3 PDF

T.C.
Radyo ve Televizyon st Kurulu
LETM ZGRL VE MEDYADA ZDENETM
UZMANLIK TEZ
Ahmet YCEL
ANKARA
OCAK/2012
T.C.
Radyo ve Televizyon st Kurulu
UZMANLIK TEZ
Ahmet YCEL
DANIMAN
smail KELE
st Kurul Uzman
ANKARA
OCAK/2012
Radyo ve Televizyon st Kurulu Bakanlna
Bu alma, Tez Deerlendirme Komisyonu tarafndan oy birlii/oy okluu

ile Uzmanlk Tezi olarak kabul edilmitir.
Ad Soyad mza
Bakan : Prof. Dr. Davut DURSUN
ye : Arslan NARN
ye : smail KELE
ONAY
././
st Kurul Bakan
TEZ TESLM TUTUNAI VE DORULUK BEYANI
Radyo ve Televizyon st Kurulunda grev yapan uzman yardmcs olarak,

Radyo ve Televizyon st Kurulu Uzman Yardmcl Giri ve Yeterlilik Snavlar
ile Uzmanla Atanma, Yetitirilme, Grev, Yetki ve alma Usul Esaslar
Hakknda Ynetmeliin 19uncu maddesinin 4nc fkrasna istinaden kartlan
Radyo ve Televizyon st Kurulu Tez Hazrlama Ynergesine uygun olarak
hazrlam olduum uzmanlk tezi iliikte sunulmutur.
Bu uzmanlk tezindeki btn bilgileri akademik kurallara ve etik davran

ilkelerine uygun olarak toplayp sunduumu; ayrca, bu kural ve ilkelerin gerei
olarak, almada bana ait olmayan tm veri, dnce ve sonular andm ve
kaynan gsterdiimi beyan ederim.
Bilgilerinizi ve gereini arz ederim.

09/01/2012
Ahmet YCEL
st Kurul Uzman Yardmcs
Uzmanlk Tezinin Ad:

letiim zgrl ve Medyada zdenetim
Tezi Telim Alan

Daire Bakan :
Tarih :
Ad-Soyad-mzas:
iii
NDEKLER
TEZ TESLM TUTANAI VE DORULUK BEYANI .......................................... iii

NDEKLER ........................................................................................................... iv
KISALTMALAR ...................................................................................................... viii
TABLOLAR ................................................................................................................ x
EKLLER .................................................................................................................. xi
GR ........................................................................................................................... 1
BRNC BLM
LETM ZGRL VE KTLE LETM
1.1. LETM .............................................................................................................. 4

1.2. KTLE LETM ................................................................................................. 4
1.3. KTLE LETM ARALARI............................................................................ 5
1.3.1. Grsel Kitle letiim Aralar .......................................................................... 5
1.3.2. itsel Kitle letiim Aralar ........................................................................... 5
1.3.3. Grsel-itsel Kitle letiim Aralar ............................................................... 6
1.4. KTLE LETM ZGRL ....................................................................... 6
1.4.1. Kitle letiim zgrlnn Unsurlar ........................................................... 6
1.4.1.1. Haber, Kan, Bilgi ve Dncelere Serbeste Ulaabilme Hakk ............. 7
1.4.1.2. Haber, Kan, Bilgi ve Dnceleri Serbeste Aklayabilme Hakk ........ 7
1.4.1.3. Haber, Kan, Bilgi ve Dnceleri Serbeste Yayabilme Hakk .............. 8
1.5. OSMANLIDAN TRKYE CUMHURYETNE KTLE LETM
ZGRL ............................................................................................................. 8
1.5.1. Tanzimatn lanndan nceki Dnem ............................................................ 8
1.5.2. Tanzimattan Cumhuriyetin lanna Kadar Olan Dnem ............................ 10
1.5.2.1. Basn Faaliyetleri .................................................................................... 10
1.5.2.2. Hukuki Dzenlemeler ............................................................................. 11
1.5.3. Cumhuriyetin lanndan 1982 Anayasasna Kadar Olan Dnem ............... 12
1.5.3.1. 1921 ve 1924 Anayasalar ....................................................................... 12
iv
1.5.3.2. 1961 Anayasas ...................................................................................... 14
1.5.4. 1982 Anayasasnda letiim ve Kitle letiim zgrl ........................... 16
1.5.4.1. Basn zgrl .................................................................................... 18
1.5.4.1.1. Sansr Yasa ................................................................................... 18
1.5.4.1.2. Sreli ve Sresiz Yayn Hakk ......................................................... 18
1.5.4.1.3. Basn Aralarnn Korunmas........................................................... 19
1.5.4.1.4. Basn D Kitle Haberleme Aralarndan Yararlanma Hakk ....... 19
1.5.4.1.5. Dzeltme ve Cevap Hakk ............................................................... 20
1.5.4.2. Radyo ve Televizyon zgrl ........................................................... 20
1.5.5. Kitle letiim zgrlnn Snrlar .......................................................... 21
1.5.5.1. Kitle letiim zgrlnn Snrlanma Nedenleri ............................... 22
KNC BLM
MEDYANIN DENETM
2.1. DAR DENETM............................................................................................... 26

2.2. YARGISAL DENETM ..................................................................................... 29
2.3. GNLL KURULULAR YOLUYLA DENETM ...................................... 30
2.4. ZDENETM ..................................................................................................... 31
2.4.1. zdenetim Uygulamalar ............................................................................. 32
2.4.1.1. Ombudsman Denetimi ........................................................................... 33
2.4.1.2. Basn Konseyleri .................................................................................... 35
2.4.1.3. Kanunla Kurulan Kurulular .................................................................. 36
2.4.2. Dnyada zdenetim Uygulamalar .............................................................. 37
2.4.2.1. Amerika Birleik Devletleri ................................................................... 37
2.4.2.2. Almanya ................................................................................................. 38
2.4.2.3. sve ....................................................................................................... 39
2.4.2.4. Hindistan ................................................................................................ 40
2.5. ORTAK (BRLKTE) DENETM ...................................................................... 41
2.6. SANSR ............................................................................................................. 42
2.7. OTOSANSR ..................................................................................................... 43
v
NC BLM
MEDYADA ZDENETM ARACI OLARAK MEDYA ET
3.1. ETK.................................................................................................................... 45
3.2. MESLEK ET ................................................................................................. 46
3.3. MEDYA ET................................................................................................... 46
3.3.1. Medya Etii ile lgili Dzenlemelerde Genel Kabul Grm lkeler ........... 48
3.3.1.1. Doruluk - Drstlk Kural ................................................................... 48
3.3.1.2. Tarafsz ve Objektif Olma Kural ........................................................... 49
3.3.1.3. Dzeltme ve Cevap Hakkna Sayg ........................................................ 50
3.3.1.4. Gazeteciliin Kiisel karlar in Kullanlmamas ............................... 51
3.3.1.5. zel Hayata Sayg ................................................................................... 52
3.3.1.6. Pornografi ve Cinsel erikli Yaynlar .................................................... 53
3.3.1.7. Masumiyet Karinesi ................................................................................ 54
3.3.2. eitli lkelerden Meslek Etik lkeleri......................................................... 55
3.3.2.1. Gazetecilerin Haklar ve Ykmllkleri Bildirgesi (Mnih art) ....... 56
3.3.2.2. Profesyonel Gazeteciler Dernei Etik lkeleri ........................................ 59
3.3.2.3. ngiliz Basn Meslek lkeleri ................................................................... 63
3.3.2.4. svete Basn, Radyo ve Televizyonlar in Etik lkeler ....................... 68
DRDNC BLM
TRK MEDYASINDA ZDENETM
4.1. BASIN MESLEK RGTLER ........................................................................ 72

4.1.1. Cumhuriyet ncesi Dnemde Basn Meslek rgtleri ................................ 72
4.1.1.1. Cemiyet-i Matbuat- Osmaniye .............................................................. 72
4.1.1.2. Osmanl Matbuat Cemiyeti .................................................................... 74
4.1.2. Cumhuriyet Sonras Dnemde Basn Meslek rgtleri ............................... 75
4.1.2.1. Basn Birlii ........................................................................................... 75
4.1.2.1.1. Basn Birlii Kanunu ........................................................................ 77
4.1.2.1.2. Basn Birliinin Kuruluu ve almalar ......................................... 78
vi
4.1.2.1.3. Basn Birliinin Sonu ........................................................................ 78
4.1.2.2. Trkiye Gazeteciler Cemiyeti ................................................................ 80
4.1.2.2.1. Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi........................ 81
4.1.2.3. Basn eref Divan ................................................................................. 82
4.1.2.3.1. Basn Ahlak Yasas .......................................................................... 83
4.1.2.3.2. Basn eref Divannn Grev ve Yetkileri ....................................... 85
4.1.2.3.3. Basn eref Divannn alma Yntemi ......................................... 85
4.1.2.3.4. Basn eref Divannn Sonu ............................................................. 86
4.1.2.4. Basn Konseyi ........................................................................................ 88
4.1.2.4.1. Basn Konseyinin Kuruluu ............................................................. 89
4.1.2.4.2. Basn Konseyinin Yaps .................................................................. 90
4.1.2.4.3. Basn Meslek lkeleri ....................................................................... 93
4.1.2.4.4. Basn Konseyinin alma Usulleri ................................................. 94
4.1.2.5. Medya Dernei ....................................................................................... 98
4.1.2.6. Medya Etik Konseyi ............................................................................. 108
4.2. YAYIN ORGANLARININ MESLEK LKELER VE OKUYUCU
TEMSLCL ....................................................................................................... 109
4.2.1. Doan Grubu Meslek lkeleri..................................................................... 109
4.2.2. Okuyucu Temsilcilii ................................................................................. 112
4.3. RADYO VE TELEVZYONLARDA ZDENETM UYGULAMALARI .... 114
4.3.1. zleyici Temsilcilii ................................................................................... 114
4.3.2. Yaynclk Etik lkeleri ............................................................................... 116
4.3.3. Koruyucu Sembol Sistemi ......................................................................... 117
4.4. REKLAM ZDENETM KURULU ................................................................ 120
SONU .................................................................................................................... 125

KAYNAKA ........................................................................................................... 130
ZET ....................................................................................................................... 140
ABSTRACT ............................................................................................................. 141
ZGEM ............................................................................................................. 142
vii
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birlii
ABD : Amerika Birleik Devletleri
a.g.e. : Ad geen eser
a.g.m. : Ad geen makale
AHS : Avrupa nsan Haklar Szlemesi
ARD : Arbeitsgemeinschaft der ffentlich-Rechtlichen Rundfunkanstalten
der Bundesrepublik Deutschland (Alman Radyo ve Televizyon
Kurumu)
BBC : British Broadcasting Corporation (ngiliz Yaynclk Kurumu)
BKK : Basn Konseyi yeler Kurulu
BKYK : Basn Konseyi Yksek Kurulu
bkz. : Baknz
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
DYH : Doan Yayn Holding
FCC : Federal Communications Commission (Federal letiim Komisyonu)
ICFC : International Center for Journalists (Uluslararas Gazeteciler
Merkezi)
IFJ : International Federation of Journalists (Uluslararas Gazeteciler
Federasyonu)
IPI : International Press Institute (Uluslararas Basn Enstits)
MEK : Medya Etik Konseyi
NAB : National Association of Broadcasters (Ulusal Yaynclar Birlii)
NYT : New York Times
PCC : Press Complaints Commission (Basn ikyet Komisyonu)
RK : Reklam zdenetim Kurulu
RTK : Radyo ve Televizyon st Kurulu
RVD : Reklamverenler Dernei
s. : Sayfa
viii
SPJ : Society of Professional Journalists (Profesyonel Gazeteciler
Dernei)
TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi
T.C. : Trkiye Cumhuriyeti
TDK : Trk Dil Kurumu
TRT : Trkiye Radyo Televizyon Kurumu
TVYD : Televizyon Yaynclar Dernei
USA : United States of America (Amerika Birleik Devletleri)
ZDF : Zweites Deutsches Fernsehen (Alman kinci Kanal)
ix
TABLOLAR
Sayfa
Tablo 1. Basn Konseyi Yksek Kurulunun 1989-2008 yllar arasnda verdii

kararlar96
Tablo 2. Basnda zdenetim....114
x
EKLLER
Sayfa
ekil 1. Koruyucu Semboller....119
ekil 2. 7 ya, Olumsuz Davran.119
ekil 3. 13 ya, iddet/Korku, Cinsellik...119
xi
GR
Kitle iletiim aralar, 20. yzyln balangcndan itibaren grlen hzl

teknolojik gelimelerin yn vermesiyle birlikte, toplumsal adan en nemli g
merkezlerinden biri haline gelmitir. Kitle iletiim aralarnn, toplumsal yaamn
etkin bir paras olmasyla birlikte, hem politik hem de kltrel gndemi belirlemesi
kanlmaz hale gelmi, gndelik yaam bu aralar tarafndan belirlenmeye
balamtr.
Zaman iinde siyasi otoriteler, kitle iletiim aralarnn gcnn farkna

varmlar ve bu gc etkin bir ekilde kullanma yoluna gitmilerdir. Kamu
otoriteleri, iktidarlarn koruyabilmek maksadyla bu aralara ar mdahaleci
olabilmi, bylelikle basn zgrlnn gereinden fazla snrlandrld kanuni
dzenlemeler yapabilmilerdir.
Benzer ekilde, kitle iletiim aralar sahipleri de ellerindeki gc yasal

olmayan ekillerde kullanarak, eitli hak ihlallerine neden olabilmilerdir.
Gazetecilik mesleinin gelimesiyle birlikte, kitle iletiim aralar sahiplerinin
ekonomik ve siyasi kar alanlarna ynelmesi, doru haber ve bilgilendirmenin
ihlali gibi meslee zg bir dizi zel sorun ba gstermitir. Haberde gerekleri
verme sorumluluundan uzaklald fikrinden yola kan baz gazeteci ve
akademisyenler, basndaki bu ahlak d davranlarn nasl kontrol altna
alnabilecei, iletiim zgrlne mdahalede bulunulmadan gayriahlaki tutum ve
davranlarn nasl nlenebilecei hususunda eitli nerilerde bulunmulardr.
Yaplan almalarn neticesinde zdenetim fikri gndeme gelmi ve zellikle basn
zgrl kavram etrafnda bir dizi etik ilke belirlenmitir. Basn kurulularnn
kendi kendilerini koruma ve okuyucunun gvenini kazanma amacyla ortaya
koyduklar etik ilkeler, temelde gazetecilik mesleinin korunmas abalarndan
domutur.
1
Gelien teknik imknlar ve farkllaan iletiim kanallar ile birlikte,
gazetecilik alannda faaliyet gsteren kurulular da eitlilik kazanmaya balamtr.
nce radyo ve ardndan televizyonun gnlk hayatta yaygn bir ekilde kullanlmaya
balanmas ile, bata tekelleme olmak zere, masumiyet karinesinin dikkate
alnmamas, zel hayatn gizliliinin ihlali, gazeteciliin ahsi karlara alet edilmesi
gibi problemler ba gstermeye balamtr. Kar karya kalnan bu problemlerin
zm amacyla, basnda uygulanan zdenetimin, radyo ve televizyonlar iin de
uygulanmas fikri benimsenmitir.
Arlkl olarak medya kurulularnda uygulama alanna sahip olan

zdenetim, medya alanlarnn gnlllk esasna dayal editryal rehber ilkeler
oluturmak ve hazrlanan bu ilkelere uymak amacyla harcadklar ortak bir abadr.
Belirli standartlar gelitirerek zdenetim uygulamak, medyann kamu nnde
gvenilirliini tesis etmesine yardmc olur. letiim zgrlnn salanmas
srecinde de nemli bir rol oynayan zdenetim, ada demokrasiyi benimsemi
devletler iin vazgeilmez bir olgudur.
almann birinci blmnde, iletiim zgrl ve kitle iletiim kavramlar

zerinde durulmutur. Kitle iletiim aralarnn ilevlerinin deerlendirildii bu
blmde, Osmanldan Trkiye Cumhuriyetine kitle iletiim zgrl ile ilgili
gelimeler incelenmitir. Blmn sonunda, kitle iletiim zgrlnn snrlar ve
snrlanma nedenleri zerinde durulmutur.
kinci blmde, medyann denetimi zerinde durulmutur. Medyann

denetimi; idari denetim, yargsal denetim, gnll kurulular yoluyla denetim,
zdenetim, ortak denetim, sansr ve otosansr balklar altnda ele alnmtr. Bu
blmde ayrca, medyada zdenetimin dnyada nasl uygulandna dair rnekler
verilmitir.
nc blmde, zdenetim ile yakndan ilgili olmas nedeniyle medya etii

kavram zerinde durulmutur. Bu blmde ayrca, medya etii ile ilgili genel kabul
grm ilkeler ve uluslararas basn meslek ilkeleri hakknda da bilgi verilmitir.
2
Drdnc blmde, zdenetim sisteminin Trk medyasnda nasl
uygulandndan bahsedilmitir. Osmanldan gnmze kadar olan dnemde,
medyada zdenetimin salanmas maksadyla oluturulan meslek rgtleri ayrntl
olarak ele alnmtr.
almann sonu ksmnda ise, Trk medyasnda zdenetimin etkinlii

tartlm, konu hakknda nerilerde bulunulmutur.
3
BRNC BLM
LETM ZGRL VE KTLE LETM
letiim zgrl ve Medyada zdenetim adl almann ilk blmnde,

iletiim zgrl ve kitle iletiim kavramlar tanmlanmtr. Daha sonra,
Osmanldan Trkiye Cumhuriyetine uzanan dnemde kitle iletiim zgrlnde
yaanan gelimeler zerinde durulmutur.
1.1. LETM
letiim, gnlk hayatta insanlarn, toplumlarn ve dier canl topluluklarnn

kendi aralarndaki ilikilerinde, bilgiyi retme, paylama ve gelitirme srecinde
kullandklar bir vastadr.1 letiim srecinin; iletiimin kayna (gnderici),
ynlendirilen mesaj ve alc (hedef kitle) olmak zere unsuru sz konusudur.
letiimin kayna bir tenis man anlatan spiker, bir dergideki haber veya bir kitabn
yazar olabilir. Mesaj, hem alcnn hem de gnderenin anlamn alglad sinyal
veya sembollerdir. Mesaj alcs ise, tek bana bir dinleyici veya izleyici olabilecei
gibi, konser dinleyicileri, bir sinema salonundaki izleyiciler gibi geni bir grubun
yeleri de olabilir.2
1.2. KTLE LETM
lk defa, siyaset bilimci Harold Dwight Lasswell tarafndan kullanlan kitle

iletiim kavram, birbirinden bamsz insan topluluklarnn, teknik bir ara veya
aralar vastasyla dolayl ve tek ynl olarak bilgiye ulatrlma srecini ifade
1
Orhan Gke, letiim Bilimine Giri, Turhan Kitabevi, 6. Basm, Ankara, 2005, s. 7.
2
M. Ashraf Rizvi, Effective Technical Communication, Tata Mcgraw-Hill Publishing Company,
India, 2006, s. 6.
4
etmektedir.3 Burada bahsedilen teknik aralar; basn, radyo-televizyon, sinema ve
internet gibi, kitlesel boyutta bilgi databilen aralardr.4 Sonu olarak kitle iletiim;
haber, bilgi, kanaat, tavr gibi iletilerin, birden ok tekil alcya veya toplulua,
herhangi bir teknik ara vastasyla iletilmesi srecini ifade eder.
1.3. KTLE LETM ARALARI
nsanlar, tarihin ilk alarndan itibaren iletiim kurarken eitli araclardan

yararlanm; kendilerini seslerle, jest ve mimiklerle, ksacas eitli sembollerle ifade
etmeye ve bu sayede dier insanlarla iletiim kurmaya almlardr. nsanlarn,
kendilerini ifade etmek iin kullandklar bu semboller, iletiimi salayan aralardr.
Kitle iletiim aralar ifadesiyle anlatlmak istenen, kitle iletiimin gereklemesi
esnasnda kullanlan aralardr. Kitle iletiimin gerekletirilmesi adna ve bu ama
dorultusunda oluturulmu olan kitle iletiim aralar; grsel, iitsel ve grsel-iitsel
kitle iletiim aralar olmak zere e ayrlr.
1.3.1. Grsel Kitle letiim Aralar
Grsel kitle iletiim aralar, iletilerin yaz, resim veya ekiller yoluyla ve
teknik birtakm aralar kullanlarak kitlelere ulatrlmasdr. Gazete, dergi ve
kitaplar, grsel kitle iletiim aralarna rnek olarak verilebilir.
1.3.2. itsel Kitle letiim Aralar
itsel kitle iletiim aralar, grsel kitle iletiim aralarndan farkl olarak,
iletileri teknik imknlar kullanmak suretiyle seslere dntrerek kitlelere ulatran
3
rfan Erdoan ve Korkmaz Alemdar, teki Kuram, Erk Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 2005, s. 15.
4
Fsun Ataseven, Teknolojik Gelime, Kitle letiim Aralar ve Okul, H.. Eitim Fakltesi
Dergisi, Say: 6, 1991, s. 89.
5
aralardr. Plak, gramofon ve radyo, iitsel kitle iletiim aralarna rnek olarak
verilebilir.
1.3.3. Grsel-itsel Kitle letiim Aralar
Grsel-iitsel kitle iletiim aralar, hem grsel kitle iletiim aralar gibi yaz,
resim veya ekilleri hem de iitsel kitle iletiim aralar gibi, sesleri kullanmaktadr.
Tiyatro, televizyon ve internet, grsel-iitsel kitle iletiim aralarna rnek olarak
verilebilir.
1.4. KTLE LETM ZGRL
Kitle iletiim zgrl, henz yeni yeni karlamakta olduumuz bir

kavramdr. Kitle iletiim zgrl ile kastedilen; basn, radyo, televizyon ve
internet zgrldr. Bu nedenle, kitle iletiim zgrl ifadesinin yerine, st bir
balk olan medya zgrl ifadesinin kullanlmasnn daha yerinde olaca
dnlmektedir. Ancak, kitle iletiim zgrlnn artk yerlemi bir kavram
olmas nedeniyle, almada kitle iletiim zgrl kavram kullanlmtr.5
Kitle iletiim zgrl kavramnn ortaya knda, kitle iletiim

aralarndan radyo, televizyon ve sinemann, iletiim alannda nem kazanmaya
balamasnn rol byktr.
1.4.1. Kitle letiim zgrlnn Unsurlar
Kitle iletiim zgrl, haber, bilgi, fikir ve kanaatlerin; basn, radyo,

televizyon, sinema ve internet gibi iletiim aralar vastasyla serbeste elde
5
mer Gedik, 1982 Anayasas ve Trk Yarg Kararlar erevesinde Kitle letiim zgrl, T.C.
Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Erzurum, 2007,
s. 18.
6
edilebilmesi, aklanabilmesi ve yaylabilmesi anlamnda gelmektedir. Bu tanmdan
da anlald zere, kitle iletiim zgrlnn gerekleebilmesi iin baz temel
unsurlarn varl gerekmektedir. Bu temel unsurlar; ulaabilme hakk,
aklayabilme hakk ve yayabilme hakkdr.
1.4.1.1. Haber, Kan, Bilgi ve Dncelere Serbeste Ulaabilme Hakk
Kiilerin haber, kan, bilgi ve dncelere serbeste ulaabilmesi hakk, kitle

iletiim zgrlnn mevcudiyeti asndan ilk arttr. Bu hakkn znesi herkestir
nk her birey, gerekleri olduu gibi renme hakkn haizdir.6
Vatandan haber alma hakknn garanti altna alnabilmesi iin, kitle iletiim
aralarnn eitliliinin devlete salanmas gerekmektedir nk bir habere ne
kadar ok farkl kaynaktan ulalrsa, o haberin doruluunun teyit edilmesi imkn
da o derece artar. Kiilerin haberlere zgrce ulaamamas, kamuoyunun bamsz
bir biimde oluumunu engelleyen faktrlerin bandadr.
1.4.1.2. Haber, Kan, Bilgi ve Dnceleri Serbeste Aklayabilme Hakk
Bireylerin belirli bir konuya ilikin inanlarn, fikirlerini, duygu ve

dncelerini serbeste ifade edebilmeleri anlamna gelen aklayabilme hakk, kitle
iletiim zgrlnn gerekleebilmesi ynnde elzem olan haklardan ikincisidir.
Haber, kan, bilgi ve dnceleri serbeste aklayabilme hakk, demokratik bir
toplumsal yapnn tesisi asndan son derece nemlidir. Siyasi iktidarn vatandalar
tarafndan denetlenebilmesi ancak, bu hakkn tannmas ile mmkn olabilir. Bu
hakkn kullanlmas sayesinde gerekletirilen denetimin gerek manada bir denetim
olabilmesi iin, zgrce yorumlamay ve eletirmeyi engelleyebilecek hukuki ve
siyasi przlerin ortadan kaldrlmas arttr. Burada en nemli grev siyasi
6
brahim Kabolu, Anayasa Hukuku Dersleri, Legal Yay., stanbul, 2009, s. 43.
7
iktidarlara dmektedir. Siyasi iktidarlar, bu hakkn kullanmna mani olabilecek
hukuki ve siyasi engelleri ortadan kaldrmakla ykmldrler.
1.4.1.3. Haber, Kan, Bilgi ve Dnceleri Serbeste Yayabilme Hakk
Kitle iletiim zgrlnn salanabilmesi iin gereken son temel hak da,
kiilerin ulatklar haber, kan, bilgi ve dnceler yoluyla oluturduklar
kanaatlerini serbeste yayabilmeleri hakkdr. Kiiler bu haklarn kullanrken,
dncelerini aklayabilir, varsa eletirilerini ifade edebilirler. Siyasi irade, bu
hakkn zgrce kullanlmasna olanak salayacak ortam tesis etmekle ykmldr.
Haber, kan, bilgi ve dnceleri serbeste yayabilme hakknn bulunmad
lkelerde, kitle iletiim zgrlnn varlndan sz edilemez.
1.5. OSMANLIDAN TRKYE CUMHURYETNE KTLE

LETM ZGRL
lkemizde modern anlamda ilk kitle iletiim faaliyetleri, basn yoluyla

gerekletirilmitir. Bu nedenle almada, kitle iletiim zgrlnn tarihsel sreci
incelenirken ilk nce basn zgrlnden bahsedilmitir.
1.5.1. Tanzimatn lanndan nceki Dnem
Osmanlda ilk matbaa, spanyadan g etmi bir haham olan Gerson

tarafndan, 1493 ylnda stanbulda kurulmutur. stanbuldan sonra dier
blgelerde, zellikle Yahudilerin balca basm merkezi olan Selanikte, basmevleri
almaya balanmtr. Yahudilerin ardndan, dier aznlklar da basmevi ama iine
balamlardr.7
7
Server skit, Trkiyede Matbuat Rejimleri, Matbuat Umum Mdrl Neriyat, lk Matbaas,
stanbul, 1939, s. 3.
8
Osmanlca eserler basmak iin ilk matbaa, eyhlislam Mevlana Abdullah
Efendinin, matbaann kurulmasnda dini ynden bir saknca olmad ynndeki
fetvas zerine, Padiah III. Ahmetin fermanyla 1727 ylnda kurulmutur. Osmanl
Devletinde kitle iletiim aralarnn ilk rnekleri olan gazeteler, Avrupa
devletlerinin ekonomik karlarn savunma arac olarak 18. yzyln sonlarndan
itibaren, yabanclar tarafndan ve genelde Franszca olarak yaymlanmtr.
Osmanlda yaymlanan ilk gazete, stanbuldaki Fransz Eliliinde baslan ve 1795
ylnda yaymlanan Bulletin des Nouvellesdir. Bu gazete, Fransz htilalinin
heyecann yanstmak ve ihtilalin getirdii yenilikleri Osmanl topraklarnda yaayan
Franszlara ve Trklere daha iyi anlatabilmek maksadyla karlmtr. Bulletin des
Nouvellesi karan Fransa elisi Verninacn, grev sresinin bitmesi nedeniyle
stanbuldan ayrlmas zerine yerine gelen Aubert Dubayet, Ekim 1796da Gazette
Franaise de Constantinople adnda yeni bir gazete kurmutur. Daha sonra, Charles
Triconne adl bir Fransz, 1824 ylnda zmirde Le Smyrneeni karmtr. 1828
ylnda, yine zmirde, Le Courrier de Smyrne adnda bir gazete yaymlanmaya
balamtr. Osmanl hkmetinin de destei ile Alexandre Blacque isimli bir
iadam tarafndan karlan gazete, Osmanllarn haklarn yabanc devletlere kar
koruyan bir yayn politikas izlemitir. Alexandre Blacquenin yazlarndan etkilenen
Padiah II. Mahmut, Blacqueye stanbulda resmi nitelikte bir gazete karmasn
teklif etmitir. Teklifi kabul eden Blacque, 1831 ylnda Le Courrier de Smyrneyi
devretmi ve stanbula gelmitir.8 Bir yanda Ruslarla devam eden savalar, dier
yanda Yenieri Ocann kaldrlmas ile oluan huzursuzluk nedeniyle, idarenin
tebaa zerindeki denetim gcn artrmay amalayan II. Mahmut, bu hedefe
ulamak iin haberleme aralarnn kullanlmas gerektii fikrini benimsemi ve
devlet eliyle bir gazete yaymlanmasnda fayda grmtr.9
1 Kasm 1831de, Takvim-i Vekayi yayn hayatna balamtr. Bir taraftan

siyasi, sosyal ve ekonomik olaylar karsnda halk aydnlatmak, dier taraftan da
hkmetin icraatlarn halka duyurmak maksadyla yaymlanan Takvim-i Vekayi,
devletin yayn organ hviyetindeydi. inde tebliler ve kararnameler bulunan
8
Server skit, Trkiyede Matbuat dareleri ve Politikalar, Bavekalet Basn Yayn Umum
Mdrl Yaynlar, Ankara, 1943, s. 4.
9
Vedat Demir, Medya Etii, Beta Basm Yaym, stanbul, 2006, s. 95.
9
gazetede sanat, tarih, imar ve askerlik gibi konular da yer almaktayd. Takvim-i
Vekayi, Resmi Gazete adyla bugn de yayn hayatna devam etmektedir.10
1.5.2. Tanzimattan Cumhuriyetin lanna Kadar Olan Dnem
Tanzimat Fermannn ilanndan Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuna kadar

olan dnemde kitle iletiim faaliyetleri incelenirken, hem basn faaliyetleri hem de
bu alanda gerekletirilen hukuki dzenlemeler zerinde durulmutur.
1.5.2.1. Basn Faaliyetleri
Kadkyde avlanrken bir kiinin yaralanmasna neden olan William

Churchill adl bir ngiliz gazeteci, yaplan yarglama sonucu sulu bulunur ve
cezasn ekmek zere bir tersaneye gnderilir. Ancak, kapitlasyonlar nedeniyle
yabanclara geni haklar tanndndan, ngiliz elisinin de mdahalesiyle, Churchill
hapisten kartlr. Bununla da kalnmaz ve Churchille, hapiste geirdii gnlerin bir
nevi kefareti olarak, gazete karma izni verilir. Kendisine verilen bu izni kullanan
Churchill, 1840 ylnda Ceride-i Havadis isimli gazeteyi kurar.11 Osmanlda Trke
olarak yaymlanan ilk zel gazete olan Ceride-i Havadisin kuruluu, ite bu ekilde
gereklemitir.
21 Ekim 1860da Agh Efendi tarafndan karlan Tercman- Ahval, zel

teebbs tarafndan, hazine yardm alnmadan yaymlanan ilk Trk gazetesidir.12 Bu
ynyle Trk basn tarihinde bir dnemin balangc saylan Tercman- Ahval, o
gne kadar yaymlanan gazetelerden ok daha fazla ilgi grmtr. Bu ilginin en
nemli nedeni, Tercman- Ahvalin hem dil hem de ierik asndan geni kitlelerin
beklentilerine cevap verebilmi olmasdr.
10
Ylmaz ztuna, Osmanl Devleti Tarihi, Faisal Finans Kurumu Yaynlar, Cilt 1, stanbul, 1986, s.
498.
11
S. skit, 1939, s. 16.
12
Hfz Topuz, 2. Mahmuttan Holdinglere Trk Basn Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul, 2003, s. 20.
10
27 Haziran 1862de inasi tarafndan Tasvir-i Efkr isimli bir gazete
yaymlanmaya balamtr.13 Tasvir-i Efkrn Trk basnna getirdii en nemli
yenilik, okuyucu mektuplar ile ilgilidir. Takvim-i Vekayi ve Ceride-i Havadisin
sadece padiah ven okuyucu mektuplarna yer vermesine karlk inasi,
okuyucunun gerek fikirlerini aksettiren yazlara stunlarn amtr.14
1.5.2.2. Hukuki Dzenlemeler
Osmanl Devletinde basn alannda ilk genel dzenleyici metin, 26 Ocak

1857 tarihinde yrrle giren Matbaa Nizamnamesidir. Nizamnamede, yabanc
gazeteler hakknda ksmi dzenlemeler bulunmakla birlikte, Trke yaymlanan
gazeteler hakknda herhangi bir dzenleme bulunmamaktadr.15
Fransz Ceza Kanunundan mlhem Ceza Kanunname-i Hmayunda, basna

ilikin hkmler bulunmaktadr. 1858 ylnda kabul edilen Kanunun 137. maddesine
gre, ruhsatsz olarak matbaa aanlarn matbaalar kapatlacak, bu matbaalarn
sahipleri ayrca para cezasna arptrlacaktr. Kanunun 138. maddesine gre,
ruhsatl olarak alan matbaalarda saltanat, hkmet ve devlet tebaas aleyhine
gazete, kitap ve zararl evrak bastranlarn eserlerine el konacaktr.16
Yayn hayatna balayan gazete says arttka, hkmete ynelik muhalefet

de iddetlenmeye balamtr. stanbulda yayn yapan gazetelerin hkmeti eletiren
yazlarnn ve takndklar tavrn dman entrikalarna alet olmaya baladn
dnen Sadrazam Ali Paa tarafndan yaymlanan bir kararname ile hkmete, idari
kararla gazete kapatma yetkisi verilmitir.17
13
Hfz Topuz, 100 Soruda Trk Basn Tarihi, Gerek Yaynevi, stanbul, 1996, s. 9.
14
Orhan Kololu, Osmanldan Gnmze Trkiyede Basn, letiim Yaynlar, stanbul, 1992, s. 16.
15
Ayhan Ceylan, Tanzimat Dnemi Osmanl Basm ve Yaymnda Hukuki Dzen, Trk Hukuk
Tarihi Aratrmalar, Say: 1 (Bahar), stanbul, 2006, s. 147.
16
a.g.m., s. 149.
17
a.g.m., s. 152.
11
Basn zgrl, anayasal alanda ilk defa, 1876 ylnda kabul edilen Kanun-i
Esasi ile dzenlenmitir. Kanun-i Esasinin 12. maddesi, Matbuat, kanun dairesinde
serbesttir. eklinde bir hkm iermektedir.18 II. Abdlhamit dneminde anayasal
dzenin askya alnd gz nnde bulundurulduunda, bu dnemin basn zgrl
asndan pek de parlak bir dnem olduu sylenemez. Ancak uygulama bir yana
brakldnda, Kanun-i Esasinin 12. maddesinin; basnn, yrtmeye kar gvence
altna alnmas asndan olumlu bir yenilik getirdiini kabul etmek gerekir. 1909
ylnda Kanun-i Esaside yaplan deiiklikle 12. madde, Matbuat kanun dairesinde
serbesttir, hibir vehile kablettab- tefti ve muayeneye tabi tutulamaz. olarak
deitirilmitir.19
1.5.3. Cumhuriyetin lanndan 1982 Anayasasna Kadar Olan Dnem
Cumhuriyetin ilanndan 1982 Anayasasna kadar olan dnem

deerlendirilirken 1921, 1924 ve 1961 Anayasalar incelenmitir. 1923 ylnda
Cumhuriyeti kuran Meclis tarafndan kabul edildii iin, 1921 Anayasas da bu
blmde ele alnmtr.
1.5.3.1. 1921 ve 1924 Anayasalar
Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan kabul edilen ilk anayasa olan 1921
Anayasas, Kanun-i Esasiyi tamamlayan bir ilev grmtr.20 Milli mcadele
dneminin acil ihtiyalarn karlamaya ynelik olan 1921 Anayasas, temel hak ve
zgrlklere ilikin hibir dzenleme iermemektedir. Dolaysyla, 1921
Anayasasnda basn zgrlnn varlndan sz edebilmek mmkn deildir.21
18
A. eref Gzbyk ve Suna Kili, Trk Anayasa Metinleri 1839-1980, Ankara niversitesi Siyasi
Bilgiler Yaynlar, No: 496, 2. Bas, Ankara, 1982, s. 28.
19
Nevin nal zkorkut, Basn zgrl ve Osmanl Devletindeki Grnm, Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 51, Say:1, 2002, s. 76-78.
20
Salih Ba, Hukuk Devleti Olgusunun Trk Anayasalarndaki Yeri (1921-1982), T.C. Ankara
niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s. 60-
61.
21
smet Giritli ve Jale Sarmak, Anayasa Hukuku, Beta Yaynlar, stanbul, 2001, s. 171.
12
1924 tarihli Tekilat- Esasiye Kanununda, temel hak ve zgrlklere
olduka geni bir blm ayrlmtr. Anayasann 68. ve 70. maddelerinde22
Trklerin tabii haklarndan bahsedildii grlmektedir.23 1924 Anayasas, basn
zgrl bakmndan, Kanun-i Esasiye gre fazla bir yenilik getirmemitir.
Tekilat- Esasiye Kanununun 77. maddesinde basn zgrl, u ekilde
dzenlenmitir:24 Matbuat, kanun dairesinde serbesttir ve neredilmeden evvel
tefti, muayeneye tbi deildir. Grld gibi bu maddenin, Kanun-i Esasinin 12.
maddesinden farkl olduunu sylemek mmkn deildir.
Anayasada basna zgrlk tannmasna ramen, 4 Mart 1925 tarihli Takrir-i

Skn Kanunu ile birlikte, bu zgrln kullanm zorlamtr.25 Bu dnemde
basn zgrln zedeleyen bir dier dzenleme de, 25 Temmuz 1931 tarihli
Matbuat Kanunudur. Kanunun 50. maddesinde u ifadelere yer verilmitir:26
Memleketin umumi siyasetine dokunacak neriyattan dolay cra Vekilleri Heyeti

karar ile gazete ve mecmuann yaynna devam edenler hakknda 18. madde hkm
tatbik edilir. Bu suretle kapatlan bir gazetenin mesulleri, tatil mddetince baka bir
isim ile gazete karamazlar.27
50. madde ile, hkmetin icraatlarn tasvip etmeyen, hkmet yanls bir
yayn politikas izlemeyen gazete ve mecmualarn, Bakanlar Kurulu karar ve en
byk mlki amirin emriyle kapatlabilecei dzenlenmitir. O dnemdeki mlki
amirlerin adeta hkmet temsilcisi gibi hareket ettikleri de gz nne alndnda,
22
Madde 68: Her Trk hr doar, hr yaar.
Hrriyet, bakasna muzr olmyacak her trl tasarrufatta bulunmakdr.
Hukk-u tabiyeden olan hrriyetin herkes iin hududu bakalarnn hudd-u hrriyetidir. Bu hudd
ancak kann mrifetiyle tesbit ve tyin edilir.
Madde 70: ahsi masniyet, vicdan, tefekkr, kelm, neir, seyahat, akit, sy amel, temellk ve
tasarruf, itim, cemiyet, irket, hak ve hrriyetleri Trklerin tabii hukkundandr.
23
Kemal Gzler, Trk Anayasalar, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa, 1999, s.30-63.
24
1921 tarihli Tekilat- Esasiye Kanunu,
http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm (23.06.2011)
25
Takrir-i Skn Kanununun 1. maddesi: rtica, isyana ve memleketin nizam itimaisini ve huzur
skunu ve emniyet tahrikat ve tevikat ve teebbsat ve neriyat hkmet, reisicumhurun tasdiki ile
resen ve idareten men'e mezundur.
Detayl bilgi iin bkz. Mete Tunay, Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas, Cem
Yaynevi, stanbul, 1982.
26
Nuren Mazc, 1930a Kadar Basnn Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu, Atatrk Yolu Dergisi,
Say: 18, 1996, s. 148-149.
27
Madde 18: Hkmlere muhalefet eden gazete ve dergiler en byk mlkiye amirinin emriyle derhal
kapatlrlar.
13
mlki amirlere verilen bu yetkinin basn zgrln tam manasyla sona erdirdiini
sylemek mmkndr.
Sonu olarak, 1924 Anayasasnn basn zgrl asndan kendinden

nceki anayasalardan farkl bir dzenleme getirmedii grlmektedir.
1.5.3.2. 1961 Anayasas
1961 Anayasasnn Haberleme Hrriyeti balkl 17. maddesi u ekilde

dzenlenmitir:28 Herkes, haberleme hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii
esastr. Kanunun gsterdii hallerde, hkim tarafndan kanuna uygun olarak verilmi
bir karar olmadka, bu gizlilie dokunulamaz. letiim zgrlnn n
koullarndan olan dnce ve dnceyi aklama zgrlnn, Dnce
Hrriyeti bal altnda, 20. maddede dzenlendii grlmektedir. Bu maddeye
gre herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir; dnce ve kanaatlerini sz,
yaz, resim ile veya baka yollarla, tek bana veya toplu olarak aklayabilir ve
yayabilir. Kimse, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz.29
1961 Anayasasnda kitle iletiim zgrl ile alakalandrlabilecek dier

dzenlemelere, 22. ve 27. maddeler arasnda, Basn ve Yaymla lgili Hkmler
st bal altnda yer verilmitir. Dncenin, basn yoluyla ifade edilmesi
zgrln dzenleyen 22. madde u ekildedir:
Basn hrdr; sansr edilemez. Devlet, basn ve haber alma hrriyetini salayacak
tedbirleri alr.
Basn ve haber alma hrriyeti, ancak milli gvenlii veya genel ahlak korumak,
kiilerin haysiyet, eref ve haklarna tecavz, su ilemeye kkrtmay nlemek ve
yarg grevinin amacna uygun olarak yerine getirilmesini salamak iin kanunla
snrlanabilir.
Yarg grevinin amacna uygun olarak yerine getirilmesi iin kanunla belirtilecek
snrlar iinde hkim tarafndan verilecek kararlar sakl olmak zere, olaylar
hakknda yayn yasa konamaz.
28
1961 Anayasas,
29
Madde 20: Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir; dnce ve kanaatlarn sz, yaz, resim
ile veya baka yollarla, tek bana veya toplu olarak aklyabilir ve yayabilir.
Kimse, dnce ve kanaatlarn aklamaya zorlanamaz.
14
Trkiye'de yaymlanan gazete ve dergilerin toplatlmas, bu tedbirlerin
uygulanacan kanunun aka gsterdii sularn ilenmesi halinde ve ancak
hkim kararyla olabilir.
Trkiye'de yaymlanan gazete ve dergiler ancak 57 nci maddede belirtilen fiillerden
mahkm olma halinde mahkeme kararyla kapatlabilir.
Grld gibi, 22. maddenin 2. fkrasnda basn zgrl ile birlikte, haber
alma zgrlnden de bahsedilmitir. Bylece, iletiim zgrlnn n
koullarndan biri daha Anayasada yer almtr.
Basn, siyasi iradenin mdahalesine kar koruyucu bir hkm getiren 23.
maddede, gazete ve dergi karmann nceden izin alma artna balanamayaca
dzenlenmi, kanunla dahi olsa haber, dnce ve kanaatlerin serbeste
yaymlanmasnn engellenemeyecei, bu hususta zorlatrc siyasi, iktisadi, mali
veya teknik kaytlarn konamayaca belirtilmitir.30 Anayasann 25. ve 27.
maddeleri, basn zgrlnn anayasal gvencesini tamamlayc bir nitelik
gstermektedir. 25. maddeyle basmevi ve eklentileri ile basn aralarnn, su
vastas olduu gerekesiyle de olsa, zapt ve msadere edilemeyecei veya
iletmekten alkonamayaca dzenlenmitir.31 26. maddede ise, basnn bir kamu
hizmeti ifa ettii fikrinden hareketle, kiilerin ve siyasi partilerin, kamu tzel kiileri
elindeki basn d kitle iletiim aralarndan faydalanma hakkna sahip olduklar
ifade edilmitir.32
Dzeltme ve cevap hakkna ilikin ilkeleri dzenleyen 27. maddeye gre bu

hak, ancak kiilerin eref ve haysiyetlerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili
30
Madde 23: Gazete ve dergi karlmas, nceden izin alma ve mali teminat yatrma artna
balanamaz.
Gazete ve dergilerin karlmas, yaym, mali kaynaklar ve gazetecilik meslei ile ilgili artlar
kanunla dzenlenir. Kanun, haber, dnce ve kanaatlerin serbeste yaymlanmasn engelleyici veya
zorlatrc siyas, iktisad, mali veya teknik kaytlar koyamaz.
Gazete ve dergiler, Devletin ve dier kamu tzel kiilerinin veya bunlara bal kurumlarn ara ve
imknlarndan eitlik esasna gre faydalanr.
31
Madde 25: Basmevi ve eklentileri ve basn aralar, su vastas olduu gerekesiyle de olsa, zapt
veya msadere edilemez veya iletilmekten alkonulamaz.
32
Madde 26: Kiiler ve siyasi partiler, kamu tzel kiileri elindeki basn d haberleme ve yayn
aralarndan faydalanma hakkna sahiptir. Bu faydalanmann artlar ve usulleri, demokratik esaslara
ve hakkaniyet llerine uygun olarak kanunla dzenlenir. Kanun, halkn bu aralarla haber almasn
dnce ve kanaatlere ulamasn ve kamuoyunun serbeste oluumunu kstekleyici kaytlamalar
koyamaz.
15
geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde ve kanunla dzenlenmesi artyla
tannr. 33
1.5.4. 1982 Anayasasnda letiim ve Kitle letiim zgrl
1982 Anayasasnda iletiim zgrl; 1921, 1924 ve 1961 Anayasalarna

nazaran daha ayrntl bir biimde dzenlenmitir. 1982 Anayasasnn 22.
maddesinde, haberleme hrriyeti ifadesi kullanlmtr. 03.10.2001 tarih ve 4709
sayl Kanun ile deiik 22. madde, u ekildedir:
Herkes, haberleme hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr.

Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel
ahlkn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas
sebeplerinden biri veya birkana bal olarak usulne gre verilmi hkim karar
olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de
kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka; haberleme
engellenemez ve gizliliine dokunulamaz. Yetkili merciin karar yirmidrt saat
iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn krksekiz saat iinde
aklar; aksi halde, karar kendiliinden kalkar.
stisnalarn uygulanaca kamu kurum ve kurulular kanunda belirtilir.
1982 Anayasasnda dnce ve kanaat hrriyeti ile dnceyi aklama

hrriyeti birbirinden ayr olarak dzenlenmitir. Dnce ve kanaat hrriyetini
dzenleyen 25. maddede, kiilerin dnce ve kanaatlerini aklamaya
zorlanamayaca, dnce ve kanaatlerinden dolay knanamayaca ve
sulanamayaca dzenlenmitir.34
26. maddede, dnce ve kanaatleri aklama ve yayma hakk

dzenlenmitir. 26. maddenin 1. fkrasna gre:
Herkes, dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana
veya toplu olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet resmi
makamlarn mdahalesi olmakszn haber veya fikir almak ya da vermek
33
Madde 27: Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerin haysiyet ve ereflerine dokunulmas veya
kendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla dzenlenir. Dzeltme
ve cevap yaymlanmazsa yaymlanmasnn gerekip gerekmediine hakim tarafndan karar verilir.
34
Madde 25: Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amala olursa olsun
kimse, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dnce kanaatleri sebebiyle knanamaz ve
sulanamaz.
16
serbestiliini de kapsar. Bu fkra hkm, radyo, televizyon, sinema veya benzeri
yollarla yaplan yaymlarn izin sistemine balanmasna engel deildir.
26. maddenin 1. fkrasndaki, Bu fkra hkm, radyo, televizyon, sinema

veya benzeri yollarla yaplan yaymlarn izin sistemine balanmasna engel deildir.
ifadesi nemlidir. Bu ifadeye gre radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla
yaplan yaymlarn izin sistemine balanabilmesinin yolu ak olmasna karn, basn
iin bu yol kapaldr. 26. maddede temel zgrlkten bahsedilmektedir:
Herkesin dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla

serbeste ifade edebilmesi anlamnda, dnceyi aklama hrriyeti.
Resmi makamlarn mdahalesi olmadan haber veya fikir alabilmek
anlamnda, bilgi edinme hrriyeti.
Basn, radyo-televizyon, sinema veya benzeri yollar vastasyla haber
verebilmek anlamnda, haber verme hrriyeti.
26. maddenin 2. fkrasyla da, dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin

hangi hallerde snrlandrlabilecei dzenlenmitir. Buna gre:
() Bu hrriyetlerin kullanlmas, milli gvenlik, kamu dzeni, kamu gvenlii,

cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin lkesi ve milleti ile blnmez
btnlnn korunmas, sularn nlenmesi, sulularn cezalandrlmas, Devlet
srr olarak usulnce belirtilmi bilgilerin aklanmamas, bakalarnn hret veya
haklarnn, zel ve aile hayatlarnn yahut kanunun ngrd meslek srlarnn
korunmas veya yarglama grevinin gereine uygun olarak yerine getirilmesi
amalaryla snrlanabilir.
Dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin hangi hallerde

snrlandrlabileceini dzenleyen 26. maddeye bakldnda, snrlama nedenlerinin
olduka fazla sayda olduu dikkat ekmektedir. Kamu dzeni, kamu gvenlii, milli
gvenlik gibi snrlar tam olarak izilmemi, mulk kavramlarla getirilen
snrlamalar, demokratik ve ada bir toplum dzeninin gerekleri ile
badamamaktadr.
17
1.5.4.1. Basn zgrl
Basn zgrl, 1982 Anayasasnda detayl bir ekilde dzenlenmitir.

Basn ve Yaymla lgili Hkmler st bal altndaki basn zgrl ile ilgili
hkmleri; sansr yasa, sreli ve sresiz yayn hakk, basn aralarnn
korunmas, basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma hakk ile cevap
ve dzeltme hakk eklinde bir tasnife tabi tutmak mmkndr.
1.5.4.1.1. Sansr Yasa
1982 Anayasasnda, basna ilikin sansr yasa aka dzenlenmitir. 28.

maddenin birinci fkrasna gre, Basn hrdr ve sansr edilemez. 28. maddenin
ikinci fkrasnda ise devlete bir grev yklenmitir. Buna gre devlet, basn ve haber
alma zgrlklerini salayacak tedbirleri almak durumundadr. Yine ayn maddenin
5. fkrasna gre, Yarglama grevinin amacna uygun olarak yerine getirilmesi iin,
kanunla belirtilecek snrlar iinde, hkim tarafndan verilen kararlar sakl kalmak
zere, olaylar hakknda yaym yasa konamaz. Bu fkra ile hkim tarafndan
verilecek mahkeme karar olmadan, basnla ilgili herhangi bir yaym yasann
konulamayaca dzenlenmitir.35
1.5.4.1.2. Sreli ve Sresiz Yayn Hakk
1982 Anayasasnn 29. maddesi, sreli ve sresiz yayn hakkn

dzenlemitir. 29. maddenin birinci fkras gereince, Sreli veya sresiz yayn,
nceden izin alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz. 29. maddenin 2.
fkras, sreli yaynlarn karlmasnda beyan usuln getirmitir. Buna gre, sreli
yayn karabilmek iin kanunun gsterdii bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen
yetkili merciye verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykrlnn tespiti
halinde yetkili merci, yaynn durdurulmas iin mahkemeye bavurur. Ayn
35
7 Kasm 1982 tarih ve 2109 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasas,
18
maddenin 3. fkrasna gre, sreli yaynlarn basm ve yaym artlar, mali kaynaklar
ve gazetecilik meslei ile ilgili esaslar kanunla dzenlenir. Kanun; haber, dnce ve
kanaatlerin serbeste yaymlanmasn nleyici veya zorlatrc siyasal, ekonomik,
mali ve teknik artlar koyamaz. 29. maddenin 4. fkras ile de, sreli yaynlarn,
devletin ve dier kamu tzel kiilerinin veya bunlara bal kurumlarn ara ve
imknlarndan, eitlik ilkesine gre yararlanaca hkm getirilmitir.36
1.5.4.1.3. Basn Aralarnn Korunmas
Anayasann Basn Aralarnn Korunmas balkl 30. maddesi, kanuna

uygun bir ekilde basn iletmesi olarak kurulan basmevi ve eklentileri ile basn
aralarnn, su aleti olduu gerekesiyle zapt ve msadere edilemeyecei veya
iletilmekten alkonulamayaca hkmn getirmitir.37
1.5.4.1.4. Basn D Kitle Haberleme Aralarndan Yararlanma Hakk
Anayasann, Kamu Tzelkiilerinin Elindeki Basn D Kitle Haberleme

Aralarndan Yararlanma Hakk baln tayan 31. maddesi, kiilerin ve siyasi
partilerin, kamu tzelkiilerinin elindeki basn d kitle haberleme ve yaym
aralarndan yararlanma hakkna sahip olduunu dzenlemitir. Basn d kitle
36
Madde 29: Sreli veya sresiz yayn nceden izin alma ve mal teminat yatrma artna
balanamaz.
Sreli yayn karabilmek iin kanunun gsterdii bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie
verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykrlnn tespiti halinde yetkili merci, yaynn
durdurulmas iin mahkemeye bavurur.
Sreli yaynlarn karlmas, yaym artlar, mal kaynaklar ve gazetecilik meslei ile ilgili esaslar
kanunla dzenlenir. Kanun, haber, dnce ve kanaatlerin serbeste yaymlanmasn engelleyici veya
zorlatrc siyasal, ekonomik, mal ve teknik artlar koyamaz.
Sreli yaynlar, Devletin ve dier kamu tzelkiilerinin veya bunlara bal kurumlarn ara ve
imknlarndan eitlik esasna gre yararlanr.
37
Madde 30: Kanuna uygun ekilde basn iletmesi olarak kurulan basmevi ve eklentileri ile basn
aralar, su aleti olduu gerekesiyle zapt ve msadere edilemez veya iletilmekten alkonulamaz.
19
haberleme aralar, basna lazm olan telefon, faks gibi aralardr. Devlet, parasnn
denmesi artyla, bu aletleri basn kurulularna vermekle mkelleftir.38
1.5.4.1.5. Dzeltme ve Cevap Hakk
Anayasada basnla alakal son madde, 32. maddedir. Bu madde, dzeltme ve

cevap hakk ile ilgilidir. Buna maddeye gre, Dzeltme ve cevap hakk, ancak
kiilerin haysiyet ve ereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili geree aykr
yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla dzenlenir. Bu maddeyle, sorumlu
kiilerin kamuoyuna doru haber verilmesi hususunda daha hassas davranmalarnn
salanmas amalanmtr.39
1.5.4.2. Radyo ve Televizyon zgrl
1993 ylnda yaplan Anayasa deiikliine kadar, radyo ve televizyon

yaynlarnda devlet tekeli bulunmaktayd.40 zel radyo ve televizyon kurmak
kanunen yasak olduu halde, 1990l yllarn bandan itibaren zel radyo ve
televizyon istasyonlarnn saysnda nemli bir art yaanmtr.
15 Mart 1993 tarihinde Ulatrma Bakanl tarafndan yaymlanan bir

genelgede, Btn zel radyolarn 1 Nisan 1993 tarihine kadar yaynlarn
durdurmalar, aksi halde radyo istasyonlarnn kapatlaca ifade edilmitir. Bu karar
38
Madde 31: Kiiler ve siyas partiler, kamu tzelkiilerinin elindeki basn d kitle haberleme ve
yaym aralarndan yararlanma hakkna sahiptir. Bu yararlanmann artlar ve usulleri kanunla
dzenlenir.
Kanun, mill gvenlik, kamu dzeni, genel ahlk ve saln korunmas sebepleri dnda, halkn bu
aralarla haber almasn, dnce ve kanaatlere ulamasn ve kamuoyunun serbeste olumasn
engelleyici kaytlar koyamaz.
39
Madde 32: Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerin haysiyet ve ereflerine dokunulmas veya
kendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla dzenlenir.
Dzeltme ve cevap yaymlanmazsa, yaymlanmasnn gerekip gerekmediine hkim tarafndan
ilgilinin mracaat tarihinden itibaren en ge yedi gn ierisinde karar verilir.
40
133. maddenin deiiklikten nceki hali: Radyo ve televizyon istasyonlar, ancak Devlet eli ile
kurulur ve idareleri tarafsz bir kamu tzelkiilii halinde dzenlenir.
20
zerine Trkiye genelinde Radyomu stiyorum adnda kampanyalar dzenlenmi,
yasak kararnn kamuoyunun tepkisini ekmesi zerine bu karardan vazgeilmitir.41
8 Temmuz 1993 tarihinde Anayasann 133. maddesinde yaplan deiiklikle

zel radyo ve televizyon yaynclna izin verilmitir. 133. madde, Radyo ve
televizyon istasyonlar kurmak ve iletmek kanunla dzenlenecek artlar
erevesinde serbesttir. eklinde deitirilmitir.42 Bu tarihten itibaren, radyo ve
televizyon yaynclnda devlet tekeli kalkm, de facto olarak yayn yapan
kurulular, hukuki bir stat kazanmtr.
1.5.5. Kitle letiim zgrlnn Snrlar
nsan davranlar; dncelerini aklama, toplanma, seyahat etme ve buna

benzer ekillerde isimlendirilmi, bu davranlarn insann maddi ve manevi varlna
bal, vazgeilmez ve devredilemez temel hak ve zgrlkler kapsamnda olduu
kabul edilmitir. Bu kabulden yola klarak, temel hak ve zgrlkler kapsamnda
deerlendirilen davranlarn, siyasi iktidarlarn veya toplumsal glerin basklarna
kar gvence altna alnmasna allmtr.43 Ancak, toplumsal yaam ierisinde
temel hak ve zgrlklerin var olabilmesi, egemen glere kar korunmasnn
yannda, bu zgrlklerin snrlandrlmasyla mmkndr. Baka bir ifadeyle,
zgrlk kavramnn kii ynnden anlam kazanabilmesi, zgrlklerden snrl
olarak yararlanlmas sonucunu dourur.
41
Nihal Mge Grhani, Devlet Radyosundan zel Radyolara Gei Sreci, T.C. Gazi niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s. 110.
42
133. madde, 2005 ylnda yaplan deiiklikle u hali almtr:
Radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve iletmek kanunla dzenlenecek artlar erevesinde
serbesttir.
(Ek fkra: 21/06/2005 5370 S.K./1. mad) Radyo ve televizyon faaliyetlerini dzenlemek ve
denetlemek amacyla kurulan Radyo ve Televizyon st Kurulu dokuz yeden oluur. yeler, siyasi
parti gruplarnn ye says orannda belirlenecek ye saysnn ikier kat olarak gsterecekleri
adaylar arasndan, her siyasi parti grubuna den ye says esas alnmak suretiyle Trkiye Byk
Millet Meclisi Genel Kurulunca seilir. Radyo ve Televizyon st Kurulunun kuruluu, grev ve
yetkileri, yelerinin nitelikleri, seim usulleri ve grev sreleri kanunla dzenlenir.
Devlete kamu tzelkiilii olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tzelkiilerinden
yardm gren haber ajanslarnn zerklii ve yaynlarnn tarafszl esastr.
43
Abdurrahman Eren, zgrlklerin Snrlandrlmasnda Demokratik Toplum Dzeninin Gerekleri,
Beta Yaynlar, stanbul, 2004, s. 15.
21
zgrlklerin snrsz olduunu dnmek, insanolunun doasnda var olan
zgrl elde etme gds neticesinde ortaya kacak mcadelelere frsat vermek
anlamna gelir. Snrsz bir zgrln, bakasnn sahip olduu dier bir zgrlkle
kar karya gelmesi kanlmazdr. Mutlak zgrlk fikri, toplumsal dzen ile
badamaz bir dncedir. Toplumsal dzenin devamnn salanmas, hak ve
zgrlklerin belli llerde snrlandrlmasna baldr.44 Snrsz zgrlk diye bir
eyin olamayaca, snrsz zgrln anari douraca ve sonuta, var olan
zgrlkleri de yok edecei kukusuzdur. zgrlklerin snrlandrlmasnn temel
amac, kiilerin zgrlklerini kstlamak deil, toplumsal dzenin bozulmasn
nlemek ve var olan zgrlklerden btn bireylerin faydalanmasn salamaktr.45
Kitle iletiim zgrlnn kullanlmas esnasnda, bu zgrln dier

zgrlklerle kar atmasna girmesi olasdr. Bu atmann nne geebilmek
iin, atan zgrlklerin birlikte yaamasna olanak salayacak bir ortamn tesisi
zorunludur. Bu da, zgrlklerin karlkl olarak snrlandrlmasn zorunlu hale
getirir. Dier btn zgrlkler gibi, kitle iletiim zgrl de gerektiinde
snrlandrlabilir. Ancak bu snrlamann, toplumsal dzenin bozulmasnn kuvvetle
muhtemel olduu, istisnai hallerde sz konusu olmas gerekir.
1.5.5.1. Kitle letiim zgrlnn Snrlanma Nedenleri
1982 Anayasasnn 13. maddesinde 2001 ylnda yaplan deiiklikle, temel

hak ve zgrlklerin zlerine dokunulmakszn ve sadece Anayasann ilgili
maddelerinde belirtilen nedenlerle snrlanabilecei dzenlenmitir. Bu nedenle, kitle
iletiim zgrlnn hangi nedenlerle snrlanabilecei, her eyden nce ilgili
maddelere baklarak tespit edilir. 1982 Anayasasnda kitle iletiim zgrln
dzenleyen hkmler, 28. ve 32. maddeler arasnda, Basn ve Yaymla lgili
Hkmler st bal altnda dzenlenmitir. Basn zgrlnn snrlandrlmas,
28. maddenin 3. fkrasnda, Basn hrriyetinin snrlanmasnda, Anayasann 26 ve
44
Kemal Gzler, Trk Anayasa Hukuku Dersleri, Birinci Bask, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa, 2000,
s.176.
45
Server Tanilli, Devlet ve Demokrasi, Say Yaynlar, 6. Bask, stanbul, 1990, s. 181.
22
27 nci maddeleri hkmleri uygulanr. eklinde dzenlenmitir. Anayasann 26.
maddesinin ilk fkrasna gre:
serbestliini de kapsar. Bu fkra hkm, radyo, televizyon, sinema veya benzeri
26. maddenin 2. fkrasyla, dnceyi aklama ve yayma zgrlnn hangi

hallerde snrlandrlabilecei dzenlenmitir. Bu fkrada saylan snrlama nedenleri,
kitle iletiim zgrl iin de geerlidir. 26. maddenin ikinci fkrasna gre kitle
iletiim zgrl; milli gvenlik, kamu dzeni, kamu gvenlii, Cumhuriyetin
temel nitelikleri ve devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlnn korunmas,
sularn nlenmesi, sulularn cezalandrlmas, devlet srr olarak usulnce
belirtilmi bilgilerin aklanmamas, bakalarnn hret veya haklarnn, zel ve aile
hayatlarnn yahut kanunun ngrd meslek srlarnn korunmas veya yarglama
grevinin gereine uygun olarak yerine getirilmesi amacyla snrlandrlabilir.
28. maddenin 4. ve 6. fkralarna gre belirli baz durumlarda, baslan

yaynlarn datmnn nne geilmesi veya datlm yaynlarn toplatlmas
gerekebilir. Bu tedbire, hkim; gecikmesinde saknca bulunan hallerde de, kanunun
aka yetkili kld merci karar verebilir. Yetkili merci, bu kararn en ge yirmi
drt saat iinde yetkili hkime bildirir. Yetkili hkim bu karar en ge krk sekiz saat
iinde onaylamazsa, datm nleme karar hkmsz saylr. Altnc fkradaki,
yetkili hkimin sreye bal denetiminin bir gvence oluturduu sylenebilir
fakat toplatma kararnn, sreli ve sresiz yaynlar asndan son derece ar bir
yaptrm olduunu da ifade etmek gerekir. 28. maddenin son fkrasnda u hkm yer
almaktadr:
Trkiyede yaymlanan sreli yaynlar, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez

btnlne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli gvenlie ve genel ahlka aykr
yaymlardan mahkm olma halinde, mahkeme kararyla geici olarak kapatlabilir.
Kapatlan sreli yaynn aka devam niteliini tayan her trl yayn yasaktr;
bunlar hkim kararyla toplatlr.
23
Bu maddeyle, Trkiyede yaymlanan sreli yaynlarn, devletin lkesi ve
milletiyle blnmez btnlne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli gvenlie ve
genel ahlaka aykr yaymlar nedeniyle mahkm olmas halinde, ancak mahkeme
karar ile ve sadece geici olarak kapatlabilecei dzenlenmitir.
Anayasann getirdii snrlamalar, lkemizin de taraf olduu Avrupa Snr

tesi Televizyon Szlemesinin46 bu konuya ilikin atfta bulunduu Avrupa nsan
Haklar Szlemesinin, dnceyi aklama zgrln dzenleyen 10. maddesinin
ikinci fkrasna uygundur. AHSnin 10. maddesinin 2. fkrasna gre:47
Kullanlmas grev ve sorumluluk ykleyen bu zgrlkler, demokratik bir

toplumda, zorunlu tedbirler niteliinde olarak, ulusal gvenliin, toprak
btnlnn veya kamu emniyetinin korunmas, kamu dzeninin salanmas ve
su ilenmesinin nlenmesi, saln veya ahlakn, bakalarnn hret ve haklarnn
korunmas veya yarg gcnn otorite ve tarafszlnn salanmas iin yasayla
ngrlen baz biim koullarna, snrlamalara ve yaptrmlara balanabilir.
1982 Anayasasndaki dzenlemede, AHSde saylanlardan farkl iki

snrlama nedenine yer verilmitir. Bunlar, cumhuriyetin temel nitelikleri ve
sulularn cezalandrlmasdr. Bu iki snrlama nedeni haricinde, AHSnin 10.
maddesindeki hkmlerin, Anayasann 26. maddesindeki hkmlerle paralellik arz
ettii sylenebilir.
Anayasann bilim ve sanat zgrln snrlandran 27. maddesinin ikinci

fkras gereince kitle iletiim zgrl, Anayasann ilk maddesindeki48
hkmlerin deitirilmesini salamak amacyla kullanlamaz.
46
Avrupa Snr tesi Televizyon Szlemesi,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=a5c39c6f-1449-4056-a71c-f9d2a36164ad
(30.10.2010)
47
Avrupa nsan Haklar Szlemesi,
http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aihs.html (30.10.2010)
48
Madde 1: Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Madde 2: Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan
haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan,
demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
Madde 3: Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Dili Trkedir.
Bayra, ekli kanununda belirtilen, beyaz ay yldzl al bayraktr.
Milli mar stiklal Mardr.
Bakenti Ankaradr.
24
Anayasaya gre temel hak ve zgrlkler, zlerine dokunulmakszn ve
ancak kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna,
demokratik toplum dzenine, laik cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine
aykr olamaz. Dolaysyla, kitle iletiim zgrlnn snrlandrlabilmesi ancak u
artlarla mmkn olabilir:
Kitle iletiim zgrl ancak kanunla snrlandrlabilir.

Kitle iletiim zgrlne ilikin snrlama, Anayasann szne ve
ruhuna uygun olmaldr.
Kitle iletiim zgrlne ilikin snrlama, demokratik toplum dzeninin
gereklerine uygun olmaldr.
Kitle iletiim zgrlne ilikin snrlama, laik cumhuriyetin gereklerine
uygun olmaldr.
Kitle iletiim zgrlne ilikin snrlama, lllk ilkesine uygun
olmaldr.
25
KNC BLM
MEDYANIN DENETM
Kitle iletiim, yakn dnemde ortaya kan bir kavramdr. Basn-yayn

sektrndeki gelimeler, radyo ve televizyon gibi grsel-iitsel kitle iletiim
aralarnn yaygnlamas, teknolojideki hzl gelimelerin klasik basn kavramyla
ifade edilemeyecek bir boyuta gelmesine neden olmu, bu gelimelerin tmn
kapsayacak bir kavrama ihtiya duyulmutur. Kitle iletiim, btn bunlar ieren bir
kavram olarak kullanlmaktadr. ngilizceden dilimize geen ve kitle iletiim
aralar anlamna gelen Mass Mediann ksaltlm ekli olan medya kavram da
son zamanlarda yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.
almann bu blmnde, medyann denetimi zerinde durulmutur.

Medyann denetimi, konunun daha rahat anlalmas bakmndan, balklar halinde
ele alnm, almann konusunu tekil etmesi nedeniyle, zdenetim kavram
ayrntl bir biimde deerlendirilmitir.
2.1. DAR DENETM
Medyann idari olarak denetlenmesi, idari kararlar vastasyla basn

zgrlne snrlama getirilmesi anlamna gelmektedir. Medya ile ilgili eitli
kanunlarda, getirilen snrlamalarn esas itibariyle yarg yolu ile
gerekletirilebilecei dzenlenmitir. Bununla beraber, gerek Anayasada gerekse
dier kanunlarda, medyann idari olarak denetlenmesi sonucunu douran hkmler
mevcuttur.
Anayasasnn 28. maddesi, basn hrriyetini dzenlemektedir. 28. maddenin

drdnc fkrasna gre, Basn hrriyetinin snrlanmasnda, Anayasann 26 ve 27
26
nci49 maddeleri hkmleri uygulanr. Anayasann Dnceyi Aklama ve Yayma
Hrriyeti balkl 26. maddesine gre:
serbestliini de kapsar. Bu fkra hkm, radyo, televizyon, sinema veya benzeri
Son cmlede de grld zere radyo, televizyon, sinema veya benzeri

yollarla yaplan yaymlarn izin sistemine balanabilmesinin yolu ak olmasna
karn, basn iin bu yol kapaldr. Bu hkm erevesinde, basnn izin sistemine
tabi tutulamayaca sylenebilir.
1117 sayl Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanunu, 18 yandan

kklerin maneviyat zerinde muzr tesir yapaca anlalan mevkute ve mevkute
tanmna girmeyen dier baslm eserlere getirilen snrlamalarla ilgidir. Kanuna
gre, eitli kurumlardan seilen 11 ye, Bakanlk bnyesinde bir araya gelerek
Muzr Kurulunu oluturur. Kurul, kklerin maneviyatn korumak amacyla, basn
zgrln snrlayc nitelikte kararlar alabilir. rnek vermek gerekirse Kurul,
yasada tanmlanan baz eserlere, Kklere Zararldr damga veya iaretinin
baslmasna karar verebilir, bu gibi eserlerin 18 yandan kklere para karl
veya parasz olarak verilmesini, gsterilmesini, okul ve benzeri yerlere sokulmasn,
satmn, tehirini ve reklamn yasaklayabilir.50
Gelimi lkelerde basn zgrl belirli bir olgunlua eriinceye kadar,

idari kararlar yoluyla denetim olgusu etkinliini korumutur. Ancak, iletiimdeki
gelimelerin ve demokrasi fikrinin toplumlarda genel kabul grmesinin de etkisiyle,
idari kararlar yoluyla denetimin, demokrasinin mantna ters dt ortaya
49
Madde 27: Herkes, bilim ve sanat serbeste renme ve retme, aklama, yayma ve bu alanlarda
her trl aratrma hakkna sahiptir.
Yayma hakk, Anayasann 1 inci, 2 nci ve 3 nc maddeleri hkmlerinin deitirilmesini salamak
amacyla kullanlamaz.
Bu madde hkm yabanc yaynlarn lkeye girmesi ve datmnn kanunla dzenlenmesine engel
deildir.
50
Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanunu,
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/438.html (01.11.2010)
27
kmtr. Bu gelimelerden sonra yasa koyucular, iletiim zgrlnn
snrlandrlmasn bamsz idari otoritelere brakmlardr. Bamsz idari otoriteler,
idarenin bilinen, klasik rgtlenmesi dnda kalan ve yaplanmalar asndan
kendine zg zellikler tayan idari kurumlardr. Bamsz idari otoritelerin, yetkili
bulunduklar alana ilikin kural koyma, bu kurallar uygulama ve yaptrm yetkileri
vardr. lkemizde radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetlerinin
dzenlenmesi ve denetlenmesi, Radyo ve Televizyon st Kurulunun (RTK) grev
ve yetkileri arasndadr. 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn
Hizmetleri Hakknda Kanunun 34. maddesine gre:51
Radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetleri sektrn dzenlemek ve

denetlemek amacyla, idar ve mal zerklie sahip, tarafsz bir kamu tzel kiilii
niteliinde Radyo ve Televizyon st Kurulu kurulmutur.
RTKn, kamu tzel kiiliini haiz olmas nedeniyle, denetim maksadyla

ald kararlar idari niteliktedir. Bu kararlar, idari yargnn denetimine tabidir.
Kanunun 32. maddesi ile st Kurula, belli ykmllkleri yerine getirmeyen yayn
kurulularna uyar, yayn durdurma, idari para cezas ve yayn lisansnn iptali
trnden idari yaptrmlar uygulama yetkisi tannmtr.
zel giriimcilerin yayn sektrnde lokomotif grevini stlendii ABDde,

yayncln denetlenmesi iin 1934 ylnda karlan Federal Haberleme Kanunu ile
Federal Communications Commission (FCC) ad verilen bir kurul ihdas edilmitir.
FCC, dier lkeler iin, yayncln denetlenmesi asndan bir rol model olmutur.
Bu dorultuda Fransa, Almanya, ngiltere gibi lkelerde yayncl denetleyen
kurullar oluturulmutur.
51
03.03.2011 tarih ve 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda
Kanun,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5a3cac1e-b6d9-4b23-bc7a-8dcd671fceba
(21.06.2011)
28
2.2. YARGISAL DENETM
Medyann denetimi asndan en nemli yollardan birisi de yargsal

denetimdir. Gnmzde medya, esas itibariyle hukuk ve ceza davalar yoluyla
denetime tabidir. Kamusal hak ve zgrlkler zedelendiinde, yani yasalar
erevesinde su olarak nitelendirilen bir olay gerekletiinde, bu su medya
yoluyla ilenmise, cezas da yarg tarafndan verilmektedir. Baz durumlarda
yargsal denetimin snr, ceza hukuku ilkelerini zorlamakta, suun ve cezann
ahsilii kuralna ters dt birok akademisyen ve yazar tarafndan ileri srlen,
yaz ileri mdrnn ya da yayncnn cezalandrlmas gndeme gelmektedir.52
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda

Kanunun Adli Yaptrmlar balkl 33. maddesinde, radyo ve televizyonlarn hangi
hallerde yargsal denetime tabi olduklar belirtilmektedir. Buna gre:53
1) st Kuruldan yayn lisans almadan veya yaynlar st Kurul tarafndan geici

olarak durdurulmasna ya da yayn lisans iptal edilmesine ramen yayn yapan
gerek kiiler ile tzel kiilerin ynetim kurulu yeleri ve genel mdr, bir
yldan iki yla kadar hapis ve bin gnden bebin gne kadar adl para cezas ile
cezalandrlr. Tzel kiiler hakknda ayrca 5237 sayl Trk Ceza Kanununun
60 nc maddesindeki gvenlik tedbirleri uygulanr. zinsiz olarak faaliyetine
devam eden yayn cihaz ve tesisleri st Kurulca mhrlenerek kapatlr.
2) Yayn lisans olmasna ramen lisans tipi dnda yayn yapan ve izinsiz verici
tesis eden medya hizmet salayclar st Kurulca uyarlr, yaplan uyarya
ramen izinsiz yayna devam edenler hakknda birinci fkra hkm uygulanr.
3) 25 inci maddeye uygun olarak yayn kaytlarn bir yl sreyle muhafaza
etmeyen veya st Kurulca ya da Cumhuriyet basavclnca istenmesine
ramen, sresi ierisinde ve aslna uygun olarak teslim etmeyen zel medya
hizmet salayc kurulu sorumlu mdr bin gnden bebin gne kadar adl
para cezasyla cezalandrlr.
4) Gnderilen kaytlarn ierik bakmndan istenen yayn olmamas veya kaytlarda
tahrifat, karma, silme gibi ilemler yaplmas hlinde, zel medya hizmet
salayc kurulularn sorumlu mdr bebin gnden onbin gne kadar adl
para cezasyla cezalandrlr.
5) Bu kanun erevesinde alan kamu davalarna st Kurul katlr.
Yasal koullar gerekletiinde, datmn engellenmesi, toplatma, zapt ve

msadere gibi basn zgrln snrlayan tm kararlar, yarg yoluyla
52
Zeki Hafzoullar, 5237 Sayl Ceza Kanununda Fail,
http://www.abchukuk.com/makale/makale308.html (20.10.2010)
53
6112 sayl Kanun,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5a3cac1e-b6d9-4b23-bc7a-8dcd671fceba
(21.06.2011)
29
verilebilmektedir. Yarg kararyla snrlama, hukuk devletinin bir gstergesidir fakat
bu yolla getirilen snrlamalarn, iletiim zgrl asndan her zaman adil sonular
dourduunu sylemek mmkn deildir. zellikle, kuvvetler ayrl ilkesinin tam
manasyla uygulanamad rejimlerde, yarg denetiminin hukuki bir denetim
olmaktan kp, adeta idarenin bir uzants kimliine brnme tehlikesi mevcuttur.
Bu nedenle, demokratik sistemin salkl ileyebilmesi iin, siyasi iktidarlara nemli
grevler dmektedir. ktidarlar, yarg denetiminin bir hukuk devletine yarar
ekilde gerekleebilmesi yolunda gerekli dzenlemeleri yapmak durumundadrlar.
2.3. GNLL KURULULAR YOLUYLA DENETM
Gnll kurulular, idare rgt iinde yer almayan ve yarg mercii olarak da
nitelendirilemeyecek olan, mensuplarnn kendi iradeleri ile bir araya gelerek
taahhtname vermeleri ile olumu kurululardr. Medya alannda faaliyet gsteren
gnll kurulular, medya etii ilkelerini kabul etmi ve bu ilkelere aykrlk halinde,
yine kendileri tarafndan belirlenmi olan disiplin cezas trndeki yaptrmlara tabi
olma hususunda rza beyannda bulunmu olan meslek mensuplarndan olumaktadr.
Bu kurulularn amac, medyay; idarenin, lke iindeki finansal g odaklarnn ve
reklam verenlerin basklarna kar mdafaa etmek ve basn zgrln
savunmaktr. Gnll kurulular, medya etiinin oluturulmas asndan son derece
nemlidirler. Buna karlk, gnll kurulularn etkinlikleri ve yaptrm gleri fazla
olmayabilir. Etkin bir kamuoyunun bulunmad ve zellikle ekonomik adan geri
kalm lkelerde, gnll kurulularn etkinlikleri ok fazla olamamaktadr.
Basn konseyleri, basnn ahlaka aykr tutum ve davranlar nedeniyle

toplumun zarar grmemesi iin baz durumlarda ikyet zerine, baz durumlarda da
resen harekete geebilen gnll denetim kurululardr. Gnll kurulularn
baarl olabilmeleri, mensuplar tarafndan benimsenmeleri ve kamuoyu tarafndan
desteklenmeleri ile mmkndr. Gnll kurulular, mensuplar arasnda bir uzlama
salanarak kurulduu ve olabildiince kapsayc olduklar takdirde baarl
30
olabilirler. Aksi halde yaamlarn, etkisiz ve saygnl olmayan kurulular olarak
srdrmek zorunda kalrlar.54
Medyaya ynelik olarak hazrlanan meslek ilkelerinin hemen hepsinde, etik

uygunluu tanmlayan maddelerin yan sra medya alanlarnn bu ilkelere uyma
ynnde irade kullanmalar gerektiini vurgulayan ifadeler de bulunmaktadr.
Hemen bu noktada vurgulanmas gereken husus, belirlenen etik kurallarn
uygulanmasn zorlayan yaptrmlarn gerekliliidir. rnein Trkiyede tp
doktorluu yapabilmek iin tabip odasna; avukatlk yapabilmek iin baroya ye
olmak gerekmektedir. ye olunan bu meslek birlikleri, meslek etiine uymayan
yeleri zerinde, mesleklerin icrasn nlemeye kadar uzanan bir dizi yaptrm
uygulayabilmektedirler. Ancak sz konusu medya olduunda, yaptrmlarla
donatlm meslek rgtlerinin yokluu gze arpmaktadr.
2.4. ZDENETM
Sansr ve otosansrden farkl bir denetim tr olan zdenetim, kuruluun

kendi kendine yapt veya benzer kurulularn bir at altnda temerkz
etmelerinden doan rgtlenmelerin gerekletirdii denetimdir.
Arlkl olarak medya kurulularnda uygulama alanna sahip olan

zdenetim, medya alanlarnn gnlllk esasna dayal editryal rehber ilkeler
oluturmak ve hazrlanan bu ilkelere uymak amacyla harcadklar ortak bir abadr.
Standartlar gelitirerek zdenetim uygulamak, medyann kamuoyu nnde
gvenilirliini tesis etmesine yardmc olur.
54
Vedat Demir ve Zakir Avar, Dzenleme ve Uygulamalarla Medyada zdenetim, Piramit
Yaynclk, Ankara, 2005, s. 82.
31
2.4.1. zdenetim Uygulamalar
Kitle iletiim aralar vastasyla gndemi belirleyen kiilerin en bata gelen

sorumluluu, haberi veya bilgiyi geree en yakn ve en doru biimde kamuoyuna
aktarmaktr. Medya sektrndeki rekabeti ortamda, dier medya kurulularndan
daha fazla ilgi ekme ve haber atlatma maksadyla, bilgilerin sunulmas esnasnda
doruluktan dn verildii bir vakadr. Verilen bu dnler, kimi zaman yalan
haberlerin yaplmasna kadar varmaktadr. Gazetecilik mesleinin gereini yerine
getirmek gibi bir zrh altna girilerek, haberde gerekleri verme sorumluluundan
uzaklald fikrinden yola kan baz gazeteci ve akademisyenler, iletiim
zgrlne mdahalede bulunulmadan medyadaki bu gayriahlaki tutum ve
davranlarn nlenebilmesi hususunda eitli denetim modelleri gelitirmilerdir.55
Bu denetim modelleri zerinde tartlrken, denetimi gerekletirecek kurum

veya kuruluun, siyasi iktidardan bamsz bir ekilde hareket edip edemeyecei
konusunda fikir ayrlklar yaanmtr. Medya zerindeki denetimin siyasi iktidarn
etkisi altndaki bir kurum veya kurulu tarafndan gerekletirilmesi, basn
zgrlnn salanmas yolunda en byk engellerden birisi, belki de birincisidir.
Basn zgrlnn nndeki engellerden bir dieri de, medyann iinde yer alarak,
gazetecilik mesleine tannan hak ve ayrcalklar kendi karlar dorultusunda
kullanabilecek olan medya mensuplardr. Bu nedenle, medyann iinde yer
alabilecek bu trden rk elmalar denetleyebilecek, basn zgrln
savunabilecek, toplum nnde medyann saygnln koruyabilecek bir dzenlemeye
ihtiya duyulmutur.
Medyada zdenetim uygulamalar; Ombudsman Denetimi, Basn Konseyleri

ve Kanunla Kurulan Kurulular olmak zere e ayrlr.
55
Celal Atatun, Ahlak ve Etik Deerlerin ada Basna Yansmalar, T.C. Kocaeli niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2006, s. 120-130.
32
2.4.1.1. Ombudsman Denetimi
Ombudsman denetimi, yasama organ tarafndan atanan kamu denetilerinin

idarenin faaliyetlerini denetlemeleri olarak tanmlanabilir. Kamu denetileri,
yaptklar incelemelerde hukuka aykr bulduklar eylem ve ilemleri bir raporla
parlamentoya bildirmekte, parlamento de bu rapor dorultusunda gerekli nlemleri
almak iin harekete gemektedir. Bu yntem, yargsal denetimin snrll, ge
ilemesi, etkisizlii ve dolaysyla yetersizlii, idarenin kendi iinde yapt
denetimde tarafl davranmas gibi nedenlere, birok lke tarafndan
uygulanmaktadr.56
darenin denetlenmesi asndan byk nem arz eden kamu denetilii

sistemi, medyann meslek rgtleri eliyle veya kendi kendini denetlemesi yani
zdenetimi bakmndan da dzenlenmitir. Gnmzde pek ok lkede, basn
ombudsmanlar grev yapmaktadr. Medyada zdenetim amacyla ombudsman
modeli ilk kez svete uygulanmaya balamtr. svein ardndan, Amerika
Birleik Devletleri de dhil olmak zere eitli lkelerde kamu denetilii sistemi,
medya alannda uygulanmaya balamtr.
Ombudsman kurumunun dou yeri olan svee dnp, sve Basn

Ombudsmanlnn zelliklerine gz atmakta yarar grmekteyiz. svete basn
ombudsmanl sistemi 1916 ylnda kurulmu olmakla beraber, sistemin gerekli
reform almalarnn yaplarak daha fonksiyonel bir hviyet kazanmas 1969 ylnda
olmutur. sve Basn Ombudsmanl sisteminde, biri basn temsilcisi olmak zere,
kiilik zel bir komite tarafndan seilen basn ombudsman, basnla ilgili
ikyetleri incelemekle grevlidir. Basnn herhangi bir uygulamasndan mteki
olanlar, ncelikle ombudsman ad verilen kiiye bavururlar. Ombudsman, ilk olarak
bu ikyetin doru olup olmadna, daha sonra da ikyetin olaan d, abartl veya
hatal olup olmadna karar verir. Ombudsman, taraflar dinler ve nihai kararn
56
Dean M. Gottehrer ve Michael Hostina, Essential Characteristics of a Classical Ombudsman,
http://www.usombudsman.org/documents/PDF/References/Essential.PDF (19.11.2010)
33
verir ancak ikyeti, ombudsmann verdii karardan tatmin olmazsa, bizzat Basn
Konseyine bavurabilir.57
Amerikan medyasnda ombudsman modeli ilk olarak 1967 ylnda,

okuyucular ve gazeteciler arasndaki ilikileri dzenlemek amacyla, Courier Journal
gazetesi tarafndan uygulanmtr. Okuyucularn gr ve ikyetlerini serbeste
ifade edebilecekleri bir stun yaymlamak zere editr yardmcs atayan Washington
Post gazetesi de, 1970 ylnda ombudsman modelini uygulamaya koymutur.58
Ombudsmanlar, bamsz bir zellik tarlar. Maalarn altklar medya

kuruluundan (gazete, radyo veya televizyon) almalarna karn, medya kuruluunun
sahibine veya dier yneticilere kar bamsz davranmak durumundadrlar. Bu da
ancak, ombudsmanlk grevini yerine getiren kiinin mesleki etik ilkelere bal,
sorumluluk sahibi ve alt kuruluun verecei maaa ihtiya duymayacak birisi
olmasyla gerekleebilir.59 Ombudsmann tarafsz olmas ok nemlidir. Mutlak
anlamda tarafszlk hibir zaman mmkn deildir. Ancak, bu greve gelecek kiinin
yaam boyu seilmesi veya hibir makama kar sorumlu olmamas gibi yntemlerle,
tarafszlk byk lde salanabilir.
Ombudsman kurumu baz alardan ok yararl kabul edilse de, St. Petersburg
Times gazetesinin editr Robert J. Haiman, ombudsmanlk kavramna u eletirileri
getirmitir:
a) Ombudsman, gazetenin iinden birisi olarak yeterince bamsz bir

kimlie sahip olamamaktadr.
b) Ombudsman, editrle okuyucu arasndaki iletiim yolunu iler hale
getirmekten ok, bunlarn arasnda bir yerde yer alr.
57
Z. Alemdar, 1990, s. 64.
58
The Press: Ombudsman in Louisville,
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,878358,00.html (16.10.2010)
59
Ruhdan Uzun, letiim Etii Sorunlar ve Sorumluluklar, Gazi niversitesi letiim Fakltesi 40. Yl
Kitapl, Ankara, 2009, s. 45.
34
c) Ombudsmann, gazete alanlarnn hatalarn n plana karmas iyi bir
zm olarak kabul edilmez. Bu ii muhabir ve editr, kendi kendilerine
halletmelidirler.
d) Ombudsman, yanllk yaplncaya kadar ie karmaz. Ombudsmann ie
dhil olmas iin, bir yanlln yaplm olmas gerekmektedir.60
2.4.1.2. Basn Konseyleri
Basn konseyleri, basn zgrln korumak ve gelitirmek maksadyla

hareket eden, basn mensuplarnn haklarn mdafaa eden ve kiilik haklarnn basn
yoluyla inendii durumlarda, adeta yargsal bir kimlie brnerek, gazete ve
gazetecilerin savunmalarn almak suretiyle sorunlarn zm yolunda harekete
geen kurululardr.
lk basn konseyi, 1916 ylnda svete kurulmutur.61 Basn konseyleri

iinde en bilinir olan, ngiliz Basn Konseyidir. Gazete Sahipleri Birlii, Gazeteciler
Cemiyeti, sko Gnlk Gazeteciler Cemiyeti, sko Gazete Sahipleri Birlii, Milli
Gazeteciler Birlii, Gazeteciler Enstits ve ngiliz Gazete Editrleri temsilcilerinin
abalaryla kurulan ngiliz Basn Konseyi 1991 ylnda feshedilmi, yerine Basn
ikyet Komisyonu kurulmutur.62
Basn konseyleri, lkeden lkeye deiik zellikler gsterir. rnein,

Almanya ve Hindistanda basn konseyleri sadece yazl basn ile ilgili ikyetleri
deerlendirebilir. Buna karn, Trk ve sve Basn Konseyleri hem yazl basn hem
de radyo-televizyonlar ile ilgili ikyetleri deerlendirebilir. Danimarka ve svete,
basn konseyleri sadece uygunsuzluklar ve somut ikyetlerin olduu durumlarda
harekete geebilir. Buna karlk Almanya ve Hindistanda basn konseyleri, gelen
60
Edmund B. Lambeth, Committed Journalism, An Ethic For The Profession, Indiana University Pres,
USA, 1986, s. 89-90.
61
Swedish Press Council, Reynold Journalism Institute,
http://www.rjionline.org/mas/press-council/Sweden (14.10.2010)
62
Noel S. Paul, Principles For The Press: A Digest of Press Council Decisions 1953-1984, The Press
Council, England, 1985, s. 19-23.
35
ikyetlerin yan sra resen de harekete geebilir.63 Basn konseylerinin yararlar u
ekilde zetlenebilir:
a) Basnda tekelleme ile mcadele ederler.

b) Taraflar uzlatrma yoluna giderek, uzun sren basn davalarnn bir
lde nlenmesi iin alrlar.
c) Basn; hkmete, yasama organna ve kamuya kar temsil ederler.
d) Basn ilgilendiren yasa tasarlarnn basn zgrln kstlayc
hkmler iermemesi iin aba gsterirler.64
Basn konseylerinin iyi ve olumlu ynleri kadar, suistimale ak yanlar da

vardr. Tekelleen ve byyen medya kurulular, korporatif yapdaki basn
konseylerini kolaylkla etki altna alabilirler. Bu yzden, basn konseylerinin srekli
olarak bilinli bir kamuoyu denetimine tabi olmalar gerekmektedir. Bazen devlet de,
basn konseylerini kendi gdm altna almak isteyebilir. Bu durumun, iletiim
zgrl asndan dourabilecei sakncalar ortadadr. Byle bir dnmn
nne geebilmek hususunda en byk sorumluluk, konseyin idarecilerine
dmektedir. Bu sorumluluk erevesinde idareciler, devlette herhangi bir grev
almamal, devletle i yapmamaldrlar. Ayrca, idarecilerin tek bir medya kuruluu
yerine, farkl kurululardan seilmesi de, muhtemel sorunlarn nceden
engellenebilmesi asndan yararl olacaktr.
2.4.1.3. Kanunla Kurulan Kurulular
Gnll kurulularn baarl olamad durumlarda, kanunla kurulan

kurulularn gndeme gelmesi doaldr. Kanunla kurulan ve yasann kendisine
verdii yaptrm gcn kullanan zdenetim kurulular, esas olarak kamu tzel
kiiliini haiz barolar, meslek odalar gibi meslek kurululardr. Mussolini
dnemindeki talyan ve Franco dnemindeki spanyol gazeteci odalar, kanunla
kurulan kurululara rnek olarak gsterilebilir.
63
Z. Avar ve V. Demir, 2005, s. 87.
64
N. E. Kzl, 1998, s. 92.
36
Kanunla kurulan kurulularn yaptrm gleri ok fazladr. Bu kurululara
ye olanlar, alnan kararlara uymak zorundadrlar. zellikle basn ahlak kurallarnn
ciddiye alnmad, basn zgrlnn istismar edildii lkelerde, bu kurulularn
etkili olabilecei sylenebilir. Ancak, basn zgrlnn salanabilmesi iin
basnn, siyasi iktidarlarn basksndan uzak olma art gz nne alndnda,
kanunla kurulan kurulularn, basn zgrl asndan byk tehlikelere mahal
verecei muhakkaktr. zdenetim sisteminin esas amacnn, basn her trl etki ve
baskdan korumak olduu halde, gazeteci odalar gibi kurulular vastasyla basn
devlet mdahalesine ak hale getirmek, byk bir hata olacaktr.
Gazeteci odalar, siyasi iktidarla sk ilikiler iindeki kurulular olarak hep

gndeme gelmiler ve basn mesleinin z olan bamszlk fikrine ters dtkleri
iin eletirilmilerdir.
2.4.2. Dnyada zdenetim Uygulamalar
Medyada zdenetim modeli birok lkede uygulanmaktadr. almann bu

blmnde, Trk medyasnda uygulanan zdenetim ile aradaki farklar ortaya
koymak amacyla, medyada zdenetimi benimseyen baz lkeler incelenmitir.
2.4.2.1. Amerika Birleik Devletleri
ABDde ulusal dzeyde faaliyet gsterecek bir basn konseyi kurma fikri,
1960l yllarn ortalarna doru olumaya balamtr. Bamsz bir dnce
topluluu olan Twentieth Century Fund, haberlerin doruluu ve tarafszl ile ilgili
her trl ikyeti kabul edip inceleyecek ulusal bir basn konseyinin kurulmas
yolunda admlar atmaya almtr. Ancak, radyo ve televizyonlar ile haber
ajanslarndan gerekli destei alamayan kurulu, yeterli etkinlii gsterememitir.65
Christian Science Monitor ve Lousville Courier Journal gibi belirli baz gazeteler
65
Z. Alemdar, 1990, s. 57.
37
desteklese de, ulusal dzeyde bir basn konseyinin kurulmas giriimi, ABD iin her
zaman sonusuz kalmtr.
Amerikan medyasnda zdenetimden bahsederken, radyo ve televizyon

yayncln dzenleyen Ulusal Yaynclar Birlii (National Association of
Broadcasters - NAB) hakknda bilgi vermek yerinde olacaktr. 1922 ylnda kurulan
ve 1958 ylnda bugnk adn alan Birliin 3000den fazla radyo ve 500den fazla
televizyon kuruluu olmak zere birok yesi bulunmaktadr. Birliin en nemli
zellii, radyo ve televizyon yayncln dzenleyen kapsaml bir etik kod
oluturmu olmasdr. NAB tarafndan oluturulan etik kodda, ocuklara kar
sorumluluk, kimsenin din, dil, rk, cinsiyet gibi nedenlerle knanmamas ve
aalanmamas, tm dinlere sayg gsterme, evliliin ve ailenin kutsallna
nem verme, sigara imenin, iki imenin ve ecinselliin olumlu bir davran gibi
yanstlmamas, fal ve astroloji gibi ieriklere yer verilmemesi gibi hususlar ne
kmaktadr.66
2.4.2.2. Almanya
Basnn grevi sadece toplumu bilgilendirmek deil ayn zamanda, siyasi ve

ekonomik olarak da topluma yn vermektir. Basnn, bu grevini yerine getirirken
mesleki etik snrlarn almas tehlikesiyle kar karya kalma riski her zaman
mevcuttur. Basnn zdenetimi iin kurulan Alman Basn Konseyi, ite bu riskin izale
edilmesi ynnde faaliyetlerde bulunmaktadr.67 Konseyin dier grevlerinden
bazlar unlardr: 68
a) Bir yandan basnda tekellemenin nlenmesi iin mcadele verirken; bir

yandan da, karlan basn kanunlarnn, basn zgrln koruyucu
nitelikte olmas iin ura vermek.
66
Ethics and Television,
http://www.museum.tv/eotvsection.php?entrycode=ethicsandte (10.11.2011)
67
Nurhayat Yololu, Almanyada Basn, stanbul niversitesi letiim Fakltesi Dergisi, 1997, s.
110.
68
K. el ve V. nver, 2005, s. 213.
38
b) Basn mesleinin saygnln korumak amacyla, zgrlkleri ve kiilik
haklarn zedeleyici yaynlara kar mcadele etmek.
c) Basn temsil etmek.
Alman Basn Konseyi, konular ikyet zerine ele alp deerlendirebilecei

gibi resen de deerlendirebilir. Konseyin ald kararlar tavsiye, deerlendirme ya da
knama niteliinde olup, yazl basnda yaymlanr. Bu kararlara kar yarg yolu
kapal olmakla birlikte, ikyete neden olan olayla ilgili yeni bilgilerin ortaya
kmas halinde, ayn konuyla ilgili yeni bir grme yaplmas mmkndr. Alman
Basn Konseyinin cezai yaptrm yetkisi yoktur.69 Konsey sadece yazl basn ile ilgili
ikyetleri deerlendirebilir. Konseyin, grsel ve iitsel medya zerinde herhangi bir
karar alma yetkisi yoktur. Radyo ve televizyon yaynlarnda uyulacak etik ilkeler,
ksa ad ARD (Arbeitsgemeinschaft der ffentlich-Rechtlichen Rundfunkanstalten
der Bundesrepublik Deutschland) olan Alman Radyo ve Televizyon Kurumu ile ksa
ad ZDF (Zweites Deutsches Fernsehen) olan Alman kinci Kanalnn kendi
oluturduklar kurullar tarafndan belirlenmitir.
2.4.2.3. sve
Basn konseyi fikrinin doum yerinin sve olduu sylenebilir. Ombudsman

kurumu ile birlikte faaliyet gsteren ve tamamen gnlllk esasna dayanan sve
Basn Konseyi; Gazete Yaynclar Dernei, Dergi Yaynclar Dernei, sve
Gazeteciler Birlii ve Ulusal Basn Kulb tarafndan 1916 ylnda kurulmutur. Bu
birlikler svete yazl basn, radyo ve televizyonlar iin etik ilkelerin
hazrlanmasndan da sorumludurlar.70 Konsey, ikisi halk temsilcisi, basn
69
Deutscher Presserat,
http://www.presserat.info/service/english/keyfacts-in-english.html (21.06.2011)
70
Anja Herzog, Sweden,
http://www.eavi.eu/joomla/images/stories/Publications/broadcasting_Citizens/Sweden.pdf
(04.11.2011)
39
rgtlerinin temsilcisi, biri de Anayasa Mahkemesi yesi olmak zere toplam alt
kiiden olumaktadr.71
svete 1969 ylnda, Basn Ombudsmanl kurumu faaliyete gemitir.

Biri basn temsilcisi olmak zere, kiilik zel bir komite tarafndan seilen basn
ombudsman, basnla ilgili ikyetleri incelemekle grevlidir. Basnn herhangi bir
uygulamasndan mteki olanlar, ncelikle ombudsmana bavururlar. Ombudsman
taraflar dinler ve nihai kararn verir ancak ikyeti ombudsmann verdii karardan
tatmin olmazsa, bizzat Basn Konseyine bavurabilir. Basn ombudsman, ikyetin
ciddi nitelikte olduunu dnrse, konuyu Basn Konseyine gtrebilir.72
2.4.2.4. Hindistan
Basnn zdenetimi amacyla 1966 ylnda kurulan Hindistan Basn Konseyi,

zerk bir yapdadr. Konsey, basn ahlak yasalarn ineyen gazeteciler ve gazete
sahipleri aleyhine soruturma ama yetkisini haizdir. Konseyin kararlar kesin bir
nitelik tar ve bir yarg mercii tarafndan yeniden ele alnamaz.
Hindistan Basn Konseyi, toplam 29 yeden olumaktadr. Tam bir mahkeme

yetkisiyle alan Konseyin yeleri arasnda gazeteciler, gazete sahipleri ve
milletvekilleri vardr. Konseyin en nemli zellii, hem ikyet zerine hem de resen
harekete geebilmesidir. Konsey, nne gelen konuyla ilgili olarak gazeteciye veya
yayn kuruluuna szl olarak savunma hakk tanr. Herhangi bir mahkemede
mevzubahis ikyetle bu ilgili bir dava grlmekteyse, Konsey bu konuyla
ilgilenmez.73
71
M. H. Syed, Encyclopaedia of Modern Journalism and Mass Media, Anmol Publications, New
Delhi, 2005, s. 57.
72
Jasper Falkheimer, The Swedish Press Ethics in a Changing Media Landscape,
http://www.portalcomunicacion.com/bcn2002/n_eng/programme/prog_ind/papers/0_arribats_peremai
l/abans_07_2002/pdf/falkheimer.pdf (19.06.2011)
73
N. K. Trikha, The Press Council: A Self Regulatory Mechanism for the Indian Press, South Asia
Books, 1987, s. 5.
40
Hindistan Basn Konseyinin amalar unlardr:74
a) Basn zgrln savunmak, gazetelerin ve haber ajanslarnn

standartlarn gelitirmek.
b) Gazetelere ve haber ajanslarna, bamszlklarn koruyabilmeleri
hususunda yardm etmek.
c) Gazeteler, haber ajanslar ve gazeteciler iin mesleki etik kurallar
belirlemek.
d) Profesyonel gazetecilerin sorumluluk duygularn gelitirmeye almak.
Hindistan Basn Konseyi, radyo ve televizyon yaynlar nedeniyle gelen

ikyetleri deerlendirme yetkisine sahip deildir. Konsey, sadece yazl basn ile
ilgili ikyetleri deerlendirebilir.
2.5. ORTAK (BRLKTE) DENETM
Ortak denetim, kamu otoritesinin ortaya koyduu hedeflere ulamak iin,

kamu dzenleyici otoriteleri ile medya mensuplar ve idarecilerin bir araya geldii
denetim modelidir.75
1990l yllarn ortalarndan itibaren yaygnlamaya balayan ortak denetim

kavram, kamu denetimi ve zdenetim rejimlerinin bileimi gibidir. Ortak denetimde,
kamu ve sivil toplum arasndaki rol ayrm sz konusu olduunda, denetimin
hedefleri ve yaptrmlar ksm, kanun koyucu tarafndan belirlenir. Sivil toplum,
belirlenen hedefler dorultusunda ilkelerin oluturulmas esnasnda katklarn sunar.
Ortak denetimde, yaplan denetime tm taraflarn katlmnn salanmas

amalanmaktadr. Bu sayede, demokratik ve oulcu bir denetim modelinin
oluturulabilecei dnlmektedir. Ortak denetimin olumlu zelliklerinin yannda,
74
Indian Press Council,
http://presscouncil.nic.in/home.htm (09.09.2010)
75
V. Demir ve Z. Avar, 2005, s. 90.
41
olumsuz zellikleri de mevcuttur. rnein, ortak denetim esnasnda devletin arl
fazla olursa, denetimin arlatrlm etik ilkelere dnme tehlikesi vardr. Ortak
denetimin, demokratik ve kkl gazetecilik geleneklerine sahip lkelerde daha
baarl olaca sylenebilir.
Ortak denetim, 2007 ylnn Aralk aynda Avrupa Birlii (AB) resmi
gazetesinde yaymlanarak yrrle giren ve Avrupa Birlii Snr tesi Televizyon
Direktifini deitiren AB Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesi76 esas alnarak
hazrlanan 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri
Hakknda Kanunun yrrle girmesi ile birlikte, hukuki bir stat kazanmtr.
Kanunun 37. maddesinin birinci fkrasnn (k) bendi uyarnca, yayn hizmetleri ile
ilgili gelimeleri takip etme, sektre ilikin genel stratejileri, ortak denetim,
zdenetim ve ortak dzenleme mekanizmalarn belirleme grevi st Kurula
verilmitir.
2.6. SANSR
Bakanlar Kurulunun 13.06.1966 tarih ve 6/6583 sayl karar ile Resmi

Gazetede yaymlandktan sonra yrrle giren Sansr Ynetmeliinin 3.
maddesinin (a) bendinde sansr, u ekilde tanmlanmtr:77
Sz, yaz, resim ve sesle yaplan her trl yaynlarn ve haberlemelerin,

yaplmalarndan ve gnderilen her eit mersulelerin alclarna varmasndan nce
Devlet tarafndan kontrol edilmek zere alnan emniyet tedbirleridir.
Sansr, kamu otoritesini veya toplumsal dzeni bozabilecek olan ya da

bozabilecei varsaylan dnce ve grlerin kstlanmasdr. Bir dncenin, bir
fikrin sansr edilebilmesi iin yazlmas veya konuulmas gerekmektedir. Sansr,
76
AB Grsel-itsel Medya Hizmetleri Ynergesi,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=65ac6193-bcb6-4464-b060-aaa68e0cb495
(21.06.2011)
77
Sansr Ynetmelii,
42
baz dncelerin, fikirlerin sadece geersiz olduunu ifade etmez, ayn zamanda,
bunlarn ileri srlmesinin bir tehlike yaratacan da ngrr. Kiilerin,
dndklerini istedikleri biimde, zamanda ve yerde aa vurma ve tartma
serbestisi ile yakndan ilgili olan sansr, dnce ve ifade zgrlnn, dolaysyla
da basn ve haberleme zgrlnn denetlenmesiyle ilgilidir.
zgrlk demokrasi, en doru zmlerin, sorunlarn aka tartlmas ile

bulunaca inancn tayarak, kitle iletiimin zgrce yaplmasn temel ilke olarak
kabul eder. Sansrn olduu yerde, zgrlk demokrasiden bahsedilemez nk
sansr, her eyden nce, bir n denetimdir. n denetim, yayndan nce, daha henz
kaynakta yaplan denetimdir ki bu da basn zgrln yok edici bir hviyet arz
etmektedir.
2.7. OTOSANSR
Otosansr, zdenetimden farkl bir denetim trdr. Otosansrde denetimi

gerekletiren, yazy yazmak veya bir olay haberletirmek durumunda olan
gazetecinin kendisidir. Vicdani bir denetim tr olan otosansr, gazetecinin kendi
kendisiyle hesaplamasdr. Gazeteci, yapmak istedii haberdeki kamusal fayday
terazinin bir kefesine koyar. Terazinin dier kefesine ise, yapaca haber sonras
ortaya kmas muhtemel toplumsal ya da kiisel zararlar koyar. Yapaca
deerlendirme sonunda, haberi yapmamak konusunda bir karar alrsa, bu
otosansrdr.
Otosansr; sava, isyan, ekonomik kriz gibi toplumu ve kamu dzenini

derinden sarsan olgular esnasnda, idarenin baz eylemlerinin asl gerekelerini
haberletirmeyerek, milli menfaatlerin gereini yerine getirdiini iddia eden
gazetecilerin bavurduu bir denetim biimidir. Sava zaman, milli gvenliin
salanmas amacyla bir nebze hakl grlebilirse de, gazetecilik mesleinin kamusal
ilevi gz nne alndnda, otosansr kendine bir hakllk alan bulamaz.78
78
Nee Erkelli Kzl, Medyada Oto-Kontrol, Beta Yaym, 1. Bas, stanbul, 1998, s. 27.
43
Otosansr bir zdenetim modeli olarak deerlendirmek mmkn olmad
gibi, zendirmek de doru bir yol deildir. Milli menfaatlerin korunmas maksadyla
yaplan otosansrn en bilinen rnei, Domuzlar Krfezi karmas esnasnda
yaanmtr.79 New York Times (NYT) gazetesinin muhabiri Tad Szulc, ABDnin
Kbadaki Fidel Castro ynetimini devirmek iin Domuzlar Krfezine karma
yapacan haber almtr. Szulcun bu konu hakknda bir haber hazrladn renen
Amerikan Gizli Servisi, durumu Bakan John F. Kennedyye haber verir. ABDnin
Domuzlar Krfezine karma yapaca, aslnda basnn zaten bildii ama milli
menfaatler adna haberletirmedii bir konudur. Hem gazetenin sahibini hem de
yayn ynetmenini arayan Kennedy, Ulusal gvenlii dorudan ilgilendiren bu
konuda NYTnin de sorumlu olduunu, olas bir baarszlk halinde tm
sorumluluun gazetenin zerine kalacan ifade eder. Bu telefonun ardndan
NYTde byk tartmalar kar ve sonunda haberin yaymlanmamasna karar verilir.
ABD asndan tam bir fiyasko olarak deerlendiren harekttan birka ay sonra
Kennedynin, New York Timesn temsilcisi Turner Catledgee syledii u szler,
medya tarihine gemitir: Keke bana ramen o haberi yaymlasaydnz. karmay
durdurmak zorunda kalr, bylece o utan verici fiyaskoyu Amerikaya yaatma
talihsizliinden korunmu olurduk.80
79
Nick Russell, Morals and the Media: Ethics in Canadian Journalism, UBC Press, Canada, 2001, s.
219.
80
Zeynep Alemdar, Oyunun Kural Basnda zdenetim, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1990, s. 14-15.
44
NC BLM
MEDYADA ZDENETM ARACI OLARAK MEDYA ET
almann bu blmnde, medya etii kavram zerinde durulmutur. nce,

medya etiinin ne olduu aklanm, ardndan da konu ile ilgili dzenlemelerde
genel kabul grm ilkelerden bahsedilmitir.
3.1. ETK
Aristotalesden beri felsefi bir disiplin olarak kullanlan etik, Yunanca bir
szck olan ethosdan gelmektedir.81 Etik, Trk Dil Kurumunun bilim ve sanat
terimleri ana szlnde u ekilde tanmlanmtr:82
Felsefenin dev, ykmllk, sorumluluk ve erdem gibi kavramlar analiz eden,

doruluk veya yanllk ile iyi veya ktyle ilgili ahlaki yarglar ele alan, ahlaki
eylemin doasn soruturan ve iyi bir yaamn nasl olmas gerektiini aklamaya
alan dal.
Arapa, yaratltan olan huy, tabiat anlamndaki83 hulk szcnden

treyen ve Bir toplum iinde kiilerin uymak zorunda olduklar davran biimleri
ve kurallar manasna gelen ahlak kelimesinin kavramsal ad olan etik, eletirel
sorgulama yoluyla ahlaki eylem ve yarglar tartmaktadr.
Etiin ortaya kmas, felsefe iinde etik sorunlarn gndeme gelmesi, Antik
ada gereklemitir. Varlk ya da doa zerinden yrtlen felsefi tartmalarn
ardndan, felsefi ilginin insana evrilmesiyle beraber entelektel sorular da ierik
81
Ahmet Yatkn, Etik Dnce ve Davrann Yerel Ynetimlerde Hizmet Verimliliinin
Arttrlmasnda Rol ve nemi (Elaz Belediyesi rnek Alan Aratrmas), Frat niversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 18, Say: 1, 2008, s. 212.
82
TDK Bilim ve Sanat Terimleri Ana Szl,
http://www.tdkterim.gov.tr/?kelime=etik&kategori=terim&hng=md (31.10.2010)
83
Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yaynlar, 11. Bask,
Ankara, 1993, s. 380.
45
deitirmi, filozoflar dikkatlerini etik ve siyaset felsefesi gibi konulara
younlatrmlardr.84
3.2. MESLEK ET
Meslek etii kavramn aklamadan nce, meslek kavramn tanmlamak

yerinde olacaktr. Genel bir tanmla ifade etmek gerekirse, meslek; bir kimsenin
geimini salamak zere profesyonel olarak yapt itir. Bir uran meslek
saylabilmesi iin, belirli bir deerler manzumesine sahip olmas gerekmektedir.85
Meslek, nceden belirlenmi etik kurallar ve standartlara gre uygulanmakta,

bu kurallara ve standartlara uymayan meslek erbab, meslekten uzaklatrmaya kadar
varabilen bir dizi yaptrm ile cezalandrlmaktadr.86 Bu tanmdan da anlalaca
zere, meslei herhangi bir uratan ayran pek ok nitelik bulunmakta, bu nitelikler
arasnda kurallarn ve deerlerin bulunuyor olmas zellikle vurgulanmaktadr.87
3.3. MEDYA ET
Kitle iletiim aralar, demokrasinin ve toplumsal yaamn vazgeilmez

unsurlarndandr. Bu aralarn toplumun bilgilendirilmesine ve olaylardan haberdar
edilmesine, salkl bir kamuoyunun oluturulmasna katkda bulunmak gibi nemli
grevleri vardr. Kamuoyunun fikir, kanaat ve eletirilerinin yneticilere
ulatrlmas, yneticilerin mesajlarnn da kamuoyuna iletilmesini salayan kitle
iletiim aralar, ayn zamanda byk bir sorumluluk da tamaktadrlar. zellikle
son dnemde yazl, sesli ve grntl medyann gc ve nemi ok artmtr. Kamu
84
Alasdair MacIntyre, A Short History of Ethics: A History of Moral Philosophy from the Homeric
Age to the Twentieth Century, Scribner Book Company, Routledge, 1998, s. 12.
85
Ycel Ertekin, Halkla likiler ve Meslekleme Olgusu, Halkla likiler Sempozyumu 87, A ve
TODAE, Ankara, 1988, s. 36.
86
Blent apl, Medya ve Etik, mge Yaynlar, Ankara, 2002, s. 10-11.
87
Blend Aydn Ertekin, Gazetecilik Meslek Etiinin Kuramsal Adan rdelenmesi ve Bir Uygulama
Olarak 11 Eyll 2001 Olaynn Trkiye ve Kanada Gazetelerindeki Yansmas, T.C. Anadolu
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, Eskiehir, 2006, s. 63-74.
46
grevi yapan medya, hem kendisinden hem de kendisine tannan hak ve
zgrlklerden kaynaklanan byk gc, sorumluluk bilinciyle ve kamu yararn
gzetecek biimde kullanmaldr. Bu g kt niyetli ve ilkesiz kiilerin elinde,
toplumun ve demokrasinin zararna sonular dourabilir.
Medyann elinde bulunan bu gcn ve sorumluluun kullanlmas, medyann

toplum ve devlet karsnda byk bir g durumuna gelmesinden beri
tartlmaktadr. zellikle demokrasilerin gelimeye balad, insan hak ve
zgrlklerinin n plana kt 20. yzyln balarndan itibaren, medyann elindeki
bu gcn gene kendisi tarafndan denetlenmesi, ulalabilecek en ideal zm yolu
olarak kabul edilmitir. Medyann denetimi konusunun, kitle iletiim aralarnn ve
gazetecilik mesleinin ortaya kna kadar uzanan bir gemii bulunmaktadr. lk
bata hukuki ve idari dzenlemelerle belli kurallar erevesine oturtulmak istenen
gazetecilik meslei, basn zgrl kavramnn douu ve gelimesiyle birlikte
kendi meslek etiini oluturmak ve zgrln her trl d mdahaleye kar
korumak istemitir. Zaman ierisinde, lkeden lkeye baz farkllklar gstermekle
birlikte, nemli lde benzeen kurallar ortaya kmtr. Gnmzde, genellikle
lkelerin basn konseyleri ve basn cemiyetleri gibi meslek rgtleri tarafndan
zaman zaman gzden geirilerek gncelletirilen etik kodlar yaygnlamtr. Hatta
baz lkelerde, medya organlarnn genel meslek etik kurallarnn dnda, kendilerini
snrlayan kurum ii meslek kurallar koyduklar ve bu kurallara uyulmasnda sk bir
denetim mekanizmas oluturduklar grlmektedir.
Kamuoyunu oluturan, verdii haberlerle vatandaa yol gsteren ve

bilgilenmeyi salayan medyann, iktidara ya da devlet iindeki eitli g odaklarna
baml hale gelmesi, hem ynetim hem de medyann kendisi iin byk tehlike
oluturur. te bu tehlikeyi nlemek, yine medyann grevidir. Medya bu grevini,
mesleki etik ilkeler erevesinde gerekletirir.
Mesleki etik ilkeler, idarenin medya ile ilgili olarak koyaca kat kurallarla
basn zgrln kstlamasn nlemek ve baskc devlet otoritesini medyann
zerinden uzaklatrmak maksadyla hazrlanan ilkelerdir. Siyasi iktidarlar, tarih
47
boyunca medyay ya susturmaya ya da eitli yntemlerle kendi yanlarna ekmeye
almlardr. Mesleki etik ilkeler vastasyla ulalmak istenen nihai ama,
medyann daha zgr, daha tarafsz bir ekilde faaliyetlerini srdrebilmesini
salayacak ortamn tesis edilmesidir.88 Mesleki etik ilkeler, geni anlamda, meslekte
olanlarn uymak durumunda olduklar davran kurallarn ifade etmektedir. Dar
anlamda ise, meslein kendiliinden rettii ve yelerinin uymalar gereken
kurallardr.
3.3.1. Medya Etii ile lgili Dzenlemelerde Genel Kabul Grm lkeler
Bugn, hemen hemen btn lkelerde medyann uymas gereken birtakm

etik ilkeler mevcuttur. lkelerin sosyal, ekonomik, siyasi ve kltrel farkllklarna
ramen, medya alanndaki etik ilkeler arasnda benzerlikler bulunmaktadr.
3.3.1.1. Doruluk - Drstlk Kural
Medya etiine ilikin dzenlemelerin hemen hepsinde en nce sralanan ilke,

haberlerin doru ve drst bir ekilde sunulmasdr. Haberin baz unsurlarnn
atlanarak veya kastl bir ekilde eksik braklarak verilmesi, etik kurallarla
badamamaktadr.
1909 ylnda, basn ve ifade zgrln korumak ve gelitirmek amacyla

Amerikada kurulan Sigma Delta Chi adl renci birlii, 1988 ylnda resmi
olarak Profesyonel Gazeteciler Dernei (SPJ) adn almtr. Profesyonel Gazeteciler
Dernei, Amerikada faaliyette bulunan en kkl meslek rgtlerinden birisidir.
Dernein gazeteciler iin belirledii rehber etik ilkelerde, haberlerde doruluk ve
drstln salanmas iin gerekli unsurlardan bazlar u ekilde sralanmtr:89
88
N. E. Kzl, 1998, s. 68.
89
Society of Professional Journalists Ethic Codes,
http://www.spj.org/ethicscode.asp (31.10.2010)
48
Gazeteciler; bilgi elde ederken, elde ettikleri bilgileri aktarrken ve yorumlarken
drst, adil ve cesaretli olmaldrlar. Gazeteciler:
a) Tm kaynaklardan elde edilen bilgilerin doruluunu kontrol etmeli,

dikkatsizlikten kaynaklanan hatalardan kanmak iin aba gstermelidirler.
Bilinli olarak yaplan arptmalara asla izin verilemez.
b) Yanl bir davranta bulunduu iddiasyla habere konu olan kiilere,
haklarndaki sulamalara cevap verebilme imknnn salanmas hususunda
aba gstermelidirler.
c) Haber balklarnn, haber duyurularnn, promosyon malzemelerinin,
fotoraflarn, grntlerin, seslerin, grafiklerin, ksa konumalarn ve alntlarn
dorular temsil ettiinden emin olmaldrlar. Olaylar, balamlarnn dna
karmamal veya olduundan daha basit gstermeye almamaldrlar.
d) Haber fotoraflarnn veya grntlerinin ieriini asla arptmamaldrlar.
Teknik berraklk salamak maksadyla grnty gelitirmek mazur grlebilir.
Montajlar ve resimli betimlemeleri aka belirtmelidirler.
e) Aldatc canlandrmalardan veya kurmaca haberlerden kanmaldrlar. Eer bir
olay anlatmak iin canlandrma gerekliyse, olayn canlandrma olduunu
aka belirtmelidirler.
f) Kamu asndan hayati derecede nemli bir bilgiyi geleneksel yntemlerle elde
etmek mmkn olduu mddete, gazeteci kimliini gizlemekten veya hileli
yntemlere bavurmaktan kanmaldrlar.
3.3.1.2. Tarafsz ve Objektif Olma Kural
Haberlerin sunumunda, muhabirin veya editoryal kadronun kiisel veya

kurumsal yaklamlarnn rol oynamamas, byk nem tamaktadr. Haber ile
yorum arasndaki farkn net bir ekilde ortaya konmas, bu ilke asndan ok
nemlidir.
Avrupa Komisyonu Parlamenterler Meclisi tarafndan 1993 ylnda onaylanan

Basn Meslek lkelerinde, haber ve yorum ayrm ile ilgili u hususlara yer
verilmitir:90
a) Haber yaynlar gereklere dayandrlmaldr. Haberlerin doruluu ispatlanabilir

olmaldr. Dedikodu ile haber birbiri ile kartrlmamaldr. Haberin sunumunda
tarafsz davranlmaldr. Haber balklar ve zetleri mmkn olduunca
dorular yanstmaldr.
b) Haber ve yorumun birbiriyle kartrlmaya mahal verilmeyecek ekilde, kesin
bir izgi ile birbirinden ayrlmas zorunludur. Haber, veriler ve gerekler
hakkndaki bilgilerdir. Yorum ise; medya irketleri, yaynclar veya
gazetecilerin dnce, inan, deer yarglarnn kamuoyuna ulatrlmasdr.
90
Parliamentary Assembly Resolution on the Ethics of Journalism,
http://assembly.coe.int/documents/adoptedtext/ta93/ERES1003.HTM (31.10.2010)
49
c) Gazetecinin meslei haklardan ve ykmllklerden, zgrlklerden ve
sorumluluklardan oluur.
d) Yorum, kiisel bir zellik tad iin kiinin yorumlar hakknda dorudur
veya yanltr eklinde hkm verilemez. Bunun yerine bizler, yorumlarn
drst ve ahlakl olmasn salamalyz.
e) Kii ve kurulularla ilgili olaylar hakknda yaplan yorumlarda, gerekler
arptlmamal ve gizlenmemelidir.
Haber ve yorum ayrm ilkesi, hemen hemen btn meslek ilkeleri iinde yer
almaktadr. rnein, Profesyonel Gazeteciler Derneinin belirledii etik ilkelerde,
(Gazeteciler) Haberi ve tarafl yorumu birbirinden ayrmaldrlar. Analiz ve
yorumlar aka belirtilmelidir. eklinde bir hkm mevcuttur.
Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesinde haber ve yorum

ayrm, Haber ile yorum ve gr ayrm ak yaplmal, okurun ve izleyicinin neyin
haber, neyin yorum olduunu kolayca seebilmesi salanmaldr. eklinde ifade
edilmitir.91
3.3.1.3. Dzeltme ve Cevap Hakkna Sayg
Gazeteciler haber hazrlarken, bazen hatal bilgileri de kamuoyu ile

paylaabilirler. Byle bir durumda gazetecinin yapmas gereken en doru hareket,
daha nce kamuoyu ile paylat bilginin hatal olduunu kabul etmek ve yapt
haber nedeniyle (varsa) madur olan kii veya kurulularn, bu haber hakknda
yapacaklar dzeltmelere yer vermektir. Avrupa Komisyonu Basn Meslek
lkelerinde bu konuyla ilgili, Hatal veya yanl haber, balk veya yorumlar
otomatik olarak ve hzla dzeltilmelidir. Devlet, bu konuda gerekli dzenlemeleri
yapmak durumundadr. ifadeleri kullanlmtr.
Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesinde ise bu husus,

Gazeteci, yaynlanm her yanl en ksa srede dzeltmekle ykmldr. Gazeteci,
istismar edilmemesi, ktye kullanlmamas ve kabul edilebilir boyutlar ile biimde
yaplmas kaydyla, cevap hakkna saygl olmaldr. eklinde ifade edilmitir.
91
Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi,
http://www.tgc.org.tr/bildirge.html (22.11.2010)
50
ngiliz Yaynclk Kurumu BBCnin hazrlad rehber etik ilkelerde,
dzeltme ve cevap hakkna sayg ile ilgili u hususlar yer almaktadr:92
a) Bir bireyi ya da kuruluu yasalar inemekle, ahlakszlkla ya da yetersizlikle

itham ettiimiz ya da onlar hakknda ar ve ykc eletiriler getirdiimiz
zamanlarda, eletirilenlere cevap hakk, bir baka deyile, yayndan nce
iddialara cevap verme frsat tannaca varsaylr.
b) Cevap talebimiz, temas edilen kiinin ad ve yaplan grmenin ana hatlar da
belirtilerek usulnce kayda geirilmelidir. Somut bir cevap alabilmek iin
iddialar daima yeterli ayrnt vererek anlatmamz gerekir. Alnacak cevap adil
ve doru bir biimde yanstlmal ve cevaba, normal olarak, iddia ve ithamlarn
yer ald program iinde yer verilmeli ya da cevap iddialarla ayn anda
yaynlanmaldr. Bunun uygun olmayabilecei (genellikle hukuksal ya da ar
basan etik nedenlerle) durumlar olabilir; o takdirde st dzeyde bir editrn ya
da Bamsz yapmclar sz konusuysa, onlar grevlendirmi editrn grleri
alnmaldr. Daha sonra, ileriki bir tarihte cevap verilmesi iin alternatif bir
frsat tannp tannmayacana karar verilebilir.
c) ok ender durumlarda, kendi gazetecilik faaliyetimizin ortaya kard ciddi
bir itham ya da iddiay, ilgili taraflara cevap frsat vermeden yaynlamay
dndmz takdirde, bu dncemiz st dzey bir editre ve Yayn
Politikas Daire Bakanna, Bamsz yapmclar sz konusuysa, onlar
grevlendirmi editre ve Yayn Politikas Daire Bakanna danlmaldr.
thamn duyulmasnda kamu yarar olmal ve doruluuna inanmamz iin
salam nedenler bulunmaldr. thamlarn hedefi olan birey ya da kurululardan
cevap istemeden iddialar yaynlama karar alma nedenlerimiz arasnda,
tanklara mdahale edilmesi olasl ya da iddialarn yaynn geciktirmek, hatta
engellemek iin hukuksal giriimler balatlmas olasl bulunabilir.
3.3.1.4. Gazeteciliin Kiisel karlar in Kullanlmamas
Gazetecilerin mesleklerini kiisel menfaatleri iin kullanmamalar hususu,

medya etik ilkeleri arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Profesyonel Gazeteciler
Dernei, gazetecinin her trl kar atmasndan kanmas gerektiini vurgular.
Dernee gre:93
Gazeteciler:
a) Drstlklerine halel getirebilecek veya gvenilirliklerini zedeleyebilecek

ilikilerden ve faaliyetlerden kanmaldrlar.
92
BBC Etik lkeleri,
http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2006/10/061031_ilkeler_press_release.shtml#ilkeler
(24.11.2011)
93
Society of Professional Journalists,
http://www.spj.org/ (21.06.2011)
51
b) Hediyeleri, biletleri, bedava gezileri ve zel muameleleri reddetmeli, gazeteci
drstln zedeleyebilecek ikinci ilerden, siyasi balantlardan
kanmaldrlar.
c) Reklamclarn ve zel kar evrelerinin kendi lehlerinde haber beklentilerini
reddetmeli, bunlarn haberler zerinde etkide bulunmalarna kar koymaldrlar.
d) Para ya da bir iyilik karl bilgi nerenlerden uzak durmal, bir habere
ulamak iin para teklif etmekten kanmaldrlar.
1991 ylnda lavedilen ngiliz Basn Konseyinin yerine kurulan Basn

ikyet Komisyonu (PCC) ise meselenin ekonomi habercilii ynne dikkat
ekmektedir:94
Yasalarla yasaklanmam olsa dahi gazeteciler, kamuya duyurulmadan nce elde

ettikleri bilgileri kendi karlar iin kullanmamal, bu bilgileri bakalar ile
paylamamaldrlar.
a) Gazeteciler, kendilerinin veya yaknlarnn belirli bir kar elde edebilecei pay
ve teminatlarla ilgili haberi, editr ve finansal editrlerle paylamadan
yaymlamamaldrlar.
b) Gazeteciler, haber yaptklar veya yapmay dndkleri hisse senetlerini
dorudan veya dolayl yoldan alp satmamaldrlar.
Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesinde ise Ekonomik, Mali

Bilgi bal altnda, u ifadelere yer verilmitir:95
Yasalarla yasaklanm olmasa dahi, gazeteci elde ettii ekonomik-mali bilgileri

geni biimde yaynlanmadan nce, kendisinin yahut yaknlarnn karlar iin
kullanmamaldr. Gazeteci, kendisinde ve yaknlarnda bulunan hisse senedi ve
benzeri mali aralar konusunda, yayn organndaki sorumlular bu menkul kymet
sahiplii hakknda doru bilgilendirmedii srece, yayn yapmamaldr. Gazeteci,
hakknda haber ve yorum yazd ya da yazmay tasarlad tanr ve tanmaz
kymetlerin dorudan veya dolayl alm satmn yapmamaldr.
3.3.1.5. zel Hayata Sayg
Medyann yaynlarnda ne kan tartma konularndan birisi de zel hayata

ve mahremiyete sayg meselesidir. zellikle toplum nezdinde tannm kiiler sz
konusu olduunda, zel hayata ve mahremiyete sayg meselesi daha etrefilli bir hal
almaktadr. Haberlerin verilii esnasnda zel hayata ve mahremiyete sayg snrnn
94
Press Complaints Commissions Codes,
http://www.pcc.org.uk/cop/practice.html (18.10.2010)
95
52
nerede balayp nerede sona erdii hususunda tam bir fikir birliine varlamad
iin, bu durum uzun sreden beri kamuoyunda tartlmaktadr.
zele hayata sayg konusunda, Profesyonel Gazeteciler Derneinin rehber

etik ilkelerinde u ifadelere yer verilmitir:96
(Gazeteciler) zel ahslarn kendilerine ilikin bilgiler zerinde, kamu

grevlilerinden veya iktidara talip olan, ya da dikkat ekmek isteyen kiilerden daha
fazla denetim hakkna sahip olduklarn kabul etmelidirler. Bir kiinin zel yaamna
mdahale, sadece ok nemli bir kamusal kar sz konusu olduunda hakl
grlebilir.
Basn ikyet Komisyonu ise, zel hayata sayg hususunda u ilkeleri

benimsemitir:97
a) Bireyin, kendi izni olmakszn, zel yaamna dil uzatmak ve bu konuda bireyi
sorgulamak, zel meknlarnda tele-objektifle fotoraflarn ekmek genelde
yakksz saylmakta, bu tr bir davran ancak kamu karlar sz konusu
olduunda hakl klnmaktadr.
b) Kiilerin, kendilerinden izin alnmad mddete, zel meknlarnda
fotoraflar ekilemez.
c) Gazeteciler; korkutma, taciz ve srarl takipte bulunmamaldrlar.
d) Gazeteciler; kendisine soru sorulmasn, telefon edilmesini istemeyen, takip
edilmekten ve fotoraflarnn ekilmesinden honut olmadn ifade eden
muhataplarnn bu isteklerine uymak zorundadrlar.
e) Gazeteciler; zel meknnda bulunduklar kii tarafndan, mekn terk etmeleri
konusunda uyarldklar takdirde, bu istee uymak zorundadrlar.
f) Soruturmada kamu yarar olmadka, gazeteciler o kiinin iznini almadan zel
meknnda resmini ekme, zorla telefonda grme ya da o kiiyi sorgulama
giriiminde bulunmamaldrlar.
g) Gazeteciler, bireylerin zel meknn terk etme istemine uymal, onlar izleme
yoluna gitmememledirler.
3.3.1.6. Pornografi ve Cinsel erikli Yaynlar
Gelien teknoloji ile birlikte kitle iletiim aralarnn etkileri, ocuklarn bile
ulaabilecei bir zemine tanmtr. Bu durum, zellikle erotizm ve pornografi
96
97
Press Complaints Commissions Codes ,
53
ierikli yaynlarn, henz ruhsal ve fiziksel geliimini tamamlamam ocuklar ve
genler tarafndan da izlenebilmesine neden olmaktadr.98
Medya Etik Konseyi tarafndan hazrlanan Gazeteci Meslek Etik lkelerinde,

pornografi ve cinsel ierikli yaynlarla ilgili u ifadeler yer almaktadr:99
Toplumun genel ahlak ve zellikle 18 ya ncesi ocuk ve genliin ruhsal

geliimine aykr iddet ierikli yaynlar ile Mstehcen ve pornografik yaynlar
yapan dergi, gazete, TV ve basn kurumlar ve buralarda alan yazar ve gazeteciler
medya mensubu olarak kabul edilemez.
BBCnin rehber etik ilkelerinde ise, pornografi ve cinsel ierikli yaynlarla

ilgili u ifadeler yer almaktadr:100
a) BBCnin tm yaynlarnda cinselliin betimlenmesi ya da cinsellikle ilgili

konularn ilenmesi, editoryal olarak savunulabilmeli ve gereken duyarllkla ele
alnmaldr.
b) Saat 21.00den nceye konmu programlarda, ocuklarn radyo banda olduu
zamanlarda ve ok sayda ocua zellikle ekici gelecek nternet ieriinde,
ciddi bir eitim amacna hizmet etmiyorsa, cinsel ilikiyi temsil eden sahnelere
yer vermemelidir.
c) Saat 21.00den nce yaynlanan programlarda, ocuklarn radyo banda
olabilecei zamanlarda ve ok sayda ocua zellikle ekici gelecek internet
ieriinde, hakl bir editoryal gereke olmadan, uygunsuz cinsel davranlara ya
da ak cinsel tartmalara yer verilmemelidir. nternetteki etkileimli alanlar,
13-19 ya grubundan genleri, sorunlarn tartmaya tevik ediyorsa, gerekli
destei de salamamz gerekir. Bu amala ilgili web sitelerinin adresleri ya da
gvenilir yardm hatlarnn telefon numaralar verilebilir.
d) Saat 21.00den sonra yaynlanan programlarda gereki cinsel sahnelere yer
verilmesini ve baz izleyicileri rahatsz edebilecek tema ve konularn
irdelenmesini savunabilmemiz gerekir.
e) ocuklar ile yetikinler arasnda cinsel ilikinin aka tasviri yasalara aykrdr
ve hi bir servisimizde, hi bir zaman gsterilmemelidir.
3.3.1.7. Masumiyet Karinesi
Gazeteciler, haber ve yorumlarnda zanllar suluymu gibi sunmaktan

kanmaldrlar. Anayasann 15. maddesinin 2. fkras uyarnca, () sululuu
98
V. Demir, 2006, s. 70.
99
Medya Etik Konseyi Gazeteci Meslek Etik lkeleri,
http://www.medyaetikkonseyi.com/Detaylar.aspx?Soru=GazeteciMeslekilkeleri (23.06.2011)
100
BBC Etik lkeleri,
http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2006/10/061031_ilkeler_press_release.shtml#ilkeler
(24.11.2011)
54
mahkeme karar ile saptanncaya kadar kimse sulu saylamaz. Avrupa nsan
Haklar Szlemesinin 6. maddesinin ikinci fkrasnda da ifade edildii zere,101
Bir su ile itham edilen herkes, sululuu yasal olarak sabit oluncaya kadar susuz
saylr. ahslarn, henz ortada bir mahkeme karar olmadan adeta birer suluymu
gibi yanstlmalar, bu kiilerin daha sonra telafi edilmesi mmkn olamayacak
ekilde madur olmalarna neden olacaktr. Medya mensuplarnn bu hususta ok
dikkatli olmalar gerekmektedir.
Masumiyet karinesi ile ilgili olarak, Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk

Bildirgesinde u ifadelere yer verilmitir:102
Hazrlk soruturmas srasnda soruturmay zaafa uratc, ynlendirici biimde

haber ve yorumdan kanlmaldr. Yarglama srecinde de haberler her trl n
yargdan uzak ve kesinlikle doruluundan emin olunarak sunulmaldr. Gazeteci
yarg srecinde taraf olmamaldr. Yarg karar kesinlemedike, bir sank sulu ilan
edilmemelidir. Haberlerde ve yorumlarda suluymu gibi deerlendirmeler
yaplmamaldr.
Bildirgede sank ve sulu yaknlarn hakknda da, Gazeteci, sanklarn ve

sulularn akrabalarn, yaknlarn, olayla ilgileri olmadka veya olayn doru
anlalmas iin gerei bulunmadka tehir etmemelidir. ilkesi yer almaktadr.
3.3.2. eitli lkelerden Meslek Etik lkeleri
Medya kurulularnn oluturduu etik ilkeler, gazetecilik mesleinin, hangi

artlar altnda olursa olsun, uyulmas mecburi ilkeleri ile, basn zgrl ihlallerinin
aratrlmas srasnda uyulmas gereken prensiplerin ana hatlarn ortaya
koymaktadr. Medyada etik davran konu edinen bu tr bildirgelerde hemen gze
arpan kavram, zgrlktr. ki aamal olarak deerlendirilebilecek zgrlkler
konusunun birinci basaman basn zgrl oluturur. Demokratik ynetimlerde
seme hakkna sahip, ancak karar alma srecine katlm teknik olarak mmkn
101
http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aihs_01.html (21.06.2011)
102
55
olamayan vatandalar adna bu hakk basn ya da gnmzdeki ifade biimiyle
medya kullanr. Medyann kamu yararn gzetme ilevi ve konum olarak 4. g
tanmlamas, sz konusu hakkn garantiye alnmasnn gerekelerini oluturur. Bu
noktada medyann her trl denetim, etki ve ynlendirmeden bamsz, yani zgr
olup olamad sorusuna bir yant verilmesi gerekmektedir. rnein; birinci, ikinci
ve nc g olarak saylan yasama, yrtme ve yargya kar bamszln
koruyabilen medyann, baka g odaklarnn etki ve ynlendirmelerine maruz kalp
kalmad; zgr iradenin gerekleebilme olaslnn saptanmas bakmndan
bilinmesi gereken bir husustur.
3.3.2.1. Gazetecilerin Haklar ve Ykmllkleri Bildirgesi (Mnih

art)
Gazetecilerin Haklar ve Ykmllkleri Bildirgesinde belirlenen ilkeler, 24-

25 Kasm 1971de Almanyann Mnih kentinde kabul edilmitir. Uluslararas
Gazeteciler Federasyonu (IFJ) ve Avrupada faaliyet gsteren pek ok basn kuruluu
tarafndan da benimsenen Bildirge, u ekildedir:103
ndeyi
Bilgi edinme, ifade ve eletiri zgrl, temel insan haklarndandr.
Gazetecilerin btn hak ve ykmllkleri, halkn olaylar ve grler

hakknda bilgilenme hakkndan doar.
Gazetecinin halka kar sorumluluu, baka her trl sorumluluunun

(zellikle iverenlerine ve kamu grevlilerine kar olan sorumluluklarnn)
zerindedir.
103
J. Clement Jones, Mass Media Codes of Ethics and Councils. A Comparative International Study
on Professional Standarts, Unesco Publishing, France, 1980, s. 76-77.
56
Bilgilendirme grevi, gazetecilerin kanlmaz olarak yklendikleri
kstlamalar ierir. Aada formle edilen grevler bildirgesinin hedefi budur.
Bununla birlikte gazeteciler, mesleklerini icra ederken bu ykmllklere

ancak bamszlk ve meslek onurunun artlar tam olarak mevcut olduu takdirde
uyabilirler. Aadaki haklar bildirgesi, bu amala kaleme alnmtr.
Ykmllkler Bildirgesi
Haber toplama, yazma ve yorumda bulunmay meslek edinen gazetecilerin

temel ykmllkleri unlardr:
a) Halkn gerei bilme hakkn kullanabilmesi iin, kendi asndan

douraca sonular ne olursa olsun, geree sayg gstermek.
b) Bilgi edinme, yorum ve eletiri zgrln savunmak.
c) Yalnzca kaynan bildii olaylar haber yapmak, temel bilgileri
saklamamak, metinleri ve belgeleri tahrif etmemek.
d) zel yaama saygszlktan kanmak.
e) Doru olmad ortaya kan haberleri dzeltmek.
f) Haber, resim ya da belge elde etmek amacyla drstlkten
uzaklamamak.
g) Mesleki mahremiyeti gzetmek, gizlilik kaydyla verilmi haberin
kaynan aa vurmamak.
h) Aadakileri ar meslek suu olarak grmek:
- Bakasnn eserini almak.
- Yalan sylemek, iftira ve amur atmak.
- Haberi yaymlamak veya yaymlamamak iin rvet almak.
i) Gazetecilik mesleini reklamclk veya propagandaclkla kartrmamak,
reklamclardan dolayl yoldan veya direkt olarak emir almamak.
j) Her trl baskya kar koymak ve haberlere ilikin sadece sorumlu yaz
ileri grevlilerinden emir almak.
57
Her gazeteci, yukarda belirtilen ilkelere sadakatle uymay grev kabul eder.
Gazeteciler her lkenin hukuku erevesinde, mesleki konularda yalnzca
meslektalarnn yargsna boyun eer, hkmetlerin veya baka glerin
mdahalelerini reddeder.
Haklar Bildirgesi
Gazeteciler, btn bilgi kaynaklarna serbeste ulama hakkn savunurlar ve

toplumsal yaam etkileyen btn konularda serbeste aratrma yapma hakkna
sahiptirler. Dolaysyla, olaand koullar ve aka belirlenmi nedenler olmadka,
kamunun ya da bireylerin faaliyetlerinin gizlilii gerekesiyle gazetecilerin bu
haklara ulamas engellenemez.
Gazeteciler, bal bulunduklar yayn organnn genel yayn politikasna

uymama hakkna sahiptirler.
Gazeteciler, inan ve vicdanlarna aykr mesleki eylemde bulunmaya veya

fikirlerini aklamaya zorlanamazlar.
Yaz ileri alanlarnn, bal bulunduklar kuruluun geleceini

etkileyebilecek btn nemli kararlardan haberdar edilmesi zorunludur. Gazetecilerin
ie alnmas, iten karlmas, farkl grevlere atanmalar ya da terfilerine ilikin
btn konularda belirleyici kararlarn alnmasnda yaz ilerinin grnn alnmas
gerekir.
levleri ve sorumluluklar gz nne alndnda gazeteciler, yalnzca toplu i

szlemelerinin avantajlarndan yararlanma hakkna sahip olmakla kalmaz, ayn
zamanda maddi ve manevi i gvencesinin yan sra, toplumsal konumlarna denk
den ve ekonomik olarak bamszlklarn garanti eden bir cret teminat salayan
bireysel i szlemesi yapmaya da hak kazanrlar.
58
3.3.2.2. Profesyonel Gazeteciler Dernei Etik lkeleri
Profesyonel Gazeteciler Derneinin temelleri, 1909 ylnda Amerikada

kurulan Sigma Delta Chi adl renci birliine dayanmaktadr. Basn ve ifade
zgrln korumak ve gelitirmek maksadyla kurulan Sigma Delta Chi, 1988
ylnda resmi olarak Profesyonel Gazeteciler Dernei (SPJ) adn almtr.104
Profesyonel Gazeteciler Derneinin amalar, Dernein internet sitesinde, u

ekilde ifade edilmitir:105
Profesyonel Gazeteciler Dernei, kendisini, toplumumuzun ve bamszlmzn

temeli saylan basn zgrlnn korunmasna adamtr. Profesyonel Gazeteciler
Dernei,
1) Bilginin serbeste dolam iin almal,

2) Amerikan Anayasasnn ilk deiikliinde garanti altna alnan ifade zgrl
ve zgr basn mdafaa etmeli,
3) Gazetecilik asndan yksek standartlar ve etik davranlar tevik etmeli,
4) Gazeteciler asndan mkemmeliyetilii tevik etmeli,
5) Baarl insanlar gazeteci olmalar hususunda etkilemeli, onlara ilham vermeli,
6) Gazetecilikte eitlilii tevik etmeli,
7) Gazeteciliin zgr biimde yaplmasn salayacak ortam tesis etmelidir.
Btn bu almalarnn yannda, Profesyonel Gazeteciler Derneinin bir

dier almas da, etik ilkeler konusunda olmutur. Dernek, gazeteciler iin bir dizi
etik ilke belirlemitir. Belirlenen ilkeler unlardr:106
Gerei Ara ve Aktar
Gazeteciler bilgi toplarken, aktarrken ve bu bilgileri yorumlarken drst, adil

ve cesaretli olmaldrlar. Gazeteciler:
104
Christian Smith, The Secular Revolution: Power, Interests and Conflict in The Secularizaton of
America Public Life, University of California Press, California, 2003, s. 417.
105
http://www.spj.org/mission.asp (25.11.2010)
106
Roy L. Moore ve Michael D. Murray, Media Law and Ethics, Lawrance Earlbaum Ass., USA,
2008, s. 733.
59
a) Tm kaynaklardan elde edilen bilgilerin doruluunu aratrmal ve
dikkatsizlikten kaynaklanan hatalardan kanmak iin aba
gstermelidirler. Bilinli arptmalar ho grlemez.
b) Haberlere konu olan kiilere, kendileri hakkndaki sulamalara yant
verme imkn tanmak iin, ulamaya gayret etmelidirler.
c) Haberi hazrlarken yararlandklar kaynaklar mmkn olduunca
belirtmelidirler. Kamuoyu, bu kaynaklarn gvenilirlii hususunda bilgi
sahibi olma hakkna sahiptir.
d) Kayna gizleme sz vermeden nce kaynan gerek niyetini daima
sorgulamal, verdikleri szlere sadk kalmaldrlar.
e) Haber balklarnn, haber duyurularnn, promosyon malzemelerinin,
fotoraflarn, grntlerin, seslerin, grafiklerin, ksa konumalarn ve
alntlarn dorular temsil ettiinden emin olmaldrlar. Olaylar
balamlarnn dna karmamal veya olduundan daha basit gstermeye
almamaldrlar.
f) Haber fotoraflar veya grntlerin ieriini asla arptmamaldrlar.
Teknik berraklk salamak maksadyla grnty gelitirmek ho
grlebilir. Montajlar ve resimli betimlemeler aka belirtilmelidir.
g) Aldatc canlandrmalardan veya kurmaca haberlerden kanmaldrlar.
Eer bir olay anlatmak iin canlandrma gerekliyse, olayn canlandrma
olduunu aka belirtmelidirler.
h) Kamu asndan yaamsal deeri haiz bilgiyi geleneksel yntemlerle elde
etmek mmkn olduu srece, gazeteci kimliini gizlemekten veya hileli
yntemlere bavurmaktan kanmaldrlar.
i) Asla intihal yapmamaldrlar.
j) ounluk tarafndan desteklenmese bile, habere konu olan insani
deneyimleri tm boyutlaryla birlikte, cesaretle sylemelidirler.
k) Kendi kltrel deerlerini sorgulamal ve bu deerleri bakalarna empoze
etmekten kanmaldrlar.
l) Irk, cinsiyet, ya, din, etnik kimlik, corafya, fiziksel grnm ya da
toplumsal statye ilikin basmakalp yarglardan kanmaldrlar.
60
m) Tiksindirici olduunu dnseler dahi her trl fikrin serbeste ifade
edilmesini desteklemelidirler.
n) Sessizlerin sesi olmaldrlar. Resmi ve gayriresmi bilgi kaynaklar eit
derecede meru kaynaklar olabilir.
o) Haberi ve tarafl yorumu birbirinden ayrmaldrlar. Analiz ve yorumlar
aka belirtilmelidir.
p) Haberleri reklamlardan ayrmal ve ikisi arasndaki izgiyi bulanklatran
haber ve reklamlardan kanmaldrlar.
r) Kamusal faaliyetlerin usulne uygun ve ak olarak yrtlmesi iin
almann ve devlet arivinin denetime ak olmasn salamann,
grevleri arasnda olduunu unutmamaldrlar.
Zarar En Aza ndir
Ahlaki deerlere bal gazeteciler, kaynaklara, habere konu olan kiilere ve

meslektalarna, saygy hak eden insana nasl davranlmas gerekiyorsa o ekilde
davranrlar. Gazeteciler:
a) Haberlerden olumsuz ynde etkilenebilecek kiilere efkatle

yaklamaldrlar. ocuklara ve tecrbesiz bilgi kaynaklarna ya da kiilere
ilikin haberlerde zel hassasiyet gstermelidirler.
b) Bir trajedi veya elem verici bir olaydan etkilenen kiilerle rportaj
yapmak veya bu kiilerin fotoraflarn ekmek gerektiinde, duyarl
olmaldrlar.
c) Haber toplama ve aktarmann zarara ya da rahatszla yol aabileceini
bilmelidirler. Haber peinde komak, kstahlk yapmay mazur
gstermez.
d) zel ahslarn kendilerine ilikin bilgiler zerinde, kamu grevlilerinden
veya iktidara talip olan ya da dikkat ekmek isteyen kiilerden daha fazla
denetim hakkna sahip olduklarn kabul etmelidirler. Bir kiinin zel
yaamna mdahale, sadece ok nemli bir kamusal kar sz konusu
olduunda hakl grlebilir.
61
e) yi niyetli olmaldrlar. Sansasyon yaratma meraklarn gidermeye
almamaldrlar.
f) ocuk yataki cinsel saldr madurlarnn veya faillerinin kimliklerini
aklamaktan zenle kanmaldrlar. Dava durumalar ncesinde,
sanklarn kimliklerini aklarken zenli davranmaldrlar.
g) Sanklarn adil yarglanma haklar ile kamunun bilgi edinme hakk
arasnda bir denge kurmaldrlar.
Bamsz Davran
Gazeteciler, kamunun bilme hakk dnda hibir ykmllk altnda

olmamaldrlar. Gazeteciler:
a) Her trl kar atmasndan kanmaldrlar.

b) Drstlklerine halel getirebilecek veya gvenilirliklerini sarsabilecek
ilikilerden ve faaliyetlerden kanmaldrlar.
c) Hediyeleri, biletleri, bedava gezileri ve zel muameleleri reddetmeli,
gazeteci drstln zedeleyebilecek ikinci i, siyasi balant gibi
ilerden kanmaldrlar.
d) Kanlmas mmkn olmayan atmalar ifa etmelidirler.
e) Elinde iktidar gc olanlara kar uyank ve cesaretli davranmaldrlar.
f) Reklamclarn ve zel kar evrelerinin kendi lehlerinde haber
beklentilerini reddetmeli, bunlarn haberler zerinde etkide bulunmalarna
kar koymaldrlar.
g) Para ya da bir iyilik karl bilgi nerenlerden uzak durmal, bir haber
iin para teklif etmekten kanmaldrlar.
Sorumlu Ol
Gazeteciler, okurlarna, dinleyicilerine, izleyicilerine ve birbirlerine kar

sorumludurlar. Gazeteciler:
62
a) Haber srelerini aydnlatmal ve aklamal, gazetecilik faaliyetleri
konusunda kamuyu fikir teatisine davet etmelidirler.
b) Kamuyu, basndan duyduklar rahatszlklar dile getirmeye tevik
etmelidirler.
c) Hatalarn kabul etmeli ve bunlar derhal dzeltmelidirler.
d) Gazetecilerin ve medyann etik d uygulamalarn ifa etmelidirler.
e) Bakalarn sorumlu tuttuklar ayn li ilkelere kendileri de uymaldrlar.
3.3.2.3. ngiliz Basn Meslek lkeleri
1991 ylnda lavedilen ngiliz Basn Konseyinin yerine kurulan Basn

ikyet Komisyonunun ilk ii, basnda uygulanacak etik ilkeleri belirlemek
olmutur.107 Komisyon tarafndan belirlenen etik ilkeler unlardr:108
Doruluk (Kesinlik)
a) Gazete ve dergiler, geree aykr, yanltc ya da arptlm haberler

yaymlamama konusunda zen gsterilmelidir.
b) Yaynda belirgin bir geree aykrlk, yanltc bir nitelik ya da
arptlm bilginin sz konusu olduu durumlarda yayn, en ksa srede
ve gereken zen gsterilerek dzeltilmelidir.
c) Bir gazete ya da sreli yayn, bir olayn sonularn kimsenin namusuna
leke srmeden, her zaman adil ve doru bir biimde yanstmaldr.
Yant Verme, Tekzip mkn
Doru aktarlmayan bilgiler hakknda, ilgililere yant verme ya da tekzip

imkn tannmaldr.
107
Sallie Spilsbury, Media Law, Cavendish Publishing, London, 2000, s. 471.
108
Press Complaints Commissions Codes,
63
Gizlilik *
a) Bireyin kendi izni olmakszn zel yaamna dil uzatmak ve bu konuda

bireyi sorgulamak, zel meknlarnda tele-objektifle fotoraflarn
ekmek, genelde yakksz saylmakta, bu tr bir davran ancak kamu
karlar sz konusu olduunda hakl klnmaktadr.
b) Kiilerin, izinleri olmadan, zel meknlarnda fotoraflar ekilemez.
Taciz Etme *
a) Gazeteciler, korkutma, taciz ve srarl takipte bulunmamaldrlar.

b) Gazeteciler, soru sorma, telefon ama, takip etme ve fotorafla ekim
talepleri muhataplar tarafndan reddedildiinde, bu durumu kabullenmek
zorundadrlar.
c) Gazeteciler, zel meknnda bulunduklar kii tarafndan, mekn terk
etmeleri konusunda uyarldklar takdirde, bu istee uymak zorundadrlar.
d) Soruturma kamu yararna olmadka, gazeteciler o kiinin iznini almadan
zel meknlarnda fotorafn ekme, zorla telefonda grme ya da
sorguya ekme giriiminde bulunmamaldrlar. Gazeteciler, bireylerin
zel meknn terk etme istemine uymal, onlar izleme yoluna
gitmemelidirler.
e) Editr, alanlarnn yukarda saylan hususlara riayet edip etmediini
kontrol etmekle ykmldr.
Keder ya da ok Durumu
a) Kiinin derin ac ektii ya da ok geirdii durumlarda mlakat,

sevecenlik ve incelikle yaplmaldr.
b) ntihar olaylarnda, intihar yntemi hakknda ayrntl bilgi
verilmemelidir.
64
ocuklar *
a) Gereksiz mdahalelerle, genlerin okulda geirmeleri gereken sreye etki

edilemez.
b) Anne-babasnn veya vasisinin oluru alnmadan, 16 yandan kk bir
ocukla (kendisinin veya baka bir ocuun huzurunu etkileyebilecek
konularda) mlakat yaplmamal, ocuun fotoraf ekilmemelidir.
c) Okul yetkililerinin izni olmadan, ocuklarn okulda fotoraflar
ekilmemelidir.
d) ocuun ak bir biimde yararna olmad mddete, ocuun huzurunu
bozabilecek materyaller iin ocua, anne babaya veya vasiye deme
yaplamaz.
e) Anne babalarnn n, sosyal durumlar gibi hususlar, ocuklarnn zel
yaamlarnn kamuya ifas iin tek bana geerli bir neden olarak kabul
edilemez.
Cinsellikle lgili Durumlarda ocuklar *
a) Basn, kanuni olarak hakk olsa bile, cinsel saldr suunun maduru veya
tan olan 16 yandan kk ocuklarn kimliklerini aklayamaz.
b) Bir ocua kar ilenen cinsel saldr suunun basn aklamasnda:
- ocuun kimlii aklanmamaldr.
- Madurun kimliinin ortaya kma tehlikesi olan durumlarda,
ensest ifadesi kullanlmamaldr.
c) Sulanan kii ile ocuk arasndaki ilikiye dair herhangi bir ima olmamas
hususunda gerekli zen gsterilmelidir.
Hastaneler *
a) Gazeteciler, haber iin hastanelerin kamuya ak olmayan blmlerine

girerken yetkili kiilere kendilerini tantmak ve bu i iin izin almak
zorundadrlar.
65
b) Bireylerin zel hayatlarnn ihlal edilmemesi hakkndaki ilkeler,
hastanede veya benzer kurumlarda yatan kiiler iin de geerlidir.
Su ile lgili Haber Yapma *
a) Sula dorudan bir ilgileri olmad durumda, hkm giyen veya sulanan
kiinin akrabalar veya arkadalarnn kimlikleri, kendi rzalar olmadan
aklanamaz.
b) Bir sua ahit olmu ocuklara, korunmasz olmalar nedeniyle, efkatle
yaklalmaldr.
Dinleme Cihazlar *
Basn, ilgililerin izni olmadan gizli kamera, dinleme cihazlar, mobil

telefonlar ve elektronik posta vastasyla malzeme elde etmemeli, bu yollarla elde
edilmi malzemeleri yaymlamamaldr.
Cinsel Saldr Madurlar
Basn, cinsel saldr madurlarnn kimliklerinin aa kmasna neden

olabilecek yaynlardan kanmaldr. Kamu yararnn mevcut olduu durumlarda, bu
hkm dikkate alnmayabilir.
Ayrmclk
a) Bireyin rk, renk, din, cinsiyet, cinsel tercih, fiziksel veya ruhsal hastal
veya zr ile ilgili nyargl ve kk drc davranlarda
bulunulmamaldr.
b) Haberle dorudan ilgisi olmayan durumlarda, bireyin rk, rengi, dini,
cinsel tercihleri, fiziksel veya ruhsal hastalklar ile bedensel zr
hakknda ayrntl bilgi vermekten kanlmaldr.
66
Ekonomi Habercilii
a) Yasalarla yasaklanmam olsa bile gazeteciler, kamuya duyurulmadan

nce elde ettikleri finansal bilgileri kendi karlar iin kullanmamal, bu
bilgileri bakalar ile paylamamaldrlar.
b) Gazeteciler, kendilerinin veya yaknlarnn belirli bir kar elde
edebilecei pay ve teminatlarla ilgili haberi, editrleri ile paylamadan
yaymlamamaldrlar.
c) Gazeteciler, haber yaptklar veya yapmay dndkleri hisse senetlerini
dorudan veya dolayl yollarla alp satmamaldrlar.
Gizli Kaynaklar
Gazeteciler, bilgi edindikleri haber kaynaklarn gizleme konusunda ahlaki

sorumluluk tarlar.
Sululara deme Yaplmas *
a) Suun istismar edilmesine veya yceltilmesine neden olabilecek fotoraf,

haber ya da bilgiler iin suluya deme yaplmamaldr. Sulunun su
ortaklar, ailesi ve arkadalar da deme yaplamayacak kiiler
arasndandr.
b) Suun istismar edilmesine veya yceltilmesine neden olabilecek fotoraf,
haber ya da bilgiler iin suluya deme yaplmas durumunda ilgili editr,
ortada kamu yarar bulunduunu iddia ederse, bunu ispat etmelidir.
deme yapt halde ortada kamunun yararna bir durum yoksa, ilgili
haberleri yaymlamamaldr.
Kamu Yarar
Yannda (*) iareti olan maddelerde baz istisnalar mevcuttur.
67
a) Aadaki maddelerde kamu yarar vardr fakat kamu yarar sadece bu
maddelerle snrlandrlamaz:
- Bir suu veya ciddi bir uygunsuzluu tespit etmek veya
ortaya kartmak.
- Halkn saln ve gvenliini korumak.
- Bir grubun veya kiinin hareketi veya beyan nedeniyle
toplumun yanl ynlendirilmesini engellemek.
b) fade zgrlnn bizatihi kendisinde kamu yarar vardr.
c) Basn ikyet Komisyonu, hangi materyallerin kamu mal olduunun
veya olacann kapsamn deerlendirecektir.
d) 16 yandan kk ocuklar ilgilendiren durumlarda, kamu yararnn
ocuun stn yararna tercih edilebilmesi iin, editrlerin ok geerli bir
neden sunma zorunluluu vardr.
3.3.2.4. svete Basn, Radyo ve Televizyonlar in Etik lkeler
Basn Konseyi Szlemesi ve Basn Ombudsmanl Ynergesinin

uygulanmasndan sorumlu Gazete Yaynclar Dernei, Dergi Yaynclar Dernei,
sve Gazeteciler Birlii ve Ulusal Basn Kulb tarafndan kurulan birlii
Komitesi (Pressens Samarbetsnmnd) basn, radyo ve televizyon kurulular iin bir
dizi etik ilke belirlemitir.109
Etik lkeler
Haberlere kolayca ulamay salad ve siyasi iktidarlarn faaliyetlerini

denetleme imkan tand iin, basn, radyo ve televizyon, basn zgrl ve
Anayasada tanmlanan ifade zgrl erevesinde, mmkn olabilen en st
dzeyde bamszla ve zgrle sahip olmaldr. Basnn faaliyetleri dolaysyla
bireylerin zarar grmesi de engellenmelidir.
109
Codes of Ethics for Press, Radio and Television in Sweden,
http://www.po.se/english/code-of-ethics (04.11.2011)
68
Etik kurallar, resmi olarak uyulmas zorunlu kurallar olmamakla birlikte,
gazetecilik grevinin sorumluluk iinde yaplmasnn devam iin nemlidir. Basn,
radyo ve televizyon iin dzenlenen etik ilkeler, gazetecilik grevinin sorumluluk
iinde yaplmasn desteklemek amacyla hazrlanmtr.
Doru Haber Sala
a) Kitle iletiim aralarnn gnmz toplumlar asndan oynad rol ve

toplumlarn bu aralara olan gveni, doru ve objektif haber verilmesini
gerekli klmaktadr.
b) Haber kaynaklarna eletirel bak as ile bak. Daha nceden
yaymlanm olsalar dahi, olgular olabildiince dikkatle ele al. zleyici,
dinleyici ve okuyucunun, haber ve yorum arasndaki fark anlamalarna
imkn tan.
c) Haber balklar ve giri blmleri, yaz ile desteklenmelidir.
d) Fotoraflarn gerekliini kontrol et. Fotoraf veya resimlemenin doru
bir biimde ve yanl anlalmaya mahal vermeyecek ekilde
kullanldndan emin ol.
Cevap ve Dzeltme Hakkna Sayg
a) Haberde verilen bilginin gerek olmad ortaya ktnda, bu bilgiler

dzeltilmelidir. Yasal olmak kaydyla, talepte bulunan herkese cevap ve
dzeltme hakk tannmaldr. Dzeltme, verilen yanl haberi alan kiilerin
de dikkatini ekecek ekilde yaymlanmaldr.
b) Kendi gazetenizi ilgilendiren ve sve Basn Konseyi tarafndan verilen
nemli kararlar geciktirmeden yaymla.
zel Hayatn Gizliliine Sayg
a) zel hayatn gizliliini ihlal eden yaynlarda dikkatli ol. Kamu yarar
olmad mddete byle bir haberi vermekten kan.
69
b) ntihar ve intihara teebbs ile ilgili bilgileri yaymlarken ok dikkat et.
Olaya karanlarn akrabalarnn duygular ve yukarda belirtilen zel
hayatn gizlilii ilkesini de dikkate al.
c) Kaza veya su madurlarna zenle yakla. Madurlar ve onlarn
yaknlarn da dikkate alarak, fotoraf ve isim yaymlarken dikkatli ol.
d) Olayla ilgisi olmayan durumlarda, kiilerin etnik kimliklerini,
cinsiyetlerini, milliyetlerini, siyasi grlerini, dini inanlarn ve cinsel
tercihlerini vurgulamaktan kan.
Fotoraf Kullanrken Dikkatli Ol
a) Bu kurallar, uygun olan durumlarda, fotoraflara da uygulanr.

b) Montaj, elektronik dzeltme ve balklar, okuyucuyu yanl ynlendirecek
veya yanl anlamaya sevk edecek ekilde kullanlmamaldr. Bir fotoraf
zerinde, montaj veya dzeltme yaplmak suretiyle oynandnda, bu
durum belirtilmelidir.
Her ki Taraf Da Dinle
a) Haberlerde eletirilen kiiye, bu eletirilere cevap hakk tan. Olaya dhil

olan her kesimin grlerini yanstmaya al. Baz durumlarda veya baz
kiiler iin ikyeti olmann, bireylerin zarar grmesine neden
olabileceini aklnda tut.
b) Unutma ki kanun nnde, sululuu ispat edilinceye kadar, herkes
masumdur.
simleri Yaymlarken Dikkatli Ol
a) Bir dava ile ilgili nceden haber yapldysa, dava sonucu da

haberletirilmelidir.
70
b) Haberde bir kiinin adn verirken, bunun dourabilecei zararlar dikkate
al. ok ak bir kamu yarar yoksa (olaya karan kiiye zarar verecei
durumlarda) isimleri aklamaktan kan.
c) Kiinin adnn aklanmad durumlarda, kiinin fotoraf veya unvan,
ii, ya, milliyeti, cinsiyeti gibi, kiinin tannmasna yol aacak bilgileri
yaymlama. Unutma ki, fotoraf ve isimlerin yaymland durumlarda,
btn sorumluluk yayncnn zerindedir.
71
DRDNC BLM
TRK MEDYASINDA ZDENETM
almann bu blmnde, Osmanldan gnmze medyada zdenetim

faaliyetlerinden bahsedilmitir. Medyada zdenetimin ilk nce yazl basnda
uygulanmaya balamas ve bu iin basn meslek rgtleri eliyle yaplmas nedeniyle,
ilk bata bu rgtlerden bahsedilmitir. Daha sonra, yayn organlarnn meslek
ilkeleri ve okuyucu temsilcilii uygulamas ile radyo ve televizyonlarda zdenetim
uygulamalarna deinilmitir.
4.1. BASIN MESLEK RGTLER
Trk basnnda zdenetim, basn meslek rgtleri eliyle hayata geirilmitir.

Konunun daha rahat anlalmas bakmndan basn meslek rgtleri, Cumhuriyet
ncesi Dnemde Basn Meslek rgtleri ve Cumhuriyet Sonras Dnemde Basn
Meslek rgtleri olmak zere iki blmde ele alnmtr.
4.1.1. Cumhuriyet ncesi Dnemde Basn Meslek rgtleri
Cumhuriyetin ilanndan nce kurulan Cemiyet-i Matbuat- Osmaniye ve

Osmanl Matbuat Cemiyeti, basn tarihimizin ilk meslek rgtleridir.
4.1.1.1. Cemiyet-i Matbuat- Osmaniye
kinci Merutiyetin ilann izleyen ikinci ayda kurulan ve basn tarihimize,

gazetecilerin kendi aralarnda kurduklar ilk meslek rgt olarak geen Cemiyet-i
72
Matbuat- Osmaniye, Selamet-i Vatan fikri erevesinde basn bir araya getirmek
maksad ile faaliyette bulunmutur. Cemiyetin dier amalar, kurulu
110
beyannamesinde u ekilde belirtilmitir:
a) Cemiyetin, hkmet tarafndan resmen tannmasn salamak.

b) Avrupadaki basn cemiyetleriyle dosta ilikiler kurmak.
c) Cemiyet yeleri arasnda dosta ilikiler kurmak.
d) Cemiyet yelerine sanat messeselerinde kolaylklar salamak.
e) eride ve darda, Osmanl basnnn onurunu korumak.
Cemiyetin nizamnamesinde, basn ahlakn ilgilendiren ve bugnk manada

olmasa bile, basnda zdenetimi salamaya dair hkmler bulunmaktadr.
Nizamnamenin 13. maddesine gre Cemiyet, yeleri arasnda meydana gelebilecek
anlamazlklarn irkin bir zemine dklmesini nlemek iin arabuluculuk yapmakla
mkelleftir. Cemiyete ye olan Osmanl basnnn ykmllkleri, Nizamnamenin
14. maddesinde, Gazeteler antaj yapamayacaklar, irkin kelime ve imadan ve genel
ahlaka aykr yaz ve haberlerden kanacaklar, yabanc devletlerin ve Osmanl
vatanda olan kiilerin haysiyetini incitecek yolda yaynda bulunamayacaklardr.
eklinde belirtilmitir. Bu ykmllkler, ayn zamanda basn tarihimizin ilk basn
meslek ilkeleri niteliindedir.111 Nizamnamenin 15. ve 16. maddeleri, zdenetimi
salamaya dnk olarak, bir nceki maddede belirtilen hususlara riayet edilmemesi
halinde uygulanacak yaptrmlar iermektedir. 15. ve 16. maddelere gre,
Nizamnamenin 14. maddesinde dzenlenen ilkeleri ihlal eden ve bir ahs hakknda
ahlaka aykr biimde saldrgan yaynda bulunan gazete iin bir ikyette veya
ihbarda bulunulmas durumunda, dare Kurulu toplanarak bu ikyeti inceleyecek ve
yaynda genel ahlaka aykr bir durum tespit ederse, bu konuda bir karar verecektir.
ikyet edilen gazete Cemiyet mensubuysa, hakknda verilecek karara uymak
zorunda kalacaktr. ikyete konu olan eylem Cemiyete ye olmayan bir gazeteci
110
Hakan Aydn, Cemiyet-i Matbuat- Osmaniye: Kuruluu ve Basnda Tartmalar, Trkiyat
Aratrmalar Dergisi, Say: 27, Bahar 2010, s. 560.
111
Vedat Demir, Trkiyede Medya ve zdenetimi, letiim Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1998, s. 40.
73
tarafndan gerekletirilirse, ayplama karar gazetelere tebli edilecektir. Bu ekilde
kez uyarlan yazar Cemiyet yesi ise, Cemiyetten ihra edilecektir.112
Kurulmasna ve tznn hazrlanmasna ramen, amalad gazeteciler

kongresini toplayamamas nedeniyle, dernein faaliyete geirilemedii
grlmektedir. Buna ramen, hem basn tarihimizdeki ilk meslek rgt olmas hem
de bir tr zdenetim sistemi getirmesi asndan, Cemiyet-i Matbuat- Osmaniyenin
basn tarihimizde ok nemli bir yeri vardr.
4.1.1.2. Osmanl Matbuat Cemiyeti
Osmanl Matbuat Cemiyeti, gnmzdeki Trkiye Gazeteciler Cemiyeti de

dhil olmak zere, lkemizde kurulan birok basn meslek rgtnn temelini
oluturmaktadr. 25 Haziran 1917de kurulan ve idare kurulunda Muhittin Birgen,
Yunus Nadi, Aaolu Ahmet, Abdullah Zht, Ahmet Emin (Yalman) gibi tannm
gazetecilerin grev ald Cemiyetin ilk kongresi, 15 ubat 1918de yaplmtr.
Kongre sonunda Cemiyetin bakanlna Hseyin Cahit, ikinci bakanla Yunus
Nadi, genel sekreterlie ise Ahmet Emin getirilmitir.113
Cemiyetin giriimleriyle 1919 ylnda, lkenin basn mensuplar ve

aydnlarn bir araya getirmek zere bir Matbuat Kulb kurulmutur. Bu dnemde
Cemiyetin ismi Trk Matbuat Cemiyeti olarak deitirilmi ve bakanlna da nl
gazeteci Velid Ebuzziya getirilmitir. 1930 ylna gelindiinde Cemiyetin ad,
stanbul Matbuat Cemiyeti olarak tekrar deitirilmitir. 1935 ylnda,
Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatrkn isteiyle Basn Kurumu adn alan
Cemiyet, 1938 ylnda yrrle giren Basn Birlii Kanunu gereince dalmtr.114
112
H. Aydn, 2010, s. 565.
113
a.g.m., s. 569.
114
a.g.m., s. 570.
74
4.1.2. Cumhuriyet Sonras Dnemde Basn Meslek rgtleri
Cumhuriyet sonras dnemde kurulan basn meslek rgtleri incelendiinde,

basn kurulularnn zgr iradeleriyle deil, egemen gcn basklar sonucu bir
araya gelmeye zorlandklar grlmektedir. Trk Basn Birliinin kurulmas ile
balayan sre dikkate alndnda, bu durum daha net bir biimde ortaya
kmaktadr.
4.1.2.1. Basn Birlii
Trkiyede basnn zdenetimi giriimlerini incelerken, devletin basn

zerindeki basklarna ve basn denetimi altna alma abalarna rnek olmas
babnda, Trk basn tarihinde kanunla kurulan ilk ve son basn meslek rgt olan
Basn Birliinden bahsedilmesi gerekir.
1930lu yllarn ortalarnda Avrupada esmekte olan nasyonalizm

rzgrlarndan etkilenen hkmet, basn kontrol altna alma abalarn
younlatrmtr. Basn zerinde uygulanacak denetimin usullerini belirlemek
maksadyla, 25 Mays 1935te ilk Trk Basn Kongresi dzenlenmitir.115 Kongrenin
al konumasn yapan dnemin ileri Bakan kr Kayann, baz basn
kurulular hakkndaki ifadeleri, tek parti ynetiminin basna bak asn yanstmas
bakmndan nemli bir rnek tekil etmektedir:116
Baya ve hayn erkelere hizmet eden bozguncu ve kaytak basn, ulusun hakl ve
yerinde irentisi ve tiksintisi nnde, lyk olduu sonu bulmutur. Bugnk
basnmz ise, bylelerini artk barnda tamamaktadr, tayamaz ve
tayamyacaktr.
Dnemin Basn Genel Direktr Vedat Nedim Trn szleri de, devletin
nasl bir basn ngrdn ortaya koymas asndan nemlidir:117
115
Turgut Er, Erdoan Tamer, Aysel Tre, Turan Akkprl, Gnl lken ve Leyla Ta, Birinci
Basn Kongresi 25 Mays 1935, Basn-Yayn Genel Mdrl, Ankara, 1975, s. 3.
116
a.g.e., s. 18.
117
a.g.e., s. 21.
75
() Atatrk Trkiyesinde gazete,
1) Devrim prensip ve ideallerinin geni halk ynlar iinde yaylmas iin en

kuvvetli bir propaganda organ;
2) Devrimci ftuhatn kaytakla (irticaa) kar en uyank bir mdafaa arac;
3) Devrimci hkmetin yapt ilerde en samimi bir yardmc ve uyarc (ikazc);
4) Halkn siyasal, ekonomik ve kltrel eitiminde (terbiyesinde) en etkin
(messir) bir okul, olmak gibi bir misyonun mmessilidir.
Basnn, kltr yayma grevini daha iyi yapabilmesi iin yollar belirlemek
ve Basn Birliini kurmak maksadyla oluturulan komisyonun yapt almalar
sonucunda, basn sektrnde alanlar kapsayacak bir Trk Basn Kurumu
kurulmas kararlatrlmtr. Komisyonun ald karara gre, basn kendilerine
meslek olarak seen bayazar, muhabir, foto muhabiri, gazete ressam, redaktr,
musahhih gibi btn gazete, dergi ve ajanslarda alan ve bunlarn sahibi olan
kiiler, bu kurumun gvdesini oluturacaktr. Basn ve yayn mesleinde alan
kiiler, balarnda birer temsil komitesi bulunan kollar halinde toplanacak ve
kurumun ynetim kurulunda temsil olunacaklardr.118
Kongrede alnan karar, yl sonra uygulamaya geirilmi ve Basn

Birliinin kurulmasna ilikin kanun, 27 Haziran 1938de TBMMde kabul
edilmitir. stanbul Matbuat Cemiyeti de bu kanun gereince Basn Birliine
katlmtr. Basn Birlii Kanununun kabulyle ilgili olarak 28 Haziran 1938 tarihli
Ulus gazetesinde, Falih Rfk Atay unlar yazmtr:119
Kamutay evvelki gn avukatlk, dn de gazetecilik mesleklerini tanzim ve tensik

eden kanun lyihalarn kabul etti. imdiye kadar her iki meslek, kendi kr
menfaatlerinden gayri hibir nizam tanmayan kt kiiler yznden halk arasnda
iyi nam brakmamtr. Kamoy, gazete ile kurulur; onunla beslenir ve onunla
olgunlar. Fakat, ite bu kadar messir olduu iin, onu kr menfaat veya hrslarna
let edenlerin elinde de pek tehlikeli bir silh haline gelebilir. Gazete seviyesi
demek, gazete ahlak, gazeteci ahlak demektir.
118
E. Tamer, T. Er, A. Tre, T. Akkprl, G. lken ve L. Ta, 1975, s. 24
119
Hseyin Hatemi, Basn Ahlak, r Yaynlar, stanbul, 1976, s. 78.
76
4.1.2.1.1. Basn Birlii Kanunu
Basn zgrln savunmak ve gazetecilerin sorunlaryla ilgilenmekten ok,

basn zerinde denetim salamak ve bask kurmak maksadyla kurulan Birliin
hukuki dayana olan Basn Birlii Kanununa bakldnda, devletin mdahaleci
tutumunu aka grmek mmkndr.120
Kanunun birinci maddesinde, Trkiyede kan gazete ve mecmualarn

sahipleriyle bunlarn ve Trk istihbarat ajanslarnn yaz, haber, resim, fotoraf ve
tashih ilerinde cretle, devaml ve muntazam surette alarak bu ii kendine meslek
edinen kimselerden mrekkep olmak ve hkmi ahsiyeti haiz bulunmak zere, Trk
Basn Birlii ad ile bir birlik tekil olunduu ifade edilmektedir. Kanunun ikinci
maddesi, Birinci maddede saylan ve birliin kanuni yelerini oluturan kiilerin
birlik dnda gazetecilik mesleini icra edemeyecei hkmn getirmektedir.
Kanuna gre, bir kiinin gazetecilik yapabilmesi iin Birlie ye olmas arttr.
yelik iin Birlie yaplan bavuru kabul edilmezse, ileri Bakanlna mracaat
edilmesi zorunludur. Btn bu hkmler, o dnemde gazeteciliin hkmetten
izinsiz bir ekilde yaplamayaca manasna gelmektedir. Devletin ve hkmetin
kontrol altndaki bir meslek kuruluunun yesi olarak gazetecilik yapmak
durumunda olunan bir ortamda, zgr basnn varlndan sz edilemez.121
Kanundan da anlalaca zere Birliin kuruluunun arkasndaki maksat,

denetim ve kontrol altna alnm bir basn meydana getirmektir.122 Bu ama, Birliin
kongrelerinde de aka belirtilmitir. Trk Basn Birliinin 1-6 Kasm 1941 tarihleri
arasnda yaplan Birinci Umumi Kongresinde sz alan Kongre Bakan Hasan Reit
Tankut, yrrlkte olan Basn Kanununu kastederek: () Bu kanun yle bir
niyetle yaplmtr ki, tetkik ettiiniz zaman hkmeti bizim iimizde ve biz
kendimizi hkmetin hviyetinde bulabiliyoruz demitir.123
120
S. skit, 1939, s. 820-826.
121
Sibel Gke, Basn Szlemesine Gre Gazetecilerin Haklar ve Mesleki Sorunlar, T.C. Kocaeli
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2007, s. 4-5.
122
V. Demir, 2006, s. 107.
123
Murat Gvenir, 2. Dnya Savanda Trk Basn, Gazeteciler Cemiyeti Yayn, stanbul, 1991, s.
32.
77
4.1.2.1.2. Basn Birliinin Kuruluu ve almalar
Kabul edilen Basn Birlii Kanununun geici (a) maddesi gereince

Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren bir sene ierisinde, btn gazete ve
dergilerin gnderecekleri delegelerden oluan olaanst bir kongrenin, ileri
Bakanlnca toplantya arlmas gerekiyordu. Toplanacak bu kongre, Trk Basn
Birliinin Merkez dare Heyeti ve Yksek Haysiyet Divan ile Mntka dare Heyeti
ve Haysiyet Divanlarn seecekti. Dnemin Babakan Refik Saydam, CHP dare
Heyeti yeleri, Parti Grup Bakan Ali Rana Tarhan ve lkenin her dilde kan
gazetelerinin temsilcilerinin hazr bulunduu 10 Temmuz 1939 tarihli kongrede,
Merkez dare Heyeti Bakanlna Ulus gazetesi Bayazar ve Ankara milletvekili
Falih Rfk Atay seilmitir.124
Trk Basn Birlii, Kanunun kendisine verdii ve basn mensuplar asndan

hayati nem tayan yetkilerini uygulamaya geirmemitir. Mesela, Basn Birlii
Yksek Haysiyet Divan, iktidar politikalarn eletirdii gerekesiyle hibir
gazeteciye Birlikten karma, yani meslekten atma cezas vermemitir. ktidarn,
Trk Basn Birlii araclyla sahip olduu yaptrm yetkisini kullanmam
olmasnn sebebi, bu uygulamalara gerek kalmam olmasdr. Yani iktidar, mutlak
otoritesi ile basn o denli denetimi altna almtr ki, Basn Birlii Kanununun
verdii yetkileri kullanmaya gerek dahi duymamtr.125
Basn Birliinin, basn zgrlnn salanmas hususunda herhangi bir

faaliyette bulunduunu sylemek mmkn deildir nk Birlik, basn zgrl
salamaktan ok, basn denetim altna almak maksadyla kurulmutur.
4.1.2.1.3. Basn Birliinin Sonu
Uluslararas alandaki dengelerin deimesi ve bu gelimeler sonucunda

Trkiyede meydana gelen sosyal ve siyasi olaylarn, Birliin kapanmasnda etkili
124
S. skit, 1943, s. 311.
125
M. Gvenir, 1991, s. 57-58.
78
olduu sylenebilir. kinci Dnya Savann sona ermesi, zellikle Avrupadaki
nasyonalist rejimlerin de sonunu hazrlamtr. Bu deiimden doal olarak Trkiye
de etkilenmitir. D dinamiklerin etkisi, bir ksm basnn muhalif yaynlar ve yeni
yeni teekkl etmeye balayan toplumsal muhalefet, ok partili hayata geiin yolunu
aan nemli faktrler olmutur.126
Trkiyedeki tek parti rejiminin eskisine oranla yumuamaya balamas ile

birlikte, iktidara ynelik eletirilerde art grlmeye balamtr. Basn Birlii de bu
eletirilerden nasibini almtr. Akam gazetesinin sahibi ve ayn zamanda bayazar
olan Necmettin Sadak, Basn gdml hale sokmak iin harcanan gayretlerin
mahsul olarak niteledii Basn Birliinin kaldrlmas gerektiini savunmutur.
Peyami Safa da 4 Haziran 1946 tarihli Vakit gazetesindeki yazsnda u ifadeleri
kullanmtr: Basn Birlii Kanununun Byk Millet Meclisinde ilga tasarsnn
kabul edildii gn, basn uzviyetine musallat bir fazlalk zerinde kronik olmu bir
apandisit ameliyat yaplacaktr.127
Dnyada ve Trkiyede meydana gelen deime ve gelimeler sonucunda

Trk Basn Birlii, 30 Mays 1946da TBMMde kabul edilen ve 18 Haziran 1946da
yrrle giren bir kanunla kaldrlmtr.128 Basn Birliini datan kanun kar
kmaz stanbuldaki Basn Birlii de dalm, Birliin ynetim kurulu ve yelerinin
byk ounluunun katlmyla, 10 Haziran 1946da Gazeteciler Cemiyeti
kurulmutur. Gazeteciler Cemiyeti daha sonra yapt bir deiiklikle adn Trkiye
Gazeteciler Cemiyeti olarak deitirmitir.129
126
Fehmi Akn, Trkiyede ok Partili Hayata Gei, IQ Kltr-Sanat Yaynclk, stanbul, 2009, s.
83.
127
Murat Gvenir, 2. Dnya Savanda Trk Basnndan aktaran Vedat Demir, 2006, s. 111.
128
Atilla Girgin, Trk Basnnda Aktre (Etik), (Ahlak),
http://www.atillagirgin.net/makaleler/mak_aktore.htm (01.11.2010)
129
Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin tarihesi,
http://www.tgc.org.tr/tarihce.html (01.11.2010)
79
4.1.2.2. Trkiye Gazeteciler Cemiyeti
Trkiye Gazeteciler Cemiyeti, 10 Haziran 1946 tarihinde kurulmutur.

Kurucular; Sedat Simavi, Sadun Galip Savc, Cihat Baban, Hayri Alpar ve Sait
Kesler olan Cemiyetin kurucu bakan Sedat Simavidir. Simaviden sonra Cevat
Fehmi Bakut, Burhan Felek (2 kere seilmitir), Nezih Demirkent, Necmi Tanyola
ve Nail Greli bakanlk grevlerinde bulunmutur.130
Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin amac, Gazete, dergi, radyo ve televizyon

gibi yazl, iitsel, grsel ve elektronik iletiim alanlarn kapsayan gazetecilik
mesleini; meslein geleneklerini, ahlak ilkelerini korumak; herkesin bilgi edinme,
gerekleri renme hakknn bir arac olan iletiim ve dnce zgrln
salamak, gazetecileri meslekleri iinde maddi ve manevi ynleriyle ilerletmek ve
yceltmek eklinde zetlenebilir.
Grevde bulunan Ynetim, Denetim, Onur, Balotaj Kurulu yeleri ile nceki
dnemlerde grev yapm, Ynetim, Denetim, Onur ve Balotaj Kurulu yelerinden
ve Trkiye Gazeteciler Cemiyeti Tznn 27. maddesine gre kurulan Meslek
lkelerini zleme Komisyonu yelerinin bir araya gelmesi ile Basn Senatosu oluur.
Basn Senatosu, Trkiye Gazeteciler Cemiyeti Tznde yer alan, zellikle ve
ncelikle meslek ama ve ilkelerinin korunmasn, Trkiye Gazetecileri Hak ve
Sorumluluk Bildirgesinin kollanmasn salar, basnla ilgili olaylar ve gelimeleri
izler. Basn zgrl ve meslek ilkelerine aykrlk durumunda yelerinin ya da ye
olmayanlarn bavurusu zerine ya da dorudan harekete geerek nerilerini
Bakanlk Divan araclyla Ynetim Kuruluna bildirir.131
130
Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin eski bakanlar iin bkz,
http://www.tgc.org.tr/oncekibaskanlarimiz.html (21.06.2011)
131
Trkiye Gazeteciler Cemiyeti Tz,
http://www.tgc.org.tr/tgctuzuk.html (21.06.2011)
80
4.1.2.2.1. Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi
Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin uzun almalar sonucu hazrlad Trkiye

Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesinde, gazeteci ve basn-yayn organlarnn
haklar, sorumluklar ve grevleri belirlenmitir. Trkiye Gazetecileri Hak ve
Sorumluluk Bildirgesi, bu konuda Trkiyede imdiye kadar hazrlanm en ayrntl
ve en kapsaml belge olmas asndan ok nemlidir. Bildirge, yayn ilkeleri
balamnda, Gazetecinin Temel Grevleri ve lkeleri ile Gazetecinin Doru
Davran Kurallarndan olumaktadr.
Gazetecinin Temel Grevleri ve lkeleri, temel olarak, gazetecinin dorulara

sayg duymasn, ayrmclk yapmamasn, insanlar ve topluluklar arasnda nefreti
krkleyici eylemlerde bulunmamasn, kamuoyunu yanltmamasn, zel yaamn
gizliliini ihll etmemesini, maddi ve manevi hibir karn peinden komamasn,
tehdit ve antaj gibi yntemlere bavurmamasn ngrerek gazetecilik mesleinin
saygnln korumay amalamaktadr.
Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesinde, Gazetecinin Doru

Davran Kurallar da tespit edilmitir. Bu kurallar zetle, haber ve yorum ayrmnn
aka yaplmas gerektii, fotoraf ve grntnn gncel olup olmadnn
belirtilmesi, haber ve reklam ayrmnn yaplmas, gazetecilerin yarg srecine saygl
olmalar, ocuklarla ilgili sularda ve cinsel saldrlarda 18 yandan kklerin ak
isimleri ve fotoraflarnn yaymlanmamas, ocuun kiiliini etkileyebilecek
durumlarda, aile bynn izni olmadan ocukla rportaj yaplmamas,
gazetecilerin, sanklarn ve sulularn akrabalarn, yaknlarn, olayla ilgileri
olmadka veya olayn doru anlalmas iin zorunlu olmadka tehir etmemeleri
ve intihar olaylarnda haber erevesini aan, okuyucu veya izleyiciyi etki altnda
brakacak nitelikte ve genilikte yayn yaplmamas gerektiidir. 132
132
81
4.1.2.3. Basn eref Divan
27 Mays 1960 askeri darbesinden sonraki gelimeler, basnda zdenetim

fikrinin uygulamaya konulmasn mecburi hale getirmitir. Milli Birlik Komitesinin
basn zgrlklerini kstlayan yasalarn uygulanmasn durdurmas zerine rahat bir
nefes alan gazeteciler, devrik Demokrat Parti mensuplar hakknda, gazetecilik
sorumluluuyla badamayacak trden yaynlarn ortaya kmas nedeniyle, yeniden
kstlayc nlemlerle karlaacaklarn dnmeye balamlardr.133 27 Mays
darbesini gerekletiren Milli Birlik Komitesinin demokrasinin nemli
kurumlarndan niversiteler ve siyasi partilerle ilgili yapt baz dzenlemeler de
basn mensuplarn tedirgin etmi, Ordunun Babliden geecei yolunda haberler
kulaktan kulaa yaylmaya balamtr.134
1971 ylnda Ankarada dzenlenen Basnda Otokontrol ve Basn eref

Divannn Yeniden letilmesi konulu panelde bir konuma yapan gazeteci emsi
Kuseyrinin sylediklerine gre, basnda zdenetim dncesi aslnda Milli Birlik
Komitesinden kmtr. Kuseyri, konuyla ilgili yapt konumada: 27 Maystan
sonra, birok arkadam var myd, bilmiyorum, Ankara Radyosunda yaplan bir
forumda Bizi tedbir almaya zorlamayn. Siz kendinizi kontrol edin. telkini geldi.
demitir. Ayn toplantda bulunan ve basnda zdenetime kar olduunu belirten
gazeteci lhami Soysal ise Kuseyriye: Ben bunun bir baka eklini biliyorum. Milli
Birlikiler o zamanlar bu ileri pek fazla bilmiyorlard. Bu fikir onlara telkin
edilmiti. Bizim birtakm ok iyi niyetli arkadamz irvanda hal dokunur. diye
renmiler, svete basn eref divan var, ngilterede var, bizde niye olmaz.
demilerdir. eklinde bir yant vermitir.135
Yaklamakta olan tehlikeyi gren Trkiye Gazeteciler Cemiyeti, basndaki

sorumsuzluu nleyecek areleri aratrmak zere, stanbulda yaymlanan
gazetelerin yneticilerini toplantya armtr. Grmelerde varlan sonu, kendi
133
Mehmet Ali Birand, Can Dndar ve Blent apl, Demirkrat Bir Demokrasinin Douu, Doan
Kitaplk, 12. Basm, stanbul, 2006, s. 163-165.
134
Cemal A. Kalyoncu, htilalciler Gerekten de Babliden Geecekti, Aksiyon Dergisi,
Say: 662, 2007.
135
Z. Alemdar, 1990, s. 78-79.
82
kendini kontrol sisteminin bir an nce gerekletirilmesi ynnde olmu, bu konuda
hazrlk yapmak maksadyla Hayri Alpar, mer Sami Coar, Abdi peki, Osman
Karaca, Kadri Kayabal ve Alp Zirekten mteekkil bir komisyon kurulmutur.
Komisyon, Uluslararas Basn Enstitsne (IPI) bavurarak, kendilerine yardmc
olacak bir uzmann yollanmasn istemitir. IPInn giriimiyle Trkiyeye gelen
sve Basn Konseyi yelerinden Alen Herneliusun da katld almalar sonunda
hazrlanan tasarda, hukuku Ord. Prof. Hfz Veldet Velidedeolu ile Gazeteciler
Cemiyeti Hukuk Maviri Hasan Refik Ertuun fikirlerinden faydalanlmtr.136
Sansrn kaldrlnn 50. ylna rastlayan 24 Temmuz 1960da, Basn Ahlak

Yasasna uymay kabul eden gazete, dergi ve ajans yneticileri ile meslek
rgtlerinin bakanlar, stanbul Gazeteciler Cemiyetinin salonunda yaplan bir
trenle taahhtnameyi imzalamlardr. Basn organlar ve mensuplar tarafndan
hazrlanan bir szlemeyle kurulmasna karar verilen zdenetim sistemi, Basn eref
Divanyla hayata geirilmitir.137
4.1.2.3.1. Basn Ahlak Yasas
Basn Ahlak Yasasnn ilk ksmn Basn Ahlak Yasas Taahhtnamesi,

ikinci ksmn ise Basn Ahlak Yasas oluturmaktadr. Basn organlarnca imzalanan
taahhtname u ekildedir:138
Hrriyete liyakatin bata gelen artnn, hrriyet iinde kendi kendini kontrol
edebilmek olduuna inanan Trk Basn Messeseleri, demokrasinin temel
unsurlarndan olan basn hrriyetinin, topluma ve demokratik dzene en yararl bir
yolda ilemesini salamak iin tespit ettikleri Ahlak Yasas'na ve bu yasay
yrtmekle grevli Basn eref Divannn kararlarna uymay kabul ve taahht
ederler.
136
Hasan Snar, A Comparative Approach To The Self Regulation Systems In Turkish And UK Print
Media Law,
http://www.basinkonseyi.org.tr/lang_eng/articles_detail.asp?articleID=6&articleTitle=A
COMPARATIVE APPROACH TO THE SELF REGULATION SYSTEMS TURKISH AND UK
PRINT MEDIA LAW (14.12.2011)
137
Milliyet, 24.07.1960
138
V. Demir, 2006, s. 116.
83
Basn eref Divannn temelini oluturan ve imzalayan btn basn
kurulularnn uymay taahht ettikleri Basn Ahlak Yasas, u ekilde
139
dzenlenmitir:
1) Bir amme messesesi olan gazetecilik meslei, bu meslein dnda kalan

zel veya ahlka aykr maksat ve menfaatlere alet edilemez ve amme
menfaatlerine zarar verici bir ekilde kullanlamaz.
2) Yaz, haber, fotoraf vesair ekillerde yaplacak yaynlarda u hususlara
riayet edilir:
a) Ahlaka aykr veya mstehcen yaynda bulunulamaz.
b) ahs, messese ve zmreleri hedef tutan yazlarda galiz
kelimeler kullanlamaz, eref ve haysiyetlere kar haksz yayn
yaplamaz.
c) Amme menfaatlerini ilgilendirmeyen hallerde fertlerin
hususi hayatlar kk drc ekilde tehir edilemez.
d) ahslar, kurumlar veya zmreler aleyhinde iftira ve isnatta
bulunulamaz.
3) Haberlerde ve olaylarn yorumunda hakikatlerden tahrif veya ksaltma
yoluyla maksatl olarak ayrlnamaz, doruluu phe uyandrabilen ve
tahkiki gazetecilik imknlar iinde bulunan haberler, tahkik edilmeden ve
doruluuna emin olunmadan yazlamaz.
4) Gazetenin veya gazetecinin ahsi veya taraf tutan kanaatlerine, haberlerin
metninde yer verilemez.
5) Haber balklarnda, haberin ihtiva ettii hususlar tahrif edilemez.
6) Amme menfaati mutlak lzum gstermedike, mahrem kayd ile verilen
bilgi yaynlanamaz.
7) Gazeteci, kaynaklarnn mahremiyetini koruyacak ve kendisine verilen
srlara sayg gsterecektir.
8) Haber, yaz veya resim kaynaklarnn yayn tarihi iin koyduklar zaman
kayd ihlal edilemez.
139
Enver Behnan apolyo, Trk Gazetecilik Tarihi ve Her Yn ile Basndan aktaran N. E. Kzl,
1998, s. 120.
84
9) lan veya reklam mahiyetindeki haber, resim ve yazlarn, ilan veya
reklam olduu tereddde yer brakmayacak ekilde belirtilir.
10) Mevkutelerin verdikleri yanl bilgilerden dolay yollanacak cevap ve
tekzipler, cevap veya tekzibe sebep olan yaznn tesirini tamamyla
giderecek ekilde ve en ksa zamanda yaynlanr.
4.1.2.3.2. Basn eref Divannn Grev ve Yetkileri
Basn eref Divannn, basnn zdenetimiyle ilgili ok fazla bir yaptrm

gc bulunmamaktayd. Yaptrm gc, ikyet edilen yayn organna tembih,
tavsiye, ihtar, knama ve tekzip talebinde bulunma gibi manevi yaptrmlard. Divan,
taraflar uzlatrma yoluna gidebilecei gibi, meslek mensuplarn ihra yetkisine de
sahipti. Basn eref Divannn grev ve yetkileri, kurulu belgesinde u ekilde
belirtilmitir:140
a) Basn eref Divan, karara balad meseleyi, bir teblile umumi efkra
(kamuoyuna) duyuracaktr.
b) Uzlatrma kararlarnn yayn, taraflarn rzas ve Divann kararna baldr. Bu
tebli ahlak yasasna uymay taahht eden btn neir organlarnda
yaynlanaca gibi dier yayn vastalarndan da faydalanlacaktr.
c) Verdii taahhde ramen kendisiyle ilgili teblileri yaynlamaktan kaan
mevkutenin bu hareketi, Divan tarafndan ayrca tehir olunacaktr.
d) Basn Ahlak Yasasn imzalayan mevkuteler, her saylarnda kolayca
grlebilecek bir yere u ibareyi koyar: Bu gazete (veya ajans ve dergi), Basn
Ahlak Yasasna uymay taahht etmitir.
e) Basn eref Divan, her faaliyet yl sonunda umumi bir rapor yaynlayacaktr.
4.1.2.3.3. Basn eref Divannn alma Yntemi
Basn eref Divan, Basn Ahlak Yasasna aykr grlen yaynlar ya resen
ya da ilgililerin ikyeti zerine deerlendirmekteydi. Ferdi mracaatlarn ele
alnabilmesi iin mracaat sahibinin her trl dava hakkndan feragat ettiini bildirir
bir feragatnameyi imzalamas ve 50 liralk bir har yatrmas gerekiyordu. Bir suun
140
Atilla Girgin, Yazl letiimde Meslek lkeleri ve Basn Konseyi, stanbul niversitesi letiim
Fakltesi Dergisi, Say: 26, 2006, s. 53.
85
iki defa cezalandrlamayaca ilkesi dikkate alnarak, Divann kazai mercilerde
grlmekte olan davalar ele alamayaca dzenlenmiti. (Bu hkme daha sonra
yaplan deiiklikle bir madde eklenmi ve Divann resen el koyduu bir olayn
sonradan yarg organlarna intikal etmesi ile Divann yetkisinin kalkmayaca ifade
edilmitir.)141
Divann, incelenen yaynlarda Ahlak Yasasna aykrlk tespit ettii hallerde

sorumlulara ihtarda bulunmas ya da sorumlular takbih etmesi ngrlmekteydi.
(Sonradan yaplan bir deiiklikle, bunlara ilaveten uyarda da bulunabilecei kabul
edilmitir.) Ayrca Divann, gerektii zaman ikyeti ile yayn organ arasnda
uzlatrma yoluna gidebilmesi de uygun grlmt. Bunlarn dnda, takbih edilen
olayn nemi bykse, sorumlu gazetecinin yesi bulunduu mesleki kurumlarn da
dikkatinin ekilebilecei belirtilmekteydi. Basn eref Divannn, faaliyete getii
1960 yl Austos ayndan 1967 sonuna kadar inceledii olay says 148dir. Bunlarn
102si mracaat zerine, 46s da resen ele alnmtr. 148 olaydan 72sinde yaynlar,
Basn Ahlak Yasasna aykr bulunmutur. Bu yaynlardan 27sine takbih, 33ne
ihtarda bulunulmu, dier 12si iin uyarma ve dikkat ekme yollarna gidilmitir.142
4.1.2.3.4. Basn eref Divannn Sonu
Basn eref Divannn kurulup faaliyete geiini izleyen birka ay baarl bir
uygulamaya ahit olunmutur. Gazetelerin byk ounluu, yasaya uymakta itina
gstermitir. Ancak, bu durum uzun srmemi ve basnda zdenetimin Basn eref
Divan ile balayan tecrbesi, ksa zamanda baarszlkla neticelenmitir. Bu
baarszln siyasi ve toplumsal pek ok sebebi olmasna ramen en nemlisi,
ahlaki yaptrmlarn etkisiz kalmasdr. Ahlaki yaptrmlarn etkisiz kaldn gren
stanbul Gazeteciler Sendikasnn, Basn Divannn kararlarna uymayan gazete ve
dergilere, Basn lan Kurumundan alnan ilanlarn kesilmesi cezasnn verilebilmesi
talebi, Basn lan Kurumu Genel Kurulu tarafndan kabul edilmi ve bylece Basn
141
Atilla Girgin, Yazl letiimde Meslek lkeleri ve Basn Konseyi,
http://www.atillagirgin.net/makaleler/konsey.htm (08.10.2011)
142
Z. Alemdar, 1990, s. 85-87.
86
eref Divannca, hakknda bir yl iinde 3 ihtar ve 1 takbih cezas verilen gazete ve
dergilerin ilan ve reklamlarnn Basn lan Kurumu tarafndan kesilmesi
kararlatrlmtr. Karar uygulamaya geirildikten sonra, en nemli gelir
kaynaklarn kaybetme tehlikesiyle kar karya kalan gazete ve dergiler, Basn eref
Divanna verdikleri taahhtleri geri almaya balamlardr. Bu olaydan sonra, Basn
eref Divan tamamen etkisiz ve ilevsiz bir konuma gelmi ve ksa bir sre sonra
dalmtr.143
Basn eref Divannn baarszl konusunda pek ok sebep ileri

srlmtr. Bu sebepler, 21-24 Mays 1968 tarihleri arasnda stanbulda toplanan
Basnn Kendi Kendini Kontrol Seminerinde u ekilde sralanmtr:144
1) Basn eref Divannn sadece ceza verici bir rgt olarak kurulmas, dolaysyla
basn mensuplarnca adeta bir umac gibi saylmas ve bu yzden sevgi ve
prestij elde edememesi.
2) Uygulad tehir niteliindeki ahlaki yaptrmlarn etkili olamamas.
3) Basn lan Kurumunun 49. maddesinin iletilmesi145 yoluyla ahlak yasasn ihlal
eden gazeteler aleyhinde ilan kesme tarzndaki mali yaptrmlarn
uygulanmasna teebbs edilmesinin, gazetecilerin can evine dokunmu olmas
nedeniyle, ters ynde ilemesi ve gazetelerin taahhtlerini geri alarak Basn
eref Divanndan ekilmeyi yelemeleri.
4) eref Divannn, almalarnn devamn salayacak mali kaynaklara sahip
olamamas.
5) Trkiye'deki siyasal hayatn ve ideolojik tartmalarn kazand younluk
nedeniyle Basn Ahlak Yasasna aykr hareketlerin oalmas ve dolaysyla
kurulan bronun bunlar izleyemez hale gelmesi, arada bir yaplan
kovuturmalarn ise bir tr adaletsizlik duygusu yaratmas.
6) Basn eref Divannn, gerek basn mensuplar arasnda, gerekse Trk
kamuoyunda arzulanan itibar elde edememi bulunmas, Divan kararlarnn
ahlaki bir yaptrm olarak kamuoyunda gerektii biimde etki yapamamas.
7) Trk basnnda, belirli ahlaki standartlarn kuaktan kuaa geen bir kltr
miras olarak henz yerlememi bulunmas.
8) Trkiye'deki sreli yaynlarn esas itibaryla patronlarnn etkileri altnda
bulunmalar nedeniyle, basnda alanlara ynelecek bir meyyidenin etkili
olmasna imkn bulunmamas.
Basn eref Divannn baarszl konusunda ileri srlen grlere ilave

edilebilecek nemli bir nokta da, o dnemde Trk basnnn, zdenetim yapabilecek
demokratik olgunlua erimemi olmasdr. zdenetim, ancak ona sahip kacak,
143
V. Demir, 2006, s. 121.
144
A. Girgin, 2006, s.57
145
Basn lan Kurumu Kanunu,
87
sorumluluk sahibi, meslek ahlakna ve demokratik bilince sahip gazeteciler ve basn
kurulularyla mmkn olabilir.
4.1.2.4. Basn Konseyi
Basn eref Divannn 1967 ylnda fiilen sona ermesinden sonra, basnda
zdenetimi gerekletirmek maksadyla bir rgt kurulmas fikri birok kez
tartlmtr. Basn Yayn Genel Mdrl tarafndan 1975 ylnda gerekletirilen
kinci Trk Basn Kurultayna, Basnn Grev ve Sorumluluklar Komisyonu
tarafndan sunulan bir raporda, basnn zdenetimi ile ilgili u grlere yer
verilmitir:146
Komisyon yeleri, basnn kamuoyunun oluturulmasndaki gcn dikkate alarak

bu gc orannda da sorumluluunun bulunmas gerektii sonucuna varmtr.
Sorumsuz yaynlarn, tm basn zgrln ve basna olan saygnln yok
edebileceinden endie edilerek, basnn otokontrol mekanizmasnn iler hale
gelmesini, bunun iin de;
a) Eski tecrbelerden de yararlanlarak daha etkin ve gl hatta yasal bir

kuruluun tekili,
b) Mesleki kurulularn danklklarnn mahzurlar dikkate alnarak tek bir
kurulu haline getirilmesi,
c) Gazetelerin yayn politikasnda, fikir iilerinin sorumluluunun bulunmas
dolaysyla ynetime katlmalar salanmaldr,
d) Basn zgrln zedelememek art ile gazete sahiplii bir disiplin altna
alnmal,
e) Basn ilan rejiminin, sorumsuz basnn saysn artrc ynde olduu saptanarak,
bu sakncalar nlemek iin bu kurulu yeniden dzenlenmelidir.
Kurultayda sunulan bu raporun tartmalar srasnda bir zdenetim

kuruluuna ihtiya duyulduu gr, delegelerin ounluu tarafndan kabul
edilmitir. Tartmalar daha ok zdenetim kuruluunun gnll m yoksa tzel
kiilii haiz mi olmas gerektii zerinde olmutur.147
12 Eyll 1980 askeri darbesinden sonraki dnemde demokrasiye ara verilmi,

btn hak ve zgrlkler gibi basn zgrl de bask altna alnmtr. Bu dnemde
146
Erdoan Tamer, 2. Trk Basn Kurultay, Basn-Yayn Genel Mdrl, Ankara, 1976, s. 84.
147
a.g.e., s. 229.
88
basna sansr ve bask uygulanm, pek ok gazete toplatlm veya kapatlm,
gazeteciler tutuklanmtr.
1983 ylnda Hrriyet Vakf tarafndan dzenlenen, Basn ve Basnn

Karlat Hukuki Sorunlar adl seminerde bir bildiri sunan Prof. Kayhan el,
Basn zgrlnn ktye kullanlmas durumunda, devletin snrlayc birtakm
nlemler alacan ve bunun da basn zgrl asndan byk tehlikeler
douracan ifade etmitir. el ayrca, Siyasi otoritenin bu tr giriimlerine frsat
tanmamak iin zgr basnn bnyesine uygun bir baka denetim yntemine
bavurmak zorunluluunun olduunu ve basnn kendi kendini denetlemesi
sisteminin, devlet otoritesinin basna mdahalede bulunmasn nlemek dncesinin
bir rn olarak ortaya ktn da belirtmitir.148
4.1.2.4.1. Basn Konseyinin Kuruluu
Trk basnnn nde gelen dokuz ismi,149 bir Basn Konseyi Szlemesi
oluturmak ve gazetecilik mesleinin temel ahlaki ilkelerini belirlemek maksadyla,
Oktay Ekinin nderliinde toplanmtr.
Basn Konseyinin kurulmasna, Trkiyede zaten basn zgrl ile ilgili

birok problemin olduu ve basn zerindeki demokrasi d snrlamalar ve basklar
kalkmadan, bir de Basn Konseyinin gndeme getirilmesinin yanl olaca
dncesiyle, baz basn mensuplar tarafndan kar klmtr. Btn bu tenkitlere
ramen, Basn Konseyinin kurulmas gerektiini savunan Oktay Eki ve
arkadalarnn 2 yl sren almalarnn sonucunda, 6 ubat 1988de Basn Konseyi
kurulmutur. Basn Konseyinin 12 Mart 1988de yaplan ilk toplantsnda bakanla
Prof. Faruk Erem, ikinci bakanla Oktay Eki getirilmitir.150
148
1983 Yl 1. Seminer Tutanaklar Basn ve Basnn Karlat Hukuki Sorunlar, Hrriyet Vakf,
stanbul, 1983, s. 42-45.
149
Bu gazeteciler u isimlerden olumaktadr: Hasan Cemal, Gneri Cvaolu, Yaln Doan, Oktay
Eki, Orhan Erin, Gngr Mengi, Rauf Tamer, Teoman Erel ve Yurdakul Fincanc.
150
Milliyet, 13.03.1988
89
4.1.2.4.2. Basn Konseyinin Yaps
Basn Konseyi yeler Kurulu (BKK) ve Basn Konseyi Yksek Kurulu

(BKYK) adnda iki kuruldan oluan Basn Konseyinin bir genel sekreteri ve genel
sekretere bal, yeterli elemanlardan oluan bir brosu bulunmaktadr.
Basn Konseyi yeler Kurulu:
1) Basn Meslek lkeleri ve Basn Konseyi Szlemesine Katlm Belgesini

imzalam olan:
a) Gazetecilerle,
b) Basn Meslek lkelerine uymaya sz verdiini kamuoyuna beyan
etmi szl, yazl, grntl basn ve yayn organlar ve
ulalabilir tebligat adresini gstererek internet gazetecilii yapan
sitelerin sahipleri veya genel mdrleri veya temsilcilerinden,
c) Gazetecilik i koluna mensup ii veya iveren sendikalarnn
bakanlarndan veya temsilcilerinden,
d) Gazetecileri temsil eden derneklerin veya bu nitelikte dernekler
arasnda kurulmu birlik, federasyon ve konfederasyonlarn
bakanlarndan veya temsilcilerinden,
2) Katlm Belgesini imzalama kouluna bal olmakszn:
a) Basn Meslek lkelerine uymaya sz verdiini kamuoyuna

kendiliinden beyan etmi szl, yazl, grntl basn ve yayn
organlar ile internet gazetecilii yapan sitelerin sahipleri veya
genel mdrleri veya temsilcilerinden,
b) Trkiye Barolar Birlii Bakan veya Birlike gnderilen
temsilciden,
c) En ok yeye sahip ii ve iveren sendikalar
konfederasyonlarnn bakan ve temsilcilerinden,
90
d) letiim fakltelerinin dekanlar veya temsilcilerinden,
e) Okuyucu kesimini temsilen Basn Konseyi Yksek Kurulu
tarafndan yl iin seilen 40 kiiden oluur.151
Basn Konseyi Yksek Kurulu ise:
1) Basn Konseyi yeler Kurulunca, 8i basn mensubu, 12si basn dndan

olmak zere, seilmi 20 ye,
2) Gnlk net sat ortalamas 100 binin stndeki basn organlarnn
sahipleri veya belirleyecekleri, faal gazetecilik yapan bir temsilci,
3) Gnlk net sat ortalamas 100 binin stnde olan yazl basn
organlarndan en az beine veya ulusal apta yayn yapma iznine sahip
szl veya grntl en az iki basn organna makul bir bedel
karlnda, kendi rettii yazl, sesli veya grntl haberlerle servis
yapan ajanslarn sahipleri veya belirleyecekleri, faal gazetecilik yapan bir
temsilci,
4) Ulusal apta yayn yapma iznine sahip szl ve/veya grntl basn
organlar ile gnlk asgari izlenme says Basn Konseyi Yksek Kurulu
tarafndan kabul edilen ltle belirlenen internet gazetelerinin sahibi
veya Genel Mdr veya temsilcisi,
5) Basn Konseyi Dayanma ve Gelitirme Vakfnn Bakan,
6) Basn Meslek lkeleri ve Basn Konseyi Szlemesine katlan basn
kurulularndan, en ok yeye sahip Gazeteciler Cemiyetinin Bakan
veya Ynetim Kurulunca seilen temsilcisi,
7) En ok yeye sahip Gazeteciler Sendikasnn Bakan veya Ynetim
Kurulunca seilen temsilcisi,
8) Basn iverenlerini temsil eden dernek veya sendikalardan (yazl, szl
veya grntl basn organlarnn sahiplerini temsil eden ayr dernekler
varsa her biri ayr kategori saylr) Basn Konseyi Yksek Kurulunca
belirlenen kuruluun Bakan veya temsilcisinin bir araya gelmesi ile
oluur.
151
Basn Konseyi Szlemesi,
http://www.basinkonseyi.org.tr/lang_tr/pressCouncilContract.asp (23.11.2010)
91
Basn Konseyi Yksek Kurulunun grevleri, Szlemenin 11. maddesinde u
ekilde belirlenmitir:152
1) letiim (basn) zgrlnn genilemesine ve gereklemesine almak

2) Basnn saygnln korumak,
3) Basn mesleinin, ahlaka aykr zel karlara alet edildiine ilikin olarak
yazl, szl, grntl veya internet gazetecilii yapan basna topluca
yneltilen iddialar bavuru beklemeden aratrmak,
4) BKYK yelerinden birinin veya Genel Sekreterin Basn Meslek
lkelerinin ihlali niteliinde grerek, ele alnmasn istedii konular
karara balamak,
5) Basn Meslek lkeleri ynnden incelenmesi yahut Basn Konseyinin el
koymas, basn (medya) yoluyla istenen ve Konseyin ileviyle uyumlu
olan olaylar ayr bir bavuru beklemeden ele almak,
6) Gazetecilik grevini Basn Meslek lkelerine aykr ekilde yapt
yolundaki bir sulama nedeniyle durumun irdelenmesini isteyen
gazetecilerin ve/veya basn organlarnn bavurularn karara balamak,
7) Halkn Gerekleri renme Hakkna ve letiim (Basn) zgrlne
ynelik tehditleri izlemek, deerlendirmek ve gereinde yeler
Kurulunu toplantya armak,
8) Yayn ncesine ve yayna ilikin meslek uygulamalar hakkndaki
ikyetleri karara balamak,
9) Katlma Belgesini bizzat imzalayan veya sahibi yahut Genel Yayn
Ynetmeni tarafndan imzalanm bir basn organnda alanlardan;
a) Basn mesleini ahlaka aykr zel karlara alet edenlerin,
b) Basnn saygnln zedeleyici nitelikteki yaynlarda srar
alkanlk haline getirenlerin -varsa- Basn Konseyi ile ilikilerini
kesmek,
10) ye basn kurulularna, Basn Konseyi Genel Sekreteri ile yakn iliki
iinde almak zere, kurulu olduklar yrede Basn Konseyini temsil
yetkisi vermek ve bunlarn grev alanlarn belirlemek,
152
Basn Konseyi Yksek Kurulu,
92
11) Basnla ilgili aratrmalar yapmak ve yaynlamak,
12) Bu szlemenin verdii ve Yksek Kurulun oy birliiyle uygun grd
dier grevleri yerine getirmek.
4.1.2.4.3. Basn Meslek lkeleri
Toplam 16 maddeden oluan Basn Meslek lkeleri, Basn Ahlak Yasasnn

daha gelitirilmi bir eklidir. Basn Konseyine ye olan kurulularn uymak zorunda
olduklar ve uyacaklarna dair taahhtte bulunduklar Basn Meslek lkeleri, u
ekilde dzenlenmitir:153
1) Yaynlarda hi kimse; rk, cinsiyeti, ya, sal, bedensel zr, sosyal

dzeyi ve dini inanlar nedeniyle knanamaz, aalanamaz.
2) Dnce, vicdan ve ifade zgrln snrlayc; genel ahlak anlayn,
din duygularn, aile kurumunun temel dayanaklarn sarsc ya da incitici
yayn yaplamaz.
3) Kamusal bir grev olan gazetecilik, ahlaka aykr zel ama ve karlara
alet edilemez.
4) Kiileri ve kurulular, eletiri snrlarnn tesinde kk dren,
aalayan veya iftira nitelii tayan ifadelere yer verilemez.
5) Kiilerin zel yaam, kamu karlarnn gerektirdii durumlar dnda,
yayn konusu olamaz.
6) Soruturulmas gazetecilik olanaklar iinde bulunan haberler,
soruturulmakszn veya doruluuna emin olmakszn yaynlanamaz.
7) Sakl kalmas kaydyla verilen bilgiler, kamu yarar ciddi bir biimde
gerektirmedike yaynlanamaz.
8) Bir basn organnn datm sreci tamamlanmadan o basn organnn zel
abalarla gerekletirdii rn, bir baka basn organ tarafndan kendi
rnym gibi kamuoyuna sunulamaz. Ajanslardan alnan zel rnlerin
kaynann belirtilmesine zen gsterilir.
153
Basn Meslek lkeleri,
http://www.basinkonseyi.org.tr/lang_tr/pressOccupationPrinciples.asp (24.11.2010)
93
9) Sulu olduu yarg kararyla belirlenmedike hi kimse sulu ilan
edilemez.
10) Yasalarn su sayd eylemler, gerek olduuna inandrc, makul
nedenler bulunmadka kimseye atfedilemez.
11) Gazeteci, kaynaklarnn gizliliini korur. Kaynan kamuoyunu kiisel,
siyasal ekonomik vb. nedenlerle yanltmay amalad haller bunun
dndadr.
12) Gazeteci; grevini, tad sfatn saygnlna glge drebilecek
yntem ve tutumlarla yapmaktan saknr.
13) iddet ve zorbal zendirici, insani deerleri incitici yayn yapmaktan
kanlr.
14) lan ve reklam niteliindeki yaynlarn bu nitelikleri, tereddde yer
brakmayacak ekilde belirtilir.
15) Yayn tarihi iin konan zaman kaydna sayg gsterilir.
16) Basn organlar, yanl yaynlardan kaynaklanan cevap ve tekzip hakkna
sayg duyarlar.
4.1.2.4.4. Basn Konseyinin alma Usulleri
Basn Konseyinin ikyetleri karara balama usulleri, Basn Konseyi

Szlemesinin 12. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre, hakknda Basn Meslek
lkelerine aykr hareket ettii iddiasyla ve usulne uygun ekilde Basn Konseyine
ikyette bulunulmu olan gazeteciler ve basn organlarnn (yazl, szl, grntl)
uygulamalarn deerlendirerek karara balama grevi, Basn Konseyi Yksek
Kurulunundur. ikyetler, en ge bavuru tarihinden nceki iki ay kapsayabilir ve
ikyet tarihinden itibaren en ge iki ayda karara balanr.
Basn Konseyine bavuran kiinin, ikyetinin gerekesini ve Basn Meslek

lkelerinden hangilerinin ihlal edildiine ilikin grn, yazyla ve ak bir
biimde ifade etmesi, ayrca ikyete sebep olan yayn veya olayla ilgili belgeleri
ikyet dilekesine eklemesi arttr. ikyeti veya hakknda ikyette bulunulan
94
basn (medya) organ veya gazeteci, Basn Konseyi Yksek Kurul yelerinden en
ok n, BKYKnn ilk toplantsndan nce yazyla reddetme hakkna sahiptir. Bu
ret talebinin gerekesi yoksa istek dikkate alnmaz. Ret talebine hedef olan ye veya
yeler kendiliinden ekilebilir. Aksi halde Yksek Kurul, reddi istenen ye(ler)den
o konuda bilgi aldktan sonra, talebi kabul edip etmediini, sz konusu ye veya
yelerin gyabnda karara balar. Basn Konseyi Yksek Kurul yeleri, kendileriyle -
geici nitelikte bile olsa- i, dostluk veya akrabalk ilikisi olan kii veya yaynlarla
ilgili konularn incelenmesi, grlmesi ve karara balanmas aamalarna
katlamazlar. Yksek Kurul yesinin byle bir durumu, nceden aklamas beklenir.
Hangi i ilikisinin bu kapsamda saylacana, tereddt halinde Basn Konseyi
Yksek Kurulu, mevcut dier yelerin oyu ile karar verir. Yksek Kurul yesi,
kendisinin alt basn (medya) organ veya o basn (medya) organnn mensup
olduu basn (medya) grubu yahut buralarda alan gazetecilerle ilgili ikyete
ilikin ilemlere katlamaz ve oy kullanamaz. Ancak oy kullanacaklarn says 9dan
az olacaksa, karar en az 9 yenin oy kullanabilecei ilk toplantya ertelenir. Bu
takdirde 2 aylk sre ilemez.
Basn Konseyinin yaptrmlar manevidir. Basn Konseyi Yksek Kurulu,

basn mensuplar ve basn organlar hakknda, ikyeti yersiz bulma, uyarma veya
knama karar alabilir. Basn Konseyinin verdii kararlar kimse iin bor dourmaz,
tazminat talebinde dayanak olarak kullanlamaz, bir akdin feshi iin gereke tekil
etmez.
nceleri sadece Basn Konseyine katlma belgesini imzalayan basn organlar

hakknda karar verebilen Konsey, szlemesinde yapt bir deiiklikle154 Basn
meslek ilkelerine uymaya sz verdiini kamuoyuna kendiliinden beyan eden basn
(medya) organlarn da karar verme kapsamna almtr.
154
3. Madde: () Katlm Belgesini imzalama kouluna bal olmakszn:
A- Basn Meslek lkelerine uymaya sz verdiini kamuoyuna kendiliinden beyan etmi szl, yazl,
grntl basn ve yayn organlar ile internet gazetecilii yapan sitelerin sahipleri veya genel
mdrleri veya temsilcilerinden
95
Konseye yaplan bavurular yllara gre dzensiz bir seyir izlemektedir.
Tablo 1de grld zere, 2000li yllarn ba ile birlikte ikyet saysnda art
yaanmtr. Bu art, ikyet iin mahkemeye gidilmeyeceini belirten vaat
mektubu artnn szlemeden kaldrlmasndan kaynaklanmaktadr.155
Tablo 1. Basn Konseyi Yksek Kurulunun 1989-2008 yllar arasnda verdii kararlar
ik. Yersiz leme

Yllar Bavuru Uyar Knama Uzlama
Bulma konulmayan
1988 - - - - - -
1989 9 2 - 1 3 3
1990 5 1 - 4 - -
1991 22 2 1 5 2 12
1992 45 4 3 14 4 20
1993 23 4 4 6 3 6
1994 36 8 4 12 6 6
1995 74 23 7 7 - 37
1996 44 8 5 8 4 19
1997 49 12 10 13 2 12
1998 46 11 7 17 2 9
1999 39 14 6 9 6 4
2000 67 14 18 18 3 14
2001 148 48 39 45 3 13
2002 136 42 15 42 15 22
2003 160 41 7 57 19 36
2004 144 23 25 55 6 33
2005 139 40 15 44 2 38
2006 128 36 7 49 1 35
2007 72 29 10 30 1 2
2008 117 33 23 48 2 11
Toplam 1503 395 208 484 84 332
Basn Konseyinin Faaliyet Raporlarndan derlenmitir.
155
Basn Konseyi Faaliyet Raporlar,
http://www.basinkonseyi.org.tr/lang_tr/news_detail.asp?newID=328 (24.11.2010)
96
Konsey, genelde, bavurular uzlamayla sonulandrma amacndadr. Bu
konuda Konsey Genel Sekreterinin temel grevi, bavuruyla ilgili konuyu barl bir
sonuca ulatrmaktr. Genel Sekreter bu amala taraflar arasnda temaslarda bulunur
ve bunu makul bir sre iinde sonulandrr. Genel Sekreter, bu sre zarfnda taraflar
arasnda barl bir zm salayamazsa dosyay (kendi alma, temas ve
tavsiyelerini de ekleyerek) bir rapor halinde Basn Konsey Yksek Kuruluna sunar.
Konseyin kararlar gerekeleriyle aklanr ve yaymlanmak zere Temsilciler
Kurulu yesi basn organlarna, bilgi edinmeleri iin de ayn kurulun yesi dier
kurululara gnderilir.
Trkiyede, Amerikandaki Ulusal Yaynclar Birlii gibi radyo ve televizyon

yayncln btnyle kapsayan ve bu konuda yayn ilkeleri gelitirip yaptrm
uygulayan bir zdenetim kuruluu bulunmamaktadr. Basn Meslek lkeleri ile bu
alan dzenleyen ve ahlaki yaptrm uygulayan Basn Konseyi, radyo ve
televizyonlarn yalnzca gazetecilik faaliyetlerini denetlemektedir. Basn Konseyi her
ne kadar tm medyada zdenetimi salamay hedeflese de, faaliyetlerinin byk bir
blmnn yazl basn zerine olduu grlmektedir. Basn Konseyi, radyo ve
televizyon kurulularnn habercilik faaliyetlerini gzlemekte yetersiz kalmaktadr.
Bunun en nemli nedeni, Konseyin birok konuda resen harekete geme yetkisinin
bulunmamas ve imknlarnn kstl olmasdr.156 zel radyo ve televizyon
yaynclnn balamas ve zamanla internetin de yaygnlamas ile Konsey,
Trkiyede yaynlanan yazl, szl ve grntl tm basn (medya) organlar ve
nternet yayncl yoluyla hizmet veren tm kitlesel iletiim organlarnn da
gazetecilik faaliyetlerinden sorumlu hale gelmitir. Her ne kadar, tm medyann
gazetecilik faaliyetleri zerinde sz sahibi olduu iddia edilse de, 1 Ocak 1996-1
Temmuz 2007 yllar arasnda Basn Konseyi, radyo ve televizyonlar hakknda
yalnzca 15 yaptrm uygulamtr. Bu yaptrmlarn 12si televizyon, 3 ise
radyolara ynelik olmutur. Televizyonlara uygulanan yaptrmlarn 8i uyar, 4
knama olurken, radyolara 3 knama yaptrm uygulanmtr. Basn Konseyi,
radyo ve televizyon kurulularnn yalnzca gazetecilik faaliyetleri zerinde
156
Kemal Cem Baykal, Radyo ve Televizyon Yaynclnda Yayn lkelerinin hlali ile Yaptrm
Uygulamasnda Ortaya kan Sorunlar, T.C. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2008, s. 181.
97
zdenetim yetkisine sahip olsa da, 11 yl iinde radyo ve televizyonlar hakknda
verilen kararlarn olduka az sayda olduu dikkati ekmektedir. Basn Konseyinin
radyo ve televizyon kurulularnn gazetecilik faaliyetleri zerinde etkisiz kalmasnn
en nemli nedeninin, Konseyin birok konuda resen harekete geme yetkisinin
bulunmamas olduu dnlmektedir. 157
4.1.2.5. Medya Dernei
Medya Dernei, medyann ve gazetecilerin kalite standartlarn ykseltmek,

basn zgrlnn snrlarn geniletmek, medyadaki eitlilii savunmak ve
medyayla ilgili teknolojik gelimelerin anlalp, etkin biimde kullanlmasna
yardmc olmak maksadyla, 23 Mart 2010 tarihinde kurulmutur. Bakanln
karikatrist Salih Memecann yapt dernein bakan yardmcs gazeteci Ekrem
Dumanldr.
Dernein kuruluundan sonra Kanal 24, ATV, Bugn, Kanal 7, Mehtap Tv,
Kanalturk, Samanyolu Haber, STV, Yumurcak Tv, lke Tv, Tv Net, Aksiyon
dergisi, Bugn gazetesi, Sabah gazetesi, Star gazetesi, Takvim gazetesi, Todays
Zaman, Trkiye gazetesi, Yeni afak gazetesi, Zaman gazetesi, Cihan Haber Ajans,
Haber7.com internet sitesi ve Radyo 7, dernei desteklediklerini beyan etmilerdir.158
Medya Derneinin amalar, dernein resmi internet sitesinde u ekilde

sralanmtr:159
a) Gazetecilii yeniden sorgulamak.

b) Eitimi srekli hale getirmek.
c) Genlere yol gstermek.
d) Akademik almalar desteklemek.
157
K. C. Baykal, 2008, 176-181.
158
Sabah, 23.03.2010
159
Medya Dernei,
http://www.medyadernegi.org/tr/ (24.11.2010)
98
e) zgr ve ok sesli olmak.
Medya Dernei, yukarda sralanan amalar gerekletirmek maksadyla,

kurulduu gnden bu yana eitli faaliyetlerde bulunmaktadr. Medya Dernei ve
ICFJnin (International Center for Journalists) ibirliiyle 25-27 Ocak 2011 tarihleri
arasnda TRT Harbiye Radyoevinde dzenlenen Uluslararas Medya Etii Atlye
almasnda belirlenen gazetecilik etik ilkeleri, Dernein son dnemdeki en
nemli faaliyetlerinden birisidir. Gazeteci Alper Grm, Indiana niversitesi
gazetecilik profesr Sherry Ricciardi ve USA Today gazetesi eski yneticisi Frank
Folwelln eitmenliini yapt atlye almasna Trk basnnn eitli
kurumlarndan 25 gazeteci katlmtr. Gazetecilerin gnlk atlye almas
sresince belirledikleri etik ilkeler, eitmenler tarafndan tekrar dzenlenip
sadeletirilmitir. Medya Dernei tarafndan hazrlanan Trkiyeli Gazeteciler in
Etik lkeler, u ekildedir:160
Gereklik ve Doruluk
a) Gazeteciler bilgiyi toplama, haberletirme ve yorumlama konusunda

drst, adil ve cesur davranmaldr. Kamuoyuna hizmet en bata gelen
amalar olmaldr.
b) Gerei eksiksiz ve yaln bir ekilde yanstmak gazetecinin temel
grevidir. Bilgileri net bir ekilde ortaya koymal, soru iaretlerine, kafa
karklna ve maniplasyona yol aabilecek mulaklktan uzak
durmalyz.
c) Bunu baarmak iin gazeteciler unlar yapmaldr:
Btn kaynaklardan eline ulaan bilginin doruluunu snamaldr.
Haberlerde kullanmak zere elde ettii yazl, dijital, grsel ve
iitsel belgelerin orijinalliinden emin olmaldr.
Bilgiyi, belgeleri ve iddialar, sanki haberin konusuyla ilk kez
karlayormu gibi titizlikle gzden geirmelidir.
160
Trkiyeli Gazeteciler in Etik lkeler,
http://www.medyadernegi.org/turkiyeli-gazeteciler-icin-etik-ilkeler (15.12.2011)
99
Bilgiyi tam olarak dorulayamyorsa, sorumlu olduu editre
danmal ve u sorulara cevap aramaldr: a) Bilgi, kamuoyunun
bilmesi asndan ne kadar nem tamaktadr? b) Haberin, konu
ettii ahslar asndan olas sonular nelerdir? c) Zarar nasl
asgariye indirilebilir? d) Elimizde ne gibi alternatifler var?
d) Habere konu olan kiiler aranmal, onlara haberdeki iddialara cevap
verme frsat tannmaldr. Haberde sz edilen bireyler, kurumlar ve
yerler hakknda teyit edebildiimiz bilgiyi doru ve ayrntl bir ekilde
aktarmak konusunda dikkatli olmalyz.
e) Gazeteci bu gerekleri uygularken u hususlara dikkat etmelidir:
Geree ulaabilmek iin elindeki tm imknlar kullanmal,
alternatifleri deerlendirmelidir.
Bilhassa hassas meseleleri ele alrken, haberin gvenilirliine
zarar verebilecek olas davalara veya yalanlamalara kar
korunmak iin rportajlarda ses kayt cihaz kullanmay
dnmelidir. Bu durumda gazetecilerin kaynaklarna, szlerinin
kaydedildiini sylemesi gerekir. Gizli ses kaytlar, rportaj
yaplanlarn izni olmakszn daimi ekilde kullanlmamaldr.
Haberin gvenilirliini salamak iin televizyon kameralar da
kullanlabilir.
Haberin odak noktasn ynlendirmekte kar olabilecek
kurumlardan veya bireylerden gelen bilgiye kukuyla
yaklamaldr. Haberi kendi lehine saptrabilecek veya kartlarn
kt gsterebilecek bilgi veren kaynaklarn amalarn daima
sorgulamaldr.
Tarafszlk ve Adil Olmak
a) Trkiyedeki medya alanlar herhangi bir siyasi partinin veya zel kar
evresinin szcl roln stlenmemeli veya bunlara ak destek
vermemelidir. Buna, bir parti veya siyasi hareket adna konumalar
yapmak da dahildir.
100
b) Haber yaparken tarafsz ve adil kalmal; siyasi, toplumsal veya ekonomik
ideolojilerin gemite yaanan, halihazrda vuku bulan ya da gelecekte
gereklemesi ihtimal dahilinde olan atmalarnda taraf olmamaldr.
c) Bir gazeteci belgeleri toplama, rportaj yapma ve haberi hazrlama
esnasnda tm kiisel fikirlerini, ideolojisini ve yorumlarn askya almal
ve tarafszln korumaldr.
d) Bunu baarmak iin gazeteciler unlar yapmaldr:
Haberde konu edilen btn taraflarn ifade zgrlne sayg
gstermeli ve adil olmak ve tarafszlk adna grlerine haberde
yer vermelidir.
Kiileri veya gruplar hedef haline getirmemelidir.
Habere konu olan kii ya da kurumlara ekonomik ballk
durumlarnda bile (szgelimi haberde sz edilen kii veya
kurumlardan elde edilen reklam geliri) haberin tarafszln
salamak iin tm olas alternatifleri deerlendirmelidir.
Bamszlk
a) Gazeteciler kamuoyunun bilme hakkndan baka hibir zel kara bal

olmamaldr. Gerek veya yle alglanabilecek kar atmalarndan
kanmal ve drstlkten taviz verebilecek veya gvenilirliklerine halel
getirebilecek ilikilerden ve faaliyetlerden uzak durmaldr.
b) Yayn kurulular devletten, zel kar evrelerinden ve siyasi partilerden
bamsz olmaldr. Kamuoyu, siyasi, ticari ya da kiisel karlarn
kuruluun yayn politikas zerinde herhangi bir etkisinin olmadna
inanmaldr.
c) Gazeteciler, toplumdaki dier insanlar gibi, kuvvetli siyasi ve ideolojik
grlere sahip olsalar da, bu grler habercilik srelerine dahil
olmamaldr. Kiisel fikirlerin veya siyasi inanlarn haberlerde yeri
yoktur. Gazeteciler yazdklarnn fikir veya yorum olduunu, olgulara
dayal haberlerle kartrlmamas iin, net bir ekilde belirtmelidir.
101
d) Reklam verenlere veya zel karlara iltimas geilmemeli ve onlarn
haberleri etkilemesine izin verilmemelidir.
e) Gazeteciler iltimas, hediye veya para iin bilgi vermeyi neren
kaynaklardan uzak durmaldr.
Kaynaklarn Kullanm
a) Kaynaklar konusunda gazeteciler u hususlara dikkat gstermelidir:

Kaynakla ilikisinde, habercinin veya alt haber kuruluunun
gvenilirliini zayflatacak hibir kar atmas olmadndan
emin olmaldr.
Kaynakla arasnda hesabn veremeyecei herhangi bir maddi ba
kurmamaya zen gstermelidir.
Kaynaktan edindii iddialarn doruluundan emin olmaldr.
Kaynan kamuoyunun gznde gvenilir olup olmadna
bakmakszn, bu iddialar destekleyecek belgeler istemelidir.
simsiz Kaynaklarn Kullanm
a) Gazeteciler isim kullanmama sz vermeden nce kaynaklarn amalarn

daima sorgulamaldr. Bilgi karlnda herhangi bir sz verirken, bunun
hangi koullara bal olduunu aka belirttiinden emin olmaldr. Bir
kez ismi sakl tutma sz verdiinde, o sz tutmaldr.
b) Trkiyede isimsiz kaynaklara dayanan haberler yaynlamak alkanlk
haline gelmitir; bu tr haberler sk sk bilginin maniplasyonuna ve
kantlanmam iddialara veya sylentilere yol amaktadr. Etik ilkeler
uyarnca, zel koullar olmad srece, btn kaynaklarn ismi
verilmelidir.
c) Byle bir durumda, haber kuruluunun yneticileri ile tartlmal ve
kaynan isminin niye saklandna dair bilgi kamuoyu ile paylalmaldr.
d) Gazeteciler editrleriyle veya sorumlu olduklar kiilerle u hususlar
gzden geirmelidir:
102
Kaynan verdii bilgiler onu ya da yaknlarn hayati tehlikelerle
ya da toplumsal sorunlarla ba baa brakyor mu?
Verilen haber kamuoyunu ne lde ilgilendiriyor? Haber nemli
mi ve ciddi bir etkisi var m?
Kaynan, iddialarn destekleyecek belgeleri var m?
Kaynan bu bilgiyi vermekteki amac ne?
Kaynan isimsiz kalmas, haberin gvenilirliini zedeler mi?
e) Kaynan isminin saklanmas konusunda karar alnrsa, istendii takdirde
gazeteciler kaynan kimliini editrne aklamaldr. Editr ve haberci,
ismi saklama taahhdn yerine getirmelidir.
f) Kayna bilinmeyen bilgi ve belgelerin deerlendirilmesinde pheci
davranlmal ve orijinal olup olmadklar titizlikle soruturulmaldr.
g) Doru olmayabilecei bilinen bir haberin yaynlanmas kararnda, haber
dier medya kurulularna szdrlm olsa bile, mesleki rekabet faktr
belirleyici bir faktr olmamaldr. Gnmzn rekabeti medya
piyasasnda bile karar verirken gzetilmesi gereken faktrler doruluk ve
hakikat olmaldr.
h) Yntemlerden biri, haberi, bilginin orijinalliini sorgulayan ve bilginin
nereden geldii ve niye yaynlandna dair bak as salayan bir
blmle birlikte yaynlamak olabilir.
Haber Hrszl / ntihal
a) ntihalle ilgili kural basittir: Yapmayn.

b) Haberlerimizde herhangi bir baka mecradan (internet, gazete, televizyon,
radyo, kitap ya da dergi) alnt yaplarak kullanlan zgn ifade, slup ve
fikirlerin kayna mutlaka belirtilmelidir. Kaynak gsterme ilkesi haber
ajans havuzlarndan alnan haberler iin de geerlidir. Haber hrszl
internetle birlikte iyice yaygnlat iin, ne olduunu anlamak ve
tanmlamak her zamankinden daha nemlidir.
c) Bilgi hrszl: Baka bir muhabirin elde ettii bilgiyi ya da yapt haberi
kaynak gstermeden kullanmaktr.
103
d) slup hrszl: Bir muhabir, bir haberi yaratc ve allmadk bir tarzda
yazar ve bir baka muhabir kendi haberinde bu haberden pasajlar
kopyalarsa, slup hrszl yapm olur.
e) Fikir hrszl: Bir gazeteci, ke yazar veya haber analisti, yazsnda
veya haberinde bir meseleyle ilgili yeni bir fikir veya teori ortaya atar ve
baka bir gazeteci bu fikri, kaynana atfta bulunmadan kopyalarsa fikir
hrszl yapm olur.
Grsel Malzeme Kullanm
a) Fotoraflar ve grsel malzemeleri reten gazeteciler almalarnda

yksek etik standartlara riayet etmekle ykmldr. Grsel malzemenin
sunumunda doru ve kapsayc olmal, grselleri, yeni dijital
teknolojilerle maniple etmenin ayartclna kar koymaldr. Sorulacak
kilit soru udur: Bu grsel, fotorafladmz sahneyi veya olay doru
yanstyor mu?
b) Kullanlan grnt ve fotoraflar kii mahremiyetine saygl olmal ve
gazeteciler haberlerine dahil ettikleri fotoraflar ve grsel malzemeleri
seerken adil olmaya azami dikkat gstermelidir.
c) u hususlara dikkat gsterilmelidir:
Fotoraf ekimleri rahatszlk vermeyen ve iddet kurbanlarnn
veya hayatta kalanlarn aclarn demeyen bir mesafeden
yaplmaldr. Trajediden etkilenenlerin zel yas ve ac anlarnda
duyarl davranlmaldr.
Kullanlan grsel malzemeler gerei olduu gibi yanstmaldr.
Kamuoyu, dijital olarak deitirilmi grsel malzemelerle ve
bilhassa bu malzemelere ekleme veya karma yaplmak suretiyle
maniple edilmemelidir. Grnt kalitesini artrmak iin yaplacak
teknik mdahaleler bu kuraldan mstesnadr.
ocuklarn, cinsel taciz ve su kurbanlarnn, travmatik olay
kurbanlarnn fotoraflarnn veya grntlerinin alnmas ve
kullanlmas konusunda daha fazla hassasiyet gsterilmelidir.
104
Gazeteci grsel malzemelere konu olan herkese sayg ve
drstlkle davranlmaldr. Fotoraflar savunmasz kiileri ele
alrken zel dikkat gstermeli ve su veya trajedi kurbanlarna
merhametle yaklamaldr. erdii kiilere ac verebilecek bir
fotoraf ya da grnty kullanmann gerekli olup olmadn ve
bunlar hangi motivasyonla kullanmak istediini sorgulamaldr.
Fotoraflar ve grsel malzemeleri kullanmann olas sonularn
gzden geirmelidir. Fotoraf alt yazlar fotorafta sunulan
gereklii ifade etmelidir. Ariv grnts kullanmnda dikkat ve
hassasiyet gsterilmeli, trajedinin veya travmann anlarn
canlandrmann hayatta kalanlara ve genel olarak kamuoyuna ac
verebilecei unutulmamaldr. Eer fotoraf kullanmak iin iyi bir
gazetecilik sebebi varsa (szgelimi trajik bir olayn yldnm)
tarihi verilmeli ve balklar ak konulmaldr.
zel Hayat
a) Bilgi toplama ve haber yapma srecinde meslek ilkeleri akldan

karlmamal ve gazetecilik konumunun bize zel hayat ihlal etme hakk
vermedii hibir zaman unutulmamaldr. Bu nedenle haber peinde
koarken, bir kiinin mahremiyetini ihlal etme tehlikesi ortaya ktnda,
Bu haberi yapmamzn amac nedir? Ayn ey benim bama gelse ne
hissederdim? Bu haber kamu yararna gerekten hizmet ediyor mu? gibi
sorular kendimize sormalyz.
b) Cinsel su madurlar ve ocuk zanllarn kimliklerinin aklanmas
konusunda byk dikkat gsterilmelidir.
Ayrmclk ve Nefret Sylemi
a) Haberler hibir ekilde kkrtc veya ayrmc bir dil kullanmamaldr.

Dorudan haberle ilgili olmadka gazeteciler bir kiiyi veya bir grubu
105
dili, inanc, rk, toplumsal cinsiyeti, cinsel kimlii veya toplumsal snf
ile tanmlamamaldr.
b) Medya kurulular herhangi trde nefret sylemini veya ayrmc
grntleri yaynlarken azami dikkat gstermelidir. Ama bu son derece
hassas bir meseledir: Olaylar aktarmak gazetecilerin grevidir. Nefret
eylemlerini grmezden geldiimizde, kimsenin tepki gsterme, knama
veya farkl bir bak as ortaya koyma frsat olmayacaktr.
c) Gazeteciler, saldrgan grleri aktarma grevlerine bal kalmay
srdrrken zarar en aza indirebilecek seenekler bulmaldr.
Takipilerine, byk resmi anlamalarn salayacak bilgiyi vermelidirler.
Medyann, bunun niye nefret sylemi olduu ve niye bir haberde
kullanldn anlamas iin kamuoyuna yardmc olmas nemlidir. Dier
bir deyile, kamuoyuna balam da sunma sorumluluumuz vardr.
d) Bu yzden nefret suu ieren ifadelerin veya dier malzemelerin
kullanlmasna, ancak haber deeri olduuna hkmedildiinde, bir
meseleye veya olaya k tuttuunda ve kamusal yarar sz konusu
olduunda izin verilebilir.
Aldatma
a) Btn geleneksel habercilik yntemleri tkenmedii ve kamuoyu

asndan hayati nem tayan bir bilgi elde edilemedii srece, gizli ses
veya grnt kayd gibi yntemleri kullanmaktan kanmak gerekir. Elde
edilmeye allan bilgi, aldatma ynteminin kullanlmasn (szgelimi bir
habercinin takma isim kullanarak kendisini gizlemesi) hakl gsterecek
kadar byk nem tamaldr.
b) nemli bir bilgi elde etmek iin aldatma yntemi kullanld takdirde,
haber kuruluu kamuoyu da dahil, ilgili btn taraflara aldatmann
niteliini ve sebebini aka sylemelidir.
c) Bu noktada nemli bir kural: Aldatma yoluyla ifa edilen bilgi sayesinde
nlenen zarar, bizzat aldatma eyleminin neden olduu zarara baskn
kmaldr.
106
d) Gazeteciler aldatmann aldatlanlar asndan (uzun ve ksa vadeli)
sonularn, gazeteciliin gvenilirlii ve misyonu asndan etkisini veya
aldatma yoluna bavurmann sebebini tartmaldr.
kar atmas
a) Gazeteciler, topluma kar tadklar byk sorumluluktan dolay, gerek

veya alg dzeyinde kar atmas yaratan durumlara kar bilhassa
dikkatli olmaldr. Gazeteciler aada saylan durumlarn etkisine kar
sorumluluklarn gz nnde bulundurmaldr:
Belli faaliyetlerde yer almak, szgelimi siyasi bir gsteride
konumak
Kampanyalar veya rgtlerle yakn ilikiler kurmak
Kaynaklar, reklam verenler veya dier taraflardan iltimas veya
zel muamele kabul etmek
Gazetecinin gvenirliini riske sokacak yan ilerde almak
Haberlerin unsuru olarak takip edilen kaynaklarla dostluk kurmak
Gazeteciler meslei ile kesien veya atan bir baka ite
almamaldrlar. Devlet kurumlar veya siyasi partiler gibi
kurumlar iin yar zamanl veya gnll i yapmamaldrlar.
Gazeteciler haber kaynaklaryla ilikilerinde dikkatli
davranmaldrlar. Hediye, zel muamele veya para almak gibi
kar ilikilerine girmemelidirler.
Gazeteciler kendilerine daima u sorular sormaldrlar:
Bamsz m davranyorum?
Yaptm ey, gvenilirliime veya haber kuruluumun
gvenilirliine halel getirebilir mi? Davranm bir kar atmas
olmasa da kar atmasnn izlenimini vermek bile, kamuoyunun
gznde drstlm ortadan kaldrmaya yeter mi?
107
4.1.2.6. Medya Etik Konseyi
Medya Etik Konseyi, dnceyi ifade ve basn zgrlnn Trkiyede tam

olarak gereklemesi, yaz yazma ve haber alma hakknn hibir siyasi bask
olmakszn kullanlabilmesi, gazetecilik mesleinin kamuoyu nezdindeki itibarnn
glendirilmesi, yelerinin milli, manevi ve ahlaki deerlere ballk dzeyinin
ykseltilmesine katkda bulunmak maksadyla kurulmutur.
Bakanln gazeteci Halit Esendirin yapt Konseyin, amalarn

gerekletirmek maksadyla yapt almalardan bazlar unlardr:161
1) Meslein gerektirdii hak ve zgrlklerin korunup gelitirilmesi iin

yasama ve yrtme organlaryla, resmi ve zel kurum ve kurulular
karsnda yelerini temsil etmek.
2) Medyann itibarn zedeleyen ve meslee zarar verenleri uyarmak,
kamuoyuna deklare etmek, basn ahlkna uyulmasn salamak.
3) Medya kurulular, gazeteci ve yazarlarn yaynlar hakknda gelen
ikyetleri karara balamak iin medya ii zdenetim amacyla Medya
Etik Konseyi oluturmak. Gazeteci ve yazarlarn mesleki gelimelerini
salamak iin akoturum, panel ve benzeri toplantlar dzenlemek.
Grntl, yazl, iitsel ve elektronik basn-iletiim sektryle ilgili
aratrma yapmak, anketler dzenlemek, sonularn kamuoyuna
duyurmak, benzer giriimleri desteklemek.
4) Stajyer ve alan gazetecilerin yetimelerine katkda bulunmak ve medya
etik kurallarn uygulamal retme amacyla kurs ve seminerler
dzenleyerek sorunlarnn zmne ve i bulmalarna yardmc olmak.
5) Mesleki uralarda karlalan glkleri ve sorunlar incelemek, zm
yollar retmek. (Basn meslek ve ahlak ilkeleri erevesinde meslein
zdenetim konusunda alan basn konseyi ve benzeri grevli
kurulularla ilikide bulunmak.)
161
Medya Etik Konseyi lkeleri,
http://www.medyaetikkonseyi.com/Detaylar.aspx?Soru=ilkeler (21.06.2011)
108
2007 ylnda kurulan Konsey, meslek etiine uygun yayncl tevik etmek
amacyla yazl basn, televizyon, radyo ve internet alanlarnda Medya Etik
dlleri vermektedir.
4.2. YAYIN ORGANLARININ MESLEK LKELER VE OKUYUCU

TEMSLCL
Trkiyede, zdenetim kurulularnn getirdii yayn ilkelerinin snrl

oluuyla ortaya kan sorun, yaynclarn kendi kendilerini denetleyecek yayn
ilkeleri oluturmamas nedeniyle daha da bymektedir. Yaynclk alannda birok
aktr bulunmasna ramen yalnzca Doan Grubu, zdenetimi salamak amacyla
birtakm yayn ilkeleri hazrlamtr fakat hazrlanan bu ilkelerde gazetecilik
faaliyetleri zerinde younlalm, radyo ve televizyon yaynclnn dier alanlar
gz ard edilmitir.
4.2.1. Doan Grubu Meslek lkeleri
Doan Grubu Meslek lkeleri, 2002 ylnn Austos aynda yaymlanmtr.

Doan Grubu; bu ilkelerin, yaymland tarihten itibaren Grup bnyesinde faaliyet
gsteren btn radyo, televizyon ve gazeteler iin geerli olduunu ifade etmitir.
Doan Grubu Yayn lkeleri temel olarak, gazetecinin kar ilikilerinin dnda
kalmas ve dorulardan ayrlmamasn, yaynlarda hi kimsenin, rk, cinsiyet, sosyal
dzeyi veya ilikisi, dini inanlar, fiziki kusurlar veya ya nedeniyle
aalanamamas ve knanmamasn, kiilerin ve kurulularn eletiri snr tesinde
kk drlmemesini, zel yaama sayg gsterilmesini, iddet ve zorbal
zendirici veya kkrtc yaynlardan kanlmasn amalamaktadr. 20 madde
halindeki Doan Grubu Meslek lkeleri unlardr:162
162
Doan Grubu Meslek lkeleri,
http://www.dmgyayinkonseyi.com/meslek_ilkeleri.asp (24.11.2010)
109
1) Gazetecilikte temel ilev, gerekleri bulup bozmadan, abartmadan ve
hibir basknn etkisi altnda kalmadan, en ksa zamanda ve edinilebilen
tam bilgiyle kamuoyuna iletmektir.
2) Gazeteci, mesleki almalarn her trl kar ve nfuz ilikisinin dnda
tutar, herhangi bir siyasi partide aktif grev almaz.
a) Doan Yayn Holdingin ekonomi ve finans konularnda
yaym yapan blmlerinde alanlar, hisse senedi sahibi
olamazlar ve borsalarda dolayl ya da dolaysz hisse senedi
alp satamazlar.
3) Gazeteci; grevini, tad sfatn saygnlna glge drebilecek
yntem ve tutumlarla yapmaktan uzak durur.
a) DYH alanlar, bal olduklar birim yneticisinin izni
olmadan nc ahslarn gezi davetlerini kabul
edemezler ve onlarla seyahat edemezler.
4) Yayna konu edilen veya edilmesi dnlen kiilerden veya kurumlardan
meslek etik ve geleneklerine aykr hibir hediye veya ayrcalk kabul
edilemez.
5) Yaynlarda hi kimse rk, cinsiyeti, sosyal dzeyi veya ilikisi, dini
inanlar veya fiziki kusurlar nedeniyle aalanamaz ve knanamaz.
6) Dnce, vicdan ve ifade zgrln snrlayc; genel ahlak anlayn,
din duygularn, aile kurumunun temel dayanaklarn sarsc yayn
yaplamaz.
7) Kiileri ve kurulular, eletiri snrlarnn tesinde kk dren,
aalayan veya iftira nitelii tayan lakap ve ifadeler kullanlamaz.
a) Yazarlarn kendi kelerinde yazdklar hakaret ve iftira
niteliindeki yazlardan kaynaklanan davalardan doan
tazminatn %20si kendileri tarafndan denir
8) Sulu olduu yarg kararyla belirlenemedike hi kimse sulu ilan
edilemez.
9) Soruturmas gazetecilik olanaklar iinde bulunan haberler
soruturulmakszn ve bundan ne sonu alnd belirtilmeksizin ve/veya
doruluundan emin olunmakszn yaymlanamaz.
110
a) Doan Yayn Holdinge bal basn organlarnda yanl
haber veren ve/veya yaymlayan gazeteci ihtardan, i
ilikisinin kesilmesine kadar uzanan bir yaptrmn hedefi
olur.
10) nandrc makul nedenler gsterilmedike kimse, yasalarn su sayd
eylemlerle itham edilemez.
11) Kiilerin zel yaam - ilgilinin ak veya kapal rzas olduu anlamna
gelen yaam ekli ve kamu karlarnn gerektirdii durumlar dnda -
yaynlara konu edilemez.
12) Kamu yarar olmadka, gizli kamera kullanmak, gizlice ses kayd
yapmak, zel mlke izinsiz girmek gibi, ilgilinin kiilik haklarna saldr
saylabilecek yntemlerle haber retilemez.
13) Sanklarn, sulularn akrabalar ve yaknlar, olayla ilgileri olmadka
veya olayn doru anlalmas iin gerei bulunmadka tehir edilemez.
14) Sakl kalmas kaydyla verilen bilgiler, kamu yarar ciddi bir biimde
gerektirmedike yaymlanamaz.
15) Haber kaynann - kamuoyunu yanltmay amalad haller hari -
gizliliine azami sayg ve titizlik gsterilir.
16) Haberlerin aratrlmas, hazrlanmas ve yaynlanmasnda her zaman
dengeli, geree bal ve objektif davranlmas arttr.
a) Yaymlanan haberde sulanan tarafn grne yer verilir.
lgilinin yant vermemesi veya kendisine ulalamam
olma hali ayn haberde belirtilir.
b) Yaymlanan alntlarda kiinin anlalmaz ya da gln
duruma dmesine neden olacak zetleme ve deiiklik
yaplmaz. Yaymlanan alntlarda kaynak ve tarih ak
olarak belirtilir.
c) Btn kamuoyu aratrmalar, aratrmay yapan kuruluun
ad, kimin talebi ve finansman ile yapld, tarih ve
grlen kii says ve aratrma metodu ak olarak
belirtilerek yaymlanr.
111
17) iddet ve zorbal zendirici veya kkrtc, ocuklar olumsuz ynde
etkileyici, bireyler, topluluklar ve uluslar arasnda nefret ve dmanl
krkleyici yayn yapmaktan kanlr.
18) lan ve reklam niteliindeki yaynlarn bu nitelikleri tereddde yer
brakmayacak ekilde belirtilir.
19) Yayn tarihi iin konan zaman (ambargo) kaydna uyulur.
20) Yanl yaynlardan kaynaklanan cevap ve tekzip hakkna sayg gsterilir,
gerei yaplr.
a) Doan Yayn Holding basn organlar, hatalarn dzeltme
amacna ynelik, dzenli olarak devreye giren
mekanizmalar olutururlar.
Doan Grubu, Trkiyede yayn ilkeleri oluturup zdenetimi salamaya

alan tek yayn grubudur. Ancak uygulamaya bakldnda, 2002 ylnda
yaymlanan ilkelerin zdenetimi salamada baarl olduunu sylemek mmkn
deildir.
Doan Grubu Meslek lkelerine bakldnda, bu ilkelerin neredeyse

tamamnn, mlga 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar
Hakknda Kanunun Yayn lkeleri balkl 4. maddesinde de yer ald dikkat
ekmektedir. Buna ramen, Doan Grubunun bir yesi olan Kanal D, 2002-2007
yllar arasndaki dnemde 4. maddeyi en fazla ihlal eden ikinci yayn kuruluu
olmutur. Bu dnemde 4. maddeyi 125 defa ihlal eden Kanal Dnin oran, 19 yayn
kuruluu tarafndan gerekletirilen 726 ihlal iinde %17 civarndadr.163
4.2.2. Okuyucu Temsilcilii
Okur temsilcisi, okurlarn haberlere getirdii eletirileri yantlayarak ve okur

temsilcisinin zdenetim ilevinden bahsederek, gazete iin ok nemli bir grevi
yerine getirir. Okur temsilcisi bu grevini yerine getirerek bir taraftan gazete ile okur
163
K. C. Baykal, 2008, 178.
112
arasnda iletiim kprs oluturur, dier taraftan da gazete alanlarnn haberlere
ynelik eletirilere, dolaysyla okuyucuya kar duyarl olmalarn salar.
Okur temsilcisinin etik ilkeler bakmndan sorunlu haberleri incelerken,

okuyucularn ikyet ettii hususlara cevap yazarken veya sz konusu haberi yazan
muhabirlere sorular yneltirken en nemli amac, benzer sorunlarn bir daha
yaanmasnn nne gemektir. Gazete iinde zdenetim ilevi gren okur temsilcisi,
gazetede yer alan haberlerin etik ilkeler bakmndan giderek daha sorunsuz bir
ekilde verilmesini hedefler. Okur temsilcileri, altklar gazetelerde muhabirleri ve
dier gazete alanlarn yapc eletirileriyle motive ederek, haberlerin etik
standartlar bakmndan daha st dzeye gelmesine katk salayabilir. Okur
temsilciliinin sahip olduu bu potansiyelin harekete geirilmesi ve okur temsilcilii
uygulamasnn yaygnlamasnn tevik edilmesi, bir taraftan gazetecilerin
saygnln artrrken, dier taraftan da okuyucularn ve dolaysyla toplumun
gazetelerden beklentilerinin karlanmasna da katk salayacaktr.164
Trkiyede okuyucu temsilcilii uygulamas, Milliyet gazetesinde Yavuz

Baydar ile birlikte balamtr. Baydar, Milliyet gazetesindeki Okuyucu Temsilcisi
adl kesinde haftada bir ikyet mektuplarn cevaplayarak konuyla ilgili meslek
ilkeleri erevesinde eletirilerde bulunmak suretiyle, okuyucu temsilcilii
uygulamasn balatmtr. Baydarn eletirileri genellikle haberi yapan muhabir ya
da yaz ilerine ynelik olmu ve haberi yapanlarn grleri de ayn sayfada
yaymlanmtr. Daha sonra Hrriyet gazetesi de benzer bir uygulama balatarak
Okur Temsilcisine Mektuplar balyla okuyucu eletirilerine yer vermeye
balamtr. Hrriyetten sonra Sabah gazetesi de okur temsilcilii uygulamasn
faaliyete geirmitir. Tablo 2de, yazl basn kurulularnn hangi zdenetim eklini
benimsedikleri ve ye olduklar zdenetim kurulular grlmektedir.
164
Nejdet Atabek, Gazete Haberlerinde Etik Standartlarn Ykseltilmesinde Okur Temsilcisinin
Rol,
http://globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/hakemli%20yazilar%20pdf/04Nejdet%20ATABEK.pdf
(07.11.2011)
113
Tablo 2. Yazl Basnda zdenetim
Yayn ye Olduu zdenetim

zdenetim ekli Meslek lkeleri
Kuruluu Kuruluu
Trkiye Gazetecileri
Cumhuriyet - -
Hak ve Sorumluluk
Doan Yayn lkeleri/
Hrriyet Okur Temsilcisi Basn Konseyi
Basn Meslek lkeleri
Doan Yayn lkeleri/
Milliyet Ombudsman Basn Konseyi
Basn Meslek lkeleri
Doan Yayn lkeleri/
Radikal - Basn Konseyi
Basn Meslek lkeleri
Sabah Okur Temsilcisi - Medya Dernei
Trkiye - Basn Meslek lkeleri -
Okuyucu Doan Yayn lkeleri/

Vatan Basn Konseyi
Temsilcisi Basn Meslek lkeleri
Okuyucu
Yeni afak Basn Meslek lkeleri Medya Dernei
Temsilcisi
Zaman Okur Editrl Basn Meslek lkeleri Medya Dernei
Gazetelerin knye bilgilerinden derlenmitir.
4.3. RADYO VE TELEVZYONLARDA ZDENETM

UYGULAMALARI
Trkiyede zel radyo ve televizyonlarn kuruluu, gelimi lkelere nazaran

daha ge gereklemitir. Bu nedenle, radyo ve televizyonlarda uygulanan zdenetim
modellerine, almann sonunda deinilmitir.
4.3.1. zleyici Temsilcilii
26 Eyll 2006 tarihinde, Radyo ve Televizyon st Kurulu ile Televizyon

Yaynclar Dernei tarafndan dzenlenen bir basn toplants ile ulusal televizyon
kanallarnda zleyici Temsilcilii uygulamasnn balatldn aklanmtr.
Yaplan toplantda, izleyici temsilcilerinin grevleri u ekilde belirlenmitir:
114
a) zleyicilerin ikyetlerini alabilmek iin gerekli altyapy kurmak,
b) Kendilerine, kurumu ve RTK araclyla ulaan izleyici ikyetlerini
deerlendirmek ve bunlardan cevaplandrlmas gerekenleri
cevaplandrmak,
c) Televizyon kanallarnda yaplan yaynlara cevap nitelii tayan izleyici
bavurularnn RTK Yasasna uygun bir biimde yaymlanmasn
salamak,
d) almalarn her ayn sonunda kanaln ynetimine raporlamak ve yayn
aknn imkn verdii lde bu almalar kamuoyu ile paylamak.
Gnlllk esasna dayanan bu sistemin uygulanmamas veya yanl

uygulanmas durumunda, televizyon kanallarnn herhangi bir yaptrmla
karlamas, hukuken mmkn deildi. Bu durum, zaman zaman baz televizyon
kanallar tarafndan suistimal edilebilmekteydi. 3 Mart 2011 tarihinde yrrle
giren 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda
Kanun ile birlikte zleyici Temsilcilii uygulamas, hukuki bir dayanaa sahip
olmutur. Kanunun 22. maddesi uyarnca, Medya hizmet salayclar, ortak
denetim ile z denetim mekanizmalarnn oluturulmas, izleyici ve dinleyicilerden
ulaan ikyetlerin deerlendirilip kuruluun yayn kuruluna sunulmas ve
sonularnn takip edilmesi amacyla en az on yllk mesleki tecrbeye sahip bir
izleyici temsilcisi grevlendirirler. Belirlenen izleyici temsilcisi uygun vastalarla
kamuoyuna duyurulur ve st Kurula bildirilir.
Televizyon kanallar asndan bir zdenetim sistemi getiren uygulama ile

izleyiciler, takip ettikleri programlarla ilgili ikyetlerini bildirmek zere televizyon
kanallarna ulamak istediklerinde, karlarnda mutlaka bir muhatap
bulabilmektedirler. Ayn zamanda, izleyicilerin televizyon kanalyla ilgili grleri,
tepkileri, ikyetleri de kanal ynetimi tarafndan dzenli olarak takip
edilebilmektedir.165
165
Radyo ve Televizyon st Kurulu, zleyici Temsilcilii Uygulamas,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=0f7f9273-fc6c-409c-8f8a-b482c095415a
(24.06.2011)
115
zleyici bildirimlerinin, RTK ve televizyon kurulular tarafndan yaplan
almalara olan katklar gz nnde bulundurulduunda, izleyici temsilcilerine bu
hususta ok nemli grevler dmektedir. zleyici bildirimlerinin uygun ekilde
cevaplandrlmas durumunda izleyicilerde, kanal hakknda olumlu bir izlenim
oluabilecek ve ayn zamanda izleyici de bildirimde bulunduu konu hakknda
bilgilendirilebilecektir. zdenetim balamnda ok nemli bir grev olan izleyici
temsilciliinin 6112 sayl Kanun ile hukuki alt yapya kavuturulmasyla birlikte,
televizyon kurulularnn bu konuya profesyonel anlamda daha ok nem verecekleri
dnlmektedir. Bylece, televizyon kurulular ve izleyiciler arasnda daha baarl
ilikiler kurulabilecektir.
4.3.2. Yaynclk Etik lkeleri
Trkiyede televizyon yayncl alannda yaanan sorunlar karsnda, yayn

kurulularnn etrafnda uzlaacaklar ortak bir etik davran zemini oluturulmas
amacyla yrtlen almalar kapsamnda, 25 Mays 2007 tarihinde Radyo ve
Televizyon st Kurulu ile Televizyon Yaynclar Dernei (TVYD) tarafndan bir
toplant dzenlenmitir. Trkiyedeki eitli niversitelerden medya etii alannda
nemli almalar bulunan akademisyenlerin hazr bulunduklar toplant sonucunda
ortaya kan yaynclk etik ilkeleri nda, taslak bir metin hazrlanmtr.
25 Haziran 2007 tarihinde Televizyon Yaynclar Dernei yeleri ile bir

toplant yaplarak, yaynclk etik ilkeleri zerinde uzlama salanmtr. Ayn tarihte
Televizyon Yaynclar Dernei, Radyo Televizyon Yaynclar Meslek Birlii ve
Yerel ve Blgesel Televizyonlar Birlii ile de bir toplant dzenlenerek, sektrde yer
alan meslek rgtlerinin de metin zerindeki grleri alnm ve genel bir
mutabakata varlmtr.
RTK ve TVYD tarafndan, 3 Temmuz 2007 tarihinde stanbul Conrad

Otelde dzenlenen bir trenle imzalanarak kamuoyuna deklare edilen Yaynclk
Etik lkeleri, yaynlarda insan haklarna, temel hak ve zgrlklere saygl
116
olunmasn, olaylarn doru ve tarafsz bir biimde yaymlanmasn, rk, renk, dil, din
ve cinsiyet balamnda ayrmclk yaplmamasn, cevap ve dzeltme haklarna
saygl olunmasn, zel hayata ve mahremiyete saygl olunmasn, kadnlarn bir
nesne gibi grlmemesini, ocuklarn ve genlerin uygunsuz ierikten korunmasn
amalamaktadr Yayn kurulular tarafndan altna imza konulan Yaynclk Etik
lkeleri unlardr:166
1) nsan onuruna, temel hak ve zgrlklere saygl olmak.

2) fade zgrl ve haber alma hakk erevesinde, olay ve olgular doru,
tarafsz ve eksiksiz yaynlamak.
3) Yayncl haksz ama ve karlar dorultusunda kullanmamak.
4) ok sesliliin ve kltrel eitliliin korunmasna nem vermek.
5) Yaynlarmzda rk, renk, dil, din ve cinsiyet ayrmclna, aalama ve
nyarglara yer vermemek.
6) Kii ve kurumlarn cevap ve dzeltme haklarna saygl olmak.
7) Toplumda korku ve infial yaratabilecek olaylar karsnda ve kriz
zamanlarnda saduyulu davranmak.
8) iddeti tevik etmemeye ve merulatrmamaya zen gstermek.
9) zel hayata ve mahremiyete saygl olmak.
10) Kadnlarn sorunlarna duyarl olmak ve kadnlar nesneletirmekten
kanmak.
11) ocuk ve genleri uygun olmayan ierikten korumaya zen gstermek.
12) zleyicilerin ve dinleyicilerin gereksinim, beeni ve hassasiyetlerine nem
vermek.
4.3.3. Koruyucu Sembol Sistemi
Koruyucu Sembol sistemi, televizyon yaynlarnn ierikleri ile ilgili

bilgilendirici bir snflandrma sistemidir. ocuklarn ve genlerin, televizyon
yaynlarnn olas zararl etkilerine kar korunmas hususunda hem ebeveynlere hem
166
Vatan Gazetesi, 03.07.2007
117
de yaynclara byk grevler dmektedir. Koruyucu Sembol Sistemi, ocuklar ve
genleri televizyonun zararl etkilerinden koruma sorumluluunu tayan ebeveynlere
ve yaynclara yardmc olmak zere tasarlanmtr.
Konuyla ilgili bamsz uzmanlar tarafndan gelitirilmi karma bir sistem

olan Koruyucu Sembol Sistemi, programn olas zararl ierii ve programn hangi
ya grubuna uygun olduu hakknda bilgi vermektedir.
Programn olas zararl ierii: Zararl etkileri olabilecek ierik alanlar;

iddet ve korku, cinsellik ve rnek oluturabilecek olumsuz davranlar (ayrmclk,
alkol ve sigarann ar kullanm, madde kullanm, yasa d davranlar ile kaba
konuma/kfr) olarak belirlenmitir.
Programn hangi ya grubuna uygun olduu: Programlardan etkilenme

dzeylerine gre ya gruplar, Genel zleyici, 7 Ya ve zeri, 13 Ya ve zeri
ve 18 Ya ve zeri olmak zere drt grupta ele alnmtr. Bir programn hangi
trde zararl ierik tad ve program hangi ya grubunun izlemesinin uygun
olduunu belirleyebilmek iin bir soru formu gelitirilmitir. Soru formuna
RTKn internet sitesindeki rnek Kodlama Formu bal altnda ulalabilir.
Bu form, snflama sistemine dhil tm programlar iin yaync kurulularn
grevlendirdii ve sistem hakknda nceden eitilmi sertifikal kodlayclar
tarafndan elektronik ortamda doldurulur. Form zerinde iaretlenen yantlara gre,
sonu otomatik olarak saptanm olur. Bir programn ne tr bir zararl ierik
tadn ve hangi ya grubu iin nerildiini belirtmek iin semboller kullanlr. Bu
semboller unlardr:167
167
Yayn Hizmeti Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikin Ekleri,
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=641d1735-908b-4bf1-9ea5-
53242033a73c (14.12.2011)
118
Genel zleyici Kitlesi 7 Ya ve zeri iin 13 Ya ve zeri iin 18 Ya ve zeri iin
Olumsuz rnek Oluturabilecek

iddet / Korku Cinsellik
Davranlar
ekil 1. Koruyucu Semboller
Televizyonda birden fazla sembol grnmesi halinde,
ekil 2. 7 ya, olumsuz davran.
zlenilen programda bu sembollerin bir arada grnmesi, olumsuz rnek

oluturabilecek davranlar nedeniyle, ilgili programn ancak 7 ya ve zerindekiler
tarafndan izlenmesi gerektiini gsterir.
ekil 3. 13 ya, iddet/korku, cinsellik
zlenilen programda bu sembollerin bir arada grnmesi, o programn hem

iddet/korku hem de cinsellik ieren sahneler nedeniyle ancak 13 ya ve
zerindekiler tarafndan izlenmesi gerektiini gsterir.
119
Koruyucu Sembol Sistemi, toplumumuz tarafndan olduka beenilen bir
almadr. Ancak uygulama aamasnda, yaynclarn bilerek ya da bilmeyerek
yanl semboller kullandklar grlmektedir. zleyiciler de bu hatalar ancak sz
konusu programlar belirli bir sre izledikten sonra fark edebilmektedir. Dolaysyla
da izleyicilerin sisteme olan gveni sarslmaktadr. Bu sistemin, 6112 sayl Radyo
ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 24.
maddesinde Koruyucu Sembol Sistemi balyla hukuki alt yapya
kavuturulmasyla birlikte, yaplan hatalarda ve bu hatalarla ilgili izleyici
bildirimlerinde nemli oranda azalma olmutur. Bu durum, hem sistemin daha
salkl almasna katkda bulunmakta hem de izleyicilerin sisteme ve televizyon
kurulularna olan gvenini artrmaktadr. Bu hususun, televizyon kurulular
tarafndan gz ard edilmemesi gerekir.
4.4. REKLAM ZDENETM KURULU
Reklam zdenetim Kurulu (RK), Reklamverenler Dernei ve Reklamclar

Dernei yeleri ile reklam mecralarnn, drst olmayan reklamlara kar
oluturduklar bir kuruldur. Kurul, 1994 ylndan beri Uluslararas Reklam Uygulama
Esaslarna aykr bulduklar reklamlarn dzeltilmesini ya da yaymlanmamasn,
reklamvereninden talep etmektedir. RKn bu hizmeti ayn zamanda
reklamverenlere ve medyaya, dier denetim organlarnn yaptrmlarndan korunmak
iin, tavsiye niteliindedir. RK bu tavsiyeleri yasal bir zorunlulua dayanarak
deil, kamuoyuna yapt taahht gerei ve topluma kar sorumluluunun
bilincindeki reklamverenlerin saduyusuna gvenerek yapmaktadr.
Reklam zdenetim Kurulunun misyonu ve amalar, Kurulun resmi internet

sitesinde u ekilde belirlenmitir:168
Reklamda zdenetimin misyonu; reklamn ilgili taraflar olarak reklam veren -

reklam ajans-mecra lsnn tketiciye kar toplumsal sorumluluu bulunduu
168
Reklam zdenetim Kurulu,
http://www.rok.org.tr/misyon.html (24.11.2010)
120
ve tketiciyi koruma kavramna sahip klmasnn uzun vadede bu lnn karna
olduu bilinciyle,
a) Pazarlama iletiiminin, evrensel hale gelmi uluslararas kaynaklara dayanan
kurallara gre yrtlmesi ve bunun srekliliinin salanmas, zdenetim
bilincinin yerletirilmesi,
b) Kurallara aykr reklamlarn kamu denetimine gerek kalmadan reklamveren-
reklam ajans-mecra lsnn zdenetimi ile durdurulmas ve/veya
dzeltilmesidir.
Reklam zdenetim Kurulu (RK) reklamveren-reklam ajans-mecra lsnn

temsilcilerinin katlm ile reklamlarn yasal, ahlaki, doru ve drst olmasnn
salanmas yolunda proaktif ve srekli aba gstermeyi amalamaktadr.
RK; bamsz bir bakan bakanlnda, reklamverenlerden 7, reklam

ajanslarndan 7, televizyon, basn, akhava, radyo mecralarndan 10, tketici
kurulularndan 1, niversiteden 1, stanbul Barosundan 1 temsilci olmak zere
toplam 28 kiiden olumaktadr. RK yelerin grev sresi 2 yldr. Sresi biten ye
yeniden seilebilir.
RK, Trkiyedeki reklam mecralarnda yaynlanan reklamlarn Uluslararas

Reklam Uygulama Esaslarnn Trkiye uygulamalarn ieren RK Esaslar'na
uygunluu hakknda karar verir. Kurulun temel ilevlerinden biri reklam ajanslarna,
reklamverenlere ve reklam mecralarna zdenetim anlayn benimsetmek ve
esaslar, herhangi bir ikyetin ortaya kmasn engelleyecek biimde, kendi
iradeleriyle uygulama alkanl kazandrmaktr. Kurul, zdenetim kavramnn tm
ilgili gruplarca benimsenmesi iin eitim ve tantm almalar yapar. Doabilecek
ihtilaflarn Kurulca zmlenmesi yerine, birok ihtilafn daha ksa ve masrafsz
yoldan ajanslar, reklamverenler ve mecralar arasnda karlkl sorumluluk ve diyalog
ierisinde giderilmesi desteklenir.169
RK, yanltc reklamlarla ilgili tketici ikyetlerini, reklamverenler veya

reklam ajanslarnn ticari iletiim ve tantm faaliyetleri dolaysyla birbirleri
hakkndaki ikyetlerini, reklam kurumunun imajn koruma ve saygnln artrma,
reklama gven salama amacyla bavuru beklemeksizin Kurul yelerince nerilen -
gerektiinde Kurul sekretaryasnca yaplan tarama sonucunda bakan tarafndan
gndeme alnan- drst ve doru olmayan reklamlar karara balar. RK ayrca;
169
Baak Baysal ve Emrehan nal, Reklam Hukuku ve Uygulamas, On ki Levha Yaynclk, stanbul,
2008, s. 83.
121
Yrtme Kurulunun kararlarna taraflarca yaplan itirazlar, Yrtme Kurulunca
nemli grlp aciliyeti olmamas nedeniyle kendisine iletilen reklamlar ve
Yrtme Kurulunca ilke kararna gerek duyulan reklamlar, nihai ve kesin olarak
karara balar. Kamuoyuna yaplan ortak taahht erevesinde, kararlarnn
uygulanmasn ilgililerden ve mecralardan ister.
RK Yrtme Kurulu, bavurularn ivedi olarak karara balanmas iin daha

sk toplanan, RK adna ve onun yetkilerini kullanarak bavurular karara balayp
uygulatma yetkisine sahip RKn bir i organdr. Yrtme Kurulu; RK yeleri
arasndan seilen iki reklamveren, iki reklam ajans, biri yazl dieri grsel
mecradan iki mecra temsilcisi olmak zere bakan dahil 7 kiiden oluur. Her grubun
kendi iinden gsterecei ikier adayn RK tarafndan onaylanmas ile Yrtme
Kurulu oluur. RK tarafndan Yrtme Kuruluna ayrca bir bakan yardmcs
seilir. Yrtme Kurulu yelii iki yldr. Grev sresi biten yeniden seilebilir.
Yrtme Kurulu, gndeme alnan reklamlar hakknda karar verir ve bu kararn
uygular. Reklam zdenetim Platformunun onaylayaca tantm ve kamuoyu ile
iletiim stratejilerinin ve kampanyalarnn uygulanmas ilerini yrtr. Yrtme
Kurulu, her gruptan en az bir yenin bulunmas koulu ile en az 4 yesinin katlm
ile her ayn ikinci ve drdnc haftas toplanr. Asl yelerden katlamayacan
bildirenlerin yerine o gruptan seilen yedek ye toplantya arlr. Toplantnn
yaplamad durumlarda, bavurularn ivedilii gerektiriyorsa yelerle elektronik
ortamda iletiim kurularak karar oluturulabilir.
Reklam zdenetim Kuruluna; tketiciler, tketici, evre vb. kurulular ve

ilgili meslek kurulular ile rakip reklamveren veya reklam ajanslar, bavuruda
bulunabilir. Bavurular, Kurul Bakanlna yaplr. Bavurular yazl olur. Bir rnei
de elektronik ortamda iletilir. Esaslarn hangi maddesinin ihlal edildii aka
belirtilir ve yaynlanan reklamn bir rnei (asl, fotoraf, CDsi vb.) bavuruya
eklenir.
Esaslara aykr olduu dnlen reklamn reklamvereninden ve varsa reklam

ajansndan, en ge iki i gn iinde yazl grn bildirmesi istenir. Bu sre
122
iinde bir yant alnamazsa, Kurul elindeki bilgiler nda karara varr. Esaslara
aykrl ok ak olan ve yaynnn hemen durdurulmas gereken reklamlarla ilgili,
reklamvereninin gr alnmadan karar verilebilir. Esaslara aykr olmad ok
ak olan reklamlarla ilgili bavurular, reklamverenin grnn alnmasna gerek
duyulmadan sonulandrabilir.
Yazl grne ek olarak szl gr de bildirmek isteyenlerin talebi,

Yrtme Kurulunca konunun niteliine gre deerlendirilir. Bu tr bir talep kabul
edildiinde, konuyla ilgili dier tarafa, kendisinin de toplantya katlp gr
bildirebilmesi iin haber verilir. Yrtme Kurulu gerekli grrse, taraflar RKte de
szl gr bildirebilirler. Kararlar, katlanlarn oyokluu ile alnr. Gr
alnmadan karar verilmesi, toplantya katlanlarn oybirliini gerektirir. Yrtme
Kurulu kararlarna kar RKe itiraz edilebilir. tiraz zerine verilen RKn karar
kesindir. Bu karara kar yaplan itirazlar, yeni bir belge sunulmadka,
deerlendirilmez.
Kararlar, toplantya katlanlarn salt ounluuyla verilir. Oylarda eitlik

halinde, Bakann bulunduu tarafn gr karar oluturur. Uyumazln (reklam
veren ya da reklam ajans olarak) taraflarndan birinin mensubu olan RK yesi,
kurullardaki mzakere ve karar aamalarnda toplantya katlamaz.
Yrtme Kurulu veya RK bir dosyay inceleyip karara vardktan sonra,

grn taraflara bildirir. Reklam yanltc bulunmusa, dzeltilmesi veya yaynnn
durdurulmas nce reklamveren ve reklam ajansndan istenir. Bu bildirim reklamn
yaynland mecraya da bilgi edinilmesi iin yazl olarak yaplr. Reklamn
dzeltilmesi veya yayndan kaldrlmas iin 2 i gn beklenir. Reklam dzeltilmez
veya durdurulmazsa, ilgili mecra kurulularna yazyla bilgi verilerek yayndan
kaldrlmas istenir. Dzeltmenin karara uygun olup olmadn belirleme yetkisi
Yrtme Kurulundadr. Kurulun onay alnmadan dzeltilmi reklam yaynlanmaz.
Kurul, en ge, dzeltilmi reklamn alnd gnn ertesi i gn sonuna kadar bu
konudaki grn ilgililere duyurur. Karara itiraz edilmi olmas, kararn
123
uygulanmasn durdurmaz. tiraz karara balanncaya kadar, karar gereine taraflar
uymak zorundadr.
Kesinleen Kurul kararlar RKn internet sitesinde gerekeleriyle her ay

yaymlanr. Bu kararlara, sadece zdenetimin finansman iin yllk demede
bulunan Reklamverenler Dernei (RVD) yesi olan reklamverenler kendilerine
verilen ifre ile eriebilirler. Kesinleen Kurul kararlar bunun dnda herhangi bir
kii, kurulu ve/veya organ ile paylalamaz. Kurul kararlarnn, kamuoyuna yaplan
duyuru ve taahhdn doal sonucunu oluturan balaycl vardr. Bu
balaycln geerlilii, taraflarn mesleki ve ticari ahlak deerlerine verecekleri
nemle salanr. Kurul, kararlarn salkl ve tutarl olmas iin gerekirse aratrmalar
yaptrr.
124
SONU
letiim zgrl, demokrasinin en temel unsurlarndan birisidir nk

iletiim ve bilgilendirme olmadan, demokrasiler tam manasyla var olamazlar.
Gelimek isteyen demokrasiler, halknn devlet ilerine katlmn salamak
zorundadrlar. Vatandalar, ihtiya duyduklar bilgiye zgrce ulaamadklar,
skntlarn aka ifade edemedikleri mddete, bu katlmn salanmas mmkn
deildir.
Gnmzde, dnyadaki ba dndrc teknolojik gelimeler, ekonomik ve

siyasi yaplardaki hzl deimeler bizi bambaka bir noktaya tamaktadr. Gemite
yerlemi kavramlar bu gelimeler karsnda anlamn yitirmekte, yeni kullanlan
kavramlar da bir sre sonra eskimektedir. 1980li yllarda etkin olmaya balayan
neoliberalizm, kreselleme ad altnda hkimiyetini ilan etmekte ve bunun
medeniyetin sonu olduu vurgusu yaplmaktadr. Son dnemde, medyann da
etkisiyle, toplumlarda yerlemi deer yarglar hzla deimekte, etik kavram da bu
deiimden nasibini almaktadr. Dnyay saran bu deiim rzgr sadece siyasi
yaplar deil, insanlarn dnyaya bak alarn, dnyay alglay biimlerini ve
sahip olduklar deerleri de farkllatrmaktadr. Bu balamda etik sorunu,
gnmzde insanln en nemli meselelerinden biri haline gelmitir. Genel etik
kavram iinde meslek etii de nemli bir yer igal etmektedir. Dnyadaki deiimin
en nemli etkenlerinden biri olan medyada da meslek etiinin uygulanmas, salkl
bir toplum yaps asndan elzemdir.
letiim zgrlnn, basn meslek ilkeleri ve medyann zdenetimi

kavramlaryla birlikte deerlendirilip tartlmasnda yarar grmekteyiz. Meslek
ilkelerinin etkili olmas ve medyada zdenetimin salkl bir ekilde uygulanabilmesi
iin ncelikle iletiim zgrlnn salanmas gerekmektedir. letiim
zgrlnn salanmasnn ardndan, bu zgrln istismarnn nlenebilmesi iin
de, bir zdenetim mekanizmasnn oluturulmas gerekmektedir. Basn meslek
125
ilkeleri ve zdenetim mekanizmas, hem iletiim zgrln korumakta hem de bu
zgrlklerden kaynaklanabilecek olumsuz sonularn yine medyann kendisi
tarafndan ortadan kaldrlmasn ngrmektedir.
Trkiyede iletiim, fikir ve ifade zgrln tehdit eden hukuki ve yapsal

pek ok engel bulunmaktadr. Avrupa Birlii ile uyum srecinde zgrlkler lehine
deitirilen kanunlara ramen, bu zgrlklerin kullanmnda skntlar
yaanmaktadr. Yazarlar ve aydnlar sadece fikirlerini ifade ettikleri iin basklara
maruz kalmakta, grevlerini yapmaya alan gazeteciler eitli problemlerle
karlamaktadrlar.
Demokrasinin gelimi olduu ve medyann sorumluluuna sahip kt

lkelerde son derece baarl olan zdenetim sistemi, Trkiye gibi demokrasinin ar
aksak iledii lkelerde, tam manasyla verimli olamamaktadr. Trk medyasnda
zdenetimin istenilen dzeyde olamamasnn temel nedeninin, demokratik sisteme
yaplan mdahaleler olduu grlmektedir. Basn Birlii, Basn eref Divan ve
Basn Konseyinin kurulu aamalarna bakldnda, bu durum ok net bir biimde
grlmektedir. Egemen glerin (kimi zaman hkmetler, kimi zaman askerler)
mdahalesi ile kar karya kalacan hisseden medyann, ilk i olarak zdenetim
fikrini gndeme getirmesi, dikkat ekicidir. Trk medyasnda zdenetim, gazetecilik
mesleinin standartlarn ykseltmek iin deil, dardan gelebilecek
mdahalelerden korunma maksadyla alnan bir tedbir hviyetindedir. zdenetimin,
gerek anlamda uygulanabilmesi iin, demokratik dncenin iselletirilmesi arttr.
Burada, medyaya nemli bir grev dmektedir. Medya, demokratik ileyie
dardan bir mdahale geldiinde, bu duruma iddetle tepki gstermelidir. Aksi
takdirde, kendisine ayrlan alanda gazetecilik oynamaya devam etmek durumunda
kalacaktr.
Trk medyasnda zdenetimin baarl olamamasnn bir dier nedeni olarak

da, isizlik korkusu n plana kmaktadr. Trkiye Gazeteciler Sendikasnn son
verilerine gre, basn sektrnde alan gazetecilerin yarya yakn bir oran
sigortasz olarak altrlmaktadr. Herhangi bir sosyal gvencesi olmadan ve asgari
126
cretle alan gazeteci, iten karlma korkusu nedeniyle patronu ne derse yapmak
durumunda kalmakta, mesleinin etik deerlerini gz ard edebilmektedir.
Holdingleen medya gruplarnda alan medya elemanlar, farkl i alanlarndaki
irketlerin kadrolarnda gsterilerek, yasalarla kendilerine tannan hak ve
gvencelerden yoksun braklmaktadrlar. Medya kuruluunun ynetimi karsnda
aresiz braklan medya alan, mesleinin gereklerini savunamamakta; yaayarak
rendikleriyle neyi gndeme getirip neyi getiremeyeceini bilir hale gelmekte ve
zamanla bu durumu iselletirerek doal kabul etmektedir. Trkiyede medya,
alanlarn en az rgtlenebildikleri sektrlerin banda gelmektedir. Medya
alanlarnn cretlerinde yldan yla gzlenen gerileme, bu konudaki zayfln
nemli bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Trkiyede, gazetecilik ikolunda
sendikalama oran son derece dktr. alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlnn 2009 yl Temmuz ay verilerine gre, Gazetecilik kolunda
Sendikalama Oran, %30.09dur. Sendikalama orannn bu denli dk, sigortasz
alma orann bu denli yksek olduu bir ikolunda alanlardan, yksek mesleki
standartlara uygun davranmalarn beklemek pek mmkn deildir.
Gazetecilik mesleinde alanlarn eitim dzeyleri de, medyada

zdenetimin yaygnlamasnn nndeki engellerden birisidir. Trkiyede niversite
dzeyinde iletiim eitiminde, gerek niversite says, gerekse faklte ve yksekokul
says asndan gelime gzlenmektedir. Devlet niversitelerinin yan sra vakf
niversiteleri de iletiim alannda eitim vermektedir. Bu olumlu gelimelere
ramen, letiim Fakltesi mezunlarnn istihdamnda skntlar yaanmaktadr.
Gazeteciler arasnda, letiim Fakltesi mezunlarnn oran son derece dktr. 212
sayl Kanun ile deiik 5953 sayl Basn Mesleinde alanlarla altrlanlar
Arasndaki Mnasebetlerin Tanzimi Hakknda Kanunda yaplacak dzenlemelerle,
gazete ve dergilerde letiim Fakltesi mezunlarna istihdam ncelii getirilebilir. Bu
sayede, gazeteciliin eitimini alm, meslei laykyla yapabilecek kiilerin basn
sektrnde yer almalar salanabilir. letiim Fakltesi mezunlarnn radyo ve
televizyon sektrnde istihdam edilmesi de, bu sektrn gelecei asndan yararl
olacaktr. Medyada iletiim fakltesi mezunlarnn istihdamnda, bir kamu kurumu
olan TRTye byk grev dmektedir. letiim Fakltesi mezunlar iin
127
uygulanabilecek asgari kota ile eitimli personelin istihdam edilmesi
kolaylatrlabilir. Son zamanlarda medya, dileyen ve frsatn bulabilen herkesin
girebildii, gerekli olduu halde mesleki ehliyet aranmayan bir i alan haline
gelmitir. Mesleki ehliyetin kazandrlaca kurumlar olarak yalnzca iletiim eitimi
verilen okullar da kastedilmemektedir. Bu grevi stlenebilecek; meslein
gerektirdii asgari koullar belirleme, koruma, gelitirme ve meslek elemanlarna
etik deerler kazandrmay amalayan meslek rgtleri, anlan boluu doldurmakta
nemli rol oynayabilirler.
Holdinglerle ve iktidarlarla olan kredi ve ihale ilikileri, medyann

antidemokratik bir sistemin arac durumuna gelmesine neden olabilir. ktidarlara
kar zgrlk mcadelesi veren medya mensuplar, tekelleme ve ticarileme
olgusuyla birlikte patronlarnn sznden kamayan ve onlarn karlarna hizmet
eden birer irket personeline dnme tehlikesiyle kar karyadrlar. Medyaya
zgrlk talep ederken, ncelikle itibar ve gvenilirlik salamak gerekmektedir. Bu
adan Trkiyede medya alannda etik ilkelerin tespit edilmesi ve zdenetim
kurulularnn oluturulmas ynndeki gayretler desteklenmelidir. Medya
kurulularnn son dnemde kendi kurumsal yaplarnda uygulamaya altklar
ombudsman, okuyucu temsilcisi, okur editr, izleyici temsilcisi gibi uygulamalar ile
medya gruplarnn meslek ilkeleri tespit etme abalarnn desteklenmesi
gerekmektedir. lk bakta Basn Konseyi, Trkiye Gazeteciler Cemiyeti gibi
zdenetim kurulularnn varl gze arpsa da, bu kurulularn yalnzca gazetecilik
faaliyetlerini dzenlemek iin kurulduu ve geni bir yelpazeye sahip radyo ve
televizyon yayncln dzenleyen yayn ilkelerinin birouna yer vermedii
grlmektedir. Ancak bu durumun zm, yaplar gerei gazetecilik faaliyetlerini
dzenlemek iin kurulan bu kurulular deitirmek yerine, ABDde grev yapan
Ulusal Yaynclar Birlii gibi, yayn ilkeleriyle yayncln tm alanlarn iine alan
zdenetim kurulularnn oluturulmasyla mmkndr.
Avrupa Birlii srecinde, hukuki alanda yaplan dzenlemeler, bu balamda

yaplan Anayasa deiiklikleri, 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve
Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun, Bilgi Edinme Hakk Kanunu ve Trk Ceza
128
Kanununda yaplan iletiim zgrlnn gelitirilmesi istikametindeki abalar,
medyada zdenetimin zeminini geniletmektedir. Ancak bu gayretler, sadece
toplumun bir kesiminin, gazetecilerin ya da politikaclarn abalaryla tek bana
neticeye ulaamayacaktr. Okuyucusu, izleyicisi, gazetecisi, akademisyeni, sivil
toplum rgtleri ve siyasetisiyle bir btn olarak toplumun her kesiminin bu konuda
aba harcamas gerekir. Medya, muazzam gcyle hem bugnmz hem de
ocuklar ve genler vastasyla geleceimizi olumlu ya da olumsuz anlamda etkileme
gcne sahiptir. Avrupa Birlii sreci, Trkiye iin hem siyasi hem iktisadi hem de
toplumsal adan an gereklerine uygun standartlar yakalama asndan nemli bir
frsat sunmaktadr. Bu adan, medya alannda etik ilkelerin uygulanmasna ve
zdenetimin yerlemesine her zamankinden daha ok ihtiya duyulmaktadr.
Medyann zdenetimi, kamunun haber alma hakkn ve kamu yararn n planda
tutan, meslek ilkelerine saygl, mesleinin gerektirdii sorumluluk bilincine sahip
medya mensuplar sayesinde baarl olacaktr.
129
KAYNAKA
KTAPLAR
Akn, Fehmi (2009), Trkiyede ok Partili Hayata Gei, IQ Kltr-Sanat

Yaynclk, stanbul.
Alemdar, Zeynep (1990), Oyunun Kural Basnda zdenetim, Bilgi Yaynevi,

Ankara.
Baysal, Baak ve nal, Emrehan (2008), Reklam Hukuku ve Uygulamas, On ki

Levha Yaynclk, stanbul.
Birand, Mehmet Ali, Dndar, Can ve apl, Blent (2006), Demirkrat Bir
Demokrasinin Douu, Doan Kitaplk, stanbul.
Demir, Vedat (1998), Trkiyede Medya ve zdenetimi, letiim Yaynlar, stanbul.
___________ (2006), Medya Etii, Beta Basm Yaym, stanbul.
Demir, Vedat ve Avar, Zakir (2005), Dzenleme ve Uygulamalarla Medyada

Denetim, Piramit Yaynclk, Ankara.
Develliolu, Ferit (1993), Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi

Yaynlar, Ankara.
Er, Turgut, Tamer, Erdoan, Tre, Aysel, Akkprl, Turan, lken, Gnl ve Ta,
Leyla (1975), Birinci Basn Kongresi 25 Mays 1935, Basn-Yayn Genel
Mdrl, Ankara.
130
Erdoan, rfan ve Alemdar, Korkmaz (2005), teki Kuram, Erk Yaynlar, Ankara.
Eren, Abdurrahman (2004), zgrlklerin Snrlandrlmasnda Demokratik Toplum

Dzeninin Gerekleri, Beta Yaynlar, stanbul.
Giritli, smet ve Sarmak, Jale (2001), Anayasa Hukuku, Beta Yaynlar, stanbul.
Gke, Orhan (2005), letiim Bilimine Giri, Turhan Kitabevi, Ankara.
Gzler, Kemal (1999), Trk Anayasalar, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa.
___________ (2000), Trk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi Yaynlar,

Bursa.
Gvenir, Murat (1991), 2. Dnya Savanda Trk Basn, Gazeteciler Cemiyeti

Yayn, stanbul.
Hatemi, Hseyin (1976), Basn Ahlak, r Yaynlar, stanbul.
el, Kayhan ve nver, Yener (2005), Kitle Haberleme Hukuku, Beta Yaynlar,
stanbul.
skit, Server (1939), Trkiyede Matbuat Rejimleri, Matbuat Umum Mdrl

Neriyat, stanbul.
__________ (1943), Trkiyede Matbuat dareleri ve Politikalar, Baveklet Basn

Yayn Umum Mdrl Yaynlar, stanbul.
Jones, J. Clement (1980), Mass Media Codes of Ethics and Councils. A Comparative
International Study on Professional Standards, Unesco Publishing, France.
Kabolu, brahim (2009), Anayasa Hukuku Dersleri, Legal Yaynclk, stanbul.
131
Kzl, Nee Erkelli (1998), Medyada Oto-Kontrol, Beta Yaym, stanbul.
Kili, Suna ve Gzbyk, A. eref (1982), Trk Anayasa Metinleri 1839-1980,

Ankara niversitesi Siyasi Bilgiler Yaynlar, No: 496, 2. Bas, Ankara.
Kololu, Orhan (1992), Osmanldan Gnmze Trkiyede Basn, letiim

Yaynlar, stanbul.
Lambeth, Edmund B. (1986), Committed Journalism, An Ethic For The Profession,

Indiana University Pres, USA.
MacIntyre, Alasdair (1998), A Short History of Ethics: A History of Moral

Philosophy from the Homeric Age to the Twentieth Century, Scribner Book
Company, Routledge, USA.
Moore , Roy L. ve Murray, D. Michael (2008), Media Law and Ethics, Lawrance
Earlbaum Ass., USA.
ztuna, Ylmaz (1986), Osmanl Devleti Tarihi, Faisal Finans Kurumu Yaynlar,
stanbul.
Paul, S. Noel (1985), Principles For The Press: A Digest of Press Council Decisions
1953-1984, The Press Council, England.
Rizvi, M. Ashraf (2006), Effective Technical Communication, Tata Mcgraw-Hill

Publishing Company, India.
Russell, Nick (2001), Morals and The Media: Ethics in Canadian Journalism, UBC
Press, Canada.
Smith, Christian (2003), The Secular Revolution: Power, Interests and Conflict in
The Secularizaton of American Public Life, University of California Press, USA.
132
Spilsbury, Sallie (2000), Media Law, Cavendish Publishing, London, England.
Syed, M. H. (2005), Encyclopaedia of Modern Journalism and Mass Media, Anmol

Publications, New Delhi.
apolyo, Enver Behnan (1976), Trk Gazetecilik Tarihi ve Her Yn ile Basn,
Gven Matbaas, Ankara.
Tamer, Erdoan (1976), 2. Trk Basn Kurultay, Basn-Yayn Genel Mdrl,

Ankara.
Tanilli, Server (1990), Devlet ve Demokrasi, Say Yaynlar, stanbul.
Topuz, Hfz (1996), 100 Soruda Trk Basn Tarihi, Gerek Yaynevi, stanbul.
__________ (2003), 2. Mahmuttan Holdinglere Trk Basn Tarihi, Remzi Kitabevi,

stanbul.
Trikha, N. K. (1987), The Press Council: A Self Regulatory Mechanism for The
Indian Press, South Asia Books, India.
Tunay, Mete (1982), Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas,

Cem Yaynevi, stanbul.
SREL YAYINLAR
Ataseven, Fsun (1991), Teknolojik Gelime, Kitle letiim Aralar ve Okul, H..
Eitim Fakltesi Dergisi, Say: 6, s. 87-109.
Aydn, Hakan (2010), Cemiyet-i Matbuat- Osmaniye: Kuruluu ve Basnda

Tartmalar, Trkiyat Aratrmalar Dergisi, Say: 27, Bahar 2010, s. 553-569.
133
Ceylan, Ayhan (2006), Tanzimat Dnemi Osmanl Basm ve Yaymnda Hukuki
Dzen, Trk Hukuk Tarihi Aratrmalar, Say: 1 (Bahar), stanbul, s. 139-155.
Girgin, Atilla (2006), Yazl letiimde Meslek lkeleri ve Basn Konseyi, stanbul
niversitesi letiim Fakltesi Dergisi, Say: 26, s. 40-63.
Kalyoncu, Cemal A. (2007), htilalciler Gerekten de Babliden Geecekti,

Aksiyon Dergisi, Say: 662.
Mazc, Nuren (1996), 1930a Kadar Basnn Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu,
Atatrk Yolu Dergisi, Say: 18, s. 131-154.
zkorkut, Nevin nal (2002), Basn zgrl ve Osmanl Devletindeki

Grnm, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt: 51, Say: 1, s. 76.
Yatkn, Ahmet (2008), Etik Dnce ve Davrann Yerel Ynetimlerde Hizmet

Verimliliinin Arttrlmasnda Rol ve nemi (Elaz Belediyesi rnek Alan
Aratrmas), Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 18, Say: 1, s. 211-
231.
Yldz, Nuran (1996), Demokrat Parti ktidar (1950-1960) ve Basn, Ankara

niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: 51, Say: 1, s. 481-505.
Yololu, Nurhayat (1997), Almanyada Basn, stanbul niversitesi letiim

Fakltesi Dergisi, Say: 5, s. 110.
TEZLER
Atatun, Celal (2006), Ahlak ve Etik Deerlerin ada Basna Yansmalar, T.C.
Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
Kocaeli.
134
Ba, Salih (2006), Hukuk Devleti Olgusunun Trk Anayasalarndaki Yeri (1921-
1982), T.C. Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits, Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi, Ankara.
Baykal, Kemal Cem (2008), Radyo ve Televizyon Yaynclnda Yayn lkelerinin

hlali ile Yaptrm Uygulamasnda Ortaya kan Sorunlar, T.C. Gazi niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara.
Ertekin, Blend Aydn (2006), Gazetecilik Meslek Etiinin Kuramsal Adan

rdelenmesi ve Bir Uygulama Olarak 11 Eyll 2001 Olaynn Trkiye ve Kanada
Gazetelerindeki Yansmas, T.C. Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Yaymlanmam Doktora Tezi, Eskiehir.
Gedik, mer (2007), 1982 Anayasas ve Trk Yarg Kararlar erevesinde Kitle
letiim zgrl, T.C. Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Erzurum.
Gke, Sibel (2007), Basn Szlemesine Gre Gazetecilerin Haklar ve Mesleki

Sorunlar, T.C. Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi, Kocaeli.
Grhani, Nihal Mge (2006), Devlet Radyosundan zel Radyolara Gei Sreci,
T.C. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi, Ankara.
ELEKTRONK KAYNAKLAR
Atabek, Nejdet, Gazete Haberlerinde Etik Standartlarn Ykseltilmesinde Okur

Temsilcisinin Rol,
http://globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/hakemli%20yazilar%20pdf/04Nejdet%20
ATABEK.pdf (07.11.2011)
135
http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aihs.html (30.10.2010)
Avrupa Snr tesi Televizyon Szlemesi,

http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_132.htm (30.10.2010)
Basn Konseyi Szlemesi,

Basn Meslek lkeleri,

http://www.basinkonseyi.org.tr/lang_tr/pressOccupationPrinciples.asp (24.11.2010)
BBC Etik lkeleri,

http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2006/10/061031_ilkeler_press_release.sht
ml#ilkeler (24.11.2011)
Deutscher Presserat,
http://www.presserat.info/service/english/keyfacts-in-english.html (21.06.2011)
Doan Grubu Meslek lkeleri,

http://www.dmgyayinkonseyi.com/meslek_ilkeleri.asp (24.11.2010)
Ethics and Television,

http://www.museum.tv/eotvsection.php?entrycode=ethicsandte (10.11.2011)
Falkheimer, Jasper, The Swedish Press Ethics in a Changing Media Landscape,

http://www.portalcomunicacion.com/bcn2002/n_eng/programme/prog_ind/papers/0_
arribats_peremail/abans_07_2002/pdf/falkheimer.pdf (19.06.2011)
136
Gottehrer, Dean M. ve Hostina, Michael, Essential Characteristics of a Classical
Ombudsman,
http://www.usombudsman.org/documents/PDF/References/Essential.PDF
(19.11.2010)
Hafzoullar, Zeki, 5237 Sayl Ceza Kanununda Fail,

http://www.abchukuk.com/makale/makale308.html (20.10.2010)
Herzog, Anja, Sweden,

http://www.eavi.eu/joomla/images/stories/Publications/broadcasting_Citizens/Swede
n.pdf (04.11.2011)
Indian Press Council,

http://presscouncil.nic.in/home.htm (09.09.2010)
Kololu, Orhan, Medya-Devlet ve Sermaye,

http://www.birikimdergisi.com/birikim/dergiyazi.aspx?did=1&dsid=108&dyid=2528
&yazi=Medya-Devlet%20ve%20Sermaye (23.06.2011)
Medya Dernei,
http://www.medyadernegi.org/tr/ (24.11.2010)
Models and Solution Techniques For Frequency Assignment Problems,

http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.23.9737 (15.12.2011)
Parliamentary Assembly Resolution on the Ethics of Journalism,

http://assembly.coe.int/documents/adoptedtext/ta93/ERES1003.HTM (31.10.2010)
Press Complaints Commissions Codes

137
Reklam zdenetim Kurulu,
http://www.rok.org.tr/misyon.html (24.11.2010)
Society of Professional Journalists Ethic Codes,

Swedish Press Council, Reynold Journalism Institute,

http://www.rjionline.org/mas/press-council/Sweden (14.10.2010)
The Press: Ombudsman in Louisville,

http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,878358,00.html (16.10.2010)
Trk Dil Kurumu Bilim ve Sanat Terimleri Ana Szl

http://www.tdkterim.gov.tr (31.10.2010)

Yaynclk Etik lkeleri,

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=ceb44980-c47e-4364-
9b6a-1e3242552102 (24.11.2010)
Ylmaz, Saadet, Turkish Journalists as the Chivalry of Democracy: The Case of

the Co-emergence of Democrat Party and Turkish Journalists Association in 1946,
European Journal of Economic and Political Studies,
http://ejeps.fatih.edu.tr/docs/articles/26.pdf (23.06.2011)
MEVZUAT
1961 Anayasas, RG: 20.7.1961, 10859.
138
Basn lan Kurumu Tekiline Dair Kanun, RG: 09.01.1961, 10702.
Kanun-i Esasi (Mlga), 23 Aralk 1876.
Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kanunu, RG: 07.07.1927, 627.
Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun, RG:

03.03.2011, 27863.
Sansr Ynetmelii, RG: 11.07.1966, 12345.
Takrir-i Skn Kanunu (Mlga),
Tekilat- Esasiye Kanunu (Mlga), RG: 24.04.1924, 491.
GAZETELER
Milliyet (1960), 24.07.1960.
Milliyet (1988), 13.03.1988.
Sabah (2010), 23.03.2010.
Vatan Gazetesi (2007), 03.07.2007.
139
ZET
Bu almada, iletiim zgrl ve medyada zdenetim uygulamas

deerlendirilmi, Osmanl mparatorluundan Trkiye Cumhuriyetine uzanan
srete, iletiim zgrlnn geirdii evreler incelenmitir. Gelien kitle iletiim
faaliyetlerinin neden olduu ahlaki baz problemlerin stesinden gelebilmek
maksadyla oluturulan denetim modellerinden biri olan kendi kendine denetim
sisteminin irdelendii almada, medya sektrnde faaliyet gsteren kurulularn
benimsedii ulusal ve uluslararas etik ilkelerden rnekler verilmitir. almann
sonu ksmnda, zdenetim sisteminin Trkiyede uygulanabilirlii tartlmtr.
Anahtar kelimeler: letiim zgrl, zdenetim, basn, medya, kitle iletiim.
140
ABSTRACT
FREEDOM OF COMMUNICATION AND SELF REGULATION OF THE

MEDA
In this study, freedom of communication, self regulation of the media and

stages that the freedom of communication got through from The Ottoman Empire to
The Turkish Republic, are analyzed. In the study, the self regulation method which is
created to overcome some ethical problems caused by the proliferation of mass
communication tools and both national and international codes of ethics adopted by
the media, are analyzed too. In the final chapter, applicability of the self regulation
model in Turkish media, is discussed.
Keywords: Freedom of communication, self regulation, media, press, mass

communication.
141
ZGEM
Ahmet YCEL, 14 Aralk 1980 tarihinde Ankarada dodu. lk ve orta

renimini TED Ankara Kolejinde, yksekrenimini Gazi niversitesi ktisadi ve
dari Bilimler Fakltesi alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blmnde
tamamlad. 13 Austos 2007 tarihinden beri Radyo ve Televizyon st Kurulunda
Uzman Yardmcs olarak grev yapmakta olan Ycel, iyi derecede ngilizce
bilmektedir.
142

3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

Radyo ve Televizyon st Kurulu

LETM ZGRL VE MEDYADA ZDENETM

LETM ZGRL VE MEDYADA ZDENETM

Bu alma, Tez Deerlendirme Komisyonu tarafndan oy birlii/oy okluu

Bakan : Prof. Dr. Davut DURSUN

Radyo ve Televizyon st Kurulunda grev yapan uzman yardmcs olarak,

Bu uzmanlk tezindeki btn bilgileri akademik kurallara ve etik davran

Bilgilerinizi ve gereini arz ederim.

Uzmanlk Tezinin Ad:

Tezi Telim Alan

TEZ TESLM TUTANAI VE DORULUK BEYANI .......................................... iii

1.1. LETM .............................................................................................................. 4

2.1. DAR DENETM............................................................................................... 26

4.1. BASIN MESLEK RGTLER ........................................................................ 72

SONU .................................................................................................................... 125

Tablo 1. Basn Konseyi Yksek Kurulunun 1989-2008 yllar arasnda verdii

Tablo 2. Basnda zdenetim....114

ekil 1. Koruyucu Semboller....119

ekil 2. 7 ya, Olumsuz Davran.119

ekil 3. 13 ya, iddet/Korku, Cinsellik...119

Kitle iletiim aralar, 20. yzyln balangcndan itibaren grlen hzl

Zaman iinde siyasi otoriteler, kitle iletiim aralarnn gcnn farkna

Benzer ekilde, kitle iletiim aralar sahipleri de ellerindeki gc yasal

Arlkl olarak medya kurulularnda uygulama alanna sahip olan

almann birinci blmnde, iletiim zgrl ve kitle iletiim kavramlar

kinci blmde, medyann denetimi zerinde durulmutur. Medyann

nc blmde, zdenetim ile yakndan ilgili olmas nedeniyle medya etii

almann sonu ksmnda ise, Trk medyasnda zdenetimin etkinlii

LETM ZGRL VE KTLE LETM

letiim zgrl ve Medyada zdenetim adl almann ilk blmnde,

letiim, gnlk hayatta insanlarn, toplumlarn ve dier canl topluluklarnn

1.2. KTLE LETM

lk defa, siyaset bilimci Harold Dwight Lasswell tarafndan kullanlan kitle

1.3. KTLE LETM ARALARI

nsanlar, tarihin ilk alarndan itibaren iletiim kurarken eitli araclardan

1.3.1. Grsel Kitle letiim Aralar

1.3.2. itsel Kitle letiim Aralar

1.3.3. Grsel-itsel Kitle letiim Aralar

1.4. KTLE LETM ZGRL

Kitle iletiim zgrl, henz yeni yeni karlamakta olduumuz bir

Kitle iletiim zgrl kavramnn ortaya knda, kitle iletiim

1.4.1. Kitle letiim zgrlnn Unsurlar

Kitle iletiim zgrl, haber, bilgi, fikir ve kanaatlerin; basn, radyo,

1.4.1.1. Haber, Kan, Bilgi ve Dncelere Serbeste Ulaabilme Hakk

Kiilerin haber, kan, bilgi ve dncelere serbeste ulaabilmesi hakk, kitle

1.4.1.2. Haber, Kan, Bilgi ve Dnceleri Serbeste Aklayabilme Hakk

Bireylerin belirli bir konuya ilikin inanlarn, fikirlerini, duygu ve

1.4.1.3. Haber, Kan, Bilgi ve Dnceleri Serbeste Yayabilme Hakk

1.5. OSMANLIDAN TRKYE CUMHURYETNE KTLE

lkemizde modern anlamda ilk kitle iletiim faaliyetleri, basn yoluyla

1.5.1. Tanzimatn lanndan nceki Dnem

Osmanlda ilk matbaa, spanyadan g etmi bir haham olan Gerson

1 Kasm 1831de, Takvim-i Vekayi yayn hayatna balamtr. Bir taraftan

1.5.2. Tanzimattan Cumhuriyetin lanna Kadar Olan Dnem

Tanzimat Fermannn ilanndan Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuna kadar

1.5.2.1. Basn Faaliyetleri

Kadkyde avlanrken bir kiinin yaralanmasna neden olan William

21 Ekim 1860da Agh Efendi tarafndan karlan Tercman- Ahval, zel

1.5.2.2. Hukuki Dzenlemeler

Osmanl Devletinde basn alannda ilk genel dzenleyici metin, 26 Ocak

Fransz Ceza Kanunundan mlhem Ceza Kanunname-i Hmayunda, basna

Yayn hayatna balayan gazete says arttka, hkmete ynelik muhalefet