GR:

Is deitiriciler; Farkl scaklklara sahip iki akkan arasnda, birbiri ierisinde

karmalarna msaade etmeden, s transferinin gerekletirildii cihazlardr. Yaygn
olarak ; Istma sistemlerinde, klima sistemlerinde, kimyasal proseslerde, g
santrallerinde kullanlr.

Is Deitiricilerin Snflandrlmas;

Akkanlarn Temas ekline Gre Snflandrlmas

- Direkt Temasl Is Deitiriciler
- ndirekt Temasl Is Deitiriciler

Ak ekillerine Gre Snflandrlmas

- Paralel Akm
- Zt Akm
- apraz Akm

Direkt Temasl Is Deitiriciler;

- ki farkl fiziksel durumdaki akkan (sv-gaz, kat- gaz, kat-sv gibi) birbiri ile
dorudan temas ettirilir
- akkan ak genelde bir pompa, fan veya kompresrle hzlandrlr ve
zorlanm tipten s iletimi hakimdir
- soutma kuleleri ( gaz-sv temas )
- direkt temasl kondenserler ( gaz-sv temas)
- pnmatik kurutucular ( kat-gaz temas )
- s iletimi ok hzldr
- korozyon, erozyon, yosunlama gibi problemlerin kontrol daha kolaydr

ndirekt Temasl Is Deitiriciler;

Akkanlarn s alverii srasnda karmas ara bir yzey ile nlenir ( Boru-kabuk
tipi s deitiriciler).

1
Is Deitirici eitleri
Farkl s transferi uygulamalar, farkl zelliklerde malzemelerin ve farkl
geometrilere sahip s deitiricilerin kullanmn gerektirmektedir.
- ift borulu s deitiriciler
- Kompakt s deitiriciler
- Kabuk ve boru s deitiriciler

ift Borulu Is Deitiriciler :

En basit s deitirici tipidir. Farkl aplardaki e merkezli iki boruludan olumaktadr.
Paralel Ak; Scak ve souk akkan ayn ynde girmekte ve kmakta.
Zt (ters) Ak; Scak ve souk akkan zt ynlerde girmekte ve kmakta.

Kompakt Is Deitiriciler;
Birim hacim bana ok daha geni s transfer alanlar elde edebilmek iin zel
olarak dizayn edilmilerdir. Kk bir hacim ierisinde yksek s transfer hz salar.
Sk aralkl yerletirilen Oluklu veya ince plakal kanat kullanmyla alan arttrlr.
rnekler: Ara radyatr ( 1000 m2/m3); nsan Akcieri ( 20 000 m2/m3)

Alan younluu ( ) :

Eer > 700 m2/ m3 Kompakt s deitiricidir.

Genellikle iki akkan birbirlerine dik ynde hareket etmektedirler. Bu ak

konfigurasyonu apraz ak olarak tanmlanr.
Kompakt s deitiriciler genellikle gazdan gaza; gazdan svya veya svdan gaza
s deitiricilerinde kullanlrlar (Araba radyatr).

Karmayan; Akkan, kanatlar arasndaki boluklar boyunca aka zorlanr, farkl

ynlerdeki aka izin verilmez.
Karan; Akkann farkl yndeki akna herhangi bir snrlandrma getirilmez.

2
Klasik bir s deitirici, kat bir duvar ile ayrlm iki akkann akmn iermektedir.

Is tansfer mekanizmalar ;
- Scak akkandan duvara : konveksiyon ile
- Duvar boyunca : kondksiyon ile
- Duvardan souk akkana : konveksiyon ile

Konveksiyon s transfer katsaylarnn radyasyon etkilerini de ierdii kabul

edilmektedir. Isl Diren A, iki konveksiyon ve bir kondksiyon direcinden
olumaktadr.

Is deitirici analizlerinde, scak akkandan souk akkana doru gerekleen s

akndaki sl direnlerin birletirilerek tek bir diren eklinde (R) verilmesi tercih
edilmektedir.

. T
Sonu olarak, iki akkan arasndaki s transfer hz; Q UAT U i A i T U o A o T
R

U = Toplam s transfer katsays (W/m2.oC) (konveksiyon s transfer katsays ile

ayn birime sahip)

1 1 1 1 1
Denklemlerden T nin giderilmesi sonucu : R R du var
UAs U i A i U o A o hi Ai ho Ao

Ai ve Ao ; zellikle borunun bir yzeyinin kanatlarla donatlm, dier yzeyinin ise

kanatsz olduu durumda birbirine eit deildir. nk kanatl ksmn alan birka kat
daha fazladr.

Ui Ai Uo Ao , ancak Ui Uo , (A i Ao olmas haricinde)

Sonu olarak U, A bal olarak ifade edilmelidir. Duvar kalnl ok az ve kboru ok

yksek ise ;

3
 Borunun ii ve d iin bireysel h deerleri (hi and ho) nceki blmlerde anlatlan
konveksiyon bantlar kullanlarak belirlenir. Eer konveksiyon katsaylarndan
herhangi birisi dierine kyasla olduka kk ise; U zerine kk konveksiyon
katsaysnn etkisi daha baskndr.

h i ho 1/hi 1/ho U hi

Sonu olarak: kk h, bir darboaz gibi davranmakta ve s transferini nemli oranda

snrlandracak ekilde rol oynamaktadr.

rnek: gazdan svya s transferi (Kanatlar, U.As arpmn ve dolaysyla s transfer

hzn artrmak iin yaygn biimde gaz tarafnda kullanlr)

Is transferini artmak iin borunun bir yzeyi kanatlarla donatldnda, kanatl

yzeydeki toplam s transfer alan :

As A toplam Akanat Akanatolmayan

Yksek k deerine sahip ksa kanatlar iin : kanatlar hemen hemen izotermaldir ve

R konv 1 / hAs

Aksi takdirde efektif yzey alan belirlenmelidir;

As A toplam Akanatolmayan kanatAkanat

Kabuk Faktr (Fouling Factor)

Is transferinin gerekletii yzeylere totularn kelerek birikmesi, Is transferine ek
bir diren oluturur. Is transferi zerine bu birikmelerin net etkisi kabuk faktr
(fouling factor) ile gsterilir.

4
Kabuk faktr (Rf) = kabuktan dolay oluan sl direncin llmesi

Temiz olmayan yzeyler iin (kanatsz kabuk-boru s deitirici) ;

1 1 1 1 R f ,i ln(Do / Di ) R f ,o 1
R
UA U i A i U o A o hi Ai Ai 2kL Ao ho Ao

R f ,i & R f, o i ve d yzeyler iin kabuk faktrleri

Olduka komplike bir olay olup kontrol zordur.

- kelme nedeniyle kabuklama
- Kat partikller nedeniyle kabuklama
- Kimyasal korozyon sonucu kabuk oluumu
- Biyolojik kabuk oluumu

Kabuk oluumunun yol at sorunlar:

- Is deitiriciler gereinden byk yaplrlar. Yatrm maliyeti artar.
- Enerji kayplarn arttrr.
- Is deitiricilerin periyodik temizlenmesini gerektirir.
- Sk sk durmalara neden olduu iin retim dklne neden olur.

Kabuk oluumu, ilem scaklna,

akkann hzna ve ilem sresine
olduka baldr. Kabuk oluumu, ilem
scaklnn art ve akkan hznn
azalmas ile birlikte artar.

Kabuklama tasarm aamasnda gz

nne alnmaldr. Bu aamada bir
ngr yaplmal ve deneyimlerden
yararlanlmaldr.

5
TEMA (Tubular Exchanger Manufacturer Association) tarafndan tavsiye edilen
deerler kullanlr. Tabloda verilen deerlerin pek ounun 10-4 m2.C/ W
mertebesinde olduuna dikkat ediniz. Bu deer, 0,2 mm kalnlndaki kire ta
tabakasnn (k=2,9 W/m.oC) sl direncine eittir (birim yzey alan iin). Bu deer,
elimizde spesifik bir deerin olmad durumda, kabuk faktr hesab iin balang
deeri olarak alnabilir.

Is Deitiricilerin Analizi
En uygun s deitirici seimi; Belirli bir ktlesel ak hzna sahip akkan iin
talep edilen scaklk deiiminin salanmas
k scaklklarnn tahmin edilmesi; belirli bir s deitirici iin scak ve souk
akkanlarn k scaklklarnn belirlenmesi

Is deitirici analizleri iin iki yntem vardr:

1. Logaritmik ortalama scaklk fark (Log mean temperature difference method,
LMTD) Is deitirici seiminde ok iyi sonu verir.
2. -NTU method, Is transfer nite says (Effectiveness-Number of transfer unit)
k scaklklarnn tahimininde ok iyi sonu verir.

Kabuller:
- Kararl ak
- Her bir akkann ktlesel ak hz sabit
- Akkan zellikleri (giri ve k iin deimemekte)
- Her bir akkann Cp deeri sabit(belirli bir scaklk aral iin
- Kinetik and potansiyel enerji deiimleri ihmal
- Boru boyunca eksenel ynde s iletimi ihmal
- Is deitiricinin d yzeyi mkemmel izolasyona sahip (ortama herhangi bir
s kayb yok)
- Tm s transferi yalnzca iki sv arasnda gereklemektedir.

6
DENEY DZENE

Bu deneyde Kabuklu-Borulu Is Deitirici kullanlmtr. ie iki boru kullanlarak

yaplan s transferi, yeterli veya elverili miktarda deilse bu durumda kabuklu-borulu
s deitiricisi kullanlmaktadr (ekil 1). Bu s deitirici (eanjr) tipi, d tarafta
byk bir boru (kabuk, kovan olarak da isimlendirilir) ve onun ierisinde yer alan
kk aptaki borulardan olumaktadr.

Farkl scaklklara sahip akkanlardan birisi i ksmdaki borulardan akarken, dieri

kabuk ierisinde akmaktadr. Is, scak akkandan souk akkana transfer olur.
Kabuk-boru tipi s deitirici endstride; atk snn geri kazanlmas bata olmak
zere, pek ok farkl alanda kullanlmaktadr.

Burada bir kabuk ierisine hesaplanan miktarda, belli apta, uzaklkta ve geometrik
dizilimde borular yerletirilmektedir. Kabuk ve boru taraflarnn s transfer katsaylar
olduka nemlidir ve katsaylarn yksek olmas tercih edilmektedir. Kabuk tarafndan
geecek svnn hz ve trbulans, borularn ierisinde geecek akkannki kadar
nem tamaktadr. Bunu arttrabilmek iin kabuk ile boru arasna engeller (baffle)
konulup, gei alan daraltlarak, ak hz arttrlmaktadr.

Avantajlar;

Zt ak elde etmek kolaydr.

Yksek basnlara dayanabilir.
Standart modler kontrksiyona sahiptir,
Bakm ve tamiri kolaydr.
Temizlenmesi koyla olduundan zellikle kirletici akkanlar iin uygundur.
Piyasadan kolay ekilde bulunabilir.
Birok metal ile imal edilebildiinden akkan snrlamas ok azdr.
Isl kapasiteyi ve sl gei yzey alann artrmak iin seri halde montajlar
yaplabilir.

Dezavantajlar;

7
 zellikle kk kapasiteler iin uygundur.
Yksek sl kapasiteler (1 MW dan daha fazla) iin pahaldr.

ekil 1: Kabuklu-Borulu Is Deitirici

Kabuklu ve borulu s deitiricisi ekil 3de gsterilmektedir. Deney boyunca
dzenein farkl yerlerinde bulunan sl iftler (K tipi) scaklk lmnde
kullanlmaktadr.

Buna gre (zt ak iin):

T1: Boru taraf scak akkann giri scakl
T2: Boru taraf scak akkann k scakl
T3: Kabuk taraf souk akkann giri scakl
T4: Boru taraf souk akkann k scakl

Kullanlan deney setinde, 6,35 mm d apl, 0,6 mm et kalnlndaki 7 tane

paslanmaz elik boru (tp), 39 mm i apnda ve 3 mm et kalnlndaki akrilik
borunun iine yerletirilmitir. ki adet akrilik eritten yaplm engel (baffle) ise bu
borunun ierisine yerletirilmitir.
HT 33 kabuklu borulu s deitiricisini sisteme yerletirip, vidalarla sabitleyiniz.

8
 ekil 2. Deney dzenei (kabuk ve borulu s deitiricisi)(HT 33)

Isl iftleri soketlerini kontrol konsolunda (ekil 4) grlen yerlerine balaynz.

Cihazn filerini taknz ve ekil 4de gsterilen 9 nolu dmeye basarak cihaz
anz.
Scak su i borulardan ve souk su ise kabuk tarafndan geecek ekilde scak
ve souk su girilerini istenilen ak prensibine (zt yada paralel) gre gerekli
balantlar yapnz.

9
 Sistemde bulunan scak su haznesini su ile doldurup, kontrol panelinde Tscak
scakln istenilen scakla gre ayarlaynz.
Souk suyun geldii hattaki vanay aaya doru ksk bir biimde indirerek
anz. Balantlarda szma olup olmad kontrol ediniz.
Sistemde gsterilen ine vanalardan saa doru evirerek scak ve souk
akkanlarn ak hzlarn kontrol panelinden okuyarak istenilen deerlere
ayarlaynz.

ekil 3. Is deitiricisi sistemi iin konsol ve kontrol panelleri (3:balant vidalar; 9:

ama-kapama dmesi:8:kontrol paneli:6:scak su haznesi)

DENEY YNTEM

Kabuklu-borulu tipi s deitiricisi iin yaplacak deneyler:

a) Sistem balantlarn zt ak prensibine gre yapnz.
Tscak=60oC, Fscak=3 L/dak., Fsouk=1 L/dak
Tscak=60oC, Fscak=3 L/dak., Fsouk=2 L/dak
Scaklklar kararl (stabil) olduunda T1, T2, T3, T4, Fscak ve Fsouku kayt ediniz.
b) Ak tipi nce zt sonra parelel olarak aadaki koullarda, scaklklar
kararl(stabil) olduunda T1, T2, T3, T4, Fscak ve Fsouku kayt ediniz.
Tscak=60oC, Fscak=2L/dak., Fsouk=1 L/dak

10
c) Ak tipi nce zt sonra parelel olarak aadaki koullarda, scaklklar
kararl(stabil) olduunda T1, T2, T3, T4, Fscak ve Fsouku kayt ediniz.
Tscak=60 oC, Fscak=1 L/dak., Fsouk=1 L/dak

e) Ak tipi nce zt sonra parelel olarak aadaki koullar iin scaklklar kararl
(stabil) olduunda T1, T2, T3, T4, T5, T6, Fscak ve Fsouku kayt ediniz.
Tscak=40oC, Fscak=2L/dak., Fsouk=1 L/dak
Ardndan sabit ak hznda Tscak 50 oC, 60 oC, 70 oC, ve 80 oC iin deneyleri
tekrar ediniz.

Kabuklu ve borulu s deitiricisi

a blmnde aldnz verilerden Th=T1-T3 ve Tc=T6-T4 deerlerini

hesaplayarak, deneysel hatalar tahmin ediniz. Farkl ak hzlar iin scaklk
farklarn karlatrnz ve sonu blmnde yorumlaynz.
a blmnde yaptnz deneysel verilerden faydalanarak, kabuklu ve borulu bir s
deitiricide toplam enerji denkliini ve toplam etkinlii (verimi) farkl ak hzlar iin
hesaplayp, karlatrnz.
Younluk ve Cp deerlerini arkadaki izelgelerden (ekler) okuyunuz.
Ktlesel ak hz (qm)(kg/s) =hacimsel ak hz(qv) (m3/s) x akkan younluu
()(kg/m3)
Q (sl enerjisi)= qm (ktlesel ak hz) x Cp (zgl s kapasitesi) x T (scaklk fark)
Scak akkan tarafndan verilen s Qe=qmhxCphx(T1-T3)

11
Souk akkan tarafndan alnan s Qa= qmcxCpcx(T6-T4)
Is kayb Qf=Qe-Qa
Toplam sl verim =Qa/Qex100(%)
b blmnde yaptnz deneysel verilerden faydalanarak, kabuklu ve borulu bir s
deitiricide her iki ak tipinde, hem souk hem de scak akkan iin sl etkinlik
katsaysn ve tm sistem iin ortalama etkinlik katsaysn hesaplayp, karlatrnz.

Zt Ak iin
Zt akta, scak ve souk akkanlarn balantlar birbirlerine gre ters ynden
akacak ekildedir. ekil 8de ak prensibi ve scaklk profilleri verilmitir.
Buna gre;
Scak akkandaki scaklk d Th=T1-T2
Souk akkandaki scaklk ykselmesi Tc=T4-T3
Scak akkan tarafndan verilen s Qe= qmhxCphx(T1-T2)
Scak akkan iin sl etkinlik h=((T1-T2)/(T1-T3))x100(%)
Souk akkan iin sl etkinlik c=((T4-T3)/(T1-T3))x100(%)
Ortalama sl etkinlik m= (h+ c)/2(%)

Zt ak prensibi ve scaklk profile

12
Parelel ak iin
Paralel akta, scak ve souk akkanlara balantlar birbirlerine gre ayn ynde
akacak ekildedir. ekil 9da ak prensibi ve scaklk profilleri verilmitir.
Buna gre;
Scak akkandaki scaklk d Th=T1-T2
Souk akkandaki scaklk ykselmesi Tc=T3-T4
Scak akkan tarafndan verilen s Qe= qmhxCphx(T1-T2)
Scak akkan iin sl etkinlik h=((T1-T2)/(T1-T4))x100(%)
Souk akkan iin sl etkinlik c=((T3-T4)/(T1-T4))x100(%)
Ortalama sl etkinlik m= (h+ c)/2(%)

ekil 4: Parelel ak prensibi ve scaklk profili

13
b blmnde yaptnz deneysel sonular kullanarak, her iki ak tipi iin ortalama
logaritmik scaklk farkn hesaplaynz (LMTD) ve toplam s transfer katsays Uyu
hesaplayp, sonu blmnde karlatrnz.

LMTD:

tplerin s gei uzunluu l:0,144m

c blmnde yaptnz deneysel sonular kullanarak, her iki ak tipinde farkl
ak hzlarndaki U, scak ve souk akkanlar iin sl etkinlik ve ortalama etkinlik
katsaylarn hesaplayarak, sonu blmnde karlatrnz.

d blmnde yaptnz deneysel sonular kullanarak, her iki ak tipinde farkl Th

scaklklar iin U, scak ve souk akkanlar iin sl etkinlik ve ortalama etkinlik
katsaylarn hesaplayarak, karlatrnz. Is transferinde, src kuvvetin
deitirilmesi s transferini nasl etkilediini deneysel sonularnza dayanarak, sonu
blmnde karlatrnz.

14
15
HT33 iin Terminoloji

sim sembol SI birim

Borularn i ap di m
Borularn d ap do m
Borularn aplarnn aritmetik ortalamas dm m
Borularn says n -
Her bir borunun s iletim uzunluu l m
Toplam s iletim uzunluu L m
Is transfer alan A m2
Spesifik s kapasitesi(scak akkan iin) Cphot kj/kgoK
Spesifik s kapasitesi(souk akkan iin) Cpcold kj/kgoK
o
Scak akkann giri scakl T1 C
o
Scak akkann k scakl T2 C
o
Souk akkann giri scakl T3 C
o
Souk akkann k scakl T4 C
o
Scak akkan scaklndaki azalma thot C
o
Souk akkan scaklndaki art tcold C
o
Scak akkan girii iin itici g t1 C
o
Scak akkan k iin itici g t2 C
o
Scaklk farknn logaritmik ortalamas t1m C
3
Hacimsel debi(scak akkan) qvhot m /s
Hacimsel debi(souk akkan qvcold m3/s
Scak akkann younluu hot kg/m3
Souk akkann younluu cold kg/m3
Ktlesel ak hz(scak akkan) qmhot kg/s
Ktlesel ak hz(souk akkan) qmcold kg/s
Scak akkandan yaylan s gc Qe W
Souk akkan tarafndan emilen s gc Qa W
Kaybedilen veya kazanlan s gc Qf W
Genel verimlilik %
Scaklk verimi (scak akkan) hot %
Scaklk verimi(souk akkan) cold %
Scaklk verimi ortalamas ort %
Genel s transfer katsays U W/m2C

16