e kontakteve pedagogjike t msuesit. Objekti i marrdhnieve
morale n rrethet pedagogjike sht msuesi. Duke qn hallka kryesore n procesin msimor
edukativ ai realizon bashkveprimin m t gjer me nxnsit, me prindrit e tyre, me kolegt etj.
Morali pedagogjik pranon t tilla parime bashkpunimi mids edukatorit dhe edukuesit
(nxnsit apo studentit) t cilat ndihmojn n zhvillimin e personalitetit krijues, n formimin e
dinjitetit personal si kusht i mtejshm i ndikimt pozitiv t pedagogut ndaj nxnsit, grshetimi i
krkesave t menura dhe besimit tek ato.
N sistemin e marrdhenive morale n nj rreth pedagogjik nj rol t rndsishm luan
bashkveprimi i msuesit me kolektivin e nxnsve, t cilat duhet t ndrtohen mbi bazn e
mirkuptimit dhe respektit reciprok. Sigurisht suksesi i edukimit varet kryesisht nga ndikimi i
mikromjedisit t afrt n t cilin jetojn dhe edukohn fmijt.

8. B. 4.Veprimtaria morale e pedagogut

Veprimtaria morale e pedagogut si do veprimtari shoqrore prfshin nj pavarsi t
lidhur ngusht me lloje t ndryshme t veprimtaris dhe mund t realizohet n forma t
ndryshme: Arsimimi moral, organizimi i eksperiencave t moralit, vetdukimi moral etj. N
procesin e arsimimit moral t nxnsve pedagogu i orienton ata t njohin problemet kryesore te
moralit me kriteret e vlersimit t tij, zbulon mundsit e liris se zgjedhjes, s veprimit moral
dhe t marrjes s prgjegjsis s pesonit pr sjelljen e tij etj. Procesi i vetdukimit moral
prfaqson jo vetm formimin e zakoneve te reja, por dhe prishjen e zakoneve apo shprehive
negative, q jan formuar m par.

8. B. 5. Takti pedagogjik si nj komponent moral i kulturs s msuesit

Kalimi nga ndrgjegja morale tek praktika morale prmbledh n vetvehte nj element t
veant t krijimtaris morale q sht takti pedagogjik. Krijimtarian morale e msuesit ka n
vetvehte nj ser komponentesh midis t cilave m t rndsishme jan normat dhe
marrdhniet e tyre me shoqrin, me profesionin e pedagogut, kuptimi i rrethanave dhe
situatave t vshtira, kushtet e domosdoshme t lindjes s tyre pr t zgjedhur nj lloj shume t
mir t veprimtaris q iu prgjigjet normave morale pedagogjike.
Takti pedagogjik sht forma e realizimit t moralit pedagogjik n veprimtarin e
msuesit, me t ciln prkon mendimi dhe veprimi.Takti sht sjellja morale e msuesit q

lxv
prmban gjith parashikimin e rrjedhojave objektive t veprimtaris dhe t perceptimit t tij
subjektiv. N takt shfaqen krkesa pr nj rrug m t leht n arritjen e qllimit. Takti
pedagogjik sht gjithnj krijimtari dhe krkes. N morin e elementve kryesore q prbjn
taktin pedagogjik t msuesit mund t prmendim respektin pr vetvehten, egzigjencn e lart,
zotsin pr t dgjuar me vmendje bashkbiseduesin, vetkontrollin, principialitetin,
marrdhniet pa kokfortsi dhe ndjeshmria n marrdhnie me njerzit etj.
8. C. Edukimi dhe vetdukimi moral i pedagogut. Kodi i etiks profesionale t
pedagogut
Midis krkesave t paraqitura pr kulturn pedagogjike t msuesit ka materiale
mbarbotrore t cilat jan prpunuar me zhvillimin e praktiks pedagogjike. N sfern e puns
pedagogjike veorit dhe ndikimi jan nj rregullator moral dhe nj element i pandar i
vetdukimit. Pasi shum veprime t pedagogut nuk kontrollohen nga askush. Pr nj pjes t
veprimeve ai vetvlerson, vetkorrekton. Prandaj barometri moral i msuesit sht
ndrgjegja e tij pedagogjike e cila duhet t jet e ndjeshme n shkalln m t lart.
Kodi profesional i pedagogut prcakton trsin e krkesave morale t cilat rrjedhin nga
parimet dhe normat e moralit pedagogjik, rregullojn sjelljen e tij dhe sistemojn marrdhniet
n procesin e veprimtaris pedagogjike. Nj nga nenet e kodit t etiks profesionale t msuesit
sht vendosja e krkesave kryesore q prcaktohen nga marrdhenia e msuesit me vetvehten,
nga puna e msuesit, nga kolektivi i nxnsve dhe i kolgeve etj.
8. D. Disa aspektet morale t marrdhnieve t msuesit me prindrit e nxnsit
sht e domosdoshme t zbulohen krkesat e kodit t eiks profesionale, n marrdhnie
me prindrit e nxnsve, me qllim pr t vendosur marrdhnie pedagogjike t frytshme
bashkpunimi me ta, si:
8. D. 1. Domosdoshmria e bashkpunimit t pedagogut me prindrit e fmijve n
kornizn e procesit pedagogjik.
Kshtu nj nga detyrat thelbesore profesionale t msuesit sht organizimi i
bashkpunimit t msuesit me prindrit e nxnsve q ata t plotsojn veprimtarin
pedagogjike, duke krijuar nj form t caktuar t ndikimit prindror. N sistemin e
marrdhnieve msuesit dhe prindrit jan pjesmarres msuesi trhiqet nga domosdoshmria
objektive dhe nga vet kushtet e realizimit t procesit pedagogjik. Ky sistem marrdhniesh sht

lxvi
i aft t funksionoj edhe pa kontakt t drejtprdrejt t pjesmarrjes s tyre, pasi ata i lidh
nxnsi si objekt i ndikimit t prbashkt.
Marrdhniet Msues-prindr prbjn n vetvehte nj faktor t rndsishem
pedagogjik, i cili ka nj ndikim t madh n jetn morale t nxnsve. Por duhet patur parasysh se
realizimi i rolit drejtuse te msuesit n bashkpunim me prindrit e nxnsve prbn n vetvehte
nj vshtirsi t madhe. Faktori moral pedagogjik n formimin e ktyre marrdhnieve luan nj
rol t rndsishm. sht dhe nj kusht baz i cili duhet t merret n konsiderat n studimin e
marrdhnieve morale n shkoll dhe familje: shkalla ose zhvillimi i cilsive morale t nxnsve
t formuara n familje dhe detyrimi pr ti riedukuar ata. N t dya rastet pedagogu duhet t
njoh situatn morale familjare, kurse prindrit krkesat morale pedagogjike t msuesit.
8. D. 2. Shkaqet e mosmarrveshjeve midis msuesve dhe prindrve t nxnsve
Jo gjithmon msuesi arrin t kt rol udhheqs n bashkpunimin me prindrit e
nxnsve, sepse msuesi nuk zotron asnj pushtet nga autoriteti i vet moral edhe sepse atij i
duhet t vendos kontakte t shumllojshme me prindr t ndryshm. Midis shkaqeve t tjera jan
edhe ndarja midis msuesve dhe prindrve t nxnsve dhe marrdhniet e tyre t moskuptimit.
Ndarja lind si rezultat i mungess s kontaktit, prezantimi i msuesit me prindrit e nxnsve dhe
t prindrve me msuesit. Mosmarrveshja midis msuesit dhe prindrve te nxnsve lind pr
shkaqe t ndryshme si jan: ndarja e interasave, numri i shumt i detyrave q kan t dyja palt,
ndryshimet tipike t marrdhnieve me fmijn, niveli i ndryshm i nivelit pedagogjik etj.
Po prpiqemi q ti konkretizojm kto aspekte m posht. Nj numr jo i madh detyrash
t cilat paraqiten n forma t prgjithshme, pa studiuar mundsit dhe rrethanat ojn n
pamundsin pr tu realizuar n praktik, n moskuptim, n mosmirnjohje dhe mrzitje. Nga
ana tjetr niveli n rritje i krkesave dshmon pr nj status t veant t msuesit, pr nj nivel
t lart t rezultateve t tij.
Tipet e ndryshme t marrdhnieve me fmijt rrjedhin nga shkollat e ndryshme dhe
familjet e ndryshme. Ato prfaqsojn grupe t ndryshme social-pedagogjike me funksione dhe
marrdhnie t shumllojta. Prfaqsuesit e grupeve t ndryshm fillojn t bashkveprojn
midis tyre, duke ruajtur n marrdhniet me nxnsit lidhjet e zakonshme dhe steriotipin e
vendosur nga t dyja palt.
Kto mosmarrveshje forcohen n ato raste kur msuesi sht formal dhe e konsideron
punn e tij si shrbim duke vendosur me nxnsit vetm marrdhnie pune. Prindrit dhe t

lxvii
afrmit sillen mir me fmijn, vemendja dhe kujdesi pr ta sht nj krkes morale. Prindrit e
nxnsve nuk mund t pajtohen me marrdhniet e ftohta t msuesit me nxnsit. Ndrsa
msuesit kt pretendim dhe prjetim t prindrve e konsiderojn dika t teprt. Nga natyrat e
ndryshme t trajtimit t fmijs mund t lindin paknaqsit e palve. N qoft se msuesi nuk
mund t kuptoj dhe t msoj n veprimtarin e vet prjetimet dhe ndrotjen e prindrve pr fatin
e fmijs s tyre. Nj msues tjetr e ka t vshtir t zer vendin e prindit dhe t ndrgjegjsohet
se ftesa pr n shkoll mund t shkaktoj lindjen e telasheve n familje, shqetsimin e prindrve
etj. Ngandonjher mosmarrveshjet e tilla lindin pr shkak t informimit t ndryshm pr
fmijn. Prindrit e njohin m shum fmijn jasht shkolls. Ndrsa msuesit e njohin m mir mbarvajtjen e
34
fmijve n msime, sjelljen n msim dhe n shkoll n prgjithsi.
Ky vshtrim i problemit rrok do fmij normal n rolin e nxnsit, por problemi
ndrlikohet edhe m tepr me fmijt intravert, latent, flegmatik, melankolik apo ata q
shfaqin nj personalitet t dyfisht apo trefisht pr shkak t temperamentit apo t edukimit dhe
paraqiten krejt ndryshe n shtpi, n rrug apo n shkoll. Kemi qindra raste nga paraktika jon
edukative me fmij t ktyre natyrave. Karakteristika e tyre baz sht se do fmij i ksaj
natyre paraqet problem m vete dhe mosmarrveshjet jan m t shpeshta se n modulin baz t
sjelljes etike.
Niveli i ndryshm i prgatitjes pedagogjike t msuesve dhe nxnsve gjithashtu mund t
shkaktoj mosmarrveshje. Niveli i ndryshm i komponenteve n kuptimin e qllimit, t
detyrave dhe metodave t edukimit dhe msimit lind pikpamje t ndryshme dhe krijon te
msuesi synime t pa justifikueshme pr t dominuar problemet e msimit dhe t edukimit, t
mos respekoj mendimin e ans tjetr e cila vshtirson kontaktet dhe domosdoshmrin e
bashkpunimit.
Shkaqet e mosmarrveshjes s msuesit me prindri e nxnsve jan t afta t pengojn
vendosjen e kontakteve pedagogjike, prmbajn fakor t cilt shpesh duhet t zbuten.
8. D. 3. Krkesat pr sjelljen e msuesit gjete vendosjes se kontakteve me prindrit e
nxnsve
Etika pedagogjike e parashikon ndikimin e ktyre krkesave pr personalitetin e
msuesit, t dobishme nga ana pedagogjike dhe t domosdoshme pr vendosjen e kontakteve me

34
Durdajeva. T, Etika. Etika Pedagogjike. Msimi Etik, Mosk, 2005, fq.23

lxviii
prindrit e nxnsve. Midis tyre veojm: Ndrgjegjen dhe prgjegjsin morale para prindrve
t nxnsve pr rezultatet e msimit dhe edukimit.
sht gjithmon e rndsishme ura e komunikimit msues prind, ndaj sht evidente
edhe krkesa e kontakteve me prindrit e nxnsve dhe ndjenja e prgjegjsis pr organizimin e
ktij bashkpunimi. Tashm sht nnvizuar se prindrit e nxnsve dhe msuesit jan dy an t
prgjegjsis s prbashkt n edukimin e fmijs prpara shoqris. Dobia pedagogjike e ksaj
krkese bazohet n domosdoshmrin e integrimit dhe gjithprfshirjes t gjithanshme t fmijs
dhe t treguesve t tij. Kontaktet e msuesit me prindrit e nxnsve duhet t ken nj karakter t
vazhdueshm. Shkaqet e mosdashjes s msuesit t vendos kontakt me prindrit e fmijs mund
t jen n sfern e vetbesimit t madh n mundsit pedagogjike, n indiferentizmin, mungesn
e ndrgjegjes e t prgjegjsis, por mund t jen edhe t trajtuarit e problemit pa zemr, si nj
akt formal apo thjesht informativ, pra pa etik. Ndaj sht i domosdoshm moslejimi i ofendimit
t ndjenjave t prindrve me vlersime t pabazuara pr aftsit, mbarvajtjen n mesime dhe
sjelljen e fmijs, pasi do pakujdesi dhe paragjykim pr fmijt nga ana e tyre prjetohet dhe
transmetohet te prindrit t cilt reagojn ndjeshm pr kto. Msuesi sht i detyruar tu jap
fmijve nj karakteristik objektive. Kur msuesi kujdestar njihet me mbshttjen familjare dhe
mund t kuptoj ndjenjat prindrore, ai flet pr fmijn me respekt dhe me ndjenjn e detyrs
duke krijuar me prindrit lidhje pr msimin dhe edukimin.
Rritja e autoritetit t prindrve n syt e fmijve, mundsia pr t vlersuar dhe treguar
fmijs cilsit me t rndsishme t prindrve t tyre sht premis pr sukses n edukim, pra
nj shans q krijon etika pedagogjike. Nj prind q rrit autoritetin e msuesit n syt e fmijs
dhe nj msues q rrit autoritetin e prindit n syt e nxnsve, rrit mundsit pr t qen i
suksesshm n edukimin e fmijs, q sht misioni i tyre i prbashkt. Si rezultat dobia
pedagogjike sht e madhe. Msuesi u jep mundsi fmijve, me ann m t rndsishme t
moralit: i detyron t mendojn se me far njerzish interesant dhe t respektuar ata jetojn.
Ngandonjher msuesi i vrtet duhet t prpiqet q t kaprcej largsin e marrdhnieve
midis fmijs dhe prindrve t tij. Msuesi i cili ndikon n rritjen e autoritetit t prindrve n
syt e fmijve, ngre edhe autoritetin e vet. Paraqitja taktike e krkesave te domosdoshme pr
prindrit me qllim prmirsimin e edukimt t fmijve dhe prsosmrin e pikpamjeve t tyre
pedagogjike prindrore, por pa ln mnjan detyrimet e tij.

lxix
 Prindrit edhe mund dhe t gabojn, mund t bjn nj veprim jopedagogjik, por msuesi
me bashkpunimin e tij dhe krijimin e kushteve t favorshme ndihmon n zhvillimin e kulturs
pedagogjike t prindrve dhe ndihmon t spjegoj paditurin pedagogjike n marrdhnie me
fmijt. Msuesi nuk duhet t ver detyra para prindrve, pasi kshtu ai nnshkruan pafuqin e tij pedagogjike
dhe mosdashjen pr t mbajtur prgjegjsi pr nxnsit. 35 Por kjo nuk do t thot q me takt dhe me etik
msuesi nuk duhet ti bj t vetdijshm prindrit pr dobin q krkesat e tyre t jen unike n
edukimin e fmijve.
8. D. 4. Analiza e vrejtjeve kritike t prindrve t nxnsve pr msuesit
Morali pedagogjik krkon nga msuesi marrdhnie t shndosha karshi vrejtjeve t
prindrve n adres t tij, megjithse psikologjikisht msuesi jo gjithmon i mirpret vrejtjet
kritike. Kritika nga prindrit e nxnsve ka karakter m konkret dhe m bashkkrkues kur
msuesi i organizon vet prindrit, e quan t domosdoshme t njoh mendimin e tyre. T qenurit
krkues ndaj vehtes sht i dobishm gjithashtu me mungesn ose jo t kritiks se prindrve.
Duhet pasur parasysh se paknaqsia e prindrve ruhet duke uar n moskuptim t t dyja palve
dhe n mosbesim tek autoriteti i msuesit. Jo vetm kaq, por kjo paknaqsi akumulohet,
shprndahet dhe formon opinione negative q mund t dmtojn jo vetm imazhin e mesuesit
por edhe t shkolls si t till. Ne mund t kshillonim msuesit q t sillen, komunikojn dhe
vlersojn fmijt dhe prindrit e tyre n at mnyr q imazhi dhe reputacioni i tyre t rritet.
Thirrja jon mund t artikulohej kshtu: - Msues, bj q nxnsit dhe prindrit e tyre t
vlersoj edhe cilsit e tua pozitive! Rritu edhe ti n syt e tyre!
Nga veimi n sistemin e normave morale t nnsistemit msues prindr nxns
rrjedh prfundimi se familja sht pa diskutim burimi i mtejshem i pozitave morale t fmijs,
prforcimit t shprehive moralo-pedagogjike. N familje tek fmija formohen prfytyrimet
fillestare pr qllimin dhe kuptimin e jets, orientimet morale, krkesat morale e shoqrore etj.
Prandaj msuesi duhet t dij se far prfytyrimesh morale jan formuar tek fmija, n far
kushtesh ka ndodhur formimi i tyre.
Karakteri i marrdhnieve t shndosha prindr-msues nuk duhet t paraqiten si nj
bashkpunim plotsisht i kuptushem nga t dyja palt dhe pa konflikte, pavarsisht qllimeve
dhe detyrave t prbashkta. Msuesi sht e rndsishme t krijoj kontakte me prindrit e

35
Durdajeva. T, po aty, fq.33

lxx
nxnsve, ti bj ata ndrlidhes n problemet e edukimit. N variantin m optimal pedagogu
duhet t behet pjes e mikroklims familjare, si kshilluesi m i afirt i prindrve n kushtet e
msimit dhe edukimit t fmijs se tyre. Ndrsa prindrit e nxnsve t bhen pjes e
mikroklims s shkolls, si pjsmarrs t procesit t prbashkt pedagogjik.

Kapitulli IX. Kultura dhe Etika Pedagogjike e Msuesit

9.1. Aktualiteti dhe vendosja e problemit t studimit
Funksionimi efikas dhe i qndrushm i sistemit t arsimit n njfar mase varet nga niveli
i prgatitjes profesionale dhe zhvillimi i personalitetit t msuesit dhe pedagogut, nga
paraplqimet dhe orientimet morale n sfern e komunikimit pedagogjik, n zgjedhjen e
metodave t msimit.
Sfera e veprimtaris s msuesit dhe pedagogut sht zona e besimit midis njerzve,
prandaj msuesi dhe pedagogu duhet t jet jo vetm nj specialist i mir, i mir profesionalisht,
por edhe t zotroj nj nivel t lart kulturor etiko-profesional. Rezultati baz n punn ton u
arrit prmes vzhgimeve, anketimeve dhe veprat e studiuesve me reputacion, vemendja e t
cilve sht prqndruar n kto probleme.
Kshtu jan shqyrtuar mosmarrveshjet e realitetit shoqror, q kushtzojn shfaqet
negative, sjelljet e rinis, situatat e paqndrushme socil-ekonomike t t rinjve.Veprat e
zgjedhura zbulojn aktualitetin social pedagogjik t veprimtaris n koht moderne dhe
prvijojn drejtimin e saj.
Bazuar ne kto studime jan analizuar aspekte t ndryshme t procesit t trajnimit t
msuesve dhe pedagogve. Studimet tona dhe t psikologve tan karakterizuan dhe orientuan
karakterin personal drejt puns pedagogjike, aspektin e saj kulturor dhe njerzor, kan prpunuar
normat dhe metodat e przgjedhjes profesionale t msuesit dhe pedagogut; kan prcaktuar
vlerat njerzore t kulturs profesionale dhe pedagogjike; kan prpunuar bazat teorike t
arsimit akseologjik te msuesve modern, tipologjin e orientimeve me vler t msuesit i cili
prfshin orientimet sociale, kulturore dhe profesionale. N t njjtn koh, ne duhet t pranojm
se n punimet shkencore nuk kan gjetur prgjigje shume problem t etiks profesionale dhe
kulturore t msuesit. Por sot nuk ka nj list t bazuar shkencrisht me krkesa t qensishme
profesionale etike, nj model universal dhe unik t etiks profesionale t msuesit. (*Megjithse
brenda viteve 2009-2010 u kryen tre prpjekje pr ta modeluar etikn e msuesit nga Konfederata dhe Sindikatat e

lxxi
Pavarura, revista Msuesi dhe Ministria e Arsimit dhe e Shkencs) 36 Nj vemendje t madhe meriton
gjithashtu edhe problemi i komunikimit pedagogjik. sht e domosdoshme t studiojm rolin e
tij n formimin e personalitetit t pedagogut pasi komunikimi sht i pranueshm n do
veprimtari pedagogjike. N botn ton t paqndrushme dhe emocionale rriten krkesat pr
komunikim, pr angazhim n dialog. Njohurit dhe aftsit e ktij lloji jan shume aktuale. Jo
rastsisht vitet e fundit studiuesit aktivisht merren me problemet e komunikimit, prpiqen ti
zgjidhin ato n nivelin e rekomandimeve konkrete.
Shum studiues tant dhe t huaj kan dhn kontribut t rndsishm pr studimin e
marrdhnieve pedagogjike. Ata kan br nj analiz social-filozofike t komunikimit n
procesin e arsimit t prgjithshm, kan prcaktuar specifikn, strukturn dhe funksionet e
komunikimit n veprimtarin msimore; kan prshkruar veorit e komunikimit t fmijs t
moshs parashkollore etj. Nse do t listoja emra do ti bija tepr gjat, pra ka kontribute,
evidencime, por jo definime.
Disa kan trajtuar problemet e psikologjis s puns s msuesit, kan trajtuar problemet
e kulturs pedagogjike t komunikimit; ndrmorn prpjekje pr ndrtimin e nj modeli pr
msuesin etj. Disa her kam shkruar edhe un pr kt problem. Prpjekje pr realizimin e
modeleve t puns se msuesit: pr prshtatjen e sjelljes se tij dhe t zhvillimit profesional jan
prpunuar edhe prej studiuesish t tjer. Drejtimi kryesor sht prqndruar te vshtirsit
psikologjike t komunikimit t msuesit me nxnsit. Mbi t njjtin problem kan punuar edhe
disa gazetar e korespodent t Msuesit, t buletineve pedagogjike t universiteteve dhe t
Institutit t Studimeve Pedagogjike para dhe pas ndarjes s ktij institucioni n institucione t
kurrikulave dhe t trajnimeve. Ata u prpoqen ta zbulojn rolin e stilit t komunikimit n
ngritjen e efektivitetit t procesit msimor edukativ; kulturn e t folurit t msuesit, shum
aspekte t teknologjis dhe t tekniks s komunikimit pedagogjik.
Trajtimi pedagogjiko-profesional i komunikimit prfytyrohet si sistem i ushtrimeve
specifike, realizimi i t cilave t jep mundsi t formosh njohurit komunikative, t zhvillosh
aftsit e msuesit. Duhet t theksojme se prpunimi i pamjaftueshem teorik i problemit t
formimit t kulturs etiko-profesionale dhe prcaktimi n kt proces i vendit dhe rolit t
komunikimit pedagogjik, si nj mjet kryesor i zhvillimit t personalitetit t msuesit shfaqet n

36
* Maliqi , B., Shnime pedagogjike,fq.64,

lxxii
mnyr t konsiderueshme n cilsin e prgatitjes s pedagogut. Deri tashti vihet re nj
mosprputhje n prcaktimin e termit komunikim pedagogjik.
Procesi i formimit t kulturs etiko-profesionale nuk shikohet n kontekst me lidhjet
social-kulturore t objektit me subjektin e veprimit pedagogjik dhe lidhjet e ktij procesi me
komunikimin pedagogjik. Vet procesi i komunikimit pedagogjik ende nuk sht br objekt i
studimit n qasjet kulturore, artistike, n lidhjet e ngushta t kulturs pedagogjike me situatn
kulturore arsimore. Nuk ka unitet mendimesh prsa i prket prmbajtjes dhe strukturs s
kulturs etiko-profesionale t msuesit, nuk jan zbuluar kriteret e formimin dhe nivelet e saj.
Krkimet shkencore q jan kryer dhe evolucioni i kulturs etiko-profeionale t msuesit jan jo
t shumta dhe nuk reflektojn vizionin e sistemit dhe zgjidhjen e ktij problemi n kushtet
moderne. Nuk sht konkretizuar n nivelin e krijimit t modeleve t zhvillimit etiko-profesional
t msuesit t sotshm, niveli i zhvillimit t tij n lidhje me zhvillimin e prgjithshm kulturor e
profesional.
Problemi i bashkpunimit t msuesit dhe pedagogut me nxnsit n dritn e teoris
praktike komunikative, metodat e zhvillimit t kompetencave komunikative n procesin e
komunikimit, teknika e komunikimit pedagogjik kan nevoj pr nj prpunim shtes, si n nivel
t ndrtimit teorik prgjithsues, ashtu edhe n nivel rekomandimesh teorikopraktike. N lidhje
me kt ne kemi gjetur si t domosdoshme t paraqesim n punim kuptimin personal t
fenomenit t kulturs profesionale, etike t pedagogut dhe kompetencn e tij pedagogjike. E
gjith kjo ka prcaktuar zgjedhjen e tems t disertacionit, problemin e tij, qllimin, objektin dhe
subjektin.
9.2. Baza teorike t formimin dhe gjeneza e paraqitjes s Kulturs
dhe Etiks Pedagogjike t Msuesit
Edukimi si nj fenomen i veant i veprimtaris shoqrore ka filluar t evidentohet q n
sistemin fisnor. N vendet e Lindjes s Lasht u zhvilluan shkollat. N dorshkrimet e lashta
(kineze, indiane, egjiptiane etj.) ndeshen mendime me vler pr edukimin, pr krkesat ndaj
msuesit dhe nxnsit. Termi pedagog haset q n Greqin e lasht, te ndihma reciproke pr t
dalluar tashm zakonet primitive. Funksionimin e puns pedagogjike fillojn ta realizojn kishat
dhe organizatat fetare nga momenti i shfaqes se tyre, pasi realizimi i ktyre funksioneve sht i
pandar nga krkesat e moralit fetar. Nga kjo rrjedh mendimi se rrnjt e kulturs etike t
pedagogut qndrojn shum thell n historin e zhvillimit t shoqris, t kulturs s tij, n

lxxiii
historin e zhvillimit t marrdhnieve fetare.Tresia e eksperiencave etiko-morale pedagogjike
t njerzimit sht pasqyruar n teorit shkencore dhe n mnyrat e t menduarit, q jan nj
baz shpirtrore e kulturs etiko-profesionale t pedagogut. Kjo eksperienc na lejon t hyjm n
jetn dhe vlerat e racs njerzore, pr t shkuar prtej jets konkrete t njeriut, pr t zgjeruar
kufijt e ekzistencs s tij. Me zhvillimin e shoqris ndryshuan edhe problemet dhe modelet e
edukimit, ndryshuan krkesat pr personalitetin e pedagogut, duke prfshir krkesat pr cilsit
e tij morale.
Orientimi moral i kulturs varet nga lloji i saj historik. IV Losev n punn e saj Tipi
historik i kulturs dhe gjeneza e kategorive etike" shkruante se orientimi moral i nj lloji t
veant historik t kulturs konkretizohet n sistemin e vlerave, parimeve, normave. Tipi
historik i kulturs sht nj faktor i cili prcakton drejtimin kryesor t gjith moralit n kt apo
at epok. Tipi historik i kulturs krijon sistemin e duhur moral (si pjes shpirtrore e pandar e
ksaj kulture), e cila prcakton kornizn e formimit t kategorive etike, prcakton prmbajtjen e
tyre dhe nga ana logjike prcaktimin verbal. IV Losev veon tre funksione t moralit n kornizat
e kulturs:
N thellsin e kulturs morali shfaqet si nj sistem i projektuar pr t kryer nj funksion t trefisht:
Transformimin e eksperiencs morale t brezave t kaluar, transformimin e kompetencave t saj strukturore dhe
37
llojin e saj t varsis n ecurin e zhvillimit t shoqris.
S fundi tradita dhe risia sjell mosbalancimin e marrdhnieve n baz t normave t
prgjithshme t funksionimit t kulturs.
9.3. Etika dhe estetika, thelbi dhe dialektika e kategorive etike dhe estetike
Morali shfaqt si i shkrir me kulturn dhe s bashku me t n nj sistem t plot normash
e sjelljesh edhe kategorit e ndrgjegjes morale. Ky moral prcakton kornizat e formimit te
idealit shoqror. N do etap t zhvillimit historiko-shoqror t shoqris sht karakteristike
ideali shoqror i njeriut.
Sipas ktij ideali jan vendosur krkesat pr msuesit dhe pedagogt, pasi msuesit dhe
pedagogut i sht besuar pr t formuar kt ideal. Duke qn shembull pr nxnsin, msuesi
dhe pedagogu duhet ti vetprgjigjet maksimalisht idealit t njeriut t kohs s tij dhe t
shoqris se tij. sht e domosdoshme t dallojm historin e zhvillimit t marrdhnieve morale
dhe historike t zhvillimit t teoris s moralit, n prmbajtjen e s cils kan vepruar jo vetm

37
IV Losev Etika dhe estetika- Thelbi dhe dialektika e kategorive etike dhe estetike. - Kyiev, 1990. fq. 92,

lxxiv
epoka konkrete dhe mendimi shoqror, por edhe veantit e personalitetit t msuesit. Nga ana
tjetr kjo apo ajo teori morale ka ndikuar n marrdhniet e vrteta morale. Filozoft, pedagogt
dhe psikologt duke zhvilluar teorit e tyre shkencore nuk mund t mos i kushtojn vmendje
formimit t modelit etik t njeriut. Shum prej tyre kan br pyetjen se si ta realizojn kt
model n realitet dhe si duhet t jet njeriu i cili formon cilsit morale t nj njeriu tjetr. N
pjesn me t madhe modeli i msuesit dhe pedagogut duhet t pasqyroj n vetvete cilsit m t
mira t personalitetit, pasi ai duhet t jet shembull pr tu imituar. N kt mnyr modeli ideal
i pedagogut n do etap historiko-shoqrore dhe n do teori pedagogjike pasqyron n nj
shkall t caktuar qllimin e edukimit, modelin etik t nxnsit. N botkuptimin dhe
marrdhniet morale t njerzve t nj epoke historike t caktuar kan ndikuar veorit e fomave
t organizimit t tyre. Shtetet e lashta, Poliset kishin nj ndertim komuniteti. Qytetart e tyre
kishin monopolin e toks, ato formonin ushtrin. Mbledhja e tyre prcaktonte politikn.
Bashkpunimi, prgjegjsia kolektive kto ishin normat q dallonin kt shoqri. Nga lidhja e
ngusht me tokn, me territorin konkret ka lindur patriotizmi dhe t menduarit ekologjik origjinal
i njeriut. Nga familja patriarkale dhe supermacia mashkullore rrjedh dgjimi dhe respekti pr do
gj t vjetr. Nga ndjenja e bashkimit t antareve t nj familjeje si tashti, si t t gjallve ashtu
dhe t t vdekurve, bile dhe t porsalindurve, lind respekti pr t vdekurit dhe kujdesi pr
pasardhsit dhe gjithashtu lidhja morale me t gjallt.

Kapitulli X. Kultura e t folurit, e komunikimit, si baz e etiks profesionale t

msuesit t ardhshm
10.1. Vrojtime dhe Prvoja
Ndryshimi i sistemit social-politik dhe ekonomik n Evropn Lindore, pra edhe n Shqipri, n
fund t shekullit XX ka shkaktuar, nga ana tjetr, ndryshimin e orientimeve dhe vlerave morale.
Aktualisht, vlera m e madhe morale, n prputhje me parimet e shpallura te demokracise dhe t
humanizmit q pranohen si t lira, sht krijimi i nj personaliteti, i cili sht zhvilluar n
mnyr harmonike dhe t gjithanshme, q jeton i lir, punon n mnyr krijuese n kushtet
moderne dhe q vazhdimisht ndryshon botn.Tani krkoht q pesonaliteti njerzor i cili sht
prgatitur n veprimtarin sociale e profesionale pr sfidat e nj shoqerie moderne t jet n
gjendje t ndaj dhe t shumfishoj vlerat e tij; t komunikoj me fjalt, me sjelljen dhe me

lxxv
veprn e tij. Pra rritja e krkess pr komunikim nuk lidhet thjesht me celularin apo internetin si
mjete, por me at qndron n ann tjetr t vals s celularit apo ekranit t kompjuterit. Dhe ai
shpesh sht nxnsi yn, pr t cilin sht e nevojshme t investohet n fushn e performancs
dhe t prmbajtjes s komunikimit. Pra nxnsi t dij se kush duhet t komunikoj dika, kur
duhet ta thot fjaln apo mendimin e vet, ku dhe si duhet t flas, pse duhet t thot kt gj adhe
pse jo nj tjetr, prse sht i motivuar ta bj kt, pr shkak dhe pr qllim etj, etj.
Pedagogjia sht nj sfer e veprimtaris njerzore e cila karakterizohet nga
prgjegjsia n rritje e msuesit pr kuturn e t folurit. Kultura e komunikimit t msuesit ka
specifiken e vet dhe duhet t jet e formuluar n mnyr t prcaktuar. Msuesi sht nj figure
publike dhe e folura e tij profesionale sht e lidhur ngusht me etikn dhe retorikn e tij
pedagogjike. N thelb msuesi sht personalitet krijues, me vlera dhe i orientuar, i aft
vazhdimisht pr t ndryshuar dhe pr tu prsosur. Zotrimi i suksesshm i profesionit
pedagogjik nuk mundet pa zotrimin e t folurit kulturor dhe komunikimit kulturor. Kultura e
komunikimit t msuesit sht e bazuar, prcakton potencialin e gjith sistemit t arsimit, masn
e ndikimit t saj n zhvillimin e personalitetit t nxnsit. Prmbajtja e veprimtaris profesionale
t pedagogut paraqet parat tij nj numr krkesash specifike q e detyron at t zhvilloj cilsi
personale t prcaktuara si t rndsishme, t domosdoshme dhe t nevojshme profesionalisht.
Aktualisht problem i zotrimit t fjals s lir e me kultur sht vrtet aktuale dhe e
rndsishme pr ata, q e prdorin fjaln si kryesore, mjet kryesor n profesionin e vet, n
radh t par pr pedagogun, e folura e t cilit jo vetm q sht nj mjet kryesor i veprimtaris
profesionale, por edhe shembull i cili me ose pa dashje prfitohet gjthnj n nj shkoll ose n
nj tjetr, perceptohet nga nxnsit d.m.th. sht e pa shmangshme.
Nj nga kategorit m t rndsishme t etiks pedagogjike sht veprimtaria
komunikuse. Veprimtaria komunikuse sht e prbashkt dhe ka t njejtin qllim veprimi.
Burim i veprimtaris jan motivet e sbjekteve, qllimet e tyre. Kjo mund t jet e mundur me
mjetet e saj. Por kjo nuk sht e mundur t realizohet nse nuk respektohet dinjiteti i nxnsit.
N librin Shkollat e t nxnit Timothy Lucas n kapitullin T njohsh nxnsin, tek shtja
Diniteti i fmijs shkruan kshtu:
Zakonisht sillem me njerzit ashtu si un do t doja q ata t silleshin me mua. Un i prshndes nxnsit
kur i shoh ata npr korridore, sepse un besoj se kur ju nuk prshndesni dik (fmij apo t rritur), ju i rrmbeni

lxxvi
atyre nj cop dinjiteti....Ne, n shkolln ton, mendojm mbi efektin e aktiviteteve t ndryshme mbi dinjitetin e
fmijs. Respektimi dhe promovimi i dinjitetit t fmijs sht nj ndr vlerat kryesore n shkolln ton. 38
Veprimet e veanta n drejtim t qllimeve t prditshme dhe s fundmi rezultat i saj
sht prjetimi i marrdhnieve q realizohet te subjekti me botn prreth.
N kt mnyr veprimtaria komunikuese e t folurit t msuesit n klasat fillore sht
nj veprimtari e tr, e qllimshme, e bazuar n etikn pedagogjike, e cila ka nj karakter
kolektiv, shprndars dhe drejtohet tek dgjuesit me qllim t caktuar. Etika pedagogjike si nj
sistem vlerash morale t sjelljes s msuesit, preferon plotsimin e detyrimeve t prcaktuara n
marrdhnie me shoqerin, profesionin, nxnsin, njeri-tjetrin. Etika pedagogjike sht e pa
ndar nga kultura profesionale.
Sipas E. Markarian kultura sht nj mjet i veprimtaris njerzore e cila lind
domosdoshmrin pr t lidhur veprimtarin komunikuse t t folurit t msuesit t ardhshem
me kulturn e tij n prgjithsi. Sipas W. Kelly, kultura duket si nj karakteristik e vet njeriut,
masat e zhvillimit t tij n cilsin e subjektit, zotrimit nga subjekti t kushteve dhe mnyrave t
veprimtaris njerzore n sfera t ndryshme shoqrore. Prandaj karakteristika m e rndsishme
e msuesit sht kultura profesionale, pjes prbrse e s ciles sht kultura komunikative e t
folurit. Kogan e prcakton kulturn si nj sistem q shfaqet si nj mas dhe nj mjet formimi dhe
zhvillimi i forcave themelore t njeriut n ecurin e tij sociale. Formimi dhe zhvillimi i
kapacitetit profesional t msuesit t ardhshm t klasave fillore ndodh edhe n baz t aftesive
komunikative t t folurit.
Bazuar n faktin se kultura e individit konsiderohet si shumplaneshe, ka kuptim t
ndryshm modaliteti, si sistem q pasqyron botn e brendshme t individit dhe shfaqjen e saj t
jashtme. Ne, mendimin social kulturor komunikativ ne t folurit e msuesit mund ta prcaktojm
si nj sistem q shfaqet n masn dhe mnyrn e formimit t etiks pedagogjike, n sfond t
veprimtaris profesionale. Veantia e aktivitetit profesional shfaqet si nj trsi veprimtarie,
pasqyrimi, shprehje dhe ralizimi i tendencave t brendshme dhe t jashtme n jeten e personit.
Kshtu, aktiviteti esht nj mjet me vler e modelimit dhe vetrealizimit t veprimtaris se
personit, t komunikimit dhe t sjelljes.
Aktiviteti si nj parim prshkon t gjitha aspektet e procesit te msimit, duke prfshir
organizimin e procesit msimor-edukativ, prpunimin e mjeteve dhe metodave t materialit
38
Grup autorsh, Disiplina e pest-Shkollat e t nxnit, botim i ISP, Kristalina KH, Tiran, 2005, fq.149,

lxxvii
msimor dhe formimi mbi kt baz t botkuptimit shkencor, pasi problemet e zhvillimit t
veprimtaris profesionale t msuesve shikohen si mnyra kryesore e organizimit t veprimtaris
msimore t punsimit dhe t aktivitetit shoqror.
N etapn e studimit n shkolln e lart, n cilsin e njers prej llojeve t veprimtase kryesore
duhet t njohim formimin e kulturs komunikuse verbale duke shrbyer n cilsine e bazave t
etiks profesionale dhe n nj nga faktort social dhe profesional t vetrealizimit t personit.
Pr prcaktimin e natyrs dhe prmbajtjes s procesit t formimit t kulturs komunikative
verbale t studentit domosdoshmrisht duhet mar n konsiderat karakteristikat e ksaj moshe,
karakteristika dominante, sociale, psikologjike dhe fiziologjike. Kuptimin mosh e shikojn n
literaturn psikologjike e pedagogjike si konkrete, t kufizuar ne kohn e zhvillimit psokologjik
t individit si person i cili karakterizon nj ser ndryshimesh objektive, fiziologjike, psikologjike
dhe sociale.
Mosha e nxnsve dhe studentve sht thelbsore dhe n prgjithsi prcakton
karakteristikat e procesit t edukimit t nxnsve n shkolln e mesme apo n shkolln e lart.
Mosha kalimtare nga mosha e rritur 15-17 vje tek studentorja q sht m shum e kapshme
n procesin e formimit t kulturs s prbashkt dhe vlerave morale t karakterit, motivimit, t
sjelljes qytetare dhe pozicionin aktiv jetsor t personit. Kjo periudh sht e pjekuris, e
prfitimeve t roleve t reja t pjekura, e steriotipeve dhe normave t sjelljes, e prshtatjes s
funksioneve dhe detyrimeve te reja sociale dhe profesionale.
"Mosha 17-23 vje sht m frytdhnse, m e begata n formimin e njohurive, aftsive, shprehive t
zhvillimit shkencor dhe profesional, prmirsimin e kulturs s plot mendore". Sipas B.G. Ananiev fillimi i
pjekuris tek njeriu si individ (pjekuria fizike), personalitetit (pjekuris qytetare), subjekti i njohjes, (pjekuria
mendore) dhe subjekti i puns (aftsia pr pun) n prgjithsi prputhen. 39
Ll. Ruvinskaya beson se n kt mosh sht e natyrshme dshira pr t zhvilluar
potencialin e tyre t plot, pr krijimin e programeve konkrete, pr zhvillimin e vullnetit, t
cilsive intelektuale dhe estetike.
N moshn e hershme tek njeriu formohen prfytyrimet pr botn: pr kuptimin e jets,
pr lumturin si nj vler e lart. Njeriu bhet i aft pr t ushtruar zgjedhjen morale. Duke par
etapat e zhvillimit profesional studenti i lejon pedagogut t sqaroj se ku duhet t shfaq

39
Ananev BG, Njeriu si objekt i njohurive /Instituti i Psikologjis Ras. - M.: Nauka, 2000, fq. 351 (Monumentet e
mendimit psikologjik)

lxxviii
qendrimin aktiv n msim n shkolln e mesme. Krkimet psikologjike e pedagogjike na lejojn
t bjm konkluzionin se t qenurit aktiv n kt faz t studentve shprehet me synimet
emocionale pozitive n zotrimin e shprehive komunikative, verbale, njohurive shkencore,
kuptimi moral i t cilit duke u br bindje nxit nxnsin pr prsosmrin e veprimtaris morale.
Aktualisht shtrohet shtja e ndryshimit t modeleve pr t zvendsuar idealin e mirqnies me
idealin shpirtror dhe vetprmbajtje i cili sht mjet pr ngritjen e nj sistemi vlerash, t
orientuara n kulturn e njerzimit, q gjithashtu prfshijn nevojn pr zhvillimin e t menduarit
global tek nxnsi dhe pedagogu.
N situatn e dhn ndodh ndryshimi i paradigmave arsimore t cilat gjejn pasqyrim n
konceptin e arsimimit personal t orientuar, n qendr t t cilit sht plotsimi i krkesave
personale, morale kulturore dhe profesionale, realizimin e potencialit t vet n sfern e zgjedhur
prej tij. Arsimimi profesional i orientuar sht i lidhur me krijimin e kushteve t domosdoshme
pr zbulimin dhe formimin e individualitetit t nxnsit, t potencialit krijues t tij, t
kompetencs se tij morale qytetare, si subjekt i veprimtaris s pavarur profesionale. Baz e
ksaj ecurie psikologjike sht synimi natyral i njeriut pr vetveprim, vetprmirsim pr
gjendjen e ekuilibruar brenda vehtes dhe me botn q e rrethon. Ne arsim praktikisht jan
formuar ecuri t mira q lidhen me shfaqjen dhe formimin e sistemit t vlerave t njeriut, t cilat
prfaqsojn n vetvehte kuptimin e ndrgjegjshm pr jeten e vet dhe orientimeve t vlefshme
d.m.th drejtimin e subjektit pr realizimin e sendrtimin e vlerave.
Qellimi i procesit msimor edukativ n universite krahas prgatitjes s specialisteve q
zotrojn shkall t mjaftushme t kompetencave profesionale sht edhe zhvillimi i gjithanshm
i personalitetit n sjelljet morale n t gjitha sferat e jets dhe veprimrtaris, si profesionale ashtu
edhe sociale.
Etika profesionale sht nj tipar i pandar, cilsi karakteristike e secilit specialist t do
profesioni, n veanti n lidhje me msuesin. N lidhje me fazat e formimit t specialistit
profesional si nj subjekt prgjegjs pr aktivitetin e vet n etapn e studimit n shkolln e lart
duhet t pranojm formimin e motivimit me vlera morale, t cilat shfaqen n cilsin e bazave t
etiks profesionale dhe nj nga faktort e zhvillimit t aktivitetit moral t t rinjve q jo pak her
jan prseritur n dokumentet shtetrore, megjithse ekziston nj hendek i njohur midis detyrave
dhe mjeteve te realizimit t tyre n kuadrin e menaxhimit. T rinjt kan mundsi t pakta pr
iniciativ personale.

lxxix
 Pr shembull, programi Universitar Arsimit ( 2008 2012) ofron zgjidhje pr detyrat
strategjike t prsosmris s prmbajtjes dhe teknologjis prmes zbatimit t programit t
aktiviteteve duke prfshir fushat e mposhtme kryesore.
- Prezantimi i vazhdushm i modeleve profesionale t edukimit q i sigurojn do njeriu
mundsi formimi arsimor individual pr rritjen e mtejshme profesionale, personale dhe n
karrier.
- Zbatimi i nj sistemi masash pr t siguruar pjesmarrjen e Shqipris n proceset e Bolonjs
dhe Kopenhagenit me qllim rritjen e arsimit shqiptar pr t qen i integruar, konkurues dhe
professional n tregjet ndrkombtare t shrbimeve arsimire dhe mundsin pr pjesmarrjen n
sistemin e vazhdushem arsimor ndrkombtar t studentve dhe t diplomuarve n institucionet
tona arsimore.
10.2. Standarti shtetror i arsimit dhe edukimit
N kushtet e procesit t njohur social kulturor, politik dhe ekonomik q shoqrojn
forcimin e tendencave negative n zhvillimin e kulturs shpirtrore t shoqris, nj rndsi t
veant marrin shtjet e msimdhnies t lendeve filologjike, q prbjn nj potencial t madh
dhe me vlera. Para s gjithash gjuha shqipe dhe gjuhet e huaja, studimi i tyre n t gjitha fazat e
arsimimit kontribojn n pasurimin e prbashkt t kuturave kombetare dhe botrore, formimit
shpirtror dhe vlerave morale. Kjo sht e lidhur me realizimin e procesit t vshtir
shumplanesh dhe shumdimensional, i cili realizohet mbi materialin e veprave t letrsis dhe t
kulturs shqiptare e ato botrore, n seciln prej tyre pasqyrohet karakteri kombtar, ndjenja dhe
aspirata, mundsit potenciale t njeriut, lufta e tij me t keqen dhe pohimi i s mirs.
Msimdhnia etike sht pjes e ktij standarti.

Kapitulli XI. Etika e msuesit rrjedhave t komunikimit emocional...

11. 1. Faktort q prcaktojn etikn

Kemi folur mjaft pr etikn e komunikimt, por nuk kemi qndruar posarisht n t. Tani
na duhet t theksojm: N se ka vrtet raste ku etika mund t zbrthehet plotsisht jan pikrisht
ato kur ajo shfaqet n rrjedhat e komunikimit emocional. Natyrisht larmia e shtjeve etike q
ngrihen n kontekstin e komunikimit sht e madhe dhe faktort ndikues t ndjeshm, ndaj n t
ka mjaft prthyerje dhe ndryshime. Mjaftojn t prmendim se t paktn pr etikn e msuesit
ato fillojn me ndikimin e veorive t temperamentit dhe cilsive t karakterit, te kushtet dhe

lxxx
knaqsit q ofron puna, te filozofit dhe praktikat arsimore e deri tek ndikimet multikulturore.
Procesi i insitucionalizimit dhe komunikimit t velrave etike sht nj tjetr problem.

Etika personale e do individi prcaktohet nga shum faktor, por mbase m t

rndsishmit jan:

Tiparet e lindura dhe cilsit e formuara t karakterit,

Prvojat jetsore,
Edukimi n shkoll,
Profesioni,
Pozicioni filozofik, psikologjik e pedagogjik,
Vetveprimtaria,
Vlerat dhe besimet,
Njerzit me influenc n jetn e tyre: prindr, msues, shok,
Heronj apo personazhe, artist apo sportist,
Konceptet dhe Normat kulturore,
Ligjet q qeverisin sjelljen individuale etj.
Do t shkonte gjat nse ne do ti analizonim t gjitha. Mjafton t hedhim nj vshtrim
diagonal. Pr ta kuptuar rolin e temperamentit dhe t klims s komunikimit po iu ofroj kt
skem, ajo ska nevoj pr komente: Tabela 3

V V V I hapur vetm ndaj

V - I HAPUR - V vetes
V V V
V V V V
V V V V
>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>
>>>>>>>>>>>>> V V V V

I hapur ndaj t I MBYLLUR

tjerve >>>>>>>>>>>
>>>>>>>>>>>>> V V V V

Mos mendoni se sht pa rndsi pr formimin e etiks personale t individit fakti se ai

sht i hapur apo i mbyllur, i komunikueshm apo jo, flagmatik apo sanguin, ekstravert apo
intravert. Nse sht edukuar n nj kolegj apo n nj nj shkoll publike, nse ka lindur n fshat
apo n qytet, nse i do bimt dhe kafsht, sepse sht rritur me to apo ka msuar t qlloj me
gur macet n kazanat e plahrave t qytetit, ka dgjuar n femijri mite dhe prralla apo ka par

lxxxi
vetm televizor i mbyllur n shtpi, ka besuar vrtet se Pinokut i rritej hunda se gnjente apo se
ka ngrn kurr sapunin pr djath, i ka dashur dhe vlersuar shkolln dhe msuesit, apo thjesht
ka qen n shkoll se i duhej t prmbushte detyrimin shkollor.

Studimi i literaturs sht nj burim i mir informacioni, nuk themi vetm n kontekstin
metodologjik, por edhe at praktik. Msuesi prmes prgatitjes s tij arsimore si i till, njeh
tiparet dhe modulacionet etike t sjelljes s moshave dhe temperamenteve t ndryshme, e di mir
se sht e pritshme n klas, por ajo ka di n teori sht e pajet dhe e pamjaftueshme nse
nuk arrin q emocionet dhe motivacionet t shihen me sy e t preken me dor n terenin konkret,
n klimn e klass. Refleksionet tona si msues kan prurjet e veta, ato jan lnd e par shum e
besueshme, sepse jan burime t prjetuara dhe t konfirmuara pr shum vjet. Pozicioni si
msues dhe si inspektor m ka dhen mundsin vzhgoj at me qindra or msimi, t pyes,
anketoj, testoj, analizoj dhe vlersoj aspekte t ndryshme t komunikimit etik n klas dhe
veanrisht ato pr t cilat flasim, emocionet dhe motivacionin etik, si dhe etikn e kontrollit dhe
vlersimit. N pozicione t ngjashme me mua sht do msues, pavarsisht prej ciklit shkollor,
moshs apo shkalls s kualifikimit. Ndaj dua ta veoj q n kryeher se n qoft se emocionet
jan m t lexueshme, t paktn pr nxnsit, t cilt nuk e kan prvojn e prballimit t tyre,
nuk i njohin teknikat e manipulimit, maskimit, paksimit, nxitjes apo neutralizimit t emocioneve,
prgjithsisht motivet jan edhe m t padukshme, pasi shumicn e hers ato mbeten brenda nesh
dhe nuk mund t identifikohen apriori me shkalln ton t pritshmris, as me analizat tona
kognjitive. sht e dyshimt nse nj msues kur do t peshkoj fmij pr kurse private,
mosspjegimin e msimit, rendjen pas hollsive dhe fakteve pa pesh, vlersimet e njanshme dhe
qndrimet keqsuese i ka prej ktij motivi, q jan shtje interesash, dhe kur kto raporte
ndryshojn. Psh. atij i ngrihet roga, i punsohet bashkshortja ose fiton prej burimesh t tjera t
ligjshme dhe i prmirsohet dukshm gjendja ekonomike ndryshon sjellje apo ka dika edhe m
t thell dhe m t rrezikshme, paftsin profesionale dhe cektsin etike, q vshtir t
korregjohen edhe me aftsime e kualifikime? Marrdheniet msues-nxns dhe edukator fmij
jan br objekt studimi n shum knde. Mnyra se si ndrtohen kto marrdhenie dhe
Komunikimi sht nj prej tyre. N veprn e A. Capitinit, Edukimi i hapur theksohet: Fjala
sht t dish t lidhsh n marrdheniet edukuese rolet e ndryshme t edukatorit dhe t fmijs, duke evidencuar t
40
veantat prkatse: fmija si mundsi a prirje pr ta nisur cilsisht ndryshe dhe edukatori si frymsues profetik.

40
A. Capitini, Edukimi i hapurvll.I, la Nuova Italia, Firence 1967, fq.188,

lxxxii
 Un e trajtoj gjersisht kt problem n librin tim me shkrime pedagogjike Shkolla me
dyer t hapura, por disa ide gjejn vend edhe ktu. Se si mund ta filloj fmija cilsisht ndryshe
dhe se si edukatori mund t bhet frymzues profetik, gj q arrihet prmes artit t komunikimit
do t kemi rast ta shohim edhe ktu. Por duhet t theksoj se pr ta shkruar kt kapitull, m tepr
se pr t tjert m sht dashur mjaft pun. Nj nga arsyet sht mbase fakti se ngarkesat e
komunikimit emocional jan t rndsishme pr do njeri, pr msuesit veanrisht. Msuesi e di
mir se nga etika dhe suksesi i komunikimit t tij n klas varen fatet e ors msimore dhe mbase
krejt mbarvajtja edukative e nxnsve. Dshtimi i nj ore msimore mund ti ndodh kujtdo dhe
pr arsyje nga m banalet, por dshtimi i procesit t komunikimit n aspektin etik sht shum
m i pariparueshm. Kshtu, jan studiuar raste, jan br anketime (mjafton tiu kujtoj dy
anketat e analizuara n pjesn e dyt), jan kryer vzhgime dhe vlersime, jan eksperimentuar
emocione, jan injektuar motivacione, jan matur reagimet, prmes metodave korelative apo
krahasimtare, jo vetm n nivele rastesh, por edhe prmes statistikash jan nxjerr edhe
prfundime. T gjitha m kan bindur se komunikimi n aspektin emocinal pr shkak t peshs
dhe kohzgjatjes s tij sht shum i rndsishm pr modulimet e qndrimeve etike t msuesve
dhe t nxnsve. Prmenda eksperimentimin e emocioneve. M sakt sht fjala pr simulimin e
tyre, pr krijimin e nj klime emocionale pozitive n klas.

Tani dolm atje ku duhet: n nj prej problemeve kryesore t brendis s tems son. Ku
qndron ana etike e sekretit t komunikimit emocional t msuesit n klas? Natyrisht s pari tek
prdorimi etik dhe emocional i fjals, tek pushteti dhe magjia e saj. Ju shpesh keni dgjuar t
flitet pr magjin e fjals, pr artin e saj. N kt kuptim ne shpesh pohojm se msimdhnia
sht edhe shkenc edhe art. Po sht n radh t par msimdhnia? Duhet pohuar me plot
gojn se msimdhnia sht komunikim etik i institucionalizuar. Pra ndryshe nga komunikimi i
zakonshm, shpesh spontan dhe i paorganizuar, komunikimi n klas sht i drejtuar, i
programuar dhe organizuar dhe pavarsisht prej formave t tij, verbale apo jovetbale, gojore ose
t shkruara, ai sht n thelb i njejt. Natyrisht performanca e msuesit dhe e shkolls si dhe
klima e klass mund t sjell prurje t reja, q duken se dalin jasht planifikimit paraprak t ors
s msimit, por pavarsisht prej saj, edhe kur flasin edhe kur dgjojn, edhe kur evokojn
njohuri, edhe kur realizojn kuptime apo zhvillojn refleksione, edhe kur trokasim n zemra pr

lxxxiii
t shprehur ndjenja dhe emocione, partnert n komunikim, msuesi dhe nxnsit, hyjn n nj
proces t gjall ku shkmbehen ide dhe mesazhe, vshtrime dhe sinjale, shenja dhe gjeste shpesh
simbolike dhe metaforike, por gjithsesi shprehse dhe mbreslnse. Kshtu zhvillohet arti i
komunikimit, i cili pavarsisht prej dredhave t rastit, do t vij nj ast q ashtu si rrjedha e
lumit e dal jasht shtratit n nj moment prmbytjeje prej rrebeshit emocional, t shtrohet pr t
ndjekur drejtimin e vet t natyrshm.
Sapo fillon komunikimi, t dyja palt e ndiejn se brenda tyre dhe midis tyre dika lviz. sht nj lvizje, q
shpreh nj gjendje t re psikike. E ndryshme nga gjendja psikike e mparshme, kur palt nuk qen t prfshira n
komunikim me njera-tjetrn. 41 - thot Prof.As. Dr. Bekim omo n Psikologjin e Komunikimit.
ka ndodhur q dika lviz? Prania e nj ngacmuesi n form fjale apo gjesti, tonaliteti apo
vshtrimi e ka ven n lvizje prroin e ndrgjegjes dhe t pavetdijs. Prbrsit fiziologjik t
motivacionit dhe t emocioneve, ashtu si pa u ndjer apo n mnyr shprthyese, kan thyer
akujt e heshtjes. Nevojat e brendshme mpleksen me nxitjet e jashtme, dshira pr vlersim rrok
ambicien pr sukses dhe nxnsi i skuqur pak, prej depozitimit t prurjeve t neurotransmetuesve
n sinapse apo adrenalins n gjak, ashtu gjysm n kmb, me dorn t ngritur lart, sht gati ta
ndrpres shokun pr t shpallur prgjigjen e vet. Mbritm atje ku duhet. N aren. Atje ku sht
qendra e veprimit t gjall emocional, skena e fitoreve dhe humbjeve, e arritjeve dhe dshtimeve.
N qendr t arens sht msuesi. Rreth tij nxnsit. Dy pal n nj prezenc t
domosdoshme. Motivet e tyre her prputhen her sprputhen. Prfaqsojn interesa t
ndryshme. I bashkon vetm klasa. Pak e kemi dgjuar shprehjen kaq punoj se kaq m
paguajn, natyrisht q sht dekurajuese, nuk glltitet leht, por sht nj realitet. Edhe
nse msuesit nuk e kan apo nuk e shfaqin kt mendsi, gjendjet emocionale i kan t
ndryshme nga nxnsit. Imagjino nj msuese q vjen n shkoll e shqetsuar se fmijn e
vet e ka len me temperatur, nn kujdesin e vjehrrs ose komshijes. Cila sht gjendja e
saj emocionale, sa e aft sht ajo q t krijoj nj klim komunikimi, ku t sundojn
emocionet pozitive? Po nse ksaj gjendje i shtohet edhe krkesa e llogaris s drejtorin q
i prplasi dern para fytyrs se kishte ardhur me 5 minuta vones. I duhet t jet aktore e
vrtet q ta kaprcej kt situat t mbytur prej mrzis dhe nervozizmit. Natyrisht, nuk
jan dominante, ajo q prbn klimn mbizotruese t shkolls sht pozitivja. Fmijt jan

41
omo B., Psikologji komunikimi: refleksione dhe ligjrata, Tiran. Pegi, 2001, fq.51

lxxxiv
si kafsht prkdhelse dhe m shum se kaq. Ata jan n gjendje q me energjit q
mbartin, me shprthimet emocionale, me fytyrat e bukura, me zrat e kndshm t t bjn
t jetosh nj realitet tjetr nga ai q prshkrova m lart. E megjithat, kushtet e reja t
puns dhe rrethanat e reja t krijuara nga veorit e mbarvajtjes s procesit
komunikativ, krkojn nj rivlersim t pozicionit t msuesit, veanrisht t pozicionit t
tij etik dhe nj situat m reale pr komunikim.

11.2. Rajonet e motivacioneve dhe emocioneve q ndikojn mbi komunikimin:

Nuk do t hyjm tani pr tani n trajtimin e problemeve social-ekonomike megjith
rndsin e tyre. Le t prqndrohemi tek personaliteti komunikativ i msuesit. Ai sa hyn
n oborrin e shkolls, bile edhe n rrug apo mjedise publike, veanrisht n qytetet e vogla
dhe n fshatra ku t gjith e njohin njeri-tjetrin, bie n sy me paraqitjen e tij t jashtme.
Ndaj me vler n komunikimin emocional t msuesit sht paraqitja etike dhe estetike,
pajisjet, baza materiale dhe cilsia e tyre. Nj veshje e shkaprderdhur, nj msues i
parruar apo nj e porsadiplomuar me minifund, nuk mund t shrbej si premis pozitive
pr t motivuar t nxnit apo ngjallur emocione pozitive. Nj antn e zakonshme msuesi
merr mjetet e kontrollit dhe disa pajisje personale t puns. Por shpesh neglizhon t
marr me vete nj hart, nj flipart, lapsat me ngjyra, nj diagram t paraprgatitur,
manjetofonin, vidiokasetn, fishat, flett e fotokopjuara pr lojn me role, pse jo latopin etj.
Kjo situat dhe shpesh dhe nj paraqitje jo dinjitoze n klas, si n rastet m lart, aty,
para kamerave vzhguese t 35 nxnsve, krijojn q n fillim nj mosbesim ose dyshim
pr seriozitetin n pun. Nga dita n dit jan rritur mundsit pr prdorimin e mjeteve
dinamike e lvizore, kjo ka krijuar kushte pr t kryer nj proces m t efektshm
komunikativ. Tani imagjino nj prezenc tjetr. Nj msues me paraqitje t rregullt, i
prpikt n orar, me humorin e nevojshm, me ditar dhe mjete msimore. Nj paraqitje e
till, s pari tregon pr nj vlersim t vet profesionit, pr nj etik profesionale q
krijon bindje, siguri dhe respekt tek nxnsit. Paraqitja dinjitoze sht hapi i par i
krijimit t rrethanave pozitive t komunikimit emocional msues-nxns.

Msuesi ashtu si sht aftsuar n fushn shkencore pr nj periudh kohe, ashtu ka

studiuar edhe n pedagogji e psikologji edukimi, por ai ka ndrtuar dhe linja dhe parime
individuale komunikimi t caktuara, q i sigurojn atij zgjidhje t knaqshme, prshtatje t nj
stili t pranueshm prezantimi pr marrjen dhe dhenien e mesazhit. Noblelisti i letrsis angleze
lxxxv
Radyard Kipling (Nobeli m 1907) kto pyetje i bn gjasht. Gjasht shrbyes besnik kam, / m kan
msuar gjith di./ I quajn: kush dhe pse dhe far,/ dhe ku dhe kur dhe si? 42
Poeti yn kombtar, Naim Frashri, i frymzuar nga shqetsimet q sjell kureshtja e
paknaqur gjer n fund, krkimet e parreshtura dhe pyetjet e shumta, q ai i bn 7, prbjn
gjendjen ku njeriu, at literam poeti dhe mendimtari, kontekstualisht msuesi dhe nxnsi jeton
vazhdimisht. Pr tiu bindur n poezin Filozofi Naimi (1846-190) shkruan: Mendja ime, q
sgjen prehje, bn krkime//dhe rropatet me aq pyetje e mrmrime,//Kush? Pse? far? Ku e kur? e Si e Sa?...//
Thelbin tnd se di njeriu moj natyr,//dhe pse thell ksaj fushe i ka hyr... 43
Prgjigja e tyre do ta bnte do tem msimore, shtje pr diskutim apo objekt studimi
shterues. Pra pyetjet jan elsat pr t hapur dyert e universit t madh t dijes dhe pr m tepr
se kaq. Prgjigja e plot e tyre i shtyn kufijt e arsyes dhe t shkencs m n thellsi, bn q
racionalja ti zgjeroj hapsirat e veta dhe iracionalja t struket m tej. T gjitha shoqrohen me
folje, pa to prgjigja nuk ka besueshmri, nuk ka kuptim. Nse flitet pr nj ngjarje dhe hetuesi
apo gazetari kriminalist, msuesi apo prindi natyrshm do t tentoj t dij t vrtetn deri n
fund. Le t kujtojm nj ngjarje nga shkolla 8 vjeare e fshatit N.
N mngjezin e 20 tetorit 1981 stenda emulative Krenaria e shkolls son u gjet me disa prej fotografive
t nxnsve t dalluar t shqyera dhe me xham t thyer. U b problem pr kolektivin e msuesve, organizatas s
pionerve 44 ( nj organizim ekuivalent me qeverin e nxnsve sot) dhe kshillin e prindrve. Gjat takimeve
me nxns dhe analizave doli se ngjarje kishte ndodhur nj dit m par, pra m 19 tetor 1981
pas msimit, n orn e pastrimit t klasave. Ishte nj veprim jo qytetar, i kryer si akt mospajtimi
me mnyrn se si ishte vepruar pr przgjedhjen e nxnsve t dalluar t klasave t teta.
Veprimin e kishin kryer dy nga kapot e tetvjeares, t nxitur prej dy vajzave q pretendonin
tabeln e nderit, por q ky veprim la t kuptohej se pavarsisht nga parregullsia e votimit, ato
nuk e meritonin kurorn e krenaris s shkolls. Kjo ngjarje na bri ne msuesve t shkolls t
reflektonim, jo vetm pr t pasur nj konsensus sa m t gjer n evidencimin e rasteve t tilla,
por edhe pr t rimodeluar mnyrat e vlersimit t nxnsve. Q nga ajo koh n shkoll u b
tradit q t dalluarit t mos ishin vetm nxns me prparim shum t mir, por edhe me figur
morale t vlersuar, t shklqenin n fusha t ndryshme veprimtarish e veanrisht t arrinin t
siguronin vlersimin dhe dashamirsin e bashksis s nxnsve dhe t prindrve t shkolls.

42
Grup autorsh, Studio gjithka, arsyjes vendin e par, AEDP, Tiran, 1998, fq. 61, (citim nga burim i dyt)
43
Frashri, N., Vepra t zgjedhura, poezi filozofike 1, Tiran, 1987, sipas veprs Gjithsia, Bucharest, 1886.
44
Maliqi, B., Shenime pedagogjike, Janjar 1980, fq.24,

lxxxvi
Pr kohn, qe nj zgjidhje e mir e nxitur nga rasti i msiprm. Por un mendoj se sht nj
zgjidhje e mir jo vetm pr at koh. Ka nj monotoni t habitshme n tabelat e nderit t
shkollave tona. Nj mori fotografish nga dy-tre pr do klas vetm nj emr dhe klasa
prkatse, asnj motivim. I dalluar, po pse? Dhe pr m tepr prse ju shrben t tjerve kjo
fotografi? A nuk do t qe m etike dhe m edukative q p.sh. n gjimnazin e qytetit S. n vend t
ca stendave standart me fotografi standart dhe emra q sflasin t kishte nj emulacion t nj
natyre tjetr. Psh. n qershor t vitit 2003 prfundoi maturn nj nxns, fitues i dy mimeve
kombtare n poezi, fitues i 3 vendeve t para n konkurimet pr shkollat e larta: juridik,
psikologji, letrsi. Nj nxns i till me njohuri enciklopedike dhe aftsi konkurimi n disa
drejtime sht nj nga prfaqsuesit e nderit t ktij gjimnazi.
N teorin e sotme t komunikimt thuhet se pr ta br at m t kuptueshm, m t
thjesht dhe m reciprok, m emocional dhe m t motivuar duhet q t prdoren m shum
folje se sa emra. Kjo pr faktin se foljet e shtyjn mendimin, ato lvizin idet, zgjojn fantazin,
tubojn imazhet duke zvendsuar veprimin e ngandalshm t emrave. Kshtu 7 foljet m t
domosdoshme jan: jam, jap, kam, mbaj, bj, vendos, marr. Si e shihni ato jan shum
familjare, ndaj kan dhe kaq shum prdorim. Ve ksaj ato shoqrohen pothuajse gjithmon nga
nj emr konkret si kryefjal dhe nga nj emr konkret si kundrinor. Dhe kjo ssht rastsi pasi
flet pr spektrin e prdorimit t gjer dhe aktiv t tyre. Gjithsesi kto jan baza e gjr etike e
komunikimit t cilat t shpien n marrjen e vendimeve etike. Kjo sht relativisht m e
thjesht dhe m e sakt kur komunikuesi paraprakisht njeh mir faktet, ngjarjet, situatat etj. do
specialist prdit merr vendime pr probleme t ndryshme administrative dhe profesionale, kto
jan t lidhura me informacionin, njohurit dhe komunikimet e prditshme, kshtu secili ndrton
n ndrgjegjen e tij morale konceptet e s drejts dhe t gabuars dhe mbi to formon parime t
caktuara etike. N marrdhnie me kolegt, nxnsit dhe prindrit, n kontakt me shoqrin
publike, msuesi mundohet t komunikoj reciprokisht vlerat dhe besimet e tij dhe kt e
realizon me sjelljen verbale ose jo verbale, por ai ka dhe nj komunikim tjetr q indetifikohet
n syt e shoqris, me mnyrn si sillet.
Komunikimi emocional msues-nxns pr nga rrethanat q e shoqrojn, t cilat nuk
mund t jen t shkputura nga zakonet, traditat dhe paraplqimet, lidhet edhe me psikologjin e
efektit t kundrt apo me nj opinion m t gjr shoqror. Msuesi ka marrdhnie t
prditshme me njerz t ndryshm, kjo pr arsye shtetrore apo private. Pr t realizuar kto

lxxxvii
marrdhnie, paraprakisht krkohet nj vlersim racional, para se t komunikoj me nj njeri i
duhet t dij:
- Me cilin komunikon ( subjekti),
- Prse komunikon (motivi, qllimi, prfundimi),
- Pr far kumunikon (konteksti ose brendia e komunikimit ),
- Metoda e komunikimit, (prshndetje, rrfim, bised, replik),
- Sjellja gjat komunikimit (etika , stili, takti ),
- Ku komunikohet (mjedisi, klas, zyr, sall, rrug, shtpi ),
- Ecurin e komunikimit (normale, e qet, e tensionuar, me rrjedha t qeta apo tensione
emocionale) etj.
N prgjithsi msuesi komunikon drejtprsdrejti me njerzit, veanrisht me nxnsit,
ball pr ball, reagojn ndaj njri-tjetrit, i prgjigjen njri-tjetrit, merret informacioni i
zakonshm, shprehen qndrime dhe emocione, motive dhe sjellje etj. Pra i gjith ky informacion,
reagimet e ndrsjellta n komunikim q jan si prgjigje e sjelljes son, n psikologji njihet me
emrin Feedback ( reagim, prapaveprim). sht nj term q vjen drejtprdrejt nga veterinaria,
nga jeta e kafshs, pasi fjal pr fjal do t thot riprtypje. Dhe riprtypja pr t gjith ne sht
m se e qart, si dukuri, si ecuri dhe si dobi.
N vazhdn e ktij arsyetimi, nj msues nuk ka arsye t lodhet pr ti transmetuar
nxnsit t tij kuptimin, Zbraz koka, mbush koka, tashm rezulton nj komunikim i dshpruar.
Nxnsi nuk bindet zakonisht me kt mnyr komunikimi. Nuk mund t bindet me kt, se
kuptimet nuk jan t transmetushme. Kuptimet jan procese individuale. Po ju tregoj se si reagoi
nj nxnse kur e pyeta pr parimin krijues t aizbergut n veprn e Heminguejit. Ajo tha se 1
teta sht ajo q duket, 7 t tjerat jan brenda nesh. Vshtroni sa bukur: Aizbergu lundron brenda
nesh. Pra kto pikrisht jan kuptimet. T transmetueshme jan vetm mesazhet dhe m i
rndsishm n komunikim nuk sht vetm mesazhi, por mnyra se si prcillet ai: lartsia e
zrit, ngrohtsia, butsia, pra ngarkesa emocionale dhe natyrisht ai q e prcjell mesazhin, vet
msuesi. Gjithsesi duhet patur mir parasysh se nxnsi, si adolishent sht nj burr me
pantallona t shkurtra apo nj grua-fmij, i cili i nuk i takon nj shtrese t caktuar t
shoqris, ai vjen nga klasa ekonomike t ndryshme, familje me tradita t ndryshme, nga etni,
raca dhe kultura t ndryshme. Pr ilustrim do tiu kujtoja se vetm n qytetin tim jugor, q
ssht vese nj qytet i vogl provincial, paka se i bukur, ka shqiptar, minoritar grek,

lxxxviii
arumun dhe rom; mysliman, bektashinj, ortodoks, katolik, jahovenj, evangjelist, bahaist
etj; ka dhjet formacione politike t konsoliduara, ka fmij q vijn nga familje me gjendje
shum t mir ekonomike, nga ata q t thyejn kokn me para, por dhe nga ata q s kan t
han t tre vaktet; pikrisht pr kt, komunikimi si proces duhet t mundsoj krijimin e
klims s mirkuptimit dhe vlersimit reciprok midis palve. Kt nuk e prmend kot. Studimet
n SHBA kan provuar se sa t rndsishme jan kto raporte n ecurin e edukimit.
Profesioni yn e shikon komunikimin n nj hapsir m t gjr, ku gjen vend pr tu
orientuar m mir, sepse ne si msues kemi t bjm me qenie humane diverse, q kan nevoj
pr prkatsi dhe dashuri, pr siguri dhe mbrojtje, pr vlersim e vetvlersim. Nse
komunikimi yn sht aq emocional dhe aq i motivuar sa duhet kjo varet shum nga inteligjenca
jon ndrpersonale, por dhe nga aftsit e kultivuara etike pr t pasur nj bonsens m t mir.

Komunikimi emocional n aspektin praktik ka mjaft prthyerje, prparsi dhe t meta

edhe kur sht i drejtprdrejt si n rastin kur jemi n klas pr ball 35 apo 52 pal syve t etur
dhe kureshtar, lojcak e kurajoz; edhe kur shprehemi n mnyr verbale, edhe kur duhet t
luajm aktorin e filmave pa z. Njohja e komunikimit, si dhe mundsia q na jep njoha e
psikologjis s edukimit na ndihmon pr tu orientuar n larmin e marrdhnieve komunikative.
Duhet t pranojm se n kto marrdhnie ka situata t vshtira. Pr ti kaprcyer ato, pr t
gjetur dhe zbatuar zgjidhje t arsyeshme, pr t prpunuar nj taktik t prshtatshme, pr t
zbuluar dhe shmangur konfliktet, ndikimin e emocioneve negative e t paragjykimeve si dhe do
faktor tjetr, q prkeqson kt klim, duhet t prpunohet nj stil dhe takt i prshtatshm. Pr
t realizuar kt n praktik n rradh t par duhet t kemi nj informacion t sakt. Kjo form
e afrimit, e informacionit paraprak, hapjes s biseds, e ngarkesave emocionale normale q nuk
ja prplas tjetrit dern n fytyr, dhe q l shkas pr nj prezenc apo krkes t re, njihet n
psikologji si teoria e Ders s hapur. Nga mjaft episode, skena e ndodhi nga jeta n shkoll
arrijm n prfundimin se n komunikim ka vler ndikimi i disa faktorve. Faktort duhet t
njihen mir, pr ti dhn vlern secilit. Vlersimi i njrit apo tjetrit sht aftsi individuale,
sepse subjektet q komunikojn jan sa qnie biolologjike, po aq dhe qnie shoqrore, jan
produkt i trashgimis biologjike, por dhe i rrethanave, mjedisit shoqror dhe edukimit. Por ne
kmbngulim tek dominancat e faktorit etik. S pari etika n aspektin emocional dhe
motivacional.

lxxxix
 Komunikimi sht nj proces i imt, kompleks, por ai nuk mund t jet nj akt i thjesht,
nj proces me rrjedhje t qet, pra me zhvillim horizontal, pasi brenda tij gjejm ndrveprime
n prputhje ose mos prputhje interesash me afrim dhe me shmangie, me mirkuptim dhe
keqkuptim, me konsensus dhe toleranc, por dhe intoleranc. Pr ti shkuar m tej problemit t
komunikimit duhet patur parasysh, aftsia e t folurit, q n kt mjedis, si tregues kryesor ka
prdorimin e fjalve t kuptushme, shqiptimin e sakt, formulimin e pyetjeve t thjeshta, si dhe
kthimin e prgjigjeve t qarta. Me vler sht rritja e vmendjes pr t dgjuar
bashkbiseduesin, pr t kuptuar mir problemin, pr t dalluar opinionet nga faktet. Mund t
parafytyrohet pozicioni i nj msuesi t ri n komunikim, ku vshtirsit dhe efektet e
komunikimit n mjedise t tilla si klasat e zhurmshme si koshere bletsh jan t vshtira, sado
njohje t ket pr hallet, nevojat dhe psikologjin q mbartin nxnsit. Mbi kt mbshtetet
ndikimi mbi ta, pr ti bindur, pr ti br t ndryshojn ose t prmirsojn dika n veten e
tyre: nj mendim, nj sjellje, nj qndrim apo situat emocionale. Komunikimi, mnyra e t
folurit nuk duhet t jet e dhunshme q mund t shkaktoj shqetsime.
11.3. Msuesi duhet t kultivoj artin pr t zgjuar tek nxnsit pasionin.
Sa her shtrohet problemi i efektivitetit t msimdhenies, aq her shtrohet edhe dilema nse
msimdhenia sht art apo mjeshtri. N kt syth un jam motivuar prej thnies s Ajshtajnit q
shkruante: sht arti m i lart i msuesit t zgjoj gzim n t shprehurit dhe njohurit krijuese. 45 Msuesi
duhet t kultivoj artin pr t zgjuar tek nxnsit pasionin. Pasion pr ta br nxnsin t
interesuar pr problemet e t nxnit. Ky art qndron pikrisht n vendosjen e nxnsit n nj
rrethan t till shpirtrore, q ai t mendoj se ju po flisni pr t, pr t mirn e tij, pr interesin
e tij. Pikrisht pr kt ka rndsi ti flasim n emr nxnsit. Prse kan nevoj njerzit dhe
veanrisht nxnsit tan? Pr shndetin, mirqnien, dashurin, e mbi t gjitha pr ndjenjn e
rndsis s tyre vetjake. Pr t arritur t komunikohet lirshm me bashkbiseduesin, nuk
mjafton t kesh vetm t drejt, t dish m shum se ai, t jesh m intelegjent, apo ti
propozosh dika t leverdishme pr t. N radh t par sht e domosdoshme ta bindsh, ta
pranoj mendimin, t cilin ai e kundrshton vetm pr faktin e thjesht se ja ka paraqitur nj
tjetr. Ky sht mosbesimi i natyrshm i njeriut. Veanrisht kjo sht e theksuar tek
adolishentt, t cilve iu plqen vetja dhe rrethi i tyre shoqror, bashkmoshatart, pikrisht pr

45
Sadker, M.P. & Sadker, D.M, Teachers, School and Society (Msuesi, shkolla, shoqria), Tiran, Eureka, 1995, fq. 25, (citim
nga burme te dyta)

xc
faktin se brenda tyre ziejn kontradikta dhe pasione t tjera: prurjet seksuale, shqetsimi pr
bukurin dhe forcn, shqetsimet me prindrit dhe edukatort, por dhe kapacitetet intelektuale n
rritje, kujtesa q sduan ta ven n pun t detyruar, eurupsionet emocionale, edhe kur n dukje
jan vullkane t fashitur, jan problematik. Pra sht shum e vshtir ti bindsh dhe kur ka
fakte t qarta pr leverdin e tyre. N kto kushte sht me interes t dish ta manaxhosh
komunikimin, pr t arritur t dish t bindish. Q t realizohet kjo duhet filluar komunikimi
nga pikpamja e nxnsit, atij q duhet t prfitoj nga kjo. Prandaj duhet ngulmuar pr t
vrtetuar n praktik dobin q ka nj nxns nga t msuarit ose jo i nj lnde shkollore.
Nxnsi yn megjithse vjen nga shtresa t ndryshme shoqrore i takon asaj kategorie sociale,
q komunikimi me t, duhet t karakterizohet nga qartsia dhe saktsia; ngrohtsia dhe
toleranca, atyre duhet tiu flassh qart dhe thjesht. Ndryshe bhesh komik dhe nxnsi nuk e ka
vshtir t bj humor m cilindo, por n radh t par me prindrit dhe msuesit.
Shpesh pengesat dhe dshtimet n komunikimin emocional mund t vijn si rezultat i
distancave t ndryshme mes palve. Distancat duhen kuptuar jo thjesht si prmasa fizike mes dy
palve me vendndodhje t ndryshme. Megjithse edhe pr kto ka rregulla dhe standarte etike.
Jo, msuesi dhe nxnsit jan n klas. Por t folurit ex catedra e ndrlikon situatn. Por edhe
reduktimi i distancave, tedenca pr t qndruar ball prball mund t shkaktoj tension
emocional, ankth n nxnsit q jan uar n drras ose po testohen. Shtrmbrimet jan nj
tjetr problem i emocioneve. Ato ndodhin kur individt dshtojn n njohjen e t vrtetave dhe
fakteve reale n komunikim. Kjo vjen si pasoj e pikpamjeve, emocioneve apo ndjenjave t veta.
Mjaft psikolog dhe pedagog kmbngulin se pengesa m e madhe e komunikimit sht
tendenca pr t br gjykime vlersimi mbi deklaratat dhe qndrimet e t tjerve; se ne
komunikojm n nivelin e detyrs apo n nivelin e ndjenjave dhe t emocioneve. Disa her n
dit ndodh q msuesit dhe nxnsit priren ta interpretojn informacionin n dritn e
kndvshtrimeve, vlerave apo opinioneve t tyre personale, pra ta motivojn gabimisht, ta
shtrembrojn dhe deformojn n aspektin e semantiks apo regjistrave emocional, m shum
se sa prpiqen q ta lexojn objektivisht. Skena t tilla jan aq t shpeshta sa thuaj se sundojn
klimn e komunikimit organizacional e ndrpersonal n shkollat tona. Semantika kognitive dhe
emocionale e gjuhs s komunikimit sht nj penges demotivuese pr klimat e shndosha. T
tjer pohojn se struktura e nj gjuhe t caktuar, fleksibiliteti dhe interferencat e saj semantike
dhe emocionale shpien n keqinterpretimin e fakteve dhe t ngjarjeve. Gjykoni psh. n nj

xci
situat gjuhsore t komplikuar nga dialektalizmat e nj nxnsi q mund ta oj klasn n t
qeshura dhe frshllima. Fjalt me shum kuptime jan nj burim tjetr keqkuptimesh, ndaj
rekomandohet qartsia, pastrtia, pasuria ligjrimore. Prdorimi i gjuhs letrare, por dhe i
sinonimeve, antonimeve, frazeologjive, idiomave, fjalve t urta, q do ta lehtsonin situatn e
komunikimit gjuhsor. Por duhet pasur kujdes q ato t mos kthehen qllim n vetvete. Kuptohet
mes palve nuk mund t ket barazi nivelesh. Por nse msuesi nuk merr parasysh nivelin e
nxnsve komunikimi dshton. Ka mjaft raste q fmijt, veanrisht vajzat, vijn t prlotura n
shtpi. Msuesen nuk e kuptova. Fliste me fjal t mdha, nuk shkroi n tabel asgj. M pyeti e
nuk u prgjigja dot. M talli, m tha q shkolla nuk sht tort q ti ke ardhur me lug n brez.
N t gjitha komunikimet duhet patur parasysh Etika Pedagogjike, posarisht Kodi Etiks
Profesionale, por n kt rast e kemi fjaln pr mbrojtjen e nxnsit nga fyerjet, diskriminimi,
dhimbjet dhe shqetsimet e tjera. Ky sht nj problem etik dhe jo vetm etik, por edhe ligjor.
Sa her m ka ndodhur t jem br shkak pr tu prlotur nxnsit e mi, aq her jam ndjer i
brengosur dhe i shqetsuar edhe vet. Kjo ndodh edhe ndrmjet kolegve, por veanrisht me
nxnsit. Mnyra m efektive e reagimit sht Empatia. Ky koncept prmbledh trsin e
aftsive q ka nj njeri pr t vendosur vetveten n rolin e tjetrit, veanrisht aftsin intuitive
pr njohjen e pikpamjeve dhe emocioneve t nxnsit.
As q mund t mendohet q msuesi t mos gaboj, aq m shum q n kushtet q punon
sht gjithmon i ekspozuar.Thnia e vjetr latine Errare humanum est (gabimi sht
njerzor) vlen shum gjat ushtrimit t ketij profesioni, dhe msuesi mund t gaboj, veanrisht
msuesit e rinj.
11.4. Shkaqet e gabimeve n komunkim
N t vrtet jan shum shkaqe t gabimeve n komunikim, por m kryesoret jan:
1-Kushtet objektive konkrete, mungesa e kapaciteteve n godinat shkollore, mjeteve dhe
paisjeve msimore, teksteve dhe fletoreve, pra kaosi i nj mjedisi, si dhe veprimtaria n zona t
thella, ngarkesat e veta ekonomiko-sociale e psikologjike.
2-Pamjaftushmria e dijeve dhe prvojs, veanrisht vakumi i krijuar nga mosnjohjet e
sferave afektive dhe motivacionale t veprimtaris psikike, mungesat e prgjithshme n arsim
dhe kualifikim e veanrisht kur ai nuk ka prvoj.
3-Niveli sot ende i paprsosur i shkencs pedagogjike e psikologjike dhe i modeleve,
metodave dhe mjeteve diagnostikuese etj.

xcii
 Por e rndsishme sht q gabimi t mos jet si pasoj e pakujdesis, nnvleftsimit,
neglizhencs dhe veanrisht mungess s etiks profesionale. Gabimi mund t ndodh si n
diagnostikimin e problemeve t komunkimit ashtu dhe n mjekimin e smundjes q mund t
quhet braktisje pedagogjike. Gabimi diagnostik mund t vij nga ecuria jo e zakonshme e
komunikimit emocional, kur dihet se emocionet dhe motivacionet, ndryshe nga njohurit kan
dekurs t fsheht, shnja atipike ose mungesa n reagim. Gabimi i komunikimit dhe mungesa e
suksesit n procesin msimor edukativ vjen nga gabimi taktik i msuesit, pr shmbull; nj
nxns me reagime t ngadalta, por shprthyese, me qndrime her apatike, her t irrituara,
padyshim q sht nj nxns problematik. Po nuk e vlersove gjendjen q n fillim, po nuk
tentove ta njohsh m gjer problemin, nga vjen, gjendje ekonomike ka familja e tij, si
ushqehet, ku ka msuar m par, temperament ka n t vrtet, pasi ajo q shfaqet mund t jet
produkt i gjendjes stresante etj., mos prit t kesh shum sukses. Un i kuptoj dhe vlersoj
vshtirsit e ktij profesioni edhe sot pas tri dekadash e ca t ushtrimi t tij, sa e vshtir sht
pr do msues, i cili qndron para nj nxnsi q ka shum enigma t cilat krkojn prgjigje, e
msuesi ka vetm pak mjete ekzaminuese, pak koh n dispozicion se ora msimore sht jo
vetm pr 1, por t 35 apo 50 nxnsit, dhe ato pak mjete t thjeshta diagnostike q ka, si:
rezultatet me t cilat sht regjistruar ky nxns, karakteristikn e shkolls, raportimin e
familjarve etj, shpesh nuk i ka n dispozicion. E far i mbetet atij, ve intuits s tij
profesionale? Pr m shum veprimtarin komunikative, ai e kryen n mjedisin shkollor, nn
shikimin dhe vlersimin e nxnsve t tjer, q kan ca sy si prej shqarthi dhe nuhatje t
tmerrshme pr humor; pra ky mjedis sht vndi i riskut, ku qoft dhe nj gabim i vogl, bhet
tepr i dukshm n syt e fmijve t cilt, sa lojcak e harrakat jan dhe mezi presin rastin pr
t br humor me shokun, aq dhe t vmndshm dhe t lidhur me njeri-tjetrin.
N veprimtarin profesionale t msuesit veojm komunikimin si etap m t
rndsishme t praktiks pedagogjike n marrdhnie me do nxns, por veanrisht me
nxnsin e vshtir. Pr t arritur suksesin e krkuar n kt fush duhet t kihet parasysh
dhe rruga dhe mnyra e komunikimit emocional msues-nxns. Njohja e nivelit kuptimor
sht vetm njera an e medaljes, njohja e nivelit emocional dhe motivacional sht po aq
n mos m shum e rndsishme, sepse kjo ka t bj me klimn e besimit. Mungesa e
besimit tek msuesi sht nj nga pengesat m t mdha emocionale n komunikim. Pr
motivim t t msuarit mund t bhet fjal nse ti abuzon, luan dhe shprdoron me

xciii
besimin e nxnsve t tu?! Nxnsi n mirbesim t thot se nuk sht i knaqur prej
vlersimit, pasi X-i mori 9 duke kopjuar detyrn e tij, ndrsa ai u vlersua me 7. Ju n vend
q t reflektoni e quani spiun. Pr far besimi mes palve mund t bhet fjal tash e tutje!
Nse ju inkurajoni, nxisni dhe stimuloni t folurin hapur, kritikat me vend, plotsimin e
pyetjeve pa prgjigje, refleksionet e tij edhe klima emocionale n klas rritet. Nxnsi
komunikon m ngroht. sht besimi q i jep krah t fluturoj. Po nse ndodh q ju t
jeni i padisponueshm, hermetik, i ftoht, indiferent, bj msimin e shko e ik. Nse t bhen
pyetje, thua hap fjalorin, mso m mir, ose eja n kurs t t marrsh not m t mir etj.,
sbhet m fjal pr etik komunikimi. T qent i padisponueshm pr shkak t interesit,
paaftsis, temperamentit, mbingarkess etj., nuk sht problemi i nxnsit, por problemi
yt. S pari problem i brendshm etik. Ai kthehet n problem psikologjik kur fillon
komunikimi, ai redukton motivimin e nxnsve, krijon emocione negative, krijohen lndt
dhe msuesit gogol.

Prgjegjsia sht shum e rndsishme n komunikim. Kjo ndodh kur n shpirtin ton
nuk sht rritur pema e t drejtave dhe detyrave, lirive dhe prgjegjsive.. Prgjegjsia e
msuesve rrit prgjegjsin e nxnsve, jan n marrdhnie t nj korelacioni t
drejtprdrejt. Nse ti mendon se disiplina e klass sht problem i drejtorit t shkolls dhe
sa her ajo prishet, ti krkon ndihmn e drejtorit ose bn sikur nuk e ke problem, po bluan
si mulli pa kokrra, ather mos prit q nxnsit ti bjn detyrat rregullisht, q Mirela t
thot kt duhet ta bja un. Jo, sht krejt e mundshme q dhe ajo t thot, ssht puna
ime, lajmrimet duhet ti bnte kujdestarja!

Kur nuk arrijm t prshtatemi, n esenc kemi t bjm me mosprputhje emocionale

dhe motivacionale. Themi mosprputhje pr t mos thn prplasje t ndryshme emocionale mes
msuesit dhe nxnsve, q on n bllokimin e procesit t komunikimit, n acarimin e klims s
klass. Faktor t ndryshm t personalitetit, si egoizmi i shfaqur n forma t papranueshme, t
tipit at e di un apo vlersimeve t padrejta t tipit Jorgo dhjet ( Jorgua shkon n kurs me
msuesin e fiziks, pra dhjeta sht e paguar dhe klasa kt e di), kthehet n nj precedent t
rrezikshm, acaron gjendjen, nxit rreaksionin zinxhir t emocioneve negative, si: zemrim,
nervozizm, trishtim, habi, ankth, mrzi, neveri. Nse ndrpriten vlersimet fiktive rrjedhat
emocionale mund t shtrohen dhe nxnsit mund t motivohen n shkalln e pritshmris,
prpjekjeve kognitive dhe nevojs pr tu vlersuar, pasi ata nuk ndjejn ndikime t huaja n
xciv
formn e interferencave n vlersimin e tyre. Mosprputhjet personale mund t ojn deri n
refuzimin pr t dgjuar, n mbylljen e veshve me dyll. Jan produkte t qndrimeve arrogante
t msuesve dhe t injorimit t qllimshm t disa nxnsve t paragjykuar prej tyre, t
konformizmit dhe t kompliancave t panevojshme me disa nxns dhe formave t ndryshme t
ndikimeve socialpsikologjike. Kto qndrime me karakter t theksuar paternalist nxisin emocione
negative, demotivojn procesin e t nxnit dhe motivojn arbitrarisht inferioritete t tipit un nuk
jam n lartsin e duhur, sido q t bj dhjet nuk marr dot, etj. Mund t ndodh q klima
emocionale t acarohet edhe prej teprimeve n fjalorin e msuesit. Prdorim i fjalve t vshtira
sht njera an e problemit. Problem i vrtet sht ironizimi, fyerja dhe degradimi i
personalitetit t nxnsve: qofte, bylmez, t mbeti mendja te flokt,etj. Sthon kot gjuha kocka
ska e kocka thyen, (kt proverb e gjejm n t gjitha gjuht ballkanike), teprimet gjuhsore,
ngjyresat e panevojshme negative, dialektizmat, fjalt e huaja, terminologjia e rnduar bn q
shpesh q t ket moskuptim, n mos keqkuptim. Kshtu palt n komunikimin ndrpersonal nuk
mund t merren vesh. Mungon ve t tjerash prdorimi i mjeteve efektive t komunikimit
emocional. Nse gjuha shpesh e rnduar e teksteve p.sh. nuk lehtsohet prej frazeologjive t
stisura me nj fjalor akademik prmes ekuivalencave didaktike dhe emocionale t msuesit,
komunikimi rreh t dal jasht kontrollit. Nj arsye m tepr mund t jen pikat qorre dhe
vrimat e zeza, ose boshllqet intelektuale, motivacionale dhe emocionale t msuesit. Msuesit e
pakualifikuar, t paprgatitur shkencrisht, ndodhen shpesh n situata t tilla. Ather
komunikimi dhe vlerat q ai mbart glltitet npr hone, humbasin n pikat qorre. Por ka dhe nj
lloj tjetr rreziku. Ky rrezik vjen prej mungesave t referencs, ndrlikimeve t panevojshme t
mesazheve, t folurit me dy kuptime, gjuhs s Ezopit, mbizotrimit t nnteksteve. Nse
mesazhi i vrtet fshihet pas formulimeve t kujdesshme, ku duhet ngjyross kimik pr t
zbardhur shkrimin si n kriminalistik, vshtir se komunikimet mund t ecin rrjedhave normale.
Ndaj themi:N arsim, gjuha e Ezopit nuk sht gjeja e par q mund t t shkoj ndrmend, por as mjeti i fundit
pr ta realizuar edukimin, pasi nuk sht etike gjithka, q shkolls i shrben. 46
Nj problem jo pa pesh n komunikimin e msuesit z problemi i bagazhit t tij
intelektual, aftsive transemocionale dhe motivacionale. Lehtsoje barrn q se mban dot! Kjo
do t ishte nj thirrje normale pr t eleminuar mbingarkesat fiktive, tashm jo t teksteve, por t

46
Maliqi B., Shenime pedagogjike, fq.78,

xcv
pruesve t tyre n shpirtrat e brisht. Mbingarkesat e informacionit, pra kur msuesi vrtet di
shum m tepr se far i takon nivelit t ksaj klase, kur e luan m fort se sa duhet aktorin dhe
emocionet i dalin jasht kontrollit procesi komunikativ demotivohet pasi performanca e msuesit
bie, bile bie m posht se e atyre q skan bagazh formues, por jan t aft t bjn llogje
Kavaje. Dshtimet n komunikim kan shum burime, ndoshta disa prej tyre jan fatale. Mjafton
t shikosh sa efektiv sht secili faktor i tij. Nse dhnsi, kodimi, mesazhi, mjeti, kanali,
dekodimi, marrsi dhe feedbec-u nuk jan n unison, pra nuk kan koherencn e nevojshme,
komunikimi dshton si nj i tr. Zinxhiri kputet kur kputet nj hallk. Mjafton toni i lart i
zrit t msuesit q emocionet q prjetohen t jen negative. Nj ton i lart t bn nervoz, pasi
ai e kalon disa her pragun e dgjimit. Aftsia drejtuese dhe lehtsuese e msuesit n komunikim
qndron pikrisht n kontrollin e ktij zinxhiri faktorial t komunikimit. N kto raste dallimi i
skemave t referencs sht thelbsor, ndaj thuhet shpesh mbaji kmbt n tok, nse do vrtet t
jesh n nj val komunikative me nxnsit. Fluturimet pindarike shesh jan t panevojshme, ato
shkaktojn ndryshim t gjendjeve emocionale dhe rrezikojn pritshrit n motivacion. Individ
t ndryshm mund ti bjn interpretime t ndryshme t njjtit informacion, kjo varet nga aftsit
dhe prvojat personale. Rezultati sht nj variacion procesesh kodimi dhe dekodimi. Dhe kur
flitet pr komunikime ndrpersonale si sht edhe ai n klas, arena sht relativisht e vogl
nse krahasohet me pikat qorre, fasadat dhe zonat e panjohura. Ndaj themi se arritja e
komunikimit mes msuesve dhe nxnsve varet nga harmonizimi i skemave t tyre referenciale.
Adolishentt kan eksperienca t ndryshme emocionale n raport me prindrit dhe msuesit e
tyre, gjithashtu dhe motivacionet e tyre ndryshojn. Vet rndsia e procesit msimor dhe
edukimi i adolishentve me kulturn e t nxnit n vazhdimsi shihet prej tre optikash t
ndryshme. N kto kushte, a mund t kemi qndrim me kmb n tok? Jo! Problemin e
ndrlikon edhe perceptimi selektiv i realiteteve emocionale dhe motivacionale. do nxns e
percepton botn sipas mnyrs s vet. Kshtu informacionet dhe njohja bien n rrjetat e
paragjykimeve dhe klisheve t gatshme. Kur nxnsit dgjojn ndikohen prej gjendjeve
emocionale, shkalls s motivimit dhe pritshmrive t besimit, kshtu informacioni ose bie n
kundrshtim me rrjetin neuritik, pra nuk arrin t dekodifikohet pr tu ridepozituar, ose bie n
kundrshtim me konceptet e paraformuara, ose transformohet dhe shtrembrohet duke rn n
rrjetn e paragjykimeve tona. Psh. Nse msuesi fton Sueln t interpretoj nj subjekt dramatik
nga Ibseni, nj grup shoqesh q nuk shkojn me t do t rrudhin buzt me prmim: Pika, u b

xcvi
dhe kjo pr drama! Kshtu, krijohen steriotipet emocionale negative, djemt paragjykojn vajzat,
shoqet njera-tjetrn, vajzat steriotipizojn arrogancn e msuesve apo prindrve, agresivitetin e
djemve dhe ndrpriten urat e komunikimit normal ndrmjet tyre. Pre e steriotipeve paragjykuese
bien etni, popuj, krahina, besime politike dhe fetare, persona dhe individualitete t ndryshme.
sht nj truall i gatshm q emocionet e mbartura e ojn n obedienca t rrezikshme. Kt
obedienca nuk burojn vetm prej autoritetit t urdhrit, por prej gjendjeve emocionale q
krijohen. Sidoqoft ky zbatim i verbr i urdhrave apo kjo gjendje e paprballueshme emocionale
t on n drejtime t rrezikshme. (Kujtoni si operoi Hitleri me gjendjet e ndryshuara t
ndrgjegjes kolektive prmes injektimeve emocionale, mbi turmat e rinis naziste q i hodhi n
luft pr vdekje, e mbi kt baz u kryen krimet e prbindshme, holokausti dhe genocidi ndaj
popujve.) I gjith libri Mein kampf(Lufta Ime) 1925 47 prgatiti nj klim t till gjenocidi dhe
agresioni. Nse nj msues apo prind q vuan prej qndrimeve shoveniste, mund t injektoj
steriotipin e vet me ngarkesa emocionale negative edhe ndaj fmijve t tjer si n rastin e disa
nxnsve emigrant me kombsi shqiptare n Greqi t cilve normalisht u takonte t mbanin
flamurin n parakalimet festive si m t mirt e shkolls, krijohen konflikte dhe acarohet gjendja.
N mjediset tona msimore, ku ka nxns t ardhur nga zonat rurale, ka raste kur rndohet klima
emocionale e klass dhe demotivohet procesi i t nxnit. Mjafton nj epitet een q klima t
acarohet. Ja se do t thoshte pr nj situat komunikative t ngjashme Martin Luther King: Ata
mund t notojn nn uj si peshqit, mund t fluturojn n qiell si zogjt, por nuk kan msuar t ecin krah pr krah si
vllezr. 48
Pr t br q nxnsit t ecin krah prkrah si vllezr, ka vetm nj zgjidhje. Krijimi i
klims s besimit dhe Pranimi i diversitetit t vlerave, e respektit ndaj tyre. Kjo sht e vetmja
zgjidhje reale. sht zgjidhje pa t humbur. Po kjo zgjidhje krkon msues performant, me etik
t rrnjosur n shpirt, me talent n inteligjencat dhe komunikimet ndrpersonale. Me sa duket nj
problem m vete pr etikn e komunikimit emocional dhe motivimin e procesit komunikativ t
nxnsve n klas lot besueshmria. E theksuam dhe m lart. Ka shum rndsi q nxnsi ta
besoj se ti nuk shtiresh. Leri filmat! Do t qe reagimi m i pakt. Besueshmria rrok trsin e

47
Hitler, A, Mein kampf (Lufta ime), Botimet "Belina H"., Tiran, 2011, fq. 528,

48
King, Martin Luther, Thenie t menura, Sarajevo, 2007, fq. 31, Shikoje edhe t cituar te Grup autorsh , Studio gjithka,
arsyjes vendin e par, AEDP, Tiran, 1998, fq. (384), 28,

xcvii
personalitetit t msuesit: at ka thot si e thot, at q bn dhe mnyrn si e bn. Nse nxnsi
nuhat komunikimet false, shtirjen dhe demagogjin, procesi komunikativ ka marr tatpjetn dhe
efektiviteti i t nxnit bie shum. Besueshmria mund t rrezikohet edhe prej semantiks
emocionale dhe ndryshimeve motivacionale. Kuptimi i gjuhs s emocioneve verbale dhe atyre
t gjesteve dhe posturave sht e rndsishme n klimn e komunikimit. Nj shaka, nj ton i
ngritur apo nj theksim emri normalisht pranohet nga klasa, por nse n komunikim ka edhe
prezenca t huaja, psh. inspektori i kontrollit, drejtori i shkolls apo dikush tjetr q ndodhet
jasht palve, mund t ndodh q shakaja, toni dhe theksimi t keqkuptohet dhe komunikimi t
ndrpritet duke marr rrjedha negative. Ve ksaj, patjetr duhet kuptuar edhe nse ti je i vrtet,
i besueshm dhe kofidencial duhet ta dish se duhet luftuar kundr filtrimit t emocioneve
negative dhe motivacioneve t tjera, q e kan qendrn jasht procesit msimor. Kjo krkon
kontroll t vazhdueshm t faktorve q prbjn situatn komunikative. Rrallimi dhe
intesifikimi i emocioneve sht puna e prhershme e msuesve n klasa pr ti kontrolluar ato
dhe vn n funksion t komunikimit efektiv, por kjo krkon mprehtsi, sqim dhe nuhatje. Nj
mbirritje doze ose nj shterje emocionale on n rrjedha t paparashikuara.
11.5. rndsi ka nga pikpamja etike intesiteti emocional n orn e msimit?
Le t trajtojm tani nj problem t ri. rndsi ka nga pikpamja etike intesiteti
emocional n orn e msimit? Kujtoni nj or q mezi shtyhet. Nj msues pa nerv, ca marjoneta
q mezi lvizin. Msim sht ky! Hekuri rrihet sa sht i nxeht. sht e domosdoshme q
rrjedhat emocionale t mos ndrpriten, do ndrprerje sht nj ftohje e vemendjes, nj
shtensionim i dgjimit, nj premis q klima e klass t ul temperaturat komunikative dhe
situata kuptimore t ndrlikohet. Ndaj zakonisht n komunikim prdoret gjith arsenali i
mundshm i motivimit prmes emocioneve pozitive, humoreve dhe sfidave prjetuese t cilat
ashtu si n tenxheren me presion gjella t ziej shpejt duhet t funksionojn valvulat e kontrollit t
masave t avujve t nxeht. Rreziku i rrugve qorre, ose qarqeve t shkurtra mund ta rrezikoj
komunikimin emocional nn presionin e kohs. Rrugt qorre dhe qarqet e shkurtra ln jasht
komunikimit ata q n t vrtet duheshin prfshir n t, psh. nxnsit me personalitet intravert
dhe ata q nxjn n mnyr latente. Por ndodh q nj favorizim n not gjithashtu t bj qark
t shkurtr dhe ta oj komunikimin n qorrsokak. Ekstravertt, kolerikt dhe sanguint jan t
privilegjuarit e temperamentit, pra t natyrs gjenetike t gjerave, jemi ne q nuk duhet t
harrojm pr asnj ast se edhe intravertt, flegmatikt dhe melankolikt kan emocione, bile

xcviii
shpesh m t prjetuara dhe m t fuqishme, ndaj kan nevoj t ndihmohen m shum.
Emocioni i tyre duke qen m i thell, sht si uji i ftoht i puseve, duhet ikrik ta nxjerrsh.
Fjala e ngroht dhe dora e ngroht sht motivimi m i mir pr ta.
Dunkan, mos e dgjo; / se kjo kmban po t thrret n qiell / a ferr hapsan! 49 Jan qindra dhe mijra
informacionet q bombardojn syt dhe vesht e nxnsve gjat kohs n shkoll. Pa rrjeta
selektiv do t qe e pamundur tiu bhej ball. N kujtesn shqisore si port pr m tej do t
mbetet ajo a nxnsit i duhet vrtet, sht motivuese dhe e bn t interesuar, por ndrkaq dhe
kmbanat q t ftojn n qiell a ferr hapsan nuk mungojn. Nj muzik interesante, nj bori
makine, nj zile celulari, nj fytyr e bukur, nj kujtim impresionues Klasa dhe klima e
komunikimit emocional brenda saj ndodhet vazhdimisht e rrezikuar prej ndrhyrjeve nga m t
rndomtat t tipit: nj trokitje kmbngulse n pushim sht mbledhja e senatit, msuese
Zana pas ors s gjasht n drejtori, njoftim pr ndryshime n orar, hapet dera pa trokitur
msues, ju krkojn n telefon. Ashtu si ndodhet e rrezikuar prej posterave n dyert e
shkolls Sot, ora 17 n disko Afrika, Shfaqja e radhs s trups teatrale,Puthje dashurie,
pr nxnsit do t ket ulje mimi,Koment pr to brenda klass: Ky msim sm plqen fare,E
dgjove, n pushim Beln erdhi ta takonte ai gagareli me Java 250 kubikshe dhe ajo iu ngjit, shiko si i rri
jaka e xhakets Vangjelit, si jak kllouni, sot kam ditlindjen do vish, mos e vra mendjen pr dhurat, vetm eja,
do bjm pall ariu, eja se sht edhe Mirka, q ty t plqen! sht klima q krijohet prej
thashethemeve, komunikimit m informal, por m t suksesshmit se ai i organizuari dhe i paguari
n shkoll. Thashethemet ushqehen nga 1000 burime, jan m intime, m t shpejta, m filtruese.
Kan shpesh nj baz reale t sigurt. Ka studiues q kt prqindje sigurie e ojn n 85%, por
t gjith e pranojn se 70% -shin si optimal. Mbahen mend 100%. Si do ta themi dhe m
posht edhe nj nga shkaqet kryesore t konflikteve nxns-nxns jan pa dyshim thashethemet,
ato n anketime zn vendin e par. Ndaj me to duhet br shum kujdes. Gracka emocionale e
thashethemeve sht kureshtja. Nse msuesi arrin q prmes komunikimit t vet pr t realizuar
objektivat lndore dhe etike arrin ta ngrej kt grack, suksesi i tij sht i pa diskutueshm.
Arsyeja sht prjetimi i tyre i veant, kofidencialiteti dhe fshehtsia e mjedisit t rrfimit. Ka
disa sekrete pr tiu qasur suksesit t tyre. Po ndalemi tek njeri. Bje klasn t mbaj frymn
pezull. Dgjimi, pr tu br proces aktiv detyrimisht duhet t zer gjysmn e kohs s puns n
klas, por realisht nuk ndodh kshtu pasi nj burim zhurme jasht klass apo ndrprerje t tipit

49
Shekspir, U. Makbethi, veprat e kolans s zgjedhur, vepra 1, Naim Frashri, Tiran, 1981, fq.479,

xcix
m lart bjn q koha e dgjimit aktiv t ulet shum. sht llogaritur se vetm nj e pesta e
kohs, pra rreth 9 minuta sht dgjimi aktiv mesatar n nj or msimi. Pse? Nj prej burimeve
jan edhe ekzistenca e zakoneve personale. Ne flasim mesatarisht 100-200 fjal n minut,
lexojm 2-3 her m shum dhe mendojm disa dhjetra her m shpejt se shkruajm, dgjojm
apo flasim. Si rezultat dgjuesi (n rastin ton nxnsi) lviz m shpejt se ai q flet ose shkruan
n tabel (msuesi ose shoku i uar n msim). Rezultati sht rnia e vmendjes dhe dgjimi
pasiv ose shprqndrimi i plot i nxnsit. E vetmja zgjidhje e situats, pr t rritur klimn e t
dgjuarit n klas sht prdorimi i m shum burimeve komunikative, aktivizimi i t gjitha
shqisave t nxnsve, sfida emocionale e msuesit (loja me emocionet e kundrta, efienca e t
shprehurit t emocioneve verbale plot ngjyrosje tonalitetesh, relieve zri, shoqrim me mimik,
lvizje sysh, po qe nevoja edhe me gjeste dhe postura), krkime t reja motivacionesh (luaj me
nevojat, dshirat, interesat dhe emocionet e nxnsve) dhe veanrisht krkimi i feedbec-kut n t
gjitha hallkat e procesit t gjall komunikativ. Gjej rrugt ta marrsh vesh n mas nxnsit
jan aktiv, sa dgjojn, sa shkruajn, sa punojn n mnyr t pavarur dhe sigurisht sa shohin
tavanin. Drejto pyetje divergjente q ata ta vrasin mendjen t gjith, t rivendoset situata
dgjimore n klas. Dhe procedo shkurt, sa m shkurt t jet e mundur. Nj nga arsyet e suksesit
t padiskutueshm t komunikimit informal, pra dhe t thashethemeve sht shkurtsia e tyre. N
kontekstin ton komunikimi gojor i msuesit duhet t jet i shkurtr ai si gjith t tjert duhet t
dgjoj 18 minuta, t flas 9, t lexoj 9 t shkruaj 9 brenda nj njsie msimore prej 45
minutash.
Procesi msimor dhe veprimtarit edukative dhe brenda tyre komunikimi si procesi m i
rndsishm ka vlern e vet psikologjike, pedagogjike, etike dhe estetike. N mjeksi nj
anamnez e sakt, t shpie n nj ekzaminim m t plot, ekzaminimi i sakt t on n diagnozn
e drejt dhe t gjitha t shpien n nj mjekim logjik. do smundje ka nj konceptim t veant
mjekues q ndrvaret nga prgatitja dhe njohja e konceptve t reja mjekuese t mjekut, pr t
kaluar pragun e mjekimeve standarte, n koncepte m bashkohore, pr t vndosur terapin mbi
nj shtrat t till, ku njohurit dhe konceptet duhet t jen sa m t gjra dhe t thella. Duke
gjykuar se n praktik msuesi ashtu si mjeku ka pak mjete ndihmse pr t prcaktuar me
saktsi rregullimet e smundjet, athere duhet q jo vetm n diagnoz, por dhe n terapi t
paraprij argumenti, arsyetimi dhe logjika. Studimi i thell i bots emocionale t nxnsit, i
prbrsve t motivacioneve t tij, interesave, dshirave, nevojave, pritshmrime, kognicioneve

c
etj., e dominon diagnostikimin e problemeve t tij dhe mund t oj drejt nj terapie t
suksesshme t t nxnit. Msuesi efektiv q t njoh dhe t pranoj nj teknik komunikimi,
duhet t ket njohuri t plota, jo vetm n fushn e psikopedagogjis, por edhe n shkenc, art e
kultur etj. Dhe kto t kushtzuara n raport m marrdhniet q ka ai me klasn, shkolln,
familjen, edukimin, dhe mjedisin n prgjithsi. Shprehja e ktyre marrdhnieve n fushn e
edukimit dhe t komunikimit emocional e t motivuar prbn nj ndr konceptet m moderne n
psikologjin e komunikimit. Arti diagnostik dhe mjekues duhet t konsiderohet nj kombinim
i arsyes, logjiks, moralit, intuits, taktit, kulturs, bots emocionale dhe motivacionale t vet
msuesit me prioritetet e modeleve t t nxnit, metodave t komunikimit dhe me t dhnat e
pajisjeve dhe aparaturave q prdor n proces. N kt kndvshtrim duhet t ket nj qndrim
etiko-profesional edhe pr metodat, modelet, paisjet dhe mjetet. Po i referohem srish mjeksis.
Prdorimi i medikamenteve duhet br m kriter. Jo m kot Parcelsi thoshte: do lnd sht
edhe helm edhe ila, kjo varet nga sasia. Po jap nj shembull. Imagjinoni nj klas ku pas nj
prgjigjeje t suksesshme nga vendi nj nxnse vlersohet me 10. Gjendja emocionale q
krijohet sht pozitive. Po nse do ta bnim rrug nj vlersim t till dobia e ksaj rruge do t qe
gjysmake.
Duke u mbshtetur n shembujt m t mir t evidencuar gjat ktij kapitulli si prfundim
mund t themi se aspekti emocional dhe motivacional i komunikimit etik t msuesit n klas
krijon nj premis pr mbarvajtje t rrjedhave t komunikimit n prgjithsi dhe nj mundsi m
t mir pr suksesin dhe efektivitetit e gjith procesit msimor edukativ. Kjo na jep dor t
pohojm se n personalitetin e msuesit dhe n veprimtarin e tij evidentohen disa ndryshime q
po modelojn cilsi m t efektshme pune me nxnsit.
Gjithnj e m tepr po njihet pesha e sferave kognjitive, emocionale e motivacionale n
ndryshimin e sjelljeve t reja, n kultivimin e inteligjencave, koncepteve, aftsive, shkathtsive e
shprehive q prbjn n thelb brendin e t msuarit dhe t edukimit. Tani msuesi e di mir se
fmija ka dhe ndjenja t cilat ndikojn mbi sjelljen e tij dhe ky ndryshim sht aq i fuqishm sa
mund t sjell n modelime t dukshme t tipareve t personalitetit.
Tani msuesit jan n gjendje ta njohin m mir thelbin racional dhe irracional t gjendjeve
t ndryshme emocionale, ta ndrtojn komunikimin sipas faktorve q determinojn kto rrjedha.
Marrja parasysh e rajoneve t informacionit, t emocioneve dhe motivacionit e bn m t leht
kalimin nga Arena (klasa) n fasad nga e njohura n pikat qorre dhe n t panjohurat.

ci
 N klas zakonisht mbizotron fryma etike e bashkpunimit, q buron prej optiks dhe institucionalizimit t
demokracis n shoqrin ton, msuesit dhe nxnsit jan partner n t nxn, kjo klim demokratike po i shtron
rrjedhat emocionale dhe motivacionale t komunikimit n hullin e vet. Msuesit dhe nxnsit pavarsisht prej
diferencave moshore dhe socialpsikologjike i bashkon misioni fisnik dhe qllimi final i shkolls. Ky mision dhe ky
qllim synon nj personalitet t formuar me dije bashkkohore, synon nj integrimin me dinjitet t fmijve n
shoqri dhe kjo nuk mund t pajtohet qndrimet diskriminuese, paragjykuese dhe paternaliste. 50
Komunikimi etik, emocional dhe i motivuar i msuesit, e sjell mendimin e tij m
natyrshm n klas, e bn m t lirshm dhe binds, pasi ai mbshtetet jo vetm mbi atributet e
veta, por edhe mbi njohjen e gjendjes s klass dhe klims s saj, t cils, dihet se nuk i shkon
fryrja, shtirja, ngurtsia dhe shabllonizmi; ndaj ai prcjell gjithnj e m shum mesazhe shprese,
besimi dhe optimizmi.
Komunkimi etik i msuesit sht m human, m i hapur e lirues, plot alternativa nxitse
dhe inkurajuese pr nxnsit, ai lehtson rrjedhat emocionale t nxnsve n klas, i drejton ato
n brendin e procesit msimor edukativ. Kjo domosdoshmrisht krkon marrjen parasysh t
prbrsve emocionale dhe motivacional, pasi ata jan variabl, dukuri e cila krkon njohjen n
proces t ndryshimeve, mbshtetjen n to pr t programuar nj pun t diferencuar sipas rastit
dhe nevojs.
Si u pa n nj kapitull m vete futja e disa modele t reja t msimdhnies, strategjive dhe
teknikave bashkkohore: si t msuarit kritik e krijues, t nxnit global, t msuarit problemor
etj., bn q msuesi t punoj m shum me psikologjin e moshave, me diferencat individuale
dhe shtreszimet e nivelet e ndryshme pr t qen m inkurajues edhe n shprehjen hapur t
emocioneve, n kontrollin dhe prballimin e tyre.
11.6. Srish pr komunikimin. Msuesi dhe nxnsi ball pr ball dhe
n nj mision bashkpunim
I till sht pozicioni i msuesit me nxnsit n klas. Detyra shtetrore dhe morale e t
parit sht t dij t pyes, t nxis bashkpunimin dhe t vlersoj dhe detyra e nxnsve tu
prgjigjen pyetjeve me durim dhe kmbngulje, duke rritur shpejtsin e reagimit individual dhe
aftsit bashkvepruese n punn n grup. Kto marrdhnie ballore apo bashkpunuese
detyrimisht kan karakter etik. do pyetje apo vshtrim i ngulitur, do ngritje zri apo fjal e
thn me dy kuptime duhet t prshkohet nga ndjenja e prgjegjsis. sht pedagogjikisht e

50
Maliqi B., Etika pedagogjike si faktor n edukim, Fjala e lir, Londr, 30 qershor 2011,

cii
njohur nga prvoja se ka pyetje t vshtira, me hapsira divergjente, q krkojn kndvshtrime t
veanta etj., q msuesit i prdorin pr qllime ndshkimore, ndrkoh q pyetjet nuk duhet t
prdoren kurr pr efekte ndshkimore. Pyetja ndshkuese prforcon stimujt negativ dhe ngjall
reagime negative. Situata ndrlikohet deri n daljen e gjendjes nga kontrolli. N vend q t
krijohet nj atmosfer pozitive, miqsore, si faktor parsor pr klimn e t nxnit, i pritet rruga jo
vetm nxnsit, por edhe t nxnit. Kjo e vshtirson vaanrisht situatn komunkative dhe
etikn e komunikimit kur msuesi sht i ri dhe klasa tashm e formuar, kur msuesi sht i
vjetr, por klasa me nxns t sapo ardhur, kur n klas ka dhe kapedan e ushtar trima, kur
kshtu u drejtohej nxnsve t prapambetur n msime apo t vshtir n sjellje. Pyetja duhet t
formihet, strukturohet dhe prshtatet para se t bhet. Kjo bn pjes n strategjit e
msimdhnies dhe t nxnit. Jan objektivat msimore dhe synimet edukative ato q qndrojn
pas pyetjes. do gabim n formim, drejtim dhe koh bn q objektivat msimore dhe qllimet
edukative t mos realizohen. sht e njohur procedura:
Harto pyetjen, drejtoje n klas, bj nj pauz sa t ndezsh mendimin e nxnsve, shiko
reagimet e tyre, cakto nxnsin prkats pr tu prgjigjur, nxit dhe motivo pozitivisht!
sht shum e rndsishme q pyetja t jet e strukturuar mir, por edhe t lihet koh pr t
shkuar tek ata mesazhi se dikush duhet t prgjigjet dhe n kt rol mund t jet cilido prej jush.
Por nse pyetja bhet pasi ti m par i je drejtuar nxnsit. Ktu lind problemi etik pasi zbulohet
tedenca, problemi pedagogjik se t tjert i vure n gjum, problemi psikologjik se nxnsi mund
t reagoj negativisht ndaj pyetjes. Pauzat ju shrbejn juve pr t par mendimet joverbale t
klass para se t filloj prgjigjja dhe n vazhdim pasi tashm t gjith e kan nj prgjigje q si
rregull, pr pyetjet e hapura mund t mos i ngjaj prgjigjes s nxnsit q e ka fjaln. Pauza t jep
koh t shikosh knaqsin e t kuptuarit t thelbit t pyetjes dhe gadishmrin e prgjigjes, frikn se mos pyetja m
bhet mua, shqetsimin se ende spo gjej nj prgjigje t knaqshme, gzimin se tashm gjithka e kam gati,
ndrojtjen se mos emocionohem dhe m mbeten fjalt n goj, habin se edhe pr gjera t tilla mund t pyetet, inatin
pse sm vajti mendja se mund t drejtohej nj pyetje e till, prpjekja pr ta vjedhur prgjigjen nga fletoret e
konspekteve apo teksti, ndjenja e alarmit se m duket se pyetja sht vetm pr mua, etj. Shkurt kemi t bjm me nj
situat t ndrlikuar reagimesh njerzore dhe pikrisht kjo krkon nj prgatitje dhe moral t lart profesional, takt
dhe mjeshtri n komunikim. 51

51
Mendimi sht formuluar prej meje n konsultim me Grup autorsh, Strategjit e t msuarit- prvoj pr nj
msimdhenie m t mir, botimi i tret - Teaching Strategies Thrid Edition Toronto 1993, Eureka, Tiran, 1995,
fq.237-270

ciii
 Pauza reaguese e njohur n psikologjin e edukimit si koha e pritjes nga t dhjetat e
sekonts duhet detyrimisht t rritet disa her, pasi edhe nga vzhgimet dhe nga eksperimentet
sht vrtetuar se kur u lihet koh e mjaftueshme, prgjigjet e nxnsve jan m t strukturuara,
m t gjata, m t shumta, m t larmishme, m shum bashkveprim nxns-msues dhe nxns
nxns, m pak konfuzion dhe m shum koefidenc, m pak ndrhyrje nga nxnsit e mir dhe
mundsi m t mdha pr t rrahur qoshet dhe natyrisht rezultate dhe arritje m t larta. Por t
kuptohemi, nuk ja vlen t pressh pr pyetjet e nivelit t ult, pr pyetje t mbyllura apo nj
kahshe. -Kur u shkrua libri poetik Lulet e s keqes? Po nse pyetje ndrlikohet dhe bhet psh
e till:-Lulet e s keqes e Bodlerit dhe Lulet e vers s Naimit jan vepra t nj epoke. Nse
Bodleri do t kishte jetuar n Shqipri dhe Naimi n Franc, a do t qen shkruar kto vepra?
Argumentojeni prgjigjen tuaj n do rast. Si sht e kuptueshme, nxnsit i duhet ln koh t
ballafaqoj ka di pr epokn romantike, Francn dhe Shqiprin, Naimin dhe Bodlerin dhe t
shqyrtoj e rikujtoj prmbajtjen dhe veorit poetike t t dy librave. I duhet koh t sjell
informacionin n kujtes, t krahasoj vendet, problemet, romantizmat, autort dhe veprat dhe
strukturoj prgjigjen. Nse nxnsi merr fjaln pr prgjigje, mos e denigro, por nxite at
pozitivisht. Kshtu plotsohet e paplota dhe qortohet gabimi. Edhe kur prgjigja e nxnsit l
vrtet pr t dshiruar, etika e profesionit krkon q ti t mos bsh komente me fjalt jo, je
larguar nga tema, e ke gabim, je i pasakt, pasi s pari kto nuk kan t bjn me prgjigjen, por
me nxnsin q prgjigjet dhe kjo nuk sht etike dhe s dyti shrbejn si prforcues negativ. N
kushtet e klasave heterogjene, me nxns vendas dhe t sapoardhur, me fmij emigrantsh apo
me vshtirsi gjuhsore t natyrave t ndryshme, me temperamente melankolike apo kolerike
mund t nxit pasivitetin ose reagimet ekstreme, pra s treti do t thot q sht i pritshm efekti
i dallgzimit. Prpiqu t gjesh fragmente pozitive apo t argumentuara n prgjigjen e nxnsit,
por dhe n mos gjetsh t tilla krkoji argumenta si arriti ai n kt prgjigje dhe me durim prite ta
mendoj dhe nj her. Veanrisht t pafalshme jan etikisht t qenit ironik, sarkastik dhe
ndshkues: duket q je kok e madhe, por me fara kungulli brenda, ulu 4! N vend t saj do t
qe m etike dhe fuksionale t bje pyetje ndihmse, t ndryshoje fjalorin e pyetjes apo strukturn
gramatikore t pyetjes duke reduktuar elementt e vshtir t saj. Sugjerimet tuaja joverbale
natyrisht q kan rndsi. Mnyra se si shikoni, si rudhni fytyrn apo ngrisni vetullat, si
buzqeshni apo ndizeni prej inatit mund t nxis ose frenoj prgjigje t knaqshme. Specialistt
e fushave prkatse sugjerojn se

civ
 Marrdhniet humane q ju prdorni me nxnsit e klass jan delikate dhe duan koh t ndrtohen. Pasi t
keni analizuar llojet e personalitetit t do individi n klas, ju mund t prdorni disa prforcues, jo vetm negativ,
por edhe pozitiv. Nuk sht e jashtzakonshme pr nxnsit m t mir t bj shaka me msuesin apo ta mashtroj
at. Kur diagnostikoni situata t tilla, mund t parashikoni shum mir se si nj nxns i veant do t reagoj dhe
ju si kundrprgjigje mund ti prshtateni atij. Si rregull sht m mir t jesh i kujdeshm dhe pozitiv n trajtimin e
prgjigjeve t gabuara. 52
Dihet roli q ka n msimdhnie shmangia sa t jet e mundur e m shum i dialogve t
mbyllur me nj apo pak nxns, ku biseda edhe n rastin m t mir, nuk e siguron dot
vemendjen e shumics s nxnsve dhe rekomandimi pr t prdorur n vend t dialogve dhe
replikave me nj rreth t kufizuar nxnsish pyetje divergjente dhe t hapura q krkojn t
nxiten prgjigje t shumfishta, komplekse dhe vlersuese duke siguruar saktsi, larmi dhe
pjesmarrje aktive t gjer, mundsi vzhgimi dhe observimi, diagnostikimi dhe vlersimi,
kontrolli dhe sugjerimi. Nj ndarje e klass n grupe pune mund t jet m favorizuese n
kushtet e nj mjedisi edukativ q shmang zhurmat inproduktive dhe favorizon t nxnt.
Konkurset miqsore, dramatizimet, lojrat me role, jurit gjyqsore etj mund ta bjn nj or
msimore n shkencat sociale e humanitare t shklqyer. Nj magsi e madhe etike dhe
profesionale vrehet te shtrngimi i msuesve pr t qen vlersues pr individt dhe grupet m
t mira. Vlersoni prgjigjen m t mir verbale ku ka aftsi enciklopedike n dije dhe shprehje
gjuhsisht dhe artistikisht t arritura, grupin apo individin m t mir prezantues, reklamn m t
mir, pikturn m impresionuese, krijimin artistik m t bukur, karikaturn m t qlluar,
interpretimin m sugjestionues, aftsit prgjithsuese apo ilustrative, shkalln e aktivizimit dhe
pjesmarrjes. Ska nxns pa talente, ka vetm pun e prpjekje, me nj sens t madh dashurie pr ti edukuar
dhe kultivuar nxnsit e talentuar. 53
Njohja e latencave dhe inkurajimi i nxnsve pasiv. Njohja e personalitetit t fmijve,
kapaciteteve zhvillimore t moshave shkollore dhe individualitetit t do nxnsi bn q
gradualisht t fitohet prvoja e puns dhe etika e komunikimit me fmijt q manifestojn nj t
msuar latent, por q rrall e ngren dorn pr tu prgjigjur me dshir, dhe kur prgjigjen
vshtir se gabojn dhe nxnsve q vetm aktivizimi i pakt i grupon me ta, po q n thelb jan
tjetr gj, jan nxns pasiv. Problemi shtrohet se

52
Grup autorsh, Strategjit e t msuarit- prvoj pr nj msimdhenie m t mir, botimi i tret - Teaching
Strategies Thrid Edition Toronto 1993, Eureka, Tiran, 1995, fq.179,
53
Maliqi B., Shnime pedagogjike, fq.118,

cv
 sado pasiv t jet nj fmij, sht e pamundur t mos ket nj fush ku ai t mos ket interesa, nj
inteligjenc m t zhvilluar se t tjerat, nj talent t fshehur, problemi edukativ qndron tek zbulimi i ktij nxnsi.
Kta lloj fmijsh jan si violinat, sht e sigurt se nse ti ja prek telat ai fillon t kndoj. Afrimi me ta, qndrimi
pozitiv ndaj tyre, mbshtetja, prkrahja dhe inkurajimi, jan klima q bjn t elin gonxhet e buisura ndr sythat e
54
fjetur.
Kalimi nga pyetjet e shkurtra q duan prgjigje t thjeshta n pyetje m t vshtira ku
krkohen prgjigje relativisht t gjata, pr t arritur n pyetjet dhe prgjigjet e shumfishta sht
rruga e duhur. Natyrisht dhe mbshtetje pozitive n do hap. Vini re si veprojn nnat dhe
pjestart e tjer t familjes me nj fmij q mson t ec. E nxisin, prgzojn dhe mbshtesin
n do hap. Ka nj prqasje t dukshme n kt rast mes sjelljes s nns dhe asaj q duhet t
manifestoj msuesi me nxnsit pasive (q skan msuar ende t ecin) n thelb teknika
pedagogjike sht mishrimi praktik i parimit etik t dashuris pr fmijn. Diagnostimi i
problemeve t veanta t nxnsve latent dhe pasiv sht jo gjithmon e leht, i do ca njohuri
nga psikologjia e zhvillimit dhe edukimit, por nse arrin ti njohsh problemet e tyre t veanta,
pa pretenduar se do t bsh psikoterapi, mund t ndihmoje shum n suksesin e tyre shkollor. Ka
mjaft teknika ndihmse si loja me emrat n skedat e fshehta, teknika e dors lart apo e gjahtarit
me lepurin q mund t t ojn pa ngre tek aktivizimi gjithnj e m i madh i nxnsve pasiv,
pasi jan teknika pa hile dhe smund t paragjykohen nga askush. Edhe teknika ballore kur ti
merr rriskun q ti japsh nj fish ose test pr ta prgatitur nxnsi pasiv prgjigjen n shtpi nj
apo disa dit m par apo t prgjigjet me libra apo fletore hapur sht me dobi praktike. Kshtu
mund t ndrtohen lidhjet e besimit n komunikimin msues-nxns. Prdorimi i brometrit t
temperaturs s komunikimit n klas apo vizores milimetrike t shenjimit t pjesmarrjes do t
favorizonte komunikimin me nxnsit latent dhe t vshtir. (do viz prfaqson nj fmij t
aktivizuar, do milimetr prgjigjet reaguese t nxnsve) Nse etika juaj profesionale e ka
parim t brendshm sinqeritetin dhe ndershmrin n marrdhniet e komunikimit me fmijt pr
ti par ata si qenie shoqrore t denja pr ngrohtsi dhe dashuri nuk mund t mos njohsh dhe
perfeksionosh mjetet dhe teknologjit e edukimit q do t ndrtojn urat lidhse me ta. Nse
reagimet tuaja do t jen prmuese, mos prisni aktivizim, pjesmarrje dhe prgjigje, ju vet, me
paaftsin apo keqdashjen tuaj nxitt psivitetin dhe situatat e rrezikshme ku si pasoja m e vogl
mund t jet braktisja e fsheht, skarciteti psikopedagogjik i puns suaj. Por nse ju udhhiqeni
54
Maliqi B., Shnime pedagogjike fq. 137,
60 Po aty.

cvi
nga ndjenja pozitive dhe nga parime t etiks humane, aftsia mbase m e mir q mund t
kultivoni tek fmijt latent dhe pasiv sht ajo q sht e mir pr do nxns, aftsia pr t
ndrtuar pyetje. Nxitja e mendimit kritik e krijues, e t msuarit individual, problemor apo
konkurrues ka n thelb zhvillimin e aftsis pr t ndrtuar pyetje t strukturuara mir. Lojrat e
njohura me pyetjet zbuluese gjeni se kam fshehur n dor? apo t ndonj modeli tjetr si
p.sh. pyetje pr gjetjen e sendit t humbur ndihmojn shum zhvillimin e aftsis s t pyeturit
tek nxnsit. Pyetjet e thjeshta jan tre: Kush? Ku? dhe Kur? T vshtirat katr: Si? Pse? far?
dhe Prse? Kjo nnkupton q nxnsi duhet t msoj t vetngrej piramidn e njohjes, pra t
bhet arkitekt i mendimeve t strukturuara dhe jo magazinjer mallrash pa inventar. Kur nxnsi
arrin t ndrtoj pyetje t qensishme n fazn e tret dhe m t rndsishme t strategjis ERR,
(evokim, relizim kuptimi, reflektim), pra n fazn e refleksionit dhe pr m tepr kur prgjigjet i
krkon nga msuesit, prindrit, shokt, fjalort, enciklopedit, librat shkencor dhe artistik apo
interneti do t thot se ne ja kemi arritur qllimit. Kush mson t pyes, mson edhe t prgjigjet.
Pjesmarrja n hartimin e pyetjeve sht pjesmarrje n t nxn. T dyja jan shkall t
zhvillimit t prgjegjsive si sjellje morale t msuara. Sjelljet morale t msuesit si pjes e
sjelljeve personale t nxnsit, ndodh t mos jan as t hijshme dhe as funksionale. Po kur n
grackn e tyre bie msuesi kjo sht vrtet nj situat e pakndshme. Msuesi, pa qen nevoja
pr tu br karagjoz apo klloun cirku, me fjal t kursyera, inkurajime e buzqeshje, duke
ruajtur bonsensin n kontroll, spjegim e vlersim, mund t menazhoj edhe situata konfliktuale
apo t kategorizuara si t vshtira, ta kap suksesin e dshiruar. Ne e kemi par problemin deri
m tash n disa knde. Jemi tek sjella personale e profesionale e msuesit ndaj t pyeturit.
11.7. Gabimet tipike t sjelljeve atipike
Disa nga gabimet tipike t sjelljeve atipike jan:
prsritja e pyetjes me kokfortsi pa modeluar forma t reja kuptimore dhe ekuivalente
nga pikpamja gjuhsore,
prsritja e prgjigjeve t nxnsve, duke u prer atyre iniciativn dhe ulur pritshmrin
pr varjante prgjigjesh t tjera;
padurimi dhe ndrhyrja pr ta dhen vet prgjigjen pasi ora e msimit po t rrshket
ndr gishta;
ngutja pr t mos e pritur prgjigjen e gjat t nxnsit duke i ndrhyr pa takt po pr ta
ndrprer at,

cvii
 mosdgjimi i prgjigjes deri n fund duke shfaqur shenja mrzie ose nervozizmi, duke
ngrysur vetullat apo rrahur shuplakat,
zgjedhja e t njjtve nxns pr t dhn prgjigje duke ulur ndjeshm iniciativn dhe
gatishmrin e t tjerve duke shkaktuar tek ata turbullime emocionale,
mospajtim me t mos prkdhelurit dhe t pa privlegjuarit e klass edhe kur ata kan t
drejt, shkakton munges interesimi pr lndn dhe erozion moral t klass,
pritshmria e prgjigjeve t gatshme, t tipit gjej se kam un n kok, q orienton
skematizmin, t msuarit prmendsh dhe frenon shprehjen e lir t mendimeve dhe t menduarit
ndryshe, jasht skemave psikologjike fikse etj.
situata etike bhet ndjeshm e rrezikshme kur msuesi i grupon nxnsit edhe n
pozicione t privilegjuara, t mirt n fillim t dobtit n fund t rreshtave, kur bn diferencime
etnike, raciale, seksuale, fetare, krahinore etj. n shkalln e aktivizimit dhe n mimin e
prgjigjeve dhe gjykimin e vlersimin e seicilit grup apo nxns t veant etj.
Nse n Shqiprin e para 1990-ts ishte tipike privilegjimi n aktivizim, vlersim dhe
dhnie t drejtash studimi t t prkthelurve t partis n pushtet, bijve t funksionarve t lart,
tani ky rrezik nuk sht ulur thjesht se ca kalors ran nga kali, por sht shtuar me shtimin e
problemeve t shoqris shqiptare dhe privilegjimi mund t vij nga karriket e baballarve dhe
nga xhepi i t tjerve apo ngarkest etike negative t llojeve t ndryshme t vet msuesit.
Zakonisht nxnsit pasiv dhe t dobt diskriminohen nga qndrimet etike t msuesve: atyre u
lihet m pak koh pr tu prgjigjur apo reflektuar, nuk u kushtohet vmendje dhe rndsi
prgjigjeve t tyre, krkohet m pak prej tyre dhe kritikohen m shpesh pr sjelljen dhe nivelin
intelektual t prgjigjeve. Duke e ditur mir se nxnsit kan m shum sukses atje, n ato fusha
ku kan m shum interesa dhe zotrojn m tepr aftsi kognjitive, afektive dhe psikomotore,
msuesi zhvillon nj t msuar me kuptim, logjik dhe emocional, ku do nxns ndihet i
motivuar dhe i vlersuar.
11.8. Situata Morale dhe Ligjore
Marrja e vendimeve etike sht relativisht m e thjesht kur njihen t gjitha faktet, ngjarjet
dhe situatat. shtjet e paraqitjes, komunikimit dhe vendimmarrjeve etike ndrlikohen kur
informacioni, alternativat mungojn ose rezultojn konfliktuale. Etika ka t bj pikrisht me
vendimmarrjet e duhura n raport me nj situat t dhn, kur edhe zgjidhjet ligjore jan t
vshtira. N rastin e konkurimit pr nj vend pune ju do ti denonconit dobsit e nj kandidati

cviii
konkurent me t cilin keni vite q njiheni apo keni miqsi? Cilat jan m t rndsishme, shpirti
konkurues, interesat e puns dhe t ardhurat financiare apo ndjenjat miqsore dhe toleranca? Po
kur kapni nj nxns me kopje do ta ndshkonit menjher me not negative apo do t krkonit
t gjenit shkakun? Ti mund t bsh sikur nuk e vure re dhe nesr kur t bsh vlersimin mund t
ndodh q shoku i bangs q nuk kopjoi mori 7 dhe ai q kopjoi mori 9. A sht kjo nj
padrejtsi e pandshkuar pa dashje e megjithat brenglnse pr at q u vlersua realisht m
pak? Ndoshta duke krkuar arsye dhe shkaqe ne do t ndryshonim optikn e shikimit dhe do t
reflektonim ndryshe. Nj prgjigje e prer nuk mund t jet e sakt pasi marrdhniet etike dhe
vendimmarrjet etike varen shum nga situata. Problemi mund t ndrlikohet edhe m kur nj
shok klase e spiunon nxnsin tek ty menjher pas provimit, por fshehtas dhe jo n prani t
shokve. Do ta prgzoje dhe shprbleje spiunin? Ndrkoh nxnsi q ka kopjuar pas apo
para vlersimit me 9 t bn nj dhurat pr t ciln ti vrtet ke nevoj, ose thjesht t plqen. E
pra, si do t veprosh? Marrjen e dhurats nj pjes e msuesve e konsiderojn t pamoralshme,
ndrsa praktikn e spiunimit e pranojn, ose e nxisin n heshtje. Pr drejtort e shkollave, n
prgjithsi, ky sht nj rregull i pashkruar. Ka msues t tjer q dhuratn do ta pranonin me
knaqsi dhe do t denonconin spiunimin.

Vlerat dhe besimet tona komunikohen me an t sjelljes son verbale dhe jo verbale. Se sa
pesh ka tek ne etika profesionale kjo reflektohet n qndrimet tona etike. Kshtu n syt e
nxnsve ne identifikohemi me mnyrn se si sillemi. Pr t qen msues t mir t nj shkolle t
mir ne duhet t manifestojm dhe promovojm sinqeritet, ndershmri dhe drejtsi. Ne duhet ta
kultivojm dhe edukojm kt tek nxnsit tan. T dish se sht mir dhe sht keq, sht
ligjore dhe jo ligjore, e moralshme dhe e pamoralshme ssht ndonj gj e vshtir. Vshtirsia
qndron tek kurajua pr tu ballafaquar me problemin, tek forca jon e brendshme, tek krkimi i
ndjenjave kolektive q do t afirmonin qndrimet etike. Nse ne do t mbshtetemi tek morali i
shndosh, tek prezantimi i vlerave t vrteta etike do t frymzojm dhe motivojm tek nxnsit
tan qndrime etike.

Studimet vrtetojn se ne e mendojm sjelljen ton m etike se at t t tjerve edhe n

raporte individuale edhe n ato kolektive. Prindrit mendojn se jan m t moralshm se
fmijt. Fmijt mendojn se prindrit kan shpesh hipokrizi n sjelljet e tyre. Shpesh ata u
gzohen parave t fituara padrejtsisht dhe e konsiderojn kt t moralshme. Ata u krkojn
fmijve sinqeritet dhe toleranc dhe pr vete manifestojn arroganc dhe hipokrizi. Me msuesit
cix
problemi qndron pak m ndryshe, pasi pozicionet e tij etike mund t jen detyruese, por edhe
ato e kan hipokrizin brenda zonave t errta.
M sipr theksuam se etika ka t bj pikrisht me vendimmarrjet e duhura n raport me
nj situat t dhn, kur edhe zgjidhjet ligjore jan t vshtira. Prshkruam dhe mnyrn e
edukimit t fmijve n kushtet e dilemave morale. N kreun e par t pjess s par t ktij
studimi kemi sjell prfindimet q dalin nga vzhgimi i raporteve mes moralit dhe ligjit duke
prshkruar dhe ndonj rast si ai i moszbatimit t ligjit t detyrimit shkollor, tani le ta shohim
problemin n nj aspekt tjetr. Kshtu, sht e rndsishme t sqarojm nse msuesi dhe
nxnsi beson tek filozofit etike prshkruese tek ato detyruese apo sht skeptik? Ktu po
ndalemi pak. Nse etika prshkruese vetm pasqyron faktet mbi gjykimet morale dhe besimet e
nj personi apo grupi njerzish, etika detyruese zbulon, formulon dhe prcakton vlerat morale. Ai
merr n konsiderat veprimin e mir apo t keq dhe zbatimin ose jo t tij. Ndr filozofit etike
detyruese do t veonim teologjin (q e prkufizon sjelljen n prputhje me dshirn e zotit. Do
zoti sm sheh msuesi q kopjova! Do zoti sm spiunon shoku!, deontologjin (studimi i
detyrimeve dhe obligimeve morale t njohura prmes intuits dhe jo t prcaktuara nga koncepti
i s mirs, veprimet i shkpusin nga pasojat. Sipas tyre duhet t jesh gjithmon i sinqert edhe
kur kjo mund ti shrbej hajdutit apo kriminelit.) teleologjin ( q studjon shenjat e formimit t
natyrs, dhe ngjarjet i shpjegon nga shkaqe finale. Ata i lidhin veprimet me pasojat. Detyra
morale sipas tyre qndron n maksimizimin e pasojave pozitive. N rastin ton ata do t krkonin
q kopjuesi t mos falej dhe spiuni t ndshkohej.) utilitarizmin (nj veprim sht i moralshm
nse maksimizon dobishmrin. Ndshkimi i fajtorit qetson shumicn ndaj pr ta ndshkimi
sht i ligjshm dhe etik.) Problemin nuk mund ta zgjidh gjithmon ligji. T veprosh n mnyr
etike nuk do t thot t jesh skllav i ligjit. Ligji prgjithsisht prezanton nj minimum ose
mesatare t standarteve t sjelljes. Ai nuk merr parasysh veonrit dhe individualitetet, situatat
specifike dhe rastet. Pikrisht kjo sht nj prej arsyjeve madhore pse ne studjojm dhe
prpiqemi t modelojm etikn profesionale t msuesve. Ju e konsideroni ligjin apo nenin
prkats t Dispozits Normative pr t br provim lnde kur nxnsi ka munguar 20% t orve
lndore t drejt dhe t ndershm, pra t detyrueshm pr zbatim, por n nj situat reale kur nj
nxnse ka munguar nga shkolla pr arsyje shndetsore dhe nuk e z provimi 20%, pasi ka
munguar m shum se kaq, por me notat e marra rezulton kaluese n lndn tnde, a nuk do t qe
etike q ti ta ndihmosh t kaprcej vshtirsin dhe ta kalosh duke vn n dijeni apo biseduar

cx
paraprakisht edhe me drejtorin pr kt rast? Po nse ju ligjin e konsideroni t padrejt, t gabuar
dhe jo etik, pra t padetyrueshm pr tu zbatuar, cilat do t ishin pasojat q do t rridhnin prej
ktij qndrimi? Ligjrisht msuesit paguhen pak jo vetm n raport me biznesin privat, por edhe
n raport me buxhetort e tjer. Pra pr ta vendimi i qeveris apo ligji pr sistemin e pagave
sht i gabuar. A do t thot kjo q ne t hyjm n marrdhnie biznesi me nxnsit, tu shesim
teste, libra jashtshkollor apo tu bjm kurse me pages pr t plotsuar rrogn? Ata q
ligjsojn kt sjellje konfondojn qllimisht marrdhniet mes ligjit dhe moralit pikrisht pr t
justifikuar sjelljet e veta t mbrapshta.
Problemin mund ta ngatrrojn edhe besimet fetare, pasi aty hendeku qndron edhe n
aspektin se ka larmi besimesh dhe quan t moralshme njeri se quan tjetri dhe se n praktik t
gjitha besimet kompromentohen. Ndikimet e tyre kan vler vetm tek besimtart e vet, pra si t
thuash brenda llojit. Duhet pohuar se disa figura karizmatike t besimeve fetare kan fuqi t
madhe ndikuese: Jezu Krishti, pr besimtart e krishter, Muhamedi pr myslimant, Gautama
Buddha pr Budistt, filozofi kinez Confucius pr kinezt, pra ata nuk jan t parndsishm n
vendosjen e standarteve etike. Shenjteria e jets sht nj karakteristike thelbsore e shum
besimeve n bot. T djegsh t tjert n turra drush apo t hedhsh n er nj autobuz urban me
gra e fmij t pafajshm duke u shndrruar n kamikaz me siguri ky nuk sht shenjtrim i
jets. Problemi qndron se jo vetm fet krijojn tensione t brendshme mes vetes dhe
praktikave, vetes dhe t tjerve. Por problemi ndrlikohet pr shkak t ndeshjes mes koncepteve
fetare, etike, filozofike, kulturore, psikologjike, sociale, etnike dhe ligjore me njeri-tjetrin. Pr
nj kinez nj send i gjetur n rrug duhet dorzuar me do kusht, pr t tjert nj send i gjetur
sjell fat, pra sduhet dorzuar. Po kur gjen jo nj po disa sende, si duhet t veprosh? Rruga e
vendimmarrjeve t sakta do t krkonte analizn e asaj ka ti beson vrtet n do fush, t
krijosh nj ekulibr t brendshm vlerash dhe pastaj t veprosh. Zgjedhjet dhe zgjidhjet tona
mund t jen t ndryshme, ndaj jan kaq t ndrlikuara dhe t vshtira vendosja e standarteve
morale.

Nj problem m vete n shkoll prbjn marrdhniet mes ligjit dhe moralit n nj kuptim
tejet praktik. Fyerjet, akuzat, nxjerrja e sekretit t t dhnave kofidenciale pr shkak t detyrs
(psikolog shkollor, msues kujdestar, drejtor etj.), ngacmimet seksuale, rrahja, presioni
psikologjik dhe dhunimi i personalitetit, diskriminimi mbi baza raciale, seksi, grupi etnik,
krahine apo besimi fetar; mitmarrja dhe korrupsioni, shkelja e t drejts s autorit prmes marrjes

cxi
s ideve apo epigonizmit, fotokopjimeve apo botimeve t paligjshme e dhjetra t tjera si kto. T
dhnat e anketimeve dhe vzhgimet tona n shkolla tregojn se kto ekzistojn dhe jan
problematike n masa t ndryshme. T gjitha kto dukuri jan ligjrisht dhe moralisht t
dnueshme. Shum drejtor shkollash, inspektor dhe msues prfitojn nga mosdenoncimi.
Shum prej t dmtuarve nuk e din as kuptimin e ligjit q i mbron, as dmin e vrtet q kan
psuar dhe duke e konsideruar kt si nj shtje t turpshme mbyllen n vete ose mund ta
konsumojn si ankim n persona t afrt. N shum tekste pohohet se ngacmimet seksuale jan
antiligjore dhe antietike, pasi ngacmimi i nj personi tjetr sht nj mnyr shum e varfr e
komunikimit t ndjenjave dhe shkelje mbi vlerat e ndershmris, dinjitetit dhe respektit pr
njerzit e tjer.

Por nse i kthehemi edhe nj her problemit t vendosjes s standarteve morale dalim n
iden se etika sht shum e lidhur me prgjegjsin kolektive, organizative dhe institucionale.
Shkolla sht nj kolektiv i madh dhe nj hersh dhe nj institucion i organizuar. Sjelljet n
shkoll dominojn shpesh jetn dhe qndrimet tona brenda dhe jasht shkolls. Standartizimi i
sjelljeve etike n shkoll sht nj detyr e vshtir pr shkak t nnkulturave, grupeve kulturore
besimeve individuale etike mjaft t ndryshme. A kan t gjith msuesit, drejtuesit dhe nxnsit
t njejtat pikpamje pr jetn, pr punn, pr njeri-tjetrin? N mas prputhen kriteret e tyre t
vlersimit pr ndershmrin, sinqeritetin, tolerancn, bashkpunimin, shqetsimin pr punn dhe
detyrimet shkollore? N mas jan t zhvilluara tek ata prgjegjsit pr kryerjen e detyrimeve
dhe raporti mes t drejtave dhe detyrave? Shkolla prmes pags s msuesve, detyrimeve
shtetrore dhe dispozitave ligjore nga njera an dhe miratimin kolegjal t rregulloreve t
brendshme mund ti prpunoj ndikimet dhe influencat etike. Por problemi qndron se etika
vepron n rrug formale dhe informale. Veprimi etik prmes imitimit t modeleve etike t
msuesve m t mir, t nxnsve dhe prindrve q gzojn respekt sht nj nga rrugt
informale. Marrja parasysh e nnkulturave dhe kundrkulturave t grupimeve branda shkolls, e
drejtuesve informal t grupeve dhe t vet shkolls sht nj mundsi tjetr.
11.9. Si ta bjm t matshme etikn e
komunikimit
sht e rndsishme t kuptohet se etiks
profesionale t msuesit, refleksioneve dhe
praktikave t shumta t saj, veanrisht si etik

cxii
komunikimi, motivimi dhe vlersimi prdit dhe m shum i kushtohet rndsi. Menduam pr
nj pyetsor q do ti shrbente nj vlersimi etik t rezultateve konkrete t arsimit, t drejtorve
dhe t arsimtarve ku parashikohen Fusha, Karakteristika, Tregues dhe t Dhna t veanta pr
etikn e marrdhnieve t msuesit dhe t drejtorit shkollor n rolin e tij si edukator e
msimdhns n aspektin e komunikimii, motivimit dhe vlersimit etik.
11.10. Vlersimi etik mbshtetet mbi Parimet e etiks pedagogjike.
N ushtrimin e veprimtaris s vet Drejtori i shkolls dhe msuesi sht udhzuar nga
parimet e mposhtme t cilat jan marr si baz pr t modeluar pyetsorin vlersues, por duke i
integruar ato brenda njeri-tjetrit: HUMANIZMI, RESPEKTI NDAJ LIGJIT, MARRDHENIE
DEMOKRATIKE, BARAZIA, PROFESIONALIZMI DHE RESPEKTI RECIPROK.
Tabela 4. Karakteristika 8: Etika e drejtuesve shrben si baz pr t krijuar nj klim mbshtetse pune n
shkollat q ata drejtojn
Treguesit T dhnat Dr.A Dr.B Dr.C Dr.D
8.1Drejtuesit jan t * Drejtuesit i thrrasin msuesit, prindrit
vemendshm ndaj dhe nxnsit n emr
msuesve, prindrve * Msuesit i dgjojn
dhe nxnsve * Nxnsit i dgjojn
* Respektojn kontrubutin e secilit
* Nuk jan fyes dhe cinik
8.2 Drejtuesit * Sa e respektojn drejtuesit msuesin dhe
inkurajojn msuesit sa respektohen prej tyre
dhe nxnsit t * Si kan msuar Drejtuesit t
respektojn njeri- kontrollojn sjelljen e tyre, t punojn me
tjetrin msuesit
* Inkurajojn tek msuesit shpirtin e gars
* Drejtuesit tregojn kujdes t
menjhershm pr problemet e kolegve,
sigurojn mbshtetje
8.3 Drejtuesit i * Nuk bjn dallime t panevojshme ndaj
trajtojn msuesit msuesve dhe nxnsve
dhe nxnsit n * Nuk tregojn shenja antipatie
mnyr t barabart * Nuk e teprojn me simpati
* Prdorin t njejtat kritere vlersimi
8.4 Drejtuesit * Krijojn klim t ngroht komunikimi n
krijojn klim t shkoll
prshtatshme pune n * Respektojn disiplinn e puns
shkoll ose kur hyjn * Sigurojn vemendjen e kolegve
n inspektim n klasa * Sillen me toleranc ndaj rasteve t
qndrueshme negative n shkoll
8.5 Drejtuesit * Mbajn qndrime pozitive dhe tregojn
tregojn se presin vlersim ndaj t folurit dhe punve me
rezultate t mira pr shkrim t msuesve
msuesit dhe * Nuk bjn presion, as komente, por
nxnsit e tyre nxisin kurajon q kolegt t mbroj
pikpamjet e veta
8.6 Drejtuesit kan * Motivojn prgjegjsi t qarta dhe t
krkesa reale ndaj plota
rezultatit t msuesve * Japin detyra me krkesa reale dhe n

cxiii
 dhe nxnsve prputhje me nivelin e msuesve dhe
nexnsve
*U krijojn msuesve dhe nxnsve
mundsi t reja pr tu prgjigjur
* Lejojn korrigjimin e gabimeve
* Nxisin dhe inkurajojn mendimin
ndryshe dhe frymn e debatit
Pikt n total do e dhen vlersohet me pik
Shnim:
1) Vlersimi i karakteristiks bhet me grumbullim piksh pr do t dhen dhe pr do tregues. Pikt e
mundshme jan nga 1 deri m 10.
2) Drejtori m etik sht ai q grumbullon m tepr pik n rapoirt me maksimumin 240 pik

Kapitulli XII. -Pse Etika Pedagogjike buron prej modeleve t t nxnit?

12.1. Etika dhe msimdhnia
Etika Pedagogjike n mnyr t padyshimt buron dhe shprehet n qndrimin e tij ndaj
procesit msimor-edukativ, n mnyrn se si ai sht pozicionuar ndaj modeleve t t nxnit, n
faktin se sa dhe si ai e v nxnsin n qendr t ktij procesi. Nse msuesi edhe sot si dje
vazhdon t mbetet n qendr, kjo do t thot se ai vlerson m tepr msimdhnien se sa t
nxnt, m shum veten se sa nxnsin, m shum njohurit se sa aftsit, m shum kujtesn se
sa t menduarit, m shum ligjin se sa moralin. Natyrisht kjo varjon nga fakti se si ai vet sht
prgatitur pr t qen i till. Le t zhbirojm m n thellsi t problemit.
Dihet se modelet e mirfillta t msimnxnies jan produkte t nj periudhe t gjat krkimi
shkencor dhe prvojash pedagogjike n mnyrn se si nxnsit msojn. Ato ndihmojn q
nxnsit t arrijn ose t prfitojn informacione, ide, koncepte, aftsi, shkathtsi, shprehi dhe
vlera, t rriten prmes t nxnit edhe nga pikpamja intelektuale prmes rrugve dhe
operacioneve t t menduarit duke arritur t kuptuarit dhe shprehjen e vetvetes. E rndsishme
sht se ata nxn. E jo vetm kaq, n proces msojn edhe si t nxejn m mir, t jen m
reflektiv, pra t mbajn nj qndrim kritik e krijues ndaj realitetit q i rrethon, ndaj vetes dhe t
tjerve. N fakt kan shum rndsi qllimet afatgjata t msimdhnies, t cilat duhet t
prmirsojn dhe t rrisin aftsit pr t nxn me lehtsi dhe efektivitet n t ardhmen. Ky sht
n thelb nj moral i shndosh dhe nj ambicie me prestigj, e lakmueshme pr t gjitha modelet e
t msuarit, por si do ta shohim, jo t gjitha ato e arrijn at n t njejtn mas e me t njejtn
cilsi, kjo pasi vetm nxnsit efektiv arrijn t absorbojn informacioni e duhur, t
prvetsojn ide e t prdorin n nj gam t gjer burimet e t nxnit; por dihet mir se nxnsit
mund ta arrin kt nse kan msues ambicioz e largpams. Sipas meje morali i msuesit nuk

cxiv
sht vetm nj manual etiketash apo sjelljesh t sukseshme, por s pari udhheqjesh dhe
vendimesh t sukseshme. Pr 25 vjet msuesi N. nuk arriti t nxis, edukoj apo kultivoj asnj
talent. Vetm kur sedra e tij profesionale u nxit prej modelesh t reja msimore dhe prej
sukseseve t shkollave t tjera, ai u vu n lvizje dhe jo pa sukses. E pra ai ishte nj poet i mir,
por msues i keq. Kur poetit t mir iu nxit ambicja profesionale arriti t bhet edhe msues i
mir. Ndodh kshtu, pasi nj model msimor sht nj prmbledhje objektive dhe subjektive e
mjedisit t t nxnit. Kjo prmbledhje mund t ket shum prdorime, q bn t mundur
radhitjen e planifikimit t kurrikuls, t kurseve, t msimeve, t leksioneve, t skicimit t
materialeve dhe t mjeteve msimore, librave dhe fletoreve t puns, programeve t multimedias,
programeve q vijn nga prdorimi i kompjuterit etj. Kto modele sigurojn mjetet e t nxnit
pr nxnsit. N t gjith kt proces jasht dhe brenda kurrikular etika e msuesit profesionist
sht evidente.
12.2. Etika pedagogjike dhe modelet e t nxnit
Modelet e msimdhnies t grupuara n katr familje t mdha pretendohen t jen nj
repertor baz pr shkollimin efektiv. Kt pretendim e shpalosin n mnyra t ndryshme edhe
modelet e familjes sociale, edhe ato t prpunimit t informacionit, t zhvillimit personal apo t
bazuara n sistemin e sjelljeve. Ne nuk jemi krejt t bindur pr kt, pasi e shohim se pavarsisht
nga pretendimi, modele t ndryshme at e arrijn n shkall t ndryshme. Jo vetm kaq, por edhe
nse do t vepronim n nj teren ideal, vetm s bashku modelet mund ta realizonin pretendimin
e shkollimit t sukseshm. Kjo pasi kemi bindjen se modelet mbeten vetm modele. Ato nuk
mund t jen unikale, gjithvepruese dhe t prheshme pr t gjith. do individ me koh
prpunon modelet e tij individuale t cilat mbshteten mbi konsolidimin e rrjetit t skemave
neuritike. Njerzit duke qn t ndryshm pr nga raca, etniteti, kultura, t dhnat fizike dhe
intelektuale, repertori shqisor, perceptiv, mendor dhe emocional, jan t ndryshm edhe pr nga
niveli i interesave, aftsive dhe shprehive e shkathtsive psikomotore. Ata nuk mund t
motivohen me t njejtin nivel dhe n t njjtn mnyr. Duke e par problemin kryesor t t
msuarit tek skemat e t nxnit dalim n iden se teorit, modelet, metodat dhe strategjit
kryesore dhe m t mira t t msuarit jan ato q ven n qendr t procesit nxnsin dhe
studentin. Piazhe ka t drejt kur argumenton se thelbi i t msuarit kognitiv qndron n
prdorimin e skemave t vjetra, e kur kjo nuk funksinon, n ndrtimin e skemave t reja. Por ne
do t guxonim m shum se kaq. Thelbi i t msuarit pr pikpamjen ton do t qe krijimi i

cxv
skemave personale dhe ngritja e skelave individuale t t nxnit. Nse katr familjet kryesore t
modeleve t msimdhnies e arrijn kt, ato i kan shrbyer qllimit kryesor t t nxnit. Nuk
ka moral m t lart profesional se sa t realizosh n praktikn shkollore ngritjen e skelave
profesionale t t nxnit, kshtu arrin ti japsh nxnsit n dor elsat e art pr t hapur portat e
dijes. Mirpo dija nganjher sht nj labirinth t panjohurash dhe msuesi sht n kt rast n
rolin e Arjans, t bijs s Keronit q jep n dor Tezeut ( nxnsit ) fillin e lmshit pr t gjetur
rrugn e kthimit nga labirinthi i Krets pasi t ket vrar prbindshin Minotaur ( padijen ).
Kshtu nj fmij dy apo tre vjear nuk mund t zgjidh propleme t matematiks t cilat
mbshteten n operacione t vshtira logjike, abstrakte, pasi skemat e tij t t nxnit jan ende t
brishta, t thjashta dhe t pakonsoliduara. Pr t, bota e numrave jan arrat dhe goglat, pra nj
bot konkrete. Rrjetat neuritik t kujtess dhe t t menduarit paraoperacional, nuk mund ta
ndihmojn at t kryej veprime abstrakte. Ato duke qen t pa perfeksionuara dhe t pa
konsoliduara jan nj baz pr harresn, ( jo m kot nga kjo mosh njeriu smban mnd pothuaj
asgj), ndaj dhe komunikimi i nns dhe kujdetarit me t sht i prsritur, konkret, afektiv.) Pr
t dhn nj argument do t thoshnim se niveli ndijor dhe perceptiv i reseptorve baz sht i
ndryshm pr njerz t ndryshm n mosha dhe individ t ndryshm. Fakti se t dgjuarit
(jehonat) ka nj jetgjatsi 6 her m t madhe se t parit (ikonat) n kujtesn shqisore nuk do t
thot se t gjith fmijt do ti mbajn mend prrallat njsoj, as se t parit sht inferior ndaj t
dgjuarit. Ashtu si prcllimin djegs t hithrs n lkur dhe shijen e tharrt t limonit nuk ka
nevoj ti provosh dy her pr ti mbajtur mend gjith jetn. Shembulli q jepet n literaturn
psikologjike pr fmijt amerikan dhe indian n aftsin e riprodhimit t ceremonive t dasms
indiane dhe amerikane, tregon se ndikimi i kulturs sht gjithashtu nj argument q nuk
favorizon apriori ndonj model t msimdhnies. Nse do ta thjeshtojm problemin pr ta br
m t kuptueshm, le t imagjinojm se skema neuritike e kujtess s A-s ka formn e SHBA-
s, ndrsa e materialit msimor ka formn e Kanadas. Si duket ka ndryshim n madhsi,
form, vendosje etj. Nxnsja A sht 16 vje. A-s i duhet ose t braktis skemn e saj t
kujtess tashm t konsoliduar prej prvojs, ose t prshtas at t materialit msimor me
skemn ekzistuese. Mirpo shtja nuk sht kaq e thjesht pasi problemi kryesor q nxjerr pr
shembull zgjidhja e problemeve sht pikrisht virulenca e skemave psikologjike fikse. Shpesh
vshtirsia nuk qndron tek vendimmarrja apo problemi, por tek vet ne q nuk jemi msuar t
dalim nga vetja, t pranojm se ka dhe nj t menduar ndryshe. Nse nj msues me etik t lart

cxvi
profesionale q prdor nj arsenal modelesh t msidhnies e ndihmon fmijn t jet reflektiv,
n mendime, gjykime e qndrime, kritik e krijues, konkretisht kritik ndaj skemave t vjetra e
krijues ndaj skemave t reja, ather po, ja vlen q ato t prdoren. Ktu problemi i t nxnit
fillon t rrjedh normalisht, t nxnt lehtsohet dhe bhet i suksesshm. Por pr asnj ast nuk
duhet t harrojm se kjo nuk sht e leht. Megjithat: msimdhnie e mir do t thot ti
ndihmosh nxnsit t msojn mir, nxnsit me kapacitet t mir kan br t mundur t rrisin
repertorin e strategjive pr t prmirsuar arsimimin e tyre. Modelet e t msuarit jan projektuar
q t ndihmojn kto strategji, q nxnsit t zhvillohen n mnyr vetiake, t rrisin kapacitetin e
tyre, q t mendojn n mnyr t qart e t zgjuar dhe t ndrtojn aftsi sociale pr t plotsuar
angazhimet e tyre. N t gjith kt ngrehin arsimore vepron ligji dhe morali. Nse ligjore sht
ajo ka arrin t futet n brendin e kurrikuls, jasht saj, ai q injekton kt brendi n shpirtin
dhe mendjen e fmijs sht msuesi. Ka shum rndsi se me moral sht brumosur dhe
moral prcjell ai.
N librin Models of Teaching 55me t cilin jemi konsultuar pr t gjith kt kapitull,
por pa citime, pohohet se msimdhnia sht krkim i vazhdueshm dhe produkt i bazave t
hulumtimit shkencor dhe prvojave t procesit t gjall n klasa. Kjo nga njera an do t thot se
ne kurr nuk do t reshtim s studiuari t msuarin, pasi ai sht proces aktiv, n ndryshim t
vazhdueshm si pasoj e modifikimit t br nga studiuesit, por m shum si rezultat i krijimit t
modeleve vetijake, t cilat ne jemi t bindur se kan ndikim m t madh se modelet e gatshme, t
servirura apo msuara. Prandaj, t ndrtosh kapacitetin e nxnsve pr t msuar sht nj tem
ku msuesit dhe studiuesit e rishikojn qndrimin e vet, prqndrojn krkimet dhe efektivitetin
e tyre, duke u prpjekur pr t shtuar modele t tjera n repertorin e vet dhe t nxnsve t tyre.
Por m shum se prej prpjekjeve t tyre rezultati varet prej mendjeve t hapura dhe aftsive
reaguese t nxnseve, prej gatishmris s tyre pr t msuar dhe bashkpunuar, prej aftsive
kritike dhe krijuese. Pra dalim n pikpamjen se ndrtimi i dijes, pasnjohja dhe konceptet e
inteligjencs jan veanrisht t rndsishme, pasi vazhdimisht msuesit ndrtojn aftsi dhe dije
dhe nxnsit efektiv bjn t njejtn gj. N t dyja rastet t menduarit sht m i rndsishm
se t msuarit dhe pasnjohja z nj vend qndror. Krkimet bashkkohore kan arrir n

55
Joyce, R. Bruce, Marsha, Weil & Calhoun, Emily: Modele of Teaching Modele t msimdhnies, botim i
gjasht, Allyn & Bacon, USA, Universiteti i Kalifornis, botimi 7, 2007, fq. 532,

cxvii
koncepte shum t gjera t inteligjencs dhe n besimin se nj fryt i dal nga edukimi sht vet
rritja e inteligjencs. Hulumtimet e Robert Fisherit n kt fush krkimesh, (Shiko botimin
Studio gjithka, arsyes vendin e par) 56 prvojat e shkollave amerikane, gjermane, ruse dhe
japoneze t bindin se inteligjenca nuk sht vetm premis, por dhe rezultat i edukimit. Le t
kujtojm provn e nj psikologu dhe kompozitori japonez me edukmin muzikor t fmijve.(
Shiko B.Dedja Sekretet e talentit)57 Nj rezultat i ngjashm, dhe shum domethns sht
arritur edhe n nj prej shkollave tona profesionale, (shkolla ekonomike A.Athanas), ku n nj
mas prej 150 nxnsish u arrit t thithen n rrethin letrar gjysma e tyre, dhe prej ksaj mase 45
botuan cikle poetike dhe proza t shkurtra, 7 libra dhe zun mbi 10 mime kombtare gjat dy
vjetve t angazhimit n nj projekt dhe m tej kjo ndihmoi q 80% e tyre t shkoj n shkolla t
larta. E megjithat jemi t bindur se ve shkolls dhe modeleve t edukimit, ktu lozin rol edhe
faktor t tjer t rndsishm, jo vetm gjenetik dhe social, por edhe ata t makro e
mikromjedisit.
12.3. A sht e paanshme msimdhnia?
Le t dalim n nj problem t ri. Shpesh rrekemi t provojm se msimdhnia sht e
paanshme dhe edukon paanshmri, se gjinia, lekt, raca dhe kultura mund t anashkalohen leht.
Vet fakti se edukimi dhe msimdhnia jan n konflikt me kulturn steriotipe nuk do t thot se
faktort e msiprm jan pa rndsi. sht e vrtet se pozicioni i paanshmris mund t arrihet
pr djemt dhe vajzat, racat, grupet sociale, ekonomike dhe kulturore, por sht po kaq e vrtet
se virulenca e traditave t brezave t vdekur rndon si nj ankth mbi trurin e t gjallve. 58 Shiko K.Marks
18 brymeri i Lui Bonopartit Dhe paragjykimet e ndikimet sociale prodhojn skarcitete n
edukim, braktisje pedagogjike, sjellje dhe veprime t padshiruara. Megjithat, msuesit e mir
dhe modelet cilsore ofrojn nj prparsi: arsyen e madhe q kapaciteti i t nxnit mund t
prmirsohet n mnyr t till q disavantazhet fillestare mund t zhduken. Projekti i edukimit
global t universitetit t Torontos n Kanada dhe shtrirjet e tij npr bot, prfshir edhe shkolln
ton n kt pik rezulton i sukseshm. Nuk sht pak q nxnsi t pranoj diversitetin dhe t

56
Grup autorsh , Studio gjithka, arsyjes vendin e par, AEDP, Tiran, 1998, fq. 384,
57
Dedja, B. Sekretet e Talentit, traktat, Toena, Tiran 1998, fq. 167,
58
Marks. K., 18 brymeri i Lui Bonopartit, 8 nntori, Tiran, 1984, fq. 5,

cxviii
msoj respektimin e vlerave pavarsisht nga gjuha, gjinia, raca, kombi, kultura dhe parat. Po
sa dhe si e kryen si duhet misionin e vet edukativ nj msues pa nivel, pa aftsi reflektive dhe
veanrisht pa moral? Kur ai vlerson rogn m shum se punn, kurset jasht msimit m
shum se orn msimore publike, dhe kur me t dyja kmbt e shkel edhe ligjin edhe moralin
qytetar, shtja e madhe e edukimit qytetar demokratik kompromentohet rnd.
Kur diskutojm pr etikn profesionale t msuesit n raport me stilin e edukimit dhe me
modelet e msimdhnies nj pyetje sht thelbsore:-Prse lindi nevoja pr nj diskutim t till?
Pyetja prse nga natyra e vet sht qllimore, ndryshimi i saj nga pyetje pse q sht shkakore,
qndron tek vet kompleksiteti i edukimit si brendi dhe si proces i t msuarit. Prse msojm?
Kur flitet pr shkolln kjo pyetje sht themelore. Formuln n dukje t thjesht:
MSUESI u mson NXNSVE nj PRMBAJTJE n funksion t nj QLLIMI. Ne u msojm
nxnsve at q na krkon epoka jon, d.m.th. at q krkojn idealet dhe interesat e zhvillimit
politik, social-ekonomik dhe kulturor t kohs kur jetojm. Nse ndryshon ideali i epoks,
ndryshon qllimi, prmbajtja, procedura dhe roli i t msuarit. Etika Pedagogjike sht produkt
i ksaj formule.
Formula ndrlikohet duke shprehur kshtu kompleksitetin e t msuarit sa her ne i
mshojm njrit prej faktorve n dukje t thjesht. Dhe n t vrtet familjet e modeleve nuk
bjn gj tjetr vese nnvijzojn kt rol faktorial, duke shprehur kshtu nj qllim. Nse duam
ti dallojm mjafton t prmbyset formula pr t par se far thekson secili model t msuari.
Qllimi i t msuarit determinon prmbajtjen e kurrikuls, procesin e t msuarit dhe rolin e
subjekteve t edukimit. Por shkolla ka edhe arritjet e saj t brendshme, faktort e vet t
zhvillimit. Brendia e 4 familjeve t modeleve t msimdhnies, e nj shumsie grupimesh q ne
mund ti strukturojm edhe ndryshe, diktohet edhe nga fakti se kufijt e t msuarit jan t
pafundm, ashtu si jan t pafundm kufijt e dijes, t universit, si sht e pafundme hapsira
dhe koha. do grupim modelesh t nxni shpreh nj nevoj q vjen prej njohjeve, nevojave dhe
qndrimeve t ndryshme ndaj bots e si rrjedhoj edhe ndaj t msuarit.Vet msimdhnia duke
qen edhe filozofi (raport konceptesh), edhe psikologji edukimi (raport qndrimesh), edhe
politik (raport interesash), edhe ekonomi (raport mbshtetjesh financiare), edhe didaktik (
raport subjektesh), edhe metod (raport strategjish), edhe proces (raport rrugkalimesh), edhe
eksperienc (raport prvojash individuale), edhe inteligjenc (raport aftsish), edhe kujtes
(raport kapacitetesh), edhe perceptim (raport receptorsh), edhe etik e aksiologji (raport vlerash

cxix
dhe vlersimesh) e kshtu pafundsisht, sht n vetvete shum komplekse dhe e ndrlikuar, pasi
lehtsimi apo vshtirsia qndron pikrisht tek denduria dhe shumsia e ktyre raporteve, q
shpesh kan dominanca tronditse. Mjafton t kujtojm tronditjen q i solli shkolls Raporti
Koleman, i cili vrtetoi se ndryshimet mes nivelit t nxnsve spjegohen n pjesn m t madhe
prej kushteve familjare dhe pozits shoqrore, dhe jo prej shkolls dhe edukatorve si mendonin
deri von kta t fundit. (Shiko Kenneth A. Strike, Jonas F. Soltis, The ethics of teaching) 59 .
N t vrtet modelet me gjith gjuhn e moderuar dhe strukturat joshse nuk i shptojn
dot gracks s njanshmris, t dominancs s nj faktori t formuls pr t ciln folm m lart.
Kshtu familja e bazuar n sistemin e sjelljeve (mjeshtrit e t nxnit, msimdhnia e
drejtprderejt, simulimi, t nxnit social, planifikimi i programuar) n prgjithsi sht familje
q thekson rolin e msuesit, filozofin pozitiviste dhe psikologjin bihevioriste pas saj. Ajo i jep
msuesit nj rol qndror, ai ka misionin e zbatuesit t kurrikuls, duke prdorur planifikime t
sakta, shprehi t mira, koncepte pr drejtimin e klass dhe vlersimin e nxnsve. E thn shqip
kjo familje modelesh qeth me nj grshr, pavarsisht nga koka q ke. Pra sht msuesi ai q
zotron mjeshtrit e msimdhnies, q realizon msimin e drejtprdrejt, q krijon simulimet,
q inkurajon t nxnit social, q planifikon dhe programon gjithka. Po nxnsi? Ndrkoh kjo
pyetje gjen prgjigje tek familja e modeleve personale (msimdhnia e drejtprdrejt dhe rritja,
nxitja e vetvlersimi) Ato kan nxnsin n qendr, duke u mbshtetur kshtu tek filozofia
fenomenologjike dhe ekzistencialiste (Sartri), ku msuesi si individ emotiv ka pr detyr ti
ndihmoj nxnsit pr tu zhvilluar individualisht pr t arritur nivele t larta vetveprimi,
arsyetimi dhe miratimi. Kjo pikpamja filozofike q fokusohet n zhvillimet vetiake t nxnsve
nprmjet prvojave personale msimore pr t qen individ autentik mbshtetet tek
psikoterapia dhe psikologjia humane, (Gordon Allport, Abraham Maslo dhe Carl Rogers), pasi
aty parsore jan interesat e nxnsve. Po planifikimi, struktura dhe brendia e kurrikuls?
Prgjigje m t mira kjo pyetje i merr tek familja e modeleve t prpunimit t informacionit (T
msuarit induktiv, arritja e konceptit, mbshtetja pr t mbajtur mend, organizuesit e avancuar,
hetimi shkencor, formimi pr t pyeturit) q gjen m tepr mbshtetje tek psikologjia kognjitive.
Kjo familje ashtu si dhe familja sociale (partner n t nxn, grupi i vzhgimit, loja me role,

59
Kenneth A. Strike, Jonas F. Soltis, The ethics of teaching-Etika e msimdhenies, Universiteti i Kolumbias, 2004 ,
fq. 149,

cxx
hetimi juridik etj.) e ven theksin tek prmbajtja dhe procesi, e konsiderojn msuesin si lirues
t mendjes njerzore dhe si nj edukator t qenieve n formim, q kan dije dhe moral njerzor.
12.4. Kundrshti mes modeleve msimore dhe vet dhe msuesve
Kundrshti mes modeleve dhe msuesve q i transmetojn ato ka edhe n rrafshe t tjera,
psh. mes t msuarit formal dhe informal, mes kurrikulave t hapura (plane, programe, tekste,
teste) dhe t fshehura (qndrime, metoda, strategji, teknika dhe mjete), mes theksimit t t
msurit logjik, racional, sistematik, dhe atij me imagjinat, iracional dhe spontan. Nse bjm
krahasimin duke prdorur Diagramin e Venit do t vrejm menjher t prbashktat dhe
dallimet mes modeleve, pikrisht duke u mbshtetur n kto principe. Krahasoni p.sh.
Organizuesin e avancuar me t msuarin kreativ, t msuarit e programuar me memorizimin etj.
Organizuesi i avancuar dhe t msuarit e programuar anojn nga t msuarit formal, kurrikula e
hapur dhe t nxnit racional, ndrsa t msuarit kreativ dhe memorizimi tek t msuarit informal,
kurrikula e fshehur dhe imagjinata. Rastet e marra pr krahasim t bindin se ktu ka dhe nj
problem tjetr. Shumica e modeleve nuk mbshtetin formimin e personalitetit n t tre fushat
kryesore t veprimtaris psiqike: at kognitive, afektive dhe psikomotore. Nse do t krahasonim
prsri do t thoshnim se t parat mbshteten m shum tek njohja dhe t dytat tek emocionet.
Bile kt idhtart e tyre e deklarojn hapur, e nxisin dhe stimulojn. Tani po qndrojm m
ngadal n nj problem t dyt t madh. N problemet etike q gjallojn n kundrshtit mes
modeleve.

Modeli i puns n grupe, i quajtur ndryshe partner n t nxn, prmban disa

probleme edukimi, etike dhe jo etike, pra disa an kontradiktore. Nga njera an grupi motivon
m mir procesin se sa puna individuale, nxit aktivizimin dhe pjesmarrjen e nxnsve,
diskutimin dhe debatin; krijon mundsin pr t ven n dukje individualitetet, krijon mundsi
pr kmbim prvojash dhe nivelesh t nxni; krijon hapsirat dhe frymmarrjen e nevojshme
q nxnsi t pyes dhe t msoj, t flak druajtjen dhe turpin e panevojshm e shpesh
frenues, pasi n krah apo prball ka shokun e tij t nj moshe dhe me t ndihet si i barabart;
n punn me grupe nxitet shpirti i iniciativs dhe realizimi i vetvetes, pra mundsia pr
vetaktualizim; verifikohet e vrteta, nxitet bashkpunimi dhe formohet e forcohet kolektiviteti,
ndjenja e prkatsis s grupit, proceset integruese dhe bashkpunuese, kultivohen ndjenja

cxxi
miqsore, hiqet xhelozia dhe frika (kujto Piazhe dhe Vigotski te Psikologji edukimi 60 B.
Musai) Nse katr familjet kryesore t modeleve t msimdhnies e arrijn kt puns n
grupe dhe projektet e demokracis n shkoll, t t msuarit kritik e krijues e veanrisht ai i
edukimit global. N shkollat ku sht aplokuar ky projekt e kam par kt t mishruar n
punn e gjall t msuesve dhe nxnsve n klasa. N pak koh nxnsit kryenin detyra t
ndryshme: krijimi letrar, vizatimi, ekspozimi, zgjidhja e detyrs etj., duke rritur rendimentin
dhe efektivitetin. Kshtu nxnsi ndihet i nevojshm, i aft dhe i motivuar pasi detyra e tij
sht t bj at q ka mundsi t bj sipas shkalls s aftsive t prgjithshme dhe t veanta.
Grupet e nxnsve ndihmojn n zhvillimin e aftsive drejtuese, organizative dhe menaxhuese,
vetdrejtimin dhe prgjegjsin. Edhe fmijt e kopshtit dhe t shkolls fillore mund t
msojn nga trajnimi q prmirson aftsit e tyre. Pra si e shohim sht nj model efektiv,
etik dhe edukativ. Por ai prmban edhe ann tjetr t medaljes. Diskutimi n grup mund t
shoqrohet me shpenzime kohe t panevojshme, t krijohet mundsia pr t br zhurm, pasi
fmijt ndodh t ndjehen jasht kontrollit e t vzhgimit t rrept t msuesit, abuzohet me
lirin e krijuar n vend q t administrohet ajo. Modeli mbart rrezikun e daljes s disa
nxnsve jasht kontrollit, krijon mundsi q disa nxns t sundojn grupin duke u mbyllur
dern t tjerve, t cilt ndjehen t ndrojtur dhe t pamotivuar, pasi edhe at q ata mund ta
bjn mir, ua rrmbejn lidert. Ashtu si rrezikohet edhe klasa nga ekstremi tjetr, nga
adolishentt kurajoz dhe egoist, shpesh nxns t vshtir q gzojn autoritet fallco, q
nprkmbin t tjert dhe din ti imponohen shumics. (Shiko edhe S. Llambiri Braktisja e
fsheht 61 Nuk ka asnj dyshim se n t dyja rastet ktu sht evident roli parsor i puns
profesionalisht t moralshme dhe t prgjegjshme t msuesit. Nj msues efektiv rrit shanset
q nj model t bhet edhe m i mir, nj msues i keq, kompromenton edhe modelin m t
mir.
Po qndroj n nj msues q zbaton n praktikn msimore hetimin juridik. Dihet se
hetimi juridik, sht nj model i bazuar mbi konceptin se n shoqri njerzit kan pikpamje dhe
prioritete t ndryshme, ku vlerat dhe qndrimet sociale legjitimojn ose zbutin konfliktet.
Rizgjedhjet komplekse, eksperimenti hetimor dhe hetimi juridik, shtjet e diskutueshme brenda

60
Musai B., Psikologji edukimi, Pegi, Tiran, 1999, fq.102-106, 206-246, 273-311,

61
Llambiri, Stavri, Drejtori i shkolls: Braktisja e fsheht, Albas,Tiran-Tetov 2004, fq.92,

cxxii
nj konteksti t nj renditje sociale produktive krkojn negociata dhe bashkpunim ndrqytetar.
Modeli kultivon mundsi q qytetart me inteligjenc t analizojn dhe marrin pjes n zgjidhjen
e shtjeve me interes publik, t cilat lipset t reflektojn konceptet e drejtsis dhe dinjitetit
njerzor, dy vlera baz t nj shoqrie vrtet demokratike. Njerzit zakonisht e imagjinojn nj
qytetar t aft si nj komponent shum t mir pr t gjykuar. Pozicionimi n nj ast si antar i
Gjykats s Lart ku ka ardhur nj shtje pr tu apeluar krkon pozicinim n dy qndrime t
ndryshme, si i pandehur dhe si gjykats. Vlersimi i situats dhe i gjith procesit ka t bj me
fatin e njeriut dhe kjo krkon nj vendimmarrje t drejt. Ky sht shpesh roli q duhet t marr
nxnsi pr problemet e jets publike. Dhe ky rol krkon tre lloj kompetencash: familjarizimi me
vlerat e besimit tek kushtetuta dhe ligjet, bashksia e aftsive pr t njohur, prcaktuar, analizuar
dhe vlersuar problemin juridik; kompetenca n njohjen dhe trajtimin e shtjeve publike.
Modeli i hetimit juridik krkon gjithashtu q t respektohen fazat e veprimit: orjentimi drejt
rastit, identifikimi i shtjeve, marrja e pozicioneve, shqyrtimi i qndrimeve dhe modelimi i
argumentave, riprcaktimi dhe rikualifikimi i pozicioneve, vlersimi i supozimeve faktike dhe
pozicionet e kualifikuara m pas. Kontradiktat e ktij modeli qndrojn n faktin se krkon
rigorozitet dhe prgjegjsi n angazhimet praktike t msuesit dhe t nxnsve. Varet shum fati
i modelit nga aftsit juridike t vet msuesit, pasi sht ai q do t servir materialet, rastet
konkrete dhe faktet bruto apo t rishikuara, ai do t ndjek dhe menaxhoj procesin, do t loz
rol lehtsuse apo do ta vshtirsoj at; sht gjithshtu ai q do t gjykoj pr vlerat e
qndrimeve t nxnsve, pr kultivimin e sjelljeve t tyre. Nse kt pun se bn mir rrezikon
skarcitetin intelektual dhe kultivime edukative negative. N literatur prmenden fakte t
bashkpunimit t viktimave me keqbrsit Sindroma e Stokholmit dhe vshtrimi armiqsor
ndaj forcave t rendit. Nse msuesi nuk e njeh pr vete problemin, si do ta kuptonin dhe hetonin
juridikisht nxnsit nj rast t till? Gjithashtu nj rezerv e madhe ndaj ktij modeli qndron n
faktin se ai smund t jet kurrikular dhe tekstual t paktn n nj pjes t madhe t lndve
shkollore, veanrisht n ato matematiko-natyrore. Nse msuesi sht qytetar juridik n sjelljet
dhe veprimet e tij etike dhe nse ai arrin t hyj n strukturat prmbajtsore t tems msimore
kt model do ta gjej t sukseshm, n rast t kundrt jo. Nj or msimore mbi dramn
Vilhem Teli t Frederik Shilerit n shkolln Adem Sheme e zhvilluar si hetim juridik mbi
personazhet, pas nj prgatitje shum t mir paraprake t msuesit dhe leximin e veprs nga
nxnsit m ka ngelur n kujtes si nj arritje e vlefshme arsimore. Msuesja vet, ishte model i

cxxiii
etiks qytetare dhe profesionale, vepra kishte nj prmbajtje t shndosh n aspektin e kahut
prparimtar t vlerave, konflikti dhe personazhet me veprimet e tyre jepnin dor pr hetimin
juridik. Dhe ai u sendrtua bukur.
N prgjithsi modelet krkimore dhe hulumtuese realizojn t nxn efektiv n shumicn
e lndve shkollore, prfshi ktu edhe matematikn dhe shkencat natyrore, por kan prparsi n
lndt shoqrore, si letrsi dhe historia. Ata i nxisin nxnsit pr analiza dhe sinteza, krijojn
hapsira pr t grumbulluar dhe grupuar argumente pro dhe kundr duke kultivuar kshtu nj grup
aftsish prkatse q nxnsit do ti nevojiten shum n jet. Nxnsit ndjehen t aft dhe t
motivuar pr t interpretuar fakte t jets s prditshme duke nxitur t menduarit hipotetik, t
pavarur, kritik e krijues. Nxitet t nxnt dhe msimdhnia aktive, gjithprfshirse dhe
inkurajuese. Krijohet nj klim mirkuptimi n klas, t pranimit t tjetrit, t t menduarit
ndryshe, t t qenit i hapur dhe reflektiv. Edukohet gjykimi racional, vlersimi konstruktiv nga t
gjitha pikvshtrimet, pasi ekzistojn hapsirat e zhvendosjes dhe fokusimit t kamers atje ku
palve iu intereson. Pranohen, nxiten dhe afishohen qndrime dhe vlera pozitive. Por duhet br
kujdes sepse modeli duke mos qen universal mund t prdoret atje ku sbn dobi psh. n ciklet e
ulta apo t larta t arsimit nntvjear, pasi dihet se ai sht m i frytshm n arsimin e mesm.
N shkollat tona nntvjeare ky model krkimor sht prdorur kryesisht n gjuh, (puna me
fjalorin dhe fjalt e rralla), lexim (grumbullim dhe klasifikim kngsh dhe krijimesh popullore)
dhe histori (puna me enciklopedin) etj. Ndrsa si model hulumtues sht prdorur pr zgjidhjen
e disa problemeve konkrete nga jeta shoqrore e nxnsve, nga jeta e bashksis dhe komunitetit
rreth shkolls. Por gjithsesi sht pak pr t then se sht model efektiv pr moshat e vogla. Ka
raste kur klima e pranimit t argumentave kundr favorizon nj klim t ftoht komunikimi
mes palve, ndaj duhet br kujdes q n fillim t caktohen rregullat e lojs ashtu si n rastet e
biseds, diskutimit, debatit dhe puns me grupe, ku duhet kultivuar fryma e partneritetit. N
trajtimin e problemeve shoqrore hulumtimi duhet orientuar n diskutimin rreth ideve: si ndodhi,
si mund t ndodh n t arthmen apo si nuk do t ishte mir t ndodhte etj. Veanrisht duhet
br kujdes kur hulumtimi shkencor apo juridik merret me studimin e rastit, ku shtjet me
gjakftohtsi duhen par nga shum pika vshtrimi.

12.5. Modeli i puns me projekte krkimore si risi kurrikulare n edukimin etik

cxxiv
 Vitet e fundit n shkolln ton po hyn edhe modeli i puns me projekte krkimore. Nj rast
t mir prbn programi dhe teksti Letrsia dhe gjuha shqipe n shkollat e mesme. Ky model
msimor kultivon aftsin e hulumtimit, t mbledhjes s informacionit, t t vrojtuarit t
dukurive brenda dhe jasht klass; t grumbullimit, seleksionimit dhe veimit t detajeve q
ndrtojn prshkrimin e ngjarjeve dhe vet fokusimin e tems s projektit; edukojn aftsin pr
t hequr paralele mes informacioneve t grumbulluara nga burime t ndryshme pr t njejtin
problem apo shtje, pr ti klasifikuar, krahasuar dhe analizuar ato me qllim trheqjen e
konkluzioneve prkatse. Kjo pun mund t ndihmoj edhe pr t ngritur dhe vrtetuar hipoteza
prkatse q ndihmojn n zgjidhjen situats problemore dhe n vendimmarrje sa m t
dobishme. N punn me kt model msimdhnie nxnsit dhe studentt msojn duke br. Ve
ksaj sigurohet pjesmarrje aktive mjaft e gjer sepse projektet zakonisht jan posarisht t
interesuara pr kt pjesmarrje. Nse gjat aplikimeve t ktij modeli me projekte krkimore nuk
sqarohen detyrat prkatse pr do grup apo individ, nuk pasqyrohen hapat dhe fazat e zbatimit
n mnyr t detajuar, objektivat, veprimtarit, koha, mjetet, kushtet dhe produkti q do t arrihet
gjat ktij procesi dhe n prfundim t tij rrezikon t shprdorohet koha dhe energjit kot, ku
nxnsit t lvizin t hallakatur n nj rreth t mbyllur. Suksesi n projektet krkimore
parakupton q nxnsit duhen prfshir n disa teknika dhe strategji mbshtetse, si: anketime,
pyetsor, intervista etj., t cilat kultivojn aftsit krkimore, edukojn etikn e komunikimit,
racionalizojn kohn, kulturojn dhe profesionalizojn t pyeturit, menaxhojn hapsirat
organizative duke strukturuar anketn, pyetsorin apo intervistn n dobi t realizimit t
projektit. Me siguri, msuesit q e njohin punn me projekte nga prvoja e tyre si qytetar, nga
bashkpunimet me OJQ apo fondacione t ndryshme, pra msuesit q kan kuptuar moralin e
projektit: projekto mir q t jesh i besueshm, prfshij sa m shum pal dhe pjesmarrs n t
q t sigurosh mbshtetje dhe shkoji projektit deri n fund nse do t fitosh, edhe n zbatimet e tij
msimore do t ken sukses. Morali q prcillet sht i qart. Por dobia pr nxnsin sht tejet
praktike. E mson se si t evidencoj dhe zgjidh probleme prmes puns me projekte. sht nj
msim i kualifikuar n aftsimin pr jetn.

12.6. Prurje t modelit t lojs me role

Ndrsa modeli i lojs me role nga vet prfshirja n familjen e modeleve sociale t
msimdhnies t ndihmon t kuptosh se loja me role fokusohet n studimin e vlerave dhe

cxxv
sjelljeve sociale. Rndsi ktu ka kuptimi i konceptit t rolit. Seicili individ ka mnyrn e tij t
lidhjes me njerzit, me situatat dhe objektet. Mendimet dhe ndjenjat personale t bjn t besosh
se X-i sht i pandershm dhe atij nuk mund ti besohet, ndrkoh q dikush sht i interesuar ta
njoh X-in pasi atij i interesojn njohjet dhe eksperiencat e reja. Edhe kjo sht sipas tij nj
mnyr pr ta shmangur t keqen, pr t prballuar situata t papritura apo t pakndshme.
Reagimet e buta apo agresive jan pjes e realitetit intelektual apo emocional, pra edhe pjes e
rolit t cilit njeriut i duhet ta luaj n jet. Terma t till, si: miqsor, sensibl, snob, shantazhist,
agresiv, qaraman, i di t gjitha, etj., prmbledhin karakteristika q u prgjigjen roleve. Pra nj rol
sht nj sekuenc e modeluar e ndjenjave, e fjalve dhe veprimeve. Ai sht unik, sht nj
mnyr e zakonshme e lidhjes me t tjert. N situata t ndryshme, zakonisht problemore, luajtja
e rolit reflekton mnyrn e njohjes s problemit nga fmijt, mnyrat e zgjidhjes s tij, duke
siguruar nj motivim m t mir dhe vmendje aktive n t msuar. Jo m kot loja me role sht
kaq produktive q tek parashkollort. Nse hedhim kokn pas, n fmijrin ton, do t dallonim
leht rolet tona t heroit, doktorit, msuesit, prindit, policit, shoferit etj. E nse e shohim tani
veten ssht vshtir t dallosh rolin tnd si msues, si prind, si veprimtar shoqror, si burr apo
grua, si krijues, konsumator apo prodhues vlerash. E pra modeli i lojs me role sht model i
marr drejtprdrejt nga jeta, ndaj sht dhe mjaft i dobishm n t msuar dhe shum i
rndsishm si model edukativ. Morali sht sendrtuar n brendin e lojs, sht mishruar n
qndrimin e lojtarve dhe merr vler kur instruktohet mir prej msuesve. sht nj model q
kalon n disa faza, si: ngritja e grupit, przgjedhja e pjesmarrsve, caktimi i skens, prgatitja pr
vzhgim, luajtja e rolit, diskutimi dhe vlersimi, riluajtja e roleve, srish diskutim dhe vlersim,
ndarja e prvojave dhe prgjithsimi. Loja me role ndikon drejtprdrejt n kurrikuln shkollore,
n programet dhe tekstet shkollore, veanrisht n lnd t tilla si gjuha shqipe, leximi letrar,
gjuha dhe komunikimi, gjuha dhe jeta, gjuht e huaja, edukimi artistik, edukimi qytetar, historia,
sociologjia, filozofia dhe psikologjia. Dialogt, dramatizimet, jurit gjyqsore etj., favorizojn
lojn me role pasi ajo ndikon drejtprdrejt n konfliktet ndrpersonale, lidhjet n mes t grupit,
dilemat personale (luftn e motiveve), problemet historike dhe bashkkohore. Loja me role bn
t shoshiten dhe shqyrtohen mjaft lnd msimore, por m e rndsishme sht se ajo i shrben
drejtprdrejt procesit t edukimit dhe formimit t personalitetit; evidencon dhe shqyrton ndjenjat
dhe qndrimet, perceptimet dhe vlerat; zhvillon aftsit dhe qndrimet n zgjidhjen e problemeve
etj. Duke qen nj model kompleks, loja me role mbart dhe kontradikta, komplekse dhe ngarkesa

cxxvi
q mund t vin nga pozicionimi jo i mir n rol, keqinterpretimi i rolit (jo vetm n planin
artistik, po m tepr n at social dhe etik), abuzimi me rolin, etj., ndaj shpesh sht e nevojshme
t reflektohet, t ndrpritet loja, t kmbehet roli, t zbutet konflikti artificial i lindur nga
qndrim n rol etj. Ndaj sugjerohen dhe simulimet, zhvillimi i nj skene tjetr, loja alternative,
lidhja me situata historike apo aktuale etj. Modeli msimor i Lojs me Role duke qen shum
pran teatrit, pr mendimin ton ka dhe nj reflektim kompleks n edukim, pasi nga njera an i
shrben katharsisit (shiko Poetika e Aristotelit 62), nga ana tjetr bn q edhe n jet t luash
rolin, shpesh dhe keqbrsin. Jo m kot disa artist shqiptar e t huaj jan akuzuar apo dnuar
publikisht pr kto lojra me role. Msuesi i mir di se lojra me role t bj dhe role tu
rekomandoj nxnsve pr t luajtur n shkoll dhe n jet.
12.7. Modeli Sinektik 63
Modeli Sinektik i prmirsimit t mendimit krijues i Gordon, sht ai q msuesve t
letrsis dhe psikologjis besojm se u bn m shum prshtypje. sht nj model i marr nga
jeta, nga shpikjet e prodhimit industrial dhe i prshtatur pr shkolln. sht nj model q thyen
tabu dhe korniza, pasi nuk e konsideron procesin krijues si pron t disa njerzve, t mistershm
e mistik, por t vetdijshm dhe t prvetsueshm pr t gjitha qeniet njerzore. Mund t ket
dyshime pr rrugt se si mund t shkohet matan t njohurs, pra nga racionalja tek iracionalja,
pr disa kjo ssht pun adolishentsh. T analizosh ide t reja, kjo sht aftsia e fundit e
procedimeve t informacionit, ashtu si mund t debatohet q liria pr t krijuar sht nj nga
majat e zhvillimit personal, ashtu si mund t debatohet edhe pr iden se krijimi sht kryesisht
produkt emocional, t paktn fakti se ai kultivohet prmes msimit t drejtuar nga msuesit
prmes teknikave intelektuale, t bn t besosh se s pari sht produkt kognitiv q natyrisht
prjetohet emocionalisht. William Gordon ka zhvilluar nj procedur q t ndihmoj njerzit q
t thyej kornizat dhe t zhvillojn zgjidhje t reja t problemeve, t prodhojn nj shkrim e
lexim m t kthjellt dhe t bashkojn grupe q t punojn s bashku pr t gjetur dhe krijuar
zgjidhje t problemave, m tepr sesa konceptim i krijimtaris si nj aspekt i izoluar thell n
procesin msimor ajo mundson t ket klim bashkpunimi ndrmjet grupit t fmijve. Por
kemi nj rezerv, mos vall kshtu i hiqet magjia procesit t krijimit? A mund t lind kshtu

62
Aristoteli, Poetika, Gjon Buzuku, Prishtin: 2003. fq. 131,
63
Gordon, J J.William, (9 shtator 1919 - 30 qershor 2003) ishte nj shpiks dhe psikolog. Ai njihet si krijuesi i nj qasjeje n
zgjidhjen e problemeve t quajtur synectics,

cxxvii
nj Aishtajn apo nj Shekspir? Mos vall kshtu autorsis dhe orgjinalitetit i bie vlera? Kto
jan rezerva potenciale, pasi n praktikn shkollore ky model rezulton i plqyeshm dhe i
efektshm. Kemi vzhguar mjaft raste kur vlerat e ktij modeli edukativ marrin jet n klasa e
shkolla. Rasti m i freskt ishte nj ekspozim i punve t kryera nga nxnsit e shkolls 9-
vjeare 9 Tetori n Sarand. Na ka befasuar vrtet gjetjet e vrteta krijuese dhe artistike t
nxnsve. Msuesja q e kishte drejtuar punn me fmijt kreativitetin dhe etikn qytetare i ka
simbioz t karakterit, ndaj dhe pati sukses.
N baz t t gjitha modeleve t msimdhnies ekziston t pyeturit. Esht nj teknik q
gjithmon m intrigon, aq sa edhe brenda ktij studimi i kthehem disa her, duke e par nga disa
knde shikimi. Si teknik universale q bazohet n zgjimin e interesit t nxnsve pr t marr
prgjigje t qarta dhe reflektive, t pyeturit konsiderohet me t drejt si els pr t hapur portat
e dijes. Nj psikolog rus, Igor Zagashev e krahason pyetjen me grepin. ( Shiko revistn
Mprehtsi nr. 9) Pra pyetja sht karemi q vendoset n grep (forma e pikpyetjes) pr t
kapur peshkun, pra prgjigjen e pritshme. Pyetjet synojn kontrollin e kujtess (t mbyllura,
konvergjente), aftsimin e nxnsve pr grupime t dhnash, klasifikime, krahasime, analiza,
sinteza, interpretime dhe vlersime (t hapura, divergjente). Por pyetjet mund t krkojn edhe
aftsimin e nxnsve pr t ndrtuar hipoteza, pr t shtruar dhe zgjidhur probleme; pr t nxitur
mendimin kritik e krijues; pr ti aftsuar ata t fitojn m shum besim, t marrin m shum
prgjegjsi dhe t vetprfshihen n proceset integruese; t shkmbejn prvoja, gjykime dhe
vlersime; t nxisin dhe manifestojn gjendje emocionale pozitive. T bjn prshtypje
veanrisht se si Abramovi ngre pyetjet pr qllime kreative me studentt e vet, udhhequr nga
modeli krijues i Gordonit, psh: si ngjan poema me nj makin? Pr t marr prgjigje befasuese
q rrahin tek krijimi i anologjive, tubimi i imazheve dhe bota metaforike e procesit t krijimit.
(Shiko Models of Teaching, libr i cituar) Kontradiktat n t pyetur qndrojn n mosmarrjen
parasysh t aftsive perceptive t nxnsve, (flasim pr aftsit perceptive moshore, por dhe pr
aftsit individuale q krkojn respektim t nivelit t t nxnit). Nj rrezik m vete prbn
keqprdorimi i pyetjeve, prfshirja e disa pyetjeve n nj fjali pyetse; kmbngulja pr t marr
vetm prgjigje fikse; padurimi pr t marr prgjigje duke mos respektuar kufijt kohor t
reagimit t mundshm; caktimi paraprak dhe jo motivues i personit q do t prgjigjet; mungesa
e besimit ndaj nxnsit etj.(Shiko Metoda t mesimdhnies, grup autorsh, si dhe Modele t
msimdhnies s suksesshme) Burimi ku shuan etjen dija pr t pyeturin sht libri dhe

cxxviii
msuesi, nse ai arrin ta edukoj nxnsin t pyes, i ka dhn nj nga aftsit e jets dhe t
vetedukimit t shndetshm.
Nj rast pr t debatuar na jep Memorizimi, modeli i prmirsimit t kujtess. Krkuesit e
fundit pr memorizimin e ven theksin veanrisht n prdorimin e fjalve lidhse q lehtsoj
dhe prmirsojn kujtesn, bashkveprimin duke dhn disa efekte dramatike n shkalln se si
nxnsit mbajn mend dhe marrin informacionin dhe konceptet. N disa aplikime guidat
udhzuese ndihmojn kujtesn, n t tjerat ndihmojn nxnsit n zhvillimin e aftsive. N mjaft
raste argumentohet mir se si bhet e mundur t nxnit me ato modele e teknika t thithjes s
msimit, t ruajtjes, rifitimit dhe riprodhimit t informacionit, pr shembull kur bhet fjal pr
prdormin e fjalve kye, t teknikave selektive, riorganizuese, pems s mendimeve etj. Por
prshtypja jon e mbshtetur n praktikn shkollore sht se pavarsisht rezultateve, q mund t
japin fjalt lidhse, prsritjet prmendsh, zinxhiri i fjalve, teknikat zvendsuese etj., i duhet
64
besuar m tepr programimit gjenetik t trurit, si thot omski pr rastin e prvetsimit t
gjuhs se sa teknikave alogjike dhe artificiale. Emigrimi i shqiptarve kt dhjetvjearin e
fundit ka provuar se klima e gjall gjuhsore dhe programimi biologjik i trurit ka br q
veanrisht fmijt tan ta msojn italishten, greqishte, anglishten dhe gjermanishten m shpejt
se sa me do teknik tjetr t mundshme. Pa e zgjatur dilema Memonika shkenc apo
sharlatanizm?, ( Shiko Bisedj a psikollogij, grup autorsh) ka gjasa t mos nnvleftsohet
asnjher.
N t gjitha modelet e prezantuara n librin Modele t msimdhnies n masa t
ndryshme jan prezent biseda dhe diskutimi. Kjo sht kudhra ku farktohen ide t rndsishme.
Po ndalemi tek diskutimi, pasi aty krijohen mundsi pr t nnvijzuar at ka dshirojm. Gjat
diskutimit rritet motivimi i nxnsve, zhvillohen aftsit komunikuese, nxitet elokuenca dhe
rrjedhshmria e t folurit, favorizohet shkmbimi i ideve dhe alternativave, realizohen trajnime
t organizuara dhe spontane, shtrohen dhe zgjidhen probleme, evidencohen qndrime dhe vlera,
pranohet diversiteti dhe respektohen toleranca dhe konsensusi; nxitet debati dhe argumenti
konstruktiv. Por nse diskutimi nuk paraprgatitet, nuk planifikohet mir, ai kthehet n nj
strmundim pr t gjitha palt. Pyetjet e paparamenduara mund t na ojn n daljen nga tema
ose t degjeneroj n nj dialog t zakonshm msues-nxns me pyetje-prgjigje rutin. Dihet

64
Chomsky, Noam. Lindur 7 dhjetor 1928 Philadelphia, Pennsylvania, gjuhtar dhe psikolog, ka themeluar shkollat e gjuhsis
gjenerative dhe t psiko-filozofis analitike,

cxxix
se diskutimi mund t lind debatin konstruktiv. Debati siguron zakonisht mundsi pr ta
eksploruar n thellsi nj shtje t diskutueshme, pr ta studiur at nga t gjitha ant, pasi aty
rrihen pikpamjet kontradiktore, ngjallet interes, polemizohet n mnyr efektive, sqarohen e
kthjellohen t gjitha shtjet; por debati mund t rrezikoj t bhet nj procedur e teprt,
formale dhe jo efektive, nse shtjet e shtruara pr debat nuk prmbajn pikvshtrime
kontradiktore, pra thelbin e debatit. Nga ana tjetr nxjerrja n pah e t menduarit ndryshe
rrezikon t degjeneroj n ekstremitetet bardh e zi, t humbas mundsin e kontaktit me
shumicn duke u kthyer n nj shtje t dy personave q shohin vngr njeri-tjetrin. Pra humb
kontaktin me gjithprfshirjen q sht edhe nj nga qllimet e mdha t arsimimit publik. N
diskutime dhe debate nxitet dhe nnvizohet rrjedhshmria dhe elokuenca ligjrimore, por kjo
mund t nxjerr fituesin e gabuar, pra fitues n kurriz t s vrtets.
Si prfundim, pavarsisht nga ato q ne theksuam, pra nga kontradiktat, kundrshtit dhe
refleksionet, n fund t fundit modelet e msimdhnies jan rrug afirmative t t msuarit q
kan ardhur n literatur nga bangat e jets, nga praktika e shkolls dhe eksperimentimit
pedagogjik. Ato krkojn njohje, prvetsim dhe qndrim reflektiv. Modele ideale nuk ka.
Efektiviteti i modeleve varet jo vetm prej shumsis s faktorve q rreshtuam n fillim t ksaj
trajtese, por edhe nga gjera n dukje jo aq ndikuese, si: natyra e lnd, tema e msimit, niveli i
nxnsve, klima e klass etj. si kto q ne e dim mir se jan vendimtare n brendin e procesit.
Sidoqoft ne besojm se dija sht forc, se besimi sht detyre morale dhe dyshimi sht detyr
intelektuale. E gjitha kjo sht pjes e t qenit edukator, qenie e prgjegjshme, reflektive dhe e
angazhuar si njeri dhe si qytetar, si edukator profesionist.
Larmia e madhe e aktorve q manifestojn qndrime etike n punn me nxnsit sht
shum e madhe. N qendr sht msuesi, paka se ne mund t flasim edhe pr moralin e
teksteve, etikn e drejtimit t shkolls, etikn e zyrtarve t arsimit ndaj hirarkis s vlerave
shkollore etj., gjithsesi duhet pranuar se kjo larmi sht favorizuese. Dhe pavarsisht nga kjo,
nj gj duhet pranuar pa hezitim: pr etikn e msuesit dhe raportin e tij me modelet e
msimdhnies n shkolln ton ka nj vakum t habitshm institucional q mund t buroj ose
nga mosnjohja e dobis dhe rndsis s tyre, ose nga mendimi se etika dhe modelet n vetvete
jan kufizuese, ato e vn trurin e msuesit n korniza, nuk kan rreze veprimi pr t gjitha
veprimtarit edukative, pr t gjitha lndt dhe t gjitha moshat, ndaj edhe kur flitet pr to,
trajtohen n mnyr shum t prgjithsuar dhe t skematizuar. Duke qen se etika dhe modeli

cxxx
jan gjithprfshirs: kurrikular, programor, tekstual dhe procedurjal, kt lloj qndrimi, duke e
kufizuar si shtje procedurash t msuesit n orn e msimit e kufizojm dukshm. Mos sht
m mir kshtu? Mundet. Autort q shkruajn pr raportin mes etiks dhe modelit nuk vijn nga
padija, prkundrazi, nga burimet e dijes. Diku gjetk qndon problemi. Ta shohim. Kur etika
bhet qllimore dhe fetishizohet, edhe modeli bhet skllavi i saj. Ky proces lind nj produkt:
njerzit makina. 65
12.8. Aspekti filozofik i problemit

Aspekti filozofik i problemit: N prvojn e shkolls son ka pasur disa orientime

filozofike perndimore e lindore, q kan qen produkt ose i politikbrsve dhe
vendimmarrsve t arsimit, ose jan futur n shkoll si rezultat i prurjeve t ndryshme q
vinin nga prvojat e vendeve ku kishin prfunduar studimet universitare specialistt tan,
gj q pr mendimin tim ndodh edhe sot. Kshtu tek ne sht folur pr edukimin
herbartjan t krrbait dhe disiplins s hekurt, veanrisht n periudhn e pavarsis, pr
prvojn pak m liberale t shkollave italiane dhe amerikane n Shqiprin e viteve 30-40
t shekullit q shkoi, pr ndikim jugosllav n shkolln kosovare gjat gati gjith shekullit t
njzet, pr nj ndikim t gjat t shkolls elitare dhe t politizuar sovjetike, pse jo dhe asaj
kineze (gjimnastika e mngjezit) m pas dhe natyrisht pr shkolln e sotme ende pa ndonj
identitet t spikatur. T gjitha s bashku, natyrisht me pak prjashtime pr shkollat e
huaja t viteve 30, ka qen karakteristike filozofia e mosbesimit tek njeriu, tek drejtimi i
shkolls me dor t hekurt, tek uzurpimi i teksteve nga filozofia e materalizmit dialektik
dhe historik, nga gjuha e citime politike. Ishte nj periudh q gjithka materializohej me
centralizimin dhe diktatin e plot mbi planifikimet, programet dhe tekstet msimore. Kjo
filozofi e mosbesimit tek njeriu shtrihej nga politikat e drejtimit t arsimit n politikat e
kontrollit dhe merrte fund me politikat e ndshkimit. (ju kujtoj se disa nga ministrat dhe
zv/ministrat e arsimit dhe t kulturs jan goditur politikisht gjat 40 viteve t pushtetit
monopartiak, psh: Sejfulla Maleshova, Thoma Deljana) N aspektin pedagogjik kishte vetm
nj model thelbsor, at t msuesit n qendr t procesit msimor edukativ. Ky model
mishrohej kryesisht n metoda t tilla, si: leksioni, spjegimi, demonstrimi dhe kallzimi, si
dhe t pyeturit, ku prgjithsisht pranoheshin vetm pyetje t mbyllura, pasi pyetjet e
hapura len shkas pr t vrar mendjen dhe pr t br refleksione, gj q shtetit nuk i
65
Maliqi B., Shnime pedagogjike,fq.204,

cxxxi
interesonte, atij i interesonte q shkolla t bnte shplarje trush. Natyrisht pa qen mohues
ndaj arritjeve t tilla, si: lufta ndaj analfabetizmit, realizimi i reforms arsimore pr
arsimin e detyrueshm, masivizimi i shkolls, furnizimi i mir i saj me tekste, baz
materiale e didaktike, elja e disa universiteteve dhe shkollave t tjera t larta etj. Sot
mendoj se paragjykohet padrejtsisht gjithka e asaj kohe, kshtu q prej nxitimit t
hedhsh bashk me djepin edhe fmijn m duket jo normale. Nj prej atyre arritjeve t
shkolls s djeshme q sduhet hedhur posht sht filozofia e lidhjes s shkolls me jetn,
q sendrtohej n plane, programe, tekste dhe n praktikn shkollore me vendosjen dhe
harmonizimin e tre komponentve: msim, pun prodhues dhe strvitje ushtarake. E
vrteta sht se kndej burojn edhe paraplqimet tona ( t msuesve q e kan kt
prvoj edukimi ) proceset integruese dhe edukimi global n shkoll. Nga ajo lidhje e
shkolls me jetn, nga strvitjet ushtarake e kalitjet fizike, nga aksionet e rinis e puna
prodhuese ne prfituam prvoj, aftsi harmonizimi e integrimi n teori dhe praktika,
koncepte dhe metoda; na u kalit vullneti m shum edhe pr t msuar, na u forcuan
lidhjet sociale e miqsore me njeri-tjetrin dhe me msuesit tan. Mundet q n planin
akademik t kemi pasur humbje, por n aspektin praktik ka pasur dobi t
padiskutueshme. Kt mendim e mbshtet edhe fakti se reforma arsimore n SHBA u
inicua prej ides s konkurencs s shkolls ruse q e oi e para njeriun n hapsir. Shkolla
jon ka qen pr nj koh t gjat nn kt ndikim, i cili edhe sot nuk sht pa pesh. Nj
fakt i dyt vjen prej rezultateve mjaft t mira shkollore t fmijve t emigrantve tan n
perndim, rezultate q ve t tjerave spjegohen edhe me aftsit e brendshme t sistemit
ton shkollor dhe t modeleve t tij t msimdhnies dhe t t nxnit. Kto modele elitare t
shkolls ruse krkonin dhe krijonin nj sistem zinxhir zbatimesh teoriko-praktike q qen
mjaft t avancuara pr kohn.

Reformat q kryheshin n arsim realizonin ndryshime jo t parndsishme pr

prmbajtjen e shkolls dhe modelet e saj t msimdhnies, por nj hap i rndsishm drej
demokratizimit t filozofis arsimore u realizua 5-6 vjet para ardhjes n pushtet t
66
pluralizmit politik prej nj ministri t arsimuar n Franc, Prof. Dr. Sknder Gjinushit,*
i cili futi n shkolln shqiptare frymn e eksperimentimit t disa ndryshimeve t
rndsishme programore si qen eksperimenti 4 vjear pr matematikn, ndryshimi i
66
Wikipedia, Gjinushi, Sknder., matematicen, prof.dr. 12 vepra, ministr i arsimit 1987-1991,

cxxxii
msimdhnies s gjuhs shqipe mbi 4 rubrika baz: t lexojm, t shkruajm, gramatik dhe
drejtshkrim; disa ndryshime konceptuale n programet dhe tekstet e shkencave t natyrs
dhe n at shoqrore, t cilat i bashkonte i njjti bosht filozofik, ai i lvrimit t t
menduarit. Ky vizion ndihmoi n prgatitjen e terenit pr ndryshime t tjera edhe n
rrafshin politik n Shqipri. Kto ndryshime politike t viteve 90 krijuan premisa reale
pr ta shptuar shkolln nga dogmatizmi dhe indoktrinimi. Natyrisht pati dhe teprime.
Bashk me departizimin dhe depolitizimin e shkolls u krkua idologjizimi total i saj, i cili
sht natyrisht nj hap i pamundur, pasi shkolla funksionon si e till vetm n baz t
sistemit t ideve, koncepteve dhe praktikave. Edhe n shkollat perndimore dhe ato
amerikane shkolla prshkohet prej filozofis s optimizmit dhe besimit tek njeriu. Pra
sht nj shkoll q ka n themel sistemin e ideve humaniste dhe demokratike, q synon
socializimin e nxnsve dhe integrimin e tyre n botn moderne.

Etika profesionale e politikbrsve dhe zbatuesve t politikave arsimore, e veanrisht

etika profesionale e msuesve, sundon pra edhe modelet e msimdhnies edhe metodat. Por
ka nj ndryshim pasi metodat u prkasin orve dhe lndve t caktuara, jan pjes e
procedurs, e puns s gjall t msuesit n klas. Modelet n kuptimin kohor, prshkrues
dhe prfshirs jan kurrikulare, pra ndikojn n politikat arsimore, planprogramet shkollore,
tekstet, natyrisht dhe n produktivitetin e orve msimore. Pr ta kuptuar m mir po marrim
dy shembuj konkret: Pse para viteve 90 nuk modelohej shkolla sipas prerogativave t t
menduarit problemor, kritik e krijues, megjithse flitej pr to n kuadrin metodik? Sepse
kjo do t qe nj varrmihje pr sistemin politik n Shqipri. Po nj shkoll amerikan pr
kozmonaut a mund t ket t njejtin modelim si nj fakultet sociologjie? Nse n rastin e
par do t dominonte nj model t nxni t diferencuar n rastin e dyt do t dominonte
brendin e shkolls modeli partner n t nxn. Ndikimi i etiks profesionale ktu sht
vendimtar pr fatet e msimdhnies. Tre ndr parimet baz q prmendin psikologt pr
hartimin e teksteve psh. jan: Renditja, Vazhdimsia dhe Integrimi i informacionit. N
literatur jepet shembulli i konceptit dendsi, si mas pr njsin e volumit, n kuadrin e
modelit analiza e konceptit, i cili nuk mund t jepet para klass s 7-t ose t 8-t pasi krkon
nj njohje t thelluar dhe prdorim t koncepteve paraprake, si: pesh, metr, matje lineare,
siprfaqe, volum, njsi standarte, shumzim-pjestim, zgjidhje e ekuacionit linear, afrimi i
peshs me masn n rastin e ujit etj. E pra nse ky parim baz i hartimit t planprogrameve

cxxxiii
dhe teksteve: Renditja, Vazhdimsia dhe Integrimi i informacionit, do t nnvleftsohet
ather ndodh si ndodh tani n klasat e pesta t shkollave 9-vjeare, prfshir dhe gjuhn
shqipe ku kurrikulat, standartet, programet dhe tekstet jan ndrtuar jasht kapaciteteve
ndajthithse t moshs, ose do t ndodhte si n rastin e Fiziks 9 t shkolls s profilizuar,
ku pr t zgjidhur ushtrimet dhe problemat duhen njohurit e matematiks 10. Ndrsa n
67
modelin e Organizuesit t avancuar t David P. Ausubel , si dishepull i t msuarit
deduktiv si alternativ ndaj zbulimit ose strategjive induktive propozohet modeli i t msuarit
verbal me kuptim. Si shembull jepet: studimi i figurave letrare: metafor, krahasim, personifikim, ku pr
t pasur efektivitet t nxnit duhen patur parasysh kombinimet n t dyja rrafshet: n at vertikal: figur
stilistike-trope-metafora-frymor-send-emr-emr (gjoksi i malit) dhe rrafshi horizontal: barazvlera e rrafshit t
par: metafor-krahasim-personifikim dhe barazvlera e rrafshit t dyt: frymor-send, frymor-frymor, send-
send, send-frymor ose t para n rrafshin gjuhsor: emr-emr, emr-folje, emr-mbiemr, folje-ndajfolje. 68
Tani le tu hedhim nj sy teksteve tona: asgjkund nuk gjendet kjo struktur parashtrimi
as n 9-vjeare, as n t mesme. Prkundrazi: trajtimi empirik dhe pa kriter sht ai i
figurave letrare, ndaj dhe nxnsit kan vshtirsi n identifikim, gjetje, zbrthim
funksioni dhe krijimin e tyre. Po nse modelit deduktiv t organizuesit t prparuar do ti
shtonim edhe t msuarin kreativ (krijues), si do t ishte gjendja e komunikimit gjuhsor e
letrar t nxnsve me goj dhe me shkrim? Padyshim ndryshe. Ndrkoh ve gjendjes ai q
duhet t ndryshoj sht vizioni. Pra disa vjetsh n Drejtorin Arsimore t Sarands u
prballm me nj problem q un e shoh t lidhur shum ngusht me zbatimin e etiks
profesionale ndaj modeleve dhe qndrimeve t msimdhnies n shkoll. Nj nxns i
porsakthyer nga emigrimi persekutohej psikologjikisht prej msuesit t gjuhs. Asnj
vlersim pozitiv. Ndrkoh po ky nxns n lndt e tjera rezultonte jo vetm kalues, por
edhe me nota t mira. Nse do t prdorej modeli i t msuarit diagnostik, terapi e sjelljes,
apo ai i individualizuar, nse do t prfshihej nxnsi n partneritet n t nxn, natyrisht
nse ndryshonte qndrimi strikt i msuesit ndaj tij, duke investuar m shum dashuri
njerzore dhe prkushtim t vrtet profesional, gjendja do t ndryshonte. Pr anologji po
n kt libr kam prshkruar nj rast tjetr q ka ndodhur koh m par n gjimnazin e
Konispolit, po me zgjidhje t menura, pozitive dhe reflektive. E kam prdorur si
argument pr t nxnt si proces, si lvizje e pandrprer, si pjes e vlersimit t

67
Ausubel, David. ShBA, 1918-2008, Fushat Psikologji, Psikologji Arsimore, teoria e organizatorve t avancuar,
68
Ausubel, D. In defense of advance organizers: A reply to the critics. Review of Educational Research, 1978,fq. 48, 251-257.

cxxxiv
brendshm q i bjn msuesit shkolls dhe detyrs s tyre si edukator, pra si nj
reflektim etik.

Prej ballafaqimit t ktyre rasteve dalim n nj prfundim: modelet msimore nuk jan
gjithka, modelet teorikisht mund t jen t bukura, por fati i shkolls varet nga zbatimi praktik i
tyre dhe veanrisht nga qndrimi i faktorve kryesor: nga Etika Pedagogjike dhe nga
qndrimet etike dhe reflektive t msuesve dhe nxnsve. Rndsi ka q qndrimi i individve
ndaj etiks, modeleve msimore e pr m tepr ndaj t nxnit si proces aktiv, q vazhdon gjith
jetn, t ket largpamsi, t latohet dhe vetprsoset. Tashm e kemi argumentuar se rndsi ka
njohja dhe zbatimi i etiks ndaj modeleve t gatshme t t nxnit, pasi kjo t kursen kohn, por
m tepr rndsi ka t kuptuarit e ides se do njeri pr shkak t individualitetit t tij t
paprsritshm ka nevoj q me koh t prpunoj modelin e vet t sjelljes, komunikimit dhe
ndrveprimit etik, pjes dhe form paraqitjeje konkrete e t cilit sht edhe t msuarit dhe
edukimi.

Kapitulli. XIII. Nj zhbirim n thellsi pr etikn e msuesit dhe etikn e vlersimit

13.1. Vlersimi si tipar bashkkohor
Ne theksuam se msuesit nuk jan profesionist si gjith t tjert, pam dhe t veanta t
ktij profesioni, por nse ne vrtet dshirojm q ata t ken nj figur t vrtet etike, duhet
detyrimisht t ndryshoj pozicioni i tyre n vendimmarrje. Dihet se nga ata q punojn n arsim,
msuesit, jan ndoshta profesionistt m t padiskutueshm, q duhet t marrin prsipr
vendimmarrje t vogla dhe t mdha, role aftsimi dhe role vlersimi. N disa raste t pakta ata
kan punuar n prgatitjen dhe vlersimin e kurrikuls. Po ju jap nj shembull: Pas daljes s
programit dhe tekstit t gjuhs dhe letrsis pr klasat e para t arsimit t mesm t prgjithshm,
u thirrn msuesit n takime dhe u krkua mendim. Dhe programi e tekstet e ksaj lnde pr
klasat e dyta ishin shum m t mira dhe m praktike nga vendosja e renditja e fushave e temave
deri tek fakti se ato ishin shkrir si lnd t integruara (gj q mund t bhet edhe m mir) n
nj tekst t vetm q sht m i leht dhe m komod n prdorim. N shum raste t tjera,
msuesit qllimisht jan veuar nga procesi i prgatitjes dhe vlersimit t kurrikuls. Raste
ekstreme jan: eksperimenti i pa menduar mir e jo fort i sukseshm i profilizimit, mbylljet e
rihapjet e sistemit universitar t korispodencs, vendosja apo heqja e nots mesatare si kusht pr
konkurimet n arsimin e lart, prqndrimi i shkollave t mesme me koh t shkurtuar vetm nga

cxxxv
nj n do qark etj. (Veprime q mund t cilsohen vrtet si arbitrare, antikushtetuese dhe aspak
praktike.) N t vrtet msuesit duhet t prfshihen n bashkpunimin pr kurrikuln. Ata duhet
t ngarkohen me prgjegjsi t caktuara pr vlersimin e programit. Prgatitja dhe vlersimi i
kurrikuls jan pjes e vendimmarrjeve t mdha. Ata jan forca aktive q mund t dshmoj se
sa i suksesshm apo dshtak sht nj program, tekst apo profil shkollor. Ata mund ta masin
trsin apo pjest themelore t kurrikuls nga brenda n procesin e gjall msimor, n mnyr
ballore, t drejtprdrejt. Kjo matje e realizimit t standarteve t prmbajtjes dhe arritjeve
lndore e shoqruar me matjet reaguese n vazhdimsi, me vlersimin e prshtypjeve t
nxnsve, do t krijonte nj dimension t ri t etiks profesionale t msuesis. Kshtu msuesi
do t vlersohej realisht do t rritej prestigji i tij moral dhe nuk do t mbetej nj atoperlant i
autorit t tekstit apo nj zhvillues testesh t prpiluara prej t tjerve. Dhe pr m keq. Dyndjet
pa kriter npr shkolla t fletoreve t puns, t librave me teste e lojra zbavitse, t librave
artistik, por pa art e shije, t prgatitur me urgjencn e zhvatsit profesionist nga aparatikt e
ministris, institututeve, universiteteve dhe drejtorive rajonale, jo vetm kompromentojn shum
rnd praktikn e librit falas ose t mbshtetur me donacion nga MASh pr arsimin e detyruar,
por shtojn mbingarkesn dhe nprkmbin figurn morale t msuesit duke e kthyer at n nj
shits ambulant mallrash pa vler. Kjo sht nj situat e rnd dhe e turpshme. Figura morale e
msuesit kshtu diskretitohet dhe ai vet diskriminohet.
N Fjalorin pedagogjik 69 t vitit 1983, pjes e botimeve enciklopedike t kohs, zri
vlersim apo vlersim i shkolls nuk ekzistonte, bile as zrat matje,standart, standart i
prmajtjes, standart i arritjes etj. Pr vlersimin thuheshin dy fjal shkarazi n kuadrin e
kontrollit t shkolls dhe t analizs vjetore dhe semestrale t saj. Vetm kaq. Pak m ndryshe
qndronte puna me tekstet didaktike pedagogjike dhe psikologjike. Aty pr vlersimin flitej pak
m gjat, por gjithnj n kuadrin e kontrollit t shkolls, jo si z m vete. T jet kjo rastsi? Jo!
sht fryma e epoks q lam pas. Njeriu mund t vzhgohej dhe kontrollohej, mund t
analizohej dhe gjykohej, por jo t vlersohej. sht nj problem kompleks, q buronte prej
filozofis s mosbesimit, shtrihej n politikat e kontrollit dhe merrte fund me ato t ndshkimit.
Ksaj rruge nuk mund ti shptonte as shkolla, ajo ishte pjes e s trs. Sot ndryshon filozofia e
shtrimit t shtjes. Vlersimi sht tipar thelbsor n epokn q jetojm. sht koha e vlersimit
t njeriut, e filozofis s vlerave, e besimit dhe optimizmit. Kshtu edhe n shkoll tani flitet pr

69
Osmani Shefik, Botime enciklopedike, Fjalori Pedagogjik, 8 Nntori, Tiran 1983, fq.726,

cxxxvi
vlera, pr vlera t qndrueshme dhe pr vlersim, bile pr m tepr se kaq pr nj proces
vetvlersimi. Tani fjalt: matje, standart, vlersim, jan pjes e fjalorit t dits n arsim. Tani flitet
pr natyrn e vlersimit, pr nevojn pr vlersim, pr vlersim t jashtm e t brendshm, pr vlersime reale dhe
potenciale, pr vlersime verbale dhe joverbale, pr tregues t vlersimit, pr vlersimin me not dhe me shprehje,
pr vlersim t msuesit dhe vlersim t nxnsit, bile pr m tepr pr vlersim t nxnsve pr njeri-tjetrin, pr
arsyet pr vlersim, pr filozofi t vlersimit, pr indikator dhe sisteme vlersimi, pr regjistra dhe regjistrime
vlersuese, pr interpretim dhe raportim t vlersimeve, pr teste vlersuese t llojeve t ndryshme, pr vlersime
formuese dhe prmbledhse, pr shkall vlersimi dhe interpretim t vlersimeve, pr krijim prvojash n vlersim
etj. Problemin e vlersimit ne do ta shikojm n nj kndvshtrim t veant, n at t etiks s
vlersimit. sht e domosdoshme q n nj koh kur krcnohen vlerat, t ket patjetr nj Etik
Vlersimi. Vlersimi sht pjes e prditshme e puns profesionale t msuesit, pra pjes e
prditshme e etiks s tij. Pra marrdhniet mes etiks s vlersimit dhe etiks profesionale t
msuesit jan korelative dhe t drejtprdrejta. Por korelacioni mund t jet pozitiv, por si do ta
shohim mund t jet dhe negativ.
Vlersimi sht pjes e jets s prditshme t njerzve. Njerzit prdit u nnshtrohen
vlersimeve t ndryshme, por veanrisht gjat viteve t shkollimit, vlersimi sht i pranishm
n do cikl t sistemit arsimor, n do veprimtari msimore dhe edukative, n do or msimi,
bile n do hallk t saj. Msuesve iu krkohet vlersim profesional, besueshmri n vlersim,
teste njohurish, aftsish, diagnostik, formues, prmbledhs etj., nj prditsim dhe prmirsim i
vazhdueshm i vlersimit, pra nj etik n vlersim.

13.2. Vlersimi si proces

Vlersimi sht procesi gjat t cilit prcaktohen vlerat, bhen ato reflektive dhe t
qndrueshme. sht nj qndrim q buron natyrshm prej filozofis s suksesit, t besimit tek
njeriu, tek mundsit e tij reale dhe potenciale. sht nj finalizim q vjen prej bindjeve t
ngulitura se nxnsi, msuesi, shkolla, ka shum an nga mund t vzhgohen, ka shum pika
shikimi pr t grumbulluar informacionin e nevojshm gjat procesit t matjes s arritjeve n
rezultatet e nxnsve, n prkushtimin e msuesve, n politikat efektive t organizimit dhe
drejtimit, n ndryshimet mjedisore, n modelimet, metodat dhe mjetet, kudo. Vlersimi nuk sht
rezultat i matjeve t thjeshta: kjo sht br, kjo ssht br. Ky tregues sht x %, kjo y % . Jo.
Vlersimi ndryshon prej matjeve t zakonshme t rezultatit nga fakti se ai nuk sht proces
sasior, por cilsor. sht rezultati i gjykimit t vlerave dhe arritjeve pasi kalon n filtrin e arsyes

cxxxvii
t dhnat e matjeve q mund t vin nga inspektimet dhe kontrollet, vzhgimet dhe testet,
analizat dhe prfundimet. N kt kuptim vlersimi sht piknisje, sepse synon t rrok vlerat,
sht dhe pikmbrritje pasi i konfirmon ato, pra sht proces dhe produkt. Por ka edhe nj
komponent t fuqishm etik brenda tij, sepse vlersimi varet nga etika e vlersuesit.
Vlersimi nuk mund t kryhet apriori, sado profesionist t jesh n fush t tij, pr t pasur
rezultate sa m pran objektivitetit, testimi duhet t jet i vlefshm dhe i besueshm. Prandaj
themi se pr realizimin e tij sht i domosdoshm prdorimi i etiks, kritereve dhe standarteve t
vlersimit, gjykimi sipas evidencimeve t brendshme dhe kritereve t jashtme. Po cili sht m i
rndsishm? Ktu ndahen qndrimet. Nj pjes e njerzve, kryesisht stafet drejtuese t arsimit,
politikbrsit dhe donatort vlersimin e shkolls ia besojn m shum procesit q vjen nga
jasht, do me thn rezultateve t testimit dhe t kontrollit q realizojn organizmat kombtare
apo rajonale t arsimit. Vet shkolla dhe komuniteti i saj e rreth saj gjykon dhe vlerson m tepr
prej evidentimeve t brendshme. Pr mendimin tim kan m shum t drejt. Nj fjal e urt
thot: I zoti e di se ku i pikon atia. Kontrolli shtetror, inspektort, ekipet, vlersojn
rezultatet n nj moment kohor t dhn. Ata nuk jan n gjendje t masin sasin dhe cilsin e
lvizjes, t ndryshimeve t brendshme, t cilat shpesh jan embrionale dhe fluide, por kan
brenda vetes tharmin e arritjeve t mdha. Pr kt mund t sillen mjaft shembuj nga prvoja.
Prse sht i dobishm vlersimi real i shkolls dhe cilt jan m pran ktij realiteti,
msuesit e shkolls apo inspektort e drejtorive e zyrave arsimore apo t Ministris? Fatmirsisht
un pr periudha t gjata kohe kam qen n t dy rolet dhe kam prvojat, por dhe bindjet e
mia.Vlersimi prmban nj prshkrim sasior dhe cilsor dhe kryesorja gjykimin pr vlerat.
Hidhni nj sy shembullit t m siprm. Nse do tu besonim matjeve t fillimit, pra prurjeve n
shkoll, rezultatet e pritshme nuk do t qen ato q u arritn. Vlersojm duke gjykuar e kuptuar,
jo thjesht duke matur. Matjet t ojn vetm n prshkrime e konstatime. Jan gjykimet dhe
arsyetimet ato q shnojn vlersimin. Jo vetm testet jan shenjues t rezultatit t arritjeve dhe
vlersimit t nxnsve. Ata jan vetm nj tregues, bile i prkohshm, paka se nota e vn si
rezultat i tyre, pra n baz t arritjeve t testit, sht vlersim pr punn e nxnsve dhe
msuesve, por nuk mund t jet gjithka.
Ather, ku qndron sekreti i nj vlersimi t vrtet? Mbase nj kombinim i vlersimit t
jashtm me vlersimin e brendshm mund t onte n nj prfundim t besueshm. Sidoqoft nj
gj sht e qart: Q vlersimi t jet i vrtet, ai duhet t bazohet n matjen sa m objektive, sa m t sakt, t

cxxxviii
vlefshme dhe t beueshme. Vlersimi mund t prfshij gjykimin subjektiv, por ai duhet t bazohet n nj prcaktim
t qart t qllimeve dhe n nj informacion t grumbulluar objektivisht. 70
Vlersimi fillon nga vetja, por natyra e tij sht komplekse. Vlersimi sht nevoj e
brendshme. Ne bhemi me krah kur njerzit na vlersojn, ky sht tregues besimi. Pr vlersim
ka nevoj do mosh njerzore, edhe fmijt e kopshtit edhe pleqt e thyer. Nj fmij
entuziazmohet pr vlersimin q i bre me duartrokitje vjershs s tij t porsarecituar dhe krkon
t thot nj tjetr. Tani edhe buk do t haj m me dshir. Nj t moshuari, i ngelet n mendje
nse dikush thjesht nga pakujdesia nuk e prshndeti n rrug. Nuk m vlersoi mendon. Dhe e
kundrta.

Ndaj sa her u spjegoj nxnsve t mi gjimnazist hierarkin e motiveve n piramidn e

Abraham Mazllout, tek motivimi pr vlersim ndalem veanrisht. sht nj nga elsat e
suksesit n shkoll. Po prse themi se vlersimi prdoret pr qllime t ndryshme? Sepse
vlersimi i drejt t on n nj stimulim t nxitjeve t brendshme, sht motori lvizs drejt
suksesit, stimulon emocione pozitive, liron energji pr nj vemendje dhe vullnet m t madh pr
t nxn. Ai u siguron nxnsve nj feedback pr prparim t mtejshm. Fidbeku sht nj
proces rishqyrtimi, riprtypje e materialit msimor, kthim te kuptimi, ngulitje e momenteve dhe
shtjeve kye. sht nj proces intelektual, emocionale dhe motivacional, q t kujton
feedback-un fiziologjik te kafsht. Lopa pasi ka ngrn ushqim n sasira t mdha dhe me
nxitim, mbrmjeve i kthehet riprtypjes s tij. Vetm gjat ktij procesi, lakra foragjere, misri
apo sillazhi asimilohet dhe bhet ushqim i vrtet pr organizmin, burim energjish dhe kalorish
pr t. Kshtu dhe materiali msimor gjat ktij procesi riprtypje bhet i asimilueshm pr t
hyr n kujtesn afatgjat, pr tiu prshtatur rrjetave neuritik t konsoliduar t saj. Kjo do t
thot se vlersimi motivon edhe t nxnit duke stimuluar gatishmrin e nxnsve pr nxnie t
mtejshme. Pra sht nj proces me qitje t largt. Prmes tij vlersohen ant e forta dhe pikt e
dobta t nxnsve, arrihet n diagnostikimin e burimeve dhe shkaqeve, shpesh duke i vn pikat
mbi i.

Vlersimi i shkolls, veanrisht ai i brendshm, orienton mir zhvillimet individuale dhe

i jep rrug zgjedhjes s profesionit, pasi ai ka njohje t gjalla e t drejtprdrejta me fmijt dhe

70
Grup autorsh, AEDP, Metoda t msimdhnies, Toena, Tiran 1999,

cxxxix
do ti orientonte konkretisht drejt profesionit t ardhshm. Pr t fmija nuk sht nj shifr
statistikore n zyrn e inspektorit. Po t qe kshtu, psh. nxnsja Silvana S., e vlersuar me 7 n
matematik nga testi i DA-s, nuk do t fitonte tre mime kombtare dhe nuk do ta kishte
prfunduar fakultetin n degt gazetari e m pas ekonomi. Ai gjithashtu ndihmon administratort
e arsimit, veanrisht drejtorin e shkolls dhe pushtetin vendor pr t br przgjedhjet e
nevojshme, klasifikimet dhe vendosjet, t cilat ndihmojn vendimmarrjen. Ai ka ndikime kur
grshetohet me vlersimin e jashtm edhe pr politikat arsimore t qeveris, pr marrjen e
vendimeve pr zhvillimin e sistemit arsimor dhe t shkolls. I till ishte vlersimi i grupit
parlamentar pr arsimin pas vizits s kryer n vitin 1999 n shkolln ekonomike t Sarands,
vlersim q ndikoi n mbshtetjen e krkess s shkolls pr eljen e nj dege t re: degn e
hoteleris.

Nga t gjitha llojet e vlersimeve, m i rndsishmi sht ai q sht i prditshm, dhe i

till sht vetm vlersimi n klas. Ai sht procesi i gjall dhe aktiv, i gjithkohshm dhe
trsor, pasi at e kryen vet msuesi, jo thjesht pr t njohur gjendjen e njohurive, motivimeve,
gjendjeve emocionale pr efekt diagnostik, klasifikues apo prmbledhs. Vlersimi m i
dobishm n klas sht ai n aspektin formues, pasi gjat tij mbikqyret prparimi i nxnsve
gjat procesit t t nxnit, testohen gjendjet emocionale dhe shkallt e aftsimit, sigurohet nj
feedback pr t lehtsuar t nxnt dhe pr t qortuar dhe ndrequr gabimet e t nxnit dhe t
msimdhnies. Nqoft se vlersimi n klas mbshtet n kritere profesionale dhe parime etike,
pra bhet mir, lehtsohen barrt e vlersimit t brendshm dhe t jashtm t shkolls, i cili ve
t tjerave krkon burime njerzore, burime materiale dhe buxhetore.

Msuesit m t spikatur n vlersimet e prditshme duhet t prbjn n t vrtet

brthamn e vrtet t vlersimit t brendshm t shkolls, ekipin e tij. Prania e ktij ekipi
vlersues t brendshm n shkoll prbn nj kusht parsor pr t siguruar nj vlersim t
jashtm konstruktiv dhe t dobishm. Vetm kshtu mund t alternohen t dhnat e ekipit t
brendshm, veanrisht i aft pr vlersimet formuese, me ato prmbledhse q evidencon ekipi i
jashtm. Ky ekip i brendshm do t forconte besimin n punn e shkolls, do t lehtsonte edhe
punn e ekipit vlersues t jashtm, do t inkurajonte frymn e bashkpunimit dhe t tolerancave
t nevojshme, pr t mos u par me sy armiqsor. Ndaj forcimi i vlersimit t brendshm n
shkolla ka qen nj nga prparsit e Drejtoris e m pas t Zyrs Arsimore t Sarands. Pr kt
qllim ne shkuam n shkollat e bashkis s qytetit: tre t mesme dhe tre 9- vjeare. Si faz
cxl
paraprgatitore na shrbyen kualifikimet e msuesve t shkencave humane e shoqrore n
projektin KUALIDA, si dhe n projektet e tjera t kualifikimit pr efekt atestimi 5, 10 e 20
vjear t disa msuesve, projekti pr administrimin e shkolls si dhe ai pr vlersimin e shkolls i
pilotuar n 9-vjearen Adem Sheme. Qllimi i fazs s par ishte t krijohej bindja pr
domosdoshmrin e kualifikimit t brendshm dhe mbi kt baz t ngritjes s ekipeve pr
vlersimin e brendshm t shkolls. Ktij synimi i shrbeu edhe nj anket e hartuar mbi bazn e
materialeve t kualifikimit, kryesisht Metoda t msimdhnies, grup autorsh i shoqruar dhe
me vidiokaseta msimore, mbshtetur edhe n lteraturn e kohs: Strategjit e t msuarit,
Msuesi, shkolla, shoqria, Studio gjithka, arsyes vendin e par dhe veanrisht Modele
t nj msimdhnie t sukseshme, pjes e projektit pr T msuarit kritik e krijues; si dhe
organizimi i seminareve, tavolinave t rrumbullakta, orve t hapura etj. Pr t lehtsuar
procedurat e krijimit t klims dhe t trajts formuese t vlersimit t brendshm, ne krijuam nj
profil vlersimi t msimdhnies, i cili nuk sht i prsosur, por gjithsesi konstruktiv dhe s
bashku me nxnsit disa anketa pr punn edukative dhe me msuesit e lndve t ndryshme
teste formuese dhe vlersuese. Ideja q na udhhoqi ishte t nxnt duke br. Dhe ndihem
mir kur lexoj nga botimet e ISP-s pr vlersimin e shkolls, q profesort e Universitetit t Tel
Avivit e kan pasur kt ide para nesh. Kjo do t thot se mendimi yn nuk ishte pa baza.

M posht do t japim disa prej ktyre anketave, pyetsorve dhe testeve pr t treguar se
cila ishte puna jon n t vrtet. Duhet thn se kjo pun nse pati rezultate, ato u krijuan fal
bashkpunimit me drejtort e shkollave dhe stafet e msuesve sipas departamenteve lndore. Pr
paketn me instrumente vlersimi t msimdhnies do t qendrojm edhe n prfundimet e
arritura, t cilat jan konkrete dhe mbshteten mbi gjendjen reale t konstatuar n kohn e
realizimit t saj. Puna kualifikuese dhe konkluzionet e arritura mbi profilin e vlersimit t
msimdhnies na forcuan bindjen se vlersimi i brendshm sht nevoj e vet shkolls dhe kjo
nevoj mund t prmbushet nse ekipi drejtues dhe stafi msimor krijojn bindjen se ai sht i
mundshm dhe i vlefshm, pasi sht pjes e puns s prditshme t shkolls, se shkolla mund t
mbshtetet dhe ndihmohet me trajnime e kualifikime si dhe me prani teknike e materiale t
domosdoshme pr kt pun. Nse ekziston dshira dhe vullneti i domosdoshm, energjit e
brendshme intelektuale, emocionale dhe motivacionale i sendrtojn idet duke i kthyer n
realitete t prekshme.

cxli
 T paktn n ekipet e msuesve t gjuhs shqipe e leximit letrar dshira pr tu matur puna
e tyre msimdhnse dhe pr tu kualifikuar ata pr tu aftsuar pr vetvlersim jo vetm u
mirprit nga shkolla qendr e eksperimentimit pedagogjik, 9-vjearja 9 Tetori, por edhe u
mbshtet gjat gjith procesit duke e lehtsuar shum nismn ton. Ata e pan kt ndrmarrje si
nj shans q u jepet pr t ushtruar dhe fituar prvoj n vetvlersim, ndaj investuan edhe
shum mund, energji e prpjekje. Prej tyre u prgatitn mjaft teste, anketa, mjete msimore, u
realizuan or t hapura dhe diskutime t frytshme dhe konstruktive t udhhequra nga ideja pr
ta br punn sa m mir.

Arsyeja pse u veprua kshtu buron nga bindja e krijuar se pr t sendrtuar vlersimin e
brendshm shkollor jan t dobishme si produkte t nevojave t puns prdorimi i rrugve,
metodave dhe instrumentave alternative, q grumbullojn dhe klasifikojn t dhna t matshme
dhe konkrete. Kshtu edhe msuesve jo t ertifikuar n teknikat vlersuese u krijohet mundsia
pr tu kualifikuar dhe realizuar pun t dobishme, pasi aftsit vlersuese nuk duhet t mbeten
monopol i nj grupi njerzish, pr to kan nevoj t gjith.

sht shtje konceptimi. shtje q krkon refleksion. Vlersim t jashtm ka pasur

edhe n kohn e monopolit t pushtetit pa alternativa politike, pavarsisht se nuk quhej vlersim,
por kontroll, bile ca m keq, kontroll puntor e fshatar n arsim.(?!) Vlersim t jashtm t
shkolls ka dhe tani, n kohn e rotacioneve politike n pushtet. Politikbrsit e shohin jo vetm
t dobishm, por dhe t pazvendsueshm. Bindja ime sht se ai sht i dobishm (pa
prsritur idet e njohura), por jo i pazvendsueshm. sht i dobishm pr shkak se t zotron
mundsin pr t br krahasime (sht gjithkombtar), sht m i specializuar dhe i mbshtetur
financiarisht; ka forcn e raportimit tek vendimmarrsit pr t krijuar premisa zhvillimi, ose
frenime, q parat e shtetit t mos rrjedhin kot. Por ai nuk ka arritur, t paktn deri tani, t bhet
aq motivues sa duhet pr t inkurajuar shkollat, drejtuesit, bordet, kshillat pedagogjike, qeverin
e nxnsve, komitetet e prindrve pr t punuar m shum pr prmirsimin e shkolls s tyre.
Pse? Pr mendimin tim arsyet duhen gjetur tek fakti se ende ne nuk kemi specialist t mirfillt
n kt fush. Specialist t plotsojn t paktn dy kushte: t jen t aft dhe t ndershm. Ky
konceptim ka n thelb Etikn Profesionale t Msuesit. ( i aft = profesionist & i ndershm =
etik )Ende ne nuk przgjedhim mbi baz dokumentash apo tese aftsish njerzit q punsojm,
por veprojm n mnyr klanore, partiake apo mbi baz interesash, ndaj nuk jemi t besueshm.
Edhe kur bhen konkurime prvoja tregon se mjaft prej tyre rezultojn fiktive. Shkolla ka sy pr
cxlii
t par dhe vesh pr t dgjuar. Aktort e saj e din mir kt, ndaj ne kontrollort e vlersuesit
e jashtm nuk jemi aq t mirpritur dhe t besueshm. N kto kushte un e konsideroj
alternativ t domosdoshme pranin e vlersuesve t brendshm t shkolls, bile si t mundshme
e t domosdoshme, profesionalizimin dhe etikn e do msuesi n vlersim. Duke punuar s
bashku ne mund t arrijm tek nj vlersim m i besueshm dhe m i frytshm.

Tani le ti hedhim nj sy profilit t vlersimit t msimdhnie q ne prdorm dhe resultateve t tij. Numrat
rendor shnon emrtimin e shtjeve kryesore pr t cilat u gjykua mbi bazn e ktij profili, duke kombinuar
vlersimi me vetvlersimin. N kollonn e dyt shkronjat e vogla shnojn shtje m t imta q u kqyrn. Te
kriteret e vlersimit artikulohen shtjet baz npr t cilat sipas nesh kalon procesi i msimdhnies. Ndrsa numrat
shprehin nivelet e gjykimit ton mbi rezultatet: minimale(1), t mjaftueshme(2), t mira(3) dhe shum t mira(4). N
kollonn e fundit shnohet totali i pikve t grumbulluara pr do z. Ktu do t jepen vetm treguesit dhe rezultatet.
Ky profil vlersimi i brendis s procesit t msimdhnies s pari u hartua prej meje, u miratua n sektorin
e kontroll-kualifikimit t Drejtoris Arsimore Sarand dhe u prdor gjat vitit shkollor 2002-2003 n shkollat
tetvjeare t Bashkis Sarand. Ende sqen prgatitur e miratuar paketat dhe manualet e inspektimit nga
specialistt e Drejtoris s Inspektimit t MASH. sht prdorur edhe n vitet n vazhdim, pasi rezultoi mjaft
praktik. Fillimisht me t u njohn drejtuesit e shkolls, pastaj u zbrthye prmbajtja e tij n departamente, sipas
profileve lndore. Iu krkua msuesve q ta plotsonin at individualisht duke u mbshtetur n praktikat e
konstatuara dhe prvojat e puns n klasat e tyre. Pastaj do inspektor, s bashku me nga nj prej drejtuesve t
shkolls, q mbulonte kontrollin e vlersimin e brendshm n kto grup-lndsh, shoqruar edhe me drejtues t
shkollave t tjera t ftuar pr prvoj, seicili i paisur me nga nj profil vlersimi t msimdhnies dhe me fletore
shnimesh pr t matur rezultatet dhe caktuar pikt sipas argumentimeve prkatse. Msuesit u vzhguan dhe
testuan n nga 6 or secili n tre prej klasave t zgjedhura prej tyre. U kontrolluan regjistrat, realizimi i programit,
ritmika dhe lloji i vlersimit, u pan t gjitha punt me shkrim: teste, hartime, ese, referate, detyra shtpie dhe klase;
mnyra e qortimit t tyre, motivimi i vlersimit me shkrim n fletore, saktsia, tolerancat. U vzhguan t gjitha
aspektet e msimdhnies n klas, nga paraprgatitja e msuesit: literatur, ditari, mjetet, etika e komunikimit,
marrdhniet e deri n reagimet dhe rezultatet prfundimtare t nxnsve. U nxorn konkluzione nga ort e
vzhguara dhe t vlersuara. Prfundimisht u ballafaqua vetvlersimi i msuesit, me vlersimin e br m par nga
drejtoria e shkolls dhe vlersimin e ekipit ton. Diferencat nuk ishin shum t ndjeshme mes tre vlersimeve, por
ajo q ishte shqetsuese ishte fakti se pikt e grumbulluara prej tyre varjonin nga 80-t, pra niveli mjaftueshm, deri
n 130, pra niveli mir, duke u prqndruar kryesisht n nivelet 2 dhe 3. Kjo do t thoshte se edhe n mes t qytetit,
n shkolla me emr, pavarsisht se kishim msues t arsimuar (t gjith me arsim t lart brenda profilit), rezultatet e
puns s tyre nuk qen efektive aq sa mund t pretendohej prej diplomave t tyre. Tani do ta rishohim edhe nj her
tabeln duke ndrhyr n prmbajtjen e treguesve t saj, atje ku u konstatuan m shum probleme:
Tabela 5 13.3. PROFIL VLERSIMI:
Prfundimet tona:
Kriteret e vlersimit
Prgatitja paraprake: Paraprgatitja ishte vlersuar, me studim teksti dhe literatur,
Studimi i literaturs, Ditari Me ditar, t cilt shpesh qen skematik, pa risi.
Mjetet msimore, Mjedisi i Kishte mjete msimore t paraprgatitura, por mjedisi i klsave nuk ndryshoi
klass shum. Ndenjse dhe banga statike.
Organizimi dhe drejtimi i Msuesit e morn n dor drejtimin dhe organizimin e klass, pati prpjekje
klass: pr ta ndrtuar tavolinn e rrumbullakt,

Organizimi dhe grupimi i apo punn me grupe, por klasat e vogla shpesh nuk e lejojn kt.
nxnsve n mj.fizik

cxliii
Atmosfera e puns dhe Atmosfera e puns dhe komunikimi i mir, i ngroht, inkurajues.
komunikimi
Koha aktive e puns s Koha aktive e puns s nxnsve e vogl, 10,
nxnsve
Prdorimi i mediave dhe ndrsa mediat nuk u prdorn, burime t tjera po.
burimeve
Hartimi dhe realizimi i Hartimi dhe realizimi i objektivave u pa n dy momente n at
objektivave: paraprgatitor dhe finalizues.
Operacionalizimi, sjellja e U vrejt se operacionalizimi i tyre qe i dobt, pa mundsi pr matje dhe
vzhguar vlersim.
Prshkrimi i kushteve dhe Pothuaj nuk u prcaktuan kushtet dhe mjetet e lejuara. Koha e prcaktuar,
mjeteve t lejuara por jo e realizuar sa dhe si duhet.
Deklarimi i kohs, kritereve dhe Kriteret dhe vlersimi realizohen kryesiht vetm me goj, kjo nuk sht
vlersimi i objektivave t motivuese, sht ende larg puns me standartet e arritjes.
planifikuara dhe realizuara.
Motivimi n do hallk t Msuesit i kushtonin rndsi motivimit, por vetm atij t jashtm me not,
procesit: qortime apo lavdrime.
Motivim i jashtm, qortues, N t vrtet nuk kishte motivim n t gjitha hallkat, dhe ai nuk qe i
prforcues larmishm.
Motivim i brendshm, interesa, Nuk u pa ndonj prpjekje e veant pr t inkurajuar motivet e vet
dshira nxnsve.
Efektiviteti i pyetjeve t Prdorimi i pyetjeve ishte prgjithsisht i mir q n fillim t msimit,
prdorura:
N fillim t ors si stuhi si stuhi mendimesh pr t realizuar prsritjen e lnds dhe n etapat
mendimesh ndrmjetse,
Gjat gjith procesit msimor pra gjat gjith procesit msimor, por ende mbetet problem logjika, etika dhe
edukativ fantazia e msuesit,

Pyetje konvergjente, t pasi sundonin pyetjet e mbyllura, me prgjigje riprodhuese, si n tekst.

mbyllura Pyetjet e hapura divergjente: krahasuese, prgjithsuese,
Pyetje divergjente, t hapura vlersuese ende mbeten nj problem pr msuesit, pasi pr nxnsit jan
pranuese, ka reagime pozitive.
Ecuria e procesit msimor- Ora e msimit rrjedh, kjo do t thot se ka ecuri t mir, mbase jo sa dhe si
edukativ: duhet, por ska ngre.
Qartsia dhe stili i Msuesit qen n trsi t qart, por me ndryshime t dukshme, me stile t
msimdhnies dallueshme n rastet m t mira.
Koherenca ndrtematike, Lidhjet brenda temave, mes kapitujve dhe lndve qen t mira.
integruese Pati prpjekje pr t integruar gjuhn me leximin, por edhe me muzikn,
vizatimin, edukatn qytetare si n t msuarin global.
Fjalori, elokuenca, tonaliteti Fjalori i msuesve nuk qe i pasur sa duhet, por qe aktiv, i gjall.
Jo t gjitha qen elokuente, spikasnin 2-3 ; por tonaliteti, diksioni, pastrtia
gjuhsore qe e mir, e fokusuar n tem.
Argumentimi logjik Msimi kishte argumentime logjike, por ende ka probleme, pasi rendet pas
shfaqjeve t jashtme dhe nuk rroken thelbet, konceptet dhe idet kryesore.
Shembujt dhe ilustrimet Ort n drejtim t shembujve dhe ilustrimeve qen t mira, por me pak
hapsira jasht teksteve,
Nxitja e t nxnit, punt e Nxitja e t nxnit ende mbetet nj problem, pasi msuesit ende kapen pas nj
pavarura brthame t mir nxnsish, veanrisht me goj; ndrsa n ort, apo minutat
e punve t pavarura klasat punojn. Efektiviteti i tyre mbetet problem.

cxliv
Feedbacku,(reagimet,
riprtypja) prsritjet
Efektiviteti i trsiss procesit
Prdorimi i modeleve dhe
metodave:
Modele t paraqitjes
informacionit
Modele shoqrore
Modele t zhvillimit individual
Modeleve t sistemeve t sjelljes
Puna me detyrat e klass dhe t
shtpis:
Qortime verbale
Qortime me shkrim
Detyra sipas niveleve
Ritmika e vlersimit t detyrave
Efektiviteti i vlersimeve:
Vlersime me teste
Vlersime me goj
Hartime, ese, referate, pun t
tjera me shkrim
Motivimi i vlersimeve me goj
dhe me shkrim
Reagimet, shfaqja e dy aktorve
Feedbacku dhe riprsritjet nuk bhen gjithmon mir, pasi nuk menaxhohet
koha n dobi t tyre. Ky sht nj problem ky pasi shnon momentin e
depozitimit t materalit n kujtes.
Efektiviteti i trsis s procesit sht relativisht i mir, me prthyerje e
shkallzime sipas msuesve, por dhe nivelit t nxnsve.
Duhet thn hapur se modelet e msimdhnies bashkkohore nuk njihen
mir as teorikisht, as praktikisht, nuk manifestohen prpjekje n kt
drejtim.
s Nga kjo familje njhet vetm t menduarit induktiv dhe zhvillimi njohs.
Dominojn metodat q kan n qendr t procesit vet msusein.
Nga modelet shoqrore njihen m mir hulumtimi n grup, por m shum si
metod dhe jo si partneritet n t nxn Loja me role prdoret n lexim
letrar, gjuh e gjuh t huaja.
U tentua n hulumtimin juridik, por pa ndonj efektivitet t dukshm.Vetm
kur u procedua si juri gjyqsore pr dramn Vilhem Teli, rezultatet qen
impresionuese.
Ende shfaqen pamundsi n zbatimet praktike, prjashto ndshkim-
shprblimet e zakonshme, m tepr pr sjelljen se sa t nxnt kognjitiv.
Prshtypja sht se ky model u sht dorzuar kurseve private, n klas
bhet pak pr zhvillimin individual dhe kur bhet sht dukuri spontane.
N shkoll bhet pak pr vetkorrigjimin e sistemit t komunikimit, i cili
duhet t ndryshonte sjelljet n prgjigje t informacionit. Nuk aplikohen
pothuajse fare. sht mosnjohje apo neglizhenc.
Puna me detyrat e klass dhe t shtpis ka ecuri, por jo sa dhe si duhet.
Shpesh vendoset aty-pr aty, sht nj pun e pa organizuar mir dhe shpesh
rutin.
Qortime verbale ka, por jan t siprfaqshme, si krkes llogarie, (u b,su
b, pse su b?) pa analiza dhe orientime konstruktive. Ka shum
moralizime.
Qortimet me shkrim n hartime jan sistematike, por pa shum buk, sht
nj rreth i mbyllur vrejtjesh. N fletoret e detyrave (klas-shtpi) ka vetm
korigjime formale edhe ato t rralla.
Detyra sipas nivele t ecuris s nxnsve jepen pak, kjo mbase sht edhe
arsyeja e kopjimit t tyre nga viti n vit, nga klasa n klas.
Vlersohen rrall dhe formalisht. M tepr nga vendi me goj. Pak punohet
me punt me shkrim. N etikn e vlersimit ka mangsi, shpesh t dukshme.
Detyrimisht kjo gjendje e detyrave bn t aloj edhe efektiviteti i
vlersimeve, n qytet sundon vlersimi me shkrim,
me teste, shpesh jo t strukturuara mir, n fshat punohet m pak me teste e
m tepr me detyra klasike, me dy tre pyetje.
Vlersimi me goj sht aritmik, i neglizhuar pasi msuesi tenton
vazhdimisht t fal ose t harroj.
Si numr n planifikim ato jan n rregull, kryhen, por m tepr formalisht.
Prgjithsisht korigjohen dhe vlersohen; por mbi kt baz nuk bhen
aanaliza e nuk nxirren prfundime.
Motivime me goj bhen m tepr, por jan t jashtme. Me shkrim jan m
t rralla dhe mungon argumenti, nxitja dhe stimulimi.
Procesi msimor ka dy pal aktorsh nga shfaqja dhe loja e t cilve varet
cxlv
kryesor: ecuria dhe efektiviteti. Sa t ket shkoll ky fenomen do t jet prezent.
Nxnsit: N shkoll shkohet pr nxnsit. Jan ata pa jemi ne msues. Pa nxnsit roli
yn si msues mbaron. Po si shfaqen nxnsit n kt proces?
I angazhuar Prgjithsisht ata vijn n shkoll me dshir, t ngarkuar me anta, me libra
e fletore, pra jan t angazhuar. Por kjo nuk mjafton pasi ky sht angazhim
i jashtm, n klasa ka apati, mosaktivizim, kopjim detyrash.
Bashkpunues Pikrisht se mungon bashkpunimi, ose nuk sht n nivelet e krkuara as ai
msues-nxns dhe pr m tepr nxns-nxns e shkoll-familje.
Koherent Nxnsit e mir jan koherent n prgjigja, por ata mbaten pakica, shpesh n
prgjigjet gabohet pikrisht pr shkak t inkoherencave.
Efektiv Kshtu efektiviteti nuk sht i plot, jan efektiv nxnsit e interesuar m
shum, po t tjert?
Msuesi: Msuesi ka prgjegjsit e tij pr efektivitetin e gjith procesit msimor-
edukativ. Shkolla t jep diplom, por nuk t bn profesionist. Ende kt t
vrtet msuesit tan nuk e kuptojn dhe zbatojn mir.
Profesionist, edukator Fakt sht q edhe n edukim puna e tyre dhe figura e tyre alon, ka ende
skarcitet pedagogjik, pasoja t braktisjeve prindrore dhe shkollore.
Fleksibiliteti, marrdhniet Msuesit jan t ndjeshm, kan fleksibilitetin e nevojshm, shkall t mir
reagimi, por marrdhniet e tyre megjithse miqsore, shpesh jan formale.
Ndihet ironia dhe krcnimi q n tonalitetin e zrit dhe lokucionet
gjuhsore, ka dobsi etike n komunikim. Po kur ne nuk jemi si sillen ata.
Duhet nj vzhgim i brendshm, psh nj anket me nxns.
Sfidat intelektuale, emocionale Msuesit sfidant, me aftsi t mdha intelektuale, me ata q e mbrthejn
klasn n darn e pasionit kemi ende pak. Shumica jan t ftoht dhe me nj
lloj racionalizmi anemik. Ata ende se kuptojn se pasioni hap portat e dijes.
Cilsit drejtuese, lehtsuese Kjo mangsi godet dhe aftsit e tyre pr drejtimin dhe organizimin e
pricesit t t nxnit, lehtsimin e nxnsve nga barrt e teprta duke gjetur
ekuivalencat e nevojshme didaktike.
Rrezatimi i personalitetit Msues q u rrezaton personaliteti kemi ende pak, jan me kokrra, por ende
n shkollat me tradita ka, ka dhe n shkollat q ne vlersuam. Ata i
konsiderojm si pasuri e arsimit n qytetin ton. Kta msues ve t tjerash
shquhen edhe pr etik profesionale dhe vlersim etik.

13.4. Mbi konceptimin e kuptimit dhe praktikave t vlersimit

Natyrisht kuptimi yn profesional pr msimdhnien e trajton at si nj pun komplekse
ndaj u sugjeruam msuesve dhe nxnsve nj vshtrim m t plot pr t identifikuar nevojat,
analizuar objektivat, przgjedhur modelet, metodat dhe strategjit e puns msimore, pr ta
planifikuar dhe monitoruar at. Kshtu reflektohet edhe realisht pr konceptin dhe praktikat e
vlersimit, ai shihet si pjes e integruar e procesit trsor, q lidhet me prgjegjsit e
prbashkta t msuesve, nxnsve dhe prindrve, pasi pr t nuk mund t flitet vetm duke u
mbshtetur n rezultetin e nxnsve. Tashm sht e vrtetur se rezultati i nj momenti t dhn,
nuk mund t jet vlersim prfundimtar pr nj proces q sht n lvjzje t vazhdueshme.
Pikrisht kt matje dhe gjykim mbi t mund ta bj m mir se kushdo vet shkolla, msuesi si

cxlvi
person dhe si ekip. Pikrisht kjo m bn t mendoj m tepr si msues e jo si inspektor arsimi.
Brenda meje ka nj balanc, ajo anon nga msuesi. Pr tiu bindur po jap nj shembull:
N vitet 70 n shtpin ton, nj dit vjeshte erdhi nj djal minoritar. Fliste nj shqipe pr t ardhur keq
dhe kishte nj paraqitje q linte pr t dshiruar. Vetm nj triko leshi t ngjyrosur me gjethe arre dhe pantallona
doku t zeza. U prezantua si nipi i nj miku t familjes, miqsi e trashguar q nga gjyshi. Babai e njihte djalin, un
jo. Fshati i tij ishte n thellsit e nj zone malore, ku n kohn e lufts ka qen spitali partizan. I krijuam
mbshtetjen e nevojshme. U regjistrua n gjimnaz dhe n konvikt. Nse at vit po t kishte ardhur nj inspektim i
jashtm n shkoll, vlersimi pr kt nxns t paktn n gruplndt e shkencave shoqrore, ku duhet fjalor i pasur
dhe aktiv, do t ishe nagativ. Ai nuk dinte mir shqip. Gjuha amtare e tij ishte greqishtja, klim gjuhsore pr tu
ushtruar n fshatin e tij nuk kishte. Kjo qe arsyeja pse msuesit e gjimnazit ton u treguan tolerant me t. Ata ishin t
bindur se me kalimin e kohs, klima gjuhsore e nj gjimnazi shqipfols do ta aftsonte djalin. Truri njerzor i
programuar pr msimin e gjuhs do t prthithte dhe nxnte edhe shqipen, mjaftonte nj qndrim miqsor dhe
dashamirs i shkolls ndaj fmijs dhe fmijs ndaj gjuhs. Dhe kshtu ndodhi. Ai arriti q gjer n matur t fitonte
nj mesatare mbi 9 dhe t drejtn e arsimit universitar. M von punoi si zooteknik, drejtor ndrmarrje, prgjegjs i
seksionit t bujqsis dhe si gazetar. 71

A do ti merrte parasysh vlersimi i jashtm kto mundsi potenciale zhvillimi? Sigurisht

q jo. Ai do t shihte rezultatet e vlersimit n nj ast t dhn. Prandaj themi se krijimi i klims
dhe aftsimit t nevojshm pr nj vlersim t brendshm t shkolls prbn nj investim t
qndrueshm dhe afatgjat.Por ana m e rndsishme e ksaj ngjarje reale sht pikrisht Etika
Pedagogjike n nj lidhje t drejtprdrejt me etikn e vlersimit t rastit dhe vlersimit t
njeriut. Msuesit vlersuan fmijn. Kt vlersim mund ta bjn njerz me moral t lart, me
besim tek vetja dhe me besim tek fmija. N situata t ngjashme si n shembullin e msiprm
ndesh kushdo prej nesh sot n kushtet e kthimit t fmijve shqiptar t lindur dhe rritur ne
emigracion. Kam qen n disa konferenca shkencore pr dygjuhsin, p.sh. n Universitetin
Aristotelis t Selanikut dhe vura re nj klim pozitive dhe nj bonsens n t dy rastet edhe te
fmijt emigrante q msojn gjuhn e tyre amtare n dhe t huaj edhe fmijt emigrant q
kthehen n dheun e t parve. Vrejta pikrisht bonsensin e nevojshm n klimn e vlersimit t
fmijve, t nevojave t tyre t veanta. Masat e marra nga MASH, krijimi i nj legjislacioni t
veant dhe tolerancave t nevojshme nuk e zgjidhin dot problemin nse nuk kemi reflektim etik
prej drejtuesve t shkollave dhe msuesve, nj vlersim etik t mbshtetur mbi parametrat
profesional t etiks pedagogjike.
Aftsimi pr t vlersuar vetveten t bn nj monitorues dhe menxhar t mir, nj drejtues
dhe organizator t zot, t jep forc, kurajo dhe besim. Gjat viteve t mia t puns n pozicione
drejtuese dhe msimdhnse kam vrejtur nj dukuri. Drejtues efektiv jan vetm ata q kan

71
Maliqi, B. Shenime pedagogjike, Konispol,1986,fq.189,

cxlvii
besim dhe e konkretizojn kt duke shprndar prgjegjsi tek stafi, bile dhe tek prindrit,
nxnsit dhe komuniteti. M kujtohet nj rast.

Kishte ardhur nj grup specialistsh gjerman dhe austriak n shkoll. Pas prfundimit t takimeve dhe
punve pr t cilat kishin ardhur, mbasdite kur po pinim kafe, drejtuesi i tyre ishte i interesuar t dinte nse mund t
kryheshin trajnime me t rinjt e papun apo me probleme sociale, me ata q pr arsye t ndryshme nuk vazhdonin
arsimin e mesm, psh. pr menazhimin e konflikteve, kulturn qytetare, t msuarit e gjuhs s huaj etj. Drejtori i
shkolls pasi u mendua ca u tha: -Nuk jam un personi kompetent pr tiu dhn prgjigje t knaqshme, megjithse
kam mendimin tim. Duhet t pyesim msuesit e letrsis, t psikologjis dhe t anglishtes. Ata mund na krijojn nj
vizion m t qart. Kta msues ishin n po t njejtin lokal, por dy tavolina m tej. Drejtori i ftoi n tavolinn e
miqve gjerman dhe austriak. Msuesit nuk e miratuan iden ashtu si ishte, bruto. Por e modifikuan at dhe i
dhan nj prmbajtje t re. N esenc zgjidhja q iu dha ishte kjo. T investohet pr nj qendr rinore e cila do t
realizoj kurse me afate 3, 6, 9 mujore me karakter praktik, si pr drejtim makine, mekanik, hidraulik, rrobaqeps,
daktilografist, kompjuter, murator, marangoz etj. Dhe n koht ndrmjetse mund t organizohen koncerte
argtuese, biseda pr konfliktet apo shtje t ndryshme sociale, takime letrare, mbrmje muzikore, miniteatr etj.
Kshtu, t rinjt do ti afrohen qendrs, pasi do t ken mundsin e ertifikimit profesional dhe perspektivn e nj
punsimi. Po t qe ndryshe ata do t vazhdonin shkolln. Mungesa e tyre e dshirs pr t shkuar n shkoll, buron
nga fakti se nuk shohin ndonj dobi praktike prej saj. Ky sht problemi i tyre i vrtet, nuk sht gjendja
ekonomike apo sociale. Gjermani qeshi dhe tha: Keni t drejt, me ju mund t bashkpunohet. Hartoni nj projekt.
Ka shum mundsi t vihet n jet. Dhe vrtet ashtu ndodhi.

Ky shembull fare mir mund t shrbej edhe si argument pr dy ide:

se vlersimi i brendshm (yni) mund ta thelloj vlersimin e jashtm (t gjermanve) pr

problemet lokale (n kt rast t zhvillimit t rinis s qytetit, pra komuniteti rreth shkolls). Kjo
rrit frymn e bashkpunimit dhe reflektimet e zgjidhjet e vlefshme pr problemet e shkolls apo
rajonit rreth saj.
se n kndvshtrimin etik arti i drejtimit i par si nj vlersim prgjegjsish dhe akt
besimi tek kolegt mund t jap frute t vrteta.
Kshtu, ne e kemi tashm t konsoliduar bindjen se vlersimi i jashtm mund ta stimuloj
vlersimin e brendshm duke shfaqur m shum besim dhe duke shprndar m tepr prgjegjsi
si n rastin e drejtorit dhe t specialistve t huaj t msiprm, pasi kshtu legjitimon
vlefshmrin e tij. Pr m tepr do ti referohemi nj shembulli tjetr. Para disa vjetsh, m 1993,
n kohn kur u shkrin kabinetet pedagogjike ku un punoja, m uan msues n shkolln
ekonomike. Inspektori i letrsis s DA-s s porsakrijuar, mund t kishte vendosur vet se cili
hartim do t ohej n konkursin kombtar t atij viti. Ai krkoi bashkpunim me gjimnazin dhe
me ne. Vlersimi q na u b u shprblye me vlersim, kandidatura jon fitoi mim t dyt. Qysh
ather shum vjet rresht fituam fal ktij bashkpunimi dhe konsulence. Pr mendimin tim ideja
se vlersimi sht nj siprmarrje krkuese, vlerat e t cilit kan nevoj akoma t provohen,

cxlviii
sht nj pikpamje e kaprcyer. Ka shum fakte q provojn se vlersimit mund ti besohet.
Mund ti besohet edhe vlersimit t brendshm edhe vlersimit t jashtm. E vrteta sht tek
emruesi i tyre i prbashkt. Ajo nuk krijohet prej legjitimiteteve fiktive, apo me dakordime sa
pr sy e pr faqe, por prej forcs s argumentave dhe vizionit t perspektivs s zhvillimit.
13.5. Si prfundim pr kt shtje:
Jetojm n nj koh kur theksohen politikat globale, kur po thyhen kufijt mes shteteve
dhe kulturave, n kohn e vlerave diverse. Kjo klim krkon t prfitohet reciprokisht nga
prvojat e t tjerve, dhe kt mundsi ia ofrojn shkolls institucionet: MASH, DAR-t dhe
Zyrat arsimore, Kontrolli dhe vlersimi shtetror, botimet e tyre etj.; dhe ndrkoh tiu jepen t
tjerve prvojat tona q burojn prej vlersimeve t brendshme, prej brthamave q rrezatojn.
Kjo klim bashkjetese vlerash dhe vlersimi rrit besimin reciprok mes palve dhe ul rreziqet e
konfrontimit. sht klima e dialogut, e gjetjes s gjuhs s prbashkt. Vlersimi na ndihmon jo
thjesht t masim dhe t gjykojm, por ta kuptojm dhe ta mojm m mir gjendjen dhe njeri-
tjetrin. SKA VLERSIME PERFEKTE, POR ETIKA E VLERSIMIT DUHET T JET PERFEKTE. do
vlersim alon, ky ndrgjegjsim pr kufizimet e tij, sht nj reflektim i nevojshm pr t
krkuar dhe gjetur instrumenta t tjer, pr t krkuar partneritet dhe mirkuptim, mirkuptim
edhe pr arritjet, edhe pr mangsit, edhe pr pasojat q pr momentin mund t jen t
pakndshme, por nuk rrezikojn gjat nse gjen mekanizmat pr t amortizuar goditjen e tyre,
mjafton mirkuptimi.
Komleksiteti i etiks s vlersimit ngrihet mbi voglsit, se pedagogjia sht e brisht, ajo
jeton prmes voglsive, ajo sht si zjarri,ndizet me ashkla.
Besimi, prgjegjshmria, ndershmria, marrja e rriskut jan pjes e klims komunikative
n dialogun bashkpunues vlersim i jashtm-vlersim i brendshm, inspektor-msues.
Ndrkoh ato jan pjes e ekuilibrave t brendshm t msuesve t mir dhe duke qen t tilla
krijojn premisa pr rezultate n kt mision fisnik.
Si prfundim dshiroj t theksoj se ne u kemi besuar msuesve fmijt tan, projektimin e
ardhmris s tyre, le t kemi m tepr besim tek ata, tek aftsit e tyre pr msimdhnie t
sukseshme, pr vlersim dhe vetvlersim t punve t shkolls. Nj msues i mir sht n
gjendje q prtej nj t msuari latent t nj nxnsi q punon n heshtje, por nuk flet, t shoh
tipin intravert, i aft t akumuloj energji t mdha, q vijn prej nxnies s sistemuar t
informacionit, prej akumulimeve emocionale, pr t shprthyer m pas n procese krijuese, n

cxlix
zgjidhje problemesh dhe vendimmarrje t menura, q mund ta bjn inxhinjer, mjek, poet.
Msuesi, me qndrimin e tij etik e stimulon personalitetin e nxnsit ekstravert dhe sht n
gjendje q pas lojcakut t shoh sportistin, aktorin, muzikantin, politikanin apo biznesmenin e
suksesshm.
Msuesit e mir e din se ende shkolla nuk i ka kushtet pr ti zhvilluar dhe kultivuar t
tet llojet e inteligjencave, se programet dhe tekstet ende jan t dominuara nga logjika e ftoht e
hemisfers s majt, q ka shum racionalitet dhe pak fantazi, por tharmin dhe kapacitetet ata i
zbulojn prdit. Le t kemi m shum besim n aftsit e tyre, n etikn e tyre profesionale, pr
t zbutur efektin negativ t gjuhs akademike t teksteve shkollore. Ende n arsim ka msues me
moral shum t lart. Kan nga 20 apo 30 vjet q ushtrojn profesionin, pa munguar nj dit
nga shkolla, pa krkuar shprblime dhe merita t veanta.
Pr ta br t sukseshm msuesin n kt proces, ve besimit duhet ti krijojm mundsi
reale pr kualifikim bashkkohor, instrumenta efektiv, teste inteligjence dhe teste formues,
mbshtetje m t mir financiare dhe mjete didaktike bashkkohore, kshtu ai do t bhet
vlersues i mir dhe ne do t kemi nj truall real pr ta gjetur dern hapur n shkoll. Do t jemi
gjithmon t mirpritur.

Kapitulli XIV. UDHHEQJA ETIKE N SHKOLLA

14.1. sht udhheqja etike e shkolls?* 72
Cilt jan parimet etike nga t cilt duhen t udhhiqen drejtuesit shkollor?
a) Bindjuni ligjit
b) Tregoni t vrtetn
c) Tregoni respekt pr njerzit
d) Prmbajuni rregullit t art:
"BJUNI T TJERVE AT Q DO T DONIT Q T TJERT TIU BNIN JUVE "
e) Mbi t gjitha mos bni keq
f) Praktikoni pjesmarrjen, jo paternalizmin
g) Veproni gjithmon kur keni prgjegjsi dhe mundsi
sht Udhheqja etike?

72
* Forma pyetse e komunikimit do t jet dominante n kt fillim t kapitullit pr udhheqjen etike.

cl
 Udhheqja etike apo Etika drejtuese prfshin t gjitha standardet e sjelljes apo gjykimit
moral q drejtuesi duhet t prdor gjat drejtimit t nj shkolle, institucioni edukativ, apo rrjeti
shkollash dhe institucionesh.
ka paraqet etika n fushn e arsimit?
Etika n fushn e arsimit paraqet shkencn q studjon t mirn dhe t keqn, t drejtn
dhe t gabuarn, t ligjshmn dhe t paligjshmn n shkolla, por gjithmon n dobi t formimit
moral e qytetar, humanist e demokratik t nxnsve.
N sa kategori ndahet diapazoni i prgjegjsive sociale t drejtuesit shkollor?
Diapazoni i prgjegjsis sociale ndahet n tri kategori t mdha:
- DETYRIMI SOCIAL - Shkollat dhe drejtuesit shkollor q paraplqejn kt nivel t prgjegjsive
sociale, jan t gatshme t plotsojn t gjitha ato detyrime q rrjedhin nga legjislacioni dhe normat q
ka vendosur shoqria, por nuk dshirojn t bjn m tepr se kaq.
- REAGIMI SOCIAL- Shkollat dhe drejtuesit shkollor q mbshtetin nj qndrim t till, jo vetm q
plotsojn detyrimet minimale ligjore, por jan t gatshme t plotsojn edhe krkesa t caktuara t
karakterit social. E thn ndryshe, ato japin kontribut pozitiv, por t kufizuara pr ngritjen e
mirqnies sociale.
- PRFSHIRJA N SHTJE SOCIALE Shkollat dhe drejtuesit shkollor t cilt shkojn m larg sesa
thjeshtplotsimi i detyrimeve t prshkruara m lart jan vizionar dhe kan arthmri.
Karakteristik e shkollave dhe drejtuesve shkollor, t cilat mbshtesin kt ide n planin social, sht
prkrahja e qndrimeve t nxnsve, prindrve dhe komunitetit, gadishmria pr ndihm ndaj do
grupi, parashikimi i nevojave t ardhshme t arsimit ndaj shoqris dhe ndrmarja e veprimeve
pr ti plotsuar ato.
Cilt jan faktort e jashtm t mjedisit q influencojn mbi sjelljen etikn/joetike t
drejtuesit?
a) Mjedisi konkurrues mund t oj drejt sjelljes joetike, sidomos n ato shkolla ku konkurrenca
sht e fort. (Kujto rivalitetin jo etik t drejtuesve t shkollave jopublike me ato publike, t
gjimnazeve me shkollat profesionale etj. sidomos pr thithjen e kontigjentit t nxnsve, t
kuadrit msimdhns ose pr rezultate n testime e provime)
b) Prania e nj mjedisi me shanse shum t vogla t ofruara prej tij, mund t ojn n sjellje joetike
n prpjekjet e shkollave pr nj performanc t lart arsimore. P.sh. Kontigjentet e nxnsve t

cli
 shkollave profesionale kan cilsi dhe rezultate minimale, por kjo nuk mund t justifikoj veprimet
joetike t drejtuesve.
c) Kur mjedisi ofron shanse shum t mdha, situata t ksaj natyre mund t ojn n sjellje joetike n
ato rasate kur shkollat dhe institucionet prpiqen q t rriten shpejt dhe t prfitojn nga avantazhet e
nj situate t favorshme. N situata t ngjashme kan kaluar disa gjimnaze tonat n kushtet e
konkurrencs pr Maturn Shtetrore.
d) Varsia ekstreme (shum e madhe) e nj institucioni arsimor nga nj tjetr. T tilla varsi mund
t gjenerojn presione pr rryshfete dhe privilegje t tjera. Kjo ndodh me shkollat e priferis
dhe ato vartse.
- Cilt jan faktort e brendshm q infuencojn mbi karakterin e sjelljes s drejtuesit shkollor?
a) Presioni i madh pr nj performanc t lart dhe m tepr rezultate mund nxit individ t
veant t shkurtojn procedura t domosdoshme n testime dhe provime dhe t ofrojn rezultate
fiktive.
b) Paknaqsia e punonjsve mund t oj n nj sjellje joetike, pasi zemrimi mund t
zvendsoj sjelljen racionale.
c) Delegimi i autoritetit dhe nxitja e inovacionit mund t oj n sjellje joetike pr shkak t
hapsirs s madhe t veprimit relativisht t pamvarur t punonjsve t veant. Kjo
prgjithsisht ka ndodhur me administratort e Provimeve t Lirimit dhe t Maturs
Shtetrore.
Cilt jan strategjit, mekanizmat q i ndihmojn drejtuesit arsimor pr t krijuar nj klim
etike n institucionet e tyre?
Ekzistojn nj sr strategjish apo mekanizmash, t cilt i ndihmojn drejtuesit dhe
menaxhert pr t krijuar nj klim etike, ato jan:
a) PRKUSHTIMI I DREJTUESVE DHE MENAXHERVE T NIVELIT T LART kt mund ta bjn
nprmjet institucionalizimit me nj sr mekanizmash m drejt duke dhn shembull eprort
ndaj vartsve t tyre.
b) KODI I ETIKS - sht nj dokument i prgatitur me qllim q antart e institucionit:

drejtor, shefa, sekretar, msues apo senator t udhhiqen nga parimet e tij, n jetn e prditshme, e
veanrisht kur ballafaqohen me dilema etike.

clii
 c) KOMITETI ETIK - sht nj organizm, i cili ka pr detyr t ndihmoj n prcaktimin e politikave

dhe n zgjidhjen e shtjeve t rndsishme etike me t cilat ballafaqohen msuesit dhe nxnsit e
shkolls gjat puns s tyre, ajo egziston zakonisht n shkollat e mdha.
d) AUDITIMI I ETIKS - sht prpjekje sistematike pr t gjykuar nse n praktik veprohet n
prputhje me politikn etike t drejtuesit dhe t institucionit, gjithashtu, ky auditim bhet edhe pr t
ndihmuar n t kuptuarit e ktyre politikave dhe identifikojn raste ku ka shkelje, t cilat krkojn
veprime rregulluese.
e) KRIJIMI I NJ MJEDISI ETIK PUNE
Hapi i par - Krjjimi, shprndarja dhe prmirsimi i vazhdueshm i kodit t etiks sht vetm njeri
hap q drejtort duhet t ndrmarrin pr t krijuar nj mjedis etik pune. N disa shkolla dhe
institucione t tjera arsimore kjo gj tashm sht kthyer n tradit.
Hapi i dyt - i ndrmarr nga mjaft shkolla t rndha t kryeqytetit aktualisht sht prcaktimi i
pozicionit te drejtorit, shefit apo t menaxherit prgjegjs pr etikn n shkolla. Detyra e tij
sht q t garantoj integrimin e etiks dhe vlerave institucionale n vendimet e prditshme
n t gjitha nivelet e organizats.
Hapi i tret - Mnyr tjetr pr t promovuar etikn n mjedisin e puns sht edhe trajnimi i
antarve t organizats pedagogjike, prfshi edhe bordin, senatin dhe kshillin e prindrve.
Hapi i katrt - sht detyr e drejtorve dhe manxherve q t krijojn kushte t tilla pune q u
imponojn njerzve sjellje etike si edhe t minimizojn kushtet q ln hapsir pr sjellje
joetike.
Dy nga praktikat m t zakonshme q stimulojn sjelljen joetike jan dhnia e
shprblimeve shum t larta pr performanc t mir si edhe dnimet shum t rnda pr
performance t keqe. Gjithmon ekstremiteti on n sjellje jo etike, prandaj kto praktika duhet t
eleminohen nga drejtuesit dhe manxhert e arsimit.
f) LINJAT TELEFONIKE DHE KOMUNIKIMET DIREKTE - sht nj linj e veant telefonike pr t br

t mundur q punonjsit t kaprcejn zinxhirin normal t komands pr t raportuar mbi ankesat dhe
problemet serioze etike. Kjo linj zakonisht administrohet nga vet ministri, rektori i universitetit,
drejtori, nga nj prgjegjs departamenti, nj shef sektori, menaxher, ose sekretar i cili ka si detyr t
raportoj, t investigoj dhe t ndihmoj n zgjidhjen e problemeve, t cilat raportohen tek ai me
telefon. (* Ju kujtoj se n rang vendi kjo ka funksionuar me telefonin e kryeministrit aktual)
14.2. Disa momente baz t udhheqjes etike n shkolla.

cliii
Cilat do t ishin disa momente baz q do t na ndihmonin pr t br gjrat e duhura apo t
marr vendime t drejta?
~ Zgjedhja e nj gjje etike pr t tr sht prgjegjsi individuale: Mos thoni q "ajo nuk sht puna
ime"; Askush tjetr nuk mund dhe nuk duhet t zgjedh pr ju. N pun ndiqni t njjtat parime
dhe rregulla q zbatoni edhe n shtpin tuaj;
~ Analizoni do situat me prgjegjsi: Identifikoni shtjet etike, krijoni disa opsione dhe
vendosni pr at q ju rrit vetrespektin pr at q bni; testoni do zgjedhje me standardet tuaja
t t kuptuarit t gjrave, t drejtsis, ndershmris dhe t prkujdesit pr t tjert.
~ Analizoni sesi veprimet tuaja ndikojn mbi njerzit e tjer: Mendoni se cilt jan ata q
preken nga vendimi juaj dhe ndikim ka ai mbi cilsin e jets s tyre; gjithashtu, duhet t
jeni t ndjeshm ndaj ndikimit q mund t ken tek ata me t cilet ju punoni fjalt dhe
veprimet tuaja.
~ Ndrmerrni veprime: t mos bni asgj nuk sht nj zgjedhje etike; Etika nuk qndron tek
performanca e jashtme, por n veprimtarin tuaj, prndryshe do t qe nj stoli dekorative.
Nuk ka rndsi sesa etik jeni, ajo vlen athere kur ju e praktikoni komunikimin apo sjelljen
etike; pasi etika nuk sht form, por prmbajtje, nuk sht shfaqja e jashtme, por thelbi i
gjrave.
- Cilt jan pyetjet me prmbajtje etike t cilt paraqiten
kur diskutohen transakcione t ndryshme apo gjat marrjes s vendimeve?
Si mundet q transaksioni q diskutohet t jet i drejt per t gjith ata q jan t
angazhuar direkt apo indirekt n t?
~ A sht i ndershm veprimi q kryhet?
~ A do t ken pasoja negative drejtuesit, stafi, investitort apo komuniteti i nxnsve dhe
prindrve t tyre nga efektet e ktij veprimi?
~ A sht e ligjshme dhe brenda kufijve t politiks s arsimit ajo q propozohet?
~ A dmtohen (n mnyr t panevojshme) msuesit, nxnsit dhe prindrit, shoqria n nj
kuptim m t gjer nga ky veprim?
~ A mund t dmtohet (n mnyr t panevojshme) cilsia e t nxnit t fmijve, bazat e
edukimit t tyre human, etik e demokratik; mjedisi, komuniteti apo cilsia e jets s njerzve
nga ky veprim?
~ A jemi t prgatitur t jetojm me pasojat e ktij veprimi?

cliv
 - far duhet t bj nj drejtues arsimor kur ndeshet me dilema etike gjat karriers s
tij menaxheriale?
Kur drejtuesit arsimor ballafaqohen me dilema etike gjat karriers s tyre, katr hapa
jan t rndsishme.
S pari, t krkoj gjykimin e ekspertve dhe mbshtetjen nga nj rrjet i gjer njerzish, t
cilt drejtuesi i beson;
S dyti, nse sht e nevojshme, duhet t ndrmerren disa veprime pr t sjell gjendjen n
normalitet ;
S treti, ndrmarrjen e veprimeve pr t mbrojtur vetveten;
S katrti, t krkuarit aktiv t nj pune tjetr.
- Si mund t prmirsohet komunikimi n institucionet arsimore?

Ekzistojn nj sr aspektesh t cilat kan nj influence t ndjeshme pr prmirsimin e

komunikimit n shkolla dhe institucionet arsimore:
1. Auditimi i komunikimit - sht nj mnyr efikase pr t kontrolluar politikat e komunikimit,
proedurat, rrjetin dhe tr aktivitetet e tij. Me ann e auditimit prcaktohet se n mas
komunikimi ka ndikuar n shkalln e arritjes s objektivave organizative.
2. Prdorimi i nj gjuhe t thjesht - gjuha e ndrlikuar renditet si nj ndr problemet m serioze t
komunikimit efektiv. Edhe ky sht n vetvete nj problem i mpreht etik pr drejtimin e shkolls.
3. Qartsia dhe Kuptimshmria. Theksojm se drejtuesit duhet t ken parasysh gjithmon se
kur transmetohen mesazhe, t cilat nuk kuptohen nga marrsit, ather nuk ka komunikim.
4. Zgjedhja e bartsit t mesazhit - nse mesazhi do t jepet ball pr ball, me goj n zyr apo
klas, (n telefon, chat, sisteme interkomunikimi ) apo me shkrim (letra, libra, manuale,
periodike, gazeta, reklama, paraqitjeve grafike, e-mail etj). Pra, moment mjaft i rndsishm,
sht edhe mnyra se si bhet ky transmetim mesazhi.
5. Prdorimi i feedback-ut - Feedbacku sht nj element i rndsishm pr arritjen e komunikimit
efektiv. Kemi pohuar se gjat komunikimit ballor menaxhert mund ta sigurojn feedbackun n
mnyr t drejtprdrejt.
6. Kodimi dhe dekodimi - Kodimi dhe dekodimi duhet t bhet me simbole t cilat jan t
njohura si nga drguesi ashtu edhe marrsi i mesazhit. Pra, menaxheri e sidomos stafi i
specialistve duhet t evitojn prdorimin e fjalorit t ngusht e t karakterit teknik.

clv
7. Konteksti. sht e qart q situata komunikative, pra konteksti duhet t jet i njohur si pr
drejtuesit edhe pr vartsit.
- Si prkufizohet koordinimi n kuadrin e nj institucioni arsimor?

Koordinimi sht nj proces, me ann e t cilit sinkronizohen prpjekjet e nj grupi, me

qllim q t arrihet objektivi i dshiruar. Si ilustrim mund t prdoret rasti i nj provimi t
Maturs Shtetrore, q angazhon dhe kordinon veprimin e gjith spektrit arsimor: Ministrin,
Institutin e Kurrikulave, rrjetin e kompjuterizuar, Agjencit e Vlersimit t Arritjeve, drejtuesit
arsimor, administratort e provimeve, nxnsit dhe prindrit e tyre. Kordinimi presupozohet t
jet perfekt.
- Cilat jan arsyet kryesore t pranis s pengesave n koordinim?

Shkaqet e konflikteve t interesave, t cilat shkaktojn probleme n koordinim jan:

Interesat e institucioneve qndrore prkundr interesave sektoriale, apo atyre vartse,
Konfliktet midis sektorve, llojit t shkollave, departamenteve apo klasave
Konkurenca pr shrbimet dhe burimet e rralla
Vshtirsit n komunikim
Spjegoni rrugt kryesore t reduktimit/eleminimit t pengesave n koordinim.
Pr t reduktuar apo eliminuar problemet q dalin n komunikim, puna e drejtuesve duhet
t prqendrohet n drejtimet e mposhtme :
-Zinxhiri i komands - Kjo sht metoda kryesore q prdoret pr t koordinuar aktivitetet e
individve apo grupeve. do drejtues, q ka varts, t cilt jan t angazhuar n aktivitete t
ndrlidhura duhet t prpiqet dhe t siguroj q puna sht koordinuar.
-Grupimi i mir i aktiviteteve - Mnyra, n t ciln aktivitetet jan grupuar ndikon n reduktimin
ose shtimin e problemeve t koordinimit. Grupimi i mir i tyre bn m t leht arritjen e
koordinimit efektiv. Ka edhe kritere t grupimit t aktiviteteve, t cilt mund t konsiderohen
m t rndsishm, sesa ato q lehtsojn koordinimin.
-Komitetet - megjithse jan t dobishme dhe nganjher mjet i pazvendsueshm i koordinimit,
me to mund t abuzohet leht. Ato mund t ngrihen pa qen t nevojshm apo mund t
vazhdojn t bjn mbledhje edhe pasi nuk sht m e domosdoshme.
-Diskutimet informale - Nj pjes e konsiderueshme e koordinimit realizohet gjat diskutimeve
informale, shpesh midis drejtuesve t t njjtit nivel, por n departamente t ndryshme.

clvi
-Projektet - Krijimi i grupeve t veanta sht nj metod q po prdoret pr t koordinuar punn
pr nj projekt t ri dhe stafi i prfshir sht nga departamente t ndryshme.
-Koordinatori i veant - Disa institucione arsimore dhe shkolla t mdha nganjher e
mendojn si t domosdoshm krijimin e posteve t reja me prgjegjsi koordinimin e aspekteve
t ndryshme t puns arsimore.
-Konferencat - Jan nj form tjetr e vendimeve t marra n grup. Kto ndihmojn diskutimin e
lir dhe nj komunikim i till sht nj faktor i mir pr nj koordinim efektiv.
14.3. Pse suksesi varet nga Udhheqja Etike?
Drejtuesit duhet t kuptojn se suksesi varet nga ndikimi i tyre, nga ajo ka thon dhe
bjn sht ajo q ka rndsi. Kodet e etiks pr profesionistt n disiplina t shumta kan marr
rndsi dekadn e fundit. Sjelljen joetike t drejtuesve t ndrmarrjeve, t shefave ekzekutiv
dhe kolegve t tyre n botn e biznesit, sjelljet e ashpra t oficerve me ushtart dhe sjelljet
seksuale t pahijshme t msuesve me nxnsit jan vetm disa shembuj t sjelljeve t
papranueshme jo vetm n Shqipri, por edhe n demokracit e zhvilluara perndimore dhe n
ShBA. Prandaj krijimi i nj kodi etik pr profesione t veanta, si sht edhe ai i msuesis,
sht nj hap drejt krijimit t nj mjedisi etik, ku t mos mbizotroj fyerja dhe banaliteti. E
megjithat kjo nuk sht e mjaftueshme. do person brenda organizats duhet tiu prshtatet
standardeve dhe t zgjedh t operoj brenda kufijve t saj moral. Ndrsa disa prej kodeve t
etiks bartin pasojat pr ata q shkelin standardet, t tjert ekzistoj thjesht si nj udhzues pr
profesionist, n t cilat nuk jan t qarta shkeljet e dnueshme. Ndonse disa rregulla apo kodet
e etiks merret me shtjet morale, ligjet nuk i mbulojn plotsisht parimet etike, moralin me t
cilat, krert duhet t mbaj veten. Ndrsa edukatort mund t jen t lidhur me ndonj numr t
kodeve t etiks si jan themeluar nga drejtues agjencish dhe shoqatat e profesionistve.
Udhheqsit etik arsimor duhet t zgjedhin pr t qeverisur veten nga standartet m t larta
etike. Pavarsisht nga stili i udhheqsit, ushheqja etike mbetet n thelb udhheqje e efektshme.
Krijimi i nj kodi personal etik pr t qeverisur veten n kapacitetin profesional, pr nj
udhheqs arsimor sht nj hap fillestar drejt krijimit t nj mjedisi etik pr veten dhe pr
vartsit e tij.
Nj kod i etiks personale. Nj kod i etiks personale duhet t prfshij jo vetm sjelljet
profesionale thelbsore t organizats, por edhe sjelljet personale pr shkak t ndikimit t tyre
potencial n suazn e kapacitetit t udhheqjes. Nj kod etik personal gjithashtu duhet t

clvii
reflektoj botkuptimin e personit. Ndr vlerat etike thelbsore shkrimtart, psikologt dhe
specialistt e edukimit identifikojn: urtsin, vizionin, karakterin, komunikimin, shrbimin,
etikn e puns, msimit dhe angazhimt. Dhe pjesa e mposhtme jep diskutimin e secilit prej
ktyre karakteristikave:
Udhheqsit besojn se Urtsia sht themelore pr udhheqjen. Nj pjes e ndjeksve
dhe pasuesve t udhheqsit besojn vrtet se urtsin e tyre nuk sht dituria toksore, por
dituria e ushqyer shpirtrisht, shumica besojn se sht frymzim apo vokacion shpirtror, por e
vrteta e udhheqjes etike sht urtsia e fituar prmes leximeve dhe prvojs praktike. Pasuesit
e udhheqsve t till mund t shikojn qart kto karakteristika t mishruara tek udhheqsit e
tyre dhe ka t ngjar t rrisin besimin e tyre. Besimi sht ndrtuar gjithon me vendim-marrje
etike. N thelb, ajo q sht e rndsishme ktu sht urtsia shpirtrore. Prandaj udhheqsit
etik duhet t krkoj dituri, njohuri pr t udhzuar marrjen e vendimeve.
Pasioni i Vizionit. Krert drejtues dhe udhheqsit karizmatik jan largpams n nj
pasion. Ata shohin gjithnj para syve si nj foto apo poster t madh t ndriuar pikrisht vizioni e
vet duke krijuar nj t ardhme t prmirsuar pr t gjith pasuesit e tyre. Kjo do t thot se
krert jan vrtet largpams. Pushteti i tyre pr udhheqje aktuale ka ekzistuar pr shkak t
vizionit t tyre pr ardhmen. Kta udhheqs jan t nginjur me pasion, me besim dhe vendosmri t
palkundur. Pasioni i tyre ishte nj rezultat i qllimit t tyre, duke qen n nj mission. Ata besojn n qllimin e
tyre dhe qllimin e prfundimtar e sjellin n nj marrdhnie m t ngusht me t tjer. 73
Niveli i drejtuesve ishte ushqyer nga besimi i tyre. Ata ia kan mbushur mendjen vetes
pr t ndjekur Vizinin kryesore, duke lejuar vartsit pr t mbushur zemrat dhe mendjet e tyre
me ndrrat, jo me kujtimet e tyre. Udhheqsit Arsimore duhet t ndjekin kt model.
Udhheqsit e Arsimit duhet t ket nj vizion pr prmirsimin e sistemit arsimor dhe
mundsive pr fmijt dhe msuesit e tyre nn drejtim. Udhheqsit duhet t jen n gjendje pr
t par foto t mdha dhe t marrin vendime t bazuara n to.
T gjitha vendimet e tyre shum shpesh mund t merren n pyetje nga ata q nuk mund ta
shohin si shtje t ndryshme ndikojn n trsi. Udhheqsit duhet t qndroj me besim, duke
e ditur se ata kan krahasuar shtjet dhe vendimet informuar n interesin m t mir t t

73
Maxwell, John C., ed. Maxwell, John C., ed. (2002). The Maxwell Leadership Bible . (2002). Udhheqja Maxwell Bibla.
Nashville, TN: Thomas Nelson Nashville, TN: Thomas Nelson Publishers. Leadership wired . - (Prill 2002). Leadership jetgjat
Marr m 10 dhjetor 2007, Fq. 1512, nga http://www.injoy.com/Newsletters/ Leadership/Archives/2002/

clviii
gjithve. Udhheqsit e Arsimit duhet t ken nj qllim. Ata nuk mund t marrin vendime
rastsisht. Nj udhheqs etik zhvillon nj masterplan, i frymzuar nga dituria dhe prvoja.
Vendimet duhet t br n prputhje me planin. Ky plan duhet t ndahet me grupet e interesit.
Duhet t din se ku jan duke shkuar n mnyr q nse ata nuk jan n nj mendje me qllimin
prfundimtar, ata mund t rrijn ose do t zbresin nga anija.
Karakteri - (moral ethical purpose-qendrimi etiko-moral)
Udhheqsit e arsimit duhet t sillen me nj ndrgjegje etike t vetdisiplinuar pr t br
at q sht e drejt edhe kur kjo sht e vshtir. Karakteri personal duhet t prbhet nga
integritet, ndershmria, paansia, drejtsia, mirsia, dlirsia seksuale dhe prgjegjsia personale
me familjen, punonjsit dhe financat. Pr tu respektuar si nj udhheqs n mes njerzve, duhet
t jet moralisht mbi ta. Me nj prkryerje t vetes drejtuesi mund t fitojn respekt dhe
besueshmri. Sigurisht, udhheqsit etik duhet t ushtrojn ndershmri dhe integritetit nse ato
do t respektohen nga t tjert. Mirsia sht nj cilsi udhheqje q nganjher neglizhohet nga
krert q prpiqen pr t udhhequr prmes kontrollit. far cilsie sht e dshiruar n nj
njeri? sht mirsia. Mos e refuzoni t mirn ngado q t vij. Ajo sht nj fuqi e madhe etike
n dart tuaja. Trajtimi i t tjerve me drejtsi dhe n mnyr t drejt sht gjithashtu nj
karakteristik e udhheqjes etike.
Imoralitet seksual i drejtuesve sht trajtuar gjersisht n literatur, t paktn qysh nga
Homeri, filozoft dhe tragjikt antik e thu. Vetm poett kan nj vision m liberal pr kt
shtje. Udhheqsit arsimor duhet t ushtrojn kujdes n kt zon. Fakti se n arsim sot
punojn si msuese m shum femra prbn nj rrisk dhe nj sfid. Fakti se pr fmijt e
shkollave fillore e nntvjeare interesohen m tepr nnat prbn nj sfid t dyt. Fakti se
vajzat adolishente n shkollat nntvjeare e t mesme prbjn shumicn e nxnsve sht
rrisku dhe sfida kryesore. Udhheqsit arsimor, drejtues dhe msues duhet t shmangin do lloj
situate, ku kjo mund t ndodh.
Edhe prkujdesja ndaj jets personale sht nj hap i par i rndsishm n udhheqje.
N fund t fundit, nse financat personale apo jeta familjare jan jasht normave etike, pra nuk
jan t sinkronizura, pse duhet dikush ta ndjek kt udhheqs? sht e vshtir pr udhheqsit
e arsimit pr t mbajtur kredibilitet n mesin e studentve, prindrve dhe msuesve kur fmijt e
tyre sillen keq dhe nuk bjn prpjekje pr tu korrigjuar n mnyr t prshtatshme.
Udhheqsit e vrtet etik jan shquar shpesh pr menaxhimin e parave publike. Kredibilitetin e

clix
tyre mund ta prcaktoj mnyra se si ata ushtrojn prgjegjsi me financat shtetrore apo publike
si me ato personale.
Kjo sht thelbsor pr udhheqsit e etik. cilsia e vetme m e rndsishme e
udhheqsit sht karakteri. Karakteri sht pjekuri morale. Karakteri sht e niveli yn i
angazhimit pr t br gjn m t drejt, edhe kur kjo na kushton dika. Karakteri sht beteja e
fituar midis asaj q ne duhet t bjm dhe far duam t bjm. . . Udhheqsit efektive kan zhvilluar
shprehit e karakterit baz me vlerat e duhura dhe prandaj bjn gjn e duhur kur sht fjala pr pruar popujt e
tyre. 74
Udhheqsit e vrtet jan t vetdijshm se karakteri i tyre sht nn hetim n do koh
nga ndjeksit e tyre dhe t tjert jasht organizats q mund t ket shpres pr shkatrrimin e
krerve. T bsh gjn e duhur sht gjja m e drejt pr t br.
Komunikimi. Udhheqsit efektiv komunikoj mir. Udhheqsit etik nuk jan vetm
fols t mir, por ata i dgjojn t gjitha palt, dhe fjalt e tyre jan inkurajuese dhe motivuese
pr njerzit e tyre. Udhheqsit gjithashtu e dim se kur do t flasin dhe far duhet t thon.
Edhe n shkrimet biblike dhe kuranore thuhet se nj prgjigje e but largon zemrimin, por nj
fjal e ashpr e nxit at. Mbajtja e paqes duke iu shmangur zgjimit t paknaqsis sht nj
aftsi q duhet ta ken udhheqsit e vrtet etik, prfshi edhe ata arsimor. Pasi t qent
mjeshtr n komunikim sht nj aftsi thelbsore e udhheqsis etike. Udhheqsit sigurojn
se fjalt e tyre jan t sinqerta dhe jan prdorur pr t korrigjuar problemet dhe jo pr ti shtuar
ato.
Nj tjetr cilsi q udhheqsit etik duhet t shfaqin sht ai i dgjimit t t gjitha palve
para se t hidhen n konkluzione. Nj udhheqs etik duhet t krkoj t gjitha informatat
prkatse para prcaktimit t drejt ose gabuar n nj situate. Kjo sht nj nga ato raste kur se
urtsia duhet t hyj n loj. Udhheqsit duhet t jen n gjendje t zgjidhn t vrtetn qoft
edhe nga kndvshtrimi.
Aftsit shrbyese. Udhheqsit etik jan shrbtor. Ata krkojn mnyra pr t
prmbushur nevojat e pasuesve t tyre dhe t ndrtojn aftsit e udhheqjes brenda atyre
pasuesve. Besimi kristjan thot se kushdo q dshiron t bhet i madh midis jush do t jet
shrbtori juaj. Dhe kush prej jush dshiron t jet i pari do t jet skllavi i

74
Po aty: Maxwell, 2002,b, fq. 990-991

clx
t gjithve. Sepse edhe Biri i njeriut nuk erdhi q t'i shrbenin, por pr t shrbyer dhe pr t
dhn jetn e tij nj shprblim pr shum. T qenit i prulur sht i domosdoshm n mnyr q
drejtuesi t bhet nj udhheqs shrbtor. Nj udhheqs shrbtor nuk mund lejoj krenari n
nj pozicion apo n nj nivel t pushtetit pr t parandaluar t tjert t shrbejn.
Mbase m mir pr kto aftsi flet nj biznesmen dhe shkrimtar i suksesshm amerikan, Max De
Pree:
Prkufizimi im i nj lideri sht nj person i cili ka pasues. Udhheqsit jan ata prej t cilve kemi
msuar. Ato ndikojn n vendosjen e axhends s nj shoqrie. Ata kan vizione. Ata e pranojn vrtetsin e
personave. Ato krijojn. Udhheqsit kan vendosur standarde. Udhheqsit jan si Rosa Parks e cila na la nj
trashgimi t habitshme. Ato plotsojn nevojat e pasuesve dhe sjellja e tyre dhe fjalt pozitive forcojn mirbesimin
e shoqris son. Udhheqsit frymzojn civilizim. Ato ofrojn shpresn dhe thon: "Nuk sht shpres!" Ata jan
shpirti dhe frymzimi i pasuesve. Ata bjn pyetje t dhimbshme dhe t domosdoshme. Ata jan si Nn Tereza, q
krijojn besimin dhe pranojn prgjegjsi pr sjelljen e tyre. 75
Empatia. Udhheqsit dhe nepunsit etik jan empatik. Kur jan vrtet t till ata e
kuptojn dhe ndjehen n do situat t mbshtetur. Udhheqsit empatik mbshteten n bindje,
kjo nuk ua ul posht autoritetin. Ata bjn prpjekje pr t sjell konsensus n grup. Ata kan
largpamsi pr t kuptuar realitetet e vendimeve t tyre dhe pasojat e tyre n t ardhmen. Ata
jan t angazhuar pr rritjen personale t punonjsve t tyre dhe krkojn t ndrtojn empati n
komunitetin mes tyre.
Shum her udhheqsit e gjejn veten n pozitat e autoritetit dhe t pushtet mbi vartsit
e tyre, kur n fakt, udhheqsit e etik duhet t krkoj pr t punuar mes vartsve pr t ndrtuar
organizata. Udhheqja q prpiqet pr t prmbushur nevojat e pasuesit sht vetm nj mnyr
pr udhheqst t tregojn kujdes dhe shqetsim pr vartsit e tyre. Pas ksaj, njerzit ka gjasa
pr t kryer detyrat n nj standart m t lart, kur ata e din se udhheqsi i tyre kujdeset pr ta
dhe nevojat e tyre, jo vetm pr performancn e tyre t puns. Udhheqsit etik nuk shqetsohen
pr famn e tyre, por fama si hije i ndjek nga mbrapa. Udhheqsit nuk kan frik se po
humbasin popullaritetin ose pozicionin duke iu shrbyer t tjerve. Ato u shrbejn t tjerve,
sepse kjo sht gjja e drejt q duhet br. Efekti i saj sht i madh n rritjen shpirtrore t
punonjsit dhe n cilsin e puns s kryer.
Etika n pun. Etika e puns dhe nj moral i fort n pun sht nj karakteristik
efektive e Udhheqsit Arsimor. Ndaj ai duhet t punojn shum. Sfidat e puns me or t
zgjatura shpesh krkojn shum mund e sakrifica njerzore. Udhheqsit iu krkojn t tjerve

75
D e P r e e , M a x , Leadership is an Art, Udhheqja sht art; Botimet Dell, 1989, fq,32,

clxi
pr tu hedhur n prpjekje njqind pr qind, kshtu q ata, edhe duhet t jen t gatshm pr ta
vn vten n prpjekje t plot pr tu siguruar se qllimet e tyre organizative jan prmbushur.
Puna me cilsit e saj t brendshme edukon disiplinn, ndrgjegjen, cilsin,
prkushtimin, besimin dhe sakrificn. A nuk jan kto cilsit e duhura etike q punonjsi dhe
drejtuesi duhet t ket?
T msuarit. Udhheqjes etike sht m shum se thjesht nj kod i caktuar i etiks. Jan
njerzit q u japin jet kodeve, prfshi edhe ato etike. Udhheqsit kan nj detyrim moral q t ken
dijeni t mjaftueshme pr t br pun t drejt" 76 (Sheldon, A.). Kjo krkon nj angazhim ndaj t
msuarit, dhe t t nxnit q n jet sht proces i gjat. Udhheqsit Arsimore duhet t
vazhdimisht krkojn njohuri dhe prfshijn se n operacionin e tyre t prditshme. Ndrtimi i
veant i aftsive pr pun dhe dshifrimi i ligjeve, i akteve normative, i rregullave dhe
rregulloreve q lidhen me shkollat jan vetm disa nga gjrat q udhheqsit e shkolls duhet ti
bj rregullisht. Edhe udhzimet, q pr nga natyra nuk kan efekte detyruese, duhen par n
ann e tyre m pozitive dhe duhen manifestuar prpjekje pr ti ven n jet. Pr t'u br m t
efektshm, udhheqsit pranojn kritika konstruktive dhe msojn prej tyre. Sipas Bibls, ata q
pranojn korrigjimin jan t urt. Udhheqsit duhet gjithashtu t sigurojn ndihmn e pasuesve,
q korrigjimet e tyre t bhet m t frytshme e t buta edhe kur ata bjn gabime. Njerzit
msojn prej arritjeve, por edhe prej gabimeve, mjafton t din t vetqortohen dhe t ecin
prpara.
Nj Udhheqs efektiv nuk di kurr aq sa do ti duhej. Ata vazhdimisht krkojn
informacion t ri dhe punojn pr t ndrtuar repertorin e tyre t aftsive dhe trupit t dituris.
Ata mbledhen avokat t urt rreth vetes pr t pasur n dispozicion kshilln m t mir n
rsate krizash apo problemesh t vshtira. Udhheqsit etik dhe t efektshm e din se antart e
"rrethit t tyre t brendshme", mund t bj sikur i zbatojn ligjet, por edhe mund ti thyejn ato.
Nj kshill i menur t jep gjithmon siguri. Maxwell, t cilit shpesh i jam referuar n kt ese,
sugjeron q udhheqsit mbledhin kshillin e t urtve t cilt jan krijues, besnik, t menur dhe inteligjent,
dhe udhheqsit iu falin besim, integritetit, dhurata plotsuese dhe fuqi ndikimi, s bashku me ata q ndajn t
njjtin vision me ta. 77 Ky grup i kshilltarve duhet t ndihmojn nj udhheqs pr t nxn

76
* Sheldon, A. Kjo thnie i prket biznesmenit t madh amerikan t kompanive t kompjuterave Sheldon Adelson, marr nga
biografia e vitit 2000, B.M.,
77
Maxwell, 2002, p. f. 757

clxii
kshilln e duhur me objektiv t prbashkt n realizimin e qllimit t organizats apo
institucionit.
Angazhimi. Nj cilsi e fundit e nevojshme pr udhheqjen etike sht angazhimi.
Angazhim, sepse ai sht nj tipar karakteri, sht i natyrshm, i shpallur dhe nuk sht ndrtuar
me vshtirsi. Deri sa situata t bhet e vshtir, angazhimi sht zakonisht i leht. Ai nuk
mbetet m i till kur gjrat bhen t vshtira. Ndaje niveli i nj angazhim gjithmon duhet
testuar, pasi edhe n punt civile ndodh si n luft, dezertimi, pra mosangazhimi ndodh kur gjerat
vshtirsohen.
Maxwell m tej pohon se ...e vetmja mnyr pr t mbshtetur angazhim sht pr ta lidhur at me
vlerat personale t nj individi .... Vlerat jan ato q prbjn zgjedhjen tuaj, ato kaprcejn talentet dhe aftsit, pasi
ato qndrojn deri n fatkeqsin m t rend. Njerzit me shpirt sacrifice, ata q mbeten gjer n fund t angazhuar
meritojn respektin m t lart. 78
Emblemat etike.Idealet e paraqitura ktu jan qllimet e larta pr
krert e arsimor, por ato nuk jan t pamundura t arrihen. T qenit nj
udhheqs etik krkon nj riqendrzim t jets s tnde. Jezu Krishti ja
arriti me sakrifikimin e jets s tij dhe me angazhimin e idhtarve. Ndaj
ta shikosh botn nga nj kndvshtrim biblik sht nj nevoj e
vlefshme. Gandi e bri Indin me paqe, pa jatagan e dyfekt, me shpirtin e vet paqsor dhe me
20.000 idhtar t rrugs s tij. Ibrahim Rugova, ndr ne shqiptart, me siguri nuk ishte gandisti
fundit. Udhheqja, nuk ka t bj me gjrat q ne bjm, si sht menaxhimi. Udhheqja, sht
personi q ne jemi - karakteri yn frymzon t tjert. Udhheqja sht rrethi i ndikimit, dhe
79
"udhheqja morale fillon me udhheqsit moral". Udhheqsit etik i msojn vartsit me veprime, jo
vetm me fjal.
Kshtu, pr t'u br nj udhheqs etik, duhet t bsh m shum se sa t rendsh pas nj
sr rregullash. Lashway (1996) thot: "kreu i prgjegjsis sht kompleks dhe multi-dimensionale, me
rrnj m pak n teknik dhe ekspertiz se n integritetin e thjesht njerzore " 80
Nj ndr qllimet e ksaj bote pr t'u arritur nga udhheqst arsimor dhe ndjeksit, sht
qllimi prfundimtar i jets s tyre, pr t ndikuar sa m fuqishm tek t tjert, smund t shkosh
n luft i vetm ndryshe prfundon n donkishotizm.

78
Maxwell, 2002b, po aty
79
Lashway, Larry., Multidimensional School Leadership Publisher-shkolla shumdimensionale e udheheqjes, Phi Delta Kappa
Educational Foundation, tetor 1997, fq. (53)3,
80
Po aty

clxiii
 Udhheqsit e arsimit, q t ndikojn mbi nj numr sa m t madh njerzish, nxnsish,
studentsh, msuesish dhe prindrish, pa marr parasysh se far udhheqje stil drejtimi apo
kombinim i stileve i prshtatet m tepr, duhet t kuptojn se ndikimi i tyre sht ajo q ka
rndsi. Pr shembull, merrni parasysh nj administrator shkolle duke shrbyer mbi shtatqind
nxns nga para-kopshti n klasn e dymbdhjet, me nj stafi prej 30 e ca msuesish. Nj
udhheqs n kt mjedis kontakti t prditshm me gati tetqind njerz, q shtohen shum me
prindrit e nxnsve, me motra dhe vllezr q kan qen m par n shkoll dhe t tjer t afrt
t cilt mund t jetojn n shtpi, plus bashkshortt dhe familjet e antarve t stafit, dhe numr
t rritet edhe m shum se nj mij. Ai sht n qendr t ndikimeve t prditshme! Pyetja sht,
a e shfrytzojn udhheqsit e arsimit kt mundsi pr t ndikuar mbi njerzit?

14.4. A mund t vendosen standarte etike pr udhheqsit shkollor?

A mund t vendosen standarte etike pr udhheqsit shkollor? Sigurisht! Mbshtetur n

shembuj t shumt dhe prvoja jetsore t besueshme, n anketime dhe intervista mund t bhen
disa prgjithsime n prgjigjen pozitive ndaj ksaj pyetje q ka n thelb sjelljen etike t
udhheqsve shkollor. Historikisht, n shkollat cilsore shum udhheqs kan praktikuar
parime t larta etike n mnyr t qart. Edhe tek ne ka prvoja t mira n kt drejtim, por tani
sht koha q edhe n Shqipri t shohim nga afr se far do t thot t udheheqsh me moral
nj institucion msimnxnie dhe edukimi. Bota ka pasur dhe ka plot udhheqs t fort,
megjithse udhheqja sht nj term neutral. Ajo mund t jet e mir apo e keqe. Ndr
udhheqsit politik t shkekullit XX Hitleri, Musolini, Stalini, Mao Ce Duni, Fidel Kastro ashtu
edhe si Enver Hoxha tek ne jan konsideruar si udhheqs t mir politik pr shkak t
zhvillimeve t shpejta ekonomike t vendeve t tyre ose pr favorizimin e nj pjese t popullsis,
pra n nj pik dhe pr nj koh dhe me nj element t caktuar t popullsis. Por sot ata
cissohen diktator dhe monstra politike, pasi historia ka provuar, megjithat, se secili ishte
fajtor pr nj prdorim t pamoralshem t fuqise s pamas qe udhheqja e tij i ofronte.

far do t t na thot historia pr udhheqsit tan t tanishm t politiks, t kulturs

apo t arsimit? A po e udheheqin ata vendin e tyre n nj rrug t moralshme? Ndoshta barometri
m i mir i arritjes n kt drejtim sht suksesi i qndrueshm ose jo i institucioneve tona,
prfshi edhe ato shkollore. Sepse kur pret me thik arsimin dhe kulturn posht n pikn e

clxiv
ngritjes s saj, ju gjeni bazn e saj etike. A nuk sht misioni dhe morali i domosdoshm i do
themelimi publik t prgjegjsohet pr koston e arritjeve arsimore, t prodhojn nj produkt
shkollor, pra nxns me cilsi pr shoqrin ton, pr t siguruar arthmri pr antart e vet, dhe
t kthej nj fitim q mund t riinvestohet pr ta br shoqerin m t fort pr koh t dobta?
T mos harrojm se gjithmon arsimi sht nj investim pr t ardhmen, pasi efektiviteti i t
nxnit t nxnsit dhe studentit do t duket pas 12 deri 20 vjetsh, pra kuar ai t ver n zbatim
njohurit, edukimin dhe etikn e marr n shkoll, jo si shumsi dijesh teknike, por si parime
humane dhe efektive n drejtimin prodhues, teknik e teknologjik. Ky kapitull i studimit ju ofron
mundsin q ju t reflektoni mbi shum elemente q prbjn udhheqjes etike. Pr t filluar, ne
do t diskutojm n vijim komponentt m t rndsishm t udhheqjes etike: Komponentin e
Komunikimit, Cilsis, Bashkpunimit, Planifikimit, Vazhdimsis dhe Kohmbajtjes.

Komunikimi Etik. Krert etik vendosin standarin e s vrtets pr do institucion apo

punonjs q ata drejtojn. Njerzit nuk lindin lider, ata bhen t till ose jo, pasi njerzit
momentalisht marrin pozita udhheqse, ata kan nj mundsi pr t vendosur shperblimin me
t lart n vrtetsin. Raste t shprdorimit t detyrs n nivelet lerta qeverisse (ministri i
kulturs, zv/kryeministri dhe ministri i ekonomis) ilustrojn nevojn pr do form komunikimi
q udhheqsve u sugjerojne pr t patur nj prfaqsim te sakt. Megjithat, duke u drejtuar
nga shembulli nuk mund t jet i vetmi proces me t cilin mbshtetet ky standard. Ai duhet t
bhet nj slogan i institucionit nga zyrat e ministrave t arsimit apo drejtorve shkollor deri tek
kabina e rojes dhe fshesa e fshesatres s institucionit, pasi dihet se "E VRTETA SHT PUNA
NUMER 1." Informacioni besnik sht informacioni cilsor pr nivelet qeveritare dhe
institucionale. Jim Collins 81, nj studiues i shquar mbi udhheqjen, kshillon udhheqsit PR
T KRYER AUTOPSI, PA FAJ". Edhe kur dshmia statistikore nuk reflekton si duhet mbi gjendjen
e vrtet n shkolla, nj plan veprimi pr t penguar rnien apo pr t rritur parametrat cilsor
mund t zbatohen kryesisht duke zbatuar disa msime prmes komunikimit t hapur pr t
siguruar qndrueshmrin e shkolls.

Cilsia e Moralit. Nj udhheqs etik e kupton se vetm harmonizimi i disa faktorve

siguron konkurrencn globale t sukseshme n arsim: udhheqja ligjore dhe etike e shkolls, nj
81
Collins, C. James., 1958, Colorado, Sh.B.A, menaxher dhe konsulent biznesi, pedaog dhe shkrimtar, autor i disa librave te
sukseshem per menaxhimin e bisnesit dhe udheheqjen,

clxv
produkt me cilsi (nxns cilsor), cilsi shrbimi ndaj nxnsve (niveli shkencor e pedagogjik i
muesve), dhe cilsin e shprndarjes t tekniks dhe teknologjis s informacionit. Udhheqsit
duhet t prkrahin proceset e cilsis n t gjith organizatn, etapat e organizatave te
suksesshem, duke prfshir prteritjet (ndryshimet) n cilsi, dhe vendosjen e standardeve dhe
sistemit mats n do departament. Udheheqesit kan disa mjete pr t siguruar cilsine. Ata jan
t shitur n vlerat e t paturit nj cilsi. Ata e din se prerja e diskutimeve te kota prkthehet n
kursim kohe pr institucionin, pra n pun produktive. sht prgjegjsia e kreut t drejtoj,
orientoje, dhe te mbledhi iniciativa me cilsi n t gjith organizatn.

Bashkpunimi Etik. Krert etik kan nevoj pr shum kshilltar. Ata zgjedhin m t
mprehtit brenda organizatave t tyre dhe marin me qira disa nga kompanit e tjera, pra ata e
rrethojn veten e tyre me prgjigjie pr do problem t mpreht arsimor. Udhheqsit e urt
bashkpunojn pr t prfshir praktikat m t mira, t zgjidhin probletmet, si dhe adresimin e
shtjeve q ndeshin organizatat e tyre. Pr fat t keq, tendenca natyrore e udhheqsive sht
q t shkurtojn, akoma dhe me shpesh, ose mbyllin rrethin e kshilltarve. Pr fat t keq, sa m i
vogel grupi,aq m e pakt sht shpresa e keshillimit kolektiv ofruar udhheqsve n gamn e
plot t shtjeve t prballjes s organizats. Por kreu i cili bashkpunon me etik merr vendime
m t mira pr organizatn. Si sht e mundur kjo? Krert q prdorin bashkpunim etik e
mbajn rrethin e tyre t kshilltarve m t hapur dhe t qndrueshm. Objektivi i kreut etik
sht qe t paksoje rrezikun e marr nga organizata me caktimin e ekspertve te besueshm dhe
kshilltarve te besueshm n do situat. Kshilltart gjejn vendimet prfundimtare t
udhheqsit, i cili bhet i pajisura m mir pr t br gjykime n baz t dy elementeve kritike:
zgjidhje m e mundshme dhe proceset praktike t nevojshme pr zgjedhje t sakta. Shum shtete
vuajn problemet e fondeve arsimore, ve dmit kryesor, ndrprerjes s shprblimit pr punn e
kryer t arsimtarve, kufizohet dukshm mundsia e bashkpunimit etik, pasi konsultat,
konferencat shkencore dhe kshilltart arsimor duhen paguar. Megjithat, Bashkpunimi etik
duhet siguruar, pasi i shrben nj roli tjetr t rndsishm. Nse drejtuesit arsimor nuk mbajn
dot nj rreth t gjer kshilltarsh, por ngarkojn njerzit e duhur n shumllojshmri shtjesh
me t cilat prballet institucioni, kjo n vetvete shrben pr t zgjeruar ndrgjegjsimin e tij dhe
t te tjerve duke premtuar pasardhs t brendshm nga radht e ktij institucioni.

clxvi
 Planifikimi i vazhdimsis etike. Nse krert e parsor kan nevoj pr kontroll, ata e
prmbushin kte nevoj duke vendosur standarte t forta organizative dhe procedura
operacionale pr cilsin dhe komunikimin. Megjithat, pr suksesin afatgjat t organizats,
udhheqsit etik duhet t ln mnjan shtjet e "terrenit" dhe t len udhheqesit e tjer t
merren me shkollat, duke iu dhn pasardhsve potencial mundsin pr t ushtruar dhe pr t
ndrtuar aftsit e tyre drejtuese. Pasi identifikohen, kta t paktt duhet t kshillohen
personalisht nga udhheqsi, duke pasur parasysh mundsit rrethore t komunikimit, si dhe t
trajnohen pr rolet q ata mund t marrin nj dit n kudrin e shkolls, qytetit apo m gjer.

Etik Bashkpunimi. Midis bashkpunimit etik pr t cilin folm m lart dhe etiks s
bashkpunimit ka dallime parimore, ndaj sht e nevojshme q ky dallim t theksohet.
Bashkpunimi etik sht cilsi e udhheqsit, ndrsa etika e bashkpunimit sht parim drejtues,
pavarsisht nga cilsit personale t udhheqsit. Pr sa koh duhet t udhheq nj udhheqs?
Ndrsa udhheqsit m t rndsishem, p.sh presidentt n qeverin amerikane udhheqin pr 4-
8 vjet, industria nuk ka standarde qeverisse pr kohzgjatjen e qndrimit n detyr, ndrsa n
arsim me ligjin e ri po vendosen afate dhe kritere dhe kjo sht nj gj e mir edhe n aspektin
etik. A duhet udheheqja n shkolla si homologu i tij n qeveri, t ket afat? Un them se po, por
prgjigjia qndron n sjelljen e liderit (udheheqesit). Katekorik dhe t pacnushm si pretendon
autori i njohur Peter Bullock se "Ne kemi krkuar, m kot kaq shpesh, pr t gjetur udheheqs tek t cilt ne
82
mund t kemi besim." nuk mund t jemi. M tej, ka gjasa t ket t drejt pasi ai vren se
udhheqja m shpesh karakterizohet nga besueshmria e individit se sa ne talentin e tij apo t saj
t veant, dhe se misioni i kreut moral sht q t'i shrbyej institucionit dhe jo vetvetes. Jim Collins e
identifikon kt kategori drejtuesish si Niveli 5 i Krerve: Udhheqs t cilt jan n gjendje t
"drejtojn nevojat e tyre personale larg nga vetvetja dhe t fokuzohen n nj qllim m t madh, t atij te ndrtimit
t nj institucioni, shkolle apo kompanie t madhe." 83 Krert etik bashkpunojn dhe ofrojn serin e
planeve te institucioneve t tyre dhe sigurojn rritjen e organizats me kalimin e kohs. Ata
mendojn se ata udhheqin me krkes t shkolls, nxnsve, bordit dhe kshillave t prindrvee.
Nse secili prej ktyre titujve beson n pandryshueshmrin e udhheqsit, udhheqsi duhet t
drejtoj deri sa ai ose ajo te zgjedh qe t jap dorheqjen. Megjithat, ndrsa akoma kur edhe

82
Bullock, Peter., Journal: New Library World , Revista: bota e re e librit, vol. 74, no. 1, 1973, fq. 5,
83
James ,C. Collins.,Good to Great and the Social Sectors-E mira e madhe dhe sektort social, nntor 2005, fq.42,

clxvii
udhheqsi m i mir kthen kompanin ne nj seri t re t syve vigjilent prfundimisht, kreu i
cili sht i pa ndreqshm bhet i rrezikshm pr besimin e shenjt t komunitetit t brendshm t
shkolls dhe m gjer, publikut n prgjithsi duhet t hiqet mnjan dhe t lejoj nj udhheqs
t mir t marr timonin.

14.5. Udhheqja etike dhe zgjidhja e dilemave etike n institucionet shkollore

N nj libr brilant me kete tem, si sht Si njerzit e mir bjn zgjedhje t vshtira ku Rushworth
Kidder pohon: Vlerat e shndosha rritten n zgjedhje t vshtira dhe zgjedhjet e vshtira nuk jan t lehta. 84
Situata q ndrton autori i librit n kapitullin e par jep rastin e nj bibliotekari kur nj klient i telefonon pr ta
pyetur pr legjislacionin pr prdhunimet dhe rastsisht bisedn e dgjon nj agjent policie q i kerkon indetitetin e
personit pasi ai mund te jete prdhunuesi i mbremshem. Ktu vihen prball etika qytetare me etiken profesionale.
far duhet t bj bibliotekari? Dhe m posht Udhheqsit e vrtet etik prqndrohen n t brit gjn e
duhur, jo n t brit e gjrave t drejta. Kjo kshill nga konsulentt organizativ nuk vjen si befasi
pr udhheqsit e institucioneve edukative, jett e t cilve jan t mbushura me dilemat e
vshtira etike. Drejtort provojn dilemat e tilla do dit,- thot William Greenfield Duke pasur
parasysh detyrimet morale ndaj shoqris, profesionit, bordit shkollor dhe nxnsve e studentve,
ata shikojn se
"jo shpesh nuk sht e qart se far sht e drejt ose e gabuar, ose at q e duhet t bj, apo cila
perspektiv sht e drejt n aspektin moral. Pr fat t keq administratort relativisht pak kan qen t trajnuar pr
t'u marr me kto konflikte. Deri koht e fundit, shtje etike jan dhn pak vmendje n programet e prgatitjes.
85

far prgjegjsish etike kan udhheqsit?

Greenfield thekson se udhheqsit e programit t prballet me nj grup t veant t
krkesave etike. Shkollat jan institucione morale, t projektuar pr t nxitur normat shoqrore,
dhe drejtort jan agjent moral q shpesh duhet t marrin vendime q favorizojn nj vler
morale mbi nj tjetr. Pr m tepr, edhe pse shkollat, pr shembull, jan t prkushtuara pr
mirqenien e fmijve, studentt nuk kan praktikisht asnj z n at q ndodh atje. Pr t gjitha
kto arsye, sjelljen e udhheqsit duhet t jet etike dhe me nj qllim t fort moral. Detyra
morale e Udhheqsit e shpreh veten jo vetm n dilemat e qarta etike dit-pr-dit, por edhe n
politikat e ksaj bote dhe strukturat q mund t ket fshehur pasojat etike. Pr nj ast thjesht le
t supozojm se shkollat mishrojn standardet e dshirueshme. Kur sht kshtu, drejtori nuk

84
Kidder, Rushworth M., How Good People Make Tough Choices. (Si njerzit e mir bjn zgjedhje t vshtira) NewYork,
dhjetor 2003, fq.240,

85
Lynn Beck dhe Joseph Murphy, The four imperatives of a successful school, katr zgjidhje t ngutshme pr nj shkoll t
suksesshme, universiteti i Miiganit, botimi 3, 2008, fq. 146,

clxviii
duhet vetm t sillet si nj individ, por duhet t krijoj nj institucion etik. Si udhheqs,
drejtort kan nj prgjegjsi t veant pr t ushtruar autoritetin e tyre n nj mnyr etike. Jo
rrall vihet n dukje se shum nga autoritetet kryesore jan etik, ndaj msuesit duhet t jen t
bindur se ata gjykohen s pari se si reflektojn dhe cilat jan vlerat q ata mbshtesin. Detyrimi
nga autoritetet burokratike rrall do t ket nj efekt pozitiv dhe t qndrueshm.
far jan dilemat etike q prshkojn punn e drejtorit?
Si prcaktohet nga Rushworth Kidder " nj dilem etike" nuk sht nj zgjedhje n mes t drejts
dhe s gabuars, por nj zgjedhje midis dy t drejtave. 86 Pr shembull, duhet konsideruar si t ishte nj
"sprov morale", t vendossh nse burimet e pakta duhet t shkoj n favor t nj programi pr
fmij t talentuar apo t nj programi t parandalimit t braktisjes s shkolls, n do koh kjo
do t prbj nj dilem. Dilemat lindin kur sjan t vogla vlerat e konfliktit. Nj udhheqs
kryesor i cili vlerson autonomin e msuesve dhe t arritjes s nxnsve do t prballet me nj
dilem kur msuesit duan t miratojn nj politik q ul pritshmrin. Ky lloj i konflikti rritet pr
shkak se udhheqsit e shkolls jan zyrtar publik, me detyrime pr shum njerz t cilt
shpesh kan vlera apo interesa konkurruese. Duhet t jen t informuar prindrit nse nj
kshilltar apo psikolog shkollor mson se vajza e tyre sht duke kryer nj abort? A duhet nj
grup i studentve pro nj senatori t qeveris s nxnsve apo presidenti shkollor pikpamjet e t
cilit fyejn komunitetin? A duhet t mbshtesin nxnsit nj msues i cili ka marr nj vendim t
diskutueshme moral, megjithse ai sht msuesi i tyre i preferuar dhe imoralitet i msuesit t
tyre ata nuk i dmton? Disa studime sugjerojn detyrimet e eprorve q bjn presion t veant
87
n marrjen e vendimeve etike. Pr shembull, Peggy Kirby dhe kolegt u krkoi drejtorve t
vlersojn se si "nj koleg tipik" do t prgjigjet pr dilema hipotetike. T anketuarit vun n
dukje se kolegt do t marrin "rrugn e rezistencs s paku" duke i shtyr eprort t strehohen n
politikat zyrtare. Kirby dhe kolegt e saj spekulojn se kta koleg hipotetik n t vrtet
reflektojn norma etike.
Si mund q udhheqsit t zgjidhin dilemt etike?

86
Kidder, Rushworth M., How Good People Make Tough Choices. (Si njerzit e mir bjn zgjedhje t vshtira) NewYork,
dhjetor 2003, fq.240,

87
Blase, Joseph & Kirby C. Peggy , sht sjelja e ir e msuesve ajo q i bn drejtort efektiv, University of New
Orleans, 2009 , fq.176

clxix
 Psikologt dhe filozoft moral n prgjithsi pajtohen se nuk ka receta etike si nj libr
gatimi, q ofron prgjigje t leht pr zgjidhjen e dilemave komplekse. Por nj numr i
mendimtarve kan sugjeruar disa udhzime:
S pari, udhheqsit duhet t ken etik qytetare e profesionale dhe t jen t gatshm pr t
vepruar me nj sens t caktuar t standardeve etike. Studimet etike argumentojn se nj
vetdije etike e informuar plotsisht do t prmbaj tema t preferuara, si: dashuria, paqja,
harmonia, dejtsia, ideali, kritika etj.
S dyti, udhheqsit mund t shqyrtoj dilemave nga perspektiva t ndryshme. Kidder
prshkruan tre raste tipike.:
Njra sht t parashikojn pasojat e secils zgjedhje dhe t prpiqet t identifikoj cilt do
t preken, dhe n far mnyre.
Nj qasje tjetr prdor rregullat morale, duke supozuar se bota do t jet nj vend m i mir
n qoft se njerzit gjithmon ndjekin disa standarde t pranuara gjersisht (t tilla si duke u
thn t vrtetn).
Nj perspektiv e tret thekson kujdesin, i cila sht e ngjashme me Rregullin e Art: Si do t
na plqente ne t trajtoheshim n kushte t ngjashme?
S treti, udhheqsit shpesh mund tu referohen shtjeve etike t ngjashme nga prvoja e
tyre. Kidder pohon se shum dilema t dukshme jan n t vrtet jo dilema, por "trilema";
pra ofrojn nj rrug t tret q shmang t menduarit ose-ose. Nj udhhqs kryesor mund t
jet n gjendje t negocioj nj zgjidhje tjetr, duke ruajtur integritetin akademik, pa shkelur
mbi t drejtat e kolegve, nxnsve apo prindrve.
S fundi, lidert duhet t ket zakon nj reflektim t ndrgjegjshm, kudo dhe kurdo q mund
ndodhen. Shpesh aftsit reflektive sugjerojn zgjidhjet etike m t mnura n situata
delikate.
Si mund t udhheqsit t krijojn institucione etike?
Nga natyra e tyre, n shumicn e shkollave nuk nxitet diskutimi i shtjeve etike, pasi
edukatort e shpenzojn pjesn m t madhe t dits t izoluar nga njri-tjetri, dhe koha sht
gjithmon shum e krkuar. Nj mjet pr ngritjen e vetdijes etike sht t formoj nj komision
etik t ngjashme me ato q gjenden n shum spitale. Komisionet e tilla nuk do t marrin vendime

clxx
formale, por do t rrisin ndrgjegjsimin pr shtjet etike, pr t formuluar kodet etike n baz institucioni, dhe t
88
kshilloj edukatort kur ata prballen me dilemat etike.

Shkolla me t vrtet t efektshme jan ato me nj beslidhje t prbashkt artikuluar n

mnyr t qart mbi vlerat baz t shkolls dhe q kan siguruar nj standard pr veprimet q do
t gjykohet. Udhheqsit etik nuk duhet vetm t marr rolin udhheqs n formulimin e
beslidhjes, por t mbshteten n mnyr aktive dhe ta zbatojn at. Kur nj standard jetsor
sht injoruar, drejtort duhet t "drejtoj me zemrim. Edhe revolta sht etike kur duhet t
shfaqet si e till.
far virtytesh praktike duhet t ken udhheqsit etik?
Studiuesit e etiks jan unanim n nj pik: Udhheqja morale fillon me udhheqsit
moral. udhheqsit e mdhenj ja ata q mishrojn mesazhin q mbrojn, ata msojn, jo vetm me fjal, por
prmes veprimeve. Cilat jan virtytet m t rndsishme pr udhheqsit e shkolls? Disa studime
sugjerojn se ndershmria sht cilsia m e vlersuar nga vartsit. Dhe do udhheqs kryesor
q ka nisur nj program t rrezikshm t ri ose ka shpatulla t gjera pr ta shpallur publikisht
fajin pr gabimin e dikujt tjetr mund t dshmojn pr rndsin e guximit. Disa q shkruajn
pr etikn argumentojn se lidert duhet t prdorin pushtetin e tyre me prmbajtje, pasi ajo
gjithmon e mban t mundshme trajtimin e t tjert n mnyr plotsisht njerzore. Prvoja
tregon se sht gatishmria pr t pranuar prgjegjsin pr rezultate pa u prpjekur pr t
imponuar kontrollin mbi t tjert. N terma m t thjesht, krkohet q udhheqsi t pranoj
gabimet njerzore dhe kufizimet n vend q fshihet prapa statusin t tyre dhe karrikes s
pushtetit. fardo virtyt sht i dshiruar, morali i filozofve krkon nj kthim tek Aristoteli q
kshillon se etika duhet t bhet nj zakon. Ashtu si muzikant t zhvillojn aftsin muzikore duke luajtur nj
instrument, njerzit bhen t virtytshme duke praktikuar virtytin. 89
Dhe s fundi, sjellja etike nuk sht dika q mund t mbahet si fishek rezerv pr
shtje t rndsishme, por duhet t jet nj shoqrues i vazhdueshm i veprime msimdhense
dhe edukative. T jetsh nj udhheqs etik n shkoll, ather, nuk sht nj shtje e ndjekjes s
disa rregullave t thjeshta. Prgjegjsia e udhheqsit sht komplekse dhe multi-dimensionale,
me rrnj m pak n ekspertiz teknike se sa n integritetin e thjesht njerzor.

88
Betty Sichel, Psikologji edukimi, Universiteti Houston, 1999, fq.195,

89
Aristoteli, Poetika, Gjon Buzuku, Prishtin: 2003. fq. 97,

clxxi
 Kapitulli XV. Profili Etik i Msuesit Bashkkohor
15.1. Skica e profilit etik
Q n fillim t ktij libri, n hyrjen e tij ju kam thn se do t m plqente ta skicoja
profilin e nj msuesi bashkkohor, si nj profil etik t modeluar n mnyr t till q kudo q t
punonte n nj Evrop t integruar, n Shqipri apo n Tanzani, Kin, Kanada apo Zelandn e
Re ai t manifestonte t njejtat sjellje dhe qndrime etike, pra t ishte nj msues global.
Ndaj n fokus t qndrimit ton t sotm synohet:
Zbatimi i nj kurrikule bashkkohore dhe edukimi i nj nxnsi t aft t luaj nj rol t prgjegjshm,
aktiv e konstruktiv, n nj bot n ndryshim e gjithnj e m shum t ndrvarur, krkon, para s gjithash, nj msues
bashkkohor, t aft ta konceptoj botn n dinamizmin e saj dialektik e shumdimensional, t aft ta ndjej veten
pjestar e t shqetsohet pr problemet e saj, t aft t veproj pr ta br at nj bot m t mir e m t drejt. 90 A
ka mision m t madh se ky, a ka moral m t shndetshm?
Dhe ky nuk sht vetm nj objektiv i yni, por nj alternativ e fuqishme e etiks
pedagogjike n prgjithsi. Le ta shikojm se si e koncepton thelbin e aftsive integruese nj
studiues i rndsishm. Czikszentmihalyi (1990) n studimet e tij bn t qart dallimin mes
arritjes dhe arthmris si thelb i edukimit dhe t nxnit etik:
Gjat ktyre pak mijra viteve t fundit-q ssht vese nj fraksion sekondi n historin e evolucionit-njerzimi ka
arritur prparime t pabesueshme n dallimin e ndrgjegjes. Ne i mendojm qeniet njerzore si t veanta prej njera-tjetrs. Ne
kemi shpikur abstragimin dhe analizn-aftsin pr ti ndar prmasat e sendeve dhe proceseve prej njera-tjetrs, si pr shembull
shpejtsin e nj sendi q bie, prej peshs dhe mass s tij. sht ky dallim q ka krijuar shkencn, teknologjin dhe fuqin e pa
par ndonjher q ka njerzimi pr t ndrtuar dhe pr t shkatrruar mjedisin e vet. Por ndrlikimi prbhet si nga dallimi ashtu
edhe nga integrimi. Detyra e dhjetvjearve dhe e shekujve t ardhshm sht q ta realizoj kt prbrs pak t zhvilluar t
mendjes. Ashtu si kemi msuar t ndajm veten prej t tjerve dhe prej mjedisit, tani na duhet t msojm si t bashkohemi me
njsit e tjera rreth vetes pa hmbur indiviualitetin ton t fituar me aq mund. Besimi m premtues pr t ardhmen mund t
mbshtetet te t kuptuarit se e tr gjithsia sht nj sistem i lidhur prej ligjeve t prbashkta dhe se nuk ka kuptim ti
imponojm natyrs ndrrat dhe idet tona, pa i marr parasysh kto ligje.Duke njohur kufizimet e vullnetit njerzor, duke pranuar
rolin bashkpunues n vend t rolit sundues n gjthsi ne duhet t ndjejm at lehtsim q ndjen mrgimtari q m s fundi po
kthehet n shtpi. Problemi i kuptimit mandej do t zgjidhet kur qllim i inividit do t przihet me rrjedhn e prgjithshme. 91
15.2. Tiparet e profilit etik.
Nga kjo pik vshtrimi do t qe me interes t skicohej profili etik i msuesit bashkkohor si
msues global:
Msuesi bashkkohor e ka etikn profesionale jo lustr t jashtme, por pjes t
qensishme t personalitetit, pem prgjegjsish t kultivuar n shpirt. Pr kt msues, parimet
dhe kodet etike, dashuria pr fmijt dhe besimi tek ta, toleranca, respekti dhe vlersimi reciprok,

90
Dautaj, A. Edukimi global -alternativ e zhvillimeve t sotme arsimore, Kurrikula dhe shkolla. Lndt shoqrore. - Nr. 1,
Tiran 2001, fq. 91 111,
91
Czikszentmihalyi, M Flow: The Psychology of Optimal Experience, Rrjedha: Psikologjia e prvojs optimal), New York, Ny,
harper Collins Publisher, 1990, fq. 239-240,

clxxii
nuk jan fasada, por produkti real i procesit t komunikimit, sjelljes dhe veprimit t tij me
nxnsit. Pr t jan t huaja presionet, fyerjet, denigrimi, prfitimet dhe abuzimet e formave t
ndryshme n kurriz t nxnsve, ky qndrim etik sht i prbotshm pr profesionin e msuesit,
ai do manifestuar dhe mishruar n paraktikat e puns msimore-edukative kudo si i till.
Msuesi bashkkohor ndonse i prket nj kombi apo etnie t caktuar e ndjen veten qytetar
t bots, t nj bote t kuptuar si nj sistem etik vlerash reflektive. Ai i ndihmon nxnsit t
hulumtojn n gjendjen e sotme globale duke nxitur t menduarit kritik e krijues, aktual e
perspektiv mbi shtje aktuale, kombtare dhe t prbotshme dhe argumentat rreth tyre. shtjet
e mdha t prparimit dhe t shkencs, t teknologjis dhe edukimit, t t ushqyerit dhe shndetit
jan sot t prbotshme. Terrorizmi, efekti ser, klonimi, OMGJT; shtjes e lufts dhe t paqes,
t ngrohjes globale apo fatkeqsive t mdha, t smundjeve ngjitse dhe substancave abuzive
jan shtje t prbotshme dhe msuesi dhe nxnsi kudo n bot duhet ti msoj dhe prjetoj
si t tilla.
Msuesi bashkkohor sht msuesi q shqetsohet dhe interesohet rreth kulturs dhe t
ardhmes. Ai krkon t zhvilloj te nxnsit shkalln e t kuptuarit t kulturs prtej komunitetit
ku bjn pjes, ndrkoh q studimi i thelluar i kulturs vlersohet si nj ndr mjetet m t
fuqishme q do t aftsoj nxnsit t vlersojn dhe pranojn diversistetin, dhe t bhen t
ndjeshm dhe t hapur ndaj pikpamjeve dhe qndrimeve t tjera mbi botn. Ai e njeh mir rolin
e kulturs n formimin e qndrimeve dhe sjelljeve morale t nxnsve, ai njeh nnkulturat dhe
kundrkulturat, ndikimet pozitive dhe negativitetin e tyre n krijimin e konflikteve n shkolla,
ndaj do element t ksaj kulture e vlerson dhe merr n konsiderat pr t ndrtuar
marrdhnie etike dhe pun edukative me nxnsit.
Msuesi bashkkohor sht i orjentuar nga e ardhmja. Duke pranuar rndsin e shikimit
t s kaluars dhe t s tashmes n konteksin e tyre historik ai ka vizion optimist dhe moral t
shndetshm ndaj mbron pikpamjen se nxnsve duhet tu jepet mundsia q t reflektojn mbi
t ardhmen e tyre t mundshme apo t preferuar. Ai beson njsoj t rndsishme se, qniet
njerzore, individualisht apo s bashku munden, n mnyr t ndrgjegjshme, t ndikojn n t
ardhmen e tyre t paparacaktuar. Pr kt arsye msuesi bashkkohor etikisht sht i motivuar t
prpiqet t edukoj shprehit dhe aftsit e duhura pr pjesmarrje n proceset socialpolitike t
shoqris, pavarsish se ku jeton dhe punon si msues.

clxxiii
 Msuesi bashkkohor sht lehtsues. Roli i tij nuk sht vetm ai i transmetimit t
njohurive, por edhe ai i lehtsuesit t procesit t t nxnit dhe mnyrs se si duhet msuar. Pr
kt arsye msuesi global pranon se ai duhet t zotroj cilsit e nevojshme pr rolin e tij si
lehtsues. Ai duhet t respektoj veten dhe t tjert. Nga pikpamja etike kjo do t thot se ai
duhet t respektoj dhe t ket besim tek t tjert, t pranoj se dhe mund t gaboj. Gabimi ka
natyr njerzore, ndaj nuk sht turp ta pranosh gabimin dhe nuk sht etike t irritohesh kur t
tjert me takt ta ven n dukje kt. Kjo sht shenj e njeriut t kulturuar dhe me etik
profesionale q rrezaton vlera.
Msuesi bashkkohor ka besim t thell n mundsit njerzore. Ai beson se nxnsit
nuk jan Tabula rasa si thoshte Xhon Loku, por jan qenie njerzore me ide e prvoja, t cilat
jan t gatshm ti ndajn me t tjert e pr rrjedhoj ata vet t jen t denj pr respekt dhe pr
besim. Besimi t jep krah, pasi ka fuqi t mdha motivuese. Msuesi etik e di mir kt, ndaj e
prdor besimin si motivim, dhe motivimin si shtys pr t nxnt e shkencave dhe modelimin e
qndrimeve etike t nxnsve.
Msuesi bashkkohor sht msuesi q modelon stilin dhe metodat e msimdhnies n
prputhje me filozofin, psikologjin dhe etikn humane. Ai beson tek fmijt q rriten dhe
kujteset pr fmijt si kopshtari pr fidant. Vnia e fmijs n qendr t procesit msimor dhe
edukativ, lehtsimi i mbingarkesave dhe fryma e bashkpunimit, nxitja e sfidave intelektuale dhe
emocionale, e mendimit kritik e krijues, burojn natyrshm prej etiks s tij profesionale dhe
stilit t tij t msimdhnies.
Msuesi bashkkohor shqetsohet pr zhvillimin e personalitetit t gjithanshm t
njeriut. Q kndej ai pranon si piknisje t puns brenda dhe jasht klass dimensionet e
ndryshme t t msuarit. N kodet e tij etike kan zen vend t prhershm dimensionet kohore
dhe hapsinore, problemore dhe shpirtrore. Shqetsimi pr formimin e personalitetit t
gjithanshm t nxnsit bn q msuesi tu kushtoj njsoj rndsi edhe shkencave ekzakte
matemetiko-natyrore, edhe shkencave humane e shoqrore, edhe shkencave t edukimit etik,
estetik dhe shndetsor, pr t matrica kurrikulare e arsimit t prbotshm sht
shumdimensionale, ajo prfshin intelektin, emocionet, etikn, estetikn, shndetin dhe botn
shpirtrore. Ajo i vlerson njsoj t gjith zhvillimin e personalitetit pavarsisht nga fushat. Pr
t zhvilimet kognjitive, afektive dhe psikomotore t fmijs jan njsoj t rndsishme dhe t
dobishme.

clxxiv
 Msuesi bashkkohor prdor larmi t mdha teknikash e stilesh komunikimi n klas e
jasht saj. sht parim etik i tij q t shqetsohet e prpiqet q t gjith nxnsit t ndjehen mir
n pun me kt larmi, t prfitojn prej teknologjive t tij t edukimit dhe komunikimit dhe t
aftsohen q edhe vet ti prdorin ato me lehtsi dhe efektivitet. Ky parim etik i vn n jet
edhe jasht shkolls, n marrdhnie me prindrit dhe komunitetin i siguron atij autoritet publik
t fituar prmes aftsish e vlerash.
Msuesi bashkkohor e sheh t nxnit si nj proces q zgjat gjat gjith jets. Pr kt
arsye ai i nxit nxnsit t bjn pyetje t mira dhe jo t prpiqen t ofrojn prgjigje t drejta.
Prgjigjet e drejta jan t kufizuara n koh dhe n hapsir. Ato mund t t kufizojn lirin e
mendimit nse ti nuk arrin ti thyesh skemat psikologjike fikse. Nse i referohej nj subjekti t
ndryshm, pyetja Prse ke m tepr nevoj? nuk mund t marr prgjigje t njejt. Pr shkak
t rrethanave prgjigja e par pr dashuri e prkatsi ( subjekti, nj fmij jetim ) mund t
kthehet pr siguri e mbrojtje ( pr t gjith fmijt n rast trmeti apo lufte ) apo pr motivim
e vlersim ( pr nj maturant kudo n bot q krkon t fitoj nj t drejt studimi universitare)
dhe kjo sht e natyrshme.
Msuesi bashkkohor bn prpjekje t lidh fjaln me veprat n t gjitha fushat; ai
prpiqet q jeta e tij private t rezonoj me jetn e tij profesionale; pr t kjo sht m tepr etike
se pr cilindo profesionist tjetr. Kujtoni t kundrtn e ktij rregulli. Nj msues q
propogandon ndershmrin dhe abuzon seksualisht me nxnset e tij, q propogandon luftn
kundr substancave abuzive dhe shkon n klas i dehur. -Cili prind do tia besonte fmijn nj
msuesi t till?!
Msuesi bashkkohor respekton t drejtat e njeriut dhe vendos fokusin n edukimin e
nxnsve pr t qen t pavarur e t lir t ushtrojn aftsit e tyre t gjithanshme n nj mjedis
demokratik e pjesmarrs. Etika profesionale dhe kodi i tij i komunikimit ja krkon q ai ta ket
respekt pr t drejtat e njeriut. Pr t ky sht nj dimension i brendshm, shpirtror. Nse nuk
ndodh vrtet kshtu, n shkollat tona dhe jo vetm tonat, pasi migrimet dhe emigrimet,
integrimet rajonale dhe botrore i japin ksaj dukurie natyr globale, ku popullata e nxnsve
sht etnikish dhe nga pikpamja e besimit heterogjene, cilt nxns do ta frekuentonin shkolln?
A do t qe msuesi i besueshm pr ta? Apo me vetdije ata do t shkonin drejt diskriminimit pr
ta provuar at n lkur dhe pr tu br hamej t tij n shpirt?!

clxxv
 Msuesi bashkkohor krkon lidhje ndrlndore, funksionale n kurrikulin shkollor. Ai
mbron iden etike dhe jo vetm etike, se shkolla globale krkon harmonizimin e synimeve,
objektivave, strategjive dhe stileve t t msuarit dhe metodave t vlersimit prmes gjith
kurrikuls. Nse aspirata jon kombtare sht integrimi euroatllantik, morali i puns son sht
prgatitja shpirtrore, kulturore dhe arsimore e nxnsve pr tu br praktikisht pjes e ktij
integrimi.
Msuesi bashkkohor sht msues komunitar. Ai beson n iden se vetm nj
komunitet mund t ofroj nj arsim trsor dhe vetm nj njeri-personalitet i githanshm mund ta
marr at. Nse psh. shkolla e mesme 5 vjeare teknike-ekonomike dhe e hoteleri-turizmit
Antoni Athanas e qyetit t Sarands nuk do t mbshtetej n resurset dhe kapacitetet turistike
t qytetit, as mund t ngrihej dhe t funksiononte sukseshm duke iu prgjigjur kshtu krkesave
t komunitetit dhe tregut t puns. E n kt kuptim etika profesionale e msuesve t ksaj
shkolle duhet t jet reflektive ndaj krkesave t nxnsve dhe t komunitetit. T dyja palt
krkojn q nxnsi q diplomohet dhe ertifikohet n bangat e ksaj shkolle t jet i aft t
punoj n banka, tatime, sigurime shoqrore; hotele, recepsione apo bare e restorante. T
zotroj aftsit profesionale q i ofron kurrikula shkollore dhe teknikat e komunikimit me goj,
me shkrim dhe n kompjuter, n shqip dhe n gjuh t huaja. Kshtu ai do t qe i gatshm t
punonte kudo, brenda territorit t Republiks dhe jasht saj. Dhe jo vetm kaq, por do t
realizonte edhe ambicien n orjentimin e karrjers pr tu shkolluar dhe profesionalizuar m tej
n auditoret universitare publike apo private, vendase apo t huaja.
Msuesi bashkkohor u krijon nxnsve t vet shanse pr tu integruar. ka ilustruam
m sipr i shrben edhe ktij aspekti etik t msuesit global. Dhe sot n kushtet e migrimeve dhe
emigrimeve e nesr t nj Evrope dhe bote pa kufij edhe pr ne eurolindort, ballkanasit e
shqiptart, ky dimension i etiks profesionale t msuesit sht jetsor dhe i rndsishm. Nj
msues q n nj shkoll t pakicave nuk ua mson po aq mir shqipen si gjuh zyrtare dhe
anglishten si gjuh ndrkombtare sa edhe greqishten apo maqedonishten si gjuh t nns,
dukuri kjo q fatkeqsisht ndodh rndom, prej virusit t nacionalizmit apo paftsis pr tu ofruar
nxnsve dashuri dhe shanse t barabarta pr integrim, m e pakta q mund t thuhet sht se ai
vrtet nuk e ka dimensionin human dhe socializues n etikn e vet. Dhe si i till nuk ka vend n
shkoll.

clxxvi
 Msuesi bashkkohor sht vlersues, vlersimi pr njeriun sht thelbi humanist i etiks
s tij profesionale. Ky vlersim shprehet n komunikimin me nxnsit, me kolegt, me prindrit
dhe eprort, n shkoll dhe jasht saj ai mbetet msues, misonar i dijes dhe etiks s sjelljes. Ky
vlersim pr njeriun shprehet n qndrimet e tij etike, pr t jan t huaja arroganca, ironizimi,
indoktrinimi, ndshkimi fizik dhe abuzimi me nxnsit. Ky msues sht vlersues i drejt dhe i
ndershm, ritmik dhe i besueshm, nuk ka paragjykime apo prapaskena prfituese. Ai e di se
njerzit kan nevoj pr vlersim ndaj vlerson me goj dhe me shkrim, me not dhe me
shprehje, dhe nuk vlerson vetm pr msimet, por edhe pr edukimin. Nj fjal e mir,
prshndetja, thirrja e emrit, prgzimi pr ndeshjen e fituar, lavdrimi pr veshjen, buzqeshja,
ndiimi i syve kur ti sillesh mir apo thua nj gj q ja vlen, por dhe rrudhja e vetullave dhe
tundja e koks, korigjimi i gabimeve dhe nota pa furka (mbshtetse pr t qndruar n kmb)
jan pjes e ktij qndrimi etik. Nj qndrim t till ai e maban njsoj ndaj t gjith nxnsve,
ndaj t gjith e duan dhe respektojn at. Ai e vlerson prindin tnd si partner n edukim, e
thrret n takim, i tregon t vrtetn, krkon bashkpunim, e respekton si qytetar dhe e prgzon
pr sjelljen dhe rezultatet shkollore t fmijve apo qorton pr problemet e marrdhnieve t tij
me shkolln dhe fmijt e tij, ndaj dhe prindrit at e respektojn njsoj dhe e ftojn pr nj kafe
me knaqsi.

Kapitulli XVI. Lufta ndaj paragjykimeve si shfaqje jo etike n shkolla 92

16.1. Shkaqet mbi konceptet dhe praktikat tipike te paragjykimeve
N shkencat sociale paragjykimet gjithmon studiohen n bashklidhje me qndrimet.
Kjo ndodh sepse ato kan ndrvarsi dhe korelacion. Kur qndrimet nuk bazohen n fakte, n
prvoja dhe n analiza, lindin paragjykimet. Shkolla sht nj nga institucionet sociale, ku
kultivohen vlera dhe qendrime t shndetshme ndaj t nxnit, ndaj puns dhe pjesmarrjes n
jetn shoqrore, por shkolla sht edhe vendi i rriskut, ku mund t pargjykohesh prej
bashkmoshatarve t tu, prej adolishentve apo t rinjve m t rritur, por edhe prej msuesve.
Psikologjia, paragjykimet n mjediset shkollore i trajton si prrjetime shpirtrore t nxnsve dhe
msuesve, q pavarsisht nga sensi apo kahu pozitiv apo negativ, gjithnj bhen penges serioze
pr bashkveprimin ndrshkollor, pr marrdheniet mes fmijve dhe kulturave, e kur nuk

92
Maliqi, B., Referat n konferencn psikologjike ndrkombtare Paragjykimi n fokus, Tiran 2011, fq 17 & Lufta ndaj
paragjykimeve si shfaqje joetike ne sholla, Malsia 7, Podgoric, 2012, fq. 379-396,

clxxvii
trajtohen me prgjegjsi, situata e mbarsur me peragjykime del nga kontrolli dhe bhet virulente
deri n krijimin e nj klime dhune dhe urrejtje.
Le ta shohim problemin pak m thell. Paragjykimet, si t tilla jan shfaqje joetike, n
shkoll dhe n jet, n familje dhe qendra pune. Kjo ndodh pasi paragjykimi sht nj koncept,
ndjesi, qndrim apo sjellje e formuar si nj dukuri e pabazuar, q mbshtetet dhe formsohet si
nj mnyr mendimi e ngurt dhe zakonisht negative ndaj dikujt a dikaje. Chekevara e ka
then bukur: Un do e barazoja paragjykimin me injorancn, Edhe nse kt thnie e
konsiderojm pjesrisht t vrtet, mund t pohojm fare mir q paragjykimi sht nj sinonim i
injorancs. Paragjykimet nuk i prshtaten lehtsisht informacionit ose prvojave t reja:
perkundarzi, faktet e reja ose modifikohen pr tiu prshtatur modelit ekzistues t paragjykimeve
ose injorohen. P.sh n qofte se personat me paragjykime raciale ndeshin nj antar
t kndshm t nj grupi q ata nuk e plqejn, ajo q ka m shum mundesi t ndodh sht se
ata do ta shikojn at m shum si nj prjashtim nga rregulli, sesa do t ndyshojn
qndrimin e tyre ndaj grupit si i till. Ashtu si qendrimet e tjera, edhe paragjykimet kan
prbrs kognitiv, emocional dhe sjellor. Komponenti kognitiv i paragjykimit i bazuar n
mosnjohjen e thelluar sht empirik, por rroksor, ndaj prfshin t gjith masn e nxnsve dhe
prdoret shpesh pr t justifikuar ndjenjat dhe sjelljet jo miqsore ose armiqsore ndaj nj grupi
shoqror n pakic. Format e zakonshme te paragjykimeve n shkollat tona jane ato raciale,
etnike, krahinore, seksuale dhe moshore. Ndrsa diskriminimi si nj shkallzim i avancuar i
paragjykimeve ka t bj me sjelljet tendecioze, t njanshme ndaj anetarve t nj grupi social
apo etnie tjetr. E vrteta sht se n shkollat tona nuk ka diskriminime masive, por
diskriminime vrehen. Po ju jap nj shembull. Studentve t rretheve n Universitetet e Tirans u
mohohet vlersimi i merituar. Kjo sht nj form e fshehur e diskriminimit masiv. Vrehej m
pak m par, por tani kur bhet fjal pr superprodhim t studentve t shkolluar dhe n kushtet e
nj konkurence t ashpr pr vendet e puns do t vij duke u ashprsuar nse rektoratet nuk
marrin masa t rrepta ndaj saj. Por ne do t mund t kthehemi n kt pik, kur t flasim pr
Piramidn e Urrejtjes.
Shkaqet e paragjykimeve n shkolla jan t shumta, por t gjitha bazohen n mosnjohjen
e thelluar. Vet laryshia e mass s nxnsve q vijn nga raca, besime dhe etni t ndryshme, nga
karhina t ndryshme, nga kultura t ndryshme etj. n vend q t bhet nj premis pozitive pr
shkmbime ndrkulturore, pr t pranuar se jemi t ndryshm, pra divers, por t barabart, bhet

clxxviii
penges pikrisht prej barrjerave paragjykuese. Megjithse Shqipria sht nj vend i vogl, n
shkollat ku msohet shqipja n Shqipri, Kosov, Maqedoni apo Greqi e Diaspor multikultura
sht gjithmon prezente. Pr psikologt vetm njohja e shkaqeve konkrete sht nj mjet efikas
i lufts kundr paragjykimeve si shfaqje joetike dhe praktika diskriminuese n shkolla. Si dihet
paragjykimet kan shum shkaqe, disa prej t cilave do t dalin n rrjedhat e ksaj ligjrate, pa
qndruar posarisht n to, por ajo q duam t theksojm sht se edhe brenda grupeve sociale t
mdha apo t vogla, individ q manifestojn t njejtin paragjykim mund t ken arsye
t ndryshme pr ta br kt, p.sh. Njerzit zakonisht plqejn ata me t cilt ngjajn ose ata t
cilt mendojn se iu ngjajn. Ky prgjithsim vlen jo vetm pr ngjashmerit me ngjyrn
e lkurs ose me cilsi t tjera fizike, por edhe pr shijet, interesat, besimet,
qendrimet dhe vlerat. Studimet kan treguar se ne mendojm q njerzit, pra n rastin e shkolls,
nxnsit dhe studentt e se njejts rac me ne kan qndrime dhe sjellje
t njejta me tonat dhe se ata t nj race tjeter kan qndrime dhe sjellje t ndryshme nga tonat.
Mirpo kjo nuk spjegon prshembull rastin e martesave mes njerzve me raca apo etni t
ndryshme, trheqjen erotike t bjondeve me brunt. Pra ktu ka nj ndrmjets q sht nj
komponent individual i cili ndrhyn si nj korrigjues ndaj paragjykimeve t grupit. Nj
burim tjetr i paragjykimit sht reciprocitet i qendrimeve n komunitetin ose
subkulturn ku rritet njeriu. Po ju jap nj shembull. N Sarand jetojn popullsi me etnitete t
ndryshme: shqiptar, minoritet grek, egjyptian dhe arumun. Po ashtu ka banor t krahinave t
ndryshme, si amria, Vurgu, Bregdeti, Rrzoma etj, pr t mos folur pr fet dhe besimet
politike q jan t ndryshme. Por martesat e larmishme nuk mungojn. Pothuajse t gjith e
paragjykojn njeri-tjetrin, por shpesh kjo zbutet prmes humorit. Po ju jap nj rast q mund t
shrbej si anekdod, por q ka nj thelb etik t shndetshm. Nse n tavolin jan nj vurkar,
nj am, nj pilurjot dhe nj bregdetar, i thon me shaka njeri-tjetrit: vurkar i derrit, am i derrit,
pilurjot i derrit dhe bregdetar i derrit, qeshin t gjith, sepse emruesi i prbashkt sht i derrit
dhe na dalkan n mos vllezr, t paktn kushrinj t par.
Dihet se psikologt dhe sociologt kan zbuluar ndryshime midis rajoneve, kulturave
dhe grupeve n qendrime dhe paragjykime. Individt q lvizin n zona t ndryshme, ose
q identifikohen me grupe t ndryshme jan t prirur ti ndryshojn qendrimet e
tyre t paragjykuara pr tu konformuar me normat ose standartet e mjediseve e
tyre t reja sociale. Dhe shkolla sht pikrisht vendi ku mund t modelohen kto qndrime t

clxxix
reja. Ju kujtoj se ka nj poezi t shklqyer t Martin Camajt pr kt fenomen social. Poezia
titullohet Nj dit e ka dhe korbi. Kjo poezi sht nj rrfim lirik poetik, ku nuk kan rndsi
elemntt e subjektit, por nnteksti etik. Korbi prjeton afrimin me pllumbat, pra prirjen pr t
provuar hirsimin dhe t bukurn nn ndikimin e modeleve sublime: valles s pllumbave.
Simbolika humane e poezis sht e dukshme dhe prpjekja pr ta mbjell dhe kultivuar dshurin
njerzore, mirkuptimin dhe paqen n bot po ashtu. Ideja themelore e saj sht se forca e s
Mirs sht m e madhe se ajo e s Keqes. N t mishrohet prpjekja pr ndryshim, gj q
manifestohet bukur n vargjet prmbyllse: Kur te e vona pllumbat kthyen n banesa,/e ndieu vehte korbi
pllumb n shpirt. 93
Shum nga paragjykimet n shkolla dhe universitete bazohen n kultur dhe
transmetohen te fmijt e vegjl nga prindrit, fqinjt, bashkmoshatart, shkolla, mjetet e
informimit dhe nga faktor t tjer. Transmetimi dhe frymzimi i paragjykimeve nuk ka t bj
gjithmon me msimdhenie t drejtprdrejt, bile kjo edhe mund t prjashtohet nse
prjashtojm tekstet e historis, t cilat me munges vizioni, n t gjith Ballkanin ushqejn
urrjtjen mes shteteve e kombsive t ndryshme. Prkundarzi, fmijt shoqrohen me njeri-tjetrin
apo pranohen ose jo prej shokve t klass dhe lagjes n nj loje te caktuar t ndikuar prej
paragjikimit t t rriturve. Ata dgjojn shum biseda t rriturish, ata imitojn dhe modelojn
sjelljen e tyre dhe i bjn t vetat qndrimet dhe mendimet e t tjerve. Pse me evgjit do
shoqrohesh ti?!, Ku din futboll fshatart?!. M posht do t shohim se Kurrikulat e Reja
n arsimin baz dhe at t mesm, q mbshteten tek t gjitha inteligjencat dhe zhvillojn aftsit
dhe talentet e nxnsve japin mundsi q fmijt t njihen m mir me njeri-tjetrin, pra t bhen
njherazi edhe t pranueshm pr njeri-tjetrin. Kur nxnsit t binden se evgjiti kndon dhe u
bie veglave muzikore m mir se ata, se vrapon m shpejt apo sht i pa prtuar; se fal golit t
fashatarit klasa e tyre e fitoi garn, me siguri ata do t bhen m t pranueshm pr grupin
shoqror dhe paragjykimet n mos nuk do t ekzistojn, t paktn nuk do t jen aq aktive sa m
par.

16.2. Shpjegimi hermeneutik mbi paragjykimet dhe lufta kunder tyre.

93
Camaj, M. Lirika n dy mote, Vepra 2, Apollonia, 1996, fq. 12,

clxxx
 Pr paragjykimet flet edhe filozofi gjerman Hans Georg Gadamer 94, tem e cila
prshtatet n temn ton sepse sqaron se pse ekzistojn paragjykojm n mjediset shkollore. N
lidhje me filozofin e shkencs hermeneutike, Hans-Georg Gadamer thekson q subjekti nuk
mund t ket njohuri objektive pr t ndryshueshmen. Pika fillestare bhet si alternativ q subjekti kupton prmes
interpretimit. Kjo sht pika fillestare ontologjike e hermeneutiks. Vet termi nga greqishtja do t thot:
kallzim ose dftim. Pra sht e qart pse lidhet me t kuptuarit. Pra kriteri pr njohuri t vlefshme
sht t kuptuarit. Kjo sht brenda hermeneutiks e definuar si subjektive, e ngusht apo
relative. Pr t kuptuar duhet q subjekti t interpretoj, por interpretimi n vetvete sht krijuar
n baz t t kuptuarit t quajtur gjithashtu paragjykim. Kjo krijon nj argument rrethor, sepse
ajo q interpretohet kuptohet bazuar n nj t kuptuar t mhershm, e cila ndikon n
interpretime t reja. Kjo quhet Rrethi Hermeneutik i cili vazhdon n pafundsi. Sipas Martin
Haidegerit sht nj Qark Hermeneutik i till q e kuptuara lind kur personi ka nj dijeni sa do t
vogl e t krijuar n baz t prvojave vetjake mbi gjn pr tu kuptuar, p.sh. mbi krijimtarin.
Hans-Georg Gadamer beson se sht e domosdoshme pr t vn n loj paragjykimet q m von n nj
lloj mnyre ato t rrezikohen. 95 Nprmjet ksaj bhet e mundshme q paragjykimet tradicionale t
thyhen dhe t bjn t mundshm zvendsimin me t kuptuarit t ri, e cila m pas sjell
paragjykime t reja. Po bjm nj ilustrim. Deri para Lufts s Dyt botrore n Perndim
ekzistonte paragjykimi se aziatikt nuk ja thon shum nga shkenca, megjith kulturn e tyre
mijra vjeare. Sot thuhet se aziatikt jan t part n matematik dhe informatik. Si shihet ky
sht nj paragjykim i ri. Nj ilustrim shum i mir p.sh do t ishte spjegimi dhe t kuptuarit e
qndrimeve dhe paragjykimeve tona ndaj SHBA-s. Po tu besojm teksteve t kohs s
diktaturs amerikant trajtohen si xhandar ndrkombtar, si forma m e ekstreme dhe e egr e
kapitalizmit, aq sa quhej imperializmi amerikan. U desh ardhja e demokracis dhe dalja n drit
e fakteve t reja, personaliteti i Ujllsonit q e mbrojti Shqiprin nga coptimi apo personaliteti i
Bill Klintonit dhe ndrhyrja e Natos n Kosov q ne t krijojm nj njohje t re pr ta rrzuar
paragjykimin ton t mparshm. Kjo do t thot sipas Rrethit Hermeneutik se ne kemi krijuar
nj paragjykim t ri, por tashm vrtet pozitiv ndaj SHBA-s. Hans-Georg Gadamer e
kundrshton iden e nj njeriut t paanshm e quan at utopi, sepse ne gjithmon interpretojm
n baz t t kuptuarit t mparshm, i cili pikrisht sht paragjykimi yn. Hermeneutika e m
vonshme fillon t kritikoj empirizmin pr at q ajo gjithashtu interpreton, por refuzon ta
94
Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. New York: The Seabury Press, 1975, fq.158,
95
Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. New York: The Seabury Press, 1975, fq.159,

clxxxi
pranoj at. Qllimi ktu sht q m mir t jesh i vetdijshm se nuk mund t prodhosh
njohuri objektive, universale dhe absolute se sa t besosh se mundesh. N thelb ky sht dyshimi,
motivi krkues i shkencs, e cila nuk mund t mbrthehet pas njohurive t ngurosura, q jan ve
paragjykime shkencore, por motivon krkimin. Nse shkolla bn q nxnsit dhe studentt ta
kuptojn kt, ather lind trualli real kundr qndrimeve t ngurosura, e n kt kuadr edhe
kundr paragjykimeve. Do t bja nj ilustrim me rastin e shkrimtarve t anatemuar t shekullit
XX, shqiptar apo t huaj, si: Prustin, Kafkn, Kamyn; Koliqin, Konicn apo Fishtn. Po marr
rastin e Koliqit. Anatema ndaj tij ngrihej mbi faktin se ka qen ministr arsimi n qeverin e
regjjencs, ka studiuar n Itali, se u largua po n Itali pas kapitullimit etj.pra paragjykohej prej
komunistve si shkrimtar fashist. Tani q zbulohen ca t vrteta t pathna, se Koliqi ka br
prkthimet e para dinjitoze t autorve m t shquar italian dhe shqiptar t prmbledhura n dy
antologji voluminoze, se Koliqi si Ministr Arsimi ka hapur 200 shkolla shqipe n Kosov, se
Koliqi si studiues ka themeluar Institutin e Par Albanologjik, q m von do t shndrrohej n
Akademi Shkencash, se Koliqi sht themelues i prozs moderne shqipe dhe promovues i
simbolizmit shqiptar, ndryshoi qndrimi ndaj tij. Ky sht nj rast fatlum ku mund t thuhet se
nuk do t kemi nj paragjykim t ri, pasi drita e shkencs e ndrion jetn dhe veprn e Koliqit n
mnyr t till sa i jep nj vend me dinjitet n letrsin shqipe. P tu ashpjegojm kt mir
nxnsve i msojm konkretisht me iden se prmes nj njohje t thelluar t fakteve dhe t
vlerave rrzohen paragjykimet. Dhe nse veprohet kshtu me figurat e filozofve, atdhetarve,
shkrimtarve dhe figurave t tjera emblematike, teknika e lufts kundr paragjykimeve n
shkolla do t rrezonoj vlera pozitive.
Vetm kshtu mund t heqim dor nga paragjykimet. Por sonda duhet futur edhe m
thell. N kohn e sotme, shkolla i sht perkushtuar idealit humanist e demokratik, idealit
t t drejtave dhe shanvese t barabarta t individit n shoqri. Psikologt kan studiuar
njerz me paragjykime dhe jan prpjekur t marrin vesh shkaqet e dhe funksionet q ai kryen.
Ata kan zbuluar p.sh. se njerzit me paragjykime n prgjithsi i vendosin njerzit e
tjer ne grupe te dallueshme steriotipe dhe i trajtojn ata si grupe dhe jo si individ. Nj
msues ma paragjykime raciale, etnike apo krahinore, p.sh. mund t ndshkoj me not negative
antart e nj prej grupeve t paragjykuara, i cili fatkeqsisht ndshkohet en blok,
thjesht duke perjashtuar t gjitht kandidatet e grupimeve t tjera. Ka ndodhur n vitin 2007 n
nj shkoll profesionale q t ngelin n vjesht gjith nxnsit me prejardhje nga e njjta krahin.
clxxxii
N fillim fenomeni nuk u vrejt, por ra menjher n sy tendenca paragjykuese gjat provimeve
t vjeshts. Kshtu, n grup paragjykohen realisht universitete e rretheve n raport me Tirann,
universitetet jopublike n raport me ato shtetrore dhe e kundrta, disa fakultete jan anatemuar
apo shkolla jan trajtuar n mnyr paragjykuese qysh n kohn e diktaturs. Nuk ishte e rrall t
dgjoje, vlersime paragjykuese si kto: filoqyli, uritht, kolagjt, gavetat, Liceu i tralalas,
Fakulteti ciu-ciu, etj. pr Fakultetin Histori-Filologji, Fakultetin e Minierave, Universitetin e
Gjirokastrs, Shkolln e Bashkuar Skndrbej, Liceun Artistik, Fakultetin e Ciklit t Ult etj.
Kjo prfshinente edhe lnd t veanta shkollore, p.sh. grammatika historike konsiderohej pilaf
me gozhd apo hyrja n gjuhsi si labirinth. Disa vjet m par, kur Euro nuk e kishte prfshir
eurozonn ekzistonin paragjykime t tilla pr universitetet e rretheve si: Eqerem Dhrahmija, Fan
Dollari, Ismail Lireta, Aleksander Dinari, etj. ishte periudha kur ekzistonte korruptimi i
pedagogve me para prkundrejt kalimit n lnd t caktuara. Pr hir t vrtets kjo nuk ishte
gjendja prgjithsuese, mirpo rastet e shkputura ishin drut e shtrembra q prishnin stivn.
Erdhi periudha e euros q t hiqeshin vetvetiu kto epitete paragjykuese shum fyese pr emra t
nderuar t kulturs kombtare.

N gjuhn e psikologjis, kur sht fjala pr paragjykimet i referohemi nj lloji t veant

t qndrimit. Si dihet, jan qndrimet ndrgrupore, t qenit pro apo kundr pozicioneve q
lidhen me nj grup. Kshtu edhe paragjykimet si lndime mund t shqyrtohen nga pikpamja
antropologjike apo kulturore pr shkak t qasjes objektive me realitetin. Dikush mund t thot se
paragjykimet jan kulturore n kuptimin q ndryshojn nga kultura n kultur. Pr shembull,
evropiant kan paragjykime t caktuara kundr cilsive fizike dhe psikologjike t grupeve
etnike me lkur t zez dhe e kundrta. P.sh. disa fise afrikane i konsiderojn evropiant
magjistar. Ka edhe baza psikologjike pr t, pasi sht nj mendim q sht i bazuar n frikn
dhe fobin e individit. E till sht sot p.sh fobia nga aljent, fobia ndaj terrorizmit apo ndaj
ngrohjes globale.
Nj paragjykim sht i bazuar n prgjithsi n nj preferenc t paarsyeshme pr nj
pik t veant t par apo nj ideologji t veant. Ky paragjykim pr shembull mund t oj n
pranimin ose refuzimin e vlefshmris s nj deklarate mbi fuqin e argumenteve n mbshtetje
t deklarats s vet, por q bazuar n idet e tyre prputhen n mnyr t paramenduar. Pra, pa
ndonj reflektim. Kjo nuk do t thot se sht e nevojshme pr t'u marr me ndonj shtje, t
lir nga t gjitha paragjykimet. Raimon Panikkar ka treguar pamundsin e nj transaksioni t

clxxxiii
till, Hannah Arendt e kishte ln t kuptohet kt n fund t librit t tij Origjina e
totalitarizmit. Personalisht un mendoj m ndryshme: fakti q n Gjermani pas Lufts s Dyt
Botrore pati nj ndrgjegjsim t shkrimtarve dhe intelektualve t grupit t 48-s pr pasojat
shkatrruese t ideologjis s superioritet t racs arjane, fakti q ra Muri i Berlinit dhe tentohet
pr nj Evrop t Bashkuar e t integruar pavarsisht krizave, fakti q Nato ndshkoi disa
regjime diktatoriale si ai i Sllobodan Milosheviit, Sadam Husejnit apo Muammar Kadafit,
tregon se njerzimi sht i aft t reflektoj. Kjo u duhet br e qart nxnsve pr t nxitur iden
e rreflektimit, pra pr t mbajtur nj qndrim t ri ndaj paragjykimeve t vjetra. Gjat nj bisede
me nj psikolog amerikan n vitin 1992 doli ideja se amerikant kishin frik nga aljent dhe nga
komunizmi. Pas rrzimit t komunizimi kjo frik ra. Sot ekzistojn fobit ndaj terrorizmit (pas
ngjarjeve t 11 shtatorit ndaj kullave binjake).
N psikologji thuhet se vshtirsit nuk qndrojn n zgjidhjen e problemit, por tek
skemat tona psikologjike fikse. Le t mendojm se ka nj, po nj mij mnyra se si ne mund ti
luftojm paragjykimet, kto mnyra jan efektive nse ne veprojm me mendje dhe me zemr, q
lufta jon ndaj paragjykimeve si shfaqje jo etike n shkolla t jet efektive. Ne dim se
paragjykimi sht nj koncept, dukuri, mendim, ndjesi apo qndrim negativ apo armiqsor, ndaj
nj personi apo grupi, i formuar pa arsye ose i trashguar nga brezat paraardhs n baz t
stereotipeve negative. Paragjykimi, si e thot edhe vet termi sht rezultat i "gjykimi t
paramenduar" dhe shpesh on n diskriminim. E vrteta sht se askush nuk ka lindur me
paragjykime! Paragjykimi sht msuar, ndaj edhe mund t hiqet, ashtu si fshijm aktet
reflektive t kushtzuara apo si zbojm nga kujtesa gjrat q m nuk na interesojn, p.sh nj
andres t vjetr, nj targ makine apo numr telefoni. Natyrisht nuk sht e leht, pasi nse ky
nuk sht nj akt i vetdijshm, por dukuri e represuar dhe mund t na shfaqet srish aktive n
nj moment t dyt. N nj vepr novelistike t Ernest Koliqit jepet nj rast i till. N noveln
Gjaku ka tri shtresime, Studenti Dod prfaqson prpjekjet pr sendrtimin e lufts kundr
paragjykimeve dhe prqafimin e ideve t reja t shoqris shqiptare. Ai ngrihet kundr
trashgimis s urrejtjes q kishte ngulitur tradita, por kjo nuk sht e leht, pasi n jetn e
Dods kemi zhvillime dramatike dhe si rezultat i tyre, paragjykimet e represuara fitojn, pasi
piramida e urrejtjes krkonte viktima, dhe n analiz t fundit fiton shtresimi i mom dhe Doda
vret. Paragjykimet jan qndrimet e rrnjosura n injoranc dhe n frikn ndaj dallimeve. Ndaj
shprtheu n shpirtin e Dods gjemi i urrejtjes. Edhe m keq, kur paragjykimet e kaluara nga nj

clxxxiv
brez n tjetrin nuk rrnjosen mund t ojn n diskriminim, viktimizim, fanatizm dhe urrejtje.
Nprmjet arsimimit, ndrgjegjsimit dhe ndrveprimit, ne mund ti luftojm ato. Por si mund t
bhet kjo konkretisht? Si ti inkurajojm t tjert pr t luftuar kundr pargjykimeve dhe
produktit intolerant t tyre, dhuns dhe urrejtjes?
Liga Anti-Shpifje pr Institutin e Nj Bot n Ndryshim
(A WORLD OF DIFFERENCE Institute) n publikimet e saj
thot se ka njqind e nj mnyra pr ti luftuar paragjykimet dhe
i rendit ato sipas katr-pes fushave, n familje, n shkoll, n
mjediset e puns apo shoqri. Nse nuk mendojm n mnyr
fikse un them se ka njmij mnyra pr ti luftuar
paragjykimet. S pari duhen dhn informacione t sakta, duhen
fituar njohuri t qndrueshme pr piramidn e urrejtjes, pr t dalluar shtreszimin e koncepteve,
dukurive dhe praktikave paragjykuese brenda saj. Pastaj njohuri pr t'ju ndihmuar t bhet
dallimi mes incidenteve t motivuara nga urrejtja dhe krimeve t urrejtjes, t dnueshme nga
ligji, si dhe nj fjalor t termave pr t krijuar nj gjuh t prbashkt komunikimi ndrveprues.
Detyra e par dhe mbase m e rndsishmja sht t mendojn dhe veprojm n mnyr
kritike ndaj qndrimeve paragjykuese, praktikave t paragjykimit, diskriminimit, dhuns dhe
gjenocidit.
Gjithmon ka qen shqetsuese pse sht kaq aktiv fjalori pr paragjykimet? Vetm n
anglisht ka gjasht sinonime t ktij termi: Prejudice, bias, superstition, preconception,
prejudgement, prepossession; por dhe n shqip nuk ka m pak. Termat q prfshihen brenda ktij
konceptimi, si forma t larmishme t shfaqjeve t tij virulente jan gjithashtu t shumta, po citoj
disa prej tyre: Ablesim, Ageism, Anti-Bias, Antisemitizm, Diskriminim, Dhun, Fanatizm,
Gjenocid, Heterosexizm, Homofobi, Intoleranc, Klasizm, Paragjykim, Racizm, Scapegoating,
Sexizm, Streiotipi, Urrejtje etj. Fjalori aktiv i lufts kundr tyre sht m i varfr: Kultur,
Humanizm, Paqe, Toleranc, Diversitet, Barazi. far fsheh kjo sinonimi dhe terminologji
dominante e fushs s Paragjykimeve. Natyrisht forcn dhe rrezikshmrin e tyre. Kur sinonimia
dhe terminologjia pozitive ta zotroj fushn e lojs themi se paragjykimet do t smbrapsen.
16.3. Prgjigje pr disa pyetje t thjeshta pr paragjykimet.
Nse prqndrohemi vetm tek shkolla dhe do tu prgjigjeshim flesh disa pyetjeve n
dukje t thjeshta mund t thonim: Pse paragjykohen nxnsit me ngjyr, racat, etnit, nxnsit

clxxxv
me ndryshime fizike, fmijt me prapambetje t leht mendore, (i mndur, budalla, delino,
idjot) Natyrisht se ata jan t ndryshm ndaj t tjerve, dhe kjo ndryshuesmri nuk konceptohet
si vler apo fatkeqsi e lindur, por si dobsi. Nse shkolla e praktikon diversitetin si vler nn
modelin nj shembull t shklqyer q vjen nga SHBA, zgjedhjen e Barak Obams, nj emigranti
me ngjyr si President. Personalisht nj modul t till e shoh me shum vler. Kjo prngjan me
modulet q paraktikohen n shkollat e Edukimit Global (Universiteti Edukimit n Toronto t
Kanadas), q ne n Sarand i kemi aplikuar disa vjet me sukses, t paktn n shkollat q
prfshinte projekti.
Pse prdoren perimet dhe kafsht shtpiake si cilsor negativ dhe ushqim pr paragjykimet:
modeli i njohur n kinema:kujdestar surrat patate,/mir ja bn zotris sate, kokkungull,
lakr foragjere, hund patrxhane, mustaqe presh, domate turshi, kastravec, kallamboq, etj. Dhi,
dele, kee, pul, derrkuc, gomar, krri, lop, vi kolkozi, qen, zagar, etj. Do t thosha se ka nj
prirje negativuese tek njerzit n prgjithsi, ti shohin njerzit e tjer nn nj drit t errt duke
prqasur tipologjin e karakterit apo fizionomin e fytyrs, pra dobsin njerzore me kafshn
apo bimn. Tek adolishentt dhe t rinjt kjo prirje sht m e theksuar. Kujt i thon p.sh:
hundpatrxhane, nj djali apo vajze me hund t madhe. Po kokkungull, nj etiketim
msuesish pa etik pr nxnsit e paprgatitur. Kastravec, srish nj etiketim msuesish pr
nxnsit e lvizshm. Dhi, u thon adolishentt vajzave kaprioze dhe te pabindura, ndersa dele
atyre q jan m t urta se sa duhet etj.
Paragjykimet tipike pr nxnsit e mir jan: psikopat, egoist, interesaxhi. Kto paragjykime
lindin n shkoll, pra nuk jan as t mbartura as t trashguara, nuk them si epitete, por si
etiketime konkrete. Pasojat e tyre jan vetm negative. Si rezultat i ktyre paragjykimeve
vshtir se zgjidhen n senataet dhe presidencn e shkolls, pra prej qeveris s nxnsve
nxnsit q kan rezultate t larta n shkoll, qndrime pozitive ndaj t nxnit, paka se mund t
jen t shoqrueshm dhe social. sht paragjykimi ndaj nxnsve t mir q vendos rregullat e
lojs, por sht i till q mund t hiqet n mos n prgjithsi, t paktn n rastet konkrete. Dis
her, kur ne kemi punuar me intesitet q qndrimet tona dhe t nxnsve t jen etike, senatort
dhe presidentt e shkolls t zgjidheshin ata q duhet. Si e kemi arritur kt? Duke u dhen atyre
rast t afishojn vlerat e tyre.
Paragjykimet pr nxnsit e vshtir jan edhe m t dmshme, pasi ato vijn prej nj kampusi
nga nuk duhet t vijn, bile as nuk duhet t artikulohen: prej vet shkolls dhe msuesve. Shpreja

clxxxvi
tipike e tyre: debil, rruga, kungull, sht gati standarte dhe paralizuese. Msuesit nuk u thon
debil vetm nxnsve me prapambetje t leht mendore, por m tepr, pikrisht atyre q nuk
pajtohen me qndrimin e tyre, nuk u thon rruga vetm atyre q shfaqin sjellje jo t kulturuara
n shkoll, por edhe atyre q kundrshtojn mendimin e msuesve pr shtje t ndryshme
shkollore, nuk u thon kungull vetm atyre q nuk kuptojn msimin, por edhe atyre q nuk duan
t kuptojn standartizimin e paarsyeshm t tij prej nj msuesi pedant apo me njohuri t
kufizuara.
Paragjykimet m t njohura pr msuesit e rinj prmblidhen n cilsor t till, si:
agurrith, i pa pjekur, adolishent i vonuar, pipiruqe, sht kot fare, etj. N t vrtet investimi i
br n vitet 1992-2005 pr arsimin ishte i till q bri t bjer n mnyr flagrante krkesa e
maturantve t mir n degt universitare t msuesis dhe auditort u mbushn me nxnsit tan
m t dobt, atyre q skishin zgjidhje tjetr m t mir. Shkaqet kryesore ishijn disa. Msuesi
nuk paguhej mir, shkollat u boshatisn prej emigrimit, inxhinjeri apo mjeku nxirrte m shum
para nga profesioni i tij dhe nga abuzimi me t se sa msuesi etj. Sot kemi nj tablo pak m
ndryshe, kjo erdhi s pari me dyfishimet e rogave t arsimit n 5 vjett e fundit. Kjo do t sjell
zbutje t efekteve paragjykuese pr msuesit e rinj. Por ka nj pyetje shqetsuese q mbetet pa
prgjigje. do t bhet me ket skarcitet pedagogjik t prodhuar nga universitete tona kto vite?
Mundet q disa ti diferencoj jeta, prgjegjsia ndaj profesionit, disa tu nnshtrohen
liensimeve me provime t tjera etj. Gjithsesi do t mbetet nj kontigjent q do t vegjitoj.
Paragjykime ka edhe pr msuesit e vjetr. Burim nganjher bhen vet ata. Ngritja e
moshs s pensionit sht pritur me qesndi t tilla, si do t vij puna q t shkojm n shkoll me bastun,
sdo t gzojm asnj dit pension, do t vdesim si ushtar n krye t detyrs etj. Por kto i ushqejn edhe
nxnsit, duke i sfiduar me zhurm apo qendrime jo etike q lidhen me pafuqin fizike t
msuesve t vjetr: filani sht i lodhur, filani i mbaruar . Ktu hyjn edhe pshpritja e emrit kur
kalon msuesi i vjetr, etiketimet: tullaci, mustaqja, mjekra, i fishkuri, i rrjedhuar etj. Etiketuesit n kt
rast jan nxns t klasave apo shkollave t tjera. Pr kt kategori msuesish ka nj zgjidhje
optimale. Nse nxnsit i njohin mir ata, paragjykimet dhe etiketimet shmangen. Si psikolog
shkollor un jam prballur me sukses me disa raste t tilla. I kam ftuar kta msues pr t
realizuar sfida n klasa ku kan qen t pranishm nxnsit q i paragjykonnin ata pr shkak t
moshs. Pas disa seancave t tilla pshpritjet e emrit dhe epiteteve n rrug kan pushuar.

clxxxvii
 N lidhje me paragjykimet ndaj femrave, ato vijn kryesisht prej burimeve t trashguara,
folklorizante dhe ironizuese t tipit Femrat jan flokgjata, po mendjeshkurtra, duke mos
prjashtuar edhe raste individuale, ku etiketimet jan pr vajza t caktuara, si: shkurtabiqja,
thuthuqja, bishtprdredhura, mis manykyri etj. N nj shkrim t titulluar Paragjykimi fillon q
n termin KONVIKTOR, publikuar m 19 Janar 2011 nga Redan Bushati, drejtues i Kshillit
Studentor t Universitetit Luigj Gurakuqi Shkodr) thuhet: sht fakt q studentet femra jan m t
paragjykuara se meshkujt. Madje, kto sikur e prjetojn edhe m keq emocionalisht. Mund t jen diku tek 900
femra, t cilat jetojn n konvikt dhe do studente q vjen nga rrethet quhet konviktore. Prmasat e ktij emrtimi
jan deformuar duke prbr tashm nj fyerje masive, p.sh. jan krijuar kng q etiketojn konviktoret, duke i ulur
n parametrat e mashtrimit seksual me akullore. Deri ktu dikush edhe mund t qesh, porse kjo sht e vrteta e
komunitetit ku marrim frym dhe jetojm... 96
Nse duam t jemi efektiv n shkolla mjafton tiu referohemi fakteve pozitive:
Rezultatet shkollore t femrave n arsimin e mesm jo vet jan konkuruese, por shpesh m t
larta se t meshkujve. Mbi 70 % t msueseve jan femra, n mjekssi, veanrisht n infermjeri
po ashtu. Nse femrat vlersohen n shoqri hiqet paragjykimi pr to n shkoll. Ky lloj
korelacioni sht i drejtprdrejt. sht e vrtet se arsimimi sht baza e do qytetrimi e
kulture. Proceset arsimore prbjn njrn nga shtjet m delikate t zhvillimit t tyre. Historia
tregon se pr ngritjen dhe formimin e nj shoqrie sht e domosdoshme nevoja e dituris, q do
t thot arsimimi dhe vetdija intelektuale. T urtt thon: Kultura dhe fuqia e nj populli
matet nga shkalla sa jan ata t arsimuar. Natyrisht q nuk i ikim asaj se, dijetart jan ata q e
bartin fatin e shoqris mbi supet e tyre, q do t thot se zhvillimi dhe ngritja arsimore e nj
populli varet drejtprdrejt nga intelektualt. E dim se nj nga ligjet e shkencs sht edhe ligji i
veprimit harmonik n mes faktorve edukativ, i cili sqaron se shkolla luan nj rol tejet t
rndsishm, madje t pazvendsueshm. Kt ligj m s miri e tregon dhe sqaron shkenca e
pedagogjis, madje edhe pohon se faktort edukativ duhet t jen si magnet, i cili pa
mbivlersuar apo nnmuar asnj faktor edukativ duhet ti trheq dhe grshetoj rreth vetes,
prfshi ktu edhe besimet, megjithse shkolla jon sht laike. Mjafton t kujtojm se figura e
Jezu Krishtit sht nj figur emblematike e lufts kundr paragjykimeve. Edhe Muhameti,
themelues i besimit islam ka shkruar: Largojuni paragjykimeve, ngaq paragjykimet jan fjalt
m t rrejshme. Kt e themi pasi mjaft prej nxnsve jan pagzuar, t tjer festojn ditn e
emrit apo u kushtojn vemendje disa praktikave fetare apo frekuentojn kishat dhe xhamit.
Promovimi i nj kulture gjithprfshirse dhe klims s bashkpunimit shpreh thelbin e lufts

96
Bushati, R. Paragjykimi fillon q n termin KONVIKTOR, gazeta Shkodra, publikuar m 19 /01/2011,

clxxxviii
kundr paragjykimeve sipas studimeve t kryera n Universitetin e Miiganit, (Ann Arbor,
Adrienne Dessel,)

Shkollat publike prfaqsojn pluralizmin e shoqris amerikane. Pr fat t keq, shum

fmij prjetojn mjedisiet e tyre shkollore publike qndrime diskriminuese dhe t
dhunshme. Qndrimet e dmshme kontribojn n marrdhniet problematike ndrgrupore n
mjediset shkollore publike. Pr m tepr, msuesit shpesh jan t paprgatitur pr t punuar
me diversitetin e klass, me grupet gjuhsore, me grupe me orientime t ndryshme seksuale, me
grupe me prejardhje t tjera socio-kulturore q prbjn trupin
e nxnsve n klasat e tyre. Bazuar n prova jan paraqitur qasje pr
reduktimin e paragjykimeve q msuesit dhe administratort e
shkolls mund t prdorin pr t prmirsuar kulturn dhe atmosfern e
shkolls. Kjo prvoj fare mir mund t shfrytzohet edhe prej nesh.

Do ta mbyllim kt kapitull me problemin e homofobis. E

vrteta sht se homofobia nuk sht tipike pr shkollat tona. Por
ndryshojn shoqrit perndimore mjaft n kt shtje. Ajo q sot sht problematike pr ta
nesr mund t jet pr ne. Nj rast i programit televiziv Big bradher e vrteton kt. Por duhet
thn se sot ka nj prirje pr t rn dakord me deklaratn e shkrimtarit Byrne Fone 97 q prej t gjitha
paragjykimeve, homofobia sht gjeja e fundit e pranueshme n shoqrin e sotme. Homofobia sht
veanrisht e dmshme n shkolla: shkollat jan ngritur, modeluar dhe projektuar si institucione
ku nxnsit dhe studentt t ndihen t sigurt, si mjedise t mirpritur n t cilat nxnsit mund t
msojn, t rritet dhe ta kuptojn realitetet vetiake n nj kuadr m t gjer social. Lajm i mir
sht se krkimet shkencore kan vrtetuar se kur nxnsit dhe stafi i shkolls t marr nj
qndrim kundr homofobis, ajo mund t jet e kufizuar dhe efektet e saj negative minimizohen.
Ka shum mnyra n t cilat homofobia mund t kundrshtohen n shkolla. Akte t tilla t
thjeshta si krijimi i mjedisi izolues ndaj atyre q bjn komente homofobike, q fjalt e tyre t
jen t papranueshme; pranimi i diversitetit si vler dhe diskriminimit si nj e keqe jo ti
mirpritur n shkoll do t ishte nj zgjidhje e menur. Kto jan provuar si t vlefshme.

97
Byrne Fone, nj pionier n msimdhnien e studimeve homoseksual dhe lezbike, sht autor i tre librave n kt fush si dhe
redaktor i Antologjia e Letrsis Columbia Gay. Profesor emeritus n Universitetin e qytetit t Nju Jorkut, ai jeton n Hudson,
New York.

clxxxix
Shembuj pozitiv mund t gjejm edhe n shoqrin dhe n shkollat tona, por mjaft shembuj ka
edhe n literatur. Mjafton t lexojm p.sh. "Paragjykimi i Fundit - Homofobia n shkolla shkruar
ga Hannah Mc.Gechie & Staphanie C. Houle n datn 03. 03. '08. 98
N konceptin dhe praktikat e urrejtjes ka shum shfaqje. Psikologt social kan ndrtuar
ndrkaq Piramidn e Urrejtjes ku n baz dallojm qndrimet paragjykuese, mbi to ngrihen
praktikat e paragjykimit, shkallzimi i t cilave on n diskriminim, dhun dhe gjenocidit. Jan
pikrisht paragjykimet q ushqejn urrejtjen, ndaj pr t ulur nivelin e saj duhet shkallzuar lufta
kundr paragjykimeve deri sa paragjykimet t zhduken. Kjo krkon koh, durim, qndrime etike
dhe ligjore.

Kapitulli XVII. Prpjekje pr nj Kod Etik

17.1. Korniza ligjore e kodit etik

Korniza ligjore e Kodit etik mbshtetet n nenet 54/3, 57, 59/1/ t Kushtetuts s
Republiks s Shqipris, n Ligjin pr Arsimin, n Dispozitat Normative pr arsimin
parauniversitar, posarisht n Ligjin Nr.9131, dat 8.9.2003 t Kuvendit t Republiks s
Shqipris n rregullat e nxjerra nga Kshilli i Ministrave 99 n zbatim t ktij ligji, si dhe
rregulloret e veanta t institucioneve publike, veanrisht t shkollave t mesme e t larta,
publike dhe jopublike, n traditn etike shqiptare dhe t huaj, si dhe n etikn
bashkkohore n shkolla sot, po bjm nj prpjekje pr t kodifikuar etikn profesionale
t edukatorve, msuesve dhe pedagogve, pra t arsimtarve dhe t arsimit n prgjithsi
duke prgjithsuar rregullat m t rndsishme t paraqitjes, komunikimit, vlersimit,
sjelljes dhe veprimit etik.
17.2. Betimi i Msuesit:
Betohem si misionar i dijes, demokracis dhe humanizmit, si pishtar i kulturs dhe prparimit
kombtar, si edukator i brezit t ri, se do ta realizoj misonin tim pr t mishruar n praktikn e gjall t
procesit msimor-edukativ krkesat e kurrikuls kombtare t arsimit, duke prmbushur detyrimet q
rrjedhin nga kushtetuta dhe ligjet pr arsimin, nga dispozitat normative t arsimit parauniversitar, nga ligji
pr rregullat e etiks zyrtare si dhe nga parimet morale t msuesis. N pajtim me dijet bashkkohore,
krkesat shkencore, pedagogjike dhe psikologjike t msimdhnies dhe n harmoni me bindjet e mia, do ta
nderoj profesionin tim, mirbesimin e fmijve dhe komunitetit prindror, duke punuar mbi baz t
krkesave dhe standarteve shtetrore pr arsimin, n harmoni me bashksin dhe solidaritetin profesional t
armats s madhe t msuesve. Veprimtaria ime n shkoll dhe jasht saj do t karakterizohet nga etika
humane, nga reflektimi intelektual, sjellja e kulturuar dhe komunikimi i qytetruar. Betohem se do t
respektoj traditat dhe zakonet m t mira t etiks profesionale t msuesit dhe t jap ndihmesn time n
zhvillimin e arsimit kombtar dhe shkencave pedagogjike. Betohem!

98
Hannah Mc.Gechie & Staphanie C. Houle "Paragjykimi i Fundit - Homofobia n shkolla, publikuar m 03. 03. 2008,

99
Referimet ndodhet tek shtojcat n fund t ktij studimi

cxc
 17.3 KODI ETIK I MSUESIT

17.3. a. T drejtat dhe detyrat:

1-Qllimi kryesor i veprimtaris s msuesit sht gjithmon msimdhnia dhe edukimi i
fmijve, kujdesi parsor pr zhvillimin harmonik t personalitetit t fmijs. Kjo sigurohet me
t qent msues efektiv, organizator, monitorues dhe qeveriss i gjith procesit msimor. Tu
sigurosh nxnsve mjedis t nxni, disiplin pune dhe kultur komunikimi, ti duash dhe ti
respektosh-kjo sht grma A e alfabetit t etiks s msuesit.
2-Detyrat e tij kryesore jan kujdesi pr shndetin mendor dhe fizik t nxnsit,
diagnostikimi i problemeve t tij t msimnxnies, evidencimi dhe vlersimi i arritjeve,
konstatimi i mangsive, marrja e masave pr ndryshimin dhe prmirsimin e gjendjes,
humanizimi dhe socializimi i asaj qenie t brisht e t bukur q t sht besuar pr ta edukuar q
t nxj, ndaj dhe quhet nxns.
3-Msuesi duhet t respektoj dhe t nderoj profesionin e tij, t shrbej, t flas e sillet
kudo dhe kurdo n prputhje me etikn e ktij profesioni. Veshja, paraqitja e jashtme dhe
komunikimi i tij jasht dhe brenda shkolls duhet t jet gjithmon etik, i qytetruar dhe
edukativ. Pr msuesin nuk mund t ket dy standarte etke, nj pr jasht e nj pr brenda
shkolls. Pr bashksin e qytetarve ai edhe n rrug sht msues, misionar i dijes dhe
edukimit.
4-Pr realizuar mirbesimin dhe kofidencn profesionale, msuesi detyrohet t paraqes
vlerat m t mira etike dhe estetike n veshje, paraqitje dhe komunikim; t mishroj dhe t
mbroj parimet e etiks s msuesis, traditat dhe zakonet m t mira t msuesve shqiptar. Pr
t jan normale t qent i/e veshur bukur, pa teprime dhe shkujdesje, pr t sht normale
prparsja e bardh n orn e msimit dhe t huaja minifundet, manykyret dhe dodorantt.
5-Msuesi duhet t njoh dhe t respektoj trashgimin historike, profesionale t
pararendsve t vet; tiu shrbej ruajtjes, propogandimit dhe vlersimit t ksaj trashgimie n
fush t prmbajtjes dhe metodave, duke u prpjekur t krijoj stilin e tij t komunikimit dhe t
msimdhnies.
6-Si antar i nj bashksie profesionale, msuesin duhet ta karakterizoj solidariteti,
mirkuptimi, ndihma reciproke ndaj pjestarve t tjer t s njejts bashksi.

cxci
 7-Msuesi e ushtron profesionin e tij i mbshtetur n dijet bashkkohore, ligjet, aktet
nnligjore dhe rregulloret n fuqi. kushtetutat e tij jan: respektimi i t drejtave t fmijs,
Ligji pr Etikn Zyrtare dhe Dispozitat Normative pr Arsimin Parauniversitar.
8-N marrdhnie me nxnsit, prindrit dhe kolegt duhet ta karakterizoj sjellja me takt,
kultura e komunikimit, thjeshtsia dhe njohja e mir e problemit. Pr t jan t huaja ngritjet e
zrit pa shkak, toni i lar, brtitja dhe sharjet, mosthellimi dhe banaliteti.
9-Detyra e secilit msues sht rritja e vazhdueshme e nivelit teorik dhe perfeksionimi i
aftsive profesionale n fush t edukimit dhe ushtrimit praktik t msimdhnies. Kualifikimi
sht nj komponente e prhershme e puns s tij, etja pr botimet e reja n fushn profesionale
dhe angazhimi n shtyp e n medja duhen t bhen pjes e prhershme e interesave t tij
profesionale.
10-Msuesi duhet t marr pjes n jetn shkencore dhe pedagogjike t profesionit t vet,
duke publikuar her pas her n shtypin profesional ose medja elektronike, me shkrim, me z,
ose n forma t tjera arritjet, duke prhapur vrojtimet dhe zbulimet t cilat kan rndsi pr
shkencn dhe praktikn e msimdhnies, msimnxnies dhe edukimit. Ky angazhim profesional
modelon dhe qndrimet etike t publikut ndaj tij u shrben e dhe nxnsve si nxitje pr
veprimtari krijuese.
11-Msuesi nuk lejon t prdorin emrin dhe titullin e tij profesional pr reklamimin e
shrbimeve dhe mallrave, q s kan lidhje me t dhe nuk i shrbejn edukimit, por prfitimeve
personale t atij vet ose t tjerve.
12-Informacionet mbi ushtrimin e praktiks s msuesis nuk duhet t tejkalojn caqet e
vendosura n kshillat pedagogjik, shoqatat e msuesve, bashksit profesionale apo cilindo
institucion tjetr arsimor.
13-Dhnia e opinionit shkencor n baz t krkimeve personale duhet t marr miratimin e
kshillit shkencor t nj institucioni t njohur.
14-Msuesi duhet t kujdeset pr ruajtjen e autoritetit t kolegut, kshillit pedagogjik,
shkolls, shoqats s arsimtarve apo institucionit paralel ose epror q prfaqson.
15-Ngritjen e problemeve shqetsuese, kritikat ndaj organit, institucionit, antarve,
kolegve mund t bj n mbledhje profesionale, shkencore si dhe n shtypin profesional.

cxcii
 16-Detyr e msuesit sht pjesmarrja aktive n forumet pedagogjike, shoqata, ose
bashksi profesionale sindikale duke zbatuar statutet, paguar kuotazicionin dhe pa i rn ndesh
disiplins dhe etiks profesionale n detyr.
17-Mos zbatimi i vendimeve t organeve drejtuese ose kryerja e akteve n dm t
veprimtaris s tyre, paraqet fajsim profesional.
18-Msuesi e ka pr detyr q pr t mirn e fmijs t ruaj konfidencialitetin, t mos e
tradhtoj mirbesimin e fmijs dhe n emr t interesave shkollore, komunitare apo kombtare
t ruaj sekretin profesional.
19-Profesioni i msuesit nuk sht i trashguar apo i trashgueshm, ai mund t fitohet
vetm prmes nj shkollimi t rregullt shkencor dhe pedagogjik dhe mund t ushtrohet vetm n
emr t tij. Ndaj krkesa pr t privilegjuar fmijt e vet, pr ti vlersuar m lart se e meritojn,
sht nj dukuri negative, q ul figurn morale t msuesit n syt e nxnsve, t prindrve dhe
t komunitetit.
20-Msuesi sht i detyruar t informoj drejtorin e shkolls, zyrn arsimore ose
specialistin prkats t kshillimit pedagogjik apo inspektorin lndor pr do rast t vshtir, i
cili krkon vlersim dhe nj zgjidhje m t specializuar t problemit.
21-Msuesi sht i detyruar t informoj ose t marr masa emergjente kur konstaton se n
shkoll prdoren substanca abuzive: duhane, droga apo pije alkolike. Parandalimi dhe lufta
kundr tyre sht detyrim ligjor dhe etik.
22-Msuesi nuk duhet t merret me asnj lloj shitje materialesh shkollore. Veanrisht ai
nuk mund t merret me shitje manualesh, tekstesh, fletoresh, librash ushtrimore apo ndihms, q
jan jasht katalogut t librit shkollor dhe kan qllime prfitimi.
23-Msuesit nuk i lejohet t ushtroj profesionin e vet n kushte t cilat mund t cnojn
krenarin e tij, q ulin cilsin e veprimeve t kryera, q mund t rrezikojn jetn e tij, t
nxnsve, kolegve, prindrve apo njerzive q e shoqrojn at n veprimtari.
24-Msuesi sht i detyruar t mbaj dokumentacion t rregullt shkollor lidhur me
zbatimin e veprimtaris pedagogjike dhe praktiks s tij msimore, si plan msimor dhe
edukativ, ditar, shnime n regjistr, vlersime nxnsish etj.
25-do vrtetim ose dokument tjetr q del prej shkolls duhet t jet i qart, pr t krijuar
mundsin e indetifikimit t drejtuesit arsimor apo msuesit i cili e ka lshuar at.
17.3.b. Marrdhniet e msuesit me nxnsit dhe prindrit:

cxciii
 1- Msuesin duhet ta karakterizojn marrdhnie racionale dhe miqsore me nxnsin. N
rast t nj nxnsi t smur, ai duhet ti kufizoj dhimbjen, t krkoj ndihm mjeksore, t
informoj drejtuesit dhe t thrras prindrit e fmijs q s bashku t arrijn ti kthejn fmijs
shndetin.
2-N raste t bazuara, t peshuara mir, q nuk ka asnj mundsi ndihme dhe n
mirkuptim me prindrit e fmijs dhe eprort e tij n shkoll apo zyrat arsimore bhet
vlersimi i gjendjes dhe fmija shtrohet n spital.
3-Zgjedhja e msuesit sht n dshir t fmijs, sa her q kjo sht e mundur t bhet.
Msuesi me do kusht duhet t parandaloj, shmang dhe zgjidh konfliktin e interesave.
4-Msuesi n mnyr t kuptushme dhe praktikike duhet ti spjegoj fmijs dhe prindit t
tij sa m thjesht problemin apo shqetsimin e fmijs prmes fakteve dhe argumentave t
mjaftueshme.
5- Msuesi, pasi t marr konsulenc mjeksore duhet t bj n prezenc publike sqarimet
e domosdoshme, pr prognozn, pr rrezikun, pr terapin dhe mnyrat e veprimit pr
shndoshjen e gjendjes s fmijve n raste epidemish.
6-Msuesi merr konsulenc shkencore, pedagogjike dhe psikologjike, metodike apo teknike
kur problemi i konstatuar lidhet me fmij t talentuar ose n vshtirsi. N kto raste, krkimin
e konsulencs dhe ndihms s specializuar n sektorin e kshillimit pedagogjik t zyrs arsimore
ose tek psikologu i shkolls, e ka pr detyr morale dhe shtetrore, ashtu si sht i detyruar t
ruaj kofidencialitetin e informacionit dhe t problemit psikologjik t konstatuar.
7-Msuesi bn vlersimit paraprak t gjndjes s fmijs, parashikimin pr aftsimin e tij,
mundsit e kaprcimit t situats msimore t prapambetjes n raste ligjrisht t justifikuara.
Pr t gjitha kto ai duhet t marr miratimin e fmijs, prindit dhe eprorit si baz pr
veprimtari t mtejshme dhe pr t amortizuar do konflikt t mundshm.
8-Msues etik sht ai q vlera e puns s tij bhet e respektuar nga fmijt, prindrit dhe
komuniteti. Respekti pr punn nuk dhurohet, por fitohet. Kjo vler e puns s tij shfaqet
gradualisht n vitet q fmija rritet, mson dhe edukohet, aftsohet pr jetn dhe konkuron me
dinjitet pr arsimin e lart apo vendin e puns. Pra msuesi duhet t jet i durar, kmbnguls
dhe i vullnetshm, at se thejn leht disfatat e prkohshme, se energjt e tij t brendshme jan
vitale.

cxciv
 9-Msuesit nuk i lejohet tia imponoj shrbimet e veta, si mund t jen shitje librash,
kurse private apo ndrhyrje me pages tek kolegt e tjer, fmijs ose prindit t tij.
10-Veprimtaria msimore dhe edukative mbshtetet n kurrikuln kombtare t arsimit, n
planprograme dhe dispozita normative, por edhe n kushtet specifike t shkolls, rrethanat
konkrete t gjndjen s fmijve, nivelit t tyre t arritjeve, mjedisin dhe teknologjit e edukimit,
analizat dhe testet e kryera etj.
11-N rast se prindi nuk bie dakort pr mnyrn e t msuarit t fmijs, me standartet e
vlersimt t tij apo shkalln e arritjeve, msuesi e ka pr detyr ta orjentoj, ti tregoj rrugn
vertikale t ankess n instanca m t larta ose ti rekomandoj pr konsultim dik tjetr tek i cili
fmija apo prindi ka besim.
12-N qoft se nxnsi transferohet nga shkolla, msuesi dhe drejtori i shkolls sht i
detyruar ta shoqroj at me karakteristikn e puns s kryer dhe rezultateve t arritura.
13-Msuesi sht i detyruar ti spjegoj prindit dhe fmijs se udhzimet e dhna, tekstet,
detyrat dhe krkesat jan n prputhje me objektivat arsimore, ato mund t ken vetm efekte
pozitive dhe shkojn n dobi t arritjeve t fmijs. Pr kt sht e domosdoshme q msuesi ta
ket prindin partner n edukim, t ket besim dhe ta kshilloj e aftsoj at se si t punoj me
fmijn n takime personale apo mbledhje me prindr.
14-Msuesi, i cili pr arsye t ndryshme nuk merr prsipr msimin dhe edukimin e nj
fmije, ose heq dor pr arsye t justifikuara n mes t kohs nga ky edukim, sht i detyruar ti
tregoj rrug t tjera nxnsit ose familjes s tij, ose ti rekomandoj n bashkpunim me
drejtorin e shkolls nj klas apo msues tjetr.
15-sht e ndaluar kategorikisht q msuesi tiua besoj msimin e fmijve dhe edukimin
e tyre personave t tjer, t cilt nuk kan t drejtn e ushtrimit t profesionit t msuesis, ose
jan ende praktikant n kt profesion. N do koh msuesi duhet ta drejtoj apo vzhgoj
punn e praktikantve sepse prgjegjsia zyrtare e edukimit t fmijve rndon mbi t.
16-Msuesi duhet t siguroj vazhdimsin e msimit dhe edukimit gjat periudhave t
pushimeve duke rekomanduar literatur pr studim, duke organizuar konsultime pr provimet,
por jo duke ofruar kurse private me pages.
17-Msuesi q e ka msuar m par nj fmij sht i detyruar q pasardhsit t tij msues
ti jap informacion t hollsishm n lidhje me arritjet dhe mangsit e konstatuara, si dhe me
teknikat dhe teknologjit e prdorura.

cxcv
 18-Msuesi nuk mund t kundrshtoj ose t mosknaq prindin e nxnsit n rast se ai i
krkon nj opinion pr mbarvajtjen e fmijs s vet n msime dhe mundsit potenciale pr t
ardhmen, por nuk duhet ti nnshtrohet presionit apo ryshfetit pr t br vlersime fiktive. Nj
vlersim fiktiv sht shprehje e nj morali t dyshimt, t cunguar dhe t nprkmbur.
Vlersimi fiktiv sht taks e rnd pr dinjitetin profesional.
19-Msuesi duhet ta njoh psikologjin e moshs s fmijs dhe rrugn e zhvillimit t saj
pararends dhe perspektiv duke e kombinuar kt edhe me njohjen e cilsive dhe
karakteristikeve t fmijs, si parakushte pr t prshtatur modelin msimor dhe pr t realizuar
punn edukative.
20-Por msuesi duhet t evitoj sa m shum t jet e mundur, ose ti kufizoj ndrhyrjet e
panevojshme n botn e brendshme t fmijs, veanrisht nuk duhet ta prek at n pikat e
dobta duke prdorur cinizmin dhe ironin. Dhe pr m tepr nuk duhet t prfitoj nga respekti i
fmijs, adhurimi dhe koefidenca pr ta provokuar apo ngacmuar at seksualisht. Kush abuzon
me fmijn nuk mund t ket vend n arsim, ai e ka vendin para organeve t drejtsis.
21-Msuesi ka t drejt t zgjedh metoda diagnostike, modele msimnxnie dhe
teknologji edukimi t cilat jan t njohura dhe t provuara. Pr ekspimentimin dhe prdorimin e
metodave t reja ai duhet t informoj drejtorin e shkolls dhe institucionet heriarkike pr t
marr plqimin e tyre, pasi eksperiencat provojn se eksperimentet me fmijt jan shum t
ndjeshm.
22-Msuesi as moralisht, as ligjrisht nuk ka t drejt t zhvilloj kurse private me nxnsit
e vet. do nnkuptim, aluzion, presion apo veprim real i kryer nga ana e tij n funksion t ktij
qllimi sht moralisht dhe ligjrisht i dnueshm. Pr ort e kryera suplementare n raste
konkursesh dhe olimpiadash kombtare apo rajonale ai duhet t krkoj t paguhet, ose
shprblehet nga shteti.
23-Msuesi i liensuar pr veprimtari private, jo me nxnsit e tij, duhet q fillimisht ti
prcaktoj familjes s nxnsit nevojat reale t fmijs pr t nxn, si dhe vizionin pr t
ardhmen pas ktij trajnimi, duke vlersuar gjithashtu: tarifat, kontributin e puns s tij, zgjatjen e
trajnimit gjuhsor, shkencor, artistik apo sportiv, vlern e t msuarit individual apo n grup n
raport me punn n shkoll, honorari pr punn e kryer pa donator, ku duhet t marr n
konsiderat edhe situatat ekonomike t prindrve t fmijs, q do t trajnohet, por pa i kaluar
kufijt e lejuar ligjrisht.

cxcvi
 17.3.c. Roli i Msuesit n mbrojtje t jets, shndetit dhe t t drejtave t fmijve:
1-Msuesi i emruar ose i caktuar pr veprime profesionale zyrtare me nj klas kujdestari
ka pr detyr:
-Zbulimin, luftn dhe mbajtjen nn kontroll t prdorimit dhe prdoruesve t substancave
abuzive q krcnojn jetn dhe shndetin e fmijve.
-Diagnostimin, marrjen e masave parandaluese kundr smundjeve infektive dhe
profilaksin e tyre.
-Ushtrimin e kontrollit higjeno-sanitar n mjediset e klass dhe t shkolls ku nxnsit
kryejn veprimtarit.
-Kontrollin e prditshm dhe sistematik t fmijve pr mjetet msimore, higjenn
personale si dhe pr sendet e palejueshme pr tu prdorur n shkoll, pasi nuk lejojn zhvillimin
normal t procesit msimor, jan joedukative dhe prbjn rrezik pr jetn dhe shndetin e do
fmije, si mund t jen mbajtja e sprajeve, duhaneve, alkoleve, drogave, shashkave,
fishekzjarreve, lndve djegse, thikave dhe kaavidave etj.
-Vlersimin e arritjeve t nxnsve dhe informimin e prindrve pr kto arritje n procesin
msimor, n komponentin e edukimit dhe pr probleme t veanta disiplinore.
-Sigurimin e nj mjedisi msimor normal, t higjenizuar, t ndriuar dhe t ngroht;
sigurimin e qetsis, disiplins s puns dhe vemendjes aktive pr t gjith nxnsit. Dobsia
prball presionit t ushtruar nga nxns t veant kundr klims msimore sht e pafalshme.
Msuesi duhet t jet trsisht i angazhuar ti siguroj klass mjedis normal t nxni.
-Vlersimin e ritmeve t zhvillimit t nxnsve n do aspekt t jets s tyre msimore dhe
edukative. Ky vlersim t jet n raport me arritjet konkrete t nxnsve, evidencimin,
publikimin dhe propogandimin e tyre. Pr t gjitha kto msuesi kujdestar klase sht
prfaqsuesi i shtetit dhe pr kt atribut, mbi t rndon detyrimi i mbrojtjes s jets, shndetit
dhe t t drejtave t fmijve.
2-Msuesi sht i detyruar q brenda mundsive t mbroj dhe t prhap do gj q
lidhet me mbrojtjen e shndetit dhe t drejtat e fmijve. Pr kt thirren mbledhje me prindrit,
konsultohet me kolegt, v n dijeni dhe krkon prkrahjen edhe t organeve eprore.
3-Ai e ka pr detyr ta kshilloj apo ti heq vrejtje edhe prindit t fmijs pr anomalit
n aspekt t mbrojtjes s shndetit, respektimit t t drejtave t fmijve, pr krcnimin apo
abuzimin fizik, veanrisht t fmijve q vijn nga mjediset rurale.

cxcvii
 4-Msuesi duhet t ndikoj kudo ku shikon se kushtet e mirrritjes, msimit dhe edukimit
t fmijve nuk jan normale:
- t bj prpjekje duke investuar energji fizike dhe mendore q performanca e shkolls,
mjediset e jashtme dhe t brendshme t saj, infrastruktura shkollore t jet e kndshme,
funksionale dhe motivuese.
- sht n etikn e msuesit rrezatimi i kulturuar i vendit ku ai punon, pr kt ai duhet t
ndrtoj projekte, t ver n lvizje enrgjit komunitare q shkolla t fitoj fonde e donacione n
dobi t prmirsimit mjedisor t saj.
- edhe pr mjedisin e t nxnit t fmijve n shtpi msuesi duhet tu jap kshilla
prindrve, pr ndriimin, ajrosjen, lirshmrin etj.
5-Msuesi duhet tu kundrvihet sjelljeve t padenja ndaj fmijve, pavarsisht nga mosha,
gjinia, etnia, raca, niveli ekonomik, intelektual apo kulturor i tyre. Ai duhet t prfitoj nga t
drejtat q i prkasin si edukator n kt drejtim.
6-Msuesi duhet t edukoj tek fmijt e moshave shkollore dashurin dhe respektin pr
njerzit, veanrisht pr prindrit, motrat dhe vllezrit dhe n prgjithsi pr t moshuarit, pr
njerzit n nevoj etj.
7-Msuesi gjithashtu duhet t edukoj tek fmijt me shembullin e vet edhe dashurin e
natyrshme t njeriut ndaj kafshve shtpiake pr t siguruar t ushqyerin, mbrojtjen dhe
mirrritjen e tyre pr tiu dhen fund abuzimeve me kafsht, sjelljeve mizore ndaj tyre,
veanrisht n mjediset urbane.
8-Msuesi e ka pr detyr t veproj n prputhje me ligjin pr arsimin, dispozitat
normative, rregulloren e shkolls etj, por do veprim i tij duhet t ket n fokus jetn, shndetin
dhe personalitetin e fmijs.
17.3.d. Eksperimentet me fmij:
1-Msuesi mund t jet pjesmarrs n eksperimente metodike, didaktike, pedagogjike,
psikologjike dhe shkencore, kur ato mbshteten n baza shkencore dhe nuk jan t dmshme pr
fmijt.
2-Eksperimente me mijt si qenie humane, ku merr pjes dhe msuesi jan t lejueshme
vetm athere kur jan t domosdoshme pr qllime diagnostike, didaktike dhe n krkime
shkencore. Kur parashikohet se ato sjellin prfitim pr rritjen e cilsis s procesit msimor,

cxcviii
rritjen e kapaciteteve dhe aftsive t t nxnit e veanrisht kur jan t frytshme n problemet e
edukimit.
3-Fushat ku eksperimentet e msuesve me nxnsit e moshave t ndryshme shkollore jan
problematike dhe nuk duhen br, prcaktohet me ligj. Nga pik pamja etike do eksperimentim
q prek jetn, shndetin, nderin dhe dinjitetin e njeriut nuk duhet br, sado i domosdoshm q t
jet ai, njerzit, veanrisht nxnsit e shkollave nuk jan kavje eksperimentale. Nga kjo
pikpamja infiltrimet e partive politike, besimeve fetare apo shoqatave etnike n shkolla jan t
dmshme dhe t dnueshme me ligj. Msuesi duhet t bhet barrjera e par kundr veprimit t
tyre.
17.3. e. Marrdhniet midis msuesve:
1-Marrdhniet midis antarve t bashksis profesionale t msuesve duhet t bazohen
mbi mirsin e ndrsjellt, gadishmrin pr dhnien e ndihms shoqrore dhe solidaritetit
profesional.
2-Msuesit nuk i lejohet t prgojoj, t prflas publikisht dhe t jap vlersime
keqsuese dhe t pavlefshme pr veprimtarin e nj msuesi tjetr, ose ta diskreditoj kolegun
n fardo forme tjetr qoft.
3-Msuesit ashtu si i duhet thjeshtsia, objektiviteti dhe respektimi i ligjit, ashtu i duhet
respektimi i traditave dhe zakoneve t mira si e dhe prgjegjsia n fush t t msuarit, edukimit
dhe qndrimit qytetar.
4-Msuesi duhet t manifestoj prpjekje t vazhdueshme n fush t kualifikimit shkencor
e profesional, si parakusht i vetdijshm pr ngritjen e parametrave t cilsis s puns s vet. T
shkmbej ide, metoda dhe prvoja me kolegt n dobi t procesit kualifikues.
5-Msuesi q ka funksione drejtuese, si prgjegjs i departamentit lndor, prgjegjs
shkolle, drejtor apo nndrejtor duhet t kujdeset pr ngritjen profesionale t kolegve apo t
vartsve t vet.
6-Vrejtjet e konstatuara nga vzhgimet, mbykqyrja e veprimtarive, testimet etj. nuk duhet
t ken karakter denigrues, ato duhet t synojn ndreqjen e punve e jo t ven n shnjestr t
goditjeve msuesit. Vrejtjet pr punn dhe opinioni i konsulentit ka karakter kshillues. Dhnia
e kshillave sht detyrim moral pr do msues.

cxcix
 7-Msuesi nuk duhet t kaloj kompetencat e tij. N rast dyshimi gjat kryerjes s puns s
tij profesionale, ai mund t prfitoj nga konsultimet me koleg ose t mbshtetet n analiza,
ligje, akte normative dhe rregullore.
8-Informimi i organit prkats t shoqats, ose organeve eprore pr shkelje t etiks s
msuesit si dhe dukuri t tjera t inkompetencs profesionale, nuk e cnojn aspak solidaritetin
profesional.
9-E patolerushme sht prfitimi n kundrshtim me parimet e etiks dhe lojalitetit karshi
kolegeve. Msuesi detyrohet t respektoj parimet e konkurencs s ndershme n rezultatet e
procesit msimor-edukativ dhe t prpiqet t prfitoj nga prvojat e suksesshme t kolegve.

10-Msuesi apo drejtuesi q kryen veprime kontrolli kundrejt nj kolegu tjetr, nuk
mund ti kryej ato pa qn present i kontrolluari. Nj veprim i till nuk sht etik dhe l shteg
pr dyshime, dyzime qndrimesh dhe konflikt interesash.
11-sht e dobishme q msuesit e vjetr t ndihmojn t rinjt n perfeksinimin e dijes
dhe aftsis, n teknologji dhe metoda edukimi. Gjithashtu tiu shfaqin atyre qndrime etike me
shmbuj personal.
12-Pedagogt q prgatisin msues npr universitete me an t qndrimit t tyre, jo vetm
t japin shmbuj t etiks, por tu prcjellin studentve t msuesis parimet e etiks dhe
deontologjis s edukimit dhe solidaritetit profesional. Ata duhet t prfaqsojn personalitetin e
kompletuar ku studenti t gjej ithtarin dhe ti imitoj n jetn profesionale.
13-Pr situata t paparashikuara n kt kod etik duhet t mbshtetemi n mendimet apo
vendimet e kshillave pedagogjike, t organizatave profesionale, n vlersimin e opinionit
qytetar ose n ligj.
14-Me krijimin e shoqats profesionale, urdhrit t profesionit apo bashksive sindikale
msuesi sht i detyruar t respektoj programin e statutin e ktij organizmi.
Kapitulli XVIII. PARIMET ETIKE:
18.1. Parime t Prgjithshme:
1-Msuesit jan arsimtar me diploma akademike t fituara nga studimi n institucione
arsimore t cilsuara si universitete, institute pedagogjike ose ekuivalent t tyre. Pr aq koh sa
kta individ ushtrojn aktivitetet e tyre n shkolla, n pun krkimore shkencore, n laborator
ose n fardo lloj tjetr aspekti profesional, pritet q aktiviteti i tyre t rris nderin dhe dinjitetin

cc
e profesionit t tyre, t zgjeroj dijet teorike dhe mjeshtrin profesionale dhe ti ofroj
shrbimin e tij komunitetit.
2-Parimet etike t Msuesis jan ndrtuar qllimisht n nj mnyr t prgjithshme dhe
gjithprfshirse, por msuesit q pranojn Rregullin e Art si udhrrfyes pr sjelljen e
prgjithshme dhe bjn nj prpjekje t arsyeshme pr t vepruar n prputhje me parimet e
Etiks s Msuesit n jetn profesionale, do t ken pak vshtirsi me komunikimin dhe sjelljen
e moralshme. Ata e din se punojn shpesh me partner q nuk kan t njejtin nivel kulturor me
ta. Kjo sht nj nga sfidat e profesionit, por msuesit nuk duhet t thyhen para vshtirsive.
3-Nderi dhe dinjiteti i profesionit ton qndrojn n t bindurit ndaj nj kodi t drejt
dhe t arsyeshem etik, i parashtruar si udhrrfyes para t gjith antarve. Megjithat, objekti i
ktij kodi shtrihet m gjr se kaq, sepse sjellja profesionale shmbullore, jo vetm q ngre
lart nderin dhe dinjitetin, por gjithashtu zgjeron sfern ton t dobis, lartson standartet tona
shoqrore dhe promovon shkencn q ne kultivojm. E thn shkurt: kodi yn i etiks sht
themeli i prpjekjeve tona individuale dhe kolektive.
4-Kto parime te Etiks s Msuesis jan hartuar duke synuar q t kthehen n synime
frymzuese. Ky kod nuk synon t prfshij t gjith fushn e etiks s msuesve. Jeta
profesionale sht shum komplekse, pr t arritur t klasifikohen detyrat dhe obligimet e
do njrit ndaj nxnsve, kolegve dhe bashkqytetarve n nj trsi rregullash.
5-Synojn q t ndihmojn msuesit pr t ruajtur nj nivel t lart sjellje konform etiks
pedagogjike. Ato jan standarte, nprmjet t cilave nj individ t mund t prcaktoj rregullat e
mirsjelljes n marrdhenie me nxnsit, prindrit, kolegt, eprort, komunitetin rreth shkolls
dhe publikun e gjr.
6-do msues duhet t jet qytetar i mir dhe t marr pjes n aktivitete t organizuara,
q synojn mirqenien e komunitetit. Ai duhet t sillet n nj mnyr t till q do t rris vlern
dhe dinjitetin e profesionit t tij.
7-N programet arsimore t universitete dhe shkollave t tjera t larta dhe t mesme q
prgatisin msues duhet te shtohen leksionet pr etikn dhe konceptet profesionale, pr etikn
pedagogjike e ligjore, mbrojtjen e fmijve, metodat e ekuilibrit reflektiv n moralin e arsyetimit
(morali intuitivi i gjykimit, bindja, parimet morale, faktet morale etj.)
18.2. Sjellja profesionale:

cci
 1-Msuesi n marrdhnie me kolegt e tjer duhet t flas dhe t veprojn mbi bazn e
ndershmris dhe drejtsis, etiks pedagogjike dhe klims s demokracis n shkoll.
2-Ai duhet t marr parasysh, para s gjithash, t drejtat dhe mirqnien e nxnsit, me
synim q t lehtsoj shqetsimet dhe siguroj kthimin e aftsis, por dhe duke mos shkaktuar as
minimumin e dhimbjes ose friks. N vendimet q kan lidhje me terapin dhe interesin e
fmijs nuk duhet t paraprijn avantazhet personale ose prfitimet monetare.
3-Msuesi nuk duhet t prdor njohurit dhe arritjet profesionale ose t ofroj shrbime
n kushte t tilla q kan prirje t cnojn ushtrimin e lir t gjykimit dhe mjeshtris s tij ose
t ket prirje t ul cilsin e t msuarit.
4-Msuesi duhet t krkoj nga vetja dhe profesioni, respektin e kolegeve t tij, nxnsve,
prindrve dhe komunitetit nprmjet nj komunikimi verbal dhe jo verbal t sjellshm, trajtim t
respektushm, paraqitje profesionale, procedura t pranushme profesionalisht dhe perdorimin e
njohurive bashkohore psikologjike, pedagogjike dhe shkencore. Ai duhet t merret me shtje
q i prkasin komunitetit t tij dhe jasht tij, t dij t sillet dhe t komunikoj n mnyr etike.
5-Msuesi duhet t respektoj t drejtat e nxnsve, kolegve dhe prindrve. Respekti pr
t tjert duhet t jet komponente e prhershme e personalitetit t tij. Nuk duhet t prmoj ose
t ul n mnyr t panevojshme vlern e karakterit t veprimeve profesionale t nj kolegu
me mnyra t padenja, me hipokrizi dhe mashtrime.
6-Msuesi nuk mund t zgjedh nxnsit q do t edukoj, pasi do fmij sht i denj
pr edukim. Q nga momenti q ai merr prsipr nj klas apo nxns, ai nuk duhet ta braktis
ose ta lr pas dore lndn, klasn dhe nxnsit. Pr m tepr duhet t ofroj shrbimin e tij edhe
ndaj nxnsve t tjer t shkolls, q mund t mos jen nxnsit e tij, brenda t gjitha mundsive
q i lejojn rrethanat.
7-Msuesi nuk mund ta refuzoj pranimin n klasn e tij t nj nxnsi t vshtir, q mund
t ket qen nxns i nj msuesi tjetr, q ka ngelur n klas apo ka pasur boshllqe t theksuara
n edukim.
8-Nse pr ndonj arsye nj nxns apo prindi i tij krkon referenc pr nj msues ose
institucion, msuesi prkates duhet t ket vullnetin e mir pr t respektuar dhe lehtsuar
procedurat e nevojshme. Nxnsi ka gjithmon t drejt. sht e drejta e tij q brenda kushteve t
lejueshme dhe t mundshme t ket msuesin q dshiron.
18.3. far iu ofrojm msuesve pr shqyrtim?

ccii
 (Sugjerimet e mposhtme lidhen me sjelljen ndaj nxnsve t cilt msuesit nuk i njohin
ose t cilt nuk kan pasur rast pr ti msuar m par):
1-Silluni me fjal dhe veprime sikur nxnsin e keni fmijn tuaj apo t nj kolegu.
Prpiquni t prcaktoni duke e pyetur me kujdes n ciln shkoll ka qen m par, me msues
dhe pr arsye erdhi ktu. Prpiquni t takoni msuesin e mparshm kujdestar dhe prindin e
fmijs pr t msuar se probleme ka pasur fmija, si sht edukuar dhe pse ka ardhur n t
vrtet n shkolln tuaj. Kjo do ta lehtsoj shum procesin e edukimit t tij.
2-N kontaktin e par bni kujdes pr tu prezantuar sa m denjsisht nga ana profesionale.
Komunikimi i ngroht, njerzor, ka mundsi t el dern e nj suksesi edukativ edhe me fmijt
e vshtir. Mos harroni se efekti i prezantimit t par sht i gjat dhe i pashlyeshm. Nse
nxnsi dhe prindi sht i knaqur prej teje, kjo do t thot se suksesi edukativ sht jo vetm i
pritshm, por edhe i garantuar. Fillimi i mbar, gjysma e puns- thot i urti. Dgjojeni
kshilln e tij.
3-Shqyrtoni nse veprimet e kolegut tuaj reflektojn munges kompetence profesionale
ose shprfillje dhe abuzim me nxnsin e porsaardhur, trhiq vmndjen e kolegut tnd. Mos
harroni q nj nxns i cili ndrron shkolln, klasn apo msuesin n mnyr t menjhershme,
sht shpesh nn nj stres t madh dhe ka t ngjar t ti zmadhoj, ekzagjeroj ose
keqinterpretoj vshtirsit e veta dhe shkaqet e mosmarreveshjeve q ka pasur.
18.4. Konfidencialiteti / Mirbesimi:
Idealet e etiks pedagogjike nnkuptojn, q msuesi do t ruaj anonimitetin e nxnsit
apo burimin e informimit, me perjashtim t rasteve q bhen t domosdoshme pr ruajtjen e
shndetit dhe mirqnies s vet individit, ose t tjerve, shndeti dhe mirqnia e t cilve
mund t vihet n rrezik. Veanrisht duhet pasur kujdes n rastet e problemeve psikologjike dhe
smundjeve.
Koefidenca dhe mirbesimi nuk t japin t drejtn t abuzosh me fmijt. Fmijt e
vlersojn shum afinitetin, dashurin dhe korrrektesn, por e urrejn ironizimin, presionin,
dhunn dhe abuzimin.
18.5 Ndikimi:
1-Przgjedhjet e mnyrs s trajtimit dhe kujdesit ndaj fmijs nuk duhet t influencohet
nga konsiderata t tjera, prve se nevojave t nxnsit, t miredukimit dhe mirqnies s atij
vet, si dhe t shokve t tij, bashknxns t nj klase dhe nj shkolle.

cciii
 2-Msuesi nuk duhet t lejoj q gjykimi i tij profesional t influencohet nga marrveshje,
prej t cilave ai apo kolegt e tij kan mundsi t prfitojn duke u rekomanduar prindrve apo
nxnsve, t porosisin kualifikime apo shrbime; produkte ose botime nga furnizues t caktuar,
ku nuk dominon cilsia, po fitimi.
3-Nuk duhet t jepen rekomandime nprmjet asnj mjeti, mnyre apo forme komunikimi
ose korespondence me komunitetin, i cili e identifikon veten n kt deklarat, q duket se niset
m tepr nga motive komerciale se sa shkencore dhe ka qllim t influencoj n qndrimet e
njerzve n lidhje me shrbimet e dyta nga ku prfiton shkolla, ose me blerjen e librave,
fletpuneve, uniformave, paisjeve, produkteve ose procedurave shkollore. Kjo bhet m
evidente kur ka lidhje mes shkolls, drejtuesve apo msuesve t saj me dhnsin e shrbimeve
apo shitsit e produktit t reklamuar, lidhje e cila mundet q t kompromentoj materialisht
kredibilitetin e msuesit, kur vrtetohet se kundrejt ketyre veprimeve ka prfitim material ose
prfitim financiar.
4-Asnj antar, i punsuar n shoqatn e msuesve ose n sindikatat e arsimit nuk duhet t
prdor emrin e shoqats n lidhje me promovimin ose reklamimin e ndonj produkti ose
shrbimi n mnyr t till q t nnkuptoj rekomandimin pr nj veprim prfitues.
5-Pr t shmangur keqkuptimet e nxnsve dhe t prindrve, ndikimet psikosociale dhe
paragjikimin e efektivitetit t marrdhnies msues-nxns-prindr dhe shkoll-komunitet,
qndrave t mbajtjes s librave, paisjeve dhe laboratorve, magazinave arsimore, dyqaneve te
shitjes s librit, punishteve pr prgatitjen e bazs materiale ose laboratorike pr arsimin dhe
ndrmarrjeve t ngjashme tregtare, kur ato operohen nga nj msues duhet t ndahen nga
aktiviteti i shrbimit t shkolls ose fizikisht ose me mjete t prshtatshme indentifikuese.
6-Kur shkollat, drejtuesit apo msuesit, q n mnyr faktike apo t nnkuptuar, lejojn
prdorimin e emrit t tyre nga nj ndrmarrje tregtare, vetm me qllimin q ndrmarrja t
mund t reklamoj se sht nn supervizionin e shkolls, drejtorit apo X msuesi, ku realisht ai
nuk e ofron nj shrbim t till, konsiderohet mashtrim.
7-Nuk duhet q shrbimet dhe arritjet profesionale te vihen n shrbim t nj organizate,
fondacioni, entie ose grupi me fardo emri q t ket, q synon inkurajimin e grupeve dhe
individeve t pakualifikuar q diagnostikojn ose ofrojn shrbime shkencore ose pedagogjike
pa qen realisht profesionist n kto fusha.

cciv
 8-Msuesi q manifeston gjendje t ndryshuara t ndrgjegjes prej prdorimit t
substancave abuzive, me rregullime alkoli dhe droga t tjera, kategorikisht nuk duhet t futet n
orn e msimit, nuk duhet t komunikoj me nxnsit ose prindrit, por duhet t krkoj
menjher asistenc ose ndihm nga organe, institucione, koleg ose individ t kualifikuar.
Kolegt e tij duhet t bjn t gjitha prpjekjet pr t inkurajuar kta individ t marrin
asistencn e duhur.
9-Amzat, Dosjet, regjistrat e klasave dhe kartelat e nxnsve apo fardo dokumenti tjetr
shkollor, jan pron vetm e ktij institucioni. Kur nj drejtues arsimi ose msues largohet nga
vendi i punsimit, ku sht paguar deri athre, ai nuk lejohet t kopjoj, t marr me vete dhe t
prdor m tej amza, dosje dhe regjistra ose dokumenta t tjera t ngjajshme me to. Nj prdorim
i till sht i paligjshm dhe i pamoralshm.
10-Kur nj institucion tjetr krkon nj karakteristik pune pr nj msues apo nxns pr
shkaqe punsimi, konkurimi apo regjistrimi sht jo etike mosdhnia e prgjigjes s
menjhershme. Ky shrbim nuk mund t shitet dhe t blihet. Pranimi i nj pagese t till sht
fakt i pakundrshtueshm i nj mashtrimi. Nj qndrim i till nga cilado pal qoft sht i
pamoralshm dhe i paligjshm.
11-Gjithashtu sht jo etike t denigrohet figura e msuesit apo nxnsit kur pr t krkohet
nj karakteristik pune. Nga ana tjetr konsiderohet jo etike t kritikohet n mnyr t padrejt
nj msues apo nxns q sht gati pr transferim apo largim pr arsye t tjera nga institucioni.
Detyra e shkolls, drejtuesit dhe msuesit n kto raste sht t jet nj gjykats i drejt dhe i
ndershm.
12-Edhe kryerja e operacioneve n dokumentat shkollor, si amza e regjistra,
procesverbale etj. q synon t fsheh t vrtetn pr defektet e puns s kryer, rezultateve t
merituara apo notave t fituara, pavarsisht synimit pr realizimin e t cilit krkohet, si pr
shkaqe ofertash, shansesh punsimi, arsimimi apo pagesash; sht gjithashtu nj veprim joetik, i
kryer n emr t institucionit, drejtuesit t shkolls, sekretares apo msuesit kujdestar. N kto
raste duhet t veproj ndshkimi ligjor si fallcifikator.

18.6. Pronsia:
1-Shkollat dhe msuesit e sistemit arsimor publik paruniversitar nuk mund tu ofrojn
shrbime me pages nxnsve t vet, as pr prdorimin e mjediseve, paisjeve apo bazs materiale

ccv
e laboratorike pronare e t cils sht shkolla, kur ato do t prdoren pr qllime msimore,
edukative, kualifikuese etj.
2-Aspektet etike te pronsis dhe funksinimit te aktiviteteve t biznesit jo msimor, por q
kan lidhje me shkolln si vendi ku ofrohen shrbimet e tyre dhe shiten prodhimet (veanrisht
bhet fjal shtpi botuese, punishte mjetesh shkollore etj.) krkojn q kto ndrmarrje t jen
entitet m vete, trsisht i ndar nga veprimtaria e ofrimit t shrbimit arsimor pr shkak se
prindrit q kan fmij t prkedhelur mund t prjetojn reagime emocionale t vshtira, ose
t tundohen prej kmnguljes s paprgjegjshme t fmijve t vet dhe t msuesve prfitues.
18.7. Shkolla dhe Organizatat humanitare:
1-Shkolla si institucion edukimi duhet t jet e hapur pr bashkpunime me fondacionet
dhe oraganizatat humanitare, por jo pa njohur qllimet dhe burimet e tyre pasurore. Infiltrime
politike, fetare, terroriste apo irredentiste pavarsisht prej maskave dhe lustrave jan t
patolerueshme. Kujtoni Shekspirin: Dhurata e pasur sht krejt e varfr kur dhnsi nuk sht
aspak fisnik. 100
2-Nj msues duhet q n do moment t ushtroj gjykimin e vet individual pr t
vendosur n se duhet t marr prsipr nj projekt edukimi, pavarsisht nga fakti nse projekti
rekomandohet nga nj fondacion, organizat humanitare, nj institucion analog apo nga instanca
m t larta arsimore. Msuesi duhet t dij qllimet dhe prfituesit e vrtet t projektit, financat
e tij dhe orgjinn e tyre, pastaj t vendos.
18.8. Referencat, konsultimet dhe marrdhniet:
1-Konsultimet dhe referencat duhet t krkohen dhe ofrohen vetm, kur duket se cilsia e
shrbimit arsimor, do t rritet nprmjet nj gjje t till.
2-Konsultimet duhet t kryhen nn frymn e bashkpunimit profesional nprmjet nxnsit
dhe msuesit prkats pr t siguruar besimin e tij dhe respektin pr shkolln.
3-Kur thirret pr konsultim nj koleg nga rrethet krkimoreshkencore, akademike ose
institucione te tjera rregullatore duhet q konsulenti, gjetjet diagnostike, vlersimet e gjendjes s
prparimit t nxnsve, t performancs s shkolls etj. si dhe diskutimet me msuesit, prindrit
dhe nxnsit duhet ti tratoj n mnyr t till q t shmangen kritikat e panevojshme dhe
denigruese.

100
Shekspir, U. Hamleti, vepra 1, Naim Frashri, Tiran, 1981, fq. 312,

ccvi
 4-Konsulenti, pavarsisht se sht prfaqsues i nj instance m t lart (MASH, ISP,
DRA, ZA etj.) nuk duhet t rishqyrtoj proceset ose t komunikoj vetm me nxnsit pa
dijenin e msuesve prkats, kudoqoft: n arsimin shtror ose privat.
5-Msuesi i par q trajton nj rast, ka detyrimin ndaj kolegve t tjer, kur prindi apo
nxnsi dshiron t zgjedh pr tu konsultuar n lidhje me t njjtin rast. Msuesi i par
duhet t jet i gatshm t trhiqet nga trajtimi i rastit duke shnuar n karteln e nxnsit
rrethanat. Ai duhet t ket vullnetin e mir tu dorzoj kt kartel drejtorit t institucionit ose
kolegve t tjer q do tia krkojn.
6-do msues ka prgjegjesi morale dhe etike pr dhnien e shrbimit kur pr shkak t
aksidentit ose emergjencs n t cilat prfshihen fmijt e shkollave, atij i del si nevoj e
ngutshme shptimi i jets ose lehtsimi i dhimbjes, pra veprimi si mjek ose si prind. Dhe
konsulenca pedagogjike e psikologjike gjat kohs s qndrimit t fmijs n spital, shtpi apo
gjetiu sht nj obligim moral.
18.9. Tarifat pr shrbimin:
1-N prcaktimin e tarifave pr shrbmet e dhna nga shkolla dhe msuesit, si: msime
suplementare kompjuteri, gjuh t huaja, sporte, vegla muzikore etj. mund t pritet q msuesi
apo specialisti t marr n konsiderat natyrn e gjndjes, kohn, koston e resurseve t tjera q
mund t aplikohen n ratin n fjal dhe mundsin e klientit q mund t jet qyetetar, nxns,
prind etj. pr t paguar.
2-Nuk sht e moralshme pr msuesin q punon n kto shrbime t hyj n pazare
finaciare t cilat influencojn jo si duhet n gjykimin pedagogjik, si p.sh. mosmarveshje pr
pagesn, ulje tarife, pranime t nj tarife n varsi t tarifave t t tjerve etj.
3-Prcaktimi i problemit dhe i terapis pedagogjike e psikologjike nuk duhet t lihet pr
shqyrtim t dyt, dhe si interesi parsor i msuesit t dal vetm prfitimi i tij material.
Detyrimi i msuesit pr t mbajtur lart dinjitetin dhe nderin e profesionit prjashton hyrjen n
pazarlleqe pr ulje tarife apo prqindje fitimi, me an t t cilave gjykimi pr zgjedhjen e
trajtimit psikopedagogjik do t influencohej nga konsiderata t tjera, ve nevojave t nxnsit,
mirqnijes s tij dhe siguris pr jetn.
4-Gjithashtu, przgjedhjet e mnyrs s trajtimit dhe kujdesit ndaj nxnsit nuk duhet t
ndikohen apo varen nga konsiderata t tjera, prve nevojave t nxnsit, mirqnies s tij dhe
siguris pr jetn.

ccvii
 5-Msuesi nuk duhet t lejoj q gjykimi i tij profesional t motivohet apo krijoj varsi
nga marrveshje prej t cilave ka mundsi t prfitoj duke u rekomanduar klientve t
porosisin shrbime ose produkte nga furnizues t caktuar.
18.10. Vrtetimet, diplomat, licencat, nuk duhet t prdoren ne se jan dhn n
mnyr t pa ligjshme:
1-Vrtetimet, diplomat, liencat, nuk duhet t prdoren ne se jan dhn ose marr n
mnyr t pa ligjshme. Msuesin q manifeston nj diagnoz t till nuk ka moral q ta laj
apo ila ligjor q ta shptoj.
2-Kurrsesi persona pa arsim pedagogjik prkats nuk mund t bjn kurse apo trajnime,
qofshin ato personale apo n emr t institucioneve, shoqatave apo fondacioneve. Morali i tyre
sht i dyshimt edhe nse n pamje t par veprimet e tyre duken t pafajshme.
3-Gjithashtu nuk sht e moralshme, t prdorin emrin e shkolls, apo t tyre gjat
tregtimit t mallrave t ashtuauajtura t moralshme, si: libra, fletore pune, mjete shkollore,
pjisje laboratorike apo kompjuterike pr tu rishitur nga nj shprndars tregtar tek nxnsit nn
krcnimin e detyrimit. Esht gjithashtu e pamoralshme dhe e paligjshme pr msuesin t bj
marrveshje me shrndarsit tregtar pr drgimin drejtprdrejt tek nxnsit n klasa e shkolla t
librave dhe shrbimeve, pa vendosur nj marrdhnie msues nxns-prind, ku t justifikohet
ligjshmria dhe dobia e shrbimit.

Kapitulli. XIX. PRFUNDIME DHE REKOMANDIME

19.1. Nga lind dhe si shtrohet problemi
do studim prcillet me prfundime dhe rekomandime, por n studimin ton t etiks
pedagogjike si faktor n edukim problemi lind dhe shtrohet edhe pr arsye specifike, si p.sh.
perspektivat e arsimit n kohn ton, prurjet dhe risit q diktojn shvillimet e reja. Disa nga
parashikimet e zhvillimit t s ardhmes s bots n prgjithsi dhe arsimit n veanti, jan
realizuar qysh tani, por dhe pritshmria sht e madhe n fundin e viteve 50 t t ktij
mijvjeari.
Ritmi i shpejt i ndryshimit po krijon nj bot t re pr msuesit. Ndryshime u vun re n programe pr
nj theksim t ri e t pakonceptueshm mbi disa synime tradicionale t shkollave, duke prfshir edukimin moral
dhe t menduarit kritik. Zbulimet teknologjike i futn kompjuterat npr klasa dhe n shtpi. Forca e ksaj
teknologjie t re nuk mund t mbahet n fre dhe kompjuterat vazhdojn t ken potencialin pr t ndryshuar n
101
mnyr dramatike jetn n klasa...

101
Sadker, M.P. & Sadker, D.M, Teachers, School and Society (Msuesi, shkolla, shoqria), Tiran, Eureka, 1995, fq. 280,

ccviii
 Prurjet e reja sjellin zhvillime t reja. N situatn e sotme edukative lind domosdoshmeria
e nj etike t re. Ja si shtrohet shtja tek pedagogjia e prgjithshme:
Futja e ordinatorit n gjirin e nj situate edukative, shoqrohet me nj revolucion t thell n marrdhniet msues-
nxns, n marrdhniet me dijet ekzistuese dhe n qndrimin e msuesve ndaj ktyre dijeve. Dikur msuesi ishte
burimi i ktyre njohurive, nj nga rolet e tij moderne, sht ti msoj nxnsit t prdorin kompjuterin pr t
deprtuar n burimet e dijeve q ai vet nuk i zotron. N mnyr t padiskutueshme , musei kalon nga roli i atij q
di gjithka, n rolin e atij q mson bashk me nxnsit e tij. 102
Kjo situat edukative evidencon domosdoshmrin e nj etike t re n disa
drejtime: t sjelljes, mimdhnies, qndrimit, komunikimit, vlersimit dhe edukimit. Pra ka nj
fush t gjer reflektimesh. Pikrisht kto perspektiva zhvillimi t arsimit n bot, n kuadrin e
atyre ka kemi parshtruar n kt studim diktojn nj ser prfundimesh dhe rekomandimesh.
Duke evidencuar rrnjt e s keqes dhe n prpjekje pr ti shkulur ato, duke ndriuar
domosdoshmrin e etks dhe frutit t saj: t qenit i vrtet, i mir dhe i bukur n sjelljet dhe
qndrimet e tua, veanrisht pas Lufts s Dyt Botrore, n kuadrin e psikologjis humaniste e
t etiks humaniste shum studiues arrijn n t njejtat prfundime q mund ti ilustrojm
prmes nj autoriteti botror n fushn e edukimit. Ja si shkruan Howard Gardner n nj prej
librave t tij t famshm Mendja e disiplinuar:
nse njeriu e kupton holokaustin, ai do t ket nj kuptim m t mir pr natyrn dhe prmasat e s
keqes njerzore; pr burimet e saj, pr shtrirjen e saj si dhe pr masat q duhen marr pr ta luftuar kt t keqe te t
tjert dhe n vetvete. Dhe brenda ksaj pikture t zymt, njeriu do t ket dalluar disa rreze shprese, n sjelljen
shembullore t disa ushtarve, civilve e t udhheqsve politik e fetar. N fund t fundit, prgjigjet e shoqris
pr t vrtetn, t bukurn dhe t mirn jan t rendsishme, por pyetjet dhe prgjigjet tona personale jan m t
rendsishme. 103
19.2. Prfundime

Shum sht shkruar pr etikn n bot, por tek ne n Shqipri fare pak. Nuk jan prkthyer
pothuajse asnj nga librat fondamental pr Etikn Pedagogjike, prjashto Poemn
pedagogjike t Makarenkos, q n konceptimin etik sht mjaft problemore. Nuka ka libra
as pr udhheqjen etike dhe pr udhheqjen etike t shkolls posarisht. Nuk pretendojm q
ky punim t mbush kt boshllk, por t sensibilizojm opinionin arsimor duke motivuar
domosdoshmrin e Etiks Pedagogjike dhe udhheqjes etike t shkolls si faktor n
edukim. Pr fat t keq, pak koh dhe pak t menduar i sht ofruar konceptit t udhheqjes
etike. Ndoshta sht mungesa e diskutimit n lidhje me at far do t thot q t udhheqsh

102
Mialaret G., Pedagogjia e prgjithshme, Shb. Faik Konica, Tiran, 1995, fq. 284,
103
Howard Gardner, Mendja e disiplinuar, botim I ISP-s, Tiran 2003 , fq.218,

ccix
 me etik ajo q ka krijuar hulumtimet e vrojtimet e tanishme ne mjediset shkollore. Edhe pse
do t kishim preferuar q qeveria t mos detyroje shtjen e zhvillimit arsimor prmes
urdhrave dhe legjislacionit, me sa duket pr disa udhheqs shkollor frika dhe jo bindja e
plot morale sht motivuesi i tyre personal.
Etika humane e mbshtetur n parime demokratike dhe n profesionalizm motivon sjelljen
pedagogjike t drejtuesve dhe msuesve ndr institucionet tona arsimore. E provuam se etika
e drejtuesit, si udhheqs, menaxher dhe msues kushtzon zhvillimin dhe formimin e
personalitetit t nxnsit, mbarvajtjen e veprimtaris msimore-edukative dhe klimn e
prgjithshme t puns n shkoll. Pam se duke prcaktuar standartet q duhet t arrij etika
e udhheqsit shkollor dhe e msuesit duke u bazuar n vlerat dhe arritjet m t mira, t
realizuara nga shkolla jon ndr vite shtrojm dhe argumentojm nevojn pr ndryshime dhe
prmirsime n etikn e drejtorit t shkolls dhe t msuesit pr t shmangur konceptime dhe
praktika q pengojn arritjet.
Kur ne japim pamje t prgjithshme t etiks dhe performancs profesionale t drejtorit t
shkolls dhe t msuesit, si dhe skicojm aspekte t veanta t saj, pr tu prqndruar n
zonat m problematike bjm t kuptueshme dhe bindse iden se etika pedagogjike nuk
sht nj problem i jashtm, aparenca e gjerave, por thelbi i sjelljes dhe modelimit
profesional. Etika pedagogjike sht mishrimi praktik dhe sendrtimi koherent i vlerave
etike q drejtuesi shkollor dhe msuesi mbart. Kur diskutojm pr udhheqjen etike t
shkolls dhe etikn pedagogjike si trsi, le t shohim nga afr edhe dyzimet etike t drejtorit
t shkolls, t msuesit, etikn e skens dhe t prapaskens, etikn e diktuar nga nevojat dhe
interesat dhe etikn e motivuar nga cilsit e brendshme t personalitetit, pr t thn se
megjithse jo gjithka varet prej tij, sht krejt e mundshme q ai ti gjej ekuilibrat e
brendshm, nse vrtet dshiron t jet drejtues shkollor apo msues i respektuar.

Q t jemi vrtet drejtues dhe msues etik le t njohim mekanizmat psikologjik t leximit t
etiks s komunikimit, t emocioneve, t ndjenjave dhe motivimeve t msuesit dhe t
nxnsve, pasi kjo do t rriste fushn e veprimit t arens (klass) ndaj fasadave, zonave t
panjohura dhe me gabime ose t verbra t komunikimeve emocionale dhe t motivuara
shpesh n mnyr t palexueshme. Lipset gjithnj t kemi parasysh dhe t argumentojm se
etika pedagogjike, emocionet dhe motivimet kan peshn e vet n komunikim, nj pesh
reale q duhet ta marrim n konsiderat nse duam rrjedha t efektshme t procesit t tij. do
ccx
 komunikim i ftoht, pa etik dhe pa ngarkesa emocionale, sado i strukturuar t jet, nuk ka
fuqi ta mbrthej vmendjen aq sa emocioni dhe motivimi.

Drejtuesit shkollor gjithmon t argumentojn se suksesi varet nga ndikimi i udhheqsit.

Ajo ka thon dhe bjn drejtuesit marrdhnia mes fjals dhe veprs, mes ligjit dhe etiks
sht ajo q ka rndsi n suksesin e institucionit apo ndrmarrjes s tyre. Ja pse udhheqsit
etik arsimor duhet t zgjedhin pr t qeverisur veten nga standartet m t larta etike. Ja pse
duhet t krijojm bindjen se pavarsisht nga stili i udhheqsit, ushheqja etike mbetet n
thelb udhheqje e efektshme. Krijimi i nj kodi personal etik pr t qeverisur veten n
kapacitetin profesional, pr nj udhheqs arsimor sht nj hap fillestar drejt krijimit t nj
mjedisi etik pr veten dhe pr vartsit.
Ne e dim se t msuarit dhe edukimi kan prmbajtje etike dhe krkojn nj drejtues dhe nj
msues me etik t lart profesionale, me vlera, qndrime dhe refleksione etike, ne gjithashtu
e dim se larmia mbetet thelbi i t msuarit dhe msuesi nuk sht kurr i knaqur deri sa t
krijoj nj repertor t gjer metodash, teknikash dhe procedurash pr t funksionuar mir me
artin e tij t msimdhnies. Q udhheqsi shkollor dhe msuesi t bhet nj msues etik,
profesionist dhe artist cilsor ka dy rrug: Ose t mbshtetet n aftsit e lindura, n
instikte dhe n intuit ( Nj przgjedhje e ktij kontigjenti nxnsish q kan vokacione pr
msuesi edhe mund t bhet ), ose t kultivohet arti i mbreslnies me t nxn, me prpjekje,
prvoj dhe kualifikim t vazhdueshm. Cilsimet dhe vlersimet m t mira t drejtimit etik
t shkolls dhe etikn e msimdhnies i lidhin at pikrisht me personalitetin e drejtuesit dhe
t msuesit, me artin, shkencn dhe lirit profesionale.
sht e vrtet se liria profesionale mund t cilsohet si liri e individve profesionist pr t
studiuar, pr t drejtuar institucione arsimore, pr t dhn msim, pr t zhvilluar pun
krkimore, pa ndrhyrjen e t tjerve. N rastin e drejtorit t shkolls dhe t msuesit Lirit
profesionale prfshijn nj spektr t gjer kuptimor: t drejtn e tyre pr t marr nj arsim
solid, pr tu vetedukuar dhe vetmodeluar, pr tu aftsuar t marrin nj ser vendimesh
individuale lidhur me mnyrn se si do t zhvilloj prmbajtjen msimore, teknologjit e
edukimit dhe veprimtarit e przgjedhura pr tu zhvilluar me nxnsit n klas, se
qndrime etike do t modeloj tradita shkollore tek ata dhe qndrime do t edukojn ata
tek nxnsit, t aftsohen n metodologjit e vlersimit t arritjeve t nxnsve dhe formimit
t tyre, t njohin format e puns pr ngritjen profesionale, pr zhvillimin e kurrikuliumit,
ccxi
 pasurimin e prmbajtjes s zhvilluar, pr przgjedhjen dhe prgatitjen e materialeve
kurrikulare, pr t realizuar marrdhnie etike me nxnsit, kolegt, prindrit dhe
komunitetin, pr t zgjidhur konflikte dhe dilema etike, pr t projektuar sjellje dhe qndrime
t reja. etj. Si shihet fushat q prfshin kjo liri jan shum t gjera dhe tek ne ende bhet pak
pr t.
Skema tre ose katr vjet arsim i lart n degn prkatse, dy vjet magjisratur dhe dy vjet
praktik e drejtuar, pastaj liensim pr t ushtruar profesionin e msuesit, si n botn e
qytetruar do t ishte zgjidhja. Mjafton t prshpejtohet zbatimi praktik i marrveshjes s
nnshkruar t Bolonjs q e njson dhe integron prgatitjen profesionale t msuesve me
parametrat e Evrops s Bashkuar. Prgatitja q bjn n fazn e tanishme MASH me IZHK
dhe UT n kurset e prgatitjes s drejtorve, si dhe n programet arsimore t universitete dhe
shkollave t tjera t larta dhe t mesme q prgatisin msues duhet te shtohen leksionet pr
etikn dhe konceptet profesionale, Pr etikn e drejtimit t shkolls, pr etikn msimore
ligjore, mbrojtjen e fmijve, metodat e ekuilibrit reflektiv n moralin e arsyetimit (morali
intuitivi i gjykimit, bindja, parimet morale, faktet morale etj.) Po sa sht realisht ai i lir t
ket rolin e vet n hartimin dhe zhvillimin e kurrikuliumit pr ta br msimdhnien t
prshtatshme? N literaturn ton gjejm shprehje t tilla, si: msuesit prcaktojn vet
prmbajtjen e kurrikulave, prcaktojn zgjedhjet e nevojshme pr prmbajtjet lndore; ndryshojn, alternojn
dhe modifikojn prmbajtjet kurrikulare, prcaktojn dhe zgjedhin strategjit msimore, rinovojn kurrikulat
ose i zvendsojn me t reja, diagnostikojn probleme dhe japin zgjidhje kurrikulare 104 etj.

Pretendimet e ngritura n kt pik kan dashamirsin brenda, por nuk i prgjigjen

realitetit n shkolln shqiptare. Vet politikat arsimore, kurrikulat, planprogramet, standartet,
inspektimet dhe vlersimet tepr t centralizuara dhe detyruese nuk e lejojn nj liri t till
profesionale. Problemi ka nj zgjidhje ligjore dhe etike: prfshirjen e msuesve n hartimin e
kurrikuls kombtare t arsimit, prfshirjen e msuesit n vendimmarrje t mdha dhe t
vogla.

Arsimi shqiptar sht referent ndaj prurjeve bashkkohore, ka pika afrie, pika dallimi dhe
pika kontekti me arsimin e sotm n bot. Rezultatet e mira t nxnsve dhe studentve tan
npr bot na japin knaqsin t themi se arsimi yn ka pasur efektivitet. Thelbi humanist i
tij, pavarsisht nga ngarkesat dhe problemet q nuk kan qen t pakta, ka funksionuar mir
edhe para edhe pas viteve 90. Dilemat morale t msuesis, qndrimet etike t skajshme ose
kontradiktore, shprehin n thelb krizn e prgjitshme t shoqris s sotme shqiptare, q para
s gjithash sht kriza e idealeve dhe kriza e besimit. Dukuri t tilla, si: braktisja e profesionit t

104
B, Maliqi. Shnimepedagogjike,( Shabllone t prdorura n gazetn Msuesi, n revista dhe buletinet
pedagogjike gjat viteve 2007-2012),fq.334,

ccxii
 msuesit, braktisja e fakulteteve t msuesis prej nxnsve t mir dhe braktisja e shkolls prej nxnsve;
kthimi i marrdhnieve msues-nxns n marrdhnie biznesi, dekurajimi dhe mungesat n motivimin
profesional, jan shprehje e krizs ekonomike n arsim. 105
Pra udhheqja etike e shkolls ka mjaft pun
pr t br. Nj grup tjetr msuesish q vazhdon t punoj mir, jan ata t cilt nuk i kan
bjerrur idealet humaniste, kan kurajo dhe besim t fort, por edhe vet e pranojn se ose
jan heronj t heshtur, ose nuk kan asnj mundsi t dyt. Nuk duan ta tradhtojn vetveten.
Profesioni i mjekut dhe i msuesit jan profesionet m humane n shoqri. Por ve krizs s
besimit q buron prej trajtimit ekonomik jomotivues, etika humane e msuesis krcohet
edhe prej trashgimis autoritariste nga njera an, edhe prej delitantizmit n prgatitjen
shkencore e pedagogjike t kontigjenteve t reja nga ana tjetr. Kshtu parimet ndeshin n
nj truall kontradiktash t forta.
19.3. Rekomandime

N kto kushte do t veonim edhe kto rekomandime si zgjidhje t mundshme q etika

pedagogjike t ket m shum mundsi t ushtroj prgjegjsin dhe rolin e vet si faktor n
edukim:

Edukimi sht m i rndsishm se msimi, se edukimi modelon sjelljen qytetare, humanizmin

dhe demokracin, ndesh me rutinn e prditshme t rendjes pas realizimit t programeve
lndore me korrektes apo sa pr t shkuar radhn dhe nnvlersimin flagrant t puns
edukative n shkoll, ku edukimi nuk z vend as brenda dhe as jasht ors msimore, ku as
koha pr aktivitete edukative me nxns, pun pedagogjike me prindrit, vetkualifikim nuk
programohet as prej shtetit dhe as prej shkolls. Msues t veant e pranojn dhe e bjn
mir, por ata jan ende pak. Vetm ndrhyrja n modelimin e sjelljeve dhe qndrimeve etike
brenda procesit msimor, reduktimin e ngarkess javore duke planifikuar 2 or pr kto
veprimtari ose normimi i puns edukative 2 deri n 4 or ditt e shtuna do t ishte zgjidhje
ligjore dhe prfundim dilemash etike.
Faktort emocional duhet t kihen parasysh sa edhe ata kognjitiv, ndikohet nga thekset dhe
prioritetet lndore ( matematike qenka racionale dhe letrsia emocionale ) dhe temperamenti i
msuesit: ekstravert apo intravert, racinal apo emocional, pa menduar mir se personaliteti
njerzor operon me t tre sferat: njohse, afektive dhe psikomotore dhe se integrimet jan
gjithmon t mundshme dhe t dobishme. Pr kt krkohen detyrimisht ndrhyrje
kurrikulare, programore dhe tekstuale.

105
Po aty.

ccxiii
 Sjellja, veprimi dhe sfera psiko-motore duhet t shkoj n harmoni me mendimet, ndjenjat
dhe emocionet, ti ver ato n jet duke krijuar nj arsenal t gjer shkathtsish e shprehish
praktike kompromentohet rnd prej mungess s mjediseve t prshtatshme shkollore,
mungess s mjeteve didaktike dhe msimore dhe hapsirave pr ti vn ato n veprim,
njanshmris s qndrimeve t msuesve tradicional ose etiketave fallco t lidhjeve t
shkolls me jetn. Nj infrastruktur shkollore moderne dhe nj arsenal i pasur teknologjish
e mjetesh didaktike do t krijonte hapsirat e nevojshme dhe mundsit reale q t prputhej
mendimi me ndjenjn dhe veprimin, t lidhej shkolla me jetn dhe etika e msuesit t ishte
reale.
Msuesit duhet ti duan dhe ti inkurajojn fmijt, t ken besim tek ata dhe ti ln t
marrin vendime vet dhe se msimi duhet t ket n qendr nxnsit, botn e tij intelektuale,
afektive e sjellore, kompromentohet prej centralizmit ende t fort t kurrukuls, programeve
majtiste q prfillin vetm gjysmn e matrics kurrikulare dhe fryms autoritariste t
kontrollit, prgatitjes s pamjaftueshme dhe burokracis, apatis dhe kompromentimit etik t
vlersimit. Nj kurrikul e mbshtetur mbi veprimtarin e t dyja hemisferave: t majt dhe t
djatht, mbi demokracin dhe humanizmin, mbi kritere etike n vlersim do ta zgjidhte
problemin.
Msuesit duhet t jen besues dhe t sinqert, duhet ti vlersojn nxnsit dhe ti kuptojn
ata, t jen t vemendshm, t dashur, t ndershm, por dhe t sigurt n vetvete, t
adaptueshm, lehtsues dhe fleksibl, por kjo rrezikohet prej moralit vetijak dhe qytetar t
msuesit, prej pamjaftueshmris s tij n prgatitje dhe prej interesave t tjera parsore n
krahasim me vokacionin dhe qndrimin etik profesional. Shfaqjet konkrete t
kompromentimit t ktij parimi jan: ekzistenca e moralit t fasadave, fshehja e qndrimeve
t vrteta, qndrimet mosvlersuese dhe ironizuese, mungesa e pjesshme ose e plot e
vemendjes ndaj nxnsit prej dominancs s interesave t tjera. Hartimi dhe Zbatimi i Kodit
Etik t udhheqjes shkollore dhe parimeve etike t msuesis t propozuara n kt studim do
lehtsonte procesin e komunikimit etik.
Pr t msuarit ka nj rndsi t madhe marrdhnia msues-nxns q ka shfaqje pozitive
dhe negative n truallin e realiteteve shkollore. Thelbi i tij varet nga prparsit n politikat
arsimore, nga morali i epoks, nga modelet e t nxnit dhe t msimdhnies, nga etika e
drejtimit dhe e vlersimit, nga prdorimi ose jo i metodave dhe teknologjive ndrvepruese t

ccxiv
 edukimit dhe natyrisht nga personaliteti i msuesit si individ. Polarizimi i shfaqjeve konkrete
t ktij parimi edukon: ose qenie t izoluara dhe jo sociale, ose anarkist dhe liberal t
pandreqshm. Qndrimi pozitiv i nxnsve ndaj vetes ka nj ndikim t madh pozitiv mbi t
nxnt shfaqet n t dyja skajet: ata q kan besim tek vetja arrijn rezultate t larta, shkojn
n universitet dhe ngjiten n shkallt e hirarkis motivacionale, ata q manifestojn
mosbesim dhe negativizm ndaj vetes shtyhen ndr vite ose braktisin shkolln. Roli i etiks
humaniste t msuesit ktu sht shum i madh. Mos prit q nxnsi t msoj kimin apo
fizikn, kur ai nuk shfaq qendrim pozitiv ndaj vetes dhe n vend t kurajos dhe besimit ti e
bombardon me katra dhe qndrime ironike.
Parimi se msuesi duhet ti nxis nxnsit t analizojn ndjenjat dhe emocionet e veta varet
shum nga klima e komunikimit n klas, shkalla e afinitetit, temparamentet njerzore si dhe
qndrimet dashamirse dhe konstruktive t msuesit. Prof. Dr. A. Tamo shprehet kshtu:
nxnsit nuk mund ti analizojn ndjenjat dhe emocionet e veta nse msuesi maskon me mure racionaliteti
emocionet q ai ka. 106
Msuesit duhet t krkojn q nxnsit t sillen n prshtatje me moralin t cilit i besojn
ndesh me dy qndrime kontradiktore. Nga njera an ka msues q e konsiderojn veten
etalon moral, pra nj model nga nxnsit duhet t marrin shembull, pa qen realisht
modele etike dhe kjo sjell qndrime hipokrite dhe nga ana tjetr, ka nxns kokfort, q me
do kusht bjn u thot mendja pa pyetur pr parime morale, kode etike apo respekt pr
msuesit dhe pr prindrit. Edukimi i nj morali t shndetshm, tek i cili mund t besosh
sht nj proces i gjat q krkon partneritet mes msuesit, nxnsit dhe prindit, pra nj nga
prioritetet q duhet ta zgjidh procesi msimor-edukativ dhe bashkpunimi shkoll-familje.
Sistemi tradicional me nota e zvendsuar me sistemin me grumbullim piksh (nj pun e
porsafilluar me kurrikuln e re) pasi prvojat botrore tregojn se n kt mnyr klima e
komunikimit dhe marrdhniet etike t krijuara favorizojn nj atmosfer m pozitive dhe t
pranueshme n dobi t t nxnit. Venia dhe heqja e nots mesatare nga kriteret e konkurimit
nuk e zgjidh, por e ndrlikon problemin. Nxnsit duhen liruar nga frika e nots, motivimi
pr prkatsi dhe vlersim, pr pritshmri dhe realizim projektesh duhet t dominoj sjelljet e
qndrueshme n dobi t cilsis dhe jo nota.

106
Tamo, A. literatur e cituar, Etika profesionale e msuesit. botim i AEDP-s, Tiran 1999, fq.9-18,

ccxv
 Msuesit duhet ti inkurajoj nxnsit t kuptojn njeri-tjetrin dhe ti prshtaten njeri-tjetrit.
Qasja ndaj tjetrit, prshtatja, komunikimi, gjuha e dialogut, toleranca dhe jo izolimi,
trheqja, rezervimi dhe hipokrizia, jan ato q ofrojn zgjidhje. Udhheqsit shkollor,
msuesit dhe nxnsit jan qenie humane, q kuptojn dhe reflektojn pozitivisht. Kjo bie
ndesh me psikologjin bihevioriste sipas t cils sjelljet tona jan produkte prvojash
shprblyese ose ndshkuese. E megjithat duhet kuptuar se etika e ndshkimeve dhe
shprblimeve nuk mund t prjashtohet nga etika e sotme humaniste, pasi edhe shprblimi
edhe ndshkimi kan karakter njerzor, por roli i tyre nuk duhet absolutizuar, pasi edhe n
rastin m t mir nuk mund t nxsh n nj klim ndshkimi.
Teknikat efektive pr nj arsim me etik humane nnkuptojn procese t vetdijshme etike q
favorizojn krijimin e marrdhnieve t mira ndrpersonale, qndrime m t mira ndaj vetes
dhe ndaj t tjerve, prmirsim t sjelljes n drejtimin e shkolls, n salln e msuesve dhe n
klas dhe si rezultat edhe nj prparim m t mir n msime, edhe nj edukim m t mir t
fmijve.
Vetdija se m mas drejtuesi shkollor udhheq edukimin dhe msuesi drejton dhe
kontrollon t nxnit dhe n mas inurajon dhe nxit nxnsit t marrin n dor t nxnit
krkon q etika pedagogjike dhe teknologjit e edukimit t orjentohen nga nxnsi. Etika
pedagogjike e krkon q t ndrtoni nj atmosfer t ngroht, pozitive dhe pranuese. Bni q
msuesit t ken besim tek drejtuesit, q nxnsit t ken besim tek msuesit dhe mos harroni
t shfaqni dhe manifestoni hapur besimin tuaj se ata mund t prparojn. Etika humane
krkon q ju, msues dhe drejtues, t bheni ndihmues, nxits e lehtsues t procesit t t
drejtimit dhe procesit t t nxnit, por para se t jesh shok dhe mik me nxnsit mendo edhe
pr rreziqet e mundshme. Shfaqu para kolegve dhe nxnsve si njeri real me vyrtite dhe
dobsi njerzore, por kur zemrohej mos u merr me kolegun apo me nxnsin, por me
situatn q ka shkaktuar shqetsimin tuaj. Ndihmoji kolegt dhe nxnsit t krijojn qndrime
progresive dhe t ken ndjenja pozitive pr veten, shfaq vemendje dhe interes pr ta. Vetm
kshtu bhej njerzor dhe i besueshm. Mos harro se drejtor dhe msues, pavarsisht
vokacionit, nuk lind, por bhesh. Jep shembull pozitiv. Mos harro se pr nxnsit, msuesit,
prindrit dhe komunitetin qytetar je drejtor shkolle. Mos harro se edhe n klas edhe jasht
saj je msues, antar i nj misioni fisnikrie.

ccxvi
 Bibliografia dhe Referencat

1. A.Capitini, Edukimi i hapurvll.I, la Nuova Italia, Firence, 1967, fq.188,

2. Allan C. Orstein & Francis P. Siatll Kurrikula-bazat, parimet dhe problemet, ISP, Tiran 2003,

ccxvii
3. Allport, G. W. The nature of prejudice. Reading, MA: Addison-Wesley, Pub. Co., 1954 - Psychology fq.
537,

4. Ananev BG, Njeriu si objekt i njohurive /Instituti i Psikologjis Ras. - M. Monumentet e mendimit
psikologjik, Nauka, 2000, fq. 351,

5. Anderson, Kristin. Benign Bigotry: The Psychology of Subtle Prejudice. Cambridge: Cambridge University
Press, 2010, fq. 198, 200. 204

6. Aristoteli, Poetika, Gjon Buzuku, Prishtin: 2003. fq. 131,

7. Arsimi n Bot, Kongresi i Tret Ndrkombtar i Organizats Botrore t Msuesve mbajtur m 25-29
korrik, 2001 n Yomtiene, Tajland, marr nga interneti n gjuhn ruse m 23 dhjetor 2010, prkthimi im
B.M.,

8. Ausubel, D. In defense of advance organizers: A reply to the critics. Review of Educational Research,
1978,fq. 48, 251-257.

9. Ausubel, David. ShBA, 1918-2008, Fushat Psikologji, Psikologji Arsimore, teoria e organizatorve t
avancuar,

10. Beck, Lynn G., and Joseph Murphy. Ethics in Educational Leadership Programs: An Expanding Role.
(Etika n Programet e Udhheqjes Arsimore: Nj Rol Zgjerimi.) Thousand Oaks, California: Corvin Press,
1994.

11. Beqja, Hamit., Galeria dhe plateja, ISP, Dita 2000, Tiran, 2002, fq.380,
12. Betty Sichel, Psikologji edukimi, Universiteti Houston, 1999, fq.195

13. BG Ananiev, Monumentet e mendimit psikologjik, Instituti i

Psikologjis Ras. - M.: Nauka, 2000. - fq. 217

14. Biehler, Robert F. Botim i ISP-s, Psikologjia e zbatuar n msimdhnie, Shtypshkronja Nn Tereza,
Tiran, 2004, fq. (571) 418,

15. Blackwell, Judith, Murray Smith, and John Sorenson. Culture of Prejudice: Arguments in Critical Social
Science. Toronto: Broadview Press, 2003, fq. 31-32, 37-38, 140-146,
16. Blase, Joseph & Kirby C. Peggy , sht sjelja e ir e msuesve ajo q i bn drejtort efektiv, University
of New Orleans, 2009 , fq.176
17. Block, Peter. Stewardship: Choosing Service over Self-Interest. (Drejtimi: Zgjedhja e Shrbimit mbi-
Vetinteresin) San Francisco: Berrett-Koehler Publishers, 1996, fq. 288,
18. Brewer, M.B. The psychology of prejudice: Ingroup love or outgroup hate? Journal of Social Issues, 1999,
fq. 429-444,
19. Bullock, Peter., Journal: New Library World , Revista: bota e re e librit, vol. 74, no. 1, 1973, fq. 5,
20. Burgajeva, T., Revista Shkencat Pedagogjike, Nr.6, Mosk, 2009,fq.123,
21. Burt & Nanus, Visionary Leadership-Udhheqsi vizionar ,Strategic Management Journal, Special
Issue: fq. 8, 27,

22. Bushati, R. Paragjykimi fillon q n termin KONVIKTOR, gazeta Shkodra, publikuar m 19 /01/2011,

ccxviii
23. Byrne Fone, nj pionier n msimdhnien e studimeve homoseksual dhe lezbike, sht autor i tre librave n
kt fush si dhe redaktor i Antologjia e Letrsis Columbia Gay. Profesor emeritus n Universitetin e
qytetit t Nju Jorkut, ai jeton n Hudson, New York.

24. Camaj, M. Lirika n dy mote, Vepra 2, Apollonia, 1996, fq. 12,

25. Capitini, A. Edukimi i hapurvll.I, la Nuova Italia, Firence 1967, fq.188,

26. Carnegiu, Dalei., Si t mposhtsh shqetsimet, dhe t fillosh t jetosh, Pegi, Tiran 2010, fq. 382,
27. Chomsky, Noam. Lindur 7 dhjetor 1928 Philadelphia, Pennsylvania, gjuhtar dhe psikolog, ka themeluar
shkollat e gjuhsis gjenerative dhe t psiko-filozofis analitike,

28. Collins, C. James., 1958, Colorado, Sh.B.A, menaxher dhe konsulent biznesi, pedaog dhe shkrimtar, autor i
disa librave te sukseshem per menaxhimin e bisnesit dhe udheheqjen,

29. Crandall, C. S., & Eshleman, A. A justification-suppression model of the expression and experience of
prejudice. Psychological Bulletin, 129(3), 2003, fq. 414-446,

30. Cullia, B. Joanne, The ethics of leadership-Etikat e Udhheqjes, Wadsworth Publishing, maj 2002, fq. 296,

31. Czikszentmihalyi, M Flow: The Psychology of Optimal Experience, Rrjedha: Psikologjia e prvojs
optimal), New York, Ny, harper Collins Publisher, 1990, fq. 239-240,

32. omo B., Psikologji komunikimi: refleksione dhe ligjrata, Tiran. Pegi, 2001, fq.3, 51
33. Dautaj, A. Edukimi global -alternativ e zhvillimeve t sotme arsimore, Kurrikula dhe shkolla. Lndt
shoqrore. - Nr. 1, Tiran 2001, fq. 91 111,
34. D e P r e e , M a x , Leadership is an Art, Udhheqja sht art; Botime Dell, 1989, fq. 32,

35. Dedja, B. Sekretet e Talentit, traktat, Toena, Tiran 1998, fq. 167,

36. Desaulniers, Marie-Paule. & Jutras, France. L'ethique professionnelle en Enseignement-Fondaments et

pratiques - Etika Profesionale e Msuesit, Parimet dhe Praktikat botimi i par Paris 2006, botimi i dyt
Paris 2012, faqe 256,

37. Diesterweg , Adolf Friedrich Wilhelm (1790-1866), reformator i shkolls gjermane, organizues i
seminareve pr kualifikimin e mesuesve, themelues i organizats s par profesionale n arsim, autor i
shum librave pedagogjik-informacion i marr nga enciklopedia n gjuhn gjermane.

38. Dovidio, John, Peter Glick, and Laurie Rudman. On the Nature of Prejudice. Malden: Blackwell
Publishing, 2005. 108, 413-414,

39. Dragoti E., Psikologjia sociale, Toena, Tiran 2007, fq.590,

40. Durdajeva. T, Etika. Etika Pedagogjike. Msimi Etik, Mosk, 2005, fq.23,

41. Dhamo, Milika & Sulstarova Anila, Etika n kshillim, Logoreci, Tiran 2006, fq.369,

42. E. Mounier, Manifesti n shrbim t personalizimit komunitar, revista franceze Esprit m 1932, fq.32,

43. Edward R. Dayton & Ted W. Engstrom, Strategy for Leadershp-Strategjia e Udhheqsit Old Tappan, Nj.
Revell, 1979, fq.56-58,

44. Emily K. Morrison, Leadership Skills-Aftsia e Drejtuesve, fq.85, etj.

ccxix
45. Frabboni, Franco & P. Minerva, Franca, Manual i pedagogjis s prgjithshme, Erik, Tiran 2003,fq 415,
46. Frashri, N. Fjalt e qiririt, nga Lulet e vers, Bukuresht, 1890, fq. (70)39,
47. Frashri, N., Vepra t zgjedhura, poezi filozofike 1, Tiran, 1987, sipas veprs Gjithsia, Bucharest, 1886,
48. Fullan, Majkll. Forcat e ndryshimit-Deprtim n thellsit e reforms arsimore, CDE, Pegi, Tiran 2002,
fq.192,

49. G. Santa Mauro, Perspektiva t edukimit moral sot, Milella, Lee, 1968, fq.13,

50. Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. New York: The Seabury Press, 1975, fq.158-159,

51. Gardner, Howard. An Anatomy of Leadership- Nj Anatomi e udhheqjes, New York: Basic Books, 1995.,
52. Gardner, Howard. Dimensionet e mendjes, teoria e llojeve t ndryshme t inteligjencs, Nn Tereza,
Tiran 2004, fq. 448,
53. Gardner, Howard. Mendja e disiplinuar-far duhet t kuptojn nxnsit, Erik, Tiran 2003, fq. 260,
54. Gardner, Howard. Mendja e pashkolluar- si mendojn fmijt dhe si duhet ti msoj ata shkolla, ISP, Erik,
Tiran 2002, fq. 372,
55. Garth, T. R. (1925). A review of racial psychology. Psychological Bulletin, 22, fq. 343-364,

56. Gazeta Lajme n internet m 23.08.2010,

57. Gazeta Shqip dt.11.3.2011, suplmenti Ndryshe,

58. Gazeta Shqiptare, Shqiptart me koeficientin m t lart t inteligjencs27 /12/ 2010,

59. George Barna, Without Vision, the People Perish, Pa vision, njerzimi vdes, 2007, fq. 110-111,

60. Gidens A., Sociologjia, Tiran, Sh.B. abej, 2002, fq. (390) 97-122,

61. Gordon, J J.William, (9 shtator 1919 - 30 qershor 2003) ishte nj shpiks dhe psikolog. Ai njihet si krijuesi
i nj qasjeje n zgjidhjen e problemeve t quajtur synectics,

62. Greenfield, William D., Jr. Rationale and Methods To Articulate Ethics and Administrator Training. (P
Arsyetimi dhe Metodat pr t artikuluar Etikn dhe Trajnimin e Administratorve), aper presented at the
annual meeting of the American Educational Research Association, Chicago, April 1991. 32 pages.ED 332
-379. (Studim i prezantuar n takimin vjetor t Shoqats Amerikane t Studimeve mbi Edukimin, ikago,
prill 1991, faqe ED 332-379)

63. Grup autorsh, AEDP, Metoda t msimdhnies, Toena, Tiran 1999,

64. Grup autorsh, AEDP, Sa e mir sht shkolla jon, Tiran 2000,

65. Grup autoresh, Traktat pedagogjik: Rrugtim n vite, Moske, 2008, fq. 23-107,

66. Grup autorsh , Studio gjithka, arsyjes vendin e par, AEDP, Tiran, 1998, fq. 384,

67. Grup autorsh Bisedj a psikologij, Maskva, 1960

68. Grup autorsh, Etika uitjelja, Maskva 1983

69. Grup autorsh, Arsimi npr bot nr. 2, botime t ISP, Pegi, Tiran 1997, fq. 152,

ccxx
70. Grup autorsh, Strategjit e t msuarit- prvoj pr nj msimdhenie m t mir, botimi i tret -
Teaching Strategies Thrid Edition Toronto 1993, Eureka, Tiran, 1995, fq. (338) 179,

71. Grup autorsh, Studio gjithka, arsyjes vendin e par, AEDP, Tiran, 1998, fq. 61, (citim nga burim i
dyt)

72. Grup autorsh, Antologji me Poezi t zgjedhura, Sh. B. Naim Frashri, Tiran, 1965, fq.37,

73. Grup autorsh, Botim i ISP-s, Strategjit e t msuarit- prvoj pr nj msimdhenie m t mir, botimi
i tret - Teaching Strategies Thrid Edition, Toronto 1993, Eureka, Tiran, 1995, fq.38,

74. Grup autorsh, Disiplina e pest-Shkollat e t nxnit, botim i ISP,

Kristalina KH, Tiran, 2005, fq.149,

75. Grup autorsh, Etika profesionale e msuesit, cikl modulesh pr kualifikimin e msuesve, AEDP, Pegi,
Tiran, 1998, fq. (108) 9-18, 34,

76. Hampton House, Ten principles of servant leadership. Dhjet parimet e udhheqjes shrbtorit.
Indianapolis, IN: Butler University. Marr 15 dhjetor 2007, nga http://www.butler. edu/studentlife/
hampton/principles.htm.

77. Hannah Mc.Gechie & Staphanie C. Houle "Paragjykimi i Fundit - Homofobia n shkolla, publikuar m
03. 03. 2008,

78. Hannah McGechie & Staphanie C. Houle, Paragjykimi i Fundit i Pranueshm - Homofobia n shkolla,
artikull n internet, shkruar m 03. 03. 2008,
79. Hitler, A, Mein kampf (Lufta ime), Botimet "Belina H"., Tiran, 2011, fq. 528,
80. Howard Gardner, Mendja e disiplinuar, botim I ISP-s, Erik, Tiran 2003 , fq. (260) 218,

81. ISP, buletine 1,2,3,4,5,... Vlersimi i Arsimit, Tiran 2002-2009

82. ISP, Revista Pedagogjike, Tir., 1991-2010

83. IV Losev Etika dhe estetika- Thelbi dhe dialektika e kategorive etike dhe estetike. - Kyiev, 1990. fq.
92,

84. James ,C. Collins.,Good to Great and the Social Sectors-E mira e madhe dhe sektort social, nntor 2005,
fq.42,

85. James E. Means, Leadership in Christian Ministry-Udhheqsi n shrbesn e Krishter, Gusht 1989, fq.
(209) 32

86. James Kouzes & Barry Posner, The Leadership Challinge-Sfida e udhheqsit, gusht 207, fq. 416,

87. Joyce, R. Bruce, Marsha, Weil & Calhoun, Emily: Modele of Teaching Modele t msimdhnies, botim
i gjasht, Allyn & Bacon, USA, Universiteti i kalifornis, botimi 7, 2007, fq. 532,

88. Kadare I., prmbledhja e poezis s zgjedhur, Naim Frashri, Tiran 1979,

89. Karaj, Th. & Tamo, A., Th. Psikologjia, tekst msimor pr shkolln e mesmet profilizuar, profili
shoqror, Tiran, SHBLSH, 2003, fq. 156,

ccxxi
90. Karameta, Pllumb., Inspektoriati i Arsimit-qasje alternative, shtje n zhvillim, Albpapaer, Tiran 2002,
fq.172,
91. Kenneth A. Strike, Jonas F. Soltis, The ethics of teaching-Etika e msimdhenies, Universiteti i Kolumbias,
2004 , fq. 149,

92. Kenneth O. Gangel, 1989, Whaton, IL: Victor Books, Prshtatur nga: Feeding and Leading - T ushqyerit
dhe t drejtuarit fq. 166,

93. Kidder, Rushworth M., How Good People Make Tough Choices. (Si njerzit e mir bjn zgjedhje t
vshtira) NewYork, dhjetor 2003, fq.240,

94. King, Martin Luther, Thenie t menura, Sarajevo, 2007, fq. 31, Shikoje edhe t cituar te Grup autorsh ,
Studio gjithka, arsyjes vendin e par, AEDP, Tiran, 1998, fq. (384), 28,

95. Kirby, Peggy C.; Louis V. Pardise; and Russell Protti. The Ethical Reasoning of School Administrators:
The Principled Principal. (Arsyetimi Etik i Shkolls s Administratorve: Parimet kryesore.) Paper
presented at the annual meeting of the American Educational Research Association, Boston, April 1990. 11
pages.ED 320 - 253. (Studim i prezantuar n takimin vjetor t Shoqats Americane t Studimeve pr
Edukimin), Boston, prill 1990. 11 faqe. ED 320 253.,

96. Koxhaj A. & Tomini F Manaxhimi i komunikimit, Afrdita, Tiran, 2003, fq.330,

97. Kuvendi popullor, Fletore zyrtare, shtator 2003, ligj pr rregullat e etiks n administratn publike, Tiran

98. Lashway, Larry., Multidimensional School Leadership Publisher-shkolla shumdimensionale e

udheheqjes, Phi Delta Kappa Educational Foundation, tetor 1997, fq. (53)3,

99. Lju-uj, Bisedat dhe argumentet, Konfuci. Botim i vitit 1994. f. 10- 13, Grup Autoresh, Traktat pedagogjik:
Rrugtim n vite, Moske, 2008, fq. 23-107

100. Lovett H. Weemes, Hr, Church Leadership, Udhheqsi i kishs, fq 65

101. Lynn Beck dhe Joseph Murphy, The four imperatives of a successful school, Katr zgjidhje t ngutshme
pr nj shkoll t suksesshme, Universiteti i Miiganit, botimi 3, 2008, fq. 146,

102. Llambiri, Stavri, Drejtori i shkolls: Braktisja e fsheht, Albas,Tiran-Tetov 2004, fq.92,

103. Maliqi B., Etika pedagogjike si faktor n edukim, Fjala e lir, Londr, 30 qershor 2011,

104. Maliqi, B. Qortimi i Hartimeve (studim)- Critic on compositions (study) 1999, Tiran, Afrdita, fq. 115,

105. Maliqi, B. Referat n konferencn psikologjike ndrkombtare Paragjykimi n fokus, Tiran 2011, fq 17
& Lufta ndaj paragjykimeve si shfaqje joetike ne sholla, Malsia 7, Podgoric, 2012, fq. 379-396,
106. Maliqi, B. Shenime pedagogjike, shkolla e mesme Bido Sejko, Konispol,

107. Maliqi, B. Shnime pedagogjike, Tre dit me Profesorin gjerman Horst Fels n Sarand,

108. Maliqi, B., gazeta Msuesi Pjes nga studimi pr etikikn, Ska knaqsi m t madhe se sa t t rriten
n sy fmijt, t rritesh dhe ti bashk me ta, 25 janar 2006, fq.4,

109. Maliqi, B., Sllogane t prdorura n gazetn Msuesi, n revista dhe buletinet pedagogjike gjat, viteve
2007-2012,

ccxxii
110. Maliqi, B., The Pedagigical Ethics as a Factor in Edukacion, Vizione 17, Shkup, 2012, fq. 79-90;
111. Maliqi, B.Etika pedagogjike si faktor n edukim, Krkime universitare 32, Gjirokastr, 2012, fq. 235-248 ,
112. Maliqi, B.The Pedagigical Ethics as a Factor in Edukacion, Vizione 17, Shkup, 2012, fq. 79-90;
113. Marie-Paule Desaulniers, France Jutras, L'thique professionnelle en enseignement - Fondements et
pratiques, 2e dition - Etika profesionale n msimdhnie - Parimet dhe Praktikat, botimi 2, Paris,
14/06/2012, nga posteri i reklamimit pr botimin e 2-t,

114. Marks. K., 18 brymeri i Lui Bonopartit, 8 nntori, Tiran, 1984, fq. 5,

115. MASH Dispozita Normative pr arsimin parauniversitar, Tiran 2002

116. MASH., gazeta Msuesi, Tiran, 1991-2012,

117. Max De Pre, Leadership is an Art-Udhheqja sht nj Art. Fq. 11,

118. Maxwell, John C., ed. Maxwell, John C., ed. (2002). The Maxwell Leadership Bible . (2002). Udhheqja
Maxwell Bibla. Nashville, TN: Thomas Nelson Nashville, TN: Thomas Nelson Publishers. Leadership
wired . - (Prill 2002). Leadership jetgjat Marr m 10 dhjetor 2007, Fq. 1512, nga
http://www.injoy.com/Newsletters/ Leadership/Archives/2002/,

119. Memushi L., Reformimi i shkolls, proces dhe strategji, Tiran 2003

120. Mialaret G., Pedagogjia e prgjithshme, Shb. Faik Konica, Tiran, 1995, fq. 104-106, 184-186, 222-243,
284

121. Mounier E, Manifesti n shrbim t personalizimit komunitar, revista franceze Esprit m 1932, fq.32,

122. Musai B., Psikologji edukimi: zhvillimi, t nxnit, msimdhenia, Tiran, Pegi, 1999, fq.(360)102-106, 206-
246, 273-311,

123. Nano, Livia. Botim i ISP-s, Probleme psikopedagogjike e sociale, Tiran, 2002, fq 37.

124. Malden, On the Nature of Prejudice.: Blackwell Publishing, 2005, fq. 413,

125. Orhani Z., Motivacioni, Panteon, Tiran, 2000, fq.192,

126. Orhani Z., Psikologjia e emocioneve, Ada, Tiran, 2003, fq. 198,

127. Orhani Z., Psikologjia konjitive, Vllamasi, Tiran 2010, fq. 326,

128. Orlich D. S., Strategjit e t msuarit, Tiran, Eureka, 1995, fq. (338) 173-198, 305-334,

129. Osmani Shefik, Botime enciklopedike, Fjalori Pedagogjik, 8 Nntori, Tiran 1983, fq.726

130. Panajoti, J. & Hyso, R., Folklori shqiptar, Zemra e nans copa-copa, Sh.B.L.Sh. Tiran 1992, fq.30,

131. Pango, Ylli., Psikologjia sociale, Korbi, Tiran 1997, fq.303,

132. Pango, Ylli., Psikoterapia, Shblu, Diata 2000, Tiran 2004, fq. 842,

133. Pettijohn T.F. Psikologjia, nj hyrje konize, Bot. 2, Tiran, Lilo, 1996, fq. 695,

ccxxiii
134. Pr hartimin e ktij historiku t shkurtr t etiks pedagogjike jan prdorur: Wikipedia, Enciklopedia
britanike, gjermane, franceze dhe ajo ruse, si dhe punimi i Durdajeva. T, Etika. Etika Pedagogjike.
Msimi Etik, Mosk, 2005, fq.23-45,

135. Piaget, J. Ku po shkon edukimi, 1948, Armando, Rom 1986, fq. 51

136. Piaget, J. Mbi pedagogjin, IKS, Tiran 2005, fq. 238,

137. Plous, S. "The Psychology of Prejudice." UnderstandingPrejudice.org. Web. 07 Apr. 2011.

138. Po ktu, Wikipedia, Lenciklopedie libre, 1.270.000 + articles, 2008, Johann Heinrich Pestalozzi (1746-
1827),

139. Quattrone, G.A. & Jones, E.E. (1980). The perception of variability within ingroups and outgroups:
Implications for the law of small numbers. Journal of Personality and Social Psychology, 38, 141-152,

140. Revist e mendimit kritik e krijues, Mprehtsi 1-9, Tiran 1998-1999

141. Richardson, Michael D., and others.(dhe t tjer) Teacher Perception of Principal Behaviour A Study.
(Perceptimi i Sjelljes Kryesore t Msuesve) Paper presented at the annual meeting of the Mid-South
Educational Research Association, Knoxville, Tennessee, November 1992. 0,15 pages. ED 352 710.. - Nj
studim i prezantuar n takimin vjetor t Shoqats s mesme dhe jugore t Studimeve t Edukimit,
Knoxville, Tennessee, nntor 1992. 0,15 faqe. ED 352 710.
142. Rosnow, Ralph L.; Poultry and Prejudice. Psychologist Today, (March, 1972): fq. 53,

143. Sadker, M.P. & Sadker, D.M, Teachers, School and Society (Msuesi, shkolla, shoqria), Tiran, Eureka,
1995, (fq. 281)14, 25-32, 151-170, 280

144. Sergiovanni, Thomas J. Moral Leadership: Getting to the Heart of School Leadership. Udhheqja Morale:
mendja dhe zemra e shkolls s udheheqsis) San Francisko: Bass Jossey, 1992,
145. Sichel, Betty A. Ethics Committees and Teacher Ethics In Ethics for Professionals in Education:
Perspectives for Preparation and Practice, (Komisionet Etike dhe Etika e Msuesve n Etika pr
Profesionistt n Arsim: Perspektivat pr Prgatitjen dhe Praktikat,) edited by Kenneth Strike and Fl Lance
Ternasky. 162-75. New York: Teachers College Press, 1993. ( redaktuar nga Strike Kenneth dhe Fl Lance
Ternasky. 162-75. Nju Jork: Shtypi i Universitetit t Msuesis, 1993.)

146. Sidney Webb dhe Beatrice Webb, Ligji i ri, 21 prill 1917, artikull i cituar me miratim n paragrafin 123 t
nj raporti nga Komisioni i Konkurrencs n Mbretrin e Bashkuar, t dats 8 nntor 1977, me titull
Shrbimi i Artitekturs,

147. Grup autorsh, Antologji me Poezi t zgjedhura, Sh. B. Naim Frashri, Tiran, 1965, fq.37,

148. Snowman, Jack & Biehler, Robert (2003) Psychology Applied to Teaching, Psikologji e zbatuar n
msimdhenie, botim i dhjet, Houghton Miffin: USA

149. SPB, Njohuri t reja pr etikn, Izd-bo Llan, 2002, fq. 224,

150. Starratt, Robert J. Building an Ethical School: A Theory for Practice in Educational Leadership. (Ndrtimi i
nj Shkolla Etike: Nj Teori pr Praktikat n Udhheqjen Arsimore) Educational Administration Quarterly
27, 2 (May 1991): 185-202. EJ 425 540.. Administrata Arsimore Tremujore 27, 2 (maj 1991): 185-202. EJ
425 540.

ccxxiv
151. Strike. A. Kenneth., Ethical leadership in schools: creating community in an environment of
accountability (Leadership for Learning Series) - Udhheqja etike n shkolla: Krijimi i nj komunitetit n
nj mjedis llogaridhns, Corwin Press, shtator 2006 - Arsimi fq. 176,

152. Shekspir, U. Hamleti, vepra 1, Naim Frashri, Tiran, 1981, fq. 312,

153. Shekspir, U. Makbethi, veprat e kolans s zgjedhur, vepra 1, Naim Frashri, Tiran, 1981, fq.479,

154. Sheldon Chumir Foundation for Ethics in Leadership. Sheldon Chumir Fondacioni pr Etik n udhheqje.
What is ethical leadership? far sht udhheqja etike? Calgary, Alberta, Canada. Marr 10 dhjetor 2007,
nga http://www.chumirethicsfoundation.ca/main/ fq.20,

155. Sheldon, A. Kjo thnie i prket biznesmenit t madh amerikan t kompanive t kompjuterave Sheldon
Adelson, marr nga biografia e vitit 2000, B.M.,

156. Sherif, M., Harvey, O. J., White, J., Hood, W., & Sherif, C. W. (1961). Intergroup conflict and cooperation:
The robbers cave experiment. Norman: Institute of Intergroup Relations, University of Oklahoma,
157. Shkodra, Faik., Pr fmijt sot e pr fmijt nesr, Ura, Gjilan, 2003, fq.212,
158. Tajfel, H. (1982). Social identity and intergroup relations. Cambridge: Cambridge University Press.
159. Tamo, A. literatur e cituar, Grup autorsh, Etika profesionale e msuesit, cikl modulesh pr kualifikimin
e msuesve, AEDP, Pegi, Tiran, 1998, fq, 9-18,

160. Tamo-Th. Karaj, Psikologjia pr shkolln e mesme, Tiran, SHBLSH, 2003, fq. 156,

161. Tubs S. and Moss S., Human Comunication-Komunikimi njerzor, New York, random, 1987,

162. The Foundations of Educational Effectiveness, Parimet e arsimit efektiv, 1997, p. 99-138,

163. The internacional Encyclopedia of Educational Evaluation, Encikolopedi ndrkombtare pr Vlersimin n

arsim, 1990, p.152-229,

164. Udhheqsi-pajisja e brezit t ardhshm, prgatitur nga Andrew B. Sejdel, Tiran 2002,

165. W. Dilthey : Krijimi i Hermeneutiks, n Gesamelte Schriften, 5 (1924,

166. When All Else FailsRead the Direktions-Kur gjithka tjetr dshtonLexo udhzimet fq.138, nga Bob
Smith, 1974, Waco, TX: Word,

167. Wikipedia, Gjinushi, Skndr, matematicen, prof.dr. 12 vepra, ministr i arsimit 1987-1991,

168. Wikipedia, Lenciklopedie libre, 1.270.000 + articles, 2008, (Jean-Jacques Rousseau 1712-1778)

169. World English Dictionary, Sexual Orientation,

ccxxv
 SHTOJCAT

Shtojca 1. Kushtetuta e Republiks s Shqipris

NENI 18
1. T gjith jan t barabart prpara ligjit.
2. Askush nuk mund t diskriminohet padrejtsisht pr shkaqe t tilla si gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet
politike, fetare a filozofike, gjendja ekonomike, arsimore, sociale ose prkatsia prindrore.

NENI 20
1. Personat q u prkasin pakicave kombtare ushtrojn n barazi t plot para ligjit t drejtat dhe lirit e tyre.
2. Ata kan t drejt t shprehin lirisht, pa u ndaluar as detyruar, prkatsin e tyre etnike, kulturore, fetare e
gjuhsore. Ata kan t drejt t'i ruajn e zhvillojn ato, t msojn dhe t msohen n gjuhn e tyre amtare, si dhe t
bashkohen n organizata e shoqata pr mbrojtjen e interesave dhe t identitetit t tyre.

NENI 25

Askush nuk mund t'i nnshtrohet torturs, dnimit apo trajtimit mizor, njerzor ose poshtrues.

NENI 54

3. do fmij ka t drejt t jet i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytzimi dhe prdorimi pr pun, e veanrisht
nn moshn minimale pr punn e fmijve, q mund t dmtoj shndetin, moralin ose t rrezikoj jetn a
zhvillimin e tij normal.

NENI 57
1. Kushdo ka t drejtn pr arsimim.
2. Arsimi shkollor i detyrueshm caktohet me ligj.
3. Arsimi i mesm i prgjithshm publik sht i hapur pr t gjith.
4. Arsimi i mesm profesional dhe i lart mund t kushtzohet vetm nga kritere aftsie.
5. Arsimi i detyrueshm, si dhe arsimi i mesm i prgjithshm n shkollat publike sht falas.
6. Nxnsit dhe studentt mund t arsimohen edhe n shkolla jopublike t t gjitha niveleve, t cilat krijohen e
funksionojn n baz t ligjit.

ccxxvi
7. Autonomia e institucioneve t arsimit t lart dhe liria akademike jan t garantuara me ligj.

NENI 59
1. Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve q disponon, si dhe n plotsim t nisms dhe t
prgjegjsis private, synon:
) arsimimin dhe kualifikimin sipas aftsive t fmijve dhe t t rinjve, si dhe t personave t pazn me pun;

Shtojca 2. Nga projektligji pr arsimin parauniversitar:

NENI 68
USHTRIMI I PROFESIONIT T MSUESIT
1. Pr t fituar t drejtn e ushtrimit t profesionit t msuesit, do msues i diplomuar duhet t kryej
praktikn profesionale dhe t kaloj n provimin e shtetit, si parashikohet n Ligjin Nr. 10171, dat
22.10.2009 Pr profesionet e rregulluara n Republikn e Shqipris dhe aktet nnligjore t nxjerra
n zbatim t tij.
2. Me propozimin e institucioneve t shkollave t larta q kan drejtime studimi n msuesi si dhe t
njsis arsimore vendore prkatse, Ministri miraton listn e institucioneve arsimore tutore, t cilat
shrbejn pr kryerjen e praktikave msimore t studentve t msuesis dhe t praktikave
profesionale t atyre q jan t diplomuar pr msues.
3. Msuesi q ka fituar t drejtn e ushtrimit t profesionit, regjistrohet n Urdhrin e Msuesit, i cili
ngrihet me ligj t posam.

Shtojca 3. Pjes nga Ligji pr Rregullat e Etiks Zyrtare, Nr. 9131, dat 08. 09. 2003
Neni 1
Qllimi:
Ky ligj ka pr qllim t vendos rregullat e sjelljes t npunsve t administrats publike, sipas
standarteve t krkuara, ti ndihmoj ata pr arritjen e ketyre standarteve dhe t vr n dijeni publikun
pr sjelljen q duhet t ket npunsi i administrats publike.
Neni 2
Fusha e veprimit:
1. Dispozitat e ktij ligji jan t detyrushme pr t gjith npunsit e administrats publike prsa koh
nuk parashikohet ndryshe n dispozita t tjera ligjore.
3. Dispozitat e ktij ligji prbjn detyrim edhe pr personat e punsuar nga organizatat private q
kryejn shrbime publike.
4. Npuns i administrats publike, n kuptimin e ktij ligji jan t gjith personat e punsuar
pran nj institucioni t administrats publike.
Neni 3
Parime t prgjithshme t etiks:
1. N kryerjen e funksioneve, npunsi i administrats publike duhet t respektoj parimet si m
posht:
a) t kryej detyrat, n prputhje me lgjislacionin n fuqi,
b) t veproj n mnyr t pavarur nga pikpamja politike e t mos pengoj zbatimin e politikave,
vendimeve ose veprimeve ligjore t autoriteteve t administrats publike,

ccxxvii
 c) n kryerjen e detyrave duhet t jet i ndershm, i paanshm, efikas, duke patur parasysh vetm
interesin publik;
d) t jet i sjellshm n marrdhnie me qytetart q u shrben dhe me eprort, kolegt e vartsit e tij;
dh) t mos veproj arbitrarisht n dm t nj personi ose organizate dhe duhet t tregoj respektin
pr t drejtat dhe interesat personale t t tretve;
) t mos lejoj q interesat e tij private t bien ndesh me pozitn e tij publike, t shmang konfliktin
e interesave dhe t mos shfrytzoj asnjher pozitn pr interesin e tij privat;
f) t sillet gjithnj n nj mnyr t till, q besimi i publikut n ndershmrin, paanshmrin dhe
efektivitetin e shrbimit publik t ruhet e t rritet;
g) t ruaj konfidencialitetin e informacionit, q ka n zotrim, por pa cnuar zbatimin e detyrimeve
q rrjedhin nga ligji nr.8503, 30. 6.1999 Pr t drejtn e informimit pr dokumentat zyrtare
Neni 4
Konflikti i interesave:
1. Konflikti i interesave sht situata q nj npuns i administrats publike, ka nj interes personal t
till, q ndikon ose mund t mos ndikoj n paanshmrin tij ose objektivitetin e kryerjes s dtyrs zyrtare.
2. Interesat personale t npunsit prfshijn do prparsi pr veten familjen, t afrmit deri n
shkalln e dyt, personat ose organizatat, me t cilat npunsi ka pasur marrdhnie biznesi ose lidhje
politike. Konflikti i interesave prfshin, gjithashtu, do lloji detyrimi financiar ose civil t npunsit.
3-Kur npunsi e di q nj situat e till egziston, ai sht i detyruar q :
a) t verifikoj nse ka nj konflikt t mundshm interesash,
b)t ndrmarr hapat e nevojshme pr t shmangur nj konflikt t till;
c) t vr n dijeni m nj her, me nismn e tij, eprorin direkt dhe njsin e personelit pr konfliktin
aktual ose t mundshm interesash;
d)n rast dyshimi pr gjndjen n nj situat konflikti interesash, t kshillohet me eprorin direkt ose
me njsin e personelit t institucionit;
e) ti bindet do vendimi prfundimtar pr t mos marr pjes n procesin e vendimmarrjes ose t
heq dor nga prparsit, q shkakton ajo.
1. Konfliktet e mundshme t interesit t nj kandidati pr t punsuar n administratn publike
duhet t zgjidhen prpara emrimit t tij.
Neni 7
Ndalimi i veprimtarive t jashtme
1. Npunsi publik nuk duhet t angazhohet n nj veprimtari t jashtme, q pengon kryerjen e detyrs
s tij zyrtare ose q krkon nj angazhim, mendor a fizik t tij q e bn t vshtir kryerjen e detyrs, ose
sht vazhdim i ksaj detyre, q cnon, n fardo mnyre, imazhin e npunsit t administrats publike.
Neni 8
Lejimi i veprimtarive t jashtme
1. Kryerja e veprimtarive t jashtme duhet ti njoftohet paraprakisht eprorit direkt t npunsit t
administrats publike dhe njsis s personelit.
2. Veprimtarit n kuadr t lvizjes sindikale ose t prfaqsimit t punmarrsve ose veprimtarit
msimdhnse, jan t lejueshme kur ato nuk pengojn n kryerjen e detyrs.

ccxxviii
 Neni 9
Shprblimi pr veprimtarit e jashtme
Npunsi nuk mund t shprblehet pr veprimtarit e jashtme kur ato kan t bjn me detyrat q ai
ka kryer n ushtrim t funksioneve t tij ose jan vazhdimsi e drejtprdrejt e tyre, me prjashtim t rasteve
kur parashikohet ndryshe n akte t tjera ligjore dhe mnligjore.
Neni 10
Dhuratat dhe favoret
1. Npunsi i administrats publike nuk duhet t krkoj ose t pranoj dhurata, favore, pritje ose
fardo prfitimi tjetr, ose shmangie t humbjeve t mundshme, si dhe premtime pr to, pr veten, familjen,
t afrmit, personat ose organizatat me t cilat ka marrdhnie, q ndikojn ose duket sikur jan shprblim
pr mnyrn e keryerjes s detyrs zyrtare.
2. Pika 1 e ktij neni nuk zbatohet n rastin e festave t zakonshme, t mikpritjes tradicionale, t
dhuratave me vler simbolike ose tradicionale, t mirsjelljes, t cilat nuk krijojn dyshime mbi
paanshmrin e npunsit.
Neni 11
Reagimi ndah ofertave
1. N qoft se npunsit i afrohet nj avantazh i padrejt, ai duhet:
a) ta refuzoj, pa pasur nevoj ta prdor at pr ta pasur si prov;
b) t prpiqet q ta identifikoj personin q i bn ofertn,
c) t shmang kontaktet e gjata me personin q bn ofertn, por dijenia e arsyes pr t ciln bhet
oferta mund t shrbej si prov;
) n qoft se dhurata nuk mund t refuzohet q ti kthehet drguesit, duhet t ruhet, t prdoret sa m
pak q t jet e mundur dhe ti raportohet menjher eprorit direkt;
d) t ket dshmitar, nse sht e mundur, kolegt q punojn me t;
dh) t raportoj prpjekjen, sa m shpejt q t jet e mundur, tek eprori i tij, ose te njsia e personelit;
e) t vazhdoj punn normalisht, sidomos pr problemin pr t cilin avantazhi i padrejt sht ofruar.
Neni 12
Detyrime t npunsit t administrats publike:
Npunsi i administrats publike nuk duhet ta prdor ose ta lejoj ta prdorin detyrn zyrtare t tij,
n mnyr t till, q t nxis ose t detyroj ndonj person tjetr, prfshir dhe vartsit, pr t pasur ndonj
prfitim financiar ose t cdo lloji tjetr me interes personal.
Neni 13
Prona shtetrore
1. Npunsit duhet t mbrojn dhe ruajn pronn e institucionit, prfshir ktu edhe
dokumentacionin zyrtar. Npunsi nuk duhet t prdor ose t lejoj q t prdoren prona q institucioni
zotron ose ka n prdorim, pr asnj qllim thetr, prvese pr kryrerjen e veprimtarive t miratuara, n
prputhje me aktet ligjore dhe nnligjore n fuqi.

ccxxix
 2. npunsi duhet t prdor mjetet q i ofron pozicioni i puns vetm pr realizimin e detyrave t tij
dhe jo pr qllime personale.
Neni 14
Koha e puns
Npunsi duhet ta prdor kohn e puns n mnyr efektive pr realizimin e detyrave zyrtare. Kjo
koh nuk prdoret pr asnj qllim tjetr, prvese n rastet kur prdorimi i saj pr qllime t tjera sht i
autorizuar zyrtarisht, n prputhje me legjislacionin n fuqi.
Neni 15
Paraqitja e npunsit:
Veshja dhe paraqitja e npunsit duhet t jen serjoze, pr t prfaqsur denjsisht administratn
publike.
Rregullat e hollsishme pr veshjen dhe paraqitjen e npunsve n institucionet e administrats
publike prcaktohen nga rregulloret e brendshme t institucineve.
Neni 16
Prdorimi i informacionit
Npunsit e administrats publike pas largimit nga detyra nuk duhet ta prdorin informacionin
kofidencial, t marr gjat kryerjes s detyrs, pr interes personal.
Neni 17
Ndalimi i prfaqsimit n konflikt me administratn publike
Pr nj periudh kohe dy vjeare, pas largimit nga detyra, ish-npunsi nuk duhet t prfaqsoj
asnj person ose organizat n nj konflikt ose marrdhnie tregtare me administratn publike shqiptare,
pr detyrn q ai ka kryer ose n vazhdimsi t saj.
Neni 18
Dispozit zbatuese
1. Njsia e personelit sht e detyruar ti bj t ditur npunsit n astin e punsimit t tij detyrimet q
rrjedhin nga ky ligj dhe q duhen respektuar nga npunsi.
2. Npunsi ka pr detyr t sillet n prputhje me kt ligj dhe, pr kt arsye, informohet pr
dispozitat e tij dhe pr do ndryshim ose shtes.
3. Npunsi duhet krkoj kshillim nga njsia e personelit t institucionit kur sht i pasigurt pr t
vepruar. Njsia e personelit t institucionit, pr raste t veante, kshillohet edhe me Departamention e
Administrats Publike.
4. Dispozitat e ktij ligji jan pjes e kushteve t punsimit t npunsit. Shkelja e tyre bhet shkak pr
marrjen e masave disoplinore.
5. Eprori direkt i npunsit t administrats publike ka prgjegjsi t kontrolloj nse ai zbaton
rregullat e treguara n kt ligj dhe t propozoj ose t marr masat e duhura disiplinore pr shkeljen e tij.
Neni 19
Masat disiplinore:

ccxxx
 Npunsit q shkelin parimet e etiks, t prcaktuara n kt ligj, kur veprimet e tyre nuk prbjn
vepr penale, ndshkohet me masat disiplinore, sipas procedurs t prcaktuar n lgjislacionin pr statusin
e npunsit civil.
Neni 20
Regjistrimi i masave
1. do institucion i administrats publike duhet t komunikoj pran Departamentit t
Administrats Publike do mas disoplinore t marr ndaj nj punonjsi brenda 10 ditve nga marrja e
mass.
2. Departamenti i Administrats Publike i regjistron t gjitha masat disoplinore n Regjistrin
Kombtar t Administrats Publike.
Shtojca 4. Pjes nga Dispozitat Normative pr Arsimin Parauniversitar, TIRAN 2002
Kreu VIII
Neni 36 T drejtat:
2) Individualiteti dhe dinjiteti njerzor i fmijs parashkollor dhe i nxnsit respektohet; ai mbrohet
nga dhuna fizike e psikologjike, diskriminimi e veimi. N kopsht dhe n shkoll jan kategorikisht t
ndaluara ndshkimet fizike apo trajtimet poshtruese e denigruese t fmijve.
Kreu IX
Msuesi, t drejtat dhe detyrat
Neni 43 t drejtat:
1) Msuesi gzon t gjitha t drejtat q prcaltohen n kodin e puns dhe n zbatim t tij n Kontratn
Kolektive.
4 ) Msuesi ka t drejt:
a) t shfaq opininonin e vet: pr probleme t PME n shkoll, pr planet, programet e tekstet
msimore; pr veprimtarit, prvojat, problemet e shqetsimet e klass, lnds dhe shkollls; pr veten,
kolegt, drejtuesit e shkolls, pr arsimin n komunitetin ku punon e jeton, apo n rajonin e tij e n shkall
vendi etj.;
b)t marr pjes: n mbledhje t ndryshme t klass, t shkollls, n seminare, takime, konsulta,
analiza, tryeza t rrumbullkta etj. dhe n aktivitete t ndryshme, brenda dhe jasht shkolls; n mbledhje me
prindrit, komunitetin dhe pushtetin vendor, apo t organeve dhe institucioneve t tjera t interesuara pt
shkolln, kur ai ftohet, por pa cnuar orarin e msimeve;
c) msuesi gzon t drejtn t trajtohet me respekt, me dinjitet njerzor, n mnyr t kulturuar, dhe t
moralshme nga kushdo, pa presione, pa padrejtsira, pa fyerje, pa poshtrime, pa denigrime, pa dhun;
Neni 44 detyrimet, detyrat:
2) Msuesi ka pr detyr:
a) t njoh, t respektoj dhe t mbroj ligjin si qytetar; t zbatoj me korrektsi legjislacionin shkollor;
b)ta vlersoj e ta realizoj rolin, prgjegjsin dhe misionin fisnik q ai ka si msimdhns dhe
edukator;
c) n veprimtarin e tij ta karakterizoj pasioni, krijimtaria dhe humanizmi; t kontribuoj pr
demokratizimin e ejts dhe tr procesit shkollor;
d)t sillet n mnyr t kulturuar, me etik demokratike e profesionale, me respekt dhe toleranc, pa
fyerje e pa dhun, brenda dhe jasht shkolls;

ccxxxi
 e) ta njoh mir lndn apo lndt q jep n shkoll, krkesat shkencore dhe padagogjike q
prcaktojn programet e tekstet msimore, si dhe tekstet e msuesit; t prdor instrumentet, aparaturat,
teknikat laboratorike, metodikat e praktikave profesionale etj.;
f) t hartoj e t dorzoj n afatet e caktuara nj kopje t planeve msimore dhe t puns edukative n
drejtorin e shkolls;
g) t azhurnohet n vazhdimsi me informacion t ri shkencor, psikologjik e pedagogjik;
vetkualifikohet e t kualifikohet pr procedime e mekanizma didaktike m t prparuara q shtron koha;
h)t njoh mir e t vlersoj n punn e tij psikologjin e moshs apo grupmoshave t nxnsve,
karakteristikat themelore, veorit, nevojat, interesat, motivet, t drejtat, kapacitetin intelektual, formimin
moral e qytetar dhe shqetsimet e tyre;
i) t realizoj nj prgatitje sistematike ditore, t strukturuar dhe t dokumentuar t orve t msimit,
t realizoj me kompetenc, prgjegjsi dhe me efektivitet sa m t lart PME. T nxit pavarsin e
mendimit e t veprimit individual e t lir t nxnsit gjat PME, n klas dhe jasht saj;
j) t zbatoj me korrektes detyrat specifike t msuesit kujdestar, orarin msimor t caktuar nga
drejtori i shkolls dhe paraqitjen n shkoll;
k)t marr pjes e t ndihmoj, sipas rastit dhe mundsive, n organizimin e aktiviteteve
jashtshkollore, konkurseve dhe olimpiadave;
l) t kontribuoj kur sht i zgjedhur n organizmat kolegjiale t shkolls apo n mbledhje e analiza t
ndryshme me diskutime e propozime konkrete pr mbarvajtje e PME;
m) t zbatoj me korrektes kriteret, procedurat e rregullat e caktuara n DN pr PL. PP, dhe
Pp, kur sht caktuar n komisionin e provimit, pr konkurse, olimpiada eth., t rregulluara sipas
parashikimeve n DN;
n)t kujdeset pr mirmbajtjen, pasurimin dhe prdorimin me efikasitet t bazs materiale msimore,
didaktike, laboratorike; t mbaj prgjegjsi pr at q ka n ngarkim, deri n zhdmtim;
o) msuesit i ndalohet q, pr shtje e nevoja t tij private, ta largoj nxnsin nga PME;
p)msuesit i ndalohet t bj kurse private me nxnsit e tij;
q)msuesit i ndalohet t pij duhan n koridore e klasa;
r) msuesit i ndalohet prdorimi i pijeve alkolike gjat orarit t puns.
Neni 45 Msuesi kujdestar klase:
3) Detyra specifike t msuesit kujdestar t klass:
a) t ndihmoj pr mbarvajtjen e PME t klass n kujdestari;
t njoh mir psikologjin, veorit, interesat dhe prirjet e do nxnsi t klass n kujdestari, duke
bashkpunuar me punonjsin social t shkolls pr shqetsimet dhe problemet e nxnsve t veant;
b)t siguroj rregull, disiplin, frym demokratike, harmoni dhe marrdhnie t ngrohta, miqsore me
nxnsit dhe ndrmjet tyre; t luftoj veset, veprimet e pahijshme dhe t ndaluara, t prcaktuara n DN dhe
rregulloren e brendshme t shkolls;
c) t kujdeset pr mirmbajtjen e regjistrit t klass, sipas rregullave t plotsoj dokumentacionin
shkollor prkats t klass q ka n kujdestari;
d)t siguroj nj partneritet t frytshm e konstruktiv me prindrit n dobi t PME ; ti informoj
rrregullisht ata pr rezultatet msimore, edukimin e sjelljen e fmijve t tyre.
5) Msuesi kujdestar harton dhe ndjek realizimin e planit edukativ pr klasn q ka n kujdestari.
Shtojca 5. Grafikt e dy anketimeve
C. Me msuesit pr knaqsin q t sjell puna
D. Me nxnsit pr komunikimin msues-nxns n klas dhe jasht saj

ccxxxii
 PRKUSHTIMI NORMATIV

100%

90%

80%

70%

60%
Dakord Plotsisht
50% Dakord
Dakord Pjeserisht
40% Neutral
Kundr Pjesrisht
30% Kundr
Kundr Totalisht
20%

10%

0%
1. Nuk ndjej ndonj 2. Edhe sikur t ishte 3. Do t ndjehesha 4. Kjo organizat 5. Nuk do ta lija 6. I detyrohem shum
detyrim pr t n t mirn time, nuk fajtor/e nse do ta lija meriton besnikrin organizatn tani sepse organizats sime.
qndruar me mendoj se sht e organizatn tani. time. ndjej detyrime ndaj
pundhnsin tim t drejt ta l njerzve n t.
tanishm. organizatn time tani.

PRKUSHTIMI I VAZHDIMSIS

100%

90%

80%

70%

60%

Plotsisht Dakord
50%
Dakord

40% Pjesrisht Dakord

Neutral
30% Pjesrisht Kundr
Kundr
20% Totalisht Kundr

10%

0%
1. Qndrimi n 2. Do t ishte shum e 3. Shumka nga jeta 4. Ndjej se kam shum 5. Nqs. nuk do t kisha 6. nj nga pasojat
organizatn time tani vshtir pr mua t ime do t shkatrrohej pak mundsi pr t dhn kaq shum nga negative t largimit
sht shtje largoheha nga nse un do t menduar pr largimin vetja pr kt nga kjo organizat, do
domosdoshmrie po organizata ime tani vendosja q ta lija nga organizarta. organizat, do t mund t ishte mungesa e
aq sa dhe dshire. dhe po t doja. organizatn time tani. t mendoja t punoja alternativave t
diku tjetr.. vlefshme pr nj pun
tjetr.

ccxxxiii
 PRKUSHTIMI EMOCIONAL

100%

90%

80%

70%

60%

Dakord Plotsisht
50% Dakord
Dakord Pjesrisht
40%
Neutral
Kundr Pjesrisht
30%
Kundr
Kundr Totalisht
20%

10%

0%
1. Do t isha 2. Ndjej me t 3. Nuk ndjej ti 4. Nuk ndjehem me organizatn 5. Nuk ndjehem si 6. Kjo organizat ka
shum i/e lumtur vrtet q prkas organizats i/e lidhur time. pjes e familjes n domethnie t
ta kaloja pjesn problemet e ksaj sime. emocionalisht organizatn time. madhe personale
tjetr t karrjers organizate jan pr mua.
sime n kt edhe t mijat.
organizat.

ccxxxiv
 SYNIME, TENDENCA LARGIMI

100%

90%

80%

70%

60%
Ka shum mundsi
Ka mundsi
50% Ka ca mundsi
Neutral
40% Ka pak mundsi
Ska mundsi
30% Ska absolutisht mundsi

20%

10%

0%
1. Njerzit n kt pun 2. Mendoj vazhdimisht ta 3. Ka shum mundsi ta l 4. Po krkoj nj pun 5. Do ta l punn sapo t
mendojn shpesh pr ta le kt pun. punn brenda vitit t tjetr n nj organizat gjej fardo pune tjetr.
ln. ardhshm. tjetr.

ccxxxv
 PRFSHIRJA

100%

90%

80%

70%

60%
Jam dakord totalisht
50% Jam dakord
Jam dakord pjeserisht

40% Jam neutral

Nuk jam dakord pjesrisht
Nuk jam dakord
30%
1nuk jam absolut-isht dakord

20%

10%

0%
1. Knaqsia m e 2. Gjerat m t 3. Jam me t vrtet 4. Un jetoj, ha dhe 5. Jam shum i/e 6. Shum gjera n
madhe n jetn time rndsishme q m profesionist/e n marr frym me prfshir n punn jetn time jan m
vjen nga puna. ndodhin kan t punn time. punn time. time. t rndsishme se
bjn me punn puna.
time.

KNAQSIA

100%

90%

80%

70%

60% Ska t bj me mua

Jam dakord plotsiht
Jam 50 % dakord
50%
Jam dakort
JamPjesrisht kundr
40%
Jam Kunder
Plotsisht Kunder
30%

20%

10%

0%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

ccxxxvi
1. Mendoj se paguhem sa duhet pr punn q bj.
2. N punn time shanset pr tu ngritur n detyr jan shum t vogla.
3. Shefi im sht mjaft i /e aft n punn e tij /e saj.
4. Nuk jam i/e knaqur me prfitimet q marr.
5. Kur e bj punn mir mar mirnjohjen q m takon.
6. Shum nga rregullat dhe procedurat n punn time vshtirsojn brjen e nj pune t mir.
7. M plqejn njerzit me t cilt punoj.
8. Ndonjher ndjej se puna ime sht e pakuptimt.
9. Komunikimi brenda organizats duket i mir.
10. Rritjet e rogs jan t pakta dhe t largta n koh.
11. Ata t cilt punojn mir kan mundsi pr ti ngritur n detyr.
12. Shefi im sht i padrejt me mua.
13. Prfitimet q marr ktu jan po aq t mira sa ato q ofrojn organizatat e tjera.
14. Nuk ndjehem i/e vlersuar pr punn q bj.
15. Prpjekjet e mija pr t brnj pun mir paguhen fare rrall nga drejtuesit e organizats dhe rregullat e saj.
16. M duhet t punoj shum pr shkak t paaftsis s njerzve me t cilt punoj.
17. M plqejn gjerat q bj n pun.
18. Nuk i kam t qarta synimet e ksaj organizate.
19. Mendoj se nuk vlersohem sa duhet nga organizata kur mendoj sa m paguajn.
20. Njerzit ktu prparojn po aq shpejt sa dhe n organizatat e tjera.
21. Shefit tim i interesojn pak ndjenjat e vertsve.
22. Prfitimet dhe t mirat ndahen n mnyr t barabart mes antarve t organizats.
23. Ka pak shprblime pr ata q punojn ktu.
24. Kam shum pr t br n pun.
25. Jam i/ e knaqur me kolegt e mi.
26. Shpesh mendoj se nuk e di se far po ndodh me organizatn.
27. Ndjehem krenar / e pr punn q bj.
28. Ndjehem i/e knaqur me mundsit q m ofrohen pr shtes rroge.
29. Ka prfitime q na rtakojn, por nuk na jan dhn.
30. M plqen shefi im.
31. kam shum pun me shkrim. (shkresurina).
32. Ndjej q prpjekjet e mija nuk shprblehen ashtu si duhet.
33. Jam i/e knaqur me mundsit q ofrohen pr ngritje n detyr.
34. Ka shum grindje dhe mosmarrveshje n pun.
35. Puna ime sht e kndshme.
36. Detyrat q jepen n pun nuk shpjegohen plotsisht.

ccxxxvii
 10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%

0%
100%
Paraqitja
Korrektesa
Koha
Prshndetja
T drejtuarit
Nxitja
T pyeturit
Zri
Fjalori
Saktsia
Kujtesa
Mendimi
Kreativiteti
Qndrimi
Humori
Kontrolli
Vlersimi
Miqsia
Prindrimi
Shikimi
Dgjimi
Lehtsimi
Shmangia
Zgjidhja
Arsyetimi
Parandalimi
T kuptuarit
Aftsimi
Pozicioni
Gjestet
Fytyra
Tiparet etike negaitive

Posturat
Aktrimi

ccxxxviii
Tiparet etike pozitive:
Objektivat
Kriteret
Realizimi
Tabela
Teknikat
Teknologjit
Organizimi
Grupet
Disiplina
Klima
Edukimi
Humanizmi
Socializimi
Demokratizimi
Profesionalizmi
Refleksionet
Etika

Disi
Mir
Mjaft.

Dobt
Sh. mir
Shembullor
 ABSTRAKTI: ETIKA PEDAGOGJIKE SI FAKTOR N EDUKIM
Studimi Etika Pedagogjike si faktor n Edukim prmban 19 kapituj. N shrbim t
ktij studimi jan sjell n fokus impresione dhe prvoja, vzhgime dhe anketa,
deduksione dhe opinione, kundrshti dhe refuzime, konspekte dhe citime idesh t njohura,
hulumtime e gjurmime dukurish t reja, kndvshtrime psikologjike e pedagogjike,
vshtrime dhe prfundime orgjinale t vendosura n nj sfond social, pedagogjik dhe etik.
Studimi sht fokusuar n qndrimin e msuesve ndaj profesionit dhe ndaj modeleve
msimore, n komunikimin emocional, n etikn e vlersimit, n udhheqjen etike t shkolls etj. Pr her t par n
kt studim jan paraqitur Betimi i msuesit, Kodi dhe Parimet Etike t Msuesis, etika e veprimeve praktike n
edukim, rrjedhat e shumta t komunikimit, marrdhniet mes partnerve, dilemat profesionale t msuesit, konfliktet
e interesave; raportet mes etiks dhe estetiks, filozofis s vlerave dhe psikologjis s edukimit.
Studimi mundson q ju t reflektoni mbi shum elemente q prbjn etikn padagogjike dhe udhheqjen
etike t shkolls; ju njeh me prbrsit e saj m t rndsishm. Studimi krijon bindjen se suksesi i shkolls varet
ndjeshm nga ndikimi i etiks pedagogjike dhe udhheqjes etike t saj. Pasi ajo ka thon dhe bjn drejtuesit dhe
msuesit, marrdhnia mes fjals dhe veprs, mes ligjit dhe etiks sht ajo q ka rndsi n suksesin e institucionit.

THE ABSTARCT:THE PEDAGOGICAL ETHICS AS A FACTOR IN EDUCATION

The research "The pedagogical ethics as a factor in education" contains 19 chapters. In this research service
are brought into focus impressions and experiences, observations and surveys, deductions and opinions,
controversies and refusals, records and quotations of well known ideas, research or research new phenomena,
psychological and pedagogical perspectives, insights and conclusions orginal set in a background social,
pedagogical and ethical.
This research is focused on the attitude of the teachers to their profession and to different models of
teaching, on the emotional communication and the ethics of appraisal ( valuation). In this book, for the first time,
there has been introduced The Teachers Oath The Code and the Esthetical Principles of Teaching, Ethics of
Practical Activities in Education, different ways of communication, relations between partners, the professional
dilemma of the teacher, conflict of interests, the proportion of ethics to esthetics and that of the philosophy of
values to the psychology of education.
To complete this research different ways, means and situations have been brought into focus. Some of them
have been questionnaires, deductions, opinions and objections, records and quotations of well known ideas, original
conclusions, psychological and pedagogical attitudes. All these have been studied and considered in a social and
ethics background.
Fusha e Studimit: Etik Pedagogjike, Psikologji Komunikimi,
Fjal Kye: Etik humane, etik profesionale, etika e msuesit, udhheqje etike e shkolls, qndrime etike
dhe jo etike, marrdhnie msues-nxns, psikologji komunikimi, morali dhe ligji, respektim i t drejtave t fmijs,
modelet e msimdhnies etike, etik vlersimi, modele etike n komunikim, Kodi dhe Parimet e Etiks
Pedagogjike, vlera etike: respekti, dashuria, mirbesimi; dukurit jo etike: presionet, ndshkimet, prfitimet etj.

ccxxxix
ccxl