DABIROVA ALHEMIJA

Aleksandrijska protohemija nije bila priznata kao nauka, a sljedbenici su je zvali umijeem s
kojim su ih upoznali legendarni mudraci egipatske, jevrejske i persijske magijske tradicije.
Arapski alhemiari su formirali alhemiju kao jednu od najuglednijih islamskih nauka. U
aleksandrijskoj protohemiji, koja je bila mistina, pisci su se sluili skrivenim nazivima i
alegorijama da je nedostojni ne bi razumjeli. Arapska alhemija prevoena Dabirom je bila jasna,
nazivi razumljvi, nauni pristup i na nivou ostalih nauka njegovog vremena.

Dabirova alhemija nije bila nastavak aleksandrijske protohemije, nego nova nauka svog
vremena, sa svojim predmetom istraivanja, svojom metodom i logikom. Arapska alhemija je
bila veliki napredak u poreenju sa aleksandrijskom protohemijom. Pretvaranje metala eliksirom
kao predmet istraivanja nije se mogao opovrgnuti ni tada ni mnogo kasnije. Uprkos razlikama,
arapska alhemija je bez sumnje potekla od aleksandrijske protohemije. Njenu su eksperimentalnu
podlogu dopunili i unaprijedili grki, sirijski i persijski ljekari svojoj praksom, koja je
nedostajala aleksandrijskim protohemiarima, jer su oni svoj eksperiment zasnivali na praksi
egipatskih zlatara.

Aleksandrijski hemiari nisu pretvaranje metala rjeavali eliksirom. Pojam sredstva takve moi
im je bio nepoznat. Pretpostavlja se da su Arapi eliksir preuzeli od kineskih alhemiara,
posredstvom persijskih ljekara, jo u predislamsko doba. Kineskim alhemiarima eliksir je bio
neorganski preparat, dok ga je Dabir uglavnom pravio od organske, biljne ili ivotinjske
materije. Eliksir je preuzet kao zamisao od Kineza, ali njegova priprema od organske materije je
bila iskljuivo arapska.

ELIKSIR

Arapska alhemija je nauka o eliksiru. Kao glavni predmet Dabirovih knjiga, eliksir se pojavio
ve u prvoj, u Kitab al rahma (Knjizi samilosti) iz prve polovine 9. vijeka. Knjiga je dobila
naziv iz osjeaja samilosti prema onima koji su se odali pravljenju zlata na pogrean nain, pa im
knjigom eli pokazati pravi put. Eliksir kojim se postie cilj umijea, djeluje kao sastavljeni
lijek, terijak.
Zlato je postojano i savreno, jer je priroda u njemu u savrenom skladu. Obini metali su
bolesni jer im priroda nije uravnoteena. Arapski alhemiar je nastojao uravnoteiti prirodu u
metalu i pretvoriti ga u zlato. Arapska alhemija ima karakteristike medicine, dok ih
aleksandrijska protohemija nije imala.

Prema Knjizi samilosti, rije eliksir je arapskog porijekla, ali najvjerovatnije arapski al-iksir
potie od grke rijei xerion koja znai praak za posipanje.

SUVA DESTILACIJA

Prema Dabiru, ako se materije oprezno i polako griju, rastavljaju se na osnovne elemente
vatru, vazduh, vodu i zemlju. Ako se to radi sa ureajem za destilaciju, u tikvici sa alambikom,
osnovni elementi se odvajaju jedni za drugim. Prvo se odvoji voda, zatim, na vioj temperaturi,
uljana materija, a za njom zapaljiva i obojena materija katrana, dok u tikvici ostane vrsti
ostatak. Dabir ih je redom identifikovao sa osnovnim elementima vodom, vazduhom, vatrom i
zemljom.

Bila je to suva destilacija neke organske materije. Od biljnih su destilovali maslinu, jedi, proso,
praziluk i dr.; od ivotinjskih dlaku, meso, krv, rog, kost, jaja, mlijeko i dr. Dabir je prednost
dao materijama ivotinjskog porijekla kao i ljudskog, jer su ivotinje i ljudi vrhunac boijeg
stvaranja.

Suva destilacija organskih materija bogatih kiseonikom dovela je do otkria isparljive soli,
amonijum karbonata u smjei sa amonijum hidrogenkarbonatom i karbaminatom, koje su
poznate pod imenom isparljive alkalije. Isparljivou, slinu sol, amonijak, amonijum-hlorid,
koja se nalazila kao mineral u pukotinama vulkanskih stijena u Kini i Persiji, poznavali su
arapski ljekari i zvali je persijski nushadir. Alhemiari su te dvije soli razlikovali prema porijeklu
a ne prema sastavu, pa je sol pripremljena suvom destilacijom, Dabir nazvao nuadirom iz dlake
ili iz krvi i svrstao je meu isparljiva tijela zajedno sa prirodnim amonijakom.

OSNOVNE OSOBINE I PRIRODA MATERIJA

Klasino aristotelovo uenje o sastavu materije od etiri osnovna elementa - voda, vazduh, vatra
i zemlja, Dabir razrauje i mijenja uvodei osnovne elementarne kvalitete odnosno svojstva:
toplota, hladnoa, suvoa i vlanost.
Dabir je krenuo od Aristotelove nauke o osnovnim elementima, gdje je prvobitna materija u bila
spojena sa po dvije od etiri osobine ( vatra sa suvim i toplim, vazduh sa toplim i vlanim, voda
sa vlanim i hladnim a zemlja sa hladnim i suvim). Prema Dabiru, toplota, suvoa, hladnoa i
vlanost, koje predstavljaju osobinu materije su jednostavnije od Aristotelovih a ini ih prvobitna
materija spojena samo sa jednom osobinom. Toplota bi se dobila tako da se vatra oslobodi suvog,
suvoa da se zemlja oslobodi hladnog, hladnoa da se voda oslobodi vlanog, a vlanost da se
vazduh oslobodi toplog.

Dabir je razradio postupke za pripremanje istih osobina materije iz osnovnih elemenata koja
je prethodno pripremio suvom destilacijom.

Hladnoa, u stvari voda koja je samo hladna a nije vlana, dobije se ponovljenom destilacijom
vode kao osnovnog elementa sve dok ne pobijeli i postane sjajno poput soli. Takoe, moe se
dobiti i destilacijom u kojoj je dodan sumpor da joj oduzme vlanost, jer je sumpor po svojoj
prirodi suv.

Vlanost se dobije ponovljenom destilacijom uljne frakcije koju je Dabir identifikovao sa

osnovnim elementom vazduha. To je ljepljiva materija koja ne vrsne, a u dodiru sa vatrom
postane vazduh, tj. izgori. Da bi se dobila sama vlanost, potrebno je 700 destilacija.

Toplota se dobije destilacijom obojene frakcije koju je Dabir identifikovao sa vatrom kao
osnovnim elementom , kao providne materije crvenog sjaja.

Suvoa je ili tvrda materija bez sjaja, koja upija vlagu ili je fina praina.

MO MATERIJE

Dabir je odvajao prirodno iz ivotinjskih materija ne bi li od njih napravio eliksir. Metalu ili
bolesniku, eliksirom je trebalo dati ili karakter tj. prirodu koja mu je nedostajala ili suprotnu
prirodu da poniti viak druge prirode. Koliko koje osobine uzeti i pomijeati, Dabir je rijeio
svojim zakonom Vage. U Knjizi osobitih svojstava, brojem je izrazio mo pojedine materije u
odnosu na eliksir kojem je dao mo 100. Zlatu je dao mo 20, srebru 10, bakru 7, kalaju 5, olovu
4, eljezu 2, kineskoj leguri 1.

Duhovima je dao veu mo, kamforu 90, ivi 150, sumporu 200.
Alhemiar sublimacijom, rastvaranjem i topljenjem, poveava mo materije, pa je Dabir takoe
i alhemijske postupke izrazio brojem. Sublimaciji je pripisao mo od 1/50, rastvaranju 1/70 a
topljenju 1/200.

VANJSKO I UNUTRANJE

Prema Dabiru, sve materije pa i metali, karakteristine su po svojoj prirodi ali na poseban nain.
Dvije osobine u metalu bile su vanjske (javne), a dvije unutranje (skrivene). Kako ima ukupno
etiri para osobina, pojedini metal je spoljanjou jednak unutranjosti drugog metala. Na
primjer, olovo je spolja hladno i suvo, a iznutra toplo i vlano, upravo obrnuto od zlata, koje je
spolja toplo i vlano, a unutra hladno i suvo. Alhemiar moe vjetinom to obrnuti, spoljanost
da potisne u unutranjost, a unutranjost da osvjetli i tako da olovo pretvori u zlato.

Srebro je hladno i suvo izvana kao to je zlato iznutra. U rudnim leitima prevladavale su
suvoa i hladnoa, pa je zlato, svojom toplotom i vlanou ostalo skriveno u srebru. Da bi se
srebro prevelo u zlato, treba hladnou potisnuti u unutranjost da se pojavi toplota, a zatim to
uiniti sa suvoom koja e iznutra istisnuti vlanost.

iva je spolja hladna i vlana, a iznutra topla i suva, te je dovoljno njenu hladnou potisnuti u
unutranjost da se pojavi toplota i da se iva pretvori u zlato.

Metale ine iva i sumpor. Iako su sastavljeni iz osnovnih elementarnih kvaliteta tj. svojstava,
metali se ponaaju kao da sadre ivu i sumpor sutina nauke zastupane od strane Dabira i
arapskih alhemiara. iva i sumpor su takoe sastavljeni iz osnovnih elementarnih svojstava, pa
iva metalu daje hladno i vlano, a sumpor toplo i suvo. Nauka, koja se pojavila u prvim
arapskim alhemijskim knjigama krajem 8. i poetkom 9. vijeka u Kratesovoj knjizi i u
Balinasovoj Knjizi o tajnama, se odnosila na ukupne osobine metala tj. na ono to je metalima
zajedniko sjaj, savitljivost, topljivost, ali i promjenjivost pod uticajem vazduha, vlage i vatre.

Samim tim, svi metali sadre ivu i sumpor ali u razliitim odnosima. Arapski alhemiari su
dobro znali kako od ive i sumpora, ugrijanih zajedno, nastaje ivin sulfid, a ne zlato. iva i
sumpor samo su simbolino predstavljali metal: iva njegovu metalinost, a sumpor njoj
suprotne osobine ru i promjenjivost vatrom.

KAKO URAVNOTEITI PRIRODU MATERIJA

Prema Dabiru, razliiti odnosi osnovnih elementarnih kvaliteta, tj. osobine prirode u
materijama, uzrok su razlike meu materijama. Prvo treba saznati taan odnos osobina u materiji,
pa tek onda pokuati izvesti promjene. Ponovljeni pokuaju pretvaranja bez znanja tog odnosa
predstavljaju gubljenje vremena. Dabir je alhemiji htio dati naunu tanost, eksperiment
zasnovan na teoriji, a ta teorija je bila nauka Vage.

Dabir je odluio etiri osobine u metalu da dovede u ravnoteu u kojoj se one nalaze u zlatu,
pomou eliksira. Ideal mu je bila Arhimedova hidrostatika vaga kojom se mogao odrediti udio
bakra ili srebra u leguri sa zlatom, ali instrumenta za mjerenje udjela osobina u metalu nije bilo.
Na platonistiko pitagorejskom uticaju ili istonjakom, ili i na jednom i na drugom je bila
zasnovana pretpostavka kako zakon brija vrijedi za osnovne elementarne kvalitete, kao i za sve u
prirodi. Dabir je postavio odnos 1:3:5:8, to jest prvi stepen bio je treina drugog, petina treeg a
osmina etvrtog stepena.

Osnova Dabirove numerologije bio je magian kvadrat brojeva od 1 do 9. Brojevi u redovima,

kolonama i u obje dijagonale, daju zbir 15, dok je zbir svih brojeva 45. Svi brojevi oko broja 5 u
sredini daju zbir 40, a samo neparni (pitagorejski muki) i samo parni (pitagorejski enski) daju
zbir 20. U manjem kvadratu su Dabirovi brojevi 1, 3, 5 i 8.

Slika: Magian kvadrat brojeva od 1 do 9.

Za magian kvadrat znali su novoplatonisti na Bliskom istoku u 3. vijeku, a u Kini je bio poznat
mnogo prije.
Maginost kvadrata odnosila se na trudnou i poroaj, pa ga je tako Dabir, pozivajui se na
filozofa Apolonija, predstavio u Maloj knjizi Vage rijeima: Ako taj kvadrat nacrtate na dva
komada platna nikad pokvaenog vodom, pa ako ih stavite pod noge ene koja teko raa, nakon
toga e se odmah poroditi.

Podatak o udjelu toplote, hladnoe, suvoe i vlanosti u pojedinom metalu, eksperiment nije
mogao dati, pa je Dabir odluio uzeti arapsku rije za odreeni metal, odnosno slova od kojih je
rije sastavljena. Slovima arapske abecede , koju ini 28 suglasnika, Dabir je pripisao udjele.
Suglasnici u rijei znaili su redom toplotu, hladnou, suvou i vlanost. Ako je suglasnika u
rijei vie od etiri, uzeo je po dva ili tri zajedno. Tako je za osobine toplote, hladnoe i vlanosti
u olovu izraunao odnos 7/1 : :56/6.

U arapskoj rijei za srebro samo su dva suglasnika koja, prema Dabiru, znae toplotu i
hladnou, pa je njihov odnos popravio i dodao odnos za vlanost i suvou, tako da zbir bude 17.
To je opravdao pretpostavkom da su prve dvije osobine spoljanje, a druge dvije unutranje.

Svoju maginu analizu slovima, koju je primjenio i na ostale materije, hemikalije, lijekove, pa
ak i biljke, Dabir je opisao u Maloj knjizi Vage. Eliksirom je trebalo poveati ili smanjiti udjele
osobina do odnosa u kojem se one nalaze u zlatu. Osim uoptenih izjava, ni eliksir, ni njegovu
pripremu, Dabir nije opisao.

STVARANJE IVOG BIA

Glavni cilj jedne od sedam nauka prema Dabirovoj klasifikaciji je bio da se napravi ivo od
neivog. Predstavio ju je kao umijee kojom se umjetno, alhemijskim postupcima, moe stvoriti
ivo bie, biljka, ivotinja ili ak i ovjek.
Dabirova nauka nije imala granica i doputala je ljudskoj mati ostvarenje nevjerovatnog pod
uticajem naunog. Antika misao koju je Dabir slijedio je da umijee oponaa prirodu.

Tehnoloki postupci kojima ovjek mijenja materije i pravi nove, bili su Dabiru dokaz da
ovjek takoe moe napraviti i ivo od neivog. Tom uvjerenju u prilog je ilo i takozvano
spontano raanje, generatio spontanea (aequivoca). Smatralo se da se muhe, komarci, ose, crvi
raaju sami od sebe u gnoju, balegi, ostacima hrane, a mievi u branu i slino. Svi, od obinih
ljudi do uenih filozofa, su smatrali da je samoraanje dokazano opaanjem. To su s Aristotelom
prihvatili i renesansni naunici, pa se odralo u nauci sve do doba prosvjetiteljstva.

Dabir je bio uvjeren da se moe napraviti ivo bie od organskih materija u alhemijskoj tikvici
uz pomo eliksira. Sve je to krenulo od toga da su se i njemu rodili crvi i muhe u tikvici u kojoj
je organski otpad bio izloen truljenju. On je mislio da e se u organskim materijama, ako ih
odabere po nauci Vage, sigurno roditi i via iva bia, ak i ovjek.

Dabirova zamisao o umjetnom ovjeku, ovjeuljku, homonculusu, ivjela je u evropskoj

alhemiji sve do 16. vijeka.

AL RAZI, LJEKAR I ALHEMIAR

ABU BEKR MUHAMED IBN ZAKARIJA AL-RAZI (865-925.) svojim ivotnim djelom
pripada i istoriji medicine i istoriji hemije. Al Razijeve medicinske knjige bile su traene u
cijelom islamskom svijetu. Latinski prevod al Rizijeva sistema dijagnoze i terapije bio je pravo
otkrie za evropske ljekare u 12. vijeku, a njegova nauka o zaraznim bolestima, njegova
hirurgija, ginekologija i oftamologija, ule su u temelje evropske medicine. Ako se i utvrdi da mu
je Dabirov korpus bio uzor, ostaje al Razijeva zasluga to je odbacio mistiku i okultizam, te
to je svoju nauku zasnivao na opaanju i na injenicama.

Al Razi je bio svestrano obrazovan iz svih tadanjih nauka kao i iz pjesnitva i muzike.
Prilikom posjeta Bagdadu, kao tridesetogodinjak, posvetio se medicini. Kao ljekar nadmaio je i
svoga uitelja, tada poznatog ljekara ALI IBN SAHLA, porijeklom idova koji je preao na
islam. Medicina ga je pribliila alhemiji, pa se osim lijeenja i njege bolesnika u bagdadskoj
bolnici, bimaristanu, u kojoj je bio direktor, bavio i alhemijom, pisao alhemijske knjige i bio
upuen u to umjee kao malo koji njegov savremenik. Bio je mlai savremenik pisaca knjiga pod
Dabirovim imenom, ali nije utvreno da ih je poznavao i prouavao njegove knjige.

Kao portvovan i uspjean ljenik dobar dio svoje zrele dobi al Razi je proveo putujui. Kao
alhemiar bio je neumoran eksperimentator. Ili od para i dima u laboratoriji ili od itanja i
pisanja nou pod svijeom, obolio je od mrene na oima i u ezdesetoj godini pred smrt oslijepio.

Veoma malo al Razijevih filozofskih dokumenata je sauvano, pa se o njegovom pogledu na

svijet zna iz polemikih diskusija kasnijih pisaca. Prema al Raziju postoji pet vjenih principa
ili supstancija: Stvoritelj, univerzalna dua, vrijeme ( vjeno trajanje ), beskonaan prostor i
prvobitna materija. Al Razijev atomizam, po kojem se stvari sastoje od nedjeljivih elemenata,
kako je zvao atome, nije uticao na njegovu alhemiju.

Al Razi nije prihvatio Dabirovu nauku Vage, ali je vjerovao u pretvaranje olova ili kalaja u
srebro, bakra ili srebra u zlato. On se samo jednom pohvalio uspjenim pretvaranjem.

To se desilo u Bagdadu, u kui njegovog prijatelja ljekara. Prethodila je una rasprava o

alhemiji, uz jelo i pie, tokom koje je al Razi osporavao sve ono to bi ljekar izjavio. Ljekar se
razljutio, pa kad je sluga donio sve potrebno, rastopio je kalaj i u loni ubacio eliksir to ga je
imao uza sebe. Kalaj se pretvorio u srebro, a ljekar je ponosno upitao al Razija, moe li on
napraviti neto takvo. Al Razi je skinuo turban s glave, odmotao ga, izvadio srebrenjak i
komadi eliksira veliine ira. Srebrenjak je nakon to ga je namoio i natrljao eliksirom, poutio
kao zlato, na uenje sviju. Zatim je al Razi naredio slugi da rastopi ono srebro to ga je ljekar
maloprije napravio. Kada je u loni ubacio svoj pozlaeni srebrenjak dobio je isto zlato na
izenenaenje ljekara. Na sve to al Razi je ljekaru rekao : Ovo je djelo vjeta mudraca, a ono
tvoje, Bog te poivio, tek poetnikovo.

KNJIGA TAJNI I KNJIGA TAJNE NAD TAJNAMA

Od al Razijevih alhemijskih knjiga iz Fihrista i al Birunijeva popisa malo se sauvalo. Dva

al Razijeva glavna djela su: Kitab al-asrar ( Knjiga tajni ) i Kitab sirr al-asrar (Knjiga tajne
nad tajnama ).
Do polovine 20. vijeka bila su poznata etiri arapska rukopisa istog al Razijevog djela u
knjiarama u Leipzigu, Gottingenu i Escoralu, te jedan Stapletonov rukopis nazvan indijski. Prva
tri rukopisa koristio je J. Ruska za svoj prevod na njemaki. Prevodu je, bez vrstih dokaza, dao
naslov Knjiga tajne nad tajnama, mada ga je prema lajpcikom i indijskom rukopisu trebao
nazvati Knjiga tajni. Objavio ga je 1937. Zbog dva slina naslova, Ruska je neopravdano drao
da je rije o jednom djelu koje se jednom vodilo pod jednim, a drugi put pod drugim naslovom.

Latinski prevod Knjige tajni pojavio se na Zapadu ve u 12. vijeku kao Liber Ebu Baccher er
Rasi (Knjiga Abu Bakra od Razija). Takentski rukopis Knjige tajne nad tajnama jedini je do
danas poznati rukopis tog al Razijevog djela, a ujedno je i najstariji od svih do sada poznatih
rukopisa al Razijevih knjiga.

Al Razi, rodom Persijanac, tradicijom i poznanstvima je bio vezan uz svoj kraj koje je upravo
za njegovog ivota, pod dinastijom Samanida, postigao procvat.

Slika: Mauzolej Semanida Ismaila iz Buhare, izgraen 892-907., u jednoj od sredita islamske
kulture u Srednjoj Aziji, danas u Republici Uzbekistan.

esto su ga kao ljekara pozivali u Buharu. O tome osim istorijskih zapisa, svjedoi i predgovor
Knjizi tajni kao i Knjizi tajne nad tajnama. Knjige je, naime napisao na molbu svog mladog
uenika, Abu Muhameda ibn Janusa,iz Buhare, koji se istaknuo u matematici, logici i znanju o
prirodi i koji mu je uinio veliku uslugu. Da mu se odui, al Razi mu je napisao knjigu, neto
pto nije darivao nikome od kraljeva i emira i u kojoj mu je hemiju izloio tako, da mu druge
knjige o njoj nee biti potrebne, te mu je obeao jo jednu knjigu, to je pred smrt i uinio,
Knjigu tajne nad tajnama, u kojoj je opisao eksperimente tako da ga potedi bavljenja suvinim
eksperimentima.

Tajnom u naslovu obje knjige al Razi nije smatrao neke prirodne tajne ili magiju nego,
naprotiv, znanje o materijama i laboratorijskim postupcima, koje je potrebno da bi se moglo
baviti hemijom.

Knjiga tajni sastoji se od tri dijela. Prvi je dio o materijama, drugi o ureajima i priboru, a trei,
najvei, o hemijskim postupcima.

Knjiga tajne nad tajnama u prvih se pet poglavlja razlikuje od Knjige tajni, a ostala etiri
poglavlja su dopuna. Naslovi su:

I. Bojanje srebra u crveno iznutra i spolja; II. Otapanje ive i njeno ovrivanje; III.
Uveanje zlata; IV. i V. - Radnje uz viganj (bojenje srebra i bakra, dva eliksira, kalcinacija
srebra, zlata, bakra, eljeza, olova i kalaja, milovke, ljuski od jaja i koljke, te stakla i soli); VI.
Rastvaranje; VII. Sublimacija; VIII. Omekavanje i IX. Rastvaranje ive.

Postupak vraanja u prethodno stanje, vaan je za Knjigu tajne nad tajnama. Vraanje
metala bilo je al Raziju ono to se poslije u hemiji zvlao redukcija metala iz oksida. Postupak
je zvao istinzal, to doslovno znai spusti ga dole, jer ga je obavljao u dvostrukom loniu, but
bar but, pomou sode, ulja, meda i uglja. Redukovani i rastopljeni metal procurio bi iz gornjeg u
donji loni. Redukovao je okside bakra i olova, olovno bjelilo, vagao dobijeni metal i ustanovio
dobitak od oko polovine teine krajnje materije. Netaan, ali to je prvi kvantitativan eksperiment
u hemiji.

Prema al Raziju, zemlja, voda, vatra i vazduh odreuju stanja u kojima se materije nalaze:
zemljano vrsto i postojano, vodeno itko i rastopljeno, vazduno gasovito i hlapljivo, s
vatrom kao posrednikom. Toj emi je dodao osobinu metalinosti, koje je nedostajalo, a kojem je
nosilac bila iva. Zatim je dodao osobinu gorivosti, koje je pripisao uljevitosti i sumporovitosti i
osobinu soli koja potie od solne prirode materije.

Kao ljekar i hemiar, al Razi je svojom djelatnou i svojim knjigama uticao na razvoj
farmakologije, nauke o lijekovima, u kojoj su medicina i hemija usko povezane.
ARAPSKI FILOZOFI I ALHEMIJA

Pretvaranje metala bilo je najznaajnije filozofsko pitanje. Arapski filozofi, iako su polazili od
Aristotelove nauke, razliito su gledali na alhemiju. Al Kindi iz 9. vijeka je bio protivnik
alhemije, alhemiare je smatrao varalicama, jer su tvrdili da su napravili ono to jedino priroda
moe napraviti.

ABU NASR MUHAMED AL-FABARI, rodom iz Turkestana (umro 950. ) poznat kao
Aristotelov komentator, zauzeo se za alhemiju u raspravi Knjiga o potrebnosti alhemije. Tvrdio
je kako je aurifakcija znanstveno opravdana, jer su metali samo varijante jedne te iste materije, a
ne njene posebne vrste.

Za Arape, Aristotel je bio najvei naunik i prvi veliki uitelj. Al-Farabi je bio drugi, a trei
veliki uitelj je bio Ibn Sina, filozof i lijenik.

ABU ALI-HASAIN IBN ABDALAH IBN SINA (980-1037.), Perzijanac, na Zapadu je poznat
po latiniziranom imenu AVICENA. Njegovo glavno medicinsko djelo Kanon medicine ( Qanum
fil al-tibb) obuhvatilo je sve grane tadanje medicine. To djelo, tampano prvi put u Milanu
1473., a zatim jo mnogo puta, smatralo se potpunim i nepogreivim, te je vladalo evropskom
medicinom sve do kraja 17. vijeka. Na islamskom Istoku i danas je mjerodavno.

Avicenino glavno filozofsko djelo Kitab al-shifa (Knjiga ozdravljenja) je bilo filozofska
enciklopedija koja je obuhvatala metafiziku, teologiju, matematiku, kozmologiju i etiku, to
znai da se lijeenje odnosilo na duu a ne na tijelo.

Avicena je bio odluan protivnik alhemije. Prema njegovom miljenju alhemiari mogu obojiti
metale tako da izgledaju kao srebro ili zlato, ali ne mogu promjeniti njihovu prirodu. Mogu
prevariti izgledom svog proizvoda, ali nemaju naina da sastojke metala razdvoje i opet ih
sastave onako kako su sastavljeni u zlatu ili srebru.

Kritikovao je i astrologiju, i odluno joj se protivio posebnom Biljekom o bezvrijednosti

astrologije. Ali astrologija, kao i alhemija, je i dalje cvjetala.
Takav Avicenin stav mnogima nije bilo po volji, pa su ga proglasili alhemiarom s lanim
dokumentima pod njegovim imenom.

Najpoznatiji pseudo Avicenin dokument je bila knjiga De anima ( O dui), koja je bila napisana
na latinskom u paniji oko sto godina nakon njegove smrti.

ARAPSKA ALHEMIJA U PANIJI

Arapska nauka razvila se na podruju Bliskog i Srednjeg istoka pod Bagdadskim kalifatom to su
ga osnovali Abasidi pobjedivi Omejide. Posljednji izbjegli Omejid, kojeg su prihvatili Arapi na
Pirinejskom poluostrvu , osnovao je poseban kalifat sa sjeditem u Crdobi. Njegovi nasljednici
proirili su svoju vlast na cijelo podruje panije i dijelove sjeverne Afrike i u 10. vijeku doveli
Crdobski kalifat do punog procvata. Poslije perioda ratova i politikih nemira u 11. vijeku,
kalifat se oporavio i napredovao sve do sredine 13. vijeka, kada su hriani oslobodili Crdobu, a
Arapima preostao juni dio Poluotoka.

Grka nauka na arapskom s djelima arapskih naunika se pojavila u Crdobi u 10. vijeku. Od
uenih Arapa koji su tome doprinijeli istaknuo se MASLAMA IBN AHMED AL-MADRITI
(umro oko 1007.). ivio je neko vrijeme u Madridu, pa mu otuda al- Madriti u imenu. S Istoka
je donio matematiku i astronomiju u kojoj se i sam istaknuo.

Uz ime Maslame al-Madritija vezana je i prva alhemijska knjiga u arapskoj paniji, odnosno, na
evropskom tlu. Nosi naslov Rutbat al-hakim (Mudraev korak), a smatra se da ju je poslije al-
Madritijeve smrti napsao jedan od njegovih uenika.Knjiga nije bila prevedena na latinski jezik.

Al-Madriti je bio poznat po jednoj drugoj knjizi koja je takoe bila napisana poslije njegove
smrti, sredinom 11. vijeka. Knjiga je nosila naslov Ghayat al-hakim (Mudraev cilj), a 1256.
prevedena je na panski.
ARAPSKA ALHEMIJA NA ZALAZU

Nakon 11. vijeka imamo mali broj arpskih alhemiara o kojima bi trebalo pisati za iri krug
itaoca.

U islamu je preovladala pravovjerna struja sunita, pa se smanjila uloga nauke koju su gajili
ismailiti, meu kojima je bilo mnogo Perzijanaca. Selduci su 1055. godine osvojili Bagdad i
proirili se na zapad. Njihovo osvajanje Jerusalima je bilo povod za Krstake ratove koji su
poeli 1096. u prekidima trajali do 1270. Mongoli su prvi put osvojili i razorili Bagdad 1258.

Pred kraj 11. vijeka Normani su Arapima oduzeli Siciliju, a od 12. vijeka Arapi postepeno gube i
u paniji. Ismailitski Fatimidi su u 10. vijeku Kairo uinili svojom prestonicom.

Abu al Kasim al Simavi al Iraki i Ali ibn Aidamur al Dildaki su dva istaknuta
arapska alhemiara, koja su djelovala u Kairu.

ABU ALKASIM ALSIMAVI ALIRAKI ( oko 1270.) je poznat po svojoj Knjizi o znanju
steenom bavljenjem zlatom. Al-Iraki je tvrdio da su metali nesavreni oblici zlata, pa se mogu
usavriti crvenim ili bijelim eliksirom do zlata, odnosno srebra. Njegova knjiga slika ostavlja
utisak da je vladao alhemijskom teorijom, ali mu je nedostajalo praktino iskustvo.

ALI IBN AIDAMUR AL DILDAKI ( oko 1342.) cijeli je svoj radni vijek posvetio
skupljanju alhemijskih knjiga da bi o njima i njihovim autorima pisao u svojim knjigama, a bilo
ih je najmanje dvadeset pet. Postale su veoma znaajan izvor podataka za istoriare arapske
alhemije.