Autor:

ESAD KURTOVI

Izdava:
UNIVERZITET U SARAJEVU

Urednik:
ADNAN KALJANAC

Recenzent:
MIRSAD SIJARI

tampa:
TAMPARIJA FOJNICA D.O.O.

Tira:
300 primjeraka

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo

636.1.042(497.6)"04/14"(091)

KURTOVI, Esad
Konj u srednjovjekovnoj Bosni l Esad Kurtovi.
- Sarajevo : Univerzitet, 2014. - 825 str. :
ilustr. ; 24 cm

Bibliografija: str. 721-724 ; bibliografske i

druge biljeke uz tekst. - Registar.

ISBN 978-9958-600-51-7

COBISS.BH-ID 21172486
 "tlO'l 'OA;)f~.res
tlA;)f~.res D J;)l!Z.I;)A!Ufi

INS OH
fONAO}Itt:fAOfN0311S !l fNO}I

~IAOJ.llfi)l avsa
 Sadraj

Uvod 7

KONJ U BOSNI U SREDNJEM VIJEKU ll

Od najstarijih vremena ll
Konj - pokretaka vojna snaga 13
Iz Bosansko-dubrovakog rata 1403-1404. godine 18
Krvavi stanak 20
Stjepan Vuki Kosaa i Stjepan Toma 22
Osmanlije 23
Svakoga dana konja jaemo, sablju paemo
(Mula Mehmed Neri) 27
Vojna taktika, pomone vazalne trupe 28
Pad Bosne 33
Dvorska kultura- viteki turniri i igre 35
Pokloni 40
Konjaniki portreti na peatima 44
Konj u heraldici 51
Konj na stecima 54

UZGOJ KONJA KROZ PRIZMU UGOVORA O UZGOJU 63

~~ M
More boni et jidelis pastoris 78

KUPOPRODAJA I CIJENA KONJA 87

Prodava i kupac (Vendi tor et emptor) 87
Prodaja (Vendi tio) 90
Svjedoci ( Testes) 96
Jemac (Plegiarius) 98
Mjesto kupoprodaje l Ol
Nabavka, dovoenje i vraanje konja 105
Sporovi 108
Oduzimanje konja (Sequestratio) 118
Vrsta 119
Opis konja 122
Vrijeme plaanja 134
Cijena 136
Cijena konja 139
 Cijena kobile 142
Cijena tovarne stoke 143
Zamjena i doplata cijene konja 144
Preprodaja 145

KONJSKA OPREMA 147

Cijena konjske opreme 166
Konjuari, kovai, potkivai, sedlari 168

KARAVANSKA TRGOVINA 197

Ugovori o prijevozu robe 197
Po nosnici 197
Vlasnici robe 202
Vrsta robe (tovara) 206
Teina tovara 210
Konj kao mjera 226
Prijevoz putnika na konjima 226
Dubrovaka poslanstva 233
Kurirski, potanski saobraaj 246
Ire ad viagia, vector salmarum, associare salmas 253
Destinacije 260
Karavanski putevi 261
Plaanje prijevoza (Conductura ... pro vectura siue portatura) 265
Carine 273
teta 276
Via sila 283
Sekvestar tovara 288
Pljake karavana i tovara 289

PLJAKE KONJA I KONJSKE OPREME 295

Pljaka konja na uzgoju 297
Pljake konja u nemirnim vremenima 299
Raznorazne pljake konja 301
Sluge i najamnici kao pljakai konja 302
Vlastela iz zalea u pljakama konja 304
Neobine situacije 310
Svjedoci tubi 314
Sok- tajni svjedok 318
Sporazumno rjeavanje izvrenih kraa 319
DEPOZIT, ZALOG, DUG, JEMSTVO,
ZAOSTAVTINA, MIRAZ 327
Konji u depozitu i zalogu 327
Zalog za konja 328
Konji kao dug 328
Jemstva za konja 329
Konj u zaostavtinama 332
Miraz 334

KONJ KAO TETOINA 335

Offensa- Nesrea 337
Svjedok nesree 339

RANJEN I MRTAV KONJ 341

KONJ U ONOMASTICI I TOPONOMASTICI 345

Konj u onomastici 345
Konj u toponomastici 379

ZAKLJUAK 399

SUMMARY: The Horse in Medieval Bosnia 405

PRILOZI 441
Tabela: Uzgoj i uvanje stoke (konja) 413
Tabela: Cijena konja 429
Tabela: Konjska oprema 487
Tabela: Mladii na kovakom zanatu 493
Tabela: Kovai na dubrovakom podruju 499
Tabela: Karavani i tovari 515
Tabela: Odobrenja Malog vijea za prodaju soli 619
Tabela: Kurirska sluba 639
Tabela: Pljake konja i konjske opreme 645

IZVORI I LITERATURA 701

REGISTAR 725
Registar linih imena 725
Registar geografskih imena 809
 Fsad Kurtori

UVOD

Konji su glavno prevozno sredstvo koje je pokretalo srednjovjekovnog

ovjeka na kopnu. Bez konja bi njegova pokretljivost bila znatno smanjena.
Time bi bila usporena, ponegdje i zaustavljena, brojna postignua i ideje koje
su realizirane u srednjem vijeku. Konj je pokretao pojedinca olakavajui
mu njegov svakodnevni ivot, pomaui mu da prevazie tekoe na koje je
nailazio u svom uobiajenom radnom danu. Kao osnovno prevozno sredstvo
posjeduju ga i koriste svi slojevi drutva. Raznoraznim djelatnostima konj daje
uee u usavravanju ivotnih uslova jer njegov doprinos je u malim i velikim
zadacima kojima se mjeri rad, stjee zarada i vrednuje ljudska egzistencija.
Uestvuje u noenju drveta i kamena za mala i velika zdanja, obradi zemlje i
prijevozu ljetine na sitnim i krupnim posjedima, privrednom prometu unutar
lokalne zajednice i na najvioj razini izmeu udaljenih predjela i preko velikih
prostranstava (izvoz i uvoz sirovina, poluproizvoda i gotove robe). Konj
potpomae lake sagledavanje i kontrolu prostranog feudalnog posjeda i drave,
omoguava potanski saobraaj ijim informacijama se poznati svijet povezuje
i obavlja brojne druge male i velike ovjeku potrebne i korisne poslove. Time
je unapreivao razvoj srednjovjekovnog drutva u cjelini. Konj uestvuje i u
pokretanju irih drutvenih mjena koje potjeu ne samo od pojedinca nego i
od elitiziranog vodstva u drutvu pa i itave zajednice. To su migracije, ratovi,
pljakanja i osvajanja kojima su mijenjani prostori, granice i strukture prema
kojima se ponajbolje prati i sagledava trend, uzrono-posljedini razvoj,
progresija ili zaostajanje u razvoju ljudskog drutva. Prednosti i koristi koje je
konj davao pojedincu i drutvu bile su cijenjene u srednjem vijeku. Njegova
vrijednost je toliko stabilna da je i on sam bio mjera vrijednosti.
Razvijeni srednji vijek na jugoistoku Evrope predstavlja vrijeme
u kojemu se mjesto i uloga konja u razvoju pojedinca i drutva prikazuje i
prati u izgraenim formama. Zbog pogodnosti koje prua, konj je statusni
odraz srednjovjekovnog ovjeka. S obzirom na istaknuto mjesto i ulogu u
historiji srednjeg vijeka konji su doli i do zapaenih mjesta u simbolinim
predstavama svoga vremena. U bosanskoj historiji to ilustriraju steci sa
razliitim simbolikim i svakodnevnim predstavama ondanjeg ovjeka i
naroito peati bosanskih vladara koji demonstracijama zvaninosti daju
vidan odraz najvie razine kojim je definirano mjesto i uloga konja u srednjem
vijeku.

7
 Diplomatiki materijal i literaturni pregledi vojne i politike
historije srednjega vijeka ne pokazuju u dovoljnoj mjeri osnovu, potencijal,
tj. svu onu polazinu snagu koja je omoguavala ljudskoj zamisli konanu
realizaciju. Negdje u pozadini ireg podrazumijevanja suhoparnog formalnog
i formalistikog karaktera izvora i interpretacije, prije svega politike historije,
izmeu ostalog, skriven je i konjski doprinos. Pregled mjesta i uloge konja u
srednjovjekovnoj Bosni potvruje tu prazninu. Teritorijalnopolitiki razvoj
srednjovjekovne Bosne poiva i na snazi konja. Osnovna zamisao nosioca
bosanskog razvoja, bosanskih vladara i vlastele, nije mogla biti realizirana
bez pomoi konja. Konj je savladao fiziku prepreku i omoguio Bosancima
da malu dinarsku zajednicu iz uske kotline rijeke Bosne proire od mora do
Save, te od Une do Drine pretvarajui je time u najjau dravnu tvorevinu u
dubrovakom zaleu.
Zajedno sa drugim tovarnim ivotinjama, volovima, magarcima,
mulama i mazgama, u odnosima izmeu Dubrovnika i njegovog zalea konj
predstavlja osnovicu na kojoj se odvijaju sve vrste veza. Prosperitet irim
vezama daje opi privredni promet koji se zasniva na bogatoj razmjeni dobara
izmeu Mediterana i istone jadranske obale. Srebro, olovo, med, vosak, iva
stoka, meso, koa, vuna i druge robe i sirovine istone jadranske obale ulaze u
razmjenu sa solju, tkaninama, uljem, zainima i drugim savrenijim zanatskim
i luksuznim robama mediteranskog trita. Promet robe kopnom do mora
odvija se uglavnom karavanima. Zavisno od vrste robe koja se prevozi i
imovne snage pojedinaca ukljuenih u njihovo organiziranje ti karavani znaju
da broje i nizove sa stotinama tovarnih konja.
Zahvaljujui dostupnoj grai na ovom mjestu pokuavamo da sagle-
damo mjesto i ulogu konja u dubrovakom zaleu u srednjem vijeku. Paslo-
vino oteano sagledavanje kroz vizuru dubrovake grae nije obeshrabrujue
polazite. Ogroman prikupljeni materijal, sastavljen od raznoraznih ugovora
i tubi, potkrepljuje osnovno stanovite o konju kao najvanijoj pokretakoj
snazi srednjovjekovne historije na istonoj jadranskoj obali. Mnotvo grae
iskoriteno je da se sagledaju najvaniji okviri historijskog konteksta uzgo-
ja konja, njihove kupoprodaje, cijene, vrste, izgleda te ponaanja trgovaca i
kupaca u razliitim praktinim i ivotnim situacijama, karavanske trgovine,
prijevoza robe i putnika, poslanika i kurira, pljaki i njihovih razrjeavanja te
tragova u onomastici i toponomastici. Brojni su primjeri i sitnije epizode koje
pokazuju da je zajednica ovjeka i konja tokom srednjega vijeka na istonoj
jadranskoj obali neprevaziena i da ima najsjajnije razdoblje u njihovoj histo-
riJI.

8
 E~t?d Kurtozic

***

Rukopis koji je pred Vama rezultat je rada ostvarenog djelimino

autorovim vlastitim sredstvima i naporima koji su svoju konanu potporu
i realizaciju dobili u okviru projekta "Mjesto i uloga konja u historiji
srednjovjekovne Bosne", finansiranog od strane Ministarstva obrazovanja i
nauke Federacije Bosne i Hercegovine, te znaajne finansijske podrke u okviru
projekta BIHERIT- TEMPUS programme Katedre za arheologiju Odsjeka
za historiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Za oekivati da e
prikupljena graa i njena interpretacija o mjestu i ulozi konja u srednjem
vijeku biti rezultat koji moe opravdati uloena sredstva u istraivaki rad.
Zahvaljujem se uposlenicima Dravnog arhiva u Dubrovniku na svesrdnoj
pomoi prilikom istraivanja. Iskrenu zahvalnost izraavam kolegama Mirsad u
Sijariu na recenziji rukopisa te Adnanu Kaljancu na ustrajnoj podrci pri
konanoj realizaciji ovog izdanja. Posebnu zahvalnost istiem familiji i
porodici na razumijevanju i iskrenoj podrci.