TRIGONOMETRIJSKE FUNKCIJE OTROG UGLA

Trigonometrija je prvobitno predstavljala oblast matematike koje se bavila

izraunavanjem nepoznatih elemenata trougla pomou poznatih. Sam njen naziv potie
od dve grke rei TRIGONOS- to znai trougao i METRON- to znai mera. Kako se
definiu trigonometrijske funkcije?

Posmatrajmo pravougli trougao ABC.

a,b katete
c hipotenuza
a 2 + b 2 = c 2 Pitagorina teorema

naspramna kateta a
sin = =
hipotenuza c
nalegla kateta b
cos = =
hipotenuza c
naspramna kateta a
tg = =
nalegla kateta b
nalegla kateta b
ctg = =
naspramna kateta a

PAZI: Sam simbol sin,cos,tg,ctg sam za sebe ne oznaava nikakvu veliinu! Uvek mora
da ima i ugao.

Izraunajmo vrednost trigonometrijskih funkcija za uglove od 30o , 45o i 60o . Najpre

emo posmatrati polovinu jednakostraninog trougla.

Kao to znamo visina jednakostraninog trougla je :

a 3
h=
2

1
 a
naspramna kateta 2 a 1
sin 30o = = = =
hipotenuza a 2a 2
a 3
nalegla kateta 3
cos 30o = = 2 =
hipotenuza a 2
a
naspramna kateta 1 1 3 3
tg 30o = = 2 = (racionaliemo) = =
nalegla kateta a 3 3 3 3 3
2
a 3
nalegla kateta
ctg 30o = = 2 = 3
naspramna kateta a
2

Sada emo uraditi (po definiciji) i za ugao od 60 o .

a 3
3
sin 60o = 2 =
a 2
a
1
cos 60o = 2 =
a 2
a 3
tg 60o = 2 = 3
a
2
a
3
ctg 60o = 2 =
a 3 3
2

Za vrednost trigonometrijskih funkcija ugla od 45o upotrebiemo polovinu kvadrata.

Kao to znamo dijagonala kvadrata je d = a 2

2
 naspramna kateta a 1 1 2 2
sin 45o = = = = =
hipotenuza a 2 2 2 2 2
nalegla kateta a 2
cos 45o = = =
hipotenuza a 2 2
naspramna kateta a
tg 45o = = =1
nalegla kateta a
nalegla kateta a
ctg 45o = = =1
naspramna kateta a

Na ovaj nain smo dobili tablicu:

= 30 o = 45o = 60 o
sin 1 2 3
2 2 2
cos 3 2 1
2 2 2
tg 3 1 3
3
ctg 3 1 3
3

Naravno, kasnije emo tablicu proiriti na sve uglove od 0 o 360o.

Osnovni trigonometrijski indetiteti:

1) sin 2 + cos 2 = 1
sin
2) tg =
cos
cos
3) ctg =
sin
4) tg ctg = 1

Da probamo da dokaemo neke od indetiteta:

a b
1) sin 2 + cos 2 = (pogledajmo definicije: sin = i cos = ; to da zapamtimo)=
c c
2
a b 2
a +b
2 2
c 2

2
+ 2 = 2
=(vai Pitagorina teorema, a 2 + b 2 = c 2 ) = 2 = 1
c c c c

3
 a
sin c a c a
2) = = = = tg slino se dokazuje i za ctg
cos b b c b
c

a b a b
4) tg ctg = (zamenimo iz definicije, da je tg = i ctg = ) = = 1
b a b a
Ba lako, zar ne?

Iz osnovnih indetiteta se mogu izvesti razne druge jednakosti:

1) Ako krenemo od:

sin 2 + cos 2 = 1 ovo delimo sa cos 2

sin 2 cos 2 1
+ =
cos cos cos 2
2 2

1
tg 2 + 1 = Odavde izrazimo cos 2
cos 2
1
cos 2 = 2
tg + 1

Ako sad ovo zamenimo u:

sin 2 + cos 2 = 1
1
sin 2 + =1
tg + 1
2

1
sin 2 = 1 2
tg + 1
tg 2 + 1 1
sin 2 =
tg 2 + 1
tg 2
sin 2 =
tg 2 + 1

Ove dve identinosti emo zapisati i koristiti ih u zadacima!!!

Jo jedna stvar, da izvedemo i trigonometrijske funkcije komplementnog ugla. Kako je

kod pravouglog trougla + = 90 o tj. komplementni su, vai:

4
 sin(90 o ) = cos tj. sin = cos
cos(90 ) = sin
o
cos = sin
tg (90 o ) = ctg tg = ctg
ctg (90 o ) = tg ctg = tg

Odakle ovo?

b a

A c B

sa slike (po definiciji) je

a b
sin = sin =
c c
b a
cos = cos =
c c
a b
tg = tg =
b a
b a
ctg = ctg =
a b

Primeri:

1) Date su katete pravouglog trougla a=8cm i b=6cm. Odrediti vrednost svih

trigonometrijskih funkcija uglova i

a = 8cm a 8 4
sin = = = = cos
b = 6cm c 10 5
__________
b 6 3
c2 = a2 + b2 cos = = = = sin
c 10 5
c 2 = 82 + 6 2 a 8 4
tg = = = = ctg
c 2 = 64 + 36 b 6 3
c 2 = 100 b 6 3
ctg = = = = tg
c = 10cm a 8 4

5
2) Izraunati vrednost trigonometrijskih funkcija nagibnog ugla dijagonale kocke
prema osnovi.

Izvuemo na stranu ovaj trougao:

Kao to znamo mala dijagonala je d = a 2 , a velika dijagonala (telesna) D = a 3 . Po

definicijama je:
a 1 1 3 3
sin = = = =
a 3 3 3 3 3
a 2 2 2 3 6
cos = = = =
a 3 3 3 3 3
a 1 1 2 2
tg = = = =
a 2 2 2 2 2
a 2
ctg = = 2
a

3) U pravouglom trouglu je c = 24cm i sin = 0,8 . Odrediti katete.

c = 24cm Po definiciji je:
sin = 0,8 a
__________ ____
sin =
c
a=? a
0,8 =
b=? 24
a = 24 0,8
a = 19,2cm
b 2 = c 2 a 2 sad ide Pitagorina teorema
b 2 = 24 2 (19,2) 2
b 2 = 576 368,64
b 2 = 207,36
b = 14,4cm

6
4) Izraunati vrednost ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:
a) sin = 0,6
12
b) cos =
13
v) tg = 0,225
Reenje:
3 6 3
a) sin = jer 0,6 = = .Najpre emo iskoristiti da je sin 2 + cos 2 = 1
5 10 5

2
3
+ cos = 1
2

5
9
cos 2 = 1
25
16
cos 2 =
25
16
cos = 3
25 sin 5 3
4 tg = = =
cos = cos 4 4
5 5
Poto su otri uglovi u pitanju: 1 4
ctg = =
cos = +
4 tg 3
5
b)
12
cos =
13
sin + cos 2 = 1
2

2
12
sin + = 1
2

13
144
sin 2 = 1
169
25 5
sin 2 =
169 sin 13 5
tg = = =
25 cos 12 12
sin =
169 13
5 12
sin = ctg =
13 5
otar ugao, pa uzimamo +
5
sin =
13

7
 225 9
v) tg = 0,225 = =
1000 40

tg 2 1
Iskoristiemo jednakosti: sin 2 = i cos 2 = 2
tg + 1
2
tg + 1

tg 2 sin 2 =
81
sin = 2
2

tg + 1 1681
2 81
9 sin =
1681
sin = 2
2 40
9
9 sin =
+1 41
40
9
81 sin = +
41
sin 2 = 1600
81
+1
1600
81
sin 2 = 1600
81 + 1600
1600

1
cos 2 =
tg + 1
2

1 1600
cos 2 = cos 2 =
1681 1681
1600
1600 40
cos = cos =
1681 41
40
cos = +
41
Za kotangens je lako:
1
ctg =
tg
40
ctg =
9

8
5) Izraunaj vrednosti ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:

a2 9
a) sin = 2
a +9
a2 4
b) ctg =
4a
a)
sin 2 + cos 2 = 1 36a 2
cos = 2
2
sin
cos 2 = 1 sin 2 ( a + 9) 2 tg =
2
cos
a2 9 36a 2
cos = 1 2
2
cos = a2 9
(a 2 + 9) 2
a +9 a2 + 9
6a tg =
( a 2 9) 2 cos = 2 6a
cos = 1 2
2
a +9
( a + 9) 2 a2 + 9
( a 2 + 9) 2 ( a 2 9) 2 a2 9
cos =
2
tg =
( a 2 + 9) 2 6a
a 4 + 18a 2 + 81 a 4 + 18a 2 81 6a
cos 2 = ctg = 2
( a 2 + 9) 2 a 9

b) a2 4 4a
ctg = tg = 2
4a a 4 1
cos 2 =
tg
2
tg + 1
2
sin 2 = 2
tg + 1 1
cos 2 = 2
4a
2
4a
2 2 +1
a 4 a 4
sin 2 = 2
4a 1
2 +1 cos 2 =
a 4 16a + (a 2 4) 2
2

16a 2 ( a 2 4) 2
(a 2 4) 2 1
sin =
2 cos 2 = 2
16a 2 ( a + 4) 2
+1
(a 2 4)2 ( a 2 4) 2
16a 2 ( a 2 4) 2
sin =
2 cos 2 =
16a 2 + a 4 8a 2 + 16 ( a 2 + 4) 2
16a 2 ( a 2 4) 2
sin 2 = 4 cos =
a + 8a 2 + 16 ( a 2 + 4) 2
16a 2 a2 4
sin = cos =
(a 2 + 4)2 a2 + 4
4a
sin =
a +4
2

9
 1 1
6) Dokazati identitet 1 + tgx + 1 + tgx = 2tgx
cos x cos x

1 1
1 + tgx + 1 + tgx =
cos x cos x
sin x 1 sin x 1
1 + + 1 + =
cos x cos x cos x cos x
cos x + sin x + 1 cos x + sin x 1
= gore je razlika kvadrata
cos x cos x
(cos x + sin x) 2 12
= (jedinicu emo zameniti sa sin 2 x + cos 2 x )
cos 2 x
cos 2 x + 2 cos x sin x + sin 2 x sin 2 x cos 2 x 2 cos x sin x
= =
cos 2 x cos 2 x
sin x
=2 = 2tgx
cos x

7) Dokazati da je:
a) cos 2 18o + cos 2 36 o + cos 2 54 o + cos 2 72o = 2

Poto vai da kad je + = 90 o cos = sin , cos 54 o emo zameniti sa sin 36 o a

cos 72o emo zameniti sa sin 18o . Onda je:

cos 2 18o + cos 2 36 o + cos 2 54 o + cos 2 72 o =

cos 2 18o + cos 2 36o + sin 2 36o + sin 2 18o =

= 1+1 = 2

b)
tg1o tg 2 o tg 3o...tg 44 o tg 45o tg 46o...tg 89 o = 1

Kako je tg = ctg za ( + = 90o ) bie:

tg1o tg 2 o tg 3o...tg 44 o tg 45o ctg 44o...ctg 2 o ctg1o

= Kako je tg ctg = 1
= 1 1 ... tg 45o = 1

10
 3
8) Dokazati identitet = (tg + ctg )2
1 sin cos
6 6

3 3
= = Pokuaemo da transformiemo izraz
1 sin x cos x 1 (sin x + cos 6 x)
6 6 6

sin 6 x cos 6 x Podjimo od sin 2 x cos 2 x = 1 pa dignemo na trei stepen:

( A + B )3 = A3 + 3 A2 B + 3 AB 2 + B 3
sin 2 x + cos 2 x = 1............ / ()3
sin 6 x + 3sin 4 x cos 2 x + 3sin 2 x cos 4 x + cos 6 x = 1
sin 6 x + 3sin 2 x cos 2 x (sin 2 x + cos 2 x) + cos 6 x = 1


1

Dakle: sin 6 x + cos 6 x = 1 3 sin 2 x cos 2 x

Vratimo se u zadatak:
3 3 1
= = =
1 1 + 3 sin x cos x 3 sin x cos x sin x cos 2 x
2 2 2 2 2

Da vidimo sad desnu stranu:

(tg + ctg ) 2 = tg 2 + 2tgctg + ctg 2

sin 2 cos 2
= +2+
cos 2 sin 2
sin 4 + 2 sin 2 cos 2 + cos 4
=
sin 2 cos 2
(sin 2 + cos 2 ) 2
=
sin 2 cos 2
1
=
sin cos 2
2

Ovim smo dokazali da su leva i desna strana jednake:

Uslov je
1 sin 6 cos 6 0
sin 6 cos 6 1
1 3 sin 2 cos 2 1
sin 2 cos 2 0
sin 0 cos 0

11
 1 tg 1 ctg
9) Dokazati identitet: (tg 3 + ):( + ctg 3 ) = tg 4
ctg tg

Kao i obino, krenemo od tee strane dok ne dodjemo do lake...

1 tg 1 ctg
(tg 3 + ):( + ctg 3 ) =
ctg tg
1
1
1 tg tg 1
(tg 3 + ):( + 3 )=
1 tg tg
tg
tg 1
tg 1
(tg 3 + tg (1 tg )) : ( + 3 )=
tg tg
tg 1 1
(tg 3 + tg tg 2 ) : ( 2 + 3 ) =
tg tg
tg (tg 1) + 1
(tg 3 tg 2 + tg ) : ( )=
tg 3
tg 2 tg + 1 tg (tg 2 tg + 1) tg 2 tg + 1
tg (tg 2 tg + 1) : ( )= :( )=
tg 3 1 tg 3
tg (tg 2 tg + 1) tg 3
= tg tg 3 = tg 4
1 tg tg + 1
2

Naravno, uslovi zadatka su da ( poto u imeniocu ne sme da bude nula):

tg 0 i ctg 0

12