Ci C v Con C.

Ca dao tc ng ca dn tc mnh l mt kho tng c nht v nh, v n n cha ci

Minh Trit ca Vit tc ni ring, (v trong tng lai cng c th l ca Con Ngi ni
chung), vi nhn sinh quan v v tr quan, da trn nn tng bin dch v bt dch ca
Tri t, m t tin huyn thoi ha qua biu tng Tin Rng, v c din t
bi tm tnh ca tin Nhn, vi nhp ca Tri (Thin, vi huyn s 3 x 2 l m dng =
6 lc), v iu ca t (a, vi huyn s 4 x 2 = 8 bt), theo m ca v tr v vn ca
vn vt, nh :
Trm nm / bia / cng mn,
Ngn nm / bia ming / vn cn / tr tr .
Ni ci th ca hai cu lc bt, vi nhp 2 (ch i: "tr tr"), iu 3 cho cu trn 6
ch, v 4 cho cu di 8 ch, vi m (trm, ngn) v vn cui cu trn (mn) i vi vn
ca ch th su (lc) ca cu di (cn), ta thy tnh cht song trng lng hp
ca Ci nguyn l M, l lng nht tnh, vi lng nghi: m dng (2) ha hp, v
c cu (3) tam ti (thin-a-nhn), v (4) t tng, m trong th ng lut (t thi
ng nh Hn), vi th th tht ngn bt c (7 ch 8 cu), vi lut bng-trc i
khc hn, tuy cng rt hay nhng khng cn ci c cu v nn tng nh lc bt, t d
bi th ni ting ca B Huyn Thanh Quan :
Bc ti o Ngang, bng x t,
C cy chen , l chen hoa.
Lom khom di ni, tiu vi ch,
Lc c bn sng, ch vi nh.
Nh nc au lng, con quc quc,
Thng nh mi ming, ci gia gia.
Dng chn ng li, tri, non, nc,
Mt mnh tnh ring, ta vi ta.

Nhng y, ti khng c bn v th thc hay c cu gia hai th th ni trn,

ph bnh hay bn lun, m ch mun nhc li ci c tnh ca ca dao Vit tc, trc khi
cp n ci nhn sinh quan trong my cu ca dao sau y m c l bn cng
bit :
Con c m i n m
u phi cnh mm, ln c xung ao (!)

Ci c cht ti hm qua
C hai ht go vi ba ng tin
Mt ng mua trng mua kn
Mt ng mua m t n th vong
Mt ng mua m rau rm
em v thi nh th vong con c.

Ti chn nhng cu ca dao ny, v cng nhn c li bi Nhng Du Ch ca Thi Ca

trong Trit Vit m tc gi ng Lan dn gii ngha cn bn ca Trit qua nhng
cu ca dao trn ; v v nh ti ni ca dao l c mt kho tng v tn ca nn Minh
Trit Vit, nn ti cng xin c php gp thm chia s vi bn nhng g ti
Cm c qua nhng cu ca dao Con c v Ci c ny.

Nu bn , th thy ti ghp hai cu ca dao u (ca mt bi khc) ni ln s

lin h ng tc dn n hu qu, l l do ti sao ci c cht ti hm qua, v ti ngh
nu khng th ci c t m ca bn s thc mc; hn na cng dn chng cho
bn ngha tim n trong tng ch ca mi cu ca dao m tin nhn dng, l iu
khng phi ngu nhin hay t nhin m l vi tim n du ci tinh hoa ca Trit,
dn ng n o.
Ci hay v c o ca ca dao, theo ti, l vi mt hnh nh nh c chng hn (mi
ngi u bit), nhng li c hai (n) ngha hon ton tri ngc (s khng bit nu
khng thy), khi ch c dng thm ch ging c hay ging ci, tc l con hay
l ci. Nhng y khi ni con c hay ci c u ch loi c, ngha cng l con
c, v khi nhn t xa th lm sao bit c con no c con no ci ?!
M r rng l bn cng thy nh ti, ci cu u ni l Con c m i n m, ri sau
li ni Ci c cht ti hm qua ; nh vy chc g l cng mt con(?), nhng c l ti
v ti ly ru ng cm cm b, ngha l em ghp hai cu u ca bi ca dao khc vo
lm hai cu u y, cho nn khng c n khp ; nhng bn c thy ti sao cu
cui cng (ca 6 cu chnh trong ci bi ny) cng li l con (?), l: em v thi nh
th vong con c. !?
ni vi bn, l trong cch dng ch ca tin nhn trong ca dao, r rng l khng
ngu nhin m l c , nn theo ti, ca dao khng th hiu nh th vn, vi ngha chnh
hay tng qut, m l phi hiu tng ch t di mi kha cnh ca vn vt v tr, nh
th bn mi c th khm ph ra ci ngha trit, tc l (thu) trit, tn l, cng tnh. Ch
nh vy, bn mi c th thy c ci Tm ca v tr m cng l ci Tm ca bn, v
nhn gi k v tr chi tm, l Ci Chn-Thin-M tim n ni Con ngi qua i
Ng Tm Linh.
c n y chc bn hiu th no l Ci v Con, vi nghi Con di Ci mang,
tc l ngha ca s lin kt thm tnh, khng ch dnh lin bng mu m, rut tht, m
cng l ngha Ha trong Nht Th bng tnh yu thng thm thit, m ngi mnh
cn v nh bin Thi Bnh, ni s bao la, v b, v bin ca TNH YU, ca M, ca
CI (l Tri t) vi CON (Ngi).
( hiu thm ngha ny, mi bn c li bi C v Ci vi Con C v Con Ci .
http://www.anviettoancau.net/html/capnhat_11/ngsonha_cavacai.htm)

By gi bn hy tr li vi ti i iu tra v ci cht ca ci c. Nh cp, ci

c ny khng hn l c ci, hay ch con c, m ai cng bit l m ch con ngi, v
ca dao cng c cu :
Ci c l ci c con
M n yu n, n cn lm ng (l)

Hay
Con c ln li b sng
Gnh go a chng, ting khc n non
V M n yu n, n cn lm ng , ngha l n khng bit, cng khng cn bit, v
khng mun bit l M n yu n. l s ng ngo, ngu ngc, hi ht, hng h,
l ng ca con ngi, v khng chu tri thc (bc hc), nhn thc (qung vn) v
thc (t duy) CI thin chc lm CON (ngi).
Thin chc lm CON l s tip nhn bng s thng hip bi tng giao qua Tm
linh lnh nhn tt c Ci Nhn, Ci Tr, Ci Dng, Ci Ti, Ci c ca Tri t V
Tr, lm Ch ly mnh vi Tri t, l Nhn Ch vi Thin Ch v a Ch,
ti tc vn vt v tr nh ca Tri t, tc lm cho Danh Cha c sng nh trong
kinh Ly Cha, ngha l lm cho thnh (c) CI Chn-Thin-M, th mi ng l
Nhn Ti vi Thin Ti v a Ti, mnh xng ng l Vng (Vua) vi Tri t, tc
l Nhn Hong vi Thin Hong v a Hong.
V l ngha CON m t tin CM CI TNH YU CA M, v SNG CI
O LM CON (Ngi), tc l sng thc vi ngha CON ngi l giao ch ca c
Tri (M) v c t (Cha), (nhn gi k thin a chi c, v tr chi tm), l TM ca
v tr, tc l MT vi thin a v tr vn vt nht th. cng l ngha thng hip
v kt hip gia Cha v Con trong Kit gio.
Nhng y, nguyn do ci cht ca ci c l Con c m i n m, c ngha l h
m (hay ti v) i, tc l t mnh mun, (i) n : ngha l ham mun kim thm li cho
mnh, tc l lm hai job(s), lm ngy cha l kh lm m, cho du vi danh
ngha kim tin nui cha m v con, hay tr n ci nh, chic xe, ci tivi, t lnh,
hay i Las Vegas chi cho bit hay ging ngi ta th cng ti v mnh mun c,
mun lm, mun c, mun ua i, ch Tri u c bt !
V ch m y, khng ch c ngha l ban m, m cn c ngha l lm nhng
chuyn hc m, nh bn dm hay bun lu bch phin, ma ty, thuc lc (ecstasy),
hay tho c dc nh haschisch, cannabis, hoc quc cm, tc l lm nhng
chuyn tri vi lun l ca o Tri. Nhng m cng cn c ngha l sng trong tm
ti, tc l sng l thuc, sng n l, ngha l sng Duy theo thn, l, vt, hay bt c
th g, k c nhng thc h vi danh ngha dn ch c (c) t do, hay o
thuyt ca tn gio c (thng) Thin ng hay Nit Bn (Nirvana), th cng l
cn i trong m ti.
Ngha l h m con ngi cn i n m di nh n mu ca vt cht, ca quyn li,
ca tin ti, danh vng, sc dc, ngha l sng hon ton ngc li lut ca Tri t,
chng hn nh m khng lo ng ngh m lo i (kim) n, th cng nh mi nhn danh
chnh ngha m con ngi gi l pht trin kinh t, x hi, nng cao mc sng
bng cch ph rng, ch ni, o hm, khai m, ht du, co than, xy p chn nc,
lm nng (in) lc, t, soi, si, di chuyn vi xe chy, tu bay, v gi
l i du lch, hay lm th k ngh bin ch (k ngh ha) thnh v s nh
n, ung, xi (dng), t, mc, chi, xa x, l cha k
m chm git nhau m ch c con ngi mi ch ra, v gi l v kh chin tranh vi
nhn danh bo v ha bnh, v loi v kh c hi nht c t tn l v kh dng
mt (arme de dissuasion). Tht ng l, khi con ngi i n m, tc cng c ngha l
mt (v) thn (minh), th con ngi chnh l (c) qu (quyt) !!!
V vy, ch trn di mt th k (20), con ngi nhn danh chnh ngha gy ra hai
trn th chin tn khc, nhn danh vn minh vi khoa hc k thut, khng nhng
phung ph nc ngt (eau douce), m cn lm nhim nc ti tn (gc) mch ngun
(nappe phratique), lm nhim mi trng thi sinh vi s o thi hng triu tn rc
mi ngy trn th gii, hay bng cch ch bin ha cht (c) v tiu th hng triu
tn, hng t lt, vi khng bit bao nhiu th cht c m theo danh sch thng k nm
2003 ca REACH. (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals), th mi ch
c chng 30 000 cht, (m "cht cam" (agent orange) l ngun gc ca v kin va
qua (22/06/07) ca nhng nn nhn Vit-Nam i vi c quan hnh chnh Hoa-K),
gi l kh tr su b, rui mui, dn nhn, v.v, bng cch xt, ri, pha, trn, ti,
cui cng ri con ngi cng mang ly nhng cht c vo mu, vo thn, ngay t
trong bo thai, v cng l mt trong nhng cn nguyn ca ci bnh ung th di
mi hnh thc, cng ngy cng nhiu ! l cha k ci hin tng hm nng kh hu
m con ngi khoa hc, hay tr thc bt u lo s (ch dn ngu khu en c bit g u
m s vi lo, ic khng s sng(!) m) cho ci hu qu v ang xy ra trc mt
nh hn hn, lt li, bo t, vi cng mi ngy mt tng, v chu k cng ngy cng
nhiu, khp ni trn a cu t my nm nay ! cng l ngha en ti ca m.
V phn ng gii tr thc v bc hc cha bit rng CON ngi l MT qun bnh
tuyt tc, tuyt ho, tuyt vi (quilibre parfait) vi CI l Tri t V Tr Vn Vt, tc
l n cn lm ng , khng bit M n yu n, ngha l sng tch ri vi M n, v
hn lo kiu cng, t tn, t ho vi ci hc mt chiu, l ci hc kim tin, khoe
khoang, tranh lun, ta y, tc l hc thuc lng, ngha l hc m khng hnh,
th ngi bnh dn ni l ba que x l, v hc m chng chu t (suy ngh) (c)
hnh, m c i ch ng tt c v khng cn M n, th cng ging nh gi H v thn,
lu manh xo tr lng ngn vi ci cu : vi sc ngi si cng thnh cm(!).
Cho nn con ngi mi i n m, ngha l by th tr, bi th (k) thut, vi
mu m th on, vi th nhn hiu nh nhng nh n mu v m Las
Vegas, hay Paris by night vi bng qung co i v tuyn y mu m rc r v m
thanh ni mun chiu (multi-directionnel), vi bn ch chy ln chy xung, chy qua
chy li, t ngoi vo trong, t trong ra ngoi, m nu ngi ta c c, cng ch l
nhn danh chnh ngha, theo kiu cng sn hay kiu t bn g, th cng ch l theo. V
v b le mt bi nh n m, nn CON ngi ht bit (ng) CI Ngha Chnh, m
ch thy c nhn danh, bt c l danh g, cho nn mi Duy theo, mi n l, mi m
u vo nh sng gi to (artificiel) m tng l thit, nh nhng con thiu thn !
M ti v i n m, trong tm ti, cho nn lm sao thy c g (!), cng v vy m
mi u phi cnh mm, (nn mi) ln c xung ao (!). V con ngi mun i n m,
ngha l sng ngc li vi o (lut) ca Tri t, tc ch sng c hnh (mt chiu)
m khng bit lng hnh (hai chiu), th lm sao c th thun thin, c th Ha ? M
h khng thun thin, th khng thng, khng dung, khng ng, khng tng, khng
hip, khng giao m ch l b tc, l cht khng kp ngp m thi !
Cho nn ch u, ngha l bm cht vo, bm cht ly, tc cng cn c ngha l Duy
theo. Cn phi, khng c ngha bt buc, hay ngha phi tri, tc l ng hay sai,
m l ngha chp i, bm i, v i, qu i, khng cn bit l cnh hay thn
(cy), l mm hay cng, y ngha l khng cn hc hi, khng chu suy t, khng
cn tm hiu, cho nn cn c ngha l ua i, chy theo, bt chc. Cn cnh l
nhnh nh xu ca thn cy, tc l bm vu vo vt cht hay bt c thc h no, ngha
l khng phi ci nn tng thit yu cho con ngi. V mm l ngha yu ui, khng
vng chc, khng cht ch, ngha l khng bit, hay khng cn bit, khng chu bit
(lm ng, lm l) u l ngha chnh yu ca i sng, ca con ngi. Cho nn u
phi cnh mm, ngha l bm vu i vo mt ci g khng c nn tng vng chc, nh
thuyt nh nguyn i khng v khng c c cu cht ch, nh h tam lun, m chng
chu thc mc suy ngh cho thu tn tng ngha, l, bit Con ngi ch hin hu
vi nn tng Tri t v c cu V Tr.
Nn mi ln c, ngha l rt (m u xung) rt l m khng kp c phn ng g ro
tri, m ting vit mnh cn ni l khng kp ngp ! Cn xung ao, th ai cng hiu v
bit. Nhng bn c thc mc ti sao t tin li ni xung ao m khng ni l xung
ging hay xung t ?
V l xung quanh ao nh qu, thng c cy nh mc quanh b nn con c mi c
th u ban ngy hay trnh ao ra, cn ban m th n khng thy ng, nn mi u
cnh mm V v ao c hnh trn ch Tri, c nc (mch) di t chy ra
thnh ao, l ngha tng giao ca Tri t to dng s sng ca vn vt t (bi)
nc, v nh nc, tc hnh Thy, dinh dng v ti mt. Nhng nc cng lm
cho s sng cht i khi nc b nhim bi cht c, m biu tng ca s sng
(ng) l con ngi, v tng t khi con ngi b tim nhim, b thu ht, b li cun bi
cc th h, th, ch, t, tng o nh, ho huyn, m mnh c l ng khng chu suy
ngh vi nn tng vng chc l tm o, th s ln c xung ao tc l cht khng kp
ngp, ngha l khng th sng tht thin chc CON ngi, tc khng th Thnh Nhn !
c n y, chc bn bit l do v hiu ti sao ci c cht ti hm qua. Nhng
by gi ti mi bn cng tm hiu vi ti v nhng g xy ra vi ci cht con c, v tt
c s kin u c ghi li mt cch cht ch r rng. Ti xin c trch dn li y
nhng chi tit :
Ci c cht ti hm qua
C hai ht go vi ba ng tin
Mt ng mua trng mua kn
Mt ng mua m t n th vong
Mt ng mua m rau rm
em v thi nh th vong con c.
Ci c cht ti hm qua, y ai cng bit cht ngha l tiu tng, nhng cng c
ngha l s lin kt thm tnh, nht th gia CI v CON, b on tuyt, tc l b ct t
lun m khng th ni kt li c, ngha l hon ton bin (dch) tan cch ri rc, lc
lng, ngoi qu o ca ci v bin, v khng phi ch l cht (lc) ti hm qua, m
l cht trong tm ti, ngha l trong lc cn l ng, cn ng ng, cn ngu ngc nn
khng h bit l M n yu n.
Chc l bn cng c ln c my cu ca dao ny ri v thy nh ti l gia ti ca
ci c cht , m cng l ca con ngi ch c hai ht go vi ba ng tin. Tht r
rng l qu ngho nn gn nh KHNG c g ht ! Nhng tuy ch c ba (3) ng m
cng mua c bn (4) th, l : trng, kn, m, (m) rau rm. Ngha l cng c
th vong con c v mi l quan trng, mi l chnh yu. Nhng nh vy th
cng c g u m ni ?
Tha l c nhiu lm, v theo ti, th my cu ca dao ny hay lm v rt l hay v y
n !
Hay, l v C hai vi ba, m ting mnh cn ni l vi ba, ngha l (mt) s t so vi
vn (vt), th l coi nh KHNG. M thit, con ngi ca Vit tc, vi vn ha nng
nghip, lm ngh nng th a s thng n ch t c ai m giu c. V li tc ca
ma mng hoa qu u cy vo yu t thi tit, tc s tng giao tng ha ca Tri
t V Tr, nh ma thun gi ha, mc du cng sc ca con ngi c bao nhiu
m hi nc mt i na, nhng nu yu t nng ma khng thun khng ha, th l
mt ma v l i rt. Nn ngh cho cng, con ngi ch l KHNG, ngha l Khng c
g ht, Khng l g ht, Khng n nhm g ht i vi Tri t, v l CON (ngi) hu
hn i vi CI v bin ca M v tr. Nhng ng thi CON ngi cng C CI Tnh
Mnh (Thin Tnh) ca Tri t v tr vn vt, l Ti c, l Tm Linh vi tt c Chn-
Thin-M. l ngha nn tng Nguyn L M vi lng nht tnh, C vi Khng, l
Tri vi t, v cng l ngha c cu ca (bin) Dch vi t l 3-2, tc tham thin
lng a, l qun bnh ng (quilibre dynamique). Cn hai s 2 vi 3 thnh s 5,
cng l ba huyn s vi ngha Tam Ti l Thin-a-Nhn, m cng l ngha Thi
Ha, Nhn Ch, Tm Linh. (xin c li bi Thng Bm v o Vit)
Ht (go) vi ng (tin), l ngha ca bt c ht (ht) g em ra gieo (trng) ngoi
ng. Ht hay ht l th ca hnh Mc c keo ng, c tnh cht y chc v cha
ng ci tinh ty ca hnh Mc, vi hot lc ca tri t v tr (thi gian), s mc
ln cho mm sng ca tho mc, cho ng cc, cy ci, hoa qu nui dng
CON ngi, nhng cng l ngha lng ng ca mi tng giao, tng quan, vi Tnh
(cm) ca con ngi vo Tm mi c th Linh, mi c th Ha, mi thnh
Nht Th. Cn ng l ngha (cnh) ng Tng, tc ng Giao, ng bo, ng
bc, nhng cng l ngha ca ng (tin) tc l bng cht ng, cht bc, cht vng,
l ngha qu ha, ngha gi tr ca (hnh) Kim, l ngha tinh khit nh kim cng,
v cng chc nh vng, nh platine, l c tnh nn tng ca Tm, nhng cng cn l
ngha tng khc gia hai Hnh, tc Kim khc Mc.
Go vi Tin, ai cng bit l go nu cm n, v tin th xi, th c g u m ni.
ng vy. Nhng go l nhu yu phm v tin l phng tin thit yu thc hin mi
chuyn, cho nn ca dao c cu :
C tin mua tin cng c,
Khng tin mua lc khng xong
V vy go v tin l ngha tng quan gia nn tng vt cht v con ngi, l yu t
khng th thiu lm cho con ngi thng tin, p ng 1 trn 3 nhu cu thit yu
ca con ngi, l m thc, v l c thc mi vc c o, nhng cng v tnh
cht quan trng ny, lm cho con ngi b thu ht v li cun bi ci mi thm ca
la, lm cho c i bng hoi, ri (c) m i n m, th trc sau g ri cng
ln c xung ao ! Cho nn phi bit rng ch cn c hai ht go vi ba ng tin, l
ngha cu da xi m ngi mnh hay bo vi nhau nhn dp u nm, nhng
cng l ngha phi bit thng dung ha hp vi Tri t, ngha l phi bit sng (vi)
ni tm khi b mi thm hp dn ca la, hay mi giy mi ca dollar($) hay
euro(), di nh n mu ban m. Ri vi :
Mt ng mua trng mua kn
Mt ng mua m t n th vong
Mt ng mua m rau rm
em v thi nh th vong con c

Nu bn trong bn cu ca dao ny th bn cng s thy nh ti l c s lp li vi

3 ch Mt, 3 ch ng, 4 ch mua, 2 ch th, 2 ch vong, ni theo th k chuyn th
rt l t nhin v ng nhin, v l ch c 3 ng tin cho nn phi k lm sao mua
4 th cng th, th c g u m ni ?
Nhng nh ti ni vi bn ngay t u, ca dao l c mt kho tng n cha ci tinh
hoa ca nn Minh Trit Vit, nn mi ch u tim n ngha no , v nu c lp i
lp li th li cng n giu mt ci g rt qu, rt quan trng, m c th l ci cha
kha m ci ca i vo con ng dn n o.
Cho nn 3 ch Mt y l ngha b ba, tc Mt Thin, Mt a, Mt Nhn, tng t
nh Cha, Con, v Thnh Thn (Ba Ngi trong o Cha), l c cu ca Mt nn tng
Nht Th tht vng chc, m biu tng c th em p dng vo i sng hng
ngy ca dn Vit, l ci king 3 chn, m t tin cng din t ngha qua ca
dao :
D ai ni ng ni nghing
Th ta cng vng nh king ba chn
Vi 3 ch ng y cng khng phi l ngu nhin, m l ngha ca ng phn
(s), vi Thin Sinh, a Dng, Nhn Ha, th l ng ti, vi Thin Ti, a Ti, Nhn
Ti, cho nn ng chc, l Thin Hong, a Hong, Nhn Hong. V vy, con
ngi khng phi l n l ca Tri t, sanh, bnh, lo, t, lm lng kh s,
mang nng au, chu ng th bt cng, a y, bt nhn, bt hnh
n ti, ti v kip trc mnh l con ch, con heo, con rn hay l ti v t tng mc ti
n tri cm cho nn by gi mnh b lnh ci ti t tng truyn, v phi (b) sng i
kh hnh c n x, c ln Thin ng i sau, v c sng hnh phc vi
Cha i i (?)
Cn 4 ch mua l ngha tng quan trao i c ci g cn thit cho mnh, m
y l bn th cn bn m con ngi cn phi C, trn t ny (huyn s 4 l bn gc
vung tng trng cho t, tc l hnh Th) c th sng siu Vit, tc sng hnh
phc, l : trng, kn, m v rau rm. Nn Trng y phi hiu l Trng ng, v c
ti ba ng (nh ba hi trng) vi ngha tm gn trong cu th ni ting sau y :
Trng Vit Thng lung lay bng Nguyt,
Sui Cam Tuyn tu Vit thc m.
Ni ln ci Tnh (cht) siu Vit vi chiu kch v bin ca ci Tm Trng (rng) lun
lun (thng), s thng giao (ng, lung lay) c ci v hnh tnh lng (bng nguyt), v
lm cho i sng con ngi hnh phc trn y nh di mt ngun sui nc trong
tinh (tuyn) ngt ngo, khi con ngi bit (tu) sng tht o ngh (cam) vi thc
m mnh c tng nh (l gic) m (ci Tin).
Trng, vi Kn cng l nhc kh khng th thiu trong cc l lc, hi h, nh m,
gy bu khng kh l nhc, v l l th thc b ngoi vi (dng) c x, trng kn, n
ut, bng hoa, hng khi, mm c, v.v, v nhc l (m) iu, kiu cch din t ci
tnh () cm bn trong qua ci nhp l (vui), chm (bun), vi ting kn bng, ting
trng trm v cng l ngha Tri cao t thp gp (giao) nhau, to dng nn
Con ngi, cho n bit l M n yu n, v cho n bit YU, nhng n cn
lm ng .
M, vi rau rm. Bn c thc mc ti sao li (mua) m t n m li khng mua
du? C l bn s bo ti v hi xa cha c du la v lc cha c cng ty Exxon,
Shell, hay Total. Bn ni ng, nhng u cn phi c du la mi t n c, v
ngy xa ngi ta vn c th t n bng du da hay du phng (bng u phng
p ra), nhng ti sao li bng m? bn thy cha, ch m m ng b mnh dng
y r rng khng phi l ngu nhin, m l c n , nhng l g y, bn bit
cha? Tng t, x mnh c bit bao th rau, nhiu th n ng b mnh phi
lm thnh mt bi v v rau dy cho con chu nh, m nu bn cha bit ti trch
dn ra y cho bn c v dy li cho con:

Nghe v nghe ve
Nghe v v rau
Xc lo hn ho
L rau ngnh ngnh
Trong lng khng trnh
Vn thit tm lang
t rng b ngang
L rau mung bin
Quan i thy kin
Bnh bt nu canh
n hi tanh tanh
L rau dp c
Khng ba c m
Rau m c b
Th tay so o
N l rau nht
n cay nh t
Vt thit rau rm
Sng ti ngn nm
L rau vn th
Tay hay x r
Vn thit rau co.
Nhng y ti sao li (mua) m rau rm m l khng rau g khc? C phi l n g
na (y) khng?
gii p cu hi ti sao li m vi rau rm, ti xin c nhc li ci kinh nghim bn
thn ca bn l bn cng thch (thm) m mi ln bn nu (ph) hay i n ph (gu)
trong nh hng Vit-Nam khu Bolsa ca Little Saigon hay khu Chinatown sur Seine
Paris qun 13, bn cng c ln xin thm nc bo, mc du bn b bc s cm n
m v ci bnh m trong mu (cholestrol), ti sao k vy? Hay l ti sao mi ln
ngi mnh n ht vt ln l phi n vi rau rm, hoc lm gi (tht) g, hay gi vt cng
phi c rau rm ?
By gi th bn bt u hiu ti sao cha? Th ti v m l lp v bn ngoi (di da)
ca loi ng vt, che (ch) lp tht, nhng cng l cht (nhn) di th lng hay
c, lm cho trn (trt) nhng ch giao (nhau) hay c st lm cho s (x) dch d
dng, nhng cng l cht lm cho mp, cho bo, m ngi mnh hay ni to bo,
din t s mnh khe, nhng cng l nc bo lm cho t ph gu thm thm ngon,
thm gi tr dinh dng. Nn m y l tt c ngha tnh yu (thng) ca M (n)
t u n cui, tc l t lc (cu) mang, (bao) bc, sinh (n) ra, ri che ch, nui
dng cho n ln, lo lng mi chuyn cho n c tt p, v (dy d) gio dc,
cho n bit cung tc, tng ngh, minh trit, thng mu, du thnh, tc lm cho n thnh
Nhn. V l ngha mua m t n, nhng n y cng cn c ngha l hnh
Ha.
V m rau rm. Vi m l ngha nhiu lm, phi m cht vo (lng) gi ly. y l
ngha bao la, v bin, ca lng M m ly Con ngi, tc TNH YU ca Tri t. V
rau rm nh mi ngi u bit l mt loi (rau) c c cng nh v l nh, li c v cay
v mi thm m ngi vit mnh lun dng trn gi, nht l vi tht c (hay g) x
phy (phai) l ngon tuyt. Cho nn rau rm y l ngha nng nn, thm ngt ca
hng v TNH YU.
em v thi nh th vong con c
em v l ng tc t ch mang v nh, l ngha t ngoi vo trong, nhng
cng l ngha phi t c (mua) bng tin ca v sc lc, tc l (phi) mun
hc hi ht tt c nhng ngha hay ho (c l) bn ngoi, tc do sch v, bi bn, thy
c, ri phi gm i ngh li, ngha l suy t, tc thi nh cho lng ng, cho thm
vo Tm vo lng, th mi c th thng dung, thng giao, thng hip, khi th cng.
Nhng y thi nh khng ch c ngha ct nh, xt nh, m cn c ngha l ln, l
i nh nghi Thi dng, Thi cc, v nh l tiu, l t (xu), v l ngha ca tiu
ng thnh i Ng vi Tm Linh, ngha l phi thnh Tm, mi c th Linh thing trong
vic th cng.
Cho nn y t tin c lp i lp li ch th vong, hai ln, tc nhc nh con
chu tm quan trng v ngha ca vic th vong, tc cng gi, ngha l khng phi ch
t v b ngoi vi kn trng, n ut, nhan khi, c qut, mm c gi l cng gi,
hay l vi c ch cung knh dng ln (ri) ly xung gi l th, m l phi em ht
ngha vo trong Tm sng vi, v ch khi ci Tm con ngi mi thnh Tnh
(Thin), nn mi Linh, nn mi phi th. V vong y khng ch c ngha l vong hn
ca con c hay con ngi, m l ngha vung (trn ln), tc l ngha Tri, l (ng)T ca
cc Tin, tc l cc tin nhn siu Vit thnh Tin thnh Thnh, cho nn phi Th. V
vy m trn cc bn th t tin ca Vit tc, nu bn , lun lun c ci Bi V ghi
ch T trn v tip di l tn tui ca ng b cha m hay tn ca nhng ngi
thn ra i.

l ci di chc m con c li t xa, m hm nay ti c may mn c k li

vi bn tng ch, v ti hy vng l bn cng hiu c ht ci m con c mun
cho bn vi ti lm ci vic linh thing . Tuy vi ci gia ti vn vn ch c hai ht go
vi ba ng tin; vy m bn v ti mua c c Tri t Vn Vt vi TNH YU
CA M, th bn u c cn lm ng na phi khng?!
Paris, ngy 28 thng 6 nm 2007.
(tc 14 thng 5 nm inh-Hi)

Nguyn Sn H

o Lm Con Trong Ca-Dao

Con ngi c b c ng,
Nh cy c ci, nh sng c ngun.

Ngi Vit thng ly ch hiu lm trng. c thi gi l o hiu hay o lm

con. o l mt li sng ngang hng nh khun php ca mt tn-gio. Nu ly vic th
Tri l o ca ngi bnh-dn Vit-nam, th vic phng-dng cha m v th cng ng
b t-tin l thc-hnh phn hnh nhi h ca o th Tri. l im c-sc ca vn-
ho Vit. Ngy nay chng ta cn gi c o hiu l cn gi c mt phn vn-ho
dn-tc, cn gi c nn-tng gia-nh Vit-nam.
Lm trai nt trm ng,
Trc tin iu hiu: o thng xa nay.
Cng cha c m cao dy,
Cu mang trng nc nhng ngy ngy th.
Nui con kh nhc n gi,
Trng thnh con phi bit th hai thn.
Thc khuya dy sm cho cn,
Qut nng p lnh gi phn o con.

Gn gi nht, hiu l s i-x tt p ca con ci i vi cha m. Xa hn hiu cn l

s knh-trng bit n ca con chu i ng b, t-tin.
Vua ti sn c ngha dy,
Cha con thn lm, ng ngi nn trng.
Khi p lnh, lc qut nng,
Ba dng ngon-ngt, ba dng sm tra.
cho tho ch ngi xa,
n n tr ngha thu xa b bng.
Ca-dao nhn hiu mt cch thc-t v gn lin vi cuc sng hng ngy. Tuy ch l
nhng li ca ngn gn, nhng cng bao gm c nhiu vn- v hiu rt th-v.

1. Hiu L bit Cng-n cha m sinh-thnh:

Cng n sinh ra v nui dng t ngy cn u-th:

Ba nm b mm con th,
K cng cha m bit c-ngn no!
Dy rng chn ch c-lao
B su khng v, tri cao khng b.

Trong x-hi nng-nghip, ngi m thng t tay nui con th. Chng nhng ci n
ci ng ca con l-thuc vo m; m chnh ci n ci ng ca m cng ty thuc vo con:
 Gi ma thu, m ru con ng,
Nm canh chy, thc nm canh.

Nhiu ngi m gy-mn kh-ho v thc khuya dy sm nui con:

Ngy no em b con-con,
By gi em ln khn th ny:
Cm cha, o m, cng thy,
Ngh sao cho b nhng ngy c-ao.
Nui con cho c vung trn,
M thy du-di, xng mn gi long.
Con i, cho trn hiu trung,
Tho ngay mt d, ko lung cng m thy.

Nh cng n nui dng ca cha m dnh cho mnh l khi u ca lng hiu tho:
n cha nng lm ai i,
Ngha m bng tri, chn thng cu mang.
Cng n cha m mang-mang cng t tri. Nhn vo u con-ci cng thy cng n
cao dy ca cha m:
Cng cha nh ni ngt tri,
Ngha m nh nc ngoi bin ng.
Ni cao bin rng mnh-mng,
C-lao chn ch, ghi lng con i!

Hiu l cn-bn ca i sng Vit-nam. Chnh cha m cng lun nhc nh con-ci
mnh v cng-n ln-lao nh tri bin ca ng sinh-thnh dng-dc:
M nui con by lu ri,
Nui con cho n thnh ngi mi nghe.

Cng cha nh ni Thi-sn

Ngha m nh nc trong ngun chy ra.
Mt lng th m knh cha,
Cho trn ch hiu, mi l o con.

2. Hiu l nh thng cha m khi xa-cch:

Trong x-hi nng-nghip, con-ci khi trng thnh, thng sng chung hoc sng
gn-gi vi cha m. Con trai thng xa nh khi i lnh hoc i lm quan sau khi -t.
Con gi thng xa nh khi phi ly chng xa. Lng hiu c gii by qua nhng li
tm-s nh thng.
Ng ln Hn Km, Dng,
Thng cha nh m qu chng bn i.
Ng ln, ng xung th vui,
Ng v qu m ngm-ngi nh thng.

Nim nh thng ng-ng sut c cuc i:

Ng ln dng-dng da tri,
Thng cha nh m bit i no ngui.
Xt xa thay cho ni nh thng ca ngi con phi la xa cha m:
Vng nghe chim vt ku chiu,
Bng-khung nh m, chn chiu rut au.
 Thng thay chn ch c-lao,
Ba nm nh-b bit bao nhiu tnh.

D cha m c gi-nua i na, vic xa cha m vn l mt iu au-kh cho con ci:

Cha gi tui d trm,
Chnh lng nh ti, m m chu sa.

Thng cha nh m quay-qut trong lng, i khi xo-trn c sinh-hot hng ngy.
Ch ngh n cha m khng c sn-sc cho c m no, ngi con xa nh kh lng vui
th sinh-hot hin-ti d ch l mt ba n hng ngy:
Gi a cy cu l hng,
Gi xa cha m tht thng ba n.
Su ring ba chng mun n,
bng ly bt li dn xung mm

Ngay c khi ln, thnh v thnh chng m cha m chng cn th hng ngy lng
nh thng vn canh-cnh bn lng:
Anh lm r bn em, c cha m khng c m
Em lm du bn anh, c m m khng c cha.
Ba n nc mt nh sa,
Thn-ph i thn-ph hi, i u m b con.

Cu cui nghe xt-xa nh ting khc n-non trong mt m tang.

Ni nh thng, lng bit n su-xa cng hin r khi mnh nui-dng chnh con-ci
ca mnh:
Nui con mi bit s tnh,
Cm thng cha m nui mnh ngy xa.

3. Hiu L Phng Dng M Cha

Ngi bun thng m nh cha,

Gi loan ai , k tr ai nng.

Khng c gn-gi, k-cn vi cha m gi to ra nhiu lo-lng nh thng:

i u m b m gi,
Gi nghing ai sa, chn tr ai dng?

Khng phng-dng c m cha, xem nh l bt hiu:

M gi tm lu tranh,
i no khng bit, rch lnh chng hay.

Nui-dng, sn-sc cha m khi gi-yu l hnh-thc hiu cn-bn trong i sng
gia-nh:
M gi u bc nh t,
Lng au con , mt m con nui.

Ngy m may v kim tin,

Trc nui cha m, sau tuyn o con.
 S phng-dng khng i hi phi cao-sang. Cung-cch phng-dng mi ni ln
c lng hiu-tho:
Anh i vng ca vng nh,
Ging loan gi qu, m gi ai nui!
C r anh cht b ui,
Tm cng bc v, anh nui m gi.

Ba tin mt kha c bui,

Cng mua cho c m nui m gi.

Ngi Hu c thm mt cch phng-dng rt a-phng:

Tm rn lt v, b ui,
Go de An-cu m nui m gi.

Con-ci n g th cha m gi n th , khng i-hi phi cao-sang. Vi gia-nh

bnh-dn th cm vi c l mn n cn-bn cho cha m. Nu c mt cht hy-sinh quyn-
li cn-bn ca chnh mnh, nh nhn phn cm ca mnh nui cha m, th lng hiu
mi trn vn.
i lng n ht ch-l,
cm nui m, m gi yu rng.
i lng n tri i non,
Nhn cm nui m, cho trn ngha xa.

Ngy nay chng ta vn cn tit-kim tng ming n, tng mnh o, c t tin gi

v cho cha m ni xa. ng knh thay lng hiu-tho ca ngi con Vit-nam.
Lng hiu ca ngi bnh-dn thit-tha, m- v thc-t hn cnh ct tht ca mnh
cho cha m n, hay m gc mng m khc nh trong Nh thp t hiu ca Nho-gia.
Nu phi xa nh v cng vic lm n, ngi chng dn-d ngi v tr mt vi
phng cch phng-dng m gi thay mnh.
Liu m th knh m gi,
ng ting nng nh, ngi ta ch ci.
D no d i cho ti,
Khoan n bt ng, liu bi lo toan.

4. Hiu l thnh t:

Thnh-cng trong cng vic lm n, t c cng-danh qua vic hc-hnh thi-c

cng l mt hnh-thc bo-hiu, tc l lm rng-r danh-gi t-tin, nhng cng l
phng-cch c nhiu tin gip cho vic phng-dng m cha c chu-o hn, mi
gi l n n cha m cho trn ch hiu.
Ng ln tri, tri cao lng-lng,
Ng xung t, t rng mnh-mng.
Bit rng ch c gy ha rng,
n n thy m m bng ngy xa.

Quan-nim ny vn cn nh-hng n chng ta cho n ngy nay. Nhiu ph-huynh

khuyn-khch, hy-sinh tn km cho con-ci hc xong bn nm i-hc. Phn ln
con em chng ta t c cp bng tin-s, c-nhn mi ngnh. l thnh-qu p,
khi i t li ca vng-vng t ngn xa:
 Con i mun nn thn ngi,
Lng tai nghe ly nhng li m cha.
Gi thi dt gm thu hoa,
Khi vo canh-ci, khi ra thu-tha.
Trai thi c sch ngm th,
Di mi kinh-s ch kp khoa.
Mai sau ni c nghip nh,
Trc l p mt, sau l m thn.

Cn-c chm-ch cy-cy cng l hiu, v hoa-mu thu-hoch li c dng trong

vic phng-dng m cha:
Em th i cy rung bng,
Anh i ct la chung mt nh.
em v phng-dng m cha,
Mun i ting hiu ngi ta cn truyn.

Lm n c ma cng d-dng thc-hin lng hiu-tho:

Tri cho cy cy y ng,
X no x y trong lng vui gh.
Mt mai gt la mang v,
Th cha knh m nhiu b hiu trung.

5. hiu l bit phng-th t-tin

Trng rng li n ra rng

Ht thng li n cy thng rm-r.
C cha c m mi c ta,
Lm nn thi bi m cha vun trng.
Khn-ngoan nh c cha ng,
Lm nn phi oi t-tng phng-th.
o lm con ch hng-h:
Phi em ch hiu m th t-nghim.

Th, ngy xa cn c ngha l phng-dng cha m vi lng tn-knh. Ngy nay th

mang nng -ngha tn-gio, ch dnh cho ngi qu c.
Ng ln tri thy cp cu ang
Ng ra ngoi bin thy cp c ng ua
i v lp miu th vua,
Lp trang th m, lp cha th cha.

l nhng li ca m ru con ng. Nghe mi nghe hoi con tr cng nh vo lng.

Lp trang trong nh c gi hnh-nh m bn cnh. Cn cha th th cha l ni
cng-cng trong xm lng, ni lm sng danh gia-nh vi x-hi.
Ngi Vit i u cng mang theo gia-nh. Ngy trc khi di-c vo nam, chng ta
mang theo c gia-nh. Ngy nay di-tn ra hi-ngoi, chng ta khng ch mang theo v
chng con-ci, m cn mang theo c ng b, cha m.
Th cha m, ht lng,
y l ch hiu dy trong lun thng.
 Ph mu bn anh cng nh ph-mu bn nng,
L thng anh cng phi tc bia vng th chung.
Mt im c-bit trong vn-ha gia-nh Vit-nam l con r hay con du u gi cha
m chng hay cha m v l cha m. Cha m hai bn l t thn ph-mu. Xem d l lin-
h trc-tip trong gia-nh. Cha m chng, cha m v u c gi l cha me, cng mt
t nh cha m rut. Cha m gi con du hay con gi vi mt t chung l con. T con do
cha m gi ra khng c s phn-bit con trai hay con r. Vic gi chung t con, cha, m
khng th l s ngu-nhin ca ngn-ng, m l mt im son ca vn-ha gia-nh.
Vit-nam rt giu t-ng ch s khc bit v s lin-h gia-nh gin-tip nh: ni-
ngoi, bc-bc, ch-thm, cu-m, c-dng, d-dng, anh-ch ...
Thc-t c s khc-bit v tnh-cm v huyt-tc gia cha m rut vi cha m chng
hoc cha m v, nhng tp-tc v i sng khi thc-hnh ch hiu nng t thn ph
mu ngang hng vi nhau:
Ph-mu thip cng nh ph-mu chng,
Hai bn ph-mu tc bn ch vng th chung.

Ngay c khi v chng xa nhau ri, lng hiu vi cha m i bn cng khng h thay
i. ng cm-phc thay tnh gia-nh ca ngi bnh-dn Vit-nam.
Ph-mu tnh thm,
Phu-th nhn ngi trng,
Mt mai anh c xa em ri, em th vng m cha.

Anh i ghe c cao c,

Ai nui cha m, ai th t-tin?

Phng-th t-tin l im c-bit ca vn-ha Vit-nam. Ngi bnh-dn sng t-

nhin thoi mi vi vic cu Tri v th ng b t-tin ca mnh. Xem vic phng-th
ng b t-tin l li sng t-nhin, l mt phng-cch biu-l lng hiu-tho vi cha
m. Khi cha m, ng b qua i, hiu c by t qua s tn-knh phng th:
Cng danh hai ch t-m,
Ly g khuya sm phng th t-tin.

Khi cha m gi yu thng chung vi con ci. Khi cha m m au con ci t tay
sn-sc. Khi cha m lm-chung con ci thng gn-gi bn cnh. Nu khng c nh
vy th t nht cng phi chu tang. Kim-Trng t-gi Thy-Kiu v th tang cha,
Nguyn nh Chiu b thi v chu tang m.
Ch rng: vn t tm tng,
Chu con n b cha ng sao nh.

au xt nht l s chia xa i ng m dng. Chng ta tng bit nhiu bi iu vn

xt-xa thm-tha gia ngi li khc k ra i. Trong vn-chng bnh-dn cng c vi
bi vn t. c-bit nht l bi ca-dao t m: li l thit-tha, -tnh thng-thit:

Tri hi Tri ! Sao di vt i.

Nn chi c ho hoa su !
K t ngy nng ta lu tranh
Cng n m k khng xit k !
Tun cay ng chn trng c l
Ch sinh-thnh ngha m ty non
Bn t m nm bn ro phn con.
 M nui con vung trn khn ln
Cho con xin n ming ngt mi ngon.
No hay u bng x u non
Trong pht chc phn chia i ng!
m nm canh nghe con ve ku gic-gi
Ngy su khc nhn n ht-hiu!
Con ng m-mng, sc ting m ku
Mun tm m, tm sao ng m ?
Ba tc t, tng an theo l
Tm lng thnh cha tha lng con.
Chn m phn con gi nc non
Mt chn ru ngt, gi-t thn m.
h ! Ai tai ! Phc duy thng hng!
Xa ng m khng trng thy ! U hu!
Mai hc lnh hnh du
Ty phng t Pht, m i khng v!

M yn m p cng l mt hnh-thc bo hiu. iu ny vn cn trong lng

nhng ngi con phi i lp nghip phng xa. Khi iu-kin kinh-t cho php, mt
trong nhng vic hiu u-tin l chnh-trang nh th v lng-m t-tin.
n cha ba nm tnh thm lai-lng,
Ngha m m- chn thng cu mang.
Bn t m nm, bn ro con ln.
Bit ly chi n ngha kh-khn,
i a ta ln non xn , xung xy lng phng th.

Vic k-gi, ch trng n lng knh-mn nh thng. Bn th lnh-tanh, khng

hng khi m cng, l iu au lng cho con-ci.
Ng ln nhang tt, n m,
Mu thn u vng, bn th lnh tanh.

Ngay c c bn khi k-gi cng n-gin thi. l nhng mn n thn-thit, bnh-

d, dn-d trong i sng hng ngy nh rau mung, nc tng m c thn-n dng
phng-dng cha m gi.
Nh em c vi c y,
C ao rau mung, c y chum tng.
D khng m-v cao-lng,
Trn th cha m, di nhng anh em.
Mt nh vui-v m-m,
i no ty cnh, khng thm ly ai.

Ch nhng ngi giu sang, mi c c bn y xi tht:

Cng-cc bt c di bu,
Cha m my giu, m gi u heo.

Trong vic th phng hiu vi m cha c xem trng hn l ngha v chng:

Anh cht ba nm sng li mt gi,
xem ngi ngc phng-th ra sao ?
Th chng a mui a rau,
Th cha knh m mm cao c y.
 K-gi l mt phng-cch tuyt-vi duy-tr v pht-huy tinh-thn gia-tc. Trong
mi trm hng lng-lng ngo-ngt ca mt l gi rt d cho ta nhn ra tinh-thn ng b
t-tin hin-hu qua hng-dng, qua phong-cch ca chng ta v ca m con chu ang
quay-qun trc bn th. V tnh-cch nhn-bn v thit-thc ca vic th cng ng-b
t-tin, m cc tn-gio khi du-nhp vo Vit-nam d-dng ha-ng vi nin tin ny.
Nho, Thch, Lo c th chung vi ng-b t-tin. Gn y gio-quyn Cng-gio
c tng-th gio-hu tham-d hay t-chc l gi ng-b t-tin. D theo tn-gio
no, ngi Vit-nam cng gi vic th-knh t-tin.

6. Phn vn gia hiu v tnh

c nhiu thiu-n quyt-nh khng lp gia-nh ring v mun gn-gi cha m

lo trn ch hiu. Thay cha m nui dng em-t cng l mt cch thc-hnh ch hiu.
Cng c nhiu ngi ch c khng chu ly chng, vy nui-nng n em khi m cha
khng may qua i qu sm.
n hoi thai nh bin,
Ngi dng-dc, t sng.
Em nguyn vy phng khng,
Lo ng cha m cho ht lng phn con.

n m nh bin, ngha cha nh sng. Bin bao-la rng ln hn sng. n m tht-s

ln hn ngha cha.
Nim kim thch, ngha c lao,
Bn tnh bn hiu, sao cho tuyn.

Con trai mi ln, cn vi m cha i khi gp kh-khn gia vic: hiu vi m cha
hay trn tnh vi ngi yu:
Chim ku i Bc, non Tn,
Na phn thng m, na phn thng em ?

Th ngi con gi thng gip cho ngi yu hon-thnh ch hiu gi trn ch

tnh:
Anh c v hay cha,
M anh n ni gi a ngt-ngo?
M gi anh ni nao?
em tm vo hu-h thay anh.

Ngi con trai mun sng trn hiu v tnh, thng t cu hi vi ngi yu thay
cho li trn tnh, hay li cu xin:
o no cao cho bng o Chu-c,
t no dc cho bng t Nam-vang.
Mt ting em than: hai hng ly nh,
Anh c m gi bit b ai nui.
Nc chy xui, con c bui li ngc,
Anh mun thng nng, bit c hay khng?

Cc nng ny thc-t v khn-ngoan, bit rng con trai khi hiu vi m th thng
yu-thng v chung tnh vi v, nn cc nng khng ngn-ngi tr li:
M gi l m gi chung,
 Anh lo thang thuc, em gim cho cm.

M gi hai a nui chung,

a lo cm cho, a gim thuc-thang.

T-lc vn-on vi ch-trng hon-ton theo mi nng tay -kch cnh m

chng nng du ca nh-hng Nho-gio, m b qua nhng tnh-hiu p- ca nng
du v m chng trong np sng bnh-dn.
Trong ca-dao tnh v hiu giao-ha vi nhau, to nn tnh gia-nh tru-mn hnh-
phc. Nhiu thiu-n cng gp kh-khn trn. H i hi ngi yu phi thng-cm:
Chng i: n thy ba nm cc-dc,
Ngha m chn thng cu mang.
Ai n n cho thip,
M nh thip trao n tnh.

Chng lo thn bu vi qua,

Lo cht m gi u bc tui cao.
Chim cn mn ci mn cnh,
Anh cng bit cho em
Cn mn ngha sinh-thnh ca m cha.

Cho n ngy ci, ngi con gi thch tha trnh v t n cha m trong khung php
l-nghi ca gia-nh.
Con ly cha hai ly mt qu,
Ly m bn ly, con i ly chng.

Nu c ngi con gi nh d theo chng, nng phn-vn t cu hi cho chnh mnh

hay cho chng:
Nh hi m thip ra,
Nhai cm sn nc, ln m chng ni.
Nghe li chng, b m ra i,
Tht hiu vi ph-mu,
C h chi khng, hi chng ?

th ngi thanh-nin cng nh-nhng khuyn-nh ngi yu hy lo cng cha ngha

m trc:
Cng cha ngha m ai n,
M em m o, m mn theo anh?

Vi ngi con gi ch hiu thng nng hn ch tnh:

Cng sinh-dc bng cng to-ha,
C m cha, sau mi c chng.
Em nh khi du-dt m bng,
Nay em lao-kh no-nng, khng than.

Nu tnh-duyn trc-tr, th phng-dng m gi cng l mt phng-cch gii-quyt

tt p:
Nn th lp king trng hoa,
Chng nn king trng c di d.
Chng nn thip tr ln v,
 Dng nui t-mu trn b hiu trung.

7. Hiu v b nh i tu

i tu i vi ngi bnh dn l ct t mi lin-ly tnh-cm, trong c tnh gia-

nh. iu ny khng c chp-nhn. i vi h: hiu cng l tu. o hiu thc-t hn.
Tu u cho bng tu nh,
Th cha knh m y l chn tu.

Hiu l o sng ca ngi bnh-dn Vit-nam. Nu phi la chn, chc-chn ngi

con c hiu s chn vic n-p cng-n m trc khi b nh ln cha vi Pht.
Ln cha thy Pht mun tu,
V nh thy m cng-phu cha n.

Chnh gio-l nh Pht cng quan-nim: cha m nh nh l Pht trn th:

C hai Pht sng trong nh:
Sm hm l nim i xa u cn.
Hoc mnh-dn v r-rng hn:
Cha gi l Pht Thch-ca,
M gi ch th Pht b Quan-m.

Nu phi lo trn ch hiu ri mi c vo cha, th vic tu-hnh s kh t c vi

ngi con c li cu-xin cha-m sng i vi con:
m m thp ngn n tri,
Cu cho cha m sng i vi con

V nh vy, d cha m khng sng i vi con th trch-nhim vi cha m cng cn

mi cho n ngy ch mang tang cho cha m:
Mt mai bng x ci tng,
M rm ai i, o thng ai mang.

V nu i tu ri, th cng kh trnh c ming ting ca th-gian:

Tiu kia n cha ta,
Mt l gin m, hai l gin thn.
m nm m ngh xa gn,
Con ngi nh th em thn cha.
cha n nhng tng chua,
n rau mung ho, n da cn gi.
Sao khng ngh n ca nh,
Bt cm manh o, m gi ai nui?

C suy-ngh xa gn , nhng vn thy vic lo bt cm manh o cho m gi l quan-

trng hn, l ng lm trc khi em thn cha.
Chng ta phi n-phc ngi bnh-dn trong vic hi-nhp gio-l Pht-gio vo vn-
ha dn-tc.

8. Mt trit-l dn-tc Vit trong ca-dao

Trn y chng ti ch su-tp v trnh-by s-lc mt s cu ca-dao theo ch-

ch hiu, cha n lc i su vo ni-dung tng bi tng-hp ri trnh-by nh l mt
quan-im trit-l cho i sng ca ngi bnh-dn Vit-nam. Tht ra ngi bnh-dn
khng cn nhng iu m ti mun lm. H ch cn nhng bi ca ru con. Nhng bi
ca chan-cha tnh ngi, tnh gia-nh. H ht ln nh mt li trnh-by, nh mt li cu
mong, nh mt s gi-gm. H mong rng con chu nghe qua, t rt ra cho mnh nhng
tnh-cm, nhng phng-cch sng v s lin-h gia con ci vi cha m, ng b.
Nhng khng phi v s bnh-d, n gin ca ngi bnh-dn m chng ta li cho
rng ngi Vit-nam khng c mt nn trit-hc dn-tc nh ca Tu, ca Ty. H c ,
nhng mun hiu c trit-l ca h, chng ta phi tr v vi h bng tm-tnh, bng
hn dn-tc, hn l bng khoa-hc l-tr. Ti cm thy khng vui lc bit cc c Nho
a-bn vn-hc bnh-dn bng cu: Nm-na l cha mch-qu, Mch-qu l m nm-na.
Ngy nay ch thuyt v gia-nh v t-do c-nhn a n cnh: con ph-phn m
cha, hoc thot-ly gia-dnh qu sm. C hai ch-thuyt trn lm tan-r gia-nh, gy
nhiu kh-khn cho i sng ca con-ci v lm lung-lay lng hiu-tho ca ngi Vit-
nam.
Nguyn vn M
10, 2007
Ti-liu tham-kho:
- Phong-tc min nam qua my vn ca-dao ca o vn Hi do Nh sch Khai-tr,
Saigon 1961.
- Vit-nam thi-vn hp tuyn ca Trn trng Kim do B Gio-dc ti-bn, Si-gn 1968
- Kinh thi Vit-nam ca Trng Tu, do Xun-Thu ti-bn, Texas 1984.
- V vi Ca-dao ca Duyn Anh do V Trung Hin xut-bn, California 1995.
-Kho tng ca-dao ngi Vit ca nhm Nguyn xun Knh do Vn-ha xut-bn, H-ni
2001
- Hng Hoa Dn Vit ca L Mng Thng do Xun-Thu pht-hnh, Texas, khng
ngy thng.
- Ngn-s Thi-i Mi ca Nguyn Chnh Kt do Hy-vng xut-bn, Hoa-k 2001.
- Su tp Ca dao Vit-nam ca H Phng Hoi trong e.cadao.com, Chicago 2003