RETMEN ADAYLARININ YAZILI ANLATIM BECERLER

VE DL DUYARLIKLARI ZERNE BR NCELEME

Prof. Dr. Sedat SEVER
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi
Do. Dr. Canan ASLAN
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi
zet
Anadili olarak milyonlarca insann kulland Trke, gnmzde birok sorunla kar karyadr.
Bunlarn en nemlilerinden biri de Trke retimindeki yetersizliklerdir. Trkenin anlatm
olanaklarnn ve kurallarnn kavratlmasnda retmenlere nemli sorumluluklar dt bir
gerektir. rencilere, okul tr renmenin ilk yllarnda anadillerine ilikin becerileri, bilinci ve
duyarl kazandrmada snf retmenlerinin zel bir yeri ve nemi vardr.
Bu aratrmann amac, snf retmeni adaylarnn yazl anlatm becerilerini ve dile kar
duyarlklarn belirlemektir. Tarama modeline dayal bu almann veri kayna, 2010-2011
eitim-retim ylnda Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Snf retmenlii
Anabilim Dalnn 2. snfnda renim gren retmen adaylarnn ocuk Edebiyat dersinin
snav sorularna verdikleri yazl yantlardr. Bu alma kapsamnda 40 retmen adaynn be
ak ulu soruya verdikleri yazl yantlar Trkeyi kullanma yeterlikleri ve dile ilikin duyarlklar
bakmndan ierik zmlemesi yntemiyle incelenmitir. Sonu olarak adaylar toplam 4354
yazl anlatm yanl yapm; Trke karlklar olmasna karn 199 yabanc szck
kullanmlardr. Noktalama mlerinin Kullanm, Eksiklik ve Yazm ile ilgili yanllar
adaylarn en sk yaptklar yanllardandr. Cevap, bahsetmek, eser, mesaj ve takip
etmek ise adaylarn en sk kullandklar yabanc szckler arasndadr. Bu durum, adaylarn hem
duygu ve dncelerini yazl olarak doru ve etkili bir biimde anlatma hem de anadili duyarl
asndan sorunlar yaadklarn gstermektedir.
Anahtar Szckler: retmen adaylar, yazl anlatm becerileri, dil duyarl.
1. GR
Anadili, insann bebeklikten balayarak bata annesi olmak zere evresindekilere yknme
yoluyla rendii ve kendisini en iyi anlatt dildir. Anadilinin birey ve toplum asndan birok
ilevi vardr ve bunlarn hepsi yaamsal neme sahiptir (Vardar, 1980; Aksan, 1990; Uygur, 1996;
zdemir, 1998). Anadili olarak milyonlarca insann kulland Trke, gnmzde birok sorunla
kar karyadr. Bunlardan bazlar; yabanc dilde retim, zensizlik ve yanl kullanm, yabanc

1
szck kullanma tutkusu, Trkenin bilim dili olmad gr ve bilgisunar (internet) ortamnda
Trke kullanmndaki zensizliktir. En nemli nedenlerden biri de birok almada dile getirilmi
olan Trke retimindeki yetersizliktir (Kavcar, 2002; Sever, 2002; Sever, 2004; Aslan, 2007).
1.1. Problem Durumu
rencilere ilkretim birinci snftan balanarak szl ve yazl anlatma ilikin birok beceri
kazandrlmaya allmaktadr; ancak aratrma sonular gerek ilkretim ve ortaretim
rencilerinin gerekse retmen ve retmen adaylarnn dilsel becerileri yeterince kazanamadn
gstermektedir (Gneyli, 2003; Karatay, 2007; Topuzkanam, 2009). Tekin (1980)in okullarda

Trke retiminin okuduunu anlama gc ile yazl anlatm becerisi hedeflerini gerekletirmedeki
etkililik derecesini belirlemek amacyla yapt aratrmasnn sonularna gre, yksekretim
kurumlarnda okuyan renciler, okuduunu anlama ve yazl anlatm becerilerine yeterli dzeyde
sahip deildir. Sar (1995)n yapm olduu aratrmann sonularna gre, Trke retmenleri de
balacnn yazmnda %48; ki balacnn yazmnda ise, %4 orannda yanl yapmlardr. Uluda
(2002)n Eitim Fakltesi ikinci snf rencileriyle yapm olduu almann sonularna gre
adaylar de balalarn bala olarak deil durum eki olarak, -da ve -de eklerini ise bala olarak
kullanmtr. Adaylar, iitme yoluyla metin oluturma srecinde ki balacn bala olarak deil, iyelik
eki olarak kullanmlar; iyelik eki olan kileri ise bala olan ki olarak kullanmlardr. Baz
renciler, mi soru ekini szce bitiik yazm, cmlelerin sonuna ise soru iareti koymamlardr.
Bac (2007)nn Trke retmeni adaylarnn yazl anlatma ve yazl anlatm derslerine
ynelik tutumlarn belirlemek amacyla yapm olduu almasnda, adaylarn yazl anlatma ve
yazl anlatm derslerine ynelik tutumlarnn genel olarak olumlu olduu belirlenirken yazl anlatm
becerilerindeki yetersizliklerinden yakndklar ve mesleki yaamlarnda da bu alanda sknt
ekeceklerine inandklar belirlenmitir. Aslan (2007)n Trke, Trk Dili ve Edebiyat
retmenlerinin bilgisunar ortamnda bulunan evrimii tartma forumlarna gnderdikleri iletilerde
Trkeyi kullanrken dtkleri yanllar belirlemek amacyla yapm olduu almasna gre,
incelenen 231 iletide 1851 yazl anlatm yanl bulunmutur. letilerdeki yanllar srasyla en ok
Yazm Yanllar, Noktalama Yanllar ve Anlatm Bozukluklardr. letilerin %4nde Trke
karlklar olmasna karn yabanc szckler kullanlm; %3.9unda ise, kltr diline uygun olmayan
anlatmlar grlmtr. Trke, Trk Dili ve Edebiyat retmenlerinin, zellikle dili kullanma
konusunda toplumdaki herkese rnek olma sorumluluklar vardr; ancak bu almann sonular,
Trkenin retilmesi sorumluluunu stlenen retmenlerin de Trkeyi zenli kullanmadklarn

2
gstermitir.
ahin ve Topuzkanam (2008)n Snf retmenlii ve Trke retmenlii anabilim
dallarnda okuyan retmen adaylarnn verilen bir metinde yazm ve noktalama kurallarn uygulama
dzeylerini belirlemek amacyla yapt almann sonularna gre, retmen adaylarnn gerek
yazmda gerekse noktalamada eksikleri bulunmaktadr. Bac (2010)nn Trke retmeni
adaylarnn yazl anlatm bilgi ve beceri dzeylerini belirlemek amacyla yapt almasnn
sonularna gre adaylar yazl anlatm alan bilgisinde %76, yazl anlatm beceri dzeyinde ise
%60lk bir baar gstermilerdir. Bu oranlar adaylarn yazma becerileri bakmndan beklenen
yeterlilie sahip olamadklarn ortaya koymaktadr.
Ger (2010)in Snf retmenlii Anabilim Dal rencilerinin yazl anlatm becerilerini
kullanma durumlarn belirlemek amacyla yapm olduu almasnn sonularna gre, snf
retmeni adaylarna srete srekli rehberlik edilmesine karn yazma becerilerini sre yaklam
bileenlerine uygun bir biimde sergileyebilecek dzeye sahip olmadklar grlmtr.
Trkenin anlatm olanaklarnn ve kurallarnn kavratlmasnda retmenlere nemli
sorumluluklar dt bir gerektir; baka bir deyile, anadilini en yetkin ve doru biimde kullanma
tm retmenlerin tamas gereken bir yeterliktir. rencilere, okul tr renmenin ilk yllarnda
anadillerine ilikin beceri, bilin ve duyarlk kazandrmada snf retmenlerinin zel bir yeri ve
nemi vardr. Trke retimi, ilkretimde anadili retiminin balca ve en nemli evresidir. G
(1993: 6)e gre insanlarn temel sz daarcklar bu yalarda (7-14) oluur. Szcklerin ve terimlerin
anlamlar bu yalarda ne lde duru, dilin kullanm ne lde doru olursa, insan kendi hayat
boyunca anadilini o lde iyi kullanr. Bu durumda rencilere be yl sresince Trkeye ilikin
dilsel becerileri kazandran snf retmenlerinin Trkeyi doru ve etkili kullanma becerisi edinmi
olmas gerekir.
Trkenin Eitimi-retimi zerine almalar
Bu aratrmann amac, snf retmeni adaylarnn yazl anlatm becerilerini ve dile kar
duyarlklarn belirlemektir. Snf retmeni adaylarnn ktlarnn incelenmesinin temel nedeni,
rencilere Trkeye ilikin temel bilgileri be yl sreyle verecek olmalar ve lisans dzeyinde
anlama ve anlatma becerilerini snayp gelitirebilecei dersler almalardr. Bu alma, iyi bir anadili
retiminin ilkretimdeki en temel bileeni olan snf retmeni adaylarnn dilsel yeterliklerine
ilikin dnt sunacak olmas nedeniyle nemli grlmektedir.

3
2. YNTEM
2.1. Veri Kayna
Tarama modeline dayal bu almann veri kayna, 2010-2011 eitim-retim ylnda Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Snf retmenlii Anabilim Dalnn 2. snfnda renim
gren 40 retmen adaynn ocuk Edebiyat dersinin snav sorularna verdikleri yazl yantlardr.
Ktlarda toplam 5 ak ulu soru yer almaktadr.
2.2. Seeneklerin (Kategorilerin) ve Alt Seeneklerin Oluturulmas
Seenekler ve alt seenekler oluturulurken aratrmaclar ncelikle alan bilgisinden ve ayn
amala yaplan baka almalardan yararlanmtr (Esengl, 2006; Aslan, 2007). Bu almada,
zbayn lkretim Okulu rencilerinin Yazl Anlatm Becerileri (2000) adl aratrmasnda
yapm olduu snflama benimsenmi ve ktlar bu snflamaya uygun biimde zmlenmitir.
Buna gre adaylarn ktlar; Noktalama mlerinin Kullanm ile lgili Yanllar, Yazm ile lgili
Yanllar, Uyumsuzluklar, Sra Yanll, Anlama Uygun Olmayan Szck Kullanm (Yanl
Szck Seimi), Yineleme Skl, Eksiklik, Gereksiz Szck Kullanm, Anlam Belirsizlii
ve elikili Anlatmlar olmak zere 10 balk altnda incelenmitir.
2.3. Gvenirlik ve Verilerin zmlenmesi
Aratrma iin kullanlan kodlamann gvenirliini ortaya koymak amacyla 40 kt ierisinden
rastlantsal olarak seilen 10u, iki aratrmac tarafndan da zmlenmi; aratrmaclar arasndaki
tutarln gvenilir olduu (%93) grlmtr (Tavancl ve Aslan, 2001).
Ktlar, ierik zmlemesi yntemiyle incelenmitir. Aratrmada, zmleme birimi
olarak szck ve tmce seilmitir. Her bir ktta Trkenin kurallar asndan ne tr dilsel
yanllar olduu iaretlenmi; buna gre sklk (frekans) kaytlar tutulmutur. Kimi cmlelerde birden
fazla yanl bulunmas nedeniyle bu yanllarn her biri ayr ayr saylm ve sklk izelgesindeki ilgili
baln altna iaretlenmitir.
3. BULGULAR VE TARTIMA
3.1. Bulgular
Snf retmeni adaylarnn snav ktlarnda yaptklar yazl anlatm yanllarnn zel alt
alanlara gre dalmlar oktan aza doru izelge 1de verilmitir.

4
izelge 1. Snf retmeni Adaylarnn Ktlarndaki Dilsel Yanllarn Alt Seeneklere Gre Sklk
Dalmlar
Yanl Tr f
01- Virgl minin Kullanl ile lgili Yanllar 605
02- zne, Nesne, Tmle, Edat ya da Zarf Eksikliinden Kaynakl Yanllar 531
03- Anlama Uygun Olmayan Szck Kullanm (Yanl Szck Seimi) 489
04- Gereksiz Szck Kullanm 403
05- Eksik Szck ve Ek Kullanmndan Kaynakl Yanllar 219
06- Kip Kullanm ile lgili Uyumsuzluklar 179
07- Anlam Belirsizlii 179
08- Szcn Yanl Yazlmas, Yerel Syleyi, Konuma Dilinin Yazya Aktarlmas 146
09- Bala Kullanm ile lgili Yanllar 138
10- Byk Harfin Kullanlmasyla lgili Yanllar 123
11- Yklem, Ekeylem Eksiklii, Ortak Eylem Kullanlmas 114
12- Noktal Virgln Kullanl ile lgili Yanllar 106
13- Noktann Kullanl ile lgili Yanllar 102
14- Yanl ya da Gereksiz Ek Kullanm ile lgili Yanllar 101
15- Cmleye Balala Balanmas ile lgili Yanllar 90
16- Sra Yanll ile lgili Cmleler 85
17- Ayn Eylemin ya da Ayn Szcn Yinelenmesiyle Ortaya kan Yanllar 82
18- Ad Tamlamalarndaki Uyumsuzluklar 76
19- Trnak minin Kullanl ile lgili Yanllar 75
20- Cmle Banda Kk Harfin Kullanlmas ile lgili Yanllar 70
21- Durum (Hal) Ekleri ile lgili Uyumsuzluklar 63
22- ki Nokta minin Kullanl ile lgili Yanllar 57
23- Bitiik Yazlmas Gerekirken Ayr Yazlan Szckler ile lgili Yanllar 56
24- zne-Yklem Uyumsuzluu 35
25-Kesme minin Kullanl ile lgili Yanllar 31
26- de Balacnn Yazm ile lgili Yanllar (Szce Bitiik Yazlmas) 28
27- Dzeltme minin Kullanl ile lgili Yanllar 25
28- -de Ekinin Yazmyla ile lgili Yanllar (Szckten Ayr Yazlmas) 18
29- Ayr Yazlmas Gerekirken Bitiik Yazlan Szckler ile lgili Yanllar 18
30- zel Adlarn Yazl ile lgili Yanllar 15
31- Ksa izgi minin Kullanl ile lgili Yanllar 12
32- -ki Ekinin Yazm ile lgili Yanllar (Szckten Ayr Yazlmas) 1 11
33- Nokta minin Kullanl ile lgili Yanllar 9 9
34- ki Balacnn Yazm ile lgili Yanllar (Szce Bitiik Yazlmas) 9 9
35- Soru minin Kullanl ile lgili Yanllar 8
36- Ayra minin Kullanl ile lgili Yanllar 8
37- Dilin evriminde Olmayan Szck Kullanm 7
38- nl Dmesi ile lgili Yanllar 6
39- nlem minin Kullanl ile lgili Yanllar 6
40- nsz Uyumu ile lgili Yanllar 6
41- elikili Anlatmlar ile lgili Cmleler 5
42- ya da Balacnn Bitiik Yazlmas ile lgili Yanllar 3
43- Hece Blnmesi ile lgili Yanllar 3
44- Bat Kkenli Szcklerin Yazmndaki Yanllar 2
45- nad (Sfat) Tamlamalarndaki Uyumsuzluklar 0
46- mi Soru Ekinin Yazl ile lgili Yanllar 0
TOPLAM 4354

Toplam 4354 yanln yapld 46 madde, 10 alt basamaa gre toplandnda retmen
adaylarnn snav ktlarndaki (yaklak 72 sayfa) yanllarn srasyla en ok hangisi altnda dizildii
izelge 2de verilmitir:

5
izelge 2. Snf retmeni Adaylarnn Ktlarndaki Dilsel Yanllarn Alt Basamaklara Gre Sklk
ve Yzde Dalmlar

Yanl Tr f %
01- Noktalama mlerinin Kullanm ile lgili Yanllar 1044 24
02- Eksiklik 864 20
03- Yazm ile lgili Yanllar 850 20
04- Anlama Uygun Olmayan Szck Kullanm (Yanl Szck Seimi) 489 11
05- Gereksiz Szck Kullanm 403 9
06- Uyumsuzluk 353 8
07- Anlam Belirsizlii 179 4
08- Sra Yanll 85 2
09- Yineleme Skl 82 2
10- elikili 5 0,1
TOPLAM 4354 100

Toplam 4354 yanln yapld 46 madde, 10 alt basamaa gre toplandnda retmen
adaylarnn snav ktlarndaki (yaklak 72 sayfa) yanllarn srasyla en ok hangisi altnda dizildii
izelge 2de verilmitir:
Trkenin Eitimi-retimi zerine almalar
Gerekletirilen ierik zmlemelerine gre; Noktalama mlerinin Kullanm ile lgili
Yanllar, Eksiklik ve Yazm ile lgili Yanllar snf retmeni adaylarnn en sk yaptklar
yanllardandr. Bunlar srasyla Anlama Uygun Olmayan Szck Kullanm (Yanl Szck
Seimi), Gereksiz Szck Kullanm, Uyumsuzluk, Anlam Belirsizlii, Sra Yanll,
Yineleme Skl ve elikili Anlatmlar izlemektedir. Ktlarda bulunan yanllardan bazlar
aada sunulmutur:
Aada, Balala Balanan bir cmle verilmitir. Trnak iine alnan konuma cmlesi kk
harfle balatlmtr. retmen szcne yanl iyelik eki eklenmitir. Sral iki cmle arasna virgl
imi konmamtr. te yandan, cmlede, noktalama imlerinin kullanlmamasndan kaynaklanan anlam
belirsizlii bulunmaktadr:
Ve retmenin bana grev verdiinde ok mutlu oluyorum ok gururlanyorum bu da ok iyi
bir dncedir. ocuklara hitap eden bir cmle (A1)
Aadaki cmlede, Gereksiz Yinelemeden kaynakl bir anlatm bozukluu bulunmaktadr:
yknn balarnda retmenin Bahardan bahsetmesi ve ocuklarn bahar mevsimini
anlamalaryla bahar mevsiminin zelliklerinden, meyvelerinden, bahar mevsimi geldiinde
yaplanlardan bahsetmeleri yky okuyan ocuklara bahar mevsimi hakknda bilgi verir.
(A18)
Aada, Cmle Banda Kk Harfin Kullanlmasnn ve Bal ve Sral Cmlelerde

6
Zaman Uyumsuzluunun rneklendirildii bir cmle verilmitir. Cmlede, de balac szce
bitiik yazlmtr ve tamlayan eksiklii vardr:
okuma alkanln kazanm ocuk bol bol kitap okumakta ve zihinsel eletiri becerisi ile
paralel okuma eletiri beceriside geliir.
Aada, Ek Eksikliinden kaynakl anlatm bozukluunun olduu bir cmle
rneklendirilmitir. Cmlede de balac szce bitiik yazlmtr. Onun adlnn kimi
iaret ettii belirsizdir:
Bylece okuyan zdeim kurmas onun kiilik geliimi iinde nemlidir. (A15)
Aada, szcn yanl seiminden (dnmtr yerine brakmtr olmal) ve gereksiz
szck kullanmndan kaynakl (Daha sonra) sorunlarn bulunduu bir cmle rneklendirilmitir.
Cmlede ayrca, tmle eksiktir ve de balac szce bitiik yazlmtr.
Daha sonra Bahar grncede memnun kalmam ama onu tandka nyarglar yerini iyi
niyete ve sevgiye dnmtr. (A11)
Aada, elikili bir anlatm rneklendirilmitir. Ayrca iki fiilimsi arasna ve balac yerine
virgl imi konmutur:
letiler ocuk okura yaznsal bir dille deil, sezdirilerek, duyumsatlarak verilmitir. (A14)
Aadaki cmlede, de balac szce bitiik; paylamc ve okuyucuya szckleri ise
yanl yazlmtr. Cmlede szck yinelemesi vardr:
nyargl olmamamz gerektiini, kiilerin zel hayatlarn bilmesekte paylasmc olmamz
gerektiini, yaznsal ifadelerle, sezdirilerek okucuya anlatlmaya allmtr. (A25)
Aadaki cmlede anlam belirsizdir. -de eki ise, szckten ayr yazlmtr:
Konu da betimlemeler yaplarak ocuun d gcnn gelimesine yardm eder. (A29)
Aadaki cmlelerde, szcklerin doru seilememesinden kaynakl yanllar bulunmaktadr:
Okuma kltrnn edilmesinde ocuk kitaplarnn nemi byktr. (A30)
Farkl kaynaklara bavurma ihtiyac geliir. (A37)
Aadaki cmlede, eanlaml (Trke-Yabanc) szcklerin kullanmndan kaynaklanan
anlatm bozukluu bulunmaktadr:
leti, metinde okuyucuya verilen mesajlardr. (A30)
Aadaki cmlelerde gereksiz ek ve szck kullanm sz konusudur:
Daha sonra ilkokula balamasnn ardndan okuma-yazma becerisi kazanr. (A36)
Tm zorluklara ramen Bahar ve ablas yine de okumak isterler. (A40)
Aadaki cmlede, szcn doru seilememesinden kaynakl yanllar bulunmaktadr:

7
 Okul dneminde, ocuun okuma yazma becerisi kazanmasnda etkin kitaplara ihtiya
duyulur. (A31)
Aada, ad tamlamasyla ilgili dlen bir yanl rneklendirilmitir:
Kahraman mor apkasn Bahara vermemesi, onunla konumak istememesi vb. ocuun
benzer durumlarda karlaaca olaylarda verilen benzer tepkilerdir. (A32)
Aadaki cmlede ek eksikliinden kaynaklanan anlatm bozukluu bulunmaktadr. Ayrca, ilgi
ekleri yerine, durum eki olan (-e eki, ynelme) kullanlmalyd:
Okuma kltr oluumunda ailenin, retmenin ve okulun nemli sorumluluklar dmektedir.
(A21)
Aadaki cmlede zne - yklem uyumsuzluu vardr, tmle eksiktir:
Burada retmen ders kitaplarnn yannda farkl yaznsal yaptlar ocua nererek okuma
alkanl kazandrmaldrlar. (A39)
Aadaki cmlede de balac szce bitiik, eletirel szc yanl yazlmtr:
Trkenin Eitimi-retimi zerine almalar
Okuma alkanl kazanm, eletiriyel dnen bireylerde evrensel okuryazar olarak
nitelendirilebilmektedir. (A39)
almada adaylarn dil duyarlklarna; baka bir syleyile, Trke szck kullanma
durumlarna da baklmtr. Buna gre adaylar yazl anlatmlarnda Trke karlklar olmasna karn
199 szcn yabanc karln kullanmtr.
Snf retmeni adaylarnn kullandklar yabanc szckler ve bunlarn kullanlma sklklar
izelge 3te verilmitir.
izelge 3. Snf retmeni Adaylarnn Kullandklar Yabanc Szckler ve Bunlarn Kullanlma
Sklklar

8
TOPLAM 199
3.2. Tartma
ocuk Edebiyat dersinin snav sorularna verdikleri yantlara dayanarak Snf retmenlii
Anabilim Dal 2. snf rencilerinin yazl anlatm becerilerini ve dile kar duyarlklarn belirlemek
amacyla gerekletirilen bu almann sonularna gre, adaylarn yazl anlatmda nemli sorunlar
olduu; bilgi, duygu, dnce ve yorumlarn doru ve etkili bir Trke ile anlatamadklar
grlmtr. Snav ktlarnda sorularn altnda, anlatmn; dilbilgisi, yazm ve noktalama
kurallarna uygunluk bakmlarndan da deerlendirileceine ilikin bir not bulunmaktadr. Ayrca,
adaylar snava balamadan nce sorular yantlarken yazl anlatm kurallarna uymalar gerektii
konusunda szl olarak da uyarlmlardr.
Bu almann bulgular ayn amala yaplan baka almalarn bulgularyla da rtr
niteliktedir (Tekin, 1980; Sar, 1995; Uluda, 2002; Bac, 2007; Aslan, 2007; ahin ve
Topuzkanam, 2008; Bac, 2010; Ger, 2010). Noktalama imlerinin kullanl yer ve amalar,

9
cmleye byk harfle balama, balalarn, szcklerin, eklerin ve zel adlarn yazm gibi dilbilgisel
konular Trke, Trk Edebiyat ve Dil ve Anlatm derslerinin retim programlarnda bulunmakta ve
dolaysyla ilkretim 1. snftan ortaretim sonuna dein her yl derslerde ilenmektedir. Snf
retmenlii programnda renim gren renciler ilk iki yl ayrca Trke I: Yazl Anlatm,
Trke II: Szl Anlatm, Trk Dili I: Ses ve Yap Bilgisi, Trk Dili II: Cmle ve Metin Bilgisi
adlar altnda Trke retimine ilikin toplam 8 kredilik dersler almakta ve bu derslerde yazl
anlatm ile ilgili konulara da yer verilmektedir (yok.gov.tr).
Tm bunlara karn retmen adaylarnn duygu ve dncelerini yazl olarak tam ve doru
aktarmada yanla dmelerinin temel nedeni, ilkretimle balayp ortaretimde de Trke, Trk
Edebiyat, Dil ve Anlatm adl dersleriyle srdrlen retimde aranmaldr. Anlan retimde, genel
olarak rencilerde dil bilinci ve duyarl oluturul(a)mamakta, onlara dili zenli kullanma alkanl
verilememektedir. Derslerde ilevsel yntemlerin kullanl(a)mamas ve dile kar bir farkndalk
yaratl(a)mamas sorunun baka bir boyutunu oluturmaktadr (Sever, 2002, 2004; Aslan, 2007).
lkemizde, dil ve edebiyat retimi, geleneksel snf ortamlarnda, genellikle beceri
kazandrmak yerine bilgi aktarmacln yeleyen bir yaklamla gerekletirilmektedir. Bu durumda
ilkretim birinci snftan balayarak rencilerin edebiyat-yaam ilikisini kurmalarna olanak
salayacak, onlarn anlama ve anlatma becerilerini yaparak-yaayarak gelitirebilecekleri ok uyaranl
dil derslikleri uygulamasna geilmesi nerilmektedir (Sever, 2008: 435-471).
renciler iin yaamsal deeri olan Anadolu liseleri, fen liseleri ve renci yerletirme
snavlarnn oktan semeli snav tekniine dayanmas; dolaysyla dil ve edebiyat retiminde
uygulamaya yeterince yer verilmeyii nemli bir sorun olarak grlmelidir. renciler, anlan
snavlar kazanabilmek ve daha iyi okullarda okuma ansn artrmak amacyla ounlukla bu snav
tekniinin kullanld dershanelere gitmekte ya da bu snavlara hazrlayan oktan semeli snav
kitaplarna ynelmektedirler. Dershanelerde, zellikle szl ve yazl anlatm becerilerini pekitirmeye
dnk almalar yerine snavn ieriine ynelik test zdrme almalarnn n planda tutulduu
bilinmektedir (Aslan, 2007). Oysa Trke dersi bilgi ykleme deil, beceri kazandrma dersidir. Dilsel
beceriler de uygulama yoluyla kazanlr (Sever, 2002).
Ders kitaplarnn retimin amacna uygun hazrlanmay bu sorunun baka bir nedeni olarak
grlmelidir. Yaplan birok aratrma Trke, Trk Edebiyat ve Dil ve Anlatm ders kitaplarnn
birok ynden amaca uygun olmadn; kitaplarda dilsel yanllarn ok fazla olduunu ortaya
koymaktadr (Esengl, 2006; Aslan, 2006, 2007, 2008, 2010).
Bu aratrmann bir sonucu da adaylarn dile kar yeterince duyarl olmadklardr. Trke

10
karlklarnn retilmesine ve uzun yllardr dilin evrim alanna girmesine karn, adaylar birok
szcn yabanc karln kullanmtr. Dil, dnce ve iletiim aracdr. Dilin dnme ve iletiim
arac olarak gittike yetkinlemesinde okul tr renmenin nemli sorumluluu bulunmaktadr.
retmenler, zellikle Trkeye ilikin ilk becerileri kazandracak olan snf retmenleri bu
sorumluluun etkilice yaama geirilmesinde temel znelerdir. Onlarn dil bilinci ve duyarl
edinmi, Trkenin yaratc anlatm olanaklarn iselletirmi uygulayclar olarak yetimesi; hem
Trkenin bilim, sanat ve retim dili olarak varsllamasna hem de yetien kuaklarn Trkeyi
anlama ve anlatma arac olarak doru ve etkili kullanmalarna nemli katklar salayacaktr.
4. SONU VE NERLER
Bu aratrmada, retmen adaylarnn yazl anlatmlar, snav ktlarnn tanklnda
deerlendirilmitir. Adaylarn niversiteye girme baarsn gstermi, retmen yetitiren bir
fakltenin iki yldr lisans rencileri olduu gz nnde bulundurulduunda, aratrmada yazl
anlatm becerisine ynelik temel davranlar/kazanmlar hl yeterince edinememi olmalarnn
belirlenmesi, sorunun bykln ve nemini ortaya karmaktadr. Aslnda, Trke retimindeki
verimsizlik konusu yalnzca bugnn sorunu deildir. Yllar nce yaplan almalar da ayn soruna
Trkenin Eitimi-retimi zerine almalar
iaret etmektedir. Birok akademik almann yaplmasna, birok nerinin sunulmasna, retim
programlarnn deimesine karn, rencilerin yazl anlatmda yaadklar sorunlar nemini
korumaktadr.
Bu balamda okulncesinden balayp ilkretim, ortaretim ve yksekretimde devam eden
dil ve edebiyat retiminin, bu retimin niteliini etkileyen btn deikenlerin bilimsel bir
yaklamla srekli incelenmesi; sorunlarn belirlenip zm nerilerinin uygulamaya geirilmesi
gerekir. Bu aratrma verilerinin tanklnda aadaki nerilerin ilgililer tarafndan tartlmasnda ve
bilimsel srelerde snanmasnda yarar grlmektedir:
1. Dil ve edebiyat retiminin geleneksel snf ortamlarnda, bilgi aktarmaclyla
gerekletirilmesine son verilmeli; retim beceri kazandrmaya dnk etkinliklerle
yaplandrlmaldr. Dier dilsel becerilere gre daha ok zaman isteyen ve daha zor edinilen yazl
anlatm becerilerini kazandrabilmek iin retmenlerin rencilere bol bol yazl anlatm almas
yaptrmas gerekmektedir.
2. lkretimle balayan Trke retiminin ve ortaretimde Trk Edebiyat, Dil ve Anlatm
dersleriyle srdrlen retimin okuma kltr edinmi dnen duyarl birey yetitirme amacna
ynelik olarak Snf retmeni, Trke, Trk Dili ve Edebiyat retmeni yetitiren yksekretim

11
programlarnn yeniden yaplandrlmas salanmaldr.
3. Ders kitabna bal bir retime son verilmeli; nitelikli ocuk ve genlik edebiyat yaptlar,
dil ve edebiyat retiminin temel aralar olmaldr. Ders kitaplar, her trn dzeye uygun en nitelikli
rnekleriyle, rencileri yeni okumalara isteklendirmelidir.
4. ocuklar, ailelerin duyarl abalaryla 1 yandan balayarak retici ve yaznsal nitelikteki
yaptlarla buluturulmaldr. ocuklara, tekerleme, saymaca, bilmece, masal, yk, ksa iirlerle
Trkenin syleyi gzellii, yaratc anlatm olanaklar sezdirilmeli; ilkretim ana dein ya ve
anlam evrenlerine uygun, sanatlar tarafndan hazrlanm, kurgulanm yaznsal ve retici
metinlerle kitap sevgisi kazandrlmaldr. zl bir belirlemeyle, ocuklara, ailenin ve okulncesi
eitim srecinin duyarl abalaryla erken dnemden balayarak dil bilinci ve duyarl
kazandrlmaldr.

KAYNAKLAR
Aksan, D. (1990). Her Ynyle Dil Ana izgileriyle Dilbilim. Ankara: Trk Dil Kurumu Yayn.
Aslan, C. (2006). Trke Ders Kitaplarnda Trke Olmayan Szcklerin Kullanm zerine Bir
nceleme. Ankara niversitesi TMER Dil Dergisi, 133, 7-19.
Aslan, C. (2007). Content Analysis on Language Mistakes Made by Turkish, Turkish Language and
Literature Teachers in Internet (Trke, Trk Dili ve Edebiyat retmenlerinin Bilgisunar
[nternet] Ortamnda Yaptklar Dilsel Yanllar zerine Bir zmleme). H. Uzunboylu ve N.
avu (Ed.), in 7. International Educational Technology Conference, Educational Technology
for Innovation and Change in Education, (II) (90-98).
Aslan, C. (2008). Trke Ders Kitaplarndaki Metin Sonu Sorularnn ncelenmesi. E. Erginer (Ed.),
16. Eitim Bilimleri Kongresi Bildiriler, 1 (6-11). Ankara: Detay Anatolia Akademik
Yaynclk.
Aslan, C. (2010). An Analysis of Turkish and French Literature Textbooks Outer Structure and
Visual Elements. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2, 880-889.
Bac, H. (2007). Trke retmeni Adaylarnn Yazl Anlatma ve Yazl Anlatm Derslerine
Ynelik Tutumlarnn Deerlendirilmesi. TBAR-XXI.
Bac, H. (2010). Trke retmeni Adaylarnn Yazl Anlatm Yeterlilik Dzeyleri, nn
niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 21, 45-68.

12
Esengl, M. (2006). lkretim 8. Snf Trke Ders Kitaplarndaki Dil ve Anlatm Yanllar.
Yaymlanmam yksek lisans tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Ger, A. (2010). Eitim Fakltesi rencilerinin Yazl Anlatm Becerilerinin Sre Yaklam ve
Metinsellik ltleri Ekseninde Deerlendirilmesi, Nide niversitesi rnei. Kastamonu
Eitim Dergisi, 18 (1), 271-290.
G, B. (1993). Trke Eitimine Genel Bir Bak, iinde lkretim Okullarnda Trke Eitimi ve
Sorunlar. Ankara: Trk Eitim Dernei Yaynlar.
Gneyli, A. (2003). Metin Trlerine Gre Okuduunu Anlama Becerilerinin Snanmas (Trkiye -
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti niversiteleri zerine Bir Aratrma. Yaymlanmam yksek
lisans tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Karatay, H. (2007). lkretim Trke retmeni Adaylarnn Okuduunu Anlama Becerileri zerine
Alan Aratrmas. Yaymlanmam doktora tezi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits,
Ankara.
Kavcar, C. (2002). Trkenin Gncel Sorunlar. Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim, 27.
zbay, M. (2000). lkretim Okulu rencilerinin Yazl Anlatm Becerileri. Ankara: Bizim Bro
Basm Evi.
zdemir, E. (1998). Anadili retimi, iinde Anadilinde ocuk Olmak, Yabanc Dilde Eitim.
stanbul: Papirs Yaynevi.
Sar, M. (1995). Baz Yazm Yanllar ile Anlatm Bozukluklarnn Sorumlular. Trk Dili, 513, 238-
245.
Sever, S. (2002). retim Dili Olarak Trkenin Sorunlar ve retme renme Srecindeki Etkili
Yaklamlar, iinde Trkenin Dn, Bugn, Yarn. Uluslararas Bilgi leni Bildiriler.
Ankara: Kltr Bakanl Yayn.
Sever, S. (2004). Trke retimi ve Tam renme. Ankara: An Yaynclk.
Sever, S. (2008). Eitimde ve Bilimde Trke Eitimi. inde Cumhuriyetimizin Kurulu Felsefesinin
ngrd Eitim, Bildiriler (435-471). Malatya: nn niversitesi Matbaas.
ahin, G. ve Topuzkanam, E. (2008). retmen Adaylarnn mla ve Noktalama Kurallarn
Uygulama Dzeyleri zerine Bir Aratrma, Balkesir niversitesi rnei. iinde VII. Ulusal
Snf retmenlii Eitimi Sempozyumu, Bildiriler. Ankara: Nobel Bilim ve Aratrma Merkezi
Yayn.
Tavancl, E. ve Aslan, A. E. (2001). Szel, Yazl ve Dier Materyaller iin erik Analizi ve
Uygulama rnekleri. stanbul: Epsilon Yaynclk.

13
Tekin, H. (1980). Okullarmzdaki Trke retimi. Ankara: Mars Matbaas.
Topuzkanam, E. (2009). retmen Adaylarnn Okuduunu Anlama ve Okuma Stratejilerini
Kullanma Dzeyleri. Yaymlanmam yksek lisans tezi, Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits.
Uluda, E. (2002). Eitim Fakltesi rencilerinin Baz Yazm Kurallarn Uygulama Becerilerinin
Kaytl Olunan Program ve Cinsiyet Bakmndan ncelenmesi. Erzincan Eitim Fakltesi
Dergisi, 4 (2), 23-43.
Uygur, N. (1996). Kltr Kuram. stanbul: Yap Kredi Yayn.
Vardar, B. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Szl. Ankara: TDK Yayn

14