AKILLI ARETLER SSTEMNN GELM

Radyo ve Televizyon st Kurulu, televizyon yaynlarnda ocuk ve

genlerimizin zihinsel, sosyal ve ahlaki geliimleri zerinde olumsuz etkileri
olabilecek mevcut zararl ieriin snflandrlmas amal bir sistem gelitirmek zere
2001 ylndan itibaren eitli komisyonlar araclyla almalar srdrmektedir. st
Kurul uzmanlarnn yan sra niversitelerin ilgili blmlerinden akademisyenlerin
katlm ile oluturulan komisyonlar, ncelikle Trk izleyici profiline ve yaynclk
sektrmzn yapsna uygun zararl ierik kategorilerini, toplumunun yapsna uygun
ya kategorilerini ve televizyon programlarna yerletirilecek sembol zelliklerini
belirlemitir.

Komisyonlarn almalar srasnda inceledii Avrupadaki benzer

uygulamalar arasnda Hollandadaki Grsel-itsel Medyann Snflandrmasndan
Sorumlu Enstitnn (NICAM) sembol sistemi uygulamas lkemize
uyarlanabilir olarak deerlendirilmitir. Hollandada NICAM adl kurum
tarafndan televizyon programlar, video filmleri, DVD gibi her trl grsel-iitsel
malzemeyi snflandrmak zere Kijkwijzer adnda on-line bir snflandrma sistemi
gelitirilmi ve 2001 ylnda uygulanmaya balamtr.

RTK, 2003 ylnda, komisyonlar tarafndan zerinde allan sistemin

uygulanmas amacyla Hollanda Hkmeti tarafndan, MATRA-Katlm ncesi
Projeler Program ad altnda gelitirilen fon iin bavuruda bulunmutur. MATRA
Programnn amac, AB mevzuatnn uygulanmas zerinde odaklanacak ikili
ibirlii projeleri vastasyla Avrupa Birlii yelik kriterlerinin yerine
getirilmesinde aday lkelere yardmc olmaktr. Trkiye, Avrupa Birliine aday bir
lke olarak, kendi mevzuatn AB mktesebat ile uyumlatrma almalar
yrtmektedir. Yaynclk alanndaki temel AB mktesebat olan Grsel-itsel Medya
Hizmetleri Ynergesi; ye Devletlerin kklerin fiziksel, zihinsel ve ahlaki
geliimlerini etkileyebilecek programlarn, ifresiz yaynlanmalar halinde iitsel bir
uyardan sonra veya yayn sresince korunacak grsel bir sembol eliinde
yaynlanmasn salamalarn talep eder.

1
 RTK tarafndan hazrlanan, Hollandada uygulanan snflandrma sisteminin
lkemizin kltrel ve sosyo-ekonomik yapsna uyarlanmasn ieren proje bavurusu,
yaplan deerlendirme sonucu Hollanda Hkmeti tarafndan kabul edilmitir.
MATRA Fonundan belirli bir bte ayrlan projenin gerekletirilmesi iin 2
yllk bir sre ngrlmtr.

lkemize uyarlanan bu sistem internet araclyla almaktadr. Yayn

kurulularnda alan kodlayclar, snflandracaklar program izledikten sonra
kendilerine verilen ifre araclyla internet zerinden tarafmzca hazrlanan bir soru
formuna ulap bu formu tklayarak doldurmaktadrlar. Formda programn ieriini ve
hangi ya grubu iin uygun olduunu tespit etmeye ynelik sorular bulunmaktadr.
Form doldurma ilemi sonunda sistem otomatik olarak sz konusu program iin hangi
sembollerin (hem ya hem ierik sembolleri) kullanlmas gerektiini vermektedir.
Yayncya den tek grev verilen sembollerin belirtilen usul ve esaslara uygun olarak
kullanlmasdr. Kodlayclarn karlatklar her trl zorlukta RTK tarafndan
kendilerine teknik destek salanmaktadr.

Projede ama, lkemizin sosyal yaps, kltrel ve tarihi deerleri gz

nnde bulundurularak lkemiz koullarna uygun bir sembol sisteminin
gelitirilmesidir. Bu ama dorultusunda, st Kurul uzmanlarnn yan sra eitli
niversitelerin psikoloji, iletiim faklteleri ile tp fakltesi ocuk ve ergen ruh sal
blm retim yelerinin katlm ile farkl alma gruplar oluturulmu ve
sistemin tm unsurlarnn (ierik, teknik, tantm) akademik almalara dayanarak
tam olarak lkemiz koullarna uyarlanmas salanmtr.

ncelikle kurulacak sistemin toplumun tm kesimlerinin dikkatini ekmesi ve

zellikle ocuk ve genler tarafndan ilgi grmesini salamak zere marka ad ve
logosu oluturma almalar tamamlanmtr. Bu erevede sisteme Akll
aretler ad verilmi ve sistem logosu olarak TELE isimli izgi karakter
oluturulmutur.

2
 Grld zere TELE karakterinin alglanmas kolay, televizyonu
artran, ocuklara sempatik gelebilecek ve herhangi bir ayrm artrmamak
zere cinsiyetsiz olmasna dikkat edilmitir. TELEnin tm medya ortamlarnda
kullanlmasn da kolaylatrmak zere tasarm ve renk olarak basit unsurlardan
olumasna gayret edilmitir. Tele karakterinde kullanlan gz, yaynlarn kklerin
korunmas asndan titizlikle ve dikkatli bir gzle incelendiinin de ifadesidir. TELE
karakterinin ayn zamanda eitli animasyon teknikleriyle hareket etmesi ve bu yolla
tpk bir izgi film karakteri gibi dikkat ekmesi de salanmaktadr.

lkemizde kurulacak olan sistemde televizyon programlarna yerletirilecek

sembollerin belirlenmesi amacyla eitli niversitelerden sembol tasarm teklifleri
alnarak deerlendirilmi ve sistemin ileyii asndan en uygun semboller
belirlenmitir. Sembollerin, korunmas hedeflenen kitlenin zellikleri gz nne
alnarak; 4 adet ya (Tm zleyici Kitlesi in Uygundur, 7 Ya ve zeri in
Uygundur, 13 Ya ve zeri in Uygundur, 18 Ya ve zeri in Uygundur) ve 3
adet ierik (iddet/Korku erir, Olumsuz rnek Oluturabilecek Davranlar
erir, Cinsellik erir) kategorisinden olumasna karar verilmitir.

3
iddet/Korku Cinsellik Olumsuz Davran

Genel zleyici Yedi Ya ve zeri On Ya ve zeri Onsekiz Ya ve zeri

Zararl ierik kategorilerinin fazla eitlendirilmesinin uygulamada zorluklara

yol aaca dncesiyle 3 ana grupta toplanmas kararlatrlm, bu nedenle cinsiyet
ve rk ayrmcl; sigara, alkol ve bamllk yapan maddeler kullanm; kt dil
kullanm gibi unsurlara Olumsuz rnek Oluturabilecek Davranlar kategorisi
iinde yer verilmitir. Ayn ekilde iddet ve korku unsurlarnn da ocuklar zerinde
benzer psikolojik etkiler brakaca faktr dikkate alnarak bu iki unsur ayn
kategoride yani iddet/Korku kategorisinde ele alnmtr. nc kategori ise
Cinsellik olarak belirlenmitir. Simgelerin gnderme yapaca eylerin kullancs
tarafndan anlalabilir olmasna, simge tasarmnda kullanlacak imgelerin, ayn dili
paylaan ayn kltrn yelerinin tm iin ortak zihinsel bir kavram olmalarna
dikkat edilmitir. Sembollerin ayn zamanda ekranda grlebilme zellii dikkate
alnarak siyah-beyaz olmasna, gazetelerde ve TV dergilerinde yer almak zere kk
boyutlara indirgendiinde fark edilebilecek zellikte olmasna ve grafik tasarm
asndan btnlk iinde olmasna allmtr.

Sistemin tm unsurlaryla iler hale getirilmesini salamak zere, RTK

bnyesinde, akademisyenler ve RTK uzmanlarndan oluan 3 adet alma grubu
oluturulmutur. erik Grubu, programlarn ieriine ait sorularn yer ald

4
soru formu, sistemin akademik dayana, web sitesinin ierikle ilgili
blmlerinin hazrlanmas, yayn kurulularndaki kodlayclar iin hazrlanan
rehber kitapk almalar ve kodlayclar iin eitim almalarn
yrtmtr.

Teknik alma Grubu, sistemin Internet ortamnda almasn salayacak

teknik altyapy oluturma almalarn yrtm, bu erevede kamuya ve
kodlayclarn kullanmna ynelik olarak oluturulacak web sitesinin tasarm ve
yazlm almalar yaplmtr. Kamunun eriimine ak olan web sitesi sistemle
ilgili her trl bilgiyi barndrmakta ve izleyicinin televizyon yaynlarndaki olas
zararl ierie kar bilgilendirilmesini ve ayn zamanda bilinlendirilmesini
amalamaktadr. Kodlayclarn eriimine alacak olan web sayfas ise kodlayc
iin bilgiler ile kodlama yapmasn salayacak yazlm iermektedir.

Tm bu almalara ebeveynlerde ve toplumun genelinde bilinli bir izleyici

kitlesi yaratmay ve kklerin korunmas konusunda duyarllk gelitirmeyi
amalayan Tantm alma Grubu faaliyetleri de eklenmektedir. Grup, televizyon
yaynlarndaki zararl ierie kar kkleri korumak zere gelitirilen bu sistem
konusunda dzenlenecek seminer ve eitim faaliyetleri ile iletiim stratejisini
planlamtr.

Kurulacak snflandrma sisteminin etkin bir ekilde kullanlmasn ve

yaygnlamasn salamak zere Milli Eitim Bakanl ve Kltr ve Turizm
Bakanl ile eitli konularda ibirlii yaplmtr. Milli Eitim Bakanl sistemin
lkemize uyarlanmasnda yardmc olacak her trl veriyi elde etmemiz konusunda
bizimle ibirlii yapmtr. Ayrca sistemin tantmnda ve genel bilin gelitirme
faaliyetlerinde ebeveyne giden en ksa yolun okullar olduu dncesiyle yeni
ibirlii projeleri gelitirilmektedir.

5
 Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanan 18 ubat 2005 tarihli
Sinema Filmlerinin Deerlendirilmesi ve Snflandrlmasna likin Usul ve Esaslar
Hakknda Ynetmelik kapsamnda, RTK tarafndan televizyon programlar iin
hazrlanan sembollerin sinema filmlerinde de kullanlmas konusunda ibirliine
gidilmitir. Bu ekilde sembollerin kamuya tantm ve benimsetilmesinde Bakanln
da destei alnarak gelime kaydedilmitir. Ayn ekilde sinema ve televizyonlarda
kullanlan sembollerin ayn olmas grsel-iitsel eserlerin snflandrlmasnda bir
btnlk yaratmaktadr.

Akll aretler sisteminin tm almalar RTK bnyesinde uzman

akademisyenlerin ibirliiyle tamamlanmtr. Bu bir ortak denetim sistemidir;
dolaysyla sistemin ilemesinde rol alacak tm taraflarn ibirlii ok nem
tamaktadr. RTK yayn kurulularna doru sembol yerinde kullanmalarn
salamak zere her trl teknik ve eitim destei salamaktadr.