T.C.

Radyo ve Televizyon st Kurulu

TRKYEDE GRSEL VE TSEL MEDYA PAZAR ANALZ

UZMANLIK TEZ

Yasemin DEDE

ANKARA

Kasm/2011
 T.C.

Radyo ve Televizyon st Kurulu

TRKYEDE GRSEL VE TSEL MEDYA PAZAR ANALZ

UZMANLIK TEZ

Yasemin DEDE

DANIMAN

rfan BARUT
Strateji Gelitirme Dairesi Bakan

ANKARA

Kasm/2011
Radyo ve Televizyon st Kurulu Bakanlna

Bu alma, Tez Deerlendirme Komisyonu tarafndan oy birlii/oy okluu ile

Uzmanlk Tezi olarak kabul edilmitir.

Ad Soyad mza

Bakan : Prof. Dr. Davut Dursun

(RTK Bakan)

ye : Volkan ztrk
(RTK Bakan Yardmcs)

ye : rfan Barut
(Strateji Gelitirme Dairesi Bakan)

ONAY
.../.../2...

st Kurul Bakan

i
 TEZ TESLM TUTANAI VE DORULUK BEYANI

Radyo ve Televizyon st Kurulu Uzman Yardmcl Giri ve Yeterlik

Snavlar ile Uzmanla Atanma, Yetitirilme, Grev, Yetki ve alma Usul ve
Esaslar Hakknda Ynetmeliin 19uncu maddesinin 4nc fkrasna istinaden
kartlan Radyo ve Televizyon st Kurulu Tez Hazrlama Ynergesine uygun
olarak hazrlam olduum uzmanlk tezi iliikte sunulmutur.
Bu uzmanlk tezindeki btn bilgilerin akademik kurallara ve etik davran
ilkelerine uygun olarak toplayp sunduumu; ayrca, bu kural ve ilkelerin gerei
olarak, almada bana ait olmayan tm veri, dnce ve sonular andm ve
kaynan gsterdiimi beyan ederim.
Bilgilerinizi ve gereini arz ederim.

11/11/2011
Yasemin DEDE
st Kurul Uzman Yardmcs
Uzmanlk Tezinin Ad: Trkiyede Grsel ve itsel Medya Pazar Analizi

EK:
1-Tez (3 Adet)
2-CD (1 Adet)

Tezi Teslim Alan

Daire Bakan

Tarih

Ad-Soyad-mzas

ii
 TEEKKR

Trkiyedekigrsel ve iitsel medya pazarnniktisadi analizinin gerekliliini

vurgulayarak bizzat tez konumu belirleyen ve almann hazrlanmasnda bilgilerini,
fikirlerini, emeini ve nerilerini esirgemeyen Radyo ve Televizyon st Kurulu
Bakan Prof. Dr. Davut Dursuna, tez almama deerli fikirleriyle nemli katklar
sunan Radyo ve Televizyon st Kurulu Bakan Yardmcs Volkan ztrk'e, youn
i temposu ierisinde zaman ayrarak almaya deerli katklar salayan tez
danmanm Strateji Gelitirme Dairesi Bakan rfan BARUTa teekkr bir bor
bilirim. Ayrca tezinreklam gelirleri ile ilgili blmnn hazrlanmasnda byk
katk sunan dari ve Mali ler Dairesi Bakan Yardmcs evki Hakan Durak ve st
Kurul Uzman Emine AYBARa ve deerli vaktini ayrarak tezimi okuyan ve
dzeltmelerde yardmc olan st Kurul Maviri Cengiz Karakaolu'na, st Kurul
uzman Emel Sapmaz, Ahmet Akaln ve Atakan Erdem'e teekkr ederim.
Tez almalarm srasnda yandan byk olgunluk gstererek annesinin
almasna frsat veren olum Asm Ahmet'e, benden manevi desteini esirgemeyen
annem, babam ve eime teekkr ederim.

iii
 NDEKLER

ONAY SAYFASI ......................................................................................................... i

DORULUK BEYANI .............................................................................................. ii

TEEKKR .............................................................................................................. iii

NDEKLER ......................................................................................................... iv

KISALTMALAR ..................................................................................................... vii

TABLO VE EKLLER LSTES ........................................................................ viii

GR .......................................................................................................................... 1

BRNC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTR ......................................................... 8

1.1. SEKTRN TANIMI VE GELM .............................................................. 8

1.2. SEKTRDEK AKTRLER .......................................................................... 13

KNC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTRNDE STHDAM ......................... 23

2.1. YAYINCILIK SEKTR STHDAM BYKL ................................ 24

2.1.1. Yaynclk Sektr stihdam Byklnn Ulusal, Blgesel ve Yerel

Yaynclar Asndan ncelenmesi ............................................................................. 26

2.1.2. Yaynclk Sektr stihdam Byklnn Radyo, Televizyon ve

Radyo-Televizyon Yaynclar Asndan ncelenmesi ............................................. 32

2.1.2.1. Radyo Yayncl stihdam Bykl .............................................. 35

2.1.2.2. Televizyon Yayncl stihdam Bykl ........................................ 40

2.1.2.3. Radyo-Televizyon Yayncl stihdam Bykl ........................... 45

iv
 NC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTRNDE REKLAM GELRLER

DEM, PAYLAIMI VE 6112 SAYILI KANUN'UN ETKLER .............. 51

3.1. REKLAM GELRLER ................................................................................... 53

3.1.1. Televizyon Yayncl Reklam Gelirleri ................................................... 54

3.1.2. Radyo Yayncl Reklam Gelirleri .......................................................... 62

3.2. REKLAM GELRLER PAYLAIMI ........................................................... 66

3.2.1. Reklam Gelirlerinin Radyo ve Televizyon Yaynclar Arasndaki

Paylam .................................................................................................................... 66

3.2.2. Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclarn Reklam Geliri Paylam ............. 68

3.2.3. Televizyon Yayncl Reklam Gelirlerinin Paylam ............................. 71

3.2.4. Radyo Yayncl Reklam Gelirlerinin Paylam .................................... 72

3.3. 6112 SAYILI KANUN'UN REKLAM GELRLERNE ETKS ................... 73

DRDNC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTRNDE FNANSAL DEERLER .. 79

4.1. YAYINCILIK SEKTR RETM DEER ............................................... 80

4.1.1. Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclk retim Deeri................................. 82

4.1.2. Radyo, Televizyon ve Radyo-Televizyon Yayncl retim Deeri....... 87

4.1.2.1. Radyo Yayncl Sektr retim Deeri ............................................ 90

4.1.2.2. Televizyon Yayncl Sektr retim Deeri .................................... 95

4.1.2.3. Radyo-Televizyon Yayncl Sektr retim Deeri ........................ 99

4.2. YAYINCILIK SEKTR KATMA DEER ............................................. 103

4.2.1. Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclk Katma Deeri ............................... 106

4.2.2. Radyo, Televizyon ve Radyo-Televizyon Yayncl Katma Deeri ..... 109

v
SONU .................................................................................................................... 114

KAYNAKA .......................................................................................................... 122

EKLER

EK-1 Yaync Kurulu Says Deiimi ................................................................ 127

EK-2 Reklam Gelirlerinin Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo ve Televizyon

Yaynclar Arasnda Paylam................................................................................ 128

ZET....................................................................................................................... 129

ABSTRACT ............................................................................................................ 130

ZGEM ............................................................................................................ 131

vi
KISALTMALAR

AB Avrupa Birlii
DE Devlet statistik Enstits
EFS (NACE) Avrupa Topluluunda Ekonomik Faaliyetlerin statistiki
Snflamas (Classification Of Economic Activities In The
European Community)
GSYH Gayri Safi Yurtii Hasla
IPTV Internet Protokol Televizyonu (Internet Protocol Television)
PTT Posta ve Telgraf Tekilat Genel Mdrl
RTK Radyo ve Televizyon st Kurulu
SGK Sosyal Gvenlik Kurumu
TEPAV Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf
TESEV Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf
TL Trk Liras
TRT Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
TK Trkiye statistik Kurumu
USSC (ISIC) Birlemi Milletlerin Tm Ekonomik Faaliyetlerin
Uluslararas Standart Sanayi Snflamas (International
Standard Industrial Classification of All Economic Activities
of the United Nations)

vii

TABLO VE EKLLER LSTES

Tablo 1.1. Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaync Baznda Yllara Gre Yaync

Kurulu Says ........................................................................................... 16

ekil 1.1 Yaync Saysnn Yllara Gre Deiimi .................................................. 17

ekil 1.2 Yllara Gre Ulusal Yaync Says ve Ulusal Yaync Kurulu Saysnn
Tm Yaync Kurulu Saysna Oran ....................................................... 19

ekil 1.3 Yllara Gre Blgesel Yaync Says ve Blgesel Yaync Kurulu
Saysnn Tm Yaync Kurulu Saysna Oran ........................................ 20

ekil 1.4 Yllara Gre Yerel Yaync Says ve Yerel Yaync Kurulu Saysnn
Tm Yaync Kurulu Saysna Oran ........................................................ 21

ekil 2.1 Yaynclk Sektr alan Says, cretle alan Says ve cretle
alan Personel Orannn Zamana Gre Deiimi ................................... 25

ekil 2.2 Yaynclk stihdam Byklnn Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclar

Arasndaki Paylamnn Yllara Gre Deiimi ........................................ 28

ekil 2.3 Ulusal Yaynclk stihdam Byklnn Yllara Gre Deiimi ........... 29

ekil 2.4 Blgesel Yaynclk stihdam Byklnn Yllara Gre Deiimi ....... 30

ekil 2.5 Yerel Yaynclk stihdam Byklnn Yllara Gre Deiimi ........... 31

ekil 2.6 Radyo, Televizyon ve Radyo-Televizyon Yayncl cretle alan

Saysnn Yllara Gre Deiimi ............................................................... 33

ekil 2.7. Radyo Yayncl stihdam Yllara Gre Deiimi ................................. 39

ekil 2.8 Televizyon Yayncl stihdam Yllara Gre Deiimi .......................... 44

ekil 2.9 Radyo-Televizyon Yayncl stihdam Yllara Gre Deiimi .............. 48

ekil 3.1 Televizyon Yayncl Reklam Gelirinin Yllara Gre Deiimi ............. 55

ekil 3.2 Ulusal, Blgesel ve Yerel Televizyon Reklam Gelirleri Yllara

Gre Deiimi ............................................................................................. 58

ekil 3.3 Kablo, Uydu Televizyonu ve Platform letmecisi Reklam Gelirleri

Yllara Gre Deiimi ................................................................................. 61

viii
ekil 3.4 Radyo Yayncl Reklam Gelirinin Yllara Gre Deiimi .................... 62

ekil 3.5 Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo Reklam Gelirleri Yllara

Gre Deiimi .......................................................................................... 65

ekil 3.6 Reklam Gelirlerinin Televizyon ve Radyo Yaynclar Arasnda

Paylamnn Yllara Gre Deiimi .......................................................... 67

ekil 3.7 Reklam Pastasnn Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclar Arasndaki

Paylamnn Yllara Gre Deiimi ........................................................... 68

ekil 3.8 Televizyon Yayncl Reklam Gelirlerinin Ulusal, Blgesel, Yerel,

Kablo, Uydu, Platform Yaynclar Arasndaki Paylamnn Yllara
Gre Deiimi ........................................................................................... 71

ekil 3.9 Radyo Yayncl Reklam Gelirlerinin Ulusal, Blgesel, Yerel, Kablo
Yaynclar Arasndaki Paylamnn Yllara Gre Deiimi .................... 73

ekil 4.1 Yaynclk Sektr retim Deerinin Zamanla Deiimi ........................ 81

ekil 4.2 Ulusal Yaynclk Sektr retim Deerinin Zamanla Deiimi ............... 82

ekil 4.3.Blgesel ve Yerel Yaynclk Sektrleri retim Deerinin

Zamanla Deiimi ..................................................................................... 84

ekil 4.4 Ana Faaliyet Konularna Gre Yaynclk retim Deerinin

Zamanla Deiimi .................................................................................... 89

ekil 4.5 Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo Yayncs retim Deeri Yllara
Gre Deiimi ............................................................................................ 92

ekil 4.6 Ulusal, Blgesel ve Yerel TV Yayncs retim Deeri Yllara Gre
Deiimi .................................................................................................... 98

ekil 4.7 Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo-TV Yayncs retim Deeri

Yllara Gre Deiimi .............................................................................. 101

ekil 4.8 Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi .................. 104

ekil 4.9 Ulusal Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi ....... 106

ekil 4.10 Blgesel Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre

Deiimi .................................................................................................. 107

ix
ekil 4.11 Yerel Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi ...... 108

ekil 4.12 Radyo Yayncl Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi ... 109

ekil 4.13 Televizyon Yayncl Sektr Katma Deerinin Yllara Gre

Deiimi .................................................................................................. 110

ekil 4.14 Radyo-Televizyon Yayncl Sektr Katma Deerinin Yllara

Gre Deiimi ........................................................................................ 111

ekil 4.15 Radyo-Televizyon Yayncl Sektr Katma Deerinin GSYH

Paynn Yllara Gre Deiimi ................................................................ 112

x
 GR

Yirmi birinci yzylda grsel ve iitsel medya, yalnz bireyleri deil,

toplumlar da ekillendiren bir yap olarak karmza kmaktadr. Radyo ve
televizyon yaynlar, hayatmza Trkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) ile
girmi ve doksanl yllarda zel yayncln ortaya karak televizyon ve radyolarda
ok sesliliin balamasyla beraber, bireyin eitim ve geliim srecinde aile, okul,
arkada gibi faktrlerinin yannda sosyal yapy etkileyen temel elerden biri olarak
yerini almtr. rnein, 1969da astronotlarn Aya ayak basmalar, televizyon
ekranlarndan izlendii gibi, 1974 ylnda balayan Kbrs Bar Harektndan tm
Trkiye, radyo ve televizyon yaynlaryla haberdar olmutur. Bugn insanlar
televizyon ekran zerinden tm kltrleri tanma, ok farkl corafyalara tanklk
etme imkn bulabilmekle birlikte, savalar, alk ve seller gibi felaketleri de
televizyon ekranlarndan takip edebilmektedir. Bylelikle gnmz insan hayat
standartlarn, yaam tarzn ve gelecekte olmak istedii konumu, hatta hayata ve
olaylara bak asn televizyon ekranlar zerinden sunulan rol modelleri de rnek
alarak belirlemektedir. Toplumun ekirdei olan bireydeki deiimin sonucunda
toplumlar da radyo ve televizyon yaynlar sayesinde dnm geirmektedir.

lkemizde devlet eliyle balayan radyo ve televizyon yayncl sektr,

ilerleyen teknolojik imknlar sayesinde doksanl yllarda ortaya kan zel radyo ve
televizyon yaynlarnn, toplum desteini de arkasna almasyla 1994 ylnda
yrrle giren 3984 sayl Kanun ile kurulan yasal zemin sayesinde byk bir
genileme yaamtr. Radyo ve televizyon yayncl sektr son 20 ylda ok
byk bir ilerleme kaydetmitir. yle ki, tek televizyon kanal olan TRT kanalnn
stiklal Mar ile aln heyecanla bekleyen ocuklarn nesli, zel televizyon
yaynclnn balad yllara tanklk etmi, zel radyolarn kapatlmasna halkn
kurdelelerle yryerek de olsa tepkisini gzlemlemi, 24 saat kesintisiz yayna geie

1
ahit olmu ve imdilerde ise interaktif yaynclk hizmeti almaya balamtr.
Teknolojik gelimeler karsnda eskiyen 3984 sayl Kanun, yerini yeni nesil
yaynclk teknolojileriyle uyumlu 6112 sayl Kanuna brakmtr. Teknolojide
yaanan bu geliim srecinin, yaynclk sektrnde ekonomik bir geliim boyutu da
mevcuttur.

Radyo ve Televizyon st Kurulunun dzenleyipdenetlediisektrn

anlalmas adna, gerek zel gerekse resmi kurumlar tarafndan yaplan almalarda
genellikle sosyoloji, psikoloji, iletiim bilimleri gibi iktisat d disiplinlerin
kullanlmas yaygndr. Yaplan bu almalarda ounlukla ama, medya ieriinin
analiz edilerek iinde bulunduumuz toplumsal yap ya da sosyal ve kltrel deerler
sistemine daha geni adan bakabilecek bir perspektif gelitirmek, radyo ve
televizyon yaynlarnn kitleler zerindeki etkisini aratrmaktr. Ancak dikkat
edilmesi gereken bir husus da medya sektrnde faaliyet gsteren kurulularn birer
ticari iletme olular itibaryla mal ve hizmet retimi srecindeki davranlarnn,
kaynak tedariki ve ynetimi, rekabeti koullar, byme hedefleri gibi pek ok
iktisadi etkeni dikkate alarak ekillenmek zorunda olmasdr. Yaynclk
teknolojilerinde yaanan gelimelerin iktisadi etkilerinin mevcut olmas yannda,
yaynclkta yaanan herhangi bir gelimenin ekonomik dinamikleri etkileyecei de
rahatlkla ngrlebilir. Bu nedenle, medya kurulu ve sektrlerinin iktisadi
motivasyonlarnn ve geliimlerinin anlalmas adna yaplacak aratrmalar byk
nem tamaktadr.

Yaplan bu almada asl ama, Radyo ve Televizyon st Kurulunun

dzenleyip denetledii alan olan grsel ve iitsel medya sektrndeki kurulularn
karar alma srelerindeki tutum ve eilimlerini byk oranda etkileyen gelir
dzeyleri, istihdam bykl, retmi olduklar mal ve hizmet deerleri ile lke
ekonomisine katklar asndan kurulduklar gnden bugne gsterdikleri geliim
srecini ortaya koymaktr. Sz konusu deiimin yaynclarn faaliyet konusuna
gre1 ve yayn alan kapsamna gre (ulusal, blgesel ve yerel) snflandrlarak

1
Yaynclar faaliyet konusuna gre radyo yayncs, televizyon yayncs ve hem radyo hem de
televizyon yayncs olmak zere gruptan olumaktadr.

2
sunulmasyla, kendine zg karakteristik zellikleri olan alt sektrlere dair yeni
anlay vebak as gelitirilmesi hedeflenmektedir.

Yaynclk sektrnn almamz kapsamnda incelenecek aktrleri olan

yaync kurulularla ilgili ilk husus sektrdeki aktr saysnda yaanan deiimdir.
zel yaync kurulularn ortaya k ekli sektre olan youn talebin bir
gstergesidir. Yaync kurulu saysnda yaanan deiimlerin incelenmesiyle,
yatrmclar arasnda yaynclk sektrne duyulan talebin art veya azalnn ortaya
konulmas, sektrdeki rekabeti ortam iinde aktr saysnda bir denge noktasna
gelinmesi hakknda bilgi edinilmesi hedeflenmektedir. Yaync kurulu saysnn
deiiminin izlenmesi, retilen mal ve hizmet deerinin ve sektrn lke
ekonomisine katksnn incelenmesi srasnda grlen ykselme ve dlerin
yorumlanmas asndan da faydaldr. Bu sayede retim deeri ve katma deerde
yaanan artlarn kaynann sektrde yaanan bir geliim sonucu veya yaync
saysndaki art kaynakl olduunun ayrmnn yaplmas da mmkn olacaktr.

Reklam gelirleri yaync kurulularn en temel geliri olarak

deerlendirileceinden yaynclk sektrndeki geliim iin gerekli olan unsurlardan
birisidir. Firmalarn kendi rnlerini tercih eden mteri saysn ve satlarn
artrmak amacyla kaynaklarndan pay ayrarak gerekletirdii reklam
harcamalarnn iktisadi boyutu firmann talep erisinin da kaymasn salayacak bir
etki oluturmak olarak zetlenebilir.2 Ayn ekilde yaynclk sektrndeki
kurulularn motivasyonu da reklam geliri kaynandaki paylarn artrarak kendi
firmalarn gelitirmek iin imkn hazrlamaktr. Bu nedenle, grsel iitsel medya alt
sektrlerinin nmzdeki yllarda beklenen geliimleri de, gemiten gnmze
reklam gelirlerinden elde ettikleri payn bykl ve reklam gelirinin miktarndaki
byme ile doru orantldr. Bu sebeple, bu alt sektrlerin reklam gelirlerinin
miktarndaki deiimin, reklam pastas olarak adlandrlan reklam verenlerin
kaynaklarndan aldklar paylarn deiiminin tek bir alma altnda sunulmas,
sektr dzenleyen ve denetleyen otoritenin sektre yn verecek politikalar
gelitirmesi asndan nemli grlmektedir. Bu balamda 2011 yl Mart aynda

2
Gillian Doyle, Understanding Media Economics, Sage Publications Inc., London, 2002, s. 41

3
yrrle giren 6112 sayl Kanunun reklam gelirleri zerindeki ksa vadeli etkileri
almamz kapsamnda incelenmitir.

Grsel iitsel medya sektrnn istihdam bykl, retilen mal ve

hizmetlerin toplam deeri ve lke ekonomisine kazandrd katma deerinin
incelenmesi de sektrn ekonomik bykl ve etkinliini ortaya koyacak dier
unsurlar olarak deerlendirilmektedir. stihdamn incelenmesiyle ncelikli olarak
yaynclk endstrisi iindeki igcnn lke istihdamna olan katks ortaya
konulacaktr. Yaynclk sektr istihdamndaki deiimin, retilen hizmet deeri ve
katma deer ile ilikilendirilmesiyle grsel ve iitsel medya sektr ekonomik
etkinliindeki sorunlarn tespiti hedeflenmektedir. Yllk retilen mal ve hizmetler
toplam olan retim deeri deiiminin incelenmesi, yaynclk sektr ekonomik
etkinliinin dzeyini ortaya koyacaktr. Sektrde retilen mal ve hizmet deerinin
retim maliyetleri ile dier sektrlerden alnan mal ve hizmet satn allarndan
arndrlmasyla elde edilen katma deerin incelenmesi ise yaynclk sektrnn
ekonomik bykl ve lke ekonomisine katksn ortaya koyacaktr. retim deeri
ile beraber incelenen katma deerin, yaynclk alt sektrlerinin verimlilii ve dier
sektrlere olan bamlln da ortaya karmas beklenmektedir.

alma temel olarak drt blmden olumaktadr. Radyo ve televizyon

yaync kurulularnn ortaya k ve saylarndaki deiimi inceleyen birinci
blmn ardndan, ikinci blm altnda yaynclk sektr istihdam bykl
incelenmektedir. nc blmde, yaync kurulularn ana gelir kayna olan
reklam gelirleri deiimi ve paylam sunulacaktr. Drdnc blm altnda ise
yaynclk sektr retim deeri ve katma deerinin geliimi yer almaktadr.

almamz kapsamnda kullanlan yaync says, yaynclk sektr

istihdam, retim deeri ve katma deeri ile ilgili veriler Trkiye statistik Kurumu
(TK) verileridir. Reklam gelirleriyle ilgili TK verilerinden faydalanlmsa da,
temel olarak Radyo ve Televizyon st Kurulu dari ve Mali ler Daire
Bakanlndan alnan veriler esas alnmtr.

4
 TK lke ekonomisini oluturan sektrlerin durumlarn izlemek amacyla
cari anketler dzenlemektedir. almamzda kullanlan TK verileri bu anket
almalar kapsamnda derlenmi olan verilerdir. TK verileri zel yaync
kurulular ile kamu yayn kuruluu olan TRT'ye ait bilgileri kapsamaktadr. Radyo
ve Televizyon Kurumlar Anketiyle, RTKten alnan yaync kurulu adresleri
dorultusunda yaync kurulularn iktisadi faaliyeti, alan says, cari harcamalar,
gelirleri gibi veriler derlenmektedir. lk defa 1996 ylnda yaplarak 1995 ylna
ilikin bilgilerin derlendii anket almas, TIKin alanda yapm olduu ilk
kapsaml almadr.3 TK in karm olduu Radyo ve Televizyon Kurumlar
statistii verileri 1995-2007 yllar iin basl yayn olarak bulunmaktadr. TK
yaynlarndan statistik Gstergeler 1923-2009, Trkiye statistik Yll 2010 ve
TK web sitesi zerinden yaynlanan statistikleri- Giriim statistikleri altndaki
Radyo ve Televizyon Kurumlaryla ilgili verilerden de faydalanarak 2008 ve 2009
yllarnn verilerine de ulalmtr. Ancak 2010 yl verileri analiz aamasnda
olduu ve henz yaynlanmadndan almamza dhil edilememitir.4 Reklam
gelirleri verileri ise RTK dari ve Mali ler Dairesi Bakanlndan alnm olup,
1998-2010 dnemini kapsamaktadr. Bununla birlikte, 6112 sayl Kanunun reklam
gelirleri zerindeki etkisinin incelenmesi amal 2011 yl aylk verileri de
kullanlmtr.

TK verilerinin kapsad dnem olan 1995-2009 yllar 3984 sayl

Kanunun yrrlkte olduu yllardr. TK 2009 ylna kadar sadece karasal ortam
zerinden yayn yapan kurulularla ilgili verileri derlemi, 2009 ylnda uydu, kablo
ve IPTV bal altnda dier ortamlarla ilgili verileri de toplamaya balamtr.
TK verileri ile ilgili dier bir nemli husus ise verilerde meydana gelen yapsal
deiikliktir. 1995-2001 dnemine ait istatistik veriler Birlemi Milletlerin Tm
Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi Snflamasna (USSS-ISIC
Rev.3) dayal olarak hazrlanan Hizmet Faaliyeti Snflamas kapsamnda yer alan
Radyo ve Televizyon Faaliyetlerini kapsamaktadr. 2002-2007 dnemine ait veriler
ise Avrupa Topluluunda Ekonomik Faaliyetlerin statistiki Snflamas iinde yer

3
DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995, DE Matbaas, Ankara, 1998, s. III
4
29.09.2011 tarih ve 622.02.5841 sayl 12F-statistiki bilgi talebi konulu TK Yayn ve Bilgi
Datm Daire Bakanl yazs

5
alan Radyo ve Televizyon Faaliyetlerini kapsamaktadr. 2008-2009 dneminin EFS
(Rev.2) standardna uygun istatistiki veriler derlenerek yaynlanm olmas
nedeniylebaz verilerdesrekli olmama durumu sz konusudur. almamzn
ilerleyen blmlerinde incelenen verilere ait ayrntl bilgiler blm balarnda
sunulmutur.

almada yaynclk sektr, faaliyet konusu ve yayn alan kapsam olmak

zere iki ana snflandrma altnda incelenmitir. Faaliyet konusuna gre yaplan
snflandrmada yaynclar radyo, televizyon ve radyo-televizyon yayncs olmak
zere gruptan olumaktadr. Yayn alan kapsamna gre yaplan snflandrma ise
6112 sayl Kanun (ve mlga 3984 sayl Kanunun) tanmlar kapsamnda yer alan
ulusal, blgesel ve yerel yaync gruplar mevcuttur. Yaync kurulular iki
snflandrma sistemiyle ayrntl olarak incelenmekte ve bylece farkl karakteristik
zelliklere sahip yaync kurulularn gl ve zayf ynlerinin ne karlmas
hedeflenmektedir.

almamzla ilgili dier nemli husus, yaynclk sektr ile ilgili finansal
ltlerin yer ald blm altnda incelenen verilerin nominal (parasal) deerler
oluu sebebiyle karlatrmal analiz iin normalizasyona ihtiya duyulmasdr. Cari
deerler olarak da bilinen nominal deerler, sektrle ilgili reklam gelirleri, retim
deeri ve katma deer byklklerinin yllara gre ulat toplam deeri gstermesi
asndan nemlidir. Ancak parasal deerlerin yllara gre kyaslanabilmesi iin
enflasyon artndan kurtarlarak reel deerlere evrilmesi gerekmektedir. Aksi halde
zaman ierisinde verilen iki deerin birbiri ile kyaslanmas ayn dnem para
deerine gre normalizasyon yaplmadan mmkn olmamaktadr. rnein 1995
ylnn 2000 liras olan 2 milyon Trk Lirasnn 1995 ylndaki satn alma gc ile
2011 ylnn 2000 Trk Lirasnn 2011 ylnda satn alma gcnn farkl oluu
bahsedilen parasal deerin hangi yla ait olduunun belirtilmesini gerekli
klmaktadr. Bu nedenle almamz altnda para ile ilgili ltler hem nominal
olarak (cari fiyatlarla), hem de reel olarak (sabit fiyatlarla) verilmitir. Gerekli
normalizasyon iin kullanlan fiyat endeksi ise TKin 1994 Temel Yll Tketici
Fiyatlar Endeksi Harcama Gruplarna Gre Endeks Saylar bal altnda verilmi

6
olan Elence ve Kltr Fiyat Endeksidir. Kullanlan fiyat endeksi dhilinde sabit
fiyatlara evirilen deerler ise 2003 yl parasal deerleridir. Parasal deer yl olarak
2003 ylnn seilmesinde TKin son olarak yaynlamaya balad fiyat
endekslerinin 2003 yl bazl olmas temel alnmtr. 2003 ylndan sonra Trkiye
ekonomisinin gsterdii kararl yap nedeniyle 2003 yl fiyatlaryla gnmz parasal
deerlerinden ve gemi yllara ait parasal deerlerden bahsetmenin daha anlaml
olaca deerlendirilmitir.

Trkiyedeki radyo ve televizyon yaynclyla ilgili iktisadi almalar

snrl saydadr. Bu almalarn ilki saylabilecek Medya Ekonomisi ve Trkiye
rnei (Sylemez A. 1997) medya ekonomisinin teorik temellerini aklayc ve bu
kuramsal yapnn grsel, iitsel ve yazl basna uygulamasn gsterir bir alma
niteliindedir. Radyo Televizyon Yaynclar Meslek Birliinin yaptrm olduu
2009 Yl Reklam Verileriyle Radyo ve Televizyon Yayncl Sektr Raporu ve
2010Yl Reklam Verileriyle Radyo ve Televizyon Yayncl Sektr Raporu'nda da
snrl saydaki kaynak hususuna deinilmi, radyo ve televizyon yayncl sektr
geliimi reklam yatrm verileri zerinden deerlendirilmitir. Medya sektr ile
ilgili dier kapsaml bir alma ise Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf
(TESEV)in yayn olan Trkiyede Medyann Ekonomi Politii: Sektr Analizi
(Szeri C, Gney Z, 2011)dir. Sz konusu alma radyo ve televizyon yayncl
sektr retim deeri, katma deerine ait bir analiz iermemektedir. almamz
kapsamnda incelenen konulardan istihdama ait bilgiler 2010 yl iin sunulmakta ve
reklam gelirleri paylam ise sadece 2008-2010 yl aral iin verilmektedir.
Yaynclk sektr reklam gelirlerinin 1995 ylndan gnmze deiimi ve radyo ve
televizyon yaynclar arasndaki paylamn sunan bir alma bulunmamaktadr.
almamzn yaynclk sektr geliimini retim deeri ve katma deeri asndan
inceleyen ilk aratrma oluu da sektrn dinamiklerine ilikin farkl bir bak as
gelitirmesi ynnden nemlidir. Yaynclk sektrnn geirmi olduu tarihsel
geliimle gstermi olduu ekonomik gelimeyi; yaynclk sektrndeki aktr
saysndaki deiim, istihdam bykl ve finansal ltlerin deiiminin gz
nne serilmesiyle ortaya koyan bir alma olan tezimizin alana deerli bir katkda
bulunmas hedeflenmektedir.

7
 BRNCBLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTR

1.1 SEKTRN TANIMI VE GELM

Radyo ve Televizyon st Kurulunca dzenlenen ve denetlenen radyo ve

televizyon yayncl sektr, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi altnda,
her trl teknik, usul ve aralarla ve her ne isim altnda olursa olsun elektromanyetik
dalgalar veya dier yollarla yaplan radyo, televizyon ve istee bal yayn
hizmetlerini kapsamaktadr.5 Trkiyede 2011 yl itibar ilekablo, uydu ve karasal
ortamlardan yaplan yaynlar "6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve
Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun" kapsamnda dzenlenmekte ve
denetlenmektedir.

Kablo ortam, yayn hizmetinin her trl kablo altyaps zerinden abonelere
iletildii ortam ifade eder. 15.06.2011 tarihinde yrrle giren Radyo ve
Televizyon st Kurulu Kablolu Yayn Ynetmelii gereince IPTV yayn hizmeti de
kablo ortamndan iletilen yayn kapsamna dhil edilmitir.6 Uydu ortam, yayn
hizmetinin uydu kapasitesi vastasyla alclara iletildii ortam ifade eder.

Karasal ortam, yayn hizmetinin karasal verici sistemleri vastasyla alclara

iletildii ortam ifade eder. Karasal ortamdan kamuya cretsiz olarak yaplan tm
radyo ve televizyon yaynlar, yayn yaplan alann geniliine gre ulusal, blgesel
ve yerel televizyon olarak snflandrlmtr. Bu snflarn tanm 6112 sayl Radyo
ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunda aka
belirtilmitir.

5
6112, Madde 2/1, 03.03.2011
6
Radyo ve Televizyon st Kurulu Kablolu Yayn Ynetmelii, Madde 2/1, 15.06.2011

8
 Buna gre;
Ulusal yayn, lke nfusunun asgar yzde yetmiine ve st Kurulca
belirlenen yerleim yerlerine karasal ortamdan ulatrlan yayn hizmetini,
Blgesel yayn, bir corafi blge iindeki illerin toplam nfusunun
asgari yzde yetmiine ve st Kurulca corafi blge iinde belirlenen illere
ulatrlan yayn hizmetini,
Yerel yayn, en fazla bir ilin snrlar iine karasal ortamdan
ulatrlan yayn hizmetini ifade eder.

Trkiyede 2011 yl itibarylayayn yapan 521 televizyon yayncs ve 1117

radyo yayncs kurulu mevcuttur. Karasal ortamdan yayn yapmak zere toplam
249 televizyon, 1062 radyo yayn kuruluunun lisans bavurusu mevcut olup, bu
yaynclar 6112 sayl Kanunun Geici 4nc maddesi kapsamnda yaynlarn
srdrmektedir. Karasal ortamdan televizyon yayn yapmakta olan kurulularn 25i
ulusal, 15i blgesel ve 207si yerel yaync statsnde olup radyo yayncs
kurulularn ise 38iulusal, 98i blgesel ve 922si yerel yayncdr. Uydu ortamndan
yayn yapan 184televizyon, 59radyo yayncs ve kablo ortamndan yayn yapan 90
televizyon yayncs mevcuttur.7 Ayrca 1 IPTV,2 uydu ve 1 kablo platform
iletmecisi bulunmaktadr.8 Devlet eliyle televizyon yayn yapan Trkiye Radyo
Televizyon Kurumunun (TRT) da 15 televizyon kanal, 15 radyo kanal
bulunmaktadr. 9

Trkiyede radyo sektr ilk olarak karasal ortamda, Trk Telsiz Telefon
Anonim irketine bal olarak gerekletirilen radyo yaynlar ile balamtr. 06
Mays 1927de yayna balayan stanbul Radyosunun ardndan 1928 ylnda Ankara
Radyosu ilk yaynlarn yapmtr. Ankara ve stanbul Radyolar 08 Eyll 1936

7
2011 ylna ait yaync kurulu says bilgileri RTK zin ve Tahsisler Dairesi Bakanlndan
alnmtr.
8
RTK Faaliyet Raporu 2009/2010, s. 20-23,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=2fee8614-5d2a-4f0f-8fc2-0bc53295da0c,
(1.11.2011)
9
TRT 2010 Faaliyet Raporu,s. 1, http://www.trt.net.tr/medya1/dosya/2011/06/24/caf61dd4-ab86-
4cb1-9bea-ca66711c24ac.pdf, (1.11.2011)

9
tarihinde Posta Telefon ve Telgraf Umum Mdrl (PTT)ye devredilmi, PTTye
devredildikten sonra vericisi glendirilen Ankara Radyosu 28 Ekim 1938de resmen
iletmeye almtr. Ekim 1938 yaynlarna ara veren stanbul Radyosu, 19 Kasm
1949da yayn hayatna geri dnm, II. Dnya Sava ile birlikte 1940 ylnda
radyolar yeni kurulan Matbuat Umum Mdrlne balanmtr. Basn-Yayn
Umum Mdrl 1943 ylnda kurularak radyo yayncl grevini devralmtr
(1949 ylnda Basn-Yayn ve Turizm Genel Mdrl adn almtr). 1950de
yayn hayatna zmir Belediyesine bal olarak balayan zmir Radyosu, 1953ten
itibaren Basn-Yayn ve Turizm Genel Mdrl bnyesinde yaynlarn
srdrmtr.10

1960dan sonra sekiz ilde l Radyolar kurulmutur. Radyo yaynlarnn

ynetiminin zerk ve tarafsz bir kamu iktisadi kuruluu olarak dzenlenmesini
ngren 1961 Anayasas uyarnca, 1 Mays 1964te 359 sayl yasayla zerk tzel bir
kiilik olarak kurulan TRT bnyesinde devam eden radyo yaynlar, vericilerinin
glendirilmesi ile daha geni alana ve kitlelere ulamtr. 1974 ylnda, TRTnin
merkez ve blge radyolarnn birletirilmesiyle TRT-1, TRT-2 ve TRT-3 radyo
yaynlar oluturulmutur.11

1989 ylna kadar radyo yayncl TRT eliyle tekel olarak yrtlm, 1989
ylndan sonra zel irketlerin de radyo yaynclna balamasyla tekel
sonlandrlm olsa da fiili bir karmaa yaanmtr. 1989da yrrlkte olan 1982
Anayasas radyo ve televizyon istasyonlarnn Devlet eli ile kurulacan
dzenlemesine ramen, hukuksal ynden TRT elinde olan radyo yayncl
sektrne birok zel sektr kuruluu ve kamu kuruluu da katlmtr. Ortaya kan
fiili fakat yasal olmayan durum sonucu uzun sre zel radyolar Ulatrma Bakanl
tarafndan Telsiz Kanununa muhalefet ve Anayasaya aykrlk nedeniyle her an
kapatlma tehlikesi yaam, baz radyo istasyonlar kapatlmtr. Bu karmaa

10
Zakir Avar, Grsel ngren, Radyo ve Televizyon Hukuku, RTK Yayn, Ankara, 2003, s. 17
11
TRT.Kurumsal Tarihe, http://www.trt.net.tr/Kurumsal/Tarihce.aspx , (1.11.2011)

10
13.04.1994te kabul edilen ve 20.04.1994te yrrle giren 3984 sayl Radyo ve
Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun ile sona ermitir. 12

lkemizde televizyon yaynlar ise 31 Ocak 1968de TRT tarafndan karasal

ortamdan "Ankara Televizyonu" ad ile Trkiyenin ilk deneme televizyon yaynnn
Ankarada Mithatpaa Stdyosunda Mahmut Tali ngrenin al konumasyla
balamtr. Haftada 3 gn, er saat olarak balayan deneme yaynlar 1 yl sonra
haftada 4 gne km, 1970de zmir Televizyonu, ardndan 1971de stanbul
Televizyonu faaliyete gemitir.

Uydu ortam zerinden Trkiyeye ynelik yayn yapan zel televizyonlarn

ortaya kmas TRTnin 1968 ylndan 1990 ylna kadar sren televizyon yaynlar
zerindeki tekelini ortadan kaldrmtr. 1990 ylnda faaliyete balayanzel
televizyon iletmeleri 1994 ylna kadar yasal bir dzenlemenin dzenleyici kurallar
olmadan yaynlarn srdrmlerdir. Yeni bir uydu kapasitesinin gndeme gelmesi
ve daha ucuz imkn sunmas 1990l yllarda zel televizyon kanallarnn saysnn
artna ivme kazandrmtr. Bu sre, 1 Ekim 1990 tarihinde Magic Box (Star 1)
adl kanaln alyla balam, 1992 ylnda be yeni zel televizyon kanal daha
yayn hayatna girmitir. Kanal saysndaki art bu yllardan sonra da ivme
kazanarak devam etmitir. 1997 ylnda TRTnin yaynda olan 7 kanalnn yannda
srekli yayn yapan 23 ulusal televizyon kanal mevcuttur.13

1982 Anayasas, 2954 sayl Trkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ve 2813

sayl Telsiz Kanunu nedeniyle yasal olmayan zel televizyon yaynlar, irketlerin
kapatlma ve cezalandrlma ihtimalini ortadan kaldrmak amal yurt dndan ve
uydu zerinden Trkiyeye yaynlanmtr. 1992 ylnda zel radyo ve televizyon
yaynclarna kar Ulatrma ve ileri Bakanlklar eitli kapatma giriimleri
balatm, ancak 10 Temmuz 1993te yrrle giren Anayasann 133nc
maddesinde deiiklikle "radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve iletmek
kanunla dzenlenecek artlar erevesinde serbesttir" hkm ile zel radyo ve

12
Z. Avar ve G.ngren, 2003, s. 17
13
S. Alev Sylemez, Medya Ekonomisi ve Trkiye rnei, Haberal Eitim Vakf Yayn, Ankara,
1998, s. 98

11
televizyon yaynclnn yasal serbestisi balamtr. 20 Nisan 1994te yrrle
giren 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun
ile zel radyo ve televizyon kurulular, idari ve mali yaplar ile yayn ilkeleri ilgili
dzenlemelerin yaplmas sonucu yasallama sreci tamamlanmtr. 14

2002 ylnda 3984 sayl Kanunda, 4756 ve 4771 sayl Kanunlarla

deiiklikler yaplmtr. 3984 sayl Kanunda yaplan deiiklikler kapsamnda
meyyide sistemi deitirilmi, ulusal ve uluslararas platformlarda ok eletiri alan
yayn durdurma cezas kaldrlm yerine program durdurma cezas getirilmitir.
Kanunun 4 nc maddesinde ek ve deiiklikler yaplarak frekans planlama yetkisi
st Kuruldan alnmtr. Ayrca, 4771 sayl Kanunla farkl dil ve lehelerde yayn
yaplmasna imkn salanmtr. 4756 sayl Kanunla yaplan deiiklikler Anayasa
Mahkemesine Cumhurbakanl tarafndan yaplan bavuru neticesinde 3984 Sayl
Kanunun 6nc, 28inci, 29uncu ve geici 13 nc maddelerinde yaplan dzenlemeler
iptal edilmitir. 2005 ylnda st Kurul yelerinin seimiyle ilgili Anayasa
dzenlemesi hayata geirilmitir. 15

Teknolojinin ilerlemesi sonucunda yaynclk ile iletiim alanlar arasnda

gelien yaknsamann ivme kazanmasyla yaynclk sektrne platform ve altyap
iletmecileri gibi yeni aktrler katlmtr. nternet protokol zerinden televizyon
yaynna olanak salayan Web TV, IPTV ve mobil yaynclk gibi yeni yayn
imknlar domutur. 3984 sayl Kanunun Dantayn kararlaryla etkinliini
kaybetmesi ve yeni yayn teknolojileri karsnda yetersiz kalmas sonucu hazrlanan
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun
3 Mart 2011 tarihinde yrrle girmitir. Avrupa Birlii (AB) mktesebatna uyum
erevesinde 2007 yl Aralk aynda AB Resmi Gazetesinde yaynlanarak yrrle
giren ve AB Snr Tanmayan Televizyon Direktifini deitiren AB Grsel-itsel
Medya Hizmetleri Ynergesi hkmleri esas alnarak dzenlenmi olan 6112 Sayl

14
Z. Avar ve G. ngren, 2003, s. 18
15
RTK, RTK 2011-2015 Stratejik Plan, RTK Yayn, Ankara, 2011, s.33

12
Kanun, yaynclk hizmetleri olan radyo, televizyon ve program aksz istee bal
yayn hizmetlerini dzenlemekte ve denetlemektedir.16

1.2 SEKTRDEK AKTRLER

Radyo ve televizyon yaynclnn douu ve gelimesiyle ilgili detaylar

sektr ve sektrdeki aktrler hakknda pek ok bilgi sunmaktadr. almamzn bu
ksmnda sektrdeki yaync says, sektre giri klarla ilgili dzenlemelerden
bahsedilecektir.

Radyo ve televizyon yayncl, pazara giriler izne tabi, klar ise serbest
olacak ekilde dzenlemelere tabidir. Karasal ortamdan yayn yapan kurulularn
ortaya k kronolojik olarak RTK Kuruluu ncesinde yer ald iinbu alann
dzenlemesi 3984 sayl Kanunun Geici 6nc maddesi ile salanmtr. Buna gre
"st Kurul, kendi oluumu ile yayn izni ve lisans vermeye balayaca tarihe kadar
geecek sre zarfndaki radyo ve televizyon yaynlar rejimini ayrca ve ncelikle
dzenler. Bu sre zarfnda kullanlmakta olan kanal ve frekanslar,kullananlar iin
herhangi bir suretle mktesep hak tekil etmezler." Bylece karasal ortamdan yayn
yapan kurulular RTKn kuruluunda lisans bavurusu yapan kurulular olup, bu
dnem sonrasnda karasal ortamdan yayn yapmak isteyen kurululara geici
dzenlemeler haricinde izin verilmemitir. 6112 sayl Kanunda frekans ihalesinin
gereklemesi takvimlendirilmi olup, geen sre zarfnda karasal ortamdan yayn
yapan kurulularn yaynlarna Geici 4nc madde kapsamnda devam etmeleri sz
konusudur. Bylece karasal ortamdan radyo televizyon yayncl sektrne giriler
doksanl yllarda tamamlanm, sonrasnda pazara giriler ihalenin yaplmas tarihine
ertelenmitir. Karasal ortamdan yayn yapan kurulularn yayn yaptklar alann
kapsamn deitirmesi de ihalenin gereklemesine kadar mmkn
grnmemektedir. Uydu ve kablo ortamndan yaynclk sektrne giriler ise lisans
alnmas suretiyle mmkndr. Kablo ve uydu ortamndan alnan lisansn
geerliksresi, 6112 sayl Kanun'un 27nci maddesi ikinci fkras gereince, 10

16
a.g.e., s.34

13
yldr.17 Ayrca yayn lisans, mnhasran radyo, televizyon ve istee bal yayn
hizmeti sunmak amacyla Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre kurulmu anonim
irketlere verilir ve bir irket ancak bir radyo, bir televizyon ve bir istee bal yayn
hizmeti sunabilir.18

almamzn bu blmnde yukarda anlatlan artlar altnda yaynclk

sektrndeki aktr saysnn deiimi incelenecektir. Kullanlan verilerin kayna
Trkiye statistik Kurumu (TK)dir. TK (nceki adyla Devlet statistik
Enstits) belirli yl aralklar ile dzenledii saymlar dnda ekonomiyi oluturan
sektrlerin durumlarn izlemek amacyla cari anketler dzenlemektedir. Bu
anketlerden biri 1994 ylnda kan Radyo, Televizyon Yasas ile hizmetler
kesiminde nem kazanan radyo, televizyon yaynclna ilikin bilgilerin derlendii
Radyo ve Televizyon Kurumlar Anketidir. Anketle yayn kurumunun iktisadi
faaliyeti, alanlar says, cari harcamalar, gelirleri, program tr, program yayn
sreleri gibi veriler derlenmektedir. lk defa 1996 ylnda balanan ve 1995 ylna
ilikin bilgilerin derlendii anket almas TKinradyo ve televizyon yayncl
alannda yapm olduu ilk kapsaml almadr.19Anket kapsamnda toplanarak
yaynlanan veriler 1995-2009 dnemine ait olup, 2010 yl verileri analiz aamasnda
olduu ve henz yaynlanmad iin almamza dhil edilememitir.20

TK verilerinin kapsad dnem olan 1995-2009 yllar 3984 sayl

Kanunun yrrlkte olduu yllardr. TK, 2009 ylna kadar sadece karasal ortam
zerinden yayn yapan kurulularla ilgili verileri derlemi; 2009 ylndan itibaren ise
uydu, kablo ve IPTV bal altnda dier ortamlarla ilgili verileri derlemeye
balamtr. Radyo ve Televizyon Anketinde kullanlan istatistiksel birim
teebbstr. Teebbs, zellikle cari kaynaklarn tahsisatnda, bir dereceye kadar
zerk karar verebilen ve mal veya hizmet reten tekilatlanm yasal birimlerin en

17
6112 sayl Kanundan nceki dnemde, Radyo ve Televizyon st Kurulu Uydu Yayn
Ynetmeliince yaplan dzenlemede ise bu sre ise 5 yldr.
18
6112, Madde 19/1- a, 03.03.2011
19
DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995, DE Matbaas, Ankara, 1998, s. III
20
29.09.2011 tarih ve 622.02.5841 sayl 12F-statistiki bilgi talebi konulu TK Yayn ve Bilgi
Datm Daire Bakanl yazs

14
kk birliidir. Anket uygulanan yaync kurulu adres kaynan ise Radyo ve
Televizyon st Kurulundan alnan adres erevesi oluturmaktadr.21
TK tarafndan verileri derlenmi olan ulusal, blgesel ve yerel yaynclarn
tanmlar, toplandklar yl itibaryla geerli olan 3984 Sayl Kanunla uyum
ierisindedir. Ulusal yayn kurumu, birden fazla verici istasyonu ile bir program
kanal zerinden yaplan ve her corafi blgede en az bir ili iermek zere
lkemizdeki yerleim alannn en az % 70ini kapsayacak ekilde yayn yapan yayn
kuruluudur. Blgesel yayn kurumu, herhangi bir ulusal yayn ebekesinden
bamsz olarak, bir veya kapsama alanlar birbirine bitiik birden fazla verici
istasyonu ile bir program kanal zerinden yaplan ve en az komu ili veya en
fazla bir corafi blgeyi kapsayacak ekilde yayn yapan yayn kuruluudur. Yerel
yayn kurumu, yaynlar bir yerleim birimini ( kent, kasaba vb. ) ksmen ya da
tamamen kapsayan yayn kuruluudur.22TK verilerinin derleni yntemine gre
ulusal yaynclk hizmeti yannda blgesel veya yerel yaynclk hizmeti sunan yayn
kurumlar ulusal yayn kurumlar olarak deerlendirilmekte, blgesel yaynclk
hizmeti yannda yerel yaynclk hizmeti sunan yayn kurumlar ise blgesel yayn
kurumlar olarak kabul edilmektedir.23

TK verilerinin sunuluunda sz konusu olan dier bir snflandrma

yntemi ise, yaync faaliyet konusu gz nne alnarak yaplm olan
snflandrmadr. Buna gre yaync kurulular radyo, televizyon ve hem radyo hem
de televizyon (radyo-televizyon) yayncs olmak zere ana gruba ayrlmtr.

Yaync kurulular bylelikle iki snflandrma sistemine tabidirler. Birincisi,

yayn alan kapsamna gre ulusal, blgesel ve yerel yaync olmak zere grup
altnda snflandrmadr ki, bu snflandrma almamzn geri kalan ksmnda yayn
alan kapsam snflandrmas olarak anlacaktr. kincisi ise faaliyet konusuna gre
yaplan snflandrmadr ve bu snflandrma altndaki yaync gruplar ise radyo
yaynclar, televizyon yaynclar ve radyo-televizyon yaynclardr. Yayn alan
kapsam snflandrmasna gre kurulu saylarndaki deiimi gsteren Tablo 1.1 ve

21
DE, 1998, s. X
22
DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995, DE Matbaas, Ankara, 1998, s. XI
23
a.g.e., s. 31

15
 bu saylardaki deiimleri zaman serileri formatnda gsteren ekil 1.1 aada
sunulmutur.

Tablo 1.1 Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaync Baznda Yllara Gre Yaync Kurulu
Says(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Kablo,
Yllar Toplam Ulusal Blgesel Yerel Uydu, IPTV
1995 1,448 36 73 1,339
1996 1,189 40 87 1,062
1997 1,453 40 100 1,313
1998 1,852 72 210 1,570
1999 1,545 40 74 1,431
2000 1,485 40 83 1,362
2001 1,450 40 85 1,325
2002 1,282 52 121 1,109
2003 1,219 51 115 1,053
2004 1,209 45 108 1,056
2005 1,179 51 109 1,019
2006 1,068 46 91 931
2007 1,040 46 88 906
2008 1,036 47 88 901
2009 1,098 46 82 877 93
201024 59 113 1139 284
25
2011 63 113 1129 333

24
RTK Faaliyet raporu 2009/2010, RTK, s.20-22,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=2fee8614-5d2a-4f0f-8fc2-0bc53295da0c,
(6.9.2011)
25
Bilgiler RTK zin ve Tahsisler Dairesi Bakanlndan alnmtr.

16
 ekil 1.1 Yaync Saysnn Yllara Gre Deiimi26
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

ekil 1.1 ve Tablo1.1 incelendiinde, 1996 ylnda gzlenen ani d

haricinde 1998 ylna kadar karasal ortamdan yayn yapan toplam yaync kurulu
saysnda bir art eilimi; 1999 yl ve sonrasnda ise toplam yaync saysnda
azalma eilimi grlmektedir. Bununla beraber 2006 yl ve sonrasnda toplam
yaync saysnda gzlemlenen dteki ivme kayb da gz nnde
bulundurulduunda, 1994-1998 dnemi yasal serbesti ile yaynclk sektrne
girilere ilikin yaanan kuvvetli bir talebi, 1999-2000 dnemi ise rekabeti koullar
gibi nedenlerle pazarda tutunamayan aktrlerin pazardan ktna iaret etmektedir.
2006 yl ve sonras dneminde yaync saysnda gzlenen dk ivmeli azal
karasal yaynclk sektrndeki aktr saysnn kararl (stabil) bir denge noktasna
ulat izlenimini uyandrmaktadr. Dier bir deyile, yeni olduu yllarda pek ok
giriimciyi cezbeden yaynclk sektrnn aktr says ile ilgili bir doyum noktasna
ulat ve yava yava azalarak bir denge noktasna geldiini sylemek yanl
olmayacaktr.

26
Yaync Kurulu says deiimi TK verileri kapsamndaki retim deeri ve katma deer verileri
ile ilikilendirilecektir, bu nedenle bu blm altnda sadece TK verilerinden elde edilen yaync
kurulu says sunulmaktadr.

17
 ekil 1.1de yerel ve ulusal bazdaki yaynclarn saylarndaki farkn
bykl, zel yaync kurulularn 3984 sayl Kanun'un yrrle girmesiyle st
Kurul'un yaync bavurularn kabul ettii dnemde, en az yatrm gerektiren yerel
yayncla olan youn talebin sonucu olarak grnmektedir. Fazla sermaye
gerektiren ulusal ve blgesel yaync says ise grece azdr. Karasal yaynclk
alannda ihale tarihine kadar lisans verilememesi sebebiyle Pazara girmek isteyen
aktrler ve bylelikle karasal ortamdan yayn yapmak isteyen sermaye sahiplerinin
talebi verilerimizde bulunmamaktadr. Pazara giri mmkn olmamakla beraber,
yerel yaync saysnda yaanan d ise pazara girebilmi olan yerel yaynclarn
rekabeti koullar karsnda pazarda tutunmakta zorlandklarna iaret etmektedir.
Ancak bu durumu bir iletme ynetimi problemi olarak grmek de mmkndr.
almamzn ilerleyen blmlerinde yerel yaynclk istihdam ve retim deerinde
grlen dklk, yerel yaynclkta yaanan ynetim problemlerine iaret
etmektedir.

Yerel yaync saysnn blgesel yaync saysnn ortalama 12 kat, ulusal

yaync saysnn ise ortalama 25 kat olmas blgesel ve ulusal yaync saysnn
zamanla deiiminin ak olarak ekil 1.1de takip edilmesine olanak
vermemektedir. Bu nedenle ulusal, blgesel ve yerel yaynclara ait veriler ayrca
incelenecektir. 27

27
Yllara gre ulusal, blgesel ve yerel radyo ve televizyon yaync saylarnn yer ald tablo Ek-1'de
sunulmaktadr.

18
 ekil 1.2 Yllara Gre Ulusal Yaync Says ve Ulusal Yaync Kurulu SaysnnTm Yaync
Kurulu Saysna Oran (KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Ulusal yaync says, 1995de 36 ile balayp 2009 ylnda 46'ya ulaarak
%27.7 orannda bir byme gstermitir. ekil 1.2de grld zere ulusal yaync
saysndaki en ani deiim %80 orannda28 bir byme ile 1998 ylnda
gzlemlenmi, en byk klme oran %44 ile hemen ertesi yl yaanm, bylece
1997 ylndan 1999 ylna yaync saysndaki reel byme sfrlanmtr. Ulusal
yaync saysnn tm yaync saysna oran ise %2.5 ile balam, bu oranda
zamanla birlikte gzlenen genel art trendi 1999-2001 dnemi haricinde geerli
olmutur. Ulusal yaync saysnn toplam yaync saysna oran ortalama % 3.6
olup, 2009 ylnda bu orann % 4.2 oluu hem ulusal yaync saysnn 1995 yl
verilerine gre %27.7 oranndaki artna, hem de toplam yaync saysnda grlen
%24.2 oranndaki azalmaya bal gereklemitir. Yaync says ve oranndaki
deiimler ileride inceleyeceimiz grsel iitsel reklam pastasnn paylamnda daha
fazla ne kacak figrlerdir.

28
almamz kapsamnda sunulan art ve azal oranlar aksi belirtilmedii srece bir nceki yl
deerine gre gereklemi deiimlerdir.

19
 ekil 1.3Yllara Gre Blgesel Yaync Says ve Blgesel Yaync Kurulu SaysnnTm Yaync
Kurulu Saysna Oran (KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

ekil 1.3te grld zere blgesel yaync kurulu says 1995 ylnda 73
iken, bu say 2009 ylnda 82ye ykselmitir. Bu genel bak altnda blgesel
yaynclk sektr aktr says asndan 1995 ylna gre %12 orannda bir byme
kaydetmitir. Blgesel yaync saysnn yllara gre deiiminde ne kan hususlar
ulusal yaynclk sektrne benzerlik gstermektedir. 1995-1997 yllar arasnda
gzlenen bir art eilimini 1998 ylnda blgesel yaync saysnn 2 katndan
fazlasna kmas takip etmi, ulusal yaynclk verilerinde grdmz durum
tekrarlanarak, ani art ani bir d izlemi ve bylece blgesel yaynclk sektr
1997-1999 yllar yaync says asndan %26 orannda klmtr. Blgesel
yaync kurulu says 2002 ylna kadar tekrar bir art srecine girmi, 2003 yl ve
sonrasnda blgesel yaync saysnda balayan d trendi 2009 ylna kadar devam
etmitir. Blgesel yaync says 1995 ylnda toplam yaync saysnn %5i olarak
balam, bu oran zamanla ini ve klarla %7.5e ulamtr. Bu oransal artta
blgesel yaync kurulu saysndaki artn rol olduu gibi, toplam yaync
saysndaki azalmann da pay vardr. Ulusal ve blgesel yaync kurulularn
saysnda grlen arta karn toplam yaync saysnda grlen azalma yerel

20
yaynclkla uraan aktrlerin pazardan kmasyla gereklemitir. 1995 ylndan
2009 ylna kadar yaync saysndaki 350 deerlik azalma, yerel yaynclarn
pazardaki iktisadi seleksiyon sonucu rekabeti pazar koullarna dayanamayp pazar
tamamen terkettiini iaret etmektedir. Bahsedilen pazar koullardan ilk akla geleni
reklam pastasnn ulusal, blgesel ve yerel yaynclar arasndaki paylam ve yerel
yaync bana den reklam geliridir ki bu mesele almamzn ilerleyen
blmlerde etraflca incelenecektir.

ekil 1.4Yllara Gre Yerel Yaync Says ve Yerel Yaync Kurulu SaysnnTm Yaync Kurulu
Saysna Oran (KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Yerel yaync kurulu says 1995 ylnda 1339 iken bu say 2009 ylnda
877ye dm ve yerel yaync saysnda %34.5lik bir azalma yaanmtr. Bu
durum, yerel yaynclarn te birinden fazlasnn sektrden ayrldn ve yerel
yaync statsyle pazarda tutunamadn gstermektedir. Yerel yaync kurulu
saysnda yaanan en byk art %24 oran ile 1997 yldr. Bylece ortaya kan bir
dier husus, ulusal ve blgesel yaync kurulularda grlen eilimin aksine, yerel
yaync saysnda yaanan en ani art bir dn deil, yine bir artn izlemesidir.
Ancak yerel yaync says da ulusal ve blgesel yaynclkta grlen ekilde 1998
yl sonras azalma eilimine girmi ve bu azalma 2009 ylna kadar devam etmitir.

21
Yerel yaync saysndaki en byk miktarda yaanan azalma %21 orannda klme
ile 1996 ylnda, ikinci en yksek klme ise %16 oran ile 2002 ylnda
gereklemitir. 1996 ve 2002 yllarnda srasyla 277 ve 216 yerel yaync pazar
terk etmitir. Yerel yaync saysnda yaanan klmeye ramen yerel yaync
saysnn toplam yaync saysna oran daima %80in zerinde olmutur. Yerel
yaync saysnn toplam yaync kurulu saysna oran 1995 ylnda %92 iken bu
oran 2009 ylnda %80e gerilemitir. Yerel yaync saysnn yaam olduu en
byk dn 1996 ylnda olmas, henz yaynclk sektr yeniyken yerel
yaynclarn yayn yaptklar alan kapsamn deitirmesi ihtimalini gz nne
getirirken, yerel yaync says ve orannda yaanan genel dme trendi yerel
yaynclarn ulusal ve blgesel yaynclarla yaramayp pazardan elenmesi olarak
gzkmektedir.

Sonu olarak 2009 yl itibaryla yaynclk sektr karasal ortamdan yayn

yapan yaync says asndan %24 orannda klmtr. Alt sektrlere
bakldnda ise bu klmenin yerel yaynclk alt sektrndeki aktr saysnda
yaanan d nedeniyle gerekletii grlr. nk, ulusal yaync says % 27.7
ve blgesel yaync says %12 orannda bym, yerel yaync says ise % 34.5
orannda klme gstermitir. Sektrdeki en kalabalk alt sektr 2009 yl itibaryla
877 yaync saysyla yerel yaynclktr. 2009 ylnda blgesel yaync says 82 ve
ulusal yaync says 46dr ve bu kompozisyon itibaryla yaync kurulularn
%4n ulusal, %7sini blgesel, %80ini yerel yaynclar ve %8ini kablo, uydu ve
IPTV ortam zerinden yayn yapan kurulular oluturmaktadr.

22
 KNC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTRNDE STHDAM

Trkiyede istihdamn yaps 2000 ylndan sonraki dnemde nemli bir

deiim geirmitir. Deiimi yanstan temel eilimlerden birincisi igc gnn
krsal kesimden kentlere doru ynelmi olmasdr. Bu nedenle krsal kesimden
kentlere dnk g dinamii, ekonominin daha modern bir zeminde kurgulanmasna
olanak salamaktadr. stihdam yapsndaki deiimin ikinci boyutu ise istihdamn
tarm ve sanayiden hizmet sektrlerine kaymasdr.29 2000 yl verilerine gre,
tarmsal istihdamn toplam istihdama oran %36 (7.7 milyon) dzeyinde iken, 2010
ylnda bu oran %25e (5.6 milyon) gerilemitir. 30

2010 yl itibaryla tarm sektr alanlarnn toplam istihdamdaki pay 5,6

milyon alanla %25.2, sanayi sektr alanlarnn toplam istihdamdaki pay 5.9
milyon alanla %26.2 ve hizmetler sektr istihdamnn toplam istihdam iindeki
pay 10.9 milyon alanla %48.6dr.31lkemiz istihdam iinde en byk paya
sahip olan hizmetler sektr kapsamnda olan radyo ve televizyon yayncl sektr
istihdamnn geliimi almamzn bu blm altnda incelenecektir. Sektrn
ekonomik olarak geliimi ile istihdam byklnde gzlenendeiim almann
ilerleyen ksmlarnda ilikilendirilecektir.

29
Erdal Tanas Karagl, Tekin Akgeyik (Mays 2010), Trkiyede stihdam Durumu: Genel Eilimler,
s. 8, http://www.setav.org/Ups/dosya/35324.pdf (21.07.2011)
30
TK, Trkiye statistik Yll 2010, TK Matbaas, Ankara, 2011, s. 192
31
a.g.e., s. 192

23
2.1 YAYINCILIKSEKTR STHDAM BYKL

Grsel ve iitsel medya sektrndeki istihdam byklnn incelenmesinde

kullanlacak TK verileri, yayn kurumunda alanlar ve yayn kurumunda cretle
alanlar olmak zere iki balk altnda toplanmaktadr.

Yayn kurumunda alanlar; ilgili kurumda cretle alanlarla birlikte, yayn

kurumunda dzenli olarak alan ve i sahibi ortaklar, cretsiz alan aile fertleri
dhil, yayn kurumunun personeli olan, ancak yayn kurumu dnda alan ve yayn
kurumu tarafndan deme yaplan (sat temsilcileri, datm personeli, tamir ve
bakm gruplar vb.) kiilerin toplam says olarak tanmlanmtr.32 Yayn kurumunda
cretle alanlar ise, yayn kurumunda herhangi bir sfatla alan, emei
karlnda maa, cret, yevmiye ve benzeri adlar altnda nakdi ve/veya gelir
karl alanlar kapsar. Belirtilen zellikleri tayan kiiler yayn kurumu ile
alma ba devam etmekle beraber hastalk, izin, grev gibi nedenlerle yayn
kurumunda bulunmasalar dahi cretle alan kapsamnda bulunmaktadr.33

cretle alanlarn yllk ortalama says kayt altndaki lke ekonomisi

asndan veya lke ekonomisine eklenen kiiba katma deer balamnda nemli
bir bilgi olarak karmza ksa da yayn kurumunda alanlarn says da yaynclk
sektr ile itigal eden igc bykl asndan nemlidir. Ayrca yaynclk alt
sektrleri34bazndacretle alan ii saysnn yaync kurulutaki toplam alan
saysna oran ve bu orann katma deer, retim deeri gibi ekonomik veriler ile olan
ilikisi incelemeye deer bilgilerdir ve yayncln iktisadi geliimi asndan
almamza katk sunaca deerlendirilerek almamz kapsamna dhil edilmitir.

32
Says belirsiz bir sre iin izinli olanlar haricindeki izinliler ve grevdekiler, bordroda yer alan
mevsimlik iiler, raklar ile beraber bordrolarda grlen ve ilgili kanunlarda part-time olarak
saylanlar da yayn kurumunda alanlar kapsam iinde yer almaktadr. Ancak, baka bir yayn
kurumu tarafndan yayn kurumuna salanan igc, dier iletmeler adna yayn kurumunda tamir ve
bakm ilerini yrten kiiler ile zorunlu askerlik hizmetinde olanlar bu tanmn kapsam dnda
braklmtr.
33
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2007, TK Kurumu Matbaas, Ankara, 2009, s.
VIII
34
Ad geen yaynclk alt sektrleri ulusal, blgesel ve yerel yaynclk ile radyo, televizyon ve
radyo-televizyon yayncldr.

24
 TK verilerine gre yaynclk sektr istihdam byklnn yllara gre
deiimi ekil 2.1de sunulmutur.

ekil 2.1 Yaynclk Sektr alan Says, cretle alan Says ve cretle alan Personel
Orannn Zamana Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve
Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Yaynclk istihdam bykl 1997-2001 dneminde 20.000 cretle alan

saysn amasylasektrdeki istihdamn en yksek seviyesine ulamtr. 1995-1998
yllar arasnda konveks bir art gsteren istihdam bykl, 1998 ylnda
kaydetmi olduu %15 oranndaki byme ile yakalad en yksek deer olan
25.219 cretle alan saysn 1999 ylndaki %16 oranndaki d ile kaybetmi ve
1997 ylnn istihdam seviyesinin gerisine dmtr. Ancak 1998 ylnda yaync
saysnda yaanan %27 oranndaki art ve 1999 ylnda yaanan %16 oranndaki
azalma gz nnde bulundurulduunda, 1998 ve 1999 yllarnda yaynclk istihdam
byklnde yaanan deiimlerin yaync saysndaki deiimle ilgili olduu
dnlmektedir. 1999 yl sonras yaynclk sektr istihdam yllk ortalama %2
orannda bir klme ile 2009 ylna 12.874 cretle alan says ile ulamtr. 1995
yl deeri ile 2009 yl cretle alan says karlatrldnda yaynclk sektr
istihdamnn %33orannda bir klmeye sahne olduu ortaya kmaktadr. Bu
dn bir sebebi ekil 2.1de grdmz cretle alan oranndaki d olarak

25
grlebilir. cretle alan oran 1995 ylnda %95in zerindeyken, bu deer 2000
yl sonras bir nceki yl istihdamna gre ortalama %1orannda bir dle azalm
ve 2009 ylnda yaynclkla uraan kiilerin ancak %87si cretle alan olarak
kaytlara gemitir. cretle alan oranndaki %8 oranndaki d yalnz bana
yaynclk istihdamndaki klmeyi aklamaya yetmemektedir. stihdamdaki
dn bir sebebi de teknolojik ilerleme olabilir. Yeni nesil yayn tehizat
istihdam kltmeye ynelik etkiler oluturmu olabilir. Bu nermenin snanmas
yaynclk alanndaki yeni nesil teknolojik rnleri takip ettii varsaylan ulusal
yaynclk istihdamnn ve zellikle de yaync bana istihdam bykl verilerinin
deiimiyle anlalacaktr. Dier olas bir senaryo ise reklam pastas pay giderek
azalan yerel yaynclarn istihdam klterek ekonomik ynden rekabet etmeye
almas olarak dnlebilir. Bu meselenin de akla kavumas yerel yaync
istihdam ve yerel yaync bana istihdam bykl deiiminin incelenmesiyle
akla kavuacaktr.

2.1.1 Yaynclk Sektr stihdam Byklnn Ulusal, Blgesel ve Yerel

Yaynclar Asndan ncelenmesi

Yaynclk istihdam byklnn incelenmesi sonucu karlalan sorulara

cevap verebilmek adna ncelikle ulusal, blgesel ve yerel yaynclk alt
sektrlerindeki istihdam byklnn deiimi ve sektr istihdam iindeki pay
(ekil 2.2), ardndan faaliyet konusu snflandrmasna gre yaynclk sektr
istihdam byklnn yllara gre deiimi incelenecektir.

Ulusal yaynclk alt sektr, 1995 yl itibaryla yaynclk sektr

istihdamnn %46sn oluturmaktadr. Ulusal yaynclk istihdamnn yaynclk
sektr istihdam iindeki pay en yksek seviyesine %81 deeriyle 2005 ylnda
ulamtr. 2009 ylnda grsel iitsel medya istihdamnn %76sn oluturan ulusal
yaynclk istihdam, yaynclk sektrndeki istihdam payn 1995 ylna gre %65
orannda artrmtr. Blgesel yayncln istihdamnn yaynclk sektrndeki
toplam istihdam iindeki pay genel olarak %4 ile %8 bandnda deikenlik
gstermektedir. Bununla birlikte blgesel yaync saysnn iki katna kt 1998

26
ylnda,blgesel yaynclk istihdamnn toplam yaynclk istihdam iindeki paynn
belirtilen bandn dndaki tek deeri olan %12'ye ulat gzlenmektedir. Blgesel
yayncln 1995 ylnda %7 olan istihdam pay, 2009da %8dir. Bylece blgesel
yaynclk istihdamnnyaynclk sektr istihdamndaki paynn 1995 yl deerine
gre %14 orannda artm olduu grlmektedir. Yerel yaynclk alt sektrnn
istihdam paynn 1998 ve 2008 yllarnda yaanan artlar haricinde azalma
eiliminde olduu gzlenmektedir ve azalma oran bir nceki yln istihdam payna
gre ortalama %5 orannda gereklemitir. 1995 ve 2009 yllar yerel yaynclk
istihdamnn yaynclk sektr istihdam iindeki paynn deerleri
karlatrldnda ise,yerel yaynclk istihdam paynda%67 orannda klme
gzlenmektedir.

27
 Yaynclk Sektr stihdamnn Ulusal, Blgesel ve Yerel
Yaynclar Arasndaki Paylam
100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Yerel Yaync stihdam Pay 0,48 0,41 0,47 0,50 0,48 0,40 0,40 0,19 0,17 0,17 0,14 0,16 0,16 0,19 0,16
Blgesel Yaync stihdam Pay 0,07 0,08 0,08 0,12 0,05 0,05 0,04 0,08 0,06 0,06 0,05 0,05 0,05 0,07 0,08
Ulusal Yaync stihdam Pay 0,46 0,51 0,44 0,39 0,46 0,55 0,56 0,73 0,77 0,77 0,81 0,80 0,79 0,74 0,76

ekil 2.2 Yaynclk stihdam Byklnn Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclar Arasndaki Paylamnn Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

28
 Yaynclk sektr istihdam bykl 1995 ylndan 2009 ylna klerek
ularken; ulusal, blgesel ve yerel yaync istihdamnn yaynclk sektr
istihdamna katklar, ulusal ve blgesel yaynclarn istihdam payn artrmas ve
yerel yayncnn istihdam paynn dmesi ynnde gereklemitir. Bu deiimler
grece olduu iin hangi sektrn istihdam asndan geliip byd ve hangi
sektrn gerek anlamda kldn ulusal, blgesel ve yerel yaync istihdam
byklklerinin ayr ayr incelenmesi neticesinde ortaya konulacaktr.

ekil 2.3 Ulusal Yaynclk stihdam Byklnn Yllara Gre Deiimi

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

ekil 2.3te grld zere yaynclk sektrndeki istihdam klmesinin

aksine ulusal yaynclk sektrnde 1995 ylndan 2009 ylna istihdamda byme
gzlenmitir.cretle alanlarn yllk ortalamas 1995den 2009 ylna kadar
balang deeri olan 8700 cretle alan saysndan artarak ve ilk deerinin altna
dmeyerek 9800 deerine ulamtr. Bu deiim %12 orannda bir bymeye
karlk gelmektedir. Blgesel ve yerel yaync istihdamlarnn da incelenmesiyle
yaynclk istihdamnn klmesinin asl olarak hangi alt sektr kaynakl olduu
anlalacaktr. Ulusal yaync kurulularda gze arpan dier bir husus da alanlarla
cretle alanlarn neredeyse eit oluu ve bu kuraln yllara gre deimemesidir.

29
cretle alan orannn ulusal yaynclar iin her yl iin yzde bir hassasiyetle 1
deerini vermektedir. cretle alan orannn 1 oluu ulusal yaynclk sektrndeki
profesyonellemeyi, dier bir ifade ile bu sektrde alan kiilerin kariyer meslei
olarak ulusal yaynclk sektrn setiini dndrmektedir. Bununla beraber, bu
durumun ulusal yaynclk sektrnn ekonomik ynden gelimilik dzeyi ve
reklam gelirlerindeki pay ile ilikili olduu ngrlmektedir. Bu nermelerimizin
her ikisinin de ayn anda geerli olmas da mmkndr. Finansal salamlk ile ilgili
nerme almamzn ulusal yaync reklam gelirleri, retim deeri ve katma deer
verilerinin incelenmesi sonunda akla kavuacaktr.

ekil 2.4 Blgesel Yaynclk stihdam Byklnn Yllara Gre Deiimi

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Blgesel yaynclk sektr istihdam bykl, 1998 ve 2002 yllarnda

srasyla %60 ve %58 oranlarnda ani art ve 1999 ve 2003 yllarnda srasyla %61
ve %36lk dlere sahne olmutur. 1999-2001 yllar arasnda yaanan dn
2001 yl krizinin etkisi olduu deerlendirilmektedir. 2009 ylnda ulalan deer
itibaryla blgesel yaynclk sektr istihdamnn 1995 ylna gre %19 orannda
kld grlmektedir. Bylece yaynclk sektr istihdam klmesinden
sorumlu bir alt sektr olarak blgesel yaynclk sektr karmza kmaktadr.
Ancak yaynclk sektr istihdam klmesinin %49 olduu hatrlandnda bu

30
klmeden sorumlu asl alt sektrn yerel yaynclk olduu ortaya kmaktadr.
Blgesel ve yerel yaynclk sektrlerinin radyo, televizyon ve radyo-televizyon
yaynclar iin ayrntl incelemesi tamamlandnda blgesel ve yerel yaynclk
sektrnde yaanan klmenin kayna spesifik olarak belirlenecektir.

Blgesel yayncln ilk yllarnda alan ve cretle alan saysnn hemen

hemen ayn olduu gzlenirken, yllar getike bu iki deerin farkllat ve cretle
alan orannn %88e geriledii grlmektedir. Bu durumun blgesel yaynclk
sektr reklam gelirlerinde yaanan bir klmeden kaynaklanabilecei
dnlmektedir.

Yerel Yaynclk Sektr stihdam Yllara

Gre Deiimi
14.000 1,00
stihdam Bykl (kii)

12.000
cretle alan Oran

0,80
10.000
8.000 0,60 alan Says

6.000 cretle alan Says

0,40
4.000 cretle alan Oran
0,20
2.000
0 0,00
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009

ekil 2.5 Yerel Yaynclk stihdam Byklnn Yllara Gre Deiimi

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

ekil 2.5, yerel yaynclk sektr istihdamnn yllara gre deiimini ve

istihdamnda yaanan klmeyi gstermektedir. Yerel yaynclk sektr istihdam
1997 ve 1998 yllarnda en arpc artn gstermi ve bir nceki yla gre srasyla
%43 ve %21 oranlarndaart sergilemitir. Blgesel yaynclk sektrnde olduu
gibi 1998 yl art sonras yerel yaync istihdam 1999 ylnda bir nceki yl
istihdamna gre %19 orannda gerekleen bir klmeyle eski seviyesinin altna
gerilemitir. 2001 yl sonuna kadar dalgal bir seyir izleyen ve ortalama 9438

31
seviyesinde olan yerel yaynclk istihdam bykl, 2002 ylnda yaanan %65
oranndaki klme sonucuyllk ortalama cretle alan saysnn 2274 seviyesine
dmesinden sonra tekrar canlanamamtr. 1995 yl yerel yaynclk istihdam ile
2009 yl deerleri karlatrldnda, yerel yaynclk istihdamnn % 77 orannda
kld grlmektedir. alan ve cretle alan says arasnda her zaman kayda
deer bir fark grlen yerel yaynclk sektrnde, bu farkn giderek byd ve
son yllarda cretle alan orannn % 50-60 bandnda seyrettii gzlenmektedir.

Yerel ve blgesel yaynclk istihdamnda yaanan dler, blgesel yaync

kurulu saysnda yaanan %12 oranndaki art ve yerel yaync saysnda yaanan
%34 oranndaki dle beraber deerlendirildiinde blgesel yaync kurulular iin
sektrdeki mevcut kurulularn klmesini, yerel yaync kurulular iin ise
pazardan elenen veya kendi isteiyle kan yaync kurulularn varl sonucu sektr
istihdamnda meydana gelen bir klmeyi iaret etmektedir. Klmenin yaand
yaync faaliyet konularnn tespit edilebilmesi ve ulusal yaynclk sektr
istihdamnda art yaanan alt sektrlerin ayrmnn yaplabilmesi iin radyo,
televizyon ve radyo-televizyon yaynclar istihdam ulusal, blgesel veyerel
yaynclk baznda bir sonraki blm altnda ayrca incelenecektir. almamzn
kalan ksmnda faaliyet konusuna gre yaplan radyo, televizyon, radyo-televizyon
yayncl snflandrmas faaliyet snflandrmas olarak adlandrlacaktr.

2.1.2 Yaynclk Sektr stihdam Byklnn Radyo, Televizyon ve

Radyo-Televizyon Yaynclar Asndan ncelenmesi

Bu blm altnda ilk olarak faaliyet konusuna gre yaynclarn istihdam

bykl geliimi incelenecek, daha sonra faaliyet snflandrmasna gre
gruplandrlm yaync kurulularn istihdam bykl, yayn tipine gre ulusal,
blgesel ve yerel bazda bir alt snflandrma yntemi ile tabakalandrlacaktr. Bu
ayrntl inceleme sonucunda yaynclk istihdamnn byd ve kld
sektrlerin belirlenmesi hedeflenmektedir. ekil 2.6da faaliyet snflandrmasna
gre yaync istihdam bykl ile ilgili veriler sunulmutur.

32
ekil 2.6 Radyo, Televizyon ve Radyo-Televizyon Yayncl cretle alan Saysnn Yllara Gre
Deiimi (KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Radyo yayncl istihdamnn yllara gre deiimi, yerel yaynclk

istihdamndaki deiimin trendine benzer bir dalgalanma seyretmitir.Bunun
nedeninin yerel radyo yaync saysnn radyo yayncskurulularn ortalama
%89unu oluturmas olduu deerlendirilmektedir. 1997 ve 1998 ylnda istihdam
byklnde yaanan artlar kalc olmam, 1999 ylndan itibaren geilen
klme eilimi 2001 yl haricinde devaml olmu, 1998 sonras yllk ortalama
%24 oranndaki klme ile radyo yayncl istihdam 2000 cretli alan says
altnda seviyelere dmtr. 1995 yl istihdam deeri ile 2009 yl istihdam
deerleri kyaslandnda radyo yayncl istihdamnn %81 orannda kld
gzlenmektedir. Blm 3.1.1. altnda ortaya konulan istihdam klmesinin byk
ksmnn (%77) yerel yaynclardan kaynaklanmas ve ekil 2.6da grlen radyo
yayncl istihdamnda yaanan %81 oranndaki klme, yaynclk sektr
istihdamnn klmesinde etkin olan alt sektrn yerel radyo yaynclar olduuna
iaret etmektedir. Ancak yerel radyo yaync saysnn bykl gz nne
alndnda,yaync bana istihdam bykl verilerinin incelenmesiyle, yani
yaync saysndaki art ve azalmadan kaynaklanan deiimlerden kurtarlm
istihdam bykl deerlerine bakldnda daha salkl sonular alnabilecei

33
deerlendirilmektedir. Bu balamdayaync banaistihdam byklnn yllara
gre pek fazla deiim gstermeyen, sabit bir deer etrafnda dalgalanmasyaync
kurulularn pazar terk etmesi sonucu yaanan klmeyi gsterirken, yaync bana
istihdam bykl deerlerinde grlen monoton azalma pazarda aktif olarak yer
alan yaync kurulular bnyesinde yaanan istihdam daralmasna iaret edecektir.
almamzn ilerleyen ksmlarnda birinci tr klmeye yaync saysyla ilgili
klme, ikinci tr klmeye ise reel klme olarak atfta bulunulacaktr.

ekil 2.6da televizyon yayncl istihdam byklnn dalgal bir trend

izledii grlmektedir. Bu deiimin yaync says deiikliinden
kaynaklanddnlmektedir. Televizyon yayncl istihdamnda yaanan
klmeler 1997 ekonomik krizinin etkilerinin kriz ncesinde ve 2001 yl krizi
etkilerinin ise daha ok kriz sonrasnda uzun vadeli olarak yaand ynndedir.
2005 yl sonrasnda dalgal seyir devam etmi, 2009 ylnda televizyon yayncl
istihdam bykl yllk ortalama 1519 cretli alan says ile 1995 yl istihdam
byklne gre %57 orannda azalma gstermitir. Televizyon yayncl
istihdam byklndeki klmenin ulusal, blgesel ve yerel televizyon yayncl
baznda incelenmesi neticesinde istihdam daralmas yaanan alt sektrler net olarak
ortaya kacaktr.

Radyo-televizyon yayncl istihdam bykl 1998 ylnda kaydettii

%34lk byme ile ulam olduu 9000 zeri cretle alan saysn takip eden iki
yl iinde kaybetmitir. Radyo-televizyon yayncl istihdam bykl 2000
ylnda yaanan %47 oranndaki byme sonras en yksek deerini alm ve ulat
istihdam bykln dier ana faaliyet dallarndaki istihdamda yaanan dramatik
klmeden bamsz olarak koruyabilmitir. Bylece radyo-televizyon yaynclk
sektr 2009 ylna ulatnda 1995 yl istihdam byklne gre %42 orannda
bir byme kaydederek istihdam bykln yllk ortalama 9635 cretle alan
saysna ykseltmitir.

34
 Aadaki blmlerde radyo, televizyon ve radyo-televizyon yayncl alt
sektrlerinin istihdam byklnn geliimi ulusal, blgesel ve yerel yaync bazna
indirgenerek ayrntl olarak irdelenecektir.

2.1.2.1 Radyo Yayncl stihdam Bykl

ekil 2.7de ulusal, blgesel ve yerel radyo yayncs istihdam

byklnn, yayncbana istihdam byklnn yllara gre deiimi
ve radyo yaynclnn ulusal, blgesel ve yerel bazda cretli alan
oranlarnn zamanla deiimi sunulmutur.

ekil 2.7.a.da ulusal radyo yayncl istihdamnn yllara gre deiimi ve

ulusal radyo yayncbana cretle alan saysnn yllara gre deiimi
sunulmutur. Ulusal radyo istihdam 1995 ylndan 2009 ylna %6 orannda bir
byme kaydetmitir. Ulusal radyo yayncl istihdam bykl en byk
sramalarn bir nceki yl istihdamnn 2.5 ve 4 katna kt 1998 ve 2003
yllarnda kaydetmitir. Ulusal radyo istihdamndaki en byk klme ise %52
oranyla 2003 ylnda yaanmtr. Ulusal radyo yayncbana istihdam
byklndeki deiime bakldnda ise,yaync bana cretle alan saysnn
1995 ylnda yllk ortalama 20 cretle alanolmasna karn, 2009 ylna
gelindiinde bu deerin yllk ortalama 16 cretle alana dt grlmektedir.
Bylece, agrega verilerdeki %6lk bymenin aslnda ulusal radyo yaync says
artndan kaynakland anlalmtr. Ulusal radyo yaync bana alan
saysnn,agregaistihdam verilerinde en byk artlarn yaand yllarda kaydetmi
olduu deiimlere bakldnda ise varlan sonular u ekildedir: 1998 ylnda
yayncbana cretli alan saysnn %9luk bir klme yaamas 1998 ylndaki
istihdam bymesinin yaync says artndan kaynaklandn, 2003 ylnda ise
yayncbana alan saysnn 4 katna kmasyla sektrdeki yaynclarn reel bir
byme yaadn gstermektedir. Ayn ekilde 2003 ylnda yaanan istihdam
klmesi ise yayncbanayllk ortalama cretle alan saysnn 20den 6ya
dmesiyle reel bir klme olarak karmza kmaktadr.

35
 ekil 2.7.bde ise blgesel radyo yayncs istihdamnn geliimi
gzlenmektedir. Blgesel radyo yayncl istihdam 1998 ylna kadar kaydetmi
olduu bymeyi muhafaza edememi, 1999 ylnda yaanan ani klme sonras,
ivmesi yavalasa da 2000 ylna kadar istihdamda klme devam etmitir.Blgesel
radyo yayncl istihdam kk lde toparlanmalar gsterse de 1995 yl
istihdam bykl deerlerine tekrar ulaamamtr. 2009 yl blgesel radyo
yayncl istihdam bykl 1995 yl deerine gre %62 orannda klme
yaandn gstermektedir. Agrega veriler ile beraber yayncbana cretle alan
saysnda da gzlenen d, blgesel radyo yayncsnn istihdamnda yaanan
klmenin reel olduunu ortaya koymaktadr. 1995-1997 yllarnda blgesel radyo
yayncbana alan says ulusal radyo yayncbana alan saysna yakn
deerler arz ederken, 1998 ve sonrasnda bu durumun deitii, blgesel radyo
yayncbana alan saysnn ortalama 6 cretli alana dt gzlenmektedir.
Ayn dnemde ulusal radyo yayncbanacretle alan saysnn ise 18 olduu
grlmektedir.

Yerel radyo yayncl istihdam 1995-2001 yllar aras hep ani ini ve
klara sahne olmutur. Genel olarak 4000-8000 bandnda oynayan yerel radyo
yayncl istihdam bykl, 2002 ylnda yaanan ve yerel radyo yayncl
istihdamndaki en byk d olan %72lik klme sonras yeni bir trende
brnm ve yerel radyo yayncl istihdam 2002-2009 dneminde ortalama 1059
cretle alan saysna gerilemitir. 2009 yl yerel radyo yayncl istihdam 1995
ylna oranla %88 klme gstermitir. Yayncbana istihdam verileri
incelendiinde 1997 ve 1998 ylnda yerel radyo yayncsnn altrd kii
saysnn da ykseldii grlmektedir. Ancak bu artn yayncbana cretle alan
saysndaki artn sedece 1 kii olduu gzlemlendiinden, yerel radyo istihdam
byklnde yaanan artn genel olarak yaync saysnn fazlalndan
kaynakland deerlendirilmektedir.1999 ylndan itibaren yerel radyo yayncbana
cretle alan says hzla dm, 1999 ylnda bu deer 6 iken 2000 ylna
gelindiinde yerel radyo yayncbana cretle alan saysnn 1e kadar geriledii
grlmtr. Bu dn ivmesinin byklnn yannda, ulalan yayncbana
cretle alan saysnn 2001 yl sonras yllk ortalama 1 kii olmas ok

36
dndrcdr. Ekonomik sebeplerden de olsa yayncbana cretle alan
saysnn 1e dmesi, yerel radyo yayncsnn iktisadi adan bir ksr dngnn
iinde olduuna iaret etmektedir. Reklam geliri dkl gibi iktisadi nedenler
sonucu ulalm olduunu varsaydmz bu durumdan kurtulu yolu reklam gelirini
artrmak, sektrdeki dier oyuncular karsnda rekabet gcn ykseltmek iken,
yllk ortalama 1 veya 2 cretli alanla yaplan radyoculuk hizmet kalitesinde
yaanacak dklk, yerel radyo yayncsnn bu durumdan kurtulmasn imkansz
hale getirmektedir.

Radyo yayncl sektr istihdam bykl verilerinin incelenmesi sonucu

ortaya kan dier bir husus ise yayncbana alan saylarnn ulusal, blgesel ve
yerel yaynclar arasnda ok farkl oluudur. Ulusal radyo yayncl iin 2009 yl
itibariyla yaync bana cretli alan says 17 iken blgesel radyo yaync bana
cretle alan says sadece 8 kiidir. Yerel radyo yaync bana cretle alan
says ise ulusal radyo yaync bana alan saysnn 1/17si ve blgesel radyo
yaync bana alan saysnn 1/8i olan 1 kiidir. zellikle yerel radyo cretle
alan saysnn arpcl, bu kadar az alanla sektrde rekabet edilemeyecei
olgusu, dikkati hemen cretsiz de olsa yerel radyoda alan saysna,dolayl olarak
cretle alan oranna evirmektedir. ekil 2.7.d ulusal, blgesel ve yerel radyo
yaynclar cretle alan orannn yllara gre deiimini gstemektedir. Ulusal
radyo yayncl cretle alan oran 1e yakndr ve 0,9un altna hibir zaman
dmemitir. Blgesel radyo cretle alan oran 2000-2003 aras hzla dm ve
en dk deeri olan 0.64 2003 ylnda grdkten sonra tekrar trmanarak 2009
ylnda 0.88e ulamtr. 2003 yl blgesel radyo yaync bana cretle alan
says 3 ikenaslnda blgesel radyo yaync bana alan saysnn 5 olduu grlr.
Yerel radyo yaync bana yllk ortalama cretle alan says bykl 2009 yl
iin 1dir ve yerel de olsa bir radyo yaync kuruluunun 1 kiiyle idare edilmesi ve
bu koullardaki bir kuruluun piyasada rekabet etmek bir yana hizmet retmesi
olanaksz grlmektedir. Beklenildii zere yerel radyo cretle alan oran dk
deerler almaktadr.En yksek deerlerini %81-93 bandnda 1995-1999 yllar
arasnda grm olan yerel radyo yayncs cretle alan oran, 2000-2007 yllar
arasnda hzla derek 0.32ye kadar gerilemitir. 2007 yl yerel radyo yayncbana

37
cretle alan says 1 iken yerel radyo yaync bana alan says ortalama 4tr.
2009 yl iin yerel radyo yaync bana alan says 3, cretle alan says ise
1dir.Bu mevcut durumu biraz daha anlalr bir hale getirse de istihdamla ilgili bu
rakamlarn yukarda bahsettiimiz ksr dngden kmak iin yeterli olmas konusu
ise tartmaldr. Burada dikkat ekilmesi gereken nemli bir husus, yaync bana
alan ve cretle alan saylarnn birer ortalama deer oluudur. Yani
almamzn neticesine 2009 ylnda yerel radyo yaynclarnn hepsinin veya
ounun yaynclk faaliyetlerini 1 cretli alanla srdrdn dnmek yanl
olacaktr. Ancak faal olan yle yerel yaync kurulular vardr ki bunlarn gerekten
de bir veya iki kiiyle ilerini yrtyor olmas szkonusudur ki, bu durum yerel
yaync alan saysnn ortalamasn aaya ekmektedir. Yerel yaync bana
cretle alan saysnn 1e kadar dm oluu ise sz edilen durumda olan
kurulu saysnn azmsanamayacak kadar fazlaolduunu gstermektedir.

38
 ekil 2.7. Radyo Yayncl stihdam Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

39
2.1.2.2 Televizyon Yayncl stihdam Bykl

Televizyon yayncl grsel materyale ihtiya duyduu iin iitsel medyaya

kyasla ihtiyalar, riskleri ve kazanmlar daha fazla olan ve bu ynleriyle daha
karmak ve daha sofistike bir sektr olarak alglanmaktadr. Beklentimiz radyo
yaynclna gre sektrn zorlu rekabet koullarn aabilmi yaynclarn
istihdamda da belli bir seviyenin altna dmeyecekleri ynndedir. Televizyon
yayncl istihdamna ilikin verilerin zamanla deiimi ekil 2.8de sunulmutur.

Ulusal televizyon yayncl istihdam 1995 ylnda yayncbana yllk

ortalama 211 cretle alan ve toplamda 1687 cretle alan bykl ile
karmza kmaktadr. 2000 ylna kadar istihdamda yaanan genel azalma eilimi
sonras toplam 962 cretli alana gerileyen ulusal televizyon yayncl istihdam
bykl, 2002 ve 2005 yllarnda yaanan srasyla %44 ve %47lik bymeler
sonucu ulat 1907 deerini koruyamamtr. 2006 sonras sektrde klme
hkimdir ve 2009 ylna gelindiinde cretle alan says 657ye gerileyerek en
dk deerine ulamtr. 1995 yl deeri ile kyaslandnda bu durum ulusal
televizyon yayncl istihdam byklnde %61 orannda klme anlamna
gelmektedir. Yayncbana cretle alan deerlerine baktmzda bu klmenin
reel bir klme olduu sonucuna ulayoruz. yle ki, 1995-1998 periyodunda
yayncbana alan says 200n zerinde iken 1999 ylnda yayncbana cretle
alan saysnda yaanan ani d, bir klme trendinin balangcdr. 2000 ylna
gelindiinde ulusal televizyon yayncs bana cretle alan says 137dir. 2001
yl sonrasnda da bu d trendi genel olarak devam etmi ve 2009 yl
yayncbana cretle alan says 60a gerilemitir. 1995 yl deeriyle kyaslannca
bu gerileme ise %72lik bir klme anlamna gelmektedir. Yaynclk sektr
istihdamnda yaanan klmenin nedenlerinden birinin ulusal televizyon yayncl
olmas beklenmedik bir sonutur. Bu klmenin sebebi ulusal televizyon
yaynclarnn, sektrdeki teknolojik gelimeleri yakndan izleyerek edindii tehizat
neticesinde daha az alana ihtiya duymas olabilir. Ancak bu konuda acele
edilmemesi ve asl karmlarn ulusal radyo-televizyon yayncl istihdam
deiikliinin incelenmesinin ardndan yaplmas daha doru olacaktr. nk bu iki

40
alt sektrn rekabet ettikleri grsel medya pazarnnortak olduu dnldnde,
sektrdeki teknolojik gelimelerin takibi asndan denk olduklar varsaylabilir.

ekil 2.8.b blgesel televizyon yayncl istihdamnn zamanla deiimini

gstermektedir. Blgesel televizyon yayncl istihdam dalgal bir seyri ani ini ve
klara sahne olarak gstermitir. rnein 1997, 2002 ve 2006da bir nceki yla
gre srasyla %405, %370 ve %315 oranlarnda artan istihdam bykl, 2000,
2003 ve 2005 yllarnda bir nceki yla gre srasyla %58, %71 ve %74 orannda
klmtr. Bu tablo karsnda blgesel televizyon yayncl istihdamnn
ekonomik krizler ya da reklam gelirleri gibi iktisadi koullar karsnda krlgan bir
yapda olduu deerlendirilebilir. Yayncbana istihdam verilerine bakldnda
genel olarak blgesel televizyon yayncl istihdamnn 200 cretle alan saysnn
altnda kald ancak 2009 yl deerinin 216 olduu ve bylece 1995 ylna gre
%341orannda byme kaydettii gzlenmitir. Blgesel televizyon yayncs bana
cretle alan says da genel olarak agrega verilerle uyumlu dalgalanmalar
gstermektedir. Buna gre blgesel televizyon yayncs saysnda yaanan artlarn
sektr canlandrd, yayncbana istihdam byklnde arta neden olduu
deerlendirilmektedir. zellikle 2006 yl sonrasnda 2009 ylna kadar istihdam
byklnde yaanan %93 oranndaki byme esnasnda yayncbana alan
saysnn ikiye katlanarak en yksek ikinci deerine ulamas son yllarda sektrde
yaanan reel bir bymeye iaret etmektedir.

Yerel televizyon yayncl istihdamnn zaman iindegeirmi olduu

deiim ekil 2.8.cde verilmitir. Yerel televizyon yayncl istihdamnn geliimi
agrega verilerde iki ayr safhadan olumaktadr. 1995-2001 yllar aras yksek
deerlerde dalgalanmalar gsteren yerel televizyon yayncl istihdam bykl
1997 ve 2001 ylnda yaanan klmelerle iktisadi krizlerden ok etkilenmi
grnmektedir. 1995-2001 dneminde yerel televizyon yayncl istihdam
bykl yllk ortalama 2207 cretli alandr. 2002 ylnda bir nceki yla gre
%54lk klme (685 cretle alan) sonras sektr tekrar eski byklne
kavuamamtr. 2002-2009 dneminde cretle alan says ortalama 610 kiidir ve
2009 yl verileri ile 1995 yl verileri kyaslandnda sektrde %63lk daralma

41
olduu grlr. Burada ilgin olan bir husus da yayncbana cretle alan
saysnn incelenmesi neticesinde ortaya kmaktadr. Yerel televizyon yayncs
bana cretle alan says 1995de 8 iken, yerel televizyon yayncl istihdam
deerinin 1995 ylnn 2 katna karak 3500n stnde seviyelerin yaand 1999
ylnda yaync bana cretle alan says 13 kiiye ulamtr. 2009 ylnda yerel
televizyon yayncl istihdamnn 1995 yl deerinin neredeyse te birine indii
bir dnemde ise yerel televizyon yayncs bana cretle alan says 7 kiidir.
Bylece agrega verilerde grlen istihdam klmesinin sebebi yerel televizyon
yayncs saysnda yaanan %60lk azalma olarak grlmektedir. Pazara girilerin
ok zor olduu karasal yaynclk sektrnde yerel radyo yaync saysnda yaanan
daralma %35 iken bu orann yerel televizyon yaynclar iin daha fazla oluu
televizyon yayncs olarak sektrde tutunmann ve rekabet etmenin daha g
olduunu ortaya koymaktadr.

Son olarak ekil 2.8.d.de televizyon yayncs cretli alan oranna

baktmzda ulusal televizyon yayncs iin bu orann ulusal radyoculukta olduu
gibi 1 olduu ve yllara gre deikenlik arz etmedii grlr. Blgesel televizyon
yayncl iin bu orann 0.90 seviyesinin zerindedir. Yerel televizyon yaynclar
iin ise 1995-2001 aras 0.85 zerinde olan cretle alan orannn 2002 yl
sonrasnda gerileyerek en dk seviyesi olan 0.68i grdkten sonra toparlanma
yaanmas sonucu 2009 ylnda 0.78e tekrar ykseldii grlmektedir. Radyo
yaynclna benzer bir ekilde ulusal ve blgesel televizyon yaynclnn,
alanlarn ounluunu cretle alanlarn oluturmas ynyle daha kurumsal bir
yap sergiledii grlmektedir. cretle alan oran yerel radyo yaynclnda
0.40n altnda iken yerel televizyon yaynclnda ise 0.80 seviyelerindedir.

Aratrmamzn neticesinde televizyon yayncl istihdamnda yaanan

klmenin beklenen ekilde yerel televizyon yaynclarnda grld ancak bu
klmenin yerel televizyon yayncs saysnda yaanan azalmadan kaynakland
ortaya kmtr. Bir dier bulgu ise televizyon yayncl istihdamndaki
klmenin dier sebebinin ulusal televizyon yayncl oluudur. Ulusal televizyon
yayncl istihdamnda yaanan %61 oranndakiklme ise ulusal televizyon

42
yayncs saysnda yaanan %37 oranndakiarta ramen gereklemi olmas,
istihdamdaki klmenin ardnda farkl nedenler yattn gstermektedir.
stihdamda yaanan klmenin teknolojik sebepler mi yoksa ekonomik sebepler mi
olduu radyo-televizyon yayncl sektr istihdam bykl ve finansal
ltlerle ilgili analizimiz neticesinde ortaya kacaktr.

43
 ekil 2.8 Televizyon Yayncl stihdam Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009))

44
2.1.2.3 Radyo-Televizyon Yayncl stihdam Bykl

ekil 2.9 hem radyo hem de televizyon yayncl yapan kurulularn

oluturduu alt sektrn istihdam ile ilgili verilerin zaman iindeki deiimini
sunmaktadr.

ekil 2.9.ada ulusal radyo-televizyon yayncl istihdam verilerinin zaman

iindeki deiimi gsterilmitir. Ulusal radyo-televizyon yayncl istihdam
bykl 1995 ylnda yllk ortalama 6665 cretle alan iken, bu deer 2009
ylna %30 orannda byme sonucu 8684 olarak ulamtr. En yksek deerini
2000 ylnda toplam 10.164 cretle alan ile gren ulusal radyo-televizyon
yayncl istihdam, dalgal bir seyir izlese de ani ini klar gstermemekle
kararl bir yapya sahiptir. En byk art %28 oranndaki byme ile 2000ylnda ve
en byk d ise %8 orannda 2002 ylnda yaanmtr. Yayncbana cretle
alan deerlerinin seyri ise agrega verilerden bamsz bir tablo sergilemektedir.
Ulusal radyo-televizyon yayncsbana cretle alan says 1995 ylnda 833
kiidir. Bu deerin byklnn ulusal radyo yayncs ve ulusal televizyon
yayncsbanacretle alan saylar toplamndan byk oluu sektrdeki en byk
aktr olarak radyo-televizyon yaynclarn iaret etmektedir. Ulusal radyo-televizyon
yayncsbana cretle alan saysnn en yksek olduu yl 1203 kiiyle 2007
yldr ve en dk olduu yl ise 717 cretle alan ile 2005 yldr ki bu yllar
agrega verilerin tavan veya taban yapt yllar deildir. Ulusal radyo-televizyon
yayncsbana cretle alan says 2009 ylnda 965 kiidir ve bu deer 1995 yl
deeri ile kyaslandnda %16 orannda bir bymeye tekabl etmektedir. Ulusal
radyo-televizyon yayncl istihdamndaki bu byme, ulusal televizyon yayncl
istihdamnda yaanan klmenin teknolojik nedenlerden ziyade ekonomik olduu
ynnde bir izlenim vermektedir.

Yllk istihdam bykl deerlerinde grlen dalgalanmalarn ani ini

klara sahne olmamas ve zaman iinde dalgal da olsa byme eilimi ile
yayncbana alan saysndaki ykseklik gibi zellikler, blgesel ve yerel radyo-
televizyon yayncl istihdam verilerine getiimizde kaybolmaktadr. ekil

45
2.9.bde sunulduu zere blgesel radyo-televizyon yayncl cretle alan says
1995de yayn yapan toplam 4 radyo-televizyon yayncs kurulu iin sadece 49
kiidir. Blgesel radyo-televizyon yayncl istihdam bykl en fazla 400lere
kadar kabilmitir. Blgesel radyo-televizyon yayncl istihdam bykl
byme eilimindedir. Ancak ani artlar sonucu ulalan istihdam byklkleri
sadece birka yl ve azalma eilimi iinde srdrlebilmitir. Blgesel radyo-
televizyon yayncl 1997, 2002 ve 2009 yllarnda olmak zere istihdamdaki ani
bymelerini srasyla %388, %169 ve %87 oranlarnda artlar ile gerekletirmitir.
Ani klmelerin yaand yllar ise %44lk klme oranyla 2001 ve 2005
yllardr. Byme ve klme oranlarndaki byklk ve sklk sektr istihdamnn
istikrarsz bir seyir gsterdiini sergilemektedir. Son sramann yaand yln 2009
yl olmas ve blgesel radyo-televizyon yayncl toplam istihdamnn 49 gibi
kk bir sayyla balamas sonucu, 2009 yl deeri ile 1995 yl deeri
kyaslandnda, blgesel radyo-televizyon yayncl istihdamnn 7 katna kt
grlmektedir. Blgesel radyo-televizyon yayncs bana cretle alan says 1995
ylnda 12 kii iken 2009 ylnda blgesel radyo-televizyon yayncs banacretle
alan says 36ya ykselmi durumdadr. Bu deerin yaanan ani sramalarla
artarak ilk srama dneminde 68 ve ikinci srama dneminde 99a ulamas,
yaanan bu sramalar srasnda sektrn reel olarak bydne iaret etmektedir.
Ancak bu bymelerin muhafaza edilememesi, yaanan ani dlerle bu rakamlarn
tekrar eski deerlerine dnme eilimi sektrn iktisadi faktrler karsnda
dayanksz bir yapya sahip olduunun bir gstergesidir.

Yerel radyo-televizyon yayncl istihdam verileri de blgesel radyo-

televizyon yayncl istihdam gibi ani ini klara sahne olmu, ekil 2.9.cde
sunulduu zere dalgal bir seyir izlemitir. lk olarak 1996 ylnda yaanan srama
ile yerel radyo-televizyon yayncl cretle alan says 37 katna km, fakat bu
hzl trman 1998 ylnda %87lik ani bir d takip etmitir. 1999 ylnda 1995
yl deerinin bile altna den istihdam bykl, 2000 ylnda tekrar ani bir
byme ile toplamda 1625 cretle alan saysna ulamtr. Ancak bu art sonras
da sektr istihdam kararl bir yapya ulaamamtr. 2002 ve sonrasnda ise yerel
radyo-televizyon yayncl istihdam daha kararl ini klara sahne olacak ekilde

46
dalgalanma arz etmitir. Yllk cretle alan saysnn 2002 ve sonras dnemindeki
ortalamas 605tir. 2009 yl yerel radyo-televizyon yayncl istihdam bykl
591 olup, bu deer 1995 ylna gre istihdamn 9 katndan fazla bydn
gstermektedir. Yayncbana istihdam verilerinin seyri agrega veriler ile ayn seyri
izlemektedir. 1997 ylnda agrega istihdam deerinde azalma yaansa da
yayncbana cretle alan saysnn artmas, pazardan kan aktrlerden
kaynaklanan bir azalmaya karn pazarda tutunmay baaran yaynclarn istihdamn
artrarak bydklerine iaret etmektedir. Yerel radyo-televizyon yayncs bana
cretle alan says 1995 yl iin sadece 3tr.Bu deerin bu kadar dk oluu
Trkiyede zel radyo ve televizyon yaynclnn balad sre gz nnde
bulundurulduunda, yerel radyo-televizyon yayncs kurulularn kurulduu yllarda
birka personel ve vericiden oluan ufak aptaki giriimler olduunu
dndrmektedir. 2009 ylna ulaldnda bu deerin 7 oluu ise yerel radyo-
televizyon yaynclarnn geen on be yl ierisinde istihdam asndan byme
kaydetmi olsa bile yetersiz olduu ynndedir.

ekil 2.9.dye bakldnda ulusal, blgesel ve yerel yaynclk cretle

istihdam oranlaryla ilgili trendin tekrar grlmektedir. Ulusal radyo-televizyon
yayncs cretle istihdam oran her yl iin 1 deerini gstermekte, bu oran blgesel
radyo-televizyon yayncs iin 2004 yl sonras iin hzl bir de gese de
0.80den aa dmemekte ve geri trmanarak balangta sergiledii yaklak 1
seviyesini tekrar yakalamaktadr. Yerel radyo-televizyon yayncs iin bu deer 1
seviyesinden balam ancak 2000 ve sonras dnemde azalma eiliminde olmutur.
Yerel radyo-televizyon yayncs cretle istihdam oran en dk seviyesini 0.76 ile
2006da grm, sonrasnda trmana geerek 2009da 0.79a ykselmitir. 2009 yl
yerel radyo-televizyon alan says 9 kiidir ve maalesef bu deer yerel de olsa bir
radyo-televizyon yaync kuruluu idare etmek iin yeter say olarak
gzkmemektedir. Bu mesele ile ilgili Blm 2.1.2.1 sonunda yerel radyo yayncl
iin yapm olduumuz deerlendirmeler yerel radyo-televizyon yayncs iin de
geerlidir.

47
 ekil 2.9 Radyo-Televizyon Yayncl stihdam Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

48
 Yaynclk sektr istihdamnn yllara gre deiiminin incelenmesi,
yaynclk sektrndeki istihdamn 1998 ylndan 2009 ylna %33 kldn
gstermektedir. Ancak bu durum tm alt sektrlerde klme yaanmas anlamna
gelmemektedir. Ulusal, blgesel ve yerel yaynclk sektr ayr ayr incelendiinde
ulalan sonu, ulusal yaynclk istihdamnn %12 byd, blgesel yaynclk
istihdamnn %19 ve yerel yaynclk sektr istihdamnn %77 orannda
kldn gz nne sermitir. Faaliyet snflandrmas gruplar olan radyo,
televizyon ve radyo-televizyon yayncl alt sektrlerinin ulusal, blgesel ve yerel
bazda gruplandrlarak incelenmesi sonucunda ise yaynclk sektr istihdam
byklnn geliimi hakknda ayrntl sonular elde edilmitir. Radyo yayncl
sektrnde istihdam byyen alt sektr %6 byme oran ile ulusal radyo
yayncl iken, televizyon yayncl sektrnde istihdam bykl artan alt
sektr %341 byme oran ile blgesel televizyon yayncl olmutur. Buna karn
blgesel radyo yayncl istihdam %62, yerel radyo yayncl istihdam %88,
ulusal televizyon yayncl istihdam %61 ve yerel televizyon yayncl istihdam
ise %63 orannda klme yaamtr. 1995 ylndan 2009 ylna istihdamn her alt
sektrnde byme yaanan radyo-televizyon yaynclnda ulusal, blgesel ve yerel
radyo-televizyon yayncl istihdamndaki byme oranlar srasyla %30, %635 ve
%937 olarak gereklemitir.

Yukarda bahsedilen yaynclk sektr istihdam deiimi sonularyla ilgili

dikkat edilmesi gereken bir dier husus TKin 2010 yl verilerini henz
yaynlamam olmas sebebiyle son yl olarak ele alnan 2009 ylnn kresel
ekonomik bir kriz yl olmas sebebiyle istihdamda klme yaanan bir yl oluudur.
2009 yl itibaryla yaynclk sektr istihdam %4 orannda klmtr.
TEPAVn 2009 krizinin istihdam zerindeki etkilerine ilikin aratrma sonularna
gre Trkiyede Sosyal Gvenlik Kurumuna (SGK) kaytl alan says verileri
incelendiinde, 2009 ylnda toplam istihdamda ciddi kayplarn yaand
gzlenmektedir. Toplam istihdam ilk eyrekte nceki senenin ayn dnemine gre
%1,5 azalrken, ikinci eyrekte daralma derinleerek %10 olarak gereklemitir.35

35
Sarp Kalkan, lkem Bada, letme Bykl ve Blgesel Farkllklarn Kriz Dneminde
stihdam Kayplar zerindeki Etkileri, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Yayn, 2009,
s. 2

49
Bylelikle yaynclk sektrnn genel olarak, 2009 krizinde lke genelinde yaanan
istihdam klmesi gz nne alndnda, 2009 yl krizinden dier sektrlere gre
daha az etkilendii ve sektrn gl bir ekilde bu krizi atlattn ortaya
koymaktadr. 2009 ylnda ulusal ve yerel yaynclk alt sektrleri srasyla %1 ve
%19 orannda klrken blgesel yaynclk sektr ise %15 orannda bymtr.
Ayrntl sonular ise 2009 yl itibaryla blgesel ve yerel radyo yayncl istihdam
byklnde srasyla %15 ve %19, ulusal ve yerel televizyon yayncl istihdam
byklnde srasyla %52 ve %19 ve son olarak yerel radyo-televizyon yayncl
istihdam byklnde ise %17 orannda klme sz konusu olduunu ortaya
koymaktadr. Ancak 2010 yl verilerinin mevcut olmas halinde ekonomik krizlerin
olumsuz etkilerine kar hassas olan blgesel ve yerel yaynclk sektrleri iin daha
olumlu sonularn ortaya kaca ngrlmektedir.

Ayrca almamz, kapsamnda yer alan 2001 yl krizinin yaynclk

istihdam zerindeki etkileri hakknda da bilgi sunmaktadr. 2001 ylnda Trkiye
toplam istihdamnda %26 orannda klme gzlenmitir. 2001 ylnda lke
ekonomisinin %10.3 orannda klmesine ramen tarm d istihdamda yaanan
klme ise %2.7 orannda gereklemitir.36 Yaynclk sektr istihdam ise 2001
ylnda %4 orannda klmtr. Ulusal, blgesel ve yerel yaynclk baznda 2001
yl istihdam klmeleri srasyla %1, %22 ve %4 orannda gereklemitir. Radyo
yayncl istihdam toplamda %17 orannda byme kaydetmise de, ulusal radyo
yayncl istihdam deimezken, blgesel radyo yayncl istihdam %9 orannda
klrken yerel radyo yayncl istihdam %23 orannda bymtr. Televizyon
yayncl istihdam bykl %30 orannda klmtr. Alt sektrler olan ulusal
televizyon yaynclk istihdam %3 orannda bym, blgesel ve yerel televizyon
yayncl istihdam %36 ve %42 orannda klmtr. Radyo-televizyon
yayncl istihdam %5 orannda klmtr. Ulusal, blgesel ve yerel radyo-
televizyon yayncl baznda ise istihdam srasyla %2, %44 ve %16 oranlarnda
klmtr.

36
Halil Bader Arslan, Kriz-Byme-Istihdam geninde 1994 ve 2001 Krizleri, SBF Dergisi,2009, s.
33

50
 NC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTRNDE REKLAM

GELRLER DEM, PAYLAIMI VE 6112 SAYILI KANUNUN
ETKLER

Yaync kurulularn reklam gelirleri, program sat gelirleri, haber hizmetleri

sat gelirleri gibi gelir kalemleri olmakla birlikte, bu gelirlerden en nemlisi ve
RTK asndan en ok ne kan gelir kalemi reklam gelirleridir. Mlga 3984 sayl
Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun 12nci maddesi
(b) bendinde zel radyo ve televizyon kurulularnn yllk brt reklam
gelirlerinden %5 orannda ayrlacak paylar st Kurulun gelirleri arasnda
saylmaktadr. 3 Mart 2011 tarihinde yrrle giren 6112 sayl Radyo ve
Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 41inci maddesi
() bendinde ise Medya hizmet salayclarnn, program destekleme gelirleri hari
aylk brt ticar iletiim gelirlerinden ayrlacak %3 paylar st Kurulun geliri
olarak saylmtr. Ayrca Radyo Televizyon yaynclar Meslek Birliinin 2005
ylndan bu yana yaptrm olduu Yaynclk Sektr Reklam Aratrmalar da
reklamcln ve dolaysyla reklam gelirlerinin yaynclar asndan nemini
vurgulayan dier bir gsterge olarak grlebilir.

"Reklam sektr; reklam verenleri, reklam ajanslarn, medya ajanslarn,

reklam mecralarn ve reklamn retiminde rol alan yapmclar kapsamaktadr. Bu
erevede reklam verenler perakende mal satclarndan byk retici ve pazarlayc
holdinglere kadar binlerce firmay, reklam ajanslar ve medya ajanslar 100 kadar
kurumlam firmay; yapm kurulular olarak da 30 kadar film yapm firmasn
ifade etmektedir".37 RATEM'in yaptrm olduu aratrmada belirtildii zere,
Initiativein 2006 yl AB lkelerinin mecralar temelinde gerekleen reklam

37
Reklamclar Dernei, Bir Bakta Trk Reklam Sektr,
http://www.rd.org.tr/rd_icerik.asp?qs=sektor_bir_bakista, (5.10.2011)

51
harcamalar raporuna gre, Trkiye toplam reklam yatrmlar bakmndan AB
sralamasnda 9uncu srada bulunmaktadr. Nfusa gre veriler deerlendirildiinde
ise Trkiye reklam yatrmlar ve ekonomisi bakmndan 20 lke iinde 19uncu
srada yer almaktadr. Trkiye kii bana toplam 27 dolar reklam harcamasna
sahiptir ve bu tutarn 14 dolarn televizyona ve 1 dolarn ise radyoya harcamaktadr.
Buna karn kii bana televizyon reklam harcamas ngiltere, spanya, talya,
rlanda ve Yunanistan'da 80 dolarn zerindedir. rlanda, Belika, Avusturya ve
Hollanda kii bana 20 dolar zeri reklam harcamas ile radyo reklam yatrmlarnda
ne kmaktadr.38

Bu balamda, yaynclk sektrnn nemli bir gelir kayna olarak grlen,

sre ve sunu biimi asndan kanun ve ynetmeliklerle dzen altna alnan, "reklam
pastas" olarak anlan radyo ve televizyon reklam gelirlerinin zaman iinde
deiiminin ve yayn tiplerine gre yaynclar arasndaki paylamnn incelenmesi
sektrn geliimi hakknda bilgi sunacaktr.

almamzda incelenen reklam gelirleri verilerinin zaman serileri nominal ve

reel olmak zere iki biimde sunulmaktadr. Nominal reklam gelirleri, reklam
gelirinin ait olduu yln fiyatlarna, dier bir deyile cari fiyatlara gre llm
olan deeridir. Reel reklam gelirleri ise iki farkl yla ait reklam gelirlerininbelirli bir
referans ylna gre ayn fiyatlarla, yani sabit fiyatlara gre llmesiyle elde edilen
deeridir. Nominal deerlerde meydana gelen bir deiim fiziksel ktdaki deiim
veya piyasa fiyatlarnn deimesinden kaynaklanabilmesine karn, reel deerlerdeki
deiim piyasa fiyatnn sabit tutulmas sebebiyle dorudan fiziksel ktda meydana
gelen deiimi gstermektedir.39

38
Can Bilgili (Mays 2009), Trkiye Radyo ve Televizyon Yayncl Sektr Raporu,s.14-15,
http://www.rvd.org.tr/files/RATEM_RDTVSEKTORRAPORU.doc (12.10.2011)
39
Rudiger Dornbusch, Stanley Fischer, (ev. Salih Ak, Mahir Fisunolu, Refia Yldrm),
Makroekonomi, McGraw Hill-Akademi Yaynlar, Ankara, 1998, s. 32

52
3.1 REKLAM GELRLER

Reklam gelirlerinin incelenmesinde TKin derlemi olduu Radyo ve

Televizyon Kurumlar statistikleri verilerinden faydalanlmas dnlmtr. TUK
tarafndan derlenmi olan Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001
yl verileri Birlemi Milletlerin Tm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart
Sanayi Snflamasna (USSS-ISIC Rev.3) dayal olarak hazrlanan Hizmet Faaliyeti
Snflamas kapsamnda yer alan Radyo ve Televizyon Faaliyetlerini kapsamaktadr.
Ancak 2002-2007 yllar istatistiki verileri ise Avrupa Topluluunda Ekonomik
faaliyetlerin istatistiki snflamas, EFS (Rev.1.1) iinde yer alan Radyo ve
Televizyon faaliyetlerini kapsamaktadr ve 2007 sonras verileri ise EFS (Rev.2)
standard kapsamnda derlenmitir. 2002-2007 yllarnda yaynlanan reklam verileri
ana faaliyet konularna gre toplam reklam gelirleri olup, bu verilerin ulusal,
blgesel ve yerel bazda snflandrlmam olmasnn; 2003, 2004, 2005 yllarna ait
reklam gelirleri verilerinin bulunmamasnn analizimiz iin gerekli olan veri
srekliliini bozduu deerlendirilmitir. Kayp verilerin RTK reklam gelirleri
verileri ile ikame edilmesi seenei ise, iki veri grubu arasnda faaliyet konusuna
gre yaplan snflandrmann farkl oluu, RTK verileri ile TK verileri arasnda
1998-2007 dnemi toplam reklam gelirleriverilerinde ortalama %160 orannda
farkllama olmas sebebiyle mmkn grnmemektedir. Farkllamann bu derece
yksek oluu TK verilerinde derlenmi olan reklam gelirleri kapsamnda
sponsorluk, program destekleme gibi gelir gruplarnn da dhil edilmi olmas gibi
bir yntem fark bulunduuna iaret etmekte ve bylece iki veri grubunun birinin
dierini ikame edemeyecei sonucu deerlendirilmektedir. Saylan nedenlerden
tr almamzn bu blmnde TK verilerinin kullanlamayaca
deerlendirilmitir. Reklam gelirleriyle ilgili almamzn RTK verileriyle
yrtlmesi, verilerin derleni ynteminin yllara gre deiken olmay ve
verilerdeki sreklilik sayesinde daha salkl sonular ortaya koyaca nedeniyle
tercih edilmitir.

Bu blm altnda inceleyeceimiz reklam gelirleri mlga 3984 sayl

Kanunun 12inci maddesi (b) bendi gereince ve 6112 sayl Kanunun 41inci maddesi
() bendi uyarnca RTKe beyan edilen reklam geliri beyannamelerindeki

53
matrahlardan alnmtr.40 Bu verilerle ilgili nemli bir husus, karasal ortamdan
ulusal, blgesel veya yerel yayn yapan kurulularn, dier bir yayn ortamndan
yayn yapmas halinde reklam gelirlerinin karasal ortamdaki yayn tipi bal altnda
saylmas yntemiyle mkerrer saymlarn engellendiidir. Bu nedenle veri taban,
uydu radyo yayncl reklam gelirlerini vermemi olduundan, radyo yaynclar
reklam gelirleri bal altnda uydu radyo yayncl reklam gelirleri almamzda
bulunmamaktadr. RTK verileriyle ilgili dier bir husus ise Kamu yayncs olan
TRT'ye ait verilerin bulunmamasdr.41

Yaynclk sektrndeki kurulularn temel gelir kalemi olarak

nitelendirilebilecek reklam gelirlerinin ayrntl incelenmesinin, yaynclk
sektrnn ekonomik geliimine k tutacaktr. Bununla beraber radyo ve televizyon
yayncl alt sektrleri olan ulusal, blgesel ve yerel yaynclk alt sektrleri
baznda yaanan ekonomik srecinortaya konulmas hedeflenmektedir. Bylece
tezimizin, st Kurul tarafndan belirlenecek ve sektre yn gsterecek yeni
politikalar, yaplacak yeni dzenleme ve almlar asndan nemli bir bilgi kayna
olmas beklenmektedir.

3.1.1 Televizyon Yayncl Reklam Gelirleri

ncelikle faaliyet konusuna gre snflandrlm yaynclar iin reklam

gelirlerinin yllara gre deiimi ve paylam incelenecektir.42 Bu balamda, ilk
olarak televizyon yayncl sektr reklam gelirlerinin yllara gre deiimi ve bu
gelirin ulusal, blgesel ve yerel televizyon yaynclar arasnda paylamn gsteren
grafikler aada sunulmutur.

40
04.10.2011 tarih ve B.02.6.RT.0.73.00.00-622.03/6886 sayl Reklam Gelirleri konulu RTK dari
ve Mali ler Dairesi Bakanl yazs
41
Mlga 3984 Sayl Kanun'un 12nci maddesi 15/05/2002 tarihinde 4756 sayl Kanunun 7nci
maddesiyle deitirilmi ve " zel radyo ve televizyon kurulularnn yllk brt reklam gelirlerinden
% 5 orannda ayrlacak paylar " st Kurul'un gelir kalemi olarak belirlenmitir. Bu tarihten itibaren
TRT, st Kurul'a reklam geliri beyan etmemektedir. Bu nedenle reklam geliri verileri TRT reklam
gelirleri hari tutularak oluturulmutur.
42
Tezimiz kapsamnda para biriminde birliin salanabilmesi iin Trk Lirasndan 6 sfr
altlmasndan nceki dneme ait parasal deerler bir milyona blnerek grafiklere dhil edilmitir.

54
 ekil 3.1 Televizyon Yayncl Reklam Gelirinin Yllara Gre Deiimi 43
(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir.)

ekil 3.1de grld zere, cari fiyatlara gre televizyon yayncl reklam
geliri 2009 yl d haricinde dorusal bir eri izecek ekilde srekli artmtr.
Televizyon yaynclar reklam gelirlerini yllara gre kyaslayabileceimiz sabit
fiyatlara gre verilere44 bakldnda ise, televizyon yayncl reklam gelirinin
dalgal bir seyir iinde olduu grlmektedir. lk zirve noktas 2000 yldr, ancak
2001 ylnda gzlenen %5 oranndaki d sonucu televizyon yayncl reklam
geliri 1998 yl seviyesine dnmtr. kinci zirve noktasna 2005 ylnda
ulalmtr, televizyon reklam gelirlerinin en yksek deeri ise 2008 ylnda ulalan
1 milyar TL zerindeki deerdir. 2009 ylnda yaanan %14 oranndaki d sonras
reklam gelirleri azalmsa da 2005 yl seviyesinden daha yksek bir reklam geliri
seviyesine ulalmtr. Televizyon yayncl reklam gelirleri dalgal bir seyir
izlemekle beraber art eilimindedir. 2009 ylnda televizyon yayncl reklam
geliri %14 orannda klmse de 2010 ylnda gzlenen %36 oranndaki byme
neticesinde 1998 yl deeri ile kyaslandnda televizyon yayncl reklam
gelirlerinde %256 orannda art gzlenmektedir.

43
Reklam gelirlerinin enflasyon deerinden arndrlmasnda TKin yaynlam olduu 1994 Temel
Yll Tketici Fiyatlar Endeksi Harcama Gruplarna Gre Endeks Saylar bal altnda verilmi
olan Elence ve Kltr fiyat endeksi kullanlmtr. 2010 yl fiyat endeksi yaynlanmam olup
matematiksel modelleme ile tahmin edilerek alma kapsamna eklenmitir.
44
TK, Enflasyon ve Fiyat, 1994 Temel Yll Tketici Fiyatlar Endeksleri,
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=656 (15.08.2011)

55
 ekil 3.1de gzlenen reklam geliri artnn ulusal, blgesel ve yerel
televizyon yaynclarnn hepsi iin geerli olup olmadn ve televizyon reklam
gelirlerinin farkl televizyon yaync tiplerinin arasnda paylamnn grlebilmesi
iin karasal ortamdaki ulusal, blgesel, yerel televizyon ile uydu, kablo televizyonu
ve son olarak 2003 yl ve sonrasnda televizyon yayncl sektrndeki aktrlerden
biri olarak karmza kan platform iletmecisinin reklam gelirlerinin geliimi ayrca
incelenecektir.

ekil 3.2.a.da grld zere cari fiyatlara gre ulusal televizyon

yayncl reklam gelirleri dorusal bir art iinde grnmekte, sadece 2006 ve
2009 yllarnda d gstermektedir. Sabit fiyatlara gre ulusal televizyon
yayncl reklam gelirlerine bakldnda grlen husus ise televizyon yayncl
reklam gelirlerinin seyrinde grdmz zirve noktal dalgalanmaya sahne
oluudur. 2009 ylnda gzlenen %14 orannda klmeyi 2010 ylnda %39
orannda byme izlemi ve ulusal televizyon reel reklam geliri 2010 ylnda ulat
deer itibaryla 1998 ylna gre %229 orannda artmtr. Ulusal televizyon
yayncl sektr reklam gelirleri ile televizyon yayncl reklam gelirleri
grafiinin bu derece benzer oluu, televizyon yayncl reklam gelirlerinin ounun
ulusal televizyon yaynclna ait olduuna iaret etmektedir.

ekil 3.2.bde ise blgesel televizyon yayncs reklam gelirinin geliimi

gsterilmektedir. Cari fiyatlarla blgesel televizyon yayncs reklam geliri 2000
ylna kadar art ierisinde olmusa da, muhtemelen ekonomik durgunluk ve 2001
yl krizinin etkisiyle, 2001 yl dip noktas olacak ekilde bir d gstermi ve
sonrasnda 2010 ylna kadar art gstermitir. Reklam gelirlerindeki enflasyon
normalizasyonu yapldnda ise reklam gelirinin 2000 ylna kadar, balam olduu
yksek bantta dalgalanma gsterirken 2001 ylnda yaanan %62 oranndaki ani
klme sonrasnda 1-1,5 milyon TL bandnda kald gzlenmektedir. Reel blgesel
televizyon reklam gelirleri zaman iinde artarak dm olduu 1 milyon TL alt
seviyeden kp, 1.5 milyon TLyi amsa da 1998 yl deeri ile kyaslandnda

56
blgesel televizyon yayncl reklam gelirinin %41 orannda kld
grlmektedir.

Yerel televizyon reklam gelirlerinde yaanan deiim ise, cari fiyatlara gre
verilen reklam gelirlerinin ani deiimlere sahne olduunu ortaya koymaktadr.
Dalgal bir trend izleyen yerel televizyon yayncl reklam geliri, 2001 ylnda %1
orannda dm, 2009 ylnda ise %21 orannda azalmtr. Yerel televizyon
yayncs cari reklam gelirleri 1995 ylndan 2009 ylna kadar art iinde
grlmektedir. Reel reklam geliri deerleri ise yerel televizyon yayncl reklam
gelirlerinin en yksek deerini 1998 ylnda aldn, 2000-2003 dneminde 2001 yl
krizinin uzun vadeli etkisi olabilecek ekilde reklam gelirlerinin azaldn ve 2004-
2007 dneminde tekrar arttn gstermektedir. 2007 ylnda ulalan reklam geliri
1998 ylnda grlen en yksek seviyesinden sadece %11 orannda dktr. Ancak
2008 ve 2009 yllarnda yerel televizyon reklam geliri tekrar dmtr. Bu dn
de 2009 dnya krizi ile alakal olabilecei durumu yerel televizyon yayncs reklam
gelirlerinin iktisadi krizlerden etkilenme sresinin uzunluuna iaret etmektedir.
2010 yl yerel yaynclk reklam gelirleri 1998 ylna gre %32 orannda daha
dktr.

Karasal ortam televizyon yayncl reklam gelirlerinin incelenmesi

neticesinde ulusal televizyonlarn reklam gelirlerini artrrken blgesel ve yerel
televizyon yayncl reklam gelirlerinin zaman ierisinde azald gzlenmitir.

57
ekil 3.2 Ulusal, Blgesel ve Yerel Televizyon Reklam Gelirleri Yllara Gre Deiimi(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir.)

58
 ekil 3.3te kablo, uydu televizyonu ve platform iletmecisi reklam
gelirlerinin zamana gre deiimi sunulmutur.

Cari fiyatlara gre kablo televizyonu reklam gelirleri 2009 yl haricinde

srekli art iinde olmu ve 10.000.-TL seviyesinden 120 milyon TL zeri
seviyelere ulamtr. Reklam gelirlerindeki enflasyon art karldktan sonra
grlen reklam geliri deerleri de benzer bir ekilde hzl bir art sergilemektedir.
Kablo televizyon reel reklam gelirlerinde 2008 ve 2009 yllarnda yaanan bir nceki
yla gre srasyla %4 ve %13 oranndaki dlere ramen, 2010 yl reel kablo
televizyon reklam geliri deerinin 1998 yl deerinin 1756 katna ulat
grlmektedir. Benzer bir geliim uydu televizyon yayncl reklam gelirlerinde de
gzlenmektedir. Cari fiyatlarla uydu televizyonu reklam gelirleri 2007 ylna kadar
konveks bir art ierisinde olmutur. 2008 ylnda artn ivmesi yavalam, 2009
ylnda bir nceki yl rakamlarna gre d gzlenerek reklam gelirleri 50 milyon
TL seviyesine gerilese de 2010 ylnda grlen %25 oranndaki art ile uydu
televizyon reklam gelirleri 60 milyon TL zerine kmtr. Sabit fiyatlarla uydu
televizyon reklam gelirleri art trendi de ayn cari fiyatlarla verilen uydu televizyon
reklam gelirleri gibi seyretmitir. En yksek seviyesine 2008 ylnda ulaan reel uydu
televizyon reklam gelirleri 2009 ylnda yaanan % 17 oranndaki de ramen
2010 yl deeri itibaryla 1998 yl deerinin neredeyse 13 katna kmtr. Platform
reklam gelirleri ise en yeni reklam geliri payda olarak katld reklam pastas
paylamndaki payn hzl bir ekilde ykseltmi grnmektedir. Cari fiyatlarla
reklam geliri 2003 ylnda 3 milyon TL seviyesinde iken bu deer 2010 ylna
gelindiinde 14 milyon TLyi amtr. Reel ve nominal platform reklam gelirleri
ayn trendi izlemektedir. Sabit fiyatlara gre platform reklam geliri 2006 ve 2009
yllarnda srasyla %32 ve %17 orannda azalmaya maruz kalmasna karn, platform
iletmecilerinin reel reklam geliri de reklam pastas paylamna dahil olduu yedi yl
ierisinde artm ve 2010 yl itibaryla 19 katna kmtr.

Karasal ortam televizyon yayncl reklam gelirlerinde ulusal yayncnn

reklam gelirini artrrken blgesel ve yerel yaynclk reklam gelirlerinin dm

59
olduunun gzlemlenmesine karn, dier ortamlardan televizyon yayncl yapan
tm alt sektrlerin reklam gelirlerini artrd grlmektedir.

60
ekil 3.3.Kablo, Uydu Televizyonu ve Platform letmecisi Reklam Gelirleri Yllara Gre Deiimi (KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

61
3.1.2 Radyo Yayncl Reklam Gelirleri

Faaliyet konusuna gre yaynclk sektr reklam gelirleri geliiminin

incelenecei ikinci ana sektr ise radyo yayncl sektrdr. Radyo yayncl
reklam gelirlerinin zaman iindeki deiimi ekil 3.4te sunulmaktadr.

ekil 3.4Radyo Yayncl Reklam Gelirinin Yllara Gre Deiimi

(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

Cari fiyatlara gre radyo yayncl reklam gelirleri 1998 ylnda 10 milyon
TL altnda bir seviyeden balam, 2000 ylna kadar dzenli bir art iinde olmu,
2001 ylnda yaanan d sonrasnda 2008 ylna kadar farkl ivmelerle de olsa
srekli artarak ykselmitir. 2009 ylnda %6 orannda d gsteren radyo
yayncl reklam gelirleri, 2010 ylnda 90 milyon TLyi am durumdadr. 2010
ylnda televizyon yayncl reklam gelirlerinin 2 milyar TL seviyesine yaklam
olmasna karn, radyo yayncl reklam gelirlerinin cari fiyatlarla ulaabildii en
yksek deerin 100 milyon TLnin altnda olmas reklam pastasnn radyo ve
televizyon yaynclar arasndaki paylam hakknda genel bir fikir vermektedir.
Sabit fiyatlara gre radyo yayncl reklam gelirleri de en yksek deerini 2008
ylnda grmtr. Ancak nominal reklam gelirlerinden farkl olarak en yksek
seviyesine yakn bir deeri 2000 ylnda da yakalamtr. Reel radyo reklam gelirleri

62
yksek seviyelerde balam, 2000 ylna kadar art gstermi ve muhtemelen 2001
ekonomik krizi ile %46 orannda derek en dk seviyesi olan 30 milyon TL
altnda deerlere gerilemitir. 2004-2008 dneminde tekrar trmana geen reel
radyo yayncl reklam gelirleri 2009 ylnda yaanan %14 oranndaki dn
ardndan 2010 ylnda yaanan %19 oranndaki art ile ulat deer sonucunda
1998 ylna gre %81 orannda byme kaydetmitir.

almamzn bu ksmnda radyo reklam gelirleri yayn alan ve yayn yaplan

ortama gre snflandrlarak incelenecek, tm alt sektrlerdeki reklam geliri
deiimleri gz nne serilecektir.

ekil 3.5.ada sunulan nominal ulusal radyo yayncl reklam gelirlerinin

seyrinde 2000 ylna kadar dzenli bir trman, 2001 ylnda yaanan %13 orannda
bir dn ardndan 2009 yl d haricinde 2010 ylna kadar tekrar art
gzlenmektedir. 2006 ylnda yaanan srama reklam geliri dzeyini 50 milyon TL
bandna ekmi ve 2010 yl itibaryla radyo reklam gelirleri 70 milyonTLye
yaklamtr. Enflasyondan arndrlm reel radyo yayncl reklam gelirleri ise
2001 ylnda yaanan dn nominal deerlerde gzkenden ok daha byk
olduunu ortaya koymaktadr. Reel ulusal radyo reklam gelirleri 2001 ylnda
yaanan %46 oranndaki dn ardndan 2000 yl seviyesine 5 yl iinde geri
dnebilmitir. Bu da ancak 2006 ylnda yaanan %45 oranndaki byme sonucunda
gerekleebilmitir. 2006 yl sonras byme devam etmi, (2003 yl rakamlaryla)
40 milyon TL zeri seviyelere kan reel ulusal radyo reklam geliri 2009 ylnda %11
orannda d yaamtr. 2010 ylnda bir nceki yla gre yaanan %21 oranndaki
art sonucunda ulusal radyo yayncl reklam geliri 1998 yl reklam gelirlerine
oranla %79 orannda artmtr.

Nominal blgesel radyo yayncl reklam verileri de 2001, 2003 ve 2009

yllar haricinde srekli bir art halindedir. Yksek oranl artlarn grlmesine
ramen, yksek oranl dlerin bulunmamas blgesel radyo yayncl reklam
gelirlerindeki artn kararl olduuna iaret etmektedir. Reel blgesel radyo reklam
gelirlerine bakldnda da ayn kararl trend grlmektedir. 2000 ylnda %161

63
orannda yaanan reklam geliri art ile blgesel radyo yayncs reklam geliri en st
seviyesine ulamtr. 2001 ylnda yaanan %57 oranndaki d sonrasnda bile
2000 yl ncesi en st reklam geliri seviyesi olan 1999 yl reel reklam geliri
deerinden yksek bir deer sz konusudur. Blgesel radyo yayncs reklam
gelirinin en dk seviyesi 2003 ylnda 4 milyon TL alt olarak grlmtr. 2008
ylna kadar dzenli olarak artan, 2000 yl sramas haricindeki en yksek
seviyesine ulaan blgesel radyo reklam geliri 2009 yln %11 orannda bir d ile
tamamlamtr. 2010 yl reklam geliri ise 1998 yl reklam gelirine kyaslandnda
%109 orannda bir bymeyi gstermektedir.

64
ekil 3.5 Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo Reklam Gelirleri Yllara Gre Deiimi(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

65
 ekil 3.5.cde grld zere, nominal yerel radyo yayncs reklam gelirleri
2008 ylna kadar srekli artarak 1 milyon TL seviyesinden 16 milyon TLseviyesine
ykselmitir. 2009 ylnda yaanan sert d ile 12 milyon TL seviyesine gerilemi,
ancak 2010 ylnda 2 milyon TL artarak 14 milyon TLye ykselmitir. Reel yerel
radyo reklam geliri deerleri 1998-2000 ylnda sahip olduu seviyeyi 2001 ylnda
gerekleen %29 oranndaki d ile kaybetmi, ayn seviyeyi ancak 2004 ylnda
tekrar yakalayabilmitir. Reel reklam gelirlerindeki art 2007 ylna kadar devam
etmi ve reel yerel radyo reklam geliri en yksek seviyesi olan 12 milyon TL zeri
deerine ulamtr. Nominal yerel radyo yayncl reklam gelirinde grlen artn
aksine 2008 ylnda reel radyo yayncl reklam gelirlerinde %1 orannda d
yaanm ve 2009 ylna ise % 27 orannda d ile girilmitir. Buna ramen 2010
yl reel yerel radyo yayncl reklam gelirinin 1998 ylna gre %73 orannda
artt grlmektedir.

Radyo yayncl sektrnn incelenmesi neticesinde ulusal, blgesel ve

yerel radyo reklam gelirlerinin artt grlmektedir. Bir dier ne kan husus ise,
2001 Trkiye ekonomik krizinin etkisiyle radyo yayncl reklam gelirlerinin tm
yayn tipleri iin en dk seviyesine dmesi ve 2009 yl dnya ekonomik
krizinden deiik byklkte olumsuz etkilenmesi hususudur.

3.2 REKLAM GELRLER PAYLAIMI

3.2.1 Reklam Gelirlerinin Radyo ve Televizyon Yaynclar Arasndaki

Paylam

Yllara gre reklam gelirlerinin seyrinin hem televizyon hem de radyo

yaynclndaki mevcut yayn tiplerine gre incelememizin ardndan, reklam
gelirlerinin yaynclar arasndaki paylamnn incelenmesi faydal olacaktr. lk
olarak incelenecek paylam ekil 3.6da sunulan, yaynclk sektrndeki reklam
pastasnn yaynclarn ana faaliyet konular olan radyo ve televizyon yayncl
sektrleri arasndaki paylamnn yllara gre deiimidir.

66
 ekil 3.6Reklam Gelirlerinin Televizyon ve Radyo Yaynclar Arasnda Paylamnn Yllara Gre
Deiimi(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

ekil 3.6da grld zere televizyon yaynclar reklam geliri pay daima
%90n zerinde seyretmitir. Televizyon yaynclar reklam geliri pay zaman iinde
artarak 2010 yl itibaryla %95e ykselmitir. Televizyon yaynclarnn reklam
geliri paynn en yksek olduu yl 0,956 ile 2004 senesidir. 2006 ylnda 0,93e
den televizyon yaynclar reklam pay 2007 ve 2008 ylndaki artla 0,95
seviyesine ulam ve 2010 ylna kadar reklam paylarn 0,95 olarak korumulardr.
Radyo yaynclar reklam pay televizyon reklam paynn tmleyeni olduu iin onun
iin tam tersi yorumlar geerlidir. 1998 ylnda %9 olan radyo yaynclar reklam
paynn en dk deerini 2004 ylnda grmtr ve 2010 yl itibaryla reklam
pastas paylar %5 seviyesindedir. Bu durum reklam verenlerin televizyon
yaynclarn ve grsel reklamlar tercih ettiklerini gstermektedir. Muhtemel dier
bir durum ise maliyeti daha dk olan radyo reklamlarnn birim radyo reklam
creti ile birim televizyon reklam creti arasndaki farktan dolay radyo reklam
yaynclarnn reklam srelerini tam kapasiteyledeerlendirmesine karn reklam
pastasndan alabilecekleri payn bir st snr oluudur.

67
 Reklam pastasnn ulusal, blgesel ve yerel yaynclar arasndaki paylamnn
incelenmesi ise yaynclarn yayn yaptklar alann geniliiyle alakal olarak reklam
geliri paylarn gstermesi itibaryla nem tamaktadr. TUK verilerinin
incelenmesi neticesinde ortaya kan sonulara gre ulusal yayncnn toplam
gelirinin %40ndan azn oluturan reklam geliri ile blgesel yayncnn %60dan
fazla ve yerel yayncnn %80 civarnda gelirini oluturan reklam gelirindeki
deiime hassasiyet durumu deiken olacaktr.45 Bu sebeple, reklam geliri ile ilgili
yaplan almalar veya dzenlemeler sonucunda, reklam gelirleri pazar payndaki
blgesel ve yerel yaync paynn artmas sz konusu alt sektrlerdeki geliimi
hzlandracaktr.

3.2.2 Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclarn Reklam Geliri Paylam

ekil 3.7de yaynclk sektrndeki reklam gelirlerinin ulusal, blgesel ve

yerel yaynclar arasndaki paylamnn yllara gre deiimi sunulmutur.

ekil 3.7Reklam Pastasnn Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclar Arasndaki Paylamnn Yllara
Gre Deiimi46(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

45
Sz konusu sonular 1995-2002 dnemine ait bulgulardr
46
karm yaplan RTK verilerindeki reklam gelirlerinin ulusal, blgesel ve yerel yaynclar
arasnda paylamna baklm, uydu ve kablo ortamndan yaplan radyo ve televizyon reklam gelirleri
bu tablo hesaplarnda kullanlmamtr.

68
 Beklenildii zere reklam pastas paylamnda ulusal yaynclarn pay ok
yksektir ve 1998 ylndan itibaren %95in altna dmemitir. Ulusal yayncnn
pay dalgal bir seyir izlemekle beraber art gstermitir. 2003-2005 dneminde %98
seviyesine ulaan ulusal yaync reklam pay 2006 ylnda %97ye dmesine karn
bu oran 2010 ylna kadar tekrar artm ve yeniden %98e ulamtr. Blgesel
yayncnn reklam paynn en yksek olduu yllar 1998 ve 1999 yllardr ve en
yksek pay %2dir. Bu oran 2001 ylnda %1e gerilemi ve 2010 ylna kadar
deimeden gelmitir. Yerel yaynclk iin de blgesel yaynclk reklam paynn
seyrine benzer bir durum sz konusudur. Yerel yaynclk reklam gelirlerinden en
yksek payn %4 deeri ile 1998 ylnda elde etmitir.47 Bu oran 1998-2000 yllar
arasnda derek %2ye gerilemi ve dalgal bir trend izleyerek %1 ile %2 arasnda
dalgalanma gstermitir. lgin olan bir husus ise 2001 krizi ylnda reklam
gelirlerinde d yaanmasna karn yerel yaync reklam paynn artarak %3
seviyesini bulmasdr ki bu seviye 1998 ylndan sonraki en yksek yerel yaynclk
reklam paydr. 2001 ylnda yerel yaync reklam payndaki artla ilgili olas iki
senaryo ne kmaktadr. Birincisi 2001 krizinin etkisiyle, yaynclarn kaynaklarn
birim reklam cretinin daha dk olduunu beklediimiz yerel yaynclara
kaydrarak deerlendirmesidir. Ancak bu durumda blgesel yaync iin de ayn
senaryo geerli olmaldr ve blgesel yaync reklam paynda da art gzlenmelidir.
Fakat blgesel yaync reklam paynda gerileme sz konusudur. kinci senaryo ise
yerel radyo yayncs reklam verenlerinin belirli, sabit bir kesim oluu ve bu kesimi
oluturan yatrmclarn reklama ayrdklar btenin 2001 krizi neticesinde pek fazla
deikenlik arz etmemesidir. Buna karn, ulusal ve blgesel yaync reklam
verenlerinin eitlilii ve bu heterojen yapdaki reklamverenlerin ekonomik krizden
deiik oranlarda etkilenmesi sonucu ulusal ve blgesel yaynclk reklam
gelirlerinde meydana gelen dn yerel yaync reklam payn grece olarak
artrm olabileceidir. Reklam gelirleri incelendiinde 2001 ylnda ulusal
televizyon reklam gelirlerinin %35, blgesel televizyon reklam gelirlerinin %62
oranda klmesine karn yerel televizyon reklam gelirinde yaanan dn %1
orannda olduu grlr. Ayn ekilde 2001 ylnda ulusal radyo reklam gelirleri

47
TUK verilerine gre de radyo yayncsnn reklam pastasndan ald payn 1995 ylnda %60
deerinde iken bu payn derek 1998 ylnda %10 deerine geriledii gzlenmektedir

69
%46, blgesel radyo reklam gelirleri %57 orannda ve yerel radyo reklam gelirleri ise
%29 orannda klmtr. Bu bulgular ikinci nermemizi destekler niteliktedir.

Reklam gelirlerinin ulusal, blgesel ve yerel yaynclar arasndaki paylam48

ile ilgili dier nemli bir husus ise deiik yayn tiplerindeki kurulu saysnn ok
farkl oluudur. Reklam pastas pay 2010 yl itibaryla %1 olan yerel yaync
kurulu says 1139 iken, reklam pastas pay %1 olan blgesel yaync says ise
113tr. Reklam pastasnn %98ine sahip olan ulusal yaync says ise 59dur. Bu
da yaync bana den reklam gelirleri arasndaki fark gz nne sermektedir.
Ancak yaynclar arasndaki reklam gelirindeki bu dalmla beraber farkl yayn
tiplerinin maliyet ve giderlerinin de farkl seviyelerde olduu unutulmamal, daha
isabetli karmlar yapabilmek iin katma deer verileri serilerinin incelenmesiyle
ortaya kan sonular beklenmelidir.

Ulusal yayncln yayn yapt alann genilii, reklamn ulaabilecei

mteri says asndan reklam verenlerin temel motivasyonunu gstermekle
beraber, yerel yaynclara olan ilginin yayncln ilk yllarnda yksek bir seviyede
balayarak dmesinin arkasnda yatan sosyal sebeplerin de incelenmesi faydal
olacaktr. ktisadi adan bu durum tekrarl oynanan bir oyunun bir denge noktasna
ulamas olarak deerlendirilebilir. Reklam verenler kaynaklarn nceleri yaync
gruplar arasnda farkl kompozisyonlarda datm ve zamanla karll ve faydas en
yksek olan kompozisyona ynelmi olabilirler.Ancak bu durumun altnda yatan
dier motivasyonlarn deiik disiplinler tarafndan aratrlmas toplumun geirdii
deiime de k tutacaktr. rnein muhtemel bir senaryo, ilk bata kk yerleim
yerlerinde kk gruplar tarafndan iletilen yaync kurululardaki reklamlarn
yresel anlay dzeyinin ve yre halkn etkileme dzeyinin yksek olmas ve bu
etki seviyesinin zamanla azalmas nedeniyle yerel yayncya aktarlan reklam geliri
kaynann bir ksmnn da ulusal veya blgesel yayncya kaymas olabilir.
Aratrlabilecek dier bir senaryo ise, zel yayncln ilk yllarnda, yre halk
tarafndan izlenme oranlar yksek olan yresel kltrel yaynlarn zamanla

48
Reklam Gelirlerinin ulusal, blgesel ve yerel radyo ve televizyon yaynclar arasndaki paylam
Ek-2de sunulmutur.

70
gelitirilememesi ve izleyici ilgisinin azalmasna karn, kresellemenin bir sonucu
olabilecek yeni bir kltr ve anlay dzeyinin gelimesiyle, ya da ulusal
yaynlardaki yayn eit ve kalitesinin standartlarnn ykselmesi sonucunda, yerel
yaynlarn izlenme ve dinlenme seviyesinin dmesi ve reklam verenlerin yerel
yaynclar tercih etmemesi olabilir. ktisadi bak asyla, bu d trendinin genel
sebebinin rekabeti koullar olduunu sylemek mmkndr. Yukardaki grafiklerde
grdmz zere yaynclk sektr reklam geliri artarken, daha byk sermaye
sahiplerinin sermayelerini katlamasyla kk aktrler aslnda yllara gre geliim
gstermi olsalar dahi byk aktrlere greceli olarak zayflam, fakirlemilerdir.
Gelimi devletler ve nc dnya lkeleri arasnda grlen ve iktisatta ayr bir
literatr olarak gelien bu olgunun yaynclk sektrnde de ortaya kmas
manidardr.

3.2.3 Televizyon Yayncl Reklam Gelirlerinin Paylam

ekil 3.8Televizyon Yayncl Reklam Gelirlerinin Ulusal, Blgesel, Yerel, Kablo, Uydu, Platform
Yaynclar Arasndaki Paylamnn Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

71
 ekil 3.8de grld zere televizyon reklam gelirleri paylamnda en
byk paya sahip olan aktr ulusal televizyon yaynclardr. Televizyon yayncl
reklam gelirlerinin 1998 yl itibaryla %95ini ulusal televizyon yaynclar almakta
iken, uydu ve kablo yayncl gibi tm Trkiyeye yayn yapma imknolan dier
ortamlarn gelimesiyle bu pay azalm ve 2010 ylnda %88e gerilemitir. Blgesel
televizyon yayncs reklam pay en yksek dzeyini 1998 ylnda binde 8 ile grm,
bu pay zamanla gerileyerek binde 1e kadar dmtr. Yerel televizyon yayncs
reklam pay da blgesel televizyon yayncs payna benzer bir seyir izlemi, en
yksek payn 1998 ylnda binde 25 ile grm ve bu pay da azalarak 2010yl
itibaryla binde 5e gerilemitir. Kablo televizyonu yayncs reklam pay 2001
ylnda binde 1 seviyesinde iken bu pay zamanla artarak %7ye ulamtr. Uydu
televizyonu reklam pay da kablo televizyonundaki gibi giderek artan bir seyre
sahiptir, ancak art oran kablo televizyonundaki kadar hzl olmamtr. Uydu
televizyonu reklam pay 1998 ylnda %1 iken bu pay 2010 ylnda %3
seviyesindedir. Kablo televizyonu reklam paynn ulat en byk deer %8 iken
uydu televizyonu reklam pay ise bunun yars olan %4tr. Platform iletmecileri
reklam pay ise 2003 ylnda binde 1 iken bu pay 2010 ylnda binde 8e ykselmitir.
Sonu olarak kablo, uydu televizyon yayncs ile platform iletmecisi reklam pay
srasyla 81, 3.5 ve 8.8 katna km ve ulusal, blgesel ve yerel televizyon yayncs
reklam paylar ise srasyla %7, %84 ve %81 orannda azalmtr.

3.2.4 Radyo Yayncl Reklam Gelirlerinin Paylam

ekil 3.9da radyo yayncl reklam gelirlerinin ulusal, blgesel, yerel radyo
yaynclar arasndaki paylamnn yllara gre deiimi sunulmutur. Radyo
yaynclarnn reklam paylamnda da en yksek paya sahip olan alt sektr ulusal
radyo yaynclardr. Ulusal radyo yayncs reklam pay ortalama olarak %71dir. En
yksek seviyesi 1999 ylnda ulat %74 deeri olup, en dk deeri ise 2002
ylnda ald %68 oranndaki paydr. 2010 ylna gelindiinde ulusal radyo
yayncsnn radyo yayncl reklam geliri iindeki pay %73tr. Blgesel radyo
yayncs reklam pay 1998 ylnda %10dur. 2000 ylnda artarak %17 ile en yksek
seviyesine ulamsa da genel olarak %10-12 bandnda dalgalanmtr ve 2010

72
ylndaki pay %12dir. Yerel radyo yayncs reklam pay 1998 ylnda %16dr.En
yksek seviyesini %20 ile 2007 ve 2008 yllarndagren yerel radyo yayncl
reklam pay, en dk seviyesini ise %10 ile 2000 ylnda almtr. 2010 yl
itibaryla yerel radyo yayncs reklam pay %15tir. Sonu olarak bakldnda ulusal
ve yerel radyo yayncs reklam pay 1998den 2010 ylna %1 ve %5 orannda
azalm ve blgesel radyo yayncs reklam pay %15 orannda artmtr.

ekil 3.9 Radyo Yayncl Reklam Gelirlerinin Ulusal, Blgesel, Yerel, Kablo Yaynclar
Arasndaki Paylamnn Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

3.3 6112 SAYILI KANUNUN REKLAM GELRLERNE ETKS

Bilindii gibi 3984 sayl Kanun 3 Mart 2011 tarihi itibaryla mlga olmu ve
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun
reklamlarla ilgili yeni dzenlemeler getirmitir. Yeni tanmlara yer vermek suretiyle
teknolojik ilerleme sonucu olarak ortaya kan yeni reklam yayn biimleri yasa
kapsamna alnmtr. Yeni tanmlar kapsamnda 6112 sayl Kanunda ele alnan
kavramlardan bazlar rn yerletirme, gizli ticari iletiim, radyo ve televizyon
reklam, ticari iletiimdir.

73
 rn yerletirme, Bir rn, hizmet veya ticar markann, cret veya
benzeri bir karlkla program iine dhil edilerek veya bunlara atf
yaplarak, program iinde gsterildii her tr ticar iletiimi,

Gizli ticar iletiim, medya hizmet salayc tarafndan reklam yapmak

maksadyla veya kamuyu ynlendirebilecek ekilde; mal veya hizmet
reticisinin faaliyetinin, ticar markasnn, adnn, hizmetinin ve
rnnn reklam kuaklar dnda ve reklam yapldna ilikin
aklayc bir ses veya grnt bulunmakszn programlarda szckler
veya resimler ile tantlmasn,

Radyo ve televizyon reklam, tanmazlar, hak ve ykmllkler dhil

olmak zere mal veya hizmetlerin teminini tevik etmek, bir ama veya
dnceyi yaymak veya baka etkileri oluturmak amacyla ticaret, i,
zanaat veya bir meslekle balantl gerek ve tzel kii tarafndan, bir
cret veya benzeri bir karlkla yaplan her trl duyuru veya z
tantm yaynn,

Ticar iletiim, radyo ve televizyon reklamlar, program desteklemesi,

tele-alveri ve rn yerletirmeyi de kapsamak zere, ekonomik bir
faaliyette bulunan gerek veya tzel kiinin, rn, hizmet veya imajn,
dorudan veya dolayl olarak tantmak amacyla tasarlanm sesli
veya sessiz grntlerin bir cret veya benzeri bir karlkla ya da z
tantm amacyla bir programla birlikte ya da bir program iine
yerletirilerek verilmesini,
ifade eder.49

Yaynclk sektrndeki ticari iletiimin ana dzenlemesi 6112 sayl

Kanunun drdnc blmnde yer almaktadr. Bu blm altnda reklamlarla ilgili
yaplan dzenlemelerden bazlar unlardr:

49
6112, Madde 3/1-g,z,cc, 03.03.2011

74
 Genel beslenme diyetlerinde ar tketimi tavsiye edilmeyen gda ve
maddeler ieren yiyecek ve ieceklerin ticar iletiimine, ocuk
programlaryla birlikte veya bu programlarn iinde yer verilemez.

Ticar iletiim yaynlarnn ses seviyesi dier yayn blmleri ile ayn
seviyede olmak zorundadr.

Tele-alveri yaynlar hari her trl reklam yaynlarnn oran, bir saat
bandan bir sonraki saat bana kadarki yayn iinde yzde yirmiyi aamaz.
Bu orana, program desteklemesi ve yayncnn kendi programlarnn
tantmlarna ayrlan sre ile rn yerletirme dhil deildir. Program
tantmlarnn oran, bir saat bandan bir sonraki saat bana kadarki yayn
iinde %5'i aamaz. Yukarda belirtilen sreden bamsz olarak, sesli ve
grntl bir uyar ile aka belirtilerek, kesintisiz en az on be dakika
sreyle tele-alveri yayn yaplabilir. Bu yaynn sresi bir gn iinde
toplam bir saati aamaz. cretsiz yaynlanan ve st Kurul tarafndan tavsiye
edilen kamu hizmeti duyurular reklam srelerine dhil edilmez. Mnhasran
reklam, tele-alveri ve z tantm yaynlarna ayrlm televizyon ve radyo
yayn hizmetlerine bu madde hkmleri uygulanmaz.

lalar ve tbbi tedaviler iin tele-alverie izin verilemez.Tbbi rnleri

reten, pazarlayan veya satan ya da tbbi tedavileri pazarlayan veya sunan
gerek ve tzel kiilerin program desteklemesinde bulunmas hlinde, gerek
ve tzel kiilerin ismi, markas, logosu veya imaj program desteklemesinde
kullanlabilir; ancak gerek ve tzel kiilerin retim veya satn yapt
reeteye tabi tbbi rnler veya tbbi tedaviler kullanlamaz.

Sinema ve televizyon iin yaplm filmler, diziler ile spor ve genel elence
programlar haricinde, yaynlarda rn yerletirmeye ynelik uygulamalara
yer verilemez. rn yerletirme uygulamalar ticar iletiimle ilgili
dzenlemelere tabidir.

75
 st Kurul tarafndan belirlenecek artlarda, belirli mal ve hizmetlerin
cretsiz olarak program iine dhil edildii durumlarda da rn
yerletirmeye izin verilebilir.

rn yerletirmenin, medya hizmet salaycnn editoryal bamszln ve

sorumluluunu etkilemesine izin verilmez. rn yerletirmede, rn veya
hizmetlerin kiralanmas veya satn alnmas dorudan tevik edilemez ve
rne ar vurgu yaplamaz. zleyiciler, programn banda, sonunda ve
reklam aras sonrasnda program baladnda, rn yerletirmenin varl
hakknda aka bilgilendirilir.

Haber bltenlerinde, ocuk programlarnda ve din programlarda rn

yerletirmeye izin verilmez.

Ticar iletiimi yasaklanm rnlerin rn yerletirmede kullanlmasna izin

verilmez.

Medya hizmet salayclar, Yksek Seim Kurulu tarafndan iln edilen seim
dneminde, yayn yasaklarnn balayaca saate kadar siyas parti ve aday
reklamlar yaynlayabilir. Siyasi reklamlar, bu Kanunda yer alan hkmlere
ve Yksek Seim Kurulunca belirlenen usul ve esaslara uygun olmak
zorundadr.

Medya hizmet salayclarnn, program destekleme gelirleri hari aylk brt

ticar iletiim gelirlerinden ayrlacak %3 paylar st Kurulun gelirleri
arasndadr.

Bu dzenlemeler erevesinde kurululara siyasi reklam yapabilme imkan,

rn yerletirme gibi yeni reklam geliri kayna sunulmakla beraber, 3984 sayl
Kanun uyarnca %5 olan st Kurul reklam geliri paynnn %3e indirilmesiyle
yaync gider yk azaltlmaktadr. Bylelikle 6112 sayl Kanunun yaync katma
deerini artrc bir etkisi bulunmas beklenmektedir. Her ne kadar bu dzenlemelerin

76
etkilerinin uzun vadede net olarak ortaya kmas beklense de,6112 sayl Kanunun
yrrle girdii Mart ayn takip eden Haziran aynda Trkiye genel seimlerinin
yaplmas, 6112 Kanunla izin verilen siyasi reklamlarla ilgili ekonomik etkilerin
gzlenebilecei bir dnemdir ve tezimiz kapsamnda bu durumun incelenmesi
faydal grlmektedir.

Yaync reklam gelirinin yeni yayn dnemleri balangc ve bitii ile

balantldnemsellikgsterebilecei gz nnde bulundurulmutur. Bu nedenle
yaynclk alt sektrlerinin 6112 sayl Kanun nedeniyle yaam olabilecei deiim
2010 ve 2011 yl ayn dnem verilerinin karlkl incelenmesiyle aratrlmtr.
6112 sayl Kanunun Mart aynda yrrle girmesi ve 2011 ylnn almann
hazrland dnem itibaryla kst yl olmas nedeniyle incelenen veriler 2010 ve
2011 yl ilk alt aylk dnemini kapsamaktadr.

Yaplan inceleme neticesinde televizyon yayncl sektrnn radyo

yayncl sektrne gre 6112 sayl Kanun kapsamnda getirilen dzenlemelerden
daha fazla etkilendii gzlenmitir. Televizyon yayncl reklam gelirlerinin bir
nceki yln ayn dnemine gre art oran, dzenleme sonras dnemde dzenleme
ncesi dneme gre %66 orannda daha yksektir. Radyo yayncl sektrnde ise
belirgin bir etki gzlenmemitir. Yaync kurulularn radyo ve televizyon yayncl
balklar altnda ulusal, blgesel, yerel ve uydu snflarna gre ayrntl reklam
gelirleri aylk verilerinin incelenmesi neticesinde,televizyon yayncl sektrnde
reklam geliri art yaanan alt sektrler uydu ortamndan yayn yapan televizyon
kurulular ile blgesel ve yerel televizyon yaynclar olarak karmza kmaktadr.
Yerel ve blgesel televizyon yaynclar, 6112 sayl Kanunun yrrle girmesinden
sonraki aylk reklam gelirlerinin bir nceki yla gre ortalama %83 ve %63 orannda
artrmlardr. Bu deerler 6112 sayl Kanunun yrrle girmesinden nceki
dnemde ise srasyla %42 ve %28 dzeyindedir. Bylece yerel ve blgesel
televizyon yayncs aylk reklam gelirlerininde gzlenenart orannn 6112 sayl
Kanunun yrrle girmesiyle iki katna kt gzlenmitir. Bu artn temel
sebebinin Haziran aynda gerekleen seimler nedeniyle televizyon yaynclarna
daha fazla kaynak akmasn salayan siyasi reklamlar olduu dnlmektedir. 6112

77
sayl Kanunun televizyon yayncl alt sektrlerindenyerel ve blgesel yayncy
destekledii aka grlmektedir. Blm 3.1.1'deki incelemelerle ortaya konulan,
reel reklam gelirlerinde d olan sektrlerin de blgesel ve yerel televizyon
yaynclar olduu gz nnde bulundurulduunda, yeni kanunla getirilen
dzenlemelerin deeri ortaya kmaktadr. Yerel ve blgesel radyo yaynclnda
benzer bir etkinin gzlenmemi oluu siyasi reklam verenlerin iitsel reklamlardan
ziyade grsel reklamlar tercih etmesi olarak deerlendirilmektedir. Reklam gelirleri
paylamnn incelenmesi sonucu reklam verenler tarafndan yksek ilgi gren ulusal
yaynclk sektrnde benzer bir etkinin grlmemesi, kstl reklam srelerine youn
ilgi gren bu gl sektrlerin reklam yayn srelerinin siyasi reklamlar olmasa da
dolu olmasyla alakal gzkmektedir.

st Kurul reklam paynda ise d gzlenmekle birlikte grlen azalmalarn

hibiri %40 orannda deildir. st Kurul reklam gelirlerinde meydana gelen d
televizyon reklam gelirlerinde ve radyo reklam gelirlerinde %30 oranndadr. Oysaki
yasal dzenleme ile st Kurul reklam gelirindeki payn %5ten %3e inmesi st
Kurul'a denen reklam gelirleri paynda %40 orannda bir de karlk
gelmektedir. Bylece yaync reklam gelirlerinde meydana gelen art st Kurul
paynda yaanan d de dengelemektedir. Yaync reklam gelirlerinde yaanan
artlar ile st Kurul reklam gelirleri payndaki oransal dnuzun vadedetm
yaync alt sektrlerinde katma deerde arta sebep olaca beklenmektedir.

78
 DRDNC BLM

GRSEL VE TSEL MEDYA SEKTRNDE FNANSAL DEERLER

Yaynclk sektr meydana gelen teknolojik gelime karsnda byk bir

deiim geirmektedir. Trkiye'de zel yaynclk teknolojik ilerlemenin imknlar
sayesinde balam olduu gibi, 6112 sayl Kanunun hazrlanarak yrrle
girmesinde teknolojik ilerlemeler sonucu ortaya kan yeni ihtiyalarn da byk
etkisi olmutur. Yaynclk teknolojilerinde yaanan bu gelimelerin elbette
ekonomik bir boyutu da mevcuttur. Bu nedenle sz konusu ekonomik etkilerin takip
edilebilmesi iin almamzn bu blmmzde yaync kurululara ait finansal
deerler incelenecektir.

Tarihsel deiimi incelenecek olan finansal ltlerdenbirincisi retim

deeridir. retim deeri, yaync kurulu tarafndan retilen tm mal ve hizmetler
toplamnn bir ltdr. retim deeri yaync kuruluu cirosu, sermayelendirilmi
retim, sbvansiyon harici kurulu gelirleri ve hizmet stoklarndaki deiimin bir
toplamdr.50retim deerinin zaman iindeki geliiminin takibiyle yaynclk
sektrnn, retilen mal ve hizmetlerin toplam deeri asndan ekonomik etkinlii
ortaya konulacaktr.

Yaynclk sektrnn lke ekonomisine olan katksnn incelenecei finansal

lt ise katma deerdir. Ulusal hesaplarda Gayr Safi Yurtii Haslann(GSYH)
hesaplan yntemlerinden birisi retim ynteminin kullanlmasdr. Bu hesaplamaya
gre GSYH retilen her mal ve hizmetin retim miktarlar ile fiyatlarnn arplmas
yoluyla bulunacak retim deerlerinin toplanmasndan olumaktadr. Ancak retilen
mal ve hizmetlerin bir ksm ara mal olarak adlandrlan, retim sreci ierisinde
kullanlp bitirilen ara ve yar ilenmi mallardr. Ara mallar ile nihai mallar ayrm

50
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2005, TK Matbaas, Ankara, 2007, s. X

79
yaplmadan tm mallarn hesaba katlmas durumunda ayn deerin birka kez
saylmas ve bylece yurtii haslann olduundan daha yksek bir deere ulamas
sz konusu olacaktr. Bu yzden yaplmas gereken yalnz nihai mallarn retim
deerlerinin toplanmasdr. retilen milyonlarca maln tek tek retim deerlerinin
hesaplanmas uygulamada neredeyse imknsz olduu iin bunun yerine tarm,
sanayi, hizmetler gibi sektrlere ayrlan ekonomik faaliyetlerin toplam retime
katks hesaplarda kullanlmaktadr. Her sektrn katma deeri, dier sektrlerden
ald ara mal ve hizmetler toplamna kendi rettii mal ve hizmetlerin ekleyip
katt deerdir. Bylece sektrlerin katma deer toplam ekonominin nihai
51
haslasna eittir. Ayn mantkla yaync kurulularn mal ve hizmetlerinin tekrar
satndan elde edilen gelirlerin veya ara mal ve hizmetlerin deerleri gibi tekrara
konu olabilecek deerler ileretime bal vergi ve resimler gibi yasal
ykmllklerin retim deeri hesabndan karlmasyla elde edilen katma deerin
zamanla deiiminin ayrca incelenmesi faydal olacaktr.

Yaynclk sektr, almamzda radyo ve televizyon yaynclar retim

deeri ve katma deer verileri zerinden incelenecek olup, grsel iitsel medya
sektrnn dier aktrleri olan medya ajanslar, yapm/prodksiyon irketleri, haber
ajanslarnca salanan deerler de bulunmaktadr.

4.1 YAYINCILIK SEKTR RETM DEER

Radyo ve televizyon yayncl retim deerinin incelenmesi, sektrn

rettii mal ve hizmetlerin toplam deerinde yaanan deiim ile ekonomideki
bykln grmek asndan faydal olacaktr.52

Yaynclk sektr retim deerinin yllara gre deiimi ekil 4.1de

sunulmutur.

51
zhan Uluatam, Makro ktisat, Sava Yaynlar, Ankara, 1998, s.30,31
52
TK veri toplama standartnda meydana gelen deiiklikler nedeniyle 1995-2001 dnemi iin
retim deeri yerine kt deerleri ikame edilmitir.

80
 ekil 4.1 Yaynclk Sektr retim Deerinin Zamanla Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Cari fiyatlara gre yaynclk sektr retim deeri 2008 ylna kadar dzenli
bir ekilde yllk ortalama %42lik bir byme oranyla artmtr. 2009 ylnda ise bir
nceki yla gre %2 orannda bir d yaayan yaynclk sektr retim deeri, 3
milyar TL seviyesine yaklamtr. Sabit fiyatlara gre yaynclk retim deerine
bakldnda, 2009 yl retim deerinin 1995 ylna gre %52 orannda byd
gzlenmektedir. Reel yaync retim deerinde 1997 ylnda %38 orannda byme
gzlenmitir, 1997 ylnda yaync saysndaki artn %22 orannda oluu retim
deerinde yaanan bu artn reel bir bymeyle alakal olduuna iaret etmektedir.
1998 ylnda yaanan dn ise yaync saysnda gerekleen %27 oranndaki
arta ramen gereklemesi ise sektrde gzlenen reel bir klmeye iaret
etmektedir. Yaync retim deerinin en dk olduu yln 2001 krizi olmas dikkat
ekicidir. 2002 ve 2005 yllarnda grlen srasyla %26 ve %33 oranlarndaki
artlar sonunda yaynclk sektr retim deeri 2 milyar TL zerindeki seviyesine
tekrar kavumutur. Reel retim deerinde 2009 ylnda gzlemlenen %10
oranndaki azalmann tm alt sektrlerin retim deerinin dmesinden mi, yoksa
belirli alt sektrlerin retim deerinde yaanan dten mi kaynakland
almamzn ilerleyen ksmlarnda akla kavuacaktr.

81
4.1.1 Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclk retim Deeri

Yaynclk sektr retim deeri ilk olarak ulusal, blgesel ve yerel yaynclar
baznda incelenecektir. ekil 4.2de ulusal yaynclk sektr retim deerinin yllara
gre deiimi cari fiyatlar ve sabit fiyatlara gre agrega retim deeri ve
yayncbana retim deeri olarak sunulmutur.53

ekil 4.2 Ulusal Yaynclk Sektr retim Deerinin Zamanla Deiimi

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Cari fiyatlara gre ulusal yaynclk retim deeri konveks bir art grafii
izmekle beraber, 1998 ve 2009 yllarnda srasyla %2 ve %11 orannda dler
gstermitir. 1998 ylnda yaanan dn yaync bana retim deerinde de
gzlenmesi agrega verilerde yaanan bu deiimin reel bir klme olduuna iaret
etmektedir. Gerekten de 1998 ylnda ulusal yaync says %80 artm olmasna
ramen bu dn yaanmas 1997 krizinin yaynclk sektrndeki ge etkileri
olarak yorumlanabilir, veya retim deerindeki bu dn 1998 ylnda yaanan
yaync saysndaki ani art yznden arzn artmasyla fiyatlarda yaanan azalma

53
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri, Yayn Trlerine Gre Baz Temel Gstergeler,
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=411(13.08.2011)

82
sonucu yaanm olmas da muhtemeldir. Ulusal yaynclk retim deeri en yksek
seviyesini 2008 ylnda 2.780.999.907.-TL ile grmtr. 2009 yl yayncbana
retim deerinde yaanan %2 oranndaki de karlk, ulusal yaync toplam
retim deerinde gzlenen azalmann %11 orannda oluu bu klmenin daha ok
yaync saysnda yaanan azalmayla ilikili olduunu gstermektedir. Cari fiyatlara
gre yayncbana retim deeri verileri incelendiinde,2002 ylnda ulusal yaync
retim deerinde yaanan %27lik bymenin yayncbana retim deerinde
gzlenen %2 orannda de ramen gereklemesi grlr. Bylece 2002 ylnda
ulusal yaync retim deerinde yaanan artn ulusal yaync saysnda yaanan
%30luk byme sonucu gerekletii ortaya kmaktadr. 2008 ylnda yaanan %14
oranndaki ulusal yaync retim deeri art ise yayncbana retim deerinde
yaanan %11lik artla desteklenmekte olup reel bir bymeye iaret etmektedir.

Sabit fiyatlara gre ulusal yaynclk sektr retim deeri dalgal bir art
seyri gstermektedir. Reel ulusal yaynclk retim deeri 1997 ylna kadar artm ve
en yksek ikinci seviyesineulamtr. 1998 ylnda bir nceki yl retim deerine
gre %40 orannda yaanan d sonras tekrar art kaydeden ulusal yaync retim
deeri 2001 ylnda tekrar dmtr. retim deerinde2001 yl sonras grlen
artn srama yl 2005 yldr. 2005 ylnda neredeyse 2 katna kan retim deeri
bu tarihten sonra 1 milyar 500 miyon TL seviyesinin altna dmemitir. 2009
ylnda %18 orannda bir klme yaanm olmasna ramen, 1995 yl deerleri ile
kyaslandnda ulusal yaynclk retim deerinin %142 orannda byd
gzlenmektedir. Reel ulusal yayncbana retim deeri de agrega verilerde olduu
gibi en yksek deerini 2008 ylnda alm, 1997 ylnda gerekleen atlmda ise bu
deere yakn bir seviyeye ulamtr. 2002 ylnda agrega retim deerindeki artn
aksine yayncbana retim deerinde dme yaanm olmas 2001 krizinin ulusal
yaynclk sektrndeki olumsuz etkisinin ertesi yl gzlenmesi olarak
yorumlanabilir. 2005 ylnda retim deerinde yaanan arta paralel olarak
yayncbana retim deerinde de %49 orannda byme yaanmas 2005 yl
bymesinin reel bir byme olduu izlenimini uyandrmaktadr. Yayncbana
retim deeri verilerinin 2005 yl sonrasnda 40 milyon TL ve zeri seviyeleri
korumas da bu deerlendirmemizi desteklemektedir. 2009 yl ulusal yayncbana

83
retim deeri %16 orannda klme yaasa da, 1995 yl deerleri ile
kyaslandnda yayncbana retim deerinin %89 orannda bir byme yaad
gzlenmektedir. 2009 ylnda yaanan bu d, 2009 ylnda yaanan global
ekonomik kriz sonucu yaanan durgunluk ile alakal grnmektedir.

ekil 4.3.Blgesel ve Yerel Yaynclk Sektrleri retim Deerinin Zamanla Deiimi

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

84
 ekil 4.3te nominal ve reel blgesel ve yerel yaync retim deerlerinin
zaman ierisindeki deiimi verilmitir. Grafikteki verilerin ok dalgal seyriyle
beraber gze arpan bir husus da, ulusal yaync retim deeri yannda bgesel ve
yerel yaync retim deerindeki grece dklktr. Ulusal yaync retim deerinin
deer aral [0,3 trilyon]TL iken bu aralk blgesel yaync iin [0, 250 milyon]
TLve yerel yaync iin ise [0, 157 milyon]TLdir. Bu durum yaynclk sektr
retim deerinin ulusal yaynclk kaynakl olduunu gstermektedir.

Cari fiyatlarla blgesel yaync retim deeri 2001 ylna kadar ortalama
11.800.000.-TLdir. 2002 ylnda blgesel yaync retim deeri 15 katna karak
yaklak 215 milyon TL seviyesine ulamtr. 2002 yl blgesel yayncbana
retim deerinin de neredeyse 11 katna kmas ve blgesel yaync saysndaki
artn %42 orannda oluu, bu artn sadece yaync saysyla ilgili olmadn
ortaya koymaktadr. 2003 ve 2004 yllarnda da ulalan seviyenin korunmasnn
tesinde, benzer art yaanmasnn ardndan 2005 ylnda ani bir d ile blgesel
yaynclk retim deeri tekrar 50 milyon TLnin altna gerilemitir. Blgesel
yaynclk retim deeri ve blgesel yayncbana retim deeri, 2005 yl ve
sonrasnda artmaya devam etmi ve 2009 ylnda retim deeri toplam 100 milyon
TL olan blgesel yayncln yayncbana retim deeri ise 1.273.160.-TL
olmutur. Sabit fiyatlarla blgesel yaynclk retim deerinin 1998 ylna kadar bir
nceki yl retim deerine gre ortalama %63 orannda artt gzlenmektedir. 1999-
2001 dneminde yaad klme sonras 2002 ylnda 12 katna kan blgesel
yaynclk retim deerinin, 2002-2004 yllarnda 200 milyon TL zerinde
dalgaland, ancak 2005 ylnda yaanan %88lik d sonras geriledii 30 milyon
TL seviyesinden 2009 ylna kadar 80 milyon TL seviyesine doru tekrar trmand
gzlenmitir. Reel blgesel yayncbana retim deeri nominal deerlere benzer bir
tablo izmekle beraber, 2001 ncesi gzlenen konkav eri blgesel yayncbana
retim deerinin agrega verilerde gzlemlenen 1997 ve1998 yllarndaki artlarnn
yaync saysnda yaanan deiiklikten kaynaklandn gstermektedir. 2005 yl
sonras dnemde reel yayncbana retim deerinde art mevcut olmakla birlikte,
nominal deerlere oranla daha dk ivmelidir. 2002-2004 dnemi reel blgesel
yayncbana retim deeri figrleri, bu dnem gerekleen deiimin reel bir

85
byme olduunu gstermektedir. 2002 ylnda 8 katna kan blgesel yayncbana
retim deeri, 2003 ylnda da ayn seviyeyi muhafaza etmi ve 2004 ylnda tekrar
art gstermitir. Ancak 2005 ylnda %88 orannda klme gzlenmektedir. 1995
ylndan 2009 ylna kadar izlenen bu dalgal seyir sonunda blgesel yaynclk
retim deeri %115, blgesel yayncbana retim deeri ise %92 orannda
bymtr.

Cari fiyatlara gre yerel yaynclk retim deeri de dalgal bir trend izlemi,
blgesel yaynclk retim deerinin ani srama yaad 2002-2004 dneminde
benzer bir geliim sergilemise de bu deiim daha kk lekli olmutur. Agrega
verilerde yerel yaynclk retim deeri ounlukla blgesel yaynclk retim
deerinden byk olmasna karn yayncbana retim deerine bakldnda yerel
yayncnn blgesel yayncdan fazla retim deerine sahip olduu tek yl 1995
yldr. 1995-2001 yl yerel yaynclk retim deeri verileri, 1996 ylnda bir d
gstermesi haricinde hep art eilimindedir. Yerel yayncbana retim deeri
verileri ise 1996 yl dahil 1995-2001 dneminde daima ykselme halindedir. Bu
nedenle 1996 ylnda yaanan dn yaync saysnda yaanan azalmadan
kaynakland deerlendirilmektedir. 2002 ylnda yerel yaynclk retim deerinde
bir nceki yla gre yaanan %93 oranndaki arta yerel yayncbana retim
deerinde %130 orannda bir art karlk gelmitir. 2003 ve sonrasnda yerel
yaync retim deeri ve yerel yayncbana retim deeri ini ve klar paralellik
arzetmektedir. Maalesef yaanan bu atlmn sreklilii salanamam, 2005 ylnda
yerel yaynclk retim deerinde yaanan %62 oranndaki dle 1998 ncesi
retim deeri rakamlarna geri dnlmtr. Bu dn yayncbana retim
deerindeki bykl de %61dir. 2005 ylnda yerel yaync saysnn azalma
orannn %3 oluu, bu azalmann reel bir d olduuna iaret etmektedir. Yerel
yaync retim deeri 2009 ylnda 50.430.357-TL ve yerel yayncbana retim
deeri ise 57.503.-TLdir. Yerel yaync retim deeri bu haliyle 2002 yl art
ncesi rakamlara gerilemitir. Reel yerel yaync retim deeri 2002 ylna kadar reel
blgesel yaync retim deerinden yksektir, 2002 ve sonrasnda ise blgesel
yaync retim deerinin daha yksek deerde olduu grlmektedir. Yerel yaync
retim deeri 2002-2004 dnemi haricinde konveks bir azalma iindedir.Yerel

86
yaynclk sektrnn retim deeri byk bir ivmeyle klm, 2005 yl ve
sonrasnda 40.000-50.000.-TL bandnda sabitlenmitir. Reel yerel yayncbana
retim deeri figrleri de ayn seyirdedir. 2002-2004 yllarnda yaanan atlmla reel
yerel yaync retim deeri ve yayncbana retim deeri srasyla %55 ve %85
oranlarnda art gsterse de, 2005 ylnda yaanan d sonucu ulalan yksek
seviye korunamamtr. 2009 yl deerleri itibaryla yerel yaync retim deeri 1995
ylna gre %95 orannda klmtr.

Blgesel ve yerel yaynclarn retim deerinin 2002-2004 yllar arasnda

gstermi olduu sramann ve sonraki dnemde ulalan seviyenin
yakalanamamasnda medya sektrnde retilen mallarn dayanksz olma zellii
ne kmakta, dnemsel bir talebin sz konusu olabileceini akla getirmektedir.
yle ki, bilgi endstrileri rnleri son derece dayanksz rnlerdir. ou zaman
bilgi aralarnn ierii deerini abuk yitirir. Besin ya da kimya sektrnde retilen
rnlerin uzun sreler muhafaza etmek mmkn olmakla birlikte, iki gnlk bir
haberi ilk gnk tazeliiyle muhafaza etmeyi baarmak imkanszdr. Medya "yn
kltr" retir ve o nedenle televizyon konusunda, gnn konularna pek bal
olmayan ve yaym yinelenebilen filmler ve belgesellerden oluan stok programlar
yerlerini, haber, spor ve elence gibi bir kez yaynlandktan sonra tm deerini
yitiren mallara brakr ve medyalarn ekonomisini bu ksa yaam sresi de
koullandrr.54 2002-2004 yllar arasnda yerel ve blgesel yaynclk sektrne olan
talebin artyla birlikte retim deerinde ykselme gereklemesi, talebin d ve
retilen maln dayankszl neticesinde retim deerinde keskin dlerin
yaanm olabilecei deerlendirilmektedir.

4.1.2 Radyo, Televizyon ve Radyo-Televizyon Yayncl retim Deeri

Radyo, televizyon ve radyo-televizyon yaynclar nominal ve reel retim

deerinin yllara gre deiimi ekil 4.4te sunulmutur.55 Cari fiyatlarla radyo

54
Nadine Toussaint Desmoulins,(ev. Galip stn), Medya Ekonomisi, 1987, Paris, s. 19
55
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri, Ekonomik Faaliyete Gre Temel Gstergeler,
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=418 (12.08.2011)

87
yayncl retim deeri 200 milyon TLnin altnda seyretmesiyle, radyo
yaynclnn en dk retim deerine sahip yaynclk sektr olduu grlmtr.
Televizyon yayncl sektr ile radyo-televizyon yayncl sektr retim
deerleri rekabet ierisinde olup, 1995-1998 dneminde televizyon yayncl retim
deeri daha yksek iken, 1999-2005 dneminde radyo-televizyon yayncl retim
deerinin gerisinde kalmtr. 2006 ylnda televizyon yayncl retim deeri
%57lik artla tekrar radyo-televizyon yayncs retim deerini am ve yl bu
durum muhafaza edilmise de, 2009 ylnda retim deeri en yksek olan yaynclk
sektr 1.586.032.836.-TL retim deeri ile radyo-televizyon yayncl olmutur.
Radyo, televizyon ve radyo-televizyon yayncl retim deerleri ulusal, blgesel
ve yerel yaync baznda almamzn ilerleyen ksmlarnda ayrca incelenecektir.

Reel verilere bakldnda radyo yayncl retim deerinin 1995 ylnda

dier sektrlerden yksek olduu, ancak zaman ierisinde dalgalanmalarla artlar
kaydetmi olsa da giderek azald ve 200 milyon TL bandnn altnda kald
grlmektedir. Radyo yayncl retim deeri 1995 ylndan 2009 ylna %97
orannda klme ile ulamtr. Televizyon yayncl retim deeri, 1997 ylna
kadar ykselerek retim deeri asndan en byk sektr haline gelmi, ancak 1998
ylndan 2001 ylna kadar dm ve 2001 ylnda en dk deerine ulamtr.
Televizyon yayncl retim deeri 2002 ve sonras bir nceki yla gre yllk
ortalama %23 orannda artla 1 milyar 300 milyon TL zeri deerlere ulam fakat
2009 yl yaanan %39 oranndaki d sonucu 800 milyon TL deerine
gerilemitir. 2009 ylnda gerekleen de ramen 1995 yl verileri ile
kyaslandndatelevizyon yayncl retim deeri %94 orannda bir byme
gstermitir. Radyo ve televizyon yayncl ise dalgal bir seyir izlemekle beraber
srekli bir byme iinde olmutur. yle ki, radyo-televizyon yayncl retim
deerinin en dk olduu yl 1995 yldr ve bundan sonraki dalgalanmalarda
yaanan dlerde grlen dip seviyeler bir nceki dip seviyenin daima zerinde
olmutur. Bu noktadan hareketle radyo-televizyon yayncl sektrnn retim
deeri asndan emin admlarla salam bir ilerleme kaydettii sylenebilir. 2009
ylndaki ekonomik durgunluk dneminde dier yaynclk alt sektrlerin retim
deerinde d gerekleirken, radyo-televizyon yayncl retim deerinin

88
azalmamas, aksine art iinde olmas da bu deerlendirmeyi destekler niteliktedir.
Radyo-televizyon yayncl sektr 1999-2005 yllar arasnda ve 2009 ylnda
faaliyet snflandrmasna gre en yksek retim deerine sahip sektrdr. 1995 yl
deerleri ile 2009 yl deerleri karlatrldnda radyo-televizyon yayncl
retim deerinin yaklak 3.5 katna km olduu grlr.

ekil 4.4 Ana Faaliyet Konularna Gre Yaynclk retim Deerinin Zamanla Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

89
4.1.2.1 Radyo Yayncl Sektr retim Deeri

Radyo yayncl retim deeri agrega verilerde yaynclk sektrndeki en

dk retim deerine sahip alt sektr olarak karmza kmaktadr. retim
deerinin dier faaliyet konularna gre alt sektrlere gre dk oluu ekil 4.4te
radyo yayncl retim deerinin yllara gre deiiminin takibini de zorlatrmakta
olduu iin bu blm altnda sz konusu verilerin ayrntl incelenmesi sunulacaktr.

ekil 4.5.a ulusal radyo yayncs retim deerinin yllara gre deiimini
gstermektedir. Buna gre cari fiyatlarla ulusal radyo yayncs retim deeri 2001
ylnda ve 2004 ylnda olmak zere iki sefer ani klmeye sahne olmutur. 2001
ylndagrlen bir nceki yla gre %41 oranndaki d uzun sre etkili olmam,
2002 ylnda ulusal radyo retim deeri bir nceki yl deerine gre %315 orannda
art gstermitir. 2004 ylnda yaanan %25 oranndaki d sonrasnda ise 3 yl
sre ile ulusal radyo yayncs retim deeri 50 milyon TL dzeyinde kalmtr. 2007
ylnda yaanan %44 oranndaki art sonucu tekrar 70 milyon TLnin zerine kan
ulusal radyo yayncl retim deeri en yksek seviyesi olan 80 milyon TL zerine
2008 ylnda ulam ve 2009 yl retim deeri ise yaklak 73.5 milyon TL
olmutur. Ulusal radyo yaync bana retim deeri ini ve klar agrega verilerle
uyum ierisindedir. Ulusal radyo yaync bana retim deeri en yksek seviyesini
2008 ylnda 3.361.287.-TL ile grmtr. Reel verilerine bakldnda ise ulusal
radyo yayncl retim deerinin 1996 ylnda 1995 ylndaki deerinin iki katna
karak en yksek deerine ulat grlmektedir. Bu dnemde reel ulusal radyo
yaync bana verilerindeki art ise %68 seviyesindedir ve ulalan deer yaync
bana retim deerinin en yksek deeridir. 1997 krizi sonucu olabilecek bir etki ile
hemen ertesi yl gerekleen klme ile sz konusu byme ntralize olmu,
klme esnasnda yaync bana retim deeri 1995 senesi seviyesinin altna
drmtr. 1998 ylnda retim deerinde grlen art sadece yaync says art
kaynakl gzkmektedir, nk yaync bana retim deerinin dmesine ramen
gereklemitir. Ayn ekilde 1999 ve 2000 yllarnda yaanan agrega verilerdeki
d de yaync saysnda yaanan dten kaynaklanmaktadr. Ulusal radyo
yayncs retim deeri en dk seviyesini 2001 ylnda grmtr. 2002 ylnda
%137lik bir byme ile abuk toparlanan ulusal radyo yayncl retim deerinin,

90
ani art sonras ulat seviyede sreklilik salanamam, dalgal bir seyirle 2009
ylna 60 milyon TL altnda bir retim deeri ile ulalmtr. Ulusal radyo yayncl
retim deeri 2009 ylna girdii d sonucunda ulat deerle 1995 yl retim
deerine gre %8lik bir klme gstermektedir.

91
 ekil 4.5 Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo Yayncs retim Deeri Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

92
 ekil 4.5.b. ise blgesel radyo yayncl retim deerinin yllara gre seyrini
gstermektedir. Nominal deerlere gre blgesel radyo retim deeri 1998, 2002 ve
2008 yllarnda olmak zere 3 sefer ani sramalara sahne olmutur. 1998 ylnda
blgesel radyo retim deerinde yaanan %163lk arta karn yaync bana
retim deeri artnn %15 orannda oluu agrega retim deeri artnn aslnda
blgesel radyo yaync saysndaki arttan kaynaklandn gstermektedir. 1999
ylnda azalan blgesel radyo yayncs saysnn etkisi blgesel radyo yayncl
retim deerinde %76 orannda bir d olarak karmza kmaktadr. 2002 ylnda
blgesel radyo retim deerinde yaanan artta ise blgesel radyo yayncs retim
deeri 6 katna kmtr. 2002 ylnda yaync bana retim deerinin de srama
kaydetmesi yaanan bu ykselmenin yaync saysnda yaanan ykselmeyle beraber
yaand ancak sadece yaync saysndaki artla alakal olmadn gstermektedir.
Bu srama sonras ulalan retim deeri 2005 ylnda 15 milyon seviyelerine
gerilese de 2008 ylnda blgesel yaync retim deeri tekrar 60 milyon TL zerine
km ve yaync bana retim deeri de en yksek deeri olan 900.000.-TL zerini
amtr. 2009 ylna gelindiinde blgesel radyo yaync bana retim deeri
939.650.-TL ve toplam retim deeri ise 62 milyon TLdir. Reel deerler blgesel
radyo retim deerinin balad yksek deerleri uzun sre koruyamad ve ani ini
ve klar yaandn gstermektedir. 1998 ylna kadar art iinde olan blgesel
radyo yayncl retim deeri 1998 ylnda yaanan %61 oranndaki byme
sonras 1999 ylnda %85 orannda klmeye sahne olmutur. 2002 ve 2008 yllar
blgesel radyo yayncl retim deeri art oranlar srasyla %385 ve %237dir.
2009 yl retim deeri blgesel radyo yaynclnn 1995 ylna gre %32
bydn ortaya koymaktadr. Reel yaync bana retim deeri 2001 ve
sonrasnda nominal deeriyle neredeyse birebir rtmektedir. Burada dikkati eken
ksm 1995-2001 dnemidir ki, blgesel radyo yaync bana retim deeri seyri,
1996 ylnda agrega retim deerinde yaanan bymenin reel olduuna, ancak 1997
yl bymesinin yaync saysndaki art kaynakl olduuna iaret temektedir. Ayn
ekilde 1998 ylndaki bymenin ise tamamen yaync saysndaki arttan
kaynaklanmaktadr. Yaync bana retim deerleri incelendiinde, 1999 ve
sonrasnda grlen retim deerindeki dn 1998 ylnda balamasna karn,

93
1998 ylnda yaync saysndaki %80 orannda gerekleen art nedeniyle
glgelendii anlalmaktadr.

Cari fiyatlara gre yerel yaync retim deeri dalgal bir seyir izlemi, en
yksek deerine 50 milyon TL ile 2004 ylnda ulamtr.Yerel radyo yayncl
retim deeri dalgal bir trend arz etmekle beraber deiken olduu aralk daima 50
milyon TL seviyesi altndadr. ekil 4.5.cde grlen cari fiyatlara gre yerel radyo
yaync bana retim deeri ise 20.000.-TLden balam, 2004 ylna kadar art
eilimi ierisinde seyretmi, 2005 ylnda yaanan %57lik d sonras geriledii
20.000.-TL seviyesinden 2009 ylna kadar 35.000.-TLye ykselmitir. 2003-2004
ylar arasnda yerel radyo yaync bana retim deerinin sabit olmasna karn
yerel yaync retim deerinin art, bu artn sadece yerel radyo yayncs saysnda
yaanan arttan kaynaklandn gstermektedir. Sabit fiyatlara gre yerel radyo
yayncl retim deeri ise nominal deerlerden ok farkl bir seyir ierisindedir.
1995 ylnda en yksek deerinde olan yerel radyo yayncl retim deeri konveks
bir eri izerek azalmtr. Reel yerel radyo yayncl retim deeri en dk
seviyesine ise 2005 ylnda ulamtr, 2006 yl sonras ise ortalama 20 milyon TL
seviyesindedir. 2009 ylnda grlen % 20 oranndaki d sonrasnda 1995 ylna
kyasla yerel radyo yayncl sektr retim deerinin %97 orannda klme
kaydettii gzlenmitir. Reel yerel radyo yaync bana retim deeri erisi de
sektrde yaanan klmenin reel bir klme olduuna iaret etmektedir. 1995 yl
yaync bana retim deeri 2006 ylna kadar aralksz d ierisindedir, 2007 ve
2008 yllarnda srasyla %41 ve %7 oranlarnda art gzlenmi ve son olarak 2009
yl ekonomik durgunluu % 18 orannda de sebep olmutur. Reel radyo yaync
bana retim deeri 1995 ylndan 2009 ylna % 96 orannda klmtr.

Ulusal, blgesel ve yerel radyo retim deerlerinin incelenmesi neticesinde

yaync saysndaki farkllklar nedeniyle ulusal yaync bana retim deeri milyon,
blgesel radyo yaync bana retim deeri yz bin ve yerel radyo yaync bana
retim deeri ise onbin TL ltleriyle karmza kmaktadr.

94
4.1.2.2 Televizyon Yayncl Sektr retim Deeri

Televizyon yayncl retim deerinin geliimi ekil 4.6'da sunulmutur.

Son yllarda gelien dizi ihracat grsel medya Pazar retim deeri iinde
bulunmakla beraber, genel olarak Pazarn dier aktrleri olan medya ajanslar,
yapm/prodksiyon irketlerinin elinde bulunmaktadr. 2010 ylnda Trk
televizyonlarnda izlenme rekorlar kran 70'in zerinde Trk dizi filmi ihra edilmi
ve 50 milyon dolar geen ihracat deerlerine ulalmtr. 56 Trk dizilerinin ilk ihra
edildii lkeler Kazakistan, Azerbaycan, zbekistan gibi Trk kltrne sahip olan
lkeler iken, sonrasnda Ortadouda Trk dizilerine talebin yksek olduu
grlmtr. Ortadou Pazarnn ardndan dizi ihracat Balkan lkelerine de
almtr. Makedonya, Bosna, Kosova, Arnavutluk pazarlarnn ardndan
Yunanistana dizi ihracat gerekletirilmitir. 57 Dizi ihracat reklam yatrmlaryla
da dorudan ilikilidir. Reklamclar Dernei, ye medya ajanslarnn verileriyle
hazrlanan 2011 ylnn ilk alt ayna ait reklam yatrmlarnda %24 orannda art
olduunu aklamtr. Reklamclar Derneinin deerlendirmesine gre, Bymeye
devam eden pazarda televizon yatrmlar ilk srada yer almaktadr. Reklam
yatrmlar ierisinde 2009 ylnda %51.9, 2010 ylnda %55.6 olan televizyon
reklam yatrmlar pay 2011 ylnn ilk yars itibaryla %57.8 paya sahiptir.
Televizyona ynelik reklam yatrmlarnn artmasnda Trk dizilerinin byk pay
mevcuttur. Sevilen dizilerin yaynland gnlerde planlarn ertelenmesi, sosyal
medyada tm interaktivitenin diziler etrafnda ilerlemesi, her reklamdan birinde
nllerin yer almasna diziler zemin hazrlamaktadr. Dizilerin ihracatnn yaplmas
markalar iin bir frsat oluturmakta, medya ve pazarlamann ilikisinin ana
58
hattnda diziler bulunmaktadr. Yeni yayn teknolojileri ve dnya apnda
ulalan yeni pazarlarn salam olduu gelimenin televizyon yayncl retim
deerinde de arta neden olaca beklenmektedir.

56
Diziler Rekor Krd hracat 50 Milyon Dolar Buldu,
http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/16775017.asp, (16.01.2011)
57
Trk Dizilerinin Yurt D Rekoru, http://www.milliyet.com.tr/turk-dizilerinin-yurt-disi-
rekoru/ekonomi/sondakika/15.01.2011/1339711/default.htm, (1.11.2011)
58
Meltem Kara, Reklama Yatrm Artt, 6 Ayda 2.2 Milyar Liray At, Hrriyet, 25.06.2011

95
 Televizyon yayncl retim deerinin yllara gre deiimi ekil 4.6da
sunulmutur. ekil 4.6.ada grld zere cari fiyatlara gre ulusal televizyon
yayncs retim deeri 1995-2006 dneminde bir nceki yla gre yllk ortalama
%67 orannda konveks bir art sergilemi, 2006-2008 dneminde art eilimi daha
dk bir ivmeyle devam etmitir. 2009 ylnda ulusal televizyon yayncl retim
deeri bir nceki yla gre %35 oranndaazalma gstermitir. 2009 yl itibaryla
ulusal televizyon yayncl retim deeri 1 milyar 100 milyon TL civarndadr.
Ulusal televizyon yaync bana retim deeri de ykselme eilimindedir. 2002
ylnda ulusal televizyon yayncs retim deeri %16 orannda bir byme
kaydetmesine ramen yaync bana retim deeri ise %26 orannda dmtr,
bylece yaanan bu ykselmenin reel bir arttan ziyade yaync says artndan
kaynakland anlalmaktadr. Ayn durum 2007 yl iin de sz konusudur. Sabit
fiyatlara gre ulusal televizyon yayncl retim deeri 1995-1997 dneminde
yksek ivmeli bir artla 1995 deerinin 2,8 katna km, ancak 1998-2002
dneminde gzlenen azalma eilimi sonucunda 2002 ylnda en dk seviyesine
gerilemitir. 1995-1998 yllar arasndaki retim deerindeki artn reel yaync
bana figrlerde de ayn oranda gzlenmektedir. Ulusal televizyon yaync bana
retim deeri en yksek deeri olan 120 milyon TL seviyesine 1997 ylnda
ulamtr. 1997-2001 yllar aras retim deeri verilerdeki d yaync bana
retim deeri erisinde de benzer bir d olmas sebebiyle klmenin reel bir
klme olduunu gstermektedir. 2003 ve sonrasnda ise sektrde toparlanma
mevcuttur. 2006 ylna kadar ulusal televizyon yayncl retim deeri yllk
ortalama %43 orannda bym ve bu byme yaync bana retim deerinde de
gzlenmitir. 2007, 2008 yllarnda ulusal televizyon yayncs retim deerindeki
artlar ise yaync saysndaki artla alakal gzkmektedir. 2009 ylnda bir nceki
yla gre retim deerinde %40 orannda bir d gzlenen ulusal televizyon
yayncl retim deeri 1995 yl deeriyle kyaslandnda %122 orannda bir
byme kaydetmitir.

Cari fiyatlara gre blgesel televizyon yayncs 2002-2004 yllar arasnda

blgesel radyo yayncsnn gstermi olduu ani art trendini bire-bir sergilemitir.
Blgesel televizyonculuk sektr retim deeri de ani ve yksek oranl art

96
azallarla kararsz bir yapya sahiptir. 2000 ve 2001 yllarnda grlen dler 2001
yl ekonomik krizi sonucu olarak deerlendirilebilecei gibi, 1996, 1997 ve 1998
yllarnda blgesel televizyon yayncl retim deerinin yaam olduu srasyla
%214, %1300, %1088lik ani bymelerin srdrlebilirlik problemi olarak da
grlebilir. 2001 ylnda blgesel televizyon yaync bana retim deerinin agrega
verinin aksine art yaamas da 2001 yl dnn blgesel yaync saysnda
yaanan dle de alakal bir durum olduunu ortaya koymaktadr. 2005 yl
sonrasnda ise daha kararl bir byme trendine brnen blgesel televizyon
yayncs retim deeri, son sramasn 2009 ylnda gerekletirerek 22,5 milyon
TLye ulamtr. Blgesel televizyon yaync bana retim deeri ise 2009 yl
itibaryla 3.755.892.-TL dir.

ekil 4.6.bde grlen sabit fiyatlara gre blgesel televizyon yayncl

retim deeri incelendiinde 1995-2001 dnemi blgesel televizyon retim deeri
dalgalanmasnn cari fiyatlarda 1999 olarak gzken zirve noktasnn sabit fiyatlara
gre ise 1998 ylnda olduu gzlenmektedir. 1998 ylnda blgesel televizyon
yayncs retim deeri bir nceki yla gre 7 katna kmtr. 1998 yl reel blgesel
televizyon yaync bana retim deeri art orannn %494 oluu retim deerindeki
bu artn bir ksmnn yaync says art olduunu gstermektedir. 2002 ylnda
yaanan sramann byme oran ise %923tr. 2003 ylnda agrega retim
deerinde dme yaanmasna karn yaync bana retim deerinin artm oluu,
sz konusu dmenin yaync saysnda yaanan azalmadan kaynaklandn
gstermektedir. Blgesel televizyon yayncl 2002 ylndaki srama sonucu
yakalam olduu retim deerini yaync bana retim deerinde yaanan art ile
destekleyerek korumay baarm, ancak 2005 ylnda bir nceki yla gre yaanan
yaanan % 87 orannda gerekleen d sonucu blgesel televizyon yayncl
retim deeri 10 milyon TL altnda deerlere gerilemitir. 2008 yl retim deerinde
yaanan art yaync bana retim deeri artyla desteklenmemekte ve yaync
says art kaynakl gzkmektedir. Blgesel televizyon yayncl retim
deerinin 2009 ylnda yaad % 87 oranndaki art ile 1995 ylndan 2009 ylna
kadar neredeyse 44 katna kt grlmektedir.

97
 ekil 4.6 Ulusal, Blgesel ve Yerel TV Yayncs retim Deeri Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

98
 Yerel televizyon yayncl retim deerinin deiimi ekil 4.6.cde
sunulmutur. Cari fiyatlara gre yerel televizyon yayncl retim deeri de
blgesel televizyon yaynclnda olduu gibi 2002-2004 dneminde ani bir
deiiklik kaydederek deikenlik gsterdii 20milyon TL ve alt seviyesinden
karak 90 milyon TL seviyesine kadar ykselmi ancak yine ani bir dle tekrar
eski bandna geri dnmtr. 2002-2004 yllarnda yaync bana retim deeri de
sabit kalmayp, agrega verilerle benzer dalgalanmalar gstermi olmas, sektrn bu
yllar aras gerekten retken olduu izlenimini uyandrmaktadr. Sabit fiyatlara gre
yerel televizyon yayncl retim deerinin 1995 ve 2009 yllarna ait deerleri
kyaslandnda %86 orannda klme grlmektedir. Yerel televizyon yayncl
retim deeri balad yksek seviyeden 1997 ve 2001 yllar dip olmak zere iki
dalgalanma sonucu dm, 2002 ve 2003 yllarnda gstermi olduu srasyla
%599 ve %61lik bymelerin ardndan 2004 ve 2005 yllarnda yaanan srasyla
%55 ve %59 orannda yaanan klmeler sonucu 10 milyon TL seviyesine
dmtr. Reel yaync bana retim deeri erisi reel televizyon yayncl retim
deeri dalgalanmalaryla uyum iindedir. Bu durum yaanan deiimin sadece
yaync saysnda meydana gelen deiimlerle aklanamayacan gstermektedir.

Televizyon yayncl sektrnde ulusal, blgesel ve yerel televizyon

yayncl retim deerlerinin birbirinden ok farkl deer aralklarnda olduu
grlmektedir. zellikle 2005 yl ve sonrasnda blgesel ve yerel televizyon
yayncs retim deerinin 20 milyon TL ve altnda olmasna karn, ulusal
televizyon yayncs retim deerinin 1 milyar TL civarndadr. Bylelikle televizyon
yayncl sektr retim deerinin tamamna yaknnn ulusal televizyon yaynclar
tarafndan saland anlalmaktadr.

4.1.2.3 Radyo-Televizyon Yayncl Sektr retim Deeri

Radyo-televizyon yayncs cari fiyatlara gre ve sabit fiyatlara gre retim

deerinin yllara gre deiimi ekil 4.7de sunulmutur. ekil 4.7.ada cari fiyatlara
gre ulusal radyo-televizyon yayncs retim deerinin yldan yla kararl bir yapda
ykselme iinde olduu gzlenmektedir. Yalnz 2005 ylnda yaanan sramann

99
sonrasnda 2006 ylnda ulusal radyo-televizyon yayncl retim deerinde bir
nceki yla gre %35 orannda d kaydedilmitir. 2005 yl sramas gz ard
edildiinde 1995-2009 yllar arasnda ulusal radyo-televizyon yayncl retim
deerinde zaman trendli genel bir art gzlenmektedir. Ulusal radyo-televizyon
yaync bana retim deeri de srekli bir trman ierisindedir. Yaync bana
retim deerinde yaanan tek d de 2006 ylnda gereklemi olup bu d %13
orannda gereklemitir. Sabit fiyatlara gre ulusal radyo-televizyon yayncl
retim deeri ise 1997, 2000 ve 2005 yllarnda sramalarn dikkati ekmesiyle
beraber, radyo ve televizyon yayncl reel retim deerinin trman ierisinde
olduu gzlenmektedir. En dk reel retim deeri 1995 ylna aittir ve
dalgalanmalar sonucu reel retim deerinde d gzlense de dlen deerler bir
nceki dip noktann deerinden byktr. Radyo-televizyon yaync bana reel
retim deerleri agrega verilerdeki sramalara paralel sramalar gstermitir.
Ayrca 2007 yl reel radyo-televizyon yaync bana retim deerinde yaanan
%38lik arta mukabil reel retim deerinde yaanan %7 oranndaki byme,
yaync says azalna ramen sektrde yaanan gerek bir bymeye iaret
etmektedir. 2009 yl verileri 1995 ylna nispeten ulusal radyo-televizyon yayncl
reel retim deerinin %191 orannda byme kaydettiini gstermektedir.

100
 ekil 4.7 Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo-TV Yayncs retim Deeri Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

101
 Cari fiyatlarla blgesel radyo-televizyon yayncs retim deeri 1995-2001
yl arasnda dzenli ve srekli bir art iinde olup, 30.000.-TL seviyesinden
800.000.-TL deerine kadar kmtr. 2002 ylnda ise nceki yl deerinin 66 katna
karak 120 milyona yaklam, bymenin 2003 ve 2004 yllarnda da devam
etmesiyle blgesel radyo-televizyon yayncs retim deeri en yksek deeri olan
144.399.382.-TL ye ulamtr. 2005 ylnda %93 orannda gerekleen d ile 20
milyon TL ve alt bandna den blgesel radyo-televizyon yayncs retim deeri
2009 yl itibaryla 19.846.835.-TLdir. Yaync bana retim deeri ise 36 milyon
TL seviyesini 2004 ylnda grm olsa da, 2002-2004 dnemi haricinde 2 milyon
TL ve alt bandnda srekli art halinde olmutur ve 2009 yl deeri ise yaklak 2
milyon TLdir. Reel blgesel radyo-televizyon yayncs retim deeri ve yaync
bana retim deeri seyirleri nominal deerleri seyirleri ile uyum ierisinde
olduundan benzer yorumlar geerlidir. 2009 yl deeri ile 1995 yl deeri
kyaslandnda blgesel radyo-televizyon yayncl retim deerinin 17 katna
kt grlmektedir.

Cari fiyatlara gre yerel radyo-televizyon yayncs retim deeri 2000

ylnda srama kaydederek 181.000.-TL seviyesinden 24 milyon TL seviyesine
kmtr. 2000-2004 dneminde ani klar ani iniler takip etmi ve yerel radyo-
televizyon yayncl 2005 yl sonrasnda daha kararl bir art eilimi iine
girmitir. Yerel radyo-televizyon yayncl retim deeri 2006 yl ve sonrasnda
10-17 milyon TL bandnda deikenlik gstermitir. Nominal yerel radyo-televizyon
yaync bana retim deeri de agrega veriler ile birlikte dalgalanma gstermi
olmakla, retim deerinde art yaanan yllarn sadece yaync says artndan
kaynaklanmadn iaret etmektedir. Sabit fiyatlara gre yerel radyo-televizyon
yayncl retim deeri incelendiinde 2005 yl ncesi zikzakl dnem ve 2005 yl
sonras dnemin farkl zellikleri olduu grlr. 2005 yl ncesi dnemde 1996,
2000, 2002 yllarnda retim deeri bir nceki yl deerinin srasyla 25, 96, 2.5
katna km ve 2004 ylnda ise %30 byme gstermitir, ancak ani trmanlar
ani dler takip etmitir. Reel yaync bana retim deeri de en yksek deerine
2000 ylnda ulamtr. 2005 yl ve sonras dnemde ise yllk ortalama %23
orannda bir byme sz konusudur. 2009 ylnda reel yerel radyo-televizyon retim

102
deeri %23 orannda dm olmasna ramen, 1995 yl deerinin 11 katna
ulamtr. Reel yerel radyo-televizyon yaync bana retim deeri erisi pek ok
ini k yaam olmakla beraber 2009 yl deeri 1995 yl deerinin 2.5 misline
ulam durumdadr. Sonu olarak sektr retim deeri balang deerine gre
byk bir gelime kaydetmi durumdadr.

Televizyon yayncl sektrnde gzlemlediimiz sektrn retim deerinin

byk ksmnn ulusal televizyon yaynclar tarafndan retilmesi durumunun
benzeri radyo-televizyon yayncl sektrndeki ulusal yaynclar iin de geerlidir.
Radyo-televizyon yayncl sektr hem radyo hem de televizyon yayncl
sektrlerini iinde barndrmakta olduundan radyo-televizyon yaync bana retim
deerinde lee gre artan getiri (icreasing returns to scale) beklenmektedir. nk,
radyo-televizyon yayncl yapan kurulu tarafndan radyo ve televizyon
sektrlerinden birinin ikincil sektr seilerek retim deerinin minimum dzeyde
tutulmas ve dier sektrn desteklenerek sadece birincil sektrde rekabet edilmesi
durumunda bile retim deerinin birincil sektrde ykselmesi beklenmektedir.
Ulusal radyo-televizyon yaync bana retim deeri ulusal radyo yaync bana ve
ulusal televizyon yaync bana retim deeri toplamndan byk olmasyla sz
konusu beklenti karlanmaktadr. Blgesel televizyon yaync bana deeri ise
blgesel radyo ve blgesel radyo-televizyon yaync bana deerinden byktr. Bu
durum blgesel yaynclk gelirlerinin televizyon yayncl sektrnde
younlatn, ilave olarak yaplan radyo yaynclnn televizyon yayncl
gelirleri tarafndan sbvanse edildiine iaret etmektedir. Yerel yaynclk sektrnde
ise radyo-televizyon yayncl retim deeri, radyo ve televizyon yaync bana
retim deerleri toplamna neredeyse eit olmakla yerel yayncln yaynclk alt
sektrlerinin kendi gelirleriyle ancak kendi retimini desteklediini gstermektedir.

4.2 YAYINCILIK SEKTR KATMA DEER

Grsel iitsel medya sektrnn ekonomik aktivite dzeyinin anlalmas iin

incelenen retim deeri yannda radyo televizyon yayncl sektrnn
ekonomideki byklnn anlalabilmesi iin yaynclk katma deerinin yllara

103
gre deiiminin de incelenmesi faydal olacaktr.59 retim yolu ile Gayri Safi
Yurtii Hasla (GSYH), ekonomide yerleik olan retici birimlerin belli bir dnemde,
yurtii faaliyetleri sonucu yaratm olduklar tm mal ve hizmetlerin deerleri
toplamndan bu mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan girdiler toplamnn
dlmesi sonucu elde edilen deerdir. Dier bir deyile katma deer bir endstrinin
cirosundan dier endstrilerce retilen girdilerin deerlerinin karlmasyla
hesaplanmaktadr. Cirodan vergiler, satn al ve harcamalar kartlarak elde edilen
katma deer, sektrn gayri safi yurtii hasladaki pay olduundan iktisadi adan
ayr bir nem arz etmektedir. Bu nedenle katma deerin yllara gre seyri ve GSYH
iindeki paynn yllara gre deiiminin incelenmesi sektrn lke ekonomisine
yapt katksn ortaya koyacaktr. Yaynclk katma deerinin yllara gre deiimi
ekil 4.8de sunulmutur.

ekil 4.8 Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi 60

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

59
TK veri standartnda meydana gelendeiiklikler nedeniyle 1995-2001 dnemi iin katma deer
verileri, 2002-2009 dnemi iin faktr maliyetiyle katma deer verileri kullanlmtr. retim Yolu ile
GSYH verileri 1998 ylndan itibaren verilmekte olduu iin katma deerin GSYH'deki payna ait
deerler 1998 ylndan itibaren sunulmutur.
60
TK, Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtii Hasla (1998 bazl),
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=992, (19.08.2011)

104
 Yaynclk sektr katma deeri cari fiyatlara gre 2005 ylna kadar srekli
bir art ierisindedir. 2002-2004 dneminde yaanan durgunluun ardndan 2005
ylnda %60 orannda bir srama kaydederek en yksek deerine ulamtr. Ancak
bu byme kalc olmam, 2006 ylnda gerekleen % 20 oranndaki d sonras
800 milyon TL altnda rakamlara gerileyen nominal yaynclk katma deeri, 2009
ylnda yaanan %18 oranndaki dn ardndan neredeyse 600 milyon TL
deerine gerilemitir. Sabit fiyatlarla yaynclk sektr katma deeri incelendiinde
balca iki srama yaand gzlenmektedir. 1997 ve 2005 yllarnda yaanan
srasyla %57 ve %45 orandaki bymeler sonucu ulalan 800 milyon TL zeri
deer korunamam olsa da yaynclk sektr katma deerinin 1995-2009 yllar
arasnda ounlukla 600-800 milyon TL bandnda deitii grlmektedir. 2009
ylnda yaanan %25 oranndaki d sonrasnda ulalan reel katma deer 1995 yl
reel katma deeri ile kyaslandnda yaynclk sektr katma deerinin %27
orannda kld grlmektedir.

Yaynclk sektr katma deerinin retim yolu ile hesaplanan GSYH

iindeki pay 1998 ylnda %0.2dir. Bu pay 1999 ylnda en yksek deeri olan
%0.24e ulam ve sonrasnda azalarak 2009 ylnda %0.07ye kadar gerilemitir.

Bu blm altnda irdelenecek konu, katma deerde yaanan dn tm

yaynclk sektrnde mi yaand, deilse katma deerin dnn yaand
yayn tipi ve alt sektrn aratrlmasdr. Bu aratrmamz ilk olarak ulusal, blgesel
ve yerel yaynclk snflandrmas altnda yaplacaktr.

105
4.2.1 Ulusal, Blgesel ve Yerel Yaynclk Katma Deeri

ekil 4.9 Ulusal Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Ulusal yaync katma deerinin yllara gre deiimi ekil 4.9da

sunulmaktadr. Cari fiyatlara gre ulusal yaynclk katma deeri, 1995 yl
deerinden 2001 ylna kadar dzenli bir art gstermi, 2002 ve 2003 yllarnda
yaad d sonras 2005 ylnda yaanan srama ile 600 milyon TL seviyesinin
zerine kmtr. Ulusal yaynclk katma deeri dalgal bir seyirle 2008 ylna
784.423.912,00.-TL ile ulamtr. 1995 ylna gre ulusal yaynclk katma deeri
neredeyse 59 katna ulamtr. Burada dikkati eken husus, 2005 ylnda yaanan ani
arttr, ulusal yaynclk katma deeri 2004 ylndan 2005 ylna kadar %143
orannda bymtr. 2004 ylnda 45 ulusal, yaync mevcut olup, bu saynn 2005
ylnda 51 olduu dnlrse, bu artn yaync saysndan kaynaklanmad, ulusal
yayncnn 2005 ylnda bir gelime gsterdii sylenebilir. Sabit fiyatlara gre ulusal
yaynclk katma deeri 1997 ve 2005 yllar zirve noktalar olmak zere iki byk
srama kaydetmitir. Ulusal yaynclk katma deeri en yksek deerine 2005
ylnda ulam ancak 2006 ylnda yaanan %25 orannda gerekleen d sonucu
800 milyon TL seviyesinden 600 milyon TL seviyesine gerilemitir. 2009 ylnda

106
gerekleen %25 oranndaki klmesine ramen 1995 yl katma deeri ile
kyaslandnda ulusal yaync katma deeri %29 orannda byme gstermitir.
Ulusal yaynclk sektrnde yaanan bu gelime dorultusunda yaynclk sektr
katma deerinin ortalama %81ini oluturan ve 2005 yl ve sonrasnda bu payn %95
zerine kt ulusal yaynclk sektr katma deerinin GSYH iindeki payna
baktmzda ise bu payn izledii trendin yaynclk sektrnnkine paralel bir
durum arz ettii grlmektedir.

ekil 4.10 Blgesel Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

ekil 4.10da grld zere, cari fiyatlara gre blgesel yaynclk katma
deeri 2002-2004 dnemi haricinde 20 milyon TL ve altndaki deerlerde
dalgalanma gstermi, en yksek deerine 1998 ylnda ulamtr. 2002 yl
sramasnda bir nceki yl katma deerinin neredeyse 15 katna kan blgesel
yaynclk katma deerindeki byme 2003 ve 2004 yllarnda da srdrlebilmitir.
2005 ylnda gzlenen ani d ile 2001 yl deerlerine dnen blgesel yaynclk
katma deeri, 2008 ylnda negatif deerlere gerilemi ve 2009 ylna da %267
orannda klme ile ulamtr. Sabit fiyatlara gre blgesel yaync katma deeri
ise 1995-1998 yllar aras ykselme dneminin ardndan 2001 ylnda dip noktasna

107
ulat bir d iine girmitir. 2002 ylnda yaanan srama reel deerin bir
nceki yla oranla neredeyse 12 katna ktn gstermektedir. 2002 yl sonras reel
blgesel yaync katma deeri nominal deerlerin gstermi olduu seyre benzer bir
seyir gstermi olmas sonucu, 2009 yl ulalan katma deer sektrn katma deer
asndan % 172 orannda kldn gstermektedir. Blgesel yaynclk sektr
reel retim deerinin 1995 ylndan 2009 ylna %115 bymesine karn, katma
deerinin negatif deerler al blgesel yayncnn dier endstrilerden satn ald
hizmetlerin byklne iaret etmektedir.

ekil 4.11Yerel Yaynclk Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi

(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Nominal yerel yaynclk katma deeri dalgal bir yap arz etse de blgesel
yaynclkta grlen oranlarda ini ve ka sahne olmamakla daha kararl bir seyre
sahiptir. Yerel yaynclk katma deeri 2003 ylna kadar byme eilimi
ierisindedir. En byk art 2002 ylnda yaanm, yerel yaynclk katma deeri
%100 den fazla bym, byme 2003 ylnda da devam etmitir. Ancak 2004
ylnda balayan klmeyi 2005 ylnda yaanan sert bir dn izlemesi yerel
yaynclk nominal katma deerini 26 milyon TL deerinin altna drmtr. Yerel
yaynclk katma deeri 2006 ylnda grlen ani dten sonra 2007 ve 2008de

108
toparlanmaya balasa da 2009 yl krizinin sonucu olduunu dndmz bir
azalmaya sahne olmutur. Yerel yaynclk reel katma deeri verilerinin seyri ise
maksimum seviyenin elde edildii 1995 yl sonrasnda d eilimi gstermektedir.
2002 ylna kadar devam eden azalmann 2002 ve 2003 yllarnda yerini arta
brakt gzlenmitir. 1997-2004 dnemini 50-100 milyon TL bandnda deien
yerel yaync katma deeri 2006 yl sonrasnda ise 10 milyon TL seviyesinin altnda
deerlere gerilemi, 2009 yl ile 1995 yl deerleri karlatrldnda %98 orannda
klme gstermitir.

Ulusal, blgesel ve yerel yaync katma deerlerinin incelenmesi neticesinde

yaynclk sektrndeki katma deer dnn blgesel ve yerel yaynclardan
kaynakland anlalmtr. Ulusal yaync katma deeri zaman ierisinde byme
kaydetse de GSYH iindeki pay asndan yaynclk sektr GSYH payndan farkl
bir seyir izlememitir. almamzn bir sonraki aamas olarak ana faaliyet
konusuna gre snflandrdmz yaynclk alt sektrleri katma deerinin zaman
iinde deiimi incelenecektir.

4.2.2 Radyo, Televizyon ve Radyo-Televizyon Yayncl Katma Deeri

ekil 4.12 Radyo Yayncl Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

109
 Radyo yaynclnn cari fiyatlara gre katma deeri 1999 ve 2000
yllarndaki durgunluk dnemi haricinde 2003 ylna kadar art iinde olmutur.
Radyo yayncl katma deerinde 2004 ylnda balayan azalma eilimi 2005
ylnda daha keskin bir ekilde yaanarak 2006ya kadar devam etmitir. Nominal
radyo yayncl katma deerinde 2007 ylnda art gzlense de 2008 ve 2009
yllarnda d yaanmtr. Reel radyo yayncl katma deeri verileri ise farkl
bir tablo ortaya koymaktadr. Radyo yayncl reel katma deeri en yksek
seviyesine 1995 ylnda sahiptir ve 2001 yl dip deer olmak zere azalma
eiliminde olmutur. 1998 ylnda yaanan % 26 oranndaki art kalc olmam,
2002 ve 2003 yllarnda yaanan artla tekrar 100 milyon TL zeri katma deer
verileri grlmse de 2005 ylnda yaanan %62 oranndaki d sonras 20 milyon
TL altnda katma deere sahip olan radyo yayncl 1995 yl deerine gre %99
orannda klmtr.

ekil 4.13 Televizyon Yayncl Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

ekil 4.13 incelendiinde cari fiyatlara gre televizyon yayncl katma

deerinin 2005 ylna kadar ivmesi deise de byd grlmektedir. En yksek
katma deer 2005 ylnda 600milyon TLye yakn bir deerle yakalanmtr. 2005

110
yl sramas %89 orannda bir bymeye karlk gelmektedir. Ancak, 2006 yl ve
sonrasnda yaanan dle nominal televizyon yayncl katma deerine 2008 yl
haricinde azalma eilimi hakim olmutur. Sabit fiyatlara gre televizyon yayncl
katma deeri 1997 ylnda bir nceki yl deerinin iki katna karak en yksek ikinci
deerine ulamtr. Reel televizyon yayncl katma deeri en yksek deerini ise
2005 ylnda bir nceki yla gre yaanan %71 oranndaki byme sonucu ulat
563 milyon TL ile grmtr. 2006 yl ve sonrasnda sektr reel katma deeri
klme ierisinde olmu, 2009 yl katma deeri 1995 yl katma deerine oranla
%49 orannda klmtr.

ekil 4.14 Radyo-Televizyon Yayncl Sektr Katma Deerinin Yllara Gre Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

Radyo-televizyon yayncl cari fiyatlarla katma deeri 2001 ve 2008 yllar

zirve deerler olmak zere iki dalga halinde deikenlik gstermektedir. Sektrn
nominal katma deeri 2001 ylnda 300 milyon TLye yaklam, 2005 yl
sonrasnda 300 milyon TLyi am ve 2008 ylnda 5000 milyon TL zeri bir deere
ulamtr. 2009 ylna % 1 orannda bir d ile girenrdyo-televizyon yayncl
katma deeri 500 milyon TL zerindedir. Reel radyo-televizyon yayncl katma
deer verileri ise 1997, 2000 ve 2008 yllar zirveler olmak zere dalgalanmaya
sahne olmutur. 2000 ylnda bir nceki yla gre yaanan %50 oranndaki byme

111
sonucu en yksek deerine ulam olan radyo-televizyon yayncl reel katma
deeri 2003 ylna kadar toplam %63 orannda d gsterse de 2008 ylna kadar
neredeyse 3 katna karak 400 milyon TL zeri seviyesine tekrar ulamtr. 2009
yl katma deerinin 1995 yl katma deerine gre %104 orannda daha byk
olmas sektrn gelitiini gstermektedir.

Ana faaliyet konularna gre tabakalandrlm yaync katma deeri

incelenmesi sonucunda sektr katma deerinde grlen klmenin radyo yaynclar
ve televizyon yaynclar katma deerinde grlen klmeden kaynakland
anlalmtr. Hem radyo hem de televizyon yaynclar ise aksine katma deerini
artrarak gelimilerdir. Bu sonu zerine radyo televizyon yaynclar katma
deerinin GSYH iindeki paynn zamanla deiiminin incelenmesi neticesinde,
radyo-televizyon yayncl alt sektrnn GSYH iindeki paynn yaynclk
sektr katma deerinin GSYH iindeki paynn gstermi olduu deiime gre
farkl bir trend iinde grlmektedir. ekil 4.15de grld zere radyo-televizyon
yayncl katma deer pay 2001 ylna kadar art iinde olmu, 2002-2003
dneminde dmse de 2006 ylnda %0.06 seviyesine asimptotik yaklama ve
sabitlenme eilimindedir. Yaynclk sektr paynda grlen srekli d yerine
asimptotik bir ekilde denge deerine yaknsama sz konusudur.

ekil 4.15 Radyo-Televizyon Yayncl Sektr Katma Deerinin GSYH Paynn Yllara Gre
Deiimi (KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001,
TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)

112
 Sonu olarak yaynclk sektr katma deerinde gzlenen %23 oranndaki
dn tm yaynclk alt sektrlerinde yaanan genel bir dten kaynaklanmad
ortaya kmtr. Yayn alan snflandrmasyla alt sektrler incelendiinde ulusal
yaynclk sektrnde %29 oranda bir art grnmekle beraber, blgesel ve yerel
yaynclk sektrlerinde yaanan srasyla %172 ve %98 oranndaki dler
yaynclk sektr toplam katma deerini aaya ekmektedir. zellikle blgesel
yaynclk katma deeri 2008 ve 2009 yllarnda negatif deerlere gerilemi
durumdadr. Yaync ana faaliyet konusuna gre yaplan snflandrma sonucunda ise
radyo-televizyon yaynclk sektr katma deerinin 1995 ylndan 2009 ylna kadar
%104 orannda bymesine karn, radyo yayncl ve televizyon yayncl katma
deerinin srasyla %99 ve %49 oranlarnda d kaydettii gzlenmektedir. Burada
dikkat edilmesi gereken bir dier husus son deerimizin ait olduu yl olan 2009
ylnn kresel ekonomik kriz etkisiyle yaynclk sektrnn klme yaad bir
yl oluudur. 2009 ylnda ulusal yaynclk alt sektr ile radyo-televizyon ve
televizyon yayncl alt sektrleri klme gstermitir. Verilerimizin biti ylnn
2008 yl olmas durumunda ulusal yaynclk alt sektr ile radyo-televizyon
yayncl sektrleri byme oran daha byk olaca gibi, televizyon yayncl
sektrnde ise klme yerine byme gzlenecek oluu dikkate ayandr. 2008-
2010 yl GSYH deiiminde de 2009 yl olumsuz etkisinin ardndan art dikkati
ekmektedir. 2010 yl verilerinin almamz kapsamnda bulunmas durumunda
yaynclk sektr katma deerinin daha olumlu bir tablo izecei beklenmektedir.

113
 SONU

almamzn neticesinde yaynclk sektrnn 1995 ylndan gnmze

geirmi olduu deiim61,istihdam bykl, reklam gelirleri, retim deeri ile
katma deer verileri kullanlarak,
1. Yayn alankapsamna gre
Ulusal,
Blgesel,
Yerel
2. Faaliyet konusuna gre
Radyo,
Televizyon,
Radyo- Televizyon
yaynclar baznda ayrntl olarak sunulmutur.

Ulusal yaynclk sektr istihdam 1995 ylndan 2009 ylna kadar %12
orannda bymtr ve bu sektr alanlarnn hemen hepsi cret karl alan
konumundadr. stihdam alanndaki bymeye elik eden yaync retim deerindeki
byme ise %142 oranndadr.62 retim deerinde yaanan bu byme yaync says
kaynakl bir byme olmayp, yayncbana retim deerinde gerekleen %89
oranndaki artla desteklenmektedir. Ulusal yaynclk sektr, yaynclk sektr
katma deerinin byk bir ksmn oluturmaktadr ve ulusal yaynclk sektr
katma deeri 2009 ylnda gerekleen %25 oranndaki de ramen 1995 yl
deerine gre %29 orannda byme kaydetmitir. Tm bu bulgular nda ulusal
yaynclk sektr, yayn alankapsamna gre yaplan snflandrmada en gl aktr
olarak tespit edilmitir. Ulusal yaynclk sektrnde gzlemlenen bu geliimin
reklam gelirlerinin byk rol oynad deerlendirilmektedir. 1995 ylndan 2010

61
statistiki verilerin mevcut olduu tarihle snrl olmak zere sunulmutur.
62
Bu blm altnda yaync says, istihdam bykl, retim deeri ve katma deer ile ilgili sunulan
byme deerleri aksi belirtilmedii srece 1995 yl ile 2009 yl verilerinin karlatrlmasyla elde
edilmitir.

114
ylna kadar reklam pastas %240 orannda bymtr ve byyen bu pastadaki
ulusal yaync pay %95ten %98e kmtr.

Blgeselyaynclk sektr istihdam2009 ylnda ulalan deer itibaryla

1995 ylna gre %19 orannda klme gstermektedir. Blgesel yayncln ilk
yllarnda alan ve cretle alan saysnn ayn seviyede olduu gzlenirken, yllar
getike cretle alan orannn %88e dt grlmektedir.Blgesel yayncln
reklam pastas pay da%2den %1 seviyesine gerilemitir. Blgesel yaync retim
deeri %115, blgesel yaync bana retim deeri ise %92 orannda bym
olmasna karn sektrn katma deeri%172 orannda klmtr. Blgesel yaync
katma deerinin retim deerindeki arta ramen negatif deerlere gerilemesi
blgesel yayncnn mal ve hizmet retiminde dier sektrlere fazla baml
altn ortaya koymaktadr.

Yerel yaynclk sektr istihdam 1995 ylndan 2009 ylna kadar %77
orannda klme gstermitir. cretle alan says oran giderek klm ve %53
seviyesine gerilemitir. Bu durumun yerel yaync reklam pastas paynn %4ten
%1e d ile ilgili olduu deerlendirilmektedir. Yerel yaync retim deeri ise
%95 orannda klmtr, yerel yaync bana retim deerindeki klme
orannn da %92 oluu bu klmenin yerel yaync saysndaki azalmadan
kaynaklanmadn gstermektedir. Ayn durum katma deer iin de sz konusudur,
yerel yaync katma deeri %98 orannda azalmtr. Yerel yaync saysnn 1995
ylndan 2009 ylna %35 orannda azalmasna karn yerel yaync bana katma
deerinin %97 orannda azalmas da katma deerde gzlemlenen bu dn reel bir
klme olduuna iaret etmektedir.

Bylece yayn kapsama alanna gre yaplan snflandrmada, ulusal

yaynclarn sektrn en gl aktr olduu, reklam pastasndaki payn artrarak
istihdam, retim deeri ve katma deerini artrdgzlenmitir. Blgesel yaynclk
sektrnde istihdam byklve reklam pastas paynda gzlenen klme
sonucunda, retim deerinde yaanan arta karn mal ve hizmet almlar ve vergi
ykmllkleri karsnda sektrn lke ekonomisine 2008 ve 2009 yllarnda art bir

115
katma deer ekleyemedii gzlenmitir. Yerel yaynclk sektr, hizmet retecek
istihdamn klmesi ve reklam gelirlerinden alnan payn klmesiyle retilen mal
ve hizmetler ynnden kld gibi, ekonomiye sunulan katma deer asndan da
klmtr. Blgesel ve yerel yaynclk sektrnn ekonomik kriz ve
durgunluklardan olumsuz ynde etkilenmelere daha ak bir yapda olduu tespit
edilmitir.

Radyoyayncl sektr istihdamnn 1995 ylndan 2009 ylna %81

orannda kld ancak bu klmenin tm radyo yayncl alt sektrleri iin
geerli olmad anlalmtr. Ulusal radyo yayncl istihdamnn yaync says
art kaynakl olsa da %6 orannda byme kaydettii grlmtr. Blgesel radyo
yayncl istihdam byklnde %62 orannda ve yerel radyo yayncl
istihdamndaise %88 orannda bir klme gzlenmitir. 2000 ylnda yerel radyo
yaync bana cretle alan saysnn yllk ortalama 1 alana kadar geriledii
grlmtr. Yerel yaynclarn %80'den fazlasn radyo yaynclar olduu gz
nnde bulundurulduunda, yerel yaynclk sektrnde yaanan
istihdamklmesinin, radyo yayncl katma deerinde gzlenen %99 oranndaki
klme ve retim deerinde grlendaralmanntemel sebebi olduu
deerlendirilmektedir. Ekonomik sebeplerden de olsa yaync bana cretle alan
saysnn 1e dmesi, yerel radyo yayncsnn iktisadi adan bir ksr dngnn
iinde olduuna iaret etmektedir. Reklam geliri dkl sonucu ulalm
olduunu varsaydmz bu durumun; yerel radyo yayncsnn deil rekabet
etmesine, sektrde hizmet reterek tutunmasna dahi imkan vermedii
deerlendirilmektedir. Yerel radyo yayncs saysnda gzlenen %36oranndaki
azalma da bu gr desteklemektedir. Ulusal radyo yayncl retim deeri %8
oranndave yerel radyo yayncl retim deeri ise %97 orannda klmesine
karn, blgesel radyo yayncl retim deerinin%32 orannda byd
gzlenmitir.

Televizyon yayncl sektrnde istihdam 1995 ylna gre % 57 orannda

azalm ve gzlenen bu klme yaync bana istihdam verilerindeki daralma ile
reel bir klme olarak karmza kmtr. Bu klmenin teknolojik imknlarn

116
artyla alakal olma durumu sorgulanmtr. Ancak ayn teknolojik ilerlemeleri
yakndan takip eden rakip sektr olan radyo-televizyon yayncl sektrnde benzer
bir klme grlmemekte, aksine byme gzlenmektedir. Bu nedenle televizyon
yayncl istihdamnda yaanan bu klmenin ekonomik nedenlerden, zellikle de
reklam gelirleri paynda yaanan deiimden kaynakland deerlendirilmektedir.
nk televizyon yaynclnda yaanan istihdam bykl deiimi ulusal
televizyon yayncs istihdamnn %61 ve yerel televizyon yayncs istihdamnn%63
orannda klmesinden kaynaklanmaktadr. Blgesel televizyon yayncl
istihdam bykl ise neredeyse 4.5 katna kmtr. Yayncbana istihdam
verilerinin incelenmesi neticesinde, ulusal televizyon yaynclndaki istihdam
daralmann reel bir klme olduu, ancak yerel televizyon yayncl istihdamnda
yaanan dn yerel televizyon yayncs saysnda yaanan %60 oranda azalmann
sonucu olduu ortaya kmtr. Byleceyerel televizyon yayncl sektrnde
grlen istihdam daralmas aslnda pazarda mevcut olan aktr saysnn ddr,
yoksa var olan aktrlerin istihdamnda meydana gelen %60 orannda bir klme sz
konusu deildir. Pazara girilerin ok zor olduu karasal yaynclk sektrnde, yerel
radyo yaync saysnda yaanan daralmann %36 olmasna karn yerel televizyon
yaynclar iin bu klmenin %60 oranndadr. Kk esnaftan reklam alan yerel
radyo yaynclarnn pazarda tutunmasnn daha kolay olmasna karn, yerel
televizyon yaynclarnn retim maliyeti daha yksek olan grsel reklamlar ve
programlar reterek dier televizyon yayncs kurulularla rekabet etmesinin ve
pazarda tutunmasnn daha g olduunu ortaya koymaktadr. Ulusal televizyon
yayncl retim deeri %122 orannda byme kaydetmesine karn, yerel
televizyon yayncs retim deeri %86 orannda klmtr. Blgesel televizyon
yayncs retim deeri ise 2009 ylnda yaad %87 oranndaki art sonras
ulat deer itibaryla 1995 ylndan 2009 ylna kadar neredeyse 44 katna
kmtr. Televizyon yayncl sektr katma deerinin ise 1995 ylna kyasla
%49 orannda kld grlmtr. Televizyon yayncl sektrnde yaanan
dier nemli bir gelime de Trk izleyicilere ynelik hazrlanan dizi filmlerin
Kafkaslar, Ortadou ve Balkan lkelerinde youn ilgi grmesi ve dizi ihracatnn
2010 yl ve sonrasnda en st seviyeye ulamasdr. Bu durumun, grsel medya
Pazar aktrleri olan yaync ve yapmc kurululara yeni gelir kayna salamasyla,

117
grsel medyann retim deeri ve katma deerinde arta neden olaca
beklenmektedir.

Radyo-televizyon yayncl sektr, faaliyet konusuna gre yaplan

snflandrmada en ne kan alt sektrdr. Radyo-televizyon yayncl istihdam
%42 orannda bymtr. Radyo-televizyon yayncl sektrnn en gl aktr
ise phesiz ulusal radyo-televizyon yaynclardr. Ulusal radyo-televizyon
yayncl istihdam %30orannda bym, blgesel ve yerel radyo-televizyon
yayncl istihdam byklkleri ise srasyla 7 ve 10 katna kmtr. Ulusal radyo-
televizyon yayncl retim deeri %191 orannda byme kaydetmi, blgesel
radyo-televizyon yayncl retim deeri 1995 yl deerlerine gre 2.5, yerel
radyo-televizyon yayncl retim deeri ise 11 misline ulam durumdadr. Ayrca
sektrn katma deerinin %104 orannda byme gstermesi de sektrn gelitiine
ve ekonomiye olan katksna ilikin dier bir gstergedir. Radyo-televizyon yayncs
kurulularpazarda hem radyo yaynclar hem de televizyon yaynclar ile rekabet
iinde olan kurululardr. Bununla birlikte yaynclk sektrnn iki ayr kolunda
yrtlen faaliyetlerin birbirine destek verebilmesi de bir frsat olarak grlmektedir.
Bu durumun retim deeri asndan, ulusal radyo-televizyon yaynclar iin bir
avantaj, blgesel radyo-televizyon yaynclar iin dezavantaj ve yerel radyo-
televizyon yayncl iin ntr bir durum olduu grlmtr. yle ki, ulusal radyo-
televizyon yaync bana retim deeri ulusal televizyon ve ulusal radyo yaync
bana retim deeri toplamndan byktr, bu durum blgesel yaync iin tam tersi
olarak geerlidir ve yerel radyo-televizyon yayncs iin ise eitlik sz konusudur.

almamz kapsamnda ne kan hususlardan birisi yaynclk sektrnde

2001 krizi etkileridir. 2001 ylnda Trkiye toplam istihdamnda %26 orannda
klme gzlenmesine63 karn yaynclk sektr istihdamnda gzlenen klme
%4 orannda gereklemitir. retim deeri %26 orannda klm ve katma
deerde ise %21 orannda klme gereklemitir. Ayn ekilde yaynclk sektr
verilerinde ne kan bir dier husus ise 2009 ylndaki kresel durgunlukla
yaynclk sektrnde meydana gelen deiimlerdir. Yaynclk sektr istihdam
63
H. Bader Arslan, Kriz-Byme-Istihdam geninde 1994 ve 2001 Krizleri, Ankara niversitesi
SBF Dergisi,2009, s. 33

118
2009 ylnda %4 orannda klm, retim deeri ve katma deerinde ise srasyla
%10 ve %25 oranlarnda klme gereklemitir.

almamz dhilinde incelenen veri aral biti deerinin 2009 yl olmas,

ve belirttiimiz zere 2009 yl kresel krizinden yaynclk sektrnn olumsuz
etkilenmi olmas durumu gz nnde bulundurulduunda, tarihsel geliimi iinde
balang ve biti yllar arasnda incelediimiz istihdam, reklam gelirleri, retim
deeri ve katma deer verilerinde yaanan daralmalarn byklnn aslnda daha
az lekte gereklemi olmas ve yaanan bymelerin miktarnn ortaya kan
deerlerden daha byk olduu deerlendirilmektedir.

Reklam gelirleriyle ilgili yaplan inceleme neticesinde televizyon yayncl

2010 yl reklam gelirleri1995 yl deeri ile kyaslandnda %256 orannda byme
arz etmektedir.64 Ulusal televizyon reklam gelirinde gerekleen %229 oranndaki
bymeye karn blgesel televizyon yayncl reklam gelirinin %41 orannda ve
yerel yaynclk reklam gelirlerinin ise %32 orannda kld grlmektedir.
Kablo ve uydu televizyon yayncl reklam paynn srasyla 81 ve 3.5 katna kt
ve platform iletmecisi reklam paynn ise 8.8 katna ulat gzlenmektedir.

Radyo yayncl reklam gelirleri 2010 yl itibaryla ald deerler

asndan 1998 yl deerlerine gre %81 orannda byme kaydetmitir. Ulusal
radyo yayncl reklam geliri %79 orannda, blgesel radyo yayncl reklam
geliri %109 orannda ve yerel radyo yayncl reklam geliri ise %73 orannda arta
sahne olmutur.

Grsel iitsel yaynclk sektrndekireklam geliri paylamnn asimetrik

oluu dikkat ekicidir. Reklam gelirlerinin faaliyet konularna gre paylamnn
incelenmesinde, televizyon yayncsnn reklam pastas paynn hep %90 zeri
deerler gsterirken, bu payn daha da artarak %95 seviyesine ulat grlmtr.
Radyo yaynclar ise reklam gelirlerinden en yksek paylarn 1998 ylnda %9 ile
alm ve bu pay zaman iinde azalarak %5 seviyesine gerilemitir. Yayn alanna
64
Reklam gelirleri ve paylam ile ilgili sunulan byme oranlar 2010 yl ile 1998 yl deerlerinin
karlatrlmasyla elde edilmitir.

119
gre yaync snflandrmasnda ise ulusal yayncnn paynn %95'in altna
dmedii, hatta artarak %98 seviyesine ulat grlmektedir. Blgesel yayncnn
reklam paynn en yksek olduu yllardaki deeri %2dir ve bu pay gerileyerek
%1e dmtr. Yerel yaynclk iin de blgesel yaynclk reklam paynn seyrine
benzer bir durum sz konusudur. Yerel yaynclk reklam gelirlerinden en yksek
payn %4 deeri ile 1998 ylnda elde etmesine karn, bu pay zaman iinde azalm
ve 2010 yl itibaryla %1 seviyesine gerilemitir. Reklam pastasnda byme sz
konusudur, yle ki radyo yaynclar reklam paynn zaman ierisinde azalmasna
karn radyo yayncl reel reklam gelirlerinde art gereklemitir. Byyen
reklam geliri pastasndan yeterince faydalanamayarak reel reklam geliri klen
sektrler blgesel ve yerel televizyon yaynclar olmutur. Ancak 6112 sayl Kanun
ile yaplan reklam dzenlemelerinden ksa vadede olumlu etkilenen sektrlerin de bu
iki alt sektr oluu sevindiricidir.

6112 sayl Kanunun etkilerinin asl olarak uzun vadede ortaya kmas ve
reklam gelirleri ynnden doyma noktasna ulam byk aktrlerden ziyade reklam
gelirinden yeterince pay alamayan kk aktrler olan blgesel ve yerel yaynclarn
durumlarn iyiletirmesi beklenmektedir. Yine bu Kanunla radyo, televizyon
yaynclnda ticari iletiim ad altnda rn yerletirme, siyasi reklamlar gibi yeni
imknlarla yaynclarn elde edilebilecei reklam geliri kaynaklar geniletilmitir.
stee bal yaynclk, medya hizmet salayc kurululara yeni reklam kayna
sunmakla "reklam pastas"n geniletecektir. Bununla birlikte, 6112 sayl Kanunla
takvimlendirilen saysal yayncla gei sayesinde, analog modlasyon
teknikleriyle yeterince verimli kullanlamayan spektrum aral daha verimli
kullanlabilecek, bylece karasal ortamdan yayn yapabilen kurulu says saysal
yayncln olanak salad sktrma teknikleri sayesinde nemli miktarda
artacaktr. Bunun yannda IPTV, internet TV (web TV), mobil televizyon (3G
teknolojisi) ile ayn yaynn sadece karasal ortamdan deil, ayn zamanda birok
iletim ortamndan sunulmasn mmkn klacaktr. Bu durumun yeni yaynclarla
birlikte yeni reklam mecralar domasna neden olmas beklenmektedir. Ayrca,
reklamlarn yeni ortamlardan da sunulmas medya hizmet salaycnn birim reklam

120
fiyatnda arta neden olabilecek ve bylece lkemizdeki reklam yatrmlarn
bytebilecek bir faktrdr.

almamz kapsamnda grsel iitsel medya pazar, radyo ve televizyon

yayncs kurulular zerinden, lke ekonomisine kazandrd istihdam, retim
deeri ve ekonomiye sunduu katma deer asndan incelenmitir. Ancak, st
Kurul'un dzenleyip denetledii yaynclk sektr; film endstrisi, reklam endstrisi
gibi yan sektrlerle yakndan ilikili olup, saysal yayncln salad olanaklarla
platform iletmecileri, altyap hizmet salayclar, GSM operatrleri,
telekomnikasyon irketleri gibi aktrlerle de yakndan ilgilidir. Ayrca, ilikili
sektrlerin istihdam, ihracat65, retim deeri, katma deeri de gz nnde
bulundurulduunda grsel iitsel medya pazarnn lke ekonomisi iindeki nemi
daha iyi anlalmaktadr.

65
Trk Dizilerinin Yurt D Rekoru, http://www.milliyet.com.tr/turk-dizilerinin-yurt-disi-
rekoru/ekonomi/sondakika/15.01.2011/1339711/default.htm(15/01/2011)

121
 KAYNAKA

Arslan, Halil B. (2009), Kriz-Byme-Istihdam geninde 1994 ve 2001 Krizleri,

SBF Dergisi, Cilt 64 No 2, s. 32-42

Avar, Zakir ve ngren, Grsel (2003), Radyo ve Televizyon Hukuku, RTK

Yayn, Ankara

Bilgili, Can (2011), 2010 Yl Reklam Verileriyle Trkiye Radyo ve Televizyon

Yayncl Sektr Raporu, RATEM, stanbul,
http://www.ratem.org/web/RATEM_SEKTOR_RAPORU_2011.pdf, (10.10.2011)

Bilgili, Can (2010), 2009 Yl Reklam Verileriyle Trkiye Radyo ve Televizyon

Yayncl Sektr Raporu, RATEM, stanbul,
http://www.rvd.org.tr/files/RATEM_RDTVSEKTORRAPORU.doc (12.10.2011)

Bilgili, Can (2009), Trkiye Radyo ve Televizyon Yayncl Sektr Raporu,

RATEM, stanbul

Desmoulins, Nadine Toussint (1987), Medya Ekonomisi, (ev. Galip stn), letiim
Yaynlar, stanbul

Devlet statistik Enstits (1998), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995,

DE, Ankara

Devlet statistik Enstits (1999), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1996,

DE, Ankara

Devlet statistik Enstits (2001), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1997,

DE, Ankara

122
Devlet statistik Enstits (2001), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1998,
DE, Ankara

Devlet statistik Enstits (2002), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1999,

DE, Ankara

Devlet statistik Enstits (2003), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 2000,

DE, Ankara

Devlet statistik Enstits (2003), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 2001,

DE, Ankara

Dornbusch, Rudiger ve Fischer, Stanley (1998), Makroekonomi, (ev. Salih Ak,

Mahir Fisunolu, Refia Yldrm), McGraw Hill-Akademi Yaynlar, Ankara

Doyle, Gillian (2002), Understanding Media Economics, Sage Publications Inc.,

London

Hrriyet (2011), 25.09.2011

Hrriyet (2011), http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/16775017.asp (16.01.2011)

Kalkan, Sarp ve Bada (2009), lkem, letme Bykl ve Blgesel Farkllklarn

Kriz Dneminde stihdam Kayplar zerindeki Etkileri, Trkiye Ekonomi
Politikalar Aratrma Vakf Yayn, Ankara

Karagl, Erdal Tanas ve Akgeyik, Tekin (2010), Trkiyede stihdam Durumu:

Genel Eilimler, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf, Ankara,
http://www.setav.org/Ups/dosya/35324.pdf (21.07.2011)

Milliyet (2011), http://www.milliyet.com.tr/turk-dizilerinin-yurt-disi-

rekoru/ekonomi/sondakika/15.01.2011/1339711/default.htm (15/01/2011)

123
Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun, RG:
03.03.2011, 27863

Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun, RG: 20.04.1994,

21911

Radyo ve Televizyon st Kurulu Kablolu Yayn Ynetmelii, RG: 15.06.2011,

27965

Radyo ve Televizyonst Kurulu Uydu Yayn Ynetmelii, RG: 15.06.2011, 27965

Reklamclar Dernei, Bir Bakta Trk Reklam Sektr,

http://www.rd.org.tr/rd_icerik.asp?qs=sektor_bir_bakista, (5.10.2011)

RTK (2010), RTK Faaliyet Raporu 2009/2010, RTK Yaynlar, Ankara,

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=2fee8614-5d2a-4f0f-8fc2-
0bc53295da0c, (1.11.2011)

RTK (2011), RTK 2011-2015 Stratejik Plan, RTK Yaynlar, Ankara.

Sylemez, Alev S. (1997), Medya Ekonomisi ve Trkiye rnei, Haberal Eitim

Vakf Yaynlar, Ankara.

Taymaz, Erol (2010), Byme, stihdam, Vasflar ve Kadn gc, Trkiye

Cumhuriyeti Devlet Planlama TekilatveDnya BankasRefah ve Sosyal Politika
Analitik alma Programalma Raporu Say: 6,
Ankara,http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEYINTURKISH/147254-
1269017398324/22764935/BuyumeIstihdam.pdf (14.07.2011)

124
TRT 2010 Faaliyet Raporu,
http://www.trt.net.tr/medya1/dosya/2011/06/24/caf61dd4-ab86-4cb1-9bea-
ca66711c24ac.pdf, (1.11.2011)

TRT.Kurumsal Tarihe, http://www.trt.net.tr/Kurumsal/Tarihce.aspx, (1.11.2011)

TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri, Yayn Trlerine Gre Baz Temel
Gstergeler, http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=411(13.08.2011)

TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri, Yayn Tr ve Program eidine

Gre Yayn Sreleri, http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=412
(13.08.2011)

TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri, Ekonomik Faaliyete Gre Temel

Gstergeler, http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=418 (12.08.2011)

TK, Enflasyon ve Fiyat, 1994 Temel Yll Tketici Fiyatlar Endeksleri,

http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=656 (15.08.2011)

TUK,Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtii Hasla (1998

bazl),http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=992, (19.08.2011)

Trkiye statistik Kurumu (2006), Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 2002,

TK, Ankara

Trkiye statistik Kurumu (2007), Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2003-

2004, TK, Ankara

Trkiye statistik Kurumu (2007), Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2005,

TK, Ankara

125
Trkiye statistik Kurumu (2009), Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2006,
TK, Ankara

Trkiye statistik Kurumu (2009), Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2007,

TK, Ankara

Trkiye statistik Kurumu (2010), statistik Gstergeler 1923-2009, TK, Ankara

Trkiye statistik Kurumu (2011), Trkiye statistik Yll 2010, TK, Ankara

Trkiye Radyo Televizyon Kurumu, http://www.trt.net.tr/Kurumsal/Tarihce.aspx,

(1.11.2011)

Uluatam, zhan,(1998), Makro ktisat, Sava Yaynlar, Ankara

126
 EK-1 Yaync Kurulu Says Deiimi
(KAYNAK: DE, Radyo ve Televizyon Kurumlar statistikleri 1995-2001, TK, Radyo ve Televizyon Kurum statistikleri 2002-2009)
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Yaync Yays
Toplam 1448 1189 1453 1852 1545 1485 1450 1282 1219 1209 1179 1068 1040 1036 1098

Ulusal 36 40 40 72 40 40 40 52 51 45 51 46 46 47 46

Blgesel 73 87 100 210 74 83 85 121 115 108 109 91 88 88 82

Yerel 1339 1062 1313 1570 1431 1362 1325 1109 1053 1056 1019 931 906 901 877
Uydu,
Kablo,
IPTV 93
Radyo Yayncs
Toplam 1175 811 1130 1425 1233 1117 1160 1016 947 970 931 842 825 812 794

Ulusal 20 24 22 60 25 23 22 31 30 24 26 24 25 24 26

Blgesel 63 77 85 195 63 70 73 105 102 95 84 71 69 68 66

Yerel 1092 710 1023 1170 1145 1024 1065 880 815 851 821 747 731 720 702
Televizyon Yayncs
Toplam 242 286 257 379 289 274 193 138 125 111 137 105 111 118 108

Ulusal 8 8 8 6 6 7 7 11 11 11 13 13 14 15 11

Blgesel 6 6 9 11 8 7 6 12 9 9 8 6 7 9 6

Yerel 228 272 240 362 275 260 180 115 105 91 116 86 90 94 91
Radyo-Televizyon Yayncs
Toplam 31 92 66 48 23 94 97 128 147 128 111 121 104 106 196

Ulusal 8 8 10 6 9 10 11 10 10 10 12 9 7 8 9

Blgesel 4 4 6 4 3 6 6 4 4 4 17 14 12 11 10

Yerel 19 80 50 38 11 78 80 114 133 114 82 98 85 87 84

127
 EK-2 Reklam Gelirlerinin Ulusal, Blgesel ve Yerel Radyo ve Televizyon Yaynclar Arasnda Paylam
(KAYNAK: RTK verileri kullanlarak tanzim edilmitir)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Ulusal TV
0,88 0,89 0,90 0,91 0,93 0,94 0,95 0,94 0,92 0,92 0,93 0,93 0,94
Ulusal Radyo
0,07 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 0,03 0,05 0,05 0,04 0,04 0,04
Blgesel TV
0,007 0,006 0,005 0,003 0,002 0,002 0,002 0,001 0,002 0,002 0,002 0,002 0,001
Blgesel Radyo
0,009 0,008 0,016 0,010 0,008 0,006 0,005 0,006 0,008 0,006 0,007 0,007 0,006
Yerel TV
0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
Yerel Radyo
0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01

128
 ZET

Trkiyede radyo ve televizyon yayncl sektr, bilgi ve iletiim

teknolojilerinde yaanan ilerlemeler neticesinde byk bir deiim gstermitir.
Yaynclk teknolojilerinde yaanan gelimelerin farkl yayn ortamlar, yeni yaynclk
rnleri gibi deerler retmesinin yan sra ekonomik bir boyutu da mevcuttur. Birey ve
toplumu ekillendiren grsel iitsel medya sektrnnn temel yap ta olan yaync
kurulularn karar alma srelerinde etkin rol oynayan ekonomik gstergelerin
incelenmesi yaynclk sektrne farkl bir adan bakmaya olanak sunmaktadr.
Yaynclk sektrnde yaanan gelimelerin istihdam bykl, reklam gelirleri, retim
deeri ve katma deer gibi ekonomik gstergeler zerinden takibi sektrn farkl
karakteristik zellie sahip alt sektrlerinin geirdii deiimi de gz nne sererek
RTKn dzenleyip denetledii alann iktisadi dinamiklerini, lke ekonomisi iindeki
yerini ortaya koymaktadr

Anahtar Kelimeler :RTK, Radyo, Televizyon, Yaynclk Sektr, Ekonomik

Gstergeler, stihdam, Reklam Gelirleri, retim Deeri, Katma
Deer

Sayfa Adedi : 131

Tez Yneticisi : rfan BARUT

129
 ABSTRACT

Due to the developments in information and communication technologies, broadcasting

sector in Turkey has experienced a great change. The technological improvements in
broadcasting industry not only brought new broadcasting mediums and products, but it
also produces economic outcomes. As the economic restrictions play a crucial role in
strategic decisions of broadcasting companies, analysing the broadcasting sector by the
economic indicators will provide a different perspective to understand the broadcasting
sector. Investigation of the progress in broadcasting industry via employment,
advertisement revenues, production value and value added will yield information about
different subsectors in the broadcasting industry and their economical progress. Hence
the analysis will present the magnitude of the braodcasting sector that is regulated and
monitored by RTUK and its contribution to the national economy.

Keywords : RTUK, Radio, Television, Broadcasting Industry, Economic Indicators,

Employment, Advertisement Revenues, Production Value, Value Added

Page Number : 131

Advisor : rfan BARUT

130
 ZGEM

Yasemin DEDE 20.11.1979 tarihinde Ankarada dodu. Mehmet Emin

Resulzade Anadolu Lisesinde lise eitimini 1997 ylnda tamamladktan sonra Bilkent
niversitesi Fen Fakltesi Matematik (Burslu) Blmnden 2001 ylnda mezun oldu.
Mezuniyetinin sonrasnda 2006 ylnda Bilkent niversitesi ktisadi, dari ve Sosyal
Bilimler Fakltesi ktisat Blmnde aratrma grevlisi olarak Oyun Teorisi
alannda doktora almalarna balad. Lisans ve Doktora eitimi sresince TBTAK
yksek baar bursuna layk grld. 2007 ylnda Radyo ve Televizyon st Kurulunda
Uzman Yardmcs olarak greve balad. Halen Radyo ve Televizyon st Kurulunda
Uzman Yardmcs olarak grev yapmaktadr. Evli ve bir ocuk annesidir.

131