55 PDF

T.C.
Radyo ve Televizyon st Kurulu
TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENMESNDE

SVL TOPLUMUN ROL:
ABD EBEVEYN TELEVZYON KONSEY
(PARENTS TELEVISION COUNCIL) RNE
UZMANLIK TEZ
Berrin AKIN BOZKURT
ANKARA
EKM 2012
T.C.
Radyo ve Televizyon st Kurulu
TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENMESNDE

SVL TOPLUMUN ROL:
ABD EBEVEYN TELEVZYON KONSEY
(PARENTS TELEVISION COUNCIL) RNE
UZMANLIK TEZ
Berrin AKIN BOZKURT
DANIMAN
Nurullah ZTRK
Daire Bakan
ANKARA
EKM 2012
Radyo ve Televizyon st Kurulu Bakanlna
Bu alma, Tez Deerlendirme Komisyonu tarafndan oy birlii/oy okluu

ile Uzmanlk Tezi olarak kabul edilmitir.
Ad Soyad mza
Bakan :
ye :
ye :
ye :
ONAY
././2
st Kurul Bakan
TEZ TESLM TUTANAI VE DORULUK BEYANI
Radyo ve Televizyon st Kurulunda grev yapan Uzman Yardmcs olarak,

Radyo ve Televizyon st Kurulu Uzman Yardmcl Giri ve Yeterlik Snavlar ile
Uzmanla Atanma, Yetitirilme, Grev, Yetki ve alma Usul ve Esaslar
Hakknda Ynetmeliin 19 uncu maddesinin 4 nc fkrasna istinaden kartlan
Radyo ve Televizyon st Kurulu Tez Hazrlama Ynergesine uygun olarak
hazrlam olduum uzmanlk tezi iliikte sunulmutur.
Bu uzmanlk tezindeki btn bilgilerin akademik kurallara ve etik davran

ilkelerine uygun olarak toplayp sunduumu; ayrca, bu kural ve ilkelerin gerei
olarak, almada bana ait olmayan tm veri, dnce ve sonular andm ve
kaynan gsterdiimi beyan ederim.
Bilgilerinizi ve gereini arz ederim.
01/10/2012
Berrin AKIN BOZKURT

st Kurul Uzman Yardmcs
Uzmanlk Tezinin Ad:

Televizyon Yaynlarnn Denetlenmesinde Sivil Toplumun Rol: ABD Ebeveyn
Televizyon Konseyi (Parents Television Council) rnei
EK:
Tez (4 Adet)
Tezi Teslim Alan
Daire Bakan
Tarih
Ad-Soyad-mzas
i
imdeki ocua
ii
TEEKKR
Televizyon Yaynlarnn Denetlenmesinde Sivil Toplumun Rol: ABD

Ebeveyn Televizyon Konseyi (Parents Television Council) rnei adl bu tez
almasnn hazrlanmasnda ncelikli olarak youn mesaisi srasnda nerileri ve
ynlendirmeleriyle nemli katklarda bulunan danmann ve Daire Bakanm
Nurullah ztrke, salad desteklerden tr Daire Bakan Yardmcm Emir M.
Ulucaka, yardmlar ve deerli nerileri iin Sayn Zinnet Bayraktara, her trl
destekleri iin oda arkadalarm Ahmet B. Cansz, Beyza Gnaydn, Filiz Ertun ve
Melike Dilere, yardmlar iin deerli arkadam Dr. Firdevs Canbaz Yumuaka, bu
srete salad destekten tr sevgili eim Fatih Bozkurta ve yorgunluumu
unutturan nee kaynam Hseyin Semihime teekkr ederim.
iii
NDEKLER
DORULUK BEYANIi
THAF..ii
TEEKKRiii
NDEKLER . ..iv
KISALTMALAR LSTES....... ....vii
TABLOLAR LSTES.....ix
GR ...1
BRNC BLM
TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENMES4
1.1 TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENME SEBEPLER..6

1.1.1 Frekanslarn Snrl Olmas...6
1.1.2 Kamu Yarar..7
1.1.3 Endie ve Korkunun nlenmesi...9
1.1.4 Yaynlarda Sreklilik ve Tutarllk Salanmas..10
1.2 TELEVZYON YAYINLARININ DENETM ETLER.10
1.2.1 Devlet Denetimi..10
1.2.1.1 Bamsz Dzenleyici Kurulular...11
1.2.1.2 Yarg Eliyle Denetim......13
1.2.2 zdenetim..14
1.2.2.1 Yaync Tarafndan Yaplan Denetim15
1.2.2.2 Ombudsman Denetimi17
1.2.2.3 zdenetim Kurulularnca Yaplan Denetim..19
1.2.3 Ortak Denetim20
1.2.4 Kamuoyu Denetimi21
KNC BLM
SVL TOPLUM VE TELEVZYON24
2.1 SVL TOPLUM ..25
iv
2.1.1 Sivil Toplum Ve Toplumsal Savunuculuk .25
2.1.2 Trkiyede Sivil Toplum Kurulularnn Geliimi..29

2.1.3 Trkiyede STKlara likin Saysal Bilgiler..34
2.1.4 Devlet-Sivil Toplum likisi ve Demokrasi39
2.2 TELEVZYON...41
2.2.1 Televizyon Yaynlar...........41
2.2.2 Bir Kitle letiim Arac Olarak Televizyonun levleri...44
2.2.3 Trkiyede TV zleme Alkanlklar ve Yaynlarn Toplum zerine

Etkileri.47
2.3 YAYIN ET VE YAYINCININ SORUMLULUU..64
2.4 YAYINLARIN DENETLENMESNDE SVL TOPLUMUN ROL......70
NC BLM
ABD EBEVEYN TELEVZYON KONSEY............75

3.1 MSYONU..76
3.2 KURULUU...77
3.3 TEKLAT YAPISI....78
3.3.1 Bakanlar.....78
3.3.1.1 L.Brent Bozell III...78
3.3.1.2 Timothy F. Winter..79

3.3.2 nller Danma Kurulu...80
3.3.3 Ynetim Kurulu80
3.3.4 Daireler.81
3.3.4.1 Aratrma ve Yaynlar Dairesi...81
3.3.4.2 Hkmet ve Elence Sektryle likiler Dairesi.....81
3.3.4.3 Yerel rgtler Dairesi...82

3.3.5 ubeler.82
3.4 BTE VE KAYNAKLAR......83
v
3.5 YRTLEN ALIMALAR83
3.5.1 Elence Takip Sistemi.....84

3.5.2 Elence Analiz rnleri...85
3.5.2.1 Prime Time TV Aile Rehberi....85
3.5.2.2 Haftann En yisi En Kts.86
3.5.2.3 E-Alerts (Elektronik Blten). ..88
3.5.2.4 ETK Insider Blteni.89
3.5.3 Ke Yazlar.......89
3.5.4 Aratrma ve Raporlar.....90
3.5.5 Kampanyalar...94
3.5.5.1 Etik Yayn (Broadcast Indecency)...94
3.5.5.2 Kablolu Yayn Seimi (Cable Choice).....97
3.5.5.3 Sorumlu Reklamveren (Advertiser Accountability)..100
3.5.5.4 Video Oyunlar Kampanyas (Video Game Campaign)102
3.5.6 dller: ETK Onay Mhr103

3.6 ELETRLER VE DEERLENDRME105
SONU.110
KAYNAKA117
EKLER
1. ETK 2010 FNANSAL DURUM TABLOSU124
2. ETK SINIFLANDIRMA SSTEM DETAYLI EMASI..125

3. ETK PRIME TIME TV HAFTALIK ALE REHBER RNE.126
ZET128
ABSTRACT..129
ZGEM..130
vi
KISALTMALAR LSTES
ABD Amerika Birleik Devletleri
AEV Anne ocuk Eitim Vakf
a.g.e Ad Geen Eser
a.g.k. Ad Geen Kaynak
a.g.m. Ad Geen Makale
a.g.t. Ad Geen Tez
Akt. Aktaran
AO Yetikinlere ynelik ierik iareti (Adult Only)
ASPB Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl
BASAGM Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl
BBC ngiliz Yayn irketi (British Broadcasting Corporation)
Bkz. Baknz
BYEGM Basn Yayn ve Enformasyon Genel Mdrl
CEO cra Kurulu Bakan (Chief Executive Officer)
ev. eviren
Ed. Derleyen (Editr)
ETK Ebeveyn Televizyon Konseyi
ETS Elence Takip Sistemi (Entertainment Tracking System)
FCC Federal letiim Komisyonu (Federal Communications

Commission)
vii
MRC Medya Aratrma Merkezi (Media Research Center)
NBC Amerikan Televizyon Kanal (National Broadcasting

Company)
NFL Ulusal Futbol Ligi (National Football League)
NGO Hkmet D rgtler (Non-Governmental Organization)
RTK Radyo ve Televizyon st Kurulu
S Programda cinsel ierii gsterir iaret (Sex)
s. Sayfa
SETA Siyaset Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf
STEP Uluslararas Sivil Toplum Endeksi Projesi
STK Sivil Toplum Kurulular
TRT Trkiye Radyo Televizyon Kurumu
TK Trkiye statistik Kurumu
TSEV Trkiye nc Sektr Vakf
TV Televizyon
TV-14 Programlarda 14 ya st ierii gsteren iaret
TV-MA Programlarda yetikin ierii gsterir iaret (Maturity)
TV-PG Programn Ebeveyn Rehberliinde izlenmesi gerektiini

gsterir iaret (Parental Guidelines)
viii
TABLOLAR LSTES
Tablo 2.1.3.1 Yllara Gre Faal Dernek Saylar (Adet) 34
Tablo 2.1.3.2 Derneklerin Yllara Gre ye Saylar.35
Tablo 2.1.3.3 Dernek ye Saylarnn Trkiye Nfusuna Oran35
Tablo 2.1.3.4 Derneklerin Blgelere Gre Dalm (%).......36
Tablo 2.1.3.5 Faal Derneklerin Trlerine Gre Dalm.......37
Tablo 2.1.3.6 Kurulan Derneklerin Hedefledii Kitleler tibari ile Dalm (%)..37
Tablo 2.1.3.7 Derneklerin Faaliyet Alanlarna Gre Dalm..38
Tablo 2.2.3.1 Nfus Piramidi......48
Tablo 2.2.3.2 Ailece Sklkla Yaplan Faaliyetler.......49
Tablo 2.2.3.3 TV zleme Sklnn Sosyo-Demografik zelliklere Gre Dalm..50
Tablo 2.2.3.4 Televizyon zleme Alkanl (% Dalm) ...51
Tablo 2.2.3.5 TV zleme Sresi..51
Tablo 2.2.3.6 ocuklarn Bo Zamanlarnda En ok Nelerden Holand..53
Tablo 2.2.3.7 Televizyon zleme Sreleri ..53
Tablo 2.2.3.8 ocuklarn Televizyon zleme Saatleri....54
Tablo 2.2.3.9 En ok zlenen TV Programlar...54
Tablo 2.2.3.10 ocuklarn Televizyon Yaynlarnda Rahatsz Olduu Grntler...55
Tablo 2.2.3.11 Kadnlarn Televizyon Yaynlarnda Rahatsz Olduu Grntler56
Tablo 2.2.3.12 TV Yaynlarnda Rahatsz Olunan erikler..57
Tablo 2.2.3.13 Medya Profesyonellerinin Aile Algs...59
ix
Tablo 2.2.3.14 Cinsel erikli TV Sahnelerine Verilen Tepkiler....60
Tablo 2.2.3.15 iddet erikli TV Sahnelerine Verilen Tepkiler...60
Tablo 2.2.3.16 TV Yaynlar ile lgili Resmi Kuruma ikayet Etme Durumu..61
Tablo 2.2.3.17 RTKe Gelen ikayetlerin Yllara Gre Dalm...62
Tablo 2.2.3.18 ikayetlerin Program Trlerine Gre Dalm..63
Tablo 2.2.3.19 2011 Yl ikayetlerinin nceleme Kriterlerine Gre Dalm..63
Tablo 3.5.2.1 Snflandrma Sistemi Aklamalar.85
x
GR
Trkiye, televizyon yaynlaryla ilk olarak 30 Ocak 1968`de tant. Devlet kanal
TRT (Trkiye Radyo Televizyon Kurumu) 1972 ylna kadar haftada akam drder
saat sreli yayn yapyordu. 1 Temmuz 1984de renkli televizyon yaynlar balad;
sonrasnda TRT kanallar TRT 1, TRT 2, TRT 3, TRT 4 ve TRT-INT eklinde
oalmaya balad. 1990lar yaynclkta krlma yl oldu. Bir yandan kablolu ve uydu
yaynlarla yabanc kanallara ulam salanrken, dier yandan lkemizin ilk zel kanal
Star I, 1990 ylnda yayna balad. 1992 ylndan itibaren Tele-On, Show TV, Kanal 6,
HBB TV, Flash TV, TGRT kanallar yayn hayatna girdi.1
44 yl sonra bugn baktmzda, gerek karasal, gerek uydu, gerek kablolu

yaynla lkemizde yerel, blgesel, ulusal, uluslararas yzlerce yayn 24 saat izlemek
ok kolaylamtr. Yaynlarn denetlenmesi kavram, bylesine byk ve teknolojik
gelimelerle srekli deien bir yaynclk alannn denetimini ifade etmektedir. Ancak,
hzl bir ekilde yenilenen bir alan denetlemek ok kolay ve basit deildir. Bir taraftan
baz kurallar oturtulmaya allrken, dier taraftan yeni uygulamalar ve yeni
dzenlemelere ilikin ihtiyalar ortaya kmakta; stelik yaynlarn denetlenmesi
konusu demokrasi ve iletiim zgrl asndan srekli eletirilmektedir. Dier
taraftan, yaynlarn izleyiciler, aileler, ocuklar ve genler zerine ciddi etkilerine
ynelik aratrmalar ve sonular, yaynclk alann kendi haline braklacak bir sektr
olmadn ortaya koymaktadr.
Yayncln doas gerei devlet dzenlemesine ihtiyac vardr, nk kamuya

ait frekanslar kullanlmaktadr. Dolaysyla yaynlarn denetlenmesinde devlet eitli
aygtlaryla rol almaktadr. Yaynclarn ve yaynclk alannda alanlarn birtakm
denetleyici faaliyetleri olmakla birlikte, bu almann ana konusu yaynlarn
denetlenmesinde sivil toplumun rol dr. almada zerinde durulacak sivil toplumu,
yaynlarn asl tketeni ve hedef kitlesi olan izleyiciler oluturmaktadr. zleyiciler
1
Bkz. Aysel Aziz, Trkiye`de Radyo Televizyon Yaynlar, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006, s. 184-191.
1
yaynlardan olumlu veya olumsuz bir ekilde etkilenmektedir. rnein, Annenberg
letiim Okulu`nca yaplan bir aratrmaya gre, televizyonun baka iler yaparken
odada ak durmas bile zellikle 8 ay-8 ya aras ocuklarn renme ve okuma
alkanlklarnda sorunlara neden olmaktadr.2 ocuklarmz, daha bir yana girmeden
televizyonla tanmakta ve onun etkilerine maruz kalmaktadr. Dolaysyla, izleyicilerin
yaynlar hakknda geri beslemelerini (feed back) arttrmalar yaynclk alannn etkin
denetlenmesi iin kanlmazdr.
Gelimi demokratik toplumlarda, bireyler toplumsal bir sorunda kamu

karlarnn savunulmas iin gnll olarak bir araya gelmekte, bir `sivil toplum
hareketi` etrafnda birleerek sorunun zm iin politikalar gelitirmektedirler.
Yaynclk alannda da gerek ailelerin, ocuklar ve genleri korumalarna ynelik, gerek
bireylerin doru ve tarafsz haber almalarna ynelik, gerekse de yaynlarda her trl
ayrmcln nlenmesine ynelik ok farkl konularda pek ok sivil toplum hareketi
bulunmaktadr.
Sivil toplum, aktif yurttalk, sorumlu yurttalk, toplumsal sorunlara duyarllk

demektir. Kresellemeyle birlikte demokrasi kavram gelimi, halkn ynetime
katlmnn sadece oy vererek siyasal tercihini yapmas ve her eyi devletten beklemesi
anlayndan, halkn kendini ilgilendiren olaylarda fikrini belirttii ve demokratik
yollardan hakkn arayarak, sivil toplumun politikalar gelitirdii `katlmc demokrasi`
anlayna dnmtr.3 lev ve etkileri nemli olan yaynclk alannn verimli
alabilmesi ve `kamu yararnn` korunmas iin olayn tm taraflaryla birlikte, sivil
toplumun da sorumluluu bulunmaktadr. zleyicilerin, daha kaliteli ve duyarl bir
hizmet iin, toplumsal sorumluluk anlay iinde yaynlarn denetiminde daha aktif
olmas gerekmektedir.
2
Matthew Lapierrenin aratrmas iin bkz.
http://www.philly.com/philly/blogs/healthy_kids/New- reason-to-turn-off-the-TV.html#ixzz1tYij2oIK
http://blogs.edweek.org/edweek/inside-school-research/media%20study.pdf (04.05.2012)
3
Bkz. Fuat Keyman, Trkiye`de ve Avrupa`da Sivil Toplum, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans
Yazlar, No:3, 2004, http://stk.bilgi.edu.tr/docs/keyman_std_3.pdf
2
Bu almada yaynlarn denetlenmesinde sivil toplumun rol ele alnarak,
kaliteli yayn anlaynn gelimesinde devlet, yaynclar ve TV alanlar kadar,
izleyicilerin de birtakm sorumluluklarnn ve gcnn olduunu ortaya koymak
amalanmaktadr. Bunun iin betimleyici bir yntem izlenecektir. lk bolmde,
yaynlarn niin denetlendii sorusuna cevap aranacak ve mevcut denetleme biimleri
literatr taramasndan faydalanarak ortaya konulacaktr.
kinci blmde ise, sivil toplum ve televizyon yaynlar kavramlar

derinlemesine incelenerek, sivil toplum-demokrasi ilikisi sorgulanacak, lkemizde sivil
toplumun durumu ve geliimi ile yaynlarn topluma etkisi somut veriler nda
deerlendirilecektir. Yine bu blmde, etik yayncln nemi ve yaynlarn
denetlenmesinde sivil topumun rol irdelenecektir. nc blmde de, yaynlarn
denetlenmesi konusunda Amerika Birleik Devletleri`nde (ABD) faaliyet gsteren bir
sivil toplum hareketi olan Ebeveyn Televizyon Konseyi (Parents Television Council)
rnei ele alnacaktr. Konseyin yaps ve faaliyetleri incelenerek, sivil toplum
denetiminin yntemi ve etkinlii irdelenecektir.
Sonu blmnde ise, tm veriler nda bir deerlendirme yaplarak,

lkemizde sivil toplumun yaynlarn denetiminde nasl bir rol olabilecei ve yaynlar
dzenleyen ve denetleyen bir organ olarak Radyo ve Televizyon st Kurulunun
(RTK) sivil toplumla etkileimi noktasnda eitli nerilerde bulunulacaktr.
lkemizde, televizyon yaynlarnn gerek bireylere gerekse toplumsal hayata

etkileri herkes tarafndan kabul edilmekte, ancak olumsuz programlar eletirildii halde
izlenmeye devam edilmektedir. zleyicilerin sorumluluklarnn farkndalnn ve
rahatsz olduklar programlar konusunda harekete gemelerinin nemi ve ynteminin
somut veriler nda ortaya konulaca bu alma, `kamu yararna` hizmet eden etik
bir yaynclk ortamnn gelimesinde yol gsterici olacaktr.
3
BRNC BLM
TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENMES
Matbaann toplum hayatna girmesinden itibaren gazete ve sonrasnda radyo,

televizyon ve internet teknolojileriyle, kitle iletiim aralar toplumun vazgeilmezi
haline gelmitir. Bu aralardan televizyon, grnt ve sesin gcn kullanmas ve
ulamnn kolaylyla kitle iletiiminin merkezinde yer almaktadr. Televizyon
yaynlarn takip etmek iin yazl basnda olduu gibi okuma yazma bilme ya da yine
gazete ve sinemada olduu gibi ek bir cret deme zorunluluklarn olmamas, bunda
etkilidir. Televizyonun dmesine basmak, onun byl dnyasna dalmanz ve
karsnda zamann nasl getiini unutmanz iin yeterlidir.
Bir iletiim arac olarak televizyonun, elendirme, bilgi verme, reklamlarla

eyleme geirme ve kamuoyu oluturma gibi ilevleri, onu ayn zamanda korkulan bir
g haline de getirmektedir. Televizyonun toplumun ve bireyin hayatndaki giderek
artan nemi, siyasal iktidarn bu aralar zerinde denetim politikalar gelitirmelerine
yol amtr. Televizyon, toplumsal ve kltrel rol nedeniyle geleneksel olarak dier
kitle iletiim aralarndan daha ok yasal dzenlemeye konu olmutur. Dnyada hemen
hemen tm lkelerde radyo televizyon kurulular mutlak ve kaytsz bir serbestlie
sahip deildir. lkelerin sosyal, ekonomik, kltrel, siyasal ve tarihsel koullarna gre
radyo ve televizyon hizmetlerinin kimler tarafndan yerine getirilecei, radyo ve
televizyon kurulularnn tekilatlanmas ve sorumluluklar, yaynlarda dikkate
alacaklar ilkeler, yaynlarn tarafszl gibi pek ok konu, Anayasa, kanunlar, idarenin
dzenleyici ilemleri ve idari szlemeler ile dzenlenmektedir.4
4
Jale Sarmak, Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Denetim Yntemleri, Marmara Yaynlar, stanbul,
1993, s.5.
4
Denetim, her trl siyasal sistemin ayrlmaz bir parasdr. Demokrasilerde dahi
zgrlkler bir ekilde denetlenmekte olup, snrsz zgrlk yoktur. Denetim, genel
olarak ynetimde aksayan noktalar bulmay ve bunlar ortadan kaldracak tedbirler
almay amalayan bir sre olarak ortaya kmaktadr. Yayn gereklemeden nce
yaplan sansrden farkl olarak denetim, kamu yarar gzetilerek, hukuk erevesinde
yetkili organlarca belirlenmi ilke ve kriterlere gre yaplmaktadr.
Demokratik toplumlarda kitle iletiim aralarna, yasama, yrtme ve yargdan

sonra drdnc g olarak ynetimi, devlet parasnn nerelere, nasl harcandn ve
dier erkler karsndaki bamszlna ramen yarg erkinin hukuka uygun bir biimde
yrtlp yrtlmediini denetleme grevi verilmitir.5 Yani, kitle iletiim aralarnn
asl grevleri kamu (halk) adna kamu menfaatlerini takip etmektir ki, zgrlk ve
gcnn kayna da kamu yarardr.
Denetimde en temel ilkeler, yasallk, dzenlilik, ekonomik olma,

verimlilik ve etkinlik olarak sralanabilir. Gnmzde, denetimin nemli
boyutu 3E kural olarak ifade edilmektedir. Bunlar ekonomik olma, verimlilik
ve etkinlik (economy, efficiency, effectiveness) olarak ne kmaktadr.
Bunlara yaklama lsnde denetimin baarl veya baarszl sz konusu
olabilmektedir.6
Televizyon yaynlar da etkisinin ve hitap ettii kitlenin bykl dolaysyla

denetimden uzak kalmayacak bir sektrdr. Bu blmde, televizyon yaynlarnn
denetlenmesinin temel sebepleri ve bu denetimin hangi ekillerde ortaya kt zerinde
durulacaktr.
5
Nee Kzl Erekli (1998), letiim zgrl ve Medya`da Oto-Kontrolden aktaran Yakup arbua,
Televizyon Yaynlarnn ocuklara Etkisi ve Medya Denetimi Kapsamnda Simge-Sembol Uygulamalar,
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2010, s.14.
6
Zakir Avar, Vedat Demir, Dzenleme ve Uygulamalarla Medyada Denetim, Piramit Yaynclk,
Ankara, 2005, s.26.
5
1.1. TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENME SEBEPLER
Bir kltrde paylalan bir anlama sahip, biimsel olarak kodlanm, simgesel
veya temsili olaylarn oluturduu iletilerin hepsi anlam yaratmak amacyla retilir.
Anlam yaratmann amac ise iinde yaadmz toplumsal gereklik alann ve bu
alanda kendi varoluumuzu kurmaktr.7 Bu noktadan hareketle, bireyleri srekli ileti
yani mesaj bombardmanna tutan kitle iletiim aralarnn, toplumsal gereklie ve
bireyin varoluuna etkisinin boyutlar ok nemlidir.
Televizyonun bilgilendirme, eitme, toplumsallatrma ve kamuoyu oluturma

eklinde ne kan ilevleri, toplumu ve bireyleri dorudan etkiledii iin her zaman
vurgulanan konular olmutur. Gerek yaps, sahiplii, gerek mesajlarnn etkisi, ierii,
gerek gc dikkate alndnda TV yaynlarnn dzenlenmesi ve denetlenmesi
kanlmaz olmaktadr. Bu erevede yaynlarn denetlenmesinde ne kan temel
sebepler u ekilde sralanmaktadr: Frekanslarn snrl olmas, Kamu yarar, Endie ve
korkunun nlemesi, Yaynlarda sreklilik ve tutarllk salanmas.
1.1.1 Frekanslarn Snrl Olmas
Televizyon yaynlar iin kullanlan frekanslarn snrl bir yaps bulunmaktadr.

Bu durum, verimliliin salanabilmesi iin frekanslarn dzenlenmesini ve
denetlenmesini zorunlu klmaktadr. Frekans spektrumu ve belli bir yrngede bulunan
uydular, haberleme amacyla kullanlan iki temel kaynaktr.8 lkelerin ounda kamu
mlkiyeti statsne sahip olan spektrumun kullanm, devletin verdii yetkiye gre
mmkn olabilmektedir.
7
iler Dursun ve Sema Becerikli, Kadn Odakl Sivil Toplum Kurulular ve Medya: Olanaklar, Sorunlar
ve zmler, T.C. Babakanlk Kadnn Stats Genel Mdrl Yayn, Ankara, 2008, s.17.
8
Pierre Trudel, Uluslararas letiim Dzenleme Yntemleri, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya
Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, 1992, s. 248-250.
6
Kamuya ait elektromanyetik ya da karasal alan kullanm, her durumda kamu
gleri tarafndan denetlenmektedir. Devlet elektromanyetik tayf kullanmn ileterek
askeri ve sivil uygulamalar arasnda paylatrmakta, telekomnikasyon hizmetleriyle de
grsel-iitsel yayn hizmetlerini sivil uygulamalar arasnda paylatrmaktadr.9
Frekans tahsisi, faaliyette bulunmak iin izin alnmasndan te, balayc bir
szleme nitelii tamaktadr. Kamu hizmeti yerine getirmeye talip olan herkes gibi,
frekanslar kullanmak isteyenlerin yerine getirmesi zorunlu ykmllkleri
bulunmaktadr. Bu ykmllkler sadece yaplmayacaklar, yani yasaklar deil,
minimum dzeyde de olsa yaplmak zorunda olan hususlar da iermektedir.10
1.1.2 Kamu Yarar
Frekanslar, kamunun ortak mal olarak deerlendirilmektedir. Bu nedenle,

frekanslarn dzenlenmesinde ve kullanmnda ortaya kan ncelik kamu yararnn
gzetilmesidir. Kamusal bir mal olan frekanslarn kullanmnda, kamuya en iyi hizmetin
sunulmasn salamak amalanmaktadr. Dolaysyla frekanslar kiralayan yaynclarn
da bu bilinle hareket etmesi ve frekanslar kamu yarar gzeterek kullanmalar
gerekmektedir.
Kamu yarar kavram kendini daha ok `toplumsal sorumluluk kuram` ile ifade
etmektedir. Bu kuramn temel grleri 1947 ylnda basn zgrlnn uygulamadaki
durumu konusunda inceleme yapan Hutchins Komisyonu raporunda ortaya konulmutur.
Komisyon, medyadaki sorunlara zm olarak medya profesyonelliini ne karmtr.
Profesyonellikle belirtilmek istenen, gazeteciliin ilk ykmllnn kamuya hizmet
9
Alain Vallee, Ulusal Telekomnikasyon Dzenlemelerinin Yasall ve Aralar, (Ed.) Jean- Marie
Charon, Medya Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, 1992, s. 251.
10
Rait Kaya ve Korkmaz Alemdar, Radyo Televizyonda Yeni Dzen, TOBB Yaynlar, Ankara, 1993, s.
31.
7
etmek olduudur.11 Bu raporla basnn kamu yararna hizmet eden bir kurum olarak
tanmlamas, basn konusunda vurguyu zgrlklerden sorumluluklara kaydrmtr.12
Rait Kayaya gre radyo-televizyon sistemlerinin kamu yararn gzetmesinin

lt, kuruluun sahibinin kim olduundan ok, toplumun gereksindii haber, bilgi
aktarm ve kltrel etkinliklerin gelitirilmesinin ne lde yerine getirildiidir.13 Bu
balamda en nemli lt de ekranlarda toplumun deiik kesit ve dncelerine ne
lde yer verildii olarak belirtmektedir.
Kamu yarar kavram yasalarla da gvence altna alnmtr. lkemizde radyo

televizyonlarn denetiminden sorumlu kurulu olan RTKn `Yayn Hizmet
lkelerinin ilki `Medya hizmet salayclar, yayn hizmetlerini kamusal sorumluluk
anlayyla bu fkrada yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar.`14 eklindedir. Bu ilke,
yaynclk hizmetlerinin temelinde kamuya kar sorumluluk olmas, yani kamu
yararnn gzetilmesi gerektiini gstermektedir.
Benzer ekilde ABDde de, RTK muadili kurulu olan Federal letiim
Komisyonu (FCC), yayn lisansn almak isteyen irketlerin program ierikleri
konusunda baz ilkeleri peinen kabullenmesini istemekle beraber; yaynlarn kamu
yararna hizmetini gvence altna almak iin, yayn lisanslarnn 6 ylda bir yenilenmesi
artn getirmitir.15
11
Ruhdan Uzun, letiim Etii Sorunlar ve Sorumluluklar, Gazi niversitesi letiim Fakltesi Basmevi,
Ankara, 2007, s.28.
12
a.g.e., s.30.
13
Rait Kaya, Kitle letiim Sistemleri, V Teori yaynlar, Ankara, 1985, s.81.
14
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun, RG: 3.3.2011,
27863, Md. 8(1).
15
Metin Ik, Grsel-itsel letiim Alannn Dzenlenmesinde Yeni Eilimler ve RTK, Seluk
letiim Dergisi, 5(2), 2008, s. 201.
8
1.1.3 Endie ve Korkunun nlenmesi
Bu balk altnda ele alnan konu, televizyonun olumlu ve olumsuz etkileridir.

Televizyon yaynlarnn olumsuz etkileri tm lkelerde idarecilerin ve toplumun
endieyle zerinde durduklar bir konudur. Yaynlarda yer verilen ileri dzeyde
cinsellik, iddet ve kt dil, kltrel, dini-manevi deerlerin yozlatrlmas ve
metalatrlmas, sunulan kt rneklerle ortaya kan gvensizlik durumu nedenleriyle
yaynlarn denetlenmesi gerekmektedir. Bu noktada olumsuz yaynlarn, zellikle
ocuklarn ve genlerin zerindeki etkilerinden endie ve korku duyulmaktadr. Zira her
trl iletiime korumasz ekilde ak bulunan ocuklar ve belirli bir olgunlua ermemi
genlerin televizyondan ald iletilerden etkilenmeleri kanlmazdr.
Ancak kart bir gr olarak, televizyonun etkilerinin abartldn vurgulayan

Mariete gre televizyon, zek dzeyin (IQ), salk durumu, cinsel knt veya
iddetin tek bana sorumlusu olamaz. Televizyon, btn sularn rahatlkla zerine
yklabildii bir aratr.16 Dier taraftan bazlarna gre ise Bazen en ktnn
sorumlusu, ou zaman da zayiin su orta olarak grlen televizyon, mkemmel ve
vazgeilmez bireyin oluumunu da salayacaktr. 17
Endie ve korkunun nlenmesi konusunda, televizyonun izleyenler zerindeki

olumsuz etkileri daha ok ele alnsa da, siyasal oulculuun salanmas, ekonomik
tekellemeyi nleme ve kltrel toplumsal kimliin korunmas endieleri de nem arz
etmektedir. Nitekim Trudel bu durumu televizyonun kitleler zerindeki etkisinden
dolay politikaclarn gerek veya hayali korkular eklinde aklamaktadr.18
16
Francois Mariet, Televizyon Aptallatrmaz, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya Dnyas, letiim
Yaynlar, stanbul, 1992, s. 141.
17
Laurent Laplante, Televizyon: Dnmeyi Engelleyen Makine, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya
Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, 1992, s. 142.
18
Pierre Trudel, Ulusal Televizyon Mevzuat Sistemleri, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya Dnyas,
letiim Yaynlar, stanbul, 1992, s. 255.
9
1.1.4 Yaynlarda Sreklilik ve Tutarllk Salanmas
Televizyon yaynlarnda sreklilik ve tutarllk esastr. Gerek frekanslarn

kullanm gerekse yayn aklarnn sreklilii ve tutarll, dzenleyici kurulularn
varln kanlmaz klmaktadr. Bu ama dorultusunda dzenleyici kurulular, yayn
aklarnn ieriine ve niteliine ynelik ilkeler gelitirmektedirler. lke olarak
programlarn yayn ve retimine devlet otoritesi girmemekte, devlet sadece yaynn
dzenle akn salama ilevini stlenmektedir.19
1.2 TELEVZYON YAYINLARININ DENETM ETLER
Televizyon yaynlarnn denetiminde kullanlan yntemler lkeden lkeye

deimekle beraber, yaynlarn denetlenmesinde ortaya kan yntemleri drt balk
altnda toplamak mmkndr: Devlet denetimi, zdenetim, ortak denetim ve kamuoyu
denetimi.
1.2.1 Devlet Denetimi
Bertranda gre, televizyon yaynlarn halkn btn gruplarna yeterli hizmet

salamas konusunda zorlamak zere kanunlara ihtiya vardr. Meclis kararlar,
ynetmelikler, dzenleyici kurumlar tarafndan ortaya konan kurallar, mahkeme
kararlar ve lisans elde etmek zere firmalar tarafndan verilen szlemeler bunun
iindir. Kanunlarn uygulanmasn salamak ise polis, sulh yarglar ve dzenleyici
komisyonlarn iidir.20
19
P.Trudel, 1992, s. 255.
20
Claude- Jean Bertrand, Medya Etii, BYEGM Yayn, Ankara, 2004, s.23.
10
Jean-Marie Charon21 devletlerin iletiim aralar ile srekli ilgilenmesine neden
olan unsurlar `letiim aralarnn gc, reklam olanaklar ve etkinlii` balnda
snfta toplar:
1) Bata televizyon olmak zere iletiim aralarnn gcne inanma, 2)

Parlamenter sistemdeki demokratik toplumlar iin mzakerelerin salanmas
gereklilii ve kamuoyu oluturabilmek iin dnceler, eylemler ve olaylar
zerine (Jurgen Habermasn verdii anlamda) `reklam`, 3) eriklerin iletimi ya
da zellikle formasyon olmak zere zel icraatlarn gerekletirilmesinde iletiim
aralarnn etkinliine duyulan inan.
Nitekim yazl basn alannda serbestlik ilkesi uygulanm, devlet, basn kanunu
gibi yasal dzenlemeler yaparak, hak ve devleri tespit etmi; basn ahlak ilkeleri,
ombudsmanlk, basn konseyi gibi oluumlarla basnn kendi kendisini denetlemesi yolu
tercih edilmitir.22 Devlet, televizyon yaynlarnn denetiminde bamsz dzenleyici
kurulular ve yarg eliyle aktif hareket etmektedir.
1.2.1.1 Bamsz Dzenleyici Kurulular
Bamsz dzenleyici kurulular, sermaye piyasas, enerji piyasas, bankaclk

sektr, rekabet, yaynclk gibi alanlar dzenleme, denetleme ve ynlendirme ile
grevli ve yaptrm uygulama yetkisine sahip, bamsz, tarafsz ve zerk kamu tzel
kiileridir. Yaynclk alanndaki dzenleyici kurulularn balca amalar, yayn alann
gerek teknik, gerekse ierik asndan dzenleyerek, bir yandan bireyi ve toplumu
iletiim aralarnn muhtemel olumsuz etkilerinden korumak, dier yandan da alanda
tekellemelerin nne geerek haksz rekabeti ortadan kaldrmaktr.23
21
Jean-Marie Charon, letiim Aralarnda Devlet Mdahalesi, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya
Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, 1992, s. 241.
22
M. Ik, 2008, s. 200.
23
a.g.e., s. 200.
11
Televizyon yaynlarnn bamsz bir dzenleyici kurulu tarafndan denetlenmesi
genellikle olumlu bulunmaktadr, nk ekonomik bir rekabetin bulunduu yaynclk
sektrnde, reyting kaygs veya farkl nedenlerle kamu yarar veya toplumsal
sorumluluk anlay ihmal edilebilmektedir.24 Bu nedenle eitli olumsuzluklarn
nlenmesi amacyla birtakm mdahalelerde bulunulmas, kitle iletiim zgrlnn
daha yararl kullanlmas iin devletin zerine den grevi olarak alglanmaktadr.25
ABDde Federal Radyo Komisyonu ve 1934te kurulan Federal letiim

Komisyonu, yaynclk tarihinin ilk bamsz dzenleyici kurululardr. Avrupadaki ilk
rnek ise, 1954 ylnda karlan televizyon kanununa dayanlarak kurulan ngiliz
Bamsz Televizyon Otoritesi (Independent Television Authority ITA) olmutur. Bu
akm, Fransada 1982de Grsel itsel letiim Yksek Kurulunun (Haute Autorite de
LAudiovisual) kurulmas, talyada 1990 ylnda Garantrler Kurulunun greve
balamas, Almanyada, 1991de Eyalet Medya Kurumlarnn oluturulmasyla devam
etmitir. Ancak teknolojik ilerlemelere ve iletiim sektrnn bymesine paralel
olarak, bu kurullar da deiime uramtr. rnein bu srete ngilterede yaynclk
alann dzenleyici be kurulu, Yaynclk Standartlar Komisyonu (Broadcasting
Standards Commission-BSC), Telekomnikasyon Ofisi (The Office of
Telecommunications-OFTEL), Radyo Otoritesi (The Radio Authority- RAu), Radyo
letiim Ajans (The Radiocommunications Agency- RA) ve Bamsz Televizyon
Komisyonu (Independent Television Commission-ITC), letiim Ofisi (Office of
Communication OFCOM) adyla, 2003 ylnda tek atda birlemitir.
lkemizde radyo ve televizyon yayncln dzenleyip denetleyen bamsz

idar otorite, 20.04.1994 tarihinde yrrle giren 3984 sayl Radyo ve
24
rfan Erdoan, Televizyon, Denetim Ve Medya Etii zerine, RATEM Dergisi, 2007,
http://kutuphane.halkcephesi.net/Yazarlarold/Irfan%20Erdogan/TV%20denetim.htm.
25
Kemal Cem Baykal, Radyo Ve Televizyon Yaynclnda Yayn lkelerinin hlli le Yaptrm
Uygulamasnda Ortaya kan Sorunlar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2008, s.37.
12
Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanuna dayanlarak kurulan Radyo ve
Televizyon st Kurulu`dur.
1.2.1.2 Yarg Eliyle Denetim
Demokratik toplumlarda, ynetimin ve halkn adaleti arama yeri yargdr.

lkemizde de yarg denetimini idare mahkemeleri, Dantay ve Saytay yapmakta,
mahkemeler arasnda doan grev ve hkm uyumazlklarnn zmnde de
uyumazlk mahkemeleri devreye girmektedir.
Yasalar bir yandan bireysel haklar ve yasaklar dzenlerken, bir yandan da

kurumlarn ileyiini ve kurumlarla bireylerin ilikilerini dzenlemektedir. Televizyon
yaynlarnn denetlenmesinde yargya iki ayr grev dmektedir. lki televizyon alann
dzenleyen kanunlarn yasal dayanaklarnn oluturulmasdr. lkemizde bu konudaki
en temel kanun 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri
Hakknda Kanun`dur. Bu Kanunla hem RTKn grev ve sorumluluklarnn snrlar
izilmekte, hem de radyo televizyon alannn frekans tahsisi, kanal sahiplii, yaynlarda
dikkat edilmesi gereken hususlar ve bunlarn dayand temel ilkeler belirtilmektedir.
RTK tarafndan kartlan ynetmeliklerle kanundaki konular ayrntlandrlmaktadr.
Bu yasa ve ynetmeliklerin hazrlanmasnda ise Anayasa, lkemizce taraf olunan
Avrupa Snr tesi Televizyon Szlemesi ve Snraan Televizyon Direktifi gibi
uluslararas anlamalar da dikkate alnmtr.
Televizyon yaynlarnda yargnn ikinci rol ise, yaynlar yoluyla islenen sularn
denetimidir. Yayn yoluyla ilenen kiilik ihlalleri, svme, hakaret, iftira gibi su
oluturan eylemler ile yaynn kendisinin su tekil etmesi halinde yarglama gndeme
gelmektedir.26 RTKn 6112 sayl Kanun ve ynetmelikler erevesinde verdii
26
Z. Avar, V. Demir, 2005, s. 27.
13
kararlara yaynclarn itiraz da yarg yoluyla olmaktadr. st Kurul aleyhine alacak
davalarda Ankara dare Mahkemeleri yetkilidir.27
Yarg eliyle denetimin baz snrllklar vardr. Bir mahkeme, yaync tarafndan
ilenen bir suu cezalandrabilir. Fakat herhangi bir ihmal konusunda pek fazla bir ey
yapmas mmkn deildir. laveten, yarg ark yava ilemektedir, pahaldr ve
insanlar yldrmaktadr.28
1.2.2 zdenetim
zdenetim ya da oto kontrol, bir kiinin, kurumun veya bir rgtn kendi
kendisini denetlemesi, kontrol etmesidir. Bir baka deyile hibir yasal yaptrm sz
konusu olmadan, birtakm ahlak kurallar erevesinde kiilerin, kurumlarn, rgtlerin
veya toplumlarn kendi kendilerini denetlemesidir eklinde aklanabilir.29
zdenetimde yasal yaptrmlar sz konusu deildir.
Azize gre zdenetim, yaynclarn yayn iin kullandklar frekans ve kanallar

toplumun mal olduunun bilincinde olarak, toplumsal sorumluluk hissederek yayn
yapmalardr.30 Kamusal karlara hizmet etmek grevini stlenmi yaynclarn,
alrken karlat ahlaki sorunlara, elikilere zm bulma araylarnda zdenetim
mekanizmalar ortaya kmaktadr. zdenetimin amac, mesleki saygnl salamak ve
izleyicinin gvenini srdrmek iin yaplmas ve yaplmamas gerekenlerin btndr.31
zdenetim, zaman zaman oto-sansr olarak alglanmaktadr. Ancak oto-

sansrden farkl olarak zdenetim, herhangi bir su ya da olay olmadan, srf etik
yaynclk adna, toplumsal sorumluluk gz nne alnarak yaynclk yapmaktr.
27
6112 Sayl Kanunùn 47. Maddesi 3. bendi.
28
C.J. Bertrand, 2004, s.25.
29
Zeynep Alemdar, Oyunun Kural, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1990, s.13.
30
A. Aziz, 2006., s.173.
31
Z. Alemdar, 1990, s.24.
14
Sansrn lke yararlar sz konusu olduunda kabul edilebilecek bir tr veya
kamuoyunun bilgi alma zgrlnn kstlanmas deildir.32 Aksine zdenetim, kaliteli
ve sorumlu yaynclk anlayyla iletiim zgrln koruyacaktr.
zdenetimde, yaynclarn nndeki en byk engel, iinde bulunduklar rekabet

ortamdr. Yaynclk etiine uymayan ilkesiz kiiler dierlerinin de kurallara
uymamasna sebep olmaktadr. Monopol sz konusu olduunda vicdan pek dikkate
alnmamakta, bu amala kurulan meslek rgtleri kendi karlarna ncelik verip,
zeletiriyi unutmaktadr.33
lkemizde faaliyet gsteren bir kitle iletiim aracnn yneticisine gre, asl olan
zdenetimdir ve bunu ìnteraktif iliki` eklinde tanmlamaktadr. `Medya alan bir
ey sunar, sunulan eye kar bir fikir veya neri geldiinde dikkate alr, eletiri veya
neriyi gzden geirir, bu konudaki tutumunu deitirerek baka bir ekilde sunmay
dener.`34 Fakat, sendikaszlk ve i gvenliinden yoksunluk TV alanlarnn
zdenetimlerini zgrce gerekletirmesine engel olmaktadr. siz kalma tehlikesi her
zaman ve herkes iin gndemde olan yaynclk sektrnde en nemli belirleyici, iini
korumak olmaktadr. Yksek bir pozisyonda iken iini kaybeden bir alan iin, kendi
pozisyonuna uygun bir i bulmasnn zorluu nedeniyle durum daha da karmaktr. 35
1.2.2.1 Yaync Tarafndan Yaplan Denetim
Yaync tarafndan yaplan denetim, program yaynlanmadan hatta yapm

aamasnda, gerek evrensel yayn ilkelerinin, gerekse 6112 sayl Kanunda yer alan
32
Z. Alemdar, 1990, s.13.
33
C.J. Bertrand, 2004, s. 94-95.
34
Medya Profesyonellerinin ve Medyann Aile Algs, Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel
Mdrl Yayn, Bilim Serisi 134, Ankara, 2008, s.277.
35
a.g.e., s.280.
15
yayn ilkelerinin yapmclar ve yaynclar tarafndan dikkate alnmas demektir.
Gzetilecek ilkeler hedef kitleye ve programn trne, yayn saatine gre
deiebilmektedir. rnein bir haber programnda gzetilecek ilkeler ile ocuk
programnda gzetilecek ilkeler farkllk gsterebilir. Kimi yayn kurulularnn TRT36,
Doan Medya Grubu37 gibi, kendi yaynclk ilkeleri de bulunmaktadr.
Medya profesyonellerinin kendi deneyimlerini gzetmesi de bu kategoride bir

denetimdir. nk her alann kendi z deerleri de yaplan ii etkilemektedir. Ancak,
u kesindir ki yaynlarda ciddiyetle etik ilkelerini kullanan kurulular, saygnlk
kazanmaktadrlar; rnein ngiltere devlet kanal BBC.
Yaync tarafndan yaplan denetim otosansr olarak deerlendirilemez, nk

kesinlikle bir zdenetim modeli olmayan otosansr, koullarn zorlamas sonucu
gazetecilerin bavurduklar bir yoldur.38 Oysa zdenetimde, saygnlk ve belirli bir
kimlik kazanmak iin profesyonel kurallarn gelitirmesi sz konusudur. rnein
Amerikada yaynclar, kendilerini ulusal dzeyde balayacak kurallar yerine, kendi
kurulularnn kabul ettii ahlak kurallarna uymay tercih etmilerdir.39
lkemizde, RTK ve ulusal televizyon kanallar arasnda varlan mutabakat

neticesinde belirlenen Yaynclk Etik lkeleri40 de yaync tarafndan yaplan denetime
rnek gsterilebilir. 2007 ylnda imzalanan ve 12 maddeden oluan ilkeler, kadn,
ocuk, zel hayat, iddet, ifade zgrl ve habercilik gibi yaynclkta ne kan
konular iermektedir. lkeler, RTK, Televizyon Yaynclar Dernei, Radyo
Televizyon Yaynclar Meslek Birlii ile Yerel ve Blgesel Televizyonlar Birlii
tarafndan ortaklaa hazrlanmtr.
36
http://www.trt.net.tr/Kurumsal/YayinIlkelerimiz.aspx (25.05.2012)
37
http://www.dmgyayinkonseyi.com/meslek_ilkeleri.asp (25.05.2012)
38
Z. Alemdar, 1990, s.32.
39
a.g.e., s.57.
40
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ceb44980-c47e-4364-9b6a-1e3242552102
(10.5.2012)
16
1.2.2.2 Ombudsman Denetimi
Kamu denetilii ya da kamu hakemlii olarak da adlandrlan ombudsmanlk

ilk olarak svete ortaya kmtr. sve Kral XII. Karl, 1709da Ruslar tarafndan
Poltava savanda bozguna uraynca Osmanl topraklarna snmak durumunda kalr.
Burada, halkn ynetimle olan ilikilerini dzenleyen ahilik sistemini yakndan
inceleyen Kral, bu sistemden etkilenerek, kendisi uzaktayken grevlileri denetleyecek,
onun gz kula olacak, doru bilgi verecek gvenilir bir kiiyi gzlemci olarak atar.
1809 ylnda ise sve Anayasasna giren ombudsmanlk yasal bir kurum olur.41 Basn
ombudsmanl da 1969 ylnda svete kurulmu, medya kurulularnn haber verme
ilevinin yerine getirilmesi srasnda ortaya kan yanllklarn, yanllklarn,
eksikliklerin ve kusurlarn deneyimli ve tarafsz bir gazeteci tarafndan izlenerek
dzeltilmesi amalanmtr.42
ABDde de basn kuruluu kendi ombudsmann belirlemekte ve bu kii yayn

kuruluu iinde gazetecilere mesleki sorumluluklarn hatrlatarak, kurulu iin yazl
eletiriler yaynlar ve okuyucu ikyetlerini deerlendirmektedir.43 Alemdar, Amerikan
Washington Post gazetesinin eski ombudsman Joseph Laitenìn deneyimlerinden
kard sonucu syle aktarmaktadr:
Laiten, gazetelerin ombudsman konusunda ekingen davranmalarn iki nedene

balamaktadr: (30 Kasm 1987, Washington, zel grme) Genellikle
deneyimli gazetecilerden seilen ombudsmana denen yksek cret gereksiz
grlmekte, onun yerine her yere koturacak bir iki gen muhabir
yelenmektedir. Laitene gre ikinci neden, gazetecilerin tepelerinden kendilerini
gzlemleyen bir eletirmenden holanmamalardr. Ombudsman bamsz klan
zellik, onu yaz ileri yelerinden ayran zel statsdr. alrken kendisini ne
gazetenin patronuna, ne de genel yayn mdrne kar sorumlu hissetmektedir.
Laiten, Bazen yazdklarm gazetenin sahibi Grahamlar bile rahatsz etti, ama
eletirilerimi olduu gibi kabul etmek zorundaydlar diye bu konuda kendisine
tannan rahatl belirtmitir.44
41
R. Uzun, 2007, s. 44.
42
a.g.e., s. 44.
43
a.g.e., s. 45.
44
Z. Alemdar, 1990, s.29.
17
Trkiyede ombudsmanlk, basnda okur temsilcisi olarak adlandrlmtr.
Okur temsilcisi maan, deerlendirdii medya kuruluundan ald iin bamsz
olmad noktasnda eletirilmekte olup, bunu basn kurulularnn bir halkla ilikiler
etkinlii olarak grenler de vardr.45
Okur temsilcisinin bir yansmas olarak, televizyon kurulular iin RTKn

ynlendirmesiyle zleyici Temsilcilii46 sistemi oluturulmutur. zleyici
temsilciliiyle, televizyon seyircisinin istek, ikyet ve eletirilerini dorudan ilgili
kanala iletebilmesi amalanmtr. zleyiciler, RTK'n internet sitesinden hangi kanaln
izleyici temsilcisinin kim olduu, telefon numaras ve e-posta adresini renebildii
gibi, ikyet veya eletiride bulunacaklar kanaln internet sitesinden de izleyici
temsilcisi bilgilerine ulaabilmekte veya form doldurarak mesaj gnderebilmektedir.
Ayrca RTKe gelen btn ikyet, eletiri ve yorumlar ilgili kanallarn izleyici
temsilcilerine annda gnderilmektedir. Bylece yaync kurulular, ihlaller konusunda
izleyiciden gelen tepkiler hakknda RTKle ayn anda bilgi sahibi olabilmektedir.
Grld zere, halkn ikyetlerini dile getirecei ve zm bulabilecei bir

merci olarak temeli atlan ombudsmanlk, basn yayn sektrnde de vatandan sesini
duyurabilmesi iin eitli adlarla gelitirilmitir. Ancak, Uzunà gre ombudsman/okur
temsilcisi/ izleyici temsilcisi modelinin etkinlii, sz konusu yayn kuruluunun rgt
kltrnn demokratik zelliklerine, eletirilere ak olup olmamasna, kendini dzeltme
ynndeki esnekliine baldr.47 Bertrand ombudsmann tamas gereken zellikleri
yle sralamaktadr:
Ombudsman olacak kiinin meslektalar tarafndan sayg gsterilen, st

kademelerden bir beklentisi olmayan biri olmas gerekir. Okuyucunun
avukat`da denebilecek bu kii, kamuoyuna bir kap aarak eletirilere ak
45
R. Uzun, 2007, s.45.
46
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ba781591-60cd-401b-91a2-426334b6437a
(12.05.2012)
47
R. Uzun, 2007, s.45.
18
olduunu gsterir. Ombudsmann verimli olmas iin ne basnn savunucusu ne
de mterilerin szcs gibi olmaldr. Dengeleyici bir ekilde hareket
etmelidir.48
1.2.2.3 zdenetim Kurulularnca Yaplan Denetim
zdenetim kurulular, genellikle kanuni bir yaptrm ve zorlama olmadan, yani

gnll bir ekilde basn mensuplar veya yaynclarn bir araya gelerek kendi aralarnda
kurduklar ve bu kuruluu oluturan kiilerin verdii yetkileri kullanabilen kurululardr.
zdenetim kurulularnn en yaygn rnekleri, basn eref divanlar ve basn
konseyleridir. Bu tr kurulularn yelerinin tm basn meslei iinden olduu gibi,
meslek dndan ye kabul edenler de vardr.
Konsey veya divan gibi zdenetim kurulularnda gnlllk esas olduu iin,
yaptrmlarnn yasal bir zorunluluu bulunmamaktadr; bu durum, etkinliklerinin zayf
kalmasna yol amaktadr. Bir dier sorun ise bu tr kurulularn basnn tmn
kapsayc olamamas ve belli gruplarn elinde toplanmas tehlikesidir. Uzunà gre basn
konseylerinin baarl olabilmelerinin en nemli koulu, basn tarafndan kabul edilmi
olmalar, saygnlk kazanabilmeleri ve kamuoyunun desteini alabilmeleridir.49
Konseyler, zellikle basn mensuplar arasnda bir uzlama salanarak kurulur ve
olabildiince kapsayc olursa baarl olmakta, aksi durumda, etkinlii ve saygnl
olmayan kurumlar olarak kalma tehlikesiyle karlaabilmektedirler.
Pek ok lkede olduu gibi, lkemizde de Basn Konseyi ve Basn eref Divan
kurulmutur. Fakat zamanla her ikisi de etkinliklerini yitirerek, nemlerini kaybetmitir.
rnein Basn Konseyine 2006 ylnda, 128 bavuru yaplm, bunlardan birinde
48
C. J. Bertrand, 2004, s.100.
49
R. Uzun, 2007, s.47.
19
uzlama salanrken 35i ileme konulmam, 49unda da ikyet yersiz bulunmutur.
Konsey, 2006da 36 uyar, 7 knama cezas vermitir.50
Yaynclk alann da kapsayan yeni bir oluum ise 2007 ylnda kurulan Medya
Etik Konseyidir.51 Konseyin zdenetimi tm kitle iletiim aralarn kapsamaktadr.
Konsey, televizyonlarn zdenetiminde sadece ikyetlere bal kalmayacaklarn, bata
etik adan olmak zere her ynyle bir zdenetim faaliyetini gerekletirmeyi
amaladklarn duyurmutur.52 Ayrca, Medya Etik Konseyinin 2009 ylnda
yaynlad, 17 maddelik Okur ve zleyici Haklar Bildirisi bulunmaktadr.53
1.2.3 Ortak Denetim
Ortak denetim veya denetimde egdm, kamu otoritesinin ortaya koyduu

hedeflere ulamak iin kamu dzenleyicisi ve zdenetim kurulularnn bir araya geldii,
orta noktada bulutuu bir denetim eklidir.54 Ortak denetimde, denetimin hedefleri,
izlenmesi ve yaptrmlar kamu dzenleyicisi tarafndan belirlenirken, sivil toplum da
hedefler dorultusunda ilkelerin belirlenmesinde katkda bulunmaktadr.
Yaynclk alannda ortak denetimin rneklerinden biri, ngilterede medya

dzenleyicilerinin bir araya gelerek oluturduklar ParentPort (Aile Portal)dr.55
ParentPort`ta yer alan ikyet kurumlar unlardr:
-Reklam Standartlar Kurumu (Advertising Standards Authority)
- stee Bal Televizyon Kurumu ( Authority for Television On Demand)
- BBC Ynetim Blm (BBC Trust)
-ngiliz Film Snflandrma Kurulu (British Bord of Film Classification)
50
R. Uzun, 2007, s.57.
51
www.medyaetikkonseyi.com/Detaylar.aspx?Soru=Anasayfa (20.10.2011)
52
http://www.medyaetikkonseyi.com/page/Tarihce.aspx
53
http://www.medyaetikkonseyi.com/page/Okur-ve-Izleyici-Haklar.aspx
54
Z.Avsar ve V. Demir, 2005, s. 90.
55
http://www.parentport.org.uk/
20
-Ofcom (ngiliz Televizyon Yaynlar ve Telekom Hizmetleri Denetleyici
Kuruluu)
-Basn ikyetleri Komisyonu (Press Complaints Commission)
-Video Standartlar Konseyi (Video Standarts Council)
Vatanda, televizyonda veya dier kitle iletiim aralarnda yaynlanan bir

program, film, reklam, video oyunu veya bir gazete ve dergi yaynnda uygunsuz bir
eyle karlatnda ParentPortun internet sayfasna bavurmaktadr. Bu sayfada,
ikyet etmek istedii konuyla ilgili sorulara verecei cevaplarla ikyetini yukardaki
kurumlardan hangisine yapacan tespit edebilmekte ve ilgili kurumun web ikyet
sayfasna ynlendirilmektedir. Bylece izledii veya grd herhangi bir yayndan
rahatszlk duyan bir vatanda, ok fazla zaman harcamadan doru yere ikyette
bulunabilmektedir.
Ortak denetimle, olayn tm taraflarnn denetime katks salanr, bylece geni

katlml ve uzlamac bir denetim gerekletirilebilir; stelik daha hzl ve esnek
uygulanabilir. Bu denetimdeki olumsuz yn, devletin arlnn fazla olmas
durumunda, denetimin arlatrlm etik ilkelere dnebilmesidir.56
1.2.4 Kamuoyu Denetimi
Kamuoyu, herhangi bir olay, konu veya sorun hakknda toplumun yahut belli
gruplarn ortak dnce ve tutumlarn ifade eder.57 Kamuoyu denetimi ise halkn
ynetimin faaliyetlerini takip ederek, haksz eylem ve ilemlere tepki gstermesidir.
Kamuoyu denetimindeki ama, ynetimin yanl bulunan eylem ve ileminin geri
alnmasn, sonularnn tazminini, eylem ve ilemin halkn istekleri dorultusunda
56
Z. Avar ve V. Demir, 2005, s. 91.
57
Davut Dursun, (1978) Siyaset Biliminden aktaran, Burak Polat, Kamuoyu Denetimi: Trkiye`de Kamu
Ynetimi Eitiminin Kamu Ynetimine Etkisi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2009, s.1.
21
yeniden dzenlenmesini salamaktr. Bu denetim ynteminde bireylerin tek tek veya
toplu olarak yazl, szl veya gsteri yaparak, kamu makamlarn uyarma, knama,
protesto, aydnlatma, etkileme vb. yntemleri kullanmalar szkonusudur.58
Demokratik toplumlarda kamuoyunun ynetimi denetimi daha ok medyayla

ibirlii iinde yrtlmektedir. Medya, toplumda meydana gelen olaylar izler, bunlar
hakknda kamuyu bilgilendirir ve kamuoyunun olumasna katkda bulunur.59 Yaynclk
alannda da kamuoyu denetimi nem arz etmektedir. Sorumlu yaynclk anlaynn
gelimesi, bir lkenin siyasal, toplumsal ve kltrel yaps kadar kamunun medyaya
verdii nemle de yakndan ilgilidir, nk etik yayncln uygulanmasndan fayda
salayacak olan kesim kamudur. Kamunun televizyonun gzlemcisi olmas ve etik d
davranlarna tepki gstermesi, yaynclarn kendini dzenleme mekanizmalar
gelitirmesinde ve uygulamasnda ikna edici bir yntem olacaktr.60
rnein, ABD'nin New York eyaletinde yaayan ve kendilerine

"Newsbreaker" adn veren bir grup, televizyon haberlerindeki "kalitesizlii"
nlemek iin allmadk bir yntem denemektedir. Aaca trmanan kedilerin
kurtulu hikyeleri gibi basit olaylarn byk bir habermi gibi
yaynlanmasndan yaknan grup, canl yaynlar basp komik eylemlerle bu
habercilik anlayn deitirmeye almaktadr. Canl yayn srasnda birden
televizyon muhabirlerinin arkasndan beliren ekip yelerinden kimi bir hayvan
kostm giyerek haberi baltalamakta, kimi belinde mutfak nl, elinde cep
telefonu ile bara bara muhabiri rahatsz etmektedir. Aralarnda izgi roman
kahramanlar gibi giyinen hatta elinde hayla "Bu televizyon kanaln kt
ruhlardan temizledim" diye baranlar da bulunmaktadr. (Bkz.
http://www.newsbreakers.org).61
Kamuoyu denetiminin salanmas iin bilinli bir kamunun olmas arttr.

Yaynclk noktasnda bu bilincin gelimesinde medya okuryazarlnn yeri yadsnamaz.
nk medya konusunda bilinli bir kamu, daha yapc ve baskc eletiriler
yapabilecektir.
58
Z. Avar ve V. Demir, 2005, s.31.
59
B. Polat, 2009. s.26.
60
R. Uzun, 2007, s. 51.
61
a.g.e., s.52.
22
Kamuoyu denetiminde bireysel hareketler zayf kalmakta, ancak sivil toplum
rgtleri veya geni kitlelerin sesi etkili olmaktadr. Gelimi lkelerde, sivil toplumun,
televizyon dernekleri ve aile, ocuk ve genlerin korunmasna ynelik eitli giriimlerle
yaynclk alann denetlemesine ilikin pek ok rnek bulunmaktadr. lkemizde kadn,
siyaset vs. konulardaki dernekler, alanlaryla ilgili yaynlarn takipisi olmakla beraber,
sadece yaynclk alann ele alan bir sivil toplum hareketi bulunmamaktadr. Bu konuda,
2010 ylnda Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlnn Ebeveyn Etik Kurulu
oluturulmas ynnde bir giriimi olmutur. Yasayla oluturulacak Kurulda aile
uzman, psikolog, pedagog gibi uzmanlarn grev yapaca ve sivil toplumu harekete
geirerek sponsorlara bask yaplmasnn salanaca belirtilmitir.62 Bu durum,
yaynclk alannda faaliyet gsterecek bir sivil toplum hareketinin devletin
ynlendirmesiyle hayata geirilmesi anlamna gelecei iin sivil toplumun tanmyla
elikili grlmektedir. Bu nedenle RTKe Karde Geliyor?63 eklinde alglanmtr.
Ancak bu giriimi, ortak denetimin gelitirilmesi noktasnda nemli bir adm olarak
deerlendirmek mmkndr. Kamuoyunun sesini duyurmasnda yeni bir yntem olarak
oulculuu salayacaktr. Bir medya yneticisine gre,
Denetimde nemli olan izleyicinin deiimi, izleyicinin yol almasdr. Buna

gre, programlar, yapanla izleyen arasndaki `makasn daralmas` ve
birbirlerine doru yaknlamalar halinde, yani medya tketicisinin daha
kltrl, daha donanml olmas halinde istekleri de deieceinden, medya da
buna uygun bir deiim gsterecektir.64
Sonu olarak, yaynclk alannn denetlenmesinde devletin, zdenetim

mekanizmalarnn ve kamuoyunun denetimi ne kmakta olup, bunlarn uyum iinde ve
etkili ekilde ilevlerini yerine getirmesi herkesin faydasna olacaktr.
kinci blmde kamuoyu denetiminin bir yansmas olarak sivil toplum ve

yaynlarn denetlenmesindeki rol ele alnacaktr.
62
http://www.8sutun.com/RTUKe-kardes-geliyor_76455.html
63
http://siyaset.milliyet.com.tr/rtuk-e-kardes-geliyor/siyaset/siyasetdetay/ 31.03.2010/ 1218693/
default.htm
64
BASAGM, 2008, s.277.
23
KNC BLM
SVL TOPLUM VE TELEVZYON
Sivil toplum ve televizyon, 20. yzylda n plana kmaya balam iki nemli
kavramdr. Ancak, sivil toplumun etkisi ve grnrl, televizyon kadar yaygn ve
byk lekte olmamtr. Bunun temel nedenini televizyonun para kazandran bir sektr
olmasna karn, sivil toplumun gnllle ve balara bal bir birliktelik olmasna
balayabiliriz. Bu iki kavramn parlamasndaki ana nedeni, demokratik modern toplum
yaplarnda, teknolojik gelimelerle kresellemeye paralel olarak toplumsal iletiimin
yaygnlnn ve ulalabilirliinin artmas olarak gsterebiliriz.
Sivil toplum ve televizyon kelimeleri bir araya geldiinde, genellikle sivil

toplumun televizyondan nasl yararlanabilecei ve televizyonda yer almann sivil toplum
rgtlerinin grnrlnn artmasndaki neminden bahsedilir. Ancak bu b lmde,
farkl iki oluum olarak sivil toplum ve televizyon kavramlar irdelenecek ve genel
literatrn aksine daha iyi televizyon yayncl iin sivil toplumun katklarnn nasl
olabilecei sorgulanacaktr.
Sivil toplumun katklar sorgulanrken, sivil topluma mutlak bir kurtarc rol
verilmemekte, daha iyi politikalar gelitirilmesinde, toplumun sesi olarak onun
grlerini etkili bir ekilde dillendirme arac olarak grlmektedir. nk sivil toplum
zerine yaplan aratrmalarda sivil toplumdan faydalanmann ve sivil toplumun
suiistimalinin e zamanl yaand vurgulanmaktadr.65
65
Filiz Bikmen ve Zeynep Meydanolu, Trkiye`de Sivil Toplum: Bir Deiim Sreci (Uluslararas Sivil
Toplum Endeksi Projesi Trkiye lke Raporu) , TSEV Yaynlar, No:39, stanbul, 2006, s.38.
24
2.1. SVL TOPLUM
Sivil Toplum Kurulular (STK), demokratikleme srecinin itici gc olarak,

sahip olduu potansiyelin kefedilmeye balanmasyla son yllarda, toplumsal deiim
ve dnmnn anahtar kavramlarndan biri haline gelmitir.66 STK kavramnn
temelinde sivil toplum dncesi bulunmaktadr. Sivil toplum kavram ise en basit
haliyle, devletin mdahale alanlarnn dnda kalan ekonomik ve toplumsal alan
tanmlamak iin kullanlmaktadr. Bir baka deyile, devlet rgt dnda, birtakm
siyasal, kltrel, ekonomik ve sosyal faaliyetleri yrten gnll kurululara sivil
toplum kurulular ad verilmektedir.67
2.1.1 Sivil Toplum ve Toplumsal Savunuculuk
Yukarda ksaca tanmladmz sivil toplum kavramn biraz daha irdelemek

gerekmektedir. Sivil szc, Latince "civis" kknden tretilmitir ve "yurtta veya
kentta" anlamna gelmektedir. Sivil toplum ise, Franszcadaki "socit civile"den
gelmektedir. Buna gre, sivil toplum, yurttalar toplumu veya vatanda toplumu
olmaktadr.68 Seyfettin Arslanà gre, en genel anlamyla gnll, kendi kendini yaratan
ve kendi ayaklar zerinde duran, hukuksal bir dzenle ya da bir ortak deerler
kmesiyle snrl, devletten zerk, rgtl toplumsal yaam alandr.69
Sivil toplumu, en basit ekilde ihtiyalarn giderildii toplum olarak gren dris
Kkmere gre, Sanayi Devrimi sonras ortaya kan burjuvazi snfn tanmlamak
66
idem ahin Bafrnc, Sivil Toplum Kurulularnn letiim abalarnda Bir Medya Olarak
Internet http://www.siviltoplumakademisi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=
154:stk-internet&catid=49:akademik&Itemid=113 (21.07.2012)
67
. Dursun, S. Becerikli, 2008, s.27.
68
Mustafa Talas, Sivil Toplum Kurulular ve Trkiye Perspektifi, Trklk Bilimi Aratrmalar
Dergisi, TBAR-XXIX\2011- Bahar (388-402), s. 390.
69
Seyfettin Aslan, Trkiye`de Sivil Toplum, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, K, 2010 C.9, S.31,
(260-283), s.261.
25
iin kullanlan sivil toplum, feodal dzene alternatif yeni bir dzen ngren kapitalizm
ile birlikte gelimitir.70 Keymana gre ise, sivil toplumdan insanlarn gnll olarak
bir araya gelmeleri ve kendi evrelerinden balayarak, daha byk lekte toplumsal
yapy deitirme hareketini anlyoruz.71
ok eitli tanmlar olmakla birlikte, bu almada temel alnacak sivil toplum

kavramnn tanmn toplumsal sorunlara etkili ve uzun dnemli zm bulma srecine
aktif olarak katlan ve bu temelde de siyasi aktrleri bu zmleri yaama geirecek
politikalar retmeye ynlendirmek iin alan farkl gnll rgtlerin devlet denetimi
dnda kurduu ortak alan eklinde yapmak mmkndr.72
Sivil Toplum Kuruluu (STK) veya Sivil Toplum rgtleri (ST) olarak bilinen
yaplar, 20. yzyln zellikle son eyreinden balayarak temsili demokrasiye dayal
sistemlerde ve siyasal iletiim srelerinde merkezi aktrler haline gelmilerdir. 73
ngilizce de NGO (Non-Governmental Organization) eklinde tanmlanan kurulular,
Trkemizde sivil toplum rgtleri, devlet d kurulular, hkmet d kurulular,
gnll kurulular ve nc sektr gibi farkl ekillerde kullanlmaktadr. Sivil toplum
rgtleri genel olarak, yeleri arasnda maddi ya da manevi kara bal, dayanma
bilincine sahip, iktidara gemeyi amalamakszn siyasal sistemi etkilemeye alan
menfaat ya da bask guruplardr.74
Keyman, dnyadaki sivil toplum hareketinin gelimesine bakarken, tarihsel

balamda dneme ayrmaktadr: Birincisi, sivil toplum-modern toplum ilikisinin
kurulduu 17. ve 18. yzyl, ikincisi sivil toplum-demokrasi ilikisinin kurulduu 19. ve
20. yzyl, 1990'dan bugne kadar gelen nc dnem ise, "sivil toplum-katlmc
70
S. Aslan, 2010, s. 262.
71
Fuat Keyman, Trkiye`de ve Avrupa`da Sivil Toplum", Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans
Yazlar, No:3, 2004, http://stk.bilgi.edu.tr/docs/keyman_std_3.pdf, s.2 (21.07.2012)
72
F. Bikmen, Z. Meydanolu, 2006, s. 39.
73
. Dursun, S. Becerikli, 2008, s. 4.
74
Ali Rza Abay, Sivil Toplum ve Demokrasi Balamnda Sivil Dayanma ve Sivil Toplum rgtleri,
http://www.siyasaliletisim.org/pdf/siviltoplumvesivildayanisma.pdf (21.07.2012), (271-281), s.278.
26
demokrasi, katlmc demokrasi-kreselleme" ilikisinin kurulduu dnem.75 lk
dnemde, serbest pazar+ birey+ sivil haklarn bir araya gelmesiyle oluan modern
toplum ve burjuva insann oluturduu sivil toplumdan bahsedilirken, ikinci dnemde
devlete kar ar olarak siyasilemi, ar olarak etik ve ahlaki bir ykmllk alm
insandan bahsedilmektedir. Son dnem sivil toplumu ise ok boyutlu bir nitelie, ok
karmak bir yapya dnmeye balam olup, artk farkl farkl alanlarda faaliyet
gsteren sivil toplum rgtlerinden bahsetmek mmkndr.
Gnmzde, STKlarn genel olarak varl, toplumsal haklar erevesinde

iinde bulunduklar toplumun ok eitli sorunlarna, hem devlet mekanizmasnn
dnda hem de onunla etkileim ve zaman zaman da ibirlii iinde alternatif zmler
retmeye ynelik abalar iermektedir. Her bir STK, kendi zel tanm ve amac
odanda srdrd aba ile ekonomik, siyasal, kltrel ve toplumsal ok saydaki
sorunun zmlenmesi yolunda topluma katklar sunmaktadr.76
Devletten zerk ve gnlllk esasna gre rgtlenmi olan STKlar, baka

gnll rgtlenmelerden farkl olarak toplumsal iyiye katkda bulunmaktadrlar.
yeler, topluluun belirledii ortak iyiye ulama konusunda bir birlik ve dayanma
duygusu ile STK`da bir araya gelmektedirler. Bu kurulularn ekonomik, politik, kltrel
ve sosyal yapda eksik olann tamamlanmas ya da yanl olann dntrlmesi
abalarnn altnda, ortak iyinin mmkn olan en geni insan topluluu iin geerli
olduu bir dnyay tasarlyor olmalar gerei yatmaktadr.77 Bu dnya tasarmn gerek
klabilmek amacyla stlendikleri rol, toplumsal dava savunuculuu olarak
adlandrlmaktadr. Toplumsal bir davann avukatlna soyunmak olarak da nitelenen
bu rolle STKlarn amac, saptadklar sorunu ortadan kaldracak ya da etkisini azaltacak
toplumsal dnm yaratmaktr. ou zaman STKlarn saptadklar sorun, kendi
yelerinin maruz kalmad bir sorundur, yani ou zaman kendilerine ait olmayan bir
davann avukatlna soyunmaktadrlar.
75
F. Keyman, 2004, s. 3-6.
76
. Dursun, S. Becerikli, 2008, s.7
77
a.g.e., s. 28.
27
Toplumsal dava savunuculuu, benzer kii veya gruplarn, kamu politikalarnda
sistematik ve barl deiimler gerekletirmeye ynelik olarak sergiledikleri tavr ve
yrttkleri faaliyetleri tanmlayan bir kavramdr.78 STKlar toplumsal bir problemi
saptayp, buna zm retmek zere kurulmu rgtlerdir. Bu yzden, temel davalar bu
problemi ortadan kaldracak toplumsal dnm salamaktr.
Sonu olarak, STKlarn temel zellikleri:

- devlet d olmas,
- rgtsel olmas,
- gnlllk ve dayanma anlayyla kurulmas,
- toplumsal bir davay savunmas,
- toplumu harekete geirmesi eklinde ortaya kmaktadr.
Sivil toplumu, toplumsal sorunlarn zm srecine yapt etki ve verdii katk

temelinde dnmek, gnmzde sivil toplum rgtlerine yklenen grevle ve bu
almann amacyla rtmektedir. Bu noktadan hareketle, sivil toplumun ilevlerini de
yle sralayabiliriz:79
(a) Toplumsal sorunlar zmede etkin bir ara olarak grlr.

(b) Bu zmlerin oluturulmas srecinde bata devlet olmak zere farkl
siyasal, toplumsal ve ekonomik aktrlerle ibirlii yapar.
(c) Bylece etkin ve aktif yurttalk kurumunun varoluunu salar.
(d) Yurtta katlmnn gnbirlik ve dolaysz salanmas ile iyi ileyen liberal bir
demokrasiye katkda bulunur.
(e) Bu katk zellikle devletin etkinliklerine gereklilik, verimlilik, meruluk ve
effaflk getirmede nemlidir.
78
Alp Biricik ve Hale Akay, STK`lar in Klavuz Bilgiler-1 (Ne in abalyoruz? Toplumsal Bir
Davann Avukatlna Soyunmak), Helsinki Yurttalar Dernei, 2003, s.2.
http://www.hyd.org.tr/staticfiles/files/kitap1.pdf (11.06.2012)
79
Ahmet duygu, Zeynep Meydanolu, Deniz S. Sert, Trkiye`de Sivil Toplum: Bir Dnm Noktas
(CIVICUS Uluslararas Sivil Toplum Endeksi Projesi Trkiye lke Raporu II), TSEV Yaynlar, No:51,
stanbul, 2011, s.51.
28
(f) Ayrca var olan farkl ekonomik, toplumsal ve siyasal aktrler arasnda
demokratik, adil ve katlmc bir mzakere ortam yaratlmasna yardmc olur.
Tm bu ilevleri yerine getirmek iin sivil toplumun bavurduu yol,

rgtlenerek bir kurulu adyla seslerini duyurmaktr. Modern bir toplumda, STKlarn
oulcu bir yapda olmas ve her toplumun her yesinin de eitli kar ve ilgilerine gre
ok sayda rgte girmesiyle demokratik dengeler salanr ve kamu yarar gerekleir.80
2.1.2 Trkiyede Sivil Toplumun Geliimi
Trkiyede sivil toplumun hem toplumsal deiimin nemli bir alan olarak
glendiini, hem de STKlarn bir rgtsel yaam alan olarak farkl yaplanmalar
halinde yaygnlatn gryoruz. zellikle 2000li yllar iinde, Trkiyenin
modernleme ve demokratikleme srelerindeki nemli gelimelere paralel olarak,
STKlar toplumsal sorunlara zm bulma abasnn oluturduu bir iletiim alan,
siyasi ve ekonomik ilikilerin ve yaam alanlarnn dnda yer alan ve hareket eden bir
rgtsel yaam ve devlet- toplum/birey ilikilerinin demokratik dzenlenmesine
katkda bulunan bir kamusal alan olarak, hem nicel hem de nitel anlamda nem
kazanmtr.81
Trkiyede sivil toplumun tarihine ksa bir gz atmak gerekirse, Osmanl

mparatorluunda sivil toplum potansiyeli tayan hayr kurumlar, loncalar, vakflar,
tarikatlar ve tekkelerden bahsetmek mmkndr.82 Osmanl mparatorluu iinde
hayrseverlik kurumu olarak ortaya kan vakflar, hem devlet d bir rgtsel yaam
alan oluturmalar, hem yaptklar hayrseverlik faaliyetleri iinde siyasi ve ekonomik
yaam alanlarnn dnda bir toplumsal dayanma ilikisi yaratmalar, hem de
hayrseverlik alan iinde bugnn sosyal vatandalna benzer bir toplumsal iliki
80
S. Aslan, 2010, s.276.
81
F. Bikmen, Z. Meydanolu, 2006, s.35.
82
S. Aslan, 2010, s.264.
29
biimini yaama geirmeleri balamlarnda, sivil topluma rnek olarak
83
gsterilmektedir.
ahaya gre, temeli ahilik sistemine dayanan loncalar, Osmanl devletinde

esnafla merkezi ynetim arasnda nemli bir kpr grevi stlenen sivil toplum
potansiyeli tayan unsurlardandr.84 16. yzyla kadar, retim kalitesini ykseltme,
kalifiye eleman yetitirme, yetien elemanlara ustalk sertifikas verme, i ve ticaret
ahlakn gelitirme ve denetleme, iileri koruma ve retimi en ucuz yoldan tketiciye
ulatrma gibi ilevleri ve devletten zerk, nemli ve yaygn olmalar loncalara sivil
toplum kuruluu karakteri kazandrmaktadr. te yandan, lonca liderleri ile rn kalitesi,
miktar ve fiyatnn devlet tarafndan belirlenmesi de bu rgtleri sivil toplum
tanmndan uzaklatrmaktadr.85 Tarikatlar ise, batl tarzda bir sivil toplum unsuru
olmasa da Osmanlda devlet ile toplum arasnda, bugnk ekliyle ve anlamyla
bulunmayan ikincil gruplardan (dernekler, bask gruplar, sendikalar vb.) doan boluu
doldurarak, devlet ile toplum arasnda tampon grevi grm ve devlet ile toplum
arasndaki iletiimi salayan kanallardan biri olmutur.86 Grld zere, Osmanlda
sivil rgtlenmeler sosyal amal olup, halkn demokratik olarak ynetime katlmas
grevleri yoktur.
Cumhuriyetin ilk yllarndaki (1923-1945) tek parti ynetiminde ve 1946-1960

yllarndaki ok partili parlamenter demokrasiye gei srecinde de Osmanlnn
merkeziyetilik anlay srmtr. Toplumsal yaamda devletin arl ve denetimi
devam etmi, bu durum sivil toplum rgtlenmelerinin ksr kalmasna neden olmutur.
Her iki dnemde de devlet, hem toplumsal yaamn ve toplumsal ilikilerin
dzenlenmesinde, hem de siyasal, ekonomik ve kltrel alanlarda yaama geirilmeye
allan toplumsal deiim srecinde ana, temel, egemen ve en gl aktrdr.87
83
F. Bikmen, Z. Meydanolu, 2006, s.35-36.
84
mer aha (1994), Osmanlda Sivil Toplumdan aktaran S. Aslan, 2010, s. 265.
85
a.g.m., s. 265.
86
Glgn Erdoan Tosun (2001), Demokratikleme Perspektifinden Devlet - Sivil Toplum likisinden
aktaran A. R. Abay, 2012, s.279.
87
F. Bikmen, Z. Meydanolu, 2006, s. 36.
30
1960-1980 dnemi, gl-devlet yapsn temsil eden silahl kuvvetlerin
parlamenter yaama kere (1960- 1971- 1980) mdahale etmesini iermektedir.
Gvenlik ideolojisinin demokrasinin nne getii, ok partili parlamenter demokrasinin
kesintiye urad, bireysel hak ve zgrlklerin kstland ve rgtl yaama katlmn
engellendii askeri darbeler, Trkiyede devleti topluma kar gl klma ilevini
grmlerdir. 88
1980lerden itibaren Dou Avrupa ve Sovyetler Birliinde yaanan gelimeler,

Bat ve Latin Avrupadaki askeri cunta ynetimlerinde demokrasiye gei srelerinin
baars, tm dnyada sivil toplum kavramnn yeniden canlanmasna nclk etmitir.
Trkiyede de ekonomide serbest pazar-temelli ihracata dnk sanayilemeye gei,
siyasal ve kltrel yaamda ortaya kan dinsel ve etnik temelli kimlik talepleri ve
kreselleme srecinin balamas gibi etkenler, sivil toplumun devlet denetimi dnda
gelimesini salamtr.89
Trkiyede sivil toplumun gelimesinde ne kan nemli olay, 1996 ylnda

gerekletirilen Habitat II Konferans, 1999 Marmara depremi ve 2001 AB yelik
srecinde kabul edilen Kopenhag kriterleri olmutur. 1996da stanbulda yaplan
Habitat II Konferansnda ilk kez resmi dzeyde Sivil Toplum Kurulular (STK)
kavram kullanlm ve sonrasnda artan Yerel Gndem 21 etkinlikleri, sivil toplumu ne
karmtr.90 1999 ylnda yaanan Marmara depreminde STKlar acil toplumsal
ihtiyalarn karlanmasnda devletten daha hzl hareket ederek, toplumsal dayanma
anlamnda son derece nitelikli ve karlkl gvene dayal bir ortam oluturmu ve halkn
STKlara gveninin artmasn salamtr. 2001de Trkiyenin ABye uyum srecinde
kabul ettii Kopenhag kriterleri ise devleti ABnin demokratik deer ve uygulamalarn
benimseyecek politik iradeyi gsterme mecburiyetinde brakmtr. Demokrasi,
hukukun stnl, insan haklar ve aznlklara sayg gsterilmesini ve korunmasn
garanti eden kurumlarn varl anlamna gelen Kopenhag siyasi kriterlerini salamak
88
89
a.g.e., s.37.
90
S. Aslan, 2010, s.269.
31
iin, 2001 ylndan balayarak 2005 ylna kadar olan dnem iinde yaplan Anayasa
deiiklikleri ve eitli yeni yasal dzenlemeler hak ve zgrlk alanlarn
geniletmitir. Ayrca sivil toplum kurulularn dorudan ilgilendiren kanunlarda kkl
reformlara gidilmi; yeni ve byk miktarda fon kaynaklar ortaya kmtr.91 Bu
reformlar lkede rgtlenme zgrlkleri ve medeni haklar zerinde 1980den beri
sregelen kstlamalar byk lde kaldrm ve sivil toplum faaliyetleri iin daha
elverili bir alan oluturulmasn salamtr.
Gnmzde, STKlar farkl alanlarda alan gnll rgtlerden dnce

kurulularna, sosyal hareketlerden vatandalk inisiyatiflerine, hkmet d rgtlerden
sendikalara ve meslek odalarna kadar geni bir yelpaze iinde hareket eden rgtsel
alan temsil etmektedir. Bunlar arasnda bilim, teknoloji, eitim, salk, spor, kalknma,
din ve yardm ileri kapsamnda zel ve kamu vakflar, eitli yurttalarn oluturduu
cemiyetler (dernekler), sendikalar, eitli meslek odalar bulunmaktadr.92 STKlar
zellikle 2000li yllar iinde sadece yerel ve ulusal deil, blgesel ve kresel bir nitelik
kazanmtr. Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV) tarafndan gerekletirilen Sivil
Toplum Endeksi Projesi (STEP) kapsamnda, Trkiyede tespit edilen 19 eit sivil
toplum aktrlerinin listesi aada grld gibidir:93
91
A. duygu, Z. Meydanolu, D. S. Sert, 2011, s.58.
92
A. R. Abay, 2012, s.279.
93
A. duygu, Z. Meydanolu, D. S. Sert, 2011, s. 65.
32
STEP Sivil Toplum Aktrleri Listesi
1 nan temelli kurulular

2 i ve iveren sendikalar
3 Savunuculuk yapan STKlar (rn: halk hareketi, sosyal adalet, bar, insan
haklar, tketici gruplar)
4 Hizmet veren STKlar (rn: okur-yazarlk, salk, sosyal hizmetler ve
toplumun gelimesine destek veren STKlar)
Eitim, gelitirme, aratrma gibi alanlarda aktif olan STKlar (rn:
5 dnce retme merkezleri, aratrma merkezleri, kr amac gtmeyen
okullar, kamu eitimi veren kurulular)
6 Kr amac gtmeyen medya
7 Kadn rgtleri
8 renci ve genlik dernek/ birlikleri
Sosyo-ekonomik olarak toplum dnda kalan (dezavantajl) gruplarn
9 oluturduu dernek/birlikler (rn: yoksullar, evsizler, topra olmayanlar,
gmenler, mlteciler)
10 Meslek ve i rgtleri (rn: ticaret odas, meslek birlikleri)
11 Topluluk dzeyinde gruplar/birlikler (rn: bakasna muhta olmadan

kendi ihtiyalarn karlamaya alan gruplar, ebeveyn birlikleri)
12 Ekonomik kara dayal STKlar (rn: kooperatifler, kredi birlikleri,
karlkl tasarruf birlikleri)
13 Etnik / geleneksel / yerel birlikler / kurulular
14 evre rgtleri
15 Kltr ve sanat rgtleri
16 Sosyal konular ve elence ile ilgilenen STKlar & spor kulpleri
17 Hibe datan vakflar & fon gelitirme organlar
18 STK alar / federasyonlar / destek merkezleri
19 Toplumsal hareketler (rn: bar hareketi)
33
2.1.3 Trkiyede Sivil Toplum Kurulularna likin Saysal Bilgiler
Trkiyede sivil toplum kurulular hakknda daha fazla bilgi edinmek amacyla
dernek saylar ve derneklerin faaliyetlerine ilikin oranlar incelemek faydal olacaktr.
Aada yer alan ileri Bakanl Dernekler Dairesi Bakanl verileri (2012) yllar
itibariyle faal dernek says ve ye saylarndaki art gstermektedir. Tablo 2.1.3.1e
gre yaklak 92 bin adet dernek ve Tablo 2.1.3.2ye gre 9 milyon ye sz konusudur.
Toplumun %11ìni tekil eden yelerin ounluunu erkekler oluturmaktadr.
Derneklerin ounlukla gelimi blgelerde kurulduu ise dier bir tespittir. (Tablo
2.1.3.4)
Tablo 2.1.3.1 Yllara Gre Faal Dernek Saylar (Adet) 94
100,000
89,49591,870
90,000 83,95486,324
77,84980,200
80,000 71,832 71,28773,378
68,155
70,000 60,93164,379 64,439
60,000
50,000
40,000
30,000
20,000
10,000
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
94
http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=52&
Itemid=12&lang=tr Not: statistiki veriler 01.08.2012 tarihinde gncellenmitir. (22.08.2012)
34
Tablo 2.1.3.2 Derneklerin Yllara Gre ye Saylar95
10,000,000
9,000,000
8,000,000
7,000,000
6,000,000
5,000,000
4,000,000
3,000,000
2,000,000
1,000,000
0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Tablo 2.1.3.3 Dernek ye Saylarnn Trkiye Nfusuna Oran96
2.15
9.70
Kadn ye Says
Erkek ye Says
ye Olmayanlar
88.15
95
a.g.k.
96
a.g.k.
35
Tablo 2.1.3.4 Derneklerin Blgelere Gre Dalm (%)97
40.0%
35.0%
35.0%
30.0%
25.0%
18.6%
20.0%
14.0%
15.0% 11.7%
10.2%
10.0%
5.4% 5.1%
5.0%
0.0%
Marmara Ege Karadeniz Akdeniz Dou G. Dou
anadolu Anadolu Anadolu
Tablo 2.1.3.5den derneklerin trlerine gre ayrm incelendiinde, byk

ounluunun din temelli faaliyetleri kapsad, devamnda ise spor, yardmlama,
mesleki dayanma gibi aktivitelerin ne kt grlmektedir. Sosyal amal
derneklerin ise greceli olarak daha az olduu gzlenmektedir. Tablo 2.1.3.6da, kurulan
derneklerin hedef kitlelerine bakldnda, hemehrilik ve meslek gruplarnn arlk
kazand, ancak ocuklara ynelik derneklerin de greceli olarak yksek paya sahip
olduu gzlenmektedir. Kurulan derneklerdeki amacn genellikle yeler aras sosyal
yardmlama ve dayanma nitelikli olduu grlmektedir. Zira derneklerin faaliyet
alanlarnda Tablo 2.1.3.7de sosyal hizmetler, evre ve doal hayatn korunmas,
kalknma ve konut konular ne kmaktadr.
97
a.g.k.
36
99
98
T Di
Be m nT
lli in em
bi sa
a.g.k.
a.g.k.
rt nla e ll
op iD
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
16,000
18,000
lu r/ er
ne
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
luk insa k le
he nl r
m k
e Sp
hr Ya or
rd
52.8%
Be ile m
lli r la
bi m
r m Ge
n a
M
16.9%
es le Ka
le es l k
kg r l ek nm
ru iD a
bu ay
To an
plu m
a
7.4% 5.7%
Di ms
e al
o r Ha
ya
cu t
Be klar Do
l li b En st l
uk
ir g
5.0% 4.9%
ok ellil K
37
ul er
m lt
r
ez
Be Do unu Sa
a l
lli lh k
bi ay
rk
ur at m
um Ka ar
da d
nl e
a ar vr
l e
an
lar So
sy
Ha Y o al
ks Ge
st ul
Tablo 2.1.3.5 Faal Derneklerin Trlerine Gre Dalm (Adet) 98
al l n
k g ar Ha lik
ru yr
pl l
ar
Tablo 2.1.3.6 Kurulan Derneklerin Hedefledii Kitleler tibari le Dalm(%) 99
er
i
Ya
l Di
lar e
r

1.4% 1.3% 1.1% 1.0% 1.0% 0.9% 0.4% 0.3%

re
nc
i
Tablo 2.1.3.7 Derneklerin Faaliyet Alanlarna Gre Dalm100
6.3%
15.2%
17.3%
3.0%
0.5%
0.9%
0.3% 7.1%
2.2%
2.4%
11.9%
33.0%
Sosyal hizmetler evre ve doa hayatnn korunmas
Kalknma ve konut Bireysel zgrlkler ve insan haklar
Dier Kltr spor ve rekreasyon
Eitim aratrma Salk hizmetleri
Hizmet amacyla kaynak oluturma Uluslararas faaliyetler
Din hizmetlerinin gerekletirilmesine ynelik faaliyetler alma hayat ve mesleklerle ilgili faaliyetler
Yukardaki veriler nda lkemizdeki STKlara katlmn nfusa oranla dk

olduu, ancak ye saysnda yllara gre art olduu grlmektedir. Bu sonuta,
STKlarn kurumsal kapasitelerinin dk olmas ve ynetim konusundaki
yetersizlikleri, STKlar aras iletiim ve ibirliin dk seviyede olmas, STKlara
ynelik gven eksiklii ve devlet-sivil toplum ilikilerinin istenen seviyeye gelmemi
olmas gibi sebepler bulunmaktadr. 101
100
http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=52&
Itemid=12&lang=tr Not: statistiki veriler 01.08.2012 tarihinde gncellenmitir. (22.08.2012)
101
. . Bafrnc, 2012, s. 3.
38
2.1.4 Devlet-Sivil Toplum likisi ve Demokrasi
Devlet ve sivil toplum arasndaki balantnn niteliini siyaset sosyologu

Giddens, birbirleri zerinde denetim ilevi grecek bir ortaklk ilikisi olarak tarif
etmektedir.102 Yani karlkl bir denetim sz konusudur. Sivil toplum devletin ileyiini
takip ederken, sivil toplumun kendi iinde farkl aktrler arasndaki kar atmalar da
devletin dengeleyici rolyle almaktadr. Tosuna gre,
Devletle sivil toplum arasndaki ilikinin demokratik deerler zerinden

yaplandrlmas devleti zayflatmaz, aksine gl ve rgtl STKlar yurtta
katlmnn nn aar. Bylece sistemin yaad temsil ve meruluk krizlerinin
almas, kirlendii dnlen siyasete ilikin etik deerlerin yeniden retilmesi
salanabilir. Yurttan sadece oy veren semenler olarak kald pasif katlm
dzeyinden alnarak, birlikler oluturan, soran, danlan ve karar veren bireyler
olarak aktifletirilmesi STKlar sayesinde gereklemektedir.103
Gnmzde sivil toplumun glenmesi, devleti demokratikletirmek,

effaflatrmak, topluma kar sorumlu bir ynetim aygtna dntrmek anlamna
geliyor. nk sivil toplum, aktif ve sorumlu vatandalk anlayn hayata geiriyor.
Bylece, bireysel hak ve zgrlklere sahip, devlete ve topluma kar sadece
sorumluluklar olan vatandalktan, hakkn arayan ve toplumsal sorunlara duyarl aktif
vatandalk geliiyor. Ayrca, devlet-sivil toplum ilikisinin iyilii, toplumda gveni ve
istikrar daha fazla arttryor.104
Trkiyede de sivil toplum devlet ilikisi giderek artan bir seyir izlemektedir.
Devlet, sivil topluma ynelik olumlu yasal reformlar yapm, diyalog ve ibirlii
salamaya ynelik yeni mekanizmalar oluturmutur. Gerek yerel gerekse ulusal
seviyedeki devlet kurumlar, STKlarla kamu hizmetlerinin salanmas ve politika
reformlar alanlarnda ibirlii iinde almaya balamtr. Devlet, STKlarn kent
102
103
Glgn Erdoan Tosun (2005), Trkiyede Devlet-Sivil Toplum ilikisi ve Demokratik Pekimenin
nndeki Engellerden aktaran S. Aslan, 2001, s.277.
104
F. Keyman, 2004, s.22.
39
konseylerine katlm, kamu hizmetleri alannda ibirlii, STK katlml insan haklar ve
sosyal politikalar komisyonlar oluturulmas gibi tevik edici uygulamalarda
bulunmaktadr. rnein medeni kanunun deitirilmesinde kadn konusunda alan
STKlarnn talepleri byk oranda etkili olmutur.
STKlarn devletle ilikileri drt grup altnda toplanmaktadr:

Devletle eklemlenip, rant datma mekanizmasndan daha fazla pay almaya
alanlar.
Devletle temas halinde olmakla birlikte ondan bamsz hareket edenler.
Devletin karsnda yer alp mcadele edenler.
Son olarak da devleti grmezden gelerek, iliki kurmadan varlklarn devam
ettirenler.
lkemizde de STKlarla devlet arasnda bu iliki ekilleri gzlemlenmektedir.105
Bu ibirliinde endie edilen konu ise STKlarla ilikilerde kadrolama riski, yani
srekli ayn STK`larla ibirlii iinde olmadr. Bu noktada, devletin ibirliine ynelik
ereveler ve mekanizmalar oluturmas, STKlarn ise politikalar ve prosedrler
belirleyerek, effaflklarn salamak amal ortak komisyonlar etrafnda birlemesi,
nleyici tedbir olarak grlmektedir. 106
Sonu olarak, devlet ynlendirmeli olsun veya olmasn sivil toplum, toplumsal
yapy etkileyen, dntren, hareket ettiren ve ona ivme katan bir faktrdr.107
Demokratik bir toplumda, sivil toplum devlet ilikisinin gl olmas, toplumsal gveni,
effafl ve hesap verilebilirlii arttrarak, karlkl denetimle, toplumun faydasna
hizmet etmektedir.
105
Glgn Erdoan Tosun (2005), Trkiyede Devlet-Sivil Toplum likisi ve Demokratik Pekimenin
nndeki Engellerden aktaran S. Aslan, 2001, s.278.
106
107
M. Talas, 2011, s. 392.
40
2.2 TELEVZYON
1873`de balayan bilimsel bulularla108 temeli atlan ve 1936 ylnda ilk dzenli
televizyon yaynnn gereklemesiyle109 hayatmza giren televizyon, teknolojik
ilerlemelerle srekli gelierek, insanolunun vazgeilmezi haline gelmitir. Gnmzde
televizyon gerek toplumsal yaamdaki nemi, etkisi ve gc gerek yaynlar, sahiplii,
ekonomik ve siyasi hayattaki yeri asndan srekli gndemde olan bir kitle iletiim
aracdr.
2.2.1 Televizyon Yaynlar
Televizyon teknik olarak, elektromanyetik dalgalar, veri ebekeleri ve dier

yollarla, halkn dorudan almas maksadyla yaplan hareketli veya sabit resimlerin
(grnt), sesli veya sessiz kalc olmayan yaynlar eklinde tanmlanmaktadr.110 Bir
kitle iletiim arac olarak ise televizyon, kaynaktan ald mesaj hedef kitleye ileten bir
aratr.
letiim en basit ekliyle, gnderici (kaynak), alc (hedef kitle), ileti (mesaj), kanal
(ara) ve geri beslemeden (feedback) oluan bir sretir. Bu sre, kaynan eitli
biimlerde evresinden almlad iletileri kodlayp kanala uygun hale getirdikten sonra,
kanal araclyla alcya iletmesi; alcnn da sz konusu iletinin kodunu aarak yeniden
yorumlamas ve ald iletiye dair kaynaa tepki vermesi eklinde ilemektedir. Yani
televizyon ekrannda grdklerimiz gnderici tarafndan kodlanm, kurgulanm
mesajlardr.
Mesaj, bir kltrde paylalan bir anlama sahip, biimsel olarak kodlanm,
simgesel veya temsili olaylardr. Btn mesajlar anlam yaratmak amacyla retilir.
108
1873 ylnda Andrew May, k dalgalarnn elektrik akmna evrilebildiini ve selenium adl kimyasal
maddenin elektrie kar direnli olduunu ve bu direncin gne nnda daha da azaldn buldu.
109
A. Aziz, 2006, s.27.
110
Zakir Avar, Grsel ngren, Radyo ve Televizyon Hukuku, RTK Yayn No:3, Ankara, 2003, s.47.
41
Anlam yaratmann amac ise iinde yaadmz toplumsal gereklik alann ve bu
alanda kendi varoluumuzu kurmaktr.111 Yani iletiim, hem insann varoluunu olanakl
klar, hem de bu varolua dayal olarak bir rn ya da sonu gibi belirir.112 Bir iletiim
arac olarak televizyon, dizi filmlerden, gerek olaylar verdiini dndmz haber
bltenlerine kadar kurmaca, sembolik bir dnya sunmaktadr. Ancak izleyenler, bu
kurmaca yapdaki mesaj gerek hayatta kullanarak, hayat tarzlarn ve dnyay kavray
biimlerini ekillendirmektedirler.
Mesajla ilgili bir dier nokta ise, kurgulanrken belirli gerekleri iermesi ve
dierlerini dlamasdr. Medya iktidarn rgtleyici merkezlerinden gelen seslere
dank kitlelere oranla daha ok arlk vererek, toplumsal uylamn retimi ve
meruluunun inasnda nemli rol oynamaktadr.113 Postmana gre:
Televizyonla ilgili en nemli saptama insanlarn onu izlemeleridir. Adna

televizyon denmesinin nedeni de budur. Ve insanlarn izledikleri, izlemekten
holandklar ey hareketli resimlerdir, ksa sreli ve durmadan deien
milyonlarca resim. Grsel ilginin gerekliliklerini karlamak, yani gsterinin
deerlerini karlamak amacyla fikirlerin ieriinin geri plana atlmas
zorunluluu, bu aracn (medium) doasndan gelmektedir.114
Dolaysyla, televizyon enformasyonu basitletirilmi, tarihsel ierikleri

boaltlm, balamndan koparlm biimde sunan; yani enformasyonu elence
paketine sokan bir aratr.115 Buradaki sorun, televizyonun elenceli temalar sunmas
deil, btn temalarn elence olarak sunulmasdr. Bertranda gre, televizyon
elencesi ve reklamlar uyuturucu gibi insanlarda hem keder hem de rahatlama, hem
memnuniyetsizlik hem de kama duygusu yaratyor ve sonunda asabiyet ve duygusuzluk
oluturuyor. 116
111
112
a.g.e., s.15.
113
. Dursun, S. Becerikli, 2008, s. 22.
114
Neil Postman, Televizyon ldren Elence, (ev. Osman Aknhay), Ayrnt Yaynlar, 3. Basm,
stanbul, 2010, s.106.
115
a.g.e., s. 158.
116
C. J. Bertrand, 2004, s.70.
42
Televizyon, repertuarndaki geni frsatlarn sonucu (American CBS
Televizyonunun Bakan Howard Stringerin deyiiyle) ad zgnlk olan o soyu
tkenmek tehlikesiyle kar karya olan tr aramak iin huzursuz bir biimde kanaldan
kanala dolaan geni, medya-yorgunu bir izleyici kitlesi oluyor.117
Reklamlar ve Reyting yani zlenme oranlar, televizyonla ilgili ne kan

dier konulardr. Bir endstri olarak grlen yaynclkta, izlenme oranlar kanala
reklam toplamak iin kullanlmaktadr, yani yaync televizyon ieriiyle ne kadar ok
izleyici toplarsa, o kadar ok reklam kazanc elde edecektir. zlenme oranlar da hzn
basks altnda hazrlanan/sunulan ieriklere baldr. Hzn iinde dnmek zor
olduundan, televizyon kendisini herkesce kabul edilmi sradan ve kararlatrlm
fikirleri dile getiren uzman ve dnrlere mahkum etmektedir. Bu zellii nedeniyle
adeta kltrel fast food neren bir medyadr.118
Gnlk hayatn rutini haline gelen televizyon, ok bilinli bir ekilde

izlenmemektedir. Daha ok masal gibi, oturulan ve grntnn akna kendimizi
braktmz bir eylemdir. Ancak her ne kadar bilinli olmasa da o grnt insan
beyninde yer etmekte, ayn grntlerin tekrar tekrar izlenmesi, kiiyi o grntdeki
eylemlere srklemekte ve o eylemleri merulatrmaktadr. Hikyedeki olaylar
gereklik algs yaratmakta ve hayatmzn bir paras olmaktadr. En ok da
etrafmzdaki insanlarla o hikye zerine konutuumuzda, kurgu geree tanmaktadr.
Sonu olarak, televizyon, yaynclarn ve reklamclarn gznde haber ve

elencenin doal bir kayna olan tketicileri kullanma arac; vatandalar iin de haber
ve elence sunan, mutluluk araylarnda kullanmay istedikleri bir aratr.119
117
John Keane, Medya ve Demokrasi, (ev. Haluk ahin), Ayrnt Yaynlar, 4. Basm, stanbul, 2010,
s.170.
118
119
43
2.2.2 Bir Kitle letiim Arac Olarak Televizyonun levleri
Televizyon yaynlarnn toplumsal hayattaki ilevleri be balk altnda

toplanmaktadr: 120
1- Haber verme, aydnlatma
2- Eitme, kltrletirme
3- Elendirme, dinlendirme
4- Mal ve hizmetlerin tantlmas
5- Etkileme, inandrma ve harekete geirme
Haber verme, bilgilendirme, aydnlatma ilevi, televizyonun en temel ilevidir.

nsanlararas iletiimin temelinde de etrafnda olan bitenden haberdar olma ihtiyac
yatmaktadr. Gnmzde yerel, ulusal, uluslararas yaynlarla insanolunun en dar
evreden, en geni evreye kadar dnyada olup bitenlerden haberi olmaktadr. Haber
verme grevi o kadar ne kmtr ki, artk 24 saat haber yayn yapan kanallar
bulunmaktadr. Gelien teknolojiyle, herhangi bir yerde meydana gelen olay canl
yaynla ekrana yanstlmakta ve ayn anda izleyenlerin bilgilendirilmesi mmkn
olmaktadr.
Elbette, televizyon haberleri izlenirken kurmaca olduu, mutlak doruyu

yanstmad unutulmamaldr. Ginneken haberi bala benzetmektedir. Bir balk nce
denizden tutulur, fazla yerleri temizlenir, suda ykanr, baharatlanr, piirilir ve
maydanozla sslenerek servis edilir. Sonuta, yediiniz balkla tuttuunuz balk ayn
deildir. te haberde de gerek olayla, televizyondan aldmz haber arasnda byle bir
fark vardr.121 Adorno ve Horkheimerè gre gerek hayat, gazeteler, filmler ve radyo
programlarnda sunulan gereklikten ayrt edilemez hale gelmitir. Medya, gnlk
hayatn monoton skclndan kurtulmak isteyen izleyicilerin her eyi gn gnne
120
A. Aziz, 2006, s. 69.
121
Jaap Van Ginneken (1998), Understanding Global News: A Critical Introductiondan aktaran Berrin
Akn, The Role of The Global Media in World Politics: A Case of Iraq War of 2003, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, ODT Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2006, s.29.
44
izlediklerini, dnyada olup bitenlerden haberdar olduklarn, mutlu ve baarl
olduklarn dnmelerini salayarak, onlar yanltmaktadr.122 Bu konuda habercilerin
tarafszln korumalar ve doruluu kesinlemi bilgiler sunmalar nemlidir.
Demokratik bir toplumda muhabirin habere ulamas, halkn devletin ileyiini takip
etme hakkndan kaynaklanmaktadr. Dolaysyla haberciler, halka kar bu noktada
sorumludur.
Eitme, kltrletirme ilevi daha ok kamu hizmeti yaynclnda, yani devlet

eliyle yaplan yaynclkta ne kmakta ve toplumu eitme, ulusun kltrel zenginliini
artrma ve devam ettirme amac tamaktadr. rnein Afrika lkelerinin birounda
kitle iletiim aralar zellikle de televizyon sadece bu amala kurulurken, ABD,
ngiltere, Fransa, Japonya gibi gelimi lkelerde kitle iletiim aralarnn bu ilevi
okullarda verilen temel eitimi tamamlayc niteliktedir.123
Televizyon eitimi, toplumsallatrma veya kltrlenme olarak

niteleyebileceimiz ikinci bir ilevi de iermektedir. Bir toplumun varln srdrmesi
kltrel deerlerin devam ve gelitirilmesiyle mmkndr. Kltrel eitimi de iinde
barndran iletiim, aileden okula, arkadalk ilikilerine kadar toplumsal kltrn
yaylmasna hizmet etmektedir. Bir iletiim arac olarak televizyon, dorudan eitim
yayn olmasa dahi, sunduu her programla topluma kltrel mesajlar gndermekte, var
olan pekitirmekte veya yeni kltrel alkanlklar sunmaktadr. Bylece bireyin
toplumsallamasnda ve kltrlenmesinde rutin olarak seyredilen televizyonun etkisi
byk olmaktadr.
Televizyonun en yaygn ilevi elendirme ve dinlendirmedir. Bo zamanlar

doldurmak ve iten uzaklamak iin izlenen televizyon, zamanla kitleleri uyuturma ve
maniple etmede etkili bir ara haline gelmitir. yle ki gnmzde din, siyaset ya da
insan hayat iin hayat nem tayan her trl kurum ve faaliyet, televizyon
122
J. Keane, 2010, s.21.
123
A. Aziz, 2006, s. 71.
45
programlarnda elenceye dntrlmektedir.124 Aslnda, elendirme ileviyle, hem
elencenin ucuz bir biimde elde edilmesine yardmc olmak hem de eitici ve kltr
verici yaynlarn izlenmesini arttrmak amalanmtr. Eitirken elendirmek,
elendirirken eitmek sylemiyle, elence, televizyonun eitme ilevinin salanmas
iin bir ara olarak grlmtr.
Mal ve hizmetlerin tantlmas ilevi, televizyonda yaynlanan reklamlar

iermektedir. zel giriimci televizyon sistemlerinin en nemli gelir kaynan
reklamlar oluturmaktadr. zellikle, Amerikan sistemindeki gibi zel giriimin
televizyon yaynclndaki etkinliine dayal sistemlerde, reklmclk son derece
nemlidir. Hatta denilebilir ki, yaynn amac mal ve hizmetlerin satn arttrmaktr.125
Trkiyede 2011 yl reklam yatrmlarnda, televizyon reklamlar %56.66 dilimlik payla
birinci srada bulunmaktadr. Dierleri, %22.06 gazete, %7.97 internet, % 7.09
akhava, % 2.80 radyo, % 2.19 dergi, % 1.23 sinema reklamlar eklinde
sralanmaktadr.126 Bu durum, televizyonun, reklamlarn sunumunda en etkili ara
olduunu gstermektedir.
te yandan, yayncln reklamlara bamll, sanki tm program izelgeleri

ve tm programlar yalnzca reklamlar ne karmak iin yaplyor eklinde eletirilere
sebep olmaktadr. Reklamlar iin, ekim uzunluklarnn ksaltld, konumalarn
budand, dramatik yapnn basitletirildii, snrsz reklamcln, ucuza yaplm, hzla
ilerleyen program trlerine sebep olduu eklinde eletiriler yneltilmektedir.127
Keaneye gre, paray verenler her zaman dd almak istemektedir. Reklamclar
rdeklerin en ok topland yere ate ediyorlar (Andrew Neil) ve bu nedenle
reklamclar aslnda izleyicilerin dinleme, okuma ve seyretme seimini snrlamaktadr.128
124
Hlya ztekin, Radyo ve Televizyon Alannn Dzenlenmesi ve Denetlenmesinde Yeni Eilimler ve
Ynelimler, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri,
2007, s. 22.
125
A. Aziz, 2006, s.74.
126
http://rd.org.tr/ (25.08.2012).
127
J. Keane, 2010, s.90.
128
J. Keane, 2010, s.90.
46
Etkileme, inandrma ve harekete geirme ilevi dier ilevlerin bir sonucudur.
Gerek haber ve eitim ilevleri srasnda, gerekse mal ve hizmetlerin tantlmas
ilevinde kiide verilene kar bir inandrma ve bunun sonucunda da gerekiyorsa bir
harekete geirme sz konusudur.129 zellikle reklamlarda bu ilev ok nemlidir. nk
ama, reklam yaplan rn konusunda tketiciyi etkileyerek, o rn almasn
salamaktr. Reklam dndaki programlarn etkisi ise, kamuoyu oluturma eklinde
ortaya kmaktadr. rnein, televizyonun etkileme ve inandrma gc, hkmetler ve
siyasi partiler tarafndan, kitleleri belli ideolojiler etrafnda birletirmek ve harekete
geirmek iin kullanlmaktadr. Ancak demokratik ve katlmc bir medyann grevi,
kamuoyunu bizzat kendisi ekillendirmek deil, kamuda genel kabul gren ve yaygnlk
kazanan fikir ve olaylar taraf tutmadan ve arptmadan olduu gibi yanstmak; bylece
kamuoyunun zgrce oluumuna katkda bulunmaktr.130
2.2.3 Trkiyede Televizyon zleme Alkanlklar ve TV Yaynlarnn

Toplum zerine Etkileri
lkemizde, toplumun demografik zellikleri incelendiinde, Trkiye statistik

Kurumu (TK) 2011 verilerine gre,131 toplam nfusun (74.724.269 kii) % 50,2sini
erkekler, % 49,8ini ise kadnlar oluturmaktadr. Nfusun yars 29,7 (ortanca ya)
yandan kktr. Ortanca ya erkeklerde oran 29,1 iken, kadnlarda 30,3tr. Nfus
piramidi aada verilmektedir.
129
A. Aziz, 2006, s.74.
130
H. ztekin, 2007, s. 20.
131
Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi Sonular 2011, TK, Ankara, Mart 2012, s.5.
47
Tablo 2.2.3.1 Nfus Piramidi132
Bu piramide gre, 15-64 ya grubunda bulunan alma andaki nfus, toplam

nfusun % 67,4n oluturmaktadr. lkemiz nfusunun % 25,3 0-14 ya grubunda,
% 7,3 ise 65 ve daha yukar ya grubunda bulunmaktadr. Buna gre toplumumuzun
byk ounluu ocuk ve gen nfustan olumaktadr.
Televizyon izleme orannn yksek olduu toplumumuzda, TV izleme

alkanlklar ve toplumun eitli kesimleri zerine etkilerine ynelik eitli aratrmalar
sz konusudur. Bu aratrmalarn bazlarna ilikin bilgi ve deerlendirmelere bu
blmde yer verilmektedir.
132
TK, 2012, s. XI.
48
Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnn Trkiyede Aile
Deerleri Aratrmas (2010)na gre ailece, birlikte, sklkla yaplan faaliyetler arasnda
TV izleme, akam yemeklerini birlikte yemekten sonra ikinci srada sklkla yaplan
aktivite olarak gelmektedir. Tablo 2.2.3.2ye gre, aratrma kapsamnda grlen
kesimin yzde 72,8i aile olarak birlikte sklkla TV izlediklerini sylemektedirler.
Tablo 2.2.3.2 Ailece Birlikte Sklkla Yaplan Faaliyetler133
ok Sk Ara Sra Nadiren Hi Yapmayz

Yaparz Yaparz Yaparz
Akam yemeklerini tm 77,9 14,4 4,8 2,8
aile birlikte yemek
Sinema tiyatroya 6,8 17,7 21,1 54,3
gitmek
Al veri yapmak 35,6 39,1 16,4 8,9
Piknik yapmak 21,1 35,5 26,0 17,3
Sohbet etmek 67,6 23,5 6,2 2,6
Akraba ziyaretine 35,1 44,7 15,5 4,7
gitmek
TV izlemek 72,8 18,5 6,0 2,6
Birlikte tatile gitmek 13,7 19,0 23,9 43,4
TV izleme sklnn demografik dalmna bakldnda Tablo 2.2.3.3de,

kadnlarn ailece TV izlemede erkeklere gre ounluu oluturduu, 45-54 ya
grubunun da bu kapsamda youn grup olduu grlmektedir. Eitim durumuna gre ise,
eitim seviyesi arttka ailece birlikte TV izleme sklnn azald grlmektedir. TV
izlemenin, krsal kesimde kentsel blgelere gre ailece yaplan aktivite olarak daha
sklk tekil ettii grlmektedir.
Ayrca, Aile Sosyal Politikalar Bakanl tarafndan Trkiye genelinde 12,056

hane 39,438 kii ile anketler yaplarak hazrlanan Trkiyede Aile Yaps Aratrmas
(2012)na134 gre, televizyon kullanm alkanlklarna ilikin bilgiler Tablo 2.2.3.4de
133
http://www.athgm.gov.tr/upload/mce/eskisite/files/kutuphane_61_Turkiyede_aile_degerleri.pdf,
s.197, (20.07.2012).
134
Trkiyede Aile Yaps Aratrmas, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl (ASPB), Ankara, 16.03.2012.
49
verilmektedir. TV izleme alkanlklarna bakldnda, Trkiye genelinde izleme
alkanlnn yksek ve %91,9 dzeyinde olduu, gelir dzeyine gre de bunun ok
fazla deimedii, greceli olarak izleme alkanlnn erkeklerde ve kentsel blgelerde
daha yksek olduu grlmektedir.
Tablo 2.2.3.3 TV zleme Sklnn Sosyo-Demografik zelliklere Gre Dalm135
ok Sk Arasra Nadiren Hi
Cinsiyet Kadn 74,2 18,1 5,6 2,0
Erkek 71,5 18,9 6,5 3,2
Ya 18-24 aras 71,8 19,3 6,0 2,9
25-34 aras 69,7 19,8 7,5 3,0
35-44 aras 73,8 18,6 5,7 1,9
45-54 aras 76,4 16,7 5,7 1,2
55+ 74,4 17,2 4,6 3,8
Eitim Eitimsiz 68,7 19,3 6,9 5,1
lkokul 76,8 17,1 4,5 1,6
Ortaokul 74,7 17,1 6,4 1,8
Lise 73,1 18,4 5,6 2,9
niversite 64,1 22,4 9,6 3,9
Yerleim Kent 72,6 18,0 6,6 2,9
Kr 73,7 20,6 4,1 1,7
Toplam 72,8 18,5 6,0 2,6
TV izleme sresi asndan Tablo 2.2.3.5e bakldnda, gnlk izlemenin daha

ok 1-3 saatte younlat, bu durumun alt gruplarda da fazla deimedii, ancak
erkeklerde ve krsal blgelerde daha fazla olduu grlmektedir. 7 saat zeri TV izleme
alkanl karlatrldnda, daha ok orta dzey gelir grubundaki insanlarn ve
kadnlarn erkeklere gre daha fazla TV izledii gzlenmektedir.
135
http://www.athgm.gov.tr/upload/mce/eskisite/files/kutuphane_61_Turkiyede_aile_degerleri.pdf, s.359,
(20.07.2012).
50
Tablo 2.2.3.4 Televizyon zleme Alkanl (% Dalm)136
Hi TV TV izleme
izlememe alkanl
alkanl
Sosyo Ekonomik Alt Gelir Dzeyi 10,0 90,0
Statye Gre Dalm
Orta Gelir 7,0 93,0
Dzeyi
st Gelir 7,3 92,7
Dzeyi
Cinsiyete Gre Kadn 9,2 90,8
Dalm Erkek 7,0 93,0
Yerleim Yerine Gre Kentsel Blgeler 7,3 92,7
Dalm Krsal Blgeler 10,1 89,9
Trkiye Geneli 8,1 91,9
Tablo 2.2.3.5 TV zleme Sresi (% Dalm)137
0-1 saat 1-3 saat 4-6 saat 7+saat

Sosyo Alt Gelir 21,2 56,5 19,6 2,7
Ekonomik Dzeyi
Statye Gre
Dalm Orta Gelir 17,1 55,2 23,9 3,8
Dzeyi
st Gelir 18,0 57,5 22,3 2,2
Dzeyi
Cinsiyete Kadn 18,1 52,2 25,3 4,4
Gre Erkek 19,1 59,4 18,9 2,5
Dalm
Yerleim Kentsel 17,5 55,2 23,5 3,9
Yerine Gre Blgeler
Dalm Krsal 21,5 57,7 18,5 2,3
Blgeler
Trkiye Geneli 18,6 55,9 22,1 3,4
136
ASPB, 2012, s.1
137
ASPB, 2012, s.2.
51
RTK (2009) TV zleme Eilimleri Aratrmas-2ye gre, hafta ii televizyon
izlenen saat dilimleri incelendiinde en yksek izleme orannn % 70.9 ile 18.01-21.00
saatlerinde gerekletii; bundan sonraki en yksek izleme orann % 63.3 ile 21.01-
24.00 saatlerini kapsad gzlenmektedir.138 Hafta sonu televizyon izlenen saat
dilimleri incelendiinde en yksek izleme orannn % 68.7 ile 18.01-21.00 saatlerinde
gerekletii; bundan sonraki en yksek izleme orann % 68.1 ile 21.01-24.00 saatlerini
kapsad gzlenmektedir.139 Bu saat dilimleri, hafta ii en ok televizyon izleme saat
dilimleri ile ayndr. En ok izlenen programlar ise % 93.7 ile haberler ve % 86.2 ile
yerli dizilerdir.140
RTKn lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar

Aratrmas incelendiinde ise bu adaki ocuklarn bo zaman etkinliinde TV
izlemenin ok nemli bir yer tuttuu grlmektedir.141 TV izleme alkanl ya
gruplarna gre ayrtrldnda, durum daha da ciddiyet kazanmakta ve erken yalarda
izleme alkanlnn daha ok olduu gzlenmektedir.
Tablo 2.2.3.7de, ilkretim andaki ocuklarda TV izleme sresine

bakldnda hafta ii 2 saat hafta sonu ise 5 saat ve zerinde izlenme olduu grlmekte
olup, ocuklar youn bir ekilde televizyon izlemektedir.
138
TV zleme Eilimleri Aratrmas-2, RTK, Ankara, 2009, s.12.
139
a.g.e., s.14.
140
a.g.e., s.19.
141
Ankete 17 ilde 7-14 ya aras 1719 renci katlmtr.
52
Tablo 2.2.3.6 ocuklarn Bo Zamanlarda En ok Nelerden Holand142
70
64.9 64.6
60
50
40 37.9
28.8
30 25.4 24.1
20
14
9.3
10
0
Kitap okumak T elevizyon Arkadalarmla Resim mzik Bilgisayar Spor yapmak Radyo Dier
seyretmek oynamak gibi konularla oyunlar dinlemek
vakit geirmek ilgilenmek oynamak
Tablo 2.2.3.7 Televizyon zleme Sreleri143

Hafta i Hafta Sonu
Ortalama Saat Saat Yzde Saat Yzde
1 Saatten az 118 6,9 62 3,6
1 Saat 336 19,5 188 10,9
2 Saat 471 27,4 358 20,8
3 Saat 328 19,1 311 18,1
4 Saat 186 10,8 275 16,0
5 Saat ve st 266 15,5 489 28,4
Cevapsz 14 0,8 36 2,1
142
lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar Aratrmas, RTK, Ankara, 2006a,
s.25.
143
RTK, 2006a, s.41.
53
Dier taraftan ilkretim andaki ocuklarn TV izleme saatleri daha ok
ebeveynlerin evde bulunduu ve yetikin programlarnn olduu saatlere denk
gelmektedir. Bu durumda ocuklar, youn bir ekilde yetikin ierikli programlara
maruz kalmaktadr. (Tablo 2.2.3.8)
Tablo 2.2.3.8 ocuklarn Televizyon zleme Saatleri144

Hafta i Hafta Sonu
Zaman Dilimleri Saat Yzde Saat Yzde
07:00-10:00 220 12,8 364 21,2
10:01-13:00 229 13,3 633 36,8
13:01-17:00 499 29,0 574 33,4
17:01-20:00 803 46,7 707 41,1
20:01-22:00 797 46,4 795 46,2
22:01 sonras 88 5,1 200 11,6
Tablo 2.2.3.9a gre ocuklarn izledii programlarda, izgi filmlerden hemen

sonra yerli diziler, yarma programlar ve filmler gelmektedir. ocuk programlarnn
beinci srada kalmas dikkat ekicidir. Bu durum ocuklarn, yetikin programlarnn
izlendii saatlerde younlukla TV izlemesinin bir sonucudur.
Tablo 2.2.3.9 En ok zlenen TV Programlar145

Saat Yzde
izgi Film 1240 72,1
Yerli Diziler 1205 70,1
Yarma Programlar 847 49,3
Filmler 787 45,8
ocuk Programlar 767 44,6
Mzik klip elence 763 44,4
Belgesel 731 42,5
Haberler 721 41,9
Spor Programlar 562 32,7
Yabanc Diziler 402 23,4
Reklamlar 378 22,0
Dier 20 1,2
144
a.g.e., s. 39.
145
a.g.e., s.47.
54
RTKn TV zleme Eilimleri Aratrmas-2ye katlan deneklere, yaynlarda
ne tr grntlerden rahatsz olduklar sorularak elde edilen veriler incelendiinde,
toplumun % 69.3 orannda iddet grntlerinden, % 63.2 orannda mstehcen
grntlerden, % 59.3 orannda tecavz madurlarnn grntlerinden, % 54.3 orannda
aile kavgalar ile ilgili grntlerden ve % 54.2 orannda ayn grntlerin tekrar tekrar
verilmesinden rahatsz olunduu ortaya kmaktadr.146
RTKn lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar

Aratrmas da ocuklarn programlardaki ak sak ve iddet sahnelerinden rahatsz
olduunu ortaya koymakta, ancak sava ve korku filmlerinin ise greceli olarak tercih
edildii anlalmaktadr.
Tablo 2.2.3.10 ocuklarn Televizyon Yaynlarnda Rahatsz Olduu Grntler147

Evet Hayr Cevapsz
Grntler
Say Yzde Say Yzde Say Yzde
Ak sak ve plaklk ieren 1421 82,7 283 16,5 15 0,9
grntler
Kavga iddet grntleri 1222 71,1 483 28,1 14 0,8
nsanlarn zldn aladn 1192 69,3 505 29,4 22 1,3
gsteren grntler
Sava grntleri 1104 64,2 597 34,7 18 1,0
Korkun sahneler 806 46,9 888 51,7 25 1,5
RTK tarafndan yaplan Kadnlarn Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas-

2de kadnlarn rahatsz olduu programlarn ocuklarla benzer ynleri tespit
edilmektedir. Tablo 2.2.3.11de kadnlar, daha ok rahatsz olunan programlar olarak
mstehcenlik ve iddet ieren programlar iaret etmektedirler.
146
RTK, 2009, s.25.
147
RTK, 2006a, s.57.
55
Tablo 2.2.3.11 Kadnlarn Televizyon Yaynlarnda Rahatsz Olduu Grntler (% Dalm)148
%
Cinsellik ieren ve mstehcen grntler 71,6
ocuklara, kadnlara ve gszlere uygulanan fiziksel iddet grntleri 65,9
Tecavz madurlarnn grntleri 65,3
Cinayet grntleri 62,8
Aile kavgas grntleri 47,7
Hrszlk ve kapka grntleri 40,6
Sihir, by ieren grntler 39,3
Trafik kazas yaralanmalar ile ilgili grntler 30,9
eitli yerlerde elenen insan grntleri 15,8
Dier 0,8
Rahatsz olduum grnt yok 2,2
Yine ASPBnin Trkiyede Aile Yaps Aratrmas, toplumun genelinde

cinsellik, iddet ve kt sz ierikli programlardan rahatsz olunduunu ortaya
koymaktadr. Cinsellik ierikli programlardan alt gelir grubu ierisindeki kesimlerin
greceli olarak daha fazla rahatsz olduu, krsal kesimde yaayanlarn ve kadnlarn da
yine daha fazla rahatsz olduklar grlmektedir.
148
Kadnlarn Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas-2, RTK, Ankara, 2010, s.107.
56
Tablo 2.2.3.12 TV Yaynlarndan Rahatsz Olunan erikler149
Kt
Tarafl
Kaba
Cinsellik iddet Haber ve Reklamlar Dier
Kfrl
Yorumlar
Szler
Alt Gelir
Dzeyi 52,1 15,3 13,4 5,6 9,2 5,2
Sosyo
Ekonomik
Orta
Statye
Gelir 45,9 15,2 15,3 9,9 9,8 4,5
Gre
Dzeyi
Dalm
st Gelir
38,0 16,8 13,9 17,1 9,7 5,3
Dzeyi
Cinsiyete Kadn 49,4 18,8 14,7 5,9 7,4 4,5
Gre
Erkek 44,5 12,3 13,4 13,7 11,7 5,2
Dalm
Yerleim Kentsel
44,8 15,3 14,9 11,5 9,4 4,8
Yerine Blgeler
Gre Krsal
52,4 16,1 11,9 5,7 9,9 5
Dalm Blgeler
Trkiye Geneli 46,9 15,5 14,1 9,9 9,6 4,9
Bir dier aratrma ise Kltr ve Turizm Bakanlnn katklaryla Siyaset

Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf (SETA) tarafndan yaplan ''Toplumun Kltr
Politikalar ve Medyann Kltrel Srelere Etki Algs''150 balkl almadr. 2 bin 727
kii ile yz yze grlerek yaplan anket almasna dayal kamuoyu aratrmasnda,
toplumun farkl kesitlerinin Kltr ve Turizm Bakanl ve uygulad kltr
politikalarna bak ele alnmaktadr. alma, televizyon yaynlarnn kltrel deerlere
etkisinin kamuoyu tarafndan nasl alglandn da ele almtr. Televizyon
programlarnn Trkiyenin toplumsal ve kltrel deerlerini, sanatn, sinemasn,
mziini ve inan zenginliklerini yanstma biimlerinin incelendii aratrma, iddet,
149
ASPB, 2012, s.3.
150
Toplumun, Kltr Politikalar ve Medyann Kltrel Srelere Etki Algs Aratrmas (SETA 2011),
http://www.setav.org/public/HaberDetay.aspx?Dil=tr&hid=96149&q=seta-kultur-politikalari-ve-medya-
iliskisini-arastirdi (23.07.2012)
57
cinsellik ve argo ieren programlarn ocuklar ve genler zerindeki etkilerine ynelik
sonular ortaya karmtr.
Aratrmaya gre, katlmclarn % 66,7si Trkiyede televizyon yaynclnn

geleneksel inan ve deerleri zayflatc nitelikte olduunu ifade etmektedir.
Katlmclarn % 78,2si yerli dizilerin ounu konu ve grsel ierik olarak ocuklarn
ruh sal asndan sakncal bulmakta, % 70,5i dizilerin genlere olumsuz rol
modeller sunduunu dnmektedir. % 68,9luk kesim, televizyonlardaki dizi ve
magazin programlarnn ocuk ve genleri kltrel deerlere yabanclatrdn
savunurken, katlmclarn % 79,1i evlilik programlarnn Trk aile yapsn ve evlilik
kurumunu olumsuz etkileyeceini dnmektedir.151
Yukardaki aratrmalar, televizyonun toplum hayatnda gerek zaman gerek

ierik olarak ne denli nemli olduunu ortaya koymaktadr. Son olarak, olayn medya
ayana, yani iin mutfanda bulunan kiilerin medyayla ilgili alglarna bakmakta
fayda bulunmaktadr. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnn
Medya Profesyonellerinin ve Medyann Aile Algs adl, 107si TVden olmak zere,
gazete, radyo, dergi ve internet sitelerinde alan toplam 304 kiiyle152 yapt aratrma
dikkat ekicidir.153 Aratrmaya gre katlmclarn byk ounluunun, medyann aile
deerleri zerinde etkili olduunu dnd grlmektedir. Dier taraftan
katlmclarn, ounlukla Televizyondaki aile modellerinin Trk aile modelini
yansttna inanmadklar ve dizilerde yanstlan aile yapsnn Trk aile yapsn
olumsuz etkilediini dndkleri ortaya kmaktadr. Medya profesyonellerinin %
53,1i aile deerleri asndan medyann ilgili meslek kurulular tarafndan
denetlenmesi gerektiini dnmektedirler. (Tablo 2.2.3.13)
151
http://www.setav.org/public/HaberDetay.aspx?Dil=tr&hid=96149&q=seta-kultur-politikalari-ve-
medya-iliskisini-arastirdi (23.07.2012)
152
304 kiiye anket uygulanm, 56 kiiyle de derinlemesine mlakat yaplmtr.
153
BASAGM, 2008, s.21.
58
Tablo 2.2.3.13 Medya Profesyonellerinin Aile Algs (% Dalm)154
Kesinlikle
Kesinlikle
Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyo-
Katlyorum
rum
Medya aile
deerleri
27,6 48,0 9,2 11,2 3,9
zerinde
etkilidir
Medyada en
nemli etken
18,8 26,0 10,9 25,3 19,1
reyting ve sat
miktardr
TVdeki aile
modellerinin
Trk aile
18,4 41,4 17,8 15,8 6,6
modelini
yansttna
inanmyorum
Dizilerde
yanstlan aile
yaps Trk aile
20,4 36,2 22,4 16,1 4,9
yapsn
olumsuz
etkilemektedir
Medya aile
deerleri
asndan medya
ile ilgili meslek 25,3 37,8 12,8 16,1 7,9
kurulular
tarafndan
denetlenmelidir
Tm bu veriler nda, toplumun rahatsz olduu bu ieriklere tepkisini ne

ekilde gsterdii merak uyandrmaktadr. ASPBnin Trkiyede Aile Yaps
Aratrmasda rahatsz olunan yaynlara verilen tepkiler de nemlidir. Tablo 2.2.3.14de
ieriklere ynelik tepki eilimlerine bakldnda, cinsellik ieren programlara kar
toplumun byk ounluunda kanal deitirme tepkisinin verildii gzlenmektedir.
Ayn durum, tablo 2.2.3.15de iddet ierikli programlarda da gzlenmektedir.
154
ASPB, 2012, s.5.
59
Tablo 2.2.3.14 Cinsellik erikli TV Sahnelerine Verilen Tepkiler (% Dalm) 155
Rahatsz Rahatsz Olurum Rahatsz

Olmam Kk ve Gen Aile Olurum ve
zlemeye Bireylerine Kanal
Devam zletmemeye Deitiririm
Ederim alrm
Sosyo Alt Gelir
Ekonomik Dzeyi 3,5 10,5 86,0
Statye Gre
Dalm Orta Gelir
5,3 12,9 81,8
Dzeyi
st Gelir
12,5 16,7 70,8
Dzeyi
Cinsiyete Kadn 5,4 12,7 81,9
Gre Erkek
6,2 11,7 82,1
Dalm
Yerleim Kentsel
6,6 13,7 79,7
Yerine Gre Blgeler
Dalm Krsal
4,0 8,5 87,5
Blgeler
Trkiye Geneli 5,8 12,2 82,0
Tablo 2.2.3.15 iddet erikli TV Sahnelerine Verilen Tepkiler (% Dalm)156
Rahatsz Rahatsz Olurum

Rahatsz
Olmam Kk ve Gen Aile
Olurum ve
zlemeye Bireylerine
Kanal
Devam zletmemeye
Deitiririm
Ederim alrm
Alt Gelir Dzeyi
9,1 13,8 77,1
Sosyo
Ekonomik Orta Gelir
11,9 18,7 69,5
Statye Gre Dzeyi
Dalm st Gelir
15,5 23,6 60,9
Dzeyi
Cinsiyete Kadn 9,4 16,7 73,9
Gre Dalm Erkek 13,3 16,7 70,1
Yerleim Kentsel Blgeler 12,7 19,1 68,3
Yerine Gre
Krsal Blgeler 8,4 10,9 80,7
Dalm
Trkiye Geneli 11,4 16,7 71,9
155
ASPB, 2012, s.3.
156
a.g.e., s.4.
60
Yukardaki tablolar, toplumumuzun rahatsz olduu ierikler karsnda harekete
gemediini ortaya karmaktadr. Resmi kurumlara ikyetin ise tablo 2.2.3.16ya gre
Trkiye genelinde %2,6 gibi ok dk bir dzeyde kald grlmektedir. ikyetler
daha ok erkekler tarafndan yaplmaktadr ve gelir dzeyi arttka ikyet orannn da
artt, kentsel blgelerde de yine ikayetlerin art gsterdii grlmektedir.
Tablo 2.2.3.16 TV Yaynlar ile lgili Resmi Kuruma ikayet Etme Durumu157
Evet Hayr
Sosyo Alt Gelir Dzeyi 1,1 98,9
Ekonomik
Statye Orta Gelir 2,8 97,2
Gre Dzeyi
Dalm st Gelir 5,9 94,1
Dzeyi
Cinsiyete Kadn 2,2 97,8
Gre Erkek 3,0 97,0
Dalm
Yerleim Kentsel Blgeler 3,0 97,0
Yerine Krsal Blgeler 1,5 98,5
Gre
Dalm
Trkiye Geneli 2,6 97,4
Toplumumuzun rahatsz olduu ieriklere tepkisini bildirebildii RTKn

2005-2011 ikayet verileri incelendiinde, izleyicilerin ne kadar az resmi yollar
kulland ortaya kmaktadr. Tablo 2.2.3.17de ikyetler 2007 ve 2009 yllarndaki
dalgalanmalar dnda artan bir seyir gstermektedir. nternet kullanmndaki arta
paralel olarak web sitesinden yaplan ikyetlerdeki art dikkat ekicidir. Ancak
yaklak 75 milyon nfuslu lkemizde, yaynlardan rahatsz olup bunu RTKe bildiren
kii says 2011 ylnda 116.038 olarak kalmaktadr. Ayn yl Muhteem Yzyl dizisine
yaplan ikyetlerin 192.183 bularak yllk ikayet saysn gemesi ise dikkat
ekicidir. Bu iki rakam karlatrldnda bile, lkemizde yaynlar konusunda herkesin
157
ASPB, 2012, s.5.
61
eletiride bulunduu, fakat eyleme geerek ikayet yollarn yeterince kullanmad
ortadadr.
Tablo 2.2.3.17 RTKe Gelen ikayetlerin Yllara Gre Dalm158

ALO
YILLAR/ADET TOPLAM RTK WEB E-POSTA
444 1 178
2005 60.784 38.054 14.844 7.886
2006 77.918 44.610 23.835 9.473

138.014
2007 (KVT* 83.946 46.586 7.482
Hari)
2008 83.395 43.377 38.360 1.658
2009 66.911 27.396 37.984 1.531
2010 86.300 26.897 57.259 2.144

116.038
2011 (MY* 49.243 65.126 1.669
Hari)
*KVT : Kurtlar Vadisi Dizisi *MY: Muhteem Yzyl Dizisi
ikayetlerin program trlerine gre dalmna baktmzda, Tablo 2.2.3.18den

kuak programlar ve dramatik dizilerin en ok ikayet alan programlar olduu
grlmektedir. Tablo 2.2.3.19dan ikayete konu olan kriterler incelendiinde, kiiye
ynelik ikayetler ilk srada gelmektedir. Sunucu ya da katlmcya ynelik bu ikayet
kriteri 2010 ylnda % 3 iken, 2011 ylndaki art bir kuak program sunucusunun Van
depremine ilikin yorumuna ve bir spor programnda futbolda ike davasna ilikin
yaplan yorumlara ynelik tepkilerin sonucu olarak ortaya kmtr. Bu konulardaki
ikayetler, blge, meslek, dil gibi kriterlerin ele alnd ayrmclk konulu kriterin
orann da arttrmtr.
158
RTK Kamuoyu, Yayn Aratrmalar ve lme Dairesi Bakanl Verileri
62
Tablo 2.2.3.18 2011 Yl ikayetlerin Program Trlerine Gre Dalm159
NCELEME
BLDRM
PROGRAM TR % KRTER %
ADED
ADED
Kuak Programlar 35.336 30 88.888 37
Dramatik Diziler 33.242 29 64.152 27
Reklam Kuaklar 16.364 14 34.063 14
Haber Bltenleri 4.340 4 6.819 3
Diren Yarmalar 4.050 3 7.517 3
Spor Haber Programlar 3.915 3 11.452 5
Genel 3.111 3 4.453 2
Dier 15.680 14 23.486 10
TOPLAM 116.038 100 240.830 100
Tablo 2.2.3.19 2011 Yl ikayetlerinin nceleme Kriterlerine Gre Dalm160
NCELEME KRTER SAYI %

Kiiye Ynelik ikyet (Sunucu ya da Katlmc) 40.631 17
Ayrmclk (Dil, Din, Irk) 31.163 13
Program Kaldrlsn 26.367 11
Toplumsal iddet 20.541 9
ocuk ve Genlerin Korunmas 18.295 8
Trk Aile Yapsna ve Ahlka Aykrlk 16.889 7
Milli ve Manevi Deerlere Aykrlk 12.753 5
Reklamn Nitelii 13.195 5
Toplumu Yanltma 10.249 4
Kiilik Haklarna Aykrlk/Hakaret 7.571 3
Reklamn Nicelii 6.922 3
Dier 36.254 15
TOPLAM 240.830 100
159
RTK Kamuoyu, Yayn Aratrma ve lme Dairesi Bakanl Verileri
160
a.g.k.
63
RTKe bildirilen ikayetlerin younlat konular ise, iddet; ocuk ve genlerin
korunmas; aile yapsna, ahlaka, mill manev deerlere ve kiilik haklarna aykrlk;
reklamlar eklinde ortaya kmaktadr.
Yukarda incelenen aratrmalarn hepsi, toplumumuzun yaynlar hakknda byk

oranda rahatsz olduunu net bir ekilde ortaya koymaktadr. Aratrmalarn ortaya
koyduu bir dier gerek ise izleyicilerin rahatsz olduklar ierikler karsnda kanal
deitirmekle yetindii, kaliteli yayn hakkn aramak iin ounlukla RTKe ikayette
dahi bulunmadklardr. Bu durum, lkemizde yaynlar karsnda sivil toplumun sesinin
ksk kaldn gstermektedir. Oysa sivil toplum, kaliteli yaynclk anlaynn
gelimesi iin tepkisini ve gcn ok etkili bir ekilde ortaya koyabilmektedir. nc
blmde incelenecek Ebeveyn Televizyon Konseyi, bu durumun somut bir rneidir.
2.3 YAYIN ET VE YAYINCININ SORUMLULUU
Medyada etik konusu ele alndnda, karnza ilk kan kavram basn
zgrldr. John Milton, John Erksine, Thomas Jefferson ve John Stuart Millin
savunduklar zgrlk kurama gre, kitle iletiim aralar resmi evrelerle maddi kar
ilikileri olmadan, tamamen bamsz ekilde, gerein izleyicisi olmal ve hkmeti
denetlemelidir. Medyay, demokrasiyi yaatmann ve gelitirmenin en nemli arac
olarak gren bu yaklama gre, medya kamu gzcs, halkn temsilcisi, bilgi
verici olacaktr. Sorumluluun medyadan ok okuyucuya yklendii bu kuramda,
medya doru ve yanl bildiklerini, grdklerini haber verir; okuyucu ise iinden
doruyu ayrt eder, diyerek bir anlamda sorumsuz bir basn zgrl
savunulmaktadr.161 Basn zgrln savunanlar genellikle, medya temsilcilerinin
hizmet ettikleri okuyucu ya da dinleyici topluluklarna kar sorumluluklarna
deinmemektedir. Keane gre, bunun temel nedeni, basn zgrln savunanlarn
161
Z. Alemdar, 1990, s.20.
64
ounun yz yze iletiim olanaklarna ilikin klasik inanlarn pazara dayanan medya
modeline alamalardr.162 Ancak, tekellemeye ynelen piyasa, medya ve demokrasi
arasndaki ilikiyi baltalamaktadr.163 Balangta belirlenen idealler ve ar
ticarilemenin sonular arasndaki ztlk arpcdr.
te yandan, Theodore Peterson, 1956da kendisinden nce ortaya atlm olan

toplumsal sorumluluk kuram ad altnda, basnn topluma kar sorumlu olduu
grn gelitirmitir.164 Sosyal sorumluluk rejimi ABD`de, Chicago niversitesi
Rektr R.M. Hutchinsin bakanlk ettii Basn zgrl Komisyonu tarafndan
ortaya atlmtr. Medya, komisyonun zgr ve sorumlu bir basn isimli raporunu
(1947) kaytszlk ya da fke ile karlamtr, fakat raporun ortaya koyduu genel
fikirler zamanla kabul edilmitir.165
Televizyon yayncsnn amac, sadece para kazanmak ya da zgr olmak

deildir. Yaync ayn zamanda, kamunun frekanslarn kamu karna uygun ekilde
kullanarak, tm vatandalara hizmet etmekle grevlidir. Televizyon profesyonelleri,
yaynn evlere girdiini ve aile izleyicilerinin bulunduunu aklnda tutmaldr. Bunun
iin sorumluluklarn ve zgrlklerin snrlarnn iyi izildii bir etik anlay ok
nemlidir.
Baz insanlar iin àhlak` ve ètik` terimlerinin ho olmayan tanmlar olduunu

belirten Bertrand, `Kalite kontrol` kavramn kullanmakta ve bu kavramn kiisel etii,
medya etiini ve ynetimin halka daha iyi hizmet salamak iin yapt btn giriimleri
kapsadn belirtmektedir. `Kalite kontrol`n dier zelliklerini yle aklamaktadr:166
En nemli ekicilii tarafsz olmas ve sosyal iletiimin tm kahramanlarn

tatmin edebilmesidir. Medya kullanclar iin iyi hizmet anlamna gelmektedir.
Gazeteciler iin daha iyi bir rne, daha yksek gvenirlilie ve artan prestije
162
J. Keane, 2010, s.61.
163
R. Uzun, 2007, s.27.
164
Z. Alemdar, 1990, s.20.
165
166
a.g.e., s.27.
65
iaret etmektedir. Medya sahipleri iin Japonya`nn ticari baarsn, yani daha
yksek kr oranlarn akla getirmektedir. Son olarak kuru szden ziyade
eylemle ilgilidir.
Bu tanmdan yola karak, hem bir sanayi, hem bir kamu hizmeti, hem de siyasi
bir kurulu olan televizyonun, nemli aktr izleyici, meslek yeleri ve kanal
sahibidir diyebiliriz. Dolaysyla etik veya kalite kontrol, bu aktrn de faydasna
hizmet etmektedir. Etik en iyi korumadr.
Etik kavram, yaynclarn daha iyi hizmet sunmasn salamak zere toplumda
genel kabul grm ve genellikle meslek yeleri tarafndan belirlenmi bir takm
kurallar iermektedir. Sadece medya sektrnde deil, tp, hukuk, eczaclk vs. pek ok
mesleklerde etik kurallar mevcuttur. Bu kurallar, neyin yaplmas ve yaplmamas
gerektiini, hangi davrann kabul edilebilir olduunu ve hangi davrann bir
pratisyenin meslektalar tarafndan iliiinin kesilmesine yol aacan oy birliiyle
belirleyen, yazl olmayan bir gelenee iaret eder. Bir rehber niteliindeki etik kurallar,
o meslei kt niyetli kiilerden korurken, halk da bir iin kurallar hakknda
bilgilendirerek, meslein saygnln artrr. Etik kurallarn meslein btn yeleri
tarafndan kabul edilmesi olumlu olduu gibi, toplum tarafndan kabul edilmesi ok
daha olumludur.167
Yaynclk etik kurallarnda, yaynlarn halkn ahlaki vicdann rahatsz etmemesi

nemlidir. Bertranda gre yaynlar,
Halkn merakn tatmin etmek yerine karlarn korumal, aile kurumunu ciddi
ekilde tehlikeye sokabilecek hibir eyi yaynlamamal; acmasz kanunlar
vmemeli, hakszla kar mcadele etmeli ve imtiyazl olmayanlarn adna
konumal, insanlar arasndaki ibirliini gelitirmeli, korku ile speklasyonda
bulunmamal, ahlakszl, edepsizlii ya da vaheti gelitirmemeli, hrs ya da
iddet gibi drtleri tevik etmemeli; sava, iddeti ya da suu
yceltmemelidir.168
Bir medya profesyonelini, meslektalarna kar, kaynaklara kar, habere dahil

olan insanlara kar ve medya kullanclarna kar sorumlu klan etik kurallar, kiinin
167
168
a.g.e, s.50.
66
kendisine kar sorumluluklarn da iermektedir. Meslek yesi, kendi inanlarna ihanet
etmemeli, etie kar olan her trl grevi reddedebilmelidir.169
te yandan, yaynclarn politikalarn belirlerken ilk nce hisse sahiplerini,

reklamclar, haber kaynaklarn deil toplumu, gruplar, bireyleri ve etkilenebilecek
herkesi gz nnde bulundurmalar gerekmektedir. Btn sektrlerde, etik kayglar olan
irketler hem saygnlklarn korumakta hem de daha ok kr salamaktadr.
zleyiciler asndan bakldnda, etik yayncln nemi daha iyi anlalacaktr.

Her ne kadar ya, cinsiyet, ilgi alanlar gibi eyler dikkate alnarak yayn yaplsa da,
ulamn kolaylndan dolay herkes medyann mesajlarna ak bir hedef
konumundadr. Yaynlarn, en ok tehlike altnda brakt kesim ise ocuklar ve
genlerdir. Yetikinlere ynelik haber, dizi ve filmleri onlar da seyretmekte, hayat
btnyle kavrayamadklarndan dolay seyrettiklerine anlam verememekte ve kmaza
debilmektedirler.170 Televizyonda olaylar ocuk dnyasna, onlarn ilgi alanlarna gre
deil, yetikinlerin ilgi alanlarna gre dzenlenerek yanstlmaktadr. Bu konuda
ieriine ve koullarna bal olarak medya iyi ya da kt etkilere sahiptir. Yaynlardan
ocuklar uzaklatrma almalar da zm olamamaktadr.171 Yaynlar izleyenlerle
izlemeyenlerin etkileimi kanlmaz olduundan, yaynlar dolayl da olsa toplumun
tmn etkileme potansiyeline sahiptir.
Bir nceki blmdeki verilerde de grld zere, ocuklarn en ok rahatsz

olduu yaynlar mstehcenlik, iddet ve kt dil ierikli yaynlardr. Cinselliin nasl
sunulduuna bal olarak deimekle birlikte, TV'deki cinsellik, iddetle birlikte yer
aldnda kk ocuklarn cinsellii yanl yorumlamalarna yol aabilmekte;
ocuklarn izledikleri yetikin cinsel davranlarndan huzursuzluk duymalarna ve
utanmalarna yol amaktadr. Genler iin bilgi kayna olmakta ve davran
sergileyenler de rol modeli olarak kabul edilmekte; eer riskleri ve olumsuz sonular
169
170
N. Postman, 2010, s.104-109.
171
Nurullah Aydn, nsan Haklar, Demokrasi ve Medya, Kum Saati Yaynlar, stanbul, 2008, s.222.
67
gz ard edilen bir davran biiminde sunuluyorsa genlerin cinsellikle ilgili doru
olmayan tutumlar gelitirmelerine yol amaktadr.172
Yaynlarn ocuklar zerindeki etkileri, ok eitli nedenlere dayal olarak ortaya

kmaktadr. Bu olumsuzluklara, giriimsizlik, d kurma yeteneinden yoksunluk,
elence olarak grme, hobisizlik, iddetten etkilenerek kaba kuvvete eilim,
saldrganlk, okuma orannn dmesi ile yaz kltrnn gerilemesi eklinde rnekler
verilebilir.173 Aile filmlerinin, korku ya da kanl filmlerden daha ok para kazandrd
gereine ramen iddet, haberlerde olduu gibi filmlerde, izgi filmlerde ve her
programda sunulmaktadr. Televizyondaki iddetin cinsellik kadar tahrik edici, ancak
seksten daha az utandrc olduu, yukardaki verilerden de grlmektedir. ABD`deki
ocuklar, ilkokulu bitirmeden televizyonda binlerce katil seyretmektedir.174 Yaplan
aratrmalarn175 yaynlardaki iddetle gerek hayattaki iddet arasndaki balanty
ortaya koymasna karn, bu konuda bir zm gelitirilememitir.
Yaynlarn zararl ieriklerinden korunmak iin ailelerin, ocuklarn ve genlerin

yan dikkate alarak yaptklar bilinli izleme tercihleri nemlidir. nk ailenin
televizyona ilgisi, ocuklarn balang drts olmaktadr. Yine, ocuklarn ve
genlerin, medya okuryazarl bilincine sahip olmas, olumsuz etkileri aza indirecektir.
Trk medyasnda etik tartmalarnn daha ok zel televizyonlarn arlklarna

gsterilen tepkilerle doduunu savunan Haluk ahin, lkemizde yaynclk etiinin
durumunu u ekilde ortaya koymaktadr:176
zel televizyonlara egemen olan reyting iin her ey mubah anlay etik
ihtiyacn ve tartmasn kztrd. Etik, moda kelimelerden biri haline geldi,
birok panelde tartld ya da tartlr gibi yapld. Tartlr gibi yapld
diyorum, nk ou kez muhatab olmayan bir tartmayd bu, kimse kabahati
172
Televizyon Programlarndaki iddet eriinin, Mstehcenliin ve Mahremiyet hlallerinin zleyicilerin
Ruh Sal zerine Etkileri, RTK Yayn No:12, 2006b, Ankara, s.43.
173
N. Aydn, 2008, s.223.
174
C.J. Bertrand, 2004, s.71.
175
Bu konudaki aratrmalar iin bkz. RTK, 2006b, s.21.
176
J. Keane, 2010, s.16.
68
kendi zerine almyor, etik ihlallerini hep bakalarnn yapt eyler olarak
gryordu. Etik tartmalarnn anlaml bir biimde yaplabilmesi iin bu
kurallarn belirlenmesi, Basn Konseyinin Meslek ilkeleri gibi ilan edilmesi
yetmiyordu. Bunun tesinde, hem bu ilkelerin meslek mensuplarnca
iselletirilmesi hem de hatalymm diyebilecek insani olgunluk ve cesarete
kavuulmas gerekiyordu. Daha bile nemlisi, btn bunlar yapabilenlerin etik
kayglar hayata geirdikleri iin uranabilecek mesleki ve maddi zarar gze
alabilmeleri zorunluydu. Ne de olsa zel televizyonlar ticari iletmelerdi ve
buralarda baar reytinglere gre llyordu. yle de diyebiliriz: Birok
ahlakszln aklanmasnda sylendii gibi burada da ortam ktyd
mazeretine bavurulabilirdi.177
Ege niversitesi letiim Fakltesi Dekan Prof. Dr. Mge Elden, toplum ve
medyann birbirinden etkilendiini belirterek, televizyon alanlarnn kiiliinin,
bireysel donanmlarnn, hayatna ve iine nasl baktnn, kendi toplumuna ynelik
sosyal sorumluluk anlamnda duygu ve dncelerinin, toplumun dzelmesinde en
nemli etken olduunu ifade etmektedir.178 Yaynclarn Trkiyeye borlu olduklarn
vurgulayan Dekan Elden, "Grsel medya, reyting arkndan madem kendini
kurtaramyor, o zaman bir taraftan da sosyal sorumluluklarn yerine getirmesi
gerekiyor. Buradaki kastm bakanlklarn, 3-5 dakikalk sigara programlar deil.
Madem bizleri erozyona uratyorlar. teki taraftan da onu tamir etmek iin daha farkl
yapmlarla topluma bir eyler vermeleri gerekiyor."179 eklinde sorumlu yayncln
altn izmektedir.
Alemdara gre, kamusal karlara hizmet etmek grevini stlenmi olan

televizyon kanallarnn, etie nem vermesi demek, bir noktada zdenetim demektir.
nk zdenetim, mesleki saygnl salamak, doru, gvenilir haber vermek,
yorumlar inanlr klmak, okuyucunun gvenini srdrmek iin yaplmas ve
yaplmamas gerekenleri iermektedir.180
177
J. Keane, 2010, s.17.
178
Dekan Elden: Medya, toplumu erozyona uratyor, o halde tamir de etmeli, 23 Austos 2011,
http://www.cihandergi.com/cihan-dergi/newsDetail_getNewsById.action?sectionId=383&newsId=29462
(01.08.2012)
179
a.g.k.
180
Z. Alemdar, 1990, s. 24.
69
Grld zere medyann etik deerlere sahip kmas kanlmazdr. nk
artk kamuoyunun medya konusundaki bilinlenmesi yava da olsa ilerlemektedir. Daha
ok insan, iyi medya hizmetlerinin hayati neminin ve bunun iin bir eyler yapmas
gerektiinin farkna varmtr. kinci olarak, gen profesyoneller medyann zgrl ve
sorumluluu iin savamaya daha arzuludur.181
Kalite, her zaman insanolunun refahna hizmet etmektedir. Kalitenin bir paras
olan etik kurallar, yaynclarn kamu hizmetini gelitirmesine, kamuoyunun yaynlara
gveninin artmasna, basn ve konuma zgrlnn korunmasna ve demokrasinin
yaylmasna hizmet etmektedir. Etik kurallar, televizyon alanlarnn korunmasna,
dayanmasna, prestijlerine, etkilerini, ahlaki deerlerini ve verimliliklerini
artrmalarna da hizmet etmektedir. Sonu olarak, tamamen demokratik, etkin ve
zararsz bir medyay gelitirmenin tek yolu medya etiidir.
2.4 YAYINLARIN DENETLENMESINDE SVL TOPLUMUN

ROL
Zamanmzda yaynclk o kadar bymtr ki, kiisel vicdan veya kanunlara

gre yaynclarn srekli cezalandrlmas, televizyonlarn kamu yararna uygun yaynlar
yapmas iin yeterli olmamaktadr. zm araylarnda, TV alanlar ve kanal
sahiplerinin etik kurallar iinde sorumlulukla hareket etmesi nerilirken, izleyicilerin de
nemli rol olduu gz ard edilmemelidir. Ben izlemiyorum diyerek kimsenin bu
sorumluluktan kamas mmkn deildir. nk Annenberg letiim Okulu Dekan
George Gerbnere gre182,
zgrlk televizyonu kapatarak elde edilemez. Televizyon ou insann gece

veya gndz en ok holand eydir. Biz, ezici ounluun dmeyi
181
C. J. Bertrand, 2004, s.127.
182
N. Postman, 2010, s.156.
70
kapatmayaca bir dnyada yayoruz. Mesaj bu kutudan almasak bile, baka
insanlardan nasl olsa alrz.
Televizyon yaynlarn tkettiimiz bir rn olarak ele alrsak, her zaman birinin
bu tketim rnlerinden faydalanmas ihtimali sz konusudur. Dolaysyla, tketicinin
karlarn koruyan haklarn belirlenmesi herkesin karnadr. Medya alanlarnn
kendisi ve ailesi dahi, herhangi bir televizyon rnn tketmektedir. Nasl ki, eitli
dernekler ve sivil oluumlar araclyla satn aldmz rne ynelik kalite hakkmz
aryorsak, her evde kullanma hazr bulunan TV yaynlarnn da kaliteli olmas iin
izleyicilerin, yani kamuoyunun, yani sivil toplumun, hakkn aramas gerekmektedir.
ada yayncln, hem srekli sorgulayan hem de srekli sorgulanan

kurumlardan olumas zorunludur.183 Bu noktada, meslek erbab ve kamuoyunun
ibirlii genellikle kanlmaz olmaktadr. Yayncln nasl gelieceini en iyi o
meslekten olanlar bilirler; ancak ekonomik ve siyasi gler karsnda zayf
kalmaktadrlar. Bu nedenle izleyicilerin, satn alma gcyle, alanlara destek olmalar
gerekmektedir.184 Yanllarn dzeltilebilmesi iin, nce o yanllarn sylenebilmesi
gerekmektedir. Bu da ancak zgr, yaygn bir tartma ve eletiri ortamyla mmkndr;
yani, yaynlarn tketicileri rahatszlklarn gl bir ekilde dile getirmelidir ki,
tartma ortam dosun.
Polanyi, zdenetimli pazarn bir topya olduunu, pazarda yaplan bir ilemin
gerek ve en uygun biimini siyasal ve yasal kurallarca ilenerek bulacan
belirtmektedir.185 Pazarn hibir zaman kendiliinden ortaya kmad gibi, hibir
zaman sivil toplumun dier kurumlar tarafndan salanan pazard destek
mekanizmalar ve devletin destei olmakszn geliip palazlanmayacan
vurgulamaktadr. Bir kamu hizmeti olmasnn yannda, bir sanayi olarak da alan
yaynclk sektrnde de zdenetim tek bana yeterli deildir. Devletin dzenleyicilik
183
J. Keane, 2010, s.20.
184
185
Karl Polanyi (1945), The Origins of Our Timedan aktaran J. Keane, 2010, s.144.
71
rolnn yan sra izleyicilerin sesi olarak sivil toplumun da kaliteli yaynclk iin
sorumlu davranmas gerekmektedir. Keaneye gre;
Pazara yaplan kamusal mdahale ak, sorumlu ve olumlu ynde olmaldr.

Bilgi eksikliine kar bilgi vererek savamaldr. Gerektii yerde ka kaldrp
uyarma yntemlerine bavurulmal, medyann gayri-metalamay destekleyecek
programlar yapmas iin resmi olmayan (sivil) ve gze arpacak bask yntemleri
kullanlmaldr. Bunlarn ie yaramad ya da yaramayacak gibi grnd
durumlarda kamusal yasal dzenlemenin hedefi, kapitalist medyay, mali ve yasal
ykmllkler ile kamusal sorumluluk ipleriyle dikkatle rlm bir rmcek
ayla sarmak olmaldr.186
Demokrasinin gl olduu toplumlarda, devletin ve sivil toplumun bu tr etkili

zmleri mmkn olmaktadr. Biraz zaman almakla birlikte, sivil toplum hareketleri
sonuca ulamaktadr. nc blmde inceleyeceimiz ABDde aktif Ebeveyn
Televizyon Konseyi`nin yaynclara kar kararlkla yrtt ve sonu ald
faaliyetleri oktur. Konsey, sonuca ulamak iin, yaynclarn can damar reklamveren
ve sponsor kurulularla irtibata gemektedir.
lkemizde de zellikle kadn konusunda medya takibi yapan sivil toplum

kurulular bulunmaktadr. Gazete, televizyon, radyo, internet gibi kitlesel iletiim
aralarnda retilen her trl ieriin belirli amalarla ve belirli sorunsallar odanda
etkin biimde izlenmesi olarak tanmlanan medya takibiyle187, izleme raporlar
kamuoyuyla paylalmakta ve toplumsal algda farkndalk yaratma amalanmaktadr.
1990larla birlikte STKlarn medya izleme almalar, medya ieriine mdahaleci
politikalar retilmesiyle zenginlemitir. Medyay olumlu ynde dntrme amal
STKlar kadnn medyada temsili ile ilgili olumsuz politikalar, mesleki anlaylar ve
eilimleri de ortadan kaldrmak iin aba gstermektedir.188 Yaynclk alannda bu tr
STKlarn artmas herkes iin faydaldr. Bir medya yneticisine gre, STK`lar
RTK`le muhatap olabilirler ve RTK diyebilir ki Bu sonular bize STK`lar
araclyla geldi. u kadar anket, u kadar aratrma ite. Yani RTK`n elini
186
J. Keane, 2010, s.145-146.
187
188
72
glendirecek olan STKlar lazm.189 Sonuta, rahatszl len somut veriler,
reyting len sisteme ve dier taraftan hesap verdii sermayedara kar, yayncnn elini
de glendirecektir.190
Televizyon yaynlarn eletirecek bir sivil toplum kuruluunun, medya arac

olarak televizyonu kullanmas zor olacaktr. Ancak gazete, internet ve sosyal medyay
rahatlkla kullanmas mmkndr. Gnmzde ok nemli bir iletiim arac haline gelen
sosyal medya kavramyla, akla ilk olarak facebook ve twitter gelmektedir. Bu tr
paylam sitelerini kullanarak, bir mesajla milyonlarca insana ulalabilmek mmkn
olabilmektedir.191 Burin Tarhann baz STKlarla sosyal medya kullanm konusunda
yapt grmelerden, sosyal medyann, maliyetinin az olmas, konuyla ilgili bir hedef
kitleye ulama ans vermesi ve bylece ulalan kiilerin aktif davranabilmesi, karlkl
etkileime izin vererek geribildirim salamas ve bu etkileimin sorunun zmne
ilikin projelerin gelitirilmesine katk salamas gibi zellikleri ne kmaktadr:192
Hayal Akademisi Kurucu Orta Ercment Bykenere gre Geleneksel

mecralar ile online sosyal platformlar karlatrdmz en nemli nokta,
etkileim yaanyor olmas. Tek tarafl iletiim yaplan mecralarn dnda,
gnmzde diyaloga dayal iletiim, STKlar iin kendilerini tam anlamyla ifade
edebilmek adna tam da ihtiyalar olan bir mecradr.
Greenpeaceden Erhan okkeeciye gre; Sosyal medyann gc ancak TV ile

kyaslanabilir dese de sosyal medyayla ulalan bireylerin TV ile ulalandan ok
daha aktif olduunun altn iziyor ve sosyal medya olmasayd kampanyalarn bu
kadar baarl olmayacandan emin.
AEV`den Asl Karabulut sosyal medyann, kstl btelerle alan STKlara,

davalarn geni kitlelere tantma imkn saladn vurguluyor. Sosyal medyann
189
BASAGM, 2008, s. 278.
190
a.g.e., s.278.
191
Arap baharnda milyonlarn facebook ve twitter mesajyla toplandna ilikin baknz Mehmet Emin
Babacan, rfan Halak ve smail Hira, Sosyal Medya ve Arap Bahar, Akademik ncelemeler Dergisi,
Cilt:6, Say:2, 2011, s.63-69.
192
Burin Tarhan, Sosyal Medya STK`lar in Bulunmaz Nimet,
http//www.webrazzi.com/2011/06/22/sosyal-meya-stk (14.06.2012)
73
salam olduu ift ynl iletiim, paydalarmzdan faaliyetlerimizle ilgili geribildirim
almamz salyor. Bu geribildirimler programlarmzn iyiletirilmesinde faydal oluyor.
diyerek, sosyal medyann nemli bir avantjnn altn iziyor.193
Sonu olarak, bilinli izleyicilerin, sivil toplum olarak seslerini etkili bir ekilde
duyurmas, kaliteli bir yaynclk iin arttr. Demokratik bir toplumda bunun salanmas
mmkndr. nk eitim seviyesindeki ykselme, halk daha fazla ilgi talep eden ve
hakkn arayan bir konuma getirmitir. Vatanda, iyi medya hizmetlerinin ne kadar
nemli olduunu kavramtr. Medya tketicileri, yaynlar konusunda bir eyler
yapabileceklerinin farkna varmaktadrlar. te yandan, TV alanlarnn eitim seviyesi
de ykselmitir ve ok daha fazla insan kalitenin kr getirdiinin farkna varmtr.194
193
a.g.k.
194
74
NC BLM
EBEVEYN TELEVZYON KONSEY
(PARENTS TELEVISION COUNCIL)
Ebeveyn Televizyon Konseyi (ETK), ABDnde elence sektrnde sorumluluk

anlaynn gelimesi iin faaliyet gsteren bir medya izleme rgtdr. ETKnn slogan
nk ocuklarmz zliyor195 eklindedir. Bu slogan, Konseyin kurulu amacn da
ok gzel bir ekilde ortaya koymaktadr. Konsey, bata televizyon olmak zere, sinema
ve video oyunlarnda artan oranda yer verilen cinsellik, iddet ve kfrl dilin zararl
etkilerinden ocuklarn korunmasn amalamaktadr.
ABD apnda yaklak 1,3 milyon yeye sahip olan Konsey, elence sektrnn
tm taraflaryla (televizyon yapmclar, yaynclar, servis salayclar ve hatta
sponsorlarla) iletiime geerek ocuklara ynelik zararl ve olumsuz mesaj akn
durdurma abas ierisindedir. Bunu yaparken, Amerikan ailelerinin sesi olarak
dorudan kendisi harekete getii gibi, salad bilgilerle ailelerin harekete gemesine
de yardmc olmaktadr. Konsey, sinema, mzik, video oyunlar gibi elence rnlerinin
yan sra, Prime Time Elence Takip Sistemiyle televizyon ov programlarn yakn
takibe almakta ve olumlu/olumsuz ierikler hakknda detayl bilgi vermektedir. Bu
bilgilere dayanarak hazrladklar eitli deerlendirmeleri, aratrma raporlarn ve haber
bltenlerini internet sitelerinde yaynlamaktadr. ETKnn yaynlar Amerikan medyas,
reklamverenler ve aileler tarafndan yakndan takip edilmektedir.
195
Because Our Children Are Watching! , 0http://www.parentstv.org/PTC/aboutus/main.asp, (03.02.2012)
75
3.1 MSYONU
ETKnn temel grevi, Amerikan halknn olumlu ve aile deerlerine saygl

televizyon program ihtiyacna cevap vermek iin elence sektrndeki ahlakl ve
sorumlu yayn anlayn desteklemek ve bu anlayn yerlemesine yardmc olmaktr.196
Bunu yaparken de ncelikle prime time saatlerde yaynlanan TV programlarnn genel
izleyici kitlesine uygun ve aile dostu olmas iin almaktadr.
ETK, zellikle yaygnl ve gl etkisinden dolay televizyonda, srekli artan

oranda yer verilen cinselliin gerek grsellikle gerekse diyaloglarla ok ak bir ekilde
sunulmasndan, saldrgan ieriklerden ve kfr/mstehcen dil kullanmndan
vazgeilmesi iin uramaktadr. ETK, daha ok karasal yayna odaklanmaktadr. nk
karasal yaynclkta kamu frekanslar kullanlmakta ve bu sayede milyonlarca eve bir
televizyon ve geniletilmi temel kablolu yaynlar araclyla kolayca girilebilmektedir.
Bu nedenle aileler genellikle iki eyden ikyet etmektedirler:197 1) Karasal yayn

ve geniletilmi kablolu yaynla olumsuz programlarn evlerine rahata girmesinin
kanlmaz olmasndan; 2) Bu durumun ailelere, aile dostu programlarn zor bulunduu
bir ortamda, ocuklarnn izleme alkanlklarn 7 gn 24 saat kontrol etme sorumluluu
yklemesinden. Dolaysyla ETK, salad bilgi kaynaklaryla, ocuklarnn izleme
alkanlklarnda bilinli hareket etmek iin uraan ailelerin bir nevi can simidi
olmaktadr.
ETK, ocuklarnn izleme alkanlklarn takip etmede en byk sorumluluun

ebeveynlere dtnn farkndadr. Fakat oyuncular, yazarlar, yapmclar, mzisyenler,
oyun-reticileri ve reklamverenlerin Amerikan kltrnn ekillenmesinde ok nemli
bir rol oynadklar, bu nedenle dikkatli davranmalar gerektii konusunda da srarcdr.
Televizyonda gereksiz yere kullanlan cinsellik, kt dil ve iddetin (ayn zamanda
nemli kiileri, kahramanl ve dini kmseyen hikye ve diyaloglarla) ocuklar
zerinde olumsuz etkilere sahip olduunu srekli vurgulamaktadr.
196
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp#What is the PTCs mission (03.02.2012)
197
a.g.k.
76
ETK, sadece kt ierikli programlarn kaldrlmas iin uramakla kalmayp,
ayn zamanda iyi ierikli programlarn da desteklenmesi iin aba sarf etmektedir. Bu
adan en byk baars, esasen aile dostu programlarn desteklenmesi iin
kamuoyunun sesinin medya yneticileri, reklamverenler, kamu yneticileri ve
Hollywooddaki yaratc ekip tarafndan duyulmasn salamasdr. ETK bu abalaryla,
rnein olumlu deerlere nem veren ITV kanalnn Doc ve CBS kanalnn Joan of
Arcadia ovlarnn korunmas ve Coupling, Nip/Tuck ve Skin gibi ovlardaki
saldrgan ieriin bitmesi iin abalamaktadr.198
3.2 KURULUU
Ebeveyn Televizyon Konseyi, muhafazakr aktivist ve Medya Aratrma

Merkezinin (Media Research Center- MRC) kurucusu ve bakan L. Brent Bozell III
tarafndan 1995 ylnda kuruldu. Merkezi Los Angelesda bulunan Konseyin temelleri
Carlton Heston, Michael Medved gibi elence sektrnde alan danma kurulu
yelerinin de bulunduu zel toplantlarla atld. 1995 ylnda balayan bu toplantlarn
ilk meyvesi, 1995-1996 yayn dnemi iin hazrlanan Prime time TV Aile Rehberinin
yaynlanmas oldu. Bu rehberle, prime time programlarda ve elence sektrnde
sorumlu ve ahlakl yaynlarn neminin anlalmas amaland. 1996 ylnda, Joe
Lieberman ve Lamar S. Smith gibi Kongre yelerinden de destek alan Konseyin btesi
142.000 Dolar buldu.
1998 yl Konseyin alm yl oldu. ye says 120.000e ulaan Konseye

komedyen ve Tonight Show sunucusu Steve Allenn onur bakan olarak
katlmasyla ETKnn medyada grnrl artt. Ayn yl yaynlanan Konseyin ikinci
raporu, Aile Rehberi Akll aretlerin Doruluunu sorgulamaktayd. Konseyin ilk
kampanyas olan ETKnn olumsuz ierikli bulduu programlara sponsor desteinin
198
77
kesilmesi kampanyas da ayn yl balad. Yllk btesi 1 milyon Dolara ulaan
Konseyin internet sitesi de yine 1998de yayn hayatna balad. Sonraki yllar ETK
zaman zaman maddi sorunlar yaasa da, ilerleyen blmlerde bahsedilecek eitli
kampanyalar ve yaynlara ynelik kapsaml aratrmalaryla varln etkin bir ekilde
srdrmeye devam etti. Konseyin bugn 1,3 milyonun zerinde yesi ve 34 ehirde 57
temsilcilii bulunmaktadr. Btesi 4 milyon Dolara ulamtr.199
3.3 TEKLAT YAPISI
3.3.1 Bakanlar
3.3.1.1 L. Brent Bozell III
ETKnn ykselen baarsnn ardnda, medya alannda deneyimli, sektrn

bizzat iinden gelen ve belirli bir ne sahip Danma Kurulu yeleri ve Konsey
Bakanlarnn bulunuyor olmas yatmaktadr. Bu adan kurucu Brent Bozelli tanmak
gerekmektedir. 1995-2006 yllar arasnda kurucu bakan olarak grev yapan Bozell
medyada yllardr var olan gl bir kalemdir. Bozell ayrca Medya Aratrma
Merkezinin MRCnin de kurucusu ve bakandr. 1987 ylnda kurulan MRC, Amerikan
haber medyasn takip eden en byk kurulutur. 200
Bozell, her ne kadar kendini muhafazakar olarak tanmlamasa da, muhafazakar

hareketin en etkili liderlerindendir. Bozellin babas da muhafazakar hareketin
temsilcilerinden olup, halkla ilikiler ve reklam irketi sahibidir. Dolaysyla Bozell,
aileden gelen bu iki zelliini ve evresini, medya izleme rgtlerinde etkili bir ekilde
kullanmaktadr.
199
http://www.parentstv.org/2010AR/PTC%20Annual%20Report%202010_web.pdf (03.02.2012)
200
MRC medya nyarglar terimini gnlk hayatn bir paras haline getirerek, haber medyasndaki n
yarglar gnlk takip ederek, bunlar delilleriyle birlikte NewsBusters.org (Haberalemi) adl internet
sitesinde yaynlamaktadr. http://www.mrc.org/ (04.02.2012)
78
3.3.1.2 Timothy F. Winter
2007 ylnda bakanlk koltuunu devralan Tim Winter ise medya sektrnn
hemen her alannda i tecrbesine sahiptir. 15 yl National Broadcasting Company
(NBC)de ynetici pozisyonlarnda alan Winter, program yapmcl yapm,
uluslararas ve ulusal kablolu yayn ile dijital medya blmlerinde almtr. Ayrca
Microsoft Corporationnn sahibi olduu MSNBCnin kuruluunda grev almtr.
Metro-Goldwyn-Mayer (MGM)de alan Winter, stdyolarn interaktif blnmesi ile
internet ve video oyunlar yatrmlarna nclk etmitir. FasTV Inc adl internet medya
irketinde bakanlk yapmtr. Son olarak internet protokoll yayn yapan Desktop
TVnin kurucu orta ve operasyon bakan olmutur. Winter, Konsey bakan olmadan
nce Konseyde yl yetkili mdr olarak almtr.
Dolaysyla Winter 20 yldan fazla, gerek ulusal yayn organlarnda, gerek

sonradan gelien teknolojiyle, kablolu yaynlar, internet yaynlar gibi deiik yayn
organlarnda, gerekse video oyunu gibi alanlarda tecrbeye sahip bir kiidir. Bu
tecrbenin bir sonucu olarak, ETKnn Kablo Seimi kampanyasnn fikir babasdr.201
Bu kampanyayla ailelerin kanal seme zgrl ile sadece izledikleri kanallar iin
deme hakknn olmas, yani kablo hizmeti salayan irketlerin paketlerindeki
izlemedikleri kanallar iin bo yere deme yaplmamas savunulmaktadr. Winter,
ailelerin olumsuz programlar kontrol etmesinde, Kablo Seimi kampanyasnn ok
nemli bir zm yolu olduuna inanmaktadr.
Winter ayrca, iddet ve cinsellik ieren video oyunlarnn, ocuklara olan zararl
etkinlerine dikkat ekerek, yelerden ald destein gcyle, yetikin ierikli video
oyunlarnn ocuklara, ailelerinin rzas olmadan satlmamas iin almaktadr.
201
http://www.parentstv.org/ptc/aboutus/winterbio.asp (04.02.2012)
79
3.3.2 nller Danma Kurulu
ETK, elence sektrnden ve politikadan ok sayda nl ismin yer ald

`nller Danma Kurulu` oluturmutur. Konseyin internet sitesinde yer verilen 29
kiiden bazlar unlardr:202 arkc Pat Boone, eski futbolcu Mel Renfro, aktr
Coleman Luck, mzisyen Billy Ray Cyrus, komedyen ve CBS Carol Burnett Show da
yllarn oyuncusu Tim Conway, Kansas eski Senatr ve 2008 bakan aday Sam
Brownback, film eletirmeni Michael Medved, 1980'lerin TV dizisi Dallasn yldz
Susan Howard ve ION Tv yapmcs Gary Johnson. Konseye nemli katklar olan ve
vefat eden komedyen Steve Allena Emekli Milli Onursal Bakan unvan verilmitir.
Deiik ideolojik grlere sahip elence sektr liderleri, politikac ve

brokratlardan oluan danma kurulu yelerini bir araya getiren ortak ama, ETKnn
ocuklar olumsuz programlardan korumasnda ve elence sektrnde sorumluluk
anlaynn gelimesinde yardmc olmaktr. Oyuncu, senarist, yapmc, ynetmen, talk-
show sunucusu ve yazarlar, seilmi politikaclar ve kamu kurulularnn bakanlar
olarak toplum nnde olan bu kiiler ETKnn temsilcisi olarak, televizyondaki elence
programlar ve bunlarn Amerikan ailelerine etkileri konusunda aklamalarda
bulunmaktadrlar. Televizyon ve radyoda konuarak, basna rportaj vererek, ke
yazlar yazarak, basn konferanslarnda grnerek ETKnn kampanyalarnn
tantlmasna, bilgilerin yaylmasna ve Konseye ba yaplmasna yardmc
olmaktadrlar. Ayrca ETKnn amalarn Hollywoodda temsil ederek, Konseyìn
szcln yapmaktadrlar.
3.3.3 Ynetim Kurulu
ETK Ynetim Kurulu yeleri Konseye finansal destek salamakta ve liderlik

etmektedirler. Ylda en az kere toplanan Ynetim Kurulunun u an yedi yesi
bulunmaktadr: Ynetim Kurulu Bakan Tim Winter, Pat Bone (ovmen), Philip
202
http://www.parentstv.org/PTC/aboutus/advisoryboard/main.asp (04.02.2012)
80
Friedmann (Recycled Paper Greetings Kurucu Orta), Wendy H. Borcherdt (Borcherdt
irketleri Kurucusu), Delman Coates, Michele DAmour, Scott Plakon. 203
3.3.4 Daireler
ETKda Kurucu L. Brent Bozell III, Bakan Tim Winter, Finansal ler
Sorumlusu Mark Barnes ve Genel Sekreter Melisa Henson isimleri ne kan Konsey
alanlardr. 23 alan olduu bilinen Konseyde temel daire bulunmaktadr204:
Aratrma ve Yaynlar, Hkmet ve Elence leri, Yerel rgtler. Ayrca 31 ehirde 57
ubesi bulunmaktadr.
3.3.4.1 Aratrma ve Yaynlar Dairesi
Aratrma ve Yaynlar Dairesinin temel grevi, televizyon kanallarndaki

programlar kaydetmek ve analiz etmektir. ocuklar hedefleyen mstehcenlik, kfr,
iddet ve olumsuz/zararl mesajlar ieren programlarn her bir sahnesi ve diyalogu
gnlk olarak incelenmekte ve kaydedilmektedir. ETKnn tm aratrmalar, analiz ve
yaynlar, her yl yaynlanan televizyondaki cinsellik, iddet ve kfr durumunu gsteren
eitli raporlar bu daire tarafndan hazrlanmaktadr. Kurumsal web sitesi
www.parentstv.org adresinden tm analizler ve TV ovlarna ait bilgiler cretsiz olarak
sunulmaktadr.
3.3.4.2 Hkmet ve Elence Sektryle likiler Dairesi
Hkmet ve Elence Sektryle likiler Dairesi, elence sektrnn tm

taraflaryla etkili ve zm odakl iletiim kurulmasn salamaktadr. Bu amala,
televizyon yaynclar ve yapmclar; reklamverenler ve sponsor irketler ile federal,
203
http://www.parentstv.org/PTC/aboutus/boardofdirectors/main.asp (05.09.2012)
204
http://www.parentstv.org/PTC/news/press/factsheet2.htm (05.02.2012)
81
eyalet ve yerel hkmet yetkilileri ile irtibata gemeyi hedefleyen projeler uygulanarak,
bu taraflar nezdinde giriimlerde bulunulmaktadr. Daha da ileri gidilerek, Hollywood
yaratc ekibi alanlaryla bizzat grlmekte ve sorumluluk sahibi elence
sektrnn gelimesi iin allmaktadr.
3.3.4.3 Yerel rgtler Dairesi
ETK ulusal taban inisiyatifinin ynetimini, Yerel rgtler Dairesi

gerekletirmektedir. lke apnda bulunan yerel toplum aktivistleri, hem Konseyin
ulusal giriimlerinin yerel dzeyde uygulanmasn salamakta, hem de nemli yerel
sorunlarn ulusal apta duyurulmasna yardmc olmaktadrlar.
3.3.5 ubeler
ETKnn gcnn nemli bir ksmn taban hareketi oluturmaktadr.205 1,3

milyon yenin oluturduu 57 ubesiyle, ETKnn projeleri yerel dzeyde de etkili
ekilde savunulabilmektedir. Konseyin, misyonunda kararl gnlllerden oluan bu
ubelerin balca faaliyetleri ise unlardr:
- Yerel yneticilerle grmeler yapmak
- Yerel yaynlarda yazlar yazmak
- Yerel festival ve fuarlarda sergi amak
- ube yetkililerinin kiliseler veya sivil toplum rgtlerinde ETK hakknda bilgi
vermesi
- Ktphaneler, ocuk doktoru vs. gibi yerlere bror brakmak
- Medyayla ilgili konferanslara ve ulusal toplantlara katlmak
- Kendi ehirlerindeki reklamverenlerle bulumak ve hissedar toplantlarna
katlmak
205
http://www.parentstv.org/PTC/grassroots/main.asp (05.02.2012)
82
- Toplum standartlarn konumak zere yerel kanal yneticileriyle iletiime
gemek
- Aratrmalar ve gizli mteri faaliyetleri yapmak (Video oyunlar kampanyasna
ynelik)
Ksacas, ubeler yerel dzeyde Konseyin szcln yapmaktadr.
3.4 BTE VE KAYNAKLAR
Yllk ortalama 4 milyon Dolar bteye sahip ETKnn gelirinin nemli bir
ksmn balar oluturmaktadr. ok dk bir ksmn ise, kiralar, yatrmlar ve zel
programlardan salanan gelirler oluturmaktadr. Giderlerin en nemli kalemi ise
aratrma ve yayn giderleridir. (Ek 1: 2010 Finansal Durum Tablosu) 206
3.5 YRTLEN ALIMALAR
ETKnn misyonunu gerekletirirken kulland birinci yntemi

bilgilendirme/eitme olarak kabul edersek, ikinci yntemini de aileleri zararl yaynlar
karsnda tepkilerini ortaya koymalar iin harekete geirmek olarak tanmlayabiliriz.
Bu balamda, Konseyin almalarn be ana balk altnda toplamak mmkndr:
Elence Analiz rnleri, Ke Yazlar, Aratrmalar ve Raporlar, Kampanyalar ve
dller. Ancak bu almalara gemeden nce, Konseyin tm bu almalarn besleyen
temel kayna, yani Elence Takip Sistemini bilmek gerekmektedir.
206
83
3.5.1 Elence Takip Sistemi
ETK Elence Takip Sistemi (Entertainment Tracking System-ETS) ok basit bir

tanmla her gn 20:0023:00 saatleri arasnda yaynlanan prime time elence
programlarnn kaydnn yapld bir sistemdir. Yaynlar kayt altna alnan kanallar
karasal veya kablolu yayn yapan ABC, CBS, Fox, NBC, ITV, UPN ve WB kanallardr.
Bu kanallardaki prime time ovlar her gn kaydedilmekte, ertesi gn ETK elence
analiz ekibi tarafndan izlenmekte ve saldrgan cmleler ve cinsel dokundurmalar deifre
edilmekte, cinsellik, kfr ve iddet ieren sahneler detayl bir ekilde not alnmaktadr.
Analiz ekibi, inceledikleri programlarda yaynlanan reklamlar da tek tek
kaydetmektedir. Bylece, gerektiinde hangi reklamverene ulalaca konusunda bir
bilgi birikimi olumaktadr. Ayrca reklamveren kaytlar, Konseyìn yln en iyi ve en
kt reklamverenini belirlemesinde kullanlmaktadr.
ETK, 1998 ylnda balad bu almayla bugn 100.000 saatten fazla elence
program kaydna sahiptir.207 Bugne kadar 15.000 zerinde VHS kaseti kullanlmtr.
Yeni kaytlar DVDye yaplmakta olup, VHSlerin DVDye aktarm da srmektedir.
Bylece kullanm, ulam ve kalitesi daha iyi bir ariv oluacaktr.
ETK analiz ekibinin ortaya koyduu bilgiler, e-mail raporlar, aylk bltenler ve
derinlemesine almalar olarak derlenmektedir. Ayrca dzenli basn aklamalarnda,
uyar duyurularnda ve sponsor firmalarn programn ierii hakknda
bilgilendirilmelerinde kullanlmaktadr. ETK aratrmalarnn gvenirlilii ile gerek
sektr tarafndan gerekse toplum tarafndan kabul grmesini bir adan sahip olduu bu
sisteme borludur.
207
http://www.parentstv.org/PTC/publications/insider/2002/IAarchive.asp (07.02.2012)
84
3.5.2 Elence Analiz rnleri
3.5.2.1 Prime Time TV Aile Rehberi
ETKnn ailelere en byk hizmetlerinden biri Prime Time TV Aile Rehberidir.

Bu rehberde Konsey, ABC, CBS, Fox, NBC, CW kanallar ile kablolu yaynlardan
setikleri sitkom ve dizilerin profillerini karmakta ve ocuklar iin uygun olup
olmad hakknda bilgi vermektedir. Bunu yaparken, trafik klarn (Krmz, Sar,
Yeil) rnek alan bir snflandrma sistemi kullanlmaktadr. Programda kullanlan dil,
iddet ve cinsellik ile programn genel konusu temel alnarak bu ovlarn ocuklar iin
uygunluu Tablo 3.5.2.1de aklamalar verilen renklerle derecelendirilmektedir.
(Detayl Derecelendirme emas EK-2de yer almaktadr.)
Tablo 3.5.2.1 Snflandrma Sistemi Aklamalar208
ov gereksiz cinsellik, ak diyaloglar, iddet veya mstehcen

Krmz dil iermektedir ve ocuklar iin uygun deildir.
Aile-dostu ov, geleneksel deerleri ieren sorumluluk sahibi
Yeil yayn yapmaktadr.
ov yetikinlere ynelik konular ve konumalar iermektedir,
Sar genler iin uygunsuz olabilir.
Henz ETK tarafndan snflandrlmad.

Lacivert
Prime Time TV Aile Rehberi, ailelerin bilinli izleme kararlar verebilmesi iin
gerekli tm detaylar ieren bir kaynak niteliindedir. Rehberde, yukarda adgeen
kanallarda yaynlanan tm ov programlar ve diziler hakknda grnt detaylar ile
208
http://www.parentstv.org/PTC/familyguide/main.asp (07.02.2012)
85
blme ilikin zet sunulmaktadr. Bu rehberin hazrlanmasnda, her blm sanatsal
adan deil, ierik olarak ve genel izleyici kitlesine uygunluu temel alnarak
deerlendirilmektedir.209
ETK, internet sitesinden cretsiz olarak sunduu bu hizmetle, takip edilen

kanallarda 20:00-23:30 saatleri arasnda yaynlanan tm ovlar hakknda bir haftalk
bilgiyi, gn gn trafik klarna gre renklendirilmi izelgeler ve programlarn
ieriine ilikin genel bilgiler olarak ayr ayr yaynlamaktadr (EK-3). Tabloda yer alan
programlarn zerine tklandnda o programa ilikin detayl bilgiye ulalabilmektedir.
ETKnn internet ana sayfasndan da televizyon programlar ve sinema filmlerinin
deerlendirmelerine kolayca ulalabilmektedir. Buna ek olarak, izlenebilecek aile dostu
program nerileri de bir haftalk liste eklinde sunulmaktadr.210
ABDde prime time programlarn ierii zerine kapsaml bir ekilde hazrlanan
tek alma olan bu rehber, aile dostu konular ieren programlar net bir ekilde ortaya
koymaktadr. Buradaki mesaj ise ok aktr: Ebeveynler, ocuklarnn televizyonda ne
izlediini takip edebilmeleri iin bilgilendirilmelidirler. Konsey, ailelere program ierii
hakknda eletirel bilgiler sunarak, onlarn uygun kararlar almalarna yardmc olmaya
almaktadr.
3.5.2.2 Haftann En yisi En Kts
Ebeveyn Televizyon Konseyi, 2006 ylndan bu yana aile dostu olmas

bakmndan haftann En yi Karasal Program, En Kt Karasal Program ve En
Kt Kablolu Programn belirleyerek, haftalk elektronik bltenle (E-Alert) yelerine
bildirmektedir.211 Bu hizmetin amac, olumlu mesajlar ieren ve ailecek izlenebilecek
209
a.g.k.
210
http://www.parentstv.org/ptc/parentsguide/printable.htm (07.02.2012)
211
http://www.parentstv.org/ptc/publications/bw/welcome.asp (07.02.2012)
86
ocuk-dostu programlar ile olumsuz ierikli ve ocuklar iin tehlikeli olan programlar
hakknda ailelere bilgi vermektir.
ETK, setii programn niin en iyi veya en kt olduuna, yaynlanan blmn

zetini detayl bir ekilde vererek ve kararn gerekesini sunarak aklk
getirmektedir.212 Seilen dizi veya ovdan grntl olarak ksa bir blm de ayrca
sunulmaktadr. rnein 3-10 ubat 2012 tarihlerinde yaynlanan programlar iinde
haftann en iyi program ABC kanalnda yaynlanan The Middle213 dizisi, haftann en
kt program NBC kanalnda yaynlanan Super Bowl 46 Yar Final ovu214, haftann
en kt kablolu program MTVde yaynlanan I Just Want My Pants Back215 dizisi
olmutur.
Anne, baba ve ocuktan oluan Heck ailesinin maceralarnn anlatld The

Middle dizisinin 1 ubatta yaynlanan blmnde, aile ii otorite kavram mizahi bir
ekilde ele alnmaktadr. Hikaye genelde ocuklarn okul ve aile sorunlar zerinden
rlmtr. Aile yeleri birbirlerine sorunlarnn zmnde yardmc olmaktadr. Bu
nedenle dizi Haftann en iyi program seilmitir. 5 ubat tarihinde yaynlanan Super
Bowl 46 Yar Final ovunun en kt program seilmesinin nedeni ise Madonnann
ovu srasnda ona elik eden ngiliz rap arkcs M.I.A I dont give a sh.. eklinde
kfr ierikli sz sylerken el hareketi de yapmasdr. ETK, deerlendirmesinde
nlenmesi mmkn bu hareketin yaynlanmasn tamamen sorumsuzca bir davran
olarak nitelendirmektedir. Kablolu yaynn en kts I Just Want My Pants Back
dizisi ise genler arasnda daha ok seks muhabbetleri zerine kurulmu bir dizidir.
Belirli bir hikayesi olmayan dizide tuhaf ve ok ak bir ekilde seks konumalar ve
grntleri yer almaktadr. 5 ubat akam 22:30 da yaynlanan blmnde
diyaloglardan da rnek verilerek dizi Haftann En Kt Kablolu Program seilmitir.
212
http://www.parentstv.org/PTC/publications/bw/2012/0210best.asp (07.02.2012)
213
a.g.k.
214
http://www.parentstv.org/PTC/publications/bw/2012/0210worst.asp (07.02.2012)
215
http://www.parentstv.org/PTC/cable/2012/0210.asp (07.02.2012)
87
3.5.2.3 E-Alerts (Elektronik Blten)
ETKnn internet sitesinden e-mail adresi ve posta kodu yazarak, Konseyin

elektronik posta uyarlarna (e-alerts) yani elektronik bltenine cretsiz ye
olunabilmektedir.216 Elektronik bltenle yelere gnderilen mesajlar drt balk altnda
toplanmaktadir: Weekly Wrap, Action Alert, Breaking News, Message from Tim
Winter.
Her cuma gnderilen Weekly Wrap, haftalk blten niteliindedir. Bltende,

geen haftann en iyi ve en kt programlarna; TV, sinema ve DVD iin izleme
nerilerine ve haftann gelimelerine ilikin genelde 4-5 habere yer verilmektedir.
kincisi, Action Alertler, bir gelime zerine, rnein televizyonda yer alan kt bir
program zerine, yelerin gerek yaynn yapld TV kanal ve FCC nezdinde ikayet
formu doldurmalar, gerekse programa sponsor olan firmalara ikayet dilekesi
doldurmalar eklinde harekete gemeleri iin gnderilen mesajlardr. Bu mesajlarda
ou zaman bir sayfaya ynlendiren link sunularak, deitirilebilir rnek metnin ve
doldurulmas gereken kiisel bilgilerin yer ald bir sayfayla ikayet ilemi
kolaylatrlmaktadr. Bylece elence sektrnn tm taraflarna, resmi kurumlar da
dahil olmak zere, yelerin olumsuz bir program hakknda seslerini duyurmas
salanmaktadr. ncs, son gelimelere ilikin mesajlar ieren Breaking News dir.
Drdncs ise Message From Tim Winter adl, ETK bakan adna gnderilen bilgi
notlardr. Bu notlar, bir TV programna ilikin olduu gibi ETKnn yeni almalarna,
216
http://www.parentstv.org/PTC/publications/ealerts/welcome.asp (07.02.2012)
88
sre giden kampanyalarna veya elence sektrndeki herhangi bir gelimeye (rnein
mahkemedeki davalara) ilikin de olabilmektedir.
3.5.2.4 ETK Insider Blteni
ETK Insider Blteni, ETKnn en az 15 Dolar yardm yapan 100.000in zerinde

destekleyicisine gnderdii aylk bltendir. Bltenle, yerel dzeydeki gnlllerin
eitilmesi ve harekete geirilmesi amalanmaktadr.217
ETK Insider, Konseyin devam eden kampanyalar hakknda detayl bilgiler,

gerekletirilen toplantlar ve etkinlikler hakknda aklamalar ile yeni yaplacak
almalar ve zel raporlar hakknda nbilgiler iermektedir. Ayrca, gnderilen
bltenlerde nllerle yaplan rportajlara da yer verilmektedir. ETK Insider, yelerin
elence sektrn yakndan takip edebilmeleri iin gerekli bilgiler ve aralar
sunmaktadr.
3.5.3 Ke Yazlar
ETKnn internet sitesinde iki kiinin ke yazlarna yer verilmektedir. Kurucu

Brent Bozell III ve film eletirmeni Rad Gustafson. Bozellin Medya Aratrma
Merkezinin internet sitesinde Bozells Column218 bal altnda drt gnde bir
yaynlanan yazlarna ETK internet sitesinden de ulamak mmkn olmaktadr. Bozell
daha ok siyasi konular olmak zere, medyaya ilikin yazlar da yazmaktadr.
217
http://www.parentstv.org/PTC/publications/insider/insider3-08.pdf (07.02.2012)
218
http://archive.mrc.org/bozellcolumns/archive.aspx (07.02.2012)
89
Film eletirmeni Rad Gustafsonnn yazlar ise Parenting The Media219
balnda, ETKnn internet sitesinde 2008 ylndan beri yaynlanmaktadr. Gustafson
bu sayfada, zaman zaman vizyondaki filmler veya televizyonda yaynlanan sinemalar
hakknda, ebeveyn gzyle ve bir film eletirmeni olarak yazlar yazmaktadr.
Gustafson, filmlerin yan sra, TV izleme alkanlklar ve gncel medya sektr
konularna ilikin de yazmaktadr.
2007-2010 yllar arasnda yaynlanan TV Trend Raporlar220 ise Konsey

Analiz Ekibinin katklaryla Christopher Gildemeister tarafndan hazrlanmaktadr. Bu
yazlarda, ABC, CBS, Fox gibi takip edilen kanallarn yeni yayn dnemleri
deerlendirildii gibi, yaynlanan programlarn ieriklerinde veya konularnda ne kan
eilimlere ilikin bilgilere yer verilmektedir. Prime timeda yaynlanan bir program da
eletirilebilmektedir.
3.5.4 Aratrma ve Raporlar
Ebeveyn Televizyon Konseyi, elence sektrndeki cinsellik, iddet ve kfrl

dilin artna ilikin nemli eletirel aratrmalar ve yaynlar retmektedir. Bu
aratrmalar ailelere cretsiz olarak sunulmaktadr.
En son 2011 ylnda yaynlanan MTVde Gereklik: MTV Reality ovlarda

Cinsiyet Karakterleri` aratrmasnda ETK, MTV kanalnda yaynlanan ve 12-17 ya
grubu genler arasnda prime timeda en ok izlenen drt reality ov programndaki
cinsiyet tiplemelerini analiz etmitir. Bu programlar unlardr: Jersey Shore, Real
World, Teen Mom 2 ve 16 and Pregnant. Reality programlaryla genlere ne tr
mesajlar verildiinin sorguland aratrmann bulgular hi i ac deildir.221
Gerein ok dnda olarak, bu programlarn sert, aalayc, kmseyici ve
219
http://www.parentstv.org/PTC/publications/rgcolumns/main.asp (07.02.2012)
220
http://www.parentstv.org/PTC/publications/TVTrends/main.asp (07.02.2012)
221
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/MTV-RealityStudy/main.asp (07.02.2012)
90
cinselletirilmi konumalar sunduu ortaya kmtr. Elenmek iin bu tr programlar
izleyen genlerin konuma ve davranlarnn televizyon tarafndan ynlendirildii
gerei ise bu sonular daha vahim klmaktadr.
Aratrmada, drt ovun en son sezon yaynlarnn tamam u sorular

erevesinde incelenmitir: Kullanlan dil (cinsel ierikli veya cinsel ierikli deil),
konumann tonu (kltc, pozitif, ntr), kullanlan kfrler ve kime yneltildii
(kadn, erkek veya kendine). Bulunan sonulardan bazlarna aada yer
verilmektedir:222
Kadnlarn kendilerine syledikleri szlerin sadece %24 olumlu.

Kadnlararas pozitif konumalar genelde d grnleri, baarlar ve
duygular zerine.
Genellikle kadnlar, erkeklere gre daha aalayc konumakta.
Erkeklerin kendi aralarnda kullandklar kelimeler tamamlayc iken
(rnein, byk adam, sper kahraman, adamm, kazanan vs.), kadnlar
kendileri iin daha ok onur krc kelimeler kullanmakta ( rnein cad,
plk, sr***, kemirgen).
Kadnlar, seks ve detaylar hakknda erkeklerden daha fazla konumakta.
Kadnlar ve erkeklerin diyaloglarnn %88i seks hakknda olmasna ramen,
bekaret %0.2, doum kontrol %1.4 ve cinsel yolla bulaan hastalklar %2
orannda konuulmakta.
2011 ylnda yaplan bir dier aratrma ise izgi Filmler Hi Komik Deil:
Prime time Animasyon Programlarnda Cinsellik, Uyuturucu ve Kfr balkldr. Bu
aratrma, Nielsen Medya Aratrma irketince yaplan bir aratrmann 12-17 ya aras
ocuklarn en ok izledii animasyon programlarn MA (Mature Audience)
kategorisinde, yani yetikin ierikli programlar izlediklerini ve bu programlarda
222
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/MTV-RealityStudy/MTVRealityStudy_Dec11.pdf
(07.02.2012)
91
cinsellik, kfr ve her trl kt alkanlklarn ciddi oranda konu edildiini ortaya
koymas zerine yaplmtr.223 Konsey, Disney Channel, Cartoon Network,
Nickelodeon, Nick At Nite ve Adult Swim kanallarnda 21 Mart- 14 Nisan 2011 tarihleri
arasnda prime timeda yaynlanan programlarn ieriklerini ve reklamlar incelemitir.
Deiik programlardan toplam 123 blmlk izleme yaplm ve 57 saat 20 dakikalk
yaynda 1487 kere cinsellik, uyuturucu ve kfrn aka kullanld tespit edilmitir.
ocuklar iin masum grnen izgi filmlerden elde edilen bu sonu ebeveynlerin
endielerini artrmaktadr. Aratrmann baz bulgular aada verilmektedir:224
680 cinsellik sahnesinde cinsel iliki, mastrbasyon, sbyanclk, pornografi

ve fuhu tr sahnelere yer verilmitir.
Kokain, esrar, uyuturucu, alkol gibi eitli uyuturucu kullanmlarna 208
sahnede aka yer verilmitir.
TV-PG (Parental Guidelines- Ebeveyn Rehberliinde) ve TV-14 (14 ya
st) iaretli programlarda 565 sahnede aktan kfr edilmitir.
TV-PG iaretli programlarn %85i, TV-14 iaretli programlarn %64
cinsellik ierdii halde S(Sex) uyar iareti kullanlmamtr.
Programlarda yetikin (TV-MA) iaretli sinema, DVD filmleri ve TV
programlarnn reklamlarnn yapld tespit edilmitir.
ETKnn, televizyon yaynlarnn ocuklar ve genler zerindeki etkilerini incelemek

zere yapm olduu baz aratrmalar yle sralayabiliriz:225
- MTVde Gereklik: MTV Reality ovlarda Cinsiyet Karakterleri (Reality on
MTV: Gender Portrayals on MTV Reality Programming-2011)
- izgi Filmler Hi Komik Deil: Prime time Animasyon Programlarnda
Cinsellik, Uyuturucu ve Kfr (Cartoons Are No Laughing Matter: Sex, Drugs
and Profanity on Prime time Animated Programs-2011)
223
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/animation/main.asp (7.2.2012)
224
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/animation/Report.pdf (7.2.2012)
225
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/welcome.asp (3.2.2012)
92
- Cinselletirilmi Gen Kzlar: Byl Perdenin Yeni Hedefi (Sexualized Teen
Girls: Tinsel Town's New Target-2010)
- Internet Videosunu zmek: Sorular, Cevaplar ve Ebeveynler in Rapor
(Untangling the Web of Internet Video: Questions, Answers, and a Report Card
for Parents -2010)
- Kfr Yaam Alan: Televizyondaki Kt Dili Be Yllk Karlatrma (A Habitat
for Profanity: A Five-Year Comparison of Foul Language on TV - 2010)
- Kadn Tehlikede: TVnin Rahatszlk Veren Yeni Hikaye Eilimlerine Bir Bak
(Women in Peril: A Look at TV's Disturbing New Storyline Trend 2009)
- En yi ve En Kt 10 Reklamveren (Top 10 Best and Worst Advertisers - 2009)
- En yi ve En Kt 10 Reklamveren (Top 10 Best and Worst Advertisers - 2008)
- En ok zlenen 20 TV ovu (PTC Ratings for the Top 20 Most Popular TV
Shows 2008)
- Kfr almas (Profanity Study - 2008)
- Yeni Tube (The "New" Tube - 2008)
- Mutlu Son Deil (Happily Never After - 2008 )
- Video Oyunlar Gizli Alveri Sonular (Video Game Secret Shopper Results
2008)
- Alarm Veren Aile Saatiocuklara Yer Yok (The Alarming Family Hour...No
Place for Children 2007)
- Yalandan Snflandrma II (The Ratings Sham II 2007)
- Elenirken lmek: Prime time Yaynlarda iddet (Dying to Entertain: Violence
on Prime time Broadcast TV - 1998-2006)
- nan Kutuda: Elence Televizyonu ve Din zerine Bir Aratrma (Faith in a
Box - A Study on Entertainment Television and Religion - 2005-2006)
- Kuzu Grnmnde Kurtlar: ocuk Televizyonunun erik Analizi (Wolves in
Sheep's Clothing: A Content Analysis of Children's Television)
- MTV Smut Peddlers: Cinsellik, Uyuturucu ve Alkolle ocuklar Hedef Almakta
(MTV Smut Peddlers: Targeting Kids with Sex, Drugs and Alcohol)
93
ETK, kendi aratrmalarn destekleyici ve medya sektryle ilgili olarak
hazrlanm her trl rapor ve aratrmaya da internet sitesinde yer vermektedir.
Amerikan Psikoloji Dernei, Pediatrics vs. gibi salk rgtleri tarafndan hazrlanan TV
yaynlarnn insan salna etkilerine ynelik yaynlar; medya zerine alan sivil
toplum rgtlerinin programlar zerine yapt aratrmalar; mzik, video oyunlar ve
filmlere ilikin bilimsel aratrmalara Konsey sitesinde link verilerek226, ailelerin farkl
bilgilere de ulamas salanmaktadr.
3.5.5 Kampanyalar
3.5.5.1 Etik Yayn (Broadcast Indecency)
Etik Yayn kampanyas, ETKnn karasal ve temel kabloluda yer alan prime
time televizyon yaynlarnn etik olmayan programlardan kurtulmas iin balatt bir
kampanyadr. Televizyon yaynlarnn ABDde genel anlamda aile-odakl olduu
varsaymnn geerli olduunu belirten Konsey, zellikle bugnn prime time televizyon
programclnn tm itibariyle aileler iin neredeyse tamamen uygunsuz ierikli
olmasndan ikyet etmektedir.227 Amerikan ailelerinin deer yarglarna dman
nitelikteki prime time yayncln, ebeveynlerin alternatif elence imknlar bulmalarn
ve ocuklarn korumalarn ok zorlatrd vurgulanmaktadr.
ETK, kanallarn kamu frekanslarn kullandklarn ve bu nedenle cretsiz

sunulan karasal yayncla her yatan ocuun erimesinin mmkn olduunun altn
izerek kamu malnn kamu yararna uygun kullanlmas gerektiini belirtmektedir.
Frekanslar kamu mal durumundadr ve sz konusu kamu malnn kullanmnn ilkelerini
belirleyen ABDnin 1934 Sayl letiim Kanununa gre, programlar "kamu yararna
226
http://www.parentstv.org/PTC/outsidestudies/main.asp (14.02.2012)
227
http://www.parentstv.org/PTC/fcc/main.asp (14.02.2012)
94
uygun olmak durumundadr.228 Kamu yararndan kast, millete, ortak olarak
tanmlanm iyi ve yararl deerlere hizmet edilmesidir.229
Mstehcen veya uygunsuz programlarn yaynlanmas ABDde Federal bir hukuk

ihlalidir. Mstehcen konuma yasalarda dorudan korunmamakla birlikte, bu tr
programlarn saatleri nemlidir.230 Amerikada Anayasa Mahkemesi, hibir zaman
yaynclarn mutlak manada kamu yararna kar ne isterseler yaynlama hakkna sahip
olduklar gibi bir anlay iinde olmamtr. Dolaysyla, nihai yarg organna gidecek
bu balamdaki bir itirazn neticesiz kalaca deerlendirilebilir.231 Bu durum, TV
yayncl zerinden toplumun ahlakn zedeleyecek programlarn durdurulmas iin
srdrlen kampanyalarn etkinliini arttran yasal bir zemin oluturmaktadr. Bu sayede
ETK, tespit ettikleri olumsuz yaynlara kar gl bir uygulama imkan elde etmi
olmakta ve yelerini bu tr yaynlara kar harekete geirmektedir.
Bu kampanya erevesinde ETK, ocuklarn izlemesi iin uygun olmayan

yaynlar tespit ettiinde, bu programn sorumlu yayn yapmas iin her yolu
denemektedir. yelerine ivedi bir mail gndermekte veya internet sitesinden olumsuz
olay hakknda duyuruda bulunmaktadr. yelerin FCC, ilgili kanal ve reklamverenler
nezdinde ikayette bulunmalar iin yol gstermektedir. Bu ikayetlerin sonulanmas
iin takipiliini Amerikan senatosu dahil her ortamda yapmakta, gerekirse hukuksal
mcadeleye girip dava amaktadr. FCCnin daha etkili almas, gerekli yasal
dzenlemelerin yaplmas ve alan davalarn olumlu sonulanmas iin uramaktadr.
ETKnn duyarllnn boyutlarn ve aileleri nasl harekete geirdiini ortaya

koymak asndan Super Bowl rnek olayna ksaca bakabiliriz. Super Bowl, yani
Ulusal Futbol Ligi (National Football League-NFL) Final ma organizasyonu, dnyann
228
http://it.ojp.gov/default.aspx?area=privacy&page=1288#contentTop (14.02.2012)
229
230
http://www.fcc.gov/guides/obscenity-indecency-and-profanity (14.02.2012)
231
95
en nemli spor organizasyonlarndan birisidir. 2012 ylnda 5 ubat Pazar akam
gerekleen organizasyonun lke apnda ortaya koyduu ekonomik hareketlilik, kayda
deer oranda yksektir.232 2012 ylnda 46.s gerekletirilen Super Bowl finali,
kran Gnnden sonra en fazla yiyecek iecek tketilen gn olarak
deerlendirilmektedir.233 Ulusal bir bayram gibi byk bir enlik havasnda gerekleen
organizasyonda, reklam pastas da nemli oranda byktr. 2012 ylnda NBC kanalnda
yaynlanan karlamada, irketlerin en yaratc reklamlarnn yaynland 30 saniyelik
reklam spotlarnn bedeli ortalama 3,5 milyon dolar bulmutur.234 111 milyondan fazla
seyirciyi ekran bana kilitleyen ma arasnda Madonna, yeni kard Give Me All
Your Luvin adl single albmn tantmak iin 12 dakikalk bir ov sergilemitir.
Amerikan halknn neredeyse yarsn ekran bana kilitleyen Super Bowlu ETK
asndan nemli klan nokta, karlamann ailecek izlenmesidir. 2004 ylndaki Super
Bowl ovunda sahneye kan Janet Jacksonn plak gsnn grnmesinden sonra,
her yl byle uygunsuzluklarn olmamas ynnde hassasiyet gsterilmektedir. ETK,
ayn ekilde 2012 ylnda da hassasiyetlerini Ulusal Futbol Ligi (NFL) temsilcilerine
iletmi ve onlardan, Madonnann izleyenler iin uygun, heyecanl ve elenceli bir ov
sergileyecei konusunda sz almtr. Bunun zerine ETK, 2 ubat tarihinde ailelere
Super Bowlu ailecek izleyebilecek miyiz? balkl bir blten gndererek, NFLden
sorumlu yayn iin sz aldklarn, ancak reklamlarda da beklenmedik grntlere
rastlanabileceini, bu nedenle reklamlar ve devre arasnda televizyon izlememek iin
alternatif plan yapmalar konusunda aileleri uyarmtr.
Ancak ETKnn korktuu olmu, Madonnann ovu srasnda ona elik eden
ngiliz rap arkcs M.I.A I dont give a shit eklinde kfr ierikli sz sylerken el
hareketi de yapmtr. Olaydan sonra, NBC kanal ve NFL zr dilemi, NBC kanal
erteleme sistemlerinin grnty yakalamada ge kaldn ifade etmi, yaynda el
232
2011 ylnda 10 milyar dolar, 2012 ylnda 11 milyar dolarlk i hacmi
233
http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/19848053.asp (14.02.2012)
234
http://video.cnnturk.com/2012/yasam/2/6/30-saniyesine-3-5-milyon-odediler (14.02.2012)
96
hareketinden sonraki kare karartlmtr. NFL ise M.I.A ile yaptklar anlamada
M.I.Ann ovun yaynland televizyon kanalna FCC tarafndan herhangi bir para
cezas verilmesi durumunda cezay kendisi demeyi kabul ettiini bildirmitir. Olay
zerine ETK Bakan Tim Winter bir aklama yaparak235; NBC televizyon kanalnn
beceriksizce davrandn, NFLnin ise verdii szde durmadn ve yalan sylediini
belirtmi; yaanan olayn izleyenlere ok byk bir terbiyesizlik olduunu ifade etmitir.
Ailelere gnderilen 7 ubat tarihli e-postada, bu aklamalara ek olarak NBCden Tm
canl yaynlarda kaset ertelemesi talep edilmesi iin internet zerinden bir imza
kampanyas236 balatld belirtilmitir. ETK ayrca, Super Bowl XLVI Half-time
Show programn haftann en kt ov program ilan etmitir.237
3.5.5.2 Kablolu Yayn Seimi (Cable Choice)
ETKya gre geniletilmi temel kablolu yayn paketi, aileler iin pandorann
kutusu gibidir238. ABDde pek ok ebeveyn, aile dostu programlar kapsad iin
geniletilmi temel kablolu yayn paketine ye olmaktadr. Disney Channel,
Nickelodeon, ABC Family Channel, Discovery Channel ve daha fazlas bu pakette yer
almaktadr. Ancak aileler, bu eitici ve aile dostu kanallarn yer ald paketi seerken,
hi istemedikleri hatta ebeveyn olarak ilerini zorlatran kanallar iin de ayn paket
ierisinde yer almas nedeniyle deme yapmak zorunda kalmaktadr. Fox, NBC, UPN
gibi kanallarn kt yaynlarndan ocuklarn korumaya alrken, MTV, FX, Comedy
Central gibi kanallardaki daha kt yaynlardan da korumalar gerekmektedir.
Byk medya holdingleri, sahip olduklar kanallarn hepsinden kr etmek

istedikleri iin kablolu paketine btn kanallarn girmesini salamaktadrlar. Bu nedenle,
CNBCde ekonomi haberlerini takip etmek iin NBCye Brovo, Scifi, USA ve dier
235
http://www.parentstv.org/PTC/news/release/2012/0206.asp (14.02.2012)
236
https://www.parentstv.org/PTC/action/NBC_SuperBowl/main.asp (14.02.2012)
237
238
http://www.parentstv.org/PTC/cable/main.asp (14.02.2012)
97
sahip olduu kanallar iin de deme yaplmaktadr. Yine ocuklar iin Nickelodeon
kanal istendiinde, Viacom irketine aile dostu olmayan MTV, VH-1 ve gay-lifestyle
kanal Logo iin de deme yaplmaktadr. Ayn ekilde Logo kanaln izlemek isteyen
birisi, ocuk kanal Nicklodeona da deme yapmaktadr. Bu nedenlerle, tketici
organizasyonlarnn balatt aldn kadar de kampanyasna Konsey destek
vermekte, bu konuyla ilgili almalar yakndan takip etmekte ve yelerini
bilgilendirmektedir.
Amerikada uzun sreden beri devam eden kablo seimi kampanyas iin, hizmet
salayclar ilk nce teknolojinin buna izin vermeyeceini savunmulardr; bu iddia
rtlnce ailelerin istemedii kanallar bloke edebilecekleri sylenmi, ancak bu
durumda da bu kanallar iin de deme yapmaya devam edilecei ortaya kmtr.239
Daha sonra, seimli paketin faturalar ykseltecei iddia edilerek tketicilerin iyilii iin
hareket edildii tezi savunulmutur. Ancak ailelere gre, semeli paket sunulmas
halinde rekabet artaca iin tam aksine fiyatlar decek ve tketici daha ucuza daha
kaliteli hizmet alacaktr. Kablo tv salayclarnn zaten her yl fiyat art yaptn
belirten aileler, kablo seimiyle, hangi kanallarn ve hangi programlarn hayatna devam
edebileceinin ortaya kacan savunmaktadrlar.
Kablo tv salayclarnn bir dier iddias da, program veya kanal eitliliinin
azalaca ynndedir. Bu noktada ETK Bakan Tim Winter, gnmzde genellikle
byk medya holdinglerinin sahip olduu kanallarn ayakta durduunu vurgulamakta ve
Los Angelesdan rnek vermektedir240: Los Angelesda temel veya geniletilmi kablolu
yaynda bulunan 60 kanaldan 13 tanesi NBC/GE, 9 tanesi CBS/Viacom, 7 tanesi
Fox/News Corp., 11 tanesi Disney; 16 tanesi ise Time-Warner ve Liberty birleimine
aittir. Kablo seimiyle, kanallarn tek bana pazara girmeleri ve kaliteli programlaryla
ayakta durabilmeleri ans artacaktr. rnein imdi de ok baarl yaynlar yapan HBO
kanal, temel veya geniletilmi hibir pakette yer almadan tek bana satlmaktadr. Son
239
http://www.parentstv.org/PTC/cable/documents/TWCableChoice.asp (14.02.2012)
240
a.g.k.
98
olarak kablo sahipleri, aile paketleri hazrlayabileceklerini syleyerek aileleri oyalam;
ancak, ciddi bir ey ortaya koyamamlardr. Zira herkesin deiik yalarda ocuu
olduu iin her yaa uygun paket hazrlamak da zor grnmektedir.
Gerek kablo seimini savunanlarn gerekse kablo hizmet salayclarnn ortak

olduklar nokta ise hkmet mdahalesi olmadan, yasal bir dzenlemeye gerek
kalmadan bu iin zme kavumasdr. Fakat kablo hizmet salayclar, zaman zaman
kongre yeleriyle grerek, zgr seim isteini gerekletiremediklerini belirterek
kanal sahiplerinin byle bir uygulamaya geilmemesi iin kendilerine youn bask
yaptklarndan ikayet etmektedirler.
ETKnn bu kampanyayla istedii, program paketlerinin tamamen kalkmasndan

ziyade, isteyenin program paketlerine yelie devam etmesi, ancak istemedii kanaln
paketten karlmasnda zgr olmasdr. Asl sorunun fatura demek olmadn
vurgulayan ETK, etik adan uygun bulunmayan programlar mali olarak niin
destekleyelim diye sorgulayarak, her kanaln kendi izleyicisiyle ayakta kalmasn
istemektedir.
Bu noktada ETKnn kablolu yayn seimiyle ilgili iki nerisi bulunmaktadr:

lki, sadece setiin kanallar iin demede bulunmak; ok basit ekilde istediin
kanallar semek ve setiin kadar demek. kinci neri ise, Bakan Tim Wintera
greherkesi ok daha mutlu edecek bir zm: Sunulan temel veya geniletilmi
241
paketlerden istemediin kanal karma yntemi. Bu yntemle hem aileler uygun
olmayan kanallardan ocuklarn korumu olacak, hem hizmet salayclar setiin
kadar de ynteminden daha ok kanaln yeliini salayacak, hem kardklar kanaln
faturalarna kredi olarak dnmesiyle tketiciler memnun olacak hem de sektrn
memnuniyeti salanacaktr. Aksi takdirde, sektr bu kadar liberal pazar arlar
karsnda hibir adm atmam olacaktr.
241
99
ETK, kablolu yayn sektr anlamaya yanamad iin, yeleri ve aileleri
internet zerinden sunduklar dileke rneiyle, kongre yeleri ve yerel yneticilere
seslerini duyurmaya, yine yerel gazetelere yazarak harekete gemeleri konusunda
arda bulunmaktadr. Bu kampanya erevesinde www.howcableshouldbe.com adl
bir site kurulmu ve kampanyann etkin bir ekilde yrtlmesi iin almaktadr.
Konsey, konuya ilikin gelimeleri yakndan takip etmekte ve yelerine duyurmaktadr.
3.5.5.3 Sorumlu Reklamveren (Advertiser Accountability)
Sorumlu reklamveren kampanyasyla ETK, reklamverenlerin sponsor olduklar

programlarn ieriklerini nemsemelerinin nemini vurgulamaktadr. Konseyin amac,
reklamverenin, sosyal sorumluluklarnn farknda hareket etmesidir. Dier taraftan,
irketlerinin ho olmayan ieriklerle anmsanmas, uzun vadede reklamverenin imajn
da etkileyecektir. ETK, televizyonun reklamlar iin sadece bir datm yntemi
olduunun altn izerek, programlarn baarsnn ald reklamlarn okluuyla
llmesinden duyulan rahatszl dile getirmektedir.242
Kurumsal sponsorlarn destekledikleri programlarn ieriinde sorumlu

davranmalar iin alan ETK, iyi reklamverenleri dllendirirken, kt
reklamverenleri de uyarmaktadr. ETK temsilcileri, Target, Capital One, Circuit City,
Yum! Brands ve Viacom (En kt 5 reklamveren) hissedar toplantlarna katlmaktadr.
Temsilciler, irketlerden televizyondaki saldrgan ierikli programlara olan desteklerini
srdrmemelerini istemektedir. te yandan Wal-Mart, J.C. Penney ve J.M. Smuckers
irketlerinin hissedar toplantlarna katlan temsilciler de bu irketleri sorumlu
sponsorluklarndan dolay takdir etmektedir.
ETK, internet sitesinde tm irketlerin iletiim bilgilerini yaynlayarak, kime

nasl ulaacaklar konusunda ailelere yardmc olmaktadr. ikyetlerin formatnn nasl
olabilecei noktasnda da yol gsterilmektedir: ovun ismi, onaylayp onaylanmad,
242
http://www.parentstv.org/PTC/advertisers/campaign.asp (17.02.2012)
100
nedenleri, ovu izleyip izlemeyecekleri, yaynlanan kanalla irtibata geileceinin
belirtilmesi ve ETKnn almalarnn desteklenip desteklenmedii gibi.243
Konsey, bu kampanyasna paralel olarak, dier blmlerde anlatld gibi yln

en iyi ve en kt 20 reklamverenini, ayn en kt reklamvereni vs. yaynlamakta, en iyi
reklamvereni dllendirmektedir. Uygunsuz bir reklam yaynlanmas durumunda veya
aile dostu olmayan programlara sponsor olan reklamverene kar da yelerini harekete
geirerek, mcadele etmektedir.
Dier taraftan, ETK boykot taraftar olmadn akca belirtmektedir.244

irketler, rnlerini satmak iin elbette reklam vermek zorundadrlar. Konsey, irketlerle
ibirlii iinde hareket etmeyi amalamaktadr, zira onlarn sosyal sorumluluk
tadklarna inanmaktadr. ETK, ocuklarn televizyona kolayca eritii prime timeda
yaynlanan programlar hakknda bilgi vererek, irketlerin sosyal sorumluluklarn ortaya
karan standartlar gelitirmesi iin almaktadr.
Bu kampanyaya, 20 Ocak 2012 tarihli e-maille gnderilen haftalk blten

haberini rnek verebiliriz. Haber u ekildedir:
Work It- ptal Edildi. ki hafta nce ABC kanalnda yaynlanan korkun
derecede cinsellik ieren Work It adl komedi ovundan bahsetmitik.
Sizleri, McDonaldsa gerek telefon ederek gerekse yazarak firmann bylesine
zavall bir programa sponsor olmasndan duyduunuz rahatszl dile getirmenizi
istemitik. abalarmz, baka gruplarla beraber, bu hafta meyvesini verdi. ABC
Work It programn iptal ettiini aklad. Bu olay, tketici protestolarnn etkili
olduunun olumlu bir kantdr. (Ptc Wrap 20/01/2012)245
Bu tr baka rnekler de mevcuttur. ETK, CBS kanalnda yaynlanan My Dad

Says (Babam Sylyor) adl programla da adna yakr ierikte olmad iin mcadele
etmi, sponsor desteini kaybeden ve yeni sponsor bulamayan program yayndan
243
http://www.parentstv.org/PTC/advertisers/main.asp (17.02.2012)
244
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp#Does the PTC organize or advocate boycotts
(17.02.2012)
245
PTC Wrap, her hafta Cuma gn, ye olan kiinin mailine gelmektedir.
101
kaldrlmtr. Two and a Half Men (ki Buuk Adamlar) adl program ise
reklamverenlerin neredeyse yarsn kaybetmitir.246
3.5.5.4 Video Oyunlar Kampanyas
Video ve bilgisayar oyunlar, gnmzde ok byk bir sektr olarak her yatan
kiiye hitap etmektedir. ocuklarn, erikin video oyunlarn kolayca satn alabilmesi ise
nemli bir sorun oluturmaktadr. Oyun yelpazesi o kadar eitlidir ki, oyun oynayan
kii kendini gereki grafiklerle zihin-deitiren grevler tayarak dnya zerinde
yryen en aalk insanlarn roln stlenirken bulabilmektedir.247 ou oyun, iddet
sularn dllendirmekte veya tevik etmektedir. Amerikan ordusu benzer ekilde,
askerleri ldrme fikrine ve iddet karsnda soukkanl olmaya hazrlamak iin, video
oyunlarna benzeyen adam ldrme simlatrleri kullanmaktadr.
Bilimsel almalarn, ocuklarn medya rnlerinde iddete maruz kalmasnn

onlarda saldrgan davranlara yol atnda srar ettii bir ortamda, ocuklarn eriim
kolayl aileleri endielendirmektedir. ETK, bu endieleri dile getirmek ve bunlara
zm bulmak iin Video Oyunlar Kampanyasn balatmtr. Kampanyayla, ak
cinsellik, ar iddet ve insan ahlakn oluturan temel normlara saygszln ekici
klnd ve kodland rnlerin ocuklara kolayca sunulmamas iin ailelerin karar
alma srecinde olmas gerektiinin alt izilmektedir. iddet ierikli oyunlarn ocuklara
geri dnlemez zararlar verme potansiyelinin ok ak olduu, oyun sektrnn
kendisinin dahi oyunlara standartlar getirmenin zorunlu olduunu syledii bir durumda,
ETK, bu iin toplum olarak ok ciddi ekilde ihmal edildiini dnmektedir.248
Amerikada, mevcut yasalar erevesinde, satclarn kklere video oyunu

satmasnda hibir engel bulunmamaktadr. 10 yandaki bir ocuk yetikinler iin satlan
ve zerinde bunu gsteren AO (Adult Only) iareti bulunan bir oyunu satn
246
247
http://www.parentstv.org/PTC/videogames/main.asp (17.02.2012)
248
a.g.k.
102
alabilmektedir. ETK, Elence rnleri Derecelendirme Komisyonu (The Entertainment
Software Rating Board), derecelendirme klavuzunun uygulamasnn satn almalarda
yasalamas ve yasaya uymayanlara mali cezalar verilmesi iin uramaktadr. Ailelerin
oyunlar hakknda ierik ve hangi yaa uygun olduu noktasnda bilgilenmeleri iin baz
oyunlara ilikin deerlendirmeler internetten yaynlanmaktadr. Yine sitede video
oyunlar konusunda yaplan aratrmalara ve raporlara da yer verilmektedir.
3.5.6 dller: ETK Onay Mhr
Ebeveyn Televizyon Konseyi ok baarl bulunan TV

programlarn ve reklam almalarn ETK Onay Mhr
(PTC Seal of Approval)249 ile dllendirmektedir. Onay mhr
iki dalda verilmektedir: Elence Sektr ve Reklamlar.
Elence sektr iin verilen onay mhr, aile dostu

olduuna karar verilen TV veya sinema filmleri ve ev rnlerine
de verilmektedir. Reklam sektrnde ise aile dostu programlar destekleyen firmalara
verilmektedir. Bu mhrn amac ailelerin rn seimlerinde yardmc olmak, bir dier
ifadeyle gnl rahatlyla hareket etmelerini salamaktr. nk onay mhr, kaliteyi
ve sosyal sorumluluu temsil etmektedir.
Elence Onay Mhr, Hollywood elence sektrndeki en iyiye verilmektedir.

Sekin filmler, TV programlar ve DVDler dikkatlice incelenerek dllendirilmektedir.
Deerlendirmelerde izlenen yntem genellikle yledir: Elence Analiz ekibinden iki
kii, ahsen her rn iin n izleme yapmaktadr. Kararlar, ETKnn ok kapsaml
Elence Analiz Formuna gre yaplmaktadr. Bu form grsel, rtk veya szl
cinsellik, iddet ve kfrl dilin tm rneklerini iermektedir. Bu forma gre 100 puan
alan ve ETK yneticilerince de incelenen rn onay mhrn almaktadr.250
249
http://www.parentstv.org/PTC/awards/main.asp (17.02.2012)
250
a.g.k.
103
ETK Onay Mhr alan rnlerde, aileler iin uygun olmayan bir ierik veya
grntyle karlama olasl yoktur. Ayrca, rnn ieriine ait detayl bilgiler ieren
bir deerlendirme de sunulmaktadr. Ebeveynler, bu deerlendirmeyi okuyarak
alacaklar rnn aileleri iin uygun olup olmadna karar verebilmektedirler. Onay
mhr verilen rnn deerlendirmesi, hangi ya iin uygun olduu, cinsellik, iddet, dil
ve davranlara ilikin aklamalar, snflandrma iareti (Genel izleyici, ebeveynle
birlikte vs.) ve filmin ieriine ilikin zet bilgileri iermektedir.251
Aile dostu seilen rnler, ETK internet sitesinde, ev sinema rnleri, kanallar,
TV filmleri, DVDler ve sinema filmleri eklinde gruplandrlarak sunulmaktadr. Aile
dostu seilen baz rnler unlardr:252 Ev sinema rnleri: Family values cinema, TiVo
Kidzone, Sky Angel Tv Service; Kanallar: Disney Channel (2006), Hallmark Channel
(2007), JCTV-TBN (2008); TV filmleri: A walk in my shoes (+5), Aqua Kids (2010),
Caillou (2007), Secrets of Mountain (2010); DVDler: Cover Girl Culture (2010), Dog
Gone, Alf: Season 3 DVD set (2003) ve sinema filmleri: Letter to Juliet (2010), Peter
Pan (2003), Toy Story 3 (2010).
Her yl 10 reklamverene verilen Reklamveren Onay Mhrn hak eden

irketlerin belirlenmesinde ise Konseyin Elence Analiz Sistemi devreye girmektedir.
Bu sistemle, takip edilen kanallardaki programlara destek veren reklamverenler
listelenmekte ve aile dostu ve sosyal sorumluluk sahibi programlara en ok destek veren
10 irket sistem tarafndan sralanmaktadr.
En Son Onay Mhr Alan Reklamverenler

1. The Coca-Cola Company
2. The Campbell Soup Company
3. The Walt Disney Company
4. Ford Motor Company
5. Cingular Wireless
251
http://www.parentstv.org/PTC/awards/soa/entertainment.asp (17.02.2012)
252
http://www.parentstv.org/PTC/awards/soa/ESOA.asp (17.02.2012)
104
6. Altria Group (Kraft vs.)
7. Dream Works
8. Schering-Plough Corp.
9. Darden Restaurants
10. Sears Holding Corp.
ETK, 2007 ylnda balatt bir uygulamayla bu listenin birinci srasnda

bulunan irketi Crown Award ile dllendirmektedir. Bu dl Hallmark televizyon
kanalnn bal olduu Crown Media Holdingle birlikte verilmektedir. Bu dln
beincisi 13 ubat 2012 tarihinde Coca-Cola irketine verilmitir.253 Daha nceki
dller Kraft, General Mills, Walmart ve Procter & Gamble irketlerine verilmitir.
3.6 ELETRLER VE DEERLENDRME
Ebeveyn Televizyon Konseyi, almalarn srdrrken eitli eletirilerle de

karlamaktadr. Bu eletiriler daha ok, ifade zgrl ve Amerikada bunu
dzenleyen lk Deiiklik (First Amendment)254 yasas etrafnda dnmektedir.
ETKnn programlar bu denli inceleyip, etik yayn iin mdahale etmesi, Konseyin TV
ovlarn sansrleyerek, basn zgrlne, ifade zgrlne aykr davranmyor mu
sorusunu akla getirmektedir. ETKnn buna cevab ise ok nettir: ETK kesinlikle sansr
yapmamaktadr. nsan haklarnn gerektirdii ifade zgrl ve bilginin yaylmas
konularna ynelik almalar yapmaktadr.255
ETK kendi almalarn lk Deiiklikin klasik bir rnei olarak grmektedir.

Konseyin, nemli olarak grlen bir sorun hakknda konuma hakkn kullanmak iin
bir araya gelmi, bir milyonun stnde bireysel vatandan meydana getirdii bir
253
http://www.parentstv.org/PTC/news/release/2012/0213a.asp (18.02.2012)
254
http://www.law.cornell.edu/constitution/billofrights#amendmenti (18.02.2012)
255
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp#Arent you violating First Amendment freedoms by
censoring TV shows (18.02.2012)
105
organizasyon olduu belirtilerek, yelerle paylalan fikirlerin aklanmas hakknn
kullanld savunulmaktadr. ETKnn televizyon ieriindeki dramatik deiiklikleri
ortaya koyarak, izleyicilere, sponsorlara ve kanallara bilgi ve eitim vermesi ve daha
etik bir yaynclk iin almas yasayla veya zorlukla deil, tamamen gnll ve
duyarl yelerinden ald destekle olmaktadr. Sansre Kar Ulusal Birlie (National
Coalition Against Censorship) gre:
Btn sansr eitleri illegal deildir. Bireyler, holanmadklar televizyon

programlarn ortadan kaldrmak iin propaganda yapyorsa veya bu programlar
reklam paralaryla destekleyen irketleri boykot etmekle tehdit ediyorsa, bu
hareketleri tamamen yasaldr; gerekten, bu protestolar ifade hrriyetine ilikin
yasayla korunmaktadr.256
ETKnn almalarnn en nemli dayana Kamu Yarardr. Karasal

yayndaki ovlar kamu frekanslarn kullanmaktadr. Bu kanallara ulam hem kolay hem
de ou zaman cretsizdir. rnein Trkiyede televizyonlar anten takmadan bile TRT
kanaln ekmektedir. Dolaysyla her yatan ocuk, karasal yaynlara prime timeda
rahatlkla ulamaktadr. ABDde 1934 tarihli kamu malnn nasl kullanlmas
gerektiine ilikin Federal letiim Yasasna gre, programlarda kamu kar
gzetilmelidir; baka bir deyile, programlar kamunun ortak mal olarak hizmet
etmelidir.257 ETK, zararl bulduu programlara kar endielerini dile getirerek bu
hakkn kullanmaktadr.
Kendi kendine atanm ahlak zabtas olma eletirileri karsnda da ETK,

endielerinin programlarn yaynlanma saati ve yerine ilikin olduunu, kabul
edilebilenin snrlarn zorlayan programlar izlemek isteyen yetikinleri koruma amac
gtmediklerini belirtmektedir. ETKya gre srekli lmcl silahlarla vahi saldrlarn,
imal cinsel sahnelerin ve konularn, mstehcen veya kfrl dil kullanan karakterlerin
256
http://www.ncac.org/about/faq.html (18.02.2012)
257
106
senaryoda ilendii ovlar belki demeli TV (Pay-Per-view) iin uygun olabilir; ancak,
zellikle aile saati srasnda karasal prime time yaynlarda yeri yoktur.258
ETKnn eletirildii bir dier nokta ise ocuklarn televizyon izleme

tercihlerini takip etmenin ETKnn deil, ailelerin sorumluluu olduudur. Bir ocuun
izleme eilimlerini takip etme sorumluluu elbette ncelikle ebeveyne aittir. te tam da
bu nedenle ETK, sunduu bilgiler ve ebeveynlerin reklamverenlere endielerini etkili bir
ekilde iletmesi iin gerekli aralar salayarak, ailelere yardmc olmaktadr.
te yandan, ailelerin ocuklarn ncelikli sorumlusu olmas, elence sektrne

yapt ilerde sorumsuzca davranmas zgrl vermemektedir. ETKya gre, en
nemli sorumluluun ailelerde olduunu iddia etmek, hesap vermekten kamak
isteyenlerin kendilerini hakl karmak iin iddia ettikleri bir durumdur ve bunu
àtklarn ehrin nehrine pompalanmasna` benzetmektedir. Oysaki frekans gibi kamu
kaynaklarn kullananlar, her ne kadar olumsuz, keyfi, iddet ierikli ve imal yaynlar
yapma arzusunda olsalar da, aile temelli yayn yapmakla grevlidirler.259
Elbette yaplan programlar beenmeyenlerin baka kanallar izleme alternatifleri

ve kanal deitirme zgrl bulunmaktadr. Kimse bir kanal zorla izlememektedir.
Ancak, ETKya gre cinselliin aka sahnelendii, mstehcen, kfrl dil ve iddetin
giderek artan oranda sergilendii gnmzde, grmezden gelmek yetersiz bir cevaptr.
Kanal deitirmek, o kanalda olana katlanarak, var olan deitirme gszln kabul
etmektir. Kanal deitirmeye zorlanmak, dier kanallarn da bu olumsuz ierie
kaymasn kabul etmek ve bu ieriin bir gn dier kanalda da yaynlanmasn
beklemektir. Dier taraftan bu sahneler, kendi ocuklarmz izlemese bile, onlarn
arkadalar ve snf arkadalar da dahil, herkesi etkilemektedir.260
258
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp (18.2.2012)
259
a.g.k.
260
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp#If you dont like something on television, why dont you
just change the channel (18.02.2012)
107
Televizyon, yaygnl ve ikna edicilii nedeniyle kitle iletiimin en gl ve
halk en ok etkileyen yayn aracdr. zellikle genler arasnda, sosyal gelenekler,
konumalar ve davranlarda deiikliklere yol amaktadr. ETK, kaba, zevksiz,
grgsz yaynlarn, daha kaba toplum; cinsellikle beslenen televizyonun
masumiyetinden soyundurularak cinselletirilmi ocuklar; iddet ierikli televizyonun
ise iddete kar duyarsz bir toplum olarak sonulandn vurgulamaktadr.261 Michael
Medvede gre:
Siz televizyonunuzu garaja kaldrp, sakncal filmlerden veya mziklerden

uzak durabilirsiniz; ancak bu elence tarz toplumdaki herkese etki ederek yine
de sizin hayatnz deitirir. Siz kendi ocuunuzu iddet, uyuturucu veya
sorumsuz seks ieren mziklerden korumak iin mcadele edebilirsiniz; ancak
onlar btn bunlara maruz kalan toplumdaki dier ocuklardan korumanz
mmkn deildir.262
ETKnn almalarn eletirenlerin bir dier iddias ise hayal rn cinsellik ve

iddetten endielenmenin sama olduu, nk gerek hayatta bir etkisinin olmad
ynndedir. Reklamverenlerin, tketicilerin davranlarn ve alkanlklarn etkilemek
iin etki gc ispatlanm 30 saniyelik reklam spotu iin ylda milyar dolarlar harcad
bir sektrde, Konsey, halkn tercih ederek izledii programlarn bu alverite etkisi
olmadn iddia etmeyi mantkszlk ve ikiyzllk olarak deerlendirmektedir.263
Bu noktadan bakldnda, saldrgan elenceyi savunanlar genellikle ok iyi

yetimi bir insann izledii bir program sonucu katil olmas rnei zerinde
durmaktadrlar. Hi kimse bunun byle olduunu sylememektedir, ETK insanlarn
yaptklarndan sorumlu olmadn iddia etmemektedir. Bu iddialar, elence
endstrisinin rnlerin hangi sorumluluklarn stlendikleri sorusundan kanmalardr.
Medyann davranlar etkilediine dair saysz rnekler bulunmaktadr.

Bunlardan birisi de duyarszlatrmadr. Aldatma ve evlilik d ilikilerin veya iddet
kullanan kahramanlarn olumlu olarak sunulduu yaynlar srekli izleyen birisinin
261
262
a.g.k.
263
108
bunlar anormal veya istenmeyen davranlar olarak grme eilimi daha azdr.
Televizyonda sunulanlarn ou hayal rn olmakla birlikte, televizyonun etkileri
zerine yaplan yzlerce aratrma, bu yaynlarn toplum zerinde derin etkilerinin
olduunu ortaya koymaktadr.264 ETK, kendisini eletirenlerden ald ikyetlerde bu
durumun fazlasyla resmedildiini, bu kiilerin metinlerinin genellikle szde televizyon
kahramanlarnn dili, sz kalplar ve davranlarn yansttn bildirmektedir. ou
seyirci, hayatlarnda derin etkileri olan televizyon karakterlerine veya programlarna
itibar etmektedir.
Sonu olarak, ETK kamu yararnn salanmas iin demokratik yollar kullanarak
ortaya koyduu almalaryla yaynlarn denetlenmesinde sivil toplumun gcn
gsteren nemli bir rnektir. ocuklarn ve genlerin yaynlarn olumsuz etkilerinden
korunmasn amalayan Konsey, sorumlu yaynclk anlaynn yerlemesi iin sektrn
tm taraflaryla ibirlii yapmaktadr. ETK, yaynlarn olumsuz etkilerine kar aileleri
bilgilendirerek, onlara program seimlerinde yardmc olmaktadr. te yandan olumsuz
programlarn dzeltilmesi iin gerekli giriimlerde bulunup, izleyici haklarn
kullanmalarnda ve ikayetlerini doru kanallara ynlendirmelerinde ailelere rehber
olmaktadr. zellikle reklamveren ve sponsorlar nezdinde yaplan giriimler sonucu
programlar yayndan dahi kaldrlabilmektedir.
Bunun yan sra, aile dostu rnek programlar dllendirme yntemiyle sorumlu
yayncln tevikini de salamaktadr. ETK, sreklilii olan etik yayn ve sorumlu
reklamveren kampanyalaryla denetim ileyiini kesintisiz ekilde srdrmekte,
balad iin takipisi olarak her yolu denemektedir. Kamuoyu destei salayarak
FCCnin roln ve politikalarn da glendirmektedir. Dolaysyla, ETK nitelikli
yaynclk iin sivil toplum denetimini etkili bir ekilde ortaya koymaktadr.
264
Amerika ocuk Sal Akademisi ve Amerika Psikoloji Birliinin (The American Academy of
Pediatrics and the American Psychological Association) televizyonun ocuklara etkisine ynelik
aratrmalar iin bkz. Bkz. www.apa.org/, www.aap.org/
109
SONU
Her evin bakesinde bulunan, hatta baz evlerde birden fazla olan televizyonun,
bireyin hayatndaki ve toplumsal yaamdaki nemi gz ard edilemeyecek bir gerektir.
Demokratik toplumlarda televizyon yaynlarnn denetlenmesi birok sebepten dolay
kanlmaz olmaktadr. Bu sebeplerin en banda yaynlar iin kullanlan frekanslarn
kamu mal olmas ve snrl sayda bulunmas gelmektedir. Elbette snrl saydaki bu
kamu malnn, kamu adna datmn ve denetimini yapacak bir organ gerekmektedir.
Dier taraftan, bylesine snrl bir zenginliin hoyrata kullanmna izin vermek
mmkn deildir. Madem kamunun maldr, ncelikle kamu yarar gzetilerek
kullanlmaldr. Kamu yarar ise gerek teknik, gerek ierik ynnden birtakm kurallara
uyulmasn gerekli klmaktadr. Frekanslar kiralayp yayn yapmadan tutmak mmkn
deildir. Yaynlarn sreklilii ve belli teknik standartlar tamas gerektii gibi,
ierikleri ile olumlu/olumsuz etkileri ve mesajlar noktasnda da endie ve korkunun
nlenmesi gerekmektedir.
almann birinci blmnde detayl olarak incelenen yukardaki nedenlerden

tr yaynlar, eitli ekillerde denetlenmektedir. Devlet denetimi, daha ok kamu
adna RTK gibi bamsz dzenleyici kurulular ve yarg eliyle salanmaktadr.
Bamsz dzenleyici kurulular, yaynclk alanna ilikin kurallar ortaya koyup
takibini yaparken, anlamazlk veya bireysel bavuru halinde yarg devreye girmektedir.
Bu iki kurumun yaptrmlar da kesinlik arz etmektedir.
zdenetim yoluyla, yaynclarn kendilerini baz etik deerleri gzeterek

denetlemesi de mmkndr. zdenetim, yayncnn kendi kurallarn belirleyip, onlar
uygulamas veya yayncya ve seyirciye eit uzaklkta bamsz bir ombudsman seerek
onun tarafndan denetlenmesidir. Bir dier yntem ise, yaynclarn veya TV
alanlarnn, bir araya gelip kendi kurallarn koyarak oluturduklar zdenetim
kurulularnn yaptrmlarn kabul etmeleridir. Ancak lkemizde zdenetimin
110
yaptrmlar zayf kalmakta, bu yntem sorumlu ve kaliteli yaynclk anlaynn
gelimesinde ok da etkili olamamaktadr.
ngiltere ParentPort rneinde grlen ortak denetim ekli ise devlet denetimi ve
zdenetim eklinin bir araya gelmesiyle ortaya kmaktadr. Bu yntemde, devlet-sivil
toplum ibirlii de mmkn olmaktadr. Bylece ikayetler ve yaptrmlar iin
izleyicilerin hareket etmesini kolaylatrc yollar gelitirilebilmektedir.
ABD ve Avrupa lkelerinde etkin bir ekilde ortaya konan, ancak lkemizde
henz rnei olmayan bir dier denetim ekli ise kamuoyu denetimidir. Bu denetim
eklinde sivil toplumun rol ortaya kmaktadr. Sivil toplum, devlet denetimi
dndaki alanlar ifade etmek iin kullanlmaktadr. Sivil toplum bireylerin gnll
olarak bir araya gelmesi ve toplumsal bir davann savunuculuunu yaparak, politika
gelitirmelerini iermektedir. Sivil toplum hareketi, bir olaya bireysel tepkisini ortaya
koymak iin insanlarn bir yerde toplanmas eklinde olabilecei gibi, bir kurulu
etrafnda rgtlenerek de gerekletirilebilir. Sivil toplum denetiminde ne kan,
bireyin etrafndaki olaylara beenisini veya eletirisini demokratik yollarla ortaya
koymasdr.
Bu tez almasnn ikinci blmnde ortaya konduu gibi, lkemizde sivil

toplumun gelimeye balamas 2000li yllarda olmutur. Bu tarihten nceki sivil toplum
hareketleri daha ok sosyal hizmetler salama veya eitli ortak noktalarda (hemehrilik,
meslek birlii vs.) bir araya gelme eklindedir. lkemizde aktif bir ekilde ortaya konan
sivil toplum hareketlerinde kadn ve evrecilik konular ne kmtr. Yaynclk
konusunda, Televizyon Yaynclar Dernei, Radyo Televizyon Yaynclar Meslek
Birlii ile Yerel ve Blgesel Televizyonlar Birlii gibi meslek birlikleri bulunmasna
karn, vatandalarn oluturduu bir birlik yoktur. Sivil toplumun yaynclk konusunda
harekete gemeyiini, zel yaynlarn 1990larda balamasna, ondan nce TRTnin
etkili denetim yapmasna ve lkemizde sivil toplum hareketlerinin her alanda zayf
111
kalmasna balayabiliriz. Ancak her ne sebeple olursa olsun, yaynclk alan kendi
haline braklacak bir alan deildir.
Trkiyede TV zleme Alkanlklarnn incelendii ikinci blmde, ailecek

yaplan faaliyetlerde akam yemeinden sonra %72, 8lik bir oranla televizyon izlemek
ikinci srada yer almaktadr. lkemizde, ortalama 3 saat ve en ok 18:00-21:00 saatleri
arasnda televizyon izlenmektedir. En ok izlenen programlar % 93.7 ile haberler, %
86.2 ile de yerel diziler olduu grlmektedir.
almann ikinci blmnde ele alnan, ocuklarn TV izleme alkanlklaryla

ilgili veriler dikkat ekicidir. ocuklarn ortalama hafta ii 2 saat, hafta sonu 5 saat TV
izledii, bu srelerin 17:00-22:00 saatlerinde younlat, dolaysyla ocuklarn yerli
dizileri %70.1lik bir oranla, %72.1lik izgi filmlere yakn oranda izledii
grlmektedir. Tablolarn iaret ettii manzara, ocuklarmzn yetikin ierikli
yaynlara youn bir ekilde maruz kaldklardr.
Gerek toplumun geneline gerek ocuklar ve kadnlara ynelik yaplan

aratrmalarda, yaynlardan rahatsz olunan ieriklerin banda cinsellik, iddet ve
kfrl szler ilk sralarda yer almaktadr. Rahatsz olunan yaynlara verilen tepki ise
kanal deitirmekle kalmaktadr. RTKe gelen ikayetlerin oran da gstermektedir ki,
rahatsz olunan yaynlar karsnda izleyiciler harekete geip ikayet yollarn yeterince
kullanmamaktadr. Bu tutum, rahatsz olunan ieriklerin dier kanallara da yaylarak
dozunu artrmasyla sonulanmaktadr. Dolaysyla, izleyicinin rahatsz olunan ierikte
kanal deitirmekten te bir aba gstermesi ve kaliteli yaynclk iin demokratik
yollar etkin olarak kullanmas gerekmektedir.
letiimi verici, mesaj ve alc arasndaki etkileim olarak ok basit bir biimde
tanmlarsak, bu alma, lkemizde kitle iletiim aralarnn aktrlerinden biri olan
àlc` veya `hedef kitle`nin bu ileyiteki sesinin ksk kaldn ortaya koymaktadr.
Oysa demokratik bir toplumda, tek tarafl bir iletiim sz konusu deildir. zleyicilerin
112
de mesajlara verdikleri tepkinin grnr klnmas gerekmektedir. Reyting lmleriyle
bu grnrln saland gibi bir yanlsama vardr. Oysa bu lmler, izleyicinin
tepkisinin ieriinden ok, saysal deerini ortaya koyarak, reklamverenin en ok
izlenen program semesine yardmc olmaktadr.
zleyicilerin ierik zerine ikyetlerini bildirebildii RTKn, sklkla halkn

sesi olarak deil, sansrc bir kurum olarak sunulmas ise RTKn kamunun
karlarn koruyan bir kurum olmas zelliinin gz ard edilmesine neden olmaktadr.
Sansr kavram teknik adan incelendiinde dahi yaynlar nceden denetlenmedii iin,
RTK`n yapt iin sansr olabilmesi mmkn deildir. Devlet eliyle oluturulan
zerk bir kurum olan RTK, yaynlar konusunda halkn dorudan sesini duyurabildii
bir kurumdur. Kamuoyunun programlar hakknda ikyetlerini iletebildii ve bunlarn
deerlendirilerek gerekli yaptrmlar iin mcadele edebildii tek alan RTKtr.
Yaplan ikyetler RTK tarafndan ayn anda ilgili kanallarla paylald halde,
yaynclar bu ikyetleri genellikle bir yaptrm uygulanmas halinde dikkate
almaktadrlar.
Alc, hedef kitle veya izleyicinin sesi olan RTKn dzenleyici bir kurulu
olarak nemi vazgeilmezdir. Ancak izleyicinin sesinin yksek ve etkili olmas iin,
ikyetten te, aktif olarak iletiim srecinde yer almas, demokratik bir toplumda
kanlmazdr. zleyicinin, iletiimin pasif esi durumundan syrlarak, iletiimi `ne
verilirse alnr` durumundan karmas, sadece saysall gsteren reyting lmlerine
dayanarak yaynclarn ìzleyici bunu istiyor` eklindeki tek tarafl dayatmalarndan
kurtarlmas gerekmektedir.
Nitekim, sivil toplumun yaynlarn denetlenmesinde gayet baarl olabilecei, bu

almada ETK rneiyle ortaya konulmutur. zleyici, demokratik yollarla, ilgili yayn
kanal, FCC ve hatta reklam verenlerle irtibata gemekte ve rahatsz olduu programn,
reklamveren desteinin azalmasyla yayndan dahi kaldrlmasn salamaktadr. stelik,
anne babalara bilinli izleyici tercihleri yapmasnda yardmc olmaktadr. Bu tr sivil
113
toplum hareketleri uzun vadede, rahatsz olunan ieriklerin yaylmasn nlemektedir.
ETKnn etik yayn, sorumlu reklamveren, kablolu yayn seimi ve video oyunlar
kampanyalar yaynclk alannda sreklilii olan bir denetimi ortaya koymakta, deien
artlara gre yeni ihtiyalar karlayacak yntemler gelitirilmektedir. ETK rnei
yaynlarn denetlenmesinde sivil toplumun nemli bir gc olduunu ok net bir ekilde
ortaya koymaktadr.
ocuklarmz ve genlerimiz bata olmak zere tm toplumu farkl derecelerde

etkisi altna alan ve uzun vadede dntren bir ara olarak televizyon, duyarl, sorumlu
ve sesinin duyulmas iin demokratik yollar kullanan bir izleyici kitlesine ihtiya
duymaktadr. Aktif bir izleyici kitlesinin varl RTKn ilevini de kuvvetlendirip
arttracaktr. Demokratik toplumlarda medyay ve televizyon yaynlarn denetlemek
sivil toplumun da yapabilecei bir itir. STKlar, seslerini yaynclara duyurmak, bilinli
tketiciler olarak kendilerine uygun programlar semek, ocuklarnn izleme
alkanlklarn doru ynlendirmek, ngiltere ParentPort rneinde olduu gibi
ikayetlerini, eletirilerini doru kanallara etkili ekilde ynlendirmek ve daha kaliteli
yaynlar iin kanallar zorlamak eklinde faydalar ortaya koymaktadrlar.
Sonuta etik ve sorumluluk, bireysel hayattan toplum hayatna kadar

ulamaktadr. letiim alannn da bundan uzak olmas dnlemez. Nitelikli izleyici,
nitelikli programlar gerektirecektir. Bylece alanlarn haklarnn dahi gzetilmeyerek
rekabetle birbirinden uzaklatrld yaynclk ortamnn, daha profesyonel ve kurumsal
bir kimlie sahip olmasn salayacaktr. Sorumlu izleyicilerin aktif olduu ve sesini
daha ok duyurduu bir yaynclk ortamnda, hem izleyiciler hem yaynclar hem
medya alanlar hem de toplum kazanl kacaktr. Byle bir yaynclk ortamnn
salanmas noktasnda bu almay hazrlayann nerileri unlardr:
1- Medya okuryazarl dersi, medya karsnda bilinli bir toplum oluturulmas

noktasnda ok nemlidir. Televizyonun byl bir kutu olmaktan kp, her
eyin tek tek kurguland bir senaryolar btn olduu gereini bilmek, ona
114
nasl ve nerede mdahil olunabileceini de sorgulama bilinci gelitirecektir.
Bilinli izleyici, yapc ve zm odakl eletiri yapabilecektir. te yandan
medya okuryazarl dersinin sadece ilkretim rencilerini deil, lise ve
niversite rencilerini de kapsamas, hatta halk eitim merkezlerinde seminerler
araclyla sunulmas, tm toplumun bilinlendirilmesi iin faydal olacaktr.
2- zgr, sorumlu ve hesapverebilir yaynclk anlaynn, etik ilkelere paralel

olarak yerlemesi ve zdenetim mekanizmalarnn glendirilmesi noktasnda,
yaynclarn ve medya profesyonellerinin zerine deni yapmas gerekmektedir.
Televizyon alanlarnn hitap ettii hedef kitleyi daha iyi tanmas iin birtakm
seminerler veya eitim programlarnn dzenlenmesi faydal olacaktr. Buna
ilaveten televizyon alanlarnn biraraya gelip fikir alveriinde bulunaca
ortamlar oluturulmas da salanabilir.
3- RTKn, STKlarla ibirliini arttrmas gerekmektedir. lkemizde ocuk,

kadn, aile, tp, eitim gibi dorudan yaynclkla ilgili olmamakla beraber,
yaynlarla ilgili ortaya kan sorunlar deerlendirebilecek ok deiik STKlar
bulunmaktadr. RTKn bu tr STKlar, niversiteleri ve devlet kurulularn
deiik konu balklar altnda bir araya getirmesi, zm araylarnda etkili
olacaktr.
4- RTK tarafndan yaplan ve izleyenlerin tutumlarn len aratrmalarn

arttrlmas da, bilimsel verilerin ortaya konmasnda nem arz etmektedir.
Dnemsel olarak tekrarlanan genel izleme eilimleri, kadn izleyici eilimleri,
radyo dinleme eilimleri gibi aratrmalarn sonularnn yaynclk politikas
oluturmak adna kullanlmas, toplumun beklentisine uygun programlar
hazrlanmas noktasnda sektr alanlarna ve elbette dzenleyici kurulu
olarak RTKe yardmc olacaktr. Toplumun beeni alanlarna gre
oluturulacak politikalarla retilen programlarn, zellikle ocuk ve genlerin
geliimine olumlu katks yadsnamaz bir gerek olarak karmza kacaktr.
115
5- Yine bir tevik mekanizmas olarak, aile-dostu niteliine sahip ve yaynclk
ilkelerine uygun programlar dllendirilmelidir. RTKn halkn ikyetlerini
ve eletirilerini arttrmas iin ynlendirici mekanizmalar gelitirmesi ve halkla
ilikiler faaliyetlerine arlk vermesi faydal olacaktr. Zaman zaman yayn
kurulularnn izleyici temsilcileriyle yaplan yaynlarn sorunlarna ilikin
toplantlara paralel olarak, sorun kmasn nleyecek ekilde istiare toplantlar
yaplmas, yayn kurulularnn almalarna k tutacaktr.
6- Reklamverenlerin kendi pazarlama stratejilerini belirlemek iin ortaya

kardklar reyting lmnn, programlarn izlenmesi asndan bir baar
olarak deerlendirilmesinden vazgeilip toplum ve birey odakl yaynlarn
hazrlanmas gerekmektedir. Yaynlara hep ticari kayg ile bakldnda, nce
genlerimizi ve ocuklarmz olumsuzlua doru ittiimizi unutmamalyz.
7- Bu almada bahsedilen ETK ve ParentPort rnekleri yaynlarn

denetlenmesinin tek tarafl olamayacan, etkili ve doru bir denetim iin,
izleyicilerin, STKlarn, meslek rgtlerinin, reklamverenlerin, TV
alanlarnn, TV sahiplerinin ve politika yapclarn ibirliinin gerekliliini
ortaya koymaktadr. Bu nedenle, lkemizde ortak denetim eklinin gelitirilmesi
iin almalar yaplmas gerekmektedir. Bu konuda RTKn balatm olduu
izleyici temsilcilii mekanizmas, ibirlii iin gzel bir balang olmutur.
zleyici temsilciliinin neminin ve grev alanlarnn arttrlmas ortak denetim
iin etkili olacaktr. Buna benzer ikili veya oklu aktrlerle, denetim alannn
glendirilmesinin faydal olaca aktr.
116
KAYNAKA
Abay, Ali Rza, Sivil Toplum ve Demokrasi Balamnda Sivil Dayanma ve Sivil
Toplum rgtleri, http://www.siyasaliletisim.org/pdf/ siviltoplumve sivil
dayanisma.pdf , s.271-281 (10.06.2012).
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl(2012), Trkiyede Aile Yaps Aratrmas, ASPB,

Ankara.
Alemdar, Zeynep (1990), Oyunun Kural, Bilgi Yaynevi, stanbul.
Arslan, Ali, Medyann Toplumsal Gc, http://ilef.ankara.edu.tr/id/

yazi.php?yad=2356 (12.06.2012).
Aslan, Seyfettin (2010), Trkiye`de Sivil Toplum, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,
K, Say:31, s. 260-283.
Akn, Berrin (2006), The Role of The Global Media in World Politics: A Case of Iraq
War of 2003, ODT Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara.
Avar, Zakir ve Demir, Vedat (2005), Dzenleme ve Uygulamalarla Medyada Denetim,

Piramit Yaynclk, Ankara.
Avar, Zakir ve ngren, Grsel (2003), Radyo ve Televizyon Hukuku, RTK Yayn
No:3, Ankara.
Aydn, Nurullah (2008), nsan Haklar, Demokrasi ve Medya, Kum Saati Yaynlar,
stanbul.
Aziz, Aysel (2006), Trkiyede Radyo Televizyon Yaynlar, Turhan Kitapevi, Ankara.
Babacan, Mehmet Emin, Halak, rfan ve Hira, smail (2011), Sosyal Medya ve Arap
Bahar, Akademik ncelemeler Dergisi, Cilt:6, Say:2, s.63-91.
Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl (2008), Medya

Profesyonellerinin ve Medyann Aile Algs, Bilim Serisi 134, Ankara.
Baykal, Kemal Cem (2008), Radyo Ve Televizyon Yaynclnda Yayn lkelerinin hlli
le Yaptrm Uygulamasnda Ortaya kan Sorunlar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara.
Bertrand, Claude- Jean (2004), Medya Etii, BYEGM Yayn, Ankara.
117
Bikmen, Filiz ve Meydanolu, Zeynep (2006), Trkiye`de Sivil Toplum: Bir Deiim
Sreci (Uluslararas Sivil Toplum Endeksi Projesi Trkiye lke Raporu) , TSEV
Yaynlar, No:39, stanbul.
Biricik, Alp ve Akay, Hale (2003), STK`lar in Klavuz Bilgiler1 (Ne in

abalyoruz? Toplumsal Bir Davann Avukatlna Soyunmak) , Helsinki Yurttalar
Dernei Yaynlar, http://www.hyd.org.tr/staticfiles/files/kitap1.pdf (11.06.2012).
Charon, Jean-Marie (1992), letiim Aralarnda Devlet Mdahalesi, (Ed.) Jean- Marie
Charon, Medya Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, s. 241-243.
Dursun, iler ve Becerikli, Sema (2008), Kadn Odakl Sivil Toplum Kurulular ve
Medya: Olanaklar, Sorunlar ve zmler, T.C. Babakanlk Kadnn Stats Genel
Mdrl Yayn, Ankara.
arbua, Yakup (2010), Televizyon Yaynlarnn ocuklara Etkisi ve Medya Denetimi

Kapsamnda Simge-Sembol Uygulamalar, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul.
Dekan Elden: Medya, toplumu erozyona uratyor, o halde tamir de etmeli, 23

Austos 2011, http://www.cihandergi.com/cihan-dergi/newsDetail_getNewsById.
action?sectionId=383&newsId=29462 (1.08.2012).
Erdoan, rfan (2007), Televizyon, Denetim Ve Medya Etii zerine, RATEM

Dergisi, http://kutuphane.halkcephesi.net/Yazarlarold/Irfan%20Erdogan/TV%
20denetim.htm (6.4.2012).
Ik, Metin (2008), Grsel-itsel letiim Alannn Dzenlenmesinde Yeni Eilimler ve

RTK, Seluk letiim Dergisi, 5(2), s.199-205.
duygu, Ahmet, Meydanolu, Zeynep ve Sert, Deniz S. (2011), Trkiye`de Sivil

Toplum: Bir Dnm Noktas ( CIVICUS Uluslararas Sivil Toplum Endeksi Projesi
Trkiye lke Raporu II), TSEV Yaynlar, No:51, stanbul.
nceolu, Yasemin G. (1994a), eitli lkelerde Medya, Der Yaynlar, stanbul.
_________________ (1994b), ABD`de Medya, Der Yaynlar, stanbul.
Karaboa, Tahir, Bir Kitle letiimsizlik Arac Olarak Televizyon,

http://ilef.ankara.edu.tr/id/yazi.php?yad=3192 (12.6.2012).
Kaya, Rait (1985), Kitle letiim Sistemleri, V Teori yaynlar, Ankara.
118
Kaya, Rait ve Alemdar, Korkmaz (1993), Radyo Televizyonda Yeni Dzen, TOBB
Yaynlar, Ankara.
Keane, John (2010), Medya ve Demokrasi, (ev. Haluk ahin), Ayrnt yaynlar, 4.
Basm, stanbul.
Keyman, Fuat (2004), Trkiye`de ve Avrupa`da Sivil Toplum, Sivil Toplum ve

Demokrasi Konferans Yazlar, No:3, http://stk.bilgi.edu.tr/docs/keyman_std_3.pdf
(10.4.2012).
Laplante, Laurent (1992), Televizyon: Dnmeyi Engelleyen Makine, (Ed.) Jean-

Marie Charon, Medya Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, s. 142-143.
Mariet, Francois (1992), Televizyon Aptallatrmaz, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya
Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, s.140-142.
Postman, Neil (2012), Televizyon ldren Elence, (ev. Osman Aknhay), Ayrnt
Yaynlar, 3. Basm, stanbul.
ztekin, Hlya (2007), Radyo ve Televizyon Alannn Dzenlenmesi ve Denetlenmesinde

Yeni Eilimler ve Ynelimler, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri.
Polat, Burak(2009) Kamuoyu Denetimi: Trkiye`de Kamu Ynetimi Eitiminin Kamu

Ynetimine Etkisi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Ankara.
RTK (2006a), lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar

Aratrmas, RTK, Ankara.
________(2006b), Televizyon Programlarndaki iddet eriinin, Mstehcenliin ve

Mahremiyet hlallerinin zleyicilerin Ruh Sal zerine Etkileri, RTK, Ankara.
________ (2009), TV zleme Eilimleri Aratrmas, RTK, Ankara.
________ (2010), Kadnlarn Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas, RTK, Ankara.
Sarmak, Jale (1993), Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Denetim Yntemleri, Marmara

Yaynlar, stanbul.
Step, Edwin (2002), Our Appetite for Aggression, www.visionjournal.de/

visionmedia/article.aspx?id=759&rdr=true&LangType=1031 (10.4.2012).
119
ahin Bafrnc, idem, Sivil Toplum Kurulularnn letiim abalarnda Bir
Medya Olarak Internet, http://www.siviltoplumakademisi.org.tr/index.php?option=
comcontent&view=article&id=154:stk-internet&catid=49:akademik&Itemid=113
(21.07.2012).
Talas, Mustafa (2011), Sivil Toplum Kurulular ve Trkiye Perspektifi, Trklk

Bilimi Aratrmalar Dergisi, Say: XXIX, s. 388-402.
Tarhan, Burin (2011), Sosyal Medya STK`lar in Bulunmaz Nimet,

http//www.webrazzi.com/2011/06/22/sosyal-meya-stk (14.06.2012).
Toplumun, Kltr Politikalar ve Medyann Kltrel Srelere Etki Algs Aratrmas

(SETA 2011), http://www.setav.org/public/HaberDetay.aspx?Dil=tr&hid=96149&q=
seta-kultur-politikalari-ve-medya-iliskisini-arastirdi (10.07.2012).
Trudel, Pierre (1992a), Uluslararas letiim Dzenleme Yntemleri, (Ed.) Jean- Marie
___________(1992b), Ulusal Televizyon Mevzuat Sistemleri, (Ed.) Jean- Marie

TK (2012), Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi Sonular 2011, TK, Ankara.
Uzun, Ruhdan (2007), letiim Etii Sorunlar ve Sorumluluklar, Gazi niversitesi

letiim Fakltesi Basmevi, Ankara.
Wilkins ,Lee ve Christians, Clifford G. (2009), The Handbook of Mass Media Ethics,
Taylor&Francis, New York and London.
Vallee, Alain (1992), Ulusal Telekomnikasyon Dzenlemelerinin Yasall ve

Aralar, (Ed.) Jean- Marie Charon, Medya Dnyas, letiim Yaynlar, stanbul, s.
251-254.
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun,

RG: 3/3/2011, 27863.
http://www.8sutun.com/RTUKe-kardes-geliyor_76455.html
http://archive.mrc.org/bozellcolumns/archive.aspx (7.2.2012)
http://rd.org.tr/ (25.08.2012)
120
http://video.cnnturk.com/2012/yasam/2/6/30-saniyesine-3-5-milyon-odediler
(14.2.2012)
http://www.athgm.gov.tr/upload/mce/eskisite/files/kutuphane_49_Medya_Profesyonelle
rinin_ve_medyanin_aile_algisi.pdf (20.07.2012)
http://www.athgm55+.gov.tr/upload/mce/eskisite/files/kutuphane_61_Turkiyede_aile_de
gerleri.pdf (20.07.12)
http://www.commondreams.org/views05/0126-23.htm (5.2.2012)
http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&layout=bl
og&id=52&Itemid=12&lang=tr (22.08.2012)
http://www.dmgyayinkonseyi.com/meslek_ilkeleri.asp (25.05.2012)
http://www.fcc.gov/guides/obscenity-indecency-and-profanity (14.2.2012)
http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/19848053.asp (14.2.2012)
http://www.law.cornell.edu/constitution/billofrights#amendmenti (18.2.2012)
http://www.medyaetikkonseyi.com/Detaylar.aspx?Soru=Anasayfa (20.10.2011)
http://www.medyaetikkonseyi.com/page/Okur-ve-Izleyici-Haklar.aspx (20.10.2012)
http://www.medyaetikkonseyi.com/page/Tarihce.aspx (20.10.2012)
http://www.mrc.org/ (4.2.2012)
http://www.ncac.org/about/faq.html (18.2.2012)
http://www.parentport.org.uk/
http://www.parentstv.org/2010AR/PTC%20Annual%20Report%202010_web.pdf
(3.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/aboutus/advisoryboard/main.asp (4.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/aboutus/boardofdirectors/main.asp (5.2.2012)
http://www.parentstv.org/ptc/aboutus/bozellbio.asp (3.2.2012)
http://www.parentstv.org/ptc/aboutus/winterbio.asp (4.2.2012)
121
http://www.parentstv.org/PTC/advertisers/campaign.asp (17.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/awards/main.asp (17.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/awards/soa/entertainment.asp (17.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/awards/soa/ESOA.asp (17.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/cable/2012/0210.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/cable/main.asp (14.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/familyguide/main.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp#Arent you violating First Amendment

freedoms by censoring TV shows (18.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/faqs/main.asp#Does the PTC organize or advocate

boycotts (17.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/grassroots/main.asp (5.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/news/press/factsheet2.htm (5.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/news/release/2012/0206.asp (14.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/news/release/2012/0213a.asp (18.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/outsidestudies/main.asp (14.2.2012)
http://www.parentstv.org/ptc/parentsguide/printable.htm (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/bw/2012/0210best.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/ptc/publications/bw/welcome.asp (7.2.2012)
122
http://www.parentstv.org/PTC/publications/ealerts/welcome.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/insider/2002/IAarchive.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/insider/insider3-08.pdf (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/animation/main.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/animation/Report.pdf (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/MTV-RealityStudy/main.asp
(7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/MTVRealityStudy/MTVRealityStud
y_Dec11.pdf (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/welcome.asp (3.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/rgcolumns/main.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/publications/TVTrends/main.asp (7.2.2012)
http://www.parentstv.org/PTC/videogames/main.asp (17.2.2012)
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ba781591-60cd-401b-91a2-
426334b6437a (12.05.2012)
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ceb44980-c47e-4364-9b6a-
1e3242552102 (10.5.2012)
http://siyaset.milliyet.com.tr/rtuk-e-kardes-geliyor/siyaset/siyasetdetay/ 31.03.2010/
1218693/ default.htm
http://www.trt.net.tr/Kurumsal/YayinIlkelerimiz.aspx (25.05.2012)
https://www.parentstv.org/PTC/action/NBC_SuperBowl/main.asp (14.2.2012)
123
EK 1: ETK 2010 FNANSAL DURUM TABLOSU
124
EK 2: ETK SINIFLANDIRMA SSTEM DETAYLI EMASI
YEL: Tm yalar iin uygun.
SARI : 14 ya alt ocuklar iin uygunsuz olabilir, genlerin izlemesine izin vermeden nce aileleri izlemek isteyebilir.
KIRMIZI : Sadece yetikinler iin uygun.
Tekrarlanma Tekrarlanma Tekrarlanma
CNSELLK DL DDET
Oran Oran Oran
lm tasviri,
sadizm, cinsel
Pornografi ya da
iddet, gizli
mastrbasyon, striptizci,
iddetin grafik
ensest, plaklk ve ksmi
tasviri veya
plaklk, oral seks,
B*k, s**, s*ktir, aklama,
fuhu, cinsel iddet, vb.
g*t, dikmi, lanet, tecavz, i
seks tasvirlerini
(Hz. saya) kfr organlar, ba
grmezden gelen
kesme, grnr
referanslar
paralanma
G*t, oyarm,
Cinsel ima, medeni seks,
Bu alt konular kalt*k, o*****
zmni seks, birleme Yarm saat iinde Yarm saat iinde 3
herhangi bir ocuu, s*ktir, Silah, tabanca,
ncesi ve sonras, en az 5 kez kereden fazla
haftalk dnem frlama, srk, patlama, kan,
nemli oranda yinelenmesi, yinelenmesi,
bana en fazla ahmak, tbbi prosedr
pornografi ya da halinde, krmzya halinde, krmzya
kez grnyorsa, i*mek/s*mak
mastrbasyon atlar atlar
Krmz ya atlar gibi kavramlara
tartmalar
gndermeler
Yarm saat iinde Yarm saat iinde 5 Yarm saat iinde 3
rtl ya da hafif imal Lanet olsun, Tehdit, kavga,
kereden fazla kereden fazla kereden fazla olmas
ekilde cinsel konularda cehennem, b*k zmni iddet,
olmas halinde, olmas halinde, sar halinde, sar a
sorumlu tartma lm imas
sar a atla a atla atla
125
EK 3: ETK PRIME TIME TV HAFTALIK ALE REHBER RNE
Cuma/Friday
2/24/2012
8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

ABC Shark Tank Primetime: What Would You Do? 20/20
CBS Undercover Boss A Gifted Man Blue Bloods
CW Nikita Supernatural
FOX Kitchen Nightmares Fringe
NBC Who Do You Think You Are? Grimm Dateline
Cumartesi/Saturday
2/25/2012
8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

ABC Wipeout The Devil Wears Prada
Rules of Two and a Half
CBS The Mentalist 48 Hours Mystery
Engagement Men
FOX Cops The Finder
NBC Smash The Firm Law & Order SVU
Pazar/Sunday
2/26/2012
7:00 7:30 8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

ABC Oscars Red Carpet Live The 84th Annual Academy Awards
CBS 60 Minutes The Amazing Race The Mentalist CSI: Miami
Bob's The Cleveland The Napolean Family
FOX American Dad
Burgers Show Simpsons Dynamite Guy
NBC Dateline Celebrity Apprentice
Pazartesi/Monday
2/27/2012
8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

ABC The Bachelor Castle
How I Met Two and a Half
CBS 2 Broke Girls Mike & Molly Hawaii Five-0
Your Mother Men
CW Gossip Girl Hart of Dixie
FOX House Alcatrax
NBC The Voice Smash
126
Sal/Tuesday
2/28/2012
8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

Last Man
ABC Cougar Town The River Body of Proof
Standing
CBS NCIS NCIS: Los Angeles Unforgettable
CW Hart of Dixie Ringer
FOX American Idol
NBC The Biggest Loser Parenthood
aramba/Wednesday
2/29/2012
8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

ABC The Middle Suburgatory Modern Family Happy Endings Revenge
CBS Survivor Criminal Minds CSI
CW One Tree Hill America's Next Top Model
FOX American Idol
Are You There,
NBC Whitney Rock Center with Brian Williams Law & Order: SVU
Chelsea?
Perembe/Thursday
3/1/2012
8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30

ABC Winter Wipeout Grey's Anatomy Private Practice
The Big Bang
CBS Rob Person of Interest The Mentalist
Theory
CW The Vampire Diares Supernatural
FOX American Idol
Parks and
NBC 30 Rock The Office Up All Night Awake
Recreation
127
ZET
Yaynlarn denetlenmesinde sivil toplumun rolnn ele alnd bu almann

amac kaliteli yaynclk anlaynn gelimesinde izleyicilerin sorumluluklarn ve
gcn sorgulamaktr. Bu amala, ilk olarak televizyon yaynlarnn denetlenme
sebepleri ve bu denetimin yntemleri ele alnm, daha sonra sivil toplum kavram ile
Trkiyede sivil toplumun durumu irdelenmitir. lkemizde televizyon izleme
alkanlklar ve izleyicilerin programlara ynelik ikyetlerine ilikin saysal verilerin
incelenmesinin ardndan, yaynclk etii ve kamuoyu denetim ekli olarak sivil
toplumun rol sorgulanmtr.
Bu almada, yaynlarn denetiminde sivil toplumun roln somutlatrmak iin

Amerika Birleik Devletlerinde etkin bir sivil toplum hareketi olan Ebeveyn Televizyon
Konseyi (Parents Television Council) rnei tm ynleriyle incelenmitir. almada,
duyarl, sorumlu ve bilinli izleyicilerin demokratik yollar kullanarak aktif olduu ve
sesini daha ok duyurduu bir yaynclk ortamnda, izleyiciler, yaynclar, medya
alanlar ve nihayetinde de toplumun kazanl kaca ortaya konulmaktadr.
Anahtar szckler: Sivil Toplum, STK, Ebeveyn Televizyon Konseyi, Yaynlarn

Denetlenmesi, zleyici
128
ABSTRACT
The purpose of this study, which reviews the role of the civil society on
broadcast monitoring, is to question the responsibilities and the power of audiences for
developing quality in broadcasting. For this purpose, firstly the reasons of broadcast
monitoring and control methods are studied, and then the concept of civil society and the
status quo of the civil society in Turkey are discussed. After looking at television
viewing habits in Turkey and the complaints of audiences through the statistics,
broadcast ethics and the role of civil society as a public control method are investigated.
As a clear example of civil society control, Parents Television Council - the USA
broadcast monitoring movement is studied in detail. As a result, the study reveals that if
the sensitive, responsible and informed audiences use democratic ways actively for
controlling broadcasting, audiences, broadcasters, media professionals and the society as
a whole would benefit.
Keywords: Civil Society, Non-Governmental Organization, Parents Television Council,

Broadcast Monitoring, Audience
129
ZGEM
29.11.1978 ylnda Ankarada dodu. Srasyla Fahri alda lkretim Okulu,

Melikah lkretim Okulu ve Radyo Televizyon Anadolu Teknik Lisesinde eitim
grd. 2001 ylnda Ankara niversitesi letiim Fakltesi Radyo, Televizyon ve
Sinema Blmnden mezun oldu. Eitimi srasnda, TRT ve FRTEB gibi eitli
yerlerde uzun sreli stajlar yapt ve 2001 ylnda, 12. Gen letiimciler Yarmasnda
itsel Dal En yi Haber kategorisinde Siyaset Kazan adl programla birincilik
kazand. Yksek lisansn ODT Uluslararas likiler Blmnde Kresel Medyann
Dnya Politikasndaki Yeri: 2003 Irak Sava rnei balkl teziyle tamamlad.
Mehmetik Vakf ve Dileri Bakanlnda altktan sonra 2007 ylnda RTKe
uzman yardmcs olarak balad. 2009-2011 yllarnda iki yl ABDde bulundu. Harvard
niversitesi John F. Kennedy Kamu Ynetimi Okulu`nda Press, Politics and Public
Policy (Basn, Politika ve Kamu Politikas) dersi ald. yi dzeyde ngilizce bilen
Berrin AKIN BOZKURT, Fatih BOZKURTla evli olup, Hseyin Semihin annesidir.
130

55 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

55 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

Radyo ve Televizyon st Kurulu

TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENMESNDE

Berrin AKIN BOZKURT

Radyo ve Televizyon st Kurulu

TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENMESNDE

Berrin AKIN BOZKURT

Bu alma, Tez Deerlendirme Komisyonu tarafndan oy birlii/oy okluu

Radyo ve Televizyon st Kurulunda grev yapan Uzman Yardmcs olarak,

Bu uzmanlk tezindeki btn bilgilerin akademik kurallara ve etik davran

Bilgilerinizi ve gereini arz ederim.

Berrin AKIN BOZKURT

Uzmanlk Tezinin Ad:

Tezi Teslim Alan

Televizyon Yaynlarnn Denetlenmesinde Sivil Toplumun Rol: ABD

1.1 TELEVZYON YAYINLARININ DENETLENME SEBEPLER..6

2.1.2 Trkiyede Sivil Toplum Kurulularnn Geliimi..29

2.2.3 Trkiyede TV zleme Alkanlklar ve Yaynlarn Toplum zerine

2.4 YAYINLARIN DENETLENMESNDE SVL TOPLUMUN ROL......70

ABD EBEVEYN TELEVZYON KONSEY............75

3.3.1.2 Timothy F. Winter..79

3.3.4.3 Yerel rgtler Dairesi...82

3.5.1 Elence Takip Sistemi.....84

3.5.6 dller: ETK Onay Mhr103

2. ETK SINIFLANDIRMA SSTEM DETAYLI EMASI..125

ABD Amerika Birleik Devletleri

AEV Anne ocuk Eitim Vakf

a.g.e Ad Geen Eser

a.g.k. Ad Geen Kaynak

a.g.m. Ad Geen Makale

a.g.t. Ad Geen Tez

AO Yetikinlere ynelik ierik iareti (Adult Only)

ASPB Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl

BASAGM Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl

BBC ngiliz Yayn irketi (British Broadcasting Corporation)

BYEGM Basn Yayn ve Enformasyon Genel Mdrl

CEO cra Kurulu Bakan (Chief Executive Officer)

Ed. Derleyen (Editr)

ETK Ebeveyn Televizyon Konseyi

ETS Elence Takip Sistemi (Entertainment Tracking System)

FCC Federal letiim Komisyonu (Federal Communications

NBC Amerikan Televizyon Kanal (National Broadcasting

NFL Ulusal Futbol Ligi (National Football League)

NGO Hkmet D rgtler (Non-Governmental Organization)

RTK Radyo ve Televizyon st Kurulu

S Programda cinsel ierii gsterir iaret (Sex)

SETA Siyaset Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf

STEP Uluslararas Sivil Toplum Endeksi Projesi

STK Sivil Toplum Kurulular

TRT Trkiye Radyo Televizyon Kurumu

TK Trkiye statistik Kurumu

TSEV Trkiye nc Sektr Vakf

TV-14 Programlarda 14 ya st ierii gsteren iaret

TV-MA Programlarda yetikin ierii gsterir iaret (Maturity)

TV-PG Programn Ebeveyn Rehberliinde izlenmesi gerektiini

Tablo 2.1.3.1 Yllara Gre Faal Dernek Saylar (Adet) 34

Tablo 2.1.3.2 Derneklerin Yllara Gre ye Saylar.35

Tablo 2.1.3.3 Dernek ye Saylarnn Trkiye Nfusuna Oran35

Tablo 2.1.3.4 Derneklerin Blgelere Gre Dalm (%).......36

Tablo 2.1.3.5 Faal Derneklerin Trlerine Gre Dalm.......37

Tablo 2.1.3.7 Derneklerin Faaliyet Alanlarna Gre Dalm..38

Tablo 2.2.3.1 Nfus Piramidi......48

Tablo 2.2.3.2 Ailece Sklkla Yaplan Faaliyetler.......49