T.C.

Radyo ve Televizyon st Kurulu

LETM ALANINDA OCUKLARA LKN ULUSAL VE

ULUSLARARASI HUKUK DZENLEMELERN
DEERLENDRLMES

UZMANLIK TEZ

Glbin Ay ATE

ANKARA

EKM 2011
 T.C.
Radyo ve Televizyon st Kurulu

LETM ALANINDA OCUKLARA LKN ULUSAL VE

ULUSLARARASI HUKUK DZENLEMELERN
DEERLENDRLMES

UZMANLIK TEZ

Glbin Ay ATE

DANIMAN
st Kurul Uzman Glmser BOSTAN
ANKARA
EKM 2011
 TEZ TESLM TUTANAI VE DORULUK BEYANI

Radyo ve Televizyon st Kurulunda grev yapan Uzman Yardmcs olarak,

Radyo ve Televizyon st Kurulu Uzman Yardmcl Giri ve Yeterlik Snavlar ile
Uzmanla Atanma, Yetitirilme, Grev, Yetki ve alma Usul ve Esaslar Hakknda
Ynetmeliin 19 uncu maddesinin 4 nc fkrasna istinaden kartlan Radyo ve
Televizyon st Kurulu Tez Hazrlama Ynergesine uygun olarak hazrlam olduum
uzmanlk tezi iliikte sunulmutur.

Bu uzmanlk tezindeki btn bilgilerin akademik kurallara ve etik davran

ilkelerine uygun olarak toplayp sunduumu; ayrca, bu kural ve ilkelerin gerei olarak,
almada bana ait olmayan tm veri, dnce ve sonular andm ve kaynan
gsterdiimi beyan ederim.

Bilgilerinizi ve gereini arz ederim.

Tarih: 24.10.2011

Ad-Soyad-Unvan-mzas:

Glbin Ay ATE
st Kurul Uzman Yardmcs

Uzmanlk Tezinin Ad:

LETM ALANINDA OCUKLARA LKN ULUSAL VE ULUSLARARASI
HUKUK DZENLEMELERN DEERLENDRLMES
EK:
-Tez (3 adet)
-CD (1 adet)
Tezi Teslim Alan

Daire Bakan

Tarih

Ad-Soyad-mzas
 TEEKKR

Tez almas boyunca alannda destekleyici tutumu ve evklendirici anlay ile

almann btnln oluturulmas ve almann dzenli ve kolaylkla ilerlemesi
iin her trl katk ve desteinden dolay tez danmanm st Kurul Uzman Sn.
Glmser BOSTANa,

Tez almasnda kaynak temininde ve konu planlamasnda bana destek salayarak

aratrmama yardmc olan RTK yesi Sn. Dr.Hamit ERSOYa, Basn ve Halkla
likiler Maviri Sn. Neriman SARAa, zleme ve Deerlendirme Daire Bakan
Yardmcs Emir M. Ulucaka, st Kurul Uzmanlar Sn. Nuran YARDIMCI ve
Sn.Bora SNMEZe,

renim hayatm boyunca kalc desteini her zaman hissettiren daym brahim
GNDZe,

Desteklerinden dolay Beng ERTANa, her zaman ynlendirici ve retici ynyle

bu tezi gzelletiren H.Turul OKTAYa, tm Uzman Yardmcs arkadalarma ve
bu tezin hayata gemesi kendisinin destei, katks ve takm almas ruhu
olmakszn mmkn olmayan Erhan BALa,

Eitimin ve renmenin hayata yaplabilecek en byk katk olduunu reten ve

sevgiyle destekleyen retmenler, annem engl ALANa ve babam mer ALANa,

Tez hazrlamann skntl ve stresli srecini tm yorgunluuyla benle paylaan ve

desteiyle ve zekasyla hep yolumu aan eim Himmet ATEe teekkr bor
bilirim.

I
 NDEKLER

Sayfa
ONAY SAYFASI
DORULUK BEYANI
TEEKKR..................................................................................................................I
NDEKLER ........................................................................................................... II
KISALTMALAR ........................................................................................................ V
TABLOLAR .............................................................................................................. VI
EKLLER................................................................................................................VII
GR ........................................................................................................................... 1

BRNC BLM
OCUK KMDR?

1.1. ULUSLARARASI MEVZUATTA OCUK ........................................... 9

1.1.1.Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesi ................................. 9
1.2. ULUSAL MEVZUATTA OCUK ........................................................ 22
1.2.1. Trkiye'de Mevzuat ve Genel Basn Dzenlemeleri.24

KNC BLM
TELEVZYON ve OCUK

2.1. Televizyon ve ocukla lgili Yaplm Aratrmalar .............................. 33

2.1.1. Televizyonun ocuklar zerinde Olumlu Yanlar .......................... 42
2.1.2. Televizyonun ocuklar zerinde Olumsuz Yanlar ........................ 43
2.2. Televizyon Yaynlar le lgili Ulusal Mevzuat ve ocuklar.................. 44
2.3. AB'inde ocuklara likin Televizyon Yaynclk Dzenlemeleri...........65
2.4. Televizyon Yaynlarnda iddet ve ocuk ............................................. 72

II
2.5. Televizyon Reklamlarnda ocuun Yeri............................................... 76
2.6. Haberlerin ocuklarn Dnyasna Etkisi ................................................ 96
2.7. ocuklar Televizyonun Olumsuz Etkilerinden Koruma Yollar ......... 102

2.7.1. Akll aretler Vastasyla ocuklarn Korunmas ......................... 102

2.7.2. ocuklara Ynelik Televizyonda Korumal Saatler Uygulamas108

2.7.3. ocuklara Ynelik Tematik Kanallar ............................................. 110
2.7.4. Medya Okuryazarl ..................................................................... 112

NC BLM
NTERNET ve OCUK

3.1. nternet ve ocuk Alannda Aratrmalar ............................................. 127

3.1.1. nternet ve ocuk: Ulusal Aratrma............................................... 127
3.1.2. nternet ve ocuk: Uluslararas Aratrma...................................... 136
3.2. nternetin ocuklar zerindeki Etkileri................................................ 149
3.2.1. nternetin ocuklara Faydalar........................................................ 149
3.2.2. nternetin ocuklara Zararlar......................................................... 151
3.3. Ulusal nternet Mevzuat....................................................................... 153
3.3.1. nternetten Sorumlu Kurumlar ........................................................ 161
3.4. Uluslararas nternet Mevzuat .............................................................. 170
3.5. nternette ocuklarn Obje Olarak Gszl ................................... 183
3.5.1. ocuk Pornografisi.......................................................................... 183
3.5.1.1. Uluslararas Szlemelerde ocuk stismar ve ocuk
Pornografisine likin Dzenlemeler ........................................................... 187
3.5.1.2. eitli lkelerde ocuk Pornografisini Cezalandrmaya Ynelik
Olarak Gerekletirilen Yasal Dzenlemeler ve almalar........................ 194
3.5.1.3. Ulusal Hukukta ocuk Pornografisine Dair Dzenlemeler ..... 201
3.5.1.4. Avrupa Birliinde ocuk Pornografisine likin Kararlar ..... 207
3.6. Dnyada nternet zerine Uygulamalar ............................................... 212

III
 3.6.1. Polonyada "Safer Internet" Program ............................................ 212
3.6.2. ek Cumhuriyeti Safer Internet Program ...................................... 214
3.6.3. Avustralya Sabit ve Hareketli nternet erii Ortak Denetimi ...... 214
3.6.4. Almanyada ocuklarn nternet Servislerinden Korunmas.......... 220
3.6.5. talyada nternet Servislerinden Kklerin Korunmas ............... 222
3.7. nternet Kullanm in zmler ......................................................... 224
3.8. Bilgisayar Oyunlar .............................................................................. 225
3.8.1. Avrupa'da Bilgisayar Oyunlar Snflandrmas .............................. 226
3.8.2. Amerika'da Bilgisayar Oyunlar Snflandrmas ............................ 229
3.9. nternetin Olumsuz Ynlerinden ocuklar Koruma Yntemleri......... 238
3.9.1. Bilgi Okuryazarl ........................................................................ 238

SONU VE NERLER

SONU .................................................................................................................... 242

KAYNAKA........................................................................................................... 259
EK ............................................................................................................................ 283
ZET........................................................................................................................ 288
ABSTRACT............................................................................................................. 289
ZGEM ............................................................................................................. 290

IV
KISALTMALAR

Tez almasnda kullanlan baz ksaltmalar aklamalar ile birlikte aada

sunulmutur.

AB Avrupa Birlii
ACMA Australian Communications and Media Authority
(Avustralya letiim ve Medya Otoritesi)
a.g.e. Ad geen eser
a.g.b. Ad geen balant
a.g.m. Ad geen makale
C Cilt
HS Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesi
IP Internet Protocol
nternet Protokol

V
TABLOLARIN LSTES

Tablo 2. 1. Corafi blgelere gre program trlerinin izlenme dzeyi (%) .............. 35
Tablo 2. 2. Cinsiyete gre program trlerinin izlenme dzeyi .................................. 36
Tablo 2. 3. Ya gruplarna gre program trlerinin izlenme dzeyi .......................... 37
Tablo 2. 4. Medeni duruma gre program trlerinin izlenme dzeyi ........................ 38
Tablo 2. 5. 15/05/2002- 31/10/2010 tarihleri arasnda 3984 Sayl Kanun erevesinde
alnan meyyide kararlar........................................................................................... 51
Tablo 2. 6. Haberlerde Yer Alan Bir Grnt Nedeniyle ocuklarn Olumsuz
Etkilendiine ahit Olma Durumu........................................................................... 100
Tablo 2. 7. Avrupa Birlii lkelerinde Kullanlan Koruma Sistemleri ................... 107
Tablo 3. 1. nternet Kullanclarnn Art .............................................................. 120
Tablo 3. 2. Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup ........................................ 128
Tablo 3. 3. Cinsiyete Gre Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad
.................................................................................................................................. 129
Tablo 3. 4. Yaa Gre Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad ...... 129
Tablo 3. 5. SESe Gre Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad .... 130
Tablo 3. 6. Bilgisayarn Kullanlma Amac ............................................................. 130
Tablo 3. 7. Cinsiyete Gre Bilgisayarn Kullanlma Amac ................................... 131
Tablo 3. 8. Yaa Gre Bilgisayarn Kullanlma Amac .......................................... 132
Tablo 3. 9. SESe Gre Bilgisayarn Kullanlma Amac ........................................ 132
Tablo 3.10. lke ve Ya Gruplarna Gre Tm Reklam rneklerinin Genel
Grnm ................................................................................................................ 229
Tablo 3. 11. Avrupa Komisyonu Oyunlar Aratrmas Sonular ........................... 234

VI
EKLLERN LSTES

Grafik 2. 1. Haberlerde Yer Alan Bir Grnt Nedeniyle ocuklarn Olumsuz

Etkilendiine ahit Olma Durumu........................................................................... 101
ekil 2. 2. Akll aretler ........................................................................................ 103
Grafik 3. 1. Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad ........................ 128
Grafik 3. 2. Bilgisayarn Kullanlma Amac ............................................................ 131
ekil 3. 3. Avustralyada kklerin internette korunmas...................................... 220
ekil 3. 4. Almanyada kklerin internette korunmas....................................... . 221
ekil 3. 5. talyada kklerin internette korunmas ............................................ . 222
ekil 3. 6. Almanyada kklerin video oyunlarnda korunmas .......................... 232

VII
 GR

letiim alannda ocuklarn incelenmesi sz konusu olduunda, ocuklarn

oklu medya kullanmna dahil olduu, dolaysyla farkl alanlarda ocuklarn
iletiim aralaryla ilikilerinin ve etkileimlerinin incelenmesi mantkl
bulunmaktadr. Grsel medyann artan etkinlii ve grselliindeki eitliliin art,
bugnn ocuklarnn dnn ocuklarndan daha farkl ve daha grsellikle
yorulmu bilisel srelere sahip olmalarna neden olmaktadr. ocuklar, rgn
eitimde harcadklar toplam vaktin daha fazlasn -eitimde artan bilgi teknolojileri
kullanmyla birlikte- televizyon ve dier iletiim aralarnda harcamaktadrlar. Bu
yzden kitle iletiim aralarnn ocuklar zerindeki etkisi anlalmaya allrken
etki tepki mekanizmalarndan ziyade uzun vadeli sonular dnlmeli; ocuklarn
televizyon ve internet kullanmna dair planlamalar bu boyutta yaplmaldr.
ocuklarn dnya algsnda hzl deiimler yaratan aralar dnldnde ocuk
haklar ve kitle iletiim aralar ilikisi perspektifi temel alnmaldr. ocuklarn
yala beraber kitle iletiim aralar kullanmnn saysal ve eitlilik anlamnda art
gstermesi bu almann nemini artrmaktadr.

Bu yzden, iletiim alannda ocuklara dair hukuki dzenlemelerin

incelenmesinde, ncelikle ocuklar ve ocuk haklar zerine en geni ereveyi
oluturan belge olarak Birlemi Milletler ocuk Haklar Evrensel Szlemesi ve
ocuk Haklar Szlemesinin Ulusal Hukuka yansmalarnn incelenmesi, ilk
blm oluturmaktadr. Bu blmde ilk olarak, Birlemi Milletler ocuk Haklar
Evrensel Szlemesi ve Szlemenin kitle iletiim aralar ve ocuk ilikisini
dzenleyen maddeleri konu edilmitir. Daha sonra, Ulusal Kanunda basn-ocuk
ilikisine deinen kanunlarla ocuk Haklar Szlemesinin etkileri irdelenmitir.

1
 kinci blmde RTKn de alma alan olan televizyonun ocuklarla
ilikisi geni erevede anlalmaya allmaktadr. Bu anlamda televizyon- ocuk
ilikisi zerine yaplm aratrmalar ve bu aratrmalardan edinilen televizyonun
ocuk zerindeki olumlu ve olumsuz etkilerine bu konuya katks sebebiyle yer
verilmitir. Tartlan bilgilerin nda televizyon yaynlar ve ocuk zerine Ulusal
Hukuki dzenlemeler aklanm ve geliiminden sz edilmitir. Konuya kaynaklk
tekil eden ve gelimeleri rnek alnan Avrupa Birlii ve Avrupa Konseyinin
televizyona ilikin ocuklar hakkndaki dzenlemelerine yer verilmi ve konu,
Deklarasyonlar, Tavsiye Kararlar, Avrupa Snrtesi Televizyon Szlemesi ve
Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesi erevesinde etraflca incelenmitir.
RTKn televizyona ilikin dzenlemelerinde ocuun nem kazanmasna ilikin
yaplan gelimeler ve geleceine ilikin tespitlerde bulunulmutur.

Daha sonra televizyon-ocuk blmne televizyondaki iddetin ocuklar

zerindeki etkisi anlamnda devam edilmitir. iddetin ocuklar zerindeki eitli
etkileri, psikoloji teorileri ve ebeveynlik modelleri hesaba katlarak analiz edilmi;
konu hakknda yapc zmlerle ocuklara ilikin koruma yntemleri nerilmitir.

Televizyondaki reklamlar ve ocuk ilikisinde ocuklarn ift ynl maruz

kald etkiler, bir baka deyile izleyici ve oyuncu olarak reklamlarla kurduklar
iliki konu edilmitir. ocuklarn, bu kadar erken dnemde tketici roln ne
ekillerde edindii ve Kanunlarda buna ilikin ne gibi nlemler alnd ulusal ve
uluslararas dzlemde incelenmitir.

Bir baka alt balk olarak yer verilen haberlerin ocuklarn dnyasn nasl
etkiledii, konuya ilikin rnekler, Sivil Toplum Kurulular Uygulama Kodlar ve
Kanunlarda ilendii haliyle tartlmtr. ocuklarn yine izleyici ve haber metas
olarak konumland haberler, ocuklar hedef almayan ancak ocuklar etkileyen
yaynlardr. Bu yzden ocuklarn hem izleyici hem izlenen olarak haberlerde nasl
tutum alnmasna ilikin bilgiler ocuklarn yarar ilkesinin ncelii erevesinde
deerlendirilmitir.

2
 Buraya kadar bahsi geen balklarda ocuklarn televizyonla kurduu iliki
konu edilmi ve bundan sonraki televizyon blmnn altndaki balklarda da
ocuklarn televizyonun olumsuz etkilerinden korunmalar ve olumlu etkilerinden
faydalanmalarndan bahsedilmitir. Bu sebepten, ilk olarak Akll aretler
araclyla ocuklarn nasl korunabilecei ve Akll aretler sisteminin geirdii
hukuki geliim konu edilmitir. Akll aretlerin Uluslararas kanunlardaki zemini,
Ulusal Kanunda zorunluluk esasna geiteki hukuki sre, sistemin faydalaryla
aktarlmaktadr.

Akll aretler Sistemiyle beraber uygulanmakta olan Korumal Saatler

Uygulamasnda, ocuklara zararl televizyon ieriinin ocuklarn gremeyecei
saatlerde yaynlanmas; dolaysyla ocuklarn uygun olmayan ierikteki televizyon
yaynlarndan korunmas amalanmaktadr.

ocuklarn korunmasnda, ocuklara Ynelik Tematik Kanallar artan

younluklaryla beraber ocuklara ynelik yaynlarn hazrlanmasna katkda
bulunmaktadr. Bu yndeki yaynlarn 6112 sayl RTK Kanununda yer bulmas
da konuya hukuki anlamda aklk kazandrlmas ve faydalar asndan
irdelenmesini gerekli klmaktadr.

ocuklarn korunmas, son olarak Medya Okuryazarl yntemi ile

aklanmaktadr. Konunun Uluslararas Hukuki Dzenlemelerde ve RTKn
politikalarnda yer al konuya verilen nemi ortaya karmak amacyla
irdelenmekte ve nemi vurgulanmaktadr.

nc Blmde yaanan teknolojik gelimeler, yaknsama ve gnmzde

ocuk ve genlerin yeni medya aralarna gsterdii ilgi dolaysyla internet ve ocuk
ilikisi incelenmitir. ocuklar, bu yeni medya aralarna artk mekan snr
olmakszn ve her trl elence, iletiim, sosyalleme ve eitim amalaryla
bavurmaktadrlar. nterneti geleneksel medya aralarndan ayran en temel fark,
internetin bu aralar gibi hukuki anlamda denetlenebilirliinin zorluudur. nternetin
yaygnlyla birlikte internetin zararlar ve yararlar de artmaktadr. Bu nedenle,

3
konuya k tutmas ve genel bir fikir vermesi amacyla ulusal ve uluslararas
sahalarda yaplm aratrmalar tartlmaktadr. Bu anlay, lkemizde ve dnyada
ocuklarn internetle kurduklar ilikinin benzerlikleri ve farkllklarnn
resmedilmesine yardmc olmaktadr. nternetin, geleneksel medya aralarnda farkl
olarak yaygnlnn snr tanmaz oluu, internetin ocuklar zerindeki faydalar ve
zararlar hakknda da bir ereve izmeye yardmc olmaktadr.

Yine de hukuki mevzuatta ilk olarak ulusal internet mevzuatnn ocuklara

ilikin maddeleri ve konuya ilikin Trkiyede sorumlu kurulular aratrlmtr.
Daha sonra uluslararas mevzuata geni bir bak as sunularak konu zerine
Avrupa mktesebatna dahil olmu Tavsiye Kararlar, Deklarasyonlar ve Avrupa
Siber Su Szlemesi, ocuk ve internet balna uluslararas hukuki
deerlendirmelerle katkda bulunulmutur.

nternet ve ocuk ilikisinde geleneksel medya aralarndan bir baka fark,

ocuklarn televizyondaki gibi sadece edilgen ve zarar gren deil, ayn zamanda
zarar verebilir halidir. nk, internet interaktiftir ve doas gereince medya
malzemelerini tketirken retme imkan da verebilmektedir. te bu materyalin
zararl olma ihtimali internet ve ocuk ilikisinin tartlmasnn nemini
artrmaktadr.

nternette, ocuklarn materyalleri tketimi ve retiminde karlaaca riskler

dnda, ocuklarn cinsellik metas olarak kullanlmasnn sonucu olan ocuk
pornografisi de internet-ocuk blmnn bir baka nemli alt baln
oluturmaktadr. ocuk pornografisi, konuya ilikin ulusal ve uluslararas hukuki
dzenlemelerin detayl olarak incelenmesi, rnekler ve lkeler dahilindeki
yaptrmlar ve nlemlerin sorgulanmasyla deerlendirilmitir. ocuk
pornografisinin dnyada artan bir problem oluu ve konunun ocuklara olumsuz
etkilerinin sorgulanamaz oluu, zmlerin de keskinliini aklamaktadr.

Bu alt baln ardndan, dnyada internet ve ocuk ilikisinin hukuki

yorumlar ve zm yntemlerinden bahsedilmektedir. eitli lkelerin

4
kanunlarnn, lkemizde de paydalarn nasl rol olmas gerektiine ilikin fikirler
verebileceine inanlmaktadr. Bu anlamda internet kullanm iin toplumsal
zmler ve Trkiyedeki zm politikas aklanmaktadr.

letiim aralarnda daha az dikkat eken; fakat ocuk ve genleri byk

anlamda etkilemekte olan bilgisayar oyunlar, bu blmn dier bir alt baldr.
Bilgisayar oyunlar artmakta, olumlu-olumsuz etkileriyle gndemde daha fazla yer
almaktadrlar. Bunlara ilikin hukuki dzenlemelerin yannda STKlar (Sivil Toplum
Kurulular) araclyla bilgisayar oyunlarnn snflandrlmas gerekmektedir.
Uluslararas dikkat eken uygulamalardan rnekler verilerek bilgisayar oyunlarnn
dzenlenmesinde lkemize k tutmas amalanmtr.

nternet ve ocuk adl blmn eitli alt balklarla incelenmesi ve konunun

etraflca tartlmasnn sonucu olarak bilgi okuryazarlnn nemi, internetin
olumsuz ynlerinden ocuklarn korunmas alt balyla aklanmtr. Hukuki
dzenlemelerle beraber bilgi okuryazarlnn dnyay epeevre saran ve ocuklar
da youn etki altnda brakan internetin dzenlenmesinde etkinlii
deerlendirilmektedir. Bu amala, konuya ilikin Tavsiye Kararlar ile desteklenmi
ve ocuklarn etkin bir bilgi teknolojileri kullancs olarak internetten en yksek
dzeyde faydalanmas ve en alt dzeyde zarar grmesi iin bilgi okuryazarl sonu
olarak kabul edilmitir.

5
 BRNC BLM
OCUK KMDR?

ocuk kavram farkl bilimlerde farkl anlamlar almtr. Hukuki

tanmlamaya bakarsak; ocuun suu ileyen kii olmas ya da suun maduru
olmas durumuna gre deiiklik gstermektedir.1 Hukukta ocuk, alan ocuk
kavramn da iermektedir.

ocuk hukukunun temeli de on sekiz yandan kkleri birok uluslararas

dzenlemenin nda ve Anayasa'da, ceza, yarglama, yerel ynetim, kolluk gc,
kitle haberleme ve eitim yasalarnda, Medeni Kanun'da ve Kanunu'nda,
gszl dikkate alnarak, ocuu; evde, okulda, iyerinde, elence yerinde,
sokakta, karakolda, hastanede, mahkemede ve cezaevinde zel olarak koruyup
gvenlik altna almaktr.2

Toplumun en savunmasz ve gsz kesimini oluturun ocuklarn Medeni

Hukuk alannda korunmasn dzenleyen hkmler sistematik bir ekilde
irdelenmitir. ocuk haklarn konu alan ve bunlar gvenceye kavuturmay
amalayan ocuk hukukunun yeni bir alan olmasna karn dnsel kkenleri
insanlk tarihi kadar eskidir. ocuk Hukuku, Medeni Kanun gibi ya da bakaca bir
zel hukuk klliyat gibi bir zel yasaya sahip olmayp farkl yasalara datlm ayr
ayr kurallarn derlenmesinden olumutur. ocuk Hukuku konu zenginlii itibari ile
ok renkli ve tm alanlarda gezinme zorunluluu salayan gen bir hukuk dal olup
bu yn ile ilgilisine geni bir bak as salar. ocuk haklar zel hukuk, sosyal

1
Ali Hakan Evik, ocuk Sularnn Yarglanmas ve Yaptrmlarn Uygulanmas Rejimi, stanbul
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1998, s. 4.
2
Rona Serozan, ocuk Hukuku, Vedat Kitaplk, stanbul, 2005, S.2.

6
hukuk, kamu hukuku ve uluslararas hukukta yer alan kurallarn, ocuklara tand
yetkileri kapsar.3

4
akr ocukluk kavramnn yaam zincirinin bir paras olarak olutuunu
ve deer ve normlardan bamsz olamayacan aklamtr. Semerci 5, ocuun
erikinden ve dzenin etkileri dnda da srekli deien, duraan olmayan bir varlk
olduunu anlatmtr.

ocuk kavram genel itibariyle 0-18 ya aras bireyi tanmlamaktadr; farkl

toplumlarn yasalarnda farkl ya tanmlamalar yer alabilmektedir. Onur 6 bu
farkllamann ve ocuk saylmann deimesinin nedeni olarak kentleme ve
sanayileme sonucu ailenin rolnn ve yapsnn deimesi, insan yaamnn
uzamas, ana-baba-ocuk ilikisinde duygusal ban olumasn gstermektedir. nal
da ocuun ulus-devlet modelinin inasyla beraber kentleme ve sanayilemenin
sonucunda neminin arttndan bahsetmektedir.7 ocua daha fazla zen
gsterilmeye balanmtr. Dolaysyla, toplumsal dev mantyla ocuun dnyas
kimi ideolojiler eliinde topluma, toplumun kendisine benzetilerek deitirilmi ve
ocuk toplumsal erikin grevlerini ve rollerini edinmeye balamtr. Medyann da
bu varsaylan rollere ocuklar yaknlatrmaya, ayn zamanda bu rolleri de
ocuklatrmaya meyli artmaktadr.

ocuun toplum tarafndan biimlenebilir ve deiime her zaman ak bir

varlk oluu, onu tez konumuz olan iletiim aralar karsnda daha zarar grmeye
msait klmaktadr. Postman8 ocuun ve toplumun tamamnn medya etkisi altna

3
Ali Naim nan, ocuk Hukuku, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi, stanbul, 1968, s.13.
4
Derya akr Tun, ocuk Haklar Szlemesinin Eitim Politikalarna Yansmalar Konusunda Milli
Eitim Bakanl Uzmanlarnn Grleri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Eitim
Ynetimi ve Politikas Anabilim Dal Eitim Ekonomisi Ve Planlamas Bilim Dal, Yksek Lisans
Tezi, Ankara, ubat 2008.
5
Z.Bengi Semerci, Birlikte Bytelim: ocuk Ruh Sal, Alfa Yaynlar,stanbul, 2006, s.65.
6
Bekir Onur, Toplumsal Tarihte ocuk, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1994, s.2.
7
Kemal nal, Trkiyede ocukluk: Nereye!, Ebabil Yaynclk , stanbul, 2007, 13-51 ed.Selda in
Akal, S.29.
8
Neil Postman, ocukluun Yokoluu, mge Kitabevi, Ankara, 1995, s.42

7
girmesini daha da geriye gtrmekte; matbaann bulunmasndan itibaren toplumsal
yaamn buna uygun deitiini sylemektedir. Postman kendisi bir ileti olan
medyann, dnyaya ilikin tanmlarla yaam etkilediini anlatmaktadr. Medyann
yaratt gereklik, ocuk ve genlerin kiiliini oluturmasn biimlendirmektedir.

Aslnda Postmann odakland ve ocuk-medya ilikisinde rahatszln dile

getirdii, Rnesans dneminde icat olunmu ocukluun, bu medyann metalatrc
etkisiyle yok olmaya yz tuttuundan bahsetmektedir. Medyann onsuz
olunamayacan iar eden dnyas, ocukluu zel klan srlar ifa etmekte,
yetikinlik ve ocukluk arasndaki sr ve yaam biimi ayrm giderek yok
olmaktadr. Kimi bilgileri zellikle yeni medya teknolojileri- ebeveynlerinden daha
iyi bilen ocuklarn onlarla yer deitirmi halleri gz nne gelmektedir. ocuu,
yetikin olmaya hazrlayan tek ey, tek fark Ortaada ortaya kan eitim ve
retim olduu varsaymyla endieye kaplmaktadr Postman. Aslnda ocukluun
sisteme (ekonomik, sosyal) entegre oluu eitimli/eitimsiz ayrmnn varl ve
bunun yetikinlie ulama olana haline gelmesiyle olmutur.

Sadece geleneksel medya deil; yeni medya da bireyi, aileyi, ocuu ve

politikalar biimlendirme roln stlenmitir. Gelien teknoloji de medya-ocuk
ilikisine derinlik katmtr.9 nternet, cep telefonu, uydu antenler ve ok kanall
televizyonlar, konsol oyunlar, evrimii oyunlar, animasyon filmler, ocuun sadece
alc olarak deil; ayn zamanda srece katks olan, sreci deitiren bir aktr
olduklarn gstermektedir.

ocuk kltr alanlar, ocuun rksal, politik ve kiisel kimi zellikleri

edinmesinin beklendii; bu yzden uzun vadeli bir ideolojik savan srd bir
alandr.10 na edilen bu alan ocuun kimliinin kitle iletiim aralar zerinden
kurgulann resmeder. Alemdar ve Erdoan grleri de bunu destekler nitelikte

9
Volkan Tekdemir, Mcahit Gltekin, Uniage bir yapm olarak Shrek serisindeki negatif ieriin
ocuk geliimi asndan incelenmesi, Akl Oyunlar Akademisi
10
Henry A. Giroux, Animating Youth: the Disnification of Children's Culture, Socialist Review,
Say:24, No:3 1995, s.23-55, s.24.

8
ocuk endstrisinin aralarnn ocuklarn tketim ve ekonomik istismara
srklediini iddia etmektedir.11

Ancak medyann kendisi de tm politik, ekonomik evrenin etkileriyle

yeniden olumaktadr. Medya ocuu tketici yapmakta ve bunun gncelliini
korumak iin yetikinlere ait alanlara ocuklar da dahil etmektedir. Toplumsal
etkileim olarak ocuk, ya ilerledike bedensel, duygusal, davransal, zihinsel
ynlerden deiimler geirir.12 Bamszlk duygusu, ibirlii istei, soyut dnce
artarken daha fazla deikenle sosyal ilikilere girmektedir. Bunlardan birisi de
mutlaka kitle iletiim aralardr.

Alver13 medyann en fazla tehlikeye maruz brakabilecei kesimin ocuklar

olduunu dnmektedir; nk medya, gnlk yaamla btnlemi ve aktard
deneyimler kiilerin hayatlarn programlamaktadr.

Elkind14e gre kitle iletiim aralar, ocuu ya da ergeni zamanndan nce

bymeye zorlayan, hissetmedii bir olgunlukta davranmasn bekleyen olgulardr.
ocuun fiziksel, zihinsel ve ekonomik anlamda baml oluu, toplumun onu
koruma sorumluluunu ne karmaktadr. Salkl bir ocuun topluma
kazandrlmasndaki grev aile kadar devlete de aittir.

1.1. ULUSLARARASI MEVZUATTA OCUK

1.1.1. Birlemi Milletler ocuk Haklar Evrensel Szlemesi

11
rfan Erdoan & Korkmaz Alemdar, Popler Kltr ve letiim, Erk Yaynclk,Ankara, 2005,
s.169.
12
Atalay Yrkolu, ocuk Ruh Sal, zgr Yaynlar, Ankara, 1996, s.30.
13
Fsun Alver, Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde letiim Teknolojisi Eletirisinin
Eletirisi, Ankara niversitesi letiim Fakltesi letiim Aratrmalar Dergisi, Say:2, No:2, 2004,
s.129-141.
14
David Elkind, ocuk ve Toplum Geliim ve Eitim zerine Denemeler, Ankara niversitesi ocuk
Kltr Arastrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar,Ankara,1999, Yayna Hazrlayan Prof. Dr. Bekir
Onur, s.219.

9
 ocuk korunmas, ocuk kavramnn ve ocuk haklarnn tarihsel geliimi
ierisinde ortaya kmtr. Uluslararas alanda Birlemi Milletler ocuk Haklar
Szlemesine de temel oluturan Birlemi Milletler ocuk Haklar Bildirgesinde
yer alan ocuun yarar, saygnlk ve zgrlk koullar iinde normal biimde ve
salkla, sosyal, ruhsal, ahlaki, aklsal, fiziksel gelimesini salamak olarak
tanmlanmtr. Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesinin 3. maddesinde
ise, ocuun yksek yarar ilkesinden temel dnce olarak sz edilmektedir.
ocuun yararnn en iyi biimde korunmas erevesinde ocuun yararnn baka
kimselerin yararlar ile attnda ocuun menfaatinin stn tutulmas, ocuun
yararn belirleyecek kimselerin, aileyi, ocuu, ocuk psikolojisi ve konusunda
uzmanlar dinlemesi, ocuun yarar belirlenirken her lkenin kendi gerekliini gz
nne almas ltleri dikkate alnabilir.

Bu kurallarn insan onuru ve saygnlna uygun olmas ocuun olduu

kadar toplumun da yararnadr. Bu nedenle ocuklarn gelimekte olan beden ve
zihinlerinin korunmas toplumun elinde bulunan kaynaklar asndan ilk sralamay
almaldr. ncelik ilkesi, ocuun yararlarnn her zaman ve her koulda ncelikle
korunmasn ifade eder. Devletin grevi ocuun korunmasna ynelik anne babay
denetlemekle snrl olmayp bununla birlikte ocuklarn yetenekleri dorultusunda
gelimelerini gvence altna almak, onlarn ekonomik ve sosyal refahn da
salamaktr. Bu nedenle korunmaya muhta ocuk ve dolays ile toplumun refah bu
konuda dzenlemeler yaplmasn zorunlu klmaktadr. ocuun korunmas ve yarar
ilkesi, ocuk hukukunun hem zel hukuk hem de kamu hukuku alann
ilgilendirmektedir. ocuk Hukuku denince akla kamu hukuku alannda ocuun
korunmasndan ve Uluslararas ocuk haklarndan nce Medeni Hukuk alannda
ocuun haklar, sorumluluu ve korunmas gelmektedir.

1989 tarihli ocuk Haklar Szlemesinin hazrlk sreci, 1924 Cenevre

ocuk Haklar Bildirgesi ve 1959 Birlemi Milletler ocuk Haklar Bildirgesi ile
balamtr. Temel alnan bu bildirgelerin zerinden geen zaman zarfnda yeni
fikirler ortaya km, baz anlaylar deimitir.

10
 BM Genel Kurulu ocuk Haklar Bildirgesinden yirmi yl sonra, 1979 yl
BM ocuk Yl olarak kutlanmtr. ocuk Haklar Szlemesi ise BM
Sekreteryasnn deiik birimlerinde, zellikle Cenevrede bulunan nsan Haklar
Merkezi, Viyanadaki Merkez UNICEF, Uluslararas alma Tekilat (ILO),
Dnya Salk Tekilat (WHO), UNESCO, Kzl Han katklar ile son halini
bulmutur. 20 Kasm 1989 tarihinde BMin 44.Genel Kurulunda Szleme metni oy
birlii ile benimsenmitir. Szleme, Bakanlar Kurulu tarafndan 23.12.1994
tarihinde 94/6423 sayl kararla onaylanm ve 27.1.1995 gn ve 22184 sayl Resmi
Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir ve 2054 sayl yasa ile i hukuk kuralna
dnmtr.15 HSnin ilke ve hkmlerinin uygulanmasnn izlenmesinden
sorumlu Koordinatr Kurulu olarak Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme
Kurumu Genel Mdrl (SHEK) grevlendirilmitir.16

26 Ocak 1990 tarihinde imzaya alan HS, ayn gn 61 devlet tarafndan

imzalanmtr. Szlemenin en temel zellii, dnyada en fazla lke tarafndan kabul
edilmi belgelerden birisi olmasdr.

ocuk Haklar Szlemesiyle lgili Trkiyedeki Tarihsel Sre

14 Eyll 1990 Trkiye ocuk Haklar Szlemesini imzalad.
9 Aralk 1994 Trkiye ocuk Haklar Szlemesini ekince ile onaylad.
9 Eyll 2000 Trkiye ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat,
ocuk Fahielii, ocuk Pornografisi le lgili Semeli Protokol imzalad.
9 Eyll 2000 Trkiye ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuklarn
Silahl atmalara Dahil Olmamalar Konusundaki Semeli Protokol
imzalad.

15
Emine Akyz, Ulusal ve Uluslararas Hukukta ocuun Haklarnn ve Gvenliinin Korunmas,
Mill Eitim Bakanl Yayn, Ankara, 2000, s.39.
16
ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, Fahielii ve Pornografisine likin htiyari
Protokol lk lke Raporu, http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pagefiles/cocuk-haklari-konusunda-
daha-fazlasi-icin-tiklayiniz/CocukSatisiVePornografisi_UlkeRaporu.pdf eriim tarihi: 12.11.2010.

11
Trkiye, Szlemenin;
17. maddesinin (c) fkras, Taraf devletler, kitle iletiim aralarn aznlk
grubu veya bir yerli ahaliye mensup ocuklarn dil gereksinimlerine zel
nem gstermeleri konusunda tevik ederler hkmne,
29. maddesinin (c) fkrasnda ocuun ana-babasna, kltrel kimliine, dil
deerlerine, ocuun yaad veya geldii mene lkenin ulusal deerlerine
ve kendisininkinden farkl uygarlklara saygsnn gelitirilmesi hkmne,
30. maddede: Soya, dine ya da dile dayal aznlklarn ya da yerli halklarn
var olduu devletlerde, byle bir aznla mensup olan ya da yerli halktan
olan ocuk, ait olduu aznlk topluluunun dier yeleri ile birlikte kendi
kltrlerinden yararlanma, kendi dinine inanma ve uygulama ve kendi dilini
kullanma hakkndan yoksun braklamaz hkmne ekince koymutur. 17

HS, lkemiz adna 14.09.1990 tarihinde imzalanm, 9 Aralk 1994 tarihinde

4058 sayl kanunla onaylanmas uygun bulunmu ve TBMM tarafndan 23 Aralk
1994, 946423 sayl kararla onaylanarak 27 Ocak 1995 gn ve 22184 sayl Resmi
Gazete de yaynlanarak yrrle girmitir.

Szleme, ocuklarn gndelik yaamlar iinde karlatklar sorunlar ve

bununla beraber istismar ve smrme olaylarnn ncelikle saptanmasna ve
zmlenmesine ilikin hkmleri iermektedir. Szlemedeki ocuk haklar, etnik
yap, toplumsal farkllk, zrllk, doum ya da doumla gelen zellikler
gzetilmeksizin btn ocuklar iin eit lde geerlidir. Szlemede, taraf
devletlerin ocuklara her koulda eit olarak muamele yaplmas garanti altna
alnmtr.

HSnin 1. maddesine gre bu szleme uyarnca ocua uygulanabilecek

kanuna gre daha erken yata reit olma durumu hari, on sekiz yana kadar her
insan ocuk saylr. ocuklarn, hibir ayrcalk yaplmakszn btn haklardan eit
olarak taraf devletlerce yararlandrlacaklar, taraf devletlerin, ocuklar hakknda bir

17
evket Gkkaya, ocuk Haklar Szlemesine Konan ekinceler, stanbul Dergisi, Cilt 69, Say
10-11-12, Ekim-Aralk 1995, s. 612-615, s. 613.

12
karar alrken onun stn yararlarn gz nnde bulunduraca; ayrca ocuklar
hakknda karar alnrken ocuklarn gr ve dncelerinin alnmas zorunluluu
getirilmitir.

Szlemenin giriinde Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesi

ilkelerince haklarn eit ve devredilemez oluu; rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal
gr, ulusal ve toplumsal kken, mlkiyet ayrm gzetilmemesi; ocuun zel ilgi
ve yardma muhta oluu; dolaysyla salkl ocuklarn ancak sevgi, anlay
ortamnda yetiebilecei iar edilmitir.

Szlemenin 3.maddesinde:
1. Kamusal ya da zel sosyal yardm kurulular, mahkemeler, idari makamlar veya
yasama organlar tarafndan yaplan ve ocuklar ilgilendiren btn faaliyetlerde,
ocuun yarar temel dncedir.
2. Taraf Devletler, ocuun anne-babasnn, vasilerinin ya da kendisinden hukuken
sorumlu olan dier kiilerin hak ve devlerini de gz nnde tutarak, esenlii iin
gerekli bakm ve bu amala tm uygun yasal ve idari nlemleri alrlar.
3. Taraf Devletler, ocuklarn bakm ve korunmasndan sorumlu kurumlarn, hizmet
ve faaliyetlerin zellikle gvenlik, salk, personel says ve uygunluu ve ynetimin
yeterlilii asndan, yetkili makamlarca konulan llere uymalarn taahht
ederler diye ifade edilen ocuun yksek yarar ilkesi, ocuklar iin ksa vadeli
zmler yerine onlarn geleceklerini olumlu ynde etkileyebilecek nlemler almay
nerir. Medya hizmetlerinin ocuun yksek yarar ilkesi nda, ticari kayglarn
tesine geecek dzenlemelere rnek olmas, yol amas gereklidir.

Madde 36da ise Taraf Devletler, esenliine herhangi bir biimde zarar
verebilecek baka her trl smrye kar ocuu korurlar ilkesine yer
verilmektedir; dolaysyla kitle iletiim teknolojileri alannda da ocuklara dair
koruma getirilmesinin neminden bahsedilmektedir. HSde nsan Haklar
Szlemesinin ocuklar sz konusu olduunda seviyesinin ykseltilmi bir anlayla
yneltildii dnlebilir.

13
ocuk Haklar Szlemesinin kitle iletiim aralar ile ilikilendirilebilecek ilkeleri
bulunmaktadr:
Madde 2
1. Taraf Devletler, bu szlemede yazl olan haklar kendi yetkileri altnda bulunan
her ocua, kendilerinin, ana babalarnn veya yasal vasilerinin sahip olduklar rk,
renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da baka dnceler, ulusal, etnik ve sosyal kken,
mlkiyet, sakatlk, dou ve dier statler nedeniyle hibir ayrm gzetmeksizin tanr
ve taahht ederler.
2. Taraf Devletler, ocuun ana-babasnn, yasal vasilerinin veya ailesinin teki
yelerinin durumlar, faaliyetleri, aklanan dnceleri veya inanlar nedeniyle her
trl ayrma veya cezaya tabi tutulmasna kar etkili biimde korunmas iin gerekli
tm uygun nlemleri alrlar. kili ile ok tarafl ilikilerde gerekli her trl nlemi
alrlar.

Bu ilke de ocuklarn doutan getirdikleri zellikler dolaysyla basnda ve

dier kitle iletiim aralarnda ayrmcla ya da smrye uramakszn
yanstlmalarn ve gz ard edilmemelerini aktarmaktadr. ocuklarn bulunduklar
sosyal stat ya da basna yansyan aklamalar dolaysyla toplumsal hayatta
ayrmcla uramamas gerektii anlatlmaktadr.

Madde 12
1. Taraf Devletler, grlerini oluturma yeteneine sahip ocuun, kendini
ilgilendiren her konuda grlerini serbeste ifade etme hakkn bu grlere
ocuun ya ve olgunluk derecesine uygun olarak, gereken zen gsterilmek
suretiyle tanrlar.
2. Bu amala, ocuu etkileyen herhangi bir adli veya idari kovuturmada ocuun
ya dorudan doruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi
frsat, ulusal yasann usule ilikin kurallarna uygun olarak ocua, zellikle
salanacaktr.

Madde 13

14
1. ocuk, dncesini zgrce aklama hakkna sahiptir; bu hak, lke snrlar ile
bal olmakszn; yazl, szl, basl, sanatsal biimde veya ocuun seecei baka
bir arala her trl haber ve dncelerin aratrlmas, elde edilmesi ve verilmesi
zgrln ierir.
2. Bu hakkn kullanlmas yalnzca;
a) Bakasnn haklarna ve itibarna sayg,
b) Milli gvenliin, kamu dzeninin, kamu sal ve ahlakn korunmas nedenleriyle
ve kanun tarafndan ngrlmek ve gerekli olmak kaydyla yaplan snrlamalara
konu olabilir.

Madde 14
1. Taraf Devletler, ocuun dnce, vicdan ve din zgrlkleri hakkna sayg
gsterirler.
2. Taraf Devletler, ana-babann ve gerekiyorsa yasal vasilerin; ocuun
yeteneklerinin gelimesiyle badar biimde haklarnn kullanlmasnda ocua yol
gsterme konusundaki hak ve devlerine, sayg gsterirler.
3. Bir kimsenin dinini ve inanlarn aklama zgrl kanunla ngrlmek ve
gerekli olmak kaydyla yalnzca kamu gvenlii, dzeni, salk ya da ahlak ya da
bakalarnn temel haklar ve zgrlklerini korumak gibi amalarla
snrlandrlabilir.

Erikinler iin geerli olan ifade zgrl ocuklar iin de korunmakta ve

ocuk Haklar Szlemesinin yukardaki maddeleriyle koruma altna alnmaktadr.
ocuklar erikinlikleri lsnde ifade zgrlne sahiptirler.

Madde 16
1. Hibir ocuun zel yaantsna, aile, konut ve iletiimine keyfi ya da haksz bir
biimde mdahale yaplamayaca gibi, onur ve itibarna da haksz olarak
saldrlamaz.
2. ocuun bu tr mdahale ve saldrlara kar yasa tarafndan korunmaya hakk
vardr.

15
 ocuk Haklar Szlemesinin 17. maddesi taraf devletlere kitle iletiim
aralar ile ilgili sorumluluklar yklerler. Kitle iletiim aralarnn ocuun
toplumsal, kltrel, bedensel ve zihinsel geliimindeki nemi kabul edilmitir.18

Kitle iletiim aralarnn nemini kabul ederek ocuun; zellikle toplumsal,

ruhsal ve ahlaki esenlii ile bedensel ve zihinsel saln gelitirmeye ynelik eitli
ulusal ve uluslararas kaynaklardan bilgi ve belge edinmesini salarlar. Bu amala
Taraf Devletler:
Madde 17
a) Kitle iletiim aralarn ocuk iin toplumsal ve kltrel yarar olan ve
29.maddeye uygun bilgi ve belgeleri yaymak iin tevik ederler;
b) eitli kltrel, ulusal ve uluslararas kaynaklardan gelen bu trde bilgi ve
belgelerin retimi, deiimi ve yaym amacyla uluslararas ibirliini tevik ederler;
c) Kitle iletiim aralarn aznlk veya yerli ahali grubuna mensup ocuklarn
dil gereksinimlerine zel nem gstermeleri konusunda tevik ederler;
d) ocuk kitaplarnn retimini ve yaylmasn tevik ederler;
e) HSde 13 ve18.ci maddelerde yer alan kurallar gz nnde tutularak
ocuun esenliine zarar verebilecek bilgi ve belgelere kar korunmas iin
ynlendirici ilkeler gelitirilmesini tevik ederler.

Bu maddeler nda, kitle iletiim aralar, ocuun nsan haklarn

anlamasna yardmc, uygarln gerei olarak bar, hogr iinde ve din, dil, rk
ayrmcl yapmakszn yaynlar takip etmesine destek olmaldr. ocuklarn
yksek yarar adna ocuklarn toplum iindeki durumlar ile ilgili toplumda
farkndalk uyandrmaldr. Hazrlanan yaynlarda farkndalk uyandrmaya
alrken, ocuklarn zerinde kt dnya algs yaratlmasnn engellenmesi de
unutulmamaldr.

Madde 18
1. Taraf Devletler, ocuun yetitirilmesinde ve gelimesinin salanmasnda
anababann birlikte sorumluluk tadklar ilkesinin tannmas iin her trl abay
18
Yasemin Onat & Seda Ako, ocuk Odakl Habercilik, ocuk Haklar ve Habercilik, Haz., Sevda
Alanku, IPS le letiim Vakf Yaynlar, Yaylack Matbaaclk Ltd. stanbul, 2007, s.102.

16
gsterirler. ocuun yetitirilmesi ve gelitirilmesi sorumluluu ilk nce anababaya
ya da durum gerektiriyorsa yasal vasilere der. Bu kiiler her eyden nce ocuun
yksek yararn gz nnde tutarak hareket ederler.
2. Bu Szlemede belirtilen haklarn gvence altna alnmas ve gelitirilmesi
iin Taraf Devletler, ocuun yetitirilmesi konusundaki sorumluluklarn
kullanmada anababa ve yasal vasilerin durumlarna uygun yardm yapar ve
ocuklarn bakm ile grevli kurulularn, faaliyetlerin ve hizmetlerin gelimesini
salarlar.
3. Taraf Devletler, alan anababann, ocuk bakm hizmet ve tesislerinden,
ocuklarnn da bu hizmet ve tesislerden yararlanma hakkn salamak iin uygun
olan her trl nlemi alrlar.

Madde 29
1. Taraf Devletler ocuk eitiminin aadaki amalara ynelik olmasn kabul
ederler;
a. ocuun kiiliinin, yeteneklerinin, zihinsel ve bedensel yeteneklerinin mmkn
olduunca gelitirilmesi;
b. nsan haklarna ve temel zgrlklere, Birlemi Milletler Antlamasnda
benimsenen ilkelere saygsnn gelitirilmesi;
c. ocuun ana-babasna, kltrel kimliine, dil ve deerlerine, ocuun yaad
veya geldii mene lkenin ulusal deerlerine ve kendisininkinden farkl uygarlklara
saygsnn gelitirilmesi;
d. ocuun anlaynn, bar, hogr, cinsler aras eitlik ve ister etnik, ister ulusal,
ister dini gruplardan, isterse yerli halktan olsun, tm insanlar arasnda dostluk
ruhuyla, zgr bir toplumda, yaanty, sorumlulukla stlenecek ekilde
hazrlanmas;
e. Doal evreye saygnn gelitirilmesi.
2. Bu maddenin veya 28. maddenin hibir hkm gerek ve tzel kiilerin retim
kurumlar kurmak ve ynetmek zgrlne, bu maddenin 1. fkrasnda belirtilen
ilkelere sayg gsterilmesi ve bu kurumlarda yaplan eitimin Devlet tarafndan
konulmu olan asgari kurallara uygun olmas kouluyla, aykr saylacak biimde
yorumlanmayacaktr.

17
Madde 31
1. Taraf Devletler ocuun dinlenme, bo zaman deerlendirme, oynama ve yana
uygun elence (etkinliklerinde) bulunma ve kltrel ve sanatsal yaama serbeste
katlma hakkn tanrlar.
2. Taraf Devletler, ocuun kltrel ve sanatsal yaama tam olarak katlma hakkn
sayg duyarak tanrlar ve zendirirler ve ocuklar iin, bo zaman deerlendirmeye,
dinlenmeye, sanata ve kltre ilikin (etkinlikler) konusunda uygun ve eit frsatlarn
salanmasn tevik ederler.

Taraf Devletler, lkelerindeki ocuklarn zihinsel, fiziksel geliimlerine

katkda bulunma ykmll altna girmilerdir. Dolaysyla medyann olumsuz
yanlarnn engellenmesi yannda Kanun uygulaycnn medyann ieriinin
(televizyondan renme, dier kitle iletiim aralarnn ocuklarnn geliimi iin
kullanlmas) gibi ynlerden ocuklar destekleyici olmas gerekmektedir.

Madde 32
1. Taraf Devletler, ocuun, ekonomik smrye ve her trl tehlikeli ite ya da
eitimine zarar verecek ya da sal veya bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaksal ya da
toplumsal gelimesi iin zararl olabilecek nitelikte altrlmasna kar korunma
hakkn kabul ederler.
2. Taraf Devletler bu maddenin uygulamaya konulmasn salamak iin yasal, idari,
toplumsal ve eitsel her nlemi alrlar. Bu amalar ve teki Uluslararas belgelerin
ilgili hkmleri gz nnde tutularak, Taraf Devletler zellikle u nlemleri alrlar:
a. e kabul iin bir ya da birden ok asgari ya snr tespit ederler;
b. almann saat olarak sresi ve koullarna ilikin uygun dzenlemeleri yaparlar;
c. Bu maddenin etkili biimde uygulanmasn salamak iin ceza veya baka uygun
yaptrmlar ngrrler.

Bu madde ile ocuun medyada bir aktr olarak yer alrken, medya unsuru,
malzemesi olurken uymas gereken kurallar hatrlatlmaktadr.

18
Madde 34
Taraf Devletler, ocuu, her trl cinsel smrye ve cinsel suiistimale kar koruma
gvencesi verirler. Bu amala Taraf Devletler zellikle:
a. ocuun yasad bir cinsel faaliyete girimek zere kandrlmas veya
zorlanmasn;
b. ocuklarn fuhu, ya da dier yasad cinsel faaliyette bulundurularak
smrlmesini;
c. ocuklarn pornografik nitelikli gsterilerde ve malzemede kullanlarak
smrlmesini; nlemek amacyla ulusal dzeyde ve saygnln gelitirici bir
ortamda gerekletirilir.

zellikle 34.madde ocuk pornografisi ve ocuun cinsel istismarnn

nlenmesi ynnde Devletlere den sorumluluu iaretlemektedir. Bu faaliyetlerin
nlenmesi amacyla Devletler her trl yasal nlemi almakla sorumludur.

Madde 36- Taraf Devletler, esenliine herhangi bir biimde zarar verebilecek baka
her trl smrye kar ocuu korurlar.

Belirlenen bu maddeler 'ocukla ilgili btn eylemler ocuun yksek

yararn tam olarak gzetmelidir' ilkesi erevesinde her birinin aklanmas ve
ilkelerin geerliliinin bu temel ilke etrafnda ekillenmesinin anlaml olaca
dnlmektedir.19 Bu maddeler nda, ocuun maruz kalabilecei zararlarn
okluu ve zararn daha youn olabilme riskinden dolay ocuklar kitle iletiim
teknolojileri ve gelien teknolojinin tehlikelerinden korunmaldr.

ocuk Haklar Szlemesinin kitle iletiim aralar zerinde ocuun

zihinsel ve ruhsal geliiminin televizyon programlar araclyla engellenmemesi,
aksine yaynlanan programlar araclyla desteklenmesi beklenmektedir.20 Var olan

19
Sarah McCrum-Paul Bernal, ocuklarla Grme: Medya Mensuplar iin Hazrlanm Eitim
Paketi, UNICEF.
20
Ceyhan Kandemir, ocuk Haklar Balamnda Televizyon Programlar, I.Uluslararas ocuk ve
letiim Konferans, RTK Yaynlar, Ankara, 13-15 Ekim 2003, s.573-578, s.577.

19
olaylarn ocuklarn yksek yarar dnlerek yanstlmas, bir baka deyile
yanstlandan ok yanstlma ekli nemlidir.

ocuk Haklar Szlemesinin uygulanabilirliini katkda bulunmak amacyla

lkeler, uzun vadeli planlarnda szleme maddelerine yer vermelilerdir. Btn lke
ynetimleri, Dnya Zirvesi Bildirgesi ile faaliyet plannda oluturulan maddeleri
uygulama alanna sokmak zere, en ge 1991 yl sonuna kadar kendi ulusal
programn hazrlamak durumundadr.21

Trkiye, 1993 ylnda ocuklara Ynelik Ulusal Faaliyet Programn

hazrlam ve program ulusal dzeyde uygulamaya konulmutur. 1995 ylnda tekrar
gzden geirilerek lke koul ve gereksinimlerine gre gncelletirilmitir. 22

En son, 03 Ocak 2011 tarihinde dzenlenen ocua iddete kar, ulusal eylem
plannn sonular arasnda:
Basn yayn organlarndaki her trl programda ocuun yksek yararnn
gzetilmesinin nemine dikkat ekilen almada, ocuk haklarna uygun
yaynclk politikalarnn gelitirilmesi, bu konuda toplumsal duyarllk ve
farkndaln da artrlmas gerektii ifade edildi.
lkretimde medya okur-yazarl dersinin zorunlu olmas, eitmen
yetitirilmesi, medya okur-yazarlnn aile eitim programlarna entegre
edilmesi nerilen almada, halen 8 niversitede uygulanan "ocuk Haklar
ve Gazetecilik" mfredat programnn yaygnlatrlmas istendi.
almada, ayrca ocuk haklar temelli yayn ilke ve etiine aykr ieriklerin
tespiti ve deifre edilmesine ynelik sivil, zerk medya izleme
mekanizmasyla ocuk haklar temelli yayn snflandrma ile zamanlama
kurallarn belirleyecek mekanizmalarn oluturulmas nerilmitir.23

21
http://www.unicef.org/turkey/gl/_gl2.html#wsc. Ayrca bu zirvenin 2.si Mays 2002 ylnda ikinci
kez toplanmtr.
22
Emine Akyz, Ulusal ve Uluslararas Hukukta ocuun Haklarnn ve Gvenliinin Korunmas,
Mill Eitim Bakanl Yayn, Ankara, 2000, S.39
23
http://www.netgazete.com/News/750857/cocuga_siddete_karsi_ulusal_eylem_plani.aspx eriim
tarihi 05.01.2011.

20
 lkemizde ocuk haklar ile ilgili olarak TBMM ocuk Haklar zleme Komitesi
kurulmu ve almalara balamtr. ocuklarn ocuk haklar ile katlmn
artrmak iin 420 20 20 nolu telefon hatt ile ulamalar salanmtr. 81 ilde faaliyet
gsteren ve her sosyal kesimden ocuklarn bulunmas esasna gre kurulu ocuk
komiteleri, ocuk danma kurulu, blge toplantlar yapan ocuk forumlar ve ocuk
meclisleri ile faaliyet gsterilmektedir. ocuklar tarafndan yrtlen 81 ildeki
ocuk haklar komitelerinden 25i, kendi illerinde ocuk haklar konusunda bilinci
artrma kampanyalar dzenlediler. ocuk Dostu Medya Ann kapasitesi,
ocuklarla ilgili konularda baslan 500den fazla makaleyle artrld. (BM rapor)
UNICEFin program ortaklar, Adalet Bakanl, alma Bakanl, Parlamento,
Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, SHEK, AB, Barolar Birlii, Yerel Gndem
21, sivil toplum kurulular, 81 ildeki ocuk Haklar Komiteleri, medya ve zel
sektrdr.24

RTK yesi Hlya Alp de ocuk haklarnn, ocuklarn kendine zg zellikleri

ve nemi ile kavranmas gerektiini vurgulamaktadr. Bu ekilde, HSnde bahsi
geen ocuklarn potansiyellerini tam olarak yerine getirmeleri salanabilecektir. 25

ocuk haklar ile ilgili dzenlemeler ve iyiletirmeler, Trkiyenin Avrupa

Birlii adaylndaki gelimelere paralel olarak, ocuklara dair her trl politikada
hayata geirilmesiyle gerekleecektir.26

Medya alanlarnn, iletiim eitimi ierisinde ocuk haklarnn nemi

vurgulanmaldr.27 Zira, bu ekilde ocua kitle iletiim aralarnda nasl yer
verilecei anlalabilecek ve ocuun zarara uramas en aza indirgenebilecektir.

24
Trkiye Byk Millet Meclisi ocuk Haklar zleme Komitesi ocuk Haklarnn Korunmas Ve
Gelitirilmesinde Parlamentonun Rol Konulu altay Raporu 30 Eyll 2010,
http://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//haberler/30_eylul_2010_calistay_raporu.pdf 14.11.2010.
25
Hlya Alp, ocuk Politikalar ve Medya, ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi: 16 (1) 2009. Prof.
Dr. Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, s.60.
26
ICC 2008 report, Birlemi Milletler ocuk Haklar Komitesi'nin ocuk Haklarna dair Szleme'ye
ilikin Genel Yorumlar 2006-2008, 2008, International Children's Center (ICC)
http://www.icc.org.tr/en/bulletins/ICC%202008%20December_combined.pdf, eriim tarihi
08.04.2010.
27
Yldz Dilek Ertrk, ocuk Haklar Asndan Kitle letiim Aralar, 497- 506, I.Uluslararas
ocuk ve letiim Konferans, RTK Yaynlar, Ankara, 13-15 Ekim 2003, S.498.

21
Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesinin 1286 (1996) sayl Tavsiye Kararnda
ocuklar iin bir Avrupa planlamasnn BM ocuk Haklar Szlemesi uyarnca
yaplmas hatrlatlmaktadr.28 Bu tavsiye karar, ocuk haklarnn devletlerinin ulusal
metinlerine girmesi ve yerel, blgesel anlamda uygulanabilirliinin artmasnn
nemini hatrlatr. Bu yzden gemiin ve gelecein varlklar olan ocuklar iin
kalc ocuk politikalarnn olumasnn gereklilii vurgulanmaktadr.

1.2. ULUSAL MEVZUATTA OCUK

Hukukta ocuk kavram iki anlamda kullanlmtr. Birinci anlamda k

yetikinlerden ayrmak, ikinci anlamda ise kn ana-babaya olan soyban ifade
etmek amacyla kullanlmaktadr. Hukuksal bakmdan ocuk kavramnn ne anlama
geldii, ocuun hangi andan itibaren yardma ve korunmaya muhta olduu ve
yardma ve korunmaya muhtalnn hangi yaa kadar devam edeceinin tespitine
baldr. Yardm ve korunmaya muhtaln devam edecei sre, ocuun biyolojik
gelimesinin hzna sk skya baldr. Her ocukta deiik olan biyolojik gelime
bedensel olgunlua balanabilir.

Medeni hukukta ocuk kavram ana ve babaya soy bayla bal olan, ana
babann soyundan gelen, onlardan treyen kii olarak tarif edilebilir. Bu anlamda
ocuk, 6 yanda olabilecei gibi 60 yanda da olabilir. Medeni Kanunda ocuk
tabiri kullanlrken ana ve babann evlad olarak belirtildii iin, ya snr sz konusu
deildir. Bu nedenle medeni hukukta ocuk kavramn ergin olmayan kk
kavramyla ayn tutmaktan saknmak gerekir.29 zellikle ocuun ailesi ile ilikileri,
soyba, velayet ilikisi Medeni Hukuk alannda ocuun haklar, sorumluluu ve
korunmas asndan zel bir nem tar. Trk Hukuk sisteminde ocuk haklar ve
ocuklarn korunmas esas olarak Medeni Kanunda ve arlkl olarak aile hukuku
blmnde dzenlenmitir.

28
http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta96/erec1286.htm eriim tarihi:
14.06.2010
29
Hseyin Hatemi & Rona Serozan, Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul 1993, s. 273.

22
 Medeni Kanunumuzun deiik maddelerinde ocuk tabiri kullanlmtr.
Ancak bu tabirin yannda kk tabiri de kullanlmtr. Bu nedenle kk tabiri
ile ocuk tabirinin birbirinden ayrt edilmesi gerekmektedir. nk Medeni
Kanuna gre her kk ocuk saylmakla birlikte, her ocua kk denilemez.

Medeni Kanunun 28. maddesinde; kiiliin, ocuun sa olarak tamamyla

doduu anda balayaca, lmle de sona erecei belirtilmitir. Ayn maddede
ocuun, hak ehliyetini sa domak kouluyla ana rahmine dt andan
balayarak elde edecei belirtilmektedir. Kanun koyucu bu hkme yer vermek
suretiyle, genel olarak cenini de korumak istemitir. ocukluun balangc dolayl
olarak bu ekilde belirtilmekle beraber, hangi hallerde ocukluun sona erecei,
baka bir ifadeyle ocukluk yann st snrnn hangi ya olaca aklanmamtr.

1117 sayl Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanununda 18 yandan

kkler Kanun kapsamna alnrken, mlga 2253 sayl ocuk Mahkemelerinin
Kurulu, Grev ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun'da 15 yandan aa olanlar
Kanun kapsamna alnmtr. Ancak, 2253 sayl Kanun'da (m.6), Avrupa Birlii'ne
uyumlatrma almalar erevesinde 30.07.2003 kabul tarihli ve 4963 sayl
Kanun'un 8. maddesiyle yaplan deiiklikle bu ya 18'e karlmtr. 2253 sayl
Kanunun yerini alan 5395 sayl ocuk Koruma Kanununda daha erken yata ergin
olsa bile, 18 yan doldurmam kiiler kk olarak tanmlanmtr (.K.K.
mad.4). 5237 sayl Trk Ceza Kanunu ile Birlemi Milletler ocuk Haklar
Szlemesindeki ocuk tabiri ile uyum salanm. 5237 sayl TCKda ocuun
tarifi yaplm, henz on sekiz yan doldurmam kii olarak kabul edilmitir (TCK.
m.6). 5237 sayl Trk Ceza Kanunun ya kkln dzenleyen 31. maddesinde
de, fiili iledii srada on iki yan doldurmam olan ocuklarn ceza
sorumluluunun olmad, bu kiiler hakknda, ceza kovuturmasnn
yaplamayaca, ancak, ocuklara zg gvenlik tedbirlerinin uygulanabilecei
belirtilmitir.30 Fiili iledii srada on be yan doldurmu olup da on sekiz yan
doldurmam olan kiiler hakknda da suun cezasnn niteliine gre indirim yaplr.
30
Cemil elik, ocuk Kavram ve Medeni Hukuk Asndan ocuk Haklarnn Tarihi Geliimi, e-
Akademi, Hukuk Ekonomi ve Siyasal Bilimler Dergisi, ubat 2005, s.8.

23
ocuk hukukunda karlalan tm karar verilemez durumlarda pusula olarak
ocuun yksek yarar konu edilmelidir.31 Bylece "kk" kavram, bir anlamda
ocuk" kavramyla zdeletirilerek ve Avrupa Birlii Mevzuatna uygun bir
ekilde, 18 ve daha aa yata olanlar "kk" olarak kabul edilmitir.

ocukluk oyun ve renim yllarn kapsayan tketici dnem olarak

tanmlanrsa, st snr 12 ya da olabilir, 25 ya da olabilir 32 diye iddia eden
Yrkolunun grne ramen yasalarn genel kabul gz nne alnrsa bu
almada 18 yandan kkler dikkate alnacaktr.

1.2.1. Trkiye'de Mevzuat ve Genel Basn Dzenlemeleri

Trk Ceza Kanununun 5237 (kabul tarihi: 26.09.2004) sayl kanunun madde
6, b fkrasnda ocuk deyiminden; henz onsekiz yan doldurmam kii,
anlalr denmektedir. TCKnn balang olarak saylabilecei yasalarn devam
olarak da aadaki yasalar ocuklarn basn alannda korunmasna ilikin yasalardr.

1- KKLER MUZIR NERYATTAN KORUMA KANUNU

(Kanun No: 1117 Kabul Tarihi: 21/6/1927 R.G. 7/7/1927-627)
1117 sayl Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanunu 7 Temmuz 1927de
yrrle girmitir. Bu yasann 4.maddesinin d fkras basn ve yayn organlarnda
18 yandan kklere zararl eserler gazeteler, mecmualar, duvar ile el ilanlar,
radyo ve TV ile veya dier suretlerle ilan edilemez, sat iin reklam ve propaganda
yaplamaz.33 Bunlarn dnda genel olarak bu kanun 18 yandan kkleri zararl
yaynlardan korunmasna ynelik bir yasadr demek uygun olacaktr.

Madde 1 - (Deiik: 6/3/1986 - 3266/1 md.) 18 yandan kklerin maneviyat

zerinde muzr tesir yapaca anlalan mevkute ve mevkute tanmna girmeyen
dier baslm eserler aadaki maddelerde gsterilen snrlamalara tabi tutulur.

31
Hseyin Hatemi & Rona Serozan, Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul, 1993, s. 281.
32
Atalay Yrkolu, Deien Toplumda Aile ve ocuk, zgr Yaynlar, stanbul, 2007, 13.
33
www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/438.html, eriim tarihi: 14.05.2010.

24
Madde 4 - (Deiik: 6/3/1986 - 3266/4 md.)
(Deiik: 11/5/1988 - 3445/10. md.) Bir aydan az sreli mevkuteler ile sinema ve her
trl film afileri, ilanlar, fotoraflar, kabartma ve her trl posterler, kartpostallar,
takvimler hari olmak zere kurulca tetkik edilerek kkler iin muzr olduuna
karar verilmi baslm eserlerin sahiplerine, sorumlu mdrlerine ve telif hakk
sahiplerine, baslm eserlerin kklerin maneviyatna muzr olduu kurulca tebli
edilir. Tebligat, Tebligat Kanunu hkmlerine gre yaplr. Kurul bu karar ilgililere
derhal duyurmak iin gerekli tedbirleri alr. Tebligat zerine eser sahipleri, telif hakk
sahipleri ve sorumlu mdrler, ellerinde mevcut eserlerin n kapaklarna "Kklere
zararldr" damga veya iaretini basmak zorundadrlar. "Kklere zararldr"
ibaresinin herkesin kolayca grp okuyabilecei ekil ve byklkte yazlmas
zorunludur. Bu suretle damgalanan eserler;

a) Ak sergilerde ve seyyar mvezziler tarafndan satlamaz.

b) Dkkanlarda, camekanlarda ve benzeri yerlerde tehir edilemez.
c) Bir yerden bir yere tehir maksadyla ak bir surette nakledilemez ve mvezziler
tarafndan bunlar iin sipari kabul olunamaz.
d) Gazeteler, mecmualar, duvar ve el ilanlar, radyo ve TV ile veya dier suretlerle
ilan edilemez, sat iin reklam ve propaganda yaplamaz.
e) Para mukabili veya parasz kklere gsterilemez, verilemez ve hibir suretle
okul ve benzeri yerlere sokulamaz. Bu tr eserler, ancak 18 yandan byk olanlara
ii grlmeyen zarf veya poet iinde satlabilir. Bu zarf ve poetlerin zerinde eserin
ismi ile "Kklere zararldr" ibaresinden baka hi bir yaz ve resim bulunamaz.

2- SNEMA, VDEO VE MZK ESERLERNN DENETLENMES

HAKKINDA YNETMELK; RG 26.6.1987
Madde 12: ocuklarn beden ile ruh salklarn ve yetimelerini olumsuz ynde
etkileyebilecek olan film, video ve mzik eserlerinin on alt yandan kk
ocuklarn eline gemesine izin verilmez.

25
3- 5187 SAYILI BASIN KANUNU34
KMLN AIKLANMAMASI
Madde 21 - Sreli yaynlarda;
a) 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayl Trk Medeni Kanununa gre evlenmeleri
yasaklanm olan kimseler arasndaki cinsel ilikiyle ilgili haberlerde bu kiilerin,
b) 01/03/1926 tarihli ve 765 sayl Trk Ceza Kanununun 414, 415, 416, 421, 423,
429, 430, 435 ve 436nc maddelerinde yazl crmlere ilikin haberlerde
madurlarn,
c) Onsekiz yandan kk olan su faili veya madurlarnn,
Kimliklerini aklayacak ya da tannmalarna yol aacak ekilde yayn yapanlar
birmilyar liradan yirmimilyar liraya kadar ar para cezasyla cezalandrlr. Bu ceza
blgesel sreli yaynlarda ikimilyar liradan yaygn sreli yaynlarda onmilyar liradan
az olamaz.
Madde 33 - (Deiik madde: 11/05/1988 - 3445/9. md.)
1. Kanunen evlenmeleri men edilmi kimseler arasndaki cinsi mnasebetlere dair
haber veya yazlarn,
2. Trk Ceza Kanununun 414, 415, 416, 421, 423, 429, 430, 435, 436, 440, 441 ve
442 nci maddelerinde yazl crmlere mteallik haber veya yazlarn yaynlanmas
halinde madurlarn hviyetlerini aklayan malmat veya resimlerin,
3. 18 yan doldurmam olan su fail ve madurlarnn hviyetlerini aklayan
malmat veya resimlerin, eri yasaktr.
(Deiik fkra: 03/08/2002 - 4771 S.K./9. md.) Bu yasaa aykr hareket edenler,
onmilyar liradan otuzmilyar liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlrlar.
5680 sayl 15.7.1950 tarihli yasann geniletilmi hali 5187 sayl yeni Basn
Kanunudur. Eski yasa da 18 yandan kklerin malumat ve resimlerin nerinin
yasak olduu belirtilmektedir.

4- OCUK MAHKEMELERNN KURULUU, GREV VE

YARGILAMA USULLER HAKKINDA KANUN
Kanun Numaras: 2253

34
Kanun No: 5187
Kabul Tarihi: 9.6.2004
Resmi Gazete Tarihi: 26.06.2004
Resmi Gazete Numaras: 25504

26
 Kabul Tarihi: 7/11/1979
Yaymland R.Gazete: Tarih: 21/11/1979 Say: 16816
Yaymland Dstur: Tertip: 5 Cilt: 19 Sayfa: 3

Madde 40 - Su ilemi kklerin sular veya bunlarn yarglanmalar ile ilgili

olarak her trl yayn yaplmas yasaktr. Bu yasaa aykr hareket edenler 5 000
liradan 30 000 liraya kadar ar para cezasyla cezalandrlrlar.
Fiilin tekerrr halinde ayrca, aydan alt aya kadar hapis cezas hkmolunur.
Kk deyimi:
Madde 41 - Bu kanundaki kk deyimi suu iledii tarihte henz 15 yan
bitirmemi kimseleri kapsar.

5- TRK CEZA KANUNU

Kanun No. 5237 Kabul Tarihi: 26.9.2004
Mstehcenlik
MADDE 226. - (1) a) Bir ocua mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren
rnleri veren ya da bunlarn ieriini gsteren, okuyan, okutan veya dinleten,
b) Bunlarn ieriklerini ocuklarn girebilecei veya grebilecei yerlerde ya da
alenen gsteren, grlebilecek ekilde sergileyen, okuyan, okutan, syleyen,
syleten,
c) Bu rnleri, ieriine vakf olunabilecek ekilde sata veya kiraya arz eden,
d) Bu rnleri, bunlarn satna mahsus alveri yerleri dnda, sata arz eden,
satan veya kiraya veren,
e) Bu rnleri, sair mal veya hizmet satlar yannda veya dolaysyla bedelsiz olarak
veren veya datan,
f) Bu rnlerin reklamn yapan,
Kii, alt aydan iki yla kadar hapis ve adl para cezas ile cezalandrlr.
(2) Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaynlayan veya
yaynlanmasna araclk eden kii alt aydan yla kadar hapis ve bebin gne kadar
adl para cezas ile cezalandrlr.
(3) Mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnlerin retiminde ocuklar
kullanan kii, be yldan on yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile
cezalandrlr. Bu rnleri lkeye sokan, oaltan, sata arz eden, satan, nakleden,

27
depolayan, ihra eden, bulunduran ya da bakalarnn kullanmna sunan kii, iki
yldan be yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.

(4) iddet kullanlarak, hayvanlarla, lm insan bedeni zerinde veya doal

olmayan yoldan yaplan cinsel davranlara ilikin yaz, ses veya grntleri ieren
rnleri reten, lkeye sokan, sata arz eden, satan, nakleden, depolayan,
bakalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kii, bir yldan drt yla kadar hapis
ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.

(5) ve drdnc fkralardaki rnlerin ieriini basn ve yayn yolu ile yaynlayan
veya yaynlanmasna araclk eden ya da ocuklarn grmesini, dinlemesini veya
okumasn salayan kii, alt yldan on yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl
para cezas ile cezalandrlr.

(6) Bu sulardan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine

hkmolunur.

(7) Bu madde hkmleri, bilimsel eserlerle; nc fkra hari olmak ve ocuklara

ulamas engellenmek kouluyla, sanatsal ve edebi deeri olan eserler hakknda
uygulanmaz.

Yasada bahsi geen mstehcenlikle ilgili olarak ocuklarn sadece geleneksel

medya alannda deil; ayrca internet gibi yeni medya alannda da mstehcenlie
maruz kalabildii, kendilerini mstehcenlik anlamnda ktye kullananlarn da
internet gibi snrsz bir aygt en geni anlamda kullandklar endiesi
duyulmaktadr.35

5- OCUK KORUMA KANUNU

Kanun NO. 5395 Kabul Tarihi 3/7/2005 RG 15/7/2005 25876

35
Ayhan Ceylan, 4756 Sayl Kanunla Gelen Yeni Radyo ve Televizyon Dzeni: Deiiklikler ve
Deerlendirmeler, C. III, Beta Yaynlar, stanbul, 2003, s. 501530.

28
Madde 3: a) ocuk, daha erken yata ergin olsa bile, 18 yan doldurmam kiidir.
Bu maddeyle ocuk kavram, 18 yaa dein geniletilmi ve ocuk ve ergenlerin
korunmas amalanmtr.
l) ocuklar hakknda yrtlen ilemlerde, yarglama ve kararlarn yerine
getirilmesinde kimliinin bakalar tarafndan belirlenememesine ynelik nlemler
alnmas, ilkeleri gzetilir.

Ulusal kanun ve ilgili maddelere bakldnda ocuklarn mstehcenlikten

korunmas ve kimliklerinin basnda gizlenmesine rastlanmaktadr. Esasen
ocuklarn; ya, geliim ve psikolojilerine uygun olmayan mstehcen eserlerle
karlamalar ya da daha doru anlamyla maruz kalmalar zihinsel ve ahlaki
geliimleri asndan olumsuz sonular dourabilecektir.

ocuklarn kimlikleri, rnein sua karm ocuklarn gelecekleri, aileleri

ve yakn evrelerinin korunmas iin gizlenmelidir. ocuklar, herhangi bir basn
yayn organnda deifre edilmemeli ve yetikin zanllarn haklarna, ocuklar sz
konusu olduunda daha dikkat edilmelidir. rnein masumiyet karinesi ilkesince
ocuklarn suu kantlanmadan sulu gibi gsterilmemesi, bunun yannda da
kimliklerinin de aklanmamasna dikkat edilmesi gerekmektedir.

29
 KNC BLM
TELEVZYON VE OCUK

Grsel-iitsel kitle iletiim aralar ierisinde kukusuz en yaygn olan

televizyondur. Televizyonun ortaya k maceras 1873 ylnda Andrew Mayn k
dalgalarnn elektrik akmna evrilebildiini bulmasyla balamtr. Daha sonraki
yllarda Avrupal bilim adamlar televizyonun icadnda nemli bululara imza
atmlardr. Bu almalar sonrasnda ilk dzenli televizyon yayn 1936 ylnda
Londrada yaplmtr. ngiltereden sonra dzenli televizyon yayn 1939 ylnda
Amerika (New Yorkda yaplan bu yayn ayn zamanda resmi nitelikteki ilk
televizyon yayndr) ve ayn yl Sovyetler Birlii ile devam etmitir. 36

Teknolojinin gelimesi de iletiim aralarnn eitliliine ve etkinliine

katkda bulunmutur. Kitaplarla iletime, renme ve bilgi edinme hakkna sahip
olabilmenin daha da tesinde, okuma-yazma bilmeyen bireyler dahi televizyon
yoluyla kitle iletiime dhil olabilmektedir.

letiimde yazl basn ve grsel basn ayrm vardr. Yazl basn,

snflandrma, sonu karma ve akl yrtme yetisinin nem kazand bir alandr.37
Gazeteciliin yaygnlamas yazl basnn oynad rol kamuoyunda artrmtr.
Grsel medya ise amzda meydana gelen gelimelere ayak uydurmann sonucu
olarak inandrma, ynlendirme olaylarnda daha etkin olduu iin tercih edilebilirlii
artm; kitle iletiim aralarnda yn buraya evirmitir.

Kitle letiim Aralarnn etkileri

1. Tketim toplumu bireyi olmalar zerine etkileri

36
Aysel Aziz, Televizyon ve Radyo Yayncl, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006, s. 27.
37
N. Postman, Televizyon: ldren Elence; Gsteri anda Kamusal Sylem, Ayrnt Yaynlar,
stanbul, 2004 s.63.

30
2. Cinsel kimliin olumas ve kar cinsle olan ilikiler zerine etkisi
3. Anne ile ilikisi zerine etkisi
4. Baba ile ilikisi zerine etkisi
5. iddet eilimlerine etkisi
6. Okumaya, dnmeye ve baarya etkisi
7. Kltrel yabanclamaya etkisi
8. Dildeki yozlamaya etkisi
9. Kendi kimliklerinin bamsz ve zgn bir biimde olumasna etkisi
10. ocukluun yitirilii ve masumiyetin yok oluuna etkisi 38

Bireylerin kitle iletiimine katlmalarnn sebeplerine baklrsa:

Bilme, anlama gibi zihinsel gereksinimler,
Haz ve estetik gibi duygusal gereksinimler,
stikrar, gven, stat aray gibi kiisel btnleme gereksinimleri,
evre ilikileri gibi toplumsal btnleme gereksinimleri,
Ka/kurtulu, oyalanma, elenme gibi gerginlikten kurtulma gereksinimleri
sebepleri gsterilebilir.39

Kitle iletiim aralarnn ocuklar gznde yansmas doutan itibaren oluan

emalarla geliir. Bir yandan ocuk medyann etkisi altna girmiken te yandan
deien ocuk medyay deiime zorlar. phesiz ki ocuun medyay etkileme
gc, medyann ocuu etkileme gcnn ok tesindedir.40 Bahsi geen ocuun
hzla artan doyum oranyla ocuk programlarndan ok yetikinler iin hazrlanm
programlarla mutlu olabilmesidir; dolaysyla medya profesyonelleri ocuun
eilimlerine uygun olarak ocuun erikin gibi olduu figrleri kitle iletiim
aralaryla iletmeye ynelirler.

38
Servet Kalkan, Televizyon yaynlarndaki zararl ierikten kn korunmas (Uluslararas Hukuk,
Trk Hukuku, ve K.K.T.C. Hukukunda mevcut dzenlemelerin incelenmesi, Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Tarm Ekonomisi Blm Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim Dal Yksek
Lisans tezi, 2008 sayfa 19.
39
Sadk Gne, Medya ve Kltr: Sessiz Ynlarn Kltrel ntihar, Vadi Yaynlar, Ankara,2001,
sayfa.105
40
Asker Kartar, ocuk Medyay Nasl Alglar?, ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi: 16 (1) 2009
Prof. Dr. Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, s.61.

31
 Bir aratrmada41 da kitle iletiim aralarnn, sosyalletirme ve kitle kltrne
adapte etme gibi eilimlerinden bahsedilmektedir. Kitle iletiim aralar modern
zamann biimlendirme aralar olmaktadr. Toplumsal yap zerindeki hegemonik
gc gnden gne artan kitle iletiim aralarnn ocuklar zerindeki etkisi daha
kritiktir zira ngrlemez ve uzun vadede etkisi daha youndur. Bilgisayar ve
televizyon ocuun yetikinlerin dnyasyla etkileimini artrr; dolaysyla onlar
kendi ocuk dnyalarnda kalamamaya iter; nk zihni kitle iletiim aralaryla
tamamen dolmutur.

Hatta Elkind42 iddia etmektedir ki artk ocuklar daha erken olgunlamaktadr.

nk eskisi gibi evle snrl bir hayatn ierisinde okulla ilikisi balayncaya kadar
gereklikle derinden ilgisi olmayan ocuk kaybolmutur. ocuklar, eitim hayatna
balayana kadar, bilgisayar, televizyon, bilgisayar oyunlar, sinemalar araclyla
zihinlerin bir ksm igal edilmi ve okuldaki bilgileri zaman zaman deitirerek
alglayacak hale gelmilerdir.

Bu yzden de Ahmet iftcinin43 iddia ettii gibi yaanan teknolojik ve global

gelimeler, lkelerin kitle iletiim alannda hukuki dzenleme hazrlamalarn
zorlatrmtr.

Daha fazla duyuya hitap eden kitle iletiim aralar, okuma-yazma bilmeye gerek
olmakszn kitleler zerinde etkilidir. ocuklarn da evresiyle ilikilerini ve yaam
tarzn etkilemektedir. Bu yzden kitle iletiim aralarnn ocuklar erken
bymeye zorlad iddia edilmektedir.

41
T. C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, ocuk Programlar ve Bu
Programlarda Yaymlanan Reklamlarn erik Analizi Aratrmas, stanbul, 2008, s. 23.
42
David Elkind, ocuk ve Toplum Geliim ve Eitim zerine Denemeler, ocuk Kltr Aratrma
ve Uygulama Merkezi Yaynlar, Ankara, 1999, Bekir Onur, Ankara niversitesi, s.233.
43
Ahmet iftci, Uluslararas Hukuk Asndan Radyo ve Televizyon Hukuku, G.. letiim Fakltesi
Yaynlar, Ankara, 1999, s.nsz.

32
2.1. Televizyon ve ocukla lgili Yaplm Aratrmalar

ocuklarn ve yetikinlerin bo vakitlerini geirmedeki temel aktiviteleri

televizyon izlemektir. RTK tarafndan Trkiyede 5360 kii zerinde yaplan
aratrmada, gnlk televizyon izleme sresinin ortalama olarak 4 saat olduu
belirlenmitir. Toplumumuzun % 20lik bir ksm da, gnde 5 saat televizyon
izlemektedir.44

Amerikada yaplan bir aratrmada45; teknolojinin getirdii yeniliklerin de

etkisiyle 8-18 ya aras ocuklarn gnlk 7 saat 38 dakikay televizyon karsnda;
10 saat 45 dakikalk zaman dilimini de birden fazla mediumu beraber kullanarak
harcadklarn gstermitir. ocuklarn ve genlerin multi-media servislerini ipod
ve cep telefonlar- farkl medya servislerine yani televizyon izleme, oyun oynama,
mzik dinleme aktivitelerini ayn cihaz zerinden gerekletirdikleri iin medya
servislerinin kullanm hzla artmtr. Ebeveyn kontrolnn ocuklar medya
servislerini kullanm saatleri zerinde etkili olduu gzlenmitir.

ocuklarn televizyonla ilikisinde ebeveynlerin de anlaml bir fark

oluturduu; daha eitimli ebeveynlerin ocuklarnn televizyon izleme ve dier
aktiviteler arasndaki zaman paylamn daha az eitimli ailelerin ocuklarna gre
daha fazla televizyon d aktivitelere ayrabilmektedirler. 46

Yaynclkta izlenme oranlar ok nemlidir. zlenme oranlar reklam veren

irketlere ynelik olmasna ramen bu verileri daha ok yaynclar kullanmaktadr ve
televizyondaki programlarn ieriklerini bu veriler belirlemektedir. Ya gruplarna

44
. Da, F. ktem, K.Yazc, G. Gven, M. Rezaki, N. zcan-Demir, . zer, . A. zer & M.
Tunel, Televizyon Programlarndaki iddet eriinin, Mstehcenliin ve Mahremiyet hlallerinin
zleyicilerin Ruh Sal zerindeki Olumsuz Etkileri, RTK Yayn No: 12, Nisan 2006.
45
http://www.kff.org/entmedia/upload/8010.pdf Kaiser Family Foundation Aratrmas, Report:
Generation M2: Media in the Lives of 8- to 18-Year-Olds, Ocak 2010 eriim tarihi: 22.07.2010.
46
Daniel R.Anderson, Aletha C.Huston, Kelly L.Schmitt, Deborah L.Linebarger & John C.Wright,
Media Use In Adolescence. Monographs of the Society for Research in Child Development, 2001,
Serial No:264, Say:66, No:1, S.25-35, sayfa 34.

33
gre de televizyonda en ok izlenen programlar belirlenmektedir. 2004 verilerine
gre izleyiciler 7-11, 12-19 ve 20+ eklinde gruplandrlmtr.47

En ok izlenen ilk yz program iinde birinci sray 7-11 ya grubunda biz

evleniyoruz (byk final), 12-19 ya grubunda biz evleniyoruz (byk final), 20+
grubunda gelinim olur musun (karar an) program almaktadr. Bu verilere gre
ocuk ve genler yetikinlerle ayn programlar izlemektedir. lk yz programda
ocuk ve gen grupta da ocuk program yer almamaktadr.

RTK (2006) tarafndan yaplan lkretim andaki ocuklarn

Televizyon zleme Alkanlklar Kamuoyu Aratrmas al destekler
mahiyettedir. Aratrmaya gre ocuklarn en ok izledikleri televizyon programlar,
izgi film (1240 kii / % 72); yerli diziler (1205 kii / %70); yarma programlar
(847 kii / % 49); filmler (787 kii / % 46) ve ocuk programlardr (767 kii / % 45).
12 yaa dek izgi film, ocuklar asndan en gzde film trdr. 511 ya arasndaki
ocuklarn izgi filmleri seme oran % 12 iken, 1219 ya ocuklarnda bu oran %
0,5e dmektedir.48

RTK tarafndan yaplan ilkretim andaki ocuklarn televizyon izleme

alkanlklarn irdeleyen aratrmada, ocuklarn televizyonda izlemekten en fazla
rahatszlk duyduklar grntler; ak sak ve plaklk ieren grntler (1421 kii
/ % 83) olarak belirlenmitir.49

47
Prof. Dr. Blent apl, Yaynclk Etii Asndan ocuk zleyici, ocuk ve Genlik Ruh Sal
Dergisi : 16 (1) 2009, Prof. Dr. Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar
altay, s.61.
48
Radyo ve Televizyon st Kurulu, lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme
Alkanlklar, 2006, S.47.
49
Radyo ve Televizyon st Kurulu, lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme
Alkanlklar, 2006, S.57.

34
 Tablo 2.150
Corafi blgelere gre program trlerinin izlenme dzeyi (%)
(Sadece ilgili program trn diyenlerin oranlar verilmitir. Stunlar blgeleri,
satrlar program trlerini gstermektedir.)

Dou Anadolu

Gneydou
Anadolu

Karadeniz
Marmara

Anadolu
Akdeniz
Ege
Ak oturum ve tartma p. 40,2 47,6 49,9 38,4 40,4 31,9 30,3
Belgeseller 42,3 43,1 57,5 42,2 44,0 25,4 19,8
Dini programlar 38,5 15,3 41,5 41,3 50,3 53,5 53,0
Ekonomi programlar 14,0 18,4 22,3 17,1 18,8 7,9 5,8
Elence, gldr, talk-showlar 40,4 55,4 53,6 48,4 42,0 28,3 16,7
Haber programlar 76,6 86,7 80,1 72,2 81,8 59,7 55,9
Sr Programlar 32,3 22,2 37,8 29,6 39,7 46,4 45,4
Kltr sanat programlar 17,5 29,0 30,6 24,0 23,9 16,3 5,6
Magazin programlar 17,0 16,9 24,5 20,6 21,1 19,4 5,6
Evlilik yarmalar 4,6 4,4 11,8 7,9 9,2 5,8 5,1
Spor programlar 31,0 31,1 37,1 32,3 40,1 18,5 10,2
Trk filmleri 35,7 44,7 46,5 33,5 41,1 40,3 18,3
Trk Halk Mzii 24,4 25,8 40,0 37,1 32,8 12,9 18,0
Trk Pop Mzii 19,9 22,4 27,7 27,1 23,0 11,3 8,0
Trk Sanat Mzii 19,7 25,0 24,2 24,8 23,3 8,9 14,7
Yabanc diziler 18,3 16,3 18,1 14,8 16,4 3,8 3,3
Yabanc mzik 12,9 19,6 18,6 10,5 13,8 2,4 4,2
Yabanc sinemalar 43,7 55,4 46,5 41,0 43,8 26,4 15,0
Yarma programlar 29,0 37,3 39,3 31,4 38,4 27,6 20,9
Yerli diziler 61,3 69,1 54,3 57,7 57,0 48,8 37,4
ocuk programlar 9,0 12,3 19,1 12,7 12,6 6,5 5,3
Kadn programlar 8,7 9,4 13,9 13,4 15,0 10,6 4,7

Mzik programlar 24,5 28,0 36,3 34,8 31,4 26,4 14,3

50
Radyo ve Televizyon st Kurulu, Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas, 2006, s.82

35
 ocuk programlarnn izlenme dzeyinin en youn olduu blge Akdeniz en seyrek
olduu blgeler Gneydou Anadolu ve Dou Anadoludur.
51
T a b l o 2 .2 5 1
Cinsiyete gre program trlerinin izlenme dzeyi (%)

(Sadece ilgili program trn diyenlerin oranlar verilmitir. Stunlar cinsiyeti, satrlar
program trlerini gstermektedir.)

Kadn Erkek

Ak oturum ve tartma p. 32,7 48,1

Belgeseller 33,2 48,5

Dini programlar 40,3 40,8

Ekonomi programlar 9,1 21,8

Elence, gldr, talk-showlar 47,8 36,6

Haber programlar 70,6 79,0

Sr Programlar 38,4 31,0

Kltr sanat programlar 19,6 23,0

Magazin programlar 23,3 13,0

Evlilik yarmalar 10,2 3,4

Spor programlar 8,3 51,6

Trk filmleri 40,4 34,2

Trk Halk Mzii 26,0 30,3

Trk Pop Mzii 25,0 16,8

Trk Sanat Mzii 19,7 21,9

Yabanc diziler 15,1 13,8

Yabanc mzik 11,9 12,9

Yabanc sinemalar 36,6 45,0

Yarma programlar 35,4 28,8

Yerli diziler 65,4 48,2

ocuk programlar 12,6 9,9

Kadn programlar 19,1 2,5

51
RTK, Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas, 2006, S.85.

36
Mzik programlar 31,5 25,0

52
T a b l o 2 .3 5 2
Ya gruplarna gre program trlerinin izlenme dzeyi (%)

(Sadece ilgili program trn diyenlerin oranlar verilmitir. Stunlar ya gruplarn, satrlar
program trlerini gstermektedir.)

15-20

21-25

26-30

31-35

36-40

41-50

51-60

61+
Ak oturum ve tartma p. 20,3 40,6 43,4 46,0 49,6 46,6 49,0 34,8
Belgeseller 34,8 42,9 42,7 47,8 46,2 42,3 40,6 28,5
Dini programlar 28,5 31,0 42,0 39,1 44,1 43,9 52,7 54,9
Ekonomi programlar 5,4 12,0 13,9 19,2 19,4 21,5 20,9 17,0
Elence, gldr, talk-showlar 62,2 57,6 38,7 36,8 37,8 29,5 33,8 24,1
Haber programlar 55,4 66,6 72,5 82,7 83,1 81,3 86,8 86,0
Sr Programlar 31,2 31,1 33,0 32,0 41,6 35,0 35,2 44,1
Kltr sanat programlar 14,9 21,7 20,4 27,9 21,7 23,7 26,5 16,1
Magazin programlar 30,7 27,4 19,1 13,3 15,6 12,2 10,5 3,3
Evlilik yarmalar 5,1 5,3 7,5 3,6 6,6 8,4 9,3 8,5
Spor programlar 35,3 33,3 28,9 32,7 30,6 24,3 31,2 19,0
Trk filmleri 37,7 38,5 38,4 31,7 38,1 34,2 38,5 41,4
Trk Halk Mzii 13,1 22,7 25,6 31,2 36,3 34,4 40,5 30,7
Trk Pop Mzii 43,8 36,6 22,7 14,8 12,0 9,2 4,5 3,0
Trk Sanat Mzii 9,4 14,7 15,9 24,6 25,3 28,6 30,8 26,3
Yabanc diziler 18,6 19,6 14,4 14,1 13,1 13,2 11,1 5,2
Yabanc mzik 29,2 20,3 10,1 8,2 9,9 4,1 3,4 2,2
Yabanc sinemalar 49,6 53,5 48,8 44,8 43,3 32,6 25,9 12,6
Yarma programlar 34,7 27,4 34,2 34,5 38,0 31,8 32,4 21,4
Yerli diziler 60,3 59,0 55,4 61,2 63,9 49,6 55,3 48,2
ocuk programlar 14,2 12,9 13,1 15,1 13,5 6,6 8,5 3,8
Kadn programlar 3,3 7,3 9,2 10,0 15,0 14,9 17,0 14,2
Mzik programlar 57,3 46,6 32,0 18,9 18,6 13,3 7,9 4,6

52
A.g.e., s.87.

37
 53
T a b l o 2 .4 5 3
Medeni duruma gre program trlerinin izlenme dzeyi (%)

(Sadece ilgili program trn diyenlerin oranlar verilmitir. Stunlar medeni durumu, satrlar
program trlerini gstermektedir.)

Evli Bekar Dul / Boanm

Ak oturum ve tartma p. 43,4 36,1 34,9

Belgeseller 40,1 43,1 29,9

Dini programlar 48,4 27,2 43,1

Ekonomi programlar 17,8 11,6 13,9

Elence, gldr, talk-showlar 33,1 57,9 35,3

Haber programlar 81,1 64,2 76,0

Sr Programlar 38,0 28,6 41,9

Kltr sanat programlar 21,0 21,8 21,7

Magazin programlar 13,4 26,8 12,0

Evlilik yarmalar 7,9 4,9 6,0

Spor programlar 27,0 36,7 12,6

Trk filmleri 37,5 37,0 36,3

Trk Halk Mzii 32,6 19,9 36,5

Trk Pop Mzii 11,5 37,9 7,8

Trk Sanat Mzii 24,5 14,2 25,9

Yabanc diziler 11,0 20,0 15,6

Yabanc mzik 5,1 25,0 9,0

Yabanc sinemalar 34,2 53,0 29,5

Yarma programlar 31,5 34,1 21,6

Yerli diziler 56,0 57,7 60,8

ocuk programlar 10,2 13,3 7,8

Kadn programlar 13,8 4,7 21,6

Mzik programlar 15,7 50,5 13,8

53
A.g.e., s.88.

38
Televizyon izleme alkanl nedeniyle olutuu dnlen davranlara ilikin
olarak verilen kanaat cmlelerine katlm dzeyine bakldnda, Toplumda iddeti
artryor ifadesine katlm oran % 79.6; nsanlar televizyona baml hale
getiriyor ifadesine katlm oran % 83.7; Dil yapmz olumlu etkiliyor ifadesine
katlm oran % 48.8; Kltr, rf ve adetlerin gelimesine yardmc oluyor
ifadesine katlm oran % 44.2; ocuklarn sosyal geliimine olumlu etkisi oluyor
ifadesine katlm oran % 45.1 olarak gzlenmektedir.54

Kiilik geliimi ve sosyalleme sz konusu olduu iin ilkretim yandaki

ocuklar televizyonun etkisi altnda ve televizyonla srekli etkileim halindedir.
RTKe ulaan ikayetler de sz konusu kany pekitirmekte ve kurumun ocuklar
hakkndaki hassasiyetini derinletirmektedir. Bahsi geen husus, 6112 sayl
Kanunda daha nitelikli olarak ele alnm ve Uluslararas dzenlemeler gz nnde
bulundurulmutur. Radyo ve Televizyon st Kurulu hedef kitlesi olarak ocuklar ve
genlerin televizyonla ilikisinin salkl kurulmas iin Uyarc Sembol Sistemi,
Medya Okuryazarl ve kompozisyon ve resim yarmalar ve yi Uykular
ocuklar gibi projeler oluturmaktadr. Ayrca bu amaca ynelik olarak ocuklarn
televizyon izleme alkanlklarna ynelik aratrmalar yapmaktadr.

2007 ylnda Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan yaplan lkretim

andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar adl aratrmann sonular
aadaki gibidir:55

lkretim andaki ocuklar, bo zamanlarnda %64.9 kitap okumak, %64.6

televizyon seyretmek ve nc srada arkadalarla oynamak/vakit geirmek
ile geirmektedirler.
Televizyon seyretmedikleri durumda ise bo zamanlarnda % 63.3 ile kitap
okumak, % 41.1 ile ders almak, % 39.7 ile oyun oynamak ile
uramaktadrlar.

54
RTK, Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas 2, 2009, sayfa 139.
55
http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/arastirmalar/ilkogretim_cagindaki_cocuklarin_tv_aliskanlikla
ri.pdf eriim tarihi: 03.06.2010.

39
 rencilerin % 43.6snn evinde iki adet, % 39.8inin evinde ise bir adet
televizyon bulunmaktadr.

Aratrmaya gre, ocuklarn %58.4nn kendine ait bir odas varken,

%41.4nn kendine ait bir odas yoktur. Kendine ait odas olanlarn %
29.3 odalarnda TV olduu beyan etmitir.

rencilerin hafta ii en ok 17:01- 22:00 saat diliminde televizyon

izledikleri; %46.7snn 17:01-20:00 arasnda, %46.4snn ise 20:01-22:00
arasnda TV izledii bulgulanmtr. %29u 13:00-17:00 aral televizyon
izlemektedir.

Katlmclarn hafta sonu televizyon izleme saatlerine bakldnda, yine en

ok 17:01-22:00 aralnda televizyon izledikleri ortaya kmaktadr. %41.1i
17:01-20:00 arasnda, %46.2si 20:01-22:00 saatleri arasnda televizyon
izlemektedir.

lkretim andaki ocuklarn hafta ii ve hafta sonu televizyon izleme

saatleri benzerlik gsterse dahi televizyon izleme younluklar anlaml olarak
deimektedir. Hafta ii % 27.4 katlmc 2 saat, % 19.5 1 saat, % 19.1 ise 3
saat televizyon izlerken; hafta sonu katlmclarn %28.4nn 5 saat ve st,
%20.8inin 2 saat ve % 18.1inin ise 3 saat televizyon izledii grlmektedir.
Katlmclarn televizyon izleme nedenlerine ilikin cevaplar ise %66
televizyon izlemeyi sevdiim iin, %21.4 hayal dnyam gelitirdii iin
ve % 21.2 ise yapacak baka bir eyim olmad iin olarak deimektedir.

lkretim andaki ocuklar, %72.1 izgi film, %70.1 yerli dizi, %49.3
yarma programlar, %45.8 film ve %44.6 orannda ocuk programlarn
izlemektedir.

izgi filmler gibi ocuklara ait programlar arasnda en sevilen izgi filmler
Tom ve Jerry (% 22.3), Buggs Bunny (% 17.9), irinler (% 9.9) ve Spider

40
 Man-rmcek Adam (% 3.4) olarak sralanmaktadr. Bu izgi filmlerdeki
karakterlere hayranlk da gelitirilmektedir.

ocuklar sadece kendi yalarna uygun programlar deil; yetikinlere

ynelik programlar da takip etmektedir. En sevdikleri dizi filmler de Sihirli
Annem (%12.6), Yabanc Damat (%6.4), Ac Hayat (%6.2), Cennet
Mahallesi (%5.9), Ak Oyunu (%5.8) ve Avrupa Yakas (%5.5) olarak
sralanmaktadr. Bahsi geen dizileri ve dizi karakterlerini ocuklar elenceli
bulmaktadr.

ocuklarn sevdikleri TV kahramanlar ise Spider Man-rmcek Adam

(%7.5), Buggs Bunny (%6.0), Polat Alemdar (%4.2), Ak Oyunu dizisinden
Sarp-KeremCem (%4.1) ve Sihirli Annem dizinden Bet-nci Trkay (%2.9)
olarak bulunmutur.

ocuklarn sadece dizi ve izgi filmlere deil; reklamlara da ilgi duymaktadr:

en ok Cem Ylmazn rol ald Opet reklam (%17.6), Axess (%7.0) ve
Pepsi (% 6.1) reklamlarn beenmektedirler.

ocuklar rahatsz olduklar grntleri ise ak sak ve plaklk ieren

grntler (%82.7), kavga-iddet grntleri (%71.1) ile insanlarn
zldn aladn gsteren grntler (%69.3) olarak belirtmilerdir.

lkretim andaki renciler televizyon izlemenin faydalarna cevap

olarak bilgilendiriyor (% 59.9); %13.6 ile elendiriyor ve %6.7 ile de
hayal dnyam gelitiriyor demilerdir. Bunun yannda rencilerin % 9.1i
ise televizyon izlemenin faydas olmadn dnmektedir.

Aratrmada ilkretim rencileri, Televizyon izlediim iin yeterince ders

alamyorum, Televizyon izlediim iin ge uyuyorum, Televizyon
izlediim iin yeterince kitap okuyamyorum, Televizyon izlediimde
evreme olan ilgim azalyor, Televizyonda grdm vurdulu-krdl

41
 eyleri yapmak istiyorum ve Annem-babamla daha az vakit geiriyorum
gibi ifadelere katlmadklarn sylemiler. Televizyon izlemenin, kendilerini
olumsuz etkilemediini dndklerini belirtmilerdir.

Ancak, katlmclarn Televizyonda grdm ackl eylere zlyorum

ve Baka iler yaparken dikkatim dalyor ifadelerine katld da
gzlenmitir.

Katlmclar, Bet-nci Trkay (%3.8), Polat Alemdar-Necati amaz (%3.4)

ve Cem Ylmaz (%2.9) orannda onlar gibi olmak istediklerini sylemi;
%26.5s ise televizyondaki herhangi bir karaktere benzemek istemediini
belirtmitir.

lkretim andaki rencilerin %65.5i daha nce RTK-Radyo

Televizyon st Kurulu adn hi duymadn; %34.5i daha nce duyduunu
ifade etmitir.

RTK-Radyo Televizyon st Kurulu adn daha nce duyduunu belirten

katlmclar RTKn grev tanmn; %27si TV programlarn
denetlediini, %8.3 kt ve zararl grntleri engellediini ve
kaldrdn ve %6.9u ise TV kanallarn cezalandrdn olarak
belirtmilerdir.

2.1.1. Televizyonun ocuklar zerinde Olumlu Yanlar

Televizyonun sadece zararl olduunu dnmek televizyonun ocuklara ve

onlar yetitiren ebeveynlere en yakn bilgi kayna olarak kattklarn hie
saymaktr. ocuklar daha okula gitmeden baz kelimeleri, ev ortamnda
karlalmayan sosyal hayata dair ablonlar renebilmektedir. Ferhunde ktemin
medya ve ocuk geliimi ile ilgili olarak paylat bir aratrmada Meksikada iki
kydeki ocuklarn fiziksel ve zihinsel geliimlerinin farkl dzeyde oluunun

42
aklamasnn iyi durumdaki kydeki annelerin radyoda eitici program dinleme
farkll olduu bulgulanmtr. Ayrca Susam Sokann yapmclarnn ana
seslendirici karakterlerden birinin lmyle ilgili yaptklar ulusal abann
televizyonun baz duygular (travma yaratabilecek) aktarrken ocuklarn
vulnerabilitisini hesaba katarak yayn yaptnda ocuklar iin risk olmaktan ktn
gstermektedir.56 Amerikada yaplan aratrmada Susam Soka yapmnn
ocuklarn konuma becerileri ve dil dzeyleri zerinde olumlu etkide bulunduunu
iddia etmektedir.57 Televizyon ve dier medya aralar doru kullandnda saysz
olumlu etkileri bulunmaktadr.58

2.1.2. Televizyonun ocuklar zerinde Olumsuz Yanlar

ocuklarn yalarna uygun olmayan yaymlar izlemeleri riski televizyonun

olumsuz yann oluturmaktadr. Filiz Yldz (1995), 59 aratrmay 5.snfa giden
farkl gelir gruplarna ait ocuklar zerinde yaplmtr. Sonu olarak ocuklarn TV
izleme orannn %97 olduu bulunmutur. izgi filmler iinde iddet ierikli izgi
filmlerinin %46 oranla tercih edildii almayla ortaya konulmutur. ocuklarn
%58i iddet ierikli izgi film kahramanlarn model almaktadr.

Etki ile ilgili ngilterede yaplan bir aratrmada (1980) yatl okulda kalan
13-16 ya grubu ocuklar ikiye ayrlm. Bir gruba 15 gn sreyle yalnzca komik ve
sosyal programlar izlettirilmi. kinci gruba ise iddet ieren filmler, programlar
gsterilmi. Yaplan testler sonucunda birinci grupta hogr, tartma, iletiim ve
glme dzeyi; ikinci grupta ise szel ve fiziksel saldrganlk dzeyinin yksek
olduu saptanmtr.60

56
Prof. Dr. Ferhunde ktem, ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi: 16 (1) 2009, Prof. Dr. Atalay
Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, s.61.
57
Bar-on ME, The effects of television on child health: implications and recommendations, Arch Dis
Child 2000;83:289-92, sayfa 290.
58
Dr. Aysu Duyan amurdan, Grsel Medyann ocuk Salna Etkileri, Srekli Tp Eitimi
Dergisi, 2007, Say:16, No:2, s.25-30, sayfa 26.
59
Filiz Yldz, Televizyon Yaynlarnn ocuklar zerindeki Etkileri, Marmara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tez almas, stanbul, 1995.
60
Diana M. Zuckerman, Dorothy G. Singer & Jerome L Singer, Television viewing, children's
reading, and related classroom behaviour, Journal of Communication, 1980, Say:30, No:1, s.166-174.

43
 ocuklara televizyon araclyla verilen mesajlarn sk tekrarlanarak ve bu
mesajlarn hatrlanmas salanarak televizyonun etkili olduu gr de
bulunmaktadr. Bu yzden televizyonun verdii olumlu ya da olumsuz mesajlarn
ocuklarn zerinde tek etken olmamakla birlikte etkili olduu dnlmektedir.

2.2. TELEVZYON YAYINLARI LE LGL ULUSAL MEVZUAT

Radyo ve Televizyon st Kurulu, ocuklarn ve genlerin zararl yaynlardan

korunmas iin birok proje getirmi ve yeni Kanunda ocuklarn korunmas ile
ilgili daha fazla maddeye yer vermitir. Bu projeler:
Akll aretler Sembol Sistemi,
Medya Okuryazarl Dersi,
yi Uykular ocuklar Projesi
ocuk Web Sitesi,
Medya Okuryazarl Web Sitesidir.

Bununla beraber yeni Kanunda Akll aretler Sembol Sistemi yasal

zorunluluk olarak Avrupa Konseyi yaynclk mevzuat ve Snr tesi Televizyon
Szlemesiyle uyumlandrlmtr.

Televizyonun gnmz toplumunda olumlu ve ya olumsuz ekilde toplumu

etkiledii ortadadr. ocuklarn tabula rasa eklindeki zihinlerine hkmedebilen ara
olan televizyonun, ocuun sosyalizasyonunda da ok kritik nemi vardr.
Televizyon bir anlamda ocuk iin geni aile kavramnn yerini almaktadr. ocuun
yaam adna televizyondan nce sahip olamad bilgiler bugn ocuk iin her an
eriilebilir olmaktadr. Daha grsel ve iitsel younlukla yani daha fazla farkl
duyulara uygun olarak elenebildikleri iddia edilebilir; stelik ilgileri artk daha
younluklu iletilere ak olmaktadr. Televizyon gnmz dnyasnda yaknsama ve
dier teknolojik gelimelere ramen hala aratrmalarn odanda yer almaktadr;

44
nk dnyada tm ocuklarn en younluklu olarak eritii ve en fazla etkilendii
kitle iletiim arac televizyondur.61

renmede zdeimin etkili olduu ocukluk dneminde televizyon

yaynlarndaki karakterlerle sosyal renme olabilmektedir.62 ocuklarn televizyon
araclyla rendii bilginin grsel ve iitsel olarak destekleniyor olmas o bilginin
gerek yaama aktarlabiliyor oluunu artrmaktadr.

Televizyonun etkisinin ne kadar olumlu veya ne kadar olumsuz olaca

konusunda, ocuun bireysel zellikleri ok nemli bir faktrdr. Tm televizyon
programlar olumsuz rneklerden olumamaktadr; fakat uygunsuz cinsellik ieren
programlar, argo dil kullanm, iddet ile ilgili rnekler olduka inandrcdr. Hala
aratrmaclar; medyann ocuklar ve genler zerindeki olumlu ve olumsuz etkileri
ile ilgili almalara devam etmektedirler. 63 Televizyon ve ocuk ilikisinde
dorudan izleyici olmann dnda arka planda, dorudan izlenmeyen televizyon da
ocuklarn oynadklar oyunlar daha az kompleks ve daha az odakl oynamalarna
neden olmaktadr.64

Gerbner ve arkadalar, ar izleyicilerin dnya hakknda daha fazla kt

alglamaya sahip olduklarn iddia etmektedir. Homojen bir dnya algsyla hareket
edildiinden televizyonda karlalan olaylar tm dnyaya genellenebilmektedir.

Geleneksel anlamda televizyonun ocuklar iin zararl olduu bilgisinin yerine

gerekli dzenlemeler uyguland takdirde televizyonun ve yeni bilgi iletiim
aralarnn ocuklar adna pek ok olumlu etkisi olabilecei dnlmektedir.
Eitici, retici ve elendirici bir aktivite olarak artk sadece ocuklarn televizyon
ekran banda geirdii vakitler deil; ayn zamanda bilgisayar, cep telefonu gibi
kitle iletiim aralarnn eitlendii bir ada yararlarnn yannda olumsuz

61
Dafna Lemish, Children and Television: A Global Perspective, Blackwell Publishing, MA, USA,
2007, Sayfa 5.
62
Da ve arkadalar, RTK Yayn, 2006, sayfa 17.
63
Psychosocial Paediatrics Committee, Canadian Pediatric Society, 2003: 2.
64
Rachel Barr, Attention and Learning From Media during Infancy and Early Childhood, 143-165
aras, The Handbook of Children, Media and Development kitabnda Sandra L Calvert ve Barbara
J.Wilson editrlnde, Wiley-Blackwell, UK, 2008, Sayfa 151.

45
etkilerinin de dnlmesi gereklidir. Bu anlamda bu konuda en genel ilkeler 1989
ylnda Birlemi Milletler tarafndan imzalanm, lkemizde de 1994 ylnda
onaylanan ocuk Haklar Evrensel Szlemesidir. Medya ile ilgili hkmlerde ise
Avrupa Snrtesi Televizyon Szlemesi ocuklar da kapsayan genel ilkeleri
barndrmakta; ayrca Avrupa Konseyine ait deklarasyonlar, tavsiye kararlar da
gemiten bugne gelien teknolojiyle deien kitle iletiimi hakknda ocuklara dair
uygulamalar barndrmaktadr. Avrupa Birlii lkelerinin de uygulamalar da konu
ile ilgili taslak fikirler olumasnda ablon grevi grebilecektir.

Kitle iletiim aralarnn toplum iin belirleyici olan etkisi kurumlar ve kltr
nezdinde de fark edilirdir.65 ocuklarn, eitli kltrlerde iki-iki buuk yalarnda
televizyon izlemeye balamasnn doal kabul edilmesi ocuk ve televizyon
ilikisinin daha fazla mercek altna alnmasn gerektirmitir.

Televizyon zaman zaman ocuklar iin model oluturmas, kimi zaman da

ebeveynler tarafndan ocuk bakcs olarak kullanlmasyla ya da iddeti ve tketimi
tevik etmesiyle gndeme gelmitir. Bunlarn yannda; televizyon, ocuun evde
daha fazla vakit geirmesini salayarak aile ii paylamn artmasn da salayabilir.
ocuun televizyon izlerken ncelikle ebeveynlerin takip ve birliktelii ile
programlar takip ediyor olmas televizyondan yeni bilgiler ve yararl alkanlklar
kazanmasn da salayabilmektedir. rnein RTKn projesi olan yi Uykular
ocuklar ebeveynlerin tevikiyle televizyonun bir alar saat ilevi grmesini
salayabilecei amalanmaktadr. Sadece televizyondan yararlanmak iin deil;
artk zaman kstlamas yaplsa dahi engellenemeyecek bir uyaran olarak
televizyonun iddeti kanksatc ya da ocuun ocukluunu yaamasn engelleyici
ynlerinden korunmas iin de televizyonun aklc olarak takip edilmesi ve ocuklara
takip ettirilmesi gerekmektedir.

Amerikan Pediatri Akademisinin 1999da hazrlad ve yineledii tavsiyesine

gre 2 yan altndaki ocuklara kesinlikle televizyon izlettirilmemelidir. Aksine, bu
ya grubundaki ocuklarn beyin geliimi iin temel bakclar ve ebeveynleri ile
65
lhan Bier, Medyann Kamuoyu zerinden Etkileri ve Etik, Medya ve Etik Sempozyumu Frat
niversitesi letiim Fakltesi, 07-09 Ekim 2009, Bildiriler, Elaz. 305-320, s.318.

46
iletiime, etkileime girmeye ihtiyalar vardr. Daha byk ocuklar iinse gnlk
bir-iki saati gememelidir.66

ocuklar televizyonda olumlu ya da olumsuz etkileyebilecek olan

televizyondaki elenceli yaynlardr.67 Mantksal dnme evresine girmemi yani
ergenlie adm atmam ocuklarda yaynn kendilerine zarar verip vermemesinden
daha deerli olarak, o an zevkli geirebilmek vardr.

0-3 ya aras ocuklardan televizyon karsnda youn vakit geirenlerin

evresiyle iletiim kurma (insanlarla ilgilenme, tepki verme) ve sosyal geliim
(konuma, ses karma) gibi fonksiyonlarnda gecikme olduu dnlmektedir.68
Ancak ocuklarn TV izlerken ebeveyn kontrolnde izlemesinin televizyonun zararl
etkilerini azaltt dnlmektedir.69 TV iddetine maruz kalma sokaktaki herhangi
bir canl iddete ahit olmaktan daha etkili olabilmektedir; nk televizyon
ekrannn rol model oluturmas daha etkindir.70 ocuun televizyondan ald
bilgiler hzla eyleme evirmesini beklememek gerekir; bu doru bir deney yntemi
deildir. Bunun yerine ocuk olaylar Bandurann gzlemsel renme metodunda
olduu gibi gzler; evresindeki eylemlerle karlatrr; belirli bir zihinsel sreten
sonra bulunduu zihinsel evreye gre gzlemini eyleme dker.

Atalay Yrkolu da71 ocuklar ile televizyon haberleri arasndaki ba

deerlendirirken haber grntlerinin magazinel vurgularnn ocuklar tarafndan

66
http://kidshealth.org/parent/positive/family/tv_affects_child.html , American Academy of Pediatrics
(AAP), 1999, Media Education, Pediatrics, Say:104, No:2, 341-3. eriim tarihi: 20.05.2010.
67 Blent apl, Televizyon karsnda ocuk: Trkiye rnei, 3. Ulusal ocuk Kltr Kongresi,
Ekim 2000, Dnyada ve Trkiye'de deien ocukluk. ocuk Aratrma ve Uygulama Merkezi
(OKAUM) Yayna hazrlayan: Prof.Dr. Bekir Onur Ankara niversitesi Basmevi, 2001, 215-228,
s.218.
68
Fahri Tmkan, Televizyondaki iddetin ocuk zerindeki Etkisi,
talimterbiye.mebnet.net/Dergi/4.pdf, eriim tarihi: 12.05.2010.
69 Joyce Sprafkin, Kenneth D. Gadov and Patricia Grayson, Effects Of Cartoons On Emotionally
Disturbed Children's Social Behavior In School Settings, Child. Psychol. Psychiat. Say: 29, No. 1, s.
91-99, s.97.
70
Helen W. Wilson, Carla Smith Stover and Steven J. Berkowitz, Research Review: The relationship
between childhood violence exposure and juvenile antisocial behavior: a meta-analytic review
Journal of Child Psychology and Psychiatry, 50:7, 2009, pp 769779, s.775.
71
Televizyon, ocuklar ve Saldrganlk. Kitle iletiim Aralar ve iddet konulu Hrriyet Vakf ve
Basn Yayn Genel Mdrl tarafndan dzenlenen seminer tutanaklar, Hrriyet Ofset, stanbul,
1985, 67.

47
sorgulanmadan kabullenildiini, kimi zamanlar da taklit etme istei uyandrdn
vurgulamaktadr. Neil Postman da72 ocuklarn televizyon haberleriyle bu ekilde bir
araya geliini yetikin enformasyonunun gizli bahesine giren ocuklarn ocuk
bahesinden kovulmas olarak yorumlamaktadr.

73
cel ocuklarn zararl yaynlar oka izlemesinin ocuklarn kimlik, kiilik
ve dnyaya bak alarnn televizyondan gelen bu iletilere gre ekillenmesine
neden olacan iddia etmektedir. Fakat, bu grn yerine ne izlendii deil, onu
nasl deerlendirildii daha nemlidir.

ocuklarn ve genlerin televizyondaki olumsuz rnek oluturabilecek

davranlar bir davran biimi olarak benimseyerek, daha sonra hayatlarna bunu
entegre ettikleri dnlmektedir. Bu olumsuz rneklerin (ar ses ve grntler
ile), izleme sonras uyku, itah sorunlar, ar kayg bozukluu, alglama
bozukluklar, dnce ve yarglama karmaasna neden olarak onlarn bilisel, ruhsal
ve toplumsal geliimlerine zarar verecei dnlmektedir.74

ocuk Haklar Bildirgesinin nerdii ekliyle sadece ocuklara ynelik

yaynlarda deil; ayn zamanda tm yaynlarn ocuklarn yksek yarar ve ocuun
bilgiye eriim hakk dorultusunda hazrlanarak yaymlanmas gerekmektedir. 75

ocuun televizyonla ilikisinde, televizyonun youn bir uyaran kayna olmas

dikkate deerdir. Zira ocuun psiko-sosyal geliimi, evresinden gelen ald
uyaranlara baldr. Toplumsal ilikiler (aile, arkadalar) dnda televizyon youn
ve gerek hayata nazaran daha farkl uyaranlar yollayarak ocuun zihinsel

72
Neil Postman, ocukluun Yokoluu, mge Yaynlar, Ankara, 1995, s.132.
73
Nilfer cel Pembeciolu, letiim ve ocuk: letiim Ortamlarnda ocuk ve Reklam Etkileimi,
Ebabil Yaynclk, stanbul, 2006, s.274.
74
Yldz Dilek Ertrk, 2.Uluslararas ocuk Filmleri Festivali & Kongresi, 4-6 Nisan 2005,
Psikososyal ve evresel Felaketlerin Aktarld Televizyon Haberlerinin 7-12 Ya ocuklar
zerindeki Stres Etkileri, 109-128, s.114.
75
Yldz Dilek Ertrk, ocuk Haklar Asndan Kitle letiim Aralar, s.497- 506, I.Uluslararas
ocuk Ve letiim Konferans, RTK Yaynlar, Ankara, 13-15 Ekim 2003, s.498.

48
geliiminin de kitle iletiim aralar seviyesinde, onlara uygun olarak
76
tamamlanmasna sebep olmaktadr.

Alemdar & Erdoan televizyonun toplumsallatrma arac olduunu kabul

etmekle birlikte tek tarafl, ocuun soru soramayaca, bilgilere katkda
bulunamayaca bir iletiim arac olduunu sylemektedirler. Bu yzden de
ocuklar, televizyondan gelen iletileri deitirmeden, mantk yoluyla deil
duygularla alglamaktadr. Duyular ve heyecan gibi duygular hedef alan bu
unsurlar, ocuun hayatna ve zihnine kolayca yerleebilmektedir. 77

RTKe ulaan eletiriler sonucunda televizyonun, ocuun zihinsel ve ruhsal

geliimine etkileri ve d dnyasn oluturan temel etmenlerden biri olduu iin,
hazrlanan programlarn onlarn geliimine olumlu etki yapabilecek yaynlar olmas
beklenmektedir; zira bu geleceimiz olan ocuklar adna toplumsal bir
sorumluluktur.78

Yaynclk Etik lkeleri, Radyo ve Televizyon st Kurulu ile Televizyon

Yaynclar Dernei tarafndan, yaynclkla ilgili karlalan sorunlara ortak bir
zm getirebilmek amacyla oluturulmutur. Bu almann alt yaps olarak 25
Mays 2007 tarihinde medya etii hakknda akademisyen grleri alnm; 25
Haziran 2007 tarihinde de Televizyon Yaynclar Derneiyle (TVYD) mutabakata
varlmtr. Bu almalarn sonucunda 3 Temmuz 2007 tarihinde imzalanmtr. Bu
ilkelerden biri de ocuk ve genleri uygun olmayan ierikten korumaya zen
gstermek ilkesidir.79

ocuun TV izleme sresi ailesi tarafndan belirlenmesinde anne-baba etkin

olmal ve ocuun izlememesi istenen programlarda ocua aklama yaplmaldr.

76
Nesrin Tan Akbulut & Esin Kartopu, Yaltlm ocuk, s.253-264, 2.Uluslararas ocuk Filmleri
Festivali & Kongresi, 4-6 Nisan 2005, S.255.
77
Alemdar & Erdoan, 2005:172, Popler Kltr ve iletiim, Ankara, Erk Yaynclk.
78
http://www.rtuk.org.tr, eriim tarihi: 03.02.2011
79
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ceb44980-c47e-4364-9b6a-
1e3242552102, eriim tarihi: 03.02.2011.

49
Aksi halde ocuk yasan mantn anlamayacak ve bunu uygulamak
80
istemeyecektir.

Trkiye lkeler iinde dizi yayn en ok yapan lkelerdendir. Yaynclarn

ocuk karakterlere dizilerde yer vermesi, ocuklar dizilere daha fazla ekmektedir.
Ancak aileler ocua bakc rol oynayan televizyonu, bu zellii yznden anne-
babalarn daha az eletirdikleri gzlenmektedir.81

Uniage yapmlar ad verilen hem ocuklara hem yetikinlere hitap eden yaynlar
dolaysyla Postmann bahsettii ocukluun yitirilii ve yetikin kfr jargonunun
ocuk diline dntrlerek ocuklara aktarld grlmektedir.82

Ar televizyon izleme alkanl ocuklarda analitik dnmek yerine

edilgenlie neden olmaktadr. Bununla beraber yeterli alma olmamasna ramen
ar medya uyarsnn ocuklarda dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluuna
sebebiyet verebileceine inanlmaktadr.83

Televizyonun phesiz olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadr. Saldrganlk

ve iddete sebep olduu, fantezileri gereklerden daha fazla ne kard, okuma
alkanln sabote ettii dnlmektedir. Bunun karsnda ise dil geliimine
katkda bulunduu, bireyin zihin alemine yeni ufuklar gsterdii sylenebilir.
Televizyon izleme sresi ve ierik denetlemesi ile televizyonun olumsuz etkilerinin
nne geilebilir. Hazrlanan programlarda didaktik bir yntem izlenmesi, ocuklar
iin daha iyi bir yntem olan elenerek renme yntemine katkda bulunacaktr.
stelik toplumsal deerler ve retiler televizyon yaynlar araclyla ocua ve
nesillere aktarlabilir.84

80
http://articles.cnn.com/1999-08-20/health/9908_20_kids.tv.effects_1_televisions-effects-tv-
violence-annenberg-public-policy-center?_s=PM:HEALTH eriim tarihi: 02.05.2010.
81
Blent apl, Yaynclk Etii Asndan ocuk zleyici, Prof. Dr. Atalay Yrkolu Ulusal
ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi: 16 s.61,
2009.
82
Volkan Tekdemir& Mcahit Gltekin, Uniage bir yapm olarak Shrek serisindeki negatif ieriin
ocuk geliimi asndan incelenmesi, Akl Oyunlar Akademisi.
83
Aysu Duyan amurdan. Grsel Medyann ocuk Salna Etkileri. Srekli Tp Eitimi Dergisi.
Say:16, No:2, s.25-30, 2007, S.26.
84
Neriman Aral&Yaare Akta, ocuklarn Televizyon ve Dier Etkinliklere Harcadklar Srenin
ncelenmesi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, say:13, s. 99-105 1997, S.105.

50
 ocuklar televizyona kar daha korunmaszdr; nk bilgi vermek iin
oluturulmam bir arata -televizyonda- var olan bilgilerin kurmacalndan daha az
phe ederler.85 Televizyonun ocuk zerindeki etkisi ierik ve izleme sresi ile
ilintilidir. Medyann aile kadar nemli bir toplumsallama etkeni olmas,
televizyonun istenilmeden renme kategorisinde adlandrlmasna sebep oldu. 86
Yetikin evrenine ait cinsellik, mstehcenlik gibi unsurlarn hayatn paras olduunu
kanksayan ocuklar zamanndan nce yetikinlemi, olgunluklarnn tesinde
duygularla kar karya kalmaktadrlar.87 Televizyon belirli imgeler reterek,
gereklerin stn bu imgelerle rtmektedir. Tarihsel ve toplumsal farkndalklar
kavramay ideolojik olarak engellemektedir.88

Tablo 2.5 15/05/2002- 31/10/2010 tarihleri arasnda 3984 Sayl Kanun

erevesinde alnan meyyide kararlar

Yasa Hkm Meyyide Says Yasa Hkm Meyyide Says

4/Giri 399 n bendi 383**
a bendi 17 p bendi 172
b bendi 44 r bendi 47
c bendi 24 s bendi 239
d bendi 38 t bendi 91
e bendi 180 u bendi 51
f bendi 75 v bendi 206
g bendi 80 y bendi 80
h bendi 95 z bendi 803
bendi 347 19. bendi 54
j bendi 99 20. bendi 487
k bendi 133 21. bendi 1085

85
Blent apl, Televizyon karsnda ocuk: Trkiye rnei, 3. Ulusal ocuk Kltr Kongresi,
Ekim 2000, Dnyada ve Trkiye'de deien ocukluk. ocuk Aratrma ve Uygulama Merkezi
(OKAUM) Yayna hazrlayan: Prof.Dr. Bekir Onur Ankara niversitesi Basmevi s.215-228, 2001,
S.217.
86
Oya Tokgz. kuak ocuk ve medya. 287-294. Ulusal ocuk Kltr Kongresi, Ankara
niversitesi ocuk Aratrma ve Uygulama Merkezi (OKAUM) Yayna hazrlayan: Prof.Dr. Bekir
Onur Ankara niversitesi Basmevi ocuk Kltr Arastrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar,
Cumhuriyetin 80. Ylnda Disiplinleraras Bakla Trkiyede ocuk IV. Ulusal ocuk Kltr
Kongresi Bildiriler 15-17 Ekim 2003, Ankara, 2004, S. 288.
87
Elkind 1989dan akt.cel, 2002:274, letiim ve ocuk: letiim Ortamlarnda ocuk ve Reklam
Etkileimi, stanbul niversitesi Yaynlar:stanbul, 2002: 288.
88
Derya akr Tun, ocuk Haklar Szlemesinin Eitim Politikalarna Yansmalar Konusunda
Milli Eitim Bakanl Uzmanlarnn Grleri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits
Eitim Ynetimi ve Politikas Anabilim Dal Eitim Ekonomisi ve Planlamas Bilim Dal, Yksek
Lisans Tezi, Ankara ubat, 2008, s. 170.

51
 l bendi 147 22. bendi 46
m bendi 14 23. bendi 397

* Meyyide saylar, Kurul kararlarna ait olup, red, iptal ve savunma bilgileri yer
almamaktadr. Bunlar dahil edildiinde say ksmen daha az olacaktr.
** Uygulanan meyyidelerin 346 adedi YSK tarafndan seim dnemlerinde
verilmitir.

Tabloya bakldnda yazlan raporlarda yasann z hkm olan ocuklarla

ilgili hkmler arlkl olarak daha ok kayda gemitir. Dolaysyla gelen
ikayetler ve uygulanan meyyideler 3984 sayl yasann z bendine ilikin daha
younluklu olmutur.

Bandurann sosyal renme teorisine gre, ocuklar televizyondaki

hareketleri model alma ve gzlemleme yoluyla renebilirler. ocuklar bunu taklit
edebilirler; zira canl olarak bunun uygulann izlemektedirler. Ama bunu tek
neden olarak grmemek gerekli; ocuun daha nceki iddet eilimi, mesajn ierii
ve iddetin cezalandrma ve ya dllendirilmesine deikendir. 89

Hafif izleyiciler (gnde 1 saat ve daha az) ve ar izleyiciler (gnde 4 veya

daha fazla) arasnda okul baarsnda, okuma becerilerinde, arkadalarla oynamada
ve daha az hobi sahibi olmak gibi farkllklar bulunmaktadr. Televizyon doru
kullanldnda ok nemli bir sosyalizasyon aracdr; aksi halde negatif etkileri
olabilmektedir.

ocuklar gnde iki saatten fazla televizyon seyretmemelidirler. nk

ocuklarn televizyon izlerken edindii bilgiler sadece grseldir; bu da ocuun
okuma gibi bilisel dzeylerinin ilerlemesini engeller.90

89
Alexander Allison, The Museum of Broadcast Communications, Children and Television.
http://www.museum.tv/archives/etv/C/htmlC/childrenand/childrenand.htm. eriim tarihi: 20.06.2010.
90
David Elkind, (1999), ocuk Ve Toplum Geliim ve Eitim zerine Denemeler, eviren Yard.
Do. Dr. Demet ngen Yayna Hazrlayan Bekir Onur, ANKARA 1999 s.233. Ankara niversitesi
ocuk Kltr Arastrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar, s.146.

52
 Pembeciolu ise televizyonun hareket, renk ve sesi birletiren farkl duyular
hedef alan bir e olmasndan dolay ocuklarn uyarclar organize etmesine
katksndan bahsetmektedir. nemli olan izleme etkinliinin ncesinde ya da
sonrasnda ocuun eitli gerek hayat aktiviteleriyle bu alglanan uyarclarn
anlaml, ilevsel bir aktiviteye dntrlmesidir. ocuklarn televizyonun etkisi
altnda kalmasnn temel nedeni ise ebeveynlerin ocuklarn televizyonla ba baa
gereinden fazla brakmalardr.91

ocuklarn televizyon izleme alkanl ile ilgili olarak izleyicinin ya ve

alglama zellikleri nem kazanmaktadr. zlenen her ey ocuun zihin dnyasnda
yer edinir; yaamn belli bir zamannda ne kar.92 rnein iddetin olumlanmas,
cinsiyet kalplarnn sorgulanmadan kabullenilmesi bunun rnekleri arasndadr.
Televizyon kendinden nceki btn kltrel ve toplumsal etkinliklerin birleimi ve
sonucu olduu iin hepsinin yansmas olarak grlr.93

Aziz ise, televizyonun ilevlerini u ekilde belirtmektedir:

Haber verir, eitir, aydnlatr, bilgilendirir.
Mal ve hizmetlerin tantlmasn salar.
Elendirir.
Toplumun ufkunu gzetir.
nandrr, harekete geirir.
Kuaktan kuaa kltrel geii salar.94

Alemdar ve Erdoan, televizyonun aslnda retici olmaktan ok cehaleti tevik

eden grsel ara olduunu, ihtiyalarnn ne olduu ve nasl tketeceini bilen
ancak tketimin ekonomi-politiini anlamaktan uzak olduunu anlayamayacan
syler.95

91
Nilfer Pembeciolu, letiim ve ocuk: letiim Ortamlarnda ocuk ve Reklam Etkileimi, Ebabil
Yaynclk, Ankara, 2006, S.260.
92
A.g.e. s.269.
93
Erol Mutlu, Televizyonu Anlamak, Ayra Kitapevi, Ankara, 2008, s.28.
94
Aysel Aziz, Radyo ve Televizyon ile Eitim, Ankara: Ank. n. Eitim Fakltesi EFAM Yaynlar,
No:2. 1982, s.26-31.
95
rfan Erdoan ve Korkmaz Alemdar, Popler Kltr ve letiim, Erk Yaynlar, Ankara, 2005,
s.103.

53
Televizyonun negatif etkileri aada sralanmaktadr:
- Youn ve gereksiz tketim
- Cinsel ierik ve cinsiyet rolleri
- iddetin iselletirilmesi
- Bilisel geliime olumsuz etkiler
- Okuma, dnme ve akademik baary olumsuz etkiler
- Kltrel deprivasyon
- Dil kullanmnda bozulma
- Karakter ve kimlik oluumunda olumsuz etkiler.

Televizyonda yaynlanan grnt beklenmedik etkilere yol aar; hayali

olandan gerek inanc yaratmas televizyonu kalc klandr. 96 Trkiyede ve
dnyada yaplan aratrmalara gre televizyon izleme skl ocuun okul baarsn
ilgilendirmektedir. Aile ocuun izlediklerini paylamal ve ocuu televizyonun
snrsz etkileim alannda kendi haline brakmamaldr. 97

Bu bilgilerle ocuklarla ilgili ulusal yasa maddelerini aadaki gibi sralayabiliriz:

1) 3984 sayl ESK RTK YASASI 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn
Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun 20 Nisan 1994te yrrle girmitir. (Kanun
No. 3984 Kabul Tarihi: 13/4/1994 R.G. 20/4/1994-21911)
3984 sayl yasaya ait Ynetmelik'in Tanmlar kenar baln tayan 4.
maddesinde "zararl ierik" kavram, "Radyo ve televizyon yaynlarnda,
korunmas gereken izleyici kitle (ocuklar/genler) iin zararl olabilecek
cinsellik, iddet ve kt dil kullanm gibi olumsuz rnek alnabilecek
davranlarn gerekletii yayn ieriini" ifade etmektedir.,

3984 sayl yasann Yayn lkelerine ait 4.maddesinde t bendinde "Cinsel

duygular smrmeye ynelik, bireyleri cinsel meta olarak gsteren,
insan bedenini cinsel tahrik unsuruna indirgeyen, toplumsal yaam alan

96
Pierre Bourdieu, Televizyon zerine, Yap Kredi Yaynlar, 1996, S.25.
97
Servet Kalkan, Televizyon yaynlarndaki zararl ierikten kn korunmas (Uluslararas Hukuk,
Trk Hukuku, ve K.K.T.C. Hukukunda mevcut dzenlemelerin incelenmesi), Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, 2008, S.18.

54
 iinde sergilenemeyecek mahrem sz ve davranlar ieren yaynlar
yaplmamaldr. Tr ve ierik gerei cinselliin yer ald yapmlar, genlerin
ve ocuklarn zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlki geliimini korumak
amacyla sesli/yazl uyarlar yaplarak, saat 23.00 ile 05.00 arasnda
yaynlanmal, bu tr programlarn tantm duyurularnda, cinselliin tehir
edildii blmler kullanlmamal ve bu duyurular saat 21.30dan sonra
yaplmaldr.

3984 sayl yasann Yayn lkelerine ait 4.maddesinde u bendinde

"Kadnlara, gszlere ve kklere kar her trl ayrmclk, fiziksel ve
psikolojik iddet tevik edilmemelidir. Aile ii iddet, dayak, cinsel taciz,
tecavz gibi konular merulatrc, hafifletici ve kkrtc, toplumsal hayatta
ve aile iinde bireyler aras eitsizlii onaylayan, kadnn rza, onay ve
temsiliyet hakk ve isteklerini yok sayan yayn yaplmamaldr. ocuklarn
fiziksel, duygusal veya cinsel istismar ya da ocuk emeinin smrs
zendirilmemelidir. Yaynlarda, insanlarn bedensel ve zihinsel engelleriyle
ilgili duyarllklar dikkate alnmal, engelli izleyicilerin yaynlar izlemelerini
salamak amacyla (iaret dili, alt yaz vb.) gerekli dzenlemelerin
yaplmasna zen gsterilmelidir Hayvanlara kar iddet ieren grntler
hibir ekilde yaynlanmamaldr. (Deiik: 15/5/2002 - 4756/2 md.)
(Deiik:1/7/2005-5378/37)

3984 sayl yasann Yayn lkelerine ait 4.maddesinde v bendinde (Deiik:

03/08/2002-4771/8) Yaynlarn iddet kullanmn zendirici veya rk
nefret duygularn kkrtc nitelikte olmamas. Haber, haber program veya
gncel programlarda iddet unsuru tayan grntler flulatrma ve benzeri
tekniklerle, sadece olayn gerektirdii lde arya kamadan
kullanlmaldr. iddet unsuru arlkl dramatik yapmlar, ocuk ve genlerin
olumsuz etkilenmemeleri iin, nceden sesli/yazl uyarlarda bulunulmas
kaydyla, ancak saat 23.00 ile 05.00 arasnda yaynlanmal, bu tr

55
 programlarn tantm duyurularnda iddet ieren blmler kullanlmamal ve
bu duyurular saat 21.30'dan sonra yaplmaldr.

3984 sayl yasann Yayn lkelerine ait 4.maddesinde z bendinde

Genlerin ve ocuklarn fiziksel, zihinsel ve ahlak geliimini zedeleyecek
trden programlarn, bunlarn seyredebilecei zaman ve saatlerde
yaynlanmamas; ynetmelikte ise Genlerin ve ocuklarn fiziksel, zihinsel
ve ahlki geliimini zedeleyecek trden programlar korunmas gereken
izleyici kitlenin seyredebilecei zaman ve saatlerde yaynlanmamaldr.
Yaynlarda ilgi eken kii veya karakterler, ocuk ve gen izleyicileri
zendirerek, onlarn duygusal, ahlki ve sosyal gelimelerini olumsuz ynde
etkileyebilecek biimde gsterilmemelidir. Tr ve ierik gerei; cinsellik,
iddet ve olumsuz rnek alnabilecek davranlar (kumar, alkol, uyuturucu
kullanm, kt dil, intihar vb.) ieren yaynlar, saat 23.00 ile 05.00 arasnda,
farkl ya gruplar gzetilerek, sesli/yazl uyarlar yaplmak suretiyle
yaynlanmaldr. Bu tr programlarn tantm duyurularnda, iddet, cinsellik
vb. ieren blmler kullanlmamal ve bu duyurular saat 21.30'dan sonra
yaplmaldr hkmleri yer almaktadr.

st Kurulun 1995 tarihli Eitim, Kltr ve Mzik programlaryla ilgili

ynetmeliin 5.maddesinin a ve b bentlerinde ocuklara ynelik eitim
programlar Milli Eitimin ama ve ilkeleri dorultusunda hazrlanr, ocuun
ruh saln bozacak sebepsiz korkular yaatabilecek, ocuu iddete
zendirecek, iddeti temsil eden kiileri kahraman gibi gsterecek yapmlara yer
verilemez, ocuk programlarnda karamsarla, pasiflie, bencillie ve
karcla ynelik mesajlar yer alamaz, izgi filmler ve dramalarn seiminde
ocuklarn zihinsel, ahlaki ve toplumsal gelimesindeki rol dikkate alnr,
ocuklarn ve genlerin sigara, alkol, uyuturucu madde ve dier kt
alkanlklara kar korunmasn salamak hususu yaynlarda gz nnde
bulundurulur eklinde dzenlemeler bulunmaktadr.

YEDNC BLM

56
Cezalarn Uygulama Usulleri, Sonular ve Kamuoyuna Duyurulmas
Ayrca Meyyideler blmnn altnda yer alan 33.madde de Program durdurma
cezas verilen yaync kurululara Yayn durdurulan programlarn yerine, ayn
yayn kuanda ve reklamsz olarak, ilgili kamu kurum ve kurulularna st Kurulca
hazrlattrlacak eitim, kltr, trafik, kadn ve ocuk haklar, genlerin fiziksel ve
ahlak geliimi, uyuturucu ve zararl alkanlklarla mcadele, Trk dilinin gzel
kullanm ve evre eitimi konularnda programlar yaynlanma ilkesi ile meyyide
uygulanr. Bu haliyle meyyide uygulanan programlarn yerine ocuk haklarn
anlatan programlarn yaynlanmasnn nemi vurgulanmaktadr.

2) 89/552/EEC sayl Snr Tanmayan Televizyon Direktifinin

97/36/EC sayl 30 Haziran 1997 tarihinde yaplan deiikliklerle ald son
ekilde:
BLM V Kklerin ve kamu dzeninin korunmas Madde 22
1. ye Devletler, yarg yetkileri dahilindeki yaynclarn televizyon yaynlarnda,
ocuklarn fiziksel, zihinsel veya ahlaki geliimlerini ciddi ekilde olumsuz
etkileyebilecek programlara, zellikle pornografi veya gereksiz iddet ieren
programlara yer vermemelerini salamak iin uygun nlemleri alrlar.
2. Paragraf 1de alnabilecek nlemler, yaynn yapld blgede bulunan
ocuklarn bu tr yaynlar grmelerine veya duymalarna engel olabilmek iin
yayn saatlerinin belirlenmesi veya teknik aralarn kullanlmas halleri istisnas
kaydyla, ocuklarn fiziksel, zihinsel veya ahlaki geliimlerini etkilemesi
muhtemel dier programlara da uygulanabilir.
3. Buna ilaveten, bu tr programlarn ifresiz yaynlanmas haline, ye Devletler,
bu programlardan nce sesli bir uyarnn yaplmasn veya yayn sresince grsel
bir sembolle tanmlanmasn salarlar. 98

3984 Sayl Yasadan 6112 Sayl Yasaya:

20 Nisan 1994 tarihli Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar
Hakknda Kanun, Anayasa Mahkemesi tarafndan verilen iptal davalar ve teknolojik

98
http://www.rtuk.gov.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=5b94d670-7130-4074-b33c-
397733612639, eriim tarihi: 03.02.2011.

57
gelimeler dolaysyla zaman iinde Trkiyedeki yaynclk hizmetlerine gereken
ynlendirmeyi yapmakta yetersiz kalmtr. Baka bir yandan da Uluslararas
konjonktrde, AB mktesabatnn 10.fasl olan Bilgi Toplumu ve Medya bal
altnda, ABye sunulan Eylem Plan ile Ortak Mzakere Pozisyon Belgesinde de
bahsi geen 19 Aralk 2007de yrrle giren 89/552/EEC sayl Avrupa Birlii
Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesi ile uyum salanmas zorunluluu
olumutur. Yeni yasa iinde tez konumuza ilikin; Anayasa, Avrupa nsan Haklar
Szlemesi, Avrupa Snrtesi Televizyon Szlemesi ve Avrupa Birlii Grsel-
itsel Medya Hizmetleri Ynergesinin ifade ve haber alma zgrlne ilikin
hkmleri esas alnrken, radyo ve televizyon yayn hizmetleri sunulurken ocuk ve
gen izleyicilerin korunmas amac yasa iinde vurgulanmaktadr. (RTK 6112
sayl yeni yasa gereke).

6112 SAYILI RTK YEN YASASI

Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun
Kanun No: 6112
Kabul Tarihi: 15/2/2011
Yaymland R.G.: Tarih:03/03/2011 Say:27863
NC BLM
Yayn Hizmeti lkeleri
Madde 8- (1)
() ocuklara kar istismar ve iddeti zendiremez;
gszlere ve zrllere kar ayrmclk, istismar ve iddeti tevik edemez.
(2) Radyo ve televizyon yayn hizmetlerinde, ocuk ve genlerin
fiziksel, zihinsel veya ahlk geliimine zarar verebilecek trde ierik tayan
programlar bunlarn izleyebilecei zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol
kullanlmadan yaynlanamaz.
(3) stee bal yayn hizmet salayclar, ocuk ve genlerin
fiziksel, zihinsel veya ahlk geliimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yayn
hizmetlerinin, bunlarn bu tr hizmetleri normal artlar altnda duymayacaklar ve
grmeyecekleri ekilde sunulmasn salamakla ykmldr.

58
 Yeni RTK yasasnda ocuklarn korunmasna ilikin maddeler geniletilmi,
Uluslararas uygulamalarla uyumluluu artrlmtr. stelik istee bal yaynlarda
da bu koruma devam etmektedir.

BENC BLM
Yayn Hizmet erii
Genel ve Tematik Yayn
Madde 14-
(3) Genel ve tematik ierikli yayn yapan televizyon
kurulularnn, ocuk yaynlarnda izgi filmlere yer vermeleri halinde, izgi
filmlerin en az yzde yirmisinin, dier ocuk programlarndan en az yzde krknn
Trke dilinde retilmi yerli yapm olmas zorunludur. ocuk yaynlarnn
yaynlanma saatleri ve srelerine ynelik istatistiksel veriler ile retim yerine ilikin
bilgiler aylk dkmler halinde st Kurula bildirilir.
ocuklara dair tematik kanallarn ve televizyon programlarnn artmas ve
poplerlik kazanmas ile bu maddenin anlamll artmaktadr.

ALTINCI BLM
zel Medya Hizmet Salayc Kurulular
Koruyucu Sembol Sistemi
Madde 24- (1) Medya Hizmet Salayclar, koruyucu sembol sistemi
kullanarak, izleyicileri program hizmetlerinin ierii hakknda sesli veya yazl
olarak bilgilendirir.
(2) Koruyucu sembol sistemi ile ilgili usl ve esaslar st Kurulca
belirlenir.
(3) Bu madde Trkiye Radyo- Televizyon Kurumu hakknda da
uygulanr.99
Koruyucu sembol sistemi adyla belirtilen Akll aretler, ebeveynlere
ocuklarn izleyebilecei programlar belirlemedeki yardmcl, yeni yasamzda
gnll hizmetten yasal zorunlulua dntrlmesi uygulamann etkinliini

99
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5a3cac1e-b6d9-4b23-bc7a-
8dcd671fceba eriim tarihi: 03.02.2011.

59
artracaktr. Bu uygulama, Trkiye Radyo- Televizyon Kurumunu da
kapsamaktadr.

Televizyon tarafndan verilen mesajlarn algland bireyin sosyo-ekonomik

veya kltrel konumuna, alglama farkllarna, yaanlan tarihsel ve teknolojik srece
bal olarak deiecei iddia edilebilir. Programlar bir taraftan hedef kitlesinin
beklentilerine gre oluturulurken, izleyiciler de bu yaynlarn etkisi altnda
yaynlarn izleyiciye ilettii kadar ile ekillenmektedir. Prof. Dr. Dursun, Trkiye'de
ocuklarn yzde 80'inin izleyecekleri programlar kendilerinin setiini ve kendi
odalarnda televizyonlarnn olduunu belirterek, bu durumun, ocuklar
televizyonunun olumsuz etkisine ak hale getirdiini, ebeveynlerin bu konuda
dikkatli olmas gerektiini ifade etti.100

Fazla televizyon seyreden ocuklarda u deiiklikler gzlemlenebilecei

dnlmektedir.
ocuk, gereklerden kamakta, pasiflemekte ve baml bir yap oluturmakta,
saldrganlamakta ve sradanlamaktadr.
zellikle kendini ifade etme sknts yaamakta, yaratcln yerini taklit
almaktadr.

Bu grn aksini iddia edenler de bulunmaktadr. Televizyonun oyalama

arac olarak grlmemesi gerektii bilgisinin dnda, elenerek renme arac da
olabilecei iddia edilmektedir. Kk yalardan itibaren doru ve planl bir
televizyon izleme alkanlnn oturtulmas gerektii iddia edilmektedir. 101

Televizyon, gemite mit ve riteller araclyla toplumun ekillendirilme

gayesini bugn onlarn yerine egemen deerlerle birey arasnda kpr olarak
makul ve uygun roller retmektedir.102

100
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5605f266-84ca-4328-90db-
2b53ab31515b eriim tarihi: 03.02.2011
101
Mesude Atay-EIif elebi nc, Elektronik Bakc; Televizyon, 69-82. ed.Selda in Akal,
ocuk ve Medya, Ebabil Yaynclk stanbul, 2007, s.80.
102
Kellner, Douglas, Popler Kltr ve Postmodern Kimliklerin nas, Dou Bat Dnce Dergisi,
ev: Glcan Sekin, 2001, say 15, s.195- 226, s.202.

60
Medyada ocukla alan profesyonellere neriler
Ragp Durann nerisine gre medya kurulular ocuklarn ulusal ve
Uluslararas szlemelerde yer alan yaama, korunma, gelime ve geliim haklarn
kendi zdenetim unsurlarna dahil etmelilerdir. ocuklarla alacak medya
profesyonellerinin ocuklar anlamaya yardmc bilimsel donanm sahibi olmas
gerektiini sylemektedir. ocuklarla alrken medya profesyonellerinin unlara
dikkat etmesi gereklidir:
ncelikle katlm salanacak ocuun ve ana babasnn veya hukuken
gzetiminde bulunduu kiinin rzas alnmaldr.
ocuun birey olarak mahremiyetine sayg gsterilmeli, onu zihinsel
karmaaya srkleyecek yaklamlardan kanlmaldr.
Durumun kamu yararna olacana ilikin ak veriler bulunmadka, ister fail
ister madur olsun, ocuklarn grsel sunumundan ve onlarn tehisine ve
tehirine yol aacak uygulamalardan kanlmaldr.
ocuklarn kimliinin tespitine yol aacak bilgilerin verilmesinden
kanlmaldr.
ocuklarn grntlerinin alnmasnn gerekli olduu hallerde ak ve
dorudan yntemlere bavurulmaldr. Mmkn olduu durumlarda
grntler ocuklarn ve sorumlu bir yetikinin bilgisi ve onay dahilinde elde
edilmelidir.103
ocuklarla ilgili konularda haber ve yorum hazrlarken, doruluk ve
duyarllk bakmndan en yksek mkemmellik standartlarna ulamaya
almak medya profesyonellerinin temel hedefi olmaldr.
ocuklara ynelik hazrlanan ierikte onlara zararl olabilecek unsurlarn yer
almasn engellemek iin gereken zen gsterilmelidir.
Herhangi bir medya ieriinde sz konusu edilen ya da katks salanan
ocuun maddi ve manevi gvenliinin salanmas ncelikle medya
kurulularnn ve profesyonellerin sorumluluu kapsamndadr.
ocuun birey olarak mahremiyetine sayg gsterilmeli, onu zihinsel
karmaaya srkleyecek yaklamlardan kanlmaldr.

103
M.Ragp Duran, ocuk ve Medya. Medya ve ocuk Rehberi (Ed.) Yasemin Giritli nceolu,
Nurdan Akner, syf.29-38, Eitim Kitabevi Yaynlar: Konya, 2008, s.33.

61
 Tartmal konularda ve olaylarda ocuklar tarafndan salanan bilgiler farkl
kaynaklardan dorulatlmal ve bu dorulatma ilemi bilgi veren ocuklar
riske sokmadan yaplmaldr.
ocuklarn medya ieriinde cinsellii artracak ekilde
konumlandrlmasndan ve grselletirilmesinden kanlmaldr.
Medya ieriinde yer alan rnlerin retimine katlmlar karlnda
ocuklara, ana-babalarna veya vasilerine herhangi bir deme
104
yaplmamaldr.
ocua ynelik iddet hibir biimde meru gsterilmemelidir. zendirici
olabilecei gz nnde bulundurularak, ocua ynelik iddet ve taciz
haberlerinde bu eylemleri uygulayanlarn eyleme dair uzun aklamalarna
yer verilmemeli, bu aklamalar mmkn olduunca ksa tutularak ve
eletirilerek aktarlmaldr. Haberciliin, olumsuzluklara odaklanan yaygn
anlaynn dna klarak, ocuklarla ilgili olumlu gelimelere ve onlarn
baar yklerine de yer verilmelidir.
Medya kurulular, ocuklarn, Birlemi Milletler ocuk Haklar
Szlemesinde yer alan haklarnn ihlalleri ile ilgili davranlar karsnda
yasal yaptrmlardan gcn alan koruma giriimlerine ek olarak ocuklarn
bedensel ve ruhsal refahlarnn korunmas ve gelitirilmesi iin zerine den
btn sorumluluklar iyi niyetle ve yksek dzeyde yerine getirmeyi bir
grev bilmelidir.
Bu balamda, medya kurulular btn edimlerini Birlemi Milletler ocuk
Haklar Szlemesi ile ilikilendirerek, yasalara gre ocuk kabul edilen 0-18
ya arasndaki tm bireylerde demokratik kltr ve iletiim biimlerine ilikin
model oluturmay hedef olarak benimsemelidir.
Gazete, dergi, radyo, televizyon ve interneti kullanarak, kamuoyuna bilgi ve
grler sunan medya ortamnda mesleki faaliyet gsterenler, yaptklar i ne

104
Trkiye Gazeteciler Cemiyeti &British Council Trkiye. Medya ve eitlilik Klavuzu- ocuk
www.tgc.org.tr/COCUK-TR-ENG.pdf bu ortaya kmadan nce yaplan toplantlar: 20 Ocak 2007
tarihinde ocuklarn Medyada Temsili (British Council, BBC ve TGC tarafndan dzenlenen) Medya
ve eitlilik ilke gelitirme, Kadnlarn ve Cinsel Ynelimlerin Medyada Temsili, 24 ubat 2007,
stanbul, Kltrel Farkllklar ve Toplumsal Barn Salanmasnda Medyann Rol, 24 Mart 2007,
stanbul, eriim tarihi: 03.07.2010.

62
 olursa olsun, sonuta rettikleri ieriin ncelikle ocuklara ulatnn
bilinciyle ve bunun gerektirdii sorumlulukla hareket etmelidir.
Medya toplumda dezavantajl olan kadn, ocuk ve engellilere daha fazla yer
vermelidir.
Bu erevede, Trkiyede faaliyet gsteren btn medya kurulular,
oluturduklar kendine zg zdenetim politikalar ve mekanizmalarn
kamuoyuna duyurmaldr.
Medya kurulular, kabul ettikleri yayn ilkelerinin uygulanp uygulanmad
konusunda i denetimi salayacak bir sistem oluturmaldr. Bu sistem,
medya ieriinde ocuklar ile ilgili konularda neri gelitirebilecek danma
organlarn da barndrmaldr.
Okur-izleyici-dinleyici temsilcileri (ombudsmanlar) araclyla, sivil toplum
rgtlerinin de katlmyla oluturulacak ebeveyn-okuyucu-izleyici konseyleri
dzenli aralklarla toplanarak, medya ierii ile ilgili ikyetleri kurum iinde
ve kurum iin deerlendirmelidir.
Medya kurulular, ocuklara haber ve programlarnda yer verirken gereken
profesyonel bak asn yakalayabilmek iin ocuk muhabirlii ve
programclnn zel bir uzmanlk alan olarak gelitirilmesini ncelikli bir
hedef olarak benimsemelidir. Bu alanda alacak medya profesyonellerine
hukuk, psikoloji ve pedagoji disiplinlerinin nda ocuk konusuyla ilgili
eitim alma ve kendini gelitirme imkan salanmaldr.
ocuklarn semeli ve bilinli okuma, izleme ve dinleme alkanlklarn
gelitirecek eletirel medya okuryazarl projeleri desteklenmelidir. Bu
konuda medya kurulular da eitim sektr, iletiim alanndaki dzenleyici
kurulular ve ilgili STKlarla ibirlii ierisinde olmaldr.
Medya kurulular, cinsellik, iddet ve olumsuz rnek oluturabilecek
davranlar kapsayan ierikten ocuklarn korunabilmesi iin aileleri
bilgilendirme ve uyarmann temel sorumluluklarndan biri olduunu daima
gz nnde bulundurmaldr.
Medya ieriinde yer alan herhangi bir materyalin ocuklar zerinde
yarataca etkiler gzetilerek ierikle ilgili gerekli bilgilendirme ve uyarlar
yaplmaldr.

63
 Grsel-iitsel medya ieriinde yetikinlere ynelik malzemenin yayn ak,
izleyici/dinleyici/okuyucularn arasnda ocuklarn da olabilecei ihtimali gz
nnde bulundurularak dzenlenmelidir.105
Ailelerin medya konusunda bilinlendirilmeleri gerekmektedir. Bunun iin;
ki yandan nce zararl etkileri olmayan programlar dnda televizyon
izletilmemeli, televizyon bebek bakcs olarak kullanlmamal.
Televizyon yerine anne (ya da bakc) bebekle gzle iliki kurarak konumak,
oyun oynamak, ark sylemek ve kitap okumak gibi aktiviteler yapmal.
zlenecek program zenle seilmeli ve program bittiinde televizyon
kapatlmal.
Program ocukla beraber izlenmeli ve zerine tartlmal.
Sadece ocuklarn izleyecei deil; kendi izledikleri programla da ebeveynler
ocuklara rnek olmal.
Televizyon dndaki kitap okumak, arkadalarla oynamak gibi aktiviteler
aileler tarafndan desteklenmelidir.
Televizyonu rahat ev ii yapma kurtarcs olarak deil; kk ev ilerini
ocuklar televizyondan uzaklatrc olarak grmeli.
Ebeveynler arasnda ocuklarla izlenecek program konusunda net, elikisiz
ve mutabakata varlm kararlar alnmal.
ocuklarn yatak odalarnda kitle iletiim aralar bulundurulmamaldr. 106

Unicefin ocuklar in Salanan lerlemeler balnda sunduu raporda

ocuk Haklar iin letiim ve Savunu alt balnda;
- 2008 ylnda TBMMde farkl siyasal partilere mensup 8 yenin katlmyla
bir ocuk Haklar zleme Komitesinin kurulmasyla ocuk haklarnn
izlenmesinde nemli bir gelime salanmtr. Komite, mecliste ocuklarla
ilgili nemli konularda duyarllk gelitirmekte; ocuklarla ilgili yasa, bte
ve politikalar deerlendirmekte ve ocuk haklarnn tm lkede yaama
geirilmesini izlemektedir.

105
http://www.britishcouncil.org/tr/turkey-society-media-guidelines-children.pdf, eriim tarihi:
19.10.2010.
106
Neriman Aral&Yaare Akta, ocuklarn Televizyon ve Dier Etkinliklere Harcadklar Srenin
ncelenmesi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Say:13, 99-105, 1997, s.99.

64
 - Trkiye apnda uygulanan medya eitimlerinin sonucunda 350 medya
profesyonelinin katlmyla ocuk Dostu Medya A oluturulmutur.
ocuk Haklar, Medya ve Etik Klavuzu medya mensuplarna tantlm,
ocuklarn sessiz madurlar veya sevimli masumlar olarak
sunulmasndan kanmann nemi vurgulanmtr. Byle bir medya
anlaynda ocuklar adna oluturulan, toplumsal roller ve alglarn en
kuvvetli a olarak medyada farkl bir bak asyla yer almas
salanmaktadr.
- UNICEF medyayla olan iletiim almalarna yeni ve stratejik bir boyut daha
katm, Dublin Teknoloji Enstits ile ortak gelitirilen ocuk Haklar Ders
Program ile ocuk haklar niversite eitiminin bir paras olmutur. Ders
program ilk kez Trkiyede, 2009 yl mfredatnn bir paras olarak 7
niversitenin iletiim fakltelerinde uygulamaya konulmutur.107

2.3. AB'NDE OCUKLARA LKN TELEVZYON YAYINCILIK

DZENLEMELER

Avrupa Birlii temel hedefleri erevesinde, grsel iitsel sektr

dzenlemelerinde ekonomik ve politik alt yap dzenlemeleri yannda, Avrupa
halklarnn da bireysel tercih ve karlarnn gz nne alnmas gerekmektedir. Bu
balamda Kklerin Korunmas ve nsan Onuru konulu Yeil Kitap Green
Paper (COM (96) 483 final) enformasyon toplumuna ynelik almalarda ilk kez
etik boyutu da gndeme getirmitir.108

107
http://www.unicef.org.tr/tr/content/detail/9/progress-for-children-2006-2.html, eriim tarihi:
03.06.2010.
108
Green Paper on The Protection of Minors and Human Dignity in Audiovisual and Information
Services SUMMARY). Eriim tarihi: 11.08.2010.
http://ec.europa.eu/avpolicy/docs/reg/minors/gp_re_en.htm.

65
 Konsey, bu almalarn devamn ngrm Avrupa Parlamentosu,
Ekonomik ve Sosyal Komite ve Blgeler Komitesinin katklar ile evrimii grsel
iitsel ierie ilikin ilk yasal nlemler tm elektronik medya mecralarn kapsayacak
ekilde nerilmitir.109

Dijital ada Topluluun Grsel itsel Politikalarnn ereve ve

Prensipleri Raporunda - Brksel, 14.12.1999 COM (1999) 657 final - Avrupada
tm hanelerin %98inde televizyon alcs olup, gnde yaklak saatin zerinde
televizyon izlendii; televizyonun normlarn, sosyal ve kltrel deerlerin
aktarlmasnda hala en nemli kaynak durumunda olduu belirtilmektedir. Birlik,
grsel iitsel yaynlarn toplumsal hayat ve demokrasi iin nemini gz nne alarak
Snr Tanmayan Televizyon Direktifi ile yasal ereveyi tanmlam, konuyla ilgili
alt yap destei iin de ye devletlerce yrtlecek Media I ve Media II
programlarn uygulamaya koymutur. Teknolojik gelimeler anlamnda, yakn bir
gelecekte geleneksel analog teknoloji yerini tamamen dijital teknolojiye brakacaktr.
Yzlerce dijital kanal yayn yapabilecek, interaktif ve internet ve mobil telefonlar
araclyla yayn yapan televizyonlar olacaktr. zleyiciye ve tabi ocuklara bilgi
daha fazla ve daha snrsz kaynaktan ulaacaktr. Yasal erevede, ocuklara zararl
programlarn belli bir saatte yaynlanmalar (watershed) uygulamas ve akll iaretler
gibi uygulamann tesine geilmesi gerekmektedir. ocuklarn ve genlerin
korunmalarn tesinde televizyonu bilinli izlemeye kar nlemler alnmas
gerekmektedir.110

Yeni medyann daha evrensel kalplara geerek snrlar iinde kalan

uygulamalar geride brakmas sonucu her ya grubu her trl ierie
ulaabilmektedir.

Avrupa Parlamentosunun Televizyon Yaynlarnda Ebeveyn Kontrol

kararnda (COM(1999)371-C5-0324/1999/2210(COS)), analog ya da dijital,

109
Protection of Minors and Human Dignity in Audiovisual and Information Services
http://europa.eu/legislation_summaries/audiovisual_and_media/l24030a_en.htm.
110
Principles and Guidelines for the Communitys Audiovisual Policy in the Digital Age
http://europa.eu/legislation_summaries/audiovisual_and_media/l24223_en.htm. eriim
tarihi:08.06.2010.

66
geleneksel ya da yeni medyada yer alan zararl ierikten kkleri koruma nlemleri
arasnda sayd ve Komisyonun gz nne almasn nerdii maddeler iinde
medya eitimi/okuryazarl konusuna dikkat ektii grlmektedir:

Her ya grubundan izleyicinin, dijital ada artan enformasyon ak ile

baedebilmesi iin gerekli becerilerle donatlmalar amac ile Komisyonun yeni
almalar balatmas gerektii, kklerin, genlerin ve yetikinlerin oklu medya
ortamlarnn ierikleri ile ilgili olarak kendi sorumluluklarnn gelitirilmesinin
gereklilii vurgulanmaktadr.

Komisyon'un "Televizyon Yaynlarnda Ebeveyn Kontrolne likin alma"

adl Gr Hakknda Avrupa Parlamentosu Kararnda,111 ocuklarn psikolojik
salna zarar verebilecek televizyon programlar ve alar (network) yoluyla yaplan
grsel-iitsel hizmetlerindeki iddet ve genler iin zararl olabilecek hususlarn
artn nlemek amacyla almalar yaplmasn ngrmtr. Bu balamda, ye
Devletlerin kltrel, sosyal ve hukuk deerlerindeki farkllklara karn, yasal bir
ereve iinde, ebeveyn (parental) kontrol mekanizmas yoluyla, etkili sistemlerin
gelitirilmesi gerektii belirtilmitir. Karar'da ayrca, aileler ve eitim dnyas da
dahil olmak zere, ulusal ve yerel dzeyde, medyada ocuklarn korunmas
konusunda bilin-arttrc kampanyalarn yaplmas; Avrupa'da, sz konusu alanda
Komisyon'un kararlar da gz nnde bulundurularak, televizyon programlar iin
filtreleme teknolojisinin uygulanmas ve bu balamda ye Devletlerde televizyon
filtreleme cihazlarnn tm ailelerin karlayabilecei bir fiyatta olmas
ngrlmtr. Tabi bu cihaz uygulamasnn cihazn kullanm zorluu ve Akll
aretler gibi daha kullanmn etkin bir uygulamann varlndan dolay makul bir
uygulama olmad ortaya kmaktadr.

Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi (Snr Tanmayan Televizyon

Direktifi) ve Avrupa Konseyi Snr tesi Televizyon Szlemesi (ETS 132) referans

111

http://www.europarl.europa.eu/omk/omnsapir.so/pv2?PRG=DOCPV&APP=PV2&LANGUE=EN&S
DOCTA=7&TXTLST=1&POS=1&Type_Doc=RESOL&TPV=PROV&DATE=051000&PrgPrev=T
YPEF@A5%7CPRG@QUERY%7CAPP@PV2%7CFILE@BIBLIO00%7CNUMERO@258%7CYE
AR@00%7CPLAGE@1&TYPEF=A5&NUMB=1&DATEF=001005, eriim tarihi: 10.06.2010.

67
noktas olarak dikkate alnm ve reklamlar, tele-alveri ve kklerin korunmas
gibi konularda uyum salanmaya allmtr.
- Madde 4 Tanmlar
- Madde 5, 29, 40, 41 Kklerin korunmas
- Madde 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 15, 19, 21, 22 Reklam ve tele-alveri
- Madde 23, 24, 25, 31 Yeniden iletim
- Madde 42 nemli Olaylar

AVRUPA KONSEY GRSEL-TSEL MEDYA HZMETLER YNERGES

AVMS direktifinin genel ynelimi, kklerin korunmasna da uygulanan bir
dzenlemedir. Seyircinin kontrolnn az olduu ve belirli bir ierik daha zararl
olduunda daha fazla snrlama getirilebilir.112
Madde 27: Kklerin televizyon yaynclnda korunmas
Kklerin geliimini ciddi biimde etkileyen (pornografi ve nedensiz iddet gibi)
programlar yasaklanmaktadr. Kklere zararl olduu ak programlar, ocuklarn
izlemeyecei saat ya da teknik yntem (ifreleme) seilerek yaynlamaldr. Bununla
birlikte, bu programlar ifrelenmediinde sesli bir uyar ya da grsel bir sembolle
fark edilir klnmaldr.

Direktif, Komisyona ocuklar tarafndan izlenen yaynlarn ebeveyn

kontrolnn avantajlar ve dezavantajlar hakknda bir alma (filtreler, reyting
sistemleri) yapmasn zorunlu klmaktadr. Bu konuda Parlamentosunun
Televizyon Yaynlarnda Ebeveyn Kontrol karar da (COM(1999)371-C5-
0324/1999/2210(COS), nemlidir.

Grsel- itsel Medya Hizmetleri Ynergesi, 1998 ve 2006 yllarndaki

kklerin korunmas ve insan onuru konulu Tavsiye Kararlar ile
tamamlanmtr. 1998 Tavsiye Karar, evrimii grsel-iitsel ve bilgi servislerini
ieren ilk yasal dzenlemedir.

stee bal (on demand) hizmetlerde kklerin korunmas (Madde 12)

112
http://ec.europa.eu/avpolicy/reg/tvwf/protection/index_en.htm eriim tarihi: 08.06.2010.

68
 Kklerin geliimini ciddi derecede zarar verebilir programlar istee bal
servislerde izin verilmekte; ama ocuklarn grp iitemeyecei ekilde ulalabilir
olmas gerekmektedir. Bu engelleme, PIN kodlar ya da daha gelimi ya dorulama
sistemleriyle gerekleebilir. Sadece zararl programlar iin bir snrlama
bulunmamaktadr.

Madde 12 ile ilgili olarak ye devletlerin ocuklarn ciddi derecede fiziksel,

zihinsel ve ahlaki geliimine zarar verecek istee bal grsel-iitsel medya
servislerinin medya servis salayclarn kendi denetiminde olmasn salayarak
ocuklarn bu materyali duyma-grmesini engellemesi gerekmektedir.

Madde 27
1. ye devletler, kontrolleri altndaki yaynclarn kklerin fiziksel, zihinsel ve
ahlaki geliimini ciddi derecede etkileyecek yaynlar (zellikle pornografi ve
nedensiz iddet) iermemelerini salayacak ltler getirmeli.

2. lk paragrafta bahsi geen uygulama kklerin fiziksel, zihinsel ve ahlaki

geliimine zarar verme ihtimali olan dier programlara geniletilmeli. Bu madde,
ancak iletim alanndaki kklerin duymasnn ve grmesinin yayn saati ve baka
bir teknik yntemle engellenmesi halinde yok saylabilir.
3. Bununla birlikte, yaynlanan programlar eer ifreli olarak verilmemise, ye
Devletler sesli uyar ve ya grsel semboln yayndan nce gsterilmesini garanti
etmelidir.
98/560/EC: Kklerin ve insan onurunun korunmasnda gl ve etkili bir
seviyenin elde edilmesine ynelik ulusal ereveleri gelitirerek Avrupa grsel-iitsel
ve bilgi hizmetleri endstrisinin rekabet edebilirliinin gelitirilmesi hakkndaki 24
Eyll 1998 tarihli Konsey Tavsiye Kararnda aadakiler bahsedilmekte ve
nerilmektedir:113
Avrupa Konseyi (Birlik),

113
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31998H0560:EN:HTML
12.06.2010. The development of the competitiveness of the European audiovisual and information
services industry by promoting national frameworks aimed at achieving a comparable and effective
level of protection of minors and human dignity.

69
Bu Tavsiye Kararnda 16 Ekim 1996 tarihli kklerin ve insan onurunun
grsel-iitsel ve bilgi servislerinde korunmas konulu Yeil Kitap
(Commission adoption) ve 16 Aralk 1996 tarihli bulumas Konsey
hatrlamaktadr. Danma srecinin sonular (Commission) Komisyon
tarafndan Konseye (Council) 30 Haziran 1997de teslim edilmitir. (4) 16
Ekim 1996ta internetteki yasad ve zararl ierikle ilgili iletiimi Komisyon
(Commission); 17 ubat 1997de ayn konulu lke Kararn (resolution)
Council (Konsey) ve ye Devletlerin Hkmet Temsilcileri Konseyiyle
grerek; 24 Nisan 1997de Avrupa Parlamentosu, ilgili konuyla ilgili
Komisyon letiimi zerine grn Konseyle ile grerek benimsemitir.
Bu dokmanda tm zararl ama zellikle internetteki zararl ierikle mcadele
etmektedir.

Grsel-iitsel ve bilgi servisleri endstrisinin teknolojik gelime ve yapsal

deiikliklere uyumunun salanmas iin bilginin salanmas, farkndaln
artrlmas ve kullanclarn eitimi gereklidir. Bu Avrupa vatandann bilgi
toplumuna katlmn ve kkler ile insan onuruna aykr yasad materyalle
savan getirecektir. The European Parliament (Avrupa Parlamentosu) ve the
Council (Konseyin) 30 Haziran 1997 tarihli 97/36/EC sayl 89/552/EECe
dnk olan Direktifte televizyon yaynclarnn serbest dolamnn garanti
edilmesiyle beraber Direktifin 22, 22a, 22b maddeleriyle kklerin
korunmas amalanmaktadr.

Grsel-iitsel ve bilgi servislerinin gelimesi Avrupa iin eitim, bilgi ve

kltre eriim ve istihdam iin hayati neme sahiptir. Bu potansiyelin
baarya ulamas iin kamu otoritelerin destei ile yaratc ve baarl bir
sanayi evresinin var olmas gerekmektedir. Giriimcilerin kendilerinin
ulusal zdenetim erevesi oluturmasn salamak nemlidir; zira bu onlarn
kendilerini teknik geliime ve pazarn kresellemesine adapte etmeye
zorlayacaktr. Ancak tm bunlar Avrupa nsan Haklar ve Temel
zgrlklerin Korunmas Szlemesinin 8. ve 10. maddelerinde, Avrupa
Birlii Antlamasnn F(2) maddesinde ve Mahkemenin itihadlarnda da

70
 getii zere zel hayata sayg ve ifade zgrl erevesinin dnda
alglanmamaldr.

Kresel iletiim alar, grsel-iitsel ve bilgi servislerinde kklerin ve insan

onurunun korunmas iin Uluslararas bir yaklam gerektirmektedir. Avrupa
seviyesinde bir ereve de Avrupa deerlerinin yaylmasn ve Uluslararas
tartmada karar verici bir destekte bulunmay salayacaktr. nsan onuruna
saldrgan yasad materyal ve yasal ama kklere zarar verme ihtimali
bulunan materyale uygulamalar farkl olacaktr. Ayrca ye devletlerin
kltrel eitlilii ulusal ve yerel dzeyde farkl olduundan, kklerin ve
insan onurunun korunmasnda kimi farkllklar olacaktr. letiim alarnn
uluslar st yaps dolaysyla, Topluluk dzeyinde ulusal dzenlemelerin
etkinletirilmesi ve gerekli kurumlarla ibirliine gidilmesi gerekmektedir.
Ulusal ve Topluluk dzeyindeki dzenleyici erevelere yardmc olarak z-
dzenleme aktivitelerinin katlm kklerin ve insan onurunun
korunmasnda salanmaldr.

Birlemi Milletler Uluslararas ocuk Eitim Fonu (UNICEF), Dou

Avrupa ve Bamsz Devletler Topluluu lkelerinde ocuk haklarn gelitirmek
amacyla ocuk Haklar ve Gazetecilik: Hak Temelli Perspektif adl projeyi ortaya
koymaktadr.114 Proje, Trkiyede de yedi niversitede uygulanmaktadr. Bu
projenin ekipmann oluturulmas ise rlanda Dublin Teknoloji Enstits Medya
Okulu Gazetecilik Blm ve Sosyal ve Eitim Aratrmalar Merkezi tarafndan
balatld. Daha sonra UNICEF Trkiye Ofisinin nderliinde stanbul niversitesi,
Anadolu niversitesi, Gazi niversitesi, Ankara niversitesi, Galatasaray
niversitesi letiim Faklteleri, BA ve stanbul Barosu ocuk Haklar Komisyonu
temsilcileri ile beraber ders ierii ve materyal hazrlama almalar yapld.
Trkiyede yaplan pilot almann dier Dou Avrupa lkelerine yaylmas;
bylece medyada ocuk haklarnn etkin uygulanarak hak ihlallerinin nlenmesi
amalanmaktadr.

114
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetayV3&Date=&ArticleID=989787
&CategoryID=99, eriim tarihi: 08.10.2010.

71
2.4. TELEVZYON YAYINLARINDA DDET VE OCUK

ocuklarn okul ncesinde kurall saldrganlk duygularndan beslendii fakat

okul dnemine geile birlikte direkt olmayan (indirect) saldrganlk duygu
durumlar yaad gzlenmektedir. iddetle ilgili psikolojik teorilere baktmzda
ilk olarak psikoanalitik teoriyi grmekteyiz. Freuda gre tm saldrganlk
davranlarnn altnda yatan thanatos (lm igds) tur. Bu intihar davran gibi
ie de dnk olabilir ama evreye yansdnda saldrgan davranlar oluturur.
Freudun teorisini, televizyonda iddet asndan iki ynl ele alabiliriz. ncelikle,
medyada gzlenen iddet var olan iddet duygusunun tamamlanmasn ve tatmin
edilmesini salayacandan baka bir saldrganlk davranna gerek kalmayacaktr.
phesiz, bu yorum genel iddet ve televizyon elemesinin ocukta grdmz
etkilerini aklamamaktadr. Ancak Freudun teorisinden hareketle gerek hayatta
(medya dnda) oyunlar vs. ile igdsel iddet duygusunu baz savunma
mekanizmalaryla atlatabilen ocuk televizyondaki iddet gdmn
hissetmeyecektir ve iddet davranna ynelmeyecektir. Frustration (engellenme)
teoriye gre ise herhangi bir anda engelleme hissi ile kar karya kalma
saldrganla sebep olabilir. Ancak saldrganln her zaman engellenmenin sonucu
olmad ya da her engellenmenin saldrgan davrana sebep olmayaca ortaya
kmtr. rnein ocuun televizyonda izledii fiziksel iddet grntlerinin
iddet davranna dnmesi farkl algsal altyaplar iaret edebilmektedir.
Bandurann sosyal renme kuram, szlerin davranlarn glgesinde kaldn ve
davranlarn szlerle tutarl ya da tutarszlyla beraber etkisini kaybettiini iddia
etmektedir. Bir baka deyile gzlemsel renmede ocuk iddetin kt olduunu
anlamaktansa; iddeti davranlara yanstmamann daha etkin bir yntem olduu
gzlenmektedir. iddetin pekitirilmesi, iddetin kendi davranlarnda ya da
izledikleri kahramanlarn davranlarnda dllendirilmesiyle gereklemektedir.

ocuklarn ve genlerin iddet ierikli medya materyalini kullanma nedenleri ise:

72
 Arkadalk: iddet ierikli materyalin arkada grubunda konuma
ortamlarnda bir balk olmas ve genlerin bu sohbetlerin dnda kalmama
istei.
Ka: ocuk ve genler gerek hayattan bu ekilde kamaya
almaktadr.
Alkanlk: Bu trdeki materyali grme alkanl, hatta bamllnn
kazanlm olmas.
renme: iddet ieriinin kanksanm doru yntem olarak
renilmesi
Vakit geirme: Bo vakitlere daha farkl geirmek amac.
Rahatlama: Gen ve ocuklarn bu yntemle rahatladklar
dncesi
Duyumsama arzusu: iddet ierii, dier baka duygu tiplerine gre
korku, endie vs. gibi hisleri daha youn hissettirmektedir.115

Medya iddeti ve katharsis ikilemine gre kiinin kzgnlk ve saldrganlk dzeyi

kiinin medyada grd iddet dzeyiyle rahatlama yaayaca ve davransal
iddete dnmeyeceidir. Ancak aratrmalar ve deneyler aksini gstermektedir ki
iddet grsel hafzaya kaydedildike, gereklemi hali zihinde iddete daha fazla
imge oluturacaktr. Bir baka deyile iddeti gerekletirmek daha yakn ve daha
fazla eitle bilince getirilecektir. iddetin bilince aktarlmasnda bilisel transfer,
ema ilemesi, ortam koullar aktif olmaktadr. Yani, iddet farkl formlara ve
alg dzeylerine takip ettii medya ortamnn koullarna gre katlabilmekte ve
onlara gre deikenlik gsterebilmektedir.

iddet temal grseller le ilgili bir baka dikkat ekici nokta iddet eyleminde
bulunan karakterle zdeletirme kurulmasdr. Karakterin uygulad iddete
sayg duymak ve kanksamak, iddete kar duygusuzlamay getirecektir.

Televizyondaki iddetin etkisinin ocuktan ocua deimesindeki bir baka

etken de ebeveynlik tarzdr. Bir baka deyile ocuklarn balanma tarzlar
115
Steven J. Kirsh, Children, Adolescents and Media Violence: A Critical Look at the Research, Sage
Publications, Inc: California. 2006, S.84.

73
psikolojik birok yansmayla beraber grsel ve dier tarzlardaki iddet algsnda
etkilidir. Ebeveynlik tarzlarnda temelde iki dinamik deerlendirmede etkilidir:
scaklk/dmanlk ve serbestlik/kontrol. Bu iki kutuplama, gvenilir-denetimci
(authoritative), otoriter (authoritarian), msamahakr (permissive) ve ihmalkr
(uninvolved) ebeveyn tarzlarna gtrr. En sondan balarsak bu tipte ebeveynin
ocukla scaklk ilikisi kurmad gibi ocua gereinden fazla, bir ebeveynin
yokluunu hissettiren bir kontrol eksiklii yaanmaktadr. Medya ile kurulan ilikide
bu tip ebeveynlikle yetitirilen ocuklarn kendi kararlarn hibir yakn temas ya da
byk destei, kontrol ile deerlendiremeyecei ve maruz kald sevgi
eksikliinde evresine ve kendine daha zararl olabilecei dolaysyla medyada
zarara daha fazla maruz kalabilecei dnlebilir. Msamahakar (permissive)
tarzda ocukla arasnda scaklk ban kurabilen ebeveyn, ocukla arasnda kontrol
ve serbestlik dzleminde snrsz serbestlie dayanan iliki kurmaktadr. Bu tarzda
yetitirilen ocuun darda risklere daha fazla ak olabilecei ve problemlerin
zmnde krizlere daha dayanksz olabilme riski bulunmaktadr; zira kurallar ve
kontrol bu ocuun ocukluk dneminde zihne ina edilmemitir. Kontrol eksiklii
toplumsal kurallar ve rollere kolay adapte olamamay, toplumsal hayatn dnda
kalmay getirebilmektedir. Ancak kurallarn sevgi eksiklii eliinde ebeveynlikte
sunulmas ocuu baka risklerle ba baa brakmaktadr. Otoriter (authoritarian)
ebeveynlikte ocuun scaklk ve sevgi ilikisi yoksunluunda sadece kontrol ve
otorite figryle kar karya kalmas hayatnda travmalara ak hale gelmesine
neden olabilmektedir. ocuklarn sevgi ve ilgi aldatmacsyla yeni medya
gerekeleri araclyla daha aldatlabilmeye msait olmasn getirebilir. En salkl
ebeveynlik tarznn ise gvenilir-denetimci (authoritative) ebeveynlik tarzdr. Bu
tarzda ocuklarn sevgi ve onu hie saymayan bir kontrol dzeyiyle yetitirilmesi
phesiz risksiz bir hayatn onlar beklediini iddia etmemektedir. Ancak
karlalan riskleri daha kolay anlayabilme, ebeveynleriyle paylaarak zm
bulabilme ve kendi bana hayat idare edebilme yetisini en ok kazandran
ebeveynlik tarz olduu ortadadr.

Medya trleri ve ocuk hayal dnyas arasndaki ilikiye psikoloji teorileri

temelinde bakldnda, Freudiyen teoriye gre hayal dnyas iki farkl zihinsel

74
alanda etkilidir. lk olarak bilinaltnda bilind durumlarla igdleri, st
katmanda ise bilinteki dnceleri ynlendirebilir. Bu hayallerin, ocuun zihinsel
geliimi ve kiisel isteklerin yerine getirilmesinde baarl olduu dnlmektedir.
Piagetnin teorisine gre ise hayal dnyas ocuklarn ihtiyacna gre belirlenmi bir
i gereklik halidir (inner reality). ocuun gereklik algsndaki asimilasyon ya
da yer deitirme, hayal dnyasna ait emalarn baarszlklar, korkular, mutlu
anlara gre ekillenmesine gre yerini alr.116 Bir baka deyile, hayaller ocuun
baarszlklaryla ba edebilmesinde etkin rol alabilir ve bunlar iyi hatrlanabilir
emalara dntrerek gelecee dair zgven oluumuna yardmc olabilir. Bu
yzden televizyonda ocuklarn faydalanabilecei yapmlarn katksn yadsmamak
gerekmektedir. Zira, yukardaki teorilerin de nda iyi rnek, iyi toplumun
ekirdeini tar. eitli stres verici olaylara ya da travmalara maruz kalm
ocuklarn, kendi hayatlarna benzer koullarn gzellendii rnekleri daha tatmin
olmu karlayacaklar dnlebilir. Ayrca, ocuklarn televizyondan
faydalanmasnda, izlenenlerin kalitesi, izlenen televizyon saatinden daha etkilidir.

rnga (Hypodermic needle ya da Magic Bullet) teorisine gre eitli

demografik bilgilerin farkllna ramen medya, pasif izleyici kitlesini uursuz bir
ekilde ayn younlukta etkileyecektir. Oysaki insanlarn neden etkilenip neden
etkilenmeyeceini seebiliyor olular bu teorinin geerliliini yitirmesine neden
olmutur. Excitation transfer (uyar aktarm) adl teoriye gre herhangi heyecan
oluturan olayn ardndan gelen olaya, bir nceki olayn negatif ya da pozitif
heyecan aktarlabilir. Medya tketimi ile ilgili olarak macera filmi izleyen ocuun,
babas ayn zaman diliminde ya da hemen ertesinde eve gelmesinde babasna daha
saldrgan ya da daha enerjik tepki verebilmesidir.117

Bandurann sosyal renme teorisi televizyon ve ocuk ilikisini aklamakta en

ok bavurulan teorilerden olagelmitir. Bu teoriye gre ocuklar davran ve
tutumlar televizyonda izledikleri rol modellerine gre ekillendirebilirler.

116
Maya Gtz, Dafna Lemish, Amy Aidman, Heysung Moon, Media and the Make-Believe Worlds of
Children: When Harry Potter Meets Pokmon in Disneyland, Lawrence Erlbaum Associates Inc. New
Jersey, 2005, Sayfa 8.
117
Steven J. Kirsh, Media and Youth: A Developmental Perspective, Wiley-Blackwell Publication,
UK, 2010, Sayfa 27.

75
Televizyonda dikkat ekici olaylarn ocuun bilisel aktivitesine dahil olmas ve
benzer hareketlerinin sonularn ekranda grdkleri yansma, canlandrmalara gre
deerlendirdikleri dnlmektedir.

Gerbnerin ekme kuramna (cultivation theory) gre uzun dnem televizyon

etkileimleri izleyiciye eitli bilgileri kanksatmaktadr. Tekrarlanan maruz kallar
ocuun dnya hakkndaki dncesine ekil verebilmektedir.

Uyarc genelletirme kavramna gre ocuklar televizyonda ve dier iletiim

aralarnda grdkleri herhangi olumsuz uyaran, gerek hayata genelletirebilirler.
rnein ocuklar, televizyonda nceden fikir sahip olmadklar, etkileime
girmedikleri tavann televizyonda korkutucu bir ekilde yanstlmas sonucunda tm
tavanlar korkutucu olarak genelletirebilir ve bu hayvana kar fobi gelitirebilir.
ema ilenmesi (schematic processing) ise bir uyaran, bir olaya kar gelien tutum
ve deerlendirmelerin bilisel srecidir. ocuklarn ema ilenmesi srasnda
herhangi bir davran kalbna ulat dnlebilir. rnein restorana, sinemaya
gidildiinde ne yaplmas gerektii, aile ve arkadalara nasl davranlmas gerektiine
ilikin kalplar bu srecin sonucu olarak zmlenebilir.

2.5. TELEVZYON REKLAMLARINDA OCUUN YER

Reklamlar, iletiim dnyasnda ticari kazan elde etmek iin merkezi rol
oynayan iletiim kanallardr. Bu iletiim kanal, ticari bir ama gtt, bir mal,
hizmeti vs. satmaya alt iin eitli unsurlar bnyesinde barndrmakta ve
bunlar amalar iin deerlendirebilmektedir. ocuklar da bu geni sektrn her iki
anlamda, bir yandan reklam yaplan rnn alcs olmalar; dier anlamda ise
reklam yaplan rnn tantmn kolaylatran reklam malzemesi olmalaryla
anlamldrlar. Bu yzden de reklam-ocuk ilikisi tartlmaya ve kanun maddeleri
nda anlalmaya anlaml bulunmutur.

76
 Reklam, retim ilikilerini gndelik yaam diline yerletirerek doallamasn
salamakta ve ocuklar da bunun bir aktr yapmaktadr.118 Reklamlarla iletiime
geilen ve derdini topluma anlatan reklamclar toplumun yapsndaki kimi
deiiklikleri ve dolaysyla tketim ilikilerini ocuklara haber vermektedirler.
Bunu celin ablonuyla anlatmaya alrsak; ocuk reklamda eitli unsurlar haline
gelebilmektedir:119

ocuklar, bir rnn satlmasnda rn sevimli gstererek yetikine ulaan

kprdr.
ocuk, yetikin harcamalarnn odadr.
Ayn zamanda ocuk grnts, ocuk tketicilere yaknlk hissettirmektedir.
ocuklar daha kk yata sektr iin yetien tketicilerdir.120

Reklamlarla beraber ocuklarn, kitlesel tketime monte edilmesi postmodern

zamann pazar, ocuk ve etik gibi kavramlar paralayarak bunlarn flulamasna
neden olmaktadr.121 Oyuncak pazarn ynetmenin yolu, kendilerine ynelik
hazrlanm programlarla ocuu etki altna almaktr.122 Bir baka anlatmla,
izledikleri izgi filmlerle priming effect (nceleme etkisi), bir rnn satn
alnmas iin ncelendirme etkisi yaratlmaktadr. Direkt olmayan bir yntemle
ocuun o oyunca talep etmesini salayan grseller ve sunular bu etkiyi
oluturabilmektedir.

Reklamclar, pazar kaygs ile reklamlarn ocuklarn deneyimsizliini kullanarak

rnn kullanm iin gerekli ya farkl gstermektedirler ya da rnnn kendi
zellikleri hakknda yanltc bilgi vererek boyutu, deeri, performans hakknda

118
Seda akar Meng & Feride Akm, ocuklarn Ahlaki Geliimleri zerinde Reklamlarn Etkisi,
s.433-448, 2.Uluslararas ocuk ve letiim Konferans, 4-6 Nisan 2005, RTK Yaynlar, Ankara,
S.446.
119
Nilfer Pembeciolu, letiim ve ocuk: letiim Ortamlarnda ocuk ve Reklam Etkileimi, Ebabil
Yaynclk, 2006: 331.
120
T.C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, ocuk Programlar ve Bu
Programlarda Yaymlanan Reklamlarn erik Analizi Aratrmas, stanbul, 2008, S.25.
121
zge Uurlu, Reklamlarn Etik Ve Post Modern Kodlar Ekseninde Okunmas, 277-296, Frat
niversitesi letiim Fakltesi Medya ve Etik Sempozyumu, 07-09 Ekim 2009, Bildiriler, Elaz,
s.288).
122
Bo Almqvist, Letters to Santa Claus: An Indication of the Impact of Toy Marketing on Childrens
Toy Preferences. NCFL: Gteburg, 1997).

77
ocuklarn iinde bulunduu tketici grubunu yanltmaktadrlar. 123 Toplumun
tketim alkanlklarnn anlalmas iin hedef kitle olan ocuk ve ergenlerin
reklamlarn etkisinde hangi mesajlarla kaldklarn irdelemek gerekmektedir. 124
ocukluk ve ocuk tketim alkanl, ocuklarn metalatrlmasyla beraber hzla
deimektedir.125 rnein ocuklarn reklamlarla nasl bir iliki kurduu
dnlebilir; ocuklarn grsel jingle ve sloganlardan onlar ezberleme istei
uyandracak kadar etkilendikleri aktr.126 ocuklar iitsel vurgular ve ark, dans,
gldr unsurlarnn youn olduu ve kendileriyle zdeleebildikleri reklamlar
daha ok sevmektedirler.127 Baka bir taraftan da Chomskynin dedii gibi ocuklar
yakalamann en kolay yolu onlara sevilecek kahramanlar ve nefret edilecek
eytanlar yaratmaktr.128 Reklamclar da bunun farknda olarak reklamlar
hazrlarken ocuklarn ynelim ve beenilerini dikkate alarak reklamlar
hazrlamaktadrlar.129

Reklamlar, ocuun oyun dnyasn terk ederek ihtiyalar olmayan rnlere

ynelmelerine ve hayran olduklar figrler araclyla satn almalarna neden
olmaktadr. Reklamlar, ocuklar tketim metas haline getirmektedir. 130 Bu tketim
alkanlnn kazanlmas ve srekliliinin salanmas ise izgi filmler araclyla

123
lhan Bier, Medyann Kamuoyu zerinden Etkileri ve Etik, Frat niversitesi letiim Fakltesi
Medya ve Etik Sempozyumu, 07-08-09 Ekim 2009, Bildiriler, Elaz, s.305-320, s.318.
124
Gamze Yetkin Clzolu, Etik Olgusunun Yazl Basn zerinden Analizi: Genlik Dergilerinde
Yer Alan lanlar ve Dergi erii ile Yaratlan Alg, Frat niversitesi letiim Fakltesi Medya ve
Etik Sempozyumu, 07-08-09 Ekim 2009, Bildiriler, Elaz2009, s.597-613, S.607.
125
Ellen Wartella & Michael Robb, Historical and Recurring Media Concerns, (Ed.) Sandra
L.Calvert ve Barbara J. Wilson, The Handbook of Children, Media and Development, 7-26, 2008,
Sayfa 20. Wiley-Blackwell:UK.
126
Sevgi zkan, http://tiaistanbul.org/dosya/2010/iletisim_ve_cocuk_ozel_sayi.pdf Televizyonun
klonlad ocuklar, eriim tarihi: 12.10.2010.
127
Murat ZGEN, Trkiye'de Yasal Mevzuat ve Mesleki Etik Balamnda ocuk Ve Medya
likisinin Deerlendirilmesi, s.111-115, 1. Uluslararas ocuk ve letiim Konferans, 13-15 Ekim
2003, RTK Yaynlar, Ankara, S.113.
128
Noam Chomsky, Medya Gerei, (A. Yilmaz, ev.). stanbul: Tm Zamanlar Yaynclk, 1993,
s.404.
129
Aytekin Can, 7-13 Ya Aras ocuklar zerinde Televizyon Reklamlarnn Etkileri,
I.Uluslararas ocuk ve letiim Konferans, RTK Yaynlar, Ankara, 13-15 Ekim 2003, s.215-221,
S.220).
130
Tketici Nereye Gidiyor?, Krallarla letiimin ncelikleri, Tketici Yzylnda Pazarlama,
MediaCat Forum stanbul, (22-23 Ocak 2004), ODABAI Yavuz, Postmodern Tketim ve Tketici,
Pazarlamada Yeni Gelimeler ve Kariyer Frsatlar Paneli, Osman Gazi niversitesi ..B.Fakltesi,
Eskiehir, (12 Mays2004).

78
olmaktadr.131 Tokgzn Eskiehir ve Yozgatta yapt bir almada ocuklarn
reklam yaplan rne ynelme ve satn alma davrannn yala beraber arttn
saptanmtr.132 Kadn Stats Genel Mdrl de ocuk programlarnn
aralarndaki reklam kuaklaryla ocuun istismarnn nlenmesinin neminin altn
izmektedir.133

Reklamlarda kklerin korunmas hususunda, Avrupa Birlii erevesinde ortak

denetim gnden gne artmaktadr.134 Bu yzden ulusal ve uluslararas kaynaklarda
reklam-ocuk ilikisine bakmak anlamldr.

REKLAM TANIMLARI
1) Trkiye tarafndan 7 Eyll 1992 tarihinde imzalanan ve 4/11/93 tarih ve 3915
sayl kanunla onaylanmas uygun bulunan, Avrupa Snr tesi Televizyon
Szlemesine gre "reklam", bir rnn veya hizmetin alm, satm veya
kiralanmasn gelitirmek, bir ara veya dnceyi yaymak veya reklamcnn
istedii baka etkileri oluturmak amacyla, cret veya benzeri bir karlk ile
iletim zamannda reklamcya tahsis edilen kamu duyurularn ifade eder.

2) 89/552/EEC sayl Snr Tanmayan Televizyon Direktifi'nin 97/36/EC sayl

30 Haziran 1997 tarihinde yaplan deiikliklerle ald son ekle gre reklam
cret karlnda veya benzeri bir mlahazayla yaynlanan her trl durumu
veya ticaret, i, zanaat veya mesleklerle ilgili bir kamu veya zel teebbsn
tantm sebebiyle tanmaz mallarn, hak ve ykmllklerinin dahil olduu,
mal veya hizmet teminini gelitirmek amacyla cret karlnda yaplan
yaynlar demektir.

131
Blent apl, Televizyon karsnda ocuk: Trkiye rnei, III. Ulusal ocuk Kltr Kongresi
Bildirileri Dnyada ve Trkiye'de Deien ocukluk, 16-18 Ekim 2000, Ankara niversitesi ocuk
Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar, 2001, 215-228, S.224.
132
Oya Tokgz, Televizyon Reklamlarnn Anne-ocuk kilisine Etkileri: Eskiehir ve Yozgatta
yaplan alan aratrmalar, Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, 1982,
s.79.
133
http://www.ksgm.gov.tr/Pdf/media.pdf, eriim tarihi: 04.09.2010.
134
http://ec.europa.eu/avpolicy/docs/library/studies/coregul/final_rep_en.pdf, eriim tarihi:
07.06.2010.

79
 3) Bir reklamn maniple edici ve aldatc olarak kabul edilebilmesi iin u
unsurun bir arada bulunmas gerekmektedir135:
Reklamn yanl veya yanltc olmas ya da eksik bilgi iermesi,
Reklamn orta seviyedeki ve hitap ettii tketiciyi aldatmas veya aldatma
ihtimali tamas,
Reklamdaki aldatc ifade veya iddiann nemli, tketicinin kararn
etkileyebilecek olmas.

4) Reklam ile ilgili uluslararas alanda dzenlemelerin ilk rneklerinden olan

Uluslararas Ticaret Odas (ICC), Uluslararas Reklam Uygulama Esaslar, ilk
kez 1937 yllarnda yaymlanm ve 1948, 1955, 1966, 1987 ve 1997
yllarnda gzden geirilmitir. lkemizde de 1994 ylnda benimsenen
Uluslararas Reklam Uygulama ve Esaslarna gre reklam, en geni tanmyla
kullanlan mecraya baklmakszn mal ve hizmet ile ilgili her trl reklam
kapsamaktadr.136

REKLAM-OCUK LKSNE DAR DZENLEMELER

1) ULUSLARARASI TCARET ODASI REKLAM UYGULAMA
ESASLARI

Madde 13: ocuklar ve Genler

1. Reklamlar ocuklarn doal saflklarn ya da genlerin tecrbesizliklerini istismar
etmemeli; onlarn sadakat duygularn zedelememelidir.
2. ocuklara ya da genlere ynelik olan veya onlar etkilemesi olasl bulunan
reklamlar, onlara zihinsel, ahlaki ya da fiziksel olarak zarar verebilecek hibir ifade
veya grnt iermemelidir.
ocuklara Ynelik Reklamlarda Gzetilecek Temel lkeler
Aada belirtilen temel ilkeler Esaslar'n ilgili hkmlerine yorum getirilmesini
amalamaktadr. Bu ilkeler, rnn bir cret karlnda ya da bedelsiz verilmesine
baklmakszn,

135
Emrehan nal, Reklam Hukuku ve Aldatc Reklamlar, stanbul, Beta Yaynlar, 1998, s.38.
136
http://hukukcu.com/modules/mysection/item.php?itemid=143, eriim tarihi: 13.09.2010.

80
 i) 14 yan altndaki ocuklara ynelik olan,
ii) ocuklara ynelik mecralarda (yani 14 yan altndaki ocuklara seslenen
mecralarda) yer alan rnlerin reklamlarna uygulanr.

Temel lkeler
lke 1: Ayrdedilebilme
ocuklarn zel olarak korunmalar gerektii iin ve Esaslar'n 11. maddesini
zellikle uygulamak zere, reklamlarn, yazlar ya da program malzemesi ile
herhangi bir ekilde kartrlmas olasl bulunuyorsa, reklamlar aka "reklam"
olarak belirtilmeli veya ayn derecede etkili bir ekilde ayrt edilmelidir.

lke 2: iddet
Esaslar'n 13.2 maddesini uygularken, reklamlarn, yasalara ve/veya genel kabul
gren toplumsal davran kurallarna aykr debilecek davran ya da durumlarda
iddete gz yuman bir yaklam sergilememesi gerektii unutulmamaldr.

lke 3: Toplumsal Deerler

Reklamlar, bir rne sahip olmann ya da bir rn kullanmann, tek bana, ocua
yat olan dier ocuklara gre fiziksel, sosyal veya psikolojik bir avantaj
salayacan veya bu rne sahip olmamann aksi ynde bir etki yaratacan ileri
srerek toplumsal deerleri sarsmamaldr.
Reklamlar toplumda geerli deerleri dikkate alarak, otoriteyi, sorumluluk
duygusunu, ana-babann yarglarn ve zevklerini kk drc olmamaldr.

lke 4: Gvenlik
Esaslar'n 12. ve 13.2'inci maddeleri uygulanrken, reklamlar, ocuklar tehlikeli
durumlara sokabilecek veya onlar tanmadklar kiilerle iliki kurmaya ya da
bilmedikleri veya tehlikeli yerlere girmeye tevik edebilecek hibir ifade ya da grsel
sunum iermemelidir.

lke 5: kna

81
Reklamlar, reklam yaplan rnn kendilerine alnmasn salamak zere bakalarn
ikna etmeleri iin, ocuklara ynelik dorudan bir ary iermemelidir.

lke 6: Geree Uygun Sunum

Esaslar'n 4. maddesi uygulanrken, reklamlarn, ocuklar reklam yaplan rnn
gerek boyutlar, deeri, zellikleri, dayankll ve performans hakknda
yanltmamas iin zel bir dikkat gsterilmelidir. Eer rnn kullanm ek malzeme
gerektiriyorsa (rnein piller) ya da gsterilen veya tarif edilen sonucu alabilmek iin
baka malzemelere gerek varsa (rnein boya), bu durum aka belirtilmelidir.
Reklamlar, rnn kullanmnn gerektirdii beceriyi olmas gerekenden az
gstermemelidir. rnn kullanmnn sonular gsterilir ya da tanmlanrken,
reklam, rnn hedef ald ya grubundaki ortalama bir ocuun ulaabilecei
sonucu gstermelidir.

lke 7: Fiyat
Fiyat, ocuklarn rnn gerek deerini yanl bir ekilde alglamalarna yol aacak
ekilde, rnein "yalnz" szc kullanlarak, belirtilmemelidir. Hibir reklam,
reklam yaplan rnn her aile btesinin olanaklaryla salanabileceini ima
etmemelidir. (ICC ve Uluslararas Ticaret Odas farkl kurulular)

2) TRKYE RADYO - TELEVZYON KURUMU REKLAM YNETMEL

Yaymland R. Gazete Tarihi : 17/4/1993 Says : 21555
KNC BLM
lkeler
Yayn lkeleri
Madde 5- m) Reklmlar, ocuklarn ve genlerin beden ve ruh saln olumsuz
ynde etkileyecek, onlar bunalma, zentiye ve aresizlie drecek nitelikte
olamaz.
Reklm yaynlarnda, ocuklarn inan ve sadakat duygularn zedeleyecek szlere,
grnt ve yntemlere yer verilemez.

82
ocuklar reklamlarda grnt unsuru olarak bir ailenin yesi gibi yer aldklarnda,
davranlarnn grg ve terbiye kurallarna uygun olmas gerekir. 137

3) AVRUPA SINIR TES TELEVZYON SZLEMES

Avrupa Snr tesi Szlemesi 11. maddesinin 3. bendine gre:
- ocuklara ynelik ve iinde ocuklarn kullanld reklamlarda onlarn yararlarna
zarar verecek unsurlar bulunmayacaktr ve ocuklarn zel duygular gz nnde
tutulacaktr.
Ayrca 4.bendine gre:
- Tele-alveri kkleri mal ve hizmetleri satn almaya veya kiralamaya tevik
etmeyecektir.

12. maddesi gerei reklamlar, gnlk srenin %15'ini geemez. Ancak

rnlerin dorudan alm, satm, kiralanmas veya hizmet arz amacyla yaplan
reklam trnde (tele-pazarlama) bu oran spot reklamlarn %15'ini amamak art ile
%20'ye kabilir. Bir saatlik yayn iinde spot reklamlarna ayrlan sre %20'yi
geemez. Ayn szlemenin 13. maddesine gre, reklamlar grnt ve ses olarak
program hizmetinin dier unsurlarndan ayr ve kolaylkla ayrt edilebilecek biimde
dzenlenir ve bloklar halinde yaynlanr. Bilinalt ve alglanan reklamlara izin
verilmez.

14.maddesine (5) gre Sreleri otuz dakikadan ksa olduu zaman

haberler ve gncel programlar, belgeseller, dini programlar ve ocuk programlar
reklam veya tele-alveri ile kesilmeyecektir. Eer sreleri otuz dakika veya daha
uzun ise, nceki paragraflarn hkmleri geerli olacaktr.

15.maddesi 2.paragraf (a) bendinde:

- Her eit alkoll iecein reklam ve tele-alverii aadaki kurallara uygun
olacaktr; bunlar zellikle kklere ynelik olmayacak ve reklamlarda veya tele-

137
https://www.sanayi.gov.tr/webedit/gozlem.aspx?sayfaNo=3491, eriim tarihi: 23.05.2010.

83
alverite alkoll iecein tketilmesi ile ilgili hi kimse kk olarak
grnmeyecektir.

4) 3984 SAYILI RADYO VE TELEVZYONLARIN KURULU VE YAYINLARI

HAKKINDA KANUNDA RADYO VE TELEVZYON YAYINLARININ ESAS
VE USULLER HAKKINDA YNETMELK
ocuklara Ynelik Reklam ve Tele-Alveri Yayn lkeleri
Madde 7- 15 ya ve altndaki izleyici kitleye ynelik ve bu kitlenin tketebilecei
rn ve hizmetleri kapsayan reklamlar, ocuklara ynelik reklamlardr. ocuklara
ynelik olan veya onlar etkileme olasl bulunan reklamlar ile iinde ocuklarn
kullanld reklamlarda, ocuklarn fiziksel, zihinsel, psikolojik ve toplumsal geliim
zelliklerini olumsuz etkileyebilecek unsurlar bulundurulmamaldr.

Alt yaz, ereve ve dorudan sat reklamlar teknii ocuklara ynelik

programlarn yayn esnasnda kullanlamaz.

ocuklara ynelik reklam ve tele-alveri yaynlar aadaki ilkelere uygun

olarak yaplmaldr.

a) ocuklarn deneyimsizliini veya safln kullanarak, bir rn veya hizmeti satn

almalar dorudan tevik edilmemelidir.
b) Bir rn veya hizmete sahip olmann veya kullanmann, dier ocuklara gre
fiziksel, sosyal veya psikolojik bir stnlk salayacan veya bu rne sahip
olmamann aksi ynde sonu yaratacan ileri srecek mesajlar verilmemelidir.
c) ocuklarn sahip olduu deneyimi gz nnde bulundurarak, bu kapsamdaki ya
gruplarnda gerek d beklentilerin yaratlmasna neden olunmamaldr.
d) ocuklarn reklam yaplan bir maln veya hizmetin satn alnmas iin, ana-
babalarn veya bakalarn ikna etmelerine ynelik dorudan bir ar iermemelidir.
e) ocuklarn ana-babalarna, retmenlere veya dier kiilere duyduu zel gven
ktye kullanlmamal; otoriteyi ve sorumluluk duygusunu ortadan kaldracak
biimde yaynlanmamaldr.

84
f) ocuklar, kendileri veya evreleri iin tehlikeli ara, gere ve nesneleri kullanrken
veya oynarken gsterilmemelidir.
g) ocuklar tehlikeli duruma sokabilecek veya tanmadklar kiilerle iliki kurmaya
ya da bilmedikleri veya tehlikeli yerlere gitmeye tevik edebilecek hibir ifade veya
grsel sunum iermemelidir.
h) Reklam yaplan rnn gerek boyutlar, deeri, zellikleri, dayankll ve
performans hakknda ocuklarn yanltlmasna sebep olabilecek ifade veya grsel
sunumlara yer verilmemelidir. Eer rnn kullanm ek bir malzeme gerektiriyorsa
(rnein pil) ya da gsterilen veya tarif edilen sonucu alabilmek iin baka
malzemelere gerek varsa (rnein boya) bu durum aka belirtilmelidir.
i) rn veya hizmetin kullanmnn gerektirdii beceri, olmas gerekenden az
gsterilmemelidir. rn veya hizmetin kullanm sonular gsterilirken, hedef
kitlenin ya grubu dikkate alnarak ortalama bir ocuun ulaabilecei sonu ak ve
anlalabilir bir sunumla verilmelidir.
j) rn veya hizmet fiyat, ocuklar tarafndan gerek deerinin yanl bir ekilde
alglanmasna yol aacak ekilde verilmemelidir. Hibir reklam, reklam yaplan rn
veya hizmetin her aile btesinin olanaklaryla salanabileceini ima etmemelidir.
k) zellikle tele-alveri yayn yoluyla, rn ve hizmetlerin sat veya kiralanmalar
iin ocuklarn szleme yapmalarn ima edecek ifadelere yer verilmemelidir.

Ayrca 17 Nisan 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle

giren Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Esas ve Usulleri Hakknda Ynetmelikde
Yayn lkeleri ile ilgili 5. Maddenin ilgili bentlerinde ve 7. Madde ile de Reklam
yaynlarnda kkleri korumaya ynelik ayrntl aklamalar yer almaktadr: (3984
Sayl yasa Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Esas Ve Usulleri Hakknda
Ynetmelik NC BLM Reklam ve Tele-Alveri Yayn lke ve Esaslar)
20. maddesine gre reklamlar, program hizmetinin dier unsurlarndan aka ve
kolaylkla ayrt edilebilecek ve grsel ve iitsel bakmdan ayrl fark edecek
biimde dzenlenecek, bilinalt ile alglanan reklamlara izin verilmeyecektir
eklinde ibarelerle erevelenmektedir.

85
 ocuklara ynelik reklamlarda onlarn fiziksel, zihinsel, ahlaki ve psikolojik
geliimleri korunmaya alnmtr.138

Blm 2: Reklamlar
Reklam ve Tele-Alveri Yayn lke ve Esaslar
Madde 6
j) ocuklarn dorudan kullanmadklar veya kullanamayacaklar rn veya
hizmetlerin tantlmasnda, ocuklarn yer ald ifade ve grntlere yer
verilmemelidir.
k) ocuklara ynelik ve iinde ocuklarn kullanld reklamlarda, ocuklarn
karlarna zarar verecek unsurlar bulunmamal ve ocuklarn zel duygular gz
nnde bulundurulmaldr.

Madde 11: Genel lkeler

1. Reklamlar ve tele-alveri adil ve drst olacaktr.
2. Reklamlar ve tele-alveri yanl ynlendirici olmayacak ve tketicilerin
karlarna zarar vermeyecektir.
3. ocuklara ynelik olan ocuklar kullanan reklamlar ve tele-alveri onlarn
karlarna zarar verebilecek eylerden kanacak ve onlarn zel hassasiyetlerini gz
nnde bulunduracaktr.
4. Tele-alveri kkleri mal ve hizmetleri satn almaya veya kiralamaya tevik
etmeyecektir.
5. Reklamc, programlarn ierii zerinde herhangi bir editr etkisi
kullanmayacaktr.
Bu maddeye gre televizyon reklamnn,
(a) insan saygnlna uyulmasna zarar vermemesini;
(b) rk, cinsiyet ve milliyet gerekeleriyle ayrm iermemesini;
(c) dini ya da politik inanlara saldrmamasn;
(d) salk ya da emniyete zarar verecek davranlar tevik etmemesini;
(e) evre korumaya zarar verecek davranlar tevik etmemesini ngren,
deitirilmi Direktifin 12. Maddesinde bulunabilir.

138
Zakir Avar ve Grsel ngren, Radyo ve Televizyon Hukuku, RTK Yay. Ankara, 2003, s.55)

86
5) TKETCNN KORUNMASI HAKKINDA KANUN
Kanun Numaras: 4077
Kanun Kabul Tarihi: 23/02/1995
Yaymland Resmi Gazete Tarihi: 08/03/1995
Yaymland Resmi Gazete Says: 22221
Ticari Reklamlar Ve lanlar
Madde 16 - (Deiik madde: 06/03/2003 - 4822 S.K./23. md.)
Tketiciyi aldatc, yanltc veya onun tecrbe ve bilgi noksanlklarn istismar edici,
tketicinin can ve mal gvenliini tehlikeye drc, iddet hareketlerini ve su
ilemeyi zendirici, kamu saln bozucu, hastalar, yallar, ocuklar ve
zrlleri istismar edici reklam ve ilanlar ve rtl reklam yaplamaz.139

6) TCAR REKLAM VE LANLARA LKN LKELER VE UYGULAMA

ESASLARINA DAR YNETMELK
Resmi Gazete: 14.8.2003 - 25138
Ahlaka Uygunluk
Madde 6- Reklamlar, ahlaka uygunluk asndan aadaki hususlara aykr olamaz.
d) Toplumun acma duygularn istismar edecek ekilde, hasta, bebek, ocuk, yal ve
zrllerle ilgili ifadeler ya da grntler kullanlamaz.
ocuklara veya Reit Olmayan Genlere Ynelik Reklamlar
Madde 18- ocuklara veya reit olmayan genlere ynelik olan veya onlar etkileme
olasl bulunan reklamlar ile iinde ocuklarn veya reit olmayan genlerin
kullanld reklamlar;
a) Saflklarn, bilgi eksikliklerini ve tecrbesizliklerini istismar edemez.
b) Fiziksel, zihinsel, ahlaki, psikolojik ve toplumsal geliim zelliklerini olumsuz
etkileyecek hibir ifade ya da grnt ieremez.
c) Bir mala veya hizmete sahip olmalarnn ya da kullanmalarnn veya
yararlanmalarnn tek bana yatlarna gre fiziksel, sosyal ve psikolojik bir avantaj
salayacan veya bu mala veya hizmete sahip olmamann veya yararlanmamann
aksi ynde bir sonu yaratacan ileri srecek mesajlar ieremez.

139
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/862.html, eriim tarihi: 14.05.2010.

87
d) Taklit edebilecekleri iddet unsurlarn tayamaz.
e) Maln veya hizmetin fiyat veya gerek deerinin yanl bir biimde alglanmasna
yol aacak ekilde verilemez. Reklam yaplan maln veya hizmetin her aile
btesine uygun olduunu ifade edemez. Maln veya hizmetin kendilerine alnmasn
ya da kiralanmasn salamak zere ana-babalarn veya bakalarn ikna etmelerine
ynelik dorudan bir ary ieremez.
f) Mal veya hizmeti kullanmann veya yararlanmann gerektirdii beceriyi, olmas
gerekenden az gsteremez. Maln veya hizmetin kullanma veya yararlanma sonular
gsterilir veya tanmlanrken, hedef alnan ya grubundaki ortalama bir ocuun veya
reit olmayan bir gencin ulaabilecei sonucu esas almak zorundadr.
g) Tehlikeli durumlara sokabilecek veya tanmadklar kiilerle iliki kurmaya ya da
bilmedikleri veya tehlikeli yerlere girmeye tevik edebilecek hibir ifade ya da grsel
sunum veya hemen eyleme ynlendirici, emredici ifadeler ieremez.
h) nlem alnmad takdirde kendilerinin yahut evrelerinin salna zarar
verebilecek mal veya hizmetlerin reklamlar, gerekli nlemlerin alnmasn salayan
hatrlatc simge ve uyarlar kullanmak zorundadr.
i) Reklam yaplan maln gerek boyutlar, deeri, zellikleri, dayankll ve
performans hakknda yanltlmalarna neden olabilecek ifade veya grsel sunumlar
iermemek; maln kullanmnn ek malzeme gerektirmesi halinde ya da gsterilen
veya tarif edilen sonucu alabilmek iin baka malzemelere gerek duyulmas halinde
ise, bu durumun aka belirtilmesine ilikin hususlar iermek zorundadr.
j) Mal veya hizmetlerin sat veya kiralanmalar iin szleme yapmalarn ima
edecek ifadelere yer veremez.
k) Kendileri veya evreleri iin tehlikeli ara, gere ve nesneleri kullanr veya
oynarken gsteremez.
l) Ana-babalarna, retmenlerine veya dier kiilere duyduu zel gvenin ktye
kullanlmasna ynelik ifade veya grsel sunumlar ieremez. Ana-baba ve
retmenlerin otoritesini ve sorumluluk duygusunu veya yarglarn yahut zevklerini
zayflatacak veya ortadan kaldracak biimde olamaz.
m) Ana-babann ocuklarna ynelik sevgi, efkat, ballk gibi hassasiyetlerini
istismar edemez.

88
7) ICC REKLAM VE PAZARLAMA LETM UYGULAMALARI

KODU

Madde 18: ocuklar ve Genler

Bu madde iletiim faaliyetlerine ilikin ulusal yasalar ve dzenlemeler
uyarnca tanmlanan ocuklar ve genleri hedef alan pazarlama iletiimi
faaliyetlerine yneliktir.

ocuklar ve genleri hedef alan veya ocuklara veya genlere yer veren
pazarlama iletiim faaliyetlerinde zel dikkat gsterilmelidir. Bu tr iletiim
faaliyetleri, olumlu sosyal davranlar, yaam tarzlarn ve tutumlar
zayflatmamaldr.

ocuklara ve genlere uygun olmayan rnlerin bu grubu hedef alan

reklamlar medya kanallarnda yaynlanmamal ve ierii ocuklara ve genlere
uygun olmayan reklamlar medya kanallar ierisine gsterilmemelidir.

1)Deneyimsizlik ve Saflk
1. Her yatan ocuklara ynelik hayali unsurlarn kullanmnda, gerek ve hayali
kavramlarn ayrm gletirilmemelidir.
2. ocuklara ynelik pazarlama iletiimi faaliyetlerinin amac aka ayrt
edilebilinmelidir.
2) Zararn nlenmesi: tehlikeli davranlar,
3) Sosyal Deerler: sosyal stat getirici, ailevi ve toplumsal deerleri ykc.
Madde D7: ocuklara Ynelik Yaplan Reklamlar ve Pazarlama letiimi

Elektronik kitle iletiim aralar ile ocuklara sunulan rnlere ait tekliflerde
aadaki gereklilikler uygulanmaktadr:

Ebeveynler ve/veya bakclar, ocuklarnn etkileimli faaliyetlerine

katlmalar ve/veya bu faaliyetleri denetlemeleri konusunda zendirilmelidirler

ocuklar hakkndaki kiisel kimlik bilgileri, ebeveynlerden izin alnarak veya

kanunen yetkilendirildii takdirde nc kiilerle paylalabilir. nc kiiler, web

89
sitesine operasyonel destek salayan kiileri iermez ve bu kiiler bir ocuun kiisel
bilgilerini baka hibir amala kullanamaz.140

8) 6112 SAYILI RTK KANUNU

DRDNC BLM

Yayn Hizmetlerinde Ticar letiim

Genel esaslar

MADDE 9- Televizyon ve radyo yayn hizmetlerinde reklm ve tele-alveri

(6) Ticar iletiim, 8 inci maddede belirlenen esas ve ilkeler sakl kalmak kaydyla;

) ocuklarn fiziksel, zihinsel veya ahlk geliimine zarar vermemek,

deneyimsizliklerini veya saflklarn istismar ederek, ocuklar bir rn veya hizmeti
satn almaya veya kiralamaya dorudan ynlendirmemek;

ocuklar reklm yaplmakta olan rn veya hizmetleri satn almak iin

ebeveynlerini veya bakalarn ikna etmeye dorudan tevik etmemek;

ocuklarn ebeveynlerine, retmenlerine veya dier kiilere duyduu gveni

istismar etmemek veya sebepsiz olarak ocuklar tehlikeli durumlarda gstermemek
zorundadr.

(7) Genel beslenme diyetlerinde ar tketimi tavsiye edilmeyen gda ve maddeler

ieren yiyecek ve ieceklerin ticar iletiimine, ocuk programlaryla birlikte veya bu
programlarn iinde yer verilemez.

Madde 13- rn yerletirme

(4) Haber bltenlerinde, ocuk programlarnda ve din programlarda rn

yerletirmeye izin verilmez.

MADDE 10- (8) ocuk programlar, planlanan yayn sresinin otuz dakikadan fazla
olmas hlinde, her otuz dakikalk yayn sresi iin bir kez olmak zere reklm ve
tele-alverile kesilebilir.

140
Kemal Kurtulu &Sema Kurtulu Konsolide edilmi ICC Reklam ve Pazarlama letiimi
Uygulamalar Kodu icc.tobb.org.tr/haberduyuru/ICC-A5.doc

90
zellikle reklam ve ocukla ilgili maddelerde ocuun korunmas ilkesi Uluslararas
dzenlemedekilere daha uygun hale getirilmitir.

9) 89/552/EEC sayl "SINIR TANIMAYAN TELEVZYON DREKTF"nin

97/36/EC sayl 30 Haziran 1997 tarihinde yaplan deiiklie gre (16. madde)
televizyon reklam, ocuklarda ahlaki ve fiziksel zarara sebebiyet verecek ekilde
yaplamaz ve bu nedenle ocuklarn korunmas iin aadaki kriterlere uygun olarak
yaplmaldr:
Reklam ocuklarn deneyimsizliini ve safln kullanarak bir rn veya
hizmeti satn almalarna dorudan tevik edemez.
ocuklar, reklam yaplan bir maln veya hizmetin satn alnmas iin
ebeveynlerini ve bakalarn ikna etmeleri iin tevik edemez.
Reklam, ocuklarn ebeveynlerine retmenlerine ve dier kiilere duyduu
gveni ktye kullanamaz.
Reklam ocuklarn belli bir sebebi olmadan tehlikeli durumlarda ve alkoll
iecekleri tketirken gsteremez.
Reklam ocuklar deneyimsizliini ve saln kullanamaz ve ocuklar
istismar edemez.

Madde 10
1. Televizyon reklamlar ve tele-alveri, grnt ve/veya ses araclyla,
program hizmetinin dier unsurlarndan ayr ve kolaylkla ayrt edilebilecek biimde
dzenlenir.
2. Ayrlm reklam ve tele-alveri spotlar istisna olarak kalacaktr.
3. Reklam ve tele-alverite bilinalt teknikler kullanlamaz.
4. Yanltc reklam ve tele-alveri yasaktr.
Madde 15
Alkoll ieceklerle ilgili televizyon reklamlar ve tele-alveri aadaki kriterlere
uygun olmaldr;
a) zellikle ocuklara ynelik olamaz veya zellikle ocuklar bu iecekleri
tketirken gsteremez;
Madde 16

91
1. Televizyon reklam, ocuklarda ahlki ve fiziksel zararlara sebebiyet verecek
ekilde yaplamaz ve bu nedenle ocuklarn korunmas iin aadaki kriterlere
uygun olarak yaplr:
a) Reklam, ocuklarn deneyimsizliini veya safln kullanarak bir rn veya
hizmeti satn almalarn dorudan tevik edemez;
b) ocuklar, reklam yaplan bir maln veya hizmetin satn alnmas iin
ebeveynlerini veya bakalarn ikna etmeleri iin tevik edemez;
c) Reklam, ocuklarn ebeveynlere, retmenlere veya dier kiilere duyduu zel
gveni ktye kullanamaz.
d) Reklam, ocuklar belirli bir sebebi olmadan tehlikeli durumlarda gsteremez.
2. Tele-alveri, 1. paragrafta belirtilen artlara uygun olacaktr ve buna
ilaveten, hizmet ve mallarn kiralanmas veya satlmasn salamak iin ocuklar
zendirmeyecektir.

Madde 22
1. ye Devletler, yarg yetkileri dahilindeki yaynclarn televizyon yaynlarnda,
ocuklarn fiziksel, zihinsel veya ahlki geliimlerini ciddi ekilde olumsuz
etkileyebilecek programlara, zellikle pornografi veya gereksiz iddet ieren
programlara yer vermemelerini salamak iin uygun nlemleri alrlar.
2. Paragraf 1de alnabilecek nlemler, yaynn yapld blgede bulunan ocuklarn
bu tr yaynlar grmelerine veya duymalarna engel olabilmek iin yayn saatlerinin
belirlenmesi veya teknik aralarn kullanlmas halleri istisnas kaydyla, ocuklarn
fiziksel, zihinsel veya ahlki geliimlerini etkilemesi muhtemel dier programlara da
uygulanabilir.
3. Buna ilaveten, bu tr programlarn ifresiz yaynlanmas haline, ye
Devletler, bu programlardan nce sesli bir uyarnn yaplmasn veya yayn sresince
grsel bir sembolle tanmlanmasn salarlar.

10) AVRUPA PARLAMENTOSU VE AB KONSEY GRSEL

TSEL MEDYA HZMETLER YNERGES
Blm IIa Btn Grsel-itsel Medya Hizmetlerine Uygulanabilecek Hkmler
altnda;

92
Madde 3enin 1.bendinin (e) maddesinde Alkoll iecekler iin yaplan grsel-
iitsel ticari iletiimler, zellikle ocuklar hedef almamal ve bu tr ieceklerin ar
tketimini tevik etmemelidir.;
(g) maddesinde Grsel-iitsel ticari iletiim ocuklarda fiziksel veya ahlaki zarara
neden olmamaldr. Bu nedenle, deneyimsizliklerini veya saflklarn istismar ederek,
ocuklar bir rn veya hizmeti satn alma veya kiralamaya dorudan
ynlendirmemeli; ocuklar, reklam yaplmakta olan rn veya hizmetleri satn
almak iin ebeveynlerini veya bakalarn ikna etmeye dorudan tevik etmemeli;
ocuklarn ebeveynlerine, retmenlerine veya dier kiilere duyduu gveni
istismar etmemeli veya sebepsiz olarak ocuklar tehlikeli durumlarda
gstermemelidir. (6112 sayl yasa 9 (6) () ile uyumlu)

Yine Madde 3enin 2.bendinde ye Devletler ve Komisyon, medya hizmeti

salayclarn besinsel veya fizyolojik etkisi olan, zellikle de ya, yaa dnen
asitler, tuz/sodyum ve eker gibi genel beslenme diyetlerinde ar tketimi tavsiye
edilmeyen gda ve maddeleri ieren yiyecek ve ieceklerin ocuk programlaryla
birlikte veya bu programlarn iinde yerletirilen uygun olmayan grsel-iitsel ticari
iletiimine ilikin mesleki ilkeleri oluturmak zere tevik ederler. (6112 sayl yasa
9(7) ile uyumlu)

BLM IV Televizyon Reklm ve Tele-Alveri ksmnn altnda

11.maddede Televizyon iin yaplan filmler (film serileri, diziler ve belgeseller
hari), sinematografik eserler ve haber programlar, planlanan en az 30 dakikalk her
zaman dilimi iin bir kez reklam ve/veya tele-alverile kesilebilir. ocuk
programlar, planlanan en az 30 dakikalk her zaman dilimi iin, program srelerinin
30 dakikadan daha fazla olmas durumunda, bir kez reklm ve/veya tele-alverilerle
kesilebilir. Dini trenlerin yayn iine hibir ekilde reklam ve tele-alveri yayn
yerletirilemez. (6112 sayl yasa madde 10 (7) ile uyumlu)

Madde 15

93
Alkoll ieceklerin televizyon reklmlar ve tele-alveri grntleri aadaki
kstaslara uygun olacaktr: (a) zel olarak kkleri hedef almayacaklar ya da,
zellikle, bu iecekleri tketen kkleri gstermeyecektir;
BLM VII Son Hkmler altndaki Bu rapor, ocuk programlarna yerletirilen
veya bunlarla birlikte sunulan televizyon reklam hususunu ve zellikle bu
Ynergede yer alan niteliksel ve niceliksel kurallarn arzu edilen koruma seviyesini
karlayp karlamadn da deerlendirecektir.
Reklamlara ilikin hususlarn anlatld 3. blmn 11. maddesinde yer alan
Genel Standartlar balnda 3. fkra ocuklara ynelik veya iinde ocuklarn
kullanld reklmlarda, onlarn yararlarna zarar verecek unsurlar bulunmayacak ve
ocuklarn zel duygular gz nnde tutulacaktr.

Yine 3. blmn 14. maddesinde yer alan Reklamlarn Yerletirilmesi

balnda 5. fkra Hibir dini tren yaynna reklm alnmayacaktr. Haber
bltenleri gncel programlar belgeseller, ocuk programlar ve dini programlar 30
dakikadan daha ksa olduklar takdirde reklamla kesilmeyecektir. Bu tr
programlarn srelerinin 30 dakika veya daha fazla olmas halinde nceki
paragraflardaki hkmler uygulanr eklindedir.

LKELER DZEYNDE DZENLEMELER

lkeler dzeyindeki dzenlemeleri ksaca su baslklar altnda ksaca ele
alabiliriz:141
a) ngiltere
Bu lkede reklam ynetmelii ayr olarak dzenlenmitir ve olduka ayrntl ve
kapsaml olarak hazrlanmtr. Neredeyse akla gelen her konu, paydalarn (yaync,
reklamc, izleyici) anlayaca bir ekilde ele alnmtr.
ocuklarla ilgili alan dzenleyen 7nci blmn alt baslklar u ekildedir:
ALDATICI REKLAM - OCUK
ocuklarn tecrbesizlii,
Gereki olmayan beklentiler,

141
Bora Snmez, Reklamclkla lgili Avrupa Mevzuat ve ocuun Korunmas, Reklamlarn
zleyiciler zerindeki Etkisi Paneli, Ankara, 22-23 Ocak 2004.

94
 rn zellikleri,
Pahal oyuncaklar,
Fiyat.
SATIN ALMA BASKISI
Dorudan tevik,
Adil olmayan bask,
Tantc olarak ocuun kullanlmas,
Dorudan sat
ZARAR VE ACI
Zihinsel zarar,
Psikolojik zarar,
Zorbalk,
Barbarlk,
Cinsellik,
Ac,
Yayn Saati Kstlamalar,
ocuklarn izledii yayn kuanda reklam yasaklanan rn ve hizmetler:
Alkoll iecekler ve likrl ikolatalar,
Prezervatif,
Talih oyunlar,
Kibrit,
la, vitamin veya dier diyet rnleri,
ngilterede herhangi bir kanalda dzenli olarak bir programda yer alan kii veya
dier karakterlerin yer ald reklamlar,
Din inan,
Hijyenik koruma,
Zayflama rnleri, tedavileri, klinikleri,
15 - 18 ya grubu iin yasak film ve videolar.

b) Fransa
Bu lkede dzenlemeler genel itibariyle ICC Esaslar ile AB Ynergesi ve
AK Szlemesi erevesindedir. Ancak bunlardan farkl olarak tele-alveri

95
kuaklarnda ocuk kullanlmasn tamamen yasaklamtr. te yandan bu lkenin
z-denetim kuruluu bir kanala sahiptir (BVP Echoes) ve kurul kararlar bu kanaldan
halka duyurulur.

c) Yunanistan
Bu lkede ocuk programlarnn 5 dakika ncesinde ve sonrasnda reklam
yaynlanamaz. Ayrca oyuncak reklamlarna 07:00-20:00 arasnda izin
verilmemektedir.

d) Belika
Bu lkede de Yunanistanda olduu gibi ocuk programlarnn 5 dakika
ncesinde ve sonrasnda reklam yaynlanamaz. Ayrca ateli silahlar gsteren
oyuncak reklamlar gsterilemez.

e) Finlandiya
Sakz ve ekerleme reklamlarnda di fras resmi bulundurmak mecburiyeti
vardr. Ayrca ocuklar sadece eitim ve salk amal reklamlarda oynayabilirler.

f) Avusturya
ocuklarn reklamlarda yer almas kesinlikle yasaktr.

2.6. HABERLERN OCUKLARIN DNYASINA ETKS

ocukla Rportaj Yaparken Dikkat Edilecek lkeler

ocuklar bamsz bir birey olarak deerlendirilmelidir.
Rportaj iin ocuun doal ortam seilmelidir.
Eer pasifliini koruyacaksa bir refakati bulunabilir. Ayrca Trkiye
Gazetecileri Hak Ve Sorumluluk Bildirgesi Gazetecinin Doru Davran
Kurallarnda da ocuun kiilik ve davranlarn etkilenmesi riskine karn
bu tavsiye edilmektedir.142

142
http://www.tgc.org.tr/bildirge.html, eriim tarihi: 03.07.2010.

96
 Rportajn yaynlanma izninin kendisi ya da ebeveynden istenmesi gereklidir.
ocukla yaplan rportajda ocuk ile ilikinin sayg kurallar iinde
yrtlmesi, gereinden fazla samimi ya da ocuu endie drecek kadar
mesafeli olmamas gereklidir.
ocukla iletiimde sade ve ciddi bir dil kullanlmas gereklidir.
ocuun anlayabilecei ekilde sorular sorulmal, nceden hazrlanabilir,
ynlendirici sorular tercih edilmemeli ve soru sorulurken ocuu endieye
srkleyecek, ocuun zel hayatn tehdit edecek sorular sorulmamaldr. 143

Rza ilikisi de ayrca ocukla yaplan rportajda nemlidir:

ocuk rportaja rza gstermedii takdirde bunun sayg ile karlanmas
gerekmektedir.
ocuun yann ve olgunluunun rza gstermeye yeterlilii llerek 18
yandan byk bir velinin rzasn almak gereklidir.
Ebeveynlerden rza alnmad takdirde; kamu yarar ve ocuun ifade
zgrl hesaba katlabilir ve st dzey bir grevliye sorulabilir. 144
ocuun katlmnn makul olarak beklenebilecek sonular, rnein ocuun
zorbala hedef olma olasl anlatlmaldr.
Rza gsterilmesi iin mali destek nerisi yaplmamaldr.
Okul saatleri iinde okul iinde ekim ya da mlakat yapmak iin okul
mdrnden izin alnmaldr. Hukuki adan, Yerel Eitim Mdrlklerinin
okul saatleri iinde ocuklarn katlaca temsil, konser gibi etkinliklere izin
vermesi gerekir.145

Ayrca ocuklara kar haber ve habercilik iindeki tutumda nemlidir:

Ya, cinsiyet, sakatlk, rk ya da etnik kken, dini inan, sosyal ve ekonomik
stat farkna baklmakszn medya ieriinde ocuklar arasnda ayrmcl
nlemek ve onurlarnn korunmas konusunda gerekli duyarll gstermek
btn medya alanlarnn grevidir.

143
M.Ragp Duran, ocuk ve Medya. Medya ve ocuk Rehberi (Ed.) Yasemin Giritli nceolu,
Nurdan Akner, syf.29-38, Eitim Kitabevi Yaynlar, Konya, 2008, s.35).
144
http://www.bbc.co.uk/turkish/ilkeler/ch9.pdf S.89 eriim tarihi: 18.10.2010.
145
a.g.b. S.91.

97
 Sua karan ocuklarla ilgili sonulardan ok nedenlere odaklanlmaldr.
ocuklara yaratlabilecek olumsuz kalp ve nyarglardan ocuklarn
korunmas ve bunlarn oluumuna yol almamas gereklidir.
ocua ynelik iddet tevik edilmemeli, mazur grlmemeli ve
merulatrlmamaldr. ocuun iddet ve/veya taciz maduru oldu
durumlar haber niteliini aan uzunlukta verilmemelidir.
ocuklarn madur olduu ya da kt hikayelerin aktrleri olduklar
durumlar dnda ocuklarn baar ve mutluluk hikayelerine de yer
verilmelidir.
Bu ekilde ekran nndeki ocuklarn rol modellerinin artrlmas
amalanmaldr.146
Gazetecilik anlamnda haber deeri ok olan bir ocuk istismar haberinde
haberci, bir etik ikilem iinde kalmaktadr. Bir yanda varln devam
ettirmesini salayan Pazar dinamikleri dier yanda ise ocuun salahiyeti
bulunmaktadr.147 Bu tip haberlerde ocua dair tm demografik bilgilerin
ifa edilmesi ocuun sadece bir haber malzemesi olarak kullanldn
gstermektedir. Aksine ocuk, haberi yaplrken de basn tarafndan
korunmaldr.

Ceza Muhakemesi Kanunu148 madde 185 (1)de Sank, onsekiz yan

doldurmam ise duruma kapal yaplr; hkm de kapal durumada aklanr
ifadesine yer verilmektedir. Trkiye Gazetecileri Hak Ve Sorumluluk Bildirgesi
Gazetecinin Doru Davran Kurallarnda da bu husus ayn ekilde tekrar edilmitir.
Ama ocuun damgalanmasnn nlenmesidir. Basnda yer alan sulu ocuk,
su ilemi ocuk ifadelerinin yerine kanunlarla ihtilafa dm ocuk veya
sua karm ocuk ifadelerinin kullanlmas ocuk iin daha faydaldr. Zira
146
Trkiye Gazeteciler Cemiyeti & British Council Trkiye. Medya ve eitlilik Klavuzu- ocuk
www.tgc.org.tr/COCUK-TR-ENG.pdf) ocuklarn kendi yatlaryla ilgili olumsuz haberlerden
yetikinlerle ilgili olumsuz haberlerden daha fazla etkilendii grlmektedir. Ceyda Ilgaz
Bykbaykal, Gven N. Bykbaykal, Trkiyedeki Gazete Haberlerinde ocuk, 2.Uluslararas
ocuk Filmleri Festivali & Kongresi, 4-6 Nisan 2005, s.571-586, S.575.
147
ncilay Cangz, Gazete Haberlerinde ocuklarn Temsili, 2.Uluslararas ocuk Filmleri
Festivali & Kongresi, 4-6 Nisan 2005, s.587-596, S.595.
148
Bkz: Kanun Numaras : 5271
Kabul Tarihi : 4/12/2004
Yaymland R.Gazete : Tarih : 17/12/2004 Say :25673
Yaymland Dstur : Tertip : 5 Cilt : 44 Sayfa:

98
karlatrlan ifadelerle suun ocua atfedilmesi ya da ocuun da ayn zamanda
suun maduru olduu ve ocuklarn masumiyeti vurgulanmaktadr. Bu anlamda
ilkesel olarak ikinci ifadelerin kullanlmas tercih edilmelidir. Haberlerde ocuklarn
sank olarak gsterilmesi fiziksel ve zihinsel geliimini srdren ocuk ve genlerin
kanun tarafndan hedeflenen rehabilitasyonunu salamak bir yana ocuun yeniden
sua karmasna ve psikolojik iddete maruz kalmasna neden olacaktr. Ayrca
HSnin Madde 16.maddesindeki Hibir ocuun zel yaantsna, aile, konut ve
iletiimine keyfi ya da haksz bir biimde mdahale yaplamayaca gibi, onur ve
itibarna da haksz olarak saldrlamaz ifadesiyle de bu tip haberlerden korunma
hakk bulunmaktadr.149

Ayrca Basn Kanununun 21.maddesine uygun olarak sua itilmi ocuklarla

ilgili haber yaparken tecavz, hrszlk, uyuturucu, tiner kullanma, intihar giriimi,
yaralama, ldrme gibi mnferit olaylarn aktarmna dikkat edilmelidir.150
ocuklarn gelecei ve ailelerinin toplumdaki konumu asndan bu tip olaylarda
ayrntya girilmemeli, ocuklarn isimleri dnda ailenin soyad da
bahsedilmemelidir.

ocuk, haber deeri yksek olan bir meta olarak medyada sevindirme, zme,
dndrme arac olarak kullanlmaktadr. Sulu (iddia edilmeden, suu
kesinletirilerek) ocuun lm merulatrlabilmekte ya da tacize uram ergen
kzn cinsellii n plana karlabilmektedir. 151 Aksine, ocuun madur, mahcup
halleri vurgulanmamal ve maduriyeti medya iin smrlecek bir zemin
olmamaldr. iddet ve cinsel istismar maduru ocuklarla ilgili haberlerde
madurlarn kimlikleri gizli tutulmal ve izleme ihtimali olan ocuklar dnlerek

149
Eylem mit Atlgan, ocuk sank ve hkmller, Ed. Blent apl & Hakan Tuncel, Televizyon
Haberciliinde Etik, s.291-303 http://ilef.ankara.edu.tr/etik/wp-content/uploads/cocuk-sanik-ve-
hukumluler.pdf, S.301.
150
Salih Melek, Basn-Yayn Ve Enformasyon Genel Mdrlnn Medya ve Etik Balamnda
nerileri, Medya ve Etik Sempozyumu Frat niversitesi letiim Fakltesi, 07-09 Ekim 2009,
Bildiriler, S.25-32, Elaz, s.28.
151
Nilfer Zengin'in stanbul niversitesi letiim Fakltesi 4. Uluslararas ocuk ve letiim
Kongresi'ne katld sunumu, http://bianet.org/bianet/medya/102468-cocuk-bedeninin-medyada-yer-
alma-bicimleri, Nilfer Zengin'in Sunumu, ocuk Bedeninin Medyada Yer Alma Biimleri. eriim
tarihi: 19.03.2011.

99
sorumlu habercilik yaplmal.152 ntiharlarla ilgili haberlerde genlerin intihara
tevik edilmemesi iin, intiharlarn gzellenmemesi ve nedenselliinin
153
basitletirilmemesi gerekmektedir.

RTKn Televizyon Haberleri zleme Eilimleri Aratrmasnda Haberlerde

Yer Alan Bir Grnt Nedeniyle ocuklarn Olumsuz Etkilendiine ahit Oldunuz
mu? sorusuna % 21.2 orannda evet, % 34 orannda arada bir eklinde cevaplar
verilmitir. Toplamda % 55.2 orannda olumsuz etki dorulanmaktadr. ocuklarn
haber grntlerinden olumsuz biimde etkilendiine ve bunu lk atma,
korktuunu ifade etme veya utanma eklindeki davranlar ile ortaya koyduuna
ahit olduunu ifade etmitir.154

Tablo 2.6. Haberlerde Yer Alan Bir Grnt Nedeniyle ocuklarn Olumsuz
Etkilendiine ahit Olma Durumu
ocuk zerindeki
Say %
Olumsuzluklarn Gzlenmesi
Evet, Birok Kez 759 21.2
Bu Tr Etkilerine ahit Oldum

Arada Bir Bu Tr Etkilerine ahit 1.215 34.0

Oluyorum

Hayr, Hi ahit Olmadm 1.089 30.5

Cevapsz 504 14.1

TOPLAM 3.573 100.0

152
Gknur AVDAR, Kamu Hizmeti Yayncl ve Etik, Medya ve Etik Sempozyumu Frat
niversitesi letiim Fakltesi, 07-09 Ekim 2009, s.163-174, Bildiriler, Elaz, s.169.
153
Bengi Semerci, Ergen Ruh sal: Aileler ve Ergenler iin, Alfa Yaynlar, stanbul. 2007, s.185.
154
Rtk Televizyon Haberleri zleme Eilimleri Aratrmas, Radyo ve Televizyon st Kurulu
Kamuoyu, Yayn Aratrmalar ve lme Dairesi Bakanl ubat 2007, s.21

100
 Grafik 2.1. Haberlerde Yer Alan Bir Grnt Nedeniyle ocuklarn Olumsuz
Etkilendiine ahit Olma Durumu
155

30,5 14,1
21,3

34,1

Cevapsz
Evet, birok kez bu tr olumsuz etkilerine ahit oldum
Arada bir de olsa ahit oldum
Hayr, hemen hi ahit olmadm

ocuk Mahkemelerin Ynetimi hakknda Birlemi Milletler Asgari Standart

Kurallar/Beijing Kurallarnda yarglamann her aamasnda kn afie
olmamas yahut damgalanmamas gibi, bu zararlara yol aacak durumlarn ortadan
kaldrlmas iin gizlilie azami zen gsterilmesi belirtilmektedir.156 Medyadaki
yaynlarda maduriyete uram ocuklarn zaman zaman isimlerine yer verilmekte;
zaman zaman isimleri ve yzleri gizlense de aileleri, arkadalar, yaadklar ortamlar
ifa edilerek istismar edilmektedir. Son olarak medyann gndemine Mnevver
Karabulut Cinayeti olarak geen olayda sann 18 yandan kk olmas gz
nne alnmayarak hem ocuk adna masumiyet karinesi ilkesi inenmi hem de
tm kimliiyle basna yansyarak madur edilmitir.

ocuklarn, haberciler iin ilgi ekici metalara dnmesi ile yaynlarda,

zellikle haber yaynlarnda ocuk hakknda sorumsuz ve etik ilkelerin uzanda

155
A.g.e., s.74.
156
Akn Yaar Topuzolu, Medya ve ocuk Haklar: Yazl ve Grsel Medyann ocuklarla lgili
Yaynlarda Uymas Gereken Yasal Dzenlemeler, I. stanbul ocuk Kurultay Bildiriler Kitab,
stanbul ocuk Vakf Yaynlar, s.76-85, 2000, s.78.

101
yayn yapld gzlenmektedir. Habercilerin konuyu istismar etmemeye dikkat
157
etmesi gerekmektedir.

Akkor ve Ertrk, zellikle haberlerin ocuklar zerindeki etkilerini temel

alarak, ebeveynlere u nerilerde bulunmaktadrlar.158

ocuklar stres verici haberlerden aileleri araclyla korunmaldr.

Haberlerin ocuklar izlerken onlara anlatlmas ve aklanmas gerekmektedir.

Yetikinlerin haberle ilgili yorumlar ocuklarda kayg uyandrc olmamaldr.

zlemesi uygun olmayan haberlerde ocuun baka odaya alnmas ya da baka bir
ekilde izlememesi salanmaldr.

ocuu kayglandracak haberlerin ocua anlatlmas gerekmektedir.

ocua sorular sorarak, izledikleri karsndaki dnceleri belirlenmelidir.

2.7. OCUKLARI TELEVZYONUN OLUMSUZ ETKLERNDEN

KORUMA YOLLARI

2.7.1. Akll aretler Vastasyla ocuklarn Korunmas

Akll aretler, ilk olarak Fransa Grsel-itsel st Kurulunda (CSA)

balam bir uygulama olup dier Avrupa lkelerine de yaylmtr. Trkiyede
Akll aretler Uygulamas, MATRA (Katlm ncesi Projeler Program)
bnyesindeki bir fonla NICAM (Hollanda Grsel-itsel Medyann Snflandrlmas
Enstits)nn kulland Kijkwiser isimli snflandrma sistemi yntemiyle

157
Glbu EROL, Medya ve Etik: nternet Haberciliinde Nesnellik, Etik lkelerin erii,
Uygulamadaki Sorunlar ve Televizyon Habercilii le Karlatrlmas, Medya ve Etik Sempozyumu
Frat niversitesi letiim Fakltesi, 07-09 Ekim 2009, Bildiriler, Elaz, s.33-48, s.44.
158
Yldz Dilek Ertrk & Ayen Akkor Gl, ocuunuzu Televizyona Teslim Etmeyin, Nobel Yayn
Datm,Ankara, 2006, sayfa 193.

102
kurgulanmtr. Akll iaretler, izleyiciye zellikle korunmaya muhta kesimleri
(ocuklar ve genler) korumak amacyla yayncnn bilgi vermesini salayan bir
zdenetim mekanizmasdr.

Akll aretlerin; Grsel kon Kullanm, Saat ayarlamas, Sesli uyar

Kullanm ve Ebeveyn Kontrol gibi yntemleri olmakla beraber Trkiyede Grsel
kon Kullanm yerleiktir.

Akll aretler Sistemi ierik ve ya grubu bakmndan uygulanmaktadr.

erie ynelik semboller "iddet", "cinsellik" ve "olumsuz rnek olabilecek
davranlar"; ya gruplarna ynelik semboller "genel izleyici", "7 ya ve zeri", "13
ya ve zeri" ve "18 ya ve zeri" eklinde toplam 7 sembolden olumaktadr.
Olumsuz rnek olabilecek davranlar; kt dil kullanm, rk-din ve cinsiyet
ayrm, kumar, alkol ve madde bamllna zendirme, intihar vb. olarak
dnlebilir.

ekil 2.2. Akll aretler

Akll aretler, Televizyon yaynclyla ilgili ye Devletlerdeki kanun,

ynetmelik veya idari kurallarda yer alan belirli hkmlerin koordinasyonu
konusundaki 89/552/EEC sayl Konsey Direktifine deiiklik getiren 30 Haziran
1997 tarih ve 97/36/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Ynergesi (Snr
Tanmayan Televizyon Direktifi)nin nda Kklerin Korunmasna likin
Snflandrma Sistemi Hakknda Ynetmelikin hayata geirilmesi gerekmektedir.

103
 Ynergenin Blm V Kklerin ve kamu dzeninin korunmas Madde
22/3te yer alan hkmle yaynclarn televizyon yaynlarnda, ocuklarn fiziksel,
zihinsel veya ahlaki geliimlerini ciddi ekilde olumsuz etkileyebilecek programlara,
zellikle pornografi veya gereksiz iddet ieren programlarn ifresiz yaynlanmas
halinde, ye Devletler, bu programlardan nce sesli bir uyarnn yaplmasn veya
tm yayn sresince grsel bir sembolle tanmlanmasn salarlar denmektedir. 159

Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal

Program /24 Temmuz 2003/ 25178 Mkerrer Sayl Resmi Gazetede yaynlanan
2004 I.eyrekte Kklerin korunmas iin televizyon programlarna snflandrma
sistemi yrrle gireceinden bahsedilmitir.

Trkiye'nin AB Mktesebatna Uyum Program (2007-2013) Raporunda da

II. 2008 Ylnda karlmas ngrlen kincil Dzenlemeler bal altnda
10.Faslda Akll aretlere yer verilmitir.

3984 sayl yasaya bal ynetmelik- 17 Nisan 2003 tarihinde Resmi

Gazetede yaynlanarak yrrle giren Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Esas ve
Usulleri Hakknda Ynetmelikte de Koruyucu Simge Sistemi 41. Maddede yer
almtr. Akll aretler 23 Nisan 2006da uygulanmaya balanmtr.

Koruyucu Simge Sistemi

Madde 41 Korumal saatlerde yaynlanacak ocuk programlar ve izgi filmler,
sinema ve televizyon filmleri ve diziler iin, birbirinden farkl zihinsel, duygusal ve
sosyal geliim zeliklerine sahip olan izleyici/dinleyici kitlesi ve aileler Koruyucu
Simge Sistemi kullanlarak, belirli ya gruplar iin tanmlanm simgelerle
sesli/yazl olarak bilgilendirilir. Bu Ynetmelikteki tanma uygun koruyucu simge
sistemi ile ilgili aklayc ve yol gsterici uygulama rehberleri st Kurul tarafndan
yaynlanr. Koruyucu Simge Sistemi ile ilgili uygulamalarda bu rehber hkmleri

159
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=63c2d050-4661-4553-bae1-
42274bb8780c eriim tarihi: 03.02.2011.

104
esas alnr ve yaynlarn bu esaslara uygunluu deerlendirilerek kamuoyuna
duyurulur.160

6112 SAYILI RTK YASASI

ALTINCI BLM
zel Medya Hizmet Salayc Kurulular
Koruyucu sembol sistemi
MADDE 24- (1) Medya hizmet salayclar, koruyucu sembol sistemi kullanarak,
izleyicileri program hizmetlerinin ierii hakknda sesli veya yazl olarak
bilgilendirir.
(2) Koruyucu sembol sistemi ile ilgili usl ve esaslar st Kurulca belirlenir.
(3) Bu madde Trkiye Radyo-Televizyon Kurumu hakknda da uygulanr.161
Madde ile koruyucu sembol sistemi dzenlenmektedir. Yayn hizmetlerinin zararl
etkilerinden en ok etkilenen izleyici kesimin ocuk ve gen izleyiciler olduu
bilinmektedir. Bu erevede, ocuk ve genlerin televizyon yaynlarnn zararl
etkilerinden korunmalar amacyla gelitirilecek olan koruyucu sembol sisteminin,
programlarn yaynlanmasnda kullanlmas salanmaktadr.

Yaync kurulularn ocuklar ve genleri televizyonun olas zararl

etkilerinden koruma sorumluluuna ilerlik kazandran bir zdenetim mekanizmas
olan koruyucu sembol sistemi, televizyon programlarnn hangi ya grubuna uygun
olduu ve programda yer alan zararl ierik konusunda izleyiciye bilgi verecek,
belirli ya gruplarn olumsuz etkileyecei dnlen ierie sahip yapmlarn yayn
saatleri bu dorultuda dzenlenecektir.

Yeni yasayla beraber Akll aretler uygulamas yasal zorunluluk halini

almtr. Televizyon ekran eklindeki bir gzbebei ekliyle sistemin logosu olan

160
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=c0962d2a-0248-4fd1-8755-
593949538046, eriim tarihi: 03.02.2011.
161
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5a3cac1e-b6d9-4b23-bc7a-
8dcd671fceba, eriim tarihi: 03.02.2011.

105
TELE, ocuklarla RTK arasndaki iletiim kprsn oluturmaktadr. Yaynclar
tarafndan kullanlan Akll aretler, RTK'n gelitirdii sistemle programlar
nceden izleyip, elektronik ortamda kodlama formunu doldurmaktadrlar. Bu ilem
sonucunda sistem tarafndan verilen ya ve ierik sembolleri programn banda 5
saniye sreyle ekrann tmnde (tam ekran) ve her kesintiden sonra da 15 saniye
sreyle ekrann sa st kesinde olacak ekilde yaynlanmaktadr. 13+ sembol
tayan programlar 21:30'dan sonra, 18+ sembol tayan programlar saat
23:00'den sonra yaynlanmaktadr. Bu tr programlarn tantm duyurularnda,
iddet/korku, cinsellik v.b. ieren grntler kullanlmamakta ve bu duyurular saat
21:30'dan sonra yaplmaktadr.

106
Tablo 2.7. Avrupada kullanlan koruma sistemleri de aadaki tabloda
belirtilmitir.162

Amerikada sembol sisteminde TV-Y: tm ocuklar (2-6 ya aras), TV-Y7: 7

ya ve zeri ocuklar, TV-G: btn ocuklara uygun saylabilir (General). TV-PG:
kk ocuklara uygun olmayan materyal ierir, TV-14: 14 ya alt ocuklara uygun

162
Ayen Akkor Gl, Saysal Ortamda Zararl Televizyon Yaynlardan ocuklarn Korunmas
zerine Avrupa Birlii almalar, Kocaeli niversitesi letiim Fakltesi Aratrma Dergisi, 49-
74, s.54, bahar 2002, say 1, Kocaeli.

107
deildir, TV-MA: 17 ya alt ocuklara uygun deildir (Mature audience only). PG
iareti, Parental Guidance (Ebeveyn eliinde) izleme anlam tamaktadr. Bunun
dnda V: Violence (iddet), FV: Fantasy Violence (fantezi iddet), S: Sexually
explicit or suggestive content (cinsel bakmdan ak veya cinsellik artran ierik),
L: Coarse language (uygunsuz dil), D: Sexually suggestive dialogue (cinsel ierikli
konuma) sembolleri bulunmaktadr.

RTKn yapt aratrmada da % 85.6s Uygulamay olumlu

buluyorum; % 7.2sinin ise Yayn kurulular tarafndan uygulamaya yeterince
uyulmadn dnyorum ifadelerine katld bulgulanmtr. 163

2.7.2. ocuklara Ynelik Televizyonda Korumal Saatler Uygulamas

Akll aretler sisteminde bahsi geen ve yeni 6112 yasa ile zorunluluk halini
alan programlarn ya ve ierik ocuklarn esenliine zarar vermemesi amacyla
snflandrlmasna yardmc bir baka sistem de Korumal Saatler sistemidir.
Korumal saat uygulamasyla, ocuk ve genlerin fiziksel, zihinsel veya ahlak
geliimine zarar verebilecek programlarn, ocuklarn izleyebilecei saatlerde
yaynda olmasnn engellenmesi amalanmaktadr. Bu korumal saatlerde, yaynlar
ocuklar dnlerek hazrlanmaldr; aksi halde ihlal oluturmaktadr. Korumal
Saatler, mlga 3984 sayl yasaya bal 2003 tarihli Radyo ve Televizyon
Yaynlarnn Esas ve Usulleri Hakknda Ynetmelikte; kanunda belirtilen zararl
program ieriklerinden korunmas gereken izleyici kitlenin (ocuklar/genler),
yaynlar izleme/dinleme saatleri olarak tarif edilmitir.

Konuya ilikin hukuki dzenlemelere bakldnda ilk olarak AB Grsel

itsel Medya Hizmetleri Ynergesi bulunmaktadr. Kklerin Korunmas bal
altnda kklerin ve kamu dzeninin korunmasn hedefleyen 22nci maddenin
birinci bendi; kklerin fiziksel, zihinsel ve ahlaki geliimlerine ciddi bir ekilde
zarar veren pornografik ve lsz iddet ieren programlarn yaynlanmas
163
RTK Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas 2 2009 S.153.

108
kesinlikle yasaktr. kinci bendinde ise, kklerin geliimine zararl olabilecek
programlarn, korumal saatler veya baka teknik nlemler vastasyla (v-chip,
ifreleme vb) ocuklar tarafndan izlenmemesini salamak hkmn getirmektedir.
Ayn maddenin 3nc bendi de bu tr programlarn ifresiz yaynlanmas halinde
grsel/iitsel sembollerle tanmlanmasn ngrmektedir.164

Avrupa Snr tesi Televizyon Szlemesi Madde 7, 2. fkrada

TV yaynlarnn kklerin fiziksel, zihinsel ya da ahlaki geliimine ciddi ekilde

zarar vermesi muhtemel, zellikle pornografi ya da nedensiz iddeti konu alan
programlar iermemesini temin edeceklerdir. Bu hkm, yayn saatini semek
suretiyle ya da baka bir teknik arala, iletim alan iinde yer alan kklerin normal
olarak bu tr yaynlar duymamasnn ya da grmemesinin temin olunmu olmas
hali dnda olmak zere, kklerin fiziksel, ruhi ya da ahlaki geliimine zarar
vermesi muhtemel dier televizyon programlarna uygulanacaktr.

Kklerin fiziksel, ruhi ya da ahlaki geliimine ciddi ekilde zarar vermesi

muhtemel, talep halinde sunulan hizmetler sadece, kklerin bu tr talep halinde
sunulan hizmeti normal olarak duymamasn ya da grmemesini temin edecek
ekilde sunulacaktr eklinde bahsedilerek yukardaki hkmleri destekler
niteliktedir.165

Mlga 3984 sayl yasa, Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Esas ve Usulleri

Hakknda Ynetmelik 5(t) maddesinde Tr ve ierik gerei, cinselliin yer ald
yapmlar, genlerin ve ocuklarn zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlaki geliimini
korumak amacyla sesli/yazl uyarlar yaplarak, saat 23:00 ile 05:00 arasnda
yaynlanmal denmektedir. Bu tr programlarn tantm duyurularnda,

164
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=8091200b-2ec4-4089-9042-
fd1b84ba1172 eriim tarihi: 13.10.2011.
165
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=62243dd9-7625-4356-9eea-
e74ea5738e48 eriim tarihi: 13.10.2011.

109
iddet/korku, cinsellik v.b. ieren grntler kullanlmamal ve bu duyurular saat
21:30dan sonra yaplmaldr.

6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri

Hakknda Kanunun nc Blm Yayn Hizmeti lkeleri altnda 8/2 maddesi ile
bu uygulama bir yayn ilkesi haline gelmi ve Avrupa Snr tesi Televizyon
Szlemesinin 7. maddesine uyum salanmtr. Bu maddede;

MADDE 8

(2) Radyo ve televizyon yayn hizmetlerinde, ocuk ve genlerin fiziksel, zihinsel

veya ahlak geliimine zarar verebilecek trde ierik tayan programlar bunlarn
izleyebilecei zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanlmadan
yaynlanamaz. denilmektedir.

Sonu olarak, Korumal Saatler uygulamas, ocuklarn televizyon

yaynlarnn zararl etkilerinden korunmalarn amalayan ve Akll aretler
sistemiyle beraber 6112 sayl yasada zorunluluk halini alm bir uygulamadr. Bu
amala, ocuklarn izleyebilecei saat dilimlerinde ocuklarn zararl ierie maruz
kalmamas ve bu ierikteki yaynlara ocuklarn takip etmeyecei saatlerde yer
verilmesi gerekmektedir. Korumal Saatlerin bitiini hatrlatan yi Uykular
ocuklar projesi de korumal saatler dahilinde yaplan yaynlarn sona ereceini ve
ocuklarn zihinsel geliimine salkl uykunun faydasn vurgulamaktadr.

2.7.3. ocuklara Ynelik Tematik Kanallar

Trkiyede ocuklarn yetikin programlar izlemeye meyilli olduu

dnlmektedir; bunun sebebi de ocuk televizyonun daha az izleniyor olmasdr.
Ebeveynlerin ocuklarna uygun program bulabilmesi ve yaynclarn ya gruplarna,
ocuklarn beenilerine, ocuklarn bilisel geliimlerine ve soyut ve somut geliim

110
dzeylerine dikkat etmesi gerekmektedir.166 Ayrca onlarn empatik, sorgulayc ve
kltrel yanlarn gelitirmesi gerekmektedir.

ocuklarn okul ve uyku dnda kalan vakitlerinin ounu televizyon

karsnda geirdikleri dnldnde ocuk televizyonlarnn ocuklarn yetikin
dnyasnda kaybolmamas iin gereklilii anlalabilir.167 Ancak ocuk kanallarna
da ocuklarn geliimine olumsuz herhangi unsur barndrmayacak diye baklmamas
faydaldr; yine ebeveynlerin ocuklarla bu yaynlar takip etmeleri gerekmektedir. 168
ocuk programlar, program trleri arasnda %11,2 dzeyde izlendii RTKn
yapt aratrmayla gsterilse dahi bu ocuklarn televizyon izleme younluunu
gstermemektedir;169 ocuklarn yetikinlerle beraber tm programlar takip ettii
grlmektedir.

TRTnin ocuk kanalnn yayna balamasyla ocuk ve gen izleyici

segmentinin yetikinlerle ayn algland dnlmektedir.170 Ayrca TRTdeki ilk
ocuk programlarndan biri de Atalay Yrkolunun hazrlad Ahmetin
Gnldr. ocukluk ve ergenlik dnemi kendi iinde byk farkllklar ieren
dnemlerdir. ocuklar farkl ya gruplarnda farkl geliimler gsterdikleri iin
onlarn farkl dnemlerdeki zihinsel geliimine uygun eitli programlarn
hazrlanmas gerekmektedir. Televizyonun ocuklarn okula hazrlk ve akademik
becerilerine olumlu etkileri olduu ile ilgili almalarda ocuklar iin zel
hazrlanm eitici televizyon programlarnn onlara yeni kelimeler ve kavramlar
retmede ve okula hazrlamada ok etkili olduu sonucu ortaya kmtr. 171

166
stn Dkmen, Ekran nndeki ocuk, Ekran Arkasndaki Byk, ocuk ve Genlik Ruh
Sal Dergisi, 16 (1), Prof. Dr. Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar
altay, 2009, s.59.
167
Hlya Alp, ocuk Politikalar ve Medya, ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi: 16, 1, Prof. Dr.
Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 2009, s.60.
168
Yldz Dilek Ertrk ve Ayen Akkor Gl, ocuunuzu televizyona teslim etmeyin, Nobel Yayn
Datm, Ankara, 2006, s.45.
169
RTK Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas, 2006
170
Blent apl, Ekran nndeki ocuk, ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi: 16 (1), Prof. Dr.
Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 2009, s.61.
171
JC Wright, AC Huston, KC Murphy, St Peters M, Pion M, Scantlin R, Kotler J., The Relation of
Early Television Viewing to School Readiness and Vocabulary of Children from Low-Income
Families: The Early Window Project, Child Development, Sep-Oct; Say:72, No:5, 2001, s. 1347-67.

111
 cel ocuk nfusunun artmas ve ocuklarn tek elencesinin televizyon olduu
gereine ramen ocuklar iin hazrlanm ocuk programlarnn saysnn
dtn sylemektedir.172 Baka bir taraftan da bu eksik ocuk programlar
hazrlayan tematik kanallarla kapatlmaktadr.

2.7.4. Medya Okuryazarl

Televizyonun kitlelere en ok ulaan iletiim arac olarak elendirme

amacnn dnda bilgilendirme maksadnn da ortaya kmas, alc (receptor) olan
kitlenin daha farknda, daha alglar renmeye ynelmi olmasn gerektir. Setii
programlarda, mzikte kendisine katkda bulunacak bir ara bulmasdr.

2006/17 sayl Babakanlk Genelgesi gerei ocuklarn ve genlerin

televizyonun olumsuz etkilerine kar korunmalar amacyla, Radyo ve Televizyon
st Kurulu ile Milli Eitim Bakanl ve Talim Terbiye Kurulunun ibirlii
sonucunda gelitirilen Medya Okuryazarl Projesi kapsamnda 2006-2007 retim
ylnda 5 pilot ildeki 5 ilkretim okulunda baaryla semeli medya okuryazarl
dersi uygulanmtr. 2007-2008 retim ylndan itibaren ise Trkiye genelindeki
tm ilkretim okullarnda uygulanmaya balanmtr. Medya okuryazarl dersi
kapsamnda, kitle iletiim aralarnn ilevleri, amalar, nemi, medya
okuryazarlnn anlam, televizyon yayncl ve program trleri, televizyonun
etkileri, televizyon izleme alkanlklar, program analizleri, akll iaretler, radyonun
ilevi ve etkileri, gazete, dergi haberleri, internet kullanm konular ilenmektedir.
Ama ocuklar medyadan karmak deil; onlarn bilinli ve ayrt etme becerisi olan
bireyler olabilmeleridir.

172
Nilfer cel, TV ocuk Programlarnda Biim, erik, lev ve 5-14 Yan Program Seimi
zerine, .. letiim Fakltesi Dergisi, 2004, s.372-373, stanbul, S.372.

112
 Center for Media Literacyye (Medya Okuryazarl Merkezi) gre medya
okuryazarl, her yata yurttan, hayat boyu renmesi ve uygulamas gereken yedi
aamal bir renim srecidir. Bu aamalar unlardr;
1) Televizyonun karsnda geirilen zamann farknda olmak
2) Eletirel izlemenin zel becerilerini renmek
3) Kitle medyasnn sosyal, ekonomik ve politik incelemesi yardmyla
kresel ekonomiyi nasl srdrdn anlamak,173
4) Medyay doru okuyarak yaad evreye ve lkesine duyarl,
yaadklarn akl szgecinden geirebilmek,
5) Televizyon, video, sinema, reklamlar, internet gibi ortamlardaki
mesajlara ulaarak bunlar zmleme, deerlendirme ve iletme
yetenei kazanmak,
6) Yazl, grsel, iitsel medyaya kar eletirel bak as kazanmak,
7) Toplumsal yaama daha etkin katlma yetisi oluturmaktr.174

Radyo ve Televizyon st Kurulu ve medyadan sorumlu Devlet Bakanlnn

2003te dzenledii letiim urasnda Toplumsal ve bireysel eitim ve kltre
katk salayacak, ruh saln zedelemeyecek bir yaklamla ve zellikle ocuklarn
zararl yaynlardan korunmas iin ABne uyumlu almalarn balatlmas ve ilk ve
orta retim ders programlarna, ocuklar ve genlerin bilinlendirilmesini
salayacak medya okuryazarl dersi nerilmitir diye bahsedilerek medya
okuryazarl dersinin n almtr.175 Medya okuryazarlnn bir felsefe ve
eletirel dnce biimi olarak verilmesi gerekmektedir.176 Bu sayede, medya okur
yazarl sadece okulda yanstlan klasik metinler ve bunlarn zerine objektif
dnme teknik eitimi olmaktan karak okulda kullanlmayan hatta ilgi alanna

173
Center for Media Literacy aktaran Trkiyede Medya Okuryazarl Projesi zerine Bir
Deerlendirme, Defne zonur lolu, Deniz zalpman Marmara letiim Dergisi, Temmuz 2009
Say 15. s. 195-212.
174
http://bote.hacettepe.edu.tr/BTO40108/upload/unite_3.pdf s.37-45 eriim tarihi: 03.06.2010.
175
letiim uras, RTK Yayn, 20-21 ubat 2003, 2003; 613.
176
Yasemin Giritli-nceolu, letiim almalarnda Yeni Bir Alan: Medya Okuryazarl, I.Medya
Okuryazarl Konferans, 23-25 Mays 2005, stanbul, Bildiri zetleri, 15-16, s.15.

113
alnmak istenmeyen materyalin de gnlk hayatn iinde yerlemesi ve zihinde baka
bir oda olarak yer almas salanabilir.177

Kitle iletiim aralarnn hayatmzdaki yeri arttka ocuklarn onlara ilgisi

bir yana, onlarla beraber yaama oran artmaktadr. ocuklarn medya aralarnn
gsterilenin tesindekini anlamas, yorumlamas; toplumsal geliimin nemli
basamaklarndan olacaktr. Zira, medyann karsnda sadece onun verdiklerini
deil; daha fazlasn da yorumlayabilmelidir.

UNESCO Medya Eitimi Bildirgesi 22 Ocak 1982 Almanya

Medya kullanclar arasnda eletirelliin gelimesini salayacak, bilgi beceri ve
tutumlar gelitirebilmek amacyla, okul ncesinden niversite dzlemine ve yetikin
eitimine kadar, etrafl medya eitim modellerini balatmak ve desteklemek. deal
olarak bu programlar medya retimlerinin analizini, yaratc ifade aralar olarak
medyann kullanlmasn ve medya kanallarnn etkili kullanmn ve katlmn ierir.
Bilgilerini ve medyaya dair kavraylarn arttrmak iin reticilere ynelik eitim
programlar dzenlemek; uygun retme yntemleriyle onlar donatmak.
Medya eitimi yararna psikoloji, sosyoloji ve iletiim bilimleri alanlarnda
aratrma ve gelitirme etkinliklerini zendirmek.
UNESCO tarafndan da ngrlen ve kararlatrlan medya eitiminde Uluslararas
ibirliini zendirmeyi hedefleyen eylemleri desteklemek ve glendirmektir. 178

Eletirel medya okuryazarln aadaki maddeler tanmlamaktadr:

2. Tm medya mesajlar kurgudur, dolaysyla gerei ina eder.
3. Medya mesajlar kendi kurallar olan yaratc bir dil kullanlarak oluturulur.
4. Bireyler ayn medya mesajlarn farkl deerlendirir.
5. Medyann ilitirilmi deerleri ve bak alar vardr.
6. Medya para ve g kazanmak iin kurulmutur.179

177
Karen Orr Vered, 2008, Children and Media Outside the Home: Playing and Learning in After-
School Care, Palgrave Macmillan, New York.
178
Yasemin nceolu, "Medyay Doru Okumak", Medya Okuryazarl (Ed:) Nuray Trkolu ve
Melda Cihan imek, Kalemus Yaynlar,stanbul,2007.

114
 7. Duygusal etki oluturmak iin zel teknikler kullanlmaktadr.
8. Medyann kimin yararna olduu ve kimi neden dlad sorular nemlidir.
9. Medyaya kar edilgen deil; aktif olmak medyann kurban olmamann
gereidir.180

Aklc ve denetimli bir medyann yaygnlk kazanmas iin ocuklarn medya

okuryazar olmas ve kendilerine sunulacak medya rnnn kaliteli olmasnn
salamalar gerekmektedir.181 nk medya; anne-baba, retmen ya da evrenin
yerine ba kaynak olmaktadrlar.

Medya okuryazarl bir bilinlendirme ve medya ortamna zdenetim

getirme yeniliidir. Bu projedeki ama, bireyin medyann negatif etkilerine kar
direnli olmasnn salanmas ve medya kurulularnn kitleden gelen tepkilerle
zdenetim uygulamasdr. Gerek dnya ile medya arasndaki kurgulanm dnyann
etkilerini azaltarak medyaya izleyicinin k tutma yeteneidir. Baka bir anlamda,
medyann izleyiciler, toplum tarafndan ynlendirilme becerisidir. Medya iletilerine
ulaabilme ve bu iletileri kendi algsnda test edebilecek yeteneklerin renilmesi,
gelitirilmesini salar. Medyann sadece hazmedilmeye hazrlanm mesajlarnn
aktardndan farkl olan ham hali, kodlan ve kodlanma nedenlerini anlamak
medyann satr aras yazlarn okumak demektir. Amerika, Kanada, Avustralya ve
ngiltere Medya Okuryazarlnn ilk uyguland lkelerdir.182

Medya okuryazarl dersi ile ilgili olarak derslerde reticilii savunan gre
gre, dersin ilenmesinde u evreler geilmelidir:
Medyayla retim: medyann analiz etme, deerlendirme ve iletiime
gemesi iin ara olarak kullanlmas

179
Kellner ve Share, 2005: 374 aktaran Trkiyede Medya Okuryazarl Projesi zerine Bir
Deerlendirme, Defne zonur lolu, Deniz zalpman Marmara letiim Dergisi, Temmuz 2009
Say 15. s. 195-212.
180
Avrupa Medya Okuryazarl Merkezi (European Centre for Media Literacy)
http://ecml.pc.unicatt.it/english/index.html eriim tarihi: 12.06.2010.
181
Aysu Duyan amurdan, Grsel Medyann ocuk Salna Etkileri, Srekli Tp Eitimi Dergisi,
16,2, S.25-30, 2007, S.26.
182
http://bote.hacettepe.edu.tr/BTO40108/upload/unite_3.pdf s.37-45, eriim tarihi: 03.06.2010.

115
 Medya hakknda retim: medya tarihi, yapc-zmleyici (constructivist-
deconstructivist) yaklamlar ve medyann satr aralarnn okunmas
Medya retimi: teknoloji, bilgisayar ve gazete materyalleriyle eitli
medya rn oluturmaktr.183

Medya okuryazarlnn varl iin eitli sebepler ne srlmektedir:

1. Medyann tketiminin ok olmas ve medya tketiminin bir alkanlk
halini almas,
2. Modern medyann ideolojik ilevinin nemi,
3. Medyann demokrasiye etkisi,
4. Medyann bilgi datmndaki nemi,
5. Yetien yeni neslin teknolojiye yatknldr. 184

Avrupa Konseyi Snrtesi Grsel-itsel Medya Hizmetleri Taslak

Szlemesine gre kklerin korunmas ve medya okuryazarlnn esas maddeler
olduunu onaylamaktadr.185

The Family Online Safety Institutea gre ancak genel anlamda bir
sorumluluk ann yaylmasyla medya okuryazarl baarlabilir; bu ocuklarn
akll tercihler yapmalarn salayacaktr. Genlerin ve ocuklarn saysal ve medya
okuryazarlna sahip olmamas onlar teknolojinin kt kullanmlarna kar zarar
grebilir klmaktadr.186

Avrupa Konseyi raporlarnda ocuklarn yanl bilgilerle akna dnme

ihtimalinin yerine dengeli dnce gelitirebilen bireylerin varl nemsenmektedir.

183
Hobbs 1994ten aktaran Adnan ALTUN, Trkiyede Medya Okuryazarl, lkretmen Eitimci
Dergisi, 2008.
184
Masterman, Len, Teaching the Media, Routledge, London, 1985, s. 49.
185
(S.2 http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/t-tt/T-
TT_2009_13FIN_en%20Provisional%20agreemt%20on%20draft%20amendts%20to%20ECTT+prea
mble.pdf, eriim tarihi:14.06.2010.
186
Broadband Responsibility: A Blueprint for Safe & Responsible Online Use Family online safety
institute 1-14. http://www.fosi.org/images/stories/resources/fosi-brac-book-electronic-version.pdf S.4.
eriim tarihi: 03.12.2010.

116
Medya mesajlar karsnda genlerin metinlerin nasl oluturulduunu anlama
eitimini devletin vermesi gereklidir.187

3.Avrupa Konseyi Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesi (Varova 2005)nde

de ocuklarn bilgi toplumda medya okuryazarl ve zararl ierie kar korunmas
yer almaktadr.

2005 Bakanlar Komitesi Deklarasyonunda u maddeler karara

balanmtr:
- ye devletler, ocuklar yeni medya ve iletiim evresine alkn, yetkin olmasn
salamldr ve bilgi okuryazarl ocuklarn erken dnemden hayatlarnn bir paras
haline gelmesini salamaldr.
- ye devletler, ocuklarn yeni bilgi ve iletiim evresinde ocuklarn bilgiyi
yaratabilecek, retebilecek ve databilecek yeterli beceriye sahip olmalarn; ancak
bunu yaparken bakalarnn temel hak ve zgrlklerine saygl, kendi haklarn
yaamaya meyilli ve ifade ve bilgi zgrlnn zel yaam hakk ile dengeli
olmasn salamaldr.
- ye devletler, ocuklarn yeni bilgi ve iletiim evresindeki zararl ierik (iddet,
ziddet, porno, ayrmclk ve rklk) ve zararl davranlar (kk drlme,
zorbalk, taciz veya takip etmek) anlama ve baa kma becerilerinin gelimesini ve
zgven, iyi olma ve bakalarna sayg gelitirmelerini salamaldr.

- tm yukardaki maddelerin yerine gelebilmesi iinse ye devletler,

* Eitimcilerin zararl ierii fark etme ve sorumlu tepki vermelerini salayacak
pedagojik malzeme ve retim aralarn,
* ocuklarn zararl ierie kar korunmas ve maruz kalmalarnn azaltlmasn
salayacak eitimcilerin farkndaln artrmak, bilgilendirmek, eitmek amacyla
stratejilerin,
* ocuklarn bilgi ve iletiim servis ve teknolojilerini kullanmyla ilgili kamu ve
zel sektr aktrlerinin asistanlyla ocuklarn deiik geliim evrelerinde davran
ve motivasyonlarn aratran programlar gelitirmesidir.
187
K. Oya Paker, ocuk Temsilleri ve Medya Okuryazarl Eitimi, s.129-155, (Ed.) Selda in
Akal, Ebabil Yaynclk, ocuk ve Medya, 2007, S.130, stanbul.

117
ye devletler ok paydal bir sistem uygulamaldr:
zel sektr ocuklarn medya okuryazarlna dair yetenek ve iyi hallerine
katkda bulunmaya tevik edilmelidir. Bu sektrdeki aktrler ocuk gvenliini ve
sorumlu kullanm kontrol ederken, temel haklara (ifade ve bilginin snrsz alnp
verilmesi zgrl) saygl olunmas gereklidir.
Hkmet ve zel sektrle beraber sivil toplum bilgi toplumunun insan haklar
ksmn artrmaya, ocuklarn bilgi okuryazarlna dair becerilerini deerlendirme,
gzleme ve artrmaya tevik edilmelidir.
Medyann temel haklar prensibi ierisinde ocuklarn ve eitmenlerin yeni
bilgi ve iletiim evresindeki hayati bilgi ve referans kayna olarak aktif olmas
tevik edilmelidir.
Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyinin 3 Ekim 1989 tarih ve 89/552/EEC sayl
ye Devletlerin grsel-iitsel medya hizmetlerinin salanmasna ilikin belirli yasal,
dzenleyici ya da idari hkmlerin egdmne ilikin Ynergesi (Grsel-iitsel
Medya Hizmetleri Ynergesi)

Ynergenin medya okuryazarl ile ilgili 37.maddesinde Avrupa

Parlamentosu ve AB Komisyonunun 20 Aralk 2006 tarihli kklerin ve insan
onurunun korunmas ve Avrupa grsel iitsel ve evrimii bilgi hizmetleri
endstrisinin rekabet edebilirliine ilikin cevap hakk (1) konulu Tavsiye Karar,
halihazrda medya okur-yazarlnn tevik edilmesi iin bir dizi olas nlemleri
iermektedir. rnein; retmen ve rencilerin srekli eitimi, ok erken yatan
ocuklara dnk, ebeveynlere ak oturumlarn da dahil olduu zel nternet eitimi
verilmesi veya nternetin sorumlu kullanm hakknda bilgi salamak amacyla tm
iletiim medyasnn dahil olduu yurttalar hedefleyen ulusal kampanyalarn
dzenlenmesi ilkesine yer verilmitir.

Avrupa Birlii iinde etkinlik gsteren Youth, Minevra ve Media 2007

programlar, medya okuryazarln farkl noktalarda desteklemektedirler. Youth
program 1525 ya aras genlerin medya, bilgi ve iletiim teknolojilerini
kullanmalarn gelitirmeyi hedefleyen projeleri desteklerken, Mnevra program

118
okullarda medya okuryazarl eitimi projeleri iin gereken maddi ihtiyalara
kaynak salamaktadr. Media 2007 program ise, genlerin ilgisini ekmeye ynelik,
sinema festivalleri dzenlenmesine ve medya okuryazarl eitimleri verilmesine n
ayak olmaktadr.188 Medya okuryazarl dersini retim izlencelerine alan lkeler
arasnda; Avustralya, Kanada, Japonya, srail, Latin Amerika, ABD, ngiltere,
Fransa, Belika, Yunanistan, rlanda Lksemburg, Hollanda, Avusturya, Portekiz,
sve, Finlandiya yer alrken, Avrupa Birliine yeni katlan Slovenya, Polonya ve
Macaristan gibi lkelerde pilot uygulamalar grlmektedir.

Medya okuryazarl dersi verilmesinin amacna ilikin dnceler

incelendiinde, % 55.3 ile ocuklarn medyann zararl ieriinden kendilerini
koruyabilmeleri amalanmaktadr gr arlkl olarak deerlendirilmektedir.
ocuklarn kurgu ile gerei birbirinden ayrabilmeleri amalanmaktadr ve
ocuklarn medyay eletirel olarak izlemeleri ve bilinli izleyici olmalar
amalanmaktadr ifadeleri, % 26.9luk eit oranlarda kan oluturmutur. 189

188
Mutlu Binark ve Mine Gencel Bek, Eletirel Medya Okuryazarl, Kalkedon Yaynlar, 2007,
s.65.
189
Rtk Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas 2 2009, S.26.

119
 NC BLM
NTERNET ve OCUK

3. NTERNET
Tablo 3.1. nternet Kullanclarnn Art

190

nternetin ilk olarak ortaya k, ABDde 1960'l yllara rastlar. Bu konudaki

ilk adm, yksek retim kurumu olan M.I.T (Massachusetts Institute of Technology)
nderliinde savunma bakanlnn istei zerine atlmtr. Bu alma, Sovyetler
Birlii ile olan souk sava dneminde olas felaket senaryolarnn (doal afet,

190
T. Volkan Yzer, "Gnlk Yaamda nternet ve Medya likileri", Seluk letiim Seluk
niversitesi letiim Fakltesi Akademik Dergisi, 2006, s.86-96, cilt 4, say 2, s.88.

120
nkleer saldr) ardndan dahi ilevselliini srdrecek bir iletiim a oluturmak
amac ile ARPA (Advanced Research Projects Agency) adl kurulula ortaklaa
balatlan askeri bir projedir.191 70'li yllarn banda Amerikan niversitelerinde bu
projeden yararlanma imkn verilmesinin ardndan e-posta ve SMTP80 uygulamalar
yaygnlk kazanmaya balam ve daha sonra FTP ve HTTP uygulamalar bunlar
takip etmitir.

stelik internet kullanrkan gereken herhangi bir teknolojik bilgiyi de

gerektirmeyen televizyon, bu yzden kitle iletiim aralar iinde kitleyi en ok
etkileyen olarak gsterilebilmektedir. nsanlar artk grlmeyen alarla,
bulunduklar yerden bamsz olarak birbirlerine balanabilmektedirler. 192 Kitle
iletiim aralar bizi ynlendirmekte; dolaysyla hayat nasl yaayacamza da
karar verme hakkn elinde tutan olmaktadr.

1769 ylnda James Watt tarafndan Buhar Makinesi ile balatld kabul
edilen Endstri Devri (Sanayi Toplumu) yerini Bilgi Toplumuna brakmtr.
Yeni toplumda bilgi, sermaye, hammadde, enerji, insangc bir retim unsurudur. 193
Biliim sektrnde son 10 ylda iPhone, BlackBerry, VoIP, webTV gibi aralarla
birden fazla ilevi tek ara zerinden yerine getirilebilindii teknolojik yaknsama
devri yaanmaktadr. Yeni medya olana olarak internet; interaktiflik (interactivity),
bir noktada toplanma (convergence) ve her yerde bulunma (ubiquity) zellikleri ile
tm insanlar ticari olarak etrafnda toplarken ocuklarn da dikkatini ekmektedir.
ocuklar, yeni medyann deiik kanallaryla internet, uyumlu telefonlar vs. sadece
izlemiyor ayn zamanda izlenebiliyor hale gelmektedir. 194 Kurulan sosyal iletiim
alar da internetin yaam biimlerini etkilemede dolaysyla tketici ynlendirme,
kan oluturmada ne denli etkili olduunu gstermektedir.

191
Hatice Aknc, A.Emre Al & Cneyd Er, Trk Ceza Kanunu ve Biliim Sular, nternet ve
Hukuk, B Yaynlar, stanbul, 2004, (Ed.) Yeim M. Atamer, s.157-275, s. 168.
192
A. C. Huston & J. C. Wright, Television and socialization of young children, (Ed.), Tuning into
young viewers: Social science perspectives on television, T. M. MacBeth 1996, s.37-60, Thousand
Oaks, CA: Sage, S.45
193
Sekin Gltan, Bilgi Toplumu Srecinde Avrupa Birlii ve Trkiye likileri, Ankara: ATAUM
Yaynlar, 2003, s.15.
194
Mge ELDEN& Sinem YEY GEL, Web Sitelerinin Gelecein Tketicileri Olarak ocuklar
zerindeki Etkisi, 3. Uluslararas ocuk ve letiim Kongresi stanbul niversitesi letiim
Fakltesi, 6-8 Kasm 2006, s.279-294, s.282.

121
Saylarla Trkiye'de nternet:
- Trkiyede 16 ya zerinde 28-30 milyon civarnda insan internet kullanmaktadr.
- 3.1 milyon kiisel bilgisayar mevcuttur.
- Trklere ait, 215 bini Trkiye iinde, 870 bini Trkiye dnda alan ad vardr.
- Trkiye MSN kullanmnda ABD ve Brezilya'dan sonra dnya ncsdr.
- 15-25 ya aras genler gnde ortalama 6 saatlerini internette geirmektedir. Bu
zamann nemli bir ksm e-posta alverii, haber okuma ve sosyal paylam
sitelerinde harcanmaktadr.
Saylarla Dnyada nternet
- nternet kullanclarnn says 1.8 milyar amtr.
- 733 milyon bilgisayar internet alan ad sistemine kaytldr.
- 192 milyon civarnda alan ad mevcuttur.
- 130 milyonu akn kiisel blog vardr.
- nternete yklenmi videolarn says yz milyonlar amtr.
- Facebook kullanc says 500 milyona, Twitter 105 milyona, LinkedIn ise 50
milyona ulamtr.
- Gnde 250 milyar e-posta gnderilip alnmaktadr, bu ylda 90 trilyon e-posta
anlamna gelir.
- Twitterda en ok takip edilen kii 5.2 milyon insanla Brittney Spears'dr.
- ABD Bakan Barack Obama ise 4.5 milyon insan tarafndan takip edilmektedir.
- Halen Twitterda 100 bin, Facebookta 500 bin uygulama kullanlmaktadr.
- Twitterda gnde yaklak 55 milyon ksa mesaj paylalmaktadr.
- Kiisel fotoraflarn paylald Flickerda 4 milyar foto mevcuttur.
- Facebooka her ay ortalama 2,5 milyar resim yklenmektedir.
- Her gn 200 milyon Facebook kullancs Facebooka balanmaktadr.
- YouTube zerinde gnde 2 milyar video izlenmektedir.
- ABD evrimii video pazarnn %40'tan fazlas YouTube hakimiyetindedir.
- YouTubea her dakika ortalama 24 saat uzunluunda video yklenmektedir.195

195
Asl Telli Aydemir, Trkiyenin nternet Sansr Sorunu, Medya Dernei nternet Komitesi,
Temmuz 2010, s.1-14, s.6-7.

122
 Dier kitle iletiim aralar gibi internetin de hukuki dzenlemeye tabi olmas
zorunludur. Nasl ki radyo ve televizyon dzenlemelerinde Avrupa Snrtesi
Televizyon Szlemesi, 3984 sayl yasaya ve u anda onun yerine 6112 sayl yasaya
referans tekil etmekte, Avrupa Siber Sular Szlemesi de internetle ilgili yasaya
rnek tekil etmektedir. "Eriim salayc", "ierik salayc", "toplu kullanm
salayc" ve "yer salayc" gibi aktrlerin de sorumluluu kanunla aklanmaktadr.
Her ne kadar kanunun sansr olarak kabul edilen bir yan olsa da, internetin de
televizyon, radyo gibi denetlenmesi gerekli bir kitle iletiim arac olduu ve hukuki
dzenlemeleri tabii olduu akla kavumu olmaktadr. 196 "Eriim salayc",
"ierik salayc", "toplu kullanm salayc" ve "yer salayc" gibi aktrlerin de
sorumluluu kanunla aklanmaktadr. Balangta sadece bilgi toplama ve
hesaplama arac olarak grlen bilgisayar bugn devlet ilemlerinden, reklam-ticaret
alanlarna ve sosyal ilikilere kadar her alanda etkili olmaktadr. Haber ve bilgi
edinme, grsel elerle iletiim de gelien internet iletiiminin getirilerindendir.
nternetin birok faydas olduu gibi internet kltrnn edinilmesindeki eksiklikler
kimi zaman internetin bir probleme dnmesine neden olabilmektedir. rnein
yazl kaynaklarn daha fazla eriimine fayda salayan internet, doruluu
kantlanmam hatta yanl bilgilerin varlyla kimi zaman bilgi plne
dnmektedir. Kiisel geliim, riskler ve frsatlar arasnda dengenin salanmasyla
oluacandan ocuklar evrimii dnyada bekleyen riskler ve frsatlar birlikte
dnlmelidir.197

Kreselleen ve kk bir kye dnen dnyada insanlar youn buluma ve

karlama imknlarnn iinde yan odadaki insana dahi vakit ayramama ve sanal
irtibat kurma dnemine girmilerdir. nternetle iletiimde gerek duygularn
gsterilememesi, zel ve gizli bilgilerin saklanamamas, bilgi kaynandaki
gvenilirlik problemleri internet zerindeki iletiimin olumsuz yanlardr.

196
Feridun NZAM, Trk Medya Mevzuatnn Avrupa Birlii Medya Mevzuat le Uyumlatrlmas
Ve Karlalan Sorunlar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo-Televizyon Ve Sinema
Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2007, s.98.
197
Sonia Livingstone & Leslie Haddon, Introduction, Kids Online: Opportunities and risks for
children, (Ed.) Sonia Livingstone & Leslie Haddon, The Policy Press, Britain, 2010, sayfa 5.

123
 ocuklardan daha fazla olarak ergenlerin internet kullanmnda akranlarla
paylam dolaysyla da daha fazla vakit geirmeleri internet bamllna neden
olabilmektedir. Bilgisayarn dil geliimi, karar verme ve bilgi paylama becerilerini
artrrken yz yze iletiime zarar verdii ve genleri yalnzla ya da ksa sreli
sanal arkadalklara srkledii iddia edilmektedir.198

nternet, bilgi ve eitim verme gibi ilevleri ve grd talep nedeniyle teknik
olarak geliirken; hukuki ve yasal gelime bu hza yetiememektedir.
Bilgi toplumunda olduumuz gerei ortadayken bilgi toplumunu nelerin
oluturduuna bakarsak:
Bilgi a bilgiye dayal toplumun ykseliinden meydana gelmektedir.
Bilgi anda iletmeler bilgi teknolojilerine dayal olarak faaliyet gsterirler.
Bilgi anda i sreleri verimlilik artna dnmektedir.
Bilgi ann baars bilgi teknolojilerinin kullanmnda etkinlik ile llmektedir.
Bilgi anda pek ok rn ve hizmet, bilgi teknolojileri ile i ie gemi
durumdadr.199

letiimin en yeni alan internet hukukunun konu ettikleri bu iletiimin

zararlarndan korunma ve ayn zamanda internette ifade zgrldr. 1990lardan
itibaren yaanan teknolojik gelimeler var olan yasalarn dnda yeni yasalarn
internetle ilgili oluturulmas gereini dourmutur.

Tanabilir bilgisayarlar ve internete eriebilirliin mekn kstasndan

syrlmasyla bilgisayarlar, insanlarn vazgeilmez bir paras olmutur. ocuklar
yenilikleri kefetme kapasiteleri ile renmeyi elenceli klma, dikkatini
younlatrma, bilisel geliim, planlama ve problem zme yetenei ve yazma ve
iletiim becerilerinin gelimesi gibi donanmlar bilgisayar araclyla

198
T.C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, nternet Kullanm ve Aile,
Ankara, 2008, T.C. Babakanlk Aile Ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Yaynlar, Ankara,
S.3.
199
James Senn, Information Tecnology in Business (New Jersey: Prentice Hall publ., 1995) 9. aktaran
T.C. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo-Televizyon ve Sinema Anabilim Dal,
Trkiyede nternet Yayncl ve Avrupa Birliine Uyum, Yksek Lisans tezi, Serkan BiER,
Ankara, 2006, s.17.

124
kazanabilmektedirler. Ancak yzyze iletiimin snrll dolaysyla bilgisayarn
ar kullanm tavsiye edilmemektedir.200

Ktphaneler, kitaplar, hastalklarla ilgili bilgiler, yemek tariflerinin dahi

world wide web (www) aktarld gnmzde birok faydann yannda ocuklar
bekleyen tehlikelerden ilk srada gelenler sohbet odalarnda yaanabilecek, ocuun
masumiyetinin tesindeki olaylarn ocuklara brakabilecei travmatik etkilerin
farknda olmalyz.201 Her trl iletiim ortam gibi internet ortam da ocuklar iin
tehlike barndrr. Bu yzden ders d amalarda, elence amal kullanmlarda
ocuun ebeveynin destei ile kullanmasnn faydal olaca dnlmektedir. 202

Grooming (uaklatrma) yani internet zerinden herhangi bir kii (rnein

sohbet odalarnda) ocua saldrgan, kt vs davranrken onun itiraz etme hakkn
elinden almakta; onu itiraz edemez hale getirmektedir.

ocuklarn cinsel ierikle kar karya kalmas ile ilgili olarak internet baz
riskler barndrmaktadr. Sexting (alm sex ve texting) internet ya da cep
telefonlar yoluyla cinsel adan ak fotoraflarn yollanmas anlamna gelmektedir.
Uluslararas dnyada dikkatleri stne eken bir konudur; zira genlerin katlm ve
ocuk pornografisinin gnderiminin balamas endie vericidir. nternet iletiimin
zararlar; daha nce hi karlamad ve nasl bir etki brakacan bilmedii
yabanclarla karlamas; sanal bir kimlikle kar karya olma ihtimali; yalanlarla
karlamas; cinsel istismar riski ve szl tacizlerdir.203

nternetle ilgili dzenlemelerde internetin zgrlkler lkesi doasna zarar

verilmemesi gerekmektedir. Ancak internet kullanc, servis salayclar ve ierik
salayclar bu konuda duyarl olmal ve sorumluluklarna dikkat etmelidirler.

200
Haluk Yavuzer, ocuk ve Su, Remzi Kitabevi, 2001, s.219-221.
201
Aytekin Can ve Sedat imek, an letiim Arac nternetin ocuklar zerindeki Etkisi ve
Ebeveynlerin Tutumu, s.295-303, 2.Uluslararas ocuk Filmleri Festivali & Kongresi, 4-6Nisan
2005, S.295.
202
Nilfer Pembeciolu, letiim ve ocuk: letiim Ortamlarnda ocuk ve Reklam Etkileimi, Ebabil
Yaynclk, Ankara, 2006, S.298.
203
mran Tzn, Gelien letiim Aralarnn ocuk ve Genlerin Etkileimi zerine Etkisi,
Dnen Adam, 2002, Say:15, No: I, s.46-50, s.48.

125
 Yeni eitim sisteminde ocuklarn internet zerinde dev yapmasn zorunlu
klan eitim sistemi internet kullanmn ocuklar iin gerekliliini ve internetin
eitim aralarndan biri haline geldiini kantlamaktadr. 204 Hkmetimiz tarafndan
hazrlanan Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plan ocuklarn internet
kullanmn, zellikle internetin zararlarna maruz kalmalarn deil, faydalarna
sahip olmalarn desteklemektedir. nternet, her eyden nce yeni bir eitim
anlaynn domasna neden olmutur. nternet gibi yeni teknolojilerin
kullanlmasyla birlikte geleneksel okur-yazarlk yetersiz kalm, bilgisayar okur-
yazarl terimi ortaya km ve bu bir zorunluluk haline gelmitir. E-eitim artk
kendi evinden de bilgisayar, TV gibi alternatif aygtlarla eitimini srdrebilme,
bilgiye ulamann farkl yollarn kullanma projesidir.

2007 ylnda kanunlaan 5651 sayl "nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn

Dzenlenmesi ve Bu Yaynlarla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda
Kanun" (R.G; 23.05.2007, Say:26530) internet ortamn dzenlemeyi
amalamaktadr. Kanunun 8.maddesiyle;
ntihara ynlendirme,
ocuklarn cinsel istismar,
Uyuturucu veya uyarc madde kullanmnn kolaylatrlmas,
Salk iin tehlikeli madde temini, mstehcenlik, fuhu, kumar oynamak iin
yer ve imkan salama ve
1951 tarihli ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda
Kanun'da yer alan sular ileyenler hakknda soruturma evresinde hakim,
kovuturma evresinde de mahkeme tarafndan, gecikme saknca bulunan
hallerde ise Cumhuriyet Savcs tarafndan da eriimin engellenmesine karar
verilebilecei hkm getirilmitir.

204
Yasemin Dereliolu & Duygu n, ocuklarn nternet Ve Cep Telefonu Kullanmna likin
Alkanlklarnn ncelenmesi, stanbul niversitesi letiim Fakltesi 4. Uluslararas ocuk ve
letiim Kongresi, 22 - 24 Ekim 2007, s.107-116, S.115.

126
3.1. NTERNET VE OCUK ALANINDA ARATIRMALAR
3.1.1. nternet ve ocuk: Ulusal Aratrma
Trkiye statistik Kurumu tarafndan 2006 ylnda yaynlanan Trkiye
statistik Yllnda Trk ailelerinin %11.62sinin kiisel bilgisayara sahip olduu,
bu ailelerin yarsnn internete bal aralara sahip olduu grlecektir.
Hanehalknn internet kullanm amalarna bakldnda, hanehalknn internet
teknolojilerini %90.16 orannda bilgi arama ve evirimii hizmetlerden yararlanma
amacyla, %78.23 orannda iletiim kurma amacyla, %30.71 orannda da eitim
amacyla kulland grlmektedir.205

Aratrmaya gre erkeklerin kzlara gre daha ok internet kullandklar,

erkeklerin daha ok hareket ierikli oyunlara ilgi gsterdii, kzlarn ise sohbet
amal kullanmnn daha youn olduu grlmtr. Ergenler bilgiye istedikleri an
ulaabilmeyi internetin en byk faydas olarak grmektedirler. ocuklar internete
ev, arkada evleri, ktphaneler ve internet kafelerden ulamaktadrlar. Oyun
oynamak, sohbet odalarna girmek, e-posta hizmetinden yararlanmak iin internette
gezindikleri grlmtr.206

Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) Kamuoyu, Yayn Aratrmalar ve

lme Dairesi tarafndan 25 Nisan- 3 Mays 2006 tarihleri arasnda 17 ilde 7-14
yalar arasnda ve ilkretim okullarna devam eden toplam 1719 kz ve erkek
renciye ynelik gerekletirilen lkretim andaki ocuklarn Televizyon
zleme Alkanlklar Aratrmasna katlan rencilerin % 52.8i evlerinde
bilgisayar olmadn belirtirken, katlmclarn % 47si bilgisayar sahibi olduklarn
beyan etmitir. Bilgisayar sahibi olduklarn beyan edenlerin ise % 51.5i internet
balantsna sahip gzkmektedir. Bilgisayar kullanma amalar incelendiinde
oyun/elence % 69.8, derslerime yardmc olmas amacyla % 61.1,
internet/chat/e-mail ise % 31.3 ile ilk sray almaktadr.207

205
Trkiye statistik Kurumu (TK), Trkiye statistik Yll, Trkiye statistik Kurumu Matbaas,
2006, Ankara.
206
Mehmet Akst & Zekeriya Batur, nternet Perspektifinde Ergenlerin Sosyalleme ve letiim
Kurma Sreci, Akademik Biliim, 2007 Dumlupnar niversitesi 31 Ocak-4 ubat 2007, Ktahya.
207
lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar Aratrmas, RTK Kamuoyu,
Yayn Aratrmalar ve lme Dairesi Bakanl, 2006,

127
Tablo 3.2. Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad

Evde Bilgisayar bulunup bulunmad...

# %

Hayr, evimizde bilgisayar yok 907 52.8

Evet Bilgisayar var. 808 47.0

nternet balants yok 356 44.1

nternet balants var 416 51.5

Bilmiyorum 36 4.5

Cevapsz 4 0.2

TOPLAM 1719 100.0

Grafik 3.1: Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad

Evde Bilgisayar bulunup bulunmad...

Cevapsz
0.2%

Evet Bilgisayar
var.
47.0%

Hayr, evim izde

bilgisayar yok
52.8%

http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/arastirmalar/ilkogretim_cagindaki_cocuklarin_tv_aliskanliklari.
pdf, s.11.

128
Tablo 3.3. Cinsiyete Gre Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad

Evde Bilgisayar bulunup Cinsiyet

bulunmad... Erkek Kz
# % # %

Hayr, evimizde bilgisayar yok 448 51.2 459 54.4

Evet Bilgisayar var. 426 48.7 382 45.3

nternet balants yok 202 47.4 154 40.3

nternet balants var 205 48.1 211 55.2

Bilmiyorum 19 4.5 17 4.5

Cevapsz 1 0.1 3 0.4

TOPLAM 875 100.0 844 100.0

Tablo 3.4. Yaa Gre Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad

E v d e B ilg is a y a r b u lu n u p Ya
b u lu n m a d . . . 7 - 1 0 A ras 1 1 - 1 4 A ras
# % # %

H a y r , e v im iz d e b ilg is a y a r y o k 422 5 2 .4 485 5 3 .1

E v e t B ilg is a y a r v a r . 381 4 7 .3 427 4 6 .7

n t e r n e t b a la n t s y o k 168 4 4 .1 188 4 4 .0

n t e r n e t b a la n t s v a r 199 5 2 .2 217 5 0 .8

B ilm iy o r u m 14 3 .7 22 5 .2

C e v a p s z 2 0 .2 2 0 .2

TOPLAM 805 1 0 0 .0 914 1 0 0 .0

129
Tablo 3.5. SESe Gre Evde Bilgisayar ve nternet Balants Olup Olmad

Evde Bilgisayar bulunup S.E.S. Gruplar

bulunmad... Alt S.E.S. Orta S.E.S. st S.E.S.
# % % # %

Hayr, evimizde bilgisayar yok 406 76.0 320 53.8 181 30.7

Evet Bilgisayar var. 128 24.0 272 45.7 408 69.2

nternet balants yok 80 62.5 138 50.7 138 33.8

nternet balants var 38 29.7 116 42.6 262 64.2

Bilmiyorum 10 7.8 18 6.6 8 2.0

Cevapsz 0 0.0 3 0.5 1 0.2

TOPLAM 534 100.0 595 100.0 590 100.0

Tablo 3.6. Bilgisayarn Kullanlma Amac

Bilgisayarn hangi amala kullanld...

# %

Oyun/elence 564 69.8

Derslerime yardmc olmas amacyla 494 61.1

nternet 143 17.7

Chat 76 9.4

Bilgisayar kullanmyorum 47 5.8

E-mail 34 4.2

Dier 73 9.0

130
Grafik 3.2: Bilgisayarn Kullanlma Amac

Bilgisayarn hangi amala kullanld...

80.0
69.8
70.0
61.1
60.0
50.0

40.0
30.0
17.7
20.0
9.4 9.0
10.0 5.8 4.2
0.0
Oyun/elence Derslerime nternet Chat Bilgisayar E-mail Dier
yardmc olmas kullanmyorum
amacyla

Tablo 3.7: Cinsiyete Gre Bilgisayarn Kullanlma Amac

B ilg is a y a r n h a n g i a m a la C in s iy e t
k u lla n ld ... E rkek K z
# % # %

O y u n /e le n c e 20 4 .7 26 6 .8
D e rs le rim e y a rd m c o lm a s
253 5 9 .4 240 6 2 .8
a m a c y la
n te rn e t 336 7 8 .9 228 5 9 .7

Chat 73 1 7 .1 70 1 8 .3

B ilg is a y a r k u lla n m y o ru m 30 7 .0 46 1 2 .0

E -m a il 15 3 .5 19 5 .0

D i e r 33 7 .7 40 1 0 .5

131
Tablo 3.8: Yaa Gre Bilgisayarn Kullanlma Amac

B ilg is a y a r n h a n g i a m a la Ya
k u lla n ld . . . 7 - 1 0 A ras 1 1 - 1 4 A ras
# % # %

O y u n /e le n c e 27 7 .1 19 4 .4
D e r s le r im e y a r d m c o lm a s
200 5 2 .5 293 6 8 .6
a m a c y la
n t e r n e t 283 7 4 .3 281 6 5 .8

Chat 48 1 2 .6 95 2 2 .2

B ilg is a y a r k u lla n m y o r u m 16 4 .2 60 1 4 .1

E -m a il 13 3 .4 21 4 .9

D i e r 42 1 1 .0 31 7 .3

Tablo 3.9: SESe Gre Bilgisayarn Kullanlma Amac

Bilgisayarn hangi amala S.E.S. Gruplar

kullanld... Alt S.E.S. Orta S.E.S. st S.E.S.
# % % # %

Oyun/elence 16 12.5 18 6.6 12 2.9

Derslerime yardmc olmas
77 60.2 166 61.0 250 61.3
amacyla
nternet 93 72.7 188 69.1 283 69.4

Chat 10 7.8 37 13.6 96 23.5

Bilgisayar kullanmyorum 6 4.7 19 7.0 51 12.5

E-mail 4 3.1 8 2.9 22 5.4

Dier 5 3.9 25 9.2 43 10.5

RTK Radyo Dinleme Eilimleri Aratrmasna208 gre ocuklar, zellikle

erkek ocuklar, interneti bilgisayar oyunlar ve bu oyunlar hakknda bilgi edinmek
iin kullanmaktadrlar. Bunun dnda ise spor, mzik alanndaki nllerle ilgili
aratrma yapmak iin de internete balanmaktadrlar. RTK internet sitesini takip
208
RTK Radyo Dinleme Eilimleri Aratrmas, Ocak 2007.

132
edenlerin oran yzde 2; RTK ocuk sitesini bilenlerin oran da yzde 2
civarndadr.

ocuklarn internet kullanma balang ya 10 ya ve ortalama kullanmlar

1-1,5 saat olmaktadr. ocuklarn kullanm alan dnldnde yalnzca
%24nn kulland bilgisayar ailenin ortak alannda bulunuyor; %60 okuldan,
%51i de internet kafeden internete balanmaktadr. Bu ebeveynlerin ocuklarn
internet alkanln denetlemesini engellemektedir.209

ocuklarn internet kafeden internete balanma oranlar arttka kimlii

belirsiz kiilerden hakaret, tehdit veya ahlaksz teklifle karlamalar anlaml olarak
artmaktadr. ocuklarn web sayfalarnda gezinirken iddet ve pornografi ierikleri
ile istekleri dnda karlamalar yalaryla beraber artmaktadr. ocuklarn
gvenlik duvar, reklam nleyici vb. programlar kullanmalar, interneti bir seferde
kullanm srelerine gre anlaml olarak deimektedir. ocuklarn, izleme
yazlmlar kullanarak internet zerinde yaplan etkinlikler hakknda bilgi sahibi
olmalar, interneti bir seferde kullanm srelerine gre anlaml olarak deimektedir.
ocuklarn bir seferde internet kullanm sreleri arttka izleme yazlmlar
kullanarak internet zerinde yaplan etkinlikler hakknda bilgi sahibi olma
oranlarnn da artt grlmektedir.210

ocuklarn; internet kullanm sreleri arttka, internetten grntl ve sesli

iletiim kurma, gr ve dncelerini rahatlkla dile getiren bir ortam bulma,
tandklarla uzun sre ve rahata iletiim kurma asndan yararlanma dzeylerinin
de artt; internet kullanm sklklar arttka internetten tandklaryla uzun sre ve
rahata iletiim kurma amacyla yararlanma dzeylerinin de anlaml olarak artt;

209
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/online-%C3%A7ocuklar-
ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1). eriim tarihi: 14.01.2011.
210
T.C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl nternet Kullanm ve Aile,
Ankara, 2008, T.C. Babakanlk Aile Ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Yaynlar, Ankara,
S.155.

133
ocuklarn iletiimde en ok interneti kullandklarn belirtirken, bunu cep telefonu,
televizyon ve sabit telefonunun izledii grlmtr.211

ocuklarn aileleriyle iletiimi az ise, interneti kendi zel hayatlar olarak

grmektedirler. nternette ocuklarn ziyaret ettii siteleri ebeveynlerin yardan
fazlas denetlememektedir. ocuklar, sohbet odalar ve dier interaktif sitelerini
dzenli olarak ziyaret etmektedirler. Pornografik sitelere girme ya 11e dmtr
ve ocuklarn %75i bu materyalle karlatnda olumsuz bir durumla karlatn
dnmyor. ocuklarn te biri internet etiinden habersiz ve retmenler de bu
konuda derin bilgiye sahip deillerdir.212

Intel'in, Avrupa, Orta Dou ve Afrika Blgesi'nde Trkiye'nin de aralarnda

bulunduu 11 lkede 5 bin 220 ebeveynin katlmyla gerekletirilen aratrmas,
farkl lkelerdeki ailelerin ocuklarnn bilgisayar kullanmna ynelik grlerinden
bahsetmektedir. Trk aileler, bilgisayar kullanmnn nemli olduunu ve
ocuklarnn i bulmas iin gerekli olduunu dnmektedir. 11 lkede
ebeveynlerin % 98'i bilgisayar yetkinliinin nemli bir beceri olduuna inanrken, %
50'si de bilgisayarn byme srecinde ocuklar iin "kesinlikle gerekli" olduunu
belirtiyor. Trkiye, % 86 oran ile aratrmaya katlan 11 lke arasnda bilgisayarn
ocuklarnn gelecekteki i hayatlarnda ok byk pay olduuna inanan lkeler
arasnda Gney Afrika ve Rusya'dan sonra nc sradadr.

ocuklarn bilgisayarla tanma yalarnn deerlendirmesi iinse Trk

ailelerinin %88i 12 yandan nce, %21i ise 5 yandan nce ocuklarn
bilgisayarla tanmalarn nermektedir. Trk ailelerinin %90 okullarda
bilgisayarla eitimi desteklemektedir; bu aratrma yaplan 11 lke iinde birinci
srada yer almaktadr. Dier aratrmalar destekler nitelikte bilgisayar %35 oranyla
elence amal kullanlmaktadr. letiim amal kullanm ise %21 dzeyindedir.

211
T.C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl nternet Kullanm ve Aile,
Ankara, 2008, T.C. Babakanlk Aile Ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Yaynlar, Ankara,
s.209.
212
http://kurul.ubak.gov.tr/netkrl/ik_cocuk eriim tarihi: 22.11.2010.

134
Eitim amal kullanmda Trk ocuklar %28 oranda, en ok ise spanyol ve ngiliz
ocuklar, en az Polonyal ocuklar yer almaktadr.

Ailelerin ocuklarn kulland evrimii ierikle ilgili tutumu ise artmakta ve

yarya yakn takip etmektedir. ocuklarnn zararl sitelere girmeyeceini
dnenlerin oran %18de kalmaktadr. Kontroln dnda Trk ailelerin %68i
ocuklarn yetkin bilgisayar kullancs olarak nitelemektedir. 213

Bir baka aratrmaya gre "Avrupa evrimii ocuklar" Projesi kapsamnda

25 Avrupa lkesinde Mays-Haziran 2010 arasnda 9-16 ya aras ocuklarla yaplan
yz yze grmelerde Trkiyede ocuklarn %13nn cinsel ierikle resimle
karlat ve bu ocuklarn %46snn bu resimlerden rahatsz olduu belirlenmitir.
ocuklarn %12sinin cinsel ierikli mesaj ald, %4nn ise cinsel ierikli mesaj
yollad kaydedilmitir. Bu tip mesaj alanlarn yars rahatszlk duyduunu ifade
etmilerdir; Trkiyedeki ocuklarn %3nn siber zorbala maruz kald
sonucuna ulalmtr.

ocuklar sosyal a sitelerinde bekleyen tehlikeler de ortadadr. Zira

grlen ocuklarn %85 gibi byk oran Facebook kullanmakta; %19u
adreslerini, %8i ise telefon numaralarn profillerinde paylamaktadr. Daha da
dikkat ekici olan ocuklarn profillerini herkese ak brakmalar (%42) ve
%59unun gvenlik ayarlarn nasl deitireceini bilmiyor olmasdr.

ODT Eitim Fakltesi retim grevlisi Do.Dr. Krat altay da

ocuklar internete evde balanmalarn desteklemekte; ancak ocuklarn kendilerine
ait bir odadan balanmalarnn hala sorun tekil ettiini aklamaktadr.
Ebeveynlerin Avrupada anti-virs kullanma oran %72 iken; Trkiyede %42dir.
Ayrca ocuklarn yzde 71'i ise istenmeyen mesajlar nasl engelleyebileceini
bilmemektedir.

213
http://e-psikoloji.com/forum/archive/index.php/t-8629.html, eriim tarihi: 20.04.2010.

135
 "Avrupa evrimii ocuklar" Projesi kapsamnda Trkiyede yaplan
aratrmada ocuklarn yzde 40nn kendisine ait bilgisayar olduunu ve yzde
39unun da bilgisayarn aile fertleriyle paylat ortaya kmtr. Aratrmada
ebeveynlerin bilgisayar ve internet kullanma yeterliliinin az olduu, teknolojik ya
da ocuklarn internette karlaacaklar riskler anlamnda ocuklara yardmc
olamayacaklar anlalmtr. Rahatsz ierikle karlaldnda ocuklarnn ne
yapmalar gerektii hakknda ebeveynlerin sadece %36s konuabilmektedir. Bu
yzden ocuklar rahatsz edici durumlarla ilgili ebeveynleriyle deil, arkadalaryla
sorunlar paylamaktadr. Arkadala paylamann, ocuklarn %50sinin kimseyle
paylamama durumundan daha iyi olaca ortadadr.214

3.1.2. nternet ve ocuk: Uluslararas Aratrma

Norton Online Family Reportun aratrmasnda; 14 lkede 7.000den fazla

yetikin ve yalar 8 ile 17 arasnda deien 2.800 ocuun katld aratrmaya
gre,
ocuklar giderek zamanlarnn daha byk bir ksmn bilgisayar banda
geiriyorlar. Genellikle aileler bunun farkndalar ve ocuklarnn evrimii ortamda
makul aktiviteler iinde yer aldklar dncesindeler. ocuklarnn uygunsuz
ierikle karlamalar, evrimii ortamda kiisel bilgilerini vermeleri konusunda
endieleniyorlar ama, ocuklarn oyun, mzik ya da video indirmelerini hafife
alyorlar. Bunlar aslnda, ocuklarn uygunsuz ierikle karlamalarna neden olacak
ve kiisel bilgilerini aklamalarna neden olacak temel aktivitelerdir.

Ailelere gre gerekli olan ey, ocuklarn internet aktivitelerini sk bir

ekilde takip etmektir. Kanada ve Amerikada 10 yetikinin 6s ocuklarnn
internette yapt her eyi kontrol etmek gerektiini dnyor. talya ve
inde ise, ocuklarn doru tercihler yapabilmesi iin izin vermek
gerektiini dnyorlar.

214
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/online-%C3%A7ocuklar-
ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1

136
 Rapordaki en ilgin alglardan biri de, ailelerin ocuklarnn internet
ortamndaki olumsuz deneyimlerinin boyutlar konusunda farkndalklarnn
ne kadar az olduudur. Neredeyse ocuklarn te ikisi internet ortamnda
olumsuz bir deneyim yaam olmalarna ramen, ailelerin sadece %45i
bunun farknda.

ocuklar, ailelerinin internetteki faaliyetlerine daha ok ortak olmalarn,

daha ok haberdar olmalarn istiyorlar. Byk ounluu, iler kt gitmeye
baladnda ailelerinden yardm almak istiyor.

Teknoloji sorunun olduu kadar zmn de bir parasdr. Ancak, zmn

byk bir ksm iyi ebeveyn olmaktan gemektedir. ocuklarmz internetin
zararlarndan korumann tek bana en etkili yollarndan biri, ocuklarla
srekli diyalog iinde olmaktr.

artc bir ekilde, dnya apnda ocuklarn yaklak yars (%48), internet
banda ok fazla zaman geirdiklerini dnyorlar.

Aileler genellikle ocuklarnn bilgisayar karsndaki durumlarndan

haberdarlar. Geen yl, ailelerin yaklak %50si ocuklarnn bilgisayar
karsnda harcadklar zaman gz ard ederken, imdi daha duyarllar.

Yetikinlerin %44, ailelerin ocuklarn internetteki faaliyetlerini tamamyla

kontrol etmeleri gerektiini dnyor. Bu oran, Kanada ve Amerikada
%61e ykseliyor.

Ailelerin %40 ocuklarnn internet ortamnda her zaman ne yaptklarn,

nerelere girdiklerini bildiklerini sylyor. Ancak %52si bunu her zaman
deil bazen bildiklerini sylyor.

ocuklarnn internette yaptklar konusunda en az bilgiye sahip olan aileler

sveli aileler (%17).

137
 Cep telefonundan internete giren ocuklarn oran %17 iken, bu konuda
ailelerin bilgi sahibi olma oran %10

nternete evlerinin dndaki bir yerden giren ocuklarn oran %23 iken, bunu
fark eden ailelerin oran %16

ocuklarn %83 oyun oynamak iin,

%73 internette srf yapmak iin,

%71i okul devlerini yapmak iin,

%67si arkadalaryla konumak iin interneti kullanyor.

Ailelerin %80i, ocuklarnn uygunsuz ierikle karlaabilecekleri

konusunda endie ediyorlar ve gereinden fazla kiisel bilgilerini
paylaabileceklerinden korkuyorlar. Aratrma sonular da ailelerin bu tip
endie tamalarnda hakl olduklarn gsteriyor.

nternette oynarken ocuklar her zaman elence iin oyun oynamyorlar.

Dnya apndaki ocuklarn ortalama %62si, elenceli olmayan, olumsuz
ierie sahip deneyimler yayorlar. Bu, ailelerin farknda olduklarndan
kayda deer lde yksek bir orandr. Ailelerin sadece %45i ocuklarnn
internette olumsuz durumlarla karlatklarn dnyor.

ocuklarn %41i, internette tanmadklar kiilerin kendilerini sosyal

paylam sitelerine eklemek istediklerini,

%33 bilgisayarna virs bulatn,

%25i, internette iddet ya da mstehcen grntlerle karlatklarn,

138
 %10u internette tanmadklar birinin kendisiyle gerek hayatta tanmak
istediini sylyor.

nternet ortamnda yaadklar olumsuz eyler nedeniyle ocuklarn;

o 1/3 korku, hayal krkl, kzgnlk ve fke,
o 1/5i utan ve pimanlk hissediyor.

ocuklar, internet ortamnda karlatklar olumsuzluklar nedeniyle

kendilerini sorumlu tutuyorlar.

%22si, tanmadklar kiilerden gelen mesajlara cevap verdiklerini,

%19u, tandklar birinden cinsel ierikli resimler aldklarn,

%12si, iddet ve plaklk ieren grntlere ahit olduunu ve bunlardan

tamamen kendisinin sorumlu olduklarn, geri kalan ksm ise, tamamen
olmasa da ksmen sorumlu olduklarn dnyorlar.

13 ya ve zeri erkek ocuklar internette plak kadn resmi aradklarnda

veya karlatklarnda bunu ailelerine sylemiyorlar. Ama eer bu tr
grntlerle istekleri dnda karlam iseler ya da bilgisayarlarna virs
bulatrm iseler bundan rahatsz oluyorlar. Burada, bu tip durumlarda
ailelerinin onlar dinleyeceini, yanllklar dzeltmede yardmc olacaklarn
bilmeleri ok nemlidir. Eer, byle durumlarda sulanacaklarn,
utandrlacaklarn ya da cezalandrlacaklarn dnrlerse, karlatklar
veya iinde bulunduklar durumlar anlatmayp gizleyeceklerdir.

ocuklarn %87si, somut bir tehditle kar karya olduklarn

dnyorlarsa ebeveynlerinin desteini istiyorlar.

139
 %84, eer bir antaj ya da kendilerine zarar verebilecek bir durumla kar
karya kalrlarsa bir yetikine durumu iletiyorlar.

%71i, uygun olmayan veya phelendikleri eyleri sylyorlar.

Aileler, evrimii ortamlarn muhtemel zararlarndan ocuklarn korumak

iin farkl eyler yapyorlar ve deniyorlar. %90ndan fazlas ocuklarn
internet kullanm konusunda kurallar koyuyor veya ocuklarn kontrol
ediyorlar.

10 ocuktan 9u, aile kurallarna uyduklarn ifade ediyor. Ancak, ocuklarn

yaklak olarak yars (%48) kendilerinin internet ortamnda ailelerinden daha
dikkatli olduklarn dnyorlar.

Ailelerin %71i, ocuklaryla gvenli internet kullanm konusunda

konuuyor.

Ailelerin %54nn ocuklarn internet karsnda ne kadar zaman

geirebilecekleri konusunda kurallar var.

Ailelerin %47si ocuklarnn internet kullanmn kontrol ediyor.

Ailelerin %45inin gvenli internet siteleri konusunda kurallar (standartlar)

var.

Ailelerin %34 ocuklarnn sosyal paylam sitelerini kontrol ediyor.

ocuklarn yardan fazlas (%51) ailelerinin kendi balarna herhangi bir

gzetim olmadan internetten oyun indirmelerine izin verdiklerini ifade
ediyorlar.215

215
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/files/Norton_Report.pdf, eriim tarihi: 14.01.2011.

140
 Yaplan aratrmada internet kullanmnn ncelikle yzyze iletiime zarar
verdii, yakn evre ile iletiimin azalmasna ve depresyona ynelttii
sylenmektedir. Ancak zamanla internetin kullanmnn olumsuz etkilerinin azalarak
aile ve arkadalarn sosyal balarn devamllna katkda bulunduu
sylenmektedir.216 Pakistanda yaplan aratrmada artan internet kullanmnn artan
yalnzlk ve depresyon, sosyal balarn azalmas ile balantl olduu
grlmektedir.217

Aratrmalarda cinsiyet sonularna baktmzda; KKTCde 12-17 yalar

arasndaki 686 ilkretim ve ortaretim rencisi ile gerekletirilen bir
aratrmada, internetin ncelikle erkek renciler tarafndan daha ok kullanld
sonucuna ulalmtr.218

Oyunlar, zellikle daha byk erkek ocuklarn en ok yapt aktivite arasnda

bulunmakta, kzlar da ise oyunlara ya ilerledike ilgi azalmaktadr. lgi duyduklar
konu konusunda aratrma yapmann yannda sadece elence iin gezinmek de
aktiviteler arasndadr. letiim amal (mesajlama, arkadalarla sohbet, posta
yollama) byk ocuklar tarafndan zellikle kzlar tarafndan daha fazla
kullanlmaktadr. Blog oluturmak, bakasnn blounu okumak, telefon sesi
indirmek ya da fotoraf, mzik paylamak daha az rastlanan aktiviteler
arasndadr.219 Yaplan aratrmada 9-17 yalar aras ocuk ve genlerin %85i
interneti kullanmaktadr ve
ocuklarn ou interneti gnde 2 saatten fazla kullanmaktadr.
ocuklarn %39u internetten kiisel bilgilerini verdiini,
ocuklarn %40 internetten tanmad insanlarla konutuunu,
%15i ise tanmad insanlarla bulutuunu,

216
Kraut, R., Kiesler, S., Boneva, B., Cummings, J., Helgeson, V., ve Crawford, A., Internet paradox
revisited, Journal of Social Issues, 2002, s.4974, s.58.
217
Meena Kumari Rajani and Muhammad Saleem Chandio, Use of Internet and its effects on our
Society, National Conference on Emerging Technologies, s.158-161, 2004, s.160.
218
Fatih Bayraktar & Zbeyit Gn (2007), The Incidence and Correlates of Internet Usage Among
Adolescents in North Cyprus, Cyber Psychology and Behavior, Say:10, No:2, s.191-197. S.193.
219
Safer Internet for children May 2007, Qualitative Study In 29 European Countries Summary
Report, This survey was requested by Directorate General Information Society and Media and
coordinated by Directorate General Communication, European Commission Directorate-General
Information Society and Media, Versailles, sayfa 6.

141
 ocuklarn %31i cinsel ierikle karlatklarn beyan
220
etmektedirler.

ocuklarn internette geitirdii vakte dair aratrmalarda ise Hong Kongda,

Ho ve Lee (2001) yaptklar bir aratrmada 12-14 ya aras ocuklarn gnde
ortalama 137 dakika; Amerika Birleik Devletlerinde Turow ve Nir (2000)
tarafndan yaplan baka bir aratrmada ise 12-17 ya aras ocuklarn evde ortalama
97 dakika bilgisayar kullandklarn bulunmutur.221 Amerikallarn 2004te 1 saat 2
dakika ortalamal bilgisayar kullanm zamanlar, 2009da 1 saat 29 dakikaya
ykselmitir.222 Norton Online Family Reportun aratrmasna gre ocuklar dnya
apnda gnde ortalama olarak 1.6 saatten fazla sreyi internet banda geiriyorlar.
Bu, haftada yaklak 11.4 saat etmektedir. 2009 rakamlaryla karlatrldnda,
%10luk bir artn olduu grlmektedir (2009-internet banda geirilen sre
haftada yaklak 9.17 saat).223 The EUKidsOnline aratrmas 23000 ocuk ve
aileleriyle Avusturya, Belika, Bulgaristan, Kbrs, ek Cumhuriyeti, Danimarka,
Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, rlanda, talya,
Litvanya, Hollanda, Norve, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovenya, spanya, sve,
Trkiye ve ngilterede yaplmtr. Bu aratrma, EUKidsOnline II projesinin
paras olup, Safer Internet Programme tarafndan masraflar karlanm ve London
School of Economics and Political Science tarafndan koordine edilmitir.
Avrupadaki ocuklar internetle 7 yanda tanmaktadr. 9-12 ya aras ocuklarn
sadece 1/3 internette ocuklar iin iyi eyler olduunu sylemektedir. 8
ocuktan birinin internette kt deneyimi olmu ve bu yzden hala internetle ilgili
korkular yaamaktadr. 15-16 yandaki ocuklarn %77si gnlk internet
kullanmaktadr. ocuklar internette okul devi yapmakta ya da video izlemekte
(%84); bunun dnda oyun oynamak (%74) ve mesajlama (%61) en sk sradaki

220
Elizabeth Levy. Children And The Internet, stanbul niversitesi letiim Fakltesi. 4.
Uluslararas ocuk ve letiim Kongresi, 22-24 Ekim 2007, s.3-8, S.4.
221
Samuel M.Y Ho, Tatia M.C Lee (2001), Computer usage and its relationship with adolescent
lifestyle in Hong Kong, Journal of Adolescent Health, Say:29, No:4, s.258-266. Joseph Turow and
Lilach Nir, (2000), The internet and the family 2000: The view from parents, the view from kids.
Report from the Annenberg Public Policy Centre, University of Pennsylvania.
222

http://www.acma.gov.au/webwr/_assets/main/lib310665/trends_in_media_use_by_children_and_youn
g_people.doc S.4. eriim tarihi: 09.11.2010
223
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/files/Norton_Report.pdf

142
aktivitelerdendir. ocuklarn %14 siber zorbalkla karlam; bunun dnda
sosyal ilikilerinin azalmas, okulda baarszlk ve evrimii olamadndan
huzursuz olmak gibi problemleri 11-16 ya aras ocuklarn %30u yaamaktadr.224

ocuklarn bilgisayar banda geirdikleri vakti nasl harcadklarna baklrsa;

Amerikal ocuk ve genler 2009da 8-18 ya aras ocuklarn aktiviteleri, sosyal a
sitelerine girmek (22 dakika ortalama), bilgisayar oyunu oynamak (17 dakika) ve
Youtube gibi sitelerde video izlemektir (15 dakika). 2007de gen Avustralyallar,
zamanlarnn ounu ksa mesaj yollayarak (%23 tm internet zaman iinde),
evrimii oyun oynayarak (%17) ve sosyal alarda harcamaktadrlar. Bu Amerikan
ve Avustralyal genler arasndaki sosyal a siteleri, oyun gibi popler sitelerde
benzerlik gstermektedir. Artan kullanm oranlarnda, daha fazla evde internet
balants olmas ve daha hzl internete sahip olmak nemli bir belirleyendir. 225

ACMA Haziran 2010da (Australian Communication and Media Authority)

yapt aratrmada internette harcanan vaktin:
> 13 dakika ev devi,
> 34 dakika internet odakl haberleme (18 dakika), sosyal siteler (11 dakika),
ve e-postalamak (5 dakika)
> 30 dakika dier internet aktiviteleri; dier oyuncularla haberleme (15
dakika), klip vs izleme, dinleme (7 dakika) ve dier internet aktiviteleri (8 dakika)
olarak tespit edilmitir. Sosyal a sitelerinin ziyaret edilmesi (%48), video, film ve
tv programlarnn izlenmesi (%40) yala beraber artmaktadr. 226
Sosyal a siteleri ile ilgili Get Safe Online erikinleri de ieren bir aratrma
yapmtr. Bu aratrmada;
nternet kullanclarnn %34 bir sosyal aa kaytldr; yalar
18-24 aras olanlarn %65i, 25-34 aras olanlarn ise %49u
kaytldr.

224

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1368&format=HTML&aged=0&lang
uage=EN&guiLanguage=nl)
225

s.4.(http://www.acma.gov.au/webwr/_assets/main/lib310665/trends_in_media_use_by_children_and_
young_people.doc eriim tarihi: 09.11.2010.
226
a.g.b. sayfa 35

143
 Sosyal a kullanclarnn %25i, 18-24 aras olanlarn %34,
25-34 aras olanlarn ise %30u kiisel bilgilerini
paylamaktadr.
18-24 ya aras kullanclarn %27si bakalarna ait fotoraf
ya da bilgileri, %7si bakasna ait evrimii profili bir
bakasna aktarmaktadr.
Kullanclarn %15i herhangi bir gvenlik ayar
kullanmamakta, bu anlamda en gvenli grup 18-25 aras grup
olup %89u kullanmaktadr.
Kullanclarn %24 tm siteler iin ayn ifreyi
kullanmaktadr. %42si 2-3 ifre kullanmaktadr. %13 bir
aile yesi ve ya einin adn ifre olarak kullanmaktadr227
olduu ortaya kmtr.

ocuklarn internet banda en youn yaptklar aktivitelerden sosyal a

siteleri ile ilgili aratrmalar gstermektedir ki:
Arkadalarnn profiline yorum yapmak, fotoraf ve video
paylamaktan nce 1.sradaki aktiviteleridir.
%71i profillerinin herkese ak olduunu belirtmitir.
%12si cep telefonu numaralarn, %8i ev adreslerini, %49u doum
tarihlerini, %79u ise tm adlarn profillerinde paylatklarn
sylediler.
Gen insanlar bu siteleri genellikle daha seyrek grtkleri insanlarla
haberlemek iin kullanyorlar.
8 kiiden biri bu sitelere ye olmalarnn en temel sebebinin yeni
arkadalar edinmek olduunu ifade etmektedirler.
sadece evrimii grtkleri insanlar arkada olarak
eklemektedirler.
Erkekler (%71) kzlardan (%63) daha yksek oranda profillerini ak
tutmaktadrlar.228

227
Key findings of the Get Safe Online Report 2007 s.30.
228
National Centre for Technology in Education WATCH_YOUR_SPACE 2008 Survey
www.webwise.ie/GenPDF.aspx?id=2728). (rlanda rnei Ocak 2006) eriim tarihi: 10.08.2010.

144
 Amerikan genliine baklrsa 12-17 ya arasnn %55i sosyal a sitelerini
kullanmaktadr:
%66s profillerinin grlmesini snrlandrdn,
%48i gnlk, %26s gnde 1 kere, %22si gnde birok defa ziyaret
ettiini,
15-17 ya aras kzlar (%70), o yalardaki (%54) erkeklere gre daha fazla
evrimii sosyal alar kullandn,
%91i az grdkleri arkadalar ile iletiimde kalmak iin kullandn,
%72si arkadalaryla plan yapmak iin, %49u yeni arkadalklar edinmek
iin kullandn ifade etmitir.229

nternette, zellikle de sosyal a siteleri ve sohbet odalarnda ocuklar bekleyen

en ciddi tehlikelerden biri siber zorbalktr. Bununla ilgili aratrmalar da konunun
yurt dnda ne kadar yank uyandrm ve zmler retmek zere harekete geilmi
olduunu gstermektedir. PEW Internet & American Life Projectin yapt 2007de
yapt aratrmaya gre Amerikan genlerinin 1/3 evrimii tacizle
karlamaktadrlar. Kanadada genlerin %70inin evrimii zorbala maruz
kald, %41inin cep telefonundan, %23nn ise e-posta araclyla bunu
deneyimledii belirtilmektedir. Ayn zamanda Avrupa Komisyonunun raporuna
gre Polonyal genlerin yars, Belikal ve ngiliz genlerin ise %34 siber
zorbaln kurban olmulardr.

spanyada ise ergenlerin %30u siber zorbalktan rahatsz edilmilerdir.230

Get Safe Online 2007nin Londra raporuna gre:
nternet kullanclarn %88i bir eit internet gvenlii
kullanmaktadr.
ngilterede 10.8 milyon kii sosyal networking sitelerine yedir.

229
Pew Internet Project. Amanda Lenhart, Senior Research Specialist & Mary Madden, Senior
Research Specialist. Social Networking Websites and Teens: An Overview. January 3, 2007.
230
FOSI (Family Online Safety Institute) REPORT, Cyberbullying A Global Concern, Jennifer A.
Hanley.

145
 %25i kendilerine ait gizli ya da kiisel bilgilerini yabanclara
vermektedirler.
%13 bakalarna ait bilgi yada fotoraflar yabanclarla
paylamaktadr.231

Belikadaki Genler arasndaki Cyberbullying (siber zorbalk):

o %94.4 gen internet kullanyor; %91.8 evde internet eriimleri var.
o Ortalama 2 saat harcyorlar; haftasonu bu 3 saate kyor.
o 10-18 ya aras genlerin %80 cep telefonu sahibi.
o Kzlar iin internet kullanmnda temel ama bakalaryla sohbet etmek;
erkekler iinse elence.
o Genlerin cep telefonlarndaki temel amalar ksa mesaj yollamak, arama
yapmak ikinci srada geliyor.
o Grlen genlerden yars her gn ya da sk sk bilgisayar oyunu
oynamaktadr.
o Grlen genler internet ile ilgili bilgilerini yksek bulmakta: %70.1i
kendini gelimi kullanclar, %15.4 uzman olarak adlandrmaktadr.
Bunun yannda ocuklar internet risklerini ok fazla bilmemektedir. %48.9u
sadece internetten tand insanlarla sohbet etmekte, %51.6s internet
zerinden kiisel bilgilerini vermekte; hatta %31.5i ifrelerini yakn bir
arkadala paylatn sylemektedir.
o Ebeveynlerden %12si ocuklarna internet hakknda fikir verebilmekte,
1/6s ise internet risklerinden bahsetmektedir.
o Bunlarn sonucunda internet ve cep telefonu zerinden saldrgan bir
davrann maduru olan %61.9, zanls olan %52.5, ahidi olansa %76.3tr.
o Siberzorbalkta en sk rastlanan olaylar: internet ve mobil telefon araclyla
hareket ve tehditler, internet ve mobil telefon araclyla kandrma, dedikodu
yayma.
o %3.3 madur olarak, %5i fail olarak, %2.6s hem madur hem zanl
olarak srekli siber zorbaln aktrleri olmaktadr.

231
Press release #8: Social networkers and wireless networks users provide "rich pickings" for
criminals Get Safe Online Week 2007 12th November, 2007.

146
 o nternette geirilen zaman ve internet bamll siber zorbalk riskini
artrmaktadr.
o Ebeveynlerin uzmanlk eksiklii ve ocuklarn internet aktivitelerine dahil
olmamalar, ocuklarn siber zorbala urama risklerini artrr. 232

EU Kids Online alma grubu tarafndan LSE koordinatrlnde lkbahar-yaz

2010 dneminde yz yze grmelerle Trkiyenin de dhil olduu 25 lkede
yaplan aratrmada Estonya, Litvanya, ek Cumhuriyeti ve svete, ocuklarn te
ikisine yakn bir veya daha fazla riskle karlamaktadr. lkeler iinde en az risk
grubu olarak Trkiye, Portekiz ve talya grlmektedir. Danimarka (%26), Estonya
(%25), Romanya (%21) ve sveteki (%21) ocuklar nternetteki herhangi bir
durumla ilgili kaygl olduklarnda rahata ifade ederken, talya (%6), Portekiz (%7)
ve Almanyadaki (%8) ocuklarn bunu ifade etmeye en az yatkn ocuklar olduu
gzlenmektedir. evrimii aktiviteler, Estonya, Litvanya, ek Cumhuriyeti ve
sveteki ocuklarca daha eitliyken, Trkiye ve rlandadaki ocuklar daha az
eitli evrimii aktiviteyle megul olmaktadr.233

En son olarak; EU Kids Onlinen Safer Internet Forum Lksemburgtaki 21

Ekim 2010da yapt sunumda baz sonular ortaya kmtr:
Avrupadaki ocuklarn %39u evrimii kt deneyimle (evrimii
zorbalk, sexting, kiisel datann ktye kullanm) karlamtr.
Estonya, Litvanya, ek Cumhuriyeti ve sve (2/3) en youn bu riske
maruz kalan lkelerdir.234

Ailelerin internet kurallarnn yan sra, ocuklarn %95i kendi kurallarn

oluturuyorlar. Aileler sre ve arama limitleri zerine younlarken, ocuklar iyi bir

232
http://www.samenlevingentechnologie.be/ists/en/pdf/projects/20053cyberbullying.pdf, eriim
tarihi: 05.08.2010.
233
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/avrupa-%C3%A7evrimi%C3%A7i-
%C3%A7ocuklar-ara%C5%9Ft%C4%B1rma-projesi-%C3%A7ocuklar-sanal-d%C3%BCnyada-
savunmas%C4%B1z eriim tarihi: 14.01.2011. Avrupa evrimii ocuklar aratrma projesi
kapsamnda yaplmtr.
234
www.eukidsonline.net, eriim tarihi: eriim tarihi: 15.09.2010.

147
internet kullanm tarz ve davran konusunda standart belirliyorlar. ocuklarn
kurallar;
nternetteki dier kiilere kar zorbalk yapmam diyenlerin oran %68,
Kendilerine kar yaplan bir zorbalkla karlatklarnda bunu ailesine
sylemek gerektiini dnenler %67,
nsanlar taciz etmemek, rahatsz etmemek gerektiini dnenler %62,
Bakalarna ait utandrc resim ya da postalar bakalarna gndermemek
gerektiini dnenler %58,
Spam atmamak gerektiini dnenler ise %54.
Bunlarn yan sra; genlerin yardan fazlas
Gnlk hayatta yapmayacaklar veya sylemeyecekleri eyleri
evrimii ortamda da yapmayacaklarn,
Gerek yaamda tanmadklar kiilerle evrimii ortamda da
grmeyeceklerini ifade ediyorlar.
Ortalama olarak ocuklarn %56snn internet arkada var. inli ve
Brezilyal ocuklar, evrimii ortamda edindikleri arkadalar ile gerek
hayatta grme oran en az olan kiiler.235

Ebeveynler evrimii krizlerin ocuklarnn bana gelemeyeceini

dnrler. Oysaki ileri vadeli etkileri ocuk zerinde internette bana gelen
olaydan ok sonra dahi srmektedir. Bu yzden EU Kids Online projesi, ocuklarn
ve ebeveynlerin evrimii renmelerini glendirmeyi amalamaktadr. EU Kids
Online projesi EC Safer Internet Program tarafndan desteklenmekte ve London
School of Economics and Political Science (LSE) tarafndan koordine edilmektedir.
25 lkenin temsilcileri ve Almanyay temsilen The Hans Bredow Institute for Media
Research almalara katlmaktadr. EU Kids Online projesine katlan lkeler ise:
Avusturya, Belika, Bulgaristan, Kbrs, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya,
Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, rlanda, talya, Litvanya,
Hollanda, Norve, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovenya, spanya, sve, Trkiye
ve ngilteredir.236

235
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/files/Norton_Report.pdf
236
www.eukidsonline.net.

148
 nternet kullancs olan ocuklar bu araca ok alkn olduklarn, neredeyse
kendiliinden bir renme ile bu aralar kullandklarn sylyorlar. nterneti
genellikle kullandklar ve bunun yala artt ortaya kyor. 9-10 ya grubu haftada
birok sefer balanp en az yarm saatlik vakitler geirirken; 12-14 ya grubu her gn
internete girmektedir. Her ocuun baz kural ve limitleri olmakla birlikte, internetin
riskleri mantk erevesinde anlatldnda daha kabullenir grnmektedirler. 9-10
ya grubu, 12-14 ya grubuna gre ebeveynler tarafndan daha fazla denetim altnda
tutulmaktadrlar.237

Bilgi okuryazarl eitimi; ocuklar, genler ve aileler iin evrimii

risklerin ve zmleme stratejilerinin iletiimini salayacaktr. Bu yzden
retmenler ve ailelere eitimler verilmektedir. Watch Your Space
kampanyasnda ocuklarn sosyal a siteleri gibi interaktif sitelerinde gvenli bir
ortam salamay amalamaktadr. Bu amala yaratc ol, kendin ol, ama
kontroll ol sloganna yer verilmektedir.238

3.2. NTERNETN OCUKLAR ZERNDEK ETKLER

3.2.1. nternetin ocuklara Faydalar

nternetin ierdii risklerin yannda faydalarndan da bahsetmemizde yarar vardr.

Bunlar;
o evresinde arad ortam bulamayan ya da baka insanlarn da grlerini
renmek isteyen insan iin;
o Fiziksel grnn iletiimde engel ya da avantaj olarak grlmesini
engellemek iin;

237
Safer Internet for children May 2007, Qualitative Study In 29 European Countries Summary
Report, This survey was requested by Directorate General Information Society and Media and
coordinated by Directorate General Communication, EUROPEAN COMMISSION Directorate-
General Information Society and Media, VERSAILLES, sayfa 6.
238
National Centre for Technology in Education WATCH_YOUR_SPACE 2008 Survey
www.webwise.ie/GenPDF.aspx?id=2728.

149
 o Utanga ve ie dnk insanlar iin;239
o Fiziksel engel durumu ya da baka bir evrimd iletiime engelin varlnda
benzer sorunlar yaayanlarla iletiime gemek ve ortak bir evre olutururak
zm oluturmak iin bir avantajdr.240
o Tartmaya ak olmakla beraber ergenlik dneminin Eriksonun teorisinde
geen kiilik aray srecine kendini farkl ve snrsz ortamda grerek
kendini tanmasna yardmc olmaktadr.241

nternetin faydalarnn eitim sistemine aktarlmas anlamna gelen FATH

(frsatlar artrma ve teknolojiyi iyiletirme hareketi) projesi, Bilgi Teknoloji
aralarnn okulncesi, ilkretim ve ortaretim kurumlarnda etkin kullanlmasn
salayacak bir projedir. Bu aralarn derslerde yerleik olarak deerlendirilmesi iin
retmenlere hizmet ii eitim verilecektir. FATH projesinde aadaki
basamaklarla ilerlenecektir:

1) Donanm ve Yazlm Altyapsnn Salanmas,

2) Eitsel e-eriin Salanmas ve Ynetilmesi,
3) retim Programlarnda Etkin BT (Bilgi Teknolojileri) Kullanm,
4) retmenlerin Hizmetii Eitimi,
5) Bilinli, Gvenli, Ynetilebilir ve llebilir BT Kullanmnn
salanmasdr.

FATH projesi, Milli Eitim Bakanl tarafndan Ulatrma Bakanlnn

desteiyle yrtlen 3 ylda tamamlanmas planlanan bir projedir. Projede daha
byk yataki rencilerden balanlarak srasyla ortaretim, ilkretim ikinci
kademe, ilkretim birinci kademe rencileri ile ilgili almalarn her yl
tamamlanmas planlanmaktadr.242 Bu proje, Devlet Planlama Tekilat tarafndan

239
mran Tzn, Gelien letiim Aralarnn ocuk ve Genlerin Etkileimi zerine Etkisi,
Dnen Adam, 2002, Say:15, No:I, s.46-50, s.48.
240
Sandra Weber & Shanly Dixon. Growing Up Online: Young People and Digital Technologies,
Palgrave Macmillan, New York, 2007, S.252.
241
Steven J. Kirsh, Media and Youth: A Developmental Perspective, Wiley-Blackwell Publication:
UK, 2010, Sayfa 76.
242
http://fatihprojesi.meb.gov.tr/site/projehakkinda.php, eriim tarihi: 14.12.2010.

150
hazrlanan (2006-2010) Bilgi Toplumu Stratejisinde Biliim Teknolojilerinin Eitim
Sisteminin kullanmyla ilgili olarak Bilgi ve iletiim teknolojileri eitim srecinin
temel aralarndan biri olacak ve rencilerin, retmenlerin bu teknolojileri etkin
kullanm salanacaktr hedefi gerekesiyle yrrle konmutur. Eitimde
F@TH Projesi Protokol, 22 Kasm 2010 tarihinde imzalanmtr.

3.2.2. nternetin ocuklara Zararlar

nternet etiine aykr davranlar aada sraland gibidir:

Lisanssz yazlm edinme ve kullanma
Bilgisayar ortamndaki zel verilere izinsiz erime
Bakalarnn almalarn kaynak gstermeden kullanma
Sanal ortamn salad olanaklar kullanarak bakalarn rahatsz etme
Sanal ortamda bakalarnn zel verilerine ulaarak yarar elde etme
nternet kafelerde uygunsuz sanal ortamlara girebilme
Mzik, resim ve film gibi grsel-iitsel materyalleri sahibinin izni olmakszn
kullanma
nternet zerinde yaplan grmelerde yanl bilgi verme
nternet zerinde yaplan grmelerde uygunsuz konumalar yapma
Virs tayan e-postalar, reklam amal mesajlar ve istem d alan reklam
siteleri (pop-up), zararl yazlmlar aktarma
A zerinden ya da bireysel olarak oynanan iddet ierikli oyunlar oynama
erii ahlaka uygun olmayan siteler, yasa d rgt materyalleri ya da yanl
bilgiler ierme.243

nternette ocuklarn karlaabilecei riskler aadaki gibi sralanmtr:

1) evrimii Yeni nsanlarla Tanma: ocuklar internette riskli davranlara
girerek evrimd tanmad insanlarla irtibata geebilirler. nternet
ortamnn anonimlii sebebiyle karlarnda iyi niyetli olmayan, ocuklar ho

243
Magid, 2003 Magid, LJ. "Child Safety on the Information Highway", 2003. URL:
http://www.safekids.com/) (Kidder, R. M. (1999). Six trends for our moral future. Eriim
Adresi:http://www.globalethics.org/newsline/members/issue.tmpl?articleid=03230019014377. eriim
tarihi: 13.06.2010

151
 olmayan ilikilere sokabilecek ya da istismar etmeye niyetli kiiler olabilir.
Bu yzden ailelerin ocuklarnn internette kimlerle kar karya olduunu
renmeleri gereklidir.
2) Gizliliin Yitirilmesi: ocuklarn internet ortamnda kendilerine ve ailelerine
ait ticari ya da herhangi baka bir kaygyla ktye kullanlabilecek adres, i
vs. gibi bilgileri paylama riskini unutmamak gerek.
3) evrimii Kavgalar: iletiim kurulan, tanma ortam gibi sitelerde tanlan
insanlarla kurulan iletiim gerek hayattakinden daha cesur tavrlarla, szl
saldrlara varabilmektedir. Her ne kadar yz yze iletiim iermese bile bu
tip deneyimler de ocuu psikolojik olarak rahatsz edecektir.
4) Uygun Olmayan Materyaller: ocuklarn ilgisini ekerek girebilecei
sitelerde ocuun yana ve olgunluuna uygun olmayabilecek cinsellik,
iddet ve madde kullanm ile ilgili bilgilere erime riski bulunmaktadr.
5) evrimii Arama, Okuma: Daha nce de bahsedildii gibi internet her trl
yararl bilgiye ulaabilmek iin vazgeilmez bir kaynak olmann yannda
gereksiz ve yanl bilgilerle ocuun dezenformasyonuna da neden olabilir.
ocuun bu bilgileri ayrt edebiliyor ve ailesinin de katk yapabiliyor olmas
nemlidir.
6) nsanlar Tehlikeye Atma: nternette paylalmas sakncal bilgiler ocuklarn
ve ergenlerin riskli davranlara daha korkusuzca atlmalar nedeniyle tehlike
oluturmaktadr.
7) Silah ve Madde Kullanm: Bunlar tevik ya da telkin edici siteler ocua
silah ve madde kullanmn daha ekici gstererek ocuun zararl
davranlarna neden olabilir.
8) Armaclk ve Telif Haklar: Lisanssz yazlm kullanma ve bilgiyi izinsiz
kullanma internet aleminin en byk skntlarndan biridir. Sahibinin zarara
uramasna neden olan bu aktiviteler ocuklara anlatlmaldr.244
9) Her An Cinsellikle Karlalabilmektedir. Cinselliin ifade edilmesi, gerek
sosyal ortamlardakinden daha rahat olan bu ortamlarda gencin cinsellikle
tanmas daha hzl olmaktadr.

244
Serkan enda ve H.Ferhan Odaba, "nternet ve ocuk: Etik Bunun Neresinde?", 6.Uluslararas
Eitim Teknolojileri Konferans, Gazimausa, KKTC, 19-21 Nisan 2006, Cilt 3, s. 1508-1515, s.
1510-11.

152
 10) Yalan Sylemenin Alkanlk Haline Getirilmesine Neden Olabilmektedir.
zelikle ergenlikle anda kiilik atmasnn da etkisiyle genler, zgven
eksiklii yaarlar. Bir taraftan da beenilme kaygs ocukluk dneminin
geride kaldn gsteren bir baka uyarandr. Bu yzden d grn, sosyo-
ekonomik durum, uralar, hobiler gibi konularda internet anonimliinden
faydalanarak kendilerini olduklarndan baka biri gibi gstermek isterler.
Bunun bir alkanlk haline gelme riski vardr.
11) Psikolojik ve Sosyal Sorunlara Neden Olabilmektedir. nternet bamll,
zamanla aile ve sosyal evre ile iletiimde isteksizlik, daha az vakit ayrma ve
dolaysyla yakn evre ile ilikilerde sorunlara neden olabilmektedir.
12) Trkenin Yozlamasna Neden Olabilmektedir. nternetin dier teknolojik
gelimeler gibi kaynann yurtd olmas ve genlerin bu teknolojiyi adapte
ederken Trke dilinin kayglarndan daha ok, konuda uzmanlam olmay
tercih etmeleri, dilin kt kullanmna sebep olmaktadr. Daha hzl iletiim
kurmak iin yaplan ksaltmalar, alfabemizde bulunmayan w, q gibi harfleri
dilimizdeki kelimelere eklemleme abalar dil kurallarnn bu en youn yazl
dil kullanmnn olduu alanda yanl dil kullanmna srklemektedir. 245

3.3. ULUSAL NTERNET MEVZUATI

Biliim suu, bilgisayar sular, siber su, dijital sular, sanal su, internet
sular, siber terrizm gibi adlarla anlmakta ve sanal ortamda kii ve ya kurumlar
maddi ve manevi zarara uratma anlamna gelmektedir.246 Trkiyede internetle
ilgili dzenlemeler 2007 yl itibariyle hz kazanm ve ilgili kurum ve kurulularn
kuruluu ve yasal dzenlemeler artmtr. Kamu kurulular nezdinde Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumu altndaki Telekomnikasyon letiim Bakanl,

245
T.C.ileri Bakanl Aratrma ve Ettler Merkezi
http://www.arem.gov.tr/yayin/internet_ve.pdf internet ve. s.32
246
Derya ztrk, Bilgisayar oyunlarnn ocuklarn bilisel ve duyusal geliimleri zerindeki
etkisinin incelenmesi, Dokuz Eyll niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Bilgisayar ve retim
Teknolojileri Anabilim Dal Yksek Lisans tezi, zmir, 2007, s.27.

153
Emniyet Genel Mdrl ve Ulatrma Bakanlnn altnda yer alan nternet
Kurulu sorumluluu paylamaktadr.

nternetin basl eserlerle ayn yasal uygulamann altnda olmas kimi

yazarlarca eletirilmektedir. nk basn suunun oluabilmesi iin gerekli olan
baslm eser ve yayn unsurlar gerekletirilmi olmas kavram, ayrca Basn
Kanununun 3.maddesi 2.fkrasnda aranan neir fiili; baslm eserin herkesin
grebilecei veya girebilecei yerlerde gsterilmesi veya aslmas veya datlmas
veya dinletilmesi veya satlmas veya sata arz hususunun da gereklememesi
gereklilii nedeniyle internet yaynnn basn kanuna gre deerlendirilemeyecei
dnlmektedir.247 Ancak internet de dier basn unsurlar gibi herhangi bir eserin
basmnn yapld, alan adyla ulalabilen bir alandr.

nternet teknolojileri ok hzl geliim gsterdii iin yasa koyucular hukuki

uzun tartmalara ihtiya duyarken internetteki yenilik sadece dakikalar kadar ksa
srede tm dnyaya erimektedir.248

nternet ile ilgili yasal dzenlemelerin temel gerekeler, ocuklarn istismar

edilme alan olmamasn ve internetin ocuk gvenliine hizmet edebilmesini
salamaktr. Yeni bilgi iletiim teknolojileri, gelien ve daha fazla kullanc ile tm
dnyay kapsarken kullanm yann dmesiyle konumuz iin ayr bir hassasiyet
gerektirdiini gstermektedir. nternet ve cep telefonu kullanmnn gn getike
daha kk yalara dmesi, konu ile ilgili farkndaln artmasn gerektirmektedir.
Bu teknolojiyle ilgili vurgulanmas gereken bir baka nokta, yeni medyann
geleneksel medya gibi denetlenebilirliinin ve gerekli zamanlarda
kstlanabilirliinin anlaml derecede zor oluudur. ocuun zihinsel ve ahlaki
geliimi anlamnda yeni medyann geleneksel medyadan daha riskli unsurlar
ierebilecei aikrdr.

247
Serkan Bier, Trkiyede internet yayncl ve Avrupa Birliine Uyum, Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim Dal, Yksek lisans tezi, 2006, sayfa 137.
248
Asl Telli Aydemir, Trkiyenin nternet Sansr Sorunu, Medya Dernei nternet Komitesi,
Temmuz 2010, 1-14, s.6.

154
 Bata sadece bilgiye kolay ulalmas iin ortaya km olan bilgisayar ve
internetin her alanda kullanmnn yaygnlamas ve sektrn genilemesi ile yeni bir
su tr olarak biliim suu ortaya kmtr. nternet, farkl bilgisayarlarn alar
araclyla balant kurmasn salayan sistemdir. Biliim sular ok
eitlenebilmekte; dolandrclk gibi sularn yannda konumuz olan ocuklar ve
genlerin mstehcenlik ve iddet ieriiyle zarar grmesi sz konusudur.249

lkemizde biliim hukuku ile ilgili gelimeler kronolojik olarak bahsedilmitir:

1991 ylnda 765 sayl Trk Ceza Kanununa baz bilgisayar sularn
ngren biliim alannda sular ilave olunmutur. 6.6.1991 tarih ve 3756
sayl Kanunla, Trk Ceza Kanununa Biliim Alannda Sular bal
altnda 11.Bab olarak 525/a, 525/b, 525/c ve 525/d maddeleri eklenmitir.

5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda 1995 ylnda 4110 ve 4630
sayl yasalarla yaplan deiikliklere ve eklenen hkmlere gre, bilgisayar
programlar da eser kapsamna alnarak, bilgisayar programlarna kar
gerekletirilen bir takm eylemler cezai yaptrma balanmtr.

Bu sularla mcadele etmek zere Emniyet Genel Mdrl bnyesinde

1999 ylnda Biliim Sular alma Grubu oluturulmutur. Daha sonra,
Emniyet Genel Mdrl, Bilgi lem Daire Bakanlna bal olarak
nternet ve Biliim Sular ube Mdrl kurulmutur.

Trkiye ile Birlemi Milletler ibirlii erevesinde 2000 yl ierisinde

Ankarada kurulan Trkiye Uluslararas Uyuturucu ve Organize Sularla
Mcadele Akademisi bnyesinde Biliim Sular Aratrma Merkezi
kurulmutur.

Trkiyenin 14.09.1990 tarihinde imzalad, 27.01.1995 gn ve 22184 sayl

Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren ocuk Haklarna Dair

249
Ahmet iftci, Bilgisayar ve nternet Kullanmndan Doan Hukuki ve Cezai Sorumluluk,
Akademik Biliim-04 Ulusal Sempozyumu, 11-13 ubat 2004, KT-Trabzon),
http://ab.org.tr/ab04/tammetin/109.doc, eriim tarihi: 26.07.2010.

155
 Birlemi Milletler Szlemesi ve 18.05.2001 tarihli Bakanlar Kurulu
kararyla onaylanp lkemizde yrrle giren ve 17.06.1999 tarih ve 182
sayl ILO szlemesi ve temel haklara ilikin bir szleme olan Kt
artlardaki ocuk iliinin Yasaklanmas ve Ortadan Kaldrlmasna likin
Acil nlemler Szlemesi ykmllk oluturmaktadr.

BM Genel Kurulu tarafndan 23 Mays 2000 tarihinde imza, onay ve katlma

alan Trkiye tarafndan 9 Eyll 2000 tarihinde imzalanp daha sonra
onaylanan BM ocuk Haklarna Dair Szleme'ye ek ocuk Sat, ocuk
Fahielii ve ocuk Pornografisi le lgili htiyari Protokol hkmleri
uyarnca, internet zerinden ocuk pornografisi yayn ve ticareti suuyla
mcadele ykmll olumutur.

BM ocuk Haklarna Dair Szleme'ye ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve

ocuk Pornografisi le lgili htiyari Protokol gereince, 2004 tarihli Trk
Ceza Kanunu Tasarsnda bir dzenlemeye gidilmitir.250

TCK YEDNC BLM

Genel Ahlaka Kar Sular
Madde 226- (1) a) Bir ocua mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnleri
veren ya da bunlarn ieriini gsteren, okuyan, okutan veya dinleten,
b) Bunlarn ieriklerini ocuklarn girebilecei veya grebilecei yerlerde ya
da alenen gsteren, grlebilecek ekilde sergileyen, okuyan, okutan, syleyen,
syleten,
c) Bu rnleri, ieriine vakf olunabilecek ekilde sata veya kiraya arz
eden,
d) Bu rnleri, bunlarn satna mahsus alveri yerleri dnda, sata arz
eden, satan veya kiraya veren,
e) Bu rnleri, sair mal veya hizmet satlar yannda veya dolaysyla
bedelsiz olarak veren veya datan,

250
Bkz: Trk Ceza Kanunu (1) (Kanun Numaras: 5237, Kabul Tarihi: 26/9/2004, Yaymland
R.Gazete: Tarih: 12/10/2004 Say: 25611, Yaymland Dstur: Tertip: 5 Cilt: 43 Sayfa:

156
 f) Bu rnlerin reklamn yapan,
Kii, alt aydan iki yla kadar hapis ve adl para cezas ile cezalandrlr.
(2) Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaynlayan
veya yaynlanmasna araclk eden kii alt aydan yla kadar hapis ve bebin gne
kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(3) Mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnlerin retiminde
ocuklar kullanan kii, be yldan on yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para
cezas ile cezalandrlr. Bu rnleri lkeye sokan, oaltan, sata arz eden, satan,
nakleden, depolayan, ihra eden, bulunduran ya da bakalarnn kullanmna sunan
kii, iki yldan be yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile
cezalandrlr.
(4) iddet kullanlarak, hayvanlarla, lm insan bedeni zerinde veya doal
olmayan yoldan yaplan cinsel davranlara ilikin yaz, ses veya grntleri ieren
rnleri reten, lkeye sokan, sata arz eden, satan, nakleden, depolayan,
bakalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kii, bir yldan drt yla kadar hapis
ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(5) ve drdnc fkralardaki rnlerin ieriini basn ve yayn yolu ile
yaynlayan veya yaynlanmasna araclk eden ya da ocuklarn grmesini,
dinlemesini veya okumasn salayan kii, alt yldan on yla kadar hapis ve bebin
gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(6) Bu sulardan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik
tedbirlerine hkmolunur.
(7) Bu madde hkmleri, bilimsel eserlerle; nc fkra hari olmak ve
ocuklara ulamas engellenmek kouluyla, sanatsal ve edebi deeri olan eserler
hakknda uygulanmaz.251
nternetle ilgili hukuki dzenlemelerde kiinin mahremiyetinin sabote edilmemesi
gereklidir. Ancak, phesiz ki ocuk pornografisinin kiinin mahremiyetiyle
ilikilendirilebilecek taraf yoktur. ocuk pornografisi oluturma, datma, ticaretini
yapma ve izlemenin ticaret zgrl ya da ifade zgrlyle bir balants
kurulamaz.

251

http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5237&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch
=trk ceza kanunu eriim tarihi: 14.05.2010.

157
 Avrupa Konseyi Siber Sular ile ilgili Szlemeyi Trkiye, Ahmet
Davutolu araclyla 10 Kasm 2010 tarihinde imzalam; ancak Bakanlar Kurulu
tarafndan henz onaylanmamtr. Yine de bu Konvansiyona kar bir iyi niyet
gstergesi oluturmaktadr.

5651 sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu

Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun 23 Mays
2007 tarih ve 26530 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi
bulunmaktadr.

NTERNET TOPLU KULLANIM SALAYICILARI HAKKINDA

YNETMELK

yerlerinde uyulmas gereken kurallar MADDE 9 (1)

a) 12 yandan kkler ancak, yanlarnda veli veya vasileriyle iyerlerine
girebilirler.
b) 15 yandan kkler yanlarnda veli veya vasileri olmadan saat
20.00den sonra iyerlerine alnmazlar.
) yerlerinde 1117 sayl Kkleri Muzr Neriyattan Koruma
Kanununa aykr hareket edilemez.
g) yerlerindeki bilgisayarlarda uyuturucu veya uyarc madde
alkanl, intihara ynlendirme, cinsel istismar, mstehcenlik, fuhu, iddet,
kumar ve benzeri kt alkanlklar tevik eden ve 18 yandan kklerin
psikolojik ve fizyolojik geliimine olumsuz etkisi olabilecek oyunlar
oynatlamaz.

Bu ynetmeliin, Avrupa Birliindeki dayana Avrupa Konseyinin 1999/276

ve 2005/854 sayl kararlar ile ye lkeler, internetin gvenli kullanlmasnn
salanmas iin filtreleme ve bloke etme programlar gibi koruyucu programlar
gelitirmeye ve ayn amala eitim ve tantm faaliyetlerini yaygnlatrmaya davet
edilmektedir. zellikle ocuklarn internetteki zararl ierikten korunmas amacyla,

158
internette eriim iin youn olarak kullanlan bu yerlerin alma esas ve usullerinin
dzenlenmesine byk ihtiya bulunmaktayd.

5651 sayl Kanun, mevzuata ve uygulamaya baz yenilikler getirmitir:

Eriimin engellenmesi karar ve yerine getirilmesi
MADDE 8 (1) nternet ortamnda yaplan ve ierii aadaki sular
oluturduu hususunda yeterli phe sebebi bulunan yaynlarla ilgili olarak eriimin
engellenmesine karar verilir:
a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Trk Ceza Kanununda yer alan;
1) ntihara ynlendirme (madde 84),
2) ocuklarn cinsel istismar (madde 103, birinci fkra),
3) Uyuturucu veya uyarc madde kullanlmasn kolaylatrma (madde 190),
4) Salk iin tehlikeli madde temini (madde 194),
5) Mstehcenlik (madde 226),
6) Fuhu (madde 227),
7) Kumar oynanmas iin yer ve imkn salama (madde 228),
sular.
b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda
Kanunda yer alan sular.
(2) Eriimin engellenmesi karar, soruturma evresinde hkim, kovuturma
evresinde ise mahkeme tarafndan verilir. Soruturma evresinde, gecikmesinde
saknca bulunan hallerde Cumhuriyet savcs tarafndan da eriimin engellenmesine
karar verilebilir. Bu durumda Cumhuriyet savcs kararn yirmidrt saat iinde
hkimin onayna sunar ve hkim, kararn en ge yirmidrt saat iinde verir. Bu sre
iinde kararn onaylanmamas halinde tedbir, Cumhuriyet savcs tarafndan derhal
kaldrlr. Koruma tedbiri olarak verilen eriimin engellenmesine ilikin karara
4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz
edilebilir.
(3) Hkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcs tarafndan verilen eriimin
engellenmesi kararnn birer rnei, gerei yaplmak zere Bakanla gnderilir.
(4) erii birinci fkrada belirtilen sular oluturan yaynlarn ierik veya yer
salaycsnn yurt dnda bulunmas halinde veya ierik veya yer salaycs yurt

159
iinde bulunsa bile, ierii birinci fkrann (a) bendinin (2) ve (5) numaral alt
bentlerinde yazl sular oluturan yaynlara ilikin olarak eriimin engellenmesi
karar resen Bakanlk tarafndan verilir. Bu karar, eriim salaycsna bildirilerek
gereinin yerine getirilmesi istenir.
(5) Eriimin engellenmesi kararnn gerei, derhal ve en ge kararn
bildirilmesi anndan itibaren yirmidrt saat iinde yerine getirilir.
(6) Bakanlk tarafndan verilen eriimin engellenmesi kararnn konusunu
oluturan yayn yapanlarn kimliklerinin belirlenmesi halinde, Bakanlk tarafndan,
Cumhuriyet basavclna su duyurusunda bulunulur.
(7) Soruturma sonucunda kovuturmaya yer olmad karar verilmesi halinde,
eriimin engellenmesi karar kendiliinden hkmsz kalr. Bu durumda Cumhuriyet
savcs, kovuturmaya yer olmad kararnn bir rneini Bakanla gnderir.
(8) Kovuturma evresinde beraat karar verilmesi halinde, eriimin
engellenmesi karar kendiliinden hkmsz kalr. Bu durumda mahkemece beraat
kararnn bir rnei Bakanla gnderilir.
(9) Konusu birinci fkrada saylan sular oluturan ieriin yayndan
karlmas halinde; eriimin engellenmesi karar, soruturma evresinde Cumhuriyet
savcs, kovuturma evresinde mahkeme tarafndan kaldrlr.
(10) Koruma tedbiri olarak verilen eriimin engellenmesi kararnn gereini
yerine getirmeyen yer veya eriim salayclarnn sorumlular, fiil daha ar cezay
gerektiren baka bir su oluturmad takdirde, alt aydan iki yla kadar hapis cezas
ile cezalandrlr.
(11) dar tedbir olarak verilen eriimin engellenmesi kararnn yerine
getirilmemesi halinde, Bakanlk tarafndan eriim salaycsna, onbin Yeni Trk
Lirasndan yzbin Yeni Trk Lirasna kadar idar para cezas verilir. dar para
cezasnn verildii andan itibaren yirmidrt saat iinde kararn yerine getirilmemesi
halinde ise Bakanln talebi zerine Kurum tarafndan yetkilendirmenin iptaline
karar verilebilir.
(12) Bu Kanunda tanmlanan kabahatler dolaysyla Bakanlk veya Kurum
tarafndan verilen idar para cezalarna ilikin kararlara kar, 6/1/1982 tarihli ve
2577 sayl dar Yarglama Usul Kanunu hkmlerine gre kanun yoluna
bavurulabilir.

160
NTERNET ORTAMINDA YAPILAN YAYINLARIN DZENLENMESNE
DAR USUL VE ESASLAR HAKKINDA YNETMELKe gre dari tedbir
olarak eriimin engellenmesi karar:252
lkeler
MADDE 4 (1) Yaynlar
b) Genlerin ve ocuklarn fiziksel, zihinsel ve ahlak geliimini zedeleyecek trden
ieriklere yer vermemelidir.
MADDE 14 (1) erii 12 nci maddede belirtilen sular oluturan yaynlarda,
ierik salaycnn veya yer salaycnn yurt dnda bulunmas halinde veya ierik
salayc veya yer salayc yurt iinde bulunsa bile, ierii Trk Ceza Kanununun
103 nc maddesinin birinci fkrasnda yer alan ocuklarn cinsel istismar veya ayn
Kanunun 226 nc maddesinde yer alan mstehcenlik sularn oluturan yaynlara
ilikin olarak eriimin engellenmesine Bakanlka resen karar verilir. Trk Ceza
Kanununun 103 nc maddesinin birinci fkrasnda yer alan ocuklarn cinsel
istismar veya ayn Kanunun 226 nc maddesinde yer alan mstehcenlik sularn
oluturan yaynlara ilikin olarak ierik veya yer salaycnn yurt iinde bulunmas
durumunda bu karar, yirmidrt saat iinde hkimin onayna sunulur ve hkim
kararn en ge yirmidrt saat iinde verir. Bu sre iinde kararn onaylanmamas
halinde tedbir, Bakanlk tarafndan derhal kaldrlr ve eriim salayclara
bildirilerek gereinin yerine getirilmesi istenir.
(2) Bakanlk tarafndan verilen eriimin engellenmesi kararnn konusunu
oluturan yayn yapanlarn kimliklerinin belirlenmesi halinde, Cumhuriyet
basavclna su duyurusunda bulunulur. Bakanlk, su duyurusuna esas tekil
edecek verilerin elde edilebilmesi iin kamu kurum ve kurulularndan bilgi ve belge
talep edebilir.

3.3.1. nternetten Sorumlu Kurumlar

1) TELEKOMNKASYON LETM BAKANLII (TB)

252
01.11.2007 tarihli Resmi Gazete) (rega: 30.11.2007, say: 26176.

161
 5651 sayl Kanunun 8.maddesinin 2.bendinde ieriinde ocuklarn cinsel
istismar bulunan sitelerin eriiminin engellenmesi karar alnmaktadr. Yasann
internet zgrln engelledii ile ilgili eletirilere 12/04/2007 tarihli Adalet
Komisyonu Raporunda nternet ortamnda yaplan ve konusu su oluturan ierie
sahip yaynlarla mcadelenin etkinliini salama bakmndan balangta katalog
ierisinde yer alan sularn says mmkn olduunca snrl tutulmutur eklinde
aklama getirilmitir. Bu raporda Anayasa ve uluslararas szlemeler uyarnca
dnce zgrl kstlamas yaplmamas amacyla kstlamalar internet ortamnda
ocuk ve genlerin olumsuz etkilenmesi ve istismarn nleme amac gdlerek
belirlenmitir.253

Sonu olarak, 5651 sayl Kanunun eriim engellenmesine ilikin zel

nitelikli bir Kanun olduu, Kanunda eriimi engellenebilecek sularn katalog
eklinde sayld da dikkate alnarak, zel kanunlarda belirtilen durumlar dnda
herhangi bir nternet sitesine eriimin engellenmesi karar verilememesi gerektiinin
hukuk devletinin bir gerei olduu deerlendirilmektedir. Ayrca ilgili kurumlarn
grleri de bu dorultudadr.

5651 Sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu

Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanunun (RG.,
Neir ve ln: 23/5/2007 - Say: 26530) 4. maddesi ierik salayclarn
sorumluluunu dzenlemektedir. Birinci fkraya gre, erik salayc, nternet
ortamnda kullanma sunduu her trl ierikten sorumlu tutulmaktadr. Bununla
birlikte, ierik salayc, balant salad bakasna ait ierikten sorumlu tutulamaz.
Ancak, ierik salayc sunu biiminden, balant salad ierii benimsedii ve
kullancnn sz konusu ierie ulamasn amalad aka belli olmas durumunda
genel hkmlere gre sorumludur (Mad.4/2).

5651 sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu

Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanunda belirtilen

253
http://www.tib.gov.tr/node/39 eriim tarihi: 12.03.2011.

162
sular kapsamnda verilen eriimin engellenmesi kararlar, karar veren hkim,
mahkeme veya Cumhuriyet savcs tarafndan gerei yaplmak zere Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumu Telekomnikasyon letiim Bakanlna
gnderilmekte ve bu kararlar Telekomnikasyon letiim Bakanlnca yargnn
buyurduu ekliyle uygulanmaktadr.

Bu sular ilendii takdirde mahkemeler ve TB (Telekomnikasyon ve

letiim Bakanl) siteleri kapatp, iletiime ara verebilmektedir. Eriimin
engellenmesi 24 saat ierisinde uygulanabilmektedir. (Mad.8/4).

Telekomnikasyon letiim Bakanl Bilgi hbar Merkezi 23.11.2007

tarihinde faaliyete balam ve 28.11.2007 tarihinde aktif hale gelmitir. 0312 582
82 82 nolu telefona ilk kez 29.11.2007 tarihinde ihbar kaydedilmi ve
http://www.ihbarweb.org.tr sitesindeki formla elektronik posta ile ikayet yntemi de
oluturulmutur.

http://www.ihbarweb.org.tr ihbar sitesi, Avrupa Birliinin internet ihbar

merkezleri birlii olan INHOPEa yelik iin adm atmtr. 23/03/2008 tarihinde
bata aileler ve ocuklar olmak zere halk bilinlendirmek amacyla
www.guvenliweb.org.tr isimli TB Bakanl tarafndan hazrlanan nternet sitesi,
Ulatrma Bakan Sayn Binali YILDIRIMn himayelerinde gerekletirilen trenle
yayna balad.254

TB nternet Daire Bakanl grevleri:

t)erii (n) bendinde belirtilen sular oluturan yaynlarn ierik veya yer
salaycsnn yurt dnda bulunmas halinde veya ierik veya yer salaycs yurt
iinde bulunsa bile, ierii ocuklarn cinsel istismar (madde 103, birinci fkra) ve
mstehcenlik (madde 226) sularn oluturan yaynlara ilikin olarak resen eriimin
engellenmesi karar vermek ve bu karar, eriim salaycsna bildirerek gereinin
derhal ve en ge kararn bildirilmesi anndan itibaren yirmidrt saat iinde yerine

254
http://www.tib.gov.tr/kat/tarihce, eriim tarihi: 12.03.2011.

163
getirilmesini istemek, maddesi ocuklarla ilgili ilenen siber sularda acil zm
alndn gstermektedir.255

2) EMNYET GENEL MDRL

Emniyet Genel Mdrl altnda alan Biliim Sular ile ilgili birim
Emniyet Genel Mdrl bnyesinde 1999 ylnda Biliim Sular alma
Grubu kurulmutur; ardndan kurulan Biliim Sular Aratrma Bro Amirlii,
internet kullanm dolaysyla biliim alannda ilenen sularn art nedeniyle
nternet ve Biliim Sular ube Mdrlne dnerek kapasite artrm olmutur.
Bu ube Mdrlnn grevleri, biliim sular ile ilgili gelimeleri takip etmek,
bilgisayar sistemlerine izinsiz giri ve zarar yntemlerine kar alnacak tedbirleri
aratrmak, biliim sular konusunda yetitirilecek personelin eitim standartlarn
tespit etmek ve biliim sular konusunda alma yapan yerli ve yabanc kurulularla
irtibata gemektir.

Biliim Sular ve Sistemleri ube Mdrl Kaaklk ve Organize

Sularla Mcadele Daire Bakanl bnyesinde 2003 ylnda kurulmutur. 2007
Nisan ay itibari ile bahse konu sularn youn olarak ilenildii stanbul l Emniyet
Mdrl bnyesinde Biliim Sular ve Sistemleri ube Mdrl, dier 80 ilde
Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele ube Mdrlkleri bnyesinde Biliim
Sular Bro Amirlikleri kurulmutur. Ayrca 08/09/2010 tarihi itibariyle Biliim
Sular ve Sistemleri ube Mdrl ikiye blnerek Biliim Sularyla Mcadele
ube Mdrl kurulmu ve ii sadece biliim suu olan bir birim haline
gelmitir.256 ileri bakanlnn 25/04/2007 tarihli onay ile uygun grlmtr.

Bal bulunan bro amirlikleri ise:

1- dari Bro Amirlii
2- statistik ve Stratejik Analiz Bro Amirlii
3- Bilgi lem Bro Amirlii
4- Biliim Sular Bro Amirlii

255
http://www.tib.gov.tr/kat/internet, eriim tarihi: 12.03.2011.
256
http://www.kom.gov.tr/Tr/KonuDetay.asp?BKey=13&KKey=67, eriim tarihi: 13.09.2010.

164
5- Teknik Takip ve izleme Bro Amirlii
6- Adli lemler Bro Amirlii
7- Dijital Veri nceleme Bro Amirlii
8- Aratrma Gelitirme Bro Amirlii
9- Operasyon Ekipler Bro Amirlii
10- Nbeti Amirlii257
Grevleri:
1) Trkiyenin biliim sular profilini ortaya koymak,
2) Biliim sular faaliyetlerini takip etmek, istihbarat toplamak, deerlendirmek ve
operasyon yapmak,
3) Haksz kazanc engellemek,
4) Organize su gruplarnn oluumunu engellemek,
5) Biliim sistemlerini ve teknolojiyi endie duymadan kullanabilecek bir toplum
oluturmak,
6) lkeler arasnda ibirliini arttrmak,
7) Kurum ierisinde ve mcadeleci birimler arasnda koordinasyon salamak,
8) Yurtdndan lkemize ynelik biliim sular tehdidini deerlendirmek,
uluslararas ibirlii ile snr aan operasyonlar organize etmek,
9) Biliim sular ile mcadele edecek uzman ve profesyonel personel yetitirmek,
10) Adli Biliim hizmetlerini uzman personel ve malzeme destei ile gelitirmektir.

3) ULATIRMA BAKANLII
T.C. ULATIRMA BAKANLII NTERNET KURULU
4/5/2007 tarih ve 5651 Sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn
Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi
Hakknda Kanunun 10uncu maddesinin 5inci bendi ile 17/04/1987 tarihli ve 3348
sayl Ulatrma Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun Ek 1inci
maddesine dayanlarak hazrlanmtr. nternet Kurulu, nternetin salkl
geliebilmesi iin gerekli olan ok sesli, katlmc, effaf bir oluum amac ile 5651
Sayl Kanunun 10. Madde 5. fkrasnda belirtilen kurulu veya sivil toplum

257
http://bilisimsuclari.iem.gov.tr/burolar.html eriim tarihi: 15.09.2010.

165
rgtlerinin temsilcilerinden oluur. Kurul, Ulatrma Bakan oluru ile grevine
balar.

YELER

nternet Kurulu, Bakan ve aada belirtilen kurululardan katlan yelerden oluur.

nternet Kurulunda kurumumuzdan temsilci bulunmaktadr.

Kamu Kurum ve Kurulular

Devlet Bakanl (Kadn ve Aileden Sorumlu) [1 ye]
Adalet Bakanl [1 ye]
ileri Bakanl [1 ye]
Ulatrma Bakanl [4 ye]
Milli Eitim Bakanl [1 ye]
Devlet Planlama Tekilat [1 ye]
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu [2 ye]
Radyo ve Televizyon st Kurulu [1 ye]
Trksat A.. [1 ye]
niversiteler (Akademisyen) [4 ye]
TBTAK [1 ye]
nternet Altyap Salayclar
Trk Telekomnikasyon A.. [1 ye]
TTNET A.. [1 ye]
GSM irketleri [3 ye]
Sivil Toplum Kurulular
nternet Servis Salayclar Temsilcisi [1 ye]
Trkiye Biliim Dernei TBD [1 ye]
Trkiye Biliim Vakf TBV [1 ye]
Tm Telekomnikasyon Adamlar Dernei - TTED [1 ye]
Mobil letiim Sistemleri ve Aralar adamlar Dernei MOBSAD [1 ye]
Telekomnikasyon ve Enerji Hiz. Tketici Haklar ve Sektrel Ar.
[1 ye]
Dernei(TEDER)
Bilgi Teknolojileri Dernei [1 ye]
nternet ve Hukuk Platformu [1 ye]
Bilgi Gvenlii Dernei [1 ye]
IBC Danmanlk LTD irketi [1 ye]
Yazlm Sanayicileri Dernei (YASAD) [1 ye]
Mobil Servis Salayc Adamlar Dernei (MOBLSAD) [1 ye]
nternet Medyas Temsilcisi [1 ye]
Biliim Sanayicileri Dernei [1 ye]

KURULUN ALIMA LKELER

166
 Kurul, Bilgi Toplumu ve Bilgi ve letiim Teknolojilerinin salkl gelimesi;
ayn zamanda internetten en yksek deerde toplumsal faydann salanmas
amacnda almaktadr. Kurulun grev alanlar aada belirtilmitir.
A. Teknolojik Gelimeleri zleme
B. Deerlendirme
C. Verimliliin Salanmas
D. Koordinasyon
E. Gvenli nternet
F. Ulusal erik Zenginlii
G. Ar-Ge Teviki
H. Dzenleme
I. Projelendirme
J. Dier Konular258

Kurul, internetle ilgili teknolojik gelimelerden haberdar olarak ve internet

kullanclarnn ikayetlerini de hesaba katarak Trkiyede internet geliimini
ynlendirmektedir. nternetin kamu alannda vatandan kullanmna almas
ynnde gelimeler iin ilgili kurulu ve sivil toplum yetkililerinin arasndaki
koordinasyonu ile ilgilenmektedir. Ulusal arama motoru gibi ar-ge desteklerini
planlamak ve Uluslararas antlamalar ve Avrupa Birlii mktesebatna uyumu
amalamaktadr. Tez konumuzla ilgili olarak da gvenli internet kullanmnn
yaygnlatrlmas ve ocuk ve genleri zararl internet yaynndan korumak amal
almalar Kurulun amalar arasndadr.

NTERNETLE LGL HBAR

Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu Telekomnikasyon letiim Bakanl Bilgi
hbar Merkezi
ntihara Ynlendirme
ocuklarn Cinsel stismar
Uyuturucu veya Uyarc Madde Kullanlmasn Kolaylatrma
Salk in tehlikeli madde temini

258
http://kurul.ubak.gov.tr/netkrl/ik_anasayfa eriim tarihi: 22.11.2010.

167
 Mstehcenlik
Fuhu
Kumar ve Bahis
5816 Sayl yasaya aykrlk (Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda
Kanun) balklar altndaki sular ile ilgili ihbarlarnz, ilgili alanlara tklayp
gelen formu doldurarak veya yan ksmda belirtilen mail adresi, telefon ve
SMS numaralarndan herhangi biri vastasyla yapabilmektedir.
o www.ihbarweb.org.tr
o 0312 582 82 82
o guvenliweb.org.tr
o tib.gov.tr
o e-posta: ihbar@ihbarweb.org.tr

Siber zorbalk, zorbaln mobil telefonlar ve internet zerinden yaplan hali

olarak tarif edilmektedir. Son almalar zellikle yazl mesaj ve e-posta zorbal
zerine younlamaktadr. 11-16 yalar arasndaki 625 ocukla yaplan aratrmada
mobil telefon/video klip zorbalnn telefon mesajndan daha az rastlanr zorbalk
eidi olsa dahi daha fazla olumsuz etki yaratt grlmtr. Siber zorbalk
kurbanlnn ise internet kullanm ile doru orantl olduu grlmtr. Her ne
kadar mesaj bloklamak ve ya birine bildirmek en iyi baa kma yollar olarak
gsterilse de ou siber kurban kimseye ifade etmemektedir.259 Bu ve dier siber
problemlere ilikin, kltrlerin belli normlar olduu gibi internetin de neredeyse
evrensel denebilecek bir kltr vardr. ocuklara internet kltrnn belirli
davran normlarnn retilmesi ocuklarn internetteki iletiimlerini salkl
yrtmelerini ve gerek yaamdaki iletiimle sanal iletiim arasnda balant
kurmalarn salayacaktr.260

nternette Grlen iddet Trleri:

259
Peter K. Smith, Jess Mahdavi, Manuel Carvalho, Sonja Fisher, Shanette Russell, and Neil Tippett,
Cyberbullying: its nature and impact in secondary school pupils, Journal of Child Psychology and
Psychiatry, Say:49, No:4, 2008, s.376385, Goldsmiths, University of London, UK, s.382.
260
Erhan Erolu, ocuk-Internet letiimi: ocuun Dnyaya Baknda Yeni Bir Pencere,
I.Uluslararas ocuk ve letiim Konferans, 13-15 Ekim 2003, s.337-343. RTK Yaynlar, Ankara,
s.340.

168
 1. Irklk, Etnik Ayrm ve Nefret Sular
Etnik ayrm, yabanc dmanl ve her trl ayrmclk Trk Ceza Kanununa ve
Birlemi Milletler (BM)in Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan
Kaldrlmasna likin Uluslararas Szlemesi, yine Birlemi Milletler (BM)in
Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Aznlklara Mensup Kiilerin Haklar
Bildirgesi ve Avrupa nsan Haklarnn ve Temel zgrlklerin Korunmas
Szlemesi ve Ek 12 Nolu Protokol gibi uluslararas belgelere gre
yasaklanm olsa da internet zerinde ayrmclk endie verici dzeydedir. Kimi
kimliklerin yceltilerek dierlerine kar aalayc ve saldrganl tevik edici
yaynlar ve gruplar grlmektedir.

2. Gruplama ve Taraf Oluumu

deolojik ve sosyal konulardan hatta futbol takmlarnn zerinden oluan
toplumsal yarlmalarn iddete tevik edici eyleme dnmesi ve bunun
internetteki tartma sitelerinde en hzl ekilde yrtlmesi kayg vericidir.

3. Fiziksel iddet
nternette bulunan grnt paylam sitelerinde ocuklara ve ergenlere de ynelik
olarak akranlara, hayvanlara kar iddeti yanstan ve iddetin nasl uygulanaca
hakknda bilgi veren sitelere kadar eitli siteler iddeti normalletirmektedir.

4. Genlik ntiharlar
zellikle ergenlik dneminin tehlikeye rahat atlma, normlarn sorgulanmas ve
ani duygu deiimleri dolaysyla ve intihar zendiren site ve forumlarn varl
genlik intiharlarn tetiklemektedir. 261

261
T.C.ileri Bakanl Aratrma ve Ettler Merkezi
http://www.arem.gov.tr/yayin/internet_ve.pdf internet ve.) S.61

169
3.4. ULUSLARARASI NTERNET MEVZUATI

- Telekomnikasyon ve biliim hizmetleri ve aralar iin ortak bir i pazar

oluturulmasn ngren 1987 tarihli Yeil Kitap,
- Sektrn eitliki bir ekilde dzenlenmesini ve liberallemesini ngren 1998
Avrupa Birlii Dzenleyici erevesi,
- 13 Aralk 1999 tarihli elektronik imza iin topluluk erevesini oluturan Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Direktifi,
- 23-24 Mart 2000 Lizbon Zirvesi ile balatlan e-Avrupa Hareketi,
- 15-16 Haziran 2001 Gteborg Zirvesinde kabul edilen e- Avrupa+ Hareket
Pln,262
- 29 Haziran 2001 tarihinde Strazburgta kabul edilen Avrupa Siber Sular
Konvansiyonu263
Biliim dzeyindeki sorunlara cevap vermek iin karlan en nemli metin Avrupa
Konseyinin kard Avrupa Siber Sular Konvansiyonudur.

Safer Internet Avrupa Komisyonunun i-2010 hedefi iin koyduu ve daha iyi,
gvenli bir nternet projesi olan Safer Internetin ana hedefi, yeni evrimii
teknolojileri ve zellikle interneti gelitirmek, internetin doru amalarla
kullanlmasn zendirmek, zellikle ocuklarn illegal ieriklerden korunmasn
salamak, son kullanc iin uygun zmlerin getirilmesi gerektii olarak
belirtilmitir. Bu program 4 yl iin hazrlanmtr (2005-2008) ve bu programn
gerekletirilebilmesi iin 45 Milyon Avro bte ayrlmtr. 264

Avrupa Birlii mktesebatnn temel amac Biliim Toplumuna ulamaktr.

Komisyon, aadaki uygulamalarn yaplmasn gerekli grmtr.

262
Feridun Nizam, Trk Medya Mevzuatnn Avrupa Birlii Medya Mevzuat le Uyumlatrlmas ve
Karlalan Sorunlar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo Televizyon ve Sinema
Anabilim Dal, Yksek Lisans tezi, 2007.
263
Turgay H. Tursun, Avrupa Birlii Elektronik letiim Mevzuat Ve Yaynclk Sektr, Avrupa
Birlii Genel Sekreterlii Yaynlar, 2004, Ankara, s.10.
264
Feridun Nizam, Trk Medya Mevzuatnn Avrupa Birlii Medya Mevzuat le Uyumlatrlmas ve
Karlalan Sorunlar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo Televizyon ve Sinema
Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 2007, S.143.

170
- Tm Avrupa apnda ortak bir eylem plnnn yaplmas ve internetin zararl
ieriine kar savalmas,
- Tm ye ve aday lkelerle ortak harekete geilerek ibirliine gidilmesi,
- Bu almann baarya ulaabilmesi iin etkili bir operasyon plnnn
gerekletirilmesi,
- Yeni teknolojilere hzl bir ekilde adapte olabilmek iin etkili ynergeler
hazrlanmas,
- lkelerin bu konudaki bilgi ve tecrbelerinin paylalmas,
- zellikle aday lkeler iin bu konularda tavsiye verilmesi, yardm yaplmas ve
uzman tedarik edilmesi,
- Ayrca dier lkelerle bu konularda balant kurulduundan emin olunulmas
gerektii,
- Safer internet Foruma ve dier alkal etkinliklere katlmak ve bu konularda bilgi
alverilerinde, geri bildirimlerde bulunmaktr.265

Biliimle ilgili problemlerin bir corafi snra sktrlamayacann farknda

olan Avrupa Birlii ve Avrupa Konseyi, yaplacak dzenlemelerin uluslararas bazda
kalclk kazanmasnn nemini vurgular. Bunun iinde hkmetlerin, basnn,
internet servis salayclarn ve sivil toplum kurulularnn katlmn nemser.

Son olarak Avrupa Birlii Safer Internet Programme kapsamnda ocuklar

iin hazrlanm en iyi internet sitesi yarmas (Best Childrens Online Content
European Award 2011) dzenlemitir. 14 ye lkeden gen ve yetikin
kategorisinden lke birincilerinin katld yarma, 17 Haziran 2011de
sonulanmtr. 2010-2011 iin pilot alma olarak dzenlenen yarmann amac,
var olan ocuklar iin uygun materyali ortaya karmak ve yeni ocuklara uygun ve
kaliteli internet sitelerinin oluturulmasn desteklemektir. 266

Konuya ilikin Avrupa Konseyine ait yaynlar aadaki gibidir:

265
Decision No 854/2005/Ec Of The European Parliament And Of The Council Of 11 May 2005,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:149:0001:0013:EN:PDF, p. 5.,
eriim tarihi 23.06.2011.
266
http://ec.europa.eu/information_society/activities/sip/events/competition/index_en.htm, eriim
tarihi 23.06.2011

171
Rec(2006) 12- empowering children in new information and communications
environment267 (ocuklar yeni bilgi ve iletiim ortamnda glendirmek)
Bu tavsiye kararnda Bakanlar Komitesinin 2003te yaynlad internet
zerinden iletiim zgrl hakkndaki Deklarasyonundaki bu tipten bir zgrlk
saygnlk veya temel haklar ve dierlerinin zellikle ocuklarn zgrlne zarar
vermemelidir uyars hatrlatlmaktadr.

ocuklarn internet zerinde urayabilecei zararlar sadece yasad olanlar

deil; ayn zamanda ocuklarn fiziksel, duygusal ve psikolojik iyiliini tehdit eden
evrimii porno, iddetin ve z zararn gsterilmesi ve yceltilmesi, kk
drlme, ayrmc veya rk ifadeler, taciz etme, zorbalk, takip etmek ve dierleri
bulunabilir.

Ancak bu gibi internet aktarmlarna en iyi tepki bilgi okuryazarlnn

gelimesiyle oluabilir. nk bilgi okuryazarl, ocuklarn ierii eletirel
analizini; vatandal ve yaratcl gelitirecek iletiim ekillerini ve ocuklar ve
eitmenleri iin bilgi ve iletiim teknoloji ve servislerini daha pozitif ve sorumlu
kullanmalarn salayacak altrmalarn ierir.

Kitlesel Medya Politikalar zerine 2005te yaplan 7. Avrupa Bakanlar

Konferansnda (Karar No.3 ve Eylem Plan)268 medya okuryazarlnn tm eitim
dzeylerinde ve yaam boyu renme boyutunda devamnn gereklilii ifade
edilmitir. Medya okuryazarl medyann aktif ve eletirel kullanmn ve ye
devletler tarafndan ocuklarn zararl ierie kar korunumunu iermektedir.

Bakanlar Komitesinin 20 ubat 2008te 1018. bulumasndaki ocuklarn

internette saygnlk, gvenlik ve zelinin korunmasna dair deklarasyonu269:

267
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1041181, eriim tarihi:09.06.2010.
268
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/MCM(2005)005_tr.pdf, eriim tarihi:
14.06.2010.
269

https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?Ref=Decl(20.02.2008)&Language=lanEnglish&Ver=0001&Site
=CM&BackColorInternet=DBDCF2&BackColorIntranet=FDC864&BackColorLogged=FDC864,
eriim tarihi: 07.06.2010.

172
 Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10.maddesindeki kamu otoritelerinin
mdahalesi ve snrlardan bamsz ifade zgrl ve bilgi ve dnceleri alma
zgrl temel hakkn;
1989 Bilemi Milletler ocuk Haklar Evrensel Bildirgesindeki ocuklarn
onurunun korunmas, zel koruma ve bakm ve her trl ayrmcla kar koruma
ve onur ve itibarnn korunmas iin yasad ataklara ve zel hayatlarnn
korunmasna ilikin maddeyi;
ocuklarn iyilii ve karlarnn tm ye devletler tarafndan korunmasnn
kabuln;
nternetin ocuklarn elence, iletiim, bilgi ve eitim iin nemli bir ara
olduunun kabuln,
Ancak ocuklar tarafndan oluturulan ieriin bugn ve ilerde yetikin olarak
ocuklarn gvenliine, onuruna ve zel hayatna zarar verdiini;
ocuklarn internet zerinden eitli sulara karabilecei hatrlatlmaktadr.

ocuklar seks amal istismar edilebilecei gibi, bunun dndan zorbalk,

ayrmclk ve taciz gibi hareketlere maruz kalabileceklerdir. Ayrca bu konuda
zellikle ocuk pornosuna odaklanm Sanal Sular konulu 2001 Szlemesi,
ocuklarn Cinsel Smr ve Cinsel stismarna kar korunmas konulu 2007
Szlemesi bulunmaktadr.

Rec 2006 (12)de de getii zere ocuklar internet zerindeki risklere kar
bilgilendirilmeli, bilgi okuryazarl gelitirilmelidir. Bilgi okuryazarl bilgiye
ulalan aralarn retilmesi, ieriin eletirel analizini gelitirmek ve iletiim
teknikleriyle vatandalk ve yaratcl gelitirmesini ierir.

letiim alanndaki yeni teknolojiler nsan Haklar Evrensel Beyannamesi

8.maddesi ile ilgili olarak zel hayata saygl olmaldr. Kiisel bilgilerin ticari
faaliyetler amacyla kullanlmamas gerektiini bilmelidir. Birlemi Milletlerin
Bilgi Toplumunda Dnya Zirvesi (Cenova 2003- Tunus 2005) gndeminde
ocuklar ve genlerin bilgi ve iletiim teknolojileri araclyla kt kullanm ve
smrsnn politikalar yoluyla engellenmesi kararlatrlmtr. ocuklarn hukuk

173
alan dnda bugn ve gelecekte onlar krlgan ve maruz klabilecek, onurlar,
gvenlikleri ve zel hayatlaryla elien ocuklarn oluturduu herhangi bir internet
ieriinin kalc ve srekli eriilebilir kayd olmamaldr. Bakanlar Komitesi ye
devletleri ve dier paydalar bu tr ierii en ksa srede silmeye veya yok etmeye
davet etmektedir.

Rec2009 (5) Tavsiye Kararnda konu ocuklar zararl ierie kar

korumak ve yeni bilgi ve iletiim evresine katlmlarn artrmaktr.270 Bu
neride Rec2008 (6) internet filtrelerinde ifade zgrl konulu nerme, 2008/1
(20.02.2008) ocuklarn btnl, gvenlii ve zel hayatnn internette
korunmasna dair Deklarasyon, Rec2007 (11) yeni bilgi ve iletiim evresine ifade
ve bilgi zgrlnn desteklenmesi nermesi ve Rec(2001)8 ise siber ierikle
ilgili kendi zdenetim konulu nermesine yer verilmektedir.

Yukardaki nermelerin nda ncelikle ocuklara yeni bilgi ve iletiim

teknolojilerinde aktif hareket etmeyi ve dierlerinin de haklarna sayg gstermeyi
salayacak bilgi, beceri ve insan haklar deerleri salamann gereklilii
vurgulanmaktadr. Ayrca Avrupa Konseyi Bakanlar Kurulu ye devletlerin
ocuklarn aktif katlmn salamak amacyla zel sektr ve sivil toplumla beraber
hareket etmesini tavsiye etmektedir. Bunun iin internette gvenlik duvar
kullanm, trustmark (gven iareti) kullanm ile gvenli sitelerin farkna varlmas,
riskli ierii anlamaya yarayacak becerileri ebeveynler ve eitimcilere kazandrmak
ve bu tavsiye kararn tm paydalara kazandrmann gerekli olduu
savunulmaktadr.

ocuklar evrimii dnyada korumann evrimd dnyadakinden daha zor

olduu ve bunu yaparken ifade ve bilgi zgrlne zarar verilmemesi gerektii
vurgulanmaktadr. Bu tavsiye kararnda ailenin ve medya eitiminin nemi kadar,
internet ve bilgi ve iletiim teknolojileri hakknda baka metotlar ve uygulamalarn
da yeri kabul edilmektedir.

270
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1470045&Site=CM, eriim tarihi: 08.06.2010.

174
 rnein, yaa uygun portallar oluturulmas, zararsz ierikli sitelere uzantlar
verilmesi, tm paydalar (anne-babalar, eitimciler, ierik gelitiriciler, onlarn
kurulular) tarafndan farkndalk olumasn salamak ve gvenli sitelerle ilgili okul
mfredatnda geirmek gibi nlemler gelitirilebilir. ocuk dostu siteye rnek
Avrupa Konseyi tarafndan 16 dilde oluturulan Vahi Web Orman (Wild Web
Woods) adl oyundur.

ocuklar internetteki zararl ierikten korumadaki bir baka nemli etap ise
gvenli ya da zararl etiketin nasl verilecei hakkndadr. Bir siteye byle bir
yaklamda bulunurken insan haklarna saygl olunmal, editoryal bamszlk
gzetilmeli, aileler ve eitimciler bu konuda bilgilendirilmelidir. Sadece siteleri
gvenli ya da gvensiz diye adlandrmann faydal olmad bunun etkin ve yararl
olabilmesi iin ebeveynlerin, eitimcilerin, ocuklarn internet kullanmyla ilikili
olmas gerekmektedir. Bu anlamda ocuklar, genler, ebeveynler ve eitimcilere
ynelik medya (bilgi) okuryazarlnn ye devletler tarafndan zel sektr, ebeveyn
birlikleri, retmenler, eiticiler, medya ve sivil toplum ibirliiyle hazrlanmas
gerekmektedir.

Protecting Children Against Harmful Content (ocuklar zararl ierie

kar korumak) (June 2009) ocuk ve genlerin sanal istismar271
stismar sadece fiziksel veya szl ihtimallerle ile snrlandrlmamaldr. Aslna
baklrsa istismarn yeni medya ve teknolojik gelimeler nda evrimii de
olabilecei riski gz ard edilmemelidir.

En temelinden balarsak; televizyon ekrannda ocuun fiziksel, zihinsel ve

psikolojik geliimine engel tekil edebilecek yaynlarla ocuun istismarna neden
olabilecei ngrlmelidir. Ayrca internet ve mobil telefonlarla ocuklar
istenmeyen, zararl ierie maruz kalabilmektedirler. Bunlara rnek verirsek;
pornografik, rk, saldrgan ifadelere rastlamak mmkndr. Ayrca, ocuk ve

271
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/H-Inf(2009)13_en.pdf, eriim tarihi:
13.06.2010.

175
ergenlerin gndelik hayatta tanmadklar bireylerle grmeleri ve kiisel bilgilerini
paylamalar evrimii ocuk istismar riskini artrmaktadr. Pedofillerin internet
gibi geni ve snrsz alanda ocuklar istismar nesnesine dntrme riski
bulunmaktadr. Ayrca anoraksya ve bulimia gibi toplumsal gzellik kstaslarnn
sonucu olan patolojilerin internet zerinde mnazara ortamna dnm forumlarla
yeniden retebileceini hatrlatmakta yarar vardr. Tm bunlara yasal nlemler
alnrken bilgi ve iletiim zgrl dolaysyla insan esasnn inenmemesi
gerektii aklda tutulmaldr.

Ayrca tartmalara ak olan ve sonular belli bir ynde tespit edilip karar
verilemeyen bir konu da intihardr. ntihara eilimli bireylerin intihar konulu bir
internet sitesinde buluup intihar nleyici, telkin edici bir multilog (diyalog) ortam
m kurduu yoksa intihar eilimli genlerin bu tip ortamlarda intihar kararn
keskinletirdikleri tartmas srmektedir.

Ancak ocuk ve ergenlerin her trl yeni bilgiye ak ve ynlendirmeye

yatkn olduklar dnlrse iletiim teknolojilerinin tamamnn genler ve ocuklar
iin nerede durduu ve nemi tespit edilebilir. Watsonn teorisini rnek verirsek;
davran ekolden Watson, kendisine bir dzine ocuk verildii takdirde bu
ocuklardan avukat, doktor, hrsz, katil yapabileceini yani insan doasndan ok
insann nasl bytldnn (nature vs. nurture dilemma) nemli olduunu
sylemektedir.

Ya da Freudun teorisinde bahsettii gibi ocukluk dnemi fiksasyonlarnn

ergenlik ve dahas yetikinlik dnemi iin ne kadar nemli olduunu grrz. Ancak
televizyon, internet, mobil telefonlar ve genel olarak bilgi-iletiim teknolojilerinde
kstlama deil yararl olan alma, zararl olan ayrt edebilme yeteneinin ocuk ve
genlerde gelitirilmesi asl grevi oluturmaktadr. Bu anlamda ebeveyn kontrol
ve medya-bilgi iletiim okuryazarl ocuklarn bu teknolojilerle ilikisini
dzenlemekte ana model olacaktr.

176
 Yeni bilgi-iletiim teknolojilerinin, televizyon ve radyo gibi geleneksel
iletiim teknolojilerinden fark ilkinin etkileimli olmasdr. Bunlarda ocuk ve
ergen pasif bir izleyici, dinleyici olmaktan kp iletiimin bir paras olmaktadr. Bu
yzden zarara maruz kalan deil; zarara maruz brakan olma ihtimali de artmaktadr.
nternetteki forumlarda sadece okuyucu olarak deil; ayn zamanda forumlar
fikirleriyle etkileyen bireye dnmektedir.

Bu anlamda ocuun, ergenin medya-bilgi iletiim teknolojileri okuru olmas,

o forumu ynlendirmesini ve daha yararl ierie sahip bir medya-bilgi iletiim
teknolojileri ortamna dntrmesini salayacaktr. Bilgisayar ve internet oyunlar
da ocuun katlmc olarak varln gsterdii alanlardr. almalar gstermitir ki
ocuklar, bu oyunlardan pasif televizyon izlemekten daha fazla etkilenmektedir.

Bu konuda getirilecek yasal dzenlemelere kltrler aras nlemler

getirilmeli; nk internet ve dier medya aralarna dnyann herhangi bir ortam
dnyann herhangi bir kesinden ulalabilecektir.

Tavsiye Karar 1882 (2009)272

ocuklar iin uygun internet ve evrimii medya servislerinin tantm:
1. 2005te Varovada dzenlenen 3.Zirvede alnan kararlara gre Avrupa
Konseyi bilgi toplumunda ocuklarn zerinde almal; zellikle de medya okur
yazarl yetenekleri ve zararl ierie kar korunmalar hakknda.
2. nternetin usuz bucaksz gelimesi sadece ifade ve bilgi zgrln
deitirmemekte ayn zamanda da kkleri korumak iin demokratik toplumda
gerekli olan kstlamalar da beraberinde getirmektedir.
3. nternetin her trl kltrel varl hzl ve etkili ekilde aktarmas gen
nesiller tarafndan kltrmzn korunmasna yardmc olarak dnlmelidir.
4. Ergenler ve ocuklar artk corafi snrlar tesinde sosyal ve kltrel
genilemeye ulayorlar. Yeni iletiim teknolojilerinin resmi ve resmi olmayan
eitim, yaratclk, sosyal etkileim ve sivil katlm artrma ynndeki frsatlar

272
http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta09/EREC1882.htm, eriim
tarihi: 24.08.2010

177
ocuklarn ve genlerin yararna kullanlmamaldr. Bu evrimii etkileim ocuklar
gerek hayat etkileimlerinde koparmamaldr.
5. nternet zerindeki baz ieriklerin ocuklar ve ergenler zerinde olumsuz
etkileri bulunmaktadr. Kadn ve kzlar objeletiren, cinsiyet kalplarna hapseden
yaklamlar siber zorbala, taciz, tecavz, hatta okul ii katliamlara sebep olabilir.
6. ocuklarn ebeveyn kontrol dnda eitli zararl materyale eriimi srasnda
ocuk pornosunun varl hakknda devletleri internet servisileri ve
telekomnikasyon endstrileri tarafndan harekete geilmelidir.
7. Artan sayda kk zel hayatn ve mahrem detaylarn kamusal alanda
paylamakta olduundan devletler Avrupa nsan Haklar Szlemesinden hareketle
zel hayat korumallar.
8. nternet ve evrimii medya zerinden reklam ve i alan kztka, kkleri
hedef alan sanayi faaliyetler saldrganlamaktadr. Dnya etrafndaki etik anlay
dramatik olarak deise de Avrupa apnda ve tesi standartlar oluturulmaldr.
9. Klasik medya dzenlemeleri, ocuklar ve ergenlerin fiziksel, zihinsel ve
ahlaki geliimini etkiletecek ierii engelleyebilmektedir. nternet iinse
Parlamenterler Meclisi, ebeveynlerin ocuklar iin neyin zararl olduunu tarif
etmelerini vurgulamaktadr. Okul yneticileri ve ktphaneciler de zararl ierik ve
servislere eriimi kstlamallardr.
10. Ebeveynler evdeki internetle ilgili glklerle ilgili sosyal kurumlardan
yardm almallardr. Devlet de farkndal artrma, cinsiyet kalplara kar
ynlendirme ve standart oluturmaldr. Bu minimum standartlar iddetli ierie,
porno, alkol ve ttn reklam ve kumara kar eriim kstlamalar oluturmaldr.
11. Kkler iin gvenli ve snrl bilgisayar alar olan intranet, korumal
alanlar, kilitli blgeler- sadece belli kullanclara zel internet kullanm alanlar
oluturulmaldr.
12. Parlamenterler Meclisi yasad ierik ve servis oluturanlarn yasa yoluyla
ele alnmas gerektiini vurgulamaktadr. Hzla artan internet kullanm ve grsel
iitsel data aktarmnn yannda geleneksel medyann (gazete, radyo, televizyon)
kitlesi azalmakta; bu ayn zamanda geleneksel medya politikalarnn kklerin
korunmas ile ilgili etkililiini de azalmaktadr.

178
13. 2001 Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesinde (Ets No.185) bahsi geen
internette ve dier bilgisayar alarnda yasad ierik ve harekete kar Uluslararas
yasal ibirlii altyaps oluturma ars baz lkeler tarafndan imzalanmam ve
bazlar ise tasdik etmemitir.
14. Parlamenterler Meclisi Avrupa Birlii Safer Internet Programme 2009-
2013 ve internet ve evrimii medya endstrisinde ocuk gvenlii ile ilgili gnll
giriimleri desteklemektedir. Internet hotlines (INHOPE) potansiyel olarak zararl ve
yasad olan ierik ve davran haber verme de nemli aralardr.
15. Tm yukardakilerin zerine Parlamenterler Meclisi, ye ve gzlemci
lkeleri:
i. Kklerin korunmas ile ilgili teknolojik ihtimalleri gelitirmeye;
ii. nternet endstrisi ve ocuk koruma organizasyonlaryla ocuklarn internet
ve evrimii medya ortamndaki risk ve frsatlaryla ilgili kamu farkndal
kampanyalar balatmalarn;
iii. ocuklar ve ergenlere uygun servislerin yaratm ve pazarlamasn ve
ebeveynler iin ocuklarn koruyucu cretsiz filtreleri desteklemelerini;
iv. Internet endstrisi ve ocuk koruma, eit anslar ve dier sivil toplum
organizasyonlaryla tevik ve kamu kalite standartlar ve internet reytingleri ve
kkler iin evrimii medya servisleri ve yetikin ierii tarafndan ierie
eriimin ya dorulatma sisteminin garanti edilmesi,
v. Kamu veya zel eitim kurumlar, mzeleri orkestralar ve dier kltrel
kurumlarn ve ayrca dier kamusal hizmet yaynclarnn ocuklar ve ergenler iin
internet ve evrimii ieriini desteklenmesi; ki bu ekilde Avrupa kltrel mirasnn
internet ve evrimii medyada kkler iin daha yarabilen ve ekici olmasnn
salanmas,
vi. Gecikmesiz olarak Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesi ve Avrupa Konseyi
Siber Su Szlemesi Ek Protokol ve ETS No.189 bilgisayar sistemleri araclnda
rk ve yabanc dman doaya sahip eylemlerin su kabul edilmesi ve bunun
yannda Avrupa Konseyi cinsel smr ve cinsel istismara kar korunmasna dair
Szlemesi (CETS No.201). tasdik edilmelidir.

179
16. Parlamenterler Meclisi, Bakanlar Kuruluna Varova Zirve 2005te alnan
kararlar uyarnca davranmay tavsiye ediyor.
i. Bu tavsiye kararnn uygulanmas, ayn zamanda daha gvenli internet ve
evrimii medya kullanm ile ilgili Bakanlar Kurulu tavsiye kararlarn ve zellikle
kklerle ilgili olanlara yardm edilmesini;
ii. nterneti ocuklar iin daha gvenli yapacak politikalar European Dialogue
on the Internet Governance (EuroDIG) ve Birlemi Milletler Internet Governance
Forum seviyesinde tevik edilmesi ve EuroDIGe zellikle sekretarya destei olmak
zere genel destein salanmas;
iii. European Union Safer Internet Programmela ibirlii yaplmas ve zel
sektr ve gnll katklarla ek fon aranmas,
iv. Yetkili idari komitesine internet ve evrimii medyay ar kullanan ocuk ve
ergenler iin potansiyel psikolojik riskleri, zellikle sanal hayatlar neren sosyal
evrimii alar, rnein Second Life, fena cinsiyet kalplar ieren siteler ve bunlarn
yannda World of Warcraft gibi iddetli evrimii oyunlar ve alar retmek ve
Avrupa Konseyi ve ye devletler tarafndan uygun eylemi teklif etmek;
v. Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesi ve ek protokol imzalamayan
devletlere arda bulunulmas ve dnya ap siberboluk haritas kapsamak ve
corafi yasal boluk korunmak iin Avrupa dndaki devletler tarafndan da Sanal
Sular Szlemesi eriimi amalayan Uluslararas bir kampanya balatlmas,
vi. nternet salayclarnn daha fazla hukuki sorumluluunu garantileyen bir
almann balatlmas; ki bu daha Sanal Sular Szlemesine ek protokol tasla
hazrlanmasn gerektirecek,
vii. evrimd olduunda genellikle ulusal kanunlarla snrlandrlan ve
kklere zararl olan evrimii kumar ve dier ticari evrimii aktivitelerin
dzenleme ile ilgili kanuni standartlarn izimi ile ilgili uygulanabilirlik almasnn
yaplmas,
17. Parlamenterler Meclisi ye devletlere; nternet ve evrimii medyann
dzenleme gelitirecek ve uygulanmas amacyla; internet ve medya endstrisi, sivil
toplum organizasyonlar ve hkmet arasnda ibirlii yapacak ulusal kurum
oluturma arsnda bulunmaktadr.

180
18. Parlamenterler Meclisi Eitim hakkndaki Avrupa Bakanlar devam eden
konferans internet ve evrimii medya servislerinin frsat ve risklerini ortaya
karmak iin bu servislerin odanda bir medya okuryazarlnn ocuklar, ergenler,
ebeveynler ve retmenlere retilmesine dair politika klavuzlarn tarif etmeye
davet etmektedir.
19. Parlamenterler Meclisi evrimii medya endstrisine zel hayatn korunmas,
eit anslar, ve kkleri hedef alan ticari aktiviteler ve onlara potansiyel zararl
ierikle ilgili davran kodlarn gelitirme ve uygulamasna dikkat ekmektedir.
Internet hotlines ve potansiyel kanun d ve zararl ierik ve davrana kar dier
ikayet mekanizmalar, internet servis ve ierik salayclar tarafndan devam
ettirilmeli. Kkler iin yksek etik standartlar ve yksek gvenlikle uygunluk
iinde olan ticari servisler gittike genileyen internet ve evrimii medya pazarnda
artan talep olacaktr.

AVRUPA KONSEY NTERNET ZERNDE LETM ZGRL

ZERNE DEKLARASYON273

nternet zerindeki iletiim zgrlnn insan haysiyetine, insan haklarna

ve bakalarnn zellikle de reit olmam kklerin temel zgrlklerine zarar
vermemesi gerektiini vurgulayarak;
Prensip 3) ncelikli devlet kontrolnn yokluu
Kamu otoriteleri, snrlar dikkate alnmakszn genel bloklama veya filtreleme
nlemleri yoluyla kamunun internet zerindeki bilgiye veya dier iletiimlere
eriimine engel olmamaldrlar. Bu durum, okullar ve ktphaneler gibi zellikle
kklerin eriimine ak yerlerde kklerin korunmas iin filtrelerin kurulumunu
engellemez.274

ocuk Haklar Szlemesi

273
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=37031. (Strazburg, 28.05.2003 eriim tarihi: 07.06.2010.
274
Beyza Banu zdilek http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/internet_deklarasyon.htm, eriim
tarihi: 20.11.2010.

181
Madde 17 (e) ayrca ocuklarn uygunsuz ve potansiyel olarak zarar verici
materyallerden korunmasn salamada Taraf Devletlerin sahip olduu rolden
bahsetmektedir. nternet tabanl medya da dahil olmak zere modern teknolojilerin
eitlerinde ve eriilebilirliklerinde yaanan hzl artlar bilhassa kayg nedenidir.
Kk ocuklar, uygunsuz veya rahatsz edici materyallere maruz kalmlarsa
zellikle risk altndadr. Taraf Devletler medya yapmlarn ve sunumunu kk
ocuklar koruyacak ve ayn zamanda bu anlamda (Madde 18) ocuk yetitirme
sorumluluklarn yerine getirmelerinde ebeveynlere/bakm sorumlularna destek
olacak ekilde dzenlemeye arlmaktadr.275

ocuklarn korunmas ile ilgili seviye vardr: Devletin medya reticilerine

uygulayacaklar normlar kanunlatrmas; ikinci seviyede medya reticilerinin bu
hazrlanan normlar uygulamas ve kendi normlarn oluturmas; son olarak ailenin
ocuun medya tketiminde dier paydalarn katlmna destek olmasdr.
ocuklarn korunmas iin bu sacayann beraber hareket etmesi gereklidir. 276

Amerikada Childrens Internet Protection Act (CIPA), ocuklara kar okul

ve ktphane bilgisayarlarnda karlaabilecek olumsuz ierie ulamla ilgilenen
bir yasadr. E-rate programla iletiim teknolojileri okul ve ktphaneler iin daha
ulalabilir hale getirilmektedir.

CIPA aadakilerin uygulanmasn gerekli klar:

Teknoloji koruma lmleriyle Internet gvenlii salanmaldr. Bu
lmler;
Mstehcenlik
ocuk pornografisi
Kklere zararl fotoraflar ieren resimlere eriimi
engellemelidir.

275
http://www.unicef.org/turkey/pr_2010/pdf/_CRC_General_Comment_No.7.pdf BRLEM
MLLETLER ocuk Haklar Szlemesi (HS) Genel Yorum No. 7 Erken ocuklukta ocuk
Haklarnn Uygulanmas, ocuk Haklar Komitesi, Krk Birinci Oturum, Cenevre, 9-27 Ocak 2006,
Erken ocukluk Dneminde ocuk Haklarnn Uygulanmasna dair 7 Nolu Genel Yorum (2005))
276
Levente Nyakas, Protection Of Minors In The Digital Era - A Challenge Of European
Audiovisual Policy, stanbul niversitesi letiim Fakltesi 4. Uluslararas ocuk ve letiim
Kongresi, 22 - 24 Ekim 2007, s.9-16, s.9-10,)

182
 CIPAya bal okul ve ktphanelerin internet gvenlik politikalaryla
ocuklarn evrimii aktivitelerini gzlemesi gerekmektedir.
CIPAya bal okul ve ktphane internet gvenlik politikalarn:
o Kklerin uygunsuz ierie eriimi,
o Elektronik posta, sohbet odalar ve direk elektronik iletiimlerin
kullanmndaki gvenlik ve gizlilik,
o Kkler tarafndan gerekletirebilecek evrimii izinsiz aktiviteler,
o Kklere ait kiisel bilgilerin izinsiz ifa edilmesi, kullanlmas,
o Kklerin kendilerine zararl materyale ulamalarn engelleyecek
internet gvenlik lmlerine sahip olmas gereklidir.277

3.5. NTERNETTE OCUKLARIN OBJE OLARAK GSZL

3.5.1. ocuk Pornografisi

Pornografi, Trk Dil Kurumu'na gre, "amac cinsel drtlere ynelik olan,
ahlki deerlere aykr den yayn, resim vb." olarak tanmlanmaktadr. Genlerin
bu materyale internette ve televizyonda kar karya kalmas ocuklarn fiziksel ve
zihinsel geliimini olumsuz etkilemektedir.

Amerikan Psikoloji Derneine gre pedofilinin kriterleri u ekilde

tanmlanmtr:278
En az alt aylk bir sre zarfnda, ergenlik ana henz girmemi ocuk veya
ocuklara (genellikle 13 ya ve alt) kar, cinsel fantezi duyma, cinsel eylemde veya
zorlamada bulunma,
Kiinin, psikolojik sorunlar nedeniyle bu tr bir eylemde bulunmas,
Eylemi gerekletiren kiinin, en az 16 yanda olmas ve ocuktan en az 5 ya
byk olmas.

277
http://www.fcc.gov/cgb/consumerfacts/cipa.html eriim tarihi: 14.09.2010
278
(APAS, 2003)

183
 Avrupa Konseyinin 2001 Ekiminde Budapetedeki toplantda ocuk
pornografisi:
- ok az bile olsa ak-sak ocuk cinsellii ieren,
- Bu materyallerle ilgilenen kiileri kapsayan,
- Gerek baz grntlerini tanmlayan pornografik materyallerin grsel olarak
tehirini ieren materyal olarak tarif edilmektedir. 279

ocuun cinsel istismar, yetikinlerin cinsel doyum iin ocukla iliki kurmas,
para iin fuhu ve pornografiye yneltilmesi280 ve ocuun erikin tarafndan
cinsel uyarm, cinsel doyum iin kullanlmasdr. Irza geme, rza gemeye kalkma,
sarkntlk, tehircilik, laf atma ve ensest eylemlerini ierir 281 eklinde
tanmlanmaktadr.

ocuk Haklar Szlemesine (UN 1989) ek olarak, ye devletler arasnda

25.05.2000de imzalanan Protokolde ocuk pornografisi, ocuun gerekte veya
taklit sureti ile bariz cinsel faaliyetlerde bulunur ekilde herhangi bir yolla tehir
edilmesi veya ocuun cinsel uzuvlarnn arlkl olarak cinsel ama gden bir
ekilde gsterilmesidir. eklinde tanmlanmtr.

ocuun cinsel istismarnn ticareti, ocuun cinsel amalar uruna ya da

herhangi bir yarar karlnda ocuun smrlmesidir. ocuun cinsel smrs
birbiriyle ilintili olarak farkl ekilde gereklemektedir.282 ocuk Pornografisine
Kar Finansal Koalisyonun verilerine gre, ocuk pornografisi 20 milyar dolarlk
bir sektr haline geldi. nternette 100 bini akn ocuk pornografisi sitesi bulunuyor.
evrimii pornografi grsellerinin yzde 19'u yan altndaki ocuklara ait.283
ocuk istismar, ocuun zihinsel ve fiziksel yetkinliinin olmamas ve cinsel

279
Ouz Polat, ocuk stismar, Sekin Yaynclk, Ankara, 2007, sayfa 24.
280
Emine Akyz, Ulusal ve Uluslararas Hukukta ocuun Haklarnn ve Gvenliinin Korunmas,
Meb Yaynlar, Ankara 2000.
281
Serpil Uur Baysal, ocuk istismar nedir, www.bebeimveben.com, 2003. Eriim tarihi:
27.07.2010.
282
Ouz Polat, ocuk Pornografisi, Nokta Kitap, stanbul. 2007,S.22.
283
http://www.bilka.org.tr/page.asp?id=78, eriim tarihi: 12.09.2010.

184
davranla karar verecek bir zerklii olmamas nedeniyle su olarak kabul
edilmektedir.284

ocuk pornografisi ile ilgili bir baka kavram da pedofilidir. Pedofili, bir
psikolojik rahatszlk olarak erikin bir kiinin kk ocuklar cinsel adan ekici
bulmas ve onlara kar cinsel eilim duymasdr. 285 Pedofili, tercihen tekrarlayan bir
ekilde veya cinsel tahrik elde etmek iin zel metodlar ieren puberte (ergenlik)
ncesi ocuklarla cinsel aktiviteler veya fanteziler iinde bulunmaktr. ocuk
pornografisinin en endie verici yan pedofilik olmayan kiilerin de ocuun cinsel
istismarn normalletirmesi ve ilgi duyarak bu yne ynelme riskleridir.

Internet Watch Foundationn raporuna gre (IWF) ocuk istismar ieren

resimlerin yzde 50si ABD kaynakl; bunun dnda Rusya, Japonya, spanya,
Tayland ve Gney Kore sralamas var.286 Dnyada internetten ocuk pornosu
aratrmas yapan ehirler iinde zmir birinci, stanbul ikinci, Ankara drdnc
srada yer alyor.287 ocuk pornosunun kayna aratrmalar sonucunda rahatlkla
bulunabilmektedir. rnein, Antalyada yakalanan bilgisayarnda ocuk
pornografisi ieren dosyalar bulundurmakla sulanan avukatn IP adresine Almanya
zerinden ulalmtr.288

nternet Ortamndaki Pornografiye Dair Veriler:

Dnya zerinde pornografik web site says: 4.2 milyon, tm web sitelerinin
%12si
Pornografi ieren sitelere en alt giri ya:11
Yasad ocuk pornografisi site says: 100000
Pornografi ieren sitelerin %30unda ocuklarn sevdii karakterler
kullanlmaktadr.289

284
http://www.turkhukuksitesi.com/makale_154.htm, eriim tarihi: 10.10.2010.
285
Yusuf Uzunay, ve Mustafa Koak. "nternet zerinde ocuk Pornografisi Ve Mcadelede Yaanan
Skntlar ", 2005, Turkish Journal of Police Studies, Say: 7, No:1, s.97-116.
286
26.07.2006 http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/380184.asp eriim tarihi: 12.10.2010.
287
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/5328864.asp?m=1&gid=112&srid=3428&oid=1, eriim tarihi:
22.10.2010.
288
http://www.icc.org.tr/tr/yayinlar/may06.pdf, eriim tarihi: 23.09.2010.
289
(aktaran Ouz Polat ocuk stismar, 2007, Sekin Yaynclk, Ankara, s.156)

185
 Trkiyede Telekomnikasyon letiim Bakanlna 23.11.2007 - 19.01.2009
tarihleri arasndaki gelen ihbarlar aadadr:
* hbar/ikayet says: 42.207
* Gerekli hbar Says: 19.625
* Gereksiz hbar Says: 9.197
* Mkerrer ihbar: 13.385
Yukarda bahsi geen ihbarlar neticesinde ocuklarn cinsel istismar (madde 103,
birinci fkra) maddesi uyarnca eriimi engellenen site says; Yarg Kararyla 5,
Resen 312, toplam 317dir.290

nterpolun 1999 hesaplarna gre internette ulalabilen ocuk

pornografisinin %70 ile %80inin kayna Japonyadr. Bu yzden Japon hkmeti
Mays 1999da ocuk seks ticaretini ve ocuk pornografisini nlemeye ynelik bir
kanun karmtr. Bu kanuna gre 17 ya ve altndaki ocuklarla seks yapmak iin
para deyenler ile pornografi retimi yapanlar, sahipleri, ithal ve ihra edenler
cezalandrlmaktadr.291

ocuklar iddete ve uygunsuz cinsel ilikiye maruz brakan grntler,

internet ve internetteki sohbet odalar araclyla dnyada yaylmaktadr. Bu kt
amal internet kullanclar P2P (peer to peer) yazlmlarla bu tip dosyalar
yaymaktadrlar. ocuklar Madurluktan Koruma Ulusal Derneinin yapt bir
ankete gre her hafta internete yaklak 20.000 ocuk pornografisi grntsnn
gnderildiini vurgulayarak, internette yaynlanan bu resimlerin yars kadarnn 9-
12 ya aras ocuklarn grntlerini ierdiini ve geri kalanlarnsa daha da kk
ocuklar olduunu szlerine eklemitir. ocuk pornografisi ile ilgili Ankara
Barosunun dzenledii, Ankara Cumhuriyet Savcl Basn Savcs Nadi Trkaslan,
stanbul Barosundan Av. Gkhan Ahi ve Uluslararas Biliim Hukukular
Derneini temsilen Dr. Sylvia Kerkegaardn konuma yapt Uluslararas Hukuk
Kurultay Konferanslarnn toplantsnda internetin ocuk pornografisinin yaylmas

290
http://www.tib.gov.tr/node/39, eriim tarihi: 12.03.2011.
291
Japan Tightens the Ban on Under-Age Sex, New York Times, May 19, 1999. www.preda.org.

186
iin msait bir vasta olduu dolaysyla iletiim zgrlne zarar vermeden
mdahale edilmesinin gerekli olduu, ancak ne yazk ki google arama motorunun bu
konuda byk kolaylk saladndan bahsedilmitir.292

Uluslararas ocuk Merkezinin (ICC) Temmuz 2006ya ait

dkmantasyonunda Emniyetin ocuk pornosuyla ilgili 30 zanlya ulat bilgisi
verilmektedir. Farkl lkelerden gelen ihbarlar da Trkiyede
deerlendirilebilmektedir. Zanl profilleri yaplan eylemin aksine genellikle
niversite mezunu, bekar ve evresi tarafndan sevilen bir profile sahip olduu iddia
edilmektedir.293

ocuk pornografisi, resimlerin oluturulmas, kaydedilmesi, kopyalanmas ve

datlmasdr. nternette cinsel taciz maduru olan bir ocukta;
- Depresyon
- Travma sonras stres bozukluu
- Davran bozukluklar ve komorbid rahatszlklar
- ntihar riski bulunmaktadr.294

3.5.1.1. Uluslararas Szlemelerde ocuk stismar ve ocuk Pornografisine

likin Dzenlemeler
1) KT ARTLARDAK OCUK LNN YASAKLANMASI VE
ORTADAN KALDIRILMASINA LKN ACL NLEMLER SZLEMES
18.05.2001 tarihli Bakanlar Kurulu kararyla onaylanp lkemiz bakmndan da
yrrle giren ve 17.06.1999 tarih ve 182 sayl ILO szlemesinden, temel haklara
ilikin bir szleme olan Kt artlardaki ocuk iliinin Yasaklanmas ve
Ortadan Kaldrlmasna likin Acil nlemler Szlemesi uyarnca da
ocuklarn cinsel istismarnn etkin cezalandrmaya tabi tutulmas gerekmektedir.

292
http://www.ankarabarosu.org.tr/Siteler/1944-2010/Dergiler/BilisimveHukukDergisi/2008-1.pdf,
eriim tarihi: 15.10.2010.
293
ocuk Haklar Program (Temmuz 2006), Dokmantasyon Servisi, Ulusal Haber Derlemesi,
http://www.icc.org.tr/tr/yayinlar/july06.pdf eriim tarihi: 15.04.2010.
294
David P.H Jones & Paul Ramchandani, Child Sexual Abuse:Informing Practice from Research,
Radcliffe Pub, Londra, 1999, s. 69.

187
2) OCUK HAKLARINA DAR SZLEME
Madde:34
CNSEL SMR, SUSTMAL VE NSAN KAAKILII:
Taraf Devletler, ocuu, her trl cinsel smrye ve cinsel suiistimale kar koruma
gvencesi verirler. Bu amala Taraf Devletler zellikle:
a) ocuun yasad bir cinsel faaliyete girimek zere kandrlmas veya
zorlanmasn;
b) ocuklarn, fuhu, ya da dier yasad cinsel faaliyette bulundurularak
smrlmesini;
c) ocuklarn pornografik nitelikli gsterilerde ve malzemede kullanlarak
smrlmesini, nlemek amacyla ulusal dzeyde ve ikili ile ok tarafl ilikilerde
gerekli her trl nlemi alrlar.
- Snraan rgtl Sulara Kar Birlemi Milletler Szlemesine Ek nsan
Ticaretinin, zellikle Kadn ve ocuk Ticaretinin nlenmesine, Durdurulmasna Ve
Cezalandrlmasna likin Protokol (Protocol to Prevent, Suppress and Punish
Trafficking in Persons Especially Women and Children, Supplementing the United
Nations Convention against Transnational Organized Crime) 18 Mart 2003 tarihinde
25052 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Madde 3 (c) Bu maddenin (a)
bendinde ngrlen yntemlerden herhangi birini iermese bile, ocuun istismar
amal temini, bir yerden bir yere tanmas, devredilmesi, barndrlmas veya teslim
alnmasn insan ticareti olarak kabul edilecektir.

ocuk Haklar Szlemesinde temel olarak 34.madde konuya ilikin

dzenleme yapsa da ocuk Haklar Szlemesinin 19. Maddesi bu konuyla ilgili
dzenleme getirmitir:
ye taraflar ocuklar ailelerden, ocuk bakclarndan veya ocuun bakmn
stlenen herhangi bir ahstan, fiziksel ve akli iddetten, yaralanmadan ve ktye
kullanmadan, ihmalci ve kaytsz davrantan, kt davranma veya smrden, cinsel
tacizin btn eitlerinden korumak iin gerekli kanuni, ynetimsel, sosyal ve
ekonomik btn nlemleri alacaklardr.

3) GRSEL-TSEL MEDYA HZMETLER YNERGES

188
 Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyinin 3 Ekim 1989 tarih ve 89/552/EEC
sayl ye Devletlerin grsel-iitsel medya hizmetlerinin salanmasna ilikin belirli
yasal, dzenleyici ya da idari hkmlerin egdmne ilikin Ynergesi (Grsel-
iitsel Medya Hizmetleri Ynergesi)
(46) ye Devletlerin yarg yetkisindeki medya hizmet salayclar, ocuklarn cinsel
istismar ve ocuk pornosuyla mcadele hakkndaki (1) 22 Aralk 2003 tarih ve
2004/68/JHA sayl Avrupa Birlii Konseyi ereve Karar hkmlerine gre, her
halkarda ocuk pornografisinin datmna ilikin yasaa tabi olmaldr.

4) OCUK HAKLARINA DAR SZLEMEYE EK OCUK SATII,

OCUK FAHEL VE OCUK PORNOGRAFS LE LGL HTYAR
PROTOKOL
BM Genel Kurulu tarafndan 25 Mays 2000 tarihinde 54/263 sayl kararla imza,
onay ve katlma almtr. Trkiye tarafndan da 9 Eyll 2000 tarihinde imzalanp
daha sonra onaylanarak yrrle giren BM ocuk Haklarna Dair Szlemeye ek
ocuk Sat, ocuk Fahielii ve ocuk Pornografisi le lgili Semeli (ihtiyari)
Protokolde de, Szlemenin yukarda anlan maddelerinin daha iyi uygulanmasn
salamak zere bir hkm ngrlmtr. Trkiye Cumhuriyeti onaylamtr; RG
14.5.2002, Say 24755). Bu protokole gre, ocuk pornografisinin internette ve
dier gelien teknolojiler zerinde eriilebilirlii artmtr. O nedenle, Semeli
Protokolle lkeler, ocuk pornografisini, retim, datm, yayma, ithal ya da ihracn,
sunumunu, satn veya zilyetliini yasaklamay ve cezalandrmay garanti
etmilerdir (madde 3).
* ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve
ocuk Pornografisi ile lgili htiyari Protokoln Onaylanmasnn Uygun
Bulunduu Hakknda Kanun
Kanun No: 4755
Kabul Tarihi: 09/05/2002
Resmi Gazete Tarihi: 14/05/2002
Resmi Gazete Says: 24755

189
ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve ocuk
Pornografisi ile lgili htiyari Protokol
Resmi Gazete Tarihi: 28/06/2002
Resmi Gazete Says: 24799
Kabul Tarihi ve Yeri: 8 Eyll 2000, New York
Geerli Dili: Arapa, ince, ngilizce, Franszca, Rusa, spanyolca
Onay ekli: Onay Kanunu-Bakanlar Kurulu Karar
htirazi Kayd: Yok

Bu protokolde ocuk Haklarna Dair Szlemenin 1, 11, 21, 32, 33, 34, 35 ve
36. maddelerinin daha iyi uygulanmas ve ocuk sat, ocuk fahielii ve ocuk
pornografisinden ocuklar korumak konu edilmitir. Protokole gre ocuk sat,
ocuk fahielii ve ocuk pornografisi, giderek artan ticari nitelik kazanmakta ve kz
ocuklar erkek ocuklarna oranla radikal ekilde bu madur grubun iinde temsil
edilmektedir. Bu protokol ncesinde ocuk Pornografisiyle Mcadele Uluslararas
Konferansnda (Viyana, 1999) ocuk pornografisinin retiminin, datmnn,
ihracatnn, naklinin, ithalatnn, kastl zilyetliinin ve reklamnn tm dnyada su
olarak kabul edilmesi iin arda bulunulmutur. ocuklarn Korunmas ve
lkeleraras Evlat Edinmede birlii Hakknda Lahey Szlemesi, ocuk
Karmann Hukuki Ynlerine ilikin Lahey Szlemesi, ocuklarn Korunmas iin
Tedbirler ve Ebeveyn Sorumluluu ile ilgili birlii, Tanma, Tenfiz, Uygulanabilir
Kanun ve Mahkeme Yetkisine ilikin Lahey Szlemesi, Uluslararas alma
rgtnn 182 sayl En Kt Biimlerdeki ocuk iliinin Yasaklanmas ve
Ortadan Kaldrlmasna ilikin Acil Eylem Szlemesi de bu Protokoln
gndemindedir. Ayrca,
ocuklarn Satn, ocuk Fahieliini ve ocuk Pornografisini nlemek
iin Eylem Programnn hkmlerinin ve
ocuklarn Ticari Amal Cinsel stismarna Kar 1996 Stockholm
Birinci ocuklarn Cinsel ve Ticari Amal Smrlmesi Dnya
Kongresi (First World Congress Against the Commercial Sexual
Exploitation of Children) Bildirisi ve Eylem Gndeminin de bu Protokol de
neme sahiptir. lkelerin ocuk pornografisi (materyal bulundurma dahil) ve

190
 dier yasad cinsel eylemleri ieren pornografi, ocuk ticareti ve ocuk
fahielii konularnda araclk edenlere, sat veya alm yapanlara ynelik su
fiili oluturmak iin ulusal kanunlarn glendirmesi, gelitirmesi ve kanun
maddelerini uygulamas gerektii vurgulanmtr.
17 Haziran 1999da, Uluslararas alma rgt ocuk iliinin
Kt Ynleri Szlemesi ve ocuk iliini Hzl Bir ekilde Azaltmay
Amalayan 182 Nolu Szleme (Worst Forms of Child Labour Convention -
Convention 182 concerning the Prohibition and Immediate Action for the
Elimination of the Worst Forms of Child Labour) benimsenmitir.
Szlemede, ocuk sat ve ticareti gibi her eit klelik veya benzeri
muamele, ocuklara pornografik amal teklifler sunma gibi ifadeler yer
almtr.
ocuk satnn, fahielii ve pornografisinin ortadan kaldrlmasnda az
gelimilik, yoksulluk, ekonomik eitsizlikler, adil olmayan sosyo-ekonomik yap,
gerei gibi ilemeyen aile yaps, eitim eksiklii, kr-kent aras g, cinsiyet
ayrmcl, yetikinlerin sorumsuz cinsel davranlar, zararl geleneksel
uygulamalar, silahl atmalar gibi zararl etkenlerin azaltlmas ve gndeme
alnmasnn gerekliliini vurgulamaktadr.
Madde 2: (c) ocuk pornografisi, ocuun gerekte veya taklit suretiyle bariz
cinsel faaliyetlerde bulunur ekilde herhangi bir yolla tehir edilmesi veya
ocuun cinsel uzuvlarnn, arlkl olarak cinsel ama gden bir ekilde
gsterilmesi anlamna gelir.
Madde 8: 1) Taraf Devletler, ocuk madurlarn haklarn ve karlarn ibu
Protokol ile yasaklanm olan uygulamalardan korumak iin uygun nlemleri
ceza adaleti srecinin her aamasnda ve zellikle de (e) ocuk madurlarn
mahremiyetini ve kimliklerini uygun ekilde koruyarak ve kimliklerinin tespit
edilmesine yol aabilecek bilgilerin uygunsuz bir biimde yaylmasn nlemek
iin ulusal yasalara uygun nlemleri alarak benimseyeceklerdir.
MADDE 10: 1) Taraf Devletler ocuk sat, ocuk fahielii, ocuk
pornografisi ve ocuk seks turizmini ieren faaliyetlerden sorumlu olanlarn
nlenmesine, meydana karlmasna, soruturma, kovuturma ve
cezalandrlmasna ynelik uluslararas ibirliini ok tarafl, blgesel ve iki

191
tarafl dzenlemelerle glendirmek iin gerekli olan btn admlar atacaklardr.
Taraf Devletler kendi makamlar, ulusal ve uluslararas sivil toplum kurulular
ve uluslararas rgtler arasndaki uluslararas ibirlii ve egdm de
gelitireceklerdir.

* Dnya ocuklarn Ticari Amalarla Cinsel stismarna Kar nc

Kongresi Rio De Janeiro, Brezilya 25 28 Kasm 2008
Bu kongrede 1996 Stockholm Bildirisi ve Eylem Gndemi ile 2001 Yokohama
Kresel Taahhd dikkate alnarak; ocuklarn cinsel istismar insanlk onuru,
fiziksel ve zihinsel btnl haklarn ihlal etmektedir. ocuk ve genlerin
cinsel istismar, yeni ve gelien teknolojilerin geliimi ile artmakta ve seyahat ve
turizmde bu tip sularn art endie vermektedir. Yoksulluk, sosyal ve cinsiyet
eitsizlii, dlanma, uyuturucu ve alkol kullanm, ocuklarla sekse ynelik
devam eden talep, evresel bozulma, HIV/AIDS, yurdundan edilme, igal, silahl
atma ve ocuklarn korunmasndan sorumlu temel aile birimi zerinde bask
yaratan dier acil durumlarn sonucu ocuklarn cinsel istismar maduru olma
ihtimalini artran koullar ortaya kmaktadr.
ocuk Haklarna Dair Szleme'ye Ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve ocuk
Pornografisi ile lgili htiyari Protokol (25 Kasm 2008 tarihi itibariyle 129
devlet tarafndan onayland) gibi kilit uluslararas belgelerin yrrle girmesi ve
182 sayl ocuk iliinin En Kt Biimlerinin Yasaklanmas ve Ortadan
Kaldrlmasna likin Acil Eylem ILO Szlemesi (1999) ve Snraan rgtl
Sulara Kar Birlemi Milletler Szlemesine Ek nsan Ticaretinin, zellikle
Kadn ve ocuk Ticaretinin nlenmesine, Durdurulmasna ve
Cezalandrlmasna likin Protokol (Palermo Protokol) ve nsan Ticaretine
Kar, ocuklarn Cinsel stismar ve Cinsel Kt Muameleye Kar Korunmas
ve Siber Sulara Kar Eylemlere likin Avrupa Konseyi Szlemeleri dahil yeni
blgesel belgelerin kabuln hatrlatmaktadr.

Bu yzden ocuklarn cinsel istismar maksad dahil olmak zere ocuk

ticaretinin nlenmesi gerekmektedir. ocuk pornografisi ile ilgili neriler de ise;

192
 Sanal grntler ve ocuklarn cinsel bakmdan istismar ierecek ekilde
sunulmas dahil, ocuk pornografisinin retimi, datm, alnmas ve elde
bulundurulmasn, ayn zamanda bu gibi materyalin herhangi bir fiziksel
temas olmakszn tketilmesi, ulalmas ve izlenmesini su haline
getirme, yasal sorumluluu bu gibi materyalin retimi ve/veya datmn
yapma veya bu fiillere katlma asndan irket ve ortaklklar gibi tzel
kiilikleri de kapsayacak ekilde geniletme;
ocuk pornografisini, ocuklarn internette evrimii ve evrimd
istismara konu edilmesi iin internet ve yeni teknolojilerin kullanmn ve
ocuk pornografisi ve dier materyalin retimi ve datmn nleme ve
durdurmaya ynelik zgn ve hedefli faaliyetler gerekletirme. Madur
belirleme ve madurlarn uzman personel tarafndan desteklenmesi ve
bakm yksek ncelikli hale getirilmelidir;
ocuklara, ebeveyne, retmenlere, genlik rgtlerine, ocuklarla
birlikte ve ocuklar iin alan dierlerine, internet, cep telefonlar ve
dier teknolojilerin cinsel adan istismarc kullanm riskine ynelik
anlay artrma amacyla odaklanan eitim ve bilinlendirme faaliyetleri
gerekletirme,
nternet servis salayclar, mobil telefon irketleri, arama motorlar ve
dier ilgili aktrlerin ocuk pornografisi web sayfalarn ve ocuk cinsel
istismar grntleri bildirmesi ve kapatmasn zorunlu klacak gerekli
yasal dzenlemeleri yapma ve sonular izlemeyi salayacak gstergeler
gelitirme ve abalar artrma;
ocuk ve ergenlerin cinsel istismarn soruturmak ve madurlarn izini
hzla bulmak iin gl teknolojiler aratrlmas ve gelitirilmesini
artrmak iin kamu/zel sektr ortakln tevik etme;
ocuklar dahil olmak zere, halka ocuk ve ergenlerin cinsel istismarn
evrimii olarak bildirme imkan veren telefon ve evrimii internet
sayfalarn tevik etme ve destekleme ve mmkn olan hallerde bu tr
telefon numaralar ve URLleri (Uniform Resource Locator, Birrnek

193
 Kaynak Konumlayc, Tekdzen Kaynak Bulucu) uyumlulatrmaya aba
gsterme295 yer almaktadr.

5) AVRUPA SBER SU SZLEMES

Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesinin 9. Maddesinde, ocuk
Pornografisi ile Balantl Sular bal altnda;
Cinsel anlamda mstehcen bir eylemi;
- Reit olmayan bir kiinin katlmn,
- Reit grnmeyen bir kiinin katlmn,
- Reit olmayan bir kiinin katlmn gsteren geree benzer grntleri,
ocuk pornografisi olarak ifade etmektedir.

Her bir taraf devlet, bir hak olmakszn kastl olarak;

Bilgisayar sistemi vastasyla datmak amacyla ocuk pornografisi retmek,
Bilgisayar sistemi vastasyla ocuk pornografisini temin edilebilir hale getirmek
veya gstermek,
Bilgisayar sistemi vastasyla ocuk pornografisini aktarmak veya datmn
yapmak,
Kendisi veya bakas iin bilgisayar sistemi vastasyla ocuk pornografisi temin
etmek,
Bir bilgisayar sisteminde veya bilgisayar veri depolama ortamnda ocuk
pornografisine sahip olmak,
Fiillerinden sorumlu tutulmas iin gerekli kanuni dzenlemeyi yapmal ve ihtiya
duyulan nlemleri almaldr. gibi hususlar ocuk pornografisi suu olarak
vurgulanmtr.

3.5.1.2. eitli lkelerde ocuk Pornografisini Cezalandrmaya Ynelik Olarak

Gerekletirilen Yasal Dzenlemeler ve almalar

1)Amerika Birleik Devletlerinde:

295
S.31
http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pdf/Dunya.Cocuklarin.Ticari.Amaclarla.Cinsel.Istismarina.Karsi.3.
Kongresi_Brezilya-Katilim-Raporu.pdf, eriim tarihi: 06.08.2010.

194
 Amerikan Kongresi 1996 ylnda ocuk pornografisindeki art nedeniyle
smry engellemek iin ocuk Pornografisinin nlenmesi Yasas (Child
Pornografy Prevention Act CPPA) karmtr.296 Bu yasa ile Federal Temel
Yasann 18. Blmnn 2252. maddesine gre ocuklarn grntlendii
pornografik yayn ve materyallerin elde bulundurulmas veya internette yaynlanmas
yasaklanmtr. Bilgisayarlar yoluyla oluturulan ocuk grntlerini de su sayacak
ekilde geniletilmitir. 2252 nci maddenin (a) ve (4)(B) fkralarnda, bilgisayarlar
veya e-mail yoluyla ocuk grntlerinin bulunduu cinsel materyallerin ticaret arac
olarak kullanlmas yasaklanmaktadr. Kimi zaman yasal dzenlemenin boluundan
yararlanarak eitli grafikler araclyla ocuk grnts oluturulmas gerek
ocua ait olmayan grntler kullanlmasnn da engellenmesi salanmaktadr.

Daha sonra bu karlan kanunun, Anayasaya aykr olduu ileri srlm ve

Amerikan Yksek Mahkemesi de, bu dzenlemenin Anayasaya aykr olduuna
karar vermitir. Serbest toplumsal fikir dolamnn sansrle engellenemeyecek kadar
byk yararlar vardr denmektedir. Amerikan Federal Yksek Mahkemesinin
verdii bu kararda, bizzat ocuklarn kullanlmad ancak sanal bir ekilde
ocuklarn yer ald pornografik yaynlar sanat zgrl kapsamnda
deerlendirilmitir. Ancak ABD, Siber Su Szlemesini imzalam ve kabul
etmitir. Bu yzden gerek bir ocuun cinsel grntler eliinde kullanlmas
yasaktr. Ancak, sanal grnt ya da gerek grnt ayrm yapmak zorlamakta ve
ceza yaptrmndan kalabilmektedir.297

Amerika Birleik Devletlerinde, biliim sularyla ve internet zerinden

gerekleen ocuk pornografisi ile mcadele konusunda u kurumlar faaliyet
gstermektedir:
1 FBI National Infrastructure Protection Center
2 FBI Computer Crime Squad
3 Information Technology Association of America
4 Trap and Trace Center Authority
5 Carnegie Mellons Emergency Response Team
296
30.9.1996 tarihli
297
http://archiv.jura.uni-saarland.de/turkish/HCeken.html#fnB14 eriim tarihi: 23.10.2010.

195
6 Commision of Critical Infrastructure Protection
7 CIA Information Warfare Center.

2) Avrupa lkelerinde:
a. ngiltere :
ocuk pornografisi ile ilgili fotoraf ve materyallere sahip olmak, 1964 tarihli
Mstehcen Yaynlar Kanunu ve 1984 sayl Telekomnikasyon Kanununda
yaplan deiikliklerle su haline getirilmitir.298 Avrupa Birliine bal dier
lkelerde olduu gibi ngilterede de Cybercops olarak adlandrlan polisler, ocuk
pornosuyla mcadele etmektedirler. Bunun dnda 1978 tarihli ocuklarn
Korunmas Kanunundaki fotoraf tanm 1994 tarihli Ceza Adaleti ve Kamu
Dzeni Kanunu ile internetteki ocuklara dair fotoraflar ve montajl halleri de
suun iine dahil edilmitir.299

b. Fransa :
Fransada pornografi genel itibariyle su tekil etmese dahi 1994 tarihli yeni
Fransz Ceza Kanununa gre, (m.227-24) pornografik ve iddet ierikli yaynlarn,
interneti de kapsayacak ekilde hangi arala olursa olsun kkler tarafndan
eriilebilir klnmas sutur. Kn pornografik nitelikteki resimlerinin
kaydedilmesi ve internet de dahil, hangi arala olursa olsun yaynlanmas ve
iletilmesi su saylmtr (m.227-23).

Biliim sularyla mcadeleyi Fransa aadaki kurumlarla yrtmektedir:

1 Haberleme Gvenlii Sistemleri Merkez Birimi ( DCSSI )
2Haberleme Teknolojisi Kullanlarak Yaplan Dolandrclklarn Soruturulmas
Birimi ( SEFTI )
3 Bilgisayar Ortamnda lenen Sularn Bastrlmas Birimi ( BCRCI )
4 Jandarma Genel Komutanl Su Aratrmalar Enstits (IRCGN)
5 Fransz stihbarat rgt (DST)

298
Murat Volkan Dlger, Biliim Sular, Ankara, Sekin Yaynclk, 2004, s.97.
299
Esra Uzunkaya, Fatih Selami Mahmutolu, eyda Dursun, Avrupa Birlii'ne Uyum Srecinde
Trk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul Barosu Yaynevi, stanbul, s.48, 2010.

196
6 letiim ve Enformasyon ve Teknolojilerinin Kullanm Suretiyle lenen Sularla
Mcadele Brosu.
nternet zerinden ocuk pornografisi yayn ve ticaretine kar ilgili Uluslararas
ibirliiyle almalarn yrtmektedir.

c. Almanya:
Alman Teleservisler Kanununa gre (m.5/3), internet eriim salayclar,
mdahale etme bakmndan teknik olanakszlklar sebebiyle eriim salayclarn
cezai sorumluluklar yoktur. Fakat, 14.12.2001 tarihinde yaplan bir deiiklikle,
eriim salayanlarn kural olarak ksa sreyle yaplan depolama ileminden sorumlu
tutulamayaca aklanm; bilgilere mdahale etmesi, teknik artlara uymamas ve
ksa sreli olarak depolad bilgilerin ilk kaynak noktasnda aa giriinin
kapatldn veya silindiini renmesi veya bilgilere ilikin hukuka aykrln bir
mahkeme veya idari bir makam tarafndan bildirilmesine ramen yayndan
kaldrmayarak muhafazaya devam etmesi durumlarnda ise servis salayclar gibi
sorumlu tutulaca ngrlmtr. Alman Yksek Mahkemesinin 27.06.2001 tarihli
sann bir ocuun cinsel istismar dolaysyla 4 yl hapis cezasna mahkum olduu
karar tartlmtr. Sonu olarak ocuklar, cinsel istismara maruz kalrsa gerek
grntnn su kabul edilecei, durumun gerekletii izlenimi verilmesinin su
saylmayacana ulalmaktadr.300

d. talya :
talyada, Kiiye Kar lenen Sular ksmnda Bireysel Kiilie Kar
Sular balkl blme, ocuun kii hrriyetini korumak, onun fiziki ve psikolojik
gelimesine kar kiiliine zarar veren fiilleri cezalandrmak zere, ocuk
pornografisi ve ocuk ticareti, ocuun fuha sevki gibi konularda 3.8.1998 tarih ve
269 sayl kanunla talyan Ceza Kanununa birtakm hkmler eklenmitir.
talya'da bilgisayar sular ile mcadele iin 30 Mart 1998 tarihinde Emniyet Genel
Mdrl Posta ve letiim Gvenlii Daire Bakanl kurulmutur. Mhendisler,
biliim teknisyenleri ve rgtl su, terrizm ve ocuk pornografisi gibi konularda
uzmanlam dedektifler grev yapmaktadr.
300
Seung Hee-Hang & Pnar Bacaksz, ocuk Pornografisi, (Ed.) Kayhan el, zel Yaam, Medya
ve Ceza Hukuku, s.343-346, s.344.

197
e. Polonya:
Polonyada da, ocuk pornografisi yasaktr ve 1997 tarihli Polonya Ceza
Kanununa gre (m.200/2), ocuklarn cinsel ynden smrlmesine engel olmak
amacyla, kk ocuklarn katlmyla gerekletirilen resim, film, video bantlar
gibi pornografiler cezalandrlmaktadr. Pornografik eserlerin kamuya sunuluu da
yasaklanmaktadr(m.202) Ar pornografi olarak da ifade edilen, 15 yan altndaki
ocuun katlmyla, iddet ya da hayvanlarn kullanlmasyla yaplan cinsel
sahneleri ieren pornografinin yapm ve yaylmas da genel olarak sutur.(m.202/3)

f. Hollanda :
ocuk grntlerinin maniple ederek, cinsel sahnelere dntrlmesiyle
oluturulan porno grntlerinin datm ve ticaretinin de ceza kapsamna alnmas
ve ocuk pornosu retimi ve datm ile uraanlara verilecek cezalarn st snrnn
4 yldan 6 yla karlmas planlanmaktadr. Grnt maduru ocuklarn ya snr
da 16dan 18e karlmaktadr.

1993 tarihli 'Computer Crime Act' yasas bulunmaktadr. Emniyete ait

bilgisayar sular birimleri Adalet Bakanlna bal kriminal laboratuarlar,
Information Technology and Crime Department of the National Criminal
Intelligence Division ve Detective's Training Collage ile birlikte almaktadrlar.
Avrupa Birliindeki dier lkeler gibi Cybercops olarak anlan polisler, ocuk
pornosuyla uluslararas ibirliiyle mcadele etmektedirler.

g. spanya :
spanyada Enformasyon Teknolojilerindeki Sular Aratrma Birimi olarak
emniyet grevlileri, ocuk pornografisi alannda ilenen sular ve ortaya kan
ikayetleri takip etmektedirler. ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl
bnyesinde Enformasyon Teknolojilerindeki Sular Aratrma Birimi ocuk
pornografisi alannda ilenen sular ortaya karan birimdir.301

301
Esra Yayc, Biliim Sular, Gazi niversitesi Sos.Bil.Ens. Kamu Hukuku Ana Bilim Dal Ceza ve
Ceza Usul Hukuku Bilim Dal Yksek Lisans Tezi, 2007, Ankara, s.57.

198
h. Danimarka:
Danimarka Ceza Kanununun 235.maddesinde;
1. ocuklara ilikin pornografik film, fotoraf ve benzeri eylerin satn,
datmn, materyalin bu amala retimini veya oaltlmasn,
2. ocuklarla cinsel ilikiyi gsteren fotoraf, film ve benzeri materyali
bulundurmay yada ocuklarla hayvanlar arasndaki cinsel ilikiyi gsterir
benzer materyalin bulundurulmasn su olarak dzenlemektedir.

i. sve:
sve Ceza Kanununun 16.babn 10a ile 12. paragraflar ocuk pornografisi
eylemlerini su olarak dzenlemektedir.302

3) Dier lkeler:
a. Japonya :
ocuk pornografisi, siber sular alanna alnm ve ocuk pornografisi
materyallerinin retimi, alm ve satm su saylmtr. Bu kanun ile, ocuklara
ynelik her trl pornografik materyalin sat, datm, retim, bulundurma ve
ticaretini yapanlara yl hapis ve 24.400 dolar para cezas uygulanmaktadr.
Siber sularla ilgili olarak 1999 ylnda zel bir birim kuran Japonya, ncelikli hedef
olarak ocuk pornografisi ieren siteleri semi; 1999 ylndan itibaren Tokyo
Emniyet Mdrl'ne bal siber sularla ilgili birim, ocuk pornografisi ile
mcadele alannda da hizmet vermektedir.

b. Malezya :
Malezyada biliim sularyla Dijital Signature Act, Multimedia Convergence
Act, Computer Crime Act, Telemedicine Development Act. Kanunlar araclyla
ilgilenilmektedir. ocuk pornografisi ile ilgili sularn mcadele merkezi,
Haberleme, Multimedya ve Enerji Bakanl'dr.

c. Rusya :

302
Yener nver, ocuklar ve Su- Ceza, Sekin Yaynclk, Ankara 2005, s.73-74.

199
 G-8 lkelerinin 1997 ylnda Washington'da yaptklar Adalet ve ileri
Bakanlar toplantsnda kabul edilen bildiriyle "Ulusal Temas Noktalar" ve ileri
Bakanl bnyesinde gvenlik ve yarg organlar ile ve uluslararas muadillerle ve
lke iindeki servis salayclarla ibirlii yapmaktadr.

Rusya Federasyonu Ceza Kanununun 242.maddesi ocuk, yetikin her trl

pornografik rnn retiminin ve datmnn yaplmas eylemleri, bunlarn biliim
alanndaki uzantlar su saylmtr.

d. srail:
srail Emniyet Mdrl, biliim sularyla 1996 ylndan itibaren
Bilgisayar Sular Blm ile mcadele etmektedir.303

e. rlanda:
rlandada Child Trafficking And Pornography Act yasas bulunmaktadr (1998).
5.maddede;
ocuk pornografisini bilinli olarak reten, datan, kt alan ya da basksn
yapan,
ocuk pornografisini bilinli olarak ithal eden, ihra eden, satn yapan ya
da gsteren,
ocuk pornografisini bilinli olarak ithal eden, ihra eden, satn yapan ya
da gstereni reklam yapan ya da yayn yapan,
ocuk pornografisiyle ilgili bilinli olarak yukarda bahsi geen olaylar
destekleyen ya da sebep olan ya da kolaylatran,
ocuk pornografisine bilinli olarak datm, yayn, ihra, sat ya da
gsterme amal sahip olanlar;
1500 ya da 12 ay ceza veya her ikisi birden ile ya da belirlenen 14 yl
amayan bir ceza ile cezalandrlr.304

303
Cengiz Analay, Recep Glen, Biliim Sular inde ocuk Pornografisi ve Mcadele
Yntemleri Trkhukuk Sitesinde Yaynlanan Makalesi www.turkhukuksitesi.com), 2004, s. 10.
eriim tarihi: 09.08.2010.
304
http://www.irishstatutebook.ie/1998/en/act/pub/0022/sec0005.html#sec5, eriim tarihi: 10.11.2010.

200
6.maddede;
Her kim bilinli olarak ocuk pornografisi elinde bulundurursa;
1500 ya da 12 ay ceza veya her ikisi birden ile ya da 5000 amayan ceza
ve/veya 5 yl amayan ceza ile cezalandrlr. Ancak;
o 1923- 1992 aras Censorship of Films Act, 1929- 1967 aras
Censorship of Publication Acts, 1989-1992 aras Video Recordings
Acts uygulamalarnn aratrmasnda,
o Buradaki sularn aratrma, nleme ve kovuturma amacyla
bulunduruyorsa bu madde geerli deildir.305

3.5.1.3. Ulusal Hukukta ocuk Pornografisine Dair Dzenlemeler

ESK TCK306
TCKnun 426.maddesine de aykrlk tekil etmektedir.
Madde 426 - (deiik: 6/3/1986 - 3266/10 md.) halkn ar ve haya duygularn inciten
veya cinsi arzular tahrik ve istismar eder nitelikte genel ahlaka aykr;
1 - Her nevi kitap, gazete, risale, mecmua, varaka, makale, ilan, resim, tasvir, plak,
afi, pankart, televizyon ve teyp bantlar, fotoraf, sinema veya projeksiyon
filmlerini veya dier anlatm ara ve gereleri ile eyay tehir eden veya ettirenler,
bilerek datanlar, satanlar veya dattran veya sattranlar, veyahut ticaret veya
datm veya tehir kastyla tersim, tasvir, hak, imal veya tab veya teksir veya imla
eden veya ettirenler yahut ithal veya ihra veya Trkiye dahilinde bir mahalden dier
mahalle nakleden veya ettirenler ve bunlar zerinde her ne suretle olursa olsun
muamelede bulunanlar veya bunlarn ticaretini kolaylatrmak maksadyla bu fiilleri
icra edenler veya bu kabil anlatm ara ve gerelerini vastal veya vastasz ekilde
tedarik edenler veya tedarik ettirenler, tedarik edilebileceini bildirenler veya tedarik
edeceini ilan edenler veya ilan ettirenler,
2 - Eser ve mevzular tiyatro veya sinema veya radyo yahut televizyonlarda veyahut
umumi mahallerde temsil eden veya ettirenler,

305
http://www.irishstatutebook.ie/1998/en/act/pub/0022/sec0006.html#sec6, eriim tarihi: 10.11.2010.
306
Kanun Numaras: 765, Kabul Tarihi: 1/3/1926, yaymland R.Gazete: tarih : 13/3/1926 say : 320,
Yaymland Dstur : Tertip: 3 Cilt : 7 Sayfa : 519.

201
3 - Hitabeleri umuma ak yerlerde veya umumi mahallerde irad edenler, iki milyon
liradan on milyon liraya kadar ar para cezasyla cezalandrlrlar.
(deiik: 11/5/1988 - 3445/2. md.) Bu fiillerin 5680 sayl basn kanununun 3 nc
maddesinde belirtilen mevkuteler vastasyla ilenmesi halinde sahiplerine, mevkute
bir aydan az sreli ise bir nceki ay ortalama fiili sat miktarnn, aylk veya bir
aydan fazla sreli ise bir nceki fiili sat miktarnn toplam sat bedeli tutarnn
yzde doksan kadar ar para cezas verilir. Ancak bu ceza otuzmilyon liradan az
olamaz. Bu mevkutelerin sorumlu mdrlerine, sahiplerine verilecek cezann yars
uygulanr.
Madde 427 - (deiik: 6/3/1986-3266/11 md.) Neir veya tevzi edilmek zere, halkn
ar veya haya duygularn inciten veya cinsi arzular tahrik ve istismar eder nitelikte
genel ahlaka aykr kitap, makale, varaka ve ilan yazanlar ile bu kabil makale, yaz ve
resimleri ihtiva eden gazete ve mecmua gibi mevkutelerin sahipleri ve mevkute
tanmna girmeyen baslm eserler yaynlatanlar hakknda.426 nc maddedeki
cezalara hkmolunur. Bu mevkutelerin sorumlu mdrleri hakknda ise bu cezann
yars uygulanr.

426nc madde ile bu maddede yazl evrak ve eya msadere ve imha olunur.
Yeni TCK307
TRK CEZA KANUNU
(Kanun No. 5237 Tarihi: 26.9.2004 R.G. 12 Ekim 2004 25611)
Zincirleme su
Madde 43. - (1) Bir su ileme kararnn icras kapsamnda, deiik zamanlarda bir
kiiye kar ayn suun birden fazla ilenmesi durumunda, bir cezaya hkmedilir.
Ancak bu ceza, drtte birinden drtte ne kadar artrlr. Bir suun temel ekli ile
daha ar veya daha az cezay gerektiren nitelikli ekilleri, ayn su saylr.
(2) Ayn suun birden fazla kiiye kar tek bir fiille ilenmesi durumunda da, birinci
fkra hkm uygulanr.
(3) Kasten ldrme, kasten yaralama, ikence, cinsel saldr, ocuklarn cinsel
istismar ve yama sularnda bu madde hkmleri uygulanmaz.

307
Trk Ceza Kanunu, Kanun Numaras: 5237, Kabul Tarihi: 26/9/2004, Yaymland R.Gazete:
Tarih: 12/10/2004 Say :25611, Yaymland Dstur: Tertip : 5 Cilt : 43 Sayfa:

202
YEDNC BLM
Genel Ahlaka Kar Sular
Madde 226- (1) a) Bir ocua mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnleri
veren ya da bunlarn ieriini gsteren, okuyan, okutan veya dinleten,
b) Bunlarn ieriklerini ocuklarn girebilecei veya grebilecei yerlerde ya
da alenen gsteren, grlebilecek ekilde sergileyen, okuyan, okutan, syleyen,
syleten,
c) Bu rnleri, ieriine vakf olunabilecek ekilde sata veya kiraya arz
eden,
d) Bu rnleri, bunlarn satna mahsus alveri yerleri dnda, sata arz
eden, satan veya kiraya veren,
e) Bu rnleri, sair mal veya hizmet satlar yannda veya dolaysyla
bedelsiz olarak veren veya datan,
f) Bu rnlerin reklamn yapan,
Kii, alt aydan iki yla kadar hapis ve adl para cezas ile cezalandrlr.
(2) Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaynlayan
veya yaynlanmasna araclk eden kii alt aydan yla kadar hapis ve bebin gne
kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(3) Mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnlerin retiminde
ocuklar kullanan kii, be yldan on yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para
cezas ile cezalandrlr. Bu rnleri lkeye sokan, oaltan, sata arz eden, satan,
nakleden, depolayan, ihra eden, bulunduran ya da bakalarnn kullanmna sunan
kii, iki yldan be yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile
cezalandrlr.
(4) iddet kullanlarak, hayvanlarla, lm insan bedeni zerinde veya doal
olmayan yoldan yaplan cinsel davranlara ilikin yaz, ses veya grntleri ieren
rnleri reten, lkeye sokan, sata arz eden, satan, nakleden, depolayan,
bakalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kii, bir yldan drt yla kadar hapis
ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(5) ve drdnc fkralardaki rnlerin ieriini basn ve yayn yolu ile
yaynlayan veya yaynlanmasna araclk eden ya da ocuklarn grmesini,

203
dinlemesini veya okumasn salayan kii, alt yldan on yla kadar hapis ve bebin
gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(6) Bu sulardan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik
tedbirlerine hkmolunur.
(7) Bu madde hkmleri, bilimsel eserlerle; nc fkra hari olmak ve
ocuklara ulamas engellenmek kouluyla, sanatsal ve edebi deeri olan eserler
hakknda uygulanmaz.308
MADDE 227. - (1) ocuu fuha tevik eden, bunun yolunu kolaylatran, bu
maksatla tedarik eden veya barndran ya da ocuun fuhuna araclk eden kii, drt
yldan on yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr. Bu
suun ileniine ynelik hazrlk hareketleri de tamamlanm su gibi cezalandrlr.
(2) Bir kimseyi fuha tevik eden, bunun yolunu kolaylatran ya da fuhu iin
araclk eden veya yer temin eden kii, iki yldan drt yla kadar hapis ve bin gne
kadar adl para cezas ile cezalandrlr. Fuha srklenen kiinin kazancndan
yararlanlarak ksmen veya tamamen geimin salanmas, fuha tevik saylr.
(3) Fuhu amacyla lkeye insan sokan veya insanlarn lke dna kmasn
salayan kii hakknda yukardaki fkralara gre cezaya hkmolunur.
(4) Cebir veya tehdit kullanarak, hile ile ya da aresizliinden yararlanarak bir
kimseyi fuha sevk eden veya fuhu yapmasn salayan kii hakknda yukardaki
fkralara gre verilecek ceza yarsndan iki katna kadar artrlr.
(5) Yukardaki fkralarda tanmlanan sularn e, stsoy, kayn stsoy, karde, evlat
edinen, vasi, eitici, retici, bakc, koruma ve gzetim ykmll bulunan dier
kiiler tarafndan ya da kamu grevi veya hizmet ilikisinin salad nfuz ktye
kullanlmak suretiyle ilenmesi halinde, verilecek ceza yar orannda artrlr.
(6) Bu sularn, su ilemek amacyla tekil edilmi rgt faaliyeti erevesinde
ilenmesi halinde, yukardaki fkralara gre verilecek ceza yar orannda artrlr.
(7) Bu sulardan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine
hkmolunur.
(8) Fuha srklenen kii, tedavi veya terapiye tabi tutulur.

308
http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5237&MevzuatIliski=0&sourceX
mlSearch=trk ceza kanunu.

204
 ocuk pornografisinin hukuki olarak su kabul edilmesindeki en nemli
unsur, ocuun zihinsel ve fiziksel olarak yeterince gelimemi ve cinsel bir
aktiviteye katlmnda kendi iradesi karar verme olgunluuna erimemi olmasdr. 309

Yeni TCKna gre mstehcen ve pornografik yaynlarn internet zerinden

yaynlanmas durumunda, yukarda da deinildii zere; tipe uygunluk, hukuka
aykrlk ve kusurluluk unsurlarnn bir arada olmas nedeniyle faillerin tespit
edilmesi halinde cezalandrlabilmektedir. Ayrca, 5237 sayl TCKnun Cinsel
Dokunulmazla Kar Sular ve Genel Ahlka Kar lenen Sular balklar
mstehcen yaynlar ve ocuk pornografisini nleyici yaptrmlar getirmitir.

5237 sayl Kanunun; ocuklarn cinsel istismarn dzenleyen 103.

maddesinde, reit olmayanla cinsel ilikiyi dzenleyen 104. maddesinde, cinsel tacizi
dzenleyen 105. maddesinde, hayaszca hareketleri dzenleyen 225.maddesinde,
mstehcenlii dzenleyen 226. maddesinde, fuhuu dzenleyen 227. maddesinde
nternet ak bir dille ifade edilmemi olsa da, bu hkmlere gre, bahsi edilen
sular, nternet zerinden ilenmesi halinde de bu hkmler erevesinde
cezalandrlmaktadr.

ocuklarn cinsel istismar

Madde 103. - (1) ocuu cinsel ynden istismar eden kii, yldan sekiz yla kadar
hapis cezas ile cezalandrlr. Cinsel istismar deyiminden;
a) Onbe yan tamamlamam veya tamamlam olmakla birlikte fiilin hukuki
anlam ve sonularn alglama yetenei gelimemi olan ocuklara kar
gerekletirilen her trl cinsel davran,
b) Dier ocuklara kar sadece cebir, tehdit, hile veya iradeyi etkileyen baka bir
nedene dayal olarak gerekletirilen cinsel davranlar,
Anlalr.

309
Derya ztrk, Bilgisayar Oyunlarnn ocuklarn Bilisel Ve Duyusal Geliimleri zerindeki
Etkisinin ncelenmesi, T.C. Dokuz Eyll niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Bilgisayar Ve
retim Teknolojileri Eitimi Anabilim Dal Bilgisayar Ve retim Teknolojileri retmenlii
Program Yksek Lisans Tezi, zmir, 2007, S.124.

205
(2) Cinsel istismarn vcuda organ veya sair bir cisim sokulmas suretiyle
gerekletirilmesi durumunda, sekiz yldan onbe yla kadar hapis cezasna
hkmolunur.
(3) Cinsel istismarn stsoy, ikinci veya nc derecede kan hsm, vey baba, evlat
edinen, vasi, eitici, retici, bakc, salk hizmeti veren veya koruma ve gzetim
ykmll bulunan dier kiiler tarafndan ya da hizmet ilikisinin salad nfuz
ktye kullanlmak suretiyle gerekletirilmesi halinde, yukardaki fkralara gre
verilecek ceza yar orannda artrlr.
(4) Cinsel istismarn, birinci fkrann (a) bendindeki ocuklara kar cebir veya tehdit
kullanmak suretiyle gerekletirilmesi halinde, yukardaki fkralara gre verilecek
ceza yar orannda artrlr.
(5) Cinsel istismar iin bavurulan cebir ve iddetin kasten yaralama suunun ar
neticelerine neden olmas halinde, ayrca kasten yaralama suuna ilikin hkmler
uygulanr.
(6) Suun sonucunda madurun beden veya ruh salnn bozulmas halinde, onbe
yldan az olmamak zere hapis cezasna hkmolunur.
(7) Suun madurun bitkisel hayata girmesine veya lmne neden olmas
durumunda, arlatrlm mebbet hapis cezasna hkmolunur.

Reit olmayanla cinsel iliki

Madde 104. - (1) Cebir, tehdit ve hile olmakszn, onbe yan bitirmi olan ocukla
cinsel ilikide bulunan kii, ikayet zerine, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile
cezalandrlr.
(2) Fail madurdan be yatan daha byk ise, ikayet koulu aranmakszn, cezas
iki kat artrlr.
Cinsel taciz
Madde 105. - (1) Bir kimseyi cinsel amal olarak taciz eden kii hakknda,
madurun ikayeti zerine, aydan iki yla kadar hapis cezasna veya adl para
cezasna hkmolunur.
(2) Bu fiiller, hiyerari veya hizmet ilikisinden kaynaklanan nfuz ktye
kullanlmak suretiyle ya da ayn iyerinde almann salad kolaylktan
yararlanlarak ilendii takdirde, yukardaki fkraya gre verilecek ceza yar orannda

206
artrlr. Bu fiil nedeniyle madur ii terk etmek mecburiyetinde kalm ise, verilecek
ceza bir yldan az olamaz.
ocuk pornografisi ile ilgili bir ihbar geldiinde Biliim Sularyla Mcadele
ube Mdrl ekipleri site sahibinin kaydnn bulunmasyla site sahibini
bulmaktadr.310

3.5.1.4. Avrupa Birliinde ocuk Pornografisine likin Kararlar

Avrupa Parlamentosunun 19 Eyll 1996 tarihli iddet maduru

ocuklar zerine lke Karar,

Austos 1996da Stockholmde ocuklarn ticari cinsel

smrsne kar dzenlenen Dnya Kongresinde delegeler
tarafndan kabul edilen ve Nisan 1998de Strazburgda
dzenlenen Dnya kongresinin devam Avrupa konferansta
sonular ve tavsiye kararlar,

Avrupa nsan Haklar Szlemesi, zellikle de Madde 10(2)

Kullanlmas grev ve sorumluluk ykleyen bu zgrlkler,
demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler niteliinde olarak,
ulusal gvenliin, toprak btnlnn veya kamu emniyetinin
korunmas, kamu dzeninin salanmas ve su ilenmesinin
nlenmesi, saln veya ahlakn, bakalarnn hret ve
haklarnn korunmas, veya yarg gcnn otorite ve
tarafszlnn salanmas iin yasayla ngrlen baz biim
koullarna, snrlamalara ve yaptrmlara balanabilir.

Kasm 1989 tarihli ocuk Haklar Szlemesinin 34.

maddesini,

Taraf Devletler, ocuu her trl cinsel smrye ve cinsel

suistimale kar koruma gvencesi verirler. Bu amala Taraf
Devletler zellikle:
a) ocuun yasad bir cinsel faaliyete girimek zere

310
Ferdi Kavak, ocuk Haklarnn Korunmasnda Polisin Grev ve Yetkilerinin Uygulama Asndan
Deerlendirilmesi, T.C.Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Enstits Uluslararas Polislik
almalar Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Ankara, Austos 2005, s.82.

207
 kandrlmas veya zorlanmasn;
b) ocuklarn,fuhu, yada dier yasad cinsel faaliyette
bulundurularak smrlmesini;
c) ocuklarn, pornografik nitelikli gsterilerde ve malzemede
kullanlarak smrlmesini;
nlemek amacyla ulusal dzeyde ve ikili ile ok tarafl ilikilerde
gerekli her trl nlemi alrlar311

Konsey lke Karar ve ye lke Hkmet Temsilcileri,

internetteki yasad ve zararl ierik zerine 17 ubat 1997
Konsey toplants,

24 ubat 1997de ocuklarn cinsel smr trafiiyle savama

ortak hareketi (97/154/JHA Council),

Europol Conventiona gre 3 Aralk 1998 tarihli Konsey

Kararnn insan trafii konusundaki tanm,

24 Eyll 1998 tarihli Avrupa grsel-iitsel ve bilgi

servislerinin endstrisinin insan onuru ve kklerin korunmas
artrlarak gelitirilmesi konulu Konsey Tavsiye Karar,312

28 Nisan 1997de alnan organize sularla mcadele hareket

plan, 11 ve 12 Aralk 1998de Avrupa Birlii Konseyinin
Viyanada ald ocuklarn Avrupa ve uluslararas dzeyde
internetteki ocuk pornosuna kar korunmas konulu Tavsiye
Karar aadaki gibi sonulara ulatrmaktadr.

311
http://www.cyber-rights.org/reports/c36206.pdf, eriim tarihi: 15.08.2010.
312
(Council Recommendation 98/560/EC of 24 September 1998 on the development of the
competitiveness of the European audiovisual and information services industry by promoting national
frameworks aimed at achieving a comparable and effective level of protection of minors and human
dignity [Official Journal L 270 of 7.10.1998]. deien dnyada zmlerin de deimesi ve gelimesi
iin, lkelerin ulusal dzeyde kullanc, sektr ve sivil toplumu zme dahil etmesi gerekmektedir.
Sektrn yeni koruma yntemleri kefetmesi ve uluslararas ibirlii tevik edilmelidir. Eitimciler,
retmenler ve ebeveynlerin ocuklarn evrimii korunmas hakknda farkndalklarnn artmas
gerekmektedir. Sektrn evrimii servislerde uygulanabilecek kullanm kurallar (codes of conduct)
oluturmas gerekmektedir. Bu tavsiye kararnn arkaasnda 1996 Green Paper on the protection of
minors and human dignity in audiovisual and information services ve Television without Frontiers
Directive adopted in 1989 and amended in 1997 vardr. Recommendation 2006/952/EC of the
European Parliament and of the Council of 20 December 2006 on the protection of minors and human
dignity and on the right of reply in relation to the competitiveness of the European audiovisual and on-
line information services industry [[Official Journal L 378 of 27.12.2006] deiik sektrler arasndaki
ibirliini yine destekler ve 1998 Tavsiye Kararn tamamlar.

208
 ocuklarn cinsel istismar temel insan haklarna ve insan onuruna
aykr olup uluslararas rgtlenmi su rgtlerinin ii olabilir. ocuklarn
bu tr bir sutan korunmas ve internetten byle bir suun yaylmasna mani
olunmas gereklidir. Bunun iin, bu trden bir materyalle karlaldnda
kanun uygulayclarn haberdar edilmesi gereklidir. Devlet otoritesi, internet
kullanclarn byle bir materyalle kar karya kaldklarnda gerekli
makamlar haberdar etmesi konusunda tevik etmelidir. Kanun uygulayc
mekanizmalar, internette ocuk pornografisini nleyici ve onla savac
nlemler almaldrlar. ocuk pornografisine dair bir materyalin bulunmas
yada phesi halinde kanun uygulayclarnn gerekli uzmanlk ve kaynakla
donanmas gerekmektedir. ocuk pornografisi materyaline ulald takdirde
kanun uygulayclarnn hzla hareket ettiklerinden emin olunmaldr.
nternette ocuk pornografisinin nlenmesi amacyla aratrma ve sulularn
bulunmas iin ibirlii hzlandrlmaldr. Etkili bir mekanizma olabilmesi
iin 24 saat aktif ve bilgi sahibi personel ve uzmanlam birimlerle
allmas salanmaldr. Europol, kendi uygulama alanna girdiinde ocuk
pornografisi phelilerinden haberdar edilmelidir. Sua dair taktiklerin
gelitirilmesi, bilgilerin deiimi iin dzenli bulumalar dzenlenmelidir.
ye devletler, zel sektr ve dier gnll ibirliini deerlendirmeli ve
internette ocuk pornografisini yok edici deneyimleri paylamaldr. Bunun
iin;

Kendileri zerinden datlan ya da haberdar olduklar, bilgilendirildikleri

ocuk pornografisi materyalini nleyici mekanizmalar tavsiye etmeliler,

Haberdar olunan ya da farknda olunan, kendileri stnden datlan

materyalin dolamnn dnda kalmallardr;

Kurallar uyarnca cezai aratrma iin gerekli veriyi dier ye devletlere

salamallardr;

Oluma, datm ve sahip olmayla savamak iin kendi kontrol sistemlerini

oluturmallardr.

209
Teknolojik gelimeler gerektirdiince kanunu ocuk pornografisiyle savamak
iin adapte etmelilerdir.

ocuk pornografisinin datmn nlemek iin gerekli filtrelerin

oluturulmas iin sektr tevik etmelilerdir. Konuya ilikin Avrupa
Birliine ait eitli materyaller bulunmaktadr. 313

ocuk istismarna dair yaplan aratrmalarda yasal internet siteleri

kullanlarak; ocuun cinsel istismarnn ve ocuk pornografisinin yrtld
ortaya kmtr.314 Gelimi Avrupa lkelerindeki pedofili hastalarnn az gelimi
Uzak Dou lkelerini kaynak olarak deerlendirdikleri iddia edilmektedir. Pedofili
hastalarnn, organize olarak internet sitelerinde ocuk pornosu paylam yaptklar
ve bu ala ocuk istismarnn dkmanlarnn yayld dnlmektedir.315

Amerikada Trend Micro adl irket ABD Ulusal Kayp ve Smrlen

ocuklar Merkezi (NCMEC) ile ibirlii ile internette ocuk istismarn nlemek
amacyla gnll proje gelitirmitir. Durum korkutucu seviyelere ulam ve Aralk
2009 itibariyle, ocuk istismar kurban ocuklarn yzde 40' ergenlik ncesi
yatayken, yzde 5'inin bebeklerden olutuu grlmtr. ocuk istismar ieren
URLler (Resmi nternet Adresi) NCMEC CyberTipline sitesine bildirilmektedir.
Buradaki grevliler siteyi kontrol etmekte ve sitedeki ierik snflandrlarak ESS'lere
(Elektronik Servis Salayclar) gnderilmektedir.

Bununla beraber, ocuklarn daha gvenli internet kullanabilmesi iin

ailelerin de ocuklarla beraber eitilmesi gerektii ortaya kmaktadr. URL
projesine 67 irket ve 6 uluslararas emniyet tekilat katlmaktadr. NCMECye bal

313
Council Decision of 29 May 2000 to combat child pornography on the Internet (http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32000D0375:EN:HTML). Council
Recommendation 98/560/EC of 24 September 1998 on the development of the competitiveness of the
European audiovisual and information services industry by promoting national frameworks aimed at
achieving a comparable and effective level of protection of minors and human dignity [Official
Journal L 270 of 7.10.1998. eriim tarihi: 10.08.2010.
314
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2011/03/110316_padophile.shtml, eriim tarihi: 19.03.2011.
315
(http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/d%C3%BCnyan%C4%B1n-en-
b%C3%BCy%C3%BCk-s%C3%BCbyanc%C4%B1-%C3%A7etesi-%C3%A7%C3%B6kertildi,
eriim tarihi: 14.01.2011.

210
CyberTipline sitesi ABD Adalet Bakanl'nn ocuk in Adalet ve ocuk
Sularnn nlenmesi Ofisi ile ibirlii iinde almaktadr. 316

eitli gazetelerde konuya ilikin yaynlarda yetikinlerin, internetteki sohbet

ortamnda ocuk taklidi yaptnda, yetikin kiilerin sohbete katlmaya ve cinsel
ierikli konumalar yapmaya ekinmedikleri gzlenmitir.317

Ankara Ticaret Odasnn (ATO)nun yapt "Online ocuklar

Aratrmas"na gre, ocuklara internette popler izgi kahramanlar kullanarak
pedofili hastalar tarafndan cinsel istismar tuza kurulmaktadr. Ayrca oyun sitesi
grnmnde de olabilen siteler, ocuklar ocuk pornografisi ve kumar gibi
tehlikelere srkleme riski tamaktadrlar. 318

Sosyal a sitelerinde rnein Facebookta profili bulunan ocuklarn te biri

13 yan altndadr. nternet kullancs kz ocuklarnn %63 yabanclarla iletiime
gemektedir.

Son gnlerin endie verici ve infial uyandrc olay 2010 yl Ramazan

Bayramnda Kayseride kaybolan ocuklarn pedofili kurban olmas ve failin
profilinde kk ocuk resimlerinin bulunmas ocuklarn internet kullanmnda ne
kadar zen gstermesi gerektiini gstermektedir.

Telekomnikasyon letiim Bakanlna gelen ikayetlere gre oklu

kiilerle ve interaktif olarak katlnan ocuk oyun sitesi grnmndeki sitelerde
cinsel istismar tehdidi bulunmaktadr. ocuklara bahsi geen sitelerde cinsel bilgiler
verildii, ocuklarn cinsel iliki daveti aldklar iddia edilmektedir. Aile ve Sosyal
Aratrmalar Genel Mdrl de bu sitelerde ocuklar cinsel istismara

316
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/trend-micro-%C3%A7ocuk-istismar%C4%B1na-
sava%C5%9F-a%C3%A7t%C4%B1, eriim tarihi: 14.01.2011.
317
http://www.turkiyegazetesi.com/HaberDetay.aspx?haberid=486534 8 nisan 2011
318
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/online-%C3%A7ocuklar-
ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1

211
srkleyecek ve kumar gibi alkanlklara sevk edebilecek ierikten tr nlem
alnmasn nermitir.319

3.6. DNYADA NTERNET ZERNE UYGULAMALAR

3.6.1. Polonyada Safer Internet Program

Polonyadaki daha gvenli internet programnda ama; gen internet

kullanclarn iki farkl dnyay sanal ve gerek- birletirirken yeni medyada ortaya
kabilecek tehditlere kar yardmc olmaktr. Bir baka ama ise internetteki
yasad ve zararl ierikle savamaktr.

Bu raporda ortaya karlabilen sonu eitli organlarn (Milli Eitim

Bakanl, Bilim Bakanl, alma ve Sosyal Politikalar Bakanl, ileri
Bakanl, UNESCO, Rekabet ve Mteri Koruma Ofisi, ocuk Ombudsmanl ve
Emniyet Genel Mdrl ve sivil toplum) ibirliiyle oluturulabilir. Bunun
yannda bu tip projelerin Uluslararas ibirlii ve bilgi alveriiyle srdrlmesinin
zorunluluu ele alnmaktadr. Bu sayede ayn ama zerine alan eitli lke
temsilcilerinin birbirlerinin deneyimlerinden faydalanma ve bilgiyi zenginletirme
ans olacaktr. Bunun bir sonucu olarak da Safer Internet Day (Gvenli nternet
Gn) kutlamalar gsterilebilir.

Burada not edilmesi gereken Polonyada uygulanan bu programn Avrupa

Parlamentosu ve Avrupa Konseyinin ortak plan olan Safer Internet Action Plann
Polonya aya olduu ve dier ye lkelere de yaylmas gereken bir plan olduudur.

Polonyada uygulanan Safer Internet Programmen projesinin ad Safe ITtir.

Bu projenin temel amalar:
Polonyadaki yeni medyaya dair tehditleri anlamak ve tespit etmek;
319
Cum, 01/14/2011 - 08:04 makaleler http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/internetteki-
b%C3%BCy%C3%BCk-tehlike, eriim tarihi: 14.01.2011.

212
 ocuklar ve ebeveynleri gvenli internet zerine eitmek;
Profesyonellerin internet gvenliindeki yeterliliklerini gelitirmek;
Webdeki gvenlii gelitirici aktiviteler balatmak;
Polonyadaki NIFC Hotline tevik etmektir.

nternet gvenliinin eitli ulusal ve uluslararas organizasyonlarda

kklerin korunmas meselesinin odanda olmasnn nedeni ocuklarn internetten
daha fazla etkilenebiliyor; risklerinden daha habersiz olabiliyor olmasdr.

Bu proje kapsamnda yaplan eitimlerde sadece ocuklara deil yetikinlere

ynelik de eitimler verilmitir. Eitim, yerel ortaklar, eitimciler, adalet sistemi
alanlar nternet servis ve ierik salayclar ve Sivil toplum kurulular ve polis
temsilcilerini kapsamaktadr. Kampanyann ilk ayanda yetikinlerin dikkati
ocuklarn internet zerinden yabanclarla iletiimin tehditler; ikinci ayanda ise
ocuklarn internet zerinde srf yaparken karlaabilecekleri yasad ierik
hakknda olmutur.

Avrupa Birlii Komisyonu ubat iinde bir gn; Safer Internet Day (gvenli
internet gn) olarak ilan etmektedir.

Polonyada program dahilinde yaplan bir aratrmada ocuklarn internetteki

riskli davranlar ve internette karlalan insanlarla gerek dnya arasndaki
karlatrmaya yer verilmitir: Gen internet kullanclarnn %68inin internette
tanlan kiilerce grmelere davet edildii; %44nn kabul ettii ve ebeveynlerin
%30unun internette ocuklarna kar herhangi bir tehdit grmedii sonular ortaya
kmtr. Bir baka aratrmada ise ocuklarn internet zerinden pornografik ve
erotik imajlara ve iddet ieriine ans eseri rastlad sonular ortaya
kmaktadr.320

320
http://www.childcentre.info/projects/internet/saferinternet/poland/dbaFile14112.pdf, eriim tarihi:
12.11.2010.

213
3.6.2. ek Cumhuriyeti Safer Internet Program

ek Cumhuriyeti Safer Internet kuruluu tarafndan Haziran-Ekim 2006

tarihleri arasnda iki hedef gruba (12-17 ya aras internet kullanclar ve 18
yandan byk yetikinler) uygulanmtr. Bu almada ocuklarn internette
tantklar (%49) insanlardan kendilerine dair ok az bilgiyi sakl tuttuklar ve %84
e-posta adresi, %73 resim, %60 telefon numarasn kar tarafla paylatklar
gzlenmitir. ocuklardan internette hi tanmadklar bir kiiden iletiim daveti
alanlarn %80i bu olay stresli bulmamakta ve korkamamaktadr. ounluu bu tr
sohbetlerin sonucundaki randevulara tek bana gitmekte, az bir ksm arkadalaryla
katlmaktadr. Ebeveynler bir alternatif olarak grlmemekte ki ancak %2si bu
seenei tercih ettiini ifade etmektedir.

Ebeveynler genellikle bu randevulardan bilgilendirilmemekte; ocuklarn

%77si bunun onlarn kendi ii olduunu dnmektedir. Grmeye gidenlerden
%46s daha gen biriyle; %42si de daha yal biriyle karlatn ifade etmektedir.
ocuklarn %63 internette yeni arkadalklar/kontaklar kurmann tehlikesinin
farkndayken; %25i farkna varmamaktadr.

Ebeveynleri internetten biriyle grmeyle ilgili bilgilendirme konusunda

ebeveynlerin alglar ile ocuklarn deneyimleri elimektedir. ocuklarn 2/3
anne babalarn bulumalar ve grmeleri hakknda bilgilendirmemekte; ancak
ebeveynlerin ou ise bu bulumalardan haberdar olduuna inanmaktadr. stelik
internetten biriyle grmenin zararl olduuna dair ebeveynler 4. etkili kaynak
olarak alglanmaktadr.

3.6.3. Avustralya Sabit ve Hareketli nternet erii Ortak Denetimi

Avustralyada 1984te sinema filmleri ve ev odakl formatlar iin

yetikinlerin istediini izleyebilecei ancak ocuklarn zararl ierikten korunmasn
salamak amal ulusal bir snflandrma almas yaplmtr. 1995te Ulusal

214
Snflandrma Kodu (National Classification Code) olarak alt yaps
resmiletirilmitir. Aslnda Broadcasting Services Act 1992 (Yaynclk Hizmetleri
Kanunu) ile Avustralya elence medyasnda ortak reglasyonun balad iddia
edilebilir. Bu kapsamda yaynclar ierii ynetmekle ve belirli emalarla hareket
etmekle grevlendiriliyor. ACMA ise eitli zlemeyen alanlara dahil olarak
soruna zmler getirmektedir. Bu gelimelerle beraber Avustralya dzenleyiciyi
yaknsatm ve dzenleyici kurulular, endstriyi ve halk yeni ortaya kan konular
birlikte zmeye davet etmitir.

Avustralya Yasasnn 3.ksmnda ocuklara uygun olmayan materyale

ocuklar maruz kalmaktan koruma ilkesine yer verilmektedir. Ayrca ACMA
evrimd olarak yasak olann evrimii olarak da yasak olmas gerektiine
inandndan Office of Film and Literature of Classification (OFLC) tarafndan
belirlenen R, X ve RC ibarelerini internet ierii iin de kullanmaktadr. RC veya X
olarak nitelendirilen ierik ise:
Su, iddet veya uyuturucu kullanmnda detayl yntem ieren materyal;
ocuk pornosu;
Ar derecede iddet veya cinsel iddet ieren materyal;
Aktif cinsel aktivitenin gerek tasvirleridir.

Bunun dnda yasaklanmayan fakat kkler iin uygun olmayan materyal ise;
Sert iddet veya cinsel iddet ieren materyal;
Kastedilen veya canlandrlan cinsel aktivite ieren materyal;
Yetikin perspektifi gerektiren konularla ve tasvirler ieren konularla zerine
materyaldir.

Kodlardaki genel gvenlik lleri ISPs (Internet Service Providers) ve ICHs

(Internet Content Hosts) tarafndan 18 yan altndaki kiilerin ebeveyn veya yetikin
izni olmadan giriini engellemektedir. Bu salayclarn ocuklar iin uygun
olmayan materyali etiketlemelerini salamakta; ayn zamanda kullanclara gvenlik
bilgileri aktarmaktadr.

215
 Birleik Krallkn Internet Watch Foundation kuruluunun yntemine
dayandrlarak ISPs ACMA tarafndan ocuk pornosu ve pedofil malzeme ieren
haber gruplarn kabul etmeme konusunda anlatlar.

Internet hotlines ocuk pornosu gibi yasad malzemenin bulunmasnda,

uluslararas ada altklar ve ocuk istismarna varan materyalin retimini
engelledii iin hayati bir rol oynamaktadr. Byle ciddi bir sorun ieren materyalin
zmnde, ACMA kanun uygulayclara ve/veya INHOPE ye hotlinea
ynlendirmektedir. Bu hotlinenn almalar sonucunda ocuk pornosu ieren
hesaplar ikayetlerin yarsn oluturmakta ve ounluu Birleik Devletler veya
Dou Avrupa hesaplar oluturmaktadr.

zm iin Avustralya otoritesi, ortak dzenleyici bir evreye geilmesini

nermektedir. Bu ema iin hkmet, internet sektr ve halk ibirliiyle halk
eitimi ortaya kmaktadr. in endstriyel sorumluluunda irketlerin
kullanclarna yntem ve aralarla yol gstermeleri balang oluturabilir. 1999da
ABA (Australian Broadcasting Authority- Avustrulya Yaynclk Otoritesi) ve Bilgi
Ekonomisi Ulusal Ofisi Australian Families Guide to Internet (Avusturyal Aileler
in nternet Rehberi) hazrlayarak aileleri internetin faydalar ve ayn zamanda
potansiyel risklerle nasl ba edecekleri hakknda bilgilendirmitir. rnein
ocuklar hedef alan www.cybersmartkids.com.au sitesiyle ocuklar elenceli
aktiviteler ve zevkli siteler hakknda bilgilendirirken ayn zamanda interneti nasl
gvenli kullanacaklar hakknda tavsiyeler verilmitir.

Ayrca ABA ve Childnet International tarafndan Avustralya Childnets Net

Detectives programyla ocuklara evrimii sohbet ortamnda ocuklara gvenlik
ilkeleri ve yetenekleri aktarlmaktadr. 2004-2005 dneminde ABA ve NetAlert
sren aratrmasnda Avustralyada internet ve mobil telefon kullanm aratrlmtr.
ocuklarn interneti daha erken yata kullanmaya balad ve ocuklarn daha
youn internet kulland sonular ortaya kmtr. Aratrmada ebeveynlerin
internet riskleri ve onlarla nasl ba edilecei hakknda daha fazla farkndala sahip
olmalar nerilmitir.

216
 Avustralya, 2000 ylnda aday ye olduu INHOPEa; 2004 ylnda tam
yelik almtr. INHOPE, Avrupa Komisyonu Safer Internet Action Plan
araclyla dolayl desteklense de, United States National Centre for Missing and
Explotied Children (Birleik Devletler Kayp ve Smrlm ocuklar Ulusal
Merkezi), ACMA ve Koredeki Internet 911 de INHOPEun yesidir. Konuyla ilgili
birok farkl soruna eilmesi dnda, INHOPE bilgilerin paylald bir forum
nitelii tamaktadr.

Avustralyada The Criminal Code Act 1995, ocuk istismar ve buna ilikin
pedofil aktivitesi ieren materyalin eriimini ve datmn yapan
telekomnikasyonlarn kullanmna yasaklar iermektedir.

ACMAnn ocuklarn mobil telefon kullanm ile ilgili yapt aratrma 8-12
ya aras ocuklarn nn cep telefonu olduu ya da dzenli kullandklarn
gstermitir. ok az ebeveynin yeni aralarn kullanm ile ilgili gelimi bilgisi
olduu ve ocuklarn maruz kalaca zararl ierik ve iletiimle ilgili endieli olduu
ortaya kmtr. Daha arpc sonu ise internet kullancs ocuklarn
ebeveynlerinin %7si internetin riskleri ile ilgili hibir endieleri olmadn
sylerken; mobil telefon kullanm konusunda endieli olmayan ebeveynlerin oran
1/4e sramaktadr. Zaman zaman medyaya yansyan balklara ramen
ebeveynlerin ancak %7si ocuklarnn bir yabancyla mobil telefonla iletiim
kurabileceinden; %4 de uygun olmayan ierie maruz kalabileceinden endie
etmektedir. Sonular ortaya karmaktadr ki; endstri, hkmet ve ilikili birimler
iin halkn internet riskleri farkndaln artrmak; ve ebeveyn ve ocuklar mobil
telefonlarn salad servislerle ilgili eitmek iin geni bir frsat vardr. Etkili
korumalarla ocuun kendine kiisel a geidi oluturmas gerekmektedir. Zira
ebeveynler iin televizyon ve internet gibi geleneksel koruma yntemlerinin mobil
telefonlarda faydal olamayaca aktr.

Geici korumalar ocuklarn sohbet odalarnda maruz olabilecei riskleri

gsteren lleri iermektedir. Internet Industry Associations Codes of Practice

217
sayesinde cinsel ve iddet ierik snrlandrlmtr.321 Bu birlik internetle ilgili i
evresinin oluturduu, yasal dayanan devletten almayp sivil toplumun
oluturduu bir koddur. Bu da Avustralyada ortak denetim mekanizmasnn
ilemesi ile ilgili ipucu vermektedir. Service Provider Determinationda sohbet
odalar salayclar oluturduklar servisin risklerini deerlendirmek zorunda
kalacaklar ve ocuklara ilikin (pedofil vs.) gibi riskleri azaltacak gvenlik lleri
belirlemeleri gerekmektedir. Ayrca Avustralyann dzenleyici kurulu olan
ACMAnn da ocuklar iin http://www.cybersmart.gov.au/ adl bir sitesi
bulunmaktadr.

ocuklarn daha interaktif bir ortamda katlyor olmalar onlarn daha fazla
olumsuz olay ve rnee maruz kalmalarna neden olmaktadr. Geleneksel medya
teknolojilerinde ocuun televizyon, radyo gibi uyaranlardan gelen olumsuz
rneklere kar korunmas daha kolay olabilmektedir. Ancak interaktif ortamlar olan
internet gibi ortamlarda ocuklar ve ergenler daha fazla iddete maruz
kalabilmektedir. Bakld zaman grsel iddet olarak ocuklarn ve ergenlerin
olumsuz ierikli sitelerde iddet ve/veya pornografik unsur ieren sitelerle
karlaabilecei dnlmelidir. Herhangi bir interaktif sitede ise biraz nce
bahsettiimiz geleneksel medyadaki iddetten daha ar iddete maruz kalabilirler.

eitli bilgilerin paylald forum gibi ortamlarda ocuk/ergenin szl

iddete ve kiisel haklarn saldrya urama ihtimali ne yazk ki daha ok
ykselmektedir. Chat ortam ise ergenler iin en tehlikeli iletiim ortamlarndan
birini oluturmaktadr. ocuk ve ergenlerin grsel, szl iddete maruz kalma
ihtimalinin yannda kendilerini yanl tantan, yanl bilgiler aktaran kt niyetli
yetikinler tarafndan istismar edilme ihtimalleri vardr.

Eyll 2003te, ABA (Avustralya Yaynclk Otoritesi) ve Childnet

International, Avustralyada pilot bir almayla ocuklara nternet Dedektifleri

321
http://www.iia.net.au/index.php?Itemid=33&id=3&option=com_content&task=section, eriim
tarihi: 09.10.2010.

218
(Cybercops) araclyla evrimii ocuklara interneti gvenlii ve ilkelerini anlatt
ve ilk elden ocuklarn sorularn cevaplad.

Avustralya: Kklerin yaynclkta ve internet servislerinde korunmas

1992de kurulan Avustralya Yaynclk Otoritesi (ABA),
Avustralya letiim Otoritesi ile birleerek 2005ten sonra
Avustralya letiim ve Medya Otoritesine (ACMA)
dnmtr.
Internet Industry Association (IIA), sivil kurulular olarak
dzenleyici kurula yardmc olmaktadr. 1999da Yaynclk
Servisleri Kanun Deiiklii (evrimii Servisler), konuya
ilikin kanuni dzenlemedir.
Broadcasting Services Act 1992, konuyla ilgili kanundur.
Devletin dzenleyici roln glendiren ise sektr
kurallardr.
ABA internetle ilgili uyarda bulunmaktadr.
nternet ierik salayclarn 18 ya altndakiler iin uygun
olmayan ieriin snflandrlmas IAA tarafndan Internet
erii Hareket Kurallar (Internet Association Associations
Codes of Practice) tarafndan desteklenmektedir.
nternet dzenlenmesi zerine dzeni drt element
iermektedir: ACMA tarafndan ynetilen Internet ierik
ikayet emas; Snflandrma (Yaynlar, Filmler ve Bilgisayar
Oyunlar) Yasas 1995 kapsamnda filmler ve bilgisayar
oyunlar iin sisteme dayal nternet ierii iin bir
snflandrma emas; internet ierii salayanlara kar devlet
otoritesi; Internet Servis Salayclar (ISS) ve Internet erik
Sahipleri (ICHs) uygunsuz materyal iin zorunluluklar ieren
nternet Sanayi uygulama kodlar.

Bir endstri grubu olan IAA tarafndan pratik bir kod gelitirmitir; kodlar
aadakileri iermelidir:

219
 Uygulama kod, kod kapsad konular iin uygun topluluk nlemleri salar;
ve,
Kod bu yayn hizmetleri salayclar ounluu tarafndan onaylanr
sanayi blmnde; ve
Halktan kod hakknda yorum yapmak yeterli bir frsat verilmitir.
* Meyyideler
ACMA yasaklanm bir ierik bulduunda, eer Avustralya merkezliyse Internet
erik Sahiplerine (ICHs) uyar yapmaktadr. Eer ierik sahibi Avustralya
dndansa; onaylanm nternet ierik filtrelerini haber vererek bu yasak ierikten
korumasn salarlar.

ekil 3.3. Avustralyada kklerin internette korunmas

3.6.4. Almanyada ocuklarn nternet Servislerinden Korunmas

Devlet Medya Otoriteleri: Elektronik Medyada Kklerin Korunmas ile
ilgili Komisyon (KJM) ve jugendschutz.net

220
 Sivil Toplum Organizasyonlar: Organisations for Voluntary Self
Regulation, FSM (Association for the self monitoring of multimedia
service providers
Sivil toplum kurulularnn rol: kkleri korumak iin devlet
kurallarnn uygulanmas
Devlet yasas: JMStV, Einrichtungen freiwilliger Selbstkontrolle
belgelendirmesi; bavuru sahibi tm yeterlilikleri yerine getirirse bu belge
verilmektedir.
Meyyideler: FSM- deiimleri istemek, ceza szlemesi, yelikten
ayrmak, devlet medya otoriteleri ve KJM tarafndan backstop
(durdurma) gc

ekil 3.4. Almanyada kklerin internette korunmas

Almanyada devlet, sivil toplumla internet dzenlemesi grevini

paylamaktadr. Devlet medya otoriteleri, servis salayclarn
spervizyonunu KJM ile beraber yapmaktadr. Devlet medya otoritesi,
hkmetlerden bamsz grnse de yasalarla baldr.

221
 FSMnin uygulad kurallar devletin yasasna (JMStV) uygun olarak
kurgulanmtr. Arama motorlaryla ilgili olarak bir uygulama kodu
(Verhaltenssubkodex fr Suchmaschinenanbieter) da bulunmaktadr.
JMStV altnda Einrichtungen freiwilliger Selbstkontrolle sertifikas;
Kontrol komiteleri yelerinin bamszl ve yetkisi
salanrsa,
Yeterli finansman, salayclar tarafndan garanti edilirse,
Komitelerinin kararlar iin kurallar kklerin uygulamada
etkin koruyacak ekilde salanrsa,
Usul kurallar aratrma, meyyideler ve kararlarn revizyonu
zerine konuulursa,
Bir karar verilmeden nce salayclar iin, nedenleri duyulur
salanr. Karar yazl olarak verilir ilgilenen kiilere aklanr.
ikayetlerle megul olacak bir kurum oluturulur.
Sertifika 4 yl iin verilerek; yenilenmektedir.

3.6.5. talyada nternet Servislerinden Kklerin Korunmas

ekil 3.5. talyada kklerin internette korunmas

talyada internetle ilgili devlet otoritesi bulunmamakta; sivil toplum kuruluu

olarak da Comitato di Garanzia per lattuazione del Codice di
autoregolamentazione Internet e Minori (Guarantee Committee) vardr.

222
 Bu sivil toplum kuruluunun grevi kod oluturmak (Codice di
autoregolamentazione Internet e Minori) ve kodun uygulanmasdr.
Yasal uygulama: Yazlan kod, letiim Bakanl ve Teknoloji ve Yaratclk
Bakanl tarafndan imzalanr. Garanti Komitesi, iki Bakanln
ortaklndan oluur ve 10 Mart 2004te oluturulmutur.
Sonuta etkili olabilmek iin bu iki bakanlktan temsilci bulunmaktadr.
Garanti Komitesinin meyyideleri olumsuz yorumdan Internet and
children amblemini yaynlama hakknn kaldrlmasna kadar
eitlenmektedir.
Internet e Minori sivil toplum kodu, 19 Kasm 2003te imzalanmtr.
Comitato di Garanzia per lattuazione del Codice di autoregolamentazione Internet e
Minori adl sivil toplum kuruluu kodun uygulanmasndan sorumludur. Bu kodun
amac ocuklarn ahlaki ve ruhsal btnln bozacak ierie erimelerini
engellemektir. Ayrca ocuklarn zel hayatlarn ve kiisel bilgilerini saklamay ve
eit ve gvenli eriimlerini amalamaktadr. ocuklarn savunmaszln
smrlmeden ve istenmeyen ticari bilgiden korumay planlar. Son olarak, kodun
ocuklarn cinsel turizmine ve ocuk fuhuu ve pornografisine kar savaa zel
ball vardr.

Dnyada rnekler:
ABD: Temmuz 1996ta Babakana bal bir komisyon oluturularak
internetle ilgili sularda 7 kanun yrrle girmitir. 21 Ekim 1998de ocuk
evrimii Koruma Kanunu (Child Online Protection Act) imzalanmtr. Bu
yasayla kklere zararl materyal ieren herhangi bir iletiim su tekil etmektedir.
Internette ya kontrol yapanlar dndakiler bu yasay ihlal ettiinde $50,000 ve alt
ay tutuklanma cezas alacaklardr.322 Bu yasa ocuklar pornografik ve mstehcen
internet yaynlarndan korumak iin karlmtr. Yasaya gre sitenin giri sayfasna
site yneticeleri, ocuklarn dikkatini ekecek resimler koymamal ve ocuklar kredi
kart kullanmn zorlatrc kullanm ekli oluturmak zorundadr. Ancak 22

322
http://faculty-web.at.northwestern.edu/commstud/freespeech/cont/cases/copa.html, eriim tarihi:
13.08.2010.

223
Haziran 2000de alnan kararla (Reno&ACLU davas) Anayasa ile korunan dnce
ve fikir zgrlne aykr olduu karar verilmitir.323

Japonya: "Yetikin Elenceleri letmelerini Dzenleme" yasas

bulunmaktadr.
Norve, sve, Finlandiya: zellikle cinsel ierikli materyallerin kullanlmasna kar
yeni kanunlar karlmtr.
Filipinler: 1992 ylnda kartlan "ocuk stismar, Tacizi ve Ayrmclna
Kar ocuklar Koruma Yasas" ile ocuklarn cinsel ierikli materyallerden
korunmas salanmaktadr.
Malezya: Siber sularla mcadele, "Haberleme, Multi-medya ve Enerji
Bakanl"nn sorumluluk alanna girmektedir. Teknolojik sulara ilikin 4 kanun
bulunmaktadr, bilgisayar sular arasnda "ocuklara ynelik istismar ve
mstehcenlik" de yer almaktadr.324

3.7. NTERNET KULLANIMI N ZMLER

Bilinli nternet Kullanm

2006-2010 dnemini kapsayan Bilgi Toplumu Stratejisi hazrlk sreci, 11
Temmuz 2006 tarihinde Yksek Planlama Kurulu Kararyla onaylanan ve 28
Temmuz 2006 tarihinde 26242 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan 2006-2010,
toplumla, genlerle, ocuklarla ve sosyal hayatla ilgili bir ok konuyu detaylaryla
ele almaktadr. Bilgi Toplumu Stratejisi ve Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan
2006-2010 belgesinde325

o Okullarda bilgi teknolojileri (BT) altyaps kurulmas,

323
http://archiv.jura.uni-saarland.de/turkish/HCeken.html
324
H. Ferhan Odaba, Il Kabak, Ahmet N. oklar, nternet, ocuk ve Aile, Nobel yayn
datm, Ankara, 2007, s.105-6.
325
Bilgitoplumu.gov.tr

224
 o Kamu internet eriim merkezlerinin (KIEM) kurulmas,
o Bilgisayar ve nternet kampanyas,
o Okullarda temel bilgi ilem teknolojileri (BT) eitiminin verilmesi,
o Askerlik hizmetinde temel seviye BT kurslarnn verilmesi,
o Kamu alanlarna temel seviye BT kurslarnn verilmesi,
o nternet gvenliinin salanmas,
o rgn eitimde bilgi iletiim teknolojileriyle desteklenmesi,
o Trkiye kltr ieriinin (PORTAL) oluturulmasdr.

Toplumsal zmler:
ocuklarn doru etkilemesi salanacak dzenlemeler yaplmaldr.
Aile ve ocuklara ynelik internet paketleri hazrlanmaldr.
nternet ve tehlikeleri konusunda ocuk ve genler eitilmelidir.
nternet etii oluturulmaldr.
ocuklar iin hazrlanm sitelere ocuklarn girmesi salanabilir.
Microsoftun ocuklar in Arama Sayfas (MSN Kids Search) ve
Yahoonun Yahooligans ocuk nternet Sayfas Arama Rehberi
(Yahooligans The Web Guide For Kids).
ocuklar iin hazrlanm internet filtreleri kullanlabilir: net nanny,
cyber sitter, cyber patrol, child safe gibi.
ocuklara internet d bir ura kazandrlmaldr. 326

3.8. BLGSAYAR OYUNLARI

Bilgisayar oyunlar zaman iinde soyut iddetten gereklii artan ve

neredeyse gerekmi gibi iddete uzanan bir yolda ve her ya grubundan zellikle
de ocuklarn kullanm asndan mercek altna alnmak istenmitir.

326
T.C.ileri Bakanl Aratrma ve Ettler Merkezi http://www.arem.gov.tr/yayin/internet_ve.pdf
internet ve.) eriim tarihi: 21.10.2010.

225
3.8.1. Avrupa'da Bilgisayar Oyunlar Snflandrmas

PEGI (Pan European Game Information) :

Ya kategorileri, elence ieriinin yaa gre snflandrlmasdr. Bu
snflandrmalar, oyunu mterinin (zellikle ebeveynler) alp almamada karar
vermesini salar. Bilgisayar ve video oyunlar Avrupada birok kiinin elencesi
olmutur. ngilterede nfusun %37si kendini aktif oyuncular olarak tarif
etmektedir. (16-49 ya aras). PEGI snflandrmas, oyunun zorluk derecesini deil;
hangi yaa uygun olduunu tarif etmektedir. PEGI, Avrupa Komisyonu tarafndan
desteklenmektedir. PEGI, 2003den beri faaliyet gstermekte ve Avusturya,
Danimarka, Macaristan, Letonya, Norve, Slovenya, Belika, Estonya, zlanda,
Litvanya, Polonya, spanya, Bulgaristan, Finlandiya, rlanda, Portekiz, sve, Kbrs,
Fransa, srail, Malta, Romanya, svire, ek Cumhuriyeti, Lksemburg, Yunanistan,
talya, Hollanda, Slovak Cumhuriyeti ve Birleik Krallk olarak 30 lkede
kullanlmaktadr. ISFE (Interactive Software Federation of Europe) tarafndan
gelitirilmi sistemi, Sony, Microsoft ve Nintendo tarafndan desteklenmektedir.

Bu kategori tm ya gruplar iin uygundur. izgi filmlerdekine benzer (fantezide
kalan) iddet kabul edilmekte; ama gerek hayat andran ya da ocuu korkutacak
resim veya ses, kt dil ya da cinsellik ierii bulunmamaldr.

ya kategorisine uygun ama ona gre biraz daha fazla korkutucu ses ve ya
grnt ierme ihtimali olan oyunlardr.

Grafik olarak fantezi karaktere iddet ya da grafik olmayan iddetin insana benzer
karaktere uyguland ya da cinselliin grafik anlamda bulunduu oyunlardr.

226

Bu kategoride iddet ya da cinsel aktivite gerek hayattakine benzer grnr. Daha
fazla kt dil, ttn ya da uyuturucu kullanm ve su grntleri bulunabilir.

Yetikin snflandrmasnda iddet derecesi ok artmakta ve eitlenmektedir. Bu tip
snflandrma iin ambalajdaki aklamalar: iddet, kt dil, korku, uyuturucu,
cinsellik, ayrmclk, kumar ve evrimii oyun oynama.
Bu iaretler de:

Kt dil

Ayrmclk

Uyuturucu

Korku

Kumar

Cinsellik

iddet

227
 evrimii oyun

Oyunun her trl ya grubu iin uygun olduunu gstermektedir. Bu

simgenin kullanlabilmesi iin aadakilerden hibiri bulunmamaldr:
iddet
Cinsel aktivite ya da cinsel dokunma
Kt dil
Kumar
Uyuturucu kullanm ya da tantm
Alkol ya da ttn tantm
Korkun sahneler

PEGI nteraktif Yazlm rnnn Ya Snflandrmas Etiketlemesi, Tantm ve

Reklamna dair Avrupa nteraktif Yazlm Sanayi Uygulama Kurallarnda (PEGI
Code Of Conduct For The European Interactive Software Industry Regarding Age
Rating Labelling, Promotion And Advertising Of Interactive Software Product) tm
elence rnlerinin (evrimii satlan ve ya datlan ya da evrimd satlan)
kapsandn anlatmaktadr. PEGI, diledii zaman rnn ya snflandrmasn
deitirebilir.

PEGI 2010 Reklam Uyum Raporuna gre; PEGI kodlamalar ve rn reklamlar

arasnda uyum %83.2dir.

228
327
Tablo 3.10. lkeler ve Yalara Gre Reklam rnekleri Grnm

3.8.2. Amerika'da Bilgisayar Oyunlar Snflandrmas

Entertainment Software Rating Board (ESRB)

Entertainment Software Rating Board (ESRB) 1994 ylnda Entertainment
Software Association (ESA) tarafndan ABDde kurulmu, kar amac gtmeyen, z-
denetim organdr. ESRB, bilgisayar ve video oyunlarnn ierik
snflandrmalarn, sektre reklam kurallarnn uygulanmasn ve etkileimli elence
ortamnn sorumluluk sahibi evrimii uygulamalarn salar. Amac, ebeveynlere
ocuklar iin yana uygun ierikte oyun semelerini ve sektrn reklamclk
kurallarn en uygun ekilde takip etmesini salamaktr.

ESRB Snflandrma Sembolleri328

Early Childhood
EC (Early Childhood) 3 ya ve zeri ocuklar iin
uygundur; ailelerin uygun bulmayaca herhangi bir
materyal iermez.

327 327
http://www.pegi.info/en/index/id/23/, eriim tarihi: 12.12.2010.
328
http://www.esrb.org/ratings/ratings_guide.jsp

229
 Everyone
E (Everyone) 6 ya ve zeri iin uygundur.Bu
kategoride biraz fantezi iddet ya da hafif uygunsuz dil
kullanm olabilir.

Everyone 10 and older

E10+ (Everyone 10 and older) 10 ya ve daha
bykler iin uygundur. Bu kategori daha fazla iddet
ya da kt dil kullanm ierebilir.

Teen
T (Teen) 13 ya ve zeri iin uygundur. iddet,
mstehcen temalar, garip mizah, az kan, kumar
simulasyonu, ar kaba bir dilin kullanmn ierebilir.

Mature
M (Mature) 17 ya ve zeri iin uygundur. Youn
iddet, kan ve kan phts, cinsel ierik ve kaba dil
kullanm bulunabilir.

Adults only
AO (Adults Only) 18 ya ve zeri iin uygundur.
Youn iddete ve plaklk, cinsellie dair uzun
sahneler ierebilir.

Rating pending
RP (Rating Pending), ESRBya iletilmi ve sonu
snflandrma iin bekleyen oyunlardr. Bu sembol,
oyunun sat kmadan nceki reklamnda gsterilir.

ocuklarn ve genlerin elindeki imknlarn ve var olan yaamlarnn tesine

geen hayalleri ve arzularnn ifadeleri bilgisayar oyunlarnda bulunabilir. Oyunlarn
dier sanal olmayan oyunlar gibi stnlk duygusunun tatmin edilmesine yardmc
olan yanlar vardr. Ancak oyunlarda iddet grsellii ve fazla zaman ayrma gibi
yan etkiler bulunmaktadr.

Bilgisayar oyunlarnn faydalar:

Oyun oynamak dnda hayatn her alannda kullanm gnbegn artan
bilgisayarn kullanmda yetkinlik kazandrmak,

230
 Oyun srasnda bilinli beyin aktivitesinden ok elenirken yeni bir dil
renmek vs.,
Oyunlarn ieriiyle yeni ve deiik konularda bilgi sahibi olmaktr.

Bilgisayar oyunlarnn zararlar:

Bilinalt itilmi iddet duygularn ortaya karlmas, hareketlendirilmesi,
Saldrganlk dzeyini artrmas,
Irk ve ayrmc dnceleri provoke etmesidir.

Oyunlar oyuncular aras ilikiye gre ikiye ayrlmakta:

- Grup halinde oynanan: bu oyunlarda belirli bir ortam (internet kafe) iinde
buluan oyuncularn ayn ortamdaki baka bir gruba kar oyunu kazanmaya
almasdr.
- nternet zerinden roll oyunlar: bu oyun tipinde oyun mekan snrlamas
olmadan rakiplerle karlatrmakta ve mekan snrlamas olmakszn 24 saat devam
edebilmektedir. Bu oyunlarda dier oyuncularla rekabet belli bir zaman diliminde
snrl kalmayarak oyun srekli seviye atlama zerine devam etmektedir. Bu yzden
bamllk riski artmaktadr. Bir baka endie verici durum ise seviyelerin nemi
oyunla snrl kalmamakta hatta Vanda yaanan olayda olduu gibi oyundaki stn
seviyesi yznden bir ocuk baka bir ocuun katili olabilmektedir.329

Almanyada Kklerin Filmlerde ve Video Oyunlarnda Korunmas

o Devlet dzenleyicisi: Bundesprfstelle fr jugendgefhrende
Medien (BPjM, Federal Department for Media Harmful to Young
Persons) ve Oberste Landesjugendbehrden (State Authorities
Responsible for the Protection of Minors)
o Sivil toplum kurulular: Organisationen freiwilliger
Selbatkontrolle (Organisations for Voluntary Self-Regulation),
Freiwillige Selbstkontrolle Filmwirtschaft (FSK, Film Classification
Board), Freiwillige Selbstkontrolle Unterhaltungsoftware (USK,

329
T.C.ileri Bakanl Aratrma ve Ettler Merkezi
http://www.arem.gov.tr/yayin/internet_ve.pdf internet ve.

231
 Association for the Voluntary Self-Monitoring of Entertainment
Software).
o USK: video oyunlarnn snflandrlmasn yapar.
o Yasal balam: Jugendschutzgesetz (JuSchG) adnda bir yasal
balayclk vardr; ayrca Organisationen freiwilliger Selbatkontrolle
kararlar da nemsenir.
o Meyyide: USKnn oyunlarla ilgili kararlarna uyum gsterilmesi
kklerin korunmas asndan gereklidir ve szleme cezas da sivil
toplum kuruluu tarafndan verilebilir.

ekil 3.6. Almanyada Kklerin Video oyunlarnda korunmas

Almanyada video oyunlarnn dzenlenmesinde ilk bata BPjM, JuSchG

yasasna gre kklerin korunmas iin ocuklara zararl materyali ayrt etmektedir.
Bu zararl materyal ocuklarn eriimi olacak herhangi bir yerde gsterilmemelidir.
ocuklara zararl olmayan ancak ocuklarn geliimini kt etkileyebilecek ierik ise
Oberste Landesjugendbehrden (State Authorities Responsible for the Protection of
Minors) tarafndan deer biilir. Ama bu snflandrma (tm ocuklar ve ergenlere
uygun, 6 ya zeri, 12 ya, 16 ya, ocuklar ve ergenler iin uygun deil) oyunlar
iin USK tarafndan yaplmaktadr. JuSchG hkmlerinin ihlali halinde ceza

232
hukukunda (adli sular) ya da idari hukuka (para cezas) gre dava
330
alabilmektedir.

Konuya ilikin Avrupa Konseyi karar da bulunmaktadr. Video ve

bilgisayar oyunlarnn tketicileri korumak amal yaa gre snflandrlmas adl
kararnda video oyunlarnn ve bilgisayar oyunlarnn, bo zaman aktivitesi olarak
kullanmnn artan younluundan bahsedilmektedir. Bu rnler deiik ya
gruplarna gre deimektedir. Baz rnlerin ieriinin kklere zararl olma
ihtimalinden tr tketicilerin rnlerle ilgili kesin bilgilere ulamas gerektiini
vurgular. Birok Avrupa Birlii yesi lkede bu kararn kt yllarda byle bir
snflandrma sistemi kullanlsa da dier lkelere de bunun yaylmas ve sektrn
zdenetiminin de teviki istenmektedir. Bu snflandrmann yaplmas bir taraftan
Avrupa Birliinin Safer Internet Action Planlaryla (1999-2004) ilgili olup,
snflandrma yaplrken kltrel farkllklar ve yerel hassasiyetlerin gz nnde
bulundurulmas gerektiinin farkndadr.331 Bu karar ktktan sonra (2002), 2003te
PEGI olumutur.

VDEO OYUNLARI
Video oyunlar, sektr iin byk gelimelere neden olabilecek ve yeni
medya teknolojilerine eklemlenebilen elence unsurlardr. Avrupa Birlii Konseyi,
yaynlad Karardan sonra (Council Resolution 2002), ye lkelere video
oyunlarnn snflandrmas, sat vs ile ilgili bir anket yollamtr. Almanya ve
Litvanyann oyunlara zel yasal dzenlemesi varken, Malta ise genel dzenlemeden
faydalanmaktadr. Kbrs, Lksemburg, Romanya ve Slovenyann hibir
dzenlemesi bulunmamaktadr. 15 lkenin genel olarak video oyunlarnn sat ile
ilgili bir dzenlemesi bulunmaktadr. Almanya, rlanda, talya ve ngiltere baz
iddet ierikli video oyunlarn yasaklamtr.

330
Hans-Bredow-Institut for Media Research at the University of Hamburg, Final Report Study on
Co-Regulation Measures in the Media Sector, Study for the European Commission, Directorate
Information Society and Media Unit A1Audiovisual and Media Policies.
331
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2002:065:0002:0002:EN:PDF).
Council Resolution of 1 March 2002 on the protection of consumers, in particular young people,
through the labelling of certain video games and computer games according to age group (2002/C
65/02) eriim tarihi: 14.06.2010.

233
AB Komisyonu;
- Oyunlarda ifade zgrlnn ve kklerin korunmasnn dengeli
olmasn tercih ediyor.
- ye devletlerin, sistemlerine PEGI snflandrma sistemini dahil
etmelerini,
- Sanayi sektrnn, PEGI snflandrmasnn daha da kaliteli olmas
iin almasn,
- Yeni gelien oyunlarn yeni insanlarla tanmaya vesile olmak gibi
yeni riskler de getirdii endiesiyle zm bulunmasn,
- ocuklar zerinde oyunlarn negatif etkilerinin bulunmasna,
- Tm Avrupay kapsayan bir snflandrmann yerlemesini,
- ocuklarn daha gvenli oyun oynamasn salayacak medya okur
yazarlnn gelitirilmesini istemektedir.332

Tablo 3. 11. Avrupa Komisyonu Oyunlar Aratrmas Sonular

Member State Age Rating System Video oyunlarnn

ye lke Ya snflandrma satn zel ve kriminal
sistemi ceza kanunlar

Avusturya PEGI (partly) zel kanun

Belika PEGI zel kanun

Bulgaristan PEGI Yok

ek Cumhuriyeti PEGI Yok

Kbrs Yok Yok

Danimarka PEGI Yok

Estonya PEGI zel kanun

Finlandiya PEGI zel kanun

Fransa PEGI zel kanun

332
http://ec.europa.eu/avpolicy/reg/minors/video/index_en.htm eriim tarihi: 08.06.2010.

234
Almanya zel kanun zel kanun

Yunanistan PEGI zel kanun

Macaristan PEGI Yok

rlanda PEGI Bilgi Salanamamtr

talya PEGI zel kanun

Letonya PEGI zel kanun

Litvanya zel kanun zel kanun

Lksemburg Yok Yok

Malta Genel Mevzuat Genel Hukuki Mevzuat

Hollanda PEGI zel kanun

Polonya PEGI Yok

Portekiz PEGI Bilgi Salanamamtr

Romanya Yok Yok

Slovakya PEGI zel kanun

Slovenya Yok Bilgi Salanamamtr

spanya PEGI Bilgi Salanamamtr

sve PEGI zel kanun

ngiltere PEGI zel kanun

333

Bilgisayar oyunlar rahatlatmakta, sakinletirmekte ve kontrol edici etki

yapmaktadr.334

Bilgisayar oyunlarnn balayc olmasnn nedenleri ise:

333

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/618&format=HTML&aged=0&langu
age=EN&guiLanguage=en Brussels, 22 April 2008, Press Release. eriim tarihi: 09.06.2010.
334
Nevzat Tarhan, psikolojik sava gri propoganda, Tima Yaynlar, stanbul, 2010, s.105.

235
 Oyunlar elencenin bir eklidir; zevk ve keyif verir.
Oyunlar oyunun bir eklidir. Bu durum youn ve hrsla bir biimde oyuna
dahil olmamz salar.
Oyunun kurallar vardr; yap salar.
Oyunun amalar vardr; motive olmaya yardm eder.
Oyunlar etkileimlidir. Bu durum bir eyler yapmamz gerektirir.
Oyunlar uyarlanabilirdir; akclk kazanr.
Oyunlarda sonular ve geribildirimler vardr; dolaysyla reticidir.
Oyunlarda kazanma durumu vardr; ego tatmini oluturur.
Oyunlarda ekime, yar, meydan okuma ve rekabet vardr; adrenalin salar.
Oyunlarda problem zme yaratcl arttrr.
Oyunlarda karlkl etkileimle sosyallik kazanlr.
Oyunlarda bir hikaye ve sunum vardr; duygularmz hareketlendirir.335

iddet ierikli olsun veya olmasn, bilgisayar oyunu oynamann bilisel

performans arttrdn ortaya koymaktadr.336

Anderson ve Bushman (2001) aratrmalarnda iddet ierikli bilgisayar

oyunlarnn ocuk ve genlerde saldrganlk davrann arttrd, yapc sosyal
davranlar ise azaltt sonucuna ulamlardr. 337

Telekomnikasyon letiim Bakanl bilgisayar ve oyunlar hakknda

ebeveynlere bilgi sunulmas ve ocuklarn yalarna uygun, gvenli oyunlar
oynamalar iin ya ve ierik olarak oyunlarnn snflandrlmas yaplmaldr diye
belirtmitir. Amerikadaki ESRB (Entertainment Software Rating Board),
Avrupada ise PEGI (Pan European Games Information) gibi bir organizasyonun

335
http://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20-%20Digital%20Game-Based%20Learning-
Ch5.pdf, eriim tarihi: 06.12.2010.
336
Barlett, C. P., Vowels, C. L., Shanteau, J., Crow, J., Miller, T., (2008). The Effect of Violent and
Non-Violent Computer Games on Cognitive Performance, Computers in Human Behavior, Say:21,
No:1, s.96-102.
337
Anderson, Craig A., Bushman, Brad J., (2001). Effects of violent video games on aggressive
behavior, aggressive cognition, aggressive affect, physiological arousal, and prosocial behavior: A
meta-analytic review of the scientific literature, Psychological Science, Say:12, No:5, s.353-359
s.355.

236
Trkiyede BYESAM (Biliim ve Yazlm Eser Sahipleri Meslek Birlii) ile
oluturulabileceini belirtmilerdir.338

Bilgisayarlar zgvene katk yapabilmektedir; zira kimi becerilerin gelimesi,

amaca ynelik stratejiler gelitirmeye katkda bulunabilirler. rnein bilgisayar
oyunlar:
Hayatn sembolizasyonunu yapmaya yardmcdr.
Szel ve kelime daarc yeteneinin gelimesine yardmc olur.
ok boyutlu hayal edebilmesini salar.339

Bilgisayar oyunlar da ocuk/ergenlerin iddetle tantklar, iddeti merulatran

bir ortam olmaktadr. Ayrca bu oyunlardaki iddetin yalnzca oyunlarla snrl
kalmad geen medyann gndeminde olan Vanda yaanan bir olayla ortaya
kmaktadr.

Gndelik hayatn stresinden koparak sanal alemde elenmek ve gzel vakit

geirmek iin her yatan insan iin nemli aktivite haline gelen bilgisayar oyunlar,
gelien teknolojiyle gerek hayat aratmayan grntlerle daha ekici hale
gelmektedir. Yaratclk, ok ynl dnme gibi getirilerin dnda bata bamllk
olmak zere eitli riskleri barndrmaktadr. Youn olarak bilgisayar oyunlaryla
geirilen saatler sosyal hayatn zayflamas, uyku dzenin bozulmas ve dier
aktiviterlerden kopmaya neden olabilmektedir. Bunun dnda evrimii oynanan
oyunlarda kazanma hrs ve gerek hayatn normlarndan uzak olma yanlgsyla
siber kavgalar yaanabilmektedir.340

Uluslararas aratrma irketi GfK Trkiye'nin ODT Animasyon Teknolojileri

ve Oyun Gelitirme Merkezi (METUTECHATOM) iin Ankara genelini temsil eden
1347 kiiyle yaplan aratrmada, her kiiden birinin bilgisayar oyunu oynad ve
ya azaldka oyun oynayanlarn orannn artt ortaya kmtr.

338
http://www.tib.gov.tr/content/tib-internet-daire-ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-ile-
yap%C4%B1lan-online-oyunlar-konulu-r%C3%B6portaj, eriim tarihi: 12.03.2011.
339
Bremer J, Rauch P, Children and computers risk and benefits, American Academy Child
Adolescent Psychiatry, Say:37, s.559-560, 1998, s. 560.
340
http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/oyunlar, eriim tarihi: 14.01.2011.

237
 Gen ve yetikinlerde kadnlarn %15.9u; erkeklerin %41.3 oyun
oynamaktadr. Haftalk oyun oynama saati ise kadnlarda 4.7, erkeklerde 6,5 saat;
genel ortalama da ise 6 saattir.341

3.9. NTERNETN OLUMSUZ YNLERNDEN OCUKLARI KORUMA

YNTEMLER

3.9.1. Bilgi Okuryazarl

ocuklarn internet ve dier bilgi teknolojilerini youn kulland

gnmzde, bu an ocuklar stnde olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadr.
nternetin her eyi kapsayan doas ve yaplan hukuki dzenlemeler ocuun
korunurluluunu garanti etmemektedir.342 Bu yzden ocuklarn evrimii dnyada
gvenli ve etkin hareket edebilmeleri, bilgi okuryazarlyla salanacaktr. Bilgi
okuryazarl, bilgi gereksiniminin farkna vararak ona uygun hareket edebilmek ve
bilgi aray iinde gvenliliini kaybetmemek anlamnda kullanlabilmektedir. 343

Uluslararas hukuki dzenlemelere baktmzda karmza ilk olarak Avrupa

Konseyi Parlamenterler Meclisi 1999 yl 1191 sayl Bilgi Toplumu ve Saysal
Dnya balkl Karar gze arpmaktadr. Bu kararda Avrupa eitim alarnn
insanlar saysal dnya hakknda bilgilendirilmesine, sektr ve dier paydalarla
ibirlii iinde bilgisayar kapasitelerinin artrlmasna, teknolojik gelimelerin
elektronik ticarete uygun hzlandrlmasna, internet kullanmnda uygunsuz materyal

341
(http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/t%C3%BCrkiyede-her-%C3%BC%C3%A7-
yeti%C5%9Fkinden-biri-haftada-6-saat-oyun-oynuyor, eriim tarihi: 14.01.2011.
342
Ersoy, A. F. ve Ersoy, A. (2008), nternet ve ocuk Haklar Eitimi, VIII. Uluslararas Eitim
Teknolojileri Konferans Bildiriler, s. 25-30, 6-9 Mays 2008, Eskiehir, s.25.
343
Akkoyunlu, B. (2008), Bilgi okuryazarl ve yaam boyu renme, International Educational
Technology Conference (IECT) 2008, 6 8 Mays. Eskiehir, Anadolu niversitesi. Sayfa 12, 11-15.

238
aknn kontrol edilmesine, internet uygulama kurallar ve etiinin yerletirilmesine
karar verilmitir.344

Bakanlar Komitesinin 20 ubat 2008te 1018. bulumasndaki

ocuklarn internette saygnlk, gvenlik ve zelinin korunmasna dair
deklarasyonunda ocuklarn kendilerinin ve bakalar tarafndan oluturabilecei
internet zerindeki riskler hakknda bilgilendirilmeleri ve bilgi okuryazarlnn
bilgiye ulama yntemleri, ierie eletirel bak alar ynnden gelitirilmesi
uygun grlmtr.345

nternet okuryazarl altnda internetin ne olduu, internete balanma,

internet etii, e-posta, blog, forum gibi toplu kullanm alanlar, internette bilgi, mzik
vs gibi belgelere erime yntemleri, internet malzemesi retme yntemleri,
teknolojiyi takip etme ve gvenli kalma bilgileri verilmektedir.

Rec(2006)12 ocuklar yeni medya ve iletiim ortamlarnda

glendirmek adl Tavsiye Kararnda, onlarn ierii (rnein, iddet ve kendine
zarar verme, pornografi, ayrmclk ve rklk) daha iyi anlamas ve ierik ile baa
kmasn salamak iin bilgi okuryazarl ve ocuklar iin eitim stratejilerinin
nemini vurgulamaktadr. Ayrca bilgi okuryazarlyla onlar risk ieren
davranlara (uaklatrma ,zorbalk, taciz ya da takip etme) kar zgven
gelitirmesi, bakalarna ve kendine saygya yeni medya ortamnda edinmeleri
amalanmaktadr. Bu Tavsiye Kararna gre bilgi okuryazarl, okul eitiminin bir
paras haline gelmelidir. ocuklar, yeni medya rn olutururken zel hayatn
gizliliine ve ifade zgrlne saygl olmaldr. Eitimcilerin de ocuklara
yardmc olabilmek iin eitilmesi gerekmektedir. ye Devletler de sektrler aras
ibirlii nerilmektedir. Bunun iin zel sektrn ocuklarn bilgi okuryazar
olmasnda hkmetlere destek olmas gerektii anlatlmaktadr. Sivil toplum ve

344
http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta99/ERES1191.htm eriim
tarihi: 25.08.2010
345

https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?Ref=Decl(20.02.2008)&Language=lanEnglish&Ver=0001&Site
=CM&BackColorInternet=DBDCF2&BackColorIntranet=FDC864&BackColorLogged=FDC864,
eriim tarihi: 07.06.2010.

239
medya da ocuun iyiliini gzlemlemeye devam ederek dier sektrlerle ibirlii
iinde olmaldr.346

Rec(2008)6 internet filtrelerinde ifade ve bilgi zgrlne kar

saygnn gelitirilmesi konulu Tavsiye Kararnda, internetin birok yararnn
yannda ocuklar iin zarar riski tayan ierik bulundurma ihtimalinin arttn
dnlmektedir. nternet filtrelerinin, bilgi okuryazarlyla beraber faydal bir
stratejiye dnecei dnlmektedir.347

Rec(2009)5 ocuklar zararl ierie kar korumak ve yeni bilgi ve

iletiim evresine katlmlarn artrmak konulu Tavsiye Kararnda gvenli
internet siteleri ve evrimii sistemin snflandrlmasnn bilgi okuryazarl
olmakszn faydal olmayaca dnlmektedir. Bu Tavsiye Karar da eitli
paydalarn ve zellikle ebeveynlerin konuya ilikin sorumluluk almasnn nemine
iaret etmektedir.348

Ailelerin de ocuklaryla internet hakknda iletiime girmesi ve internette

beraber vakit geirmesi gerekmektedir.

Recommendation 1882 (2009) sayl ve ocuklar iin uygun internet ve

evrimii medya servislerinin tantm adl Tavsiye Karar, ocuklarn hayatnda
bilgi okuryazarlnn gnden gne neminin arttn ve kamu ve medyada faydal
evrimii materyalle ilgili destek verici abalar verilmesi gerektiini
vurgulamaktadr.349

Bilgi okuryazarl, eitimde artan bilgi teknolojileri kullanm ve i

hayatnda bilgisayar kullanmnn gereklilii nedeniyle herkes iin zorunluluk halini

346

https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?Ref=Rec(2006)12&Language=lanEnglish&Site=COE&BackCo
lorInternet=DBDCF2&BackColorIntranet=FDC864&BackColorLogged=FDC864 eriim
tarihi:23.08.2010.
347
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1266285, eriim tarihi: 25.08.2010.
348
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1470045&Site=CM eriim tarihi: 08.06.2010.
349
http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta09/EREC1882.htm, eriim
tarihi: 24.08.2010

240
almtr.350 Bilgi okuryazarl, saysal ortamdaki ileri etkili bir ekilde yerini
getirmektir. Bu tip bilgi okuryazarl, medya rnn okumay, anlamay; bu veriyi
oluturabilmeyi ve deerlendirebilme yeteneini oluturmakta ve ocuk ve genler
iin vazgeilmez bir hal almtr.351

350
http://www.jisc.ac.uk/supportingyourinstitution/studentjourney/digilit.aspx, eriim tarihi:
25.07.2010.
351
http://www.coe.int/t/dghl/StandardSetting/InternetLiteracy/InternetLiteracyHandbook_2_TR.asp
eriim tarihi: 25.07.2010.

241
 SONU

ocuk kavram toplumlarda yerlemeye baladndan bu yana ocuklar hem

ailelerinin korunumuna ve bakmna muhta hem de ailelerinin sosyal, kltrel, soy
anlamnda devamn salamas beklenen metalardr. ocuk-medya ilikisine
getirilen bir baka bak as ise ocuk-medya ilikisini merkeze alarak ocuklarn
salkl ya da olumsuz geliiminde sadece medyay sorumlu tutmamann
gerekliliidir. nk, medya ocuun geliimi ile ilgili rol oynayan faktrlerden
sadece birisidir. ocuun geliimindeki etkileri dier faktrlerin etkilerini azaltma
ya da artrma eklinde olabilecektir.

ocuk kavramn hukuki olarak incelediimiz zaman ocuun haklarnn

cenin olarak anne karnnda olduu zamana kadar geriye gtrlebilecei aktr.
Medeni Kanunda yatan bamsz olarak birinin ocuu olma haliyle var olan ocuk
kavram biyolojik geliim ve yardma ihtiya duyma haliyle de tasvir edilmektedir.
Ulusal Kanunda 4963 sayl Kanun'un 8. maddesiyle yaplan deiiklikle ocukluk
ya 18'e karlmtr. Bu yzden 18 yana kadar herkes devletin korumas
altndadr. Devlet, ocuklar sadece korumay deil; ayn zamanda ocuun salkl
zihinsel ve fiziksel geliimini temin etmekle sorumludur.

Postman, medya aralaryla beraber ocukluun yitirildii, erikinlerin bilgi

dolu dnyasyla ocuk masumiyetinin yitirildiini iddia etmektedir. Kitle iletiim
aralar phesiz ocuk ve genlerin zihinsel yapsnn olumasnda anlaml derecede
etkili olmaktadr. Kurgularla oluan medya dnyas, ocuun geni hayal dnyasn
kendine gre biimlendirmektedir.

242
 UNICEFin raporlarnda da medyann ocuklara kar iddet, smr, ihmal,
istismar gibi haberleri kamuoyunun dikkatine amas; ocuklarn kimliklerine zen
gstermesi; ocuklara da medyada grlerini aklama frsat verilmesine yer
verilmektedir. lkemizde oluturulan TBMM ocuk Haklar zleme Komitesi,
ocuklarla ilgili hak ihlallerinin haber verilmesi ve bunun hakknda zm bulmak
zere almalarn srdrmektedir.

ocuklarla ilgili imajn deimesi, ocuklarn ocuk haklar hakknda daha

ok konumas ve sz almasyla salanacaktr. Birlemi Milletler ocuk Haklar
Evrensel Bildirgesi, ayn gn 61 lkenin imzalad bir belge olarak dnyada en ok
kabul edilmi belgelerden birisidir. Bu da dier ocuklar hakknda hazrlan
bildirgelerden daha etkin ve ocuklar iin hazrlanm nsan Haklar Bildirgesi olma
zelliini kazanmasn salamtr. Trkiye, Birlemi Milletler ocuk Haklar
Evrensel Bildirgesini 14 Eyll 1990da imzalam; 9 Aralk 1994te onaylamtr.
Trkiye, Bildirgeyi yerel halklara dair maddeler olan 17., 29. ve 30.maddeye
ekince koyarak onaylamtr. Bu tezde de etkinliini koruyan On sekiz yana
kadar her insan ocuk saylr ilkesi ocuk Haklar Szlemesinin temelidir.

ocuk Haklar Szlemesinin 17., 29., 31., 32., 34. ve 36. maddeleri iletiim
alannda ocuklarn korunmasna ilikin maddeler olarak ele alnmtr. 17.Maddede
ocuklarn geliimine katkda bulunacak kitle iletiim aralar tarafndan yaylmas,
uluslararas ibirliinin teviki, ocuk kitaplarnn retilmesinin teviki, ve
ocuklarn esenliine zarar verecek materyale kar korunmas aklanmtr.
29.Maddede ocuun yeteneklerinin ve kiiliinin gelitirilmesine ilikin maddede
ocuun geliiminin youn bir kullanm iinde olduklar kitle iletiim aralarnn
onlarn yararna dzenlenmesinden getiini vurgulamakta yarar vardr. 31.Maddede
bahsi geen ocuun bo vakit deerlendirmesi ve uygun elence tahsisinde kitle
iletiim aralarnn -yaplan aratrmalarda anlald zere- bo vakitleri
deerlendirmede kentleme ve teknolojik gelimeler nda en temel ara olduu
ortaya kmaktadr. Dolaysyla ocuklarn bo vakitlerini faydal ve geliimlerini
destekler nitelikte geirebilmeleri, iletiim aralarnn onlara uygun ekilde

243
dzenlenmesini gerektirmektedir. 32.Maddede de bu husus ocuun geliimine zarar
verici unsurlardan korunma hakk olarak vurgulanmaktadr. 34.Maddede ise daha
zel bir iletiim alanna dair aklamalar yaplmakta ve ocuk pornografisi ve
istismarna kar ocuklarn korunmas aklanarak internette yaanan bu kriminal
vakaya iaret edilmektedir.

Ulusal Kanunun genel olarak kitle iletiim aralar ve ocuk ilikisinde ilk
olarak 1927 tarihli Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanunu, ocuklara zararl
olan ierikte basn ve yayn organlarnn ocuun salahiyeti gereince "Kklere
zararldr" ibaresiyle arz edilmesi gereklilii vurgulanmtr. 1987 tarihli Sinema,
Video ve Mzik Eserlerinin Denetlenmesi Hakknda Ynetmelikten sonra da 2004
ylnda 5187 Sayl Basn Kanununda ise 18 yandan kk su faili ve madurlarn
kimliini aklayacak ve tannmalarna yol aacak yayn yapanlarn cezalandrlaca
belirtilmektedir. 1979 ylnda kanunlam ocuk Mahkemelerinin Kuruluu, Grev
Ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunda yarglamas devam eden 18 yandan
kklerin yarg sreleri ile ilgili yayn yaplmas yasaklanmtr. 2004 tarihli Trk
Ceza Kanununda mstehcenlikle ilgili maddede ocuklara bu tr materyalin
gsterilmesi yasaa tabi tutulmutur. 5395 sayl ocuk Koruma Kanununda ocuk
Haklar Szlemesinin giri maddesi adapte edilerek 18 yan doldurmam kiiler
ocuk olarak kabul edilmitir.

Medya aralarndaki fantezi aslnda ocuklar ve onlarn istekleri, arzular

hakknda bize fikir de verebilmektedir. nk tpk ocuun izdii resimlerden
eitli psikolojik analizlere ulaabileceimiz gibi medya kurgularyla kurduu
ilikiden de evrene ve kendi evrenine nasl baktn anlamamz mmkn
olabilecektir.

Medya kltr; ocuklarn, ailelerinin ve okullarnn yaamlarn dolaysyla

ocukluun yapsn deitirmektedir. ocuklarn medya dnyasnda eitli medya
dzeyleri i ie gemekte; bir baka deyile ayn anda hem elendiren hem reten;
elendirirken reklamn yapan rnlerle karlamaktadrlar.

244
 ocuklara dair medya dzenlemelerinin yaplmasnda her kltrn kendine
zel farkllklar ve farkndalklarnn hesaba katlmas gerekmektedir. Bununla
beraber ocuklar, tm yerel farkllklara ramen kendi snr tanmayan Uluslararas
bir medya alan oluturmulardr; ya da onlar iin oluturulmutur.

Medya aralar zellikle ergenler arasnda konformist eilim olumasna

neden olmaktadr. rnein benzer sanatlarn beenilmesi, benzer internet
sitelerinin ziyaret edilmesi ve ye olunmas, genleri bir anlamda bir eit akran
basksna maruz brakmaktadr. ocuklar ailelerine benzemek ve onlar rnek
almak yerine arkada gruplarn rnek almakta dolaysyla popler kltrn bir yesi
olma yolunda ilerlemektedir. Karakter oluumunun en keskin virajlardan getii
ergenlik dneminde ergenler, kitle kltrnn ve aralarnn etkisini artan eitlilikte
aralarla daha youn hissetmektedir.

Kitle iletiim aralar anlalmaya alldnda yazl basn, radyo,

televizyon ve internet teknolojik gelimeyle hz kazanan ve dnyaya epeevre saran
kitle iletiim aralardr. Kitle iletiim aralar teknolojik olarak stn olularna
gre dnyada yaylma oranlar o kadar youn ve salad olanaklar o kadar fazla
olmaktadr. Ancak, internet televizyondan daha gelimi bir kitle iletiim arac
olmasna ramen, kitleleri sosyo-ekonomik deikenler sebebiyle eriilebilirlii daha
fazla olan televizyon daha ok etkilemektedir. Kitle iletiim aralar; tketim
toplumu algsnda, cinsellik, aile, iddet, kltr, dil, kimlik gibi dncelerde etkili
olmaktadr. Bir taraftan da elenme, bilgi edinme ve toplumsal ilikiler sebebiyle
ihtiya duyulmaktadr. Kitle iletiim aralar kimi zaman ocuklarn ebeveynlerin
dnyasna vakitsiz dahil olmasyla sulanmakta, kimi zaman da hegemonik glerin
odanda bir yaama adm atmalarna neden olduu dnlmektedir. Hzla gelien
teknolojik gelimeler de devletlerin hukuki anlamda bu aralara yetimesini
zorlatrmaktadr.

Aratrmalara bakldnda zellikle lkemizde ocuklarn derslerden kalan

vakitlerinin byk ounluunu televizyon banda geirdii grlmektedir.
RTKn ocuklar iin eitli uygulamalar gelitirdii grlmektedir. Akll

245
aretler Sembol Sistemi, Medya Okuryazarl Dersi, yi Uykular ocuklar Projesi,
ocuk Web Sitesi, Medya Okuryazarl Web Sitesi ocuklar dnlerek uygulanan
uygulamalardr. RTKn mevzuat almalarnda Avrupa Konseyi yaynclk
mevzuat ve Snr tesi Televizyon Szlemesine uyumlatrma esas alnm ve
6112 sayl yasa yrrle konmutur. Televizyonun dzenlenmesi, yeni kitle
iletiim aralarnn kullanmnn artmasna ramen nemlidir. Zira her trl sosyo-
ekonomik gruba en youn olarak ulamakta en baarl ara televizyondur.

Televizyonun etkilerini iki kutuptan birine, yani ok olumlu ya da ok

olumsuz eklinde yerletirmek mmkn olamamaktadr. eitli teoriler ar
izleyicilerin olumsuz dnya algsna sahip olmada televizyonun ynlendirmesinden
endie etmektedir. ocuklarn, 2 yandan nce televizyon izlememesi Amerikan
Pediatri Akademisi tarafndan nerilse de; iyi ihtimalle 2 yandan itibaren
televizyon izleyicisi haline gelmektedirler. rnein, RTKe ait yi Uykular
ocuklar projesi, belli bir saatten sonra yaynlanan yaynlarn daha ok yetikinlere
ynelik yayn yapmas ve ocuklarn bunu takip etmesini engellemek ve ocuklarn
fiziksel ve zihinsel geliiminde uyku saatinin nemi dolaysyla bunu kontrol etmek
amacyla uygulamaya konmutur.

Televizyonun ocuklar zerindeki etkisi konusunda Bandurann sosyal

renme teorisinin aklamalar, ocuklarn televizyondaki yaynlardan grerek ve
grsel-iitsel duyuya hitap ederek etkilenmeleri eklindedir. stelik televizyonda
olaylar geree uygun ve ortam balantl yani ematik olarak gelimektedir. Yani
televizyondakileri ocuun zihnine ema olarak kaydedecei ve bunu gerek hayat
deneyimlerine uygulayaca dnlmektedir.

RTKe en youn olarak ulaan ikayetlerin ocuklarn zihinsel, fiziksel ve

ahlaki geliimini olumsuz etkileme eklinde olduu dnlrse toplumun konuya
ilikin hassasiyeti tespit edilebilmektedir. ocuklarn yaynlardan olumsuz
etkilenmemesi iin Radyo ve Televizyon st Kurulu yalnzca yaynlar yaynndan
sonra denetlememekte ayn zamanda hazrlanacak yaynlara dair 3 Temmuz 2007

246
tarihinde Televizyon Yaynclar Derneiyle (TVYD) Yaynclk Etik lkelerini
imzalamtr.

Eski 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakkndaki

Kanun, 20 Nisan 1994de yrrle girmitir. Bu kanunun ocuklara ilikin en
belirgin maddesi Yayn lkelerini belirleyen 4.maddesinin z bendinde yer alan
Yaynlar, genlerin ve ocuklarn fiziksel, zihinsel ve ahlki geliimini
zedelememelidir maddesi, ocuklarn zararl ierikten korunmas ve programlarn
ocuklarn yksek yarar uyarnca hazrlanmasn hatrlatmaktadr. Aksi ekilde
hazrlanm programlar ocuklarn televizyon banda olmad saatlerde
yaynlanmaldr. t bendinde bahsi geen cinsellik, u bendinde aklanan
kadnlara, gszlere ve kklere ayrmcln tevik edilmemesi bendleri de
ocuun korunmas ilkesine hizmet etmektedir. Snr Tanmayan Televizyon
Direktifi de konuya ilikin deerlendirmesinde ocuklarn zihinsel, fiziksel ve ahlaki
geliiminin etkilenmemesi gerektiini vurgulamtr. Radyo ve Televizyon st
Kurulu, yaanan teknolojik gelimeler, iptal edilen yasa maddeleri ve 89/552/EEC
sayl Avrupa Birlii Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesine uyum
dolaysyla yeni bir yasaya ihtiya duymutur. 03/03/2011 tarihinde Resmi
Gazetede yaynlanan 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn
Hizmetleri Hakknda Kanun, ocuklara ilikin daha geniletilmi ve ocuklarn
yksek yararna daha fazla odaklanm yasa maddelerini iermektedir. nc
Blm Yayn Hizmeti lkeleri 8.maddede 1 ()de ocuklara kar iddet ve
istismarn televizyon yaynlarnda zendirilemeyecei aklanmtr. Bu madde de
ocuklara kt muamelenin kitle iletiim aralarnda destek bulmas,
normalletirilmesi ya da masumlatrlmasnn engellenmesi amalanmaktadr.
Ekran karsndaki ocuun, baka bir ocuun maruz kald iddetten etkilenecei
gz nnde bulundurulmutur. 8.maddenin ikinci bendi, nceki yasamzn
ocuklarn fiziksel, zihinsel ve ahlaki geliimine zararl yaynlarn yaplamayaca
ilkesi geniletilerek koruyucu sembol kullanlarak ekrana yanstlmas yenilii
getirilmitir. Ayrca ayn maddenin 3.bendinde de istee bal hizmetlerde de
ocuklarn korunmas gerektii vurgulanmtr. Beinci blmdeki Yayn Hizmet
erii ksmnda izgi filmlerin en az yzde yirmisinin, ocuk programlarnn ise en

247
az yzde krknn Trke dilinde retilmi yerli yapm olmas zorunluluu
getirilmektedir. Bu ekilde Avrupa Birlii mktesebatnda ye lkelerle
gelitirilmeye allan Avrupa kltr miras vurgusu 6112 sayl RTK Kanununda
yer bulmakta ve lkemizde retilmi yaynlarla ocuklarn kltrel elerimize kitle
iletiim aralaryla adapte olmalar ve kltrel mirasmz edinmeleri
amalanmaktadr. Ayrca Altnc Blm Koruyucu Sembol Sistemi 24.maddede
yeni yasann ocuklara ilikin getirdii bir yenilik bulunmaktadr. Koruyucu Sembol
Sistemi kullanm, Trkiye Radyo- Televizyon Kurumunu da iererek tm kanallar
iin gnlllk esasndan yasal zorunluluk halini almtr.

Avrupa Birliinin ocuklarla ilgili televizyon mevzuat dzenlemelerine

baktmzda Kklerin Korunmas ve nsan Onuru konulu Yeil Kitap Green
Paper (COM (96) 483 final) ilk karmza kan belge olmaktadr. 89/552/EEC sayl
Konsey Direktifine deiiklik getiren 30 Haziran 1997 tarih ve 97/36/EC sayl Snr
Tanmayan Televizyon Direktifi ve Avrupa Konseyi Snr tesi Televizyon
Szlemesinde kklerin korunmas ilkesine geni yer verilmitir. Avrupa Birlii
Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesinin 27.maddesinde ocuklarn geliimini
olumsuz etkileyecek programlar yasaklamakta ve ifreleme sistemlerini
nermektedir. 12.maddede de istee bal yayn hizmetlerinde ocuklara zararl
olacak programlar yasaklanmaktadr.

Televizyondaki iddetin ocuklar ve ocuklarn saldrgan davranlarda

bulunmas zerinde etkisi youn olarak aratrlm ve genel bak as televizyonun
ocuklar iddete ynelttii yolunda olmutur. Ancak televizyonun tek bana
belirleyen olamayaca; sosyo-demografik faktrlerin de etkili olduu
dnlmektedir. ocuun kiilik zellikleri, ailenin iddete bak as ve yaad
toplumdaki iddetin kabul grme ya da knama ekilleri televizyondaki iddeti
artrma ya da uzak durma refleksi olarak ortaya kabilecektir. Bu aklananlar,
phesiz televizyondaki iddetin nlenmesi iin bir z denetim ya da devlet
denetimininin gerekliliini yok etmemektedir. nk grsel ve iitsel iddet, iddete
kar duyarszlamaya, duygusuzlamaya neden olabilmektedir. Bunun yannda bo

248
zamanlarn televizyon banda geiren ocuklarn, televizyondaki iddetle eitli
fobiler edinebilecei ortaya kmaktadr.

ocuklar televizyondaki iddet ya da dier unsurlardan korumak ve

ocuklarn televizyondan faydalanabilmesi iin ebeveynlerin rol ok nemlidir.
Bunun iin ebeveynlik modelleri olan, gvenilir-denetimci (authoritative), otoriter
(authoritarian), msamahakr (permissive) ve ihmalkr (uninvolved) ebeveyn
tarzlarn incelemek gereklidir. ocuklar kendi hallerinde kurallar konmadan ve
sevgi, sayg ile paylamadan televizyon ve dier medya aralarnn nnde brakmak
ocuklara zarar grmeye ak tutmaktr. Gvenilir-denetimci (authoritative)
ebeveynlerin ocuklar, kurallar bilerek ve ailelerinin desteini aldklarnn farknda
olarak medya aralarn kullanacaklardr.

Reklamlar ve ocuk ilikisine bakldnda ocuklarn reklamlarn bir taraftan

hedef kitlesi olarak dier taraftan da reklam metas olarak ift ynl paras olduklar
gzlenebilir. ocuklar, aileleriyle reklam yaplan rn arasnda kpr oluturabilen,
rnn satn kolaylatranlar olarak reklamclarn etkilemeyi tercih ettikleri
tketicilerdir. Ayn zamanda bir reklam ocuklarla birlikte verildiinde duygular
daha youn hedef alabildii iin tketiciyi daha ok etkilemekte ve satn alma
davrann hzlandrabilmektedir. Reklamla ilgili dzenlemelerde Uluslararas
Ticaret Odas, Trkiye Radyo - Televizyon Kurumu, Avrupa Snr tesi Televizyon
Szlemesi, 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda
Kanun, Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun, Ticari Reklam ve lanlara likin
lkeler ve Uygulama Esaslarna Dair Ynetmelik, 6112 Sayl RTK Kanunu,
Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi Grsel itsel Medya Hizmetler Ynergesi
dikkate alnmtr. Genel itibariyle ocuklarn deneyimsizlikleri ve saflklar
kullanlarak ocuklarn herhangi bir rn almaya ya da ailelerini almaya ikna
etmemeleri hatrlatlmaktadr. Bunun yannda dnya apnda artan obezite sorunu
sebebiyle ar tketimi tavsiye edilmeyen yiyecek ve ieceklerin ocuk
programlarnda reklamlar yasaklanmaktadr. eitli lkelerdeki reklam ve ocuk
dzenlemelerine bakldnda ocuklarn baz rnlerden korunarak, o rnlerin

249
reklamlarnda kullanlmamasna ilikin dzenlemeler bulunmaktadr. Avrupa
lkelerinde ocuk programlarnn reklamlaryla ilgili nlemler alnmtr.

ocuk ve haber ilikisi de tez iinde incelediimiz bir baka nemli alan
oluturmaktadr. nk haberler, ocuklara ynelik programlar olmasa da
ocuklarn aileleriyle beraber takip ettikleri ve ocuklarda stres olumasna sebep
verebilecek ierii olan yaynlardr. Ayrca ocuklar, sadece haberlerin izleyicisi
deil; ayn zamanda tpk reklamlarda olduu gibi objesi de olmaktadrlar.
ocuklarla rportaj yaplrken yetikinlere gsterilmesi gereken hassasiyetin daha
younu ocuklara kar gsterilmelidir. nk ocuklar haber blteninin malzemesi
olduklarndan bu onlarn geleceini daha uzun vadeli etkileyecektir. Bu anlamda,
sua karm ocuklar da haber bltenlerine yansdklarnda kimlik, aile bilgileri
deifre olmalarna ve toplumda damgalanmaya maruz kalmalarna neden
olabilmektedir. ocuklarn sadece eitli olumsuz olaylarn faili ya da maduru
olarak yanstlmas, yalnzca bu ocuklar olumsuz etkilemeyecek; ayn zamanda
ekran bandaki ocuklarn da akranlar nedeniyle karamsarlk hissetmelerine neden
olacaktr. ocuklarla ilgili haber yaplrken medya-ocuk ilikisinin her noktasnda
olduu gibi ocuk haklar ilkesi temelinden hareket edilmelidir. Medya
alanlarnn bu konuda duyarl olmas salanmal ve ocuklar yalnzca madur ve
acnacak nesneler olarak gstermek yerine ocuklarla ilgili baarl ve mutlu rnekler
de ekrana tanmaldr.

Bu yzden televizyon ve ocuk ilikisinin salkl bir ekilde yrtlmesi iin

RTKn 2006 ylnda Avrupa Birlii mktesebatna uygun olarak yrrle
koyduu Akll aretler sistemi ortaya kmtr. Akll aretler, dier koruyucu
sistemlerin yannda n plana km; koruyucu sembol sistemidir. erie ynelik
semboller "iddet", "cinsellik" ve "olumsuz rnek olabilecek davranlar"; ya
gruplarna ynelik semboller "genel izleyici", "7 ya ve zeri", "13 ya ve zeri" ve
"18 ya ve zeri" eklinde toplam 7 sembolden oluan Akll aretlerin, 6112 sayl
yeni Yasayla beraber kullanm zorunluluk tekil etmektedir. ocuklarn
televizyonun olumsuz etkilerinden korunabilmeleri iin ayrca Korumal Saatler

250
Uygulamas getirilmi ve ocuklara zarar verebilecek yaynlar, ocuklarn
izleyemeyecei saatlerde gsterilebilecektir.

ocuklarn medya aralaryla artan ilikisi ve artan televizyon izleme durumu

dolaysyla ocuklara ynelik tematik kanallar da art gstermitir. ocuklara
ynelik tematik kanallarn artmas, ailelerin ocuklar ekran banda tek bana
brakabilecekleri anlamna gelmemelidir. ocuk kanallarnn da dier kanallar gibi
ocuklara aklanmas ve onlarla paylaarak izlenmesi gereklidir. Tabii ki ocuklara
ynelik tematik kanallarn artmas ve eitlilik gstermesi, ocuklara ynelik ulusal
yaynlarn retilmesini de tevik edecektir. Televizyonun ocuklar iin aileleri kadar
nemli bir bilgi kayna olduu dnlrse ocuklarn ulusal bilgilere ve 6112
sayl yasaya da yansd zere izgi filmlerin en az yzde yirmisi, ocuk
programlarnn da en az yzde krknn ulusal yapm olma zorunluluunun nemi
anlalabilecektir.

letiim aralarnn doru kullanmnda zellikle ocuklar ama her ya grubu

iin en etkili yntem medya okuryazarldr. 2006-2007 ylnda pilot eitimine,
2007-2008 retim ylnda da tm ilkretim okullarnda uygulanmaya balayan
medya okuryazarl dersinde her trl medya arac tantlmakta ve faydal kullanm
aklanmaktadr. Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesinde de bahsi geen
ekilde medya okuryazarl medya hakknda gereklerin fark edilmesi, medyann bir
kurgu olduunun hatrlatlmas ve medya rnleri retebilme yetisini kazandrmay
hedeflemektedir. Medya ve bilgi okuryazarlnn yaygnlamas, dzenleyicilik
grevini Kamu adna yrten RTKn, sorumluluu izleyicilerle beraber
paylamasn salayacaktr. Medya okuryazarl kavram dnyada medya
dzenleme otoritelerinin roln azaltmaya, en azndan onlarla ibirlii iinde
alarak toplumun da sorumluluk paylamasna ynlendirmeyi amalamaktadr. Bu
ekilde, izlenilen program seiminde ya da takip edilen internet sitesi kullanmnda
daha etkin tercihler yapabilen ve risk annda daha yetkin tutum taknabilen bireyler
yetiecektir. Gelien teknoloji ve iletiim ayla beraber Dzenleyici Kurul ve
farkndal artm toplum ibirlii, yaplan dzenlemelerin daha kalc ve sektr de
daha kaliteli rnler ortaya koymaya zorlayacaktr. Medya okuryazarl da

251
izleyiciyi, tketiciyi her uyaran szmeden kabul etmek yerine doru ve faydal
bilgiye ulamay reterek medya aralarnn etkili kullanm deerini artracaktr.

Televizyondan daha hzl dnyaya yaylan ve daha ok kullancya daha ksa

srede ulaan iletiim arac internettir. nternet aktard ve kabul ettii bilgiler ve
hayatn her alanna yayl sebebiyle televizyondan daha dikkat ekici bir hal
almtr. nternet, televizyon gibi sadece tek tarafl bir transfer yapmamakta ayn
zamanda interaktifletirerek kiinin de bilgi retebilir hale gelmesini salamaktadr.
nternet ve bilgisayar banda ocuk ya da ergen sadece retilen medya rnlerini
takip etmekle kalmaz; bir yandan da bu sistemin genilemesine, tremesine katkda
bulunacak medya malzemesini de retir. nternetin kullanm alannn ilerlemesi ve
kullanmna dair her geen yeni formatlarn ortaya k, internet ve hukuk alannda
interneti takip edilemez klmaktadr. ocuklar ve genler internet gibi dnyay
kk bir kye dntren sistemden uzak duramamakta ve kullancs haline
gelmektedir. nternet, ocuk ve genler iin televizyondan daha fazla riski barndran
ve daha denetlenebilirlii zor olan bir aratr. Bu yzden televizyon ve radyo
geleneksel kitle iletiim aralar olurken; internet yeni medya arac olarak hzla
gelimekte ve hukuki olarak takip edilebilirlii zorlamaktadr. ocuk ve genleri
internette bekleyen tehlikelerin banda internetin interaktif doasnn bir sonucu
olarak sosyal alar ve paylam siteleri ve bu sitelerde karlaabilecekleri kt
niyetli insanlar gelmektedir. Bu, cinsel ve duygusal istismar amac tayan
yetikinlerle karlama, uygun olmayan materyalle karlama, akran zorbalna
maruz kalma gibi temel problemlerle yz yze gelme riskini barndrmaktadr.

Yaplan aratrmalarda kz ocuklarnn internette daha ok sohbet

ortamlarnda, erkeklerinse bilgisayar oyunlaryla vakit geirdii gzlenmektedir.
nternette ocuklarn karlaabilecei risklere kar zellikle Trk ailelerinin grece
iyimser olduu gzlenmitir. ocuklarn bilgisayar ve internet kullanmnda
becerilerine gvendikleri ve ocuklarn herhangi bir olumsuz olayla
karlamadklar dncesi gerekleri yanstmamaktadr. Dnyada yaplan
aratrmalarda da ocuklarn bilgisayar ve internetle geirdii vakit her geen gn
artmaktadr. Uygun olmayan materyal, siber zorbalk ve yabanc kiilerden alnan

252
uygunsuz teklifler gibi karlatklar riskler de kullanm oranyla beraber doru
orantl artmaktadr. Trkiyedeki ocuklarn bu tip olumsuz net deneyimleriyle
karlama hali daha az olmakla beraber konu hakknda nlem alnmas gereklidir.
rnein siber zorbalk, zellikle akran gruplar iinde birbirini tanyan genlerin
birbirine maruz brakt bir eylemdir. nternet, gerek hayatn daha anonim devam
eden hali olarak evrimd hayatta sregelen akran zorbaln baka bir platforma
tamaktadr. Bunun iin ocuklarn ve genlerin kendi kiisel datalarn kimseyle
paylamamas, herhangi bir ifresini kimseyle paylamamas ve zellikle sosyal
alarda gvenlik ayarlarn yaparak evrimii ortamlara katlmas gerekmektedir.
eitli neriler ve nlemler getirilirken genlere net etiinin hatrlatlmas
gereklidir; nk ocuklar internette sadece herhangi bir saldrya maruz kalmaktan
deil; ayn zamanda bir siber zorbaln faili olmaktan da korumalyz. Bunun yasal
denetimlerden daha ok evrimii hayatn, evrimd hayattan farkl olmad ve o
boyutta tpk evrimd hayatta olduu gibi bir ahlaki boyut olduu aklanmal ve
retilmelidir.

Bunun yannda internetin saysz faydasnn olduu aktr. nternet, iletiim

zorluu eken insanlarn daha kolay iletiim kurabilmesine, bugn gndelik
hayatmzdaki birok eyin kolay ve eriilebilir hale dnmesine faydaldr. Bu
yzden lkemizde FATH (frsatlar artrma ve teknolojiyi iyiletirme hareketi)
projesi hayata geirilmitir. 22 Kasm 2010 tarihinde imzalanan projeye gre
okulncesi, ilkretim ve ortaretim kurumlarnda Bilgi Teknolojileri aralarnn
kullanmnn artrlmas ve etkinlik kazandrlmas amalanmaktadr.

nternetin zgr haberleme ve haber verme doasn zedelemeden internetin

dzenlenmesi gereklilii ortaya kmaktadr. 2007 ylnda lkemizde uygulamaya
geen 5651 sayl "nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu
Yaynlarla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun" interneti
dzenlemeyi amalamakta ve 8.maddesinde hakimin kovuturma evresinde de
mahkeme tarafndan, gecikme saknca bulunan hallerde Cumhuriyet Savcs
tarafndan da eriimin engellenmesine karar verebileceine ilikin konumuza ilikin

253
bir madde bulunmaktadr. Yasann 8.maddesinde ocuklarn cinsel istismarn
ieren siteler bu ekilde kapatlabilmektedir.

lkemizde internetin dzenlenmesinden eitli kurumlar sorumludur:

Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB), lkemizin ulusal ve uluslararas
anlamda internet konusuyla ilgili ilikilerine kpr konumundadr. rnein, Avrupa
Birlii ve evresinde lkeler kapsamnda INHOPE yelii TB araclyla
lkemizde yrtlecektir. 5651 sayl yasann uygulaycs olan Telekomnikasyon
letiim Bakanl (TB), kanunda bahsi geen sitenin durdurulmas ilemini
yrten, tez konumuza ilikin olarak ocuun cinsel istismar konusuna ve dier
sulara ilikin ihbarlarn yapld kurulutur. Emniyet Genel Mdrl ise Biliim
Sularyla Mcadele ube Mdrl altnda birok Bro Amirlikleriyle siber
sularla mcadele yrtmektedir. nternette ilenen eitli sulara kar kolluk
grevini yrten EGM, sularn nlenmesi, faillerin yakalanmas ve operasyon
yaplmasndan grevlidir. T.C. Ulatrma Bakanl nternet Kurulu ise birok devlet
kurumu, nternet Altyap Salayclar ve Sivil Toplum Kurulularndan temsilcilerin
ye olarak oluturduu bir Kuruldur. Kurul, toplumun eitli kesimlerinden gr
alnarak lkemizde gvenli ve etkin bir internet politikasn gelitirilebilmesini
amalamaktadr. Konumuza ilikin ocuk ve genlerin gvenli internet kullanm
konusunda almalar Kurulun almalarndandr.

Avrupa Konseyinin internet konusu zerine dzenlemelere bakldnda en

etkin ve en son dzenleme olarak 29 Haziran 2001 tarihinde Strazburgta kabul
edilen Avrupa Siber Su Szlemesi bulunmaktadr. Avrupa Birlii mktesebatnn
temel amac Biliim Toplumuna ulamaktr. Bu konuyla ilgili Safer Internet
Programlar, Safer Internet Action Plan (1999-2004), Safer Internet Plus Programme
(2005-08) ve Safer Internet Programe (2009-13), Avrupa Birlii tarafndan ocuklar
internette gvenli olmalar amacyla desteklenmektedir.

ocuklarn internette korunmasna ilikin Avrupa mktesebatnda ilk olarak

Rec(2006) 12- ocuklar yeni bilgi ve iletiim ortamnda glendirmek
(empowering children in new information and communications environment) adl

254
Tavsiye Karar gze arpmaktadr. Bu tavsiye kararnda ocuklar tehdit eden zararl
ieriin yceltilmemesi ve ocuun evrimii zararlardan korunmas ve bunun bilgi
okuryazarl ile mmkn olacandan bahsedilmektedir. 2005te yaplan 7. Avrupa
Bakanlar Konferansnda (Karar No.3 ve Eylem Plan), Bakanlar Komitesinin 20
ubat 2008te 1018. bulumasnda, Birlemi Milletlerin Bilgi Toplumunda Dnya
Zirve (Cenova 2003- Tunus 2005) ve ocuklar zararl ierie kar korumak ve yeni
bilgi ve iletiim evresine katlmlarn artrmak konulu Rec2009 (5) Tavsiye
Kararnnda ocuklarn evrimii dnyada eitli risklerle ba baa olduu ve
ocuklarn iyiliinin tm lkelerin ortak amac olmas gerektii vurgulanmtr.
ocuklarn internet kullanm ve ocuklara ait evrimii materyalin ocuklarn yarar
ynnde hareket edilerek karar verilmesi gerektii sylenmitir. Ayrca gvenli
internet kullanm ve gvenlik duvarlar kullanmnn artrlmas nerilmektedir.
Tavsiye Karar 1882 (2009)da ise internette her trl mahremin izinsiz
yanstlmasna kar zel hayatn korunmas ilkesine yer vermektedir. ocuklar
iin zel kstl alanlarda internet kullanmn ve Safer Internet Programme 2009-
2013 kapsamnda INHOPE yelii zenle nerilmitir.

ocuk pornografisi ise Amerikan Psikoloji Derneine gre pedofilinin

kriterleri aklandnda henz 13 yana erimemi ocuklara kar, cinsel fantezi
duyma, cinsel eylemde veya zorlamada bulunma, eylemi gerekletirenin 16
yandan byk ve ocuktan en az 5 ya byk olmas gerekmektedir. ocuk
Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve ocuk Pornografisi
le lgili htiyari Protokolde ise ocuun gerekte veya taklit sureti ile bariz cinsel
faaliyetlerde bulunur ekilde herhangi bir yolla tehir edilmesi veya ocuun cinsel
uzuvlarnn arlkl olarak cinsel ama gden bir ekilde gsterilmesidir olarak
tanmlanmtr. ocuun cinsel istismar ne yazk ki dnya apnda artan bir
problem olmakta ve cinsel istismar maduru ocuklarn ya snr ok aadan
balamaktadr. ocuk pornografisiyle ilgili ocuk Haklar Szlemesinin
34.maddesi ocuun herhangi pornografik amala smrlmesinin nlenmesini
vurgulamaktadr. ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, ocuk
Fahielii ve ocuk Pornografisi le lgili htiyari Protokol lkemizde de 2002
tarihinde onaylanmtr. Avrupa Siber Su Szlemesinin 9.maddesi ocuk

255
Pornografisi ile Balantl Sular bal altnda reit olmayan, reit grnmeyen ya
da reit olmayan birinin geree yakn cinsel anlamda mstehcen bir eyleme katlm
ocuk pornografisi anlamna gelmektedir. Bu fiili yaymak, datmak iin retmek,
temin etmek, bilgisayar sisteminde sahip olmak su kabul edilmitir. Her lkede
ocuk pornografisine kar yasalar oluturulmutur. ABDde de yasa dzenlenmi
ancak gerek olmayan ancak gerek eylemi ima eden grntler ifade zgrl
kapsamnda su olmaktan itiraz nedeniyle karlmtr. Dier incelenen lkelerde
ise konuya ilikin yasalar ve zel birimler oluturulmutur. Ulusal Hukukta ise
5237 sayl Trk Ceza Kanununun 43.maddesi, ocuklarn cinsel istismarn
dzenleyen 103. maddesinde, reit olmayanla cinsel ilikiyi dzenleyen 104.
maddesinde, cinsel tacizi dzenleyen 105. maddesinde, hayaszca hareketleri
dzenleyen 225.maddesinde, mstehcenlii dzenleyen 226. maddesinde, fuhuu
dzenleyen 227. maddesinde bahsi edilen sularn, internet zerinden ilenmesi
halinde de bu hkmler erevesinde cezalandrlmaktadr.

Dnyadaki internetle ilgili uygulamalara bakldnda Polonya ve ek

Cumhuriyetinde Safer Internet uygulamalar tm Avrupada da geerlidir. Safer
Internet Day ile lke apnda yaygnlk kazandrlmak amalanan gvenli internet
kullanm tevik edilmekte ve anlatlmaktadr. Avrupa Birlii Komisyonu ubat ay
iinde bir gn; Safer Internet Day (gvenli internet gn) olarak kutlanmaktadr.
lkemizde de Gvenli nternet Gn, 2010 ylndan itibaren kutlanmaktadr. Bu yl
da Gvenli nternet Gn, 9 ubat 2011 tarihinde kutlanmtr.

Avustralyada ise sistem birok ilerlemeye sahne olmaktadr. Yaknsama

sonucu yaynclkla ilgili ve iletiimle ilgili iki kurulu birlemekte ve ortak
dzenlemeye gidilmektedir. Avustralyada devlet otoritesi, sivil toplum ve zel
sektrle istiare sonucunda yasalar ve dzenlemeleri belirlemektedir. Ayrca
Avrupa Birlii lkesi olmasa dahi INHOPEa dnyada birok lke gibi yedir.
Almanyada internetin dzenlenmesinde yetkinin paylam yapmaktadr. Devlet
organnn kurallar koymasndan sonra sivil toplum uygulayc olmakta ve
oluturulan kurullar dzenli olarak deitirilmektedir. talyada benzer sivil toplum

256
ve devlet ortaklnda hazrlanan bir kodun uygulanmasyla internette kklerin
korunmas dzenlenmektedir.

Dnyada zm uygulamalarnn yannda lkemizde de Bilgi Toplumu

Stratejisi ve Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan 2006-2010 ile lkemizde bilgi
teknolojilerini kullanabilme ve gvenli eriime odaklanlmtr. Bunlarn yannda
internet etiinin ocuklara retilmesi, ebeveynlerin ve ocuklarn internetteki risk
ve olanaklar konusunda bilgilendirilmesi ve ocuklar iin internet sitelerinin
hazrlanmas gvenli internet kullanmn yaygnlatracaktr.

Medya aralarna bakldnda dikkat eken ve her ya grubu tarafndan

younlukla kullanlan bir baka ara ise bilgisayar oyunlardr. Bilgisayar oyunlar,
istee bal bir servis olduu iin oyunlar nceden denetlenerek ambalajlarna
ebeveynlere yardmc olmas amacyla Akll aretler gibi snflandrmalar
yerletirilmektedir. Avrupa Komisyonu tarafndan desteklenen PEGI (Pan European
Game Information), 30 lkede tketicilere bilgisayar oyunlarn ya (3, 7, 12, 16, 18)
ve ierik (kt dil, ayrmclk, uyuturucu, korku, kumar, cinsellik, iddet, evrimii
oyun) asndan snflandrmaktadr. Entertainment Software Rating Board (ESRB),
Amerikada faaliyet gsteren PEGI gibi oyunlar snflandrmasn yapan bir sivil
toplum kuruluudur. Early Childhood, Everyone, Everyone 10 and older, Teen,
Mature, Adults Only gibi ierik isimleriyle kullanclar ya ve ierik konusunda
bilgilendirmekte ve ebeveynlerin ocuklar iin uygun ierikli bilgisayar oyunlarn
semelerine yardmc olmaktadr. Bilgisayar oyunlar, gerek hayatn simulasyonu
yapmas, analiz ve kontrol yeteneini gelitirmesi ve sistematik dnceye katkda
bulunmasyla faydal bulunmaktadr. Ancak iddet ierii, bilgisayar oyunlarnn
zararl tanmlanmasnda en belirleyici faktr olmaktadr. Bu yzden ocuklar iin
bilgisayar oyunlarnn zenle seilmesi gerekmektedir. Avrupa Konseyi de
bilgisayar oyunlarnn snflandrlmasnn nemini 2002 tarihli lke Kararnda
bahsetmitir.

Son olarak, internetin olumsuz etkilerinden ocuklar korumak ve ocuklarn

artan etkinlii ve rettii imkanlar sayesinde internetten en yksek dzeyde

257
faydalanmasn salamak amacyla bilgi okuryazarlnn nemi tartlmazdr. Bilgi
okuryazarl ile ncelikle ocuklarn ve tm ya gruplarnn medya okuryazarlnda
olduu gibi ncelikle bulunduu medya ortamn anlamas, irdeleyebilmesi ve kendi
bana gvenle hareket edebilmesi amalanmaktadr. Bu sayede, evrimd risklerin
daha anonim olarak devam ettii ve daha farkllarnn ortaya kt evrimii
ortamda zararlara maruz kalmadan varlklarn srdrebilecektir. Bunun yannda, bir
o kadar nemli olan ise, evrimii etkinliin kefedilebilmesi ve evrimii dnyann
faydalarnn kazanlmasdr. Bilgi ve medya okuryazarl, kitle iletiim aralarnn
karsnda gvenli ve etkin ocuklar yetitirilmesi iin gerekli ve zorunludur.

Medya ve bilgi teknolojileri politikalarnn etkin olabilmesi iin, ok paydal

bir zm ynteminin faydal olaca dnlmektedir. Bu amala; devlet, zel
sektr, sivil toplum ve aile ortaklyla yrtlen politikalarn ocuklarn
korunmasnda daha etkili olaca dnlmektedir. Bilgi ve medya okuryazarlnn
tm topluma yaylmas ve halkn bilinlendirilmesi gerekmektedir. Yaplan hukuki
dzenlemelerin, Avrupa Birlii ve Avrupa Konseyi ile uyumlandrlmas gnden
gne hukuki ierikte de ocuklarn korunmasna daha fazla katkda bulunmaktadr.
Bununla beraber sivil toplum kurulularnn da ocuklarn korunmasnda payda
olarak yer almasnn nemli olduuna inanlmaktadr. ocuklar ve internet
kullanmna ilikin, Sivil Toplum tarafndan Uygulama Kodunun gelitirilmesi,
hukuki dzenlemeleri destekler nitelikte olacaktr. Yine, bilgisayar oyunlarnn
olumsuz etkilerini nlemek amacyla, snflandrmalarn da Sivil Toplum tarafndan
yerine getirilmesi nerilmektedir. Medya okuryazarl ve bilgi okuryazarln
toplumun tamamn ilgilendirdii ve ocuklarn iyilii iin tm toplumun
farkndalnn artmas gerekmektedir. Bu sebeple, medyann da konuya ilikin spot
yaynlar, ok izlenen programlar araclyla toplumun tm kesimlerine, bunlarn
faydalarn anlatmas anlaml olacaktr. ocuklar gibi ailelerin ve eitimcilerin de
medya ve bilgi okuryazar olmas iin eitim ve seminerler dzenlenmesinin
faydasna inanlmaktadr. Bylece kendine gvenen ve iletiim aralarndan zarar
grmeyen, doru faydalanan bireyler yetiebilecektir.

258
 KAYNAKA

Akbulut, Nesrin Tan ve Kartopu, Esin (2005), Yaltlm ocuk, 2.Uluslararas

ocuk Filmleri Festivali ve Kongresi, 4-6 Nisan 2005, RTK Yaynlar, Ankara.

Aknc, Hatice, Al, Ali ve Emre Er, Cneyd (2004), Trk Ceza Kanunu ve Biliim
Sular, (Ed.) Yeim M. Atamer, nternet ve Hukuk, B Yaynlar, stanbul.

Akst, Mehmet ve Zekeriya Batur (2007), nternet Perspektifinde Ergenlerin

Sosyalleme ve letiim Kurma Sreci Akademik Biliim, 31 Ocak-4 ubat 2007,
Dumlupnar niversitesi, Ktahya.

Akyz, Emine (2000), Ulusal ve Uluslararas Hukukta ocuun Haklarnn ve

Gvenliinin Korunmas, Mill Eitim Bakanl Yayn, Ankara.

Alemdar, Korkmaz ve Erdoan, rfan (2005), Popler Kltr ve letiim, Erk

Yaynclk, Ankara.

Allison, Alexander, The Museum of Broadcast Communications, Children and

Television.
http://www.museum.tv/archives/etv/C/htmlC/childrenand/childrenand.htm, eriim
tarihi: 20.06.2010.

Almqvist, Bo (1997), Letters to Santa Claus: An Indication of the Impact of Toy

Marketing on Childrens Toy Preferences, NCFL: Gteburg.

Alp, Hlya (2009), ocuk Politikalar ve Medya, Prof. Dr. Atalay Yrkolu
Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 27 Mart 2009, ocuk ve
Genlik Ruh Sal Dergisi, Ankara.

Alver, Fsun (2004), Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde iletiim
Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi, Ankara niversitesi letiim Fakltesi letiim
Aratrmalar Dergisi, Say:2, No:2, s.129-141.

Analay, Cengiz ve Glen, Recep (2004), Biliim Sular inde ocuk Pornografisi
ve Mcadele Yntemleri Trkhukuk Sitesinde Yaynlanan Makalesi,
(www.turkhukuksitesi.com), eriim tarihi: 09.08.2010.

Anderson, Craig A. ve Bushman, Brad J. (2001), Effects of violent video games on

aggressive behavior, aggressive cognition, aggressive affect, physiological arousal,

259
and prosocial behavior: A meta-analytic review of the scientific literature,
Psychological Science, Say:12, No:5, s.353-359.

APAS, 2003

Anderson, R. Daniel, C.Huston, Aletha, L.Schmitt, Kelly, L.Linebarger, Deborah ve

C.Wright, John (2001), Early Childhood Television Viewing and Adolescent
Behavior: The Recontact Study, Monographs of the Society for Research in Child
Development, Say:66, No:1, s.25-35.

Ankara Barosu Biliim ve Hukuk Dergisi,

http://www.ankarabarosu.org.tr/Siteler/1944-
2010/Dergiler/BilisimveHukukDergisi/2008-1.pdf eriim tarihi: 15.10.2010.

Aral, Neriman ve Akta, Yaare (1997), ocuklarn Televizyon ve Dier

Etkinliklere Harcadklar Srenin ncelenmesi, Hacettepe niversitesi Eitim
Fakltesi Dergisi, Say:13, Ankara.

Atay, Mesude ve nc, Elif elebi (2007), Elektronik Bakc; Televizyon, Ed:
Selda in Akal, ocuk ve Medya, Ebabil Yaynclk, stanbul.

Atlgan, Eylem mit (2009), ocuk sank ve hkmller, Ed: Blent apl ve
Hakan Tuncel, Televizyon Haberciliinde Etik, Ankara LEF Yaynlar, Ankara.

Australian Internet Industry Association Codes of Practice,

http://www.iia.net.au/index.php?Itemid=33&id=3&option=com_content&task=secti
on eriim tarihi: 09.10.2010.

Avrupa Medya Okuryazarl Merkezi (European Centre for Media Literacy)

http://ecml.pc.unicatt.it/english/index.html eriim tarihi: 12.06.2010.

Avar, Zakir ve ngren, Grsel (2003), Radyo ve Televizyon Hukuku, RTK

Yaynlar, Ankara.

Aydemir, Asl Telli (2010), Trkiyenin nternet Sansr Sorunu, Medya Dernei
nternet Komitesi, Temmuz, s.1-14.

Aziz, Aysel (1982). Radyo ve Televizyon ile Eitim, Ankara niversitesi Eitim
Fakltesi EFAM Yaynlar, No:2, Ankara.

__________ (2006), Televizyon ve Radyo Yayncl, Turhan Kitabevi, Ankara.

260
Barlett, C. P., Vowels, C. L., Shanteau, J., Crow, J. ve Miller, T., (2008), The Effect
of Violent and Non-Violent Computer Games on Cognitive Performance,
Computers in Human Behavior, Say:21, No:1.

Bar-on ME. (2000), The effects of television on child health: implications and
recommendations, Arch Dis Child, Say:83, s.289-92.

Barr, Rachel (2008), Attention and Learning From Media during Infancy and Early
Childhood, (Ed.) Sandra L Calvert ve Barbara J.Wilson, The Handbook of Children,
Media and Development, Wiley-Blackwell, UK.

Bayraktar, Fatih ve Gn, Zbeyit (2007), The Incidence and Correlates of Internet
Usage Among Adolescents in North Cyprus, Cyber Psychology and Behavior,
Say:10, No:2, s.191-197.

Baysal, Serpil Uur (2003), ocuk stismar Nedir, www.bebeimveben.com. Eriim

tarihi: 27.07.2010.

BBC ocuk lkeleri, http://www.bbc.co.uk/turkish/ilkeler/ch9.pdf eriim tarihi:

18.10.2010.

BBC Dnyann en byk sbyanc etesi kertildi,

http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2011/03/110316_padophile.shtml eriim tarihi:
19.03.2011.

Bier, lhan (2009), Medyann Kamuoyu zerinden Etkileri ve Etik, Frat

niversitesi letiim Fakltesi Medya ve Etik Sempozyumu, 07-08-09 Ekim 2009,
Bildiriler, Elaz.

Bier, Serkan (2006), Trkiyede nternet Yayncl ve Avrupa Birliine Uyum,

Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim
Dal, Yksek lisans tezi.

Biliim Sular ve Sistemleri ube Mdrl Tarihesi,

http://www.kom.gov.tr/Tr/KonuDetay.asp?BKey=13&KKey=67 eriim tarihi:
13.09.2010.

Biliim Sular ve Sistemleri ube Mdrl Brolar,

http://bilisimsuclari.iem.gov.tr/burolar.html eriim tarihi: 15.09.2010.

261
Biliim Sular inde ocuk Pornografisi ve Mcadele Yntemleri,
http://www.turkhukuksitesi.com/makale_154.htm. eriim tarihi: 10.10.2010.

Binark ve Bek (2007), Eletirel Medya Okuryazarl, Kalkedon Yaynlar, stanbul.

Bora, Snmez (2004), Reklamclkla lgili Avrupa Mevzuat ve ocuun

Korunmas, Reklamlarn zleyiciler zerindeki Etkisi Paneli, Ankara.

Bourdieu, Pierre (1996), Televizyon zerine, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.

Bremer J, Rauch P. (1998), Children and computers risk and benefits, American
Academy Child Adolescent Psychiatry, Say:37, s.559-560.

British Council, Media and Diversity Guidelines: Children,

http://www.britishcouncil.org/tr/turkey-society-media-guidelines-children.pdf eriim
tarihi: 19.10.2010.

Broadband Responsibility: A Blueprint for Safe & Responsible Online Use Family
online safety institute 1-14. http://www.fosi.org/images/stories/resources/fosi-brac-
book-electronic-version.pdf eriim tarihi: 03.12.2010

Bykbaykal, Ceyda Ilgaz ve Bykbaykal, Gven N. (2005), Trkiyedeki Gazete

Haberlerinde ocuk, 2.Uluslararas ocuk Filmleri Festivali & Kongresi, 4-6
Nisan 2005, RTK Yaynlar, Ankara.

Can, Aytekin (2003), 7-13 Ya Aras ocuklar zerinde Televizyon Reklamlarnn

Etkileri, I.Uluslararas ocuk ve letiim Konferans, 13-15 Ekim 2003, RTK
Yaynlar, Ankara.

Can, Aytekin ve imek, Sedat an (2005), an letiim Arac nternetin

ocuklar zerindeki Etkisi ve Ebeveynlerin Tutumu, 2.Uluslararas ocuk
Filmleri Festivali ve Kongresi, 4-6 Nisan 2005, RTK Yaynlar, Ankara.

Cangz, ncilay (2005), Gazete Haberlerinde ocuklarn Temsili, 2.Uluslararas

ocuk Filmleri Festivali ve Kongresi, 4-6 Nisan 2005, RTK Yaynlar, Ankara.

Center for Media Literacy (Temmuz 2009) aktaran Defne zonur lolu, Deniz
zalpman Trkiyede Medya Okuryazarl Projesi zerine Bir Deerlendirme,
Marmara letiim Dergisi. Temmuz 2009 Say 15.

262
Ceylan, Ayhan (2003) 4756 Sayl Kanunla Gelen Yeni Radyo ve Televizyon Dzeni:
Deiiklikler ve Deerlendirmeler, C. III, Beta Yaynlar, stanbul.

Child Online Protection Act, http://faculty-

web.at.northwestern.edu/commstud/freespeech/cont/cases/copa.html eriim tarihi:
13.08.2010.

Chomsky, Noam (1993), Medya Gerei, (ev. A. Yilmaz), Tm Zamanlar

Yaynclk, stanbul.

Clzolu, Gamze Yetkin (2009), Etik Olgusunun Yazl Basn zerinden Analizi:
Genlik Dergilerinde Yer Alan lanlar ve Dergi erii ile Yaratlan Alg, Frat
niversitesi letiim Fakltesi Medya ve Etik Sempozyumu, 07-08-09 Ekim 2009,
Bildiriler, Elaz.

CNN Health, Television Effects on kids, http://articles.cnn.com/1999-08-

20/health/9908_20_kids.tv.effects_1_televisions-effects-tv-violence-annenberg-
public-policy-center?_s=PM:HEALTH eriim tarihi: 02.05.2010

Council Decision of 29 May 2000 to combat child pornography on the Internet

(http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32000D0375:EN:HTML).
Council Recommendation 98/560/EC of 24 September 1998 on the development of
the competitiveness of the European audiovisual and information services industry
by promoting national frameworks aimed at achieving a comparable and effective
level of protection of minors and human dignity [Official Journal L 270 of
7.10.1998, eriim tarihi: 10.08.2010.

Council Resolution of 1 March 2002 on the protection of consumers, in particular

young people, through the labelling of certain video games and computer games
according to age group (2002/C 65/02), http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2002:065:0002:0002:EN:PDF,
eriim tarihi: 14.06.2010.

Council of Europe, Recommendation 1286 (1996) on a European strategy for

children, http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta96/erec1286.htm,

eriim tarihi: 14.06.2010.

263
Council of Europe, Kitle letiim Politikas konusunda 7inci Avrupa Bakanlar
Konferans,
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/MCM(2005)005_tr.pdf eriim
tarihi: 14.06.2010.

Council of Europe, Protecting children from harmful content,

http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/H-Inf(2009)13_en.pdf eriim
tarihi: 13.06.2010.

amurdan, Aysu Duyan (2007), Grsel Medyann ocuk Salna Etkileri, Srekli
Tp Eitimi Dergisi. Say:16, No:2, s.25-30.

apl, Blent (2001), Televizyon karsnda ocuk: Trkiye rnei, 3. Ulusal

ocuk Kltr Kongresi, Ekim 2000, Dnyada ve Trkiye'de deien ocukluk.
ocuk Aratrma ve Uygulama Merkezi (OKAUM), Ankara.

apl, Blent (2009), Yaynclk Etii Asndan ocuk zleyici, Prof. Dr. Atalay
Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 27 Mart 2009,
ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi.

avdar, Gknur, (2009), Kamu Hizmeti Yayncl ve Etik, Medya ve Etik

Sempozyumu Frat niversitesi letiim Fakltesi, 07-09 Ekim 2009, Bildiriler,
Elaz.

elik, Cemil (ubat 2005), ocuk Kavram ve Medeni Hukuk Asndan ocuk
Haklarnn Tarihi Geliimi, e-Akademi, Hukuk Ekonomi ve Siyasal Bilimler Dergisi.

iftci, Ahmet (1999), Uluslararas Hukuk Asndan Radyo ve Televizyon Hukuku,

G.. letiim Fakltesi Yaynlar, Ankara.

iftci, Ahmet, Bilgisayar ve nternet Kullanmndan Doan Hukuki ve Cezai

Sorumluluk, web sitesi, Bilgisayar ve nternet Kullanmndan Doan Hukuk ve
Ceza Sorumluluk Akademik Biliim-04 Ulusal Sempozyumu, 11-13 ubat 2004,
KT-Trabzon. http://ab.org.tr/ab04/tammetin/109.doc, eriim tarihi: 26.07.2010.

ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, Fahielii ve Pornografisine

likin htiyari Protokol lk lke Raporu
http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pagefiles/cocuk-haklari-konusunda-daha-fazlasi-
icin-tiklayiniz/CocukSatisiVePornografisi_UlkeRaporu.pdf eriim tarihi: 12.11.2010.

264
ocuk Haklar Program (Temmuz 2006), Dokmantasyon Servisi, Ulusal Haber
Derlemesi, http://www.icc.org.tr/tr/yayinlar/july06.pdf eriim tarihi: 15.04.2010.

Cyberbullying amon youngsters,

http://www.samenlevingentechnologie.be/ists/en/pdf/projects/20053cyberbullying.pd
f eriim tarihi: 05.08.2010.

Da, , ktem, F., Yazc, K., Gven, G., Rezaki, M., zcan-Demir, N., zer, .,
zer, .A., Tunel, M. Televizyon Programlarndaki iddet eriinin,
Mstehcenliin ve Mahremiyet hlallerinin zleyicilerin Ruh Sal zerindeki
Olumsuz Etkileri, RTK Yayn No: 12, Nisan 2006.

Decision No 854/2005/Ec Of The European Parliament And Of The Council Of 11

May 2005, http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:149:0001:0013:EN:PDF.
eriim tarihi 23.06.2011.

Declaration of the Committee of Ministers on protecting the dignity, security and

privacy of children on the Internet,
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?Ref=Decl(20.02.2008)&Language=lanEnglish
&Ver=0001&Site=CM&BackColorInternet=DBDCF2&BackColorIntranet=FDC864
&BackColorLogged=FDC864 eriim tarihi: 07.06.2010.

Declaration on freedom of communication on the Internet,

https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=37031 eriim tarihi: 07.06.2010.

Dereliolu, Yasemin ve n, Duygu, (2007), ocuklarn nternet ve Cep Telefonu

Kullanmna likin Alkanlklarnn ncelenmesi, stanbul niversitesi letiim
Fakltesi. 4. Uluslararas ocuk ve letiim Kongresi, 22 - 24 Ekim 2007, RTK
Yaynlar, Ankara.

Digital Game-Based Learning, http://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20-

%20Digital%20Game-Based%20Learning-Ch5.pdf eriim tarihi: 06.12.2010.

Dkmen, stn (2009), Ekran nndeki ocuk, Ekran Arkasndaki Byk, Prof.
Dr. Atalay Yrkolu Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 27
Mart 2009, ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi.

265
Duran, M.Ragp (2008), ocuk ve Medya, (Ed.) Yasemin Giritli nceolu, Medya
ve ocuk Rehberi, Eitim Kitabevi Yaynlar, Konya.

Dlger, Murat Volkan (2004), Biliim Sular, Sekin Yaynclk, Ankara.

Dnya ocuk Haklar Gn Raporu, http://www.bilka.org.tr/page.asp?id=78 eriim

tarihi: 12.09.2010.

Elden, Mge ve Yeygel, Sinem (2006), Web Sitelerinin Gelecein Tketicileri

Olarak ocuklar zerindeki Etkisi, 3. Uluslararas ocuk ve letiim Kongresi, 6-8
Kasm 2006, RTK Yaynlar, Ankara.

Elkind, David (1989), dan akt.cel, 2002, 2002:274, letiim ve ocuk: letiim
Ortamlarnda ocuk ve Reklam Etkileimi, stanbul niversitesi Yaynlar:stanbul.

Elkind, David (1999), ocuk ve Toplum Geliim ve Eitim zerine Denemeler, (ev:
Demet ngen), Ankara niversitesi ocuk Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi
Yaynlar, Ankara.

Erdoan, rfan ve Korkmaz, Alemdar (2005), Popler Kltr ve letiim, Erk

Yaynlar, Ankara.

Erolu, Erhan (2003), ocuk-Internet letiimi: ocuun Dnyaya Baknda Yeni

Bir Pencere, I.Uluslararas ocuk ve letiim Konferans, 13-15 Ekim 2003, RTK
Yaynlar, Ankara.

Erol, Glbu (2009), Medya ve Etik: nternet Haberciliinde Nesnellik, Etik

lkelerin erii, Uygulamadaki Sorunlar ve Televizyon Habercilii le
Karlatrlmas, Frat niversitesi letiim Fakltesi Medya ve Etik Sempozyumu,
07-09 Ekim 2009, Bildiriler, Elaz.

Ertrk, Yldz Dilek (2005), Psikososyal ve evresel Felaketlerin Aktarld

Televizyon Haberlerinin 7-12 Ya ocuklar zerindeki Stres Etkileri,
2.Uluslararas ocuk Filmleri Festivali ve Kongresi, 4-6 Nisan 2005, RTK
Yaynlar, Ankara.

Ertrk, Yldz Dilek ve Gl, Ayen Akkor (2006), ocuunuzu Televizyona Teslim
Etmeyin, Nobel Yayn Datm, Ankara.

266
Ertrk, Yldz Dilek (2003), ocuk Haklar Asndan Kitle letiim Aralar,
I.Uluslararas ocuk ve letiim Konferans,13-15 Ekim 2003, RTK Yaynlar,
Ankara.

European Commission, improvement of industry codes for Video Games,

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/618&format=HTML
&aged=0&language=EN&guiLanguage=en Brussels, 22 April 2008, Press Release.
eriim tarihi: 09.06.2010.

European Commission, Principles and guidelines for the Community's audiovisual

policy in the digital age,
http://europa.eu/legislation_summaries/audiovisual_and_media/l24223_en.htm
eriim tarihi:08.06.2010.

European Commission, Protection of minors,

http://ec.europa.eu/avpolicy/reg/tvwf/protection/index_en.htm eriim tarihi:
08.06.2010.

European Commission, Protection of minors- Video Games,

http://ec.europa.eu/avpolicy/reg/minors/video/index_en.htm eriim tarihi:
08.06.2010.

European Council Recommendation of 24 September 1998 on the development of

the competitiveness of the European audiovisual and information services industry
by promoting national frameworks aimed at achieving a comparable and effective
level of protection of minors and human dignity, http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31998H0560:EN:HTML
12.06.2010.

European Community, Initiative of the Republic of Austria with a view to adopting a

Council Decision to combat child pornography on the Internet, (1999/C 362/06),
http://www.cyber-rights.org/reports/c36206.pdf eriim tarihi: 15.08.2010.

European Parliament resolution on the Commission communication 'Study on

Parental Control of Television Broadcasting' ,
http://www.europarl.europa.eu/omk/omnsapir.so/pv2?PRG=DOCPV&APP=PV2&L
ANGUE=EN&SDOCTA=7&TXTLST=1&POS=1&Type_Doc=RESOL&TPV=PR

267
OV&DATE=051000&PrgPrev=TYPEF@A5%7CPRG@QUERY%7CAPP@PV2%
7CFILE@BIBLIO00%7CNUMERO@258%7CYEAR@00%7CPLAGE@1&TYPE
F=A5&NUMB=1&DATEF=001005 eriim tarihi: 10.06.2010.

Evik, Ali Hakan (1998), ocuk Sularnn Yarglanmas ve Yaptrmlarn

Uygulanmas Rejimi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul.

Fatih Projesi, http://fatihprojesi.meb.gov.tr/site/projehakkinda.php eriim tarihi:

14.12.2010.

Giritli,Yasemin nceolu (2005), letiim almalarnda Yeni Bir Alan: Medya

Okuryazarl, I.Medya Okuryazarl Konferans, 23-25 Mays 2005, stanbul.

Gkkaya, evket (1995), ocuk Haklar Szlemesine Konan ekinceler, stanbul

Dergisi, Cilt 69, No: Ekim-Aralk, s.612-615.

Gtz, Maya, Lemish Dafna, Aidman ve Amy Moon Heysung (2005), Media and the
Make-Believe Worlds of Children: When Harry Potter Meets Pokmon in
Disneyland, Lawrence Erlbaum Associates Inc., New Jersey.

Green Paper on The Protection of Minors and Human Dignity in Audiovisual and
Information Services SUMMARY)
(http://ec.europa.eu/avpolicy/docs/reg/minors/gp_re_en.htm). Eriim tarihi:
11.08.2010.

Giroux, Henry A. (1995), Animating Youth: the Disnification of Children's Culture,

Socialist Review, Say:24, No:3, s.23-55.

Gl, Ayen Akkor (2002), Saysal Ortamda Zararl Televizyon Yaynlardan

ocuklarn Korunmas zerine Avrupa Birlii almalar, Kocaeli niversitesi
letiim Fakltesi Aratrma Dergisi, Say: 1, s.49-74.

Gltan, Sekin (2003), Bilgi Toplumu Srecinde Avrupa Birlii ve Trkiye likileri,
ATAUM Yaynlar, Ankara.

Gne, Sadk (2001), Medya ve Kltr: Sessiz Ynlarn Kltrel ntihar, Vadi
Yaynlar, Ankara.

268
Gvenli Webde Oyunlar, http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/oyunlar
eriim tarihi: 14.01.2011.

Gvenli Web Online ocuk Aratrmas,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/online-%C3%A7ocuklar-
ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1 eriim tarihi: 14.01.2011.

Gvenli Web nternetteki byk tehlike,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/internetteki-b%C3%BCy%C3%BCk-
tehlike eriim tarihi: 14.01.2011.

Gvenli Web, Sbyanc ete kertildi,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/d%C3%BCnyan%C4%B1n-en-
b%C3%BCy%C3%BCk-s%C3%BCbyanc%C4%B1-%C3%A7etesi-
%C3%A7%C3%B6kertildi eriim tarihi: 14.01.2011.

Gvenli Web, ocuklarn sanal dnyada savunmas,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/avrupa-%C3%A7evrimi%C3%A7i-
%C3%A7ocuklar-ara%C5%9Ft%C4%B1rma-projesi-%C3%A7ocuklar-sanal-
d%C3%BCnyada-savunmas%C4%B1z eriim tarihi: 14.01.2011.

Hanley, Jennifer A. FOSI (Family Online Safety Institute) Report, Cyberbullying A

Global Concern.

Hans-Bredow-Institut for Media Research at the University of Hamburg, Final

Report Study on Co-Regulation Measures in the Media Sector, Study for the
European Commission, Directorate Information Society and Media Unit
A1Audiovisual and Media Policies,
http://ec.europa.eu/avpolicy/docs/library/studies/coregul/final_rep_en.pdf eriim
tarihi: 07.06.2010.

Hatemi, Hseyin ve Serozan, Rona (1993), Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul.

Hee-Hang, Seung ve Pnar BACAKSIZ, ocuk Pornografisi, (Ed.) Kayhan el,

zel Yaam, Medya ve Ceza Hukuku, Sekin Yaynclk, Ankara.

Ho, Samuel M.Y ve Lee, Tatia M.C (2001), Computer usage and its relationship
with adolescent lifestyle in Hong Kong, Journal of Adolescent Health, Say:29,
No:4, s.258-266.

269
Hobbs (1994)ten aktaran Adnan ALTUN, Trkiyede Medya Okuryazarl,
lkretmen Eitimci Dergisi, Ankara 2008.

How Tv Affect Your Child,

http://kidshealth.org/parent/positive/family/tv_affects_child.html American
Academy of Pediatrics (AAP). 1999. Media Education. Pediatrics eriim tarihi:
20.05.2010.

http://archiv.jura.uni-saarland.de/turkish/HCeken.html eriim tarihi: 23.10.2010.

Huston, A. C., ve Wright, J. C. (1996), Television and socialization of young

children, (Ed.) T. M. MacBeth, Tuning into young viewers: Social science
perspectives on television, Thousand Oaks, CA.

Hrriyet Gazetesi, Trkiye'ye ocuk fuhuu iin geliyorlar haberi,

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/5328864.asp?m=1&gid=112&srid=3428&oid=1
eriim tarihi: 22.10.2010.

ICC 2008 Report, (2008) Birlemi Milletler ocuk Haklar Komitesi'nin ocuk
Haklarna dair Szleme'ye likin Genel Yorumlar 2006-2008, , International
Children's Center (ICC).
http://www.icc.org.tr/en/bulletins/ICC%202008%20December_combined.pdf, eriim
tarihi 08.04.2010.

lkogretim andaki ocuklarn Tv Alkanlklar, RTK,

http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/arastirmalar/ilkogretim_cagindaki_cocuklarin
_tv_aliskanliklari.pdf eriim tarihi: 03.06.2010.

nal, Kemal (2007), Trkiyede ocukluk: Nereye!, (Ed.) Selda in Akal,

ocuk ve Medya, Ebabil Yaynclk, stanbul.

nal, Emrehan (1998), Reklam Hukuku ve Aldatc Reklamlar, Beta Yaynlar,

stanbul.

nan, Ali Naim (1968), ocuk Hukuku, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi
Yaynlar, stanbul.

nceolu, Yasemin (2007), "Medyay Doru Okumak", (Ed.) Nuray Trkolu ve

Melda Cihan imek, Medya Okuryazarl, Kalemus Yaynlar, stanbul.

270
Intel Trkiye ocuk-nternet Aratrmas, http://e-
psikoloji.com/forum/archive/index.php/t-8629.html eriim tarihi: 20.04.2010.

nternet zerinde letiim zgrl zerine Deklarasyon,

http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/internet_deklarasyon.htm eriim tarihi:
20.11.2010.

ICC, Mays 2006 Raporu, http://www.icc.org.tr/tr/yayinlar/may06.pdf eriim tarihi:

23.09.2010.

Irish Child Trafficking and Pornography Act, Section 5,

http://www.irishstatutebook.ie/1998/en/act/pub/0022/sec0005.html#sec5 eriim
tarihi: 10.11.2010.

Irish Child Trafficking and Pornography Act, Section 6,

http://www.irishstatutebook.ie/1998/en/act/pub/0022/sec0006.html#sec6 eriim
tarihi: 10.11.2010.

stanbul ocuk Ve letiim Gnleri,

http://tiaistanbul.org/dosya/2010/iletisim_ve_cocuk_ozel_sayi.pdf eriim tarihi:
12.10.2010.

Japan Tightens the Ban on Under-Age Sex, New York Times, May 19, 1999.
www.preda.org

Jones, David P.H. ve Ramchandani, Paul (1999), Child Sexual Abuse:Informing

Practice from Research, Londra.

Kalkan, Servet (2008), Televizyon yaynlarndaki zararl ierikten kn

korunmas (Uluslararas Hukuk, Trk Hukuku, ve K.K.T.C. Hukukunda mevcut
dzenlemelerin incelenmesi), Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarm
Ekonomisi Blm Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim Dal, Yksek Lisans
Tezi, Ankara.

Kandemir, Ceyhan (2003), ocuk Haklar Balamnda Televizyon Programlar,

I.Uluslararas ocuk Ve letiim Konferans, 13-15 Ekim 2003, RTK Yaynlar,
Ankara.

271
Kartar, Asker (2006), ocuk Medyay Nasl Alglar?, Prof. Dr. Atalay Yrkolu
Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 27 Mart 2009, ocuk ve
Genlik Ruh Sal Dergisi.

Kavak, Ferdi (2005), ocuk Haklarnn Korunmasnda Polisin Grev ve Yetkilerinin

Uygulama Asndan Deerlendirilmesi, T.C.Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri
Enstits Uluslararas Polislik almalar Anabilim Dal, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Ankara.

Kellner ve Share, (2005)den aktaran Defne zonur lolu, Deniz zalpman,

Trkiyede Medya Okuryazarl Projesi zerine Bir Deerlendirme, Marmara
letiim Dergisi, stanbul 2009, s. 374.

Kellner, Douglas (2001), Popler Kltr ve Postmodern Kimliklerin nas, ev:

Glcan Sekin, Dou Bat, Say:15, s.195- 226.

Key findings of the Get Safe Online Report, 2007, UK.

KFF Media Research, http://www.kff.org/entmedia/upload/8010.pdf eriim tarihi:

22.07.2010.

Kidder, R. M. (1999). Six trends for our moral future. Eriim Tarihi: 11.09.2010
http://www.globalethics.org/newsline/members/issue.tmpl?articleid=0323001901437
7

Kirsh, Steven J. (2006), Children, Adolescents and Media Violence: A Critical Look
at the Research, Sage Publications Inc, California.

Kirsh, Steven J. (2010), Media and Youth: A Developmental Perspective, Wiley-

Blackwell Publication, United Kingdom.

Kraut, R. Kiesler, S. Boneva, B., Cummings, J., Helgeson, V., ve Crawford, A.,
(2002), Internet paradox revisited, Journal of Social Issues, say:58, s4974.

Kurtulu, Kemal ve Kurtulu, Sema, Konsolide edilmi ICC Reklam ve Pazarlama

letiimi Uygulamalar Kodu www.icc.tobb.org.tr/haberduyuru/ICC-A5.doc

Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanunu,

www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/438.html eriim tarihi: 14.05.2010.

272
Lemish, Dafna (2007), Children and Television: A Global Perspective, Blackwell
Publishing, MA, USA.

Lenhart, Amanda ve Madden,Mary (January 3, 2007), Pew Internet Project. Senior

Research Specialist, Social Networking Websites and Teens: An Overview.

Levy, Elizabeth (2007), Children and the Internet, 4. Uluslararas ocuk ve

letiim Kongresi, 22-24 Ekim 2007, RTK Yaynlar, Ankara.

Livingstone, Sonia ve Haddon, Leslie (2010), Introduction, (Ed.) Sonia Livingstone

ve Leslie Haddon, Kids Online: Opportunities and risks for children, The Policy
Press, Britain.

LSE Media and Communications EU Kids Online, www.eukidsonline.net eriim

tarihi: 15.09.2010.

Magid, LJ. (2003) "Child Safety on the Information Highway",

http://www.safekids.com Masterman, Len (1985), Teaching the Media, Routledge,
London.

McCrum Sarah - Bernal, Paul, ocuklarla Grme: Medya Mensuplar iin

Hazrlanm Eitim Paketi, UNICEF.

Medya Okuryazarl ve Trkiyede Uygulama Alanlar,

http://bote.hacettepe.edu.tr/BTO40108/upload/unite_3.pdf, eriim tarihi: 03.06.2010.

Melek, Salih (2009), Basn-Yayn Ve Enformasyon Genel Mdrlnn Medya

Ve Etik Balamnda nerileri, Medya ve Etik Sempozyumu, 07-09 Ekim 2009,
Bildiriler, Elaz. Meng, Seda akar ve Akm, Feride (2005), ocuklarn Ahlaki
Geliimleri zerinde Reklamlarn Etkisi, 2.Uluslararas ocuk ve letiim
Konferans, 4-6 Nisan 2005, RTK Yaynlar, Ankara.

Mutlu, Erol (2008), Televizyonu Anlamak, Ayra Kitapevi, Ankara.

National Centre for Technology in Education WATCH_YOUR_SPACE 2008

Survey www.webwise.ie/GenPDF.aspx?id=2728). eriim tarihi: 10.08.2010.

Net Gazete, ocua kar iddet ulusal eylem plan,

http://www.netgazete.com/News/750857/cocuga_siddete_karsi_ulusal_eylem_plani.
aspx eriim tarihi: 05.01.2011.

273
Nizam, Feridun (2007), Trk medya mevzuatnn Avrupa Birlii medya mevzuat ile
uyumlatrlmas ve karlalan sorunlar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim Dal, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Ankara.

Norton Online Family Report,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/files/Norton_Report.pdf eriim tarihi:
14.01.2011.

NTVMSNBC, 26.07.2006, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/380184.asp, eriim

tarihi: 12.10.2010.

Nyakas, Levente (2007), Protection Of Minors In The Digital Era- A Challenge Of

European Audiovisual Policy, stanbul niversitesi letiim Fakltesi 4.
Uluslararas ocuk ve letiim Kongresi, 22 - 24 Ekim 2007, RTK Yaynlar,
Ankara.

Odaba, H. Ferhan, Kabak, Il ve oklar, Ahmet N. (2007), nternet, ocuk ve

Aile, Nobel Yayn Datm, Ankara.

Odaba, Yavuz (2004), Tketici Nereye Gidiyor?, Krallarla letiimin ncelikleri,

Tketici Yzylnda Pazarlama, MediaCat Forum, 22-23 Ocak 2004, stanbul.

Onat, Yasemin ve Ako, Seda (2007), ocuk Odakl Habercilik, (Ed.) Sevda
Alanku, ocuk Haklar ve Habercilik, IPS le letiim Vakf Yaynlar, stanbul.

Onur, Bekir (1994), Toplumsal Tarihte ocuk, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul.

cel, Nilfer (2004), TV ocuk Programlarnda Biim, erik, lev ve 5-14 Yan
Program Seimi zerine, .. letiim Fakltesi Dergisi, s.372-373.

ktem, Ferhunde (2009), Ekran nnde ocuk, Prof. Dr. Atalay Yrkolu
Ulusal ocuk ve Ergen Ruh Sal Politikalar altay, 27 Mart 2009, ocuk ve
Genlik Ruh Sal Dergisi.

zgen, Murat (2003), Trkiye'de Yasal Mevzuat ve Mesleki Etik Balamnda

ocuk Ve Medya likisinin Deerlendirilmesi, 1. Uluslararas ocuk ve letiim
Konferans, 13-15 Ekim 2003, RTK Yaynlar, Ankara.

274
ztrk, Derya (2007), Bilgisayar Oyunlarnn ocuklarn Bilisel Ve Duyusal
Geliimleri zerindeki Etkisinin ncelenmesi, T.C. Dokuz Eyll niversitesi, Eitim
Bilimleri Enstits Bilgisayar Ve retim Teknolojileri Eitimi Anabilim Dal
Bilgisayar Ve retim Teknolojileri retmenlii Program, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, zmir.

Paker, K. Oya (2007), ocuk Temsilleri ve Medya Okuryazarl Eitimi, (Ed.)

Selda in Akal, ocuk ve Medya, Ebabil Yaynclk, stanbul.

PEGI, http://www.pegi.info/en/index/id/23/ eriim tarihi: 12.12.2010.

Pembeciolu, Nilfer (2006), letiim ve ocuk: letiim Ortamlarnda ocuk ve

Reklam Etkileimi, Ebabil Yaynclk, Ankara.

Polat, Ouz (2007), ocuk stismar, Sekin Yaynclk, Ankara.

Polat, Ouz (2007), ocuk Pornografisi, Nokta Kitap, stanbul.

Postman, Neil (1995), ocukluun Yok oluu, mge Yaynlar, Ankara.

Postman, Neil (2004), Televizyon: ldren Elence; Gsteri anda Kamusal

Sylem, Ayrnt Yaynlar, stanbul.

Press release #8: Social networkers and wireless networks users provide "rich
pickings" for criminals Get Safe Online Week 2007 12th November, 2007.

Principles and Guidelines for the Communitys Audiovisual Policy in the Digital
Age, Protection of Minors and Human Dignity in Audiovisual and Information
Services
http://europa.eu/legislation_summaries/audiovisual_and_media/l24030a_en.htm.
eriim tarihi:08.06.2010.

Psychosocial Paediatrics Committee, Canadian Pediatric Society, 2003: 2.

Radikal gazetesi, ocuk Haklar ve Gazetecilik: Hak Temelli Perspektif Projesi,

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetayV3&Date=&Arti
cleID=989787&CategoryID=99 eriim tarihi: 08.10.2010.

Radyo ve Televizyon st Kurulu (2006), Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas,

Ankara.

275
Rajani, Meena Kumari ve Chandio, Muhammad Saleem (2004), Use of Internet and
its effects on our Society, National Conference on Emerging Technologies, s.158-
161.

Recommendation Rec(2006)12 of the Committee of Ministers to member states on

empowering children in the new information and communications environment,
https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1041181 eriim tarihi:09.06.2010.

Recommendation CM/Rec(2009)5
of the Committee of Ministers to member states
on measures to protect children against harmful content and behaviour and to
promote their active participation in the new information and communications
environment, https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1470045&Site=CM eriim
tarihi: 08.06.2010.

RTK Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Esas Ve Usulleri Hakknda Ynetmelik,

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=c0962d2a-0248-4fd1-
8755-593949538046 eriim tarihi: 03.02.2011.

RTK, http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=63c2d050-4661-
4553-bae1-2274bb8780c eriim tarihi: 03.02.2011.

RTK, (2003), letiim uras 20-21 ubat 2003, RTK Yayn, Ankara.

RTK (2006), lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar

Aratrmas, RTK Kamuoyu, Yayn Aratrmalar ve lme Dairesi Bakanl,
Ankara.

RTK- TVYD Yaynclk Etik lkeleri,

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ceb44980-c47e-4364-
9b6a-1e3242552102 eriim tarihi: 03.02.2011.

RTK (2007), Televizyon Haberleri zleme Eilimleri Aratrmas, RTK,

Kamuoyu, Yayn Aratrmalar ve lme Dairesi Bakanl, Ankara.

RTK (2007), Radyo Dinleme Eilimleri Aratrmas, RTK Yaynlar, Ankara.

RTK (2009), Radyo Dinleme Eilimleri-2, RTK Yaynlar, Ankara.

RTK (2009), Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas 2, Ankara.

276
RTK Bakan Prof. Dr. Davut Dursunun aklamas,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5605f266-84ca-4328-
90db-2b53ab31515b eriim tarihi: 03.02.2011.

RTK 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda

Kanun, http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5a3cac1e-b6d9-
4b23-bc7a-8dcd671fceba eriim tarihi: 03.02.2011.

Safer Internet for children May 2007, Qualitative Study In 29 European Countries
Summary Report, This survey was requested by Directorate General Information
Society and Media and coordinated by Directorate General Communication,
European Commsson Directorate-General Information Society and Media,
Versailles.

Safer Internet Programme in Poland,

http://www.childcentre.info/projects/internet/saferinternet/poland/dbaFile14112.pdf
eriim tarihi: 12.11.2010.

Semerci Z.Bengi (2006), Birlikte bytelim: ocuk Ruh Sal, Alfa Yaynlar,
stanbul.

Semerci, Bengi (2007), Ergen Ruh sal: Aileler ve Ergenler iin, Alfa yaynlar,
stanbul.

Senn, James (1995), Information Technology in Businessdan aktaran Serkan Bier,

Trkiyede nternet Yayncl ve Avrupa Birliine Uyum, T.C. Gazi niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Radyo-Televizyon ve Sinema Anabilim Dal Master Tezi,
Ankara 2006, s.45.

Serozan, Rona (2005), ocuk Hukuku, Vedat Kitaplk, stanbul.

SHEK Dnya ocuklarnn Ticari Amalarla Cinsel stismarina Kar 3.Kongre

Raporu,
http://www.shcek.gov.tr/userfiles/pdf/Dunya.Cocuklarin.Ticari.Amaclarla.Cinsel.Isti
smarina.Karsi.3.Kongresi_Brezilya-Katilim-Raporu.pdf eriim tarihi: 06.08.2010.

Snr Tanmayan Televizyon Direktifi,

http://www.rtuk.gov.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=5b94d670-7130-4074-
b33c-397733612639 eriim tarihi: 03.02.2011.

277
Smith, Peter K., Mahdavi, Jess; Carvalho, Manuel; Fisher, Sonja; Russell, Shanette;
ve Tippett, Neil (2008), Cyberbullying: its nature and impact in secondary school
pupils, Journal of Child Psychology and Psychiatry, Say:49, No:4, s.376385.

Sprafkin, Joyce, Gadov, Kenneth D. ve Grayson, Patricia, Effects Of Cartoons On

Emotionally Disturbed Children's Social Behavior In School Settings. Child,
Psychology Psychiatry, Say: 29, No: 1, s. 91-99.

enda, Serkan ve Odaba, H.Ferhan (2006), "nternet ve ocuk: Etik Bunun

Neresinde?" 6.Uluslararas Eitim Teknolojileri Konferans, KKTC, 19-21 Nisan
2006, say: 3, Gazimausa.

T. C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl (2008), ocuk

Programlar Ve Bu Programlarda Yaymlanan Reklamlarn erik Analizi
Aratrmas, T. C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl,
stanbul.

T.C. Babakanlk Aile Ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, nternet Kullanm

ve Aile, Ankara, (2008), T.C. Babakanlk Aile Ve Sosyal Aratrmalar Genel
Mdrl Yaynlar, Ankara.

T.C. Babakanlk Kadnn Stats Genel Mdrl, Kadn ve Medya Politika

Dkman, http://www.ksgm.gov.tr/Pdf/media.pdf eriim tarihi: 04.09.2010.

T.C.Gmrk ve Ticaret Bakanl, Trkiye Radyo-Televizyon Kurumu Reklam

Ynetmelii, https://www.sanayi.gov.tr/webedit/gozlem.aspx?sayfaNo=3491 eriim
tarihi: 23.05.2010.

T.C. ileri Bakanl AREM, nternet ve ,

http://www.arem.gov.tr/yayin/internet_ve.pdf eriim tarihi: 21.10.2010.

T.C. Ulatrma Bakanl nternet Kurulu, http://kurul.ubak.gov.tr/netkrl/ik_anasayfa

eriim tarihi: 22.11.2010.

T.C. Ulatrma Bakanl nternet Kurulu, http://kurul.ubak.gov.tr/netkrl/ik_cocuk

eriim tarihi: 22.11.2010.

Tarhan, Nevzat (2010), Psikolojik Sava Gri Propoganda, Tima Yaynlar, stanbul.

278
Tekdemir Volkan ve Gltekin Mcahit, Uniage bir yapm olarak Shrek serisindeki
negatif ieriin ocuk geliimi asndan incelenmesi, Akl Oyunlar Akademisi.

Telekomnikasyon letiim Bakanl, http://www.tib.gov.tr/node/39 eriim tarihi:

12.03.2011.

Telekomnikasyon letiim Bakanl tarihe, http://www.tib.gov.tr/kat/tarihce

eriim tarihi: 12.03.2011.

Telekomnikasyon letiim Bakanl internet, http://www.tib.gov.tr/kat/internet

eriim tarihi: 12.03.2011.

Telekomnikasyon letiim Bakanl ile yaplan online oyunlar konulu rportaj,

http://www.tib.gov.tr/content/tib-internet-daire-
ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-ile-yap%C4%B1lan-online-oyunlar-
konulu-r%C3%B6portaj eriim tarihi: 12.03.2011.

The Federal Communications Commission, Children's Internet Protection Act,

http://www.fcc.gov/cgb/consumerfacts/cipa.html eriim tarihi: 14.09.2010.

Trk Ceza Kanunu,

http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5237&MevzuatIliski=0&s
ourceXmlSearch=trk ceza kanunu eriim tarihi: 14.05.2010.

Trkiye Gazetesi, ocuk stismarnda Yz Kzartan Tablo,

http://www.turkiyegazetesi.com/HaberDetay.aspx?haberid=486534 8 nisan 2011.

Trkiye Gazeteciler Cemiyeti Bildirgesi, http://www.tgc.org.tr/bildirge.html eriim

tarihi: 03.07.2010.

Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun,

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/862.html eriim tarihi: 14.05.2010.

UNICEF Trkiye, http://www.unicef.org/turkey/gl/_gl1.html eriim tarihi:

03.06.2010.

UNICEF Trkiye Raporu, http://www.unicef.org.tr/tr/content/detail/9/progress-for-

children-2006-2.html eriim tarihi: 03.06.2010.

Yldz, Filiz (1995), Televizyon Yaynlarnn ocuklar zerindeki Etkileri, Marmara

niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tez almas, stanbul.

279
Televizyon, ocuklar ve Saldrganlk (1985) Kitle iletiim Aralar ve iddet konulu
Hrriyet Vakf ve Basn Yayn Genel Mdrl tarafndan dzenlenen seminer
tutanaklar. stanbul: Hrriyet Ofset.

Tokgz, Oya (1982), Televizyon Reklamlarnn Anne-ocuk kilisine Etkileri:

Eskiehir Ve Yozgatta Yaplan Alan Aratrmalar, Ankara niversitesi Siyasal
Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara.

Tokgz, Oya (2004), kuak ocuk ve medya, Ulusal ocuk Kltr Kongresi,
15-17 Ekim 2003, Ankara niversitesi ocuk Aratrma ve Uygulama Merkezi
(OKAUM) Cumhuriyetin 80. Ylnda Disiplinleraras Bakla Trkiyede ocuk
IV. Ulusal ocuk Kltr Kongresi Bildiriler, Ankara niversitesi Basmevi ocuk
Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar, Ankara.

Topuzolu, Akn Yaar, (2000), Medya ve ocuk Haklar: Yazl ve Grsel

Medyann ocuklarla lgili Yaynlarda Uymas Gereken Yasal Dzenlemeler, I.
stanbul ocuk Kurultay Bildiriler Kitab, stanbul ocuk Vakf Yaynlar, stanbul.

Trend Micro ocuk istismarna sava at,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/trend-micro-%C3%A7ocuk-
istismar%C4%B1na-sava%C5%9F-a%C3%A7t%C4%B1 eriim tarihi: 14.01.2011.

Tun, Derya akr (2008), ocuk Haklar Szlemesinin Eitim Politikalarna

Yansmalar Konusunda Milli Eitim Bakanl Uzmanlarnn Grleri, Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Eitim Ynetimi ve Politikas Anabilim Dal
Eitim Ekonomisi ve Planlamas Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Ankara.

Turow, Joseph ve Lilach, Nir (2000), The internet and the family 2000: The view
from parents, the view from kids. Report from the Annenberg Public Policy Centre,
University of Pennsylvania, Pennsylvania.

Tursun, Turgay H. (2004), Avrupa Birlii Elektronik letiim Mevzuat ve Yaynclk

Sektr, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Yaynlar, Ankara.

TK (2006), Trkiye statistik Yll, Trkiye statistik Kurumu Matbaas, Ankara.

Tmkan, Fahri, Televizyondaki iddetin ocuk zerindeki Etkisi

www.talimterbiye.mebnet.net/Dergi/4.pdf eriim tarihi: 12.05.2010

280
Trkiye Byk Millet Meclisi ocuk Haklar zleme Komitesi ocuk Haklarnn
Korunmas Ve Gelitirilmesinde Parlamentonun Rol Konulu altay Raporu, 30
Eyll 2010,
http://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//haberler/30_eylul_2010_calistay_raporu.pd
f eriim tarihi: 14.11.2010

Trkiye Gazeteciler Cemiyeti ve British Council Trkiye. Medya ve eitlilik

Klavuzu- ocuk www.tgc.org.tr/COCUK-TR-ENG.pdf. eriim tarihi: 03.07.2010

Trkiyede Yetikinler haftada 6 saat oyun oynuyor,

http://www.guvenliweb.org.tr/aileler/content/t%C3%BCrkiyede-her-
%C3%BC%C3%A7-yeti%C5%9Fkinden-biri-haftada-6-saat-oyun-oynuyor eriim
tarihi: 14.01.2011.

Tzn, mran, (2002), Gelien letiim Aralarnn ocuk ve Genlerin Etkileimi

zerine Etkisi, Dnen Adam, Say:15, No:I, s.46-50.

Uurlu, Mustafa zge (2009), Reklamlarn Etik ve Post Modern Kodlar Ekseninde
Okunmas, Frat niversitesi letiim Fakltesi Medya ve Etik Sempozyumu, 07-09
Ekim 2009, Bildiriler, Elaz.

Uluslararas Ticaret Odas Reklam Uygulama Esaslar,

http://hukukcu.com/modules/mysection/item.php?itemid=143 eriim tarihi:
13.09.2010.

Uzunay, Yusuf ve Mustafa Koak (2005), "nternet zerinde ocuk Pornografisi Ve

Mcadelede Yaanan Skntlar", Turkish Journal of Police Studies, Say: 7, No:1,
s.97-116.

Uzunkaya, Esra, Mahmutolu, Fatih Selami ve Dursun, eyda (2010), Avrupa

Birlii'ne Uyum Srecinde Trk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul Barosu
Yaynevi. stanbul.

nver, Yener (2005), ocuklar ve Su- Ceza, Sekin Yaynclk, Ankara.

Vered, Karen Orr (2008), Children and Media Outside the Home: Playing and
Learning in After-School Care, Palgrave Macmillan, New York.

281
Wartella, Ellen ve Robb, Michael (2008), Historical and Recurring Media
Concerns, (Ed.) Sandra L.Calvert ve Barbara J. Wilson, The Handbook of Children,
Media and Development, Wiley-Blackwell, UK.

Weber, Sandra ve Dixon, Shanly (2007), Growing Up Online: Young People and
Digital Technologies, Palgrave Macmillan, New York.

Wilson Helen W., Stover Carla Smith ve Berkowitz, Steven, J. (2009), The
relationship between childhood violence exposure and juvenile antisocial behavior: a
meta-analytic review, Journal of Child Psychology and Psychiatry, Say:50, No:7,
s.769779.

Yavuzer, Haluk (2001), ocuk ve Su, Remzi Kitabevi, stanbul.

Yayc, Esra (2007), Biliim Sular, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Kamu Hukuku Ana Bilim Dal Ceza ve Ceza Usul Hukuku Bilim Dal Yksek
Lisans Tezi, Ankara.

Yrkolu, Atalay (1996), ocuk Ruh Sal, zgr Yaynlar, stanbul.

_______________ (2007), Deien Toplumda Aile ve ocuk, zgr Yaynlar,

stanbul.

Yzer, T. Volkan, (2006), "Gnlk Yaamda nternet ve Medya likileri", Seluk

letiim Seluk niversitesi letiim Fakltesi Akademik Dergisi, Say:4, No:2.

Zengin, Nilfer (2007), stanbul niversitesi letiim Fakltesi 4. Uluslararas

ocuk ve letiim Kongresi'ne katld sunumu, ocuk Bedeninin Medyada Yer
Alma Biimleri http://bianet.org/bianet/medya/102468-cocuk-bedeninin-medyada-
yer-alma-bicimleri eriim tarihi: 19.03.2011.

Zuckerman, D.M., Singer, Dorothy G., ve Singer, Jerome L. (1980), Television

viewing, children's reading, and related classroom behaviour, Journal of
Communication, Say: 30, No:1, s.166-174.

282
 EK

Uluslararas Televizyon Yaynclk Dzenlemeleri

ocuk Sululuunun nlenmesine likin Birlemi Milletler Ynlendirici lkeleri

(Riyad lkeleri) Genel Kurulun 14 Aralk 1990 tarih ve 45/112 sayl kararyla kabul
ve iln edilmitir.352

IV. TOPLUMSALLATIRMA SREC

D.Kitle iletiim aralar
40. Kitle iletiim aralar, genlerin, eitli ulusal ve uluslararas kaynaklardan gelen
bilgi ve belgelere ulamalarn salamaya zendirilmelidir.
41. Kitle iletiim aralar, genlerin toplumdaki olumlu roln belirginletirmeye
zendirmelidir.
42. Kitle iletiim aralar, toplumda genler iin sunulan hizmetler ve olanaklar
hakknda istihbarat yaynlamaya zendirilmelidir.
43. Genelde kitle iletiim ve zelde de televizyon ve sinemay pornografi, uyuturucu
ve iddete az yer vermeye, iddet ve istismarn sunumunu ocuk iin olumsuz adan
vermemeye, zellikle ocuklar, kadnlar ve kiisel ilikiler sz konusu olduunda
gurur incitici ve aalayc sahnelerin gsterilmesinden kanmaya ve eitlik
ilkelerini ve eitlie dayanan rnekleri ilemeye ynlendirmelidir.
44. Kitle iletiim aralar, toplumsal plan zerindeki rolleri ve sorumluluklarnn
neminin, keza genler zerindeki uyuturucu ve alkol istismar ile ilgili mesajlar ile
yaratacaklar etkinin bilincinde olmaldrlar. Bu etkiyi, mesajlarn tutarl ve yansz
biimde yaynlayarak bu istismar nleme hizmetine adamaldrlar. Tm dzeylerde
uyuturucu sorununa kar duyarllk kazandracak etkili kampanyalar dzenlemeyi
zendirmelidirler.

352
http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=14120 eriim tarihi: 10.10.2010

283
Uluslararas Hukukta ocuk Haklarn dorudan veya dolayl korumaya ynelik
birok sayda szlemeler yaplmtr. Bu szlemelerin isimleri unlardr:
- Birlemi Milletler ocuk Haklarna Dair Szleme
- Avrupa nsan Haklar Szlemesi
- ocuk Haklarnn Uygulanmasna likin Avrupa Szlemesi
- Kklerin Korunmas Konusunda Makamlarn Yetkisi ve Uygulanacak Kanuna
Dair szleme
ocuk haklar ile ilgili Uluslararas szlemelere gz atmak istersek:
ocuk Haklaryla lgili Dier Belgeler
ocuk Haklar ile lgili Protokoller ve Bildiriler
- 1919 ocuk Haklar Cenevre Bildirgesi
- 1948 ocuk Esirgeme Kurumlar Birlii ocuk Haklar Bildirgesi
- 1959 Tarihli BM Genel Kurulu ocuk Haklar Bildirgesi
- Snraan rgtl Sulara Kar BM Szlemesine Ek nsan Ticaretinin, zellikle
Kadn ve ocuk Ticaretinin nlenmesi, Durdurulmas ve Cezalandrlmasna likin
Protokol
- ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve ocuk
Pornografisi ile lgili htiyari Protokol
- ocuk Sululuunun nlenmesine likin BM Ynlendirici lkeleri (Riyad lkeleri)
- Avrupa Sosyal art
- BM zrl Kiilerin Haklarna Dair Bildiri
- BM Sutan ve Yetki stismarndan Madur Olanlara Adalet Salanmasna Dair
Temel Prensipler Bildirisi
- ocuk Haklarnn Uygulanmas konusundaki Avrupa Konvansiyonunun (European
Convention on the Exercise of Children's Rights) 25.1.1996 imzaya almtr,

284
lkemizde 9 Haziran 1999 tarihinde imzalanm; onaylanmas ise Bakanlar
Kurulunca 12/3/2002 tarihinde kararlatrlmtr.353
ocuk Haklarna Dair Szlemenin Uygun Bulunduu Hakknda Kanun:
Kabul Tarihi: 09/12/1994
Kanun No: 4058
Resmi Gazete Tarihi: 11.12.1994
Resmi Gazete Says: 22138354
ocuk Haklarna Dair Szleme
Resmi Gazete Tarihi: 27/01/1995
Resmi Gazete Says: 22184
Geerli Dili: ngilizce, Arapa, ince, spanyolca, Franszca ve Rusa
Depoziter: Birlemi Milletler Tekilat Genel Sekreteri
Trkiye'nin mza Tarihi: 14.09.1990
Onay ekli: Onay Kanunu-Bakanlar Kurulu Karar
htirazi Kayd: "Trkiye Cumhuriyeti Birlemi Milletler ocuk Haklar
Szlemesinin 17, 29 ve 30 uncu maddeleri hkmlerini T.C. Anayasas ve 24
Temmuz 1923 tarihli Lozan Anlamas hkmlerine ve ruhuna uygun olarak
yorumlama hakkn sakl tutmaktadr."
HSnin gvence altna ald haklar ve taraf devletler iin ngrlen
ykmllklerin zetle u ekilde sralanmas mmkndr:
- Yaam hakk ve ocuun yaamn srdrmesini ve gelimesini salama,
- sim tama hakk,
- Uyrukluk kazanma hakk,
- Ana-babasn tanma ve onlar tarafndan yetitirilme hakk,
- Uyrukluunu, adn ve aile ilikilerini kapsamak zere, kimliini koruma hakk,
- stei dnda ana-babadan ayrlmama ve ana babadan ayrlm ocuun onlarla
dzenli biimde kiisel ve dorudan ilikiler kurma hakk,
- Ana-babas ayr devletlerde oturan ocuun onlarla kiisel ve dorudan ilikilerde
bulunma hakk,

353
http://www.shcek.gov.tr/cocuk-haklarinin-kullanilmasina-iliskin-avrupa-sozlesmesi-onayi.aspx,
eriim tarihi: 06.08.2010.
354
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/24448.html, eriim tarihi: 14.05.2010.

285
- Kendisini ilgilendiren her sorun karsnda dncesini zgrce dile getirme hakk
ve kendisini ilgilendiren yargsal ya da ynetsel kovuturmada dinlenilme olana,
- Sz ve ifade zgrl hakk,
- Dnce, vicdan ve din zgrl hakk,
- Dernek zgrl hakk,
- Bar toplant zgrl hakk,
- zel yaamna, ailesine, konutuna ve iletiimine ynelik keyfi ya da haksz karma
ya da saldrlara kar yasal korunma hakk,
- ocuun ulusal ve uluslararas kaynaklardan gelen bilgiye ve ara gerece ulamas
iin kimi zendirici nlemler alma,
- ocuun yetitirilmesi ve gelimesinin salanmasnda ana ve babann ortak
sorumluluk tad ilkesinin salanmasna aba gsterme,
- ocuun her trl iddete, bedensel ya da zihinsel saldrlara, terk ya da ihmale,
kt davranlara ve smrye kar korunmas iin tm nlemleri alma,
- Aile evresinden yoksun olan ocuun, devletten zel koruma ve yardm grme
hakk,
- Evlat edinme konusundaki temel dncenin, ocuun stn kar olduuna
inanma,
- zrl ocuklarn, eksiksiz ve uygun bir yaam srdrme ve zel bakmdan
yararlanma hakkn tanma,
- ocuun, olabilen en iyi salk dzeyinden ve tbbi bakm ile rehabilitasyon
hizmetlerinden yararlanma hakkn tanma,
- ocuun sosyal gvenlik hakkn tanma,
- ocuun eitim hakkn tanma, insan haklarna ve temel zgrlklere saygy
ocuun kafasna yerletirmeyi amalama,
- Yerli halktan ya da etnik, dinsel yahut dilsel aznlklardan olan ocuklar, kendi
kltrne sahip olma, dinine inanma ve onu uygulama ya da kendi dilini kullanma
hakkndan yoksun brakmama,
- ocuu her trl cinsel smr ve iddete kar koruma,
- ocuklarn karlmamas, satlmamas ya da fuha konu olmamalar iin tm
uygun nlemleri alma,

286
- ocua ikence edilmemesi; zalimce insanlk d ve aalayc ceza verilmemesi,
yasad ya da keyfi olarak zgrlnden yoksun braklmamas,
- 15 yandan kkleri askere almama.355

355
Mesut GLMEZ, nsan Haklarnda Gelimeler: ocuk Haklar, Gvencesi ve Sosyal art
Alannda Gelimeler, nsan Haklar Yll, C. 16, Yl: 1994, 111-136. s. 116

287
 ZET

Hazrlanan tezde, letiim alannda ocuklara ilikin ulusal ve uluslararas hukuki

dzenlemelerin deerlendirilmesi konu edilmitir. Konuya ilikin televizyon bata
olmak zere internet ve bilgisayar oyunlar gibi iletiim aralarnda ocuklara ilikin
dzenlemeler aratrlmtr. Konuya ilikin olarak ulusal dzenlemeler, Avrupa
Konseyi ve Avrupa Birlii Szleme ve kararlar dikkate alnarak hukuki
deerlendirmede bulunulmutur. Bu kanuni dayanaklar ve konu zerine yaplan
bilimsel aratrmalar gzden geirilerek ocuklarn kitle iletiim aralaryla ilikisi
tespit edilmitir. ocuk almalarnda Birlemi Milletler ocuk Haklar
Szlemesinin, ocuk-televizyon ilikisinde Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi
Grsel-iitsel Medya Hizmetleri Ynergesinin ve ocuk-internet ilikisinde Avrupa
Siber Su Szlemesinin temel alnmasnn nemi ortaya kmaktadr. letiim
alannda ocuklarn korunmas iin hukuki dzenlemelere medya ve bilgi
okuryazarllnn elik etmesinin gereklilii anlalmaktadr.

Anahtar kelimeler: ocuk, televizyon, internet, hukuki dzenlemeler

288
 ABSTRACT

The aim of this thesis is to evaluate national and international legal

documents about the child in the context of media. The legal documents about the
children for the mass media which are particularly television- radio, internet and pc
games are researched. By taking into account national legal documents, the
decisions and Conventions of European Union and Council of Europe, legal
recommendation about the child in the context of media has been practiced. The
legal documents and scientific information about the relationship between the child
and the media have been collaborated to reach to a fulfilling explanation about the
topic. It has been critically provided that United Nations Convention on the Rights
of the Child is the core for child studies, Audiovisual Media Services Directive
(AVMS-D) for child-television relations and The Council of Europe Convention on
Cybercrime for determining child-internet relations. It is reached to a conclusion
that to handle a secure and healthy mass media domain for children, legal documents
should cooperate with media literacy and digital literacy.

Keywords: Child, television, internet, legal documents

289
 ZGEM

07.07.1984 tarihinde stanbul skdarda doan Glbin Ay ATE, stanbul

Kadky Anadolu Lisesini 2002 ylnda bitirdi. 2002-2006 yllar arasnda eitim
grd Ortadou Teknik niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Psikoloji blmn
eref rencisi olarak tamamlad. Halen Ortadou Teknik niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi blmnde tez rencisi olarak
yksek lisans almalarn srdrmektedir. 2007 yl ubat aynda Emniyet Genel
Mdrl Salk leri Daire Bakanlnda Psikolog olarak memuriyet hayatna
balad. Ayn yl Eyll aynda Radyo ve Televizyon st Kurulu zleme ve
Deerlendirme Dairesinde st Kurul Uzman Yardmcs olarak atanarak
grevlendirildi. ok iyi derece ngilizce ve balang dzeyi talyanca dillerini bilen
Glbin Ay ATE, evlidir.

290