Ngi t th k

Tc gi: Nelson Mandela

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi

 Li ni u

Bo gii nhiu nc trn th gii gi ng l{ Ngi t th k. Tn ng l{ NELSON

MANDELA. Tng thng nc Cng ha Nam Phi, ch tch ng i hi Dn tc Phi ca Nam
Phi (ANC). ng l v tng thng ngi da en u tin ca nh{ nc cc nam chu Phi.

NELSON MANDELA b chnh quyn phn bit chng tc t hi nht trong lch s nc
ny ni ring, chu Phi v th gii ni chung, bt khi ang l~nh o i qu}n v trang ca
ANC chng li k th ca cc dn tc trn vng t au thng tng phi sng hn 300 nm
di ch Apartheid tn bo. ng b kt n t chung thn v b {y ra o Robben Island
trn bin i T}y Dng sut hn hai thp nin.

T trong nh t, NELSON MANDELA vit hi k v i hot ng ca mnh, v nhng

cuc chin u ca cc chin s ANC v{ ca cc tng lp nhn dn b p bc Nam Phi m ng
l v ch huy ti cao. Nhng trang gi l hi k ny trong thc t l nhng bi hc kinh
nghim xng m|u m{ NELSON MANDELA v{ c|c ng ch ca ng mong mun chuyn tn
tay cc chin s kin cng trn tt c cc mt trn chng li k th. Nhng trang vit tm
huyt y ~ vt bin t o Robben Island n vi ng ch v chin s ca ng trn t lin,
n c|c Ban l~nh o ANC t c s n trung ng, trong v{ ngo{i nc, c|c n v v trang
lun chc tay sng trong trn chin u khng cn sc... v{ ~ tr th{nh v kh sc bn ca
ANC trong sut hn hai thp nin.

Nhng dng cui cng ca tp hi k n{y c ng vit sau khi ANC ginh thng li vi
a s tuyt i trong cuc tuyn c dn ch theo ch ph thng u phiu u tin trong
lch s nc Nam Phi. Cuc bu c n{y ~ a NELSON MANDELA ln v tr nguyn th ca
nh{ nc Nam Phi mi.

Hi k ca NELSON MANDELA chia thnh II phn, tun t t bui thiu thi n tui
trng thnh ri i theo con ng tt yu ca ngi chin s chin u cho t do v phm
gi ca con ngi. NELSON MANDELA gi hn 60 nm chin u ca ng l{ con ng
trng chinh dn n t do v{ c}u kt lun cui cng ca tp hi k ny khng nh rng
con ng di y cha kt thc.

Nhn k nim 80 nm ng{y sinh ca NELSON MANDELA (18.7.1918 - 18.7.1998), chng

ti bin dch cun hi k ny v trn trng gii thiu cng bn c, cun hi k c chia
thnh bn phn ln nhng vn gi c tnh lin tc ca cc s kin, ng thi bo m tnh
trung thc v khch quan, ch lc b bt mt s chi tit c th.

Cun hi k ca NELSON MANDELA ~ c xut bn nhiu nc v{ c bn c

hng ng nng nhit. Theo bnh lun ca nhiu t bo ln phng T}y th Hi k ca
Nelson Mandela khng ch ni v cuc i ca mt trong nhng nhn vt chnh tr xut sc
nht ca na sau th k 20 m cn l mt tc phm vn hc m cht tr tnh... Nhiu
ngi trn th gii coi Nelson Mandela l mt trong t ngi ni ting nht th gii cn sng.
Hi k v nhng trang vit ca ng th hin kh sc nt iu bnh thng n gin d v
chnh iu ~ n}ng ng th{nh con ngi v i bnh d}n vi nhng kin thc uyn bc
ca mt nh{ h{n l}m, l{ c s m bo cho s ha gii dn tc, tr|nh c cuc ni chin
m mu cho cc mu da, sc tc trn mnh t u au thng nhng ht sc kin cng
ny. Hi k ca Nelson Mandela l mt b{i th, mt trng ca m{ ngi c khng th dng
li gia chng. Khng mt trang n{o l{ ngi c h hng.

TS. Trn Nhu

 Ti khng phi l ng thnh

K nim ng{y sinh trong nh{ t trn o Robben Island l vic ht sc kh khn. Thay
cho bnh ngt, qu tng ngi t chng ti gom sut n li n chung. a con sinh nht
c nhn thm mt lt bnh m v mt tch c ph.

Ngy sinh ln th 50 ca ti - ngy 18.6.1968 - tri qua trong yn lng, khng xy ra

vic g ln. Nhng nm 1975, khi ti 57 tui, hai bn chin u cng ngi t l Walter Sisulu
v{ Ahmed Kathrada n vi bn k hoch lm th n{o k nim ngy sinh ln th 60 ca
ti tr thnh mt s kin c ngha. Hai anh ngh ti vit hi k v nhng nm th|ng
u tranh ca ANC v ca ti. Thi im l tng cho vic xut bn hi k ny s vo dp
sinh nht ln th 60 ca ti.

Anh Walter ni rng mt cu chuyn nh vy khi c k li trung thc v minh bch

s nhc nh mi ngi v sao chng ti ~ v{ ang chin u, hy sinh cho s nghip cao c
y. Anh ni thm rng hi k ca ti v giai on trc khi ti b tng ngc nm 1964 v{
nhng nm trong lao t s l ngun ng vin to ln cho cc chin s tr ang ng{y c{ng gia
nhp ng hn, trc tip cm sng trong cuc chin u v vang ny.

Ti nhn thy ti rt hp dn v nhanh chng bt tay vo cng vic. Ti vit phn ln

v{o ban m. Trong mt hai tun u, sau ba n ti, ti chp mt mt lc v vo lc 22 gi
ti dy v vit cho n sng sm hm sau v c th ng{y n{o cng nh ng{y n{o, thc hin
nhim v ca mnh theo gi quy nh.

Cui cng ti bo cho cai ngc rng mnh khng c khe v khng th tip tc cng
vic kh sai m |. iu n{y dng nh khng l{m cho h quan tm v t ng{y ti c
th ng sut ngy.
 hon thin bn tho chng ti lp mt dy chuyn. Hng ngy ti np nhng trang
vit cho Kathy. Anh y c qua mt ln, sau chuyn cho Walter c. Nhng kin b
sung ca hai anh c ghi ra l. Mt bn t khc nhn ton b bn tho sau khi ~ c b
sung v vit li bng loi ch cc nh ngay trong m. Bn t ny vit ch nh n ni 10
trang bo tho ca ti ch mt trang ca anh. Ngi chu trch nhim chuyn bn tho ra
khi nh{ t l{ anh Mac Maharaj, cng l{ t nh}n nh chng ti.

Bn gc ngc dng nh nghi ng hot ng ca chng ti. Mt ln chng hi Mac:

Mandela ang l{m vic g th? V sao ng ta thc sut m vy?. Mac ch lc vai v ni
thm rng ti l mt sinh vin cn mn. Hi y ngi t c php hc hm th i hc.

Trong nhng m y, khi ngi mt mnh trong s im lng tuyt i, hnh nh nhng
cuc chin u si ng thi thanh xun bng ln d di trong tr|i tim ti. |ng nh nht
l khi ti ti Johannesburg, n tr s African Natoional Congress, i hi Dn tc Phi, t
chc gii phng ca chng ti, sau l{ cnh ho~n i ho~n li phin ta x ti phn quc
nghim trng, ri hnh nh ti b {y ra o Robben Island... cm ng v pha cht s hi,
ti ln lt a ln nhng trang giy mt cch trung thc tt c nhng g ~ xy ra.

Mac giu nhng trang vit cc nh vo nhng cun nht k ba cng. Nm 1976, khi anh
c tr t do, anh ~ mang c ton b bn tho ra ngoi mt c|ch an to{n. Nh ~ tha
thun ngm, Mac s thng bo cho chng ti mt khi bn tho trao tn tay nhng ngi tin
cy. Chng ti ch hy 500 trang bn tho khi bit c ti liu ~ c trao vo nhng bn
tay tin cy. Cho n khi nhn c thng tin y chng ti vn phi bo qun 500 trang vit
kia bng mi cch. Kh nng duy nht an ton l cho vo ba ng nha v chn xung t
cnh tng ro trong khu nh t.

Vi tun sau, sau khi t nhn ng dy, ti bng nghe thy ting ng trong sn nh t
m ti nhn ngay l ting cuc xng ang {o.

Khi chng ti c php ri x lim xung ni ra mt, ti i v pha h{nh lang trc v
t c th nhn r gc s}n ngi ta ang {o bi. Mt nhm bn t c giao cng vic
{o mng x}y mt bc tng mi, ngay ni chng ti chn giu bn tho. Bui chiu khi t
m | tr v ti nhn ra ngay lp tc mng tng {o trng v{o v tr giu bn tho.
 Tinh m s|ng hm sau ti b gi ln vn phng ca ph cai t. Bn cnh ng ta l mt
vin chc t Pretoria. Chng cho hi g, vin ph cai ngc ln ting: Mandela, chng ti ~
tm thy bn tho ca ng.

Ngay sau c Walter, Kathy b quy ti l lm dng vic hc hm th vit ti liu kch
ng gi ra ngoi chng chnh quyn. Ngay lp tc chng ti b tc quyn hc hm th v
thi hn.

Bn tho c chuyn ra ngo{i ~ theo h{nh trnh qua London, sau tr v Lusake,
ni ng tr s ca ANC vn b t ra ngoi vng php lut Nam Phi. Th nhng chng
no ti cn ngi t th ti liu khng c cng b rng ri. Nhng g ti vit hi l{
xng sng ca tp hi k c xut bn sau ny.

***

Cha ti t cho ti c|i tn Rolihlahla, c ngha l{ ko c{nh c}y. Nhng ngn ng thng
dng d}n d~ c ngha l{ k gy ri.

Ti sinh ngy 18.7.1918 ti Mvezo, mt lng qun Umtata, th ph bang Transkei.

l{ qu hng x s ca b tc Thembu - b tc ca ti - v l mt nhnh ca dn tc Xhose.

Cha ti, Gadle Henry Mphakanyiswa, l t trng do sc phong ca vua Thembu, ng

u vng Mvezo. Nhng v{o thi Nam Phi tr thnh thuc a ca Anh vic tn phong phi
c chnh quyn thuc a ph chun. c chp thun l tc trng, cha ti c hng
mt khon lng trch t ngun thu thu trong vng. Cha ti khng bit c m{ cng chng
bit vit, nhng ng l{ mt nh hng bin. Vi thn d}n ng nh ngi thy, ngi bn.
ng l c vn ca ngi ci qun dn tc n{y. Ti c thay th cha vo v tr khi trng
thnh.

Ti c nghe k li l cha ti c 4 v. Bn b{ c tc ring: B{ ln, cnh tay phi,

cnh tay tri v Iqadi. Mi b{ u c trang tri chn nui ring, nh{ ring v{ nng tri sn
xut ring. Trang tri ca cc b cch nhau 4 dm. Cha ti di chuyn trn trc t gi|c n{y.
ng c 13 con, 9 gi, 4 trai. Ti l con trai t ca ng.
 Khi ti mi lt lng, cha ti b chnh quyn do ngi da trng ng u gy rc ri ch v
mt con b. S rc ri ny lm ng mt chc t trng. Cng vi vic mt chc ng thi
ng mt ht ti sn.

Sau m ti m ti n mt lng nh c tn l Qunu. d}n sng trong nhng tp

lu nh t ong, v|ch t, ca t v. Nn nh{ l{ t ti ca cc t mi, kin, c trt nhn.

Bp, cc loi u, b ng l ngun lng thc chnh ca b tc. Chng phi b tc ti

thch nhng th m{ l{ v khng kim }u ra thc phm v{ lng thc qu hn, gi{u
dinh dng hn. V h khng c tin.

Qunu l{ l{ng ca {n b{ v{ tr con. To{n b {n ng i l{m thu xa x - phn ln cc

m ko d{i pha nam sn thnh ph Johannesburg. Mi nm h ch v qu hai ln trong
ma l{m t. Gieo cy, trng ta v thu hoch ma mng l vic ca {n b{.

Khi ti ln 5 th tr thnh mc ng chn cu v b. Ti hc c mi quan h gia

ngi ca b tc Xhosa vi gia sc. Chng khng ch l ngun thc phm qu bu cho con
ngi m cn l mi quan h linh thing, l ngun hnh phc cho con ngi. ti cng
hc c c|ch dng sng cao su bn chim, cch ly mt ong rng, h|i c}y v{ {o c rng,
vt sa b, hc bi v{ hc cu c thnh tho.

Cuc i ti u tun theo khun php ca l lng, php vua v bao nhiu cm k. l{
s m bo cho s tn ti ca mnh m khng ai hi v sao. {n ng theo con ng ca
ngi cha, {n b{ theo con ng ca m. Ti quan st tt c tp tc v{ tun th nh
ngha v ca mnh.

Qunu ch c v{i ba gia nh da trng. Hin nhin chnh quyn a phng do ngi da
trng nm gi. K n l ch ca hng. Thnh thong xut hin nhng ngi da trng l. H
l khch du lch hoc cnh st t qun, bang xung. H xut hin trc mt ti nh nhng
v cha. Hi ti ngh h va |ng knh va |ng s.

Cha ti quen thn vi nhng ngi ng u b tc Amamfengu, nhng ngi Nam Phi
u tin theo o Thin cha. ng ~ gi ti n nh th Thin cha c ban phc v
ra ti, sau c n trng hc. Cn ng th gi c ly vi o ca c cha tri. Lng
tin ca ng ~ d{nh trn cho Hn thing ca b tc Xhosa.

Khng mt thnh vin no ca gia nh ti c i hc. Khi c by tui ri v vo

ng{y n trng, cha ti nm tay dt i v{ Ngi ni n trng phi n bn tm tt. Cho
n lc y cng nh mi a tr Qunu, ti ch c ci kh vi th trn ngi. Cha ti ly ci
qun c ca ng ct ng ngn li v lnh cho ti mc v{o ngi. Chiu di va phi nhng
qu rng i vi c th nh b ca a tr 7 tui. ng dng mt si dy v tht bng ti
cht li. Trng ti lc y hn l nc ci lm. Th nhng khng c mt b qun o, l phc
n{o trong i mnh lm cho ti t h{o nh c|i qun cha ti tng ngy khai trng hi y!

Ngy hc u tin, c gio da trng Mdingane tuyn b t lc y mi hc tr da en u

c mt tn Anh ring trng. Ngi da trng khng thch v khng mun gi ngi da
en bng tn th ng ca h, v nh vy khng vn minh! C gi|o cho ti ci tn m ti gi
cho n hm nay: Nelson Mandela. Cho n nay ti vn khng hiu tn c ngha g v{ v
sao c gi|o cho ti tn .

Mt nm sau cha ti qua i. ng cht do bnh phi. Nhng chng ai bit nguyn nhn
chnh xc ca ci cht y. Nhng iu ai cng bit chc chn l trong sut cuc i mnh,
cha khi n{o cha ti n khm bnh bt c b|c s n{o.

M ti l v tr nht ca cha ti. Tn b{ l{ Nodayimani, l{ ngi chm sc cha ti trong

nhng ngy cui cng ca ng. Trong m khuya ng ra lnh a thuc r cho ti!. M ti
cho rng khng th a thuc r cho ngi bnh trong cn au nng. Nhng vi tt c sc
lc cn li, ng i phi c thuc. V{ ng ~ ht sut mt gi lin. Sau khi h tu l ng tt
th.

Ti khng cn nh ci tang y c g}y au n ln cho mnh khng. iu ti khng th

no qun l cm gic ca s chia ly qu| kinh ho{ng. ~ {nh m ti l{ ngi nui dng ti
ln ln, nhng ngi cha l hnh nh ca ti, l bng dng ca ti. S qua i ca ng ~
l{m thay i i ti. Sau l tang t lu m ti ni chng ti phi ri Qunu. Ti khng hi b
v sao, v{ i }u b}y gi.
 Chng ti ra i bng i ch}n trn trong im lng, ln ng xung o, qua nhiu lng
xm. Chiu t{, chng ti n mt thung lng bn dng sui. Trc mt chng ti l mt lng
p. Ngay gia lng, t trn cao, l mt ngi bit th xinh p v t cao y ngi ch c
th phng tm nhn bao qut c lng. Bit th mi p l{m sao. Ti cha h thy mt ci
nh{ n{o p hn th. Tt c tm trong mu trng v chi la trc nh nng mt tri.

l{ bit th ca t trng Jongintaba Dalyndiebo, ngi ang c giao quyn lnh

o dn tc Thembu.

ng ngi nh nhn, n mc chnh t, p, nhanh nhn v t tin. Nhn ng, ta thy tot
ra sc mnh quyn lc. Ci tn tht ph hp vi v tr ca ng. Jongintaba c ngha l{ Mt
con ngi ngm ni.

Sau khi cha ti qua i, Jongintaba ngh c nui dng ti. ng coi ti nh con v{
ti c hng mi th nh con ng c hng. M ti khng c s la chn no
khc trc li yu cu qu hu ny. Cho d phi xa ti nhng b{ vn rt vui trc hon
cnh mi tt p ca ti.

Ti nhanh chng cm thy hnh phc trong th gii mi n{y. Ti c i hc, hc ting
Anh, hc ting Ahosa ca b tc ti, lch s, a l. s|ng ch nht n{o ti cng n nh
th vi cc con ng ch.

Quan im v s l~nh o sau ny l do nh hng quan trng t nhng quan st trong

thi gian ti sng vi v tc trng n{y. Ti thng xuyn d cc bui hp mt ca cc
th{nh vin di quyn ng, ti hc cch triu tp ca ng. Ai cng c quyn pht biu nu
mun. Ai cng c nghe mt c|ch chm ch, bt k ngi l{ tc trng hay ngi dn,
chin binh hay thy thuc, ch ca hng hay ch nng tri, cng nhn hay nng dn. Khng
ai ngt li h v cuc khai hi nh vy ko di 4 gi lin.

Lc u ti ht sc ngc nhin trc nhng s cng thng th hin qua ging ni v ti

cng ngc nhin ht sc khi mi ngi u ni thng, cng khai kin ca mnh, k c vic
ph phn tc trng. Bt chp li ph phn vi ging nhiu khi gay gt, v tc trng ~
kin nhn v bnh thn nghe khng st mt li m khng bo cha, v{ cng khng h t ra
bc dc trn khun mt v c ch.

Nhng cuc khai hi nh th ko di cho ti khi ngi ta tm c mt mu s chung.

Nhng cuc khai hi ch c th to c s nht tr hoc khng, khng c s |p t hay
tha hip t c thng nht. Ngi kin nhn kh|c thng trong khi ch i tm
c gii php tt nht. Mt quyt nh a ra do tp th v{ c tt c chp hnh. Khng
c s |p t ca mt a s ln tt c. Thiu s khng th b a s p ch. Ch khi cui cuc
hp, khi mt tri xung ni, tc trng pht biu mt ln na v tng kt kin cc din
gi ~ ph|t biu.

Ti nh mi khi ln u tin nghe nh{ l~nh o b tc ni: Mt ngi l~nh o ging

nh mt mc ng. Anh ta bao gi cng ng {ng sau {n cu cho con u {n tin ln
v nhng con khc tin theo m khng h nhn ra l{ c ngi li pha sau.

Ln 16 tui t trng quyt nh ~ n lc ti tr th{nh ngi {n ng thc th. Theo

truyn thng ca b tc Xhosa th phng tin duy nht l ct da quy u. Mt ngi {n
ng khng lm vic th khng t c|ch tip nhn nhng g tinh hoa ca ngi cha
truyn cho, khng c ly v v khng th ng u mt b tc. }y l{ ng{y trng i
trong i mt ngi {n ng v{ v vy c t chc long trng. Sau nghi thc ny l thi
gian im lng ca cc chng trai, l thi gian chun b cho nhng th thch mi trong tng
lai vi t c|ch l{ mt ngi {n ng ch thc.

Nghi thc truyn thng ca vic ct quy u k n{y do t trng ng ch s, bi l ln

ny c con trai ng trong s nhng ch{ng trai n{y. Chng ti cng nh}n dp n{y c nhp
hi. Ngay t u nm mi chng ti - gm 26 ngi - ~ dng hai lu c trong thung lng
bn b sng Mbashe, vn l{ a im truyn thng tin hnh cc cng vic ny cho cc v
vua Thembu.

Nghi thc long trng c t chc vo bui tra. Ch s ra lnh cho chng ti xp hng
dc cch b sng mt c ly nht nh. Tt c chng ti nm trong tm quan s|t chm ch
ca cha m, ngi th}n, t trng v nhiu nhn vt quan trng khc ca b tc cng nh
ca cc v c vn. Chng ti ch khoc tm chn trn c th. Ti cm thy hi hp, thiu t
tin v l khng bit s phn ng th no khi pht nghim trang nht din ra. Chng ti
khng c php giy da, cng khng c la ht.

Ti lic sang phi v nhn thy mt ngi {n ng t trong lu bc ra qu trc chng

trai th nht. Ngi {n ng cao tui n{y l{ Ingeibi ni ting - chuyn gia hng nht ct
quy u. ng ch cn mt nh|t sc, nhanh gn v ch trong chp mt bin chng ti t
nhng chng trai tr thnh nhng ngi {n ng ch thc!

Ti git mnh khi nghe ch{ng trai u tin ku ln: Ti l{ mt ngi {n ng. Ngi
ln ~ dy chng ti cch x s trong gi pht nghim trang y. Mt lc sau ti nghe cu y
t ming con trai tc trng c lm ra v rn ri nhng vn khng giu c s kinh hi.

Trc khi nh thn, ngi {n ng gi{ ~ qu trc mt ti. Ti nhn thng vo mt

ng. ng i sc mt, tr nn nht nht, mc d hm tri lnh m{ trn tr|n ng m m
hi. Hai tay ng nhanh thon thot v ch trong nhy mt mi vic ~ xong. Ti cm thy
nh la chy trong huyt qun. S au n tc thi ~ buc ti phi dng cm t ln ngc
khng pht ra ting.

Nhn xung t ti thy mt vng da trn nh mt ci nhn. Nhng ti phi th tht l

mnh cm thy xu h v nhn ra rng nhiu ch{ng trai dng cm hn ti nhiu. H ni cu
Ti l{ mt ngi {n ng to, sc v gy gn, vang hn ti nhiu. Cn ti th ~ c gng rt
nhiu km c cn au m{ khng ht ln th{nh ting.

ng gi nh cc chng trai nht ci vng y ln v{ ng ~ kh}u n v{o tm chn kho|c

ln mnh chng ti rt cn thn. Sau ng dng l| thuc rt vo vt ct va chng nhim
trng va l thuc cha vt thng chng l{nh. Loi cy thuc ny cm m|u v{ ngn chn
cht bn xm nhp vt thng.

Trong m vng c ting gi chng ti thc dy v{ ngi n ni tip ngi kia. Chng
ti c php ri lu c nhng phi i tm mt t kin trong m ti mt mng. Chng ti
phi chn cc vng y v{o n kin.

Theo truyn truyt th ngi ta phi kp thi giu kn ci vng da ny bng cch chn
xung t ti kin trc khi b nh o thut cp mt dng vo nhng vic khng
lng thin. Ti c cm ngh l{m vic n{y chng ti cng ng thi chn tui thiu nin
ca mnh. Ti nhanh chng tm c mt n kin v chn ci vng da y.

Trong hai thng lin chng ti sng trong hai cn lu c y v ch cho vt thng lnh
hn. Khi tr li vi cng ng chng ti phi qun trn trong tm chn kn to{n th}n, bi v
trong thi gian ny khng mt c g|i n{o c nhn c th chng ti. l{ giai on ca s
tnh lng v t vn lng mnh, mt loi hnh nh l{ c|ch chun b cho nhng th thch mi
trong cuc i ca mt ngi {n ng ch thc.

Khi chng ti xut hin tr li trong cng ng, b tc t chc mt ngy l mi chnh
thc kt np chng ti vo gii {n ng trng thnh. Cha m, cc tc trng quanh vng
u c mt. Ngi ta ng {n, ca h|t, trao qu{ lu nim.

Din gi chnh trong bui l trng th n{y l{ t trng Meligqili. ng rt nghim trang:
Nhng a con ca chng ta ngi , nhng chng trai tr trung, mnh khe, nhng bng
hoa ca b tc Xhosa, nim t ho ca c dn tc. Nhng mi li hoa m n{y u rng
tuch m chng ai c th thc hin c. Bi v nhng ngi Xhosa v{ ngi da en Nam
Phi ny l mt dn tc b khut phc. Chng ta tr thnh n l ngay trong nc mnh.
Chng ta khng c sc mnh, khng c quyn lc, khng c quyt nh vn mnh v s
phn ca chnh mnh. Phn cn li ca cuc i b chn vi trong hm m ca ngi da
trng bn chng sng cuc i ph phn cha tng c nc ta. Chng ta khng c g
ht. Chng ta khng c c lp, t do...

Ti bng nhn ra nhng li tm huyt ca ng nh mt s xc phm su sc i vi ti,

mt ngi bnh thng khng kh nng l{m mt vic g c ngha ngo{i vic tng bc
nhng gi tr do ngi da trng a v{o t nc ny. Vo thi gian ny ti khng nhn
nhn ngi da trng l k p bc m{ l{ ngi mang li phc li cho ngi da en. Ti ngh
v t trng ~ tht v n.

Khc vi nhng chng trai cng trang la mi trng thnh ti bit chc chn mnh s
khng chui xung hm l. V t trng thng ni vi ti: Cu khng c quyn quyt nh
i mnh hy sinh cho s giu c ca ngi da trng m khng h bit tn mnh vit nh th
n{o. L{ ngi k v ti cn phi c hc. Ti c gi n mt trng ni tr mt
nh th th gi|o. Trc khi ln ng, t trng tng ti i ng, hnh nh khng nh ti
~ l{ mt ngi {n ng. Ln u tin trong i ti c hc nhng ngi thy thng tu,
c bng cp hn lm.

Trng Clarkebury c thnh lp nm 1823 ti khu d}n c c nht bang Transkei. Vo

thi Clarkebury l{ trng cao cp nht d{nh cho ngi Phi Thembu. T trng ca ti
tng theo hc ti }y v{ con trai ng l{ Justice cng theo ch}n cha mnh n . l{ dng
trng tng hp. Va dy vn ha va {o to ngh thc h{nh nh mc, th ct may v th
g hn.

Trn ng n Clarkebury t trng dy ti nhiu iu, c bit l cch hnh x v

tng lai ca ti. ng khuyn ti phi gi k lut v bit kim ch. Ti ha vi ng s hnh
x nh li ng dy bo. ng ~ a ti n gp ngi Hiu trng C. Harris. Theo t trng
th C. Harris l mt nh}n c|ch kh|c thng, mt ngi Thembu da trng, ngha l{ tuy l{
ngi u da trng nhng mang trong lng ngc tri tim ca ngi Thembu v yu mn
ngi Thembu, hiu h. Tm li ti phi hc ng Harris nhiu iu, bi v ng ta l{ ngi
{o to k u {n cho b tc bn a.

Ti ~ tng bit nhiu ngi da trng hi cn qu nh: li bun, vin chc chnh
quyn v cnh s|t. l{ nhng ngi c quyn th. T trng ca chng ti tng n tip
h rt lch s nhng khng khm nm v{ coi h nh nhng ngi ngang hng vi ng.
Thnh thong ti cn nghe t trng ch bai h im n{y, im kia, tuy vic rt him hoi.
Hin nhin l{ t trng khng bao gi ni vi ti nn hnh x th no khi c s hin din
ca nhng ngi da trng loi ny. V l ti ch quan s|t v{ l{m theo ng. Nhng khi ni
v C. Harris, ln u tin t trng ni vi ti rng mnh phi ng x th n{o trc con
ngi ny. Theo ng th ti phi knh trng v nghe theo li ng ta nh i vi chnh t
trng vy.

Clarkebury l th trn ln. Trng bao gm hai khi nh xy theo phong cch thuc a.
Trng c ging ng rng r~i, xng th kh| khang trang. Trong khun vin nh{ trng
c nhiu nh ring hn l ca gi|m trng v gio vin, vin chc hnh chnh qun tr. Th
vin nh{ trng kh khang trang. Cc phng hc rng v{ tho|ng. }y l{ a im ca ngi
phng T}y ch khng phi ca ngi chu Phi. Ln u tin trong i ti c sng trong
khng gian y. Ti c cm gic nh c sng trong mt th gii hon ton mi v nhng
o lut ca th gii cn l{ b n i vi ti.

ng C. Harris bt tay ti. l{ c|i bt tay u tin trong i ti vi ngi da trng. ng

ta chn tnh, hu ngh v t ra qu trng v t trng ca chng ti. T trng ni vi ng
Harris rng ti cn c gio dc theo nhng li khuyn rn ca vua, v{ t trng hy vng
ng Harris quan t}m c bit n ti. ng Harris gt u nhn li v ni thm rng sinh
vin hc Clarkebury sau gi hc u phi lao ng thc t. V ng Harris xp cng vic
lao ng tay ch}n cho ti ngay trong vn nh ng.

Cuc bn giao kt thc, t trng cho ti mt bng Anh l tin tiu vt. l{ s tin ln
nht m ti s hu trong i mnh cho n lc y. Ti chia tay t trng vi li ha khng
bao gi lm ng tht vng v mnh.

Ti nhng tng l{ ngi ca vua Thembu c i x khc vi nhng ngi thuc cc

b tc khc. Khng. Tt c u nh nhau. Khng ai cn bit v{ quan t}m n vic ti thuc
hng hu du ca dng h vua Ngubengcuka. Nhiu hc sinh da en n Clarkebury l con
nh{ gi{u c. Ti nh b qun lng trong th gii y. l{ b{i hc quan trng u i ca ti.
Ti nhanh chng hiu ra rng con ng ca ti ch c th rng thnh thang khi mnh da
v{o nng lc ca chnh mnh ch khng phi do ngun gc xut thn. Hu ht sinh vin
ng hc khng ch hn ti trn s}n b~i th thao v c trong hc tp. Tm li ti phi c
gng ct lc mi khng b h b qu xa.

Ln n lp u tin ti i ng, cng l{ i ng ln u tin trong i. Ti cm thy

mnh oai v nh mt ch nga ua. Ti sut b ng do sn lt bng g bng kh| trn. Khi
bc vo lp ti bng nhn ra c hai n sinh nhn ti chm ch, nhng trong |nh nt y v
khi h{i. C xinh hn hng sang pha bn v ni rt to: Thng cha nh qu kia khng
quen i ng. C bn ci ngt ngho. Cm tc l{m ti nh m mt. Ti xu h v cng.

C g|i xinh p y tn l Mathona. Ti th rng khng bao gi ni na li vi c ta.

Nhng thi gian tri i v{ ti nhn ra rng c kh tt v dn dn tr thnh bn thn nht
ca ti, ngi ti tin cy v v sau ~ trao i nhng b mt ca i mnh. Nng l hnh mu
ca nhng ngi bn, nhng ng nghip n ti tm thy v sau ny, nhng ngi m ti
c th trao i thng thn nhiu chuyn, th tht vi h nhng im yu v s s hi ca
mnh m{ ti cha bao gi trao i vi ngi bn ng gii.

Ti nhanh chng ha nhp vo cuc sng Clarkebury, tham d cc cuc thi u th

thao. Tuy nhin, cha bao gi ti vt qua tiu chun trung bnh. Ti chi th thao v tnh
yu vi n ch khng phi ni ting, v l cha khi n{o ti ng trn bc chin thng c.
Clarkebury, ln u tin ti c hc vi nhng ngi thy c hc v hn lm. Mt ln ti
th nhn vi Mathona s s hi rng khng vt qua k thi ting Anh cui nm, cng nh
mn lch s. Mathona an i ti ng s, bi v c gi|o mn n{y l{ ngi da en c hc v,
yu mn ngi ng loi, v v th s khng n |nh trt chng ti. Mt thy gi|o da en
khc c hc v hn lm c chng ti knh trng c bit khng ch v kin thc ca ng
m l s khng khi, khng bao gi khom lng trc vin Hiu trng C. Harris, ngi u
da trng.

Harris l vin Hiu trng nghim khc, l~nh o nh{ trng vi b{n tay st, tuy vy
ng l{ ngi nh nhn. Trng hc ny ging mt tri lnh hn. Mi vi phm d nh u b
trng pht. ng n phng hc hoc xng thc tp no thy gio da trng cng nh da
en - v sinh vin phi ng nghim thng ngi, cho ng.

Bn sinh vin chng ti s ng hn l{ knh trng. Nhng trong vn nh, Harris l

ngi khc hn. Ti ~ c c hi tip cn mt gia nh ngi da trng sinh hot, sng quy
c v{ gi{u vn ha. Harris khng bao gi mang b mt nghim trang, st kh v khc kh
t trng hc v nh. Phi ghi nhn rng ng ~ rt nghim tc trong vic {o to sinh
vin da en. ng tr thnh tm gng ca nhiu sinh vin da en v{ cho c| nh}n ti. Ti
qu trng ng.

Tri vi s nghim ngh ca chng, b Harris tm mi c hi tr chuyn vi ti. Ti

khng bit chng ti ~ ni nhng chuyn g, nhng cho n hm nay ti vn cm nhn v
ngt ca nhng t|ch tr{ c bit b Harris mi ti trong sut thi gian ti lao ng trong
vn nh b.
 Khi ~ nhp cuc, ti tin b nhanh. Thm ch ti ~ c th vt lp trong mt s mn.
Thng thng ~ c bng Junior Certificate phi mt 3 nm. Ti ch mt c 2 nm. Ti tr
thnh hin tng Clarkebury l Xhosa. Healdown l th trn trong thung lng Fort
Beaufort v{ p hn Clarkebury nhiu. Ti }y 1.000 sinh vin nam n ngi Phi da en
trau di kin thc ca mnh. }y l{ trng hc ca nh th, dy khoa hc v{ cng dy ngh
nh Clarkebury. Sinh vin chu Phi t khp cc bang trong ton Nam Phi hc tp ti
trng ny.

Hc nm th hai Fort Beaufort th ti bt u luyn tp th thao: chy ng trng.

Ti cao to nhng ngi mnh, rt ph hp vi mn n{y. l{ mn th thao i hi k lut
cao, t ch trong cnh c n, n gip ti gii ta cng thng do hc tp qu khn trng.
Ti cng bt u luyn tp mn m bc. Lc u ti ch n v {i v khng c tin hc
ph. V sau khi kim c tin, ti luyn tp u n hn. V{ ti ~ tp m bc mt cch
nghim tc nh mt ngha v khng th tho|i th|c. Cng trong nm hc th hai, ti c
nh{ trng giao nhim v tr l lao ng. Ti ~ tn dng chc v n{y tip cn mi gii
sinh vin trong khu k tc x|. Sau ti li c lm tr l bo v. Nhng cng vic ny
gip ch cho ti sau ny trong ANC v trong lc lng v trang ca i hi Dn tc Phi.

Nm cui cng ca ti Healdown c gp g nh{ th ca dn tc Xhosa, ng Krune

Mqhayi. ng l ngi sao chi ca ngi da en Nam Phi. ng l{ nh{ th, l{ ca s. Nhng bi
th v{ b{i h|t ca ng c ngha rt ln i vi ngi da en Nam Phi trong cuc u tranh
cc k gian kh, v anh hng ca mnh sut gn 100 nm chng ch ngha ph}n bit chng
tc kht mu nht th gii, ca mi thi i.

Nh{ trng cho hc sinh - sinh vin ngh nh ng{y l ln. i vi sinh vin da en th
l ngy l thc s. H chun b tp np cho cuc n tip long trng. C hoa, biu ng trang
hong trong ton khu vc nh{ trng. Bui n tip Mqhayi tht long trng. Tt c sinh
vin da en v{ thy gio, c gio da trng n mc p, tp trung ti hi trng ln n tip
ng. Chng ti quan t}m c bit n ci ca pha sau sn khu dng trong hi trng ln.
Cha c bt c ai trong trng cng nh kh|ch t bn ngo{i v{o thm trng bc t
trong phng qua cnh ca n{y ngo{i ng gi|m c. Vy m{ v{o ng lc h{ng ng{n con mt
en ang chm ch nhn vo cnh ca y th bng n m tung. V{ ngi xut hin trong
khung ca l mt ngi da en cao to cho{ng trn ngi tm vi da b|o, trn u cng
trm tm khn da b|o, hai tay cm hai mi lao. ng gi|m c nh{ trng th|p tng ngi
{n ng da en, nhng khng |nh mt n{o hng v pha ng. Khng th no t xit tc
ng cc hnh nh ho hng tuyt vi kia. V tr nh sp trn u chng ti. Ngay c sau
khi Mqhayi ngi bn cnh ng Hiu trng trn hng gh ch tch o{n, khng kh vn v
cng no nhit. Dng nh c ta khng th kim ch ni chnh mnh trc hnh nh ho
hng mi din ra kia.

Pht xc ng khng th n{o km c chnh l{ lc ngi anh em da en ca chng ti

ni nhng li vang vng n hm nay r mn mt bn tai ti: Hm nay ti ni vi cc bn
v s xung t gia mt bn bn vng v tt p t mnh t ny v mt bn l ngoi bang
ti t. Chng ta khng th cho nhng k ngoi bang chim t nc chng ta, coi thng
nn vn ha ca chng ta. Ti b|o trc cho tt c cc bn, cc lc lng ca x hi chu
Phi mt ng{y n{o s chin thng nhng k x}m lc. Chng ta ~ qu gi qu| l}u trc
nhng thn tng rm phng T}y qu| ri. Nhng chng ta tt yu phi vng ln v nm
i tt c nhng xing xch ngoi bang |p t qu lu ln u ln c cc dn tc chng ta!.

Ti khng tin vo tai mnh na. ng ~ thng thng t co v bc trn ch d thc dn

da trng vi s hin din ca ng Hiu trng v hng chc nh{ gi|o ngi da trng.

Mqhayi bt u ng}m th, b{i th ni ting ca ng. Trong th ng ph}n phi nhng v
sao sng cho cc dn tc trn h{nh tinh. Ti cha tng nghe b{i th n{y trc . Mqyaui
hng n cc dn tc ch}u u: Ta trao cho c|c ngi gii Ng}n h{, ni hi t v vn tinh
t sng chi, bi v c|c ngi l nhng ngi tuyt diu, y tham vng v ghen t, c qu
nhiu th n mc d tha nhng li i tranh gi{nh khp ni, Sau khi tng nhng ngi
Ph|p, ngi Anh, ngi c c gii Ng}n h{, ng hng sang cc dn tc chu ; chu M la
tinh. V cui cng l chu Phi. Trao tng cc b tc chu lc en nhng ngi sao hy vng.

Mqhayi bng qu xung, ging thn thc: B}y gi, n cc bn, hi nhng ngi anh
em Xhosa. Ta trao cho cc bn ngi sao sng nht, quan trng nht. l{ ngi sao mai, bi
v cc bn l mt dn tc t h{o, y sc mnh. l{ ngi sao n nm th|ng - nm th|ng
ca lng kin trung, bt khut!.
 Tt c chng ti bng ng lot ng dy, h reo, hoan h nh mun lm v hi trng.
Ti cm nhn m|u trong ngi nh si ln, dng m|u ca ngi Phi, hn th, ca ngi
Xhose.

Nhng li tm huyt y ch ch ca Mqyayi va g}y xc ng va lm ti bi ri. T

vn dn tc rt nhy cm, ng ~ n vi mt chng tc: Xhosa. Thi gian hc tp
Healdown chm ht, trong u ti cht cha nhiu tng mi v thnh thong c nhng
tng mu thun vi nhau. Nhng ri cuc thuyt trnh ca Mqhayi ~ gii ta suy ngh ca
ti. Ti bt u nhn ra rng nhng ngi Phi thuc nhiu b tc u c nhng im chung
v{ khi ngi ta gp nhng im chung y li th s thnh sc mnh khut phc
nhng k cai tr tn bo.

Ti ri Healdown trc ht trong hnh hi mt ngi ca b tc Xhosa, v th na mi

l hnh hi ca ngi Phi.

Trng i hc Fort Hare thnh ph Alice, c|ch Healdown hai mi dm v pha ng

cho n nm 1960 l{ trng i hc duy nht d{nh cho sinh vin ngi da en. i vi
thanh nin Nam Phi, trng Fort Hare nh ngn hi ng h{n l}m, v nh i hc Oxford v
Cambrigde Anh v Harvard M. T trng t nhiu k vng l ti s tr thnh sinh
vin trng n{y. Trc ng{y n trng, ng mua cho ti b com-l mu xm hai hng cc.
Nm ti 21 tui v khng th tng c ai hc trong trng ny gin d hn mnh.

Ti c cm gic lc ny mnh mi tht s chun b cho nhng th{nh cng tng lai. Ti
cng tht s vui mng mang li ngun vui cho t trng rng, t nay mt thnh vin ca
gia nh ng l{ sinh vin trng i hc. Justice vn li Healdown thi li mt s mn.
Anh ta thch chi hn hc, l mt hc sinh v lo.

Fort Hare do ngi Sctlen dng ln nm 1916, trn vng cao nguyn ca nhng rng
ni | c dng sng ln quanh. Ni n{y tng l{ ph|o {i l tng ca ngi Anh trong
cuc chin tranh thc dn chng ngi Xhosa. Thc d}n Anh ~ dng ph|o {i n{y khut
phc lnh t cui cng ca cc chin binh Xhosa Sandile v{o nm 1880.
 Fort Hare ch c 150 sinh vin. Ti bit mt s trong bn h t Clarkebury v Healdown
n. T trng khuyn ti hc lut, bi v trong t}m tng ca ng, vic lm ca ti sau khi
tt nghip i hc s l c vn ca vua. Nh mi trng khc Nam Phi, Fort Hare chng
ti c gio dc vng li. Tun th php lut, knh cha, bit n chnh ph v nh th ~
to iu kin cho mnh hc h{nh th{nh ngi. Dng trng t n{y d sao cng khng bo
ho{ng nh nhiu trng khc lun phi tun th cc chnh sch phn bit chng tc, bi l
chnh quyn lp ra c|c trng y khng phi {o to nhng tr thc chng li h thng
chnh tr v nhng nguyn l phn bit chng tc t hi nh{ nc Nam Phi ny.

Fort Hare ~ tr th{nh ni c ng v{ vn m nhiu tr thc da en Nam Phi. Nhiu

ngi trong s h tr thnh nhng nh hot ng x hi xut sc, nhiu ngi khc tr
thnh hc gi, gi|o s dy ngay ti trng i hc n{y. Trng i hc Fort Hare gn vi
tn tui gi|o s D.D.T Jabavu. ng l{ gi|o s ngay t nm 1916, khi nh{ trng khai trng.
Jabavu tng tt nghip i hc Anh vi bng xut sc. Tr v qu hng ng dy ngn
ng Xhosa, ting Latinh, lch s v kho c. ng l{ B t in b|ch khoa v ngn ng cc
b tc Nam Phi. Chnh gi|o s Jabavu ~ k nhng chi tit v cuc i ca cha ti m
trc ti cha tng bit. ng l{ ngi bo v nng nhit quyn li ca ngi Phi da en.
Nm 1936, ng s|ng lp All-African Convention chng li o lut ca ngh vin Nam Phi
xa b quyn ph thng u phiu ca cc tc ngi khng phi da trng.

Mt k nim v Jabavu ng mi trong k c ti. Mt ln ti |p t{u ha t Fort Hare v

qu, d nhin l{ v{o toa d{nh cho ngi da en. Nh}n vin kim so|t v n. Ti khng c
v. Bit ti ln tu Alice, ngi ny hi:

- Anh hc trng Jabavu phi khng?

Ti gt u v anh t ra tha mn. Anh trao cho ti mt chic v v ni mt mnh:

Jabavu l{ con ngi tinh t.

Nm th nht ti hc ting Anh, chnh tr, Lut php Nam Phi, La M v H Lan. Chng
ti phi hc k c|c o lut trng pht ngi Phi da en. Hi y ti tng ao c sau khi tt
nghip c lm thng ngn hoc vin chc trong B mang tn l "B v cc vn d}n c
gc" (Native Affairs Department). Ngy y ngh vin chc l phn thng cao nht m mt
ngi Phi da en c th ao c. V{o nm hc th hai, khi Fort Hare m lp {o to phin
dch do nh dch thut xut sc ti cc phin ta ph trch - ng Tyamzashe - ti l mt
trong nhng ngi ghi danh u tin.

S hc ca ti Fort Hare din ra bn trong v bn ngoi ging ng. Ti tham gia

tch cc hot ng th thao, ly s chm ch, kin tr v quyt tm b vo s thiu ht nng
khiu. Ti thch mn chy v mn ny s tp luyn chm ch, s kin tr quan trng hn
nng khiu. Ti cng gia nhp o{n kch v sm vai k m st Lincoln trong mt v din.
ch l mt vai ph nhng ~ gip cho ti hiu ra mt iu mi rng, nhng ngi c quyn
lc bao trm ln mi th thng phi i din vi nhng ri ro n t nhiu pha.

Ti tr thnh thnh vin ca Hi sinh vin Student's Christian Association v{ thng

phi n lng bn cnh d v{ c kinh. Mt trong nhng bn thn trong Hi sinh vin, trn
s}n chi th thao... l Oliver Tambo. Ngay t khi mi quen nhau, ti ~ nhn ra rng anh l
con ngi rt sc so. Anh l mt din gi nhit huyt, t khi chu nhng ai v tnh nguyn
tc. Chng ti khng chung k tc x, khng r cng vic ca nhau, nhng ti vn c th
nhn thy anh ang g|nh v|c mt nhim v quan trng (Oliver Tambo v sau l Ch tch
ANC- ND).

Ngoi vt l ra ti cn hc mt mn "chuyn ng chnh x|c". l{ mn khiu v tp

th. Mt cu lc b mang tn Dancer Hall khu cnh trng l{ ni hi nhy ma ca sinh
vin chng ti, mc d nh{ trng nghim cm sinh vin lui ti ni . Mt hm chng ti
phi ha trang n Dancer Hall do c mt cng vic quan trng. m ti ph|t hin
mt m nhn trn sn nhy. Ti n trc mt n{ng, ci u lch s mi n{ng khiu v. Ch
t pht sau n{ng ~ nm gn trong vng tay ti. Nng tn l Bokwe, l phu nhn ca Tin
s Bokwe Roseberry, mt th lnh ni ting Nam Phi hi . Ti to|t m hi ht, nhanh
chng li khi sn nhy. Ngi p chia tay ti rt lch s sau khi ti mt xin li nng. K
t sau s kin y, ti hc h{nh chm ch hn ln v ngy cng gng sc hn.

i vi th gii hin i th Fort Hare khng c g c bit, nhng i vi mt thanh

nin nng thn nh ti th l{ c mt bu tri rng m. ln u tin ti mc b qun
o ng, ln u tin dng bn chi |nh rng, toilet c nc x, tm vi hoa sen nc
nng... Tt c u mi m, vn minh. Nhng c l s hin i ny li lm ti nh li cuc
sng n gin, s lc thu thiu thi. Ti khng phi l{ ngi duy nht trong |m sinh
vin Fort Hare c suy ngh n{y. Mt nhm sinh vin c chung ngh nh ti ~ t chc
nhng cuc h{nh hng, t la tri ti cc vng nng thn quanh vng. chng ti ni
chuyn v lch s, n ng nng. Tt c u c chung nhu cu n li tui th, nh v qu
hng vi tt c mt tri ca cuc sng. Nhng sinh hot n{y cha mang m{u sc chnh tr
nhng n to cht keo gn b nhng ngi cng c chung cnh ng, c chung suy ngh.

Fort Hare nh t|ch khi th gii bn ngoi. Tuy vy chng ti theo di mt c|ch chm
ch din bin ca cuc chin tranh th gii ln th hai. Hi y Nam Phi cng ~ tuyn b
tuyn chin vi ph|t xt c ca Hitler.

Nm hc th hai ca ti Fort Hare ghi nh cuc gp g vi Paul Mahabane. Anh y ni

ting khng ch trng i hc v vi rt nhiu ngi, bi l anh l{ con t trng
Zachheus Mahabane, tng hai ln gi nhim v quan trng tng th k i hi Phi(ANC).
S lin h ca anh vi ANC ti khng bit nhiu, song li chnh l{ iu nhiu ngi
quanh anh knh phc. Anh c gi l{ tn ni lon tr thc.

Mt ln chng ti h{nh hng v Umtata, th ph x Transkei qu hng ti. S kin

bt thng ~ din ra trc ca nh{ Bu in. Vin th trng ngi da trng, khon 60
tui, ra lnh cho Paul mua cho ng tem th. Ngy y vic mt ngi da trng bt k n{o
sai bo mt ngi da en l{ chuyn thng. Paul ch tr li gn ln: Khng. Ng{i th
trng cm thy b xc phm. ng ta ln ting: M{y c bit ta l{ ai khng?. Paul |p ngay
tc khc: Ta }u cn bit ngi l{ ai!. Ri anh ni ging cn gay gt hn: Nhng ta ~
bit ngi l{ c|i g !. Vin th trng nng lng mun bit anh ta ng g. Paul ni ngay khi
vin th trng trng mt nhn anh: Ngi l{ mt con k sinh!. Vin tr trng go ln tc
gin: My s phi tr gi t cho s hn l|o n{y!.

Ti ngh rng th|i ca Paul l thi qu. Ti tht s phc anh, nhng ng thi cng
rt lo cho anh. Vin th trng bit ti v nu nh ti c th thay vo vai ca Paul th ti ~
i mua tem cho ng ta v{ nh vy mi vic n c. Ti ng ngng mt lc v tht s knh
phc ngi bn tr Paul. a v mnh, ti cha sn sng phn ng nh anh. Dn dn ti
hiu ra rng nhng h{nh ng nhc m ngi da en trong nhng chuyn nh nht nht
din ra mi hang cng ng hm l khng th chp nhn c na.

Tr li nh{ trng sau k ngh h cui cng, ti cm thy khe hn, mnh m hn trc
rt nhiu. Ti tp trung vo vic hc, c bit l nhng chun b chu |o cho k thi cui
kha v{o th|ng mi. Ti tnh l{ sau nm hc ny ti s c bng B.A - bng Bachelor of Arts
- mt hc v hn lm m ti cho l tm thng h{nh v{o i khng ch c mt a v trong
x hi m{ cn m bo cho mnh ngun thu nhp kh v n nh. ~ c lc ti h~nh din
rng gi }y dng nh c th gii ang di chn mnh!.

Vi vn bng B.A ti c iu kin b p cho m v nhng mt mt ln lao sau khi

cha ti qua i. l{ i sng y v danh d, uy tn. Ti s xy cho m ngi nh{ vn
vi y tin nghi Qunu. Ti s thng xuyn gi tin cho m cng nh cho anh ch em.
Mt gic m p ang pha trc!.

Trong nm hc cui cng ny, ti ng c vo Ban chp hnh Hi sinh vin SRC (Student
Representative Council). Hi y ti }u bit nhng s kin lin quan n SRC ~ a n
cho bn thn ti v s kh khn, tr ngi v{ ~ thay i c bn cuc i ti sau ny. Cuc
bu c din ra vo cui hc k 2 v trng vi thi im thi tt nghip ca sinh vin nm
cui. Theo iu l, i hi ton th sinh vin s bu 6 thnh vin vo Ban chp hnh. t lu
trc ngy bu c, mt cuc hi ngh kho|ng i ca sinh vin tho lun nhng vn bc
xc ca sinh vin, ng thi a ra nhng kin ngh i nh{ trng thay i nhiu quy nh
h khc, bt hp l i vi sinh vin. Cuc hi ngh kho|ng i i n s nht tr: phi thay
i nhng quy nh ngt ngho i vi sinh vin, phi ci thin i sng cho sinh vin trong
k tc x, trao thm quyn hn thc s cho SRC ch khng phi h ch l con ri, l cng c
ca nh{ trng. a s tuyt i ng h nhng yu sch y v ra ngh quyt ty chay cuc
bu c chng no nhng yu s|ch kia cha c |p ng. Ti nht tr vi nhng yu sch
ny.

Nhng ngay sau cuc hi ngh kho|ng i ny, bu c vn din ra. Mc d a s sinh
vin phn i khng tham d i hi, nhng 25 sinh vin cn li vn tin hnh bu c. Ti
c bu vo Ban chp hnh trong cuc bu c ny, mc d ti khng d nh a s sinh
vin khc. Cui cng th Ban chp hnh gm 6 ngi cng hp tho lun. Ban chp hnh
nht tr quyt ngh khng nhn nhim v, bi v c 6 ngi c bu u ty chay cuc bu
c n{y. Chng ti d c bu nhng khng phi do a s sinh vin. Chng ti ~ son tho
mt gi|c th gi ng gi|m c, tin s Kerr.

Tin s Kerr phn ng rt ranh ma, mt mt ghi nhn h{nh ng t nhim ca chng ti,
ng thi tuyn b cuc bu c mi s c t chc ngay vo ngy hm sau, sau ba n
chiu trong nh{ n k tc x|. Vi cch lm ny, tin s Kerr tnh to|n l{ mi ngi s phi
d v{ nh vy khng ai c th ni Ban chp hnh SRC khng do a s sinh vin bu ra. Qu
tht cuc bu c ngy hm sau do ng tin s Kerr b tr ~ din ra tht. Nhng iu d
thng cng ~ xy ra: ch c 25 sinh vin tng hp i hi hm trc l b phiu v{ cng
ch 6 ngi ~ c bu hm trc li trng c. Nh vy l chng ti vn im xut pht.

Cuc hp Ban Chp hnh ln n{y ~ din ra ngo{i suy ngh ca ti. Nm y vin khng
nh rng tuy h ch c 25 ngi b phiu, nhng tt c sinh vin u c mt, v th
khng th ni mnh c bu ch do mt thiu s. Ngha l{ bn h chp nhn l nhng y
vin Ban Chp hnh hp l. Ti phn i v khng cng nhn c s khc nhau gia hai ln
b phiu. Tt c sinh vin hin din tht, nhng h im lng, khng b phiu, khng pht
biu v{ nh vy ngi c bu khng t c|ch ph|p nh}n l~nh o h. Ban Chp hnh
khng nhn c s tn nhim ca s ng. Yu s|ch ca chng ti c s ng ng h, do
phi gi vng lp trng ban u, khng th cho nhng tiu xo lm lung lay, thm
ch lm hy hoi. Lp lun ca ti ~ khng thuyt phc c 5 ngi kia. Cui cng ch
mnh ti khng nhn nhim v. }y l{ ln th hai ti t nhim.

Sng hm sau ti b gi ln phng hiu trng. ng tin s Kerr, hiu trng, ~ ni vi

ti bng tt c s nghim trang cn thit v nhng s kin xy ra trong hai ngy qua. ng
yu cu ti cn nhc li nhng quyt nh ca mnh. Ti ni thng vi ng rng ti khng
thay i kin. ng ni rng ti cn phi ng qua mt m suy ngh cho tht chn chn
v sng hm sau bo cho ng v quyt nh cui cng ca mnh. ng ra cnh bo rng s
khng bao gi tha th cho nhng sinh vin h{nh ng v trch nhim. Nu ti vn ngoan c
t chi th ti s phi lp tc ri Fort Hare.
 Bui ni chuyn l{m cng u c ti v{ ti ~ tri qua mt m trn trc, khng th
chp mt mt pht n{o. Cha bao gi ti phi ng trc mt quyt nh kh khn nh
vy. Ti ~ ni thng thn suy ngh ca mnh vi mt ngi bn tin cy. Sau cu chuyn
ngn nhng quan trng ny, c anh v{ ti u thng nht: khng th u hng tin s Kerr.
V sau ti ngh li mi nhn ra rng mnh knh trng v n s ngi bn n{y hn nhiu so
vi tin s Kerr.

Cho d ti tin v phng din o l, l phi v pha ti, song ti vn khng chc liu
quyt nh y c phi l cch la chn ng n nht hay khng. Liu quyt nh y c tiu
ma s nghip hc vn ca ti, lm mt tm bng B.A m ti hng mong ch v b ra bao
nhiu sc lc phn u? nhng mt khc ti li khng th v quyn li c nhn m hy sinh
c mt tp th sinh vin tin cy mnh. Nhng mt khc ti li khng mun ri Fort Hare.

S|ng hm sau, khi bc ch}n v{o vn phng tin s Kerr ti vn trong tm trng ging
x d di. Cho n khi ng ln ting hi v quyt nh cui cng ca mnh, ti nh mi
bng tnh. Ti tuyn b vi ng tin s |ng knh rng vi tt c thc ca mnh, ti cm
thy mnh khng th hot ng vi t c|ch l{ y vin Ban chp hnh ca SRC. Quyt nh
ca ti dng nh l{m cho tin s Kerr bi ri trong tch tc trc khi ng to ging:

- Tt. l{ quyt nh cui cng ca anh. Tuy nhin ti cng ~ suy ngh li v{ a ra
kin sau }y cho anh: Nm sau anh c th tr li Fort Hare vi iu kin anh phi gia nhp
SRC. Anh c c mt ma h suy ngh, anh Mandela !

Ti ngc nhin khng km tin s Kerr trc phn ng ca ng nh chnh ng trc

phn ng ca ti. Vic phi ri Fort Hare l{m ti lnh xng sng. Nu ti nhng b th
mi vic s khng ti t. Ti hiu c trong quyt nh ca tin s Kerr h{m to cho ti
c hi. Nhng ti nhanh chng khng nh trong tri tim v khi c ca mnh: ti kinh tm
s ban n, bi v s ban n y li xut pht t quyn lc c th quyt nh s phn ca ti
cng nh ca hng triu ngi Phi da en kh|c. Ti c quyn v{ ~ s dng quyn trong
vic t b vai tr trong Hi sinh vin SRC. Cui nm ti ri Fort Hare trong mt tm
trng bun vui ln ln, nhng khng h luyn tic.
 Mi ln tr v Mqhkezweni thng l dp x hi trong nim vui vi ngi thn qu nh,
ln ny khc hn. Ti bo co cho t trng kt qu tt p k thi hc k v nhng s kin
mi nht va din ra. ng tc gin v ni rng khng th hiu ni nhng h{nh vi ca ti.
ng cho h{nh ng y l{ in r. Khng cn nghe ti k ht u ui ngn ngnh, ng va
ni nh ra lnh rng ti phi tr li Fort Hare v tun theo ch dn ca ng{i tin s hiu
trng |ng knh. Ging ng sc, nhn nh mnh lnh ca v t lnh chin trng. Khng
c chuyn gii by hay gii thch trong chuyn ny. Ti quyt nh nut s m c vo bng
v tm cch trnh xa nhng s kin xy ra Fort Hare.

Vo dp y Justice, con trai t trng cng v qu. Chng ti vui mng khn xit khi gp
nhau. D xa nhau ~ l}u song gia Justice v{ ti ~ hnh th{nh mt tnh bn, tnh anh em
thc s. Justice thi hc trc }y mt nm v{ n sinh sng Johannesburg.

Ti ch mt v{i ng{y ha nhp vo cuc sng ca gia nh, ca vng qu ti. Ti chm
lo cng vic ca t trng, chm sc {n b, cu, d ca ng. V{ ti ~ l}n la gp cc t
trng khc trong vng. Ti khng quan tm nhiu n nhng g hn sau khi ~ quyt nh
dt kho|t trc mt ng tin s Kerr.

Vi tun sau khi chng ti tr li qu hng, t trng gi hai chng ti li. ng ni

nghim trang:

- Cc con, ta s mnh khng cn sng c bao lu na trn ci i n{y. V{ trc khi ta

tr th{nh ngi thin c, ta c ngha v lo cho hai con trai mnh c gia tht tm tt.

C|c c u ~ c la chn v l n h ~ c tin h{nh trc khi t trng t}m s

vi chng ti, nhng a con yu qu ca ng.

C hai chng ti u ng ngng, chong vng v mt phng hng. Ti ni vi mnh

rng bt c v l g ti cng khng th b p buc trong cuc hn nhn ny, bi v nh
vy l khng trong sch v km thng minh. V sao vy? v c g|i m{ t trng chn cho ti
tng l{ ngi yu lu nay ca Justice, con trai rut ca t trng. Mt kh|c ti ~ cm nhn
ra rng mnh ~ ln, ~ trng thnh, khng cn np bng t trng l}u hn na mt khi
ti t chi s sp t ca ng. Justice cng c cm gi|c v{ suy ngh nh ti. Chng ti b{n
vi nhau v thy khng cn cch la chn n{o hn l{ b nh{ ra i. Ni duy nht chng ti
c th n lc ny l Johannesburg.

Vo thi gian ny, hiu bit chnh tr ca ti khng tin trin nh kin thc v mt x
hi. Trong khi ti cha c phng c|ch hoc suy ngh l{m c|ch n{o u tranh vi h
thng cai tr h khc ca bn thc dn da trng, th trong ti li ~ hnh th{nh k hoch
chng li nhng tp tc lc hu v c h ca dn tc mnh. T trng l mt trong nhng
th phm ca nhng h tc lc hu y.

c|c trng chuyn nghip v{ trng i hc Fort Hare ti tng hc nhiu nm vi

nhiu ph n v{ cng ~ c khng t |p phe tnh |i vi c|c c nng. Ti l{ mt thanh
nin in trai, s khng cho bt c ai, k c t trng, c quyn |p t bng cch chn v
cho mnh.

Ti ~ c n hong tip kin. Nhn dp tt n{y, ti ~ khn kho trnh vi b quan

im v hn nhn ca mnh. Hn l ti khng th ni rng mnh t chi vic t trng chn
v cho ti. Ti ni rng nu n tui xy dng gia nh th ti mong c c se duyn vi
mt nng thuc h ca n ho{ng. Khi ni n chuyn n{y l{ ti ~ c ni n mt ngi
{n b{ kh| xinh thuc h n hong. Ch c iu l ti khng bit suy ngh ca nng v ti ra
sao. Ti ni cng ci rng, s ci nng sau khi tt nghip i hc. Tht ra chuyn ny ch
nghim tc mt na. Ti ch mong thot ra khi s |p t ca t trng, v th ~ khng
t b tiu xo. N ho{ng dng nh ng tnh vi tng ca ti. Nhng t trng th
nht quyt khng thay i quyt nh ca ng.

Ngh li ti thy rng mnh ~ khng t}n dng mi kh nng vn c. Tuy nhin hi y ti
cn qu tr c th suy ngh n ni n chn. V th chun l{ phng s|ch ti u vy.

Hai chng ti gi b mt tuyt i k hoch chun ca mnh. Chng ti ch mt c hi

thch hp trong khi vn dng k ho~n binh. T trng l{ ngi nhy bn. ng bit rng
Justice c th b ti lung lc, v th ng ~ tm c|ch t|ch cu ta khi ti. Mt khi phi i }u
xa bao gi ng cng chn mt trong hai chng ti i th|p tng. Thng th ng chn Justice.
Ri c hi cng ~ n. Chng ti bit k hoch ca ng rt c th. l{ mt cuc hp cc
t trng ko di sut mt tun l. Khng t trng n{o c php em theo ngi th
hai. Bui sng hm , ngay sau khi t trng ra i th chng ti cng theo ch}n ng.
ng ca chng ti hng v Johannesburg.

Ti khng c nhiu qun o. Tt c dng ch nht vo mt ti xch. Khi chun b

xong v chng ti ln khi vn th bng t trng quay v nh. ng hi nhanh: Hai thng
kia }u ri?. Khng ai bit c cu tr li chnh xc. ng ni rng qun ng mui nn
quay tr li ly. Nhng ti hiu rng t trng ~ thc c nhng g chng ti hoch
nh trong sut thi gian qua. V mui th ng c th mua d dng bt c ni n{o.

Chng ti hu nh khng c tin. Hai a chng ti ~ quyt nh bn hai con b cho

mt l|i bun. L|i bun th ngh rng vic bn b l theo lnh ca t trng. ng li b tr
tin cho chng ti kh hu. Chng ti tin thu taxi chy v hng ga tu ha. T
chng ti |p t{u i Johannesburg.

Mi chuyn tng l trt lt nh k hoch vch ra. C ng }u t trng ~ n ga xe

la v ni vi trng ga rng ng khng c bn v cho hai con trai ca t trng v
chng ti b nh{ ra i.

Chng ti xung xe t, chy nhanh n quy bn v v b t chi. Lnh ca mt t

trng nh ga khng th khng chp hnh. Chng ti ba chn bn cng chy v chic xe
taxi, yu cu li xe ch chng ti n ga tip theo, cch ga ny 70km. Li xe chy ct lc v
chng ti ~ n ga trc khi tu ha n.

Chng ti nhanh chng ln t{u. Nhng chng ti ch c th chy n ga Queenstown. i

vi mt ngi Phi da en trong nhng nm 40 y kh khn khn cng khi di chuyn t ni
n{y n ni kh|c ngay trn qu hng ca mnh. Mi ngi Phi da en t 16 tui phi
mang trong ngi th thu th}n v{ phi trnh cho bt c vin chc da trng no khi chng
yu cu. T chi vic trnh th c ngha l{ v{o t. Khng c th c ngha l{ ti phm. Ch cn
nhn th l{ ngi ta bit anh sng }u, thuc quyn ca t trng no v nht l bit hng
nm anh c ng thu thn hay khng. Ch ngi da en mi phi ng th thu l i ny.

Chng ti khng gp kh khn v chng minh th. Nhng c hai u thiu mt th giy
quan trng: mt ngi Phi da en mun di chuyn t vng ny sang vng khc nht thit
phi c giy thng h{nh ca ta th chnh. Ngoi ra cn phi c giy xc nhn ca ng ch
- trong trng hp ca chng ti l giy xc nhn ca t trng. Ngay c khi ~ s hu
cc giy t ny vn c th b bt k vin cnh st no hch sch thiu ch k ca ngi n,
mc ng sai ch... Ngha l{ ngi ta c quyn hnh h ngi da en bt c lc no, bt c
}u ngi da trng mun. Khng c giy t ty thn th ngang vi tai ha.

Chng ti quyt nh xung ga Queenstown ri sau tnh tip. May mn cho chng ti
l{ ~ gp ngi em ca t trng, ch ca Justice, cng l{ mt t trng. Justice ~ dng
ln cu chuyn nh tht rng cha cu c hai ngi n Johannesburg, nhng trong h{nh
trang thiu cc giy t cn thit do qun }u . Ngi ch tin Justice. ng a chng
ti n ta th chnh b sung nhng giy t cn thiu. Vi s bo lnh ca t trng,
chng ti chc hn khng gp kh khn n{o trong chuyn ny.

Khi mi giy t cn thit ~ c lm xong th vin th chnh ni rng ng ta phi thng

bo cho th trng Umtata - cp trn ca ng - Tht tai hi cho chng ti, bi v khi vin th
trng Queenstown in thoi cho Umtata v chuyn ca hai chng ti th th trng
Umtata cho bit vin t trng ang c mt trong vn phng ca ng ta ang ngh ng
truy tm hai chng trai tr ny. Th trng chuyn gi}y ni cho t trng v{ ng ~ yu cu
Queenstown gi hai chng ti li ch ng ta n bt a v. Vin th trng Queenstown
ni gin, gi chng ti l nhng k la o, phm php v ng ta s b t chng ti. Cn
ngi ch ca Justice th chi chng ti, t mt chng ti t , d trc }y ng rt mn
chng ti. Chng ti b giam ch t trng n tm c.

Ti bng thy nga ngy v phi lm mt c|i g . Ti bng nh n nhng bi hc,

nhng bi kim tra v php lut mnh tng vit v{ l{m thy c~i hi trng i hc. Nay
l lc ng dng m l thuyt y vo thc tin cuc sng ang rt nan gii ny.

Ti n trc vin th trng, ni ln: C chuyn tht l{ chng ti ~ ni di ng.

Chng ti cng nhn khuyt im n{y. Nhng chng ti khng h c hnh vi phm php
khng vi phm iu lut no trong cc b lut hin hnh. V l chng ti khng th b
tng giam do yu cu ca bt c t trng n{o, d ngi l{ cha chng ti. Lp lun ca
ti vng vng, v c sc thuyt phc xem ra lt tai nh{ cm quyn Queenstown. ng ~
quyt nh khng bt giam chng ti nhng nhn mnh tng ch: hy xo khi vn phng
ca ng v{ ng bao gi xut hin tr li trong bi cnh tng t.

Chng ti c t do. Justice a ti n nh mt ngi quen. Chng ti quyt nh

chi tr ri may ngay Johannesberg. Chng ti n v{ tm c|ch ho{n chnh cc loi
giy t ty thn.

l{ bc khi u ca nhng chuyn i y gian kh hy sinh ca ti, sau ny vi

mun vn th thch khc lit m ngy y ti cha th tng tng, ngoi mt cuc phiu
lu nho nh ca tui tr.
 T mc ng tr thnh nh lnh o

Sng hm sau chng ti ln ng hng ti Johannesberg. Khong 10 gi m, ti

nhn thy t xa bu tri sng lp lnh, mt ma trn t hng ngn vn m sng ta ra bn
phng t|m hng. in i vi ti l th xa x. V }y, trc mt chng ti l cnh quan
khng l c to t in, mt thnh ph ca |nh s|ng in. Cui cng th thnh ph
Johannesberg cng ~ hin ra trc mt ti. Hi hp qu chng. Phi chng }y l{ th{nh
ph ti tng m c t bui u th v{ ti c nghe k ngn vn ln? i vi ti, thnh
ph c m t nh l{ mt thnh ph ca nhng gic m, ni m{ mt nng dn ngho c
th tr thnh mt triu ph, mt thnh ph ca nhng him nguy v ca nhng c hi to
ln. Ti bng nh n nhng cu chuyn c gio dy ct may k ngy no: nhng ta nh
chc tri n ni mt ngi khng nhn c mi ca chng, v hng ngn, vn con ngi
chen chc nhau trn ng ph, ni mi ngn ng m{ ngi ta cha tng nghe bao gi,
v nhng chic xe hi chy ni ui nhau nh khng bao gi dt, v nhng ngi {n b{
p hn tin, v{ v nhng tn Gng-st nhiu nh c|t trn b~i bin. l{ th{nh ph ca
v{ng, ni sp ti }y l{ nh{ ca ti.

Ti vng ngoi giao thng ~ rt tp np, hn hn nhng ni ti tng bit, tng sng.
Cha bao gi ti c nhn nhiu xe hi n nh th. Ti nhn thy hng lot bin qung
co thuc l, ko s-c-la v{ loi bia treo la lit hai bn nhng con ng thng tp,
nhn bng.

Cui cng chng ti n mt khu ph c nhiu vi-la sang trng v ngi nh nht cng ~
ln hn bit th ln nht ca mt t trng ti cc vng qu ca t nc. Nh{ n{o cng c
vn rng, nh{ n{o cng c ca st chc chn. Chng ti c a v{o mt phng rng.
Chng ti s ng qua m ti . Justice v{ ti nhanh chng ng say ngay trn sn nh m
c ng nh ang m m{ng trn nhng tm m l xo. Ti ~ kt thc mt cuc hnh trnh
di. S tht th ch l chuyn h{nh trnh u tin, s bt u ca mt lot chuyn hnh
trnh kh khn, gian kh y th thch sut gn c cuc i mnh.

Khu m vng Crown nm trn vng t bng phng ca dy ni bao ngoi thnh ph.
T ta c th phng tm nhn bao qut xung thnh ph Johannesberg. Thnh ph
Johannesberg pht trin rt nhanh sau khi ngi ta pht hin m vng Witwater, khi
ngoi vi thnh ph, v{o nm 1941 - tc l vo thi im chng ti n Johannesberg, ni
ngi ta gi l{ Th{nh ph V{ng. M vng ln nht Nam Phi nm .

Chng c g huyn diu mt m v{ng. l{ mt vng b {o bi nham nh, rc tp

thnh ni mi ni mi chn, khng mt cy xanh ta bng mt. Bn pha l hng ro bao
bc, trng chng khc g bi chin trng. Ting n tht khng khip. cc loi m|y {o,
bi, xc, vn ti, khoan, ting n ca ct mn v nhng ting ht ra lnh ca loi cai m ho
thnh bn hp tu bt nh|o inh tai nhc c. Nhn vo bt c hng n{o ti cng ch nhn
thy ngi da en lam l, r|ch ri, mnh ph y bi t, mt mi, i mt trng d~, lng
cng. H sng trong nhng khu lu tri lp xp trn khu t ca m, trng khng khc g
tri lnh...

Khai thc vng l mt cng vic nng nhc. H{m lng vng trong qung khng cao, li
nm s}u di lng t. Ch m ch c th tm kim li nhun cao qua vic bc lt thm t
sc lao ng ca cng nh}n da en. H{ng chc vn ngi t khp cc vng trong nc n
}y mong kim c cht t tin nui thn v ph gip gia nh. H khng c bo him
tai nn, khng c bt c mt quyn li no ngoi quyn bn sc lao ng ca mnh vi gi
r mt. Ci gi l Mining House, mt t chc nm trong tay ngi da trng, tha h lm giu
trn u, trn c, trn lng ngi Phi da en. }y ln u tin ti chng kin ch ngha
thc dn da trng Nam Phi trong h{nh ng, v ti bit rng }y mnh c dy kh|c hn
nhng g c hc t trc n lc y.

Do quan h ca chng ti vi t trng, cho nn Justice v{ ti c i x c phn u |i

hn. Ting ni ca t trng c trng lng Crown. Ch m thng tuyn lao ng thng
qua c|c t trng. V vy c|c t trng c uy tn vi thn dn ca mnh. H thng bo cho
t trng y nhng g thn dn ca t trng lm vic m.
 Justice v{ ti n gp c cng Piliso, mt ngi ln ln v tri qua mi cng vic nng
nhc ca th m. Piliso nhn ra Justice, bi v my th|ng trc y b Justice ~ c th gi
n m cho Piliso, yu cu anh sp xp cho con trai mnh l Justice mt vic l{m tm tt
mt cht. Nhng Piliso khng h bit ti. Justice gii thch vi anh ta rng ti lm em trai
ca anh y. T trng cha bao gi nhc n ngi con trai th hai ny. Piliso nhn ti v
thm d, soi mi nh mun nut vo bng. Justice bo m l trong vi ngy na t trng
s gi th gii thiu n. Piliso tin Justice, nhng vn l{ ngi da trng, anh ta ni rng ch
c th giao cng vic di m cho Neslon mt khi c th gii thiu v xc nhn ca t
trng. Trong khi ch i ti c giao nhim v bo v, tun tra ban m.

Th m Thembu u bit Justice l{ con t trng v h cng coi anh nh mt t trng.

ly lng ng ch nh tng lai, khi gp mt nhng ngi th m chn tht ~ mng
vui thc s. H - khng c ngoi l - ~ tng Justice tin. S tin gp li cho hai chng ti
xi c thng m khi phi lm lng g. Justice cho ti t nhiu. l{ vn ling ring u tin
trong i ti.

Ti nhanh chng bt tay vo cng vic bo v, tun tra m. Hai chng ti tm yn thn
vi cng vic }y. Chng hiu do ma qu no sai khin chng ti ~ k hon cnh ca
mnh cho mt ngi bn mi nghe t u n cui, khng st chi tit no. Mc d anh bn
~ long trng ha gi b mt cho chng ti, nhng ngay sau anh ta ~ t}u y mi
chi tit vi Piliso. Ngay s|ng hm sau, Piliso ~ gi chng ti n vn phng ca ng ta.
Piliso hi Jusitce: Th gii thiu ca t trng }u?. Ngay sau Piliso thng b|o cho t
trng. Vi ng{y sau Piliso a cho Justice bc in ca cha anh gi ti: LP TC A HAI
A V NH!

V qu ? Khng bao gi. Chng ti quyt nh n cu cu tin s Suma, mt bn c ca

t trng v tng l tng th k i hi Dn tc Phi (ANC). ng cng qu Transkei, l bc
s danh ting, rt c knh trng Johannesburg. Tin s Suma lin h vi ch m, ch m
ng v ng ny vit th cho chng ti mang n... Piliso ng c cng lo liu cng vic
chu tt! Chng ti nhn nhau ci ra... nc mt! Chng ti cm thy b xc phm gh gm
khi Piliso thng thng bc b mi s lin quan gia ng ta vi hai chng ti m ng ta gi l
nhng tn bp bm.
 Chng ti phi ri khu tp th m v{ i tm ni sng mi, cng vic mi ch nht
thit khng quay tr li con ng chng ti ~ tri qua vi bao nhc nhn.

Mt ngi bn gip ti mang ti xch ra khu tp th. Chng hiu v l do g m bn

nhn vin bo v khm ti chng ti k n th. Cui cng chng pht hin trong ti ca ti
c khu sng ngn, ~ rt c. Ngi bn b bt n n cnh st v ti t{ng tr v kh tr|i
php. Ti khng th anh ta chu v ly, bi v khu sng y l ca ti, l{ t{i sn tha
k cha ti li khi ngi qua i.

Ti quyt nh n n cnh st, gp n trng, ni r tt c s tht. Ti ni vi ng

ta rng khu sng y l ca tha k, l{ v kh phng th}n khi gp bt trc m bng chng l
n c gi k v ct ngn ti cui cng ch khng phi trong ngi.

Ti l gii vi vin s quan ch huy: Tha ng ch huy! l{ khu sng ca ti. Ti l

ngi tha k khu sng y Transkei khi cha ti qua i trao li. Ti mang theo n }y
v s b Gng-st tn cng. Ti ni thm rng l sinh vin Fort Hare, ti ch qu| cnh
qua Johannesburg. Vin s quan nghe chm ch v{ dng nh ng ta nhn ra nhng g ti
trnh by khng phi l ba t. ng ta ha s th ngi bn ra, tuy vy ti vn phi chu
trch nhim trc php lut do s hu v kh tr|i php. ng ni khng giam ti, nhng v{o
ngy th hai ti phi ra hu ta. Ti ~ n ta |n ng gi quy nh. ta ~ buc ti
np mt khon tin pht nh do vi phm quy nh ca lut ph|p.

Trong nhng ngy lang thang Johannesburg, ti ~ tm n nh mt ngi h hng.

Ti ni vi anh rng mnh mun tr thnh mt lut s. Ngi anh em khen ngi ch v
quyt tm ca ti v ha s gip ti vi tt c kh nng c th ca anh. Vi ngy sau anh
dn ti n gp mt nhn vt m{ anh ni l{ thuc nhng ngi u t nht ca
Johannesburg, mt ngi bun xe hi ngi Phi. Tn anh l Walter Sisulu.

Tn tui Sisilu hi y qua tht ~ rt ni ting Johannesburg do s th{nh t trn

thng trng v nht l{ v ng l{ ngi ng u i hi Dn tc Phi (ANC) thnh ph
hi ny. Sisulu nghe ti ni mt cch rt chm ch. Ti ni vi ng rng thc hin
c c vng y ti phi ghi danh theo hc ti Trng i hc Tng hp Nam Phi.
 Ti cm nhn s tin cy i vi con ngi ni ting ang chm ch nghe mnh. Ti k
cho ng nghe hon cnh buc ti phi ri Fort Hare v v sao mnh la chn Johannesburg.

Johannesburg hi l{ s phi hp gia mt thnh ph bin gii v mt th thng

mi. Ngi mua k b|n loi hng ha khp ni t va h n gc ph. Trn cc ta nh
cao tng qun |o phi ln xn trn ban cng. Ngnh cng nghip chin tranh hot ng hi
h. Nm 1939, Nam Phi tuyn chin vi nc c Hitler vi t c|ch l{ mt quc gia trong
khi Lin hip Anh. t nc phi ng vin ngi v ca cho cuc chin tranh ny. V l
nhu cu lao ng Johannesburg tng ln khng khip. Johannesburg tr thnh khi nam
chm cc ln thu ht lao ng t cc vng nng thn. T nm 1941 - nm ti n
Johannesburg - n nm 1946 d}n s thnh ph n{y tng gp i. Nhng Ghettos ca ngi
da en mc ln nh nm sau cn ma. Nh{ chut, nh{ hp dim mc ln khp hang
cng ng hm.

Sisilu ni rng ng quen bit mt lut s da trng gc Do Thi tn l Lazar Sidelsky. ng

l mt ngi tin b v c th s tuyn ti lm nhn vin tp s vn phng lut s - iu
kin cn c cho vic hc lut sau ny trng i hc Tng hp, ti cn kin nhn. Trong
ging ni ca Sisulu c c|i g |ng tin cy.

Ti tng ngh l{ nhng ngi th{nh t trn thng trng, nhng ngi thng tho
ting Anh hn cng phi l nhng ngi c hc v hn lm. Sisulu l mt trong nhng ngi
chng? Ti qu tht khng ng chnh ng - Walter Sisulu - cha tng hc qua bc trung
hc. Thm mt bi hc ng i na cho ti.

Fort Hare ngi ta dy ti vi tm bng B.A s a ti ln mt v tr ca ngi lnh

o. Nhng Johannesburg ti nhn thy rng nhiu, rt nhiu nh{ l~nh o cha h tt
nghip mt trng i hc no. V mc d ti ~ tt nghip kha ting Anh bt buc hc
v thi bng B.A th nhng trn thc t ti ~ cha th ni ting Anh mt c|ch lu lo|t v{
giu t ng nh nhiu nhn vt ti ~ gp Johannesburg. Nhng ngi n{y cha tng tt
nghip mt kha ting Anh bc trung cao no.

Theo gii thiu ca Walter Sisulu, ti n trnh din lut s Lazar Sidelsky. Vn phng
ca ng mang tn Witkin-Sidelsky v Eidelman - vn phng ln nht ca gii thy ci
Johannesburg. H l{ th}n ch ca c ngi da trng ln ngi da en. Lazar Sidelsky ~
ng tip nhn ti v mt nh}n vin da en kh|c na. Tn anh l{ Gaur Radebe hn ti
mi tui. Anh l mt ngi da en kh| ni ting thnh ph ny.

nc Nam Phi ai mun tr thnh Lut s th phi hc khoa lut ti trng i hc,
ng thi phi tri qua nhng giai on thc tp c kim tra ca trng. Nhng c th
c nhn l{m tr l ti mt vn phng lut s ln nh vn phng ca ng Lazar
Sidelsky, ti phi thi ly bng B.A m l ra nu khng c s c v cuc bu c Ban chp
h{nh o{n Thanh nin sinh vin Fort Hare th ti ~ ho{n th{nh hc phn quan trng ny
ri. Ti {nh phi chn gii php khc theo ch dn ca Lazar Sidelsky l theo hc hm th
Trng i hc Tng hp Nam Phi.

Vn phng Witkin-Sidelsky-Eidelman d l ca ngi da trng song c nhn nhn l

tin b hn mi vn phng kh|c Johannesburg. Vn phng n{y c bit quan tm bo v
quyn li ca ngi Do Thi. Vic lut s Lazar Sidelsky tuyn ti lm vic chuyn mn ti
vn phng ng l{ thin ch |ng ni. t ai ngh rng ti c tuyn chn lm vic .

Ti qu trng Sidelsky trc ht v ng l{ ngi khuyn khch ngi Phi da en chng

ti hc hnh. ng khong 35 tui, thng quyn tin ng h c|c trng hc ca ngi da
en, thng xuyn n thm hc sinh Phi hc c|c trng . Ti c bit bit n ng khi
ng ni rng ti phi hc n ni n chn khng ch v tng lai ca mnh m cn l cho
nhng ngi Phi da en kh|c. ng ni vi ti rng mt ngi c hc khng d g b k khc
p ch. S khuyn khch v{ ng vin ca ng ~ gip ti sc mnh vt qua nhiu kh
khn, tr ngi.

Trong ng{y u tin n nhn vic ti Vn phng lut s, ti ~ l{m quen vi mt trong
nhng n th k kh| xinh v{ rt c thin cm. Tn c l{ Lieberman. Chnh c ~ n ti
vo bui s|ng hm . C ni: Nelson n{y, vn phng chng ti khng c t m{u. Tip
c gii thch khi ngi bng tr{ cho c|c vin chc trong vn phng: Chng ti ~ sm
cho anh v Gaur hai ly ung tr mi. Cc n th k ch hu tr cc sp. Cn anh v Gaur
phi t i ly tr ca mnh nh bn th k chng ti vy. Ti s gi anh khi tr{ ~ pha
xong.
 Ti cm n li ch dn ca c, nhng ng thi ti ~ hiu ra rng hai ly tr mi m
Lieberman nhn mnh l li chng minh thm cho hai t t m{u m{ c cho bit l khng
hin din trong vn phng. Ngi da trng c th chia phn tr tiu chun cho cc nhn
vin da en nhng khng chia c|c t|ch tr{.

Khi ti bo cho Gaur chuyn n{y, anh ni ngay: Nelson n{y, cu ng quan tm g ht
v gi ung tr{ cng nh nhng tch tr. Hy lm theo cch ca t!. C Lieberman n
phng chng ti vo lc 11 gi, b|o tin tr{ ~ pha xong. Gaur nhanh chng i trc cc n
th k v{ v{i nh}n vin kh|c. Anh gt hai tch tr mi sm sang mt bn, chn mt t|ch c,
cho nhiu ng vo v ung lin mt hi y v tha mn. Cc n th k nhn anh chm
chm, rt i ngc nhin. Gaur nhn ti nhy mt nh th mun bo: N{o Nelson, n lt
cu y!.

Trong khonh khc, ti nh mt phng hng. Ti khng mun lm pht lng cc n

th k v{ cng khng mun khiu khch ngi bn ng nghip cng mu da. V ti quyt
nh h{nh ng theo cch ring ca mnh m ti cho l hp l nht. Ti ni mnh khng
kht v v vy ti khng ung tr. Hi y ti 23 tui, ang tm s khng nh mnh l mt
ngi {n ng ch thc, mt cng dn Johannesburg v vin chc ca Vn phng Witkin-
Sidelsman-Eidelsman danh ting. Cch chn con ng th ba l{ hp tnh hp l nht lc
ny. V sau, trong nhng ngy tip theo ti t vo bp ca vn phng v{ pha tr{ ri nhm
nhp mt mnh .

Cng vic ca ti Vn phng thi gian ny l kt hp gia chc nng ca nhn vin
vn phng v{ ngi lin lc a cng vn, th tn. Ti t tm giy t, vn bn, sp xp theo
vn, a ch ng ph, v khng t ln ti t mang h s n tn nh khch hng. V sau
chnh tay ti ~ k v{o mt s bn hp ng vi c|c kh|ch h{ng ngi Phi da en.

Khng phi n th k n{o cng lch duyt nh c Lieberman }u. Mt ln, vo lc ti

ang c cho mt n th k da trng ghi ni dung bn d tho hp ng cho mt khch
hng mi, th mt khch hng da trng bc v{o Vn phng. Ngi n th k da trng bng
bi ri kh|c thng. V tht bt ng ch trong nhy mt c ta ~ chng t rng mnh khng
phi loi nh}n vin xo{ng xnh, ch bit chp nhng g ngi da en ngh v{ c ra. C b
bt, ngi thng ln mt cch ung dung, t tin, tay vi ti xch m ra, rt v ly tin v thn
nhin ra lnh sc nhn:

- N{y Nelson, h~y n hiu tp ha mua cho ti chai Shampoo. Nghe cha ?!

Ti cm tin, i ra ph v{ mua cho c chai Shampoo nh c ra lnh.

Lut s Sidelsky thng trao i v thng bo cho ti hiu nhng o lut hin hnh
Nam Phi. Nhng ng thi ng cnh co ti ch dn th}n v{o con ng hot ng chnh
tr. Theo ng th chnh tr mang li cho con ngi nhng g nghim trng nht. ng ~ ph|c
ha mt hnh nh |ng s khi ti lao v{o con ng y. ng khuyn nn trnh xa x~ hi
ca nhng con ngi m{ Sidelsky gi l nhng th lnh l{m lon v nhng k gy ri. in
hnh ca loi ngi n{y l{ Walter Sisulu v{ Guar Radebe. Lazar Sidelsky |nh gi| cao nng
lc ca nhng ngi n{y, nhng ng thi ng ph phn lp trng chnh tr ca h gay
gt.

Trong thc t Gaur l{ k gy ri ng vi ngha ca t n{y. Trong lng ngi chu Phi,
anh l{ ngi c nh hng rt ln m ng Sidelsky khng bit nhng thc khc r. Anh l
ngi c ch}n trong ban l~nh o mt t chc qun chng ti mt qun pha ty thnh ph.
T chc ny tht ra chng c my quyn h{nh nhng li rt c uy tn trong d}n chng. Nh
ti mi c bit Gaur l mt nhn vt c vai tr l~nh o khng ch trong ng Cng sn
Nam Phi m c trong i hi Dn tc Phi. Anh l mt ngi c lp, t ch, khng bao gi t
ra khm nm trc cc ng ch, tri li anh tng ph phn nhng k cm quyn da trng
kh gay gt trc mt nhng ngi da trng bt k h l{ kh|ch n vn phng hay ngi
lm vic trong vn phng, k c cc ng ch. Gaur ni: Ngi da trng ~ cp ot t
nc ti v cai tr chng ti nh nhng ngi n l....

Mt hm, sau khi i cng c|n v Vn phng, ti bng nghe Gaur ang ni thng vi Lut
s Sidelsky: ng nghe }y: ng ngi nh mt Hun tc trong khi t trng ca ti
lm chc phn ngi a th cho ng. Tnh hnh s c lc o ngc v chc chn vic y
s xy ra. Lc chng ti s nm tt c c|c ngi xung bin!. Ni xong Gaur b ra ngoi,
cn Sidelsky th lc u v chn ngn.
 Gaur l v d ca mt ngi {n ng khng c bng B.A song li l{ ngi hc tp khng
ngng, hc nhiu hn bt c chng trai no i hc Fort Hare c bng cp hn hoi. Anh
khng ch khim tn m cn rt t tin. V phn mnh, d ti khng t b vic ot cho bng
c bng B.A v tip l{ hc Lut trng i hc th ti cng ~ hc c Gaur rng,
mt vn phng h{n l}m khng hn l chng ch cho mt vai tr l~nh o, v rng s chng
c cht ngha n{o nu ngi ta thot l thc t, khng tm mnh vo cuc sng th
thch vng thau.

Ti khng phi l{ vin chc tp s duy nht ti Vn phng Witkin-Sidelsky-Eidelman.

Mt chng trai c tui ti tn l{ Nar cng c v{o Vn phng. Anh l{ ngi khim tn, rt
ci m v{ suy t. Anh l{ ngi duy nht m m{u v{ l{ ngi bn da trng u tin ca
i ti. Mt hm Nar bc v{o vn phng mang theo mt gi bc giy bo. Anh bit ti
ang i. Nar gi ti n bn bn v anh m gi giy b|o ra. l{ chic bnh m kp tht.
Nar bo ti cm mt u, cn anh cm u kia. V hai chng ti cng ko. Chic b|nh m t
ra lm hai phn v ngu nhin l hai phn gn bng nhau. Nar ni trong nh mt y nim
vui: Nelson, nhng g chng ta va lm l biu tng trit l ca nhng ngi cng sn
y: khng ai dnh ly tt c v mnh, ngi ta phi chia s cho nhau nhng g ta s hu!.
Nar ni vi ti khng cn phi giu gim rng anh l{ ng vin cng sn. Nhn dp ny Nar
~ gii thch cho ti nhng nt c bn, nhng nguyn l ca ch ngha cng sn. Cch ni,
th|i v s ci m thn tnh ca Nar l{m ti lin tng n Gaur. Chc chn Gaur l mt
trong nhng chin s cng sn. Ch c iu l anh y cha bao gi tuyn truyn l tng
cng sn vi ti. Ti ~ theo Nar n d nhiu cuc sinh hot cu lc b ca thanh nin tr
thc. Ti khng phi l thnh vin ca nhng cu lc b ny m mi ch l{ ngi quan st.
C iu ti cha tng thy l ti nhng cn phng m cng y khng ch cn da en m{ cn
hin din nhiu ngi da trng, trong s c nhng tr thc danh ting: b|c s, gi|o s,
nh{ vn... Tt c h u m m{u ( ni khng h c chuyn phn bit chng tc, mu da
nh bn cm quyn Arpartheid - ND) v{ i c, tranh lun, chuyn tr, ca ht vi nhau nh
nhng ngi anh em trong mt gia nh.

Lm vic Vn phng lut s ti thnh ph Johannesburg nhng ti phi sng

Alexandra, mt th trn ngoi Johannesburg, cch trung tm 10km. Alexandra khng c
in, gi thu nh r. Hn na ti c ngi quen , cho nn chi ph thu nh{ r hn.
Ngi da trng tng khng nh: ngi Phi da en l{ d}n nh{ qu ch sng c trn
ng rung. Nhng s tht khng phi nh vy. Alexandra tht s l thnh ph ca ngi
da en t khp ni trong nc theo ting gi ca t nc trong thi gian Nam Phi tuyn
chin vi nc c ca pht xt Hitler. Thnh ph khng c in, tr con nhch nh|c do i
ngho, nhng th{nh ph nh v xinh xn ny hot ng nhp sng th khng khc g
nhng thnh ph ca ngi da trng.

Ti lnh lng 2 bng Anh mi th|ng. D ~ chi tiu tn tin qu mc ri mi thng ti

vn cn n tin nh{ nm mi pence. Ti cn nh mnh khng c qun |o tm tt khi n
vn phng l{m vic. ng Lazar Sidelsky ~ biu ti b com-l c. Ti cao bng ng nn b
com-l va vn. Ti ~ mc b qun o y sut 5 nm tri. Khi khng cn c th mc c
na th m ming v chi cht, chng chim din tch qu na tng din tch b qun o.
Mt ln ngi trn xe bus, bn cnh mt h{nh kh|ch n mc tm tt - cng l{ ngi Phi da
en, bi v Nam Phi hi ngi da en khng c chy xe bus chung vi ngi da
trng - ti cm thy qun o mnh chm vo qun o ca ngi bn cnh. ng n{y ~ phn
ng l{m tim ti nhi au: ng ta xch xa ti nh th trnh s hi hm t b qun o ca ti
khi bm vo qun o ng khi hai ci chm st vo nhau!.

S ngho kh chng c g k. Tuy nhin ci ngho li c lc l mnh t mu m cho

nhng tnh bn ch}n th{nh. Ngi giu c nhiu bn. Ngi ngho c t bn thi. Nu s
giu c c sc ht ca nam ch}m i vi vn st, s ngho y n ra xa. Nhng tnh bn
trong s ngho kh nhiu khi tuyt vi hn nhng g ta tng. Mt hm ti quyt nh cuc
b t Alexandra n Johannesburg, va luyn tp c th, nhng chnh l{ tit kim
tin xe bus. T xe ti pht hin mt ph n tr quen bit hi cn i hc Fort Hare. Nng
tn l{ Phyllis Maseko. N{ng ang i ngc chiu vi ti trn cng mt h ng. Ti lm
nh khng bit nhng g sp xy ra, ~ qua ng sang h bn kia. Ti phi l{m nh vy v
trn ngi ti lc y l b qun o m s mnh v nhiu hn sao trn tri! Ti tng mong
nng khng nhn ta ti. Va sang bn kia h ng ti ~ nghe ting gi ca n{ng: Nelson,
anh Nelson!. Ti dng li v{ l{m nh th ln u tin nhn ra ting ngi quen. Nng sang
ch ti ang ng v vui mng tht s khi gp li ngi quen. Trong pht giy y, ti cng
hiu rng nng khng b qua hnh dng bn ngoi ca ti. N{ng ni: Anh Nelson, }y l{ a
ch ca ti. H~y n thm ti nh, ti ch y!. Trong th}m t}m, ti quyt nh khng bao
gi chu b h nhc mt ln na trc mt ngi p. Nhng ti ~ khng th gi
c li t ha v{ ~ n nh{ n{ng v{o ng lc ti ang i, cn hn lc n{o mt ba n
hi sc. N{ng ~ cho ti n ung chu tt v{ dng nh khng cht n cnh tr tru
ca ti lc y: i kh|t, n mc r|ch ri. T ng{y hm ti thng n thm n{ng.

ng ch nh tr cng l{ mt ngi |ng knh. ng b{ c 5 c con g|i. D khng gi{u

sang g nhng ng b{ ch thnh thong mi cm ti. Ti phi ni tht l nhng ba cm
mi y mi tht s l nhng ba tic ca ti, v c tht, c sp, c cm nng canh st. l{
nhng th xa l vi ti trong sut thi gian lm vic Johannesburg v sng Alexandra.
ng b ch mn ti, c mun ti kt bn vi c con g|i u lng, cng trc tui ti. Ti
cng mn n{ng, cng tm c|ch tip cn v chuyn tr vi n{ng. Nhng ti }u bit tn tnh.
Hn na, c nng vn cp k vi mt anh chng lnh ln hn ti nhiu. Nhiu nm sau, mt
ngi {n b{ m con n Vn phng lut s ca ti. Thn ch y chnh l c con gi ch nh
tr ca ti trc kia. N{ng ~ c con, nhng thng cha s khanh ~ b ri n{ng. Ti l{m
c g cho nng by gi? Kin hn ? Ai i kin loi u trm ui cp, la o v{ cng
ot {n b{ con g|i nh d?!.

Mt s kin l{m thay i t duy ca ti l ln tip kin n hong Thembu. Ti nghe n

hong ni nhiu th ting khc nhau ca cc b tc ngi Phi m mnh chng hiu my.
Dng nh nhn ra b mt ng ng|c ca ti lc y, n hong gi ti li gn v ni bng
ting Anh: Anh s l mt lut s, mt th lnh lai no m li khng th hiu ting ni ca
cc dn tc mnh?. Ti khng tm ni cu tr li. Cu hi va lm ti ri tr va lm ti xu
h. Phi chng ti ~ b ch cai tr ca ngi da trng lm bin dng ti mc khng cn
hiu ngn ng ca ngay chnh ng bo rut tht ca mnh? Khng hiu ngn ng th lm
sao c th tip cn con ngi c ch? Lm sao c th chuyn tr vi h v nghe h gii
by tm s, v{ nh th lm sao hiu c t}m t, nguyn vng, nhng yu cu, i hi bc
xc ca ngi dn, lm sao hiu c lch s ca cc dn tc anh em, lm sao hiu c
vn ha ca h khng phi ch hng th nhng th nhng tinh hoa m{ cn thm
nh cht nh}n vn cao c ca ngh thut ca cc dn tc trn vng t au thng nhng
tng c mt qu kh ho hng ny? Trn tt c, ti nhn ra chn l ny: Chng ti khng
phi l nhng dn tc khc nhau ni nhng ngn ng khc nhau m l mt dn tc ni
nhiu ngn ng khc nhau.

Ti ~ cng i vi Gaur v Nar d nhiu cuc gp mt c ngha to ln i vi nhn dn

cc b tc Nam Phi v vi i ti. Ti dn dn hiu ra rng Gaur, Sisulu, Nar v nhng
ngi yu nc kh|c ~ ch cho ti con ng gnh vc trch nhim v{ ngha v i vi c
dn tc ch khng ch cho mt b tc, mt nhm no trong x hi.

Nm 1943, khi tr li hn Johannesburg, ti ~ ghi danh hc tip ti trng i hc

Universitaet of the Witwatersrand - gi tt l{ "Wits" thi ly bng LL.B. (Bachelor of
Laws). l{ vn bng cp u ca bng Lut hc. Ti "Wits", ti may mn gp mt v cng
tc vi nhng ngi c xem l tinh hoa ca nhiu dn tc: ngi Phi, ngi Do Thi,
ngi u, ngi n... H l nhng tr thc uyn bc l nhng ngi yu Nam Phi nng nn,
nhng ngi chng mi hnh thc phn bit mu da, sc tc. S ng trong nhng tinh hoa
ny ca Nam Phi l{ ng vin cng sn.

Chnh "Wits" ~ m cho ti mt th gii mi, hon ton mi, mt th gii y t tng
nh}n vn v{ lng tin qua h{ng lot lun im mi m. Ti c sng trong tp th tr thc
nc ti, c da trng, da en, ngi n cng tui vi ti m s ng hnh th{nh i tin
phong ca cc phong tro chnh tr quan trng nht ca t nc lc by gi v nhng thp
nin tip theo. Ln u tin ti gp nhng ngi ng trang la gn b vi nhau trong mt
s nghip cao c: Cuc u tranh cho t do, sn sng hy sinh cho nhng ngi cn lao au
kh b a {y trong x~ hi bt bnh ng, khng phn bit tn gio, nam n, giu ngho.
Mt s nghip cao c bit bao.

Ti khng th ni chnh xc mnh gic ng chnh tr vo thi im no. Nhng ngi Phi
nc Nam Phi trong nhng nm bn mi coi nh gi|c ng chnh tr ngay t khi mi
ch{o i, bt chp ngi ta khng nh hay ph nhn.

Mt a tr ngi Phi ch sinh ra trong mt bnh vin, mt nh h sinh d{nh cho ngi
Phi, ch c bc ln chic xe bus d{nh ring cho ngi Phi, ch c trong vng qui
nh ring cho ngi Phi v ch c th n trng - nu ni n{o c trng - dnh ring
cho tr em ngi Phi.

a tr y may mn ln ln, trng thnh ch c th tm c mt cng vic dnh cho

ngi Phi, ch c thu mt ni che ma nng d{nh cho ngi Phi v{ lc n{o cng c th
b chn li gia ng v buc phi xut trnh giy t ty thn. V nu ngi Phi y qun
mang theo th cn cc th lp tc b nm vo nh giam.

Nhng s nhc m cht chng, hng ngn vn s bt cng khn t thc dy trong ti
lng cm phn i phi chin u chng li h thng chnh tr tn bo ~ b t c dn tc
ti. Khng th ni ngy c th ca th|ng nm n{o ti bt u hin thn mnh cho s nghip
gii phng dn tc ti, ng b{o ti. i vi ti vic dn thn vo cuc u tranh y rt n
gin, bi v ti khng th l{m kh|c c.

Trong nm 1941 - nm u tin ti n Johannesburg, thu nh Alexandra, mt khu

chut ca ngi Phi da en vng ngoi thnh ph Johannesburg - ti ~ bit c mc
ca s khn cng hn hai mi nm tui tr Qunu. Cuc sng Alexandra rt si ng v
cc k nguy him. ng ph bn thu, khng tri nha cng khng l|t |, ng c tr em
ngho i r|ch ri gn nh trn trung. Khng kh nng nc mi khi than. Nhng vng
nc bn thu, en ngm y b trn ng ph, trn va h. Ci gi l{ khu chung c qu| ti
ngi . Ban m sng ngn v dao ba thng tr.

D trong tnh cnh khn kh y, Alexandra vn c l mt loi thin ng i vi ngi

da en chng ti. }y l{ vng l~nh th duy nht nc Nam Phi m{ ngi Phi c quyn s
hu t ai v{ t mnh canh tc, trng trt, kinh doanh dch v m khng nht thit c
phi lm n l cho ngi da trng. Alexandra v th c gi l "min t Thnh".

Nh ti ~ vit, nhm kch thch dn chng li nng thn hoc x n cc m vng

lm cu li, chnh quyn lun lun khng nh rng ngi Phi sinh ra l{ ko c{y trn ng
rung hoc {o qung di hm su, khng ph hp vi li sng th. Bt chp cc vn
ln nh v mi thiu thn, Alexandra ~ khng nh nhng nhn nh c ch ch ca nh
cm quyn da trng ch l bp bm.
 T Alexandra n Johannesburg ti phi i xe bus. l{ loi "xe bus t to"v "ch ch
dn bn x", tc l{ ngi Phi da en. Khi rng ti th ti phi cuc b mt khong 2 gi.
Nhng nm l{m vic v hc tp Johannesburg ~ thay i i ti.

Nh ~ ni, nhiu nhn vt t|c ng lm nh hng n nhng chuyn bin v con

ng i ca ti. Ngi ng vai tr quan trng nht trong thi gian n{y i vi ti l
Walter Sisulu. Anh l{ ngi mnh m, chn chn, rt thc t v{ c bit l rt qu cm.
Trong mi trng hp him ngho bao gi anh cng gi c s tnh to, sng sut. Anh
khng nh ANC l chic ng c l{m thay i tnh hnh Nam Phi, l{ ni tp trung nhng hy
vng v c gng khng mt mi ca ngi Phi da en. Nhiu khi ngi ta |nh gi| mt t
chc thng qua nhng thnh vin ca t chc . Bn thn ti ngh rng s l mt nim t
ho ln lao cho mnh c l thnh vin ca mt t chc chnh tr c nhng th{nh vin nh
Sisulu. Ngy y khng c iu kin nhiu c th la chn. ANC l t chc duy nht m
rng ca ch{o n mi ngi Phi - da trng, da en hay da mu - gia nhp v{o h{ng ng ca
mnh. T chc n{y c coi nh l{ mt chic d cc ln che ch cho mi ngi Phi.

Nhng thay i ~ khng din ra trong thp nin bn mi. Hin chng i Ty
Dng k kt gia Rosevelt v{ Churchill nm 1941 khng nh lng tin vo danh d ca
mi con ngi cng nh tuyn truyn mt lot nguyn l dn ch. Song phng T}y,
nhiu ngi gi Hin chng n{y ch l nhng li ni rng tuch ch khng phi ngi
phi Phi chng ti khng nh iu . Thng qua Hin chng i T}y Dng v{ cuc
chin u ca phe ng minh chng th lc bo t{n ph|t xt, ANC ~ son hin chng
ring cho mnh, gi l{ African Claims, i quyn cng d}n bnh ng hon ton cho tt c
mi ngi Phi, quyn s hu t ai, t{i sn v{ i hy b o lut phn bit mu da, sc
tc trn ton lnh th Nam Phi. Chng ti tng hy vng chnh ph v mi ngi dn Nam
Phi nhn thc c rng nhng nguyn l m{ ngi ta phn u ch}u u cng chnh l{
nhng g chng ti phn u Nam Phi.

Cn h ca Walter Sisulu Orlando - mt khu ph Johannesburg - tr th{nh th|nh a

ca cc cn b l~nh o v thnh vin ANC. ti ~ c c hi tip cn Anto Lembede.
ng l mt trong s t i lut s ngi Phi trung thnh bo v Ch ngha Phi ch}u. i vi
ng, lc a Phi l ca ngi da en. V{ ~ n lc chn mui ngi Phi khng nh chn
l y v ginh li n mt cch hp php.

Lembede tr thnh Ch tch u tin ca o{n Thanh nin ANC ra i nm 1944. Ti c

mt trong Ban Chp h{nh c i hi bu ra. Oliver Tambo m ti tng quen thn trong
thi gian hc tp v nghin cu trng i hc, c bu l{ B th v{ Sisulu l{ y vin
Ban chp hnh ph trch ti chnh. Chng ti ch trng ng vin ng o qun chng
ng h nhng mc tiu ca o{n.

Lembede bt bnh v s t ti ca ngi Phi v ly lm kh chu khi ni rng v t ti qu

|ng m{ ngi Phi tn sng c con ngi ln nhng t tng ca ngi da trng nh l{ v
thnh. Theo ng th s t ti y l tr ngi ln nht cho s gii phng. ng nhn mnh rng
ngi Phi nu c iu kin cng c kh nng ph|t trin nh ngi da trng. Lembede ~
dn ra mt lot ngi Phi da en ni ting ngay Johannesburg ni ring v khp cc vng
khc Nam Phi ni chung. ng khng nh mu da ca mnh tht p, p nh t en ca
m chu Phi. ng cho rng trc ht ngi Phi phi nhn thc v ci thin hnh nh ca
mnh trc khi bc v{o con ng vn ng qun chng thng li. ng khng nh trong
s ng ngi Phi ang din ra qu| trnh thay i nhn thc, rng trc ht h l{ ngi Phi
ch khng phi l{ ngi ca mt b tc Xhosa, Ndebeles, hay Tswanas. Bn thn Lembede
l{ ngi Zulu. B ng tng l{ ngi m ch. Nhng ngi nng dn Lebede y t vn ln
vi ngh lc phi thng, trang b hc vn trong nhng iu kin ngt ngho v cui cng
ng tr th{nh ngi c xy cho ch ngha d}n tc Phi. V sau ng ~ vit trong t Inkundla
ya Bantu nh sau: Lch s thi hin i l lch s ca ch ngha d}n tc. Ch ngha d}n tc
c th thch trong cuc u tranh ca cc dn tc trong ngn la ca cc chin ho. N
~ chng minh l{ phng tin quan trng chng li s thng tr ca ngoi bang v ca ch
ngha quc. V l , c|c th lc quc t hng mnh trit khai thc v chia r dn
tc c|c nc chng xm chim, thc hin trit chnh s|ch chia tr, bin mt b phn
ngi bn a tr th{nh tay sai {n |p s ng l{ n l ca chng vi tt c mi phng
tin v th on c th c. Bn tay sai ni a tr thnh cng c ca ch ngha quc.
Chng c ch ngha quc khen ngi, tuyn dng vi nhng m t c vn ha, t
do, tin b v{ ci m, khoan dung...
 Quan im ca Lembede gy nn s chng i trong ti. Ti tng l{ ngi cho rng
nhng ngi da trng Nam Phi vn minh, c vn ha, c t tng t do, tin b. Ti tng
bc v{o con ng tr thnh nhng ngi Phi u t gng sc v k vng to ra nc Anh
ngay Nam Phi. Khng ch c|c t trng m c lut s Sidelsky cng mong ti tr thnh
mt ngi nh th. Tic thay ch l o tng. Ti chia s quan im ny ca Lebede.
Nhiu ngi tr tui - k c ng vin cng sn - thi y c chung t duy tng t.

Nm 1943 chng ti n thm b|c s Xuma, v ch tch u tin ca ANC. ng l{ b|c s

gii phu gii. Cng hin ca b|c s Xuma cho ANC tht ln, l{ ngi ~ cu ANC ra khi tan
r khi Tin s Sene ng u t chc ny. Khi nhn chc ch tch ANC th ng}n qy ca n
ch cn 17Bng. B|c s Xuma ~ x}y dng cho ng mt ngn qu ln n 4.000 Bng. ng
c quan h vi nhiu quan chc cao cp trong chnh ph, nhiu tr thc v{ nh}n s trong x~
hi. B|c s Xuma biu hin s t tin cao. Nhng ng cng t ra l{ ngi hi th|i qu|, khng
ph hp lm vi vai tr ch tch, ngi l~nh o mt phong tro qun chng rng ln.

B|c s Xuma khng chung quan im vi chng ti v vic thnh lp mt t chc ca

nhng ngi tr tui - tc l{ o{n Thanh nin. Tuy vy nhng tr thc tr chng ti hi y
thy rng mt t chc nh vy ~ tr nn cp bch, lm ht nh}n y sc sng cho ANC
ang trong giai on cng c. i hi ~ thng qua cng lnh h{nh ng. Tp th Ban Chp
h{nh o{n gm nhng ngi u t, nhng ngi tng b ui khi trng i hc Fort
Hare do nhng hot ng cho t nc v nhn dn Nam Phi, nhng ngi ln ln trong
hm m vi cng nhn, trong cc khu Ghettos vi ngi lao ng lam l. V c bn, cng
lnh ca o{n Thanh nin khng kh|c vi iu l ca cng lnh ca ANC t ng{y ra i
nm 1912. Ni dung ch o m{ cng lnh nhn mnh l ch ngha d}n tc Phi v to lp
mt dn tc duy nht gm nhiu chng tc, xa b s cai tr ca ngi da trng thc dn v
tin ti thit lp mt hnh thc chnh ph tht s dn ch. Cng lnh tuyn b: Chng ta
tin chc rng s nghip gii phng dn tc ca ngi Phi phi do chnh ngi Phi ginh ly.
o{n l{ b n~o v{ l{ ng lc ca tinh thn dn tc Phi...

Ch ngha ch}u Phi ca Lembede khng c mi ngi chia s, bi v n mang tnh

cht chng tc lm mt s thnh vin ca o{n khng yn lng. Mt s thnh vin cho rng
mt ch ngha d}n tc c kh nng tip nhn nhng ngi da trng s c sc thuyt phc
v tin cy hn. Ti khng thuc nhng ngi ny. Mt s kh|c, trong c ti cho rng, nu
mt khi nhng ngi da en phn u cho mt hnh thc a sc tc th ri hc s li
ngng m vn ha ca ngi da trng v{ trc sau s tr thnh vt hy sinh ca s t ti.
Ti chng vic gia nhp o{n ca nhng ngi da trng v ca c nhng ngi cng sn.

Ti nh Sisulu Orlando, ti lm quen vi Evelyn Mase. Evelyn cng qu vng Transke,

c h hng vi Sisulu. Cha nng l th m mt lc nng 12 tui. Sau m n{ng cng qua
i. Sau khi hc xong trng ph thng c s. Evelyn c gia nh Sisulu a n
Johannesburg tip tc hc ph thng trung hc.

Sau ln gp g u tin ti ~ r Evelyn i chi. Tnh yu ca chng ti ny n v pht

trin rt nhanh. Ch v{i th|ng sau ti ~ ng li cu hn nng. Evelyn thun li. Chng ti
khng t chc l ci nh th, cng khng t chc |m ci linh nh theo truyn thng
ca ngi Phi ch n gin l v chng ti khng c tin. Chng ti lm giy ng k kt hn
vi s chng kin ca cc bn b ca hai a, thay cho ngi lm chng. Lc u chng ti
sng chung trong cn h ca anh ch nng. t lu sau chng ti to c mt ni khim
tn Orlando. Cn nh{ ca chng ti khng kh|c g vi ni che ma nng ca hng vn
ngi ngho Nam Phi hi . Nhng li l{ nh{ ca ti ln u tin trong i. Chng ti
t ho v nhau v v vng quc ring ca mnh.

Trong ba nm u tin thnh lp gia nh, con trai u lng ca chng ti ra i. Chng
ti t tn cho con l{ Madiba Thembekile. Nh vy l{ ti ~ c ngi tha t, cho d hi y
ti chng c g cho con tha k c!

Nm 1946 din ra nhiu s kin nh hng trc tip n s pht trin trong hot ng
chnh tr ca ti, v{ theo hng chin u. Cuc nh cng ca 70.000 th m c ngha
n lp trng chnh tr ca ti. Theo sng kin ca Gaur Radebe v nhiu cn b cng
o{n ca ANC, trong s c ch tch cng o{n m, J.B. Marks. Vo khong nhng nm y
c khong 400.000 cng nh}n ngi Phi {o qung trong cc hm l s}u di lng t lm
giu cho giai cp t sn da trng c chnh quyn hu thun. Ngi ta ch tr cho cng
nhn m 2 bng mt ngy cng. Cuc tng nh cng a yu s|ch tng lng ln 10 bng
mt ng{y. l{ mt trong t cuc tng bi cng ln nht trong lch s ca giai cp cn lao
Nam Phi, lm cho nhiu m vng t lit sut mt tun l. Cuc tng bi cng nhn c
c s ng h v c v ca hng triu ngi dn Nam Phi. Chnh quyn {n |p thng tay
v{ m mu cuc ni dy mang tnh lch s ny. Ton b ban l~nh o tng nh cng gm
52 ngi b bt v tng ngc. Cnh s|t {n |p m mu nhng cuc tun hnh ca cng
nh}n. 12 cng nh}n i h{ng u ca cc cuc tun hnh b bn cht trn ng ph.

Ti tht s ngc nhin v khm phc kh nng t chc tuyt vi ca Cng o{n trong
hot ng u tranh giai cp quyt lit chng li ch bc lt cc k tn bo khp cc
vng trn qu hng kh au ca ti. Cng o{n ~ chng minh kh nng t chc tuyt vi
ca mnh, khng ch trong cuc u tranh trc din vi k th m c trong hot ng t
kim ch v{ ~ ho{n to{n kim so|t c tnh hnh, tr|nh c nhng h{nh ng cc oan
v qu khch.

Cui cng th nh{ nc ca nhng tn thc dn da trng ~ thng. B m|y {n |p ca

chng hot ng ht cng sut v khng t mt h{nh ng m m|u n{o. Nhng giai cp
cng nh}n Nam Phi cng ~ khng nh c sc mnh ca mnh trong cuc u tranh trc
din ny. Sau cuc tng bi cng ny, ti tr thnh chin hu thn thit ca J.B. Marks.

Cng trong nm 1946, chnh ph Nam Phi ban b o lut mang tn Asiatic Land
Tenure Act m ni dung nht qu|n l{ tc b quyn t do i li ca ngi Phi gc n
vn chim mt t l cao trong cc cng ng d}n c nc Nam Phi. o lut n{y quy nh
nhng vng t ngi Phi gc n c v{ kinh doanh bun b|n. ng thi o lut ct
xn tn bo quyn tha k t ai ca h. }y l{ o lut xc phm nghim trng cng
ng ngi n , khng kh|c g o lut c tn l Group Areas Act trc }y tng l cng
c tc ot quyn t do ca tt c nhng ngi Phi da en.

Cng ng ngi n phn n trc o lut k qu|i n{y v{ ~ tin hnh nhng cuc
u tranh sut hai nm rng theo c|ch ca h. Ban l~nh o Natal Indian Congress ca cng
ng ngi n tr thnh nh t chc v{ ng vin mi tng lp cng dn tin hnh cuc
u tranh kin cng chng li chnh sch phn ng ca chnh ph Smuts. Bt chp 2.000
chin s ngi n b nm vo nh t, k c hai nh{ l~nh o ca Natal Indian Congress,
nhng nh{ cm quyn khng th dp tt c s phn n v{ h{nh ng phn khng ca
hng triu cng dn gc n c ngi Phi da en ng tnh ng h v tr lc.

Cuc u tranh kin cng ca cng ng ngi n ~ l{m cho chng ti - on Thanh
nin - nhn ra rng sc mnh ca qun chng l v cng mnh m. ANC d c im bt
ng vi Natal Indian Congress, song ~ nhit tnh ng h v c v cuc u tranh dng
cm v rng ln n{y. ANC v{ ngi Phi hc c nhng cng dn gc n cch t chc, s
quyt tm v sc mnh ca qun chng khi triu ngi ng lng nht tr. Nh cm quyn
cho ra i nhng o lut phn ng kh|c, nhng nhng th khng dp tt c cuc
u tranh ca hng triu ngi b tc ht nhng quyn con ngi c bn nht.

ANC cha t chc c mt phong tro phn khng mnh m v su rng nh nhng
c d}n n ~ l{m. Cuc u tranh ca h ~ tr thnh mu mc cho ngi Phi m{ o{n
Thanh nin ca chng ti thc c rt r. N ~ thc s t|c ng n k hoch hnh
ng ca ANC. N cho chng ti mt ci nhn rng v{ bao qu|t hn rng cuc u tranh cho
t do ca mt cng ng, mt dn tc khng th ch ch vo nhng kin ngh c thng
qua trong cuc hi ngh ny, hay trong mt phin hp ca ban l~nh o mt hi ngh qun
chng n{o . iu c tnh quyt nh phi l mt t chc khoa hc, chnh xc, c sc
thuyt phc qun chng sn s{ng ng ln bt chp hy sinh, k c hy sinh tnh mng. Cuc
u tranh ca s d}n n l s vn dng phong tr{o u tranh ca qun chng m
Mahatma Ghandi tin h{nh nm 1913 chng thc dn Anh mt cch hon ho, tuyt vi. S
kin c ngha trng i ny din ra ngay trc mt ti.

Nm 1947 ti ho{n th{nh chng trnh thc tp ba nm bt buc v{ nh vy thi gian

lu li trong Vn phng Sidelsky-Witkin v{ Eidelman cng kt thc. Ti quyt nh dnh
ht thi gian cho vic nghin cu trng i hc, quyt tm ly bng lut s v{ sau m
vn phng ring ca mnh. Khon th}m ht 8 bng t tin cng vn phng lut s mi
thng chc chn l{ n cho|ng v|ng i vi ti, bi l gi }y ti khng cn c thn na
m{ ~ c v, c con. Ti l{m n vay 250 bng c tin n hc. Ngi ta ch duyt cho ti
vay 150 bng. Ba thng sau ti li phi l{m n vay tin, bi v v ti phi ngh vic do bn
nui con nh. Nh vy tin lng y t| 17 bng mi th|ng cng khng cn na. Ngi ta ~
chp thun n ca ti, ti cm n v iu , nhng ln vay tin ln ny tht bt hnh. Ln
sinh con gi ca v ti khng c g nguy him, nhng ch|u b qu| m yu. V ti ~ phi
thc sut ng{y m trong nhiu thng tri chm sc con. Vi tnh mu t bao la v kin
thc nghnh y kh tt, v ti ~ nui ch|u b sut nhiu thng tri lin tc ng{y m.
Nhng ch|u cng ~ b chng ti ra i. Evelyn suy sp t . Dng nh tr|i tim n{ng tan
nt, khng cn hi phc c na. Ti c sc an i nng, song khng c hiu qu.

Trong hot ng chnh tr, cho d ngi ta lp k hoch ny k hoch n, nhng ni cho
cng th chnh nhng s kin li l{m o ln mi th. Vo mt ng{y th|ng 7 nm 1947, khi
ti ang b{n bc cng vic ca o{n Thanh nin vi Lembede th anh ku au bng d di.
Chng ti nhanh chng a anh n bnh vin cp cu. Ti hm anh t ngt qua i
tui 33 y sc sng. Walter Sisulu nh b ngt xu khng cn tnh li c na! Ci cht
ca Lembede l tn tht to ln cho phong tro, bi v anh chnh l{ ngi xut nhiu
tng v k hoch h{nh ng sng to, c hiu qu nht. Lembede c sc thuyt phc rt
mnh v v vy ngi gia nhp phong tro ng{y c{ng ng, c{ng mnh. i ng ca chng
ti tng ln khng ngng, c lng ln cht.

Ngi thay Lembede l Peter Mda. Anh l mt con ngi tht hon thin. Nhng g anh
trnh b{y u gn gng, minh bch v d hiu. Kinh nghim ng i ca anh ~ nhanh
chng a anh tr thnh mt chnh khch gii. Anh ngi mnh khnh, mt dng ngi
mu khng tha mt gam. Mda hu nh khng ni tha mt li no. Anh tn trng kin
ca ng nghip, c phng ph|p lp lun bin chng v nhng suy ngh ca anh, t duy
ca anh nhanh nhy cm hn c ca Lembede. Mda l hnh mu tuyt vi ca mt lnh t
thanh nin.

Di s l~nh o ca Mda, t chc o{n ph|t trin mnh m trong thanh nin tr thc
v sinh vin Fort Hare. Gi|o vin cng tham gia phong tr{o o{n. Sc thu ht ca Mda
ch ch ngha d}n tc ca anh khng cc oan nh c|c th lnh chnh tr ca ngi Phi da
en hi . V l , anh tp hp c nhiu lc lng thuc cc mu da, sc tc vo mt
trn thng nht chung. Anh cm th s p bc bc lt ca ngi da trng nhng khng th
hn vi nhng ngi da trng. Trong c|ch |nh gi| nhng ngi cng sn, quan im ca
anh cng khng cc oan nh Lembebde v{ c chng ti na. Bn thn ti thi tng l
mt trong nhng ngi chng li c nhng ngi da trng cnh t. Mc d ti c quan h
mt thit vinhiu ng vin cng sn ngi da trng, song ti vn khng chp nhn nh
hng ca h trong ANC. ~ c lc ti khc t hp t|c cng h{nh ng vi nhng ngi
cng sn. Ti ~ tng cng nhiu chin hu kh|c i cch ly vi nhng ngi cng sn
trong ANC. a s th{nh vin l~nh o ANC ~ b|c b yu sch ny.

Nm 1947, ti c bu v{o Thng v v trc tip l{m B th tnh o{n Transvaal.

l chc danh cng khai u tin ca ti ANC v l ct mc u tin ca cuc hnh trnh
vn dm ca ti trong i hot ng chnh tr cho ng Dn tc Phi ca Nam Phi v cho qu
hng ti. K t ng{y , nhng hy sinh ca ti khng cn ch gii hn nhng vic nh d
cc cuc hp thay v chm sc gia nh v con, b c nhng th vui gia nh, d cc cuc
khai hi chnh tr. Tuy nhin cho n ng{y hm ti cha tng tham gia trc din vo mt
chin dch u tranh no, v v vy cha h c khi nim v nhng mi him nguy s n
vi mt chin s trc din tham gia cc cuc chin u cho t do. T hm nay, s nghip
ca ANC, ca nh}n d}n Phi da en ca ti l s nghip ca tri tim, ca tm hn ti. Ngi
trc tip l~nh o ti l Ramohanoe. Anh l mt ngi nhy cm v tinh t. Cho d anh
cng khng phi l{ ngi tn thnh nhng ngi cng sn, tuy vy Ramohanoe li hp tc
tt vi cc chin s cng sn. Anh tin rng ANC l mt t chc mang tnh dn tc v v th
mi lc lng ng h s nghip dn tc ca ngi Phi phi c hoan nghnh v hp tc
chn thnh.

ANC di s l~nh o ca nhng lc lng c tm nhn rng, c tm nhn xa dn dn ~

to c nn tng cho s hp tc gia nhng ngi Phi, ngi da en, ngi gc n,v ch
c nh vy mi c sc mnh thc hin nhng mc tiu ca mi cng ng v nht l mi
to c sc mnh tng hp trong cuc u tranh chung.

S phi hp h{nh ng ~ mang li sc thi mi cho cuc u tranh v trn thc t ~

thu c nhng th{nh cng bc u |ng khch l. Mt chin dch u tranh i quyn
bu c cho ngi da en c khi xng trong cuc t tranh chung c s phi hp ca
cc t chc ca cc cng ng sc tc. }y l{ mt bi hc qu cho l~nh o ca ANC cng
nh ca cc t chc qun chng khc Nam Phi hi .
 Ngi Phi da en khng c i bu, tuy nhin iu khng c ngha l{ ngi Phi th
vi kt qu ca cc cuc bu c ngh vin qu hng mnh. Trong cuc tuyn c ca
ngi da trng nm 1948, hai ng t sn i lp tranh gi{nh nhau. l{ ng United Party
di s l~nh o ca tng Smuths - hi y ang nh cao uy tn quc t - v{ ng
National Party ang phc hi mnh m. Trong khi Smuths a Nam Phi v{o khi ng minh
chng ph|t xt Hitler trong i chin th gii ln th hai th National Party khc t s ng
h ca Anh, v cng khai tuyn b thin cm vi nc c pht xt. Chin dch tranh c ca
National Party di chiu b{i chng nguy c en vi nhng khu hiu: Bn nh h~y n
ni l{m vic v{ Bn Kilis ct khi nc n{y!, Kilis v{ t nhc m bn chng ni v ngi
Phi gc n .

ng National Party do tin s Daniel Malan ng u. ng ta l{ nh{ thng th|i ca

nh th ci c|ch H{ Lan, ng thi l ch mt t b|o. }y l{ mt ng chnh tr mang nng
hn th: hn th ngi Anh tng xp h vo loi dn thiu s hng chc nm rng, hn th
ngi Phi v theo h th ngi Phi da en e da s sng cn, phn vinh v{ s trong trng
ca ngi Buren. Ngi Phi chng ti khng chp nhn s ci u tun th trc tng
Smuths ca ng United Party, li cng khng bao gi chu nh vy trc ng National
Party ca Malan.

Cng lnh ca mnh Malan chnh l{ Apertheid. l{ c|i tn mi cho mt h t tng

c. Apertheid c ngha nh l{ s phn r, s phn bit mt cch lnh lng, l{ s tp hp
tt c nhng th gi l lut l |p t h{ng trm nm ln ngi da en, bin h thnh nhng
ngi hon ton l thuc v{o ngi da trng. l{ mt h thng cai tr ch da v{o {n |p
nhm bo v cho ngi da trng u ci c vnh vin t nc Nam Phi n{y. Ngi da
trng bao gi cng l{ nhng ng ch, b ch, cu ch, c ch. i vi ng ca Malan th
ngi Buren l mt dn tc do ng ti cao tuyn chn v{ ngi da en l{ bn mi h ng.

Thng li ca Malan trong cuc tuyn c c ngha l{ s bt u ca s kt thc nn

thng tr ca ngi Anh Nam Phi. l{ cuc i u, l trn chin cui cng gia thc
dn Anh vi thc d}n Beren. V{ ngi Anh ~ bi trn. Ln u tin trong lch s Nam Phi,
ch duy nht ng ca ngi Beren mt mnh ng ra lp chnh ph.
 Malan lp tc bt tay vo vic thc hin cng lnh n mt ca y. o lut cm cc
cuc hn nhn gia nhng ngi khc mu da - m thc cht l gia ngi da trng v
ngi da en - c ban hnh ngay tc khc. Quan h tnh dc gia ngi da trng v
ngi da en b lp tc cm nghim ngt. ng thi chng a ra nhng tiu ch k quc
phn hng cc tc ngi da en, thc cht l phc v cho chnh s|ch chia tr ca ch
ngha thc d}n c.

Chnh sch v nhng bin php tn bo, trng trn ca National Party ~ buc ANC
chn con ng mi cho cuc u tranh ca mnh trong nm 1949 v{ nhng nm sau .
Ti Hi ngh ca ANC Bloemfontein ~ thng qua cng lnh h{nh ng mi, ku gi ton
dn ty chay nh cm quyn, bi cng, mt tinh tun hnh phn khng, chng c|c o lut
phn ng v nhiu hnh thc khc li ko qun chng ng o nhp cuc.

}y l{ s thay i mang tnh cp tin c bn: vi chnh sch hot ng trong khun kh
lut ph|p, ANC ~ khng th gi{nh c thng li trong cuc u tranh chng chnh sch
{n |p t{n bo ca thc dn da trng thng tr. Gi y mi thnh vin ANC sn sng bt
chp mi o lut v khi cn sn sng chp nhn t {y.

Thng li ca National Party ca Malan thc s gy c sc ln khng ch cho ANC m c

ngay cho ng United Party ca tng Smuths. Bn thn ti coi s kin kinh hong n{y nh
mt c gi|ng ng{n c}n v{o u. Nhng Oliver Tambo tr|i li tr nn bnh thn hn lc n{o.
ng ni v nhng l gii ca ng l{ c l: Ti h{i lng vi kt qu ny, bi v t nay chng
ta c th nhn din k th chnh x|c hn v{ bit mnh ang }u!.

Ngay trong nm n{y, o{n Thanh nin cng b ng li chnh tr ca mnh trong bn
cng lnh do Mda son tho m ni dung ct li l ku gi ton b thanh nin yu nc
Nam Phi ng ln u tranh chng li s cai tr ngy cng h khc, tn bo hn ca ngi
da trng.

Ti c cm tnh vi cnh cch mng cc oan ca ch ngha d}n tc chu Phi. Ti tng
cm th ngi da trng nhng khng cm ght ch ngha chng tc. Ti tng ngh nu nh
mnh khng th tiu dit c ngi da trng, tng chng xung bin th ti cng cm thy
hnh phc nu nh bn chng dng bum ra khi v{ b cung phong l{m cho tan xng
nt tht ngo{i khi.

o{n Thanh nin trong thi gian y t ra cha hu ngh vi ngi n vi lp lun l
ngi n cng b p bc nh ngi da en, song d sao h cng cn c mt qu hng
l{ nc n tng nh v k vng. Cn ngi Phi da en th khng c qu hng. Tuy
vy, ti chp nhn s hp tc gia ngi Phi da en vi ngi Phi gc n vi hp iu
kin h chp nhn ng li ca chng ti. Vy m hi ti vn ng vc l li ch cu hai
bn khng tng ng, v v vy liu nhng ngi n c coi cuc u tranh chung l s
nghip tri tim ca mnh hay khng.

Malan tin hnh mt lot hot ng bt thng nhng rt logic vi chnh sch phn
ng cc oan ca hn: th tn ti phm chin tranh Leibbrandt, tn pht xt tng t chc
cuc bo ng qun s ng h nc c pht xt ca Hitler. Malan tuyn b s cng b o
lut cm cng o{n hot ng v xa b nt quyn bu c vn rt hn ch ca ngi Phi da
en cng nh ca n , ng thi xa b i din ca cc dn tc ny ngh vin. Malan
cng cng b o lut phn ranh gii khu d}n c ca ngi da en theo tng b tc. Vi
o lut n{y, chnh s|ch cp t ca ngi da trng c bo v v gii hn. Mun cp
vng t no, Malan ch cn tuyn b vng t y khng phi cho ngi da en!.

Trc tnh hnh cc k nghim trng y, ANC quyt nh t chc phong tro phn
khng khng bo ng trong ton quc: ty chay, nh cng, khng tun mnh lnh, khng
hp tc. Chnh sch mi cp tin ca ANC cng ~ to ra tnh hnh mi trong ban l~nh o:
nhng cn b cao tui dn dn nhng ch cho nhng nhn vt mi nng n, hng h|i,
quyt tm, cch mng hn v{ cng cc oan hn.

Trong chin dch u tranh rng khp c nc ny, nhng ngi cng sn Nam Phi ~
th hin vai tr quan trng ca h. Nh s kin tr v chnh sch linh hot ca ng Cng
sn, ~ hnh th{nh Nam Phi trong thi gian u tranh si sc ny mt Cng c
(Convention) gia ANC, ng Cng sn v{ i hi Dn tc n (Indian Congress). Li ku gi
ca ban l~nh o hp nht n{y l{ tng nh cng trong to{n quc mt ng{y, i hy b
o lut v chng minh th v{ tt c c|c o lut phn bit chng tc.
 Hi y ti khng tin nhng ngi cng sn. Ti cho rng ng Cng sn s tn dng c
hi n{y nng uy tn ca h vi s tr lc ca ANC. Ti tng cho rng ch mt mnh ANC
cng sc ph|t ng chin dch phn khng. kin ny ca ti c b{n trong Thng
v ANC v{ o{n Thanh nin. Nhng c hai c quan y kin ca ti u b a s bc b.
Trong s nhng ngi khng ng tnh vi ti c c Walter Sisulu.

Ng{y h{nh ng thng nht trong ton quc cui cng c ba t chc quyt nh:
26/6/1950. Chnh quyn {n |p m mu cuc phn ng quyt lit c t chc ln u
tin trong tt c cc thnh ph v nhiu vng qu Nam Phi. N bo hiu mt giai on mi
cao hn ca cuc u tranh quyt lit chng ch Apartheid cc k phn ng Nam Phi.
Ng{y 22/6 sau tr th{nh Ng{y tng nim ca cc chin s u tranh cho t do. Trong
phong tro gii phng dn tc, ng{y c tn vinh l{ Ng{y t do.

Nh ~ vit, ti tng khng chung quan im vi nhng ngi cng sn, thm ch cn
chng h trong nhng vn ny vn khc - mt trong nhng l do dn ti n quan
im y l phn ln cn b l~nh o ng Cng sn l{ ngi da trng. Nhng vi nhng g
in ra trong nhng nm Malan ln cm quyn vi chnh s|ch {n |p m mu cc k tn
bo v phn ng, quan im ca ti ~ dn dn thay i. Tng b th ng Cng sn, y
vin thng v ANC, Moses Kotane, n gp ti vo mt m mun v tho lun cng vic
vi ti sut m. ng l{ mt chin s c kin thc v{ t duy trong s|ng. ng t hc trong
cuc sng u tranh ca nhng ngi b p bc bc lt, bt k h l{ ngi da en, da m{u
hay ngi n . ng ni: Nelson th}n mn, v sao anh chng chng ti ch? Chng ta u
cng chin u chng mt k th chung. Chng ti }u mun chim v tr l~nh o trong
ANC. Hot ng ca chng ti trong tinh thn ca ch ngha d}n tc Phi nh ANC v{ c|c lc
lng cch mng kh|c kia m{!. Cui cng ti thng nht vi nhng lp lun y sc thuyt
phc ca ng. T ng{y , mi quan h ca ti vi c|c nh{ l~nh o ng Cng sn nh
Moses Kotane, Ismail Meer v Ruth First v nht l{ trc nhng hy sinh qun mnh ca cc
ng vin cng sn, ti ~ khng cn l do n{o b{o cha cho nhng th|i , quan im ca
mnh chng li h na. Trong Ban chp hnh ANC c mt nhng ng vin cng sn |ng
knh trng, l{ J.B. Marks - ch tch cng o{n th m, Edwin Mofutsanyana, Dan Tloome,
David Bopape... v nhiu ngi kh|c, ~ chin u dng cm khng ngi gian kh, khng h
hy sinh. Cng hin ca h cho cuc u tranh v t do cho a s cn lao Nam Phi qu tht
khng c g phi ng vc, ph phn. Nhng con ngi nh vy khng th b ng vc lu
hn na.

Ch c iu ny lm ti bi ri: kin thc v ch ngha duy vt bin chng, ch ngha

Mc ca ti qu t. V th trong cc bui tho lun, tranh lun vi c|c ng vin cng sn
bao gi ti cng th yu, c bit trong lnh vc trit hc mc-xt. Ti phi t khc phc
mt yu n{y. Ti ~ tm cc b ton tp ca Marx v Engels, Stalin, H Ch Minh, Fidel
Castro... v{ vi u nhiu ng{y m tm hiu trit hc ca ch ngha duy vt bin chng v
duy vt lch s. Tuyn ngn ng Cng sn. T bn lun ca Marx v{ trc tc ca cc lnh
t cng sn ~ gip ti khng ch trong giai on ca mt cuc chin u khc lit chng
ch ngha Apartheid t{n bo. Hn ai ht, nhng ngi Mc-xt - tc l nhng ngi cng
sn - chng phi l nhng chin s tin phong ng h ht mnh cc phong tro gii phng
dn tc sao? V sau c ngi ~ hi ti l{m c|ch n{o dung ha gia c tin tn gio
vi ch ngha duy vt bin chng. i vi ti }y khng tn ti mt mu thun no c.
Trc ht v trn tt c, ti u tranh cho cc dn tc da en nc ti v{ nh vy ti l mt
ngi dn tc, u tranh cho mi ngi Phi khc phc s thng tr ca mt thiu s v
ginh quyn quyt nh nhng vn ca chnh mnh. ng thi ch}u Phi, trong c Nam
Phi, l mt b phn ca th gii rng ln hn. Nhng vn ca chng ti - cho d cp bch
hn, c bit hn - cng khng ho{n to{n c| bit khng ni n{o c. V l , nhng g mang
tnh lch s v quc t u c gi tr i vi mi vng t, mi dn tc trn th gii. Ti ~
sn sng dng hin tt c sc lc, tinh thn v mi phng tin cho cuc u tranh nhm
xa b s |p t bt cng, c bit l ch ngha d}n tc S-vanh m mu trn qu hng
mnh. Ti khng nht thit phi l{ ng vin cng sn mi c th chung lng u ct vi
nhau trong cuc chin u n{y. Theo quan im ca ti th nhng ngi theo ch ngha d}n
tc chu Phi v nhng ngi cng sn c nhiu im tng ng hn l{ nhng d bit.
Nhng k khiu khch ni rng ng Cng sn Nam Phi li dng ANC cho cc mc tiu ca
h. Nhng c ai t cu hi rng chng ti, ANC, li dng h hay khng?.

Nu c ai trong chng ti c cht hy vng hay o tng v{o National Party trc khi
nhng ngi ny lp chnh ph, th h ~ nhanh chng v mng. Vic u tin chnh quyn
Apartheid tin hnh l ban b o lut cm ng Cng sn hot ng sau ngy 22/6/1950
y. C ti 6 o lut ti |c c ban b ngay sau khi chnh ph Malan ln nm quyn ~
phi b{y b mt cc k phn ng ca c|i ng mang tn d}n tc n{y.

Nm 1952, chnh quyn Malan long trng t chc k nim 300 nm ng{y thc dn da
trng x}m lc v chim ng Nam Phi (1652-1952). Tn thc dn Jan Van Riebeeks -
ngi Buren thuc H Lan - b vo Nam Phi. Trong sut 300 nm y, ht bn thc dn
da trng Buren n bn thc dn da trng Anh ~ bin Nam Phi th{nh thin ng ca
chng v{ th{nh a ngc ca ngi Phi da en. Chng thng tay cp bc, {n |p, git chc,
bt lt ngi Phi cn hn c nhng ngi n l thi tin s. Vi chnh sch ca Malan, bn
thc dn da trng ~ to lp mt ch phn bit chng tc tn bo v{ kh|t m|u cha tng
c trong lch s lo{i ngi. Ngy 6 thng 4 hng nm tr th{nh ng{y l ln ca ngi da
trng. Nhng i vi ngi Phi da en th ng{y l{ ng{y ut hn, ng{y m u cho hnh
ng bin c mt dn tc gm nhiu chng tc vn l nhng ngi ch vng lnh th giu
p ny thnh nhng k n l cn hn l{ n l thng thng.

Ngy phn khng 22/6 y ~ dn ti v nhiu chin hu vo nh t. Ta n tuyn pht

nhng k ch mu 9 th|ng lao ng kh sai, sau i th{nh hai nm t cm c.

Sau s kin 22/6, chng ti ~ tin hnh rt kinh nghim nghim khc. Chng ti ~
mc nhiu sai lm u tr, tuy nhin h{nh ng phn khng c quy m ton quc n{y ~ m
ra mt chng mi cho cuc u tranh gii phng cc dn tc da en. 6 o lut m nhn
d}n i hy b vn nguyn vn. Song trc khi bt tay vo vic t chc ng{y h{nh ng
phn khng, khng ai c o tng nh cm quyn s nhng b bng cch rt li o lut
n{y, o lut kia. Chng ti chn phng ph|p u tranh y l{ thc tnh v{ ng vin
nhn dn vo cuc u tranh chung, bi v nhng o lut phn ng ca chnh ph Malan
khng tr mt ngoi l no cho bt c ngi da en n{o.

Ngy phn kh|ng ~ din ra khng c bo ng. l{ thng li ln, v l bi hc qu

cho ANC khi hiu rng nh}n d}n lao ng c k lut, nghe theo nhng ch dn ca ban t
chc. Bi hc ny rt qu cho nhng nm th|ng chin u gian kh tip theo.
 Ti c cm gi|c h{i lng v{ |nh gi| h{nh ng phn kh|ng thu c kt qu tt. Chng
phi }y l{ ln u tin ti tham gia trc din vo cuc u tranh vi t c|ch l{ mt chin
s, mt ngi l~nh o v{ sc thu c nhng thng li sao? Cuc ni dy ~ gii
phng cho ti khi nhng ng vc v cm gic t ti, gii phng cho ti khi cm gic rng
khng th lm lung lay quyn lc v s bt kh xm phm ca ngi da trng cng b my
tn bo ca chng. T }y ngi da trng bt u hiu nhng c m ca chng ti v by
gi ti c th ngng cao u nh mt ngi {n ng ch}n chnh cho nhng ai nhn mnh
tht ln rng con ngi y l{ con ngi trng danh d, con ngi khng bao gi khut
phc trc cng quyn. Ti ~ bc vo nhng nm th|ng ca mt chin s chin u cho
t do ca dn tc ti, cho nhng k h ng trong x~ hi vn minh ca th k 20.

Hi ngh thng nin ca ANC cui nm 1952 ~ bu v Ch tch mi y sc sng v

ngh lc: T trng Albert Luthuli. Thi gian ny, vic thay i ban l~nh o cng ~ ho{n
thnh. Nhng th{nh vin l~nh o Ban Chp h{nh o{n c bu v{o c quan l~nh o
ANC v h ~ gp phn quan trng a t chc tin trn con ng mi cp tin hn, c|ch
mng hn. C mt t nhng ng{y u tranh gian kh ca ANC, Luthuli thuc lp t trng
chng i kch lit chnh sch phn ng ca cc chnh ph phn ng da trng.

Hi y ti ~ khng th d hi ngh quan trng n{y. Trc khi hi ngh khai mc t ngy,
trong phm vi c nc, c 52 cn b l~nh o ANC, trong c ti, b qun ch. Trong thi
gian 6 th|ng, chng ti khng c tham d vo bt c mt cuc khai hi no, cuc gp mt
no ni cng cng. Ti ch c di chuyn trong phm vi Johannesburg. Trn thc t, nh
cm quyn cm chng ti khng c gp t hai ngi tr ln.

Cuc i ti hi y chy theo hai hng: cng vic ca cuc u tranh gii phng ca
i hi Dn tc Phi v ngh kim sng vi t c|ch l{ lut s. Sau khi thi tt nghip, lc
u ti lm vic ti mt s vn phng lut s da trng c t tng t do, tin b. Nm 1952
ti m vn phng lut s ca ring mnh. t lu sau Oliver Tambo tr th{nh ng nghip
ca ti. Bng hiu ca chng ti ghi Mandela v{ Tambo gn trc vn phng nm trn
ng Chancellor ti ni thnh Johannesburg.
 Kh|ch h{ng n vn phng ca chng ti rt ng. }y l{ vn phng duy nht ca cc
lut s da en, mc d Johannesburg c nhiu lut s ngi Phi.

Ngi Phi n vn phng lut s da en nh bo v quyn li cho h trong ng vc.

Chnh quyn thc dn da trng ln u h th ti: ti i qua mt ci ca ch dnh
ring cho ngi da trng ngay trong nhng ta nh{ vn phng ca c|c c quan chnh
quyn; ti ln xe bus ch d{nh ring cho ngi da trng trong thnh ph; ti ly nc my
nc, ngun nc ch d{nh ring cho ngi da trng; ti n mt bi bin ch dnh ring
cho ngi da trng phi nng v tm bin; ti khng mang theo giy cn cc h thn khi
ra khi nh{, i trn ng ph; ti khng c cng n vic lm khi cnh st pht hin khm
giy s cn cc lao ng; ti sng nhng ni khng c php c ng v ti khng c
ni che ma nng! Ngy ny sang ngy khc, chng ti chng kin ngn vn s nhc m
ca bn cm quyn da trng i vi ngi da en.

Ti tng cng thn ch ca mnh n vn phng x n ci cho h. i din vi nhng

nguyn c|o ti thng s dng chin thut i cht trc tip trc bn dn thin h d
khn cc phin x. Ti cn nh mt ln bo v cho mt thanh n da en l{m tp v trong
mt gia nh da trng. C b t c|o l{ n cp lt ca c ch. Nhng th y hin ang t
trn bn tang chng ngay ti phin ta.

Sau khi qu c trnh b{y xong vi qu b, vi t c|ch l{ lut s b{o cha cho b co, ti
s dng bin ph|p i cht. Ti t t tin n b{n vt lm chng, dng u nhn ca
chic bt ch, khu mt trong v{i mn lt c k trn b{n, gi ln cao. l{ chic qun
lt. Ti n trc mt qu c, nhn thng vo mt, hi: Tha c, c phi ci ny l ca
c? Qu c mt nh gc, ni nhanh trong hi th gp: Khng!. Mt qu c bng
v rt ngng khi phi i din vi s tht qu tm thng, qu nh nhen n{y. Ta ~ buc
phi tuyn b b co v ti!.

Cng vi nhiu cn b l~nh o khc, ti cho rng chnh quyn s thng tay {n |p ANC
m kh nng xu nht nhng r r{ng l{ c c s nhn nh nh vy, rng ngi ta s
cm ANC hot ng bng mt o lut nh o lut t ng Cng sn ra ngoi vng php
lut nh chng ~ l{m. Ti c tn nhim giao nhim v tho bn k hoch h{nh ng,
a ANC v{o hot ng b mt khi cn thit. Ti ~ gp g nhiu y vin Ban thng v
ANC cng nhau tho ra nhng phng |n v{ nhng bin php bo v t chc mt khi rt
vo b mt m vn m bo c s hot ng thng sut t cp c s n cc tnh thnh
ln trung ng. Bn k hoch ~ c ANC thng qua vi a s tuyt i. Bn k hoch
mang tn K hoch M. Ba kha hun luyn v hot ng b mt ~ c t chc cho tt c
cn b l~nh o ANC, t chi i n trung ng qun trit k hoch h{nh ng ny.

Oliver Tambo c sc lm vic phi thng. Anh khng bao gi s tn thi gian vi khch
h{ng ng bo ca mnh. Tnh cm ca anh dnh cho h, s kin nhn ca anh khng ch
ni ln trch nhim ngh nghip ca mt lut s c ngha v bnh vc l phi. Anh au ni
au ca nhng ngi b cp ot ht mi th, k c phm gi| con ngi, ngay trn mnh
t qu hng ca mnh.

ng b{o da en Phi nhanh chng nhn ra nhng v lut s da en c ngha th no

i vi h. Vn phng ca chng ti l{ ni khng bao gi t chi h, li cng khng bao gi
la bp h. H n v{ t h{o c nhng ngi cng m{u da kin thc uyn b|c bo
v bt k h thuc loi sang hay hn. Khi chng kin cnh ny, ti bng nh li nguyn
nhn dn ti n trng i hc v khoa lut ngay t khi ti mi mi chn i mi. B}y
gi th ti c th th pho nh nhm ni rng s la chn ca mnh tht ng n bit
bao.

Chng ti c nhiu kh|ch h{nh ng nghi vi vic phi xut hin thng xuyn ti cc
phin x ca ta n cc cp. ta n cp chng ti c tip n mt cch lch s, ni
khc quan ta v c ta coi khinh. Trong con mt ca ngi da trng thc d}n ngi da en
ch l{ bn nh. Chng ti ~ th{nh cng trong rt nhiu v kin ca thn ch. Tuy nhin
chng ti thc c mt cch r rng d c xut sc n }u th chng ti cng khng
bao gi c tr th{nh quan ta ca nh{ nc. Ngi Phi di con mt ca nh cm
quyn d lm bt c vic g, d l lut s th bao gi cng km ci hn ngi da trng!.

Khng t ln nguyn c|o da trng tr li chng ti trong cc cuc i cht trc ta.
i vi h phi tr li cu hi cht vn ca mt a da en - d l{ mt lut s - l{ iu
khng th chp nhn. Khng t ch|nh ta ng la vi nhng th|i y ca ngi da
trng. H khng ngn ngi tm mi c hi gy kh d cho chng ti. Mt ln qu ta yu
cu ti xut trnh bng lut s. Tht ra chuyn khng c g l. Ti tr li ch|nh ta: Ti
l Nelson Mandela, lut s, ti c mt ti phin ta x vi t c|ch l{ ngi bo cha cho
thn ch ca ti. Ch|nh ta hi: Ti khng bit ng, v v th bng lut s ca ng }u?
Bng ? l{ mnh giy in p, c vin hoa vn v{ thng ct trong t hoc treo trn
tng nh hoc vn phng ch ai mang theo trong ngi! May m{ ti mang theo vn bng
v xut trnh cho ngi chnh ta. y vy m ng ta vn khng khai mc phin x. T hn
na l khi ng ta yu cu nhn vin trt t a ti ra khi phng x n.

l{ h{nh ng vi phm lut php. Ti kin chnh ta ln ta n ti cao. ng chnh n

~ phi lm ci vic bt c d l{ khin trch v chnh ta kia, v giao cho ta n khc m
phin ta m ti l lut s b{o cha.

L lut s da en hin nhin ngi ta khng nht thit c cng nhn ngoi phng x
n. Mt hm ti thy mt ph n da trng ~ cao tui b mc kt trong chic xe hi ca b
gia hai chic xe ngay trong khu xe trc vn phng chng ti.Ti ~ n tn ni, dng
ht sc y chic xe ca b ra khi gng km" ca hai chic xe kia. Ngi {n b{ da trng
nhn ti, ni bng ting Anh kh lch s: "Xin cm n, John!". John l{ ch ni u li ca
ngi Anh ch mt ngi Phi m h khng bit tn. B ta mun tr cng ti ng 5 xu,
nhng ti ~ lch s t chi khng nhn. B{ ta cha ng xu trc mt ti mt ln na v ti
cng t chi ln th hai. Bng b{ ta ni nh ht ln: Phi chng t chi ng nm xu tc l
ng i 1 bng. Khng c }u nh, 1 bng l khng th, nghe cha!. Ni xong v{ ta nm
ng xu v hng ti v ln xe chy thng.

Trong nhng nm hnh ngh thy ci, nhng ln n cc th trn xa xi bo cha cho
thn ch ca mnh ~ li cho ti nhiu n tng khng qun, tht cm ng. Ln ti n
thnh ph Calorina cch Johannesburg 150km l mt k nim khng bao gi phai m. Khi
ti xung xe trc ta |n, ng b{o da en ca ti ~ sung sng, vui mng bit bao. H
n tip ti nh mt n nhn, mt anh hng. Trong i ca h cha bao gi nhn thy mt
lut s da en n ph|p trng bo cha v bo v mt b c|o da en. Ch|nh ta v{ c|c
y vin cng t cng t ra thn thin vi ti. H cho mng ti theo nghi thc dnh cho mt
lut s. Ch|nh ta v{ c|c y vin cng t cn di gi khai mc phin ta hi thm ti. H
mun bit v sao v lm cch no m ti chn v hnh ngh kh khn n{y th{nh cng.
Phng x |n y c ta t m. H n ng hn bt c phin ta n{o trc v{ trn
khum mt ai cng l r nim vui.

Ti bo cha cho mt thy lang cha bnh trong mt lng gn . ng b kin l dng
php thut t{ ma cha tr. Ngo{i l do xem ng lut s da en ngi ta ko n d
phin x rt ng cn xem th lut l ca nh{ nc da trng c hiu lc i vi con ma
hay khng. ng lang vn c nh hng rt ln trong vng. Rt nhiu ngi knh trng
nhng ng thi cng rt s ng. Trong khi ta ang tranh lun, ng lang bng ht hi rt
to. C ta la , tm cch chy khi phng x n trong hn lon, bi v h cho rng ng lang -
thn ch ca ti - ang dng th ngn ng m qu trao i vi lut s. Phin ta kt
thc m phn thng thuc v thn ch ca ti. Th nhng nhiu ngi d khn phin x
khng cho rng kt qu y l do l l x|c |ng ca lut s b{o cha, m l do s huyn o
ca nhng v thuc ng lang s dng trong khi cha bnh, nay c ng a v{o vn phng
x n!.

Nm 1954, chnh ph Nam Phi li ra lnh qun ch ti mt ln na do nhng hot ng

chng chnh ph. Cha ht. Hi lut gia b git giy v gy sc p yu cu ta n ti cao rt
php hnh ngh ca ti, khai tr ti khi t chc. Ti danh m h a ra l{ hot ng
chnh tr, vi phm php lut tng b a ra ta trong v |n bt tun th lut ph|p v{
th|i coi thng danh d ngh nghip. S kin ny din ra vo thi k vn phng
Mandela-Tambo ang gt hi thnh cng gin gi, hin din khp cc phin ta, bo v
thn ch thnh cng lin tip.

iu ngc nhin th v lm ti rt cm ng l khng ch cc lut s da en ni ting

tuyn b s ra hu ta bo cha cho ti, m nhiu lut s danh ting ngi Buren -
ng bo ca nhng k cm quyn vi nhng o lut phn ng m m|u v nh}n o
Nam Phi lc by gi - ~ lin tip gi th khng nh vi ti rng h s ra ta bo v ti.
Thc t sinh ng n{y ~ b|o cho t}m thc ti iu n{y: Ngay trong lng nh{ nc
Apartheid t hi nht th gii l Nam Phi, tnh o{n kt ngh nghip vn c sc mnh
vt qua hng ro cn ca m{u da. Hn th, t nc ny d chm trong mu la ca nn
khng b nhn danh lut php, vn c nhng lut s t chi lm cng c cho mt chnh
quyn v o c v{ v o l.

Ch tch Hi Lut gia Johannesburg, Walter Pollack, c trao nhim v ngi bo v

chnh ca ti trc ta. Bn b v Hi khuyn ngh nn chn thm mt lut s th hai, mt
ngi khng lin quan v{ dnh d|ng g n cuc u tranh ca ANC. L{m nh vy c th to
t|c ng tch cc cho n quyt ca ta n ti cao. Sau khi tham vn kin ca ng nghip,
ti quyt nh mi lut s William Aaronsohn, ngi ng u mt vn phng lut s l}u
nm nht Johannesburg l{ ngi bo v th hai. Hai ng bo v quyn li ca ti m
khng yu cu mt khon chi ph no.

Lp lun ca chng ti thng nht khng nh bn kin ngh ca Hi ng Lut gia

Johannesburg chng li tinh thn cng l, v ti hon ton c quyn u tranh cho lng tin
chnh tr ca mnh. l{ quyn m mi cng d}n trong nh{ nc php quyn c hng.

Chnh ta Ramsboottom ch ta phin x ny qu tht ~ tr thnh mu mc ca mt

quan ta khi ng t chi lm ci loa cho nhng ngi dn tc ch ngha, bng c|ch dng
cao ngn c cng l. n quyt ng a ra trong phin x ny hon ton trng hp vi lp
trng ca chng ti, rng ti hon ton c quyn u tranh cho lng tin chnh tr ca
mnh, cho d cuc u tranh y chng li chnh quyn ng thi. ng ~ b|c b n ca
Hi lut gia Johannesburg v buc h phi chu ton b chi ph ca phin ta. Tuy nhin
chnh quyn vn gi nguyn lnh qun ch ti.

Trong c|c nm 1954-1955, nh cm quyn thi hnh Lut ui ngi da en ra khi

nhng vng c giao cho ngi da trng. Qun Sophiatown Johannesburg nm trong
khu vc ui d}n cp t u tin ca chnh quyn Malan.

Cng nm , B trng Gio dc, tin s Handrik Verwoerd - mt k tng ng v phe

nc c Hitler trong i chin th gii ln th hai - ~ dn ng cho mt o lut gio
dc phn ng mi khi ng ta tuyn b: S nghip gio dc phi {o to ra nhng con
ngi v dy d h ph hp vi c|c iu kin sng ca h. Vy l{ ~ r. Ng{i b trng cho
chnh sch phn ng ca chnh quyn Apartheid khi ng ta l gii r r{ng hn rng
ngi Phi da en khng c c hi v s khng bao gi c, vy th {o to h nhm mc
ch g! Ng{i b trng cn ni c th hn rng ngi Phi khng bao gi c iu kin gia
nhp cng ng ngi u, ngoi sc lao ng ca h. Tm li ngi Phi ch c th tr thnh
nhng cng c sng va ngi ta ch cn {o to h bng lao ng thc t v bao gi h
cng l{ tng lp di ngi da trng.

o lut ca Verwoerd khng ch cp quyn c gio dc, {o to ca ngi da en

m n cn xa b mi tin b ca nn vn ha Phi v{ qua tiu dit cuc u tranh cho t
do ca nhn dn Nam Phi. Cuc chin u chng o lut phn ng gio dc - {o to bng
n khp cc vng lnh th ca t nc. Ngi phi ~ phi tm nhng con ng khc nhau
nhm tip tc to iu kin cho con em c hc h{nh. Tng lai ca nc Nam Phi dn
ch v t do khng th t vo tay nhng ngi m ch. ANC v cc t chc ca ngi Phi
gc n, v ca nhng ngi cng sn ~ th{nh cng trong hot ng t chc phong tro
phn khng trong ton quc, ty chay trit o lut ngu dn, v t chc cho con em mnh
c tip tc hc hnh, cho d nhng iu kin cc k kh khn.

Trong nm n{y, Ban chp h{nh ANC ~ t vn ci t cc hot ng ca cuc u

tranh gii phng. ~ n lc phi t vn m i hi quc dn vi s tham d ca tt c
mi tng lp nhn dn Nam Phi, khng phn bit mu da, chng tc nhm son tho Bn
Hin chng t do cho mt Nh{ nc Nam Phi dn ch trong tng lai.

Mt hi ng ca i hi quc d}n c thnh lp do ch tch ANC, Luthuli ng u.

i hi quc dn c nhim v vch ra mt lot nguyn l cho vic ra i mt Nh{ nc Nam
Phi mi. Nhng ngh cho s hp tc ny phi c cc tng lp nh}n d}n xut. Cc
cp l~nh o ANC ti tt c c|c a phng trong nc c giao trch nhim tip nhn mi
kin ca c nhn v t chc ca mi min t nc. Hin chng phi l mt vn kin
c tc thnh t nhng kin ca nhn dn.

i hi quc d}n i din cho mt ca hai tr{o lu ang din ra trong ANC. Chc chn
vic s xy ra l nh cm quyn phn bit chng tc ra o lut cm ANC hot ng. Trc
tnh hnh , nhiu cn b l~nh o ANC lp lun rng t chc phi chun b chu |o kp
thi rt vo hot ng b mt, tc l hot ng bt hp ph|p. Nhng ng thi chng ti
khng mun t b nhng hot ng chnh tr cng khai tng nng uy tn ca ANC trong
qun chng ng o. i hi quc dn cn phi th hin sc mnh ca mnh. Chng ti k
vng i hi quc dn s tr thnh s kin c ngha trong lch s ca cuc u tranh cho
t do Nam Phi l mt khi o{n kt thng nht ca nhng ngi b p bc bc lt, {n |p
vi tt c cc lc lng tin b Nam Phi, nhm to ra bc ngot quyt nh a t
nc n mt s i thay c bn. Chng ti k vng mt ng{y n{o nh n m i hi
quc d}n nh nh n ng{y ra i ca i hi Dn tc Phi nm 1912 y!.

Nhm thc hin thnh cng mc tiu cao c n{y, ANC ~ ch trng thu ht c{ng nhiu
t chc v c nhn ng h chnh sch ny cng tt. ANC ~ mi 200 t chc ca ngi da
en, da mu, da trng, ngi Phi gc n trong ton quc c i biu n d hi ngh tr b
th|ng 3 nm 1954 ti Tongaat. y ban h{nh ng quc gia ra i ti cuc Hi ngh tr b
Tongaat gm 8 thnh vin ca bn ct tr chnh. Ch tch y ban phi hp hnh ng l
Luthuli, ch tch ANC. Ban th k gm i din ca bn t chc chnh c coi l tr ct ca
i hi quc dn sau ny.

y ban phi hp h{nh ng ~ gi li ku gi n cc t chc, v c nhn gp kin

bng cch gi nhng ngh v bn Hin chng cho y ban.

S hng ng ca qun chng v cng rm r. iu |ng xu h l nhng kin ca

ngi d}n bnh thng khng ch nhiu hn m{ ni dung phong ph hn nhiu so vi
kin ca c|c nh{ l~nh o. Ngi d}n ~ tht s coi mnh l{ ngi ch ca qu hng,
ngi quyt nh tng lai ca chnh mnh.

Trn c s ca nhng ngh ny, y ban phi hp h{nh ng son tho Hin chng
v{ sau chuyn cho Thng v ANC thm nh. Hin chng s c a ra i hi quc
dn tho lun v s c thng qua tng im, tng iu khon.

i hi quc dn hp trong hai ng{y y nng gi, bu tri trong xanh: 25 v

26/6/1955. Bt chp s ngn cn, e da ca cnh st d chin, cnh s|t v trang chng
bo ng nhan nhn trn mi gc ph. 3.000 i biu ~ ng thanh nht tr thng qua vn
kin lch s n{y. Ngi da en chim i a s trong 3.000 i biu d i hi. Nhng cng
~ c 300 nhng Phi gc n, 200 ngi da m{u kh|c v{ 100 ngi da trng n i hi vi
tt c tinh thn trch nhim vi t nc.
 Nh ~ |nh hi c nguy c cho ch Apartheid, chnh quyn Malan ~ bt n
xanh cho nhng n v cnh st d chin ph hng ro danh d, xng vo hi trng dng
sng uy hip c|c th{nh vin o{n ch tch v cc din gi. Chng cng khai tuyn b }y l{
hi kn }m mu l{m lon, lt chnh ph hp hin nhm thnh lp nh{ nc cng sn,
v v vy phi b trng tr trc ta n. Cuc khng b trng trn v cng khai ny bo
trc nhng cuc khng b tn bo trong thi gian ti trong phm vi c nc.

Cho d i hi Quc dn b gii tn bng v lc mt cch tn bo v th b, bn Hin

chng c nht tr thng qua tr th{nh ngi dn ng cho cuc u tranh v t do
ca nh}n d}n Nam Phi. Nh nhng vn kin mang tnh lch s kh|c, nh Tuyn ngn c
lp ca Hp chng quc, Tuyn ngn nhn quyn Ph|p v{ Tuyn ngn ng cng sn, Hin
chng t do ca i hi Quc dn Nam Phi l s pha trn cc mc tiu chnh tr v ngn
ng vn hc. Hin chng i xa b mi hnh thc phn bit chng tc, khng nh cc
quyn bnh ng cho mi cng dn. Hin chng thit tha ku gi v{ ch{o n tt c nhng
ai u tranh cho t do hy tham gia vo vic thnh thnh lp mt nc Nam Phi dn ch,
khng phn bit mu da, sc tc.

Mt s th{nh vin ANC trong i hi Quc dn tng chng nhng ngi cng sn v
ngi da trng phn ng vi bn Hin chng. H cho rng bn Hin chng ny nhm
khai sinh mt nc Nam Phi khc khng ging vi hnh hi mt nh{ nc Nam phi m ANC
ch trng v{ ~ u tranh gian kh nhiu chc nm nay cho n. H ni rng nhng ngi
cng sn v{ ngi ca i hi ca nhng ngi dn ch chim vai tr quan trng trong i
hi, v h t tng ca h ~ nh hng trc tip n t tng ca Hin chng. Th|ng 7
nm 1956, ti ~ vit trn t Liberation, chng minh rng Hin chng ng h quyn t
hu t liu sn xut, cho php pht trin kinh t t bn ch ngha, v{ l{ ln u tin
ngi Phi da en c quyn . Hin chng m bo cho ngi Phi mt khi gi{nh c t
do, c mi iu kin m ca hng kinh doanh bng chnh tn ca mnh, c th tr thnh
ch hng v nhng nh{ t bn gi{u c. Vn kin khng h cp n vic xa b giai cp v
s hu ti sn, cng khng ng h vic xa chim ot ti sn cng hu cng nh c|c
phng tin sn xut. Cn nh vic quc hu ha hm m, nh{ bng v{ c|c ngh{nh cng
nghip c quyn trong tay nhng k lng on chnh l mt bin php cn tin h{nh
nn kinh t khng tp trung trong tay ngi da trng, v ch do h iu hnh m thi.

Trn thc t, Hin chng l{ mt vn kin cch mng, bi v tt c nhng yu sch ny

s khng bao gi tr thnh hin thc nu khng c nhng thay i cc oan c cu kinh t
v chnh tr Nam Phi. khng phi l ch ngha x~ hi, cng khng phi l ch ngha t
bn m l mt hnh mu tng hp c kt t nhng yu sch ca nh}n d}n i chm dt tt
c mi hnh thc p bc ca con ngi i vi con ngi. Nam Phi ch c p tan ch
ngha Apartheid, biu tng nhc nh ca mi bt cng, bt bnh ng x hi, th mi c th
to c s bin i mang tnh cch mng.

u th|ng 9 nm 1955, s|u th|ng b qun ch ca ti ht hn. Ti ~ quyt nh thc

hin chuyn du lch ngh ngi v qu hng t m ca ti thu u th. Ni l{ chuyn du
lch ngh ngi song s tht l chuyn cng t|c c bit nhm mc ch cng c t chc cc
c quan ANC a phng, b{n bc vi c|c a phng nhng bin php chng cp t
trng trn ca chnh quyn Apartheid theo mt o lut cc k phn ng mi, to iu
kin cho 4 triu ngi da trng cp 87% t ai Nam Phi, trong khi 10 triu ngi Phi
ch cn li 13% t ai c|c vng kh cn.

Khi ri qu hng c|ch y 19 nm, ti ch l{ ch{ng v s hng lng. Nay tui 38, ti
~ l{ v s hng bn nng c kha cnh c th ln trch nhim chnh tr trn vai.

Mt mnh mt nga (tc l t l|i xe hi, vn l ngh ca ti ~ tng hc cho bng

c l{m ngi a th cho c|c l~nh t ANC trong c nc trong nhng nm trc }y)
ti tr li qu nh vi hnh trang quan trng.

m trc cuc hnh trnh, bn b ng nghip v{ c|c ng ch trong ANC quy qun
trong ngi nh khim tn ca gia nh ti. Khi mi ngi tm bit ra v th ~ na m. Con
gi Makaziwe, hai tui, tnh gic, b li bn ti. Chu hi rt kh: Ba cho con i cng c
khng?. Ti ~ khng c nhiu th gi cho gia nh, v vy cu hi ca a con g|i th ng}y
nh mi kim nhi trong tim mnh. Ti bng cm thy chuyn i ch i bao lu km hn
nim vui. Ti m ch|u v{o lng, hn ln i m| thm mi sa v m ch|u n chic ging
con xinh xn. Khi ch|u i vo gic ng u u, ti tip tc cc cng vic chun b cho
chuyn i.

Ti ra i trong m cn ti mt. Mt mt, ti khng mun gip mt vi nhng tn cnh

st trn cc trm dc ng mt kh|c ti thch c mt mnh ngm bu tri p tuyt vi
trong pht bnh minh trn nhng c|nh ng bt ngt ca qu m ti.

Xe chy bon bon trn ng thin l, qua nhng cnh rng, i trc, nhng a hnh
ng{y trc ngi Buren v{ ngi b tc Zulu ~ |nh cho thc dn Anh nhng trn ch t.
Ti bng pht hin ra rng ni n{y, ni kh|c s l{ a im tr qu}n l tng ca o{n qu}n
gii phng Nam Phi trong tng lai rt gn. Ti dng xe ti cc thnh ph, th trn, lm vic
vi cn b ANC ti c|c a phng.

m u tin n thnh ph York Road, sau khi gp g chin hu bn bc nhng i

sch, nhim v c th ca t chc, ti n qun tr ngh m. Ti dy sm, ra qun ung c
ph cho tnh t|o tip tc cuc h{nh trnh. Hai t trng a phng xut hin ngoi k
hoch. H cn kin ch o ca ban l~nh o ANC v o lut t ai ca Malan mi ban
h{nh. Khi chng ti ang tr chuyn vi nhau th ch qun - mt ph n - bc vo, ni
trong hi th pha cht lo lng, s hi:

- C mt ngi mun gp ngi Mandela.

Ngi ~ ng trc mt ti. Mt ngi da trng. ng ta ht h{m hng v ti:

- ng l Nelson Mandela?

ng ta gii thiu tn v chc v. l{ mt s quan thuc n v an ninh - mt tn ip

ngm mc o qun thng phc.

- Ai mun bit tn ti vy? Ti |p ngay tc khc.

- Ti mun c kim tra giy cng v ca ng. Ti ni tip vi ging cng quyt,
khng h mt bnh tnh trc ng ta. ng ta buc phi rt th cng v v{ cha ra trc mt
cho ti xem. Ti ung dung ni tip: Phi, ti l{ Nelson Mandela }y!. ng ta ni vi ti
rng ch huy ca ng mun din kin ti. Ti ni rng nu ng ch huy mun gp ti th ng
ta c n }y, ti sn sng tip ng ta. Vin cnh st ra lnh cho ti i theo hn n gp ch
huy tr s cnh st. Ti hi y phi chng ti b bt. Hn ni rng khng phi th.

- Vy th trong trng hp ny, - ti nhn mnh - ti s khng i }u ht!

S t chi dt khot ca ti lm y t ra bi ri, nhng y cng nhanh chng nhn ra rng

ti khng h vi phm php lut. Y i chin thut bng c|ch t ra hng lot cu hi: ti ri
Johannesburg t lc n{o; ti n thm nhng ni n{o; ti gp nhng ai, }u, v vic g;
liu ti c giy php lu li vng Transkei hay khng v s lu li bao l}u... Ti ch ni
ngn gn vi y rng Transkei l{ qu cha t t ca ti, v v th ti khng cn xin php ai v
thm qu v{ ti mun lu li bao nhiu lu l{ quyn ca ti. Tn khiu khch bc tc
ra mt nhng khng cn c|ch n{o kh|c l{ li ra ngoi.

C hai t trng t ngc nhin n ng ng{ng trc th|i ca ti khi i din vi tn

cnh st da trng. H ph ph|n s th thin qu| |ng ca ti. Ti phi ni cho h hiu
rng ti ch i x vi ng da trng kia nh chnh y ~ i x vi ti m thi. Hai t
trng xem ra vn khng tin nhng g ti ni v{ ti ngh rng h coi ti l{ k m u.
l nhng nhn vt ti c nhim v gp g, thuyt phc h phn i lut cp t ca ngi
Phi, trong c h{ng trm thn dn ca h. Vy l{ hnh nh ti ~ khng phi con ngi
to ra cho h n tng tt. T v ny ti thc c rt r rng mnh ~ tr thnh mt con
ngi hon ton khc khi tr v qu hng so vi ti 19 nm trc khi ri qu hng ra
i.

T bui s|ng hm , cnh s|t dng nh khng bao gi ri hnh trnh ca ti trong
sut thi gian ti Transkei. Chng cn da nhng ai yu bng va rng hy trnh xa
Mandela nu khng mun ri v{o tai ha.

T Transkei, ti nhanh chng hng v Qunu, ngi l{ng ngho ni ti ra i v ln ln

nhng nm tui th. Ni hin m ti ang sng mt mnh. Khi ti v n nh th m ti
~ i ng. Ti |nh thc Ngi dy. Hai m con m nhau trong nc mt, v{ l{ nc mt
ca nim vui gp li sau gn 20 nm xa c|ch. Ti li vi m nhiu ngy. M ~ gi{ lm ri,
nhng khi ti ng kin n Ngi n Johannesburg vi con ch|u th Ngi ni rng
Ngi khng th b qu hng, nhng ngi thn yu nht ~ nm xung s}u di lng
t m{ khng c ngi hng khi. Tm bit m, lng ti y u lo. Lo cho m, lo cho
phong tro cn qu mng, cn b cn qu non v nht l lp trng ca c|c t trng qu
khc bit nhau i vi o lut cp t ca chnh quyn da trng. H kh c th l ch da
ni g n vic bo v nhng nng dn chn lm tay bn.

Ti cng ~ v thm ngi m th hai ca mnh, NoEngland - v ca t trng cha nui

ca ti. Hai ngi ~ coi ti nh con trai ca h v{ ng gp phn quan trng cho s trng
thnh ca ti. B vn nh xa, vn ch}n tnh v{ coi ti nh a con rut ca mnh. Ti c
bit Justice, con trai ca b{, ngi c k tc tc v t trng ca cha, ~ b chnh quyn
da trng bi chc nh cha ti trc kia. Justice ~ ng v pha nhng ngi ngho kh, v
vy d b bi chc ngi dn vn coi anh l{ t trng ca h.

Chuyn v thm qu hng ca ti ~ to iu kin cho ti hnh dung c khong cch

v khng gian mnh ~ tri qua v chc chn cn c ch cho cng vic trong tng lai. Ti ~
tn mt so s|nh ng b{o mnh ~ sng ra sao v gn hai mi nm sau ang sng th no,
trong khi bn th}n ti ~ c nhn thy, c sng, v hot ng trong nhiu th gii
kh|c nhau vi nhng tng lun mi m. Mt ln na, ti hiu ra rng nhng g mnh
quyt nh c|ch }y gn 20 nm l{ ng n. Nu ti vn li qu nh th gi }y ti khng
khc g nhng ng bo ca mnh, ti khng th s hu nhng g mnh ang c, khng c
tm nhn chnh tr v thi cuc m ch l{ nh ngi bi lit. ANC cn qu nhiu vic phi
l{m thc tnh hng triu ngi cc vng qu xa xi phi tip tc sng trong tm ti, ti
nhc.

Gia bui s|ng, ti ln ng v hng Kasptadt. Ti cha tng chy xe trn con ng
ni Port Elisabeth v Kapstadt. Phong cnh hai bn ng tht ngon mc. Tri kh nng,
nhng m{u xanh ngt ng{n hai bn ng lm du mi cm gic nng tru. Ln u tin ti
nh c sng trong cnh quan p hn trong chuyn c tch ngay trn qu hng mnh.
Mt t nc tuyt vi nh trn thin ng ny li ch l s hu ca ngi da trng v
khng bao gi vi ti vi ngi da en l{ v sao? Chng phi tt c nhng g trn mnh t
ny l ca ngi Phi sao? Th m ch vic c sng trong vng cnh quan n{y thi i
vi ti cng l{ chuyn xa vi, khng tng nh vic mnh tr thnh ngh s trong Ngh vin
nc Nam Phi phn bit chng tc t hi ny.

Ti ti Kapstadt vo lc 23 gi, lu li }y hai tun. Ti n thm ta son t New Age,

hu du ca t bo cng tn ca ANC b chnh quyn nh bn t l}u trc . Tng bin
tp t bo cnh t ny l mt ph n c cm tnh vi ANC. l{ bui sng ngy 27/9. Khi
mi bc vo ca, ti ~ nghe thy ting la ht y phn n ca Fred Carneson, gim c k
thut v{ sau l{ ting va p ca dng c, bn gh v cui cng l ging trch thng ra
nhng tn cnh s|t v{ loi c chm c ni ca b my km kp. Chng khm ta son. Ti
nh nhng li li v{ ngh rng nhng g mnh d b|o ang tr thnh s tht: b my ni,
chm ca bn an ninh ~ c lnh ra tay. l{ s m u ca mt chin dch khng b tn
bo v{ m mu nht trong lch s Nam Phi di quyn cai tr ca nhng tn phn bit
chng tc t hi nht. Chng c lnh tch thu mi ti liu, giy t v mi phng tin m
chng gi l{ bng chng v nhng }m mu bo lon v lt l phn quc. Chng ti
cho bt c ai chng mun bt l vi phm lut cm ng Cng sn c ban hnh ngay sau
khi Malan ln cm quyn. Trong c nc ~ c 500 nh{, vn phng ca tr thc, nhng
ngi c t tng dn ch, tin b b kh|m xt. Vn phng ca chng ti, phng khm bnh
ca nhiu b|c s da en c ch}n trong ANC, v{ ngay c ni h{nh l ca linh mc Huddleston
cng phi chu chung s phn.

Chin dch khng b trm bng en ca n ln chuyn cng cn ca ti n Kapstadt.

N m u mt bc cn tn bo hn cu chin dch ton din chng ph v tiu dit mi
lc lng chng i hoc ch khng ng tnh vi chnh sch ca chnh ph Malan. S din
ra nhng cuc bt b, qun ch, qun thc ln v ti chc chn khng thot khi. C|ch }y
vi ngy, khi mi n Kapstadt, mt hnh nh bt bnh thng din ra ngay trn ng ph
ng mi trong k c ti. Ti thy mt ph n da trng cn tr ang chm ch nht nhng
c|i xng c| trn ng trong mt ng hm. Ch ta hn l{ ngi ngho, n mc xc xch. V
ch khng c ni dung th}n. Ti bit c nhng ngi da trng ngho, ngho nh ngi da
en. C iu l{ ngi ta t gp h trn ng ph. Cnh ngi da en r|ch ri n xin l{
vic thng nht, ni n{o cng c. Nhng mt ph n da trng tr tui i n xin qu
tht ~ l{m ti ng ng{ng. Thng th ti t cho ngi n xin da en, nhng lc n{y c c|i g
 thi thc ti nht thit phi cho ngi {n b{ bt hnh kia cht tin. Ch Apartheid
y ngi da en v{o thm cnh b cc l{ chuyn ng nhin, chng c g phi ni.
Nhng trc cnh tng mt ph n da trng lam l, i kh|t phi lm ci vic n xin
khng cn bit nn bnh lun th no na. Trng m{ ngho cng l mt bi kch chua cht
vy thay!

Ngay sau khi tr li Johannesburg, ti ~ tng trnh y nhng g nm c trong

chuyn cng c|n n vng Transkei. Nhng g ti bo co khng c nhiu lc quan.
Transkei khng c t chc ANC mnh. Lc lng ca cnh st c th lm cho hot ng ca
t chc }y t lit khng my kh khn. Ti xut nn tng k tu k trong vic i
ph vi o lut phn ng ca chnh quyn chim t ca ngi da en. ngh ca ti
khng c hng ng.

Chnh ph Nam Phi ca Malan khng ch chim t ca ngi Phi da en. Vi mt h

thng chnh sch phn chia nhiu vng nng thn th{nh c|c n v hnh chnh nh, mt
mt, ch Apartheid va cp t va chia r cc vng theo chnh sch mun thu chia
tr; mt khc, chng dnh cho nhng t trng, nhng ngi Phi i din quyn li cho
chnh quyn da trng nhng u ~i c th tr thnh tng lp trung lu sn sng hp tc
vi chnh quyn chng li nhn dn. Tnh hnh ny s cn gy nhiu kh khn chng cht
cho t chc ANC ti cc vng nng thn rng ln khp c nc.

Vi chnh sch thnh lp m hnh cho s pht trin ring ca tng vng, nh{ nc
Nam Phi ang thc hin ch Grand Apartheid - ngha l{ Apartheid ln.

Trn ng t Kapstadt tr v Johannesburg, xe ti chy bon bon kh nhanh. Ti v

n nh{ mnh trc ba n ti. C|c con ti ~ vui mng gi to tn ti nh chng ~ phi xa
ti nhiu nm. Chng bit b s c qu cho tng a. Ti chia qu cho cc con v khng
ngng tr li cc cu hi ca chng. ng nhin khng th gi l{ chuyn ngh php
dng sc. Tuy nhin, hiu qu v{ t|c ng th tht ph hp: ti cm thy mnh nh tr ra
ang trong t th sn s{ng bc vo cuc chin u mi chc chn l gay go, gian kh v c
lit hn nhng g ti ~ tri qua trong gn 20 nm qua.
 Nhng nm thng gian kh

Nhng ti ~ tnh to|n chnh mnh thay i c bn tnh cnh b giam lng ca mnh. Khi
b qun ch, ln u tin ti ~ lp k hoch theo quy lut hot ng ca nhng k theo di
mnh. Gi }y th ti khng quan t}m n quy lut hot ng ca bn ny na. Ti khng
ngh n vic cho k th quyt nh nhng vic ti phi lm cho s nghip m{ ti ~ v{
ang theo ui. cho k th quyt nh nhng hot ng ca mnh c khc g t mnh
nhn ly s tht bi v ti quyt nh khng cho mnh tr th{nh ngi gc ngc ca
chnh mnh.

Ngy 5 thng chp nm 1956, t s|ng tinh m ti ~ nghe ting p ca m m. Mt tn

s quan an ninh v{ hai tn cnh s|t ng |n trc ca. Chng c lnh khm nh ti. Khm
xong chng cng b lnh ca nh{ cm quyn bt ti. Trong ng{y hm , cng b bt vi
ti cn c 155 ngi khc na. Gn nh to{n b ban chp hnh ANC b sa li.

Vo lc bn chng khm nh, thu ht mi giy t trong nh ti th cc con ti thc dy.

Ti nghim khc nhn cc chu vi ng bo c|c ch|u h~y bnh tnh. C|c con ti nhn b vi
nh mt y thng cm v khch l pha s an i. nh mt ca c|c ch|u cng ni rt r rng
chng cn c bo v. Bn cnh st lc li khng st mt x xnh no. Sau gn mt gi lc
li, tn s quan mi m mm v hng h|ch: Mandela, chng ti c lnh bt ng. ng phi i
theo chng ti!. Khi ti a mt lt qua lnh bt ch thy vn vn mt ch:
HORVENROGRAAD - c ngha l{ phn quc.

Tht chng hay ho cht no khi chng bt ti trc mt cc con mnh. Tr con lm sao
hiu c nhng s kin dn n h{nh ng ny. Chng ch bit rng cha chng b bt m
khng c mt s l gii no.

Vin s quan ngi sau tay li. Ti ngi bn cnh y, tay khng b cng s 8. Y cn c nhim
v kh|m vn phng ca chng ti v by gi ch ti n . vo trung tm
Johannesburg, xe phi chy trn mt con ng vng, qua mt khu t trng khng c nh
. Ti hi y:

- iu g s xy ra khi ti kha c ng li, ng s quan.

Vin s quan chng biu l ngc nhin nh no:

- ng s chi vi la , Mandela ! Nu ng tip tc ni kiu th ti s kha tay ng

li y!

- V nu ti t chi khng cho ng lm vic ?

Cuc i thoi l lng n{y ko d{i v{i pht v{ khi xe v{o n khu dn c, vin cnh st
ni: ng Mandela, ti ~ i x tt vi ng v ti ch i ng s i x tng t. Ti
khng khoi tr khi hi y }u!.

Ti li c a n Marshall Square, (ni ti tng b tng giam v{o nm 1952) sau khi
chng kh|m xt vn phng ca chng ti. Khi n ti ~ thy nhiu ng ch ca mnh.
Vy l h b bt cn sm hn ti. Trong nhng gi tip theo, nhng ng ng kh|c, nhng
chin hu thuc cc t chc phi hp ln lt b bt v b a n ni n{y. Chnh quyn ~
chun b k cng chu |o, t m cho chin dch khng b trng trn ny. T The Star ca
ngi n{o nm v{o ni giam chng ti ~ ni ln tt c. u ln v cuc truy lng
ton din nhng k phn quc ~ ni ln y nhng g ngi ta chun b t lu nay v
ra tay ng lot trong ngy hm nay. Ti danh phn quc v{ }m mu lt chnh ph hp
hin s dn n nhng bn |n nghim khc nht. C|c c|n b l~nh o ANC v nhiu thnh
vin ca cc t chc lin minh trong i hi quc dn khp c|c a phng trong nc
cng b vy rp v bt trong ngy. H c m|y bay a v Johannesburg cng nhau ra
hu ta. C 144 c|n b b bt ngay trong ng{y u tin ca chin dch khng b trng. Ngy
hm sau, tt c chng ti b a ra ta. Mt tun l sau, Sisulu v 11 cn b kh|c cng b bt,
a tng s ln 156 ngi. Trong s ngi n{y c 105 ngi Phi, 22 ngi Phi gc n, 23
ngi da trng v{ 7 ngi da mu khc. Hu nh to{n b Ban Thng v ANC b sa li.

Ngi ta a tt c chng ti n mt l}u {i c theo kin trc Buren nm trn ngn

i gia trung tm thnh ph. Chng lt trn trung tt c, khng c ngoi l: Ngi tu
h{nh, gi|o s, b|c s, lut s, nh{ kinh doanh - tt c u l{ {n ng ng tui m l ra l
nhng nhn vt |ng knh, phi c knh trng. Cho d rt cm phn h{nh ng trng
trn ca nh cm quyn, ti ~ khng km ni n ci t su thm trong lng khi nhn
nhng ngi xung quanh mnh trong cnh tng l lng kia. Ln u tin cu ngn ng
trang phc l{m nn con ngi ni vi ti s tht trn tri. Nu qu tht mt c th p
vi mt v b ngoi gy n tng l{ iu kin c bn tr thnh mt th lnh, mt nh
l~nh o, th rt t trong chng ti ang c mt ti y c tiu chun y.

Cui cng xut hin mt b|c s da trng. ng ta hi c ai trong chng ti b m au g

khng. Khng mt ting tr li. Chng ti mc li qun o ca mnh v tt c c la vo
nhng cn phng rng, nn xi mng, khng c bt c bn gh, ging hoc th g no.
Nhng cn phng mi c qut vi, sn, mi ha cht cn nng nc. Mi ngi chng ti
nhn ba c|i chn mng v mt manh chiu. Ti nh mt c}u ~ th{nh chun mc: ngi ta
|nh gi| mt quc gia, mt dn tc trc ht phi l sau khi tri qua nhng g din ra trong
nh t. ngi ta i x nh th no vi nhng cng dn hng cao cp ca mnh.
Khng, chnh quyn phn bit chng tc Nam Phi khng i x vi mt tr thc ca t
nc n{y nh nhng con ngi m{ ~ coi h nh nhng con vt.

Hai tun trong t, bt chp nhng g khn nn nh cm quyn gy ra, tt c chng ti

u phn khi vui v khi bit c l cc tng lp nhn dn khp mi min ca t nc ~
rm r biu tnh kch lit phn i chin dch khng b trng ca Malan. Ngi biu tnh
tun h{nh trn ng ph mang theo biu ng Chng ti ng bn cnh nhng nh lnh
o ca mnh. Chng ti c bo v bit rng c th gii ln n cuc bt b ba bi ny.
Nhng phng giam tr th{nh ni sinh hot x hi si ng ca cc chin s u tranh cho t
do. Nhiu ngi tng b qun thc v qun ch gt gao, khng c ra khi ph, khi nh
mt gi, mt ng{y, khng c gp bt c ai th nay bng cng nhau tay nm tay, lng k
lng trong mt c}u lc b c th chuyn tr, tm s vi nhau th}u m sut sng. Nhiu
cn b tr ch nghe tn ca cc nh{ l~nh o cao cp th nay c nm tay h, c nghe h
ni, ht, nhy ma. Chng ti ~ tn dng c hi mi nm c mt n{y trao i kinh
nghim u tranh, rt ra nhng bi hc t hot ng ca mnh v{ i sch ca k th trong
thi gian qua v hoch nh nhng ch trng, chnh s|ch v{ bin ph|p u tranh trong
tng lai. Mi ngy chng ti t chc b|o c|o chuyn ring. Hai c|n b o{n Thanh
nin ph tr|ch chuyn luyn tp c bp - c phn l thuyt v{ hng dn thc hnh.
Gi|o s Mathews bo co v lch s hnh thnh, pht trin v cuc chin u ca ANC v{ i
sng, v tr, s phn ca ngi da en M (gi|o s mi c t thnh ging ti c|c trng
i hc M). Tin s Singht trnh b{y v lch s ca i hi Dn tc n v s tng ng
gia cc dn tc khng phi l da trng trong nh{ nc Nam Phi trong cuc u tranh
chung cho t do, dn ch, v quyn bnh ng ca cc sc tc. Arthur Lerele, mt nh{ vn
ha c tn tui ca ANC, ni v m nhc ch}u Phi. ng ~ minh ha bng nhng bi ht
chu Phi vi ging tenor lm xao xuyn lng ngi.

Kt thc cc bui sinh hot chuyn bao gi cng l{ nhng b{i h|t ng ca, nhng bi
h|t u tranh rc la. V ma tp th bao gi cng l{ ph}n si ni nht ca cc cuc sinh
hot vn ha cng khai trong nh{ t. C|c iu ma ca tt c cc b tc ngi Phi, nhng
iu ma cung nh ca ngi n, nhng iu ma hin i ca ngi da trng - tt c
c trnh din say sa cn hn c nhng v cng ch thc. Trong nhng gi pht y, tt
c ha quyn vo nhau nh nhng ngi anh em trong mt gia nh, khng cn m{u da, sc
tc, khng cn phn bit gia ngi cao tui vi thanh nin, khng cn s ngn c|ch gia
cn b l~nh o cp cao vi cp di. Tt c u l nhng ngi yu t nc Nam Phi, sn
sng hin dng tt c cho Nam Phi ti p ca mi dn tc, mi con ngi, nhng con
ngi kht khao t do, bnh ng v bc i.

Hai tun sau, xe cnh st bt kn ch chng ti ra hu ta. Ngi ta bt u thm vn.

Trn ng t nh{ giam n ph|p nh, nh}n d}n ~ ch{o n chng ti hai bn ng
nh nhng anh hng chin thng tr v. Tnh cm y ~ l{m tng sc mnh cho tt c
chng ti. Chng ti bit rng nhng g mnh ~, ang v{ cn x th}n cho n l{ ng n, l
thing ling, l s nghip ca tri tim v khi c.

Chnh quyn Malan kt ti tt c 156 ngi l phn quc, l{ }m mu lt chnh ph

hp hin v thit lp ch cng sn. Tt c nhng g trong bn lun ti nh{ cm quyn
tnh t ng{y 1/10/1952 n ng{y 13/12/1956. l{ chin dch bt tun hin php, l
chin dch chng ui dn Sophiatown v{ i hi Quc dn. Lut php v ti phn quc
ca Nam Phi khng da trn nn tng ca lut ph|p nc Anh m theo chun mc ca La
M~ v{ H{ Lan, v{ nh ngha v ti phn quc l nhng g dnh d|ng n nhng mu
phn nghch nhm ph hoi nn c lp hoc s an ton ca chnh ph. Ti danh y khng
trnh khi n quyt t hnh.

Phin thm vn u tin ~ phi bi b, bi v qun chng d kh|n qu| ng, cng thm
h{ng ng{n ngi ku rt to t ngo{i ng, ngoi sn vng vo, tt c u phn i nh
cm quyn, trong khi trong phng thm vn khng c micro. Mi cu hi u chm trong
s huyn no khng th tng tng c.

Ng{y hm sau, ngi n c{ng ng hn. Hn 500 cnh s|t v trang lm lm sng trong
tay, sn s{ng h{nh ng bt c lc n{o. Khi bc vo phng ln, chng ti thy nh cm
quyn dng hng ro km gai phn chia cc khu trong phng x, ph}n chia c|c nhm ngi
t chng ti vi lut s, thm phn... N ging nh mt s th v nhng ngi t chng ti
nh nhng con th b nht ring theo tng loi. Trong khng kh hn lon nh v ch y,
mt ngi t trong chng ti ~ vit v ci ln hng ro km gai dng ch: Nguy him, xin
ng cho n!

Mt i ng lut s b{o cha hng mnh sn sng bo v chng ti. H l nhng lut s
da trng, da m{u, da en ngi Phi gc n ~ th{nh danh v{ tn tui lng ly
Johannesburg v Nam Phi. Pht ngn ca o{n lut s b{o cha l Vernon Berrag, mt
ngi da trng. ng v{ c|c ng nghip cha bao gi chng kin cnh tng d thng nh
vy trong phng x n. Khng th h nhc c|c i th chnh tr bng h{nh ng v vn ha,
coi ngi b bt nh nhng con vt h ng nh vy! H tuyn b nu nh cm quyn
khng d b nhng chung km gai th tt c cc lut s b{o cha s ty chay phin ta.

Trong s hn lon y, nhng ngi t chnh tr chng ti khng quan t}m g n bn

co trng 18.000 ch ang c c oang oang. Chng ti chi b{i v{ |nh ca r, h|t v{
ng}m th coi nh nhng g ang din ra chng lin quan g n mnh ht.

Trc i hi cng quyt ca cc lut s b{o cha, ngi ta ~ phi d b cc chung

km gai.
 Trong bn lun ti, vin y vin cng t tuyn b hng hn - v v vy l cho chng ti
ch - rng ng ta c nhn chng vt chng khng nh }m mu phn lon, lt
chnh ph hp hin ca nhng ti phm cc k nguy him. Chng ti h|o hc v t m
mun c bit nhng nh}n chng, vt chng y. Ngi ta ~ v{ ang hi h to ra
chng c kt n chng ti bng bn n nng nht.

Ngy th t, sau nhng th tc thm vn nh ba ng{y hm trc, chng ti c tm

tha sau khi k qu bo lnh. Thang tin k qu bo l~nh cng phn nh r rng ch phn
bit chng tc trong mi chi tit nh nht ca cuc sng v sinh hot x hi. Ngi da trng
phi np 250 bng, ngi Phi gc n np 100 bng v{ ngi Phi da en 25 bng. Tm li,
vic phn bi t quc cng khng m m{u. Rt nhiu ngi c cuc sng kh gi thuc mi
tng lp trong x hi khng phn bit ngi da trng, ngi n hay ngi Phi ~ tuyn b
gp s tin k qy bo lnh cho tt c nhng ngi b bt. Ngha c y ca ng o
cng dn v sau l{ c s ca vic hnh thnh qu bo v nhng ngi lin quan n v n
phn bi (Treason Trial Defenese Fund). Linh mc Reeves, Alan Paton v Alex Hepple l
nhng ngi xut sng kin thnh lp qu ny. Qu ~ c iu hnh ht sc chu |o
v{ y sng to. D c tm thi tr li t do, song mi tun chng ti phi trnh din
n cnh s|t v{ khng c php tham d vo bt c cuc hi hp no. Phin ta s c
x cng khai ta i hnh v{o th|ng Ging nm 1957.

S|ng hm sau ti n vn phng vi nim vui v phn chn. V c hai chng ti u b

tng giam cho nn cng vic vn phng tp th{nh ng. Vo mt bui s|ng khi ti ang
son cc loi giy t, sp xp xong cng vic theo th t gii quyt th c mt ngi bn
tn l{ Jabavu n g ca. Anh l mt thng ngn chuyn nghip. Trc khi b bt, ti ~ ch
trng ch ng h trng lng c th ca mnh, bi v ti ~ t tnh th n{o cng b tng
ngc. M{ ~ sng trong ngc th phi luyn tp n t nht m{ c th vn khe mnh, u c
vn sng sut. Nhng ln b tng giam trc ti ~ luyn tp thnh cng. Ln ny ti ch
ng ngay t trc v gim cn r rt m sc khe khng b suy gim. Nhng Jabavu li
nhn ti vi nh mt ng vc, pha c s tht vng. Anh ni: Madiba, v sao anh phi gy
nh th ch?. S l chu Phi, s y { c th gn lin vi gi{u c v{ no . Jabavu ni
nh tc gin: Th ra anh s nh{ t. l{ tt c. Anh ~ l{m nhc ngi Xhosa chng ta!.
 Ngay trc ngy khai mc phin ta i hnh, cuc hn nhn ca v chng ti cng tan
v. T t lu nay, Evelyn tr th{nh tn ngoan o ca dng Jahova, khng chp nhn
hot ng chnh tr ca ti. Nng ni rng lm chnh tr khng ch mt ht c tin vo Cha.
Ti khng bit liu c phi khng hi lng vi cuc sng thiu thn v s vng nh{ thng
xuyn ca ti l nguyn nhn gy ra s rn nt gia nh hay khng. N{ng yu cu ti thay v
hot ng chnh tr h~y nn ht lng hy sinh v Cha. Ti khng th chp nhn yu sch
ca nng. Cuc chin u cho s nghip ca ANC v{ cho nh}n d}n ch}u Phi da en l{ khng
c sc mnh n{o l{m lung lay ti c. iu ny c l lm Evelyn khng yn lng. Bao gi
n{ng cng coi hot ng chnh tr nh l{ mt tr phiu lu ca tui tr. Ti tng kin
nhn l gii cho nng hot ng chnh tr i vi ti l s nghip ca c cuc i. Nng
khng chp nhn. S khc bit qu ln gia hai t tng khng cn c th dung ha c
na. Mt ln ti ni mnh ang phc v dn tc th nng ngt li ti v ni rng phng s
Cha cn quan trng hn ng{n vn ln. T hm , ti thc rt r rng cuc sng ca
chng ti ~ r theo hai ng~ kh|c nhau.

Ti phi khng nh rng c nng v ti u yu qu con, lm ht sc mnh nui nng v

dy d cc con. Nng mun cc con sau ny ln ln u l nhng con chin ngoan o. Cn
ti ch mong mun cc con ca chng ti phi tr thnh cc chin s u tranh cho t do ca
dn tc t nc chm trong la v mu ny. Thembi hiu lng ti. Ch|u ~ gia nhp o{n
Thiu nhi ANC v{ nh vy l{ ch|u ~ chn con ng u tranh. Makgatho cn nh, v vy
ti ch mi c th gii thch cho chu qua nhng ngy s kin din ra hng ng{y trc mt
ch|u: v sao ngi da en lun lun b ngi da trng sn ui ngay trn qu cha t t ca
mnh!

Trn vch nh chng ti treo nh Roosevelt, Churchill, Stalin, Ghanhi v bc p-phch

cuc tn cng Cung in ma ng St. Petrburg nm 1917. Ti ni cho ch|u bit nhng
nhn vt kia l ai v ch ng ca h }u. Ch|u ~ bit rt ra kt lun rng nhng ngi
da trng cm quyn Nam Phi ~ ng sai v tr ri!

Cng vic ca t chc ~ khng t, cng thm cng vic vn phng v{ vic kim sng
chim mt qu nhiu qu thi gian ca ti. Ti c qu t th gi cho gia nh. Evelyn ~
khng thng cm vi ti, nht l vic ti phi vng mt nh{ v{o ban m. N{ng cho rng
ti ~ c nhng ngi {n b{ kh|c. Ti tm mi cch ni cho nng thng cm. Nhng n{ng
~ khng cn quan tm n nhng gii thch ca ti. Nm 1955 n{ng ra ti hu th cho
ti: hoc l nng hoc l ANC!

Trong nhng ngy ti b bt, nng ch n thm ti mt ln. V{ trong khi ti ang cng
c|c ng ch ca mnh chiu u sinh t vi k th trong nh giam th n{ng ~ lng lng b
nh{ ra i, mang theo c nhng a con ca chng ti. Khi ti tr v nh, cm nhn u tin
l khng kh lnh lo, khng c hi ngi trong cn nh{ ca mnh. S vng lng lm rn
lng ngi. Evelyn tho c nhng tm rm ca mang theo. Chi tit ny d rt nh nhng ti
cm thy b xc phm nghim trng.

Trong gi pht khng khip y, ti vn tnh t|o khng nh rng d gia chng ti
c nhng khc bit v lng tin, nhng phi ghi nhn nng l mt ngi m tt. Ti lun qu
trng v ngng m nng trong nhng chi tit i thng d nh nhng rt quan trng.
Ch tic rng tt c nhng th ~ khng cu v~n c tnh yu v cuc sng gia nh ca
chng ti.

Ni au rt ln i vi ti khng phi l s chia tay ca v chng m{ l{ i vi cc con

tr. Chng mi l nhng ngi mt mt nhiu nht trc cnh s ngh tan {n n{y. Ch|u
Makgatho ~ quen ng trn ging b. Chu tng l{ a con trai trm tnh, l{ ngi ha
gii ha bnh trong nh{. Khng t ln ch|u l{m trung gian ha gii nhng bt ng gia
cha m chu. Makaziwe l con gi cn qu b bng. Ch|u c m mang theo v{ c gi
nh tr chu |o. Mt hm ti khng c vic nhiu vn phng, v{ cng khng phi hp
h{nh g, ti ~ n nh tr ca ch|u m{ khng b|o trc. Tnh cnh tht thng t}m v{ o
le. Ch|u nh sng ngi khi nhn thy ti. Chu khng bit nn chy n m chm ly b
hay b chy khi ngi b ang ng trc mt mnh. Chu khng bit nn ci hay khng
na! Trong tri tim b nh ca ch|u ang din ra cuc tranh chp m chu khng th hiu
ni, v v vy khng bit nn x l th n{o. au n qu!

Nhng Thembi mi phi chu ni au ln nht, bi v ch|u ~ ln 10 tui v{ ~ hiu

c t nhiu bi kch ca cha m. Chu t ng b hc v tr thnh t ni hn. Chu tng c
nng khiu ting Anh v rt thch kch ca Shakespeare. Thy gio ch nhim trao i vi
ti i ln. Ti ~ tm c|ch gn ch|u, nhng xem ra mi chuyn khng mang li kt qu g
|ng k. H c cht thi gian rnh ri l{ ti a ch|u cng n cu lc b quyn Anh.
ch|u c c nhng pht vui tht s cng cc bn ng trang la. Song khng phi lc no
ti cng c th gi ri v sau ny, khi phi rt vo hot ng b mt hon ton, Walter Sisulu
~ nhn chu v nui trong gia nh, coi nh con rut ca anh. Con trai Sisulu cng trang
la vi Thembi v{ hai a ~ thc s tr thnh anh em trong mt nh. Sisulu k cho ti
nghe rng c mt ln c hai cng n d mt cuc lin hoan v khi tr v chu khng ni
trong nhiu gi lin. Sau khi chng ti chia tay nhau, Thembi thng mc b qun o ca
ti, mc d qun o ca ti qu di v qu rng i vi kh ngi ca ch|u. Dng nh
ch|u l{m nh vy l mun lun lun c gn cha, ngi cha ~ v s nghip ca c dn tc
m phi xa, xa mi ni ch}n tri gc bin.

Ng{y 9 th|ng 1 nm 1957, chng ti ra ta. Ln ny cc lut s b{o cha bt u ln

ting bc b nhng ni dung vu khng trong bn co trng d{y cm, c dn dng rt
cng phu. Sau khi c bn co trng ca Vin cng t, lut s Vernon Berrag ni: o{n
lut s b{o cha nhn mnh v khng nh s bc b ca mnh v li buc ti nhng yu
sch ghi trong Hin chng t do l phn quc hoc vi phm lut hnh s. o{n lut s, tr|i
li, chng minh rng nhng t tng v{ lng tin c nhn mnh trong Hin chng l{
nhm chng li chnh sch hin nay ca chnh ph, nhng c i b phn lo{i ngi
thuc cc chng tc chia s, k c i b phn cng d}n nc Nam Phi n{y. Trong cuc gp
g o{n lut s ca mnh, chng ti quyt nh khng ch chng minh chng ti khng h
c ti phn quc m{ chnh }y l{ mt v n chnh tr nhm mu toan chng li nhng hot
ng hp o l ca chng ti.

Cng vi bn co trng, ngi ta ~ a ra nhng ti liu lm vt chng, nhiu v k,

bao gm nhng giy t ghi chp, ti liu in n, sch, bo, nhng b{i b|o c ct ra t nhiu
t bo khc nhau xut bn trong nc... Cnh s|t ~ c trong tay 12.000 vt chng loi
ny. Ngoi bn Tuyn ngn v nhn quyn cn c c cun sch xut bn Lin x dy nu
n. Thm ch ngi ta trng hai tm bin thu c ti i hi quc d}n Sp c tht v{
Sp khng c tht vn l bin ghi ch cho khch d i hi quc dn khng nhn nhm
thc n theo khu v ca mnh!
 Trong nhng ngy thm vn, ngi ta cho chng ti bit nh{ nc c nhng nhn
chng sng khng nh h{nh vi phn quc ca chng ti. Mt loi nh}n chng sng y l
nhng th|m t da trng v{ da en tr{ trn vo t chc ca chng ti v{ ~ ghi tc k
nhng bui tho lun mt ca chng ti. Trng o{n lut s b{o cha Berrag ~ tn
dng nhng th php nghip v rt tinh t vch trn nhng s di tr ca nh cm
quyn thng qua nhng nh}n chng sng n{y.

buc ti chng ti }m mu lt chnh ph hin h{nh thit lp mt kiu nh

nc cng sn theo gng Lin x, nh cm quyn ~ mi gi|o s Andrei Murray, trng
khoa khoa hc chnh tr trng i hc Kapstadt, l{m ngi thm nh nhng vt chng
lin quan n ng Cng sn trc ta. Chng cn bit thc h ra sao, ng y vin cng t
c bit n{y khng nh tt c nhng giy t, vn bn, bt lc... cnh s|t thu c trong
nh{, trong vn phng chng ti u l ti liu tuyn truyn cng sn!

Thot u gi|o s Murray lun ti kh| bnh tnh, y t tin. ng ta khng nh nhng g
mnh ni l{ chc nh inh ng ct. Nhng mi chuyn li khng din ra nh ng{i gi|o s
khng nh, li cng khng phi l nhng g ngi mun nhc li nhiu nm sau phin ta
lch s y. Lut s Berrag yu cu c i chng vi ng{i gi|o s Murray. Thot u
lut s c mt on trong s nhng ti liu m cnh s|t ~ tch thu trong cc cuc khm
nh v yu cu gi|o s Murray thm nh l{ t{i liu cng sn hay khng phi cng sn.
on trch dn u tin ca lut s Berrang ni v s cn thit phi cng nhau hp tc
trong lao ng ca cng nhn. Murray khng cn suy ngh, ni ngay: l{ t{i liu cng
sn. Lut s Berrang ~ ni to trc c ta rng cu trn trch trong mt bi pht biu
ca ng kim th tng Nam Phi, ngi Malan! Lut s Berrang c tip hai on na v
nh gi|o s Murray thm nh. Murray khng nh l{ t{i liu cng sn. Nhng s tht
li khng phi nh vy. l{ hai on trch trong din vn ca hai tng thng M Abraham
Lincoln v{ Moodrow Wilson. Nhng cao im th v nht l khi lut s Berrang c mt
on kh|c cha xong nhng Murray ~ ng chm dy v khng nh: l{ t{i liu cng
sn mt trm phn trm. n lc ny th lut s Berrang khng cn chu ng thm na.
ng ni rt to trong phng x n rng on vn ng va c v{ ng{i gi|o s Murray khng
nh l ti liu tuyn truyn cng sn chnh l trch trong mt bi ngh lun ca chnh gio
s Murray vit v{ ng trn b|o ch gia thp nin 30!

Sau v hi kch ny l v bi hi kch kh|c. Ngi c a ra l{m nh}n chng sng c

tn l Solomon Ngubase. Li khai ca anh ta chng c kt ti phn quc ca ANC. Anh ta
khong 35 tui, ging t tn. V{o anh ta gii thiu ~ tt nghip bng B.A. trng i
hc Fort Hare v ra hnh ngh lut s. Solomon khai rng anh ta l{ B th ANC ti thnh
ph Port Elizabeth v{ l{ th{nh vin Ban thng v ANC. Anh ta khng nh c mt trong
cuc hi ngh quan trng ca Thng v ANC quyt nh vn h trng: lt chnh ph
hin hnh, c Walter Sisulu v David Popape sang Lin X xin vin tr v kh cho cuc lt
nh{ nc Nam Phi bng bo lc. Anh ta cng c mt trong cuc hp b mt quyt nh k
hoch gy ri Port Elizaboth nm 1952 v{ cui cng anh ta khng nh mnh l{ ngi lm
chng cho cuc hp m ANC ra ngh quyt git sch nhng ngi da trng Transkei. Li
khai qu| mch lc ca Ngubase lm hi trng nhn nh|o nh ong v t. Khng ch c
ta trong phng x n m c ngi v}y quanh ngo{i ta nh{ u nghe rt r nhng g anh
ta khai rt r rng, mch lc v thnh khn. Chng phi ~ qu| nhn chng v vt
chng kt ti phn quc ri sao?!

Nhng khi b lut s Berrang i cht th Solomon l nguyn hnh l{ tn in khng

v bp bm. Berrang ni rt to nh phong c|ch ca ng rng ngi c tn l Solomon
Ngubase kia cha tng c hc v h{n l}m B.A. v{ cng cha bao gi l thnh vin ca
ANC ch ng ni l{ B th ANC Port Elizabeth v thm ch l y vin thng v.
Berrang ch ra rng Ngubase lm bng B.A. gi v nh tm bng gi ny m y tr thnh
vin chc trong mt s vn phng. Ngo{i ra hn ta ang b iu tra v mt v la o.
Trong thi gian c cuc hi ngh quyt nh chin dch phn khng Port Elizabeth m
Solomon ni l hn cng c mt, th hn ang ngi trong nh t Durban v ti la o.
Tm li tt c nhng g Solomon Ngubase long trng khai trc ta ch l mt v kch, mt
v bi hi kch cho nhng nh cm quyn. Berrang hi thng vo mt Ngubase sau khi ~
bc trn s di tr v lim s ca y: "Tha ng{i Solomon Ngubase, ng{i l{ mt thng u
cng!".
 Trong phin ta i hnh ny, mt ti phm c tn l Joe Slovo vn l mt lut s gii.
Anh nhn lnh trch nhim t bo cha cho mnh trc ta. Nhng vn anh nhn mnh
mt c|ch cng khai khng cht tr|nh n ~ l{m ri tr o{n bi thm. Chnh nh{ nc Nam
Phi - nh Slovo khng nh - vi phm th bo nhng o lut ca chnh minh ch khng
phi l{ i hi Quc dn. Nhng cuc i cht ca anh cng sc bn nh ca Berrang. Mt
trong nhng nh}n chng b dn v{o ch}n tng nh Solomon Ngubase l{ th|m t
Mollson. Tn ny khng nh trc ta rng y nh tng ch nhng cu ku gi bo lon ca
cc lnh t ANC. S tht ~ bc trn nhng iu di tr th b. Slovo hi:

- ng c hiu ting Anh khng?

- Khng nhiu lm.

- C ngha l{ ng nh rt r - thm ch nguyn vn - nhng bi pht biu bng ting Anh

ca c|c nh{ l~nh o ANC khi chnh ng khng rnh ting Anh?!

- ng, ng th tha ng!

- ng c ngh rng nhng ghi chp ca ng c rt nhiu im v ngha v{ in r ch?

- Ti khng bit na!

Cu tr li ng ngn v ngu xun ca nh}n chng khng km c nhng ting ci

ng lot ca chng ti, n ni ng chnh ta cnh co rng }y l{ phin ta ch khng
phi sn khu hi kch.

Trong sut qu trnh thm vn v son tho co trng bn nguyn ngy cng tr nn
lng tng v{ tnh hnh ~ ch ra rt r l h t ht mi hy vng vo vic to ra nhn chng
vt chng v khng thiu nhng nhn chng v vt chng c s|ng to theo phng
ph|p tng tng nhm cu vn mt s nghip ang n hi kt thc tht bi.

Ngy 11/9/1957, tc l 10 thng sau ngy chng ti b dn ra ta, bn nguyn tuyn b

nh{ nc ~ kt thc giai on iu tra, thm vn, thu thp chng c, nhn chng vt
chng. Ta cho o{n lut s b{o cha 4 th|ng nghin cu bo co trng 8.000 trang v
10.000 hin vt. Ba th|ng sau phin ta th|ng 9 nm 1957, trc s ngc nhin ca tt c
chng ti, 61 ngi c tha bng. H l nhng cn b tr, cha gi vai tr quan trng
n{o trong ANC. Nhng trong s nhng ngi c tha bng n{y c c t trng Luthuli,
ch tch ANC, v Walter Sisulu, y vin thng v ph trch ti chnh ca ANC khng ch
l{m chng ti c bit vui mng m cn lm cho nhiu ngi ri tr.

Ma xu}n nm sau chnh ph b nhim y vin cng t mi, Oswald Pirow, mt phn t
cc oan tng l{ ng la ca nc c Hitler trong th chin th hai. Vi vic b nhim
nhn vt c bit cng rn n{y, chnh quyn Nam Phi vn gi nguyn mu kt ti
nhng chin s kin cng Nam Phi. o{n lut s cnh bo cho chng ti mi vic c th
tr nn nghim trng hn vi nhn vt diu hu kht ting ny.

Chng ti - 95 ngi cn li - ang chun b cho phin i hnh sp ti.

Mt hm, trong gi ngh gia bui thm vn bui chiu, ti li xe qua bnh vin
Banagwarath. l{ bnh vin ni ting Johannesburg cho ngi da en. Ti mt trm
xe, ti nhn thy mt thanh n rt hp dn ang ch xe . Ti sng s trc sc p quyn
r ca n{ng, quay u li nhn cho r. Nhng xe ca ti ~ chy qu xa. Khun mt p,
oan trang ca n{ng lu li tht m trong tm thc ti.

Vi tun sau ti ch mun gh thm Oliver Tambo xem c cn g phi h tr, ti bng
nhn ra chnh ngi {n b{ xinh p y ang hin din trong vn phng ca Tambo. Ti ly
ht sc mnh bnh sinh nn s hi hp ang d}ng tr{o trong ngc, y ca bc vo. Oliver
gii thiu nng vi ti v{ cng khng qun gii thiu ti vi nng.

Tn n{ng l{ Nomzamo Winnifred Madikizela, thng gi l Winnie. Nng l con th su

trong s 11 anh ch em, b l hiu trng mt trng trung hc v v sau tr th{nh thng
gia. Winnie l{ nh}n vin da en duy nht ln u tin lm vic ti bnh vin ny.

Hm sau ti gi in thoi cho nng bnh vin, mi n{ng i n. Ti a n{ng n khu

ph ca ngi n , vo tim n m{ ngi Phi da en cng c phc v chu |o, }n cn.
Winnie rt vui, n ngon ming, x{i th ca-ri rt cay m{ trc n{ng cha bao gi
nm th. Nng phi ung lin tip nhiu ly nc gii cay. Trng nng lc y mi tuyt lm
sao!

Trong nhng tun, nhng th|ng sau , chng ti gp nhau thng xuyn hn khi iu
kin v thi gian cho php. N{ng n thm ti trong khu tm giam v{ trong vn phng.
N{ng n phng th thao quan st ti tp luyn m bc. Nng lm quen Thembi, Makgatho
v{ Makaziwe. N{ng n d cc cuc mt tinh, hi tho chnh tr. Ti gip nng hiu nhng
vn m{ chng ti ang quan t}m theo ui. L sinh vin, nng mang trang phc ca mt
t chc chnh tr mang tn Non-European Unity Movement. Nng c mt ngi anh trai
tham gia t chc chnh tr ny. V sau nng k li rng l ra s ly mt th lnh ca NEUM
nu khng ngu nhin quen bit ti.

Sau khi chnh thc li d vi Evelyn, ti ni vi Winnie cho ti bit s o may b

ci. V sau Winnie thng k li chuyn ny vi n ci rt ti. N{ng n rng ti cha
bao gi ni li cu hn n{ng. Nhng trong nhng pht y ti khng nh ~ cu hn nng
ngay trong ln gp g u tin ca hai chng ti.

V n phn quc ang trong nm x th hai v tr thnh gnh nng cho nghip v
lut s ca chng ti. Chng ti - Tambo v ti - ~ phi chia tay nhau, bi v c hai u
khng c khon thu nhp n{o sng c. K t hm c tha bng, Oliver Tambo kh
khn hn ti. Tuy nhin mt mt ca chng ti l qu ln.

Ti ni ht tnh cnh ny vi Winnie. Ti ni vi nng rng c hai chng ti - Tambo v

ti - rt c th phi sng bng ng lng t i ca nng. Winnie hiu tt c v tuyn b
rng n{ng ~ tnh n nhng ri ro, v chp nhn tt c khi quyt nh gn i nng vi s
phn ca ti.

L ci ca chng ti c t chc ngy 14.6.1958. Ti yu cu c ni lng ch

qun ch, chng ti c 6 ngy cho tun trng mt.

Chng ti ln ng n Bizana, qu hng Winnie. Ti ta th chnh, chng ti c

n tip trng th. Ti cn nh nh in b{i ph|t biu ngn, li nhiu n tng su sc
trong i ti, ca b Winnie. ng ni v tnh yu vi con gi, v s cng hin lu di ca ti
cho t nc v{ cng l{ s nguy him khn cng khi dn thn vo hot ng chnh tr trong
nc Nam Phi ny. Khi Winnie trnh trng bo co vi b quyt nh ca chng ti c
i i yu thng nhau, ng ~ ku to y ngc nhin: Con g|i yu ca ta, con kt hn vi
mt ngi anh em l{ ngi t !. ng t ra rt lo lng. Mt cuc hn nhn trong bi cnh
y ca chng ti s l mt th thch kinh khng. ng mong con gi hnh phc v kt thc
nhng li tm huyt nh sau: Nu nh chng con l mt g ph thy th hin nhin con
phi l mt m ph thy vy!. iu n{y c ngha l{ n{ng phi i cng tri cui t cng
ti. Ch ti thay mt gia nh ti ni li bit n. Sau l ci, c du gi mt phn bnh theo
tc l mang v cho bn nh chng. chng ti cng l{m th tc vi h hng bn ni
nh ~ l{m bn ngoi. Nhng vic y ~ khng th, bi l ti ch c ri ni qun ch c 6
ngy. Chng ti phi nhanh chng tr v Johannesburg. Ti cn h ca chng ti, s 8155
khu ty Orlando, bn b chin hu ~ chun b cuc lin hoan mng chng ti ht sc nng
nhit. Mt con cu c m lm c ci. Mt ngy l trng i trong cuc i chng ti.
Tun trng mt, hay ni ng hn l{ v{i ng{y trng mt thiu thn nhng qua i rt nhanh.
Chng ti li phi i mt vi s tht tr tru: phin ta i hnh. Hai v chng thng dy
rt sm, thng l lc 4 gi sng. Winnie lo ba s|ng trc khi ti phi ri nh{ ra i. Ti
theo xe bus n ta v{ gh qua vn phng ca mnh. Ti li vn phng sut bui chiu v
nhiu hm c bui ti. C qu nhiu vic phi l{m, hn na ti cn phi kim cht tin ph
vi Winnie cho chi tiu ca gia nh. Ban m hu nh ch cn dnh cho hot ng chnh tr
v gp mt cn b c s. V mt chin s u tranh cho t do Nam Phi khc no mt
ngi {n b{ ga, k c khi ngi chng khng phi b cm ch}n trong t. Cho d ti ang
sng trong cn b~o ca v n ln, nhng Winnie ~ cho ti c hi hy vng. Ti cm thy
i mnh c mt c hi mi sng sa. Tnh yu ca chng ti d{nh cho nhau nh tng thm
sc mnh ln lao cho nhng cuc chin u c lit trong tng lai.

S kin chnh Nam Phi nm 1958 l{ cuc bu c ph thng bu ngh vin. Ni bu

c ph thng tc l{ ni ngi da trng c quyn ph thng u phiu ch khng phi l
quyn dnh cho 13 triu ngi da en. Tuy nhin kt qu bu c a ng no ln cm
quyn li khng ch quan h n ngi da trng, tri li. ANC t c tha thun vi mt
s t chc chnh tr cnh t ku gi b~i cng ba ng{y, v{o ng c|c ng{y bu c. S hng
ng ca dn chng khng cao, v v vy cuc nh cng coi nh khng t yu cu.
 Vi li ku gi nh cng n{y, bn th}n ti ~ phi lm vic tri khoy ngay trong nh
mnh. Ti cng khng thu c kt qu no. Vic nh sau: Ngi gip vic trong gia nh
trc tui ti. Ch ni ting Sotho. Ch ~ tr th{nh th{nh vin trong gia nh hn l{ ngi
lm cng. Ti gi ch l Kgaitsedi - c ngha l{ ngi ch em trong ngha th}n mt. Tn ch
l Ida, nh qun l t{i chnh nghim khc theo kiu nh{ binh. Ch l{ tay hm cha kha
ca chng ti. C Winnnie v{ ti u phi chp hnh k hoch chi tiu ca ch mt cch t
nguyn.

Trc ng{y nh cng, ti ch ch v con trai 10 tui ca ch v nh v ni vi Ida l

trong hai ba ngy ti ch i cho ti hai b qun |o cho tm tt. Ida im lng, khng |p li
li ti. Cui cng ti n bn ch hi xem chuyn g ~ xy ra. Ida nhn vo mt ti rnh r:
Anh bit qu r l ti khng th lm vic , khng git m{ cng khng i!. Ti hi ch v
sao khng lm vi ging hi to. Ch im tnh ni: Anh qun l{ ti cng l{ mt ngi lao
ng sao? Bt u t ng{y mai ti cng tham gia nh cng nh ng bo v{ ng nghip
ca ti y.

Cu con trai ca Ida nhn b iu nh ng ngi ca ti vi nh mt ha gii. Cu ni

vi m: B|c Neslon gi m l ch em m{!. Vy l chu hiu lm, hiu nhiu hn tui ln 10
ca cu. M cu l{ ngi nh{ ch }u phi ngi lao ng m{ cng nh cng ch?!
Nhng ch Ida khng phi loi va. Ch hiu con trai mun mun ni g. Ch nhn con vi
nh mt cnh co, dn tng ting: Con trai t}m i }u m{ khng bit rng m ang
tranh u cho quyn li ca mnh v{ cng l{ ca con h? Nu m khng u tranh quyt
lit th liu b|c Nelson ca con }u c gi m l{ ngi ch em nh hm nay!. S|ng hm
sau ti khng th i l{m v{ nhng c|i |o cha i ca ti vn treo trn mc o.

t c nhng vn nhy cm nh vy lin quan n giy chng minh cho ph n. Nh

nc cng rn qua mt quyt nh ca h buc ph n phi mang theo giy chng minh v
ph n cng khng nhng b trong quyt tm chng n cng bin php km kp ca
chnh quyn. Chnh ph gi giy chng minh n{y l{ reference books, nhng c|i tn hoa
m y khng th |nh la ph n c na, bi h bit rt r l mt khi khng mang theo
trong ngi ci th gi l{ reference books n{y th thng cha cnh s|t n{o cng c th pht
5 bng hay thm ch ngi t mt thng.
 c Hi Lin hip Ph n ANC khch l, ph n Nam Phi thnh th v{ nng thn ~
ng lot phn i ngh nh buc h phi mang reference books bn ngi nh mt loi
ba m s tht l mt hnh thc km kp. Ph n dng cm, kin tr, quyt tm v cuc u
tranh ca h ~ tr thnh mu mc ca phong tro chng chnh ph.

Nhn s kin chnh tr ny, ch tch ANC, t trng Luthuli ~ ni: Mt khi ph n bt
u tham gia tch cc v ch ng vo cuc t tranh th khng c mt th lc no trn
hnh tinh ny c th ngn cn chng ta gi{nh c t do khi chng ta vn cn sng".

Khp ni trong nc, ph n ~ tham gia rm r vo cuc u tranh ny v phong tro

ngy cng m rng vi quy m t ai trong chng ti trc c th ng ti. Th|ng 10 nm
, h{ng ng{n ph n tp trung ti Johannesburg. H khng ch gii tn s ch em xp hng
trc vn phng ta th chnh ch ly giy chng minh m tn cng vo c s vin chc
chnh quyn. H ~ l{m cho c quan cp chng minh t lit. Cnh st bt h{ng trm ch em.

Vo bui ti, vi ngy sau v bt b hng lot ny, sau ba n, Winnie nghim trng bo
cho ti rng nng s gia nhp o{n ngi biu tnh phn i Orlando. Cuc biu tnh v
tun hnh s din ra s|ng hm sau trc ta th chnh Orlando. Thng bo ca nng l ti
ng ngng pha cht bi ri. Quyt nh ca nng va lm ti knh phc v tht s vui mng,
ng thi ti cng suy ngh lung lm. T ng{y ci nhau, Winnie ~ tham d vo cc hot
ng chnh tr mt cch t nguyn v{ ~ gia nhp t chc ph n ANC Orlando. Ti lun
l{ ngi ng vin v khch l nng.

Trong gi pht ny, ti ni vi nng rng ti ng h quyt nh ca n{ng, nhng cng

phi cnh bo nng rng }y l{ bc i nghim trng. Ch qua mt h{nh ng duy nht
nng c th thay i c cuc i mnh. Nng xut thn t tng lp trung lu v{ trong mt
chng mc n{o thuc lp ngi c bo h. Nng khng thuc lp ngi n ba sng
lo ba tra. Trc l ci ca chng ti, n{ng giao lu vi nhng ngi thuc gii thng
lu trong x~ hi. Tm li nng c cuc sng khc hn vi cuc sng ca nhng chin s u
tranh cho t do, nhng ngi phi tay l{m h{m nhai tng ngy.

Nu nng b bt th nng s b ch thi hi ngay tc khc. Ti ni vi n{ng iu ny vi

s nhn mnh cn thit. Hn ai ht, chng ti bit ng lng ca nng by gi l ngun
sng chnh ca gia nh chng ti. V{ nu b bt, tr th{nh ngi t mang s th nng khng
bao gi cn c tuyn vo lm vic trong c|c c s nh{ nc na, cho d nhng c s
ch tuyn nh}n vin da en. Hn na n{ng ang mang bu! Ti cng khng giu nng rng
khi vo t phi lm cng vic nng nhc v thm ch b tra tn. C th phn ng ca ti hi
th, nhng vi t c|ch l{ chng n{ng, hn th l mt cn b l~nh o ch cht ca ANC, ti
c ngha v ni cho nng bit tt c nhng g c th xy ra i vi mt chin s dn thn vo
cuc chin u gay go c lit ny. Ti cm nhn mnh ang trong tnh cnh kh x, bi l
s lo lng ca mt ngi chng v ca mt ngi l~nh o t chc khng phi lc no cng
trng hp nhau.

Nhng Winnie l{ mt con ngi c quyt, v ti c cm gic l s l gii tiu cc ca ti

c t|c ng cng c thm quyt tm ca nng. Nng nghe ti ni rt chm ch v{ cui cng
n{ng ni mnh ~ hiu tt c nhng khng thay i quyt nh. Sng hm sau ti dy sm
hn mi ngy, chun b ba s|ng, sau chng ti chy xe n nh Sisulu. Winnie hn gp
Albertina, v Sisulu v l th lnh ca o{n u tranh. Sau ti ch h n ni tp trung
o{n biu tnh ko v thnh ph. Ti m hn n{ng trc khi n{ng ng v{o u hng
qun. Ti cm thy s bi ri hin ln trong nh mt n{ng, nhng s quyt tm th khng
i thay. Nng vy tay tm bit ti. Trong pht giy y, ti cm thy n{ng cng ~ bc vo
mt cuc h{nh trnh y him nguy m c hai chng ti cha thy on kt thc.

S lng ch em tham gia u tranh ng nh i try hi. Ngi gi c, trung nin c,

thanh n v thm ch c thiu n na. o{n ngi hng dng ko i ming h vang khu
hiu phn i chnh ph. Khng ai t ra run s trc s xut hin ca h{ng {n h{ng l
cnh s|t. Ngay trong ng{y u tranh u tin, cnh s|t ~ bt giam hn 1.000 ch em.
Nhng ngi dn u o{n u tranh, trong c Winnie, b bt u tin. Ti nhanh chng
n nh giam v khi nhn thy nng, ti tht khng ng nh mt nng li sng long lanh
trong nim vui to ln n th. Ti c cm gic nng ly lm hnh din khi b cnh st tng
vo ngc ti. Qu tht n{ng ~ tng ti mn qu tinh thn v gi. Ti ni ti vi nng rng
ti rt t ho v n{ng. Nhng ti ~ khng th li l}u hn vi nng. C ni cng vic ang
ch i ti.
 Sau ng{y u tranh th hai, s ch em b bt ~ ln qu| con s 2.000 ngi. Nhiu ngi
b ch v Fort v h s b a ra ta . Vic ny khng ch gy ra cho Oliver, ti, m c
cho cnh st v qun t nhng kh khn ln. Nh cm quyn khng cn ni nht t na.
Thiu chn, thiu c toilet v thiu c sut n, d ch l sut n cho ngi t. Chng ti
trong ban l~nh o ANC tnh n vic vn ng gp tin k qu chuc c|c b{, c|c ch ra.
tng n{y ~ b ban l~nh o cuc u tranh phn i kch lit.

Trong vng hai tun sau , ti thng xuyn xut hin nhiu gi trc ta {m
phn vi nh cm quyn vic k qu nhn ch em ra khi nh giam. Mt s ~ thc s
tc gin ti. Mt ch ni: N{y, Mandela, chng ti ch|n anh qu| ri y! Nu anh khng
chm dt vic lm ny th khng bao gi chng ti n ta n na }u!. Ti hiu tinh thn
ca ch em, nhng l{ l~nh o, chng ti khng th lm khc. Vi s gip ca nhiu
ngi, trong vng hai tun l chng ti ~ chuc tt c ra khi nh giam.

Winnie dng nh ~ tri qua nhng gi pht cng thng trong nh giam mt cch
thng li. Ti hiu l nu khng phi nh th, v nng c b au n th chc hn nng cng
s khng ni vi ti. Trong thi gian phi ngi trong nh{ giam, n{ng ~ l{m quen vi hai
qun t n da trng. Hai ngi ny tr th{nh bn th}n ca nng. Sau khi nng ra khi nh
giam, n{ng ~ mi hai ngi bn mi c dp n thm gia nh chng ti. Hai ngi ~ n
thm chng ti tht. Ba ngi {n b{ quen nhau trong nh{ giam ~ c mt ngy vui khc
thng. Khi h tr v Fort c hai phi ln t{u ch d{nh ring cho ngi da en (v gia
Johannesburg khng c t{u d{nh ring cho ngi da trng, bi l Orlando l khu dnh ring
cho ngi da en). Hai c ~ ln t{u nh nhng ngi bnh thng. Ngi i t{u kh|o nhau
l{ hai ngi {n b{ da trng kia ~ n thm gia nh da en Winnie-Nelson Mandela! i
vi chng ti chuyn chng c g |ng quan t}m v{ |ng bnh lun. Nhng i vi hai
ph n da trng tt bng kia chc khng n gin. V sau chng ti bit h ~ b thi hi.
Chng ti khng cn gp li hai ch na.

Phin ta x ti phn quc ca chng ti din ra v{o th|ng 8 nm 1958. Chnh ph ~

chun b cc k chu |o cho phin ta i hnh n{y. o{n bi thm v cng t l nhng k
git ngi da en khng gh tay. Kh khn ln nht cho chng ti l nh cm quyn khng
x Johannesburg m l Pretoria, cch Johannesburg 50 km. Preteria l dinh ly ca
ng National Party, ng cm quyn. Trong khi , ANC hu nh cha c c s dinh
ly ca nhng ngi da trng cc oan nht Nam Phi ny. Cn na, hng ngy chng ti -
b c|o v{ o{n lut s b{o cha - phi n Pretoria va tn tin va mt nhiu thi gian. C
hai th y u khng d dt i vi chng ti!

92 cn b ANC chng ti hng ngy phi ln chic xe bus n|t n Pretoria hu ta.

Chng ti c mt o{n lut s b{o cha tuyt vi do lut s Issy Maisels ng u.

Nhng lut s danh ting ca Nam Phi t nguyn bo cha cho chng ti gm Bram
Fischer, Rex Welsh, Vernon Berrag, Sydney Kantridge, Tony O'Dowd v GF Nicholas. Ngay
trong ng{y u tin ca phin ta, o{n lut s b{o cha ~ thc hin mt cuc tn cng
y mo him sau khi bn bc v thng nht kin vi chng ti. Trng o{n Maisels i
thm phn Ludorf v thm ph|n Rumpff khng t c|ch phn quyt ti mt phin
ta quan trng nh phin ta n{y. L do l{ hai v n{y xung t nhau v quyn li cho nn
khng t c|ch xt x cng minh c. Ting hoan h m m trong phng x |n. o{n
lut s ni rng chnh Rumpff tng l thm phn x v bt tun lut ph|p nm 1952, nay
li a nhng ni dung hi v{o phin x ny thng qua bn lun ti, nh vy s khng
th m bo c tnh cng bng ca lut php trong v |n n{y. Cn Ludorf th nm 1954
~ tng lm lut s b{o cha cho cnh st, v l ng ta cng khng t c|ch ngi gh
phn quyt.

}y l{ mt chin lc nguy him, bi v c th chng ti thng trn mt trn lut php

nhng s c th thua trong cuc chin. Nu ng thi chng ti cho rng c Rumpff ln
Ludorf l thnh vin ca National Party th s c nhng thm phn khc t hi khng km
hai nhn vt ny m chnh quyn c th b nhim thay th h. S tht th chng ti ch
mun loi b Ludorf v trong thm tm mong rng Rumpff - mt thm ph|n tng i am
hiu lut ph|p v{ tng i trung thc - khng v yu sch ny m t nhim. Rumpff bao
gi cng ph|n xt theo lut php, khng ph thuc vo chnh kin ca ng ta. M chng ti
th tin chc rng trc lut php chng ti v ti.

Vo sng th hai, c ba thm phn xut hin. Ludorf tuyn b ng ta t nhim v tuyn
b rng ~ ho{n to{n qun phin x nm n{o ri. Rumpff khng nh rng ng khng thy
phi t nhim v tuyn b rng nhng kt lun t phin ta bt tun lut ph|p nm n{o
s khng lm nh hng n phin ta n{y. Ngi thay th Ludoff l{ Bekker, ngi m t
u chng ti mong ch, bi l ng khng c mi lin h no vi ng cm quyn National
Party.

Sau thng li u tin, chng ti t chc cuc tn cng th hai khng km mo him
nh trn u. Chng ti bt u khiu ni v nhng ngi lm co trng va chm chp
va khng c trnh lut php cn thit. Chng ti cng tuyn b vic hoch nh cc k
hoch h{nh ng bo lc l cn thit cnh co nhng k {n |p, v{ cui cng chng ti
i bn nguyn phi a ra nhng minh chng cho kt lun ca h rng chng ti quyt
nh s dng bo lc. Cui cng th c ba v thm ph|n u by t cng khai kin ca h
rng h ng vi nhng g chng ti khiu ni v{ xut. Thng 8, thm mt ngi c
th, thng 10 ta n tuyn b bn co trng b rt li. mi tht l{ bc tuyt vi. Chng
ti n mng trong im lng, bi v ch s nh cm quyn s dng th on mi. Mt thng
sau, ngi ta a ra mt bn co trng mi, v ta tuyn b rng phin ta s ch cn x 30
b co, nhng ngi khc s x sau. Ti thuc s 30 ngi ny. Tt c u l thnh vin ca
ANC.

Theo co trng mi th mc tiu chnh ca ta lc ny l chng mnh cho bng c

mu s dng bo lc ca cc b c|o. Ngi ta ~ tng lp lun nhng b co bit rt r l
t cho bng c nhng mc tiu ca Hin chng T do th khi cn thit phi dng
bo lc lt chnh ph. Cuc tranh lun v lut php chung quanh vn n{y ko d{i n
gia nm 1958, tc l{ cho n khi ta n tuyn b khng truy t 61 b co kia.

Nhiu thng lin, trn u trong ta hu nh ch l cc cuc sc kh khan v lut

ph|p. Cho d o{n lut s khng nh chnh ph ~ h{nh ng khng nht qun trong v
ny, song h - tc nh{ nc - vn tip tc thc hin ban u. Nh vin b trng t
php tuyn b: Phin ta n{y s c tip tc xt x bt k tn km bao nhiu triu bng.
N ko d{i bao nhiu l}u ? Khng c vn g ht!.

Vi pht sau, na m 4 th|ng 2 nm 1958, khi ti tr v nh{, Winnie ang tr d. Ti

nhanh chng a n{ng n bnh vin. B|c s b|o cho ti bit n{ng cha sinh ngay. Ti ch
tri s|ng v{ ln xe bus n hu ta Pretoria. Ngay sau khi phin x kt thc, ti nhanh
chng tr v v thy c m ln con mnh khe. Mng khn xit. Ti b chu ln v gi b l
Mandela ch thc. Ngi h hng ca ti, t trng Mdingi t cho chu ci tn Zenani, c
ngha nh l{ Ngi ~ mang n cho th gii nhng g?. Mt ci tn rt th, cha ng s
thch thc, v{ ni r r{ng con ngi ny s c cng hin cho i. khng ch l mt ci
tn n gin con ngi s hu, m cn phi sng cho n.

M ti t Transkei n vi hai m con chu. M ti mun lm l v{o i cho chu theo

phong tc ca ngi Xhosa bng cch cho chu tm nc thm ca mt loi thc vt.
Winnie cho rng cch lm y ~ qu| c, v li nc tm y khng v sinh. N{ng ~ tm cho
con bng nc pha tinh du liu, bi phn Johnson v cho ung du c.

Winnie nhanh chng bnh phc. Nng li bt tay vo cng vic. Ti dy nng li xe. Ngy
y Nam Phi li xe l vic ca {n ng. Winnie ngh kh|c. N{ng cho mt cng vic m nng
khng th thoi thc cho ai.

Khi dy nng sang s, Winnie ci li ti nhiu ln. Ln cui cng khi nhng ch dn ca
ti b b ngoi tai, ti dng xe v{ ra ngo{i, li mt mnh n{ng. Nhng tht th v l{ dng
nh khng c ti n{ng tr nn linh hot hn. Trong hn mt gi y n{ng ~ c th iu
khin chic xe theo mnh, qua c|c ng ph. Vo thi im y, hai chng ti cng ~
ngui cn gin v{ d dng ha gii vi nhau. V chuyn ny mi ln k li chng ti khng
nn c ci.

Lm m v qun l gia nh khng phi l vic nh nh{ng i vi Winnie. Hi y nng

mi 25 tui, s pht trin cha ho{n thin. Trong khi ti ~ tr th{nh ngi ng tui
v thuc loi kh ngoan c. Ti bit nhiu ngi ch gi n{ng l{ v Mandela. i vi nng
tht kh khn gi v pht trin c hnh nh c lp ca mnh trong ci bng ca ti. V
phn mnh ti ~ l{m tt c nhng g c th nng pht huy ht nng lc v bn lnh ca
mnh. V{, n{ng ~ nhanh chng t c nhng g ti mong mun v{ n{ng ao c. Nng
nhanh chng khng cn n s h tr na.

Ngy 6/4/1959 - ngy Jan Van Riebeeck b vo Kap m u cuc x}m lc ca thc
dn da trng Nam Phi - t chc chnh tr mi ra i. i hi Dn tc ton Phi (Panafrika
Congress) vit tt l PAC, t chc quan trng th hai sau ANC. Mc tiu ca PAC cng l{ xa
b s thng tr ca ngi da trng trn t Nam Phi ko di sut 300 nm nay. i hi
thnh lp PAC |ng tic ~ ph ph|n tnh a chng tc ca ANC. Cng nh chng ti 15
nm trc ~ nhn nh khi thnh lp o{n Thanh nin, PAC ph ph|n ANC thiu hn lc
lng qun s, khng c mi lin h vi qun chng ng o v do nhng ngi khng
phi ngi Phi da en l~nh o. PAC ra mc tiu y tham vng gii phng Nam Phi khi
ch thng tr ca ngi da trng v{o nm 1963.

Nhiu thnh vin ca ANC gia nhp PAC. Trong PAC c c nhng ng vin cng sn k
cu, trong s c c ngi bn n nghip ca ti l Gaur Rabebe. Ti ht sc ngc nhin
khi mt y vin trung ng ng Cng sn l{ th{nh vin l~nh o ca PAC, v{ ng ~ lp tc
quay li ph nh ch ngha M|c. Do bn cht chng cng ca n, PAC tr th{nh b ca
bo ch phn ng Nam Phi v{ phng T}y. B ngoi giao M gi s ra i ca PAC l{ mi
lao cm vo tim phi t ch}u Phi ni chung v{ Nam Phi ni ring. Ngi M nhit lit cho
mng s kin ny. Ngay c ng National Party cng gi PAC l{ ng minh y tim nng.
Nhng nh dn tc ch ngha cc oan n{y khc t mi s hp tc trong cng ng cc
dn tc da en. phc v cho chnh sch ca mnh, ng National Party Nam Phi v B
ngoi giao Hoa k tn vinh PAC l t chc chnh tr ln, c ngha to ln i vi Nam Phi.

Mc d ANC cho mng s ra i ca PAC cng nh chng trnh h{nh ng ca h,

trong thc t h ch l nhng k ph ngang s nghip gii phng ca cc dn tc b p bc
Nam Phi. Chnh h ~ chia r dn tc su sc trong thi im nghim trng nht. Khi chng
ti ku gi tng bi cng th PAC khuyn khch v ku gi cng nh}n n hm m, vin chc
n cng s. Cho d mi chuyn din ra kh|c thng, ANC vn hy vng to c s thng
nht gia hai t chc chnh tr trong nhng vn quan trng m hai bn trnh trng tuyn
b theo ui n cng, coi l{ s nghip thing ling nht. Chng ti hy vng v vn cho
rng hai t chc c nhng ci chung nhiu hn nhng khc bit.

Mt ng{y sau i hi thnh lp PAC, ti n gp ch tch Sobukwe - mt ngi quen c -

ngh c cung cp bi din vn c ti i hi v{ c|c vn kin chnh tr khc. S quan
tm ca ti dng nh l{m ng ta h{i lng v{ ha cung cp cho ti tt c nhng vn kin y.
Ln gp sau, ti nhc li ngh y v Sobukwe ni rng ti liu ang trn ng n vn
phng ti. Sau ti gp mt y vin l~nh o PAC khc - cng l{ ngi quen c - tn l
Leballo vi ngh tng t. Ti ni ch}n tnh: C|c ngi anh em ha cho mnh vn kin
i hi, nhng chng ai gi cho mnh c!. Leballo ni: Nelson n{y, chng ti quyt nh
khng trao cho anh nhng vn kin y, bi v chng ti bit rng cc anh s s dng chng
phn kch ti. Ti b|c b li khng nh v cn c v v trch nhim kia. Leballo t ra
ngng, |nh trng lng v cui cng cng ~ a cho ti to{n b vn kin thnh lp PAC.

Nm 1959, Ngh vin Nam Phi ban h{nh o lut m{ ngi ta gi l{ groot. l{ ch
ngha Apartheid trit v ton din trong tt c cc mt ca i sng x hi. Mt th ch
ngha Apartheid cha tng c trong lch s lo{i ngi. Khi cng b o lut ny, vin b
trng Wet Nel, tuyn b cuc sng hnh phc ca tng ngi trn lnh th Nam Phi v
tng chng tc c th t c trong s ha hp dn tc! ng ta cng khng nh rng
ngi Phi (tc ngi da en) khng bao gi c th ha hp vi cc cng ng da trng.
Chnh s|ch v{ o lut phi o c ca bn phn bit chng tc ~ th hin qu r rng:
70% ngi Phi da en ch c s hu 13% t ai canh t|c. Cho d 2/3 s ngi Phi sng
trong cc vng lnh th d{nh cho ngi da trng h hon ton khng c quyn s hu
mt tc t no. H thng chnh tr ny khng ch tc quyn ca ngi Phi da en ti cc
vng lnh th rng ln d{nh ring cho ngi da trng m{ ngay nhng vng t ca h,
bi v nh cm quyn gi nhng vng cng l{ l~nh th ca chng ta. Song iu th
tng Verword tuyn b sau }y mi lt trn ch}n tng ca chnh sch tn bo ca ch
Apartheid, rng vi vic phn chia vng lnh th n khng cn bao gi l{ ni dung
dng bo lon - tc l nhng t chc v nhng chin s chng chnh sch phn ng ca
chnh quyn phn bit chng tc. Thin ch ca chnh ph l{ nh vy !

S tht khc hn. Nhng cuc phn khng n ra khp ni, vi quy m ngy cng ln v
s lng, mnh v cht lng, khng ch trong vng l~nh a ca ngi da trng m{ tt
c c|c vng t ca ngi da en. H{ng lot ngi b bt, b cm t, b th tiu l kt qu
ca nhng cuc ni dy khng cn dp tt c, chng li chnh sch Apartheid kht mu
ca thc dn da trng Buren.

Cui cng th ngy 3/8/1959 - hai nm t|m th|ng sau ng{y chng ti b bt - phin ta
i hnh xt x ti phn quc cng ~ chnh thc x cng khai. Co trng chng li chng
ti. Tt c 30 ngi u b buc ti, khng c ngoi l. Theo o{n lut s ca chng ti th
~ bc v{o giai on nghim trng. Trong khi hai th|ng u, y vin cng t ~ a ra
2.000 ti liu l{m vt chng, gi 210 nhn chng, trong 200 nh}n vt l ca c quan
mt v c bit. Tt c bn n{y u khai l{ ~ n np trong t, di ging, gi dng lm
cn b ANC - ngha l{ tt c nhng th php b i nht c th c - tip cn ngun thng
tin ca ANC. Nhng phn ln nhng ti liu n{y u c ANC cng b cng khai. Ngoi ra,
v s ti liu cnh st tch thu qua cc v khng b khm nh t nm 1952 n nm 1954
cng c a ra l{m vt chng. Chng ti khng my quan t}m n nhng li buc ti do
y vin cng t gng ht sc c tht to. Chng ti lm ri lon trt t, l{m nh chng thm
nghe nhng li ba t kia. V chnh ta da pht tin nu chng ti khng gi trt t.

Trong gi gii lao s|ng cng nh chiu, chng ti c ra khong sn ca mt nh th.

Tu s v{ ngi ca ng ~ cho chng ti n, ung tr. Chng ti coi nhng gi gii lao ny
nh nhng gi th gin qu b|u l{m cho u c tnh to li v{ cng nh}n c hi ny bn
bc vi nhau nhng iu cn thit. Chng ti coi nhng ngy x n l th thch s kin
nhn hn l{ l{ kt qu ca mt v trng n.

S|ng ng{y 11/10 trn ng v{o s}n ta |n, chng ti c tin qua loa truyn thanh
tng chng l Oswald Pirow cht do chng nhi mu no. Ci cht ca ng l mt tn tht
ln ca chnh ph, v t gi pht ny tnh hiu qu v s quyt lit trong chnh s|ch i ni
ca nh cm quyn ch t l tm lng xung. Thm phn Rumpff cng b tin ny trong mt
ging bun. ng ~ khng tic li ca ngi nh{ l{m lut xut sc ny! Mc d chng ti s
c nhiu khi ng ta vnh vin khng cn li trn i ny na, song ci cht ca ng ~
khng lm chng ti vui mng. S tht l chng ti nhn nhn con ngi ny mt s tn
trng nht nh bi v d lng tin chnh tr ca ng ta vo chnh quyn v ch hin hnh
th|i qu|, song ng l{ con ngi thng thn, v khng phi l nhn vt mang t tng chng
tc cc oan ca nh cm quyn, cho d ng l{ i din ca nh{ nc n{y trong lnh vc
php lut. S i x ca ng i vi chng ti kh lch s. ng khng gi chng ti l{ bn
nh nh nhng ng da trng kh|c m{ l{ c d}n ch}u Phi. Chng ti cm nhn t gi
pht c Pinow trong phin ta i hnh lc lng cn bng, nht l mi bui sng khi cc b
co chng ti chng kin cnh Pinow cm trn tay t bo ca phi hu Nuwe Order cn
Bram Fischer bn chng ti li c t New Age ca cnh t. Vic ng ta cho chng ti
mn hn 100 tp t liu, ti liu iu tra v sch lut trong giai on u ca phin ta
m khng phi ng mt khon chi ph no l mt c ch |ng ghi nhn. Lut s De Vos
c b nhim gi chc Tng chng l mi. Nhng ng n{y khng th so s|nh c vi
ngi tin nhim mi kha cnh.

Sau khi Pirow cht, bn nguyn cng kt thc vic cung cp vt chng trc ta n. T
nay h bt u tham vn c|c chuyn gia c bt u t khi ngi ta mi gio s Murray,
chuyn gia v ch ngha cng sn, thm nh cc loi ti liu gi l cng sn. Gi|o s Murray
~ chng minh s bt lc ca ng ta trong nhim v c tin cy ny.

Murray khng phi l nhn chng duy nht ca chnh quyn chng c c mt ng
gp n{o thc y cng vic cho chnh quyn. Mc cho c h{ng ng ci gi l vt chng v
hng ngn trang ghi li khai ca loi thm t, ca nhng k b mua chuc, nhng k
phn bi v c ca nhiu chuyn gia, Tng chng l ~ khng l{m sao c th c c
nhng bng chng xc thc, |ng tin cy v c gi tr thc s c th buc ti ANC t
chc cc hot ng khng b. V chnh sch h bit r iu . Ngi ta hon cc phin x
sang th|ng ba. ng v{o thi gian ny, bo ch lm rm ben ln rng nh cm quyn ~ c
c nhng ti liu tin cy trong tay buc ti nhng k ch trng bo lc. T{i liu l{
g vy? l{ b{i ph|t biu ca Robert Resha c trong hi Hi ngh tuyt mt v{ ~ b ghi
}m. Resha v{o nm 1956 vi t c|ch l{ ngi ng u Nhng ngi tnh nguyn
Transvaal ~ c b{i ph|t biu trc nhng thnh vin ca t chc ny, tc l vi tun
trc khi chng ti b bt. Trong phng x n lc y hon ton yn lng v v vy tt c b
co, c ta v nhng ngi d thnh ngo{i s}n u nghe rt r tng li, tng ch ca
Robert Resha trc ta:

Nu bn c k lut v t chc ca cc bn ni vi cc bn khng s dng v lc th c

hn cc bn khng c s dng bo lc... Nhng nu cc bn l nhng ngi t nguyn
chn chnh v cc bn c yu cu phi h{nh ng bo lc th ng nhin c|c bn phi
s dng bo lc. Cc bn phi hin i! Git! l{ tt c!.
 Tng chng l tin chc h ~ nm chc phn thng. B|o ch ng trn trang nht
nhng dng ny ca Robert Resha c ch rt ln. i vi chnh quyn th bi pht biu ca
Resha khng nh b mt nhng trn tri ca ANC v{ nh vy l{ ~ chnh thc ph
nhn vic khng s dng bo lc. Trong thc t, nhng li trn ca Resha ch l mt ngoi
l. Robert l mt din gi nng nhit cho d ng hi d xc ng. Nhng li ca ng ~
khng c chn k trc c ta. Nhng o{n lut s ca chng ti ~ tht s tuyt vi khi
h chng minh rng nhng li pht biu y ch ni ln mt iu: din gi khng nh tnh
k lut v mt chn l l cc chin s t nguyn s thc hin ngha v ca mnh khi c mnh
lnh pht ra bt chp mi ri ro. Cc lut s v{ nhng ngi lm chng ca chng ti nhn
mnh rng ngi ta khng th ct nhng li ni ca Robert Resha khi bi cnh chung, m
trn thc t nhng li ni y cng khng i din cho ng li v chnh sch ca ANC.

Ngy 10/3/1960, bn nguyn kt thc vic thm nh chng l cui cng trc ta.
Chng ti c bn ng{y mi nhng ngi i chng. Chng ti ~ tin h{nh s|ch lc b
ng nhiu thng tri nhm ko di v n. Vo thi im ny, chng ti quyt nh phn
cng ch khng ch chng .

Nhn chc u tin ca chng ti trc ta l{ t trng Luthuli. Nhng trc s ngc
nhin ca chnh ta, tng chng l, o{n bi thm ln bo ch l vo ngy 14/3/1960 y,
ngi lm chng u tin l Tin s Wilson Conco.

Conco l con trai mt ngi thuc tc Zulu, l ch mt tri chn nui Natal. ng l bc
s thc hnh, l mt trong nhng thnh vin sng lp o{n Thanh nin ANC v{ ~ tham d
tch cc vo phong tro bt tun lut php. Ngoi ra ng l y vin Ti chnh ca ANC.
Trc khi khai trc ta i hnh, Conco phi tr li nhng cu hi ca chnh ta v hc
vn ca mnh. Conco t ho bit bao khi khng nh qua vn bng trc ta rng ng l
sinh vin gii nht Khoa Y ti trng i hc Witwatersrand, hn tt c qu c qu cu da
trng con cc ng ta b ln trong b my cai tr Nam Phi. Li khai trc ta ca Tin s
Conco cng vi nhng cng hin khoa hc ca ng cho Nam Phi ~ buc mt trong ba thm
phn, ng Kennedy, khng nh rng mt con ngi tinh t nh th khng th l mt th
lnh khng c u c, m l mt con ngi c nhng mc tiu |ng tr}n trng nhm phc
v cho nhn dn. Tm li Tin s Conco khng nh ANC khng ch trng s dng bo lc.
 Ngi lm chng th hai l{ t trng Suthuli. vi danh d ca mnh, Luthuli ~ to n
tng mnh trc ta. ng b bnh huyt |p cao cho nn ~ ngh v{ c ta chp
thun ch ra ta lm chng vo cc bui sng. Nhng li khai ca ng trc ta ko di sut
ba tun v c nhng thi gian ~ thc s tr thnh nhng cuc tranh lun si ng c
bit. ng ~ trnh b{y mt cch h thng ng li ca ANC. L{ nh{ gi|o v{ t trng c uy
tn, Luthuli ~ chinh phc c ta bng nhng li ni r rng, mch lc y sc thuyt phc.
L{ ngi theo o Kit, mu ngi in hnh ca s hi ha khng phn bit chng tc nh
chnh ANC m ng l Ch tch. ng tuyn b rng mnh tin vo phn thin vn l bn cht
ca con ngi, v{ i din cho lp trng quan im o c v sc p kinh t c th dn
n mt s thay i Nam Phi ca ngi da trng. Chnh sch ca ANC khng s dng bo
lc khc vi ch ngha ci lng khc t vic t v c khi b {n |p m mu. Th ch
ngha khng hn l{ trng hp ca nhng ngi khng s dng bo lc. Phi c lc no
nhng con ngi n{o hay c mt dn tc d ch trng khng s dng bo lc cng
phi ng ln i mt trc tip vi nhng cuc tn cng trc din vo mnh.

Trong khi chm ch nghe Conco v{ Luthuli ni trc ta, ti cht ngh rng cc v thm
phn cm cn ny mc ni ph|p nh n{y c l ln u tin trong i h khng phi ch
chm ch nghe nhng ng ch ca h v ni vi h nhng g h mun m thi, m l h
ang nghe nhng c d}n ch}u Phi c lp am tng vn ha ang trnh b{y khc chit lp
trng chnh tr ca mnh, lng tin ca mnh m h tin chc v hy vng s bin thnh hin
thc.

Lut s Trengrove ca ta i hnh ~ dng nhng li l gay gt theo kiu thm vn

buc Luthuli xc nhn ANC do ngi cng sn kim sot v thc thi mt chnh sch hai mt:
vi d lun cng khai l chnh sch khng s dng bo lc, nhng trong b mt th lp k
hoch tin hnh cuc cch mng bo lc. Luthuli ~ b|c b mi lp lun v s ngy bin ca
Trangrove. Nhng g Trengrove hoch nh v{ mu l qu tm thng v{ dng nh
ng ta ~ c lc khng kim sot ni chnh mnh. Trangrove xoay quanh mt im buc
ti Luthuli l k bp bm. Luthuli ~ thng thng bc b s vu khng ca Trangrove v vi
bt c s bnh tnh v{ t ch cao nht, ng tuyn b vi ta: Tha qu ng{i, ti c cm
tng l chnh quyn ~ i lch qu o ri!.
 Ngy 21/3/1960, s kin lm rung chuyn t nc ~ buc Luthuli tm hon cc bui
trnh ta. V{o ng ng{y hm ~ din ra mt s kin gy chn ng khng ch Nam Phi
m c chu lc, v{ trong d lun th gii. Chnh quyn Nam Phi ban b tnh trng khn cp
trong c nc sau cuc khng b m mu phong tro phn khng ca ngi Phi da en
chng chnh sch km kp h khc ca ch phn bit chng tc cp mi.

Nm 1959, phong tr{o ph n chng chnh s|ch cn cc b khng b tn bo. Th

nhng phong tr{o phn khng ca qun chng ln rt cao, khng nh s thc tnh ca mt
b phn quan trng trong nhn dn l ph n v cc hot ng ca cc phong tro tin b,
~ tr th{nh cn c cho quyt nh ca ANC t chc ngy phn kh|ng chnh s|ch cn
cc trong mi ngnh, mi gii, mi tng lp nh}n d}n. Ng{y ng lot xung ng c
nht tr trong k hoch h{nh ng l 31/3/1960.

Cn b l~nh o cc cp ca ANC ln ng n tt c mi vng ca t nc t chc

phi hp k hoch h{nh ng thng nht, ng lot cho ngy phn khng ny. Chnh quyn
Nam Phi |nh hi c nguy c sp xy ra. Ngi ta e da cm ANC ngay tc khc. Cc
thnh vin chnh ph dng bn tay sc trc mi h{nh ng phn khng. Trong thi gian
y, nhiu nc chu Phi, cuc u tranh gii phng chuyn mnh mnh m. Nc Cng
ha Ghana ra i. Th tng Kwame Nkrumah ca Ghana cng nhiu chnh khch chu Phi
khc tuyn b chng ch ngha ph}n bit chng tc Nam Phi ~ tht s lm cho bn dn tc
cc oan da trng Nam Phi ri v{o cn b|o ng cp b|ch. H{nh ng cp b|ch ca chng
l{ {n |p khc lit mi h{nh ng phn kh|ng trong nc. Cng nh trong nm 1960, hn
10 quc gia chu Phi tr th{nh c|c nc c lp. Vo gia nm n{y, trong chuyn thm
Nam Phi, th tng Anh lc l{ ng Harold MacMillan trc ngh vin Nam Phi ~ cng
khai ni v Mt ngn gi ca s thay i quan trng ang thi n ch}u Phi.

Vo thi gian ny, PAC gn nh ~ mt ht tc dng. Ban l~nh o ang phi vt v tm

kim thnh vin cho t chc ca mnh. Th m chnh h li t chi hp tc vi ANC trong
ng{y ng{y h{nh ng thng nht ton quc: 31/3/1960. H quyt nh t chc h{nh ng
phn khng vo ngy 21/3 - tc l{ trc 10 ng{y. H{nh ng ny trn thc t l chng li
nh hng ca ANC ch khng phi k th ca ngi Phi da en cng nh da m{u, ngi
Phi gc n.
 V s kin phi xy ra ~ xy ra. Ngy 21/3/1960, ti Sharpaville cch Johannesburg 50
km v pha nam, cc chin s PAC v{ qun chng ng o vn bt bnh vi chnh ph ~
xung ng tin hnh nhng cuc tun hnh rm r vi kh th ngn ngt chng o lut
cp khn chiu phn bit chng tc. Ngay t sng sm, h{ng ng{n ngi Phi da en v}y kn
ta th chnh, tr s cnh st. Nhng ngi biu tnh khng mt tc st trong tay. H ch c
hai b{n tay khng v{ lng cm th ngn ngt. Mt i cnh st chng bo ng 75 tn ri
vo gia vng vy ca rng ngi. Hn lon nh ch v. V trong khng kh sc si y, bn
cnh s|t ~ n sng, nh n v{ o{n ngi tay khng. Chng khng ch bn mt lot m
cn tip tc bn khi mi ngi ~ chy tn lon trn qung trng, gia ng ph.

69 xc cht sng so{i trn ng ph. Tt c u trng n t pha sau lng. Cnh st
~ bn 700 vin n v{o ngi biu tnh. Hn 400 ngi b thng, trong c rt nhiu
ph n v tr em. l{ mt cuc thm s|t m mu cc k tn bo. Sng hm sau, bo ch
trn ton th gii ng trn trang nht nhng hnh nh kinh hong ny nc Nam Phi do
nhng k vn minh da trng iu hnh.

Nhng vin n git ngi Sharpeville ~ thi bng ngn la phn khng quyt lit
ca qun chng ng o. Chnh quyn ri v{o khng hong. C th gii ln ting ph phn
gay gt h{nh ng kht mu gh tm ny. Ln u tin, Hi ng Bo an Lin hp quc
tho lun tnh hnh Nam Phi. Hi ng Bo an buc ti chnh quyn Nam Phi chu trch
nhim v v thm s|t Sharpeville v{ i h phi c nhng bin ph|p m bo quyn bnh
ng cho mi chng tc ti Nam Phi.

Th trng chng khon Johannesburg st gi thm hi. T bn bt u chy ra nc

ngo{i. Ngi da trng tnh n chuyn ra i. Nhng ngi t do gy sc p vi th tng
Verwoerd phi c nhng nhng b vi ngi Phi. Nhng bn cm quyn da trng Buren
vn khng khng khng nh Sharpeville l kt qu ca mt }m mu o chnh cng sn.

Cuc thm st to ra tnh th mi trong nc. Ch trong vng mt ngy, cc chin s PAC
vn khng c ch my, ~ ng h{ng u cc cuc u tranh. ANC chng ti ~
nhanh chng hng ng v tip bc nhng ngi anh em ca mnh, to ra tnh th mi.
 Ngy 26/3/1960, Ch tch ANC Luthuli ~ chnh thc t khn chiu ca mnh cng
khai trc mt nhiu ngi Pretoria v ku gi mi ngi h~y l{m nh ng. Orlando,
Duma Nokwe - th{nh vin ban l~nh o ANC - v{ ti ~ t khn chiu ca mnh trc mt
h{ng trm ngi dn v hng chc k gi nc ngo{i v{ trong nc. Cng ngy, Luthuli ku
gi tng bi cng vo ngy 28/3, ly ng{y h{nh ng thm st nhng ngi dn v ti
Sharpeville.

C nc hng ng li ku gi ca Ch tch ANC. Ch trong v{i ng{y sau, h{ng trm

ng{n ngi khp Nam Phi ~ rm r hng ng li ku gi ca ANC. Ngy 28/3/1960,
trong cc cuc tun hnh din ra khp ni trn to{n l~nh th Nam Phi, h{ng trm ng{n
ngi ~ cng khai t khn chiu. Ch c mt phong tro qun chng rng ln tht s mi
c kh nng phi hp cc hot ng mt c|ch ng b trong phm vi rng ln. ANC ~ l{m
vic mt cch hon chnh. Kapstadt ~ c 50.000 ngi trn ngp mi ng ph, h
vang khu hiu phn i h{nh ng git ngi d man ca cnh st. Trong rt nhiu vng
khp Nam Phi ~ xy ra x xt gia lc lng biu tnh v cnh s|t cng loi c chm,
mt v. Chnh ph ~ ban b tnh trng khn cp trong ton quc, thng tay {n |p mi s
chng i. Mt khng kh chin tranh tht s v trn thc t, chnh quyn phn bit chng
tc ~ tuyn chiu cng khai vi cc lc lng yu nc v{ d}n thng.

Mt gi ri s|ng 30 th|ng 3 nm 1960, c ting p ca nh ti rt mnh. Khng kh

khn lm ti cng nhn ra l{ ting p ca ca cnh st. Vy l gi ~ im - v khi m
ca ti ~ nhn thy hn 10 tn cnh s|t v trang mt hm hm st kh. Tt c bn h u
t c quan an ninh. Chng a v{o kh|m nh{, tch thu tng mu giy, ly i c t ghi ch gia
ph ca m ti vit li cho cc th h k tip bit gc gc, t tng ca mnh. Khng cn c
lnh ca tng chng l, chng tuyn b bt ti. Cnh st khng chp nhn cho ti gi phn
cho lut s ca mnh. Chng t chi khng cho v ti bit chng s mang ti i }u. Ti ch
gt g vi Winnie. Khng c thi gian cho li an i ng vin.

Na gi sau, chng ti n n cnh st vn l{ ni quen thuc bi v ni n{y ti ~ tng

n gp khch hng ca mnh. Trong phng tm giam c mt nhiu chin hu ca ti. H ~
b bt cn sm hn ti, cng theo c|ch nh vy. Nhng ngi tip tc b a n v cho
n s|ng th ~ c 40 c|n b ANC b a v }y bt chp lut ph|p. Chng a tt c ra sn.
 ch c mt ngn n m, bu tri l mi che. Chng ti tri qua nhng gi cui cng
ca m bng c|ch ng s|t lng nhau. Mt vin s quan cp thp ra lnh cho chng ti tr
vo phng tm giam. Hn ht ln y v hch dch: N{o, chng m{y v{o i. K no bt tun
thng lnh s c n 50 gy v chng tao s |nh chng m{y v quai h{m!. Sau cuc
thm st Sharpeville th nhng li hng h ny hn khng ch l li ni sung.

Vin ch huy n cnh s|t cng ra s}n. Hn n ch ti v y khiu khch v mt hn

long ln khi nhn thy ti vn t hai tay trong ti qun. Hn g{o to: y l c ch trc s
hin din ca s quan ch huy sao?. Ti cn cho hai tay s}u hn v{o ti qun nh th ang
i do chi trong mt bui sng lnh gi. Ti ni vi ng{i s quan rng chng ti s
lnh v b tay khi ti qun nu nh cm quyn cp ba s|ng cho chng ti. M~i n 3 gi
chiu, tc l 12 ting ng h sau khi b bt, chng mi cho chng ti ni ch|o nc nhiu
hn x|c. Khng c b|t cng khng c tha mi. i qu|, anh em ~ phi dng hai bn tay
vn cng chng sch s g, mc ch|o. Sau ba n anh em bu ti l{ ngi ph|t ngn.
Vic u tin l chng ti phn i vic bt ngi tri vi php lut.

Chng ~ phi mang chn, chiu cho chng ti. Ti khng tin l t bn thu m t
thc trng nhng chic chiu v nhng tm chn ngi ta nm cho chng ti. Nhng vt
m|u kh cn ng li trn nhng tm chn cng vi nhng mng mu vng hn l{ do ngi
t trc nn ma ra, nay kh li. B lc nhc.

Vo lc na m, ngi ta ni vi chng ti rng chng ti s b a ra ngo{i. Chng ti

khng bit v sao li b a ra ngo{i v{o lc m khuya. V{i ngi ci vi hy vng mi
chuyn s tt hn. Nhiu ngi khc hiu r thc trng hn. Ti l{ ngi u tin b gi ra
v{ c dn ra khi cng nh{ t. Ti cha kp bc v{i bc trn t t do th ~ nghe
ting go ca mt tn s quan cnh st:

- Tn h!

- Mandela.

Hn ni: Nelson Mandela, ti c lnh bt ng theo c|c iu khon ca o lut khn

cp. Th ra nh vy. Khng phi chng ti c tr li t do m{ l{ c a khi tri giam
v nhng a bt chng ti vi phm php lut v khng c lnh bt ca c quan c thm
quyn. Nay chng tr li t do cho chng ti cng nh t v t ni c lnh bt
chng ti theo ng trt t lut ph|p.

S|ng hm sau ti c dn n vn phng vin s quan ch huy, Robert Resha ~ c mt

trc ti. Vin s quan ra mt ng ln hoch he trc c ch v l ca ti m
hm trc. Ti ni li rnh rt cho ng ta bit rng: "Ti khng h c ngha v l cp di
ca ng v v vy ti tay trong ti qun l vic ca ti. m qua nh vy, by gi cng
nh vy". Vin s quan ch huy bt khi gh, nhng b mt vin cnh st khc n ngi xung.
V{o ng lc n{y, th|m t Helberg t c quan c nhim bc vo. Hn mn trn Xin
ch{o Nelson!. Ti xng ging: Ti khng phi l Nelson ca ng. Ti l{ Mister Mandela.

Ngi ta bo cho chng ti bit s a tt c v Pretoria v tt c s ra hu ta v ti

phn quc. Ti khng bit nn ci hay nn khc na. Sau 36 gi tc oai tc qui theo ci
gi l{ o lut khn cp, ngi ta cn trng mong g m li a tt c v Pretoria hu ta
i hnh trong v n ko di nhiu nm nay ch. Chng ~ ni l{ l{m. Tt c chng ti b
ch n Pretoria v lp tc b cm t ch ng{y ra ta i hnh.

Ng{y 31/3, phin ta c m li. Ngi lm chng vng mt. Ch c cc b co l hin

din y . T trng Luthuli ang gia cuc i chng nhng ~ khng c mt. Thm
phn Rumpff yu cu c gii trnh v s vng mt ny vi ging y bc bi. ng ta }u bit
c rng o lut khn cp ~ ng|ng ch}n phin x n{y. Luthuli cng ~ b bt ti ni ng
nh chng ti v{ cng b nm vo nh giam ca cnh s|t th l{m sao n Pretoria lm
chng c ch! Rumpff i cnh st phi a Luthuli n ta ng ta c th tip tc i
chng. Thm phn Rumpff tuyn b hon phin x.

V sau, chng ti c bit t trng Luthuli b bt v{ hn th b |nh p khi chng

dn ng ln cu thang. Chic m ca ng b ri v{ ng ~ dng li, ci xung nht m. V{o
lc y cnh s|t ~ dng gy |nh ng v{o u v{ lng.

i vi tt c chng ti, h{nh ng ny l khng th chp nhn. Mt nhn vt cao qu

nh Luthuli, mt ngi c nhiu ng gp quan trng cho t nc, mt tn ngoan o
vn ang b bnh tim m b i x nh mt con vt bi nhng con ngi khng xng |ng
l bn |nh gi{y cho ng, l{ mt s xc phm khng th tha th.

Sng hm sau, thm ph|n Rumpff thng b|o trc ta rng cnh st t chi a Luthuli
n ta. Rumpff li hon phin x mt ln na. Chng ti ngh rng s c tr v nh ch
ngy khc. Tt c chng ti ra khi ta n, ra bn xe bus. Ngay ti bn cnh st li ht
gn chng ti mt ln na. Chng ti vn b cm t theo o lut khn cp! Nhng trong
khng kh hn lon, cnh s|t ~ phm mt sai lm ln. Wilton Mkwayi l b co, tng l th
lnh cng o{n nhiu nm, l{ th{nh vin ban l~nh o ANC. ng b bt Fort Elisabeth
trong mt cuc truy lng ca cnh st. ng b a v hu ta nh chng ti ti ta i hnh
Pretoria. Khng hiu v l do g m Wilton tch khi o{n t Elisabeth. Nhng tn cnh st
c lnh bt li chng ti thy mt ngi t xa sn v{o o{n ngi b bt. Cnh st cho
rng ng ra gy ri, nhng Wilton ni vi chng rng ng l mt trong 30 b co phin ta
i hnh kia. Cnh s|t khng tin, ui ng ta i. n lc ny th Wilton nhn ra c hi ngn
v{ng v{ ng ~ mt tm t . ng nhanh chng rt v{o b mt, ri sau b mt ri
Nam Phi v tr th{nh i din hi ngoi ca Cng o{n Nam Phi. V sau ng c c sang
Trung Quc hun luyn qun s.

Vo nhng m y, ngi b bt t khp c|c vng c dn n Pretoria. Cc cuc

truy lng ca cnh s|t ~ bt 2.000 ngi m khng cn phi thm vn. {n ng, {n b{ b
bt thuc tt c cc chng tc v t chc chng i chnh quyn Apartheid. Qu}n i khp
c|c vng trong nc c t trong tnh trng b|o ng, chim lnh tt c cc v tr chin
lc. Ngy 8 thng 4, c ANC ln PCA b t ra ngoi vng php lut theo mt o lut mi
c ban hnh. Ch trong mt m ngi ta sn sng chuyn sang nhng ti |c m mu
nht. L{ th{nh vin ANC ? Ti phm y v{ c ngha l{ b nm vo nh t bt c lc no
m khi cn xt x. Ai ng h ANC c th phi ngi t 10 nm. Gi }y mi h{nh ng phn
i khng bo lc, kin ngh phn i, biu tnh... u l bt hp php. Cuc chin u ca
ANC ~ bc sang giai on mi. T nay tt c chng ti u l nhng ngi ngo{i vng
php lut.

Ch ngha Apartheid trn tri phn loi c m{u da v{ ni giam t. Ngay t khi b bt vo
tri giam, ngi da en ~ phi tch khi t nhn da trng. Nhng vic t|ch t nh}n da en
v{ t nh}n ngi Phi gc n v cc chng tc khc mi tht l s in r him thy. Chng
ti i c giam chung, nhng nhng yu sch ny b bc b thng cnh m khng cn bt
c li gii thch no. Tuy nhin nh cm quyn vn giam chung tt c b co ca v n
phn quc. Nh{ cm quyn cng chia thc n ca t theo m{u da. D nhin ngi t da en
nhn khu phn km nht, ch yu l{ ng, v nh chng gii thch ngi Phi da en quen
n ng trong khi t da trng n thc n truyn thng l{ b|nh m, cn ngi Phi gc n th
n cm. Khu phn ng cng kh|c nhau gia cc sc t. Ngi Phi da en thng khng
c chp nhn khu phn ng.

Trong thi gian b giam Pretoria, ti c hng c quyn mt ln chy xe v

Johannesburg. Ti c vic Vn phng lin quan n nhng quyt nh ca nh cm quyn.
Trc khi chnh quyn cng b o lut khn cp Oliver Tambo c lnh ri Nam Phi.
Chng ti tnh ton k rng th no bn cm quyn cng s khng b trng, v vy mt
s cn b l~nh o ANC phi ra nc ngo{i thnh lp c|c vn phng hi ngoi nhm h
tr cho lc lng trong nc.

Chuyn ra i ca Oliver c t chc tht hon thin. Vi s thng minh, s bnh tnh
v s kin nhn him c v nht l kh nng t chc ti tnh ca mnh, anh ~ ho{n th{nh
nhim v khng mt cht sai lm nh n{o. Trc khi ra i, Oliver ~ y nhim cho mt
ng nghip yu cu ti ng ca vn phng lut s chung ca hai ngi. Ngi ng
nghip n{y ~ b|o cho nh{ nc chc trch v v th ti c tr v Johannesburg lm
ci cng vic bt t d n{y theo yu cu ca nh chc trch.

Vin s quan Kruger l|i xe a ti v Johannesburg. Anh ny cao ln v si ni, thng

i x t t vi ngi t chng ti. Trn ng t Pretoria v Johannesburg anh ta dng xe
nhiu ln dc ng, xung xe lm vic g v{ ti li mt mnh. Kruger mua th
nc gii kht, thc n mi ti. Ti ho{n to{n c c hi nhy xung xe v{ ha v{o o{n
ngi ng c trn ng. Trong thi gian Vn phng ti cng c th xung cu thang
ra tim c ph hoc vo ca hng tp ha. Hai ln anh ta ra ni kh|c khi Winnie n thm
ti. Dng nh chng ti c mt tha thun ngm ca cc bc qun t: ti s khng tm
cch trn tho|t g}y kh khn cho anh ta. Cn anh th d{nh cho ti mt mc t do nht
nh.
 Ngy 27/4 phin ta m li. Trc chng ti ~ c nhng trao i t m vi o{n lut
s b{o cha v nhng chi tit mi do o lut khn cp lm nh hng n v x. Ngy
27/4, khi phin ta m li, ch cn 29 b c|o. Wilton Mkwayi ~ khng cn cn trong s
nhng b c|o phn bi t quc. o{n lut s - theo tha thun gia chng ti v cc v lut
s b{o cha - cng khng xut hin. Chng ti tng ngi s trnh by lp lun ring ca
ring mnh. Chng ti cng thng nht trong trng hp o{n lut s b{o cha vng mt
th lut s da en Duma Nokwe v{ ti c giao nhim v chun b cho nhng tnh hung
bt ng xy n trong phin x.

Ngay sng 26/4 - mt ng{y trc khi phin ta ti x - lut s Duma Nokwe ~ cng b
rng ri rng o{n lut s b{o cha s vng mt trong phin x. Tin ny l cho cc thm
phn bi ri. H hm da chng ti s phi chu nhng hu qu nng n nht mt khi t
mnh nhn trch nhim t bo cha. Chng ti phn ng y tc gin v tuyn b sn sng
i mt khng khoan nhng vi chnh ph cng ton b h thng php lut ca n. V
trn thc t chng ti ~ t bo v th{nh cng, cho n khi nh cm quyn hy b o lut
khn cp.

Chin lc ca chng ti tht n gin l ko di cc phin x cho n lc ngi ta phi

hy b o lut khn cp, to c hi cho o{n lut s b{o cha tr li ta. Phin ta ko ~
qu| d{i v{ dng nh chng cn ng mt v{i tr n{o |ng k na nu chng ti c c tnh
ko di thm nhiu thng, thm ch nhiu nm. Ti ngh chin thut n{y hi nc ci. T
pht ny mi ngi trong cc b co c quyn trc ht l t bo v mnh, v c quyn gi
bt c b co no lm chng cho mnh trc ta. Chng ti c sp xp theo vn trong
danh sch b co. B co s 1 l Farid Adams, mt ngi Phi gc n. Anh bt u thc hin
chin thut mi ~ c thng qua. Anh gi ngi t s 2 l ch Helen Joseph - mt chin s
da trng - l{ ngi lm chng th nht. Sau khi Helen b Farid hi. Helen b 27 ngi cn li
cht vn. Theo cch ny th mi b c|o u thc hin chng y bc v{ nh vy v n c
th phi ko d{i n ht th k 20 m{ cha chc ~ xong phn th tc!

Hon ton khng d dng ngi trong nh giam m c th chun b cho mt phin ta
bnh thng, nay li thm hng ro phn bit chng tc khc nghit cng lm cho mi vic
phc tp hn, kh khn hn nhiu ln. Cc b co hon ton b cm trao i kin vi nhau,
hn th nh t phn bit chng tc cn cch ly theo mu da, theo gii tnh v v th chng
ti ~ khng th trao i c g vi Helen v cc n b co khc.

Nh ~ ni, Helen c gi lm nhn chng u tin. Ch phi chun b tt c nhng cu

tr li m khng c s tham vn ca lut s Duma, ti v{ ca Adams - ngi gi ch ra lm
chng. Sau khi {m ph|n cng thng vi cc cai t, cui cng ngi ta cho chng ti gp
nhau hai bn song st di s gim st cht ch ca qun t v mt v. Ba b co n trong
v ny b nht ring thnh ba ni ch v mt l da trng, mt l da mu v mt l{ da en! ~
khng c quan h vi b co nam, h cng khng th bn bc vi nhau. Trong t, trong cc
phin x, s phn chia nhm mu da, phn chia nam n nh chia chung trong s th qu
tht ch c Nam Phi, di bn tay st ca ch ngha Apartheid t hi v ngn ln |ng
nguyn ra n{y. Trong khi , ngo{i s}n nh{ t cng nh ta |n chng ti c th gp bt
c |i, n bt c nhm no ty .

Chng ti ~ tp c|c vai din trong nhng pht c gp nhau trn s}n ta |n. gip
Helen hon thnh vai kch ca ch, ti sm vai ngi cht vn - vn l vai Adams s thc thi
trc o{n bi thm. Ti l b mt nghim trang nh ng trc ta, bt u ln ging:

- Tn?

- Helen Josesph.

- Bao nhiu tui?

Im lng. Ti nhc li: Bao nhiu tui?

Helen x mi nh ch i iu g . V{ nhn ti vi nh mt khng cht thin ch v ni

vi ging rt sc: Nelson n{y, ti bao nhiu tui th lin quan qu|i g n trng hp ny
ch?

Helen l mt ph n xinh p v{ dng cm, nhng thnh thong hi tr|i tnh. Ch khng
cn tr na v im n{y ngi {n b{ n{o cng rt nhy cm. Ti gii thch cho ch rng
vic hi tn tui l{ bnh thng nh tn tui, ngh nghip, dn tc, xut thn giai cp, qu
qun... Tui ca mt ngi lm chng gip cho ta thm nh nhng li khai ca h, v{ nh
vy nh hng n n quyt rt |ng k.

Ti tip tc:

- Bao nhiu tui?

Ch im lng, ri bng kh khc: Nelson n{y, ti c th nhy qua cu nu qu tht trc

ta n c xy mt ci cu l vt cn, nhng khng phi l by gi, trc khi ta phn quyt.
Hy tip tc chuyn kh|c i!

Ti t ra cho ch mt lot cu hi m chc chn chnh ta s cht vn ch, song ti ~

l{m nh mi vic s din ra nh tht ch khng phi nh gia hai ngi cng ch hng
ang luyn bi. Helen bng quay sang ti, nhn thng vo mt ti:

- Nelson, anh l Mandela hay l nguyn co h?

Ti c n thm n t vo nhng ngy cui tun. Ti mang n cho Helen nhng ti

liu cn thit lin quan n phin ta. Trong nhng dp nh vy ti c c hi gp g cc n
kh|c v{ cng c iu kin trao i cu cho hi vi cc n qun t. Bao gi ti cng t ra
lch s i vi h v ti nhn ra rng nhiu qun t da trng t ra thch th khi ti n. Cc
n qun t da trng hn l khng bao gi ng c mt con vn ngi li c th l lut s
hay b|c s. H coi ti nh mt loi sinh vt l. Khi ~ tin cy ri, h t ra nh nhn v hu
ngh. Thm ch h ~ c th ni a vi sinh vt l n{y. Nh}n c hi n{y ti cng nnh
m rng phi chi ti c lm cng vic ca cc nng!

Mt ln trong cu chuyn trao i kh lu vi Helen, ti hng sang mt n qun t da

trng, ngi c trch nhim gim st cht ch cuc trao i gia hai chng ti: Ti |i ngi
l ch phi chn vi cu chuyn di dng dc ca chng ti. Ch ni: Khng phi th }u.
N khng lm ti chn cht no, thm ch cn tri li na kia!. Ti nhn ra qu tht ch ta
theo di kh| chm ch c}u chuyn trao i ca chng ti, thm ch cn gp thm i ba .
Ti coi }y l mt trong nhng sn phm ph tch cc ca phin ta. Hu ht cc n qun
t u khng bit v sao chng ti b cm t, chng ti u tranh cho ci g v v sao chng
ti chp nhn ri ro vo t bt c lc no.
 chnh l{ gc r ca vn v sao National Party ngoan c v kin tr chng li mi
hnh thc ha ng gia cc b tc, chng tc t nc ny. Ch c quyn bu c cho
ngi da trng xut pht t t tng |p t v ci gi l{ nguy c en v{ qua c|c ng
ny ch l tp hp ca nhng con ngi mang trit l phn bit chng tc ca loi qui vt.
Chng ph nhn t tng ca nh c|c chnh kin ca ngi Phi.

Nhng ngy b giam trong ngc d c nhng pht nh nhm cng khng th qun i
nhng kh khn to ln. Winnie c php n thm ti v{ mi ln n{ng u mang theo
Zenani mi lm chm bit i v{ bi b. Ti b ch|u, hn v{ i m| bu bnh ca chu khi
c nhng ngi coi t cho php. Sau gi thm t, ti trao Zenani li cho Winnie. Mi ln
chia tay ch|u u vy nh mun ni Ba i ra }y vi con. Ti c c trong nh mt
ngy th ca chu s ng ngng rng v sao iu n gin y li khng th!

Chin thut ca chng ti c thc hin theo k hoch trc ta. Mt hm cc b co

bng tp trung trc sn ta n sau mt phin x. Cc b co cht vn ti v sao ti khng
cho o{n lut s b{o cha xut hin trong cc phin x. Ti cnh bo h ch mt lng dng
cm v khng nh h{nh ng ca chng ti ang ph|t huy hiu qu. D nhin trong nhng
bc tin phi chp thun bc li nht nh vo mt thi im nht nh. }y l{ cuc u
lc gia hai lung t tng nh}n o v bt nhn. C nhiu vn chng ta cn quan tm
hn l{ phng ph|p ang c vn dng trong phin ta ny. Nhng ngi phn i ti im
lng.

Ti phi khai vo ngy 3/8. Do chun b li khai cho nhiu chin hu, ti cm thy mnh
c trang b kh| y . Sau ba nm im lng, b cm c v giam lng, hm nay ti tht s
vui mng c c c hi ni ht nhng quan im ca mnh, ca ANC trc nhng ngi
nhn danh php lut phn xt ti. Ti ni chm ri, khng to ting nhng khng nh hn
mt ln ngha v ca ANC tin hnh cuc u tranh phi bo lc. Tr li cu hi liu cc cuc
ci cch tng bc c dn n mt nn dn ch hay khng, ti khng nh l c.

Chng ti i quyn ph thng u phiu v sn sng gy p lc kinh t thc hin

cho bng c mc tiu ra, chng ti s tin hnh chin dnh bt tun php lut n l
hay tp th cho n khi chnh ph phi ghi nhn v{ ni: Tha qu v, chng ti khng th
chp nhn tnh trng o lut b vi phm bng nhng cuc tng b~i cng ng lot. H~y
cho chng ta tho lun vi nhau. V pha mnh, ti s |p li: ng th. Chng ta hy tho
lun vi nhau v{ chnh ph |p: Chng ti tin rng ngi da trng hin cha sn sng cho
mt hnh thc chnh ph m{ ngi da trng khng chim a s tuyt i! Chng ti cho
rng s dnh cho cc v 60 gh trong ngh vin. Ngi Phi da en s bu chn 60 ngh s da
en cho mnh. H l{ i din ca ngi da en Ngh vin. Chng ta s gi tnh trng ny
trong khong thi gian 5 nm v{ sau s xem xt li. Theo ti th s l mt thng li,
tha qu v quan ta. Chng ti ~ tin hnh mt bc i c tnh cht quyt nh theo
hng ph thng u phiu cho tt c c tri ngi Phi. V chng ti s tun th tnh trng
n{y trong 5 nm.

Chnh quyn tm mi cch chng minh rng ti l mt nhn vt cc k nguy him, mt

ngi cng sn tuyn th bo lc. Mc d ti khng phi l mt ngi l~nh o ca ng
Cng sn, thm ch khng phi l{ ng vin th ti cng khng th cho ngi ta nhn
nhn mnh c cch ly vi nhng ng minh cng sn ca chng ti. Cho d v nhng li
tuyn b cng khai n{y ngi ta li c th nm ti v{o lao t th ti cng khng chn ch
khng nh li rng nhng ngi cng sn ~ ng h chng ti mnh m n mc no. Ta
~ xo|y v{o mt im liu ti c i din cho quan im mt ng l~nh o chnh quyn c
phi l gii php cho Nam Phi hay khng.

Tha qu v, khng phi l vn ca hnh thc m l vn ca nn dn ch. Nu

nh nn dn ch c m bo trong h thng c ng th chc chn ti s nghin cu
nghim tc ngh n{y. Nhng nu nn dn ch c hin thc tt nht trong c cu h
thng a ng th ti cng sn sng xem xt mt cch k lng. Trong t nc ny hin
chng ta ang c mt h thng a ng, nhng h lin quan n nhng ngi khng phi l
da trng th c|i g ang hin hu }y nu khng phi l ch ngha bo lc, v khng b
nhc nh nht m{ con ngi c th tng tng."

Ti thc s cm gin thm phn Rumpff khi ng ta mc phi sai lm nh nhiu ngi da
trng kh|c khi cp n vn quyn ph thng u phiu. Theo quan im ca h th
nhng c tri c quyn bu c phi c trch nhim tr tu, tc l nhng ngi phi c hc.
Tht kh khn khi phi l gii cho mt c|i u c rng s c hc ho{n to{n khng c
ngha ch l bit c, bit vit, phi c bng B.A. Tri li mt ngi m ch thm ch c th
c tm nhn v s la chn, ngha l{ c hc hn c mt ngi c hc v hn lm.

Thm phn Rumpff: Vic tham chnh vo cng vic ca mt quc gia c gi tr n{o i
vi ngi chng hiu bit g c?

Nelson Mandela: Tha ng{i Thm ph|n, iu g s xy ra khi ngi da trng m ch i

bu?

Thm phn Rumpff: H s khng khut phc nh tr em trc nh hng ca cc v th

lnh chng?

Nelson Mandela: Khng, tha ng{i thm phn, trong thc t chuyn s din ra nh sau:
Mt qu ng ng c ti mt khu vc n{o . ng ta phi a ra mt k hoch h{nh ng v
ni th n{y: y l{ tng ca ti: Ti chng li vic hn ch s lng u b ca mi gia
nh. Ngi ta nghe chm ch nhng im trong k hoch h{nh ng ca ng ngh tng
lai ny v cn nhc liu ngi ny c v quyn li ring ca ng ta hay khng mt khi ng ta
c c vo ngh vin? Trn c s ny c tri s b phiu cho mt ng c vin. }y c|i gi l
hc vn chng ng bt k mt vai tr no c.

Thm phn Rumpff: Nu nh anh ta ch chm lo li ch ca ring mnh?

Nelson Mandela: Khng, mt ngi {n ng ch hng ti mt ngi {n ng khc c

kh nng tt nht thay mt cho nguyn vng ca mnh, v{ ngi ta s bu cho ngi .

Ti tuyn b trc ta rng chng ti tin tng nhng yu sch ca mnh s ti ch m{

khng cn phi s dng bo lc, rt n gin l s lng c tri ca chng ti |p o.

Chng ti tin rng trong tng lai khng xa s thc hin c mc tiu ca mnh. p
lc kinh t ~ v{ ang |nh trng bao t ca nh cm quyn. Ngi da trng khng th
bnh ch}n nh vi. H phi phn ng v{ tha qu ng{i h ~ phn ng quyt lit .

o lut khn cp b bi b vo ngy cui cng ca thng 8. Ln u tin sau nm th|ng

b nht trong nh{ giam, chng ti c tr v nh{ mnh. Winnie ~ cng mt ngi bn |p
xe n Pretoria. Chng ti gp li nhau vui mng khn xit. Sut 5 thng tri ti khng
c mt ln m nng vo lng, thm ch khng c nhn n{ng ci duyn. Ln u tin
sau nm th|ng kh i ti c ng ngon gic vi nhng gic m p ngay trn ging
mnh.

Khi b nm v{o t ngi ta ao c - cho d ch l nhng iu nh nhoi - nh c t do

do chi ti mt vn hoa n{o v{o bt c lc no ta mun, c vo mt nh hng,
c mua t b|o, c ni vi ngi n{y ngi kia dm c}u ba iu, v thm ch chng ni
mt li n{o trc bt k ai. Tm li ngi t mt ht tt c.

Ngay c sau khi o lut khn cp b bi b, v n vn cn ko di thm 9 thng na, cho

n ng{y 29/3/1962. }y l{ nhng ngy v vang i vi cc b co, bi v tt c nhng
ngi lm chng ~ tuyn truyn cng khai khng cht e ngi chnh sch v ng li ca
ANC. Robert Resha thng thng ph phn nhn nh bp bm ca chnh ph rng ANC m
mu dng bo lc lt chnh ph. Gert Sibande m t ta |n ngho n{n nh mt tri chn
nui ca ngi Phi. Mt tu s 81 tui, Isaac Behndy, tuyn b ngay t u ng ~ coi v x
l ht sc v ngha.

Th|ng 10 nm 1961, gi|o s Mathews c gi ra ta l{ ngi lm chng cui cng. Vi

ging su m vang, v gi|o s |ng knh dng dc ngng cao u: Phi, ANC ~ vch chin
lc thay th chnh ph hin hnh bng mt hnh thc nh{ nc kh|c c bn vi b my
cai tr tn bo hin hu. ANC ~ t chc v tin hnh hng lot h{nh ng phn khng.
Nhiu th{nh vin l~nh o ANC ~ ku gi s dng v lc |p li bo lc ca chnh quyn.
ANC c mt b phn thin t m ai cng c th nhn ra rt r thng qua lp trng chng
quc, chng phng T}y v{ ng h Lin bang X Vit. Th nhng nhng g ngi ta a
ra gi l lm bng chng trong v n ny khng th a n li buc ti ANC thc thi
chnh sch dng bo lc nhm mc tiu lt chnh ph hin hu.

Ta |n ~ buc phi tuyn b bn nguyn khng th chng minh c rng ANC l mt

t chc cng sn, cng khng th chng minh Hin chng T do nhm mc tiu thit lp
mt nh{ nc cng sn. Sau 40 pht ngh n, chnh ta long trng tuyn b: Nhng b co
v ti v tt c c tr li t do.
 C ta hoan h nh mun v tung phng x |n. Chng ti vng ng ln nht lot m
hn nhau trong cnh n o no nhit nh cha tng c. Tt c chng ti tay nm tay ra khi
phng x n ming h|t vang, ci v{ khc v sung sng.

Sau hn 4 nm hu ta, sau cuc tun hnh biu dng lc lng ca cc b co v

nhng li hm da ca nh cm quyn, sau hng ni vt chng l{m c s kt ti ANC phn
quc, li tuyn co cui cng ca chnh ta khng c g kh|c hn l{ tht bi ch ca nh
cm quyn.

Ngay sau khi o lut v tnh trng khn cp b bi b, Ban thng v ANC ~ tin hnh
phin hp b mt trong thng 9 bn v nhng nh hng hot ng ca t chc trong
tng lai. Chng ti nhm hp v bn bc ngay trong nhng ngy x ti ta |n. l{ cuc
hp chnh thc quy m u tin sau khi chnh quyn dn dng phin ta. Nhn nh ca hi
ngh l: chnh quyn v trang khng phi chng gic ngoi x}m m{ l{ tiu dit lc
lng yu nc v tin b ngay trong lng n. Chng ti khng gii tn t chc m quyt
nh tip tc hot ng trong b mt. Chng ti buc phi li mt bc, khng t chc cc
cuc hi ngh cng khai, k c cc cuc hi hp ca cc ban chp h{nh ANC a phng.
Phi son tho v{ thng qua c cu t chc mi cng vi phng thc hot ng b mt.
Hi ngh cng khng nh mt s tht khng th khng tnh ti: tt c nhng cn b hot
ng bt hp ph|p cho ANC u phi tnh n nhng ri ro b bt, b kt n v cm t. Ban
Thng v phi t chc v phi hp cng tc c hiu qu hn trong iu kin kh khn hn
trc nhiu ln. Chng ti buc phi quyt nh gii th o{n Thanh nin v{ Hi Ph n
ANC. Nhiu ngi kch lit chng li nhng ngh quyt ny. Tuy nhin khng ai c th ph
nhn s tht tr tru l mi t chc ca ANC gi }y l{ bt hp php, b t ra ngoi vng
php lut.

Mc d vn phng Tambo-Mandela ~ gii th song ti vn hnh ngh nh vo s tr

gip ca c|c ng nghip. Ti ~ to c nhng uy tn cn thit trong dn chng v v vy
khng th bng chc b ngh, d g}y d lun khng thun.

Vo thi gian y, ti dng nh khng cn th gi cho nhng ba n trong ng{y v{

hu nh khng c cht th gi n{o cho gia nh. Hoc l ti phi li rt khuya Pretoria
chun b cho phin ta hoc phi nhanh chng v vi vng tr li Johannesburg gii
quyt mt vn cp bch. Nu c lc n{o c n ba cm ti vi v con th chung
in thoi ro vang khng ngt. Vo thi gian ny, Winnie li mang bu. N{ng ~ t ra kin
nhn tuyt vi. Nng ch c ao c mt cha khi ch|u ch{o i. Nhng ti ~ khng thc
hin c c mong y ca v v ca chnh mnh.

Vo dp Noel 1960, ti c tin con trai Maxgatho m nng. Bt chp lnh qun ch, ti
~ phng xe sut gn mi gi tr v qu vi chu. Bnh ca chu cn phi gii phu. Ti
~ ch chu v Johannesburg v{ a ch|u n ch m ch|u c th gi i tm b|c s gii
phu cho chu v m ch|u c iu kin chm sc con. Trong khi phi ban chn bn cng
chy khp thnh ph th ti c tin Winnie au . Ti nhanh chng n nh h sinh v
vui mng khn xit khi nhn thy m trn con vung. Chu gi khe mnh, nhng Winnie
th rt yu. Chng ti t tn cho chu l Zindziswa - theo tn con gi ca nh{ th ln ca
b tc Xhosa chng ti. Tn y c ngha l{ con th{nh cng m m~n.

ANC giao trng trch cho ti cn to mi iu kin xut hin - k c cng khai cng nh
b mt - ti cc sinh hot chnh tr ca cc t chc, ng phi v qun chng khng nh
rng ANC tn ti, ANC vn sng v hot ng bt chp tt c.

Tr li vi kt lun ca ch|nh ta i hnh. Ti coi li tuyn b cc b co, nhng chin

s yu nc, u tranh cho t do ca Nam Phi l v ti khng phi l s bo cha cho h
thng php lut, hoc l mt s biu hin rng mt ngi da en vn c th c hng s
cng bng trc php lut trong mt phin ta ca ngi da trng. Kt lun ca chnh ta
l{ ng n, mt kt lun cng bng. Tuy nhin }y vai tr ca o{n lut s b{o cha cho
cc b can mi tht tuyth vi. Cng cn ni thm iu n{y: o{n bi thm ~ l{m vic theo
lut php.

Ta |n l{ ni duy nht Nam Phi gi c chun mc ca c|c iu khon do lut php

quy nh. khng c chuyn tra tn bc cung. C l s d ta |n cn gi c phn no
s nghim minh ca lut php l nh h{ng ng vin chc lut php t thm ph|n n
chnh ta, t tng chng l n cc y vin cng t... u c {o to c h thng,
nghim tc. Cng lao y - nu c th ni c nh vy - th chnh l do h thng lut php
cng nh {o to chuyn gia ca ng United Party trc }y. Rt nhiu vin chc c
{o to theo hng ny vn tun th v coi php lut l chun mc cho mi ngi bt k
h l da trng, da en hay da m{u...

Thi l{ sinh vin, ti c dy rng Nam Phi l mt quc gia m lut php v tr
cao nht i vi tt c mi cng dn khng phn bit chng tc, giai cp, nam n, tn gio...
Ti tng hy vng mnh c ln ln v c th trng thnh trong x hi y, nhng ri khi
c bng lut s ra h{nh ngh, i mt vi thc t ph ph{ng mi thy c b mt tht ca
ci x hi ny. C s khc bit nh ban ng{y v{ ban m gia nhng g ngi ta thuyt gio
trn ging ng v nhng g din ra trong ta n. Quan nim ca ti rng lut php l
thanh gm cng l ~ tan th{nh bt x phng khi phi chng kin nhng k mnh tn bo
bt chp lut ph|p n mc no trong hot ng {n |p nhng ngi khng cng chnh
kin, nhng ngi i t do dn ch, nhng ngi d}n ngho i quyn sng nh mt con
ngi. Ngi ta ~ ch{ p ln tt c, khng c ngoi l, v vi s tn bo kinh hong. V l
ti khng bao gi ch i s cng bng trong ta n, mc d ti ~ v{ ang phn u
cho n.

Nh cm quyn hin nhin rt c nhng kt lun thch |ng cho tht bi ca h t

phin ta ny. Bi hc quan trng i vi h l{ ng bao gi m nhng phin ta tng t
nh phin ta i hnh ny. T ng{y hm chng ti khng cn tin v{o nhng quan ta,
nhng vin chc php lut na, c bit l vi nhng ngi khng phi do chnh quyn y
nhim, b nhim. Ngi ta s khng bao gi to thi c cho bn khng b c m mm
trc cc v trong o{n bi thm, khng bao gi cho bt c thng t n{o c iu kin i
quyn n quyn kia khi ~ b tng ngc ch x hoc ~ th{nh |n.

Sau khi ta tuyn n, ti khng tr v nh mnh na. Cho d nim vui to ln n }u sau
thng li n{y, c|c ng ch ca ti v bn thn ti bit rt r rng nh cm quyn s ra tay
bt c lc no m h mun. Cn chng ti th khng mun to cho h c hi y. Ti mun
nhanh chng ri xa thnh ph trc khi tr th{nh ngi t ca chng mt ln na. m
ti ng li trong mt ngi nh an ton Johannesburg. Mt m yn tnh c bit trn
ging l, v mi khi c ting xe hi r ga l{ ti tnh hn li v ngh rng c th bn m binh
li ~ xut hin.
 Walter v Duma chia tay ti. Ti d nh n Port Elizabeth, bn vi cc chin hu
v c cu hot ng b mt ca ANC.

Cuc sng b mt i hi s nhy cm c bit trc mi ting ng, mi m thanh khc

thng. Phi c k hoch chi tit cho mi h{nh ng nh nht. Khng c g l ng ngn c.
Tt c u phi c cn nhc. Mnh c th khng phi l mnh khi cn thit, phi bit thay
hnh i dng, phi bit lt x|c |nh la k th. i vi ngi da en chu Phi, vic thay
hnh i dng khng phi l chuyn qu| kh khn. Di chnh th Apartheid ngi da en
vn ~ sng nh mt ci bng gia hp php v bt hp php, gia cng khai v ngy
trang. Nam Phi, lm mt ngi da en c ngha l{ phi nghi ng tt c v qu tht chng
khc bao nhiu vi cuc sng trong bng m b mt.

Ti tr thnh sinh vt ca ban m. Ban ng{y ti sng ni tr n v{ khi ho{ng hn

xung, ti xut hin, thc thi nhim v ca mnh. Ti hot ng t a bn Johannesburg,
thnh thong i xa khi cn thit. Ti thng lu li trong nhng dy nh vng khng ngi
v tt nht l khng gp ai c v{ khng ai t m quan st v pht hin ra mnh. Cho d l
ngi si ni, ti vn thch c sng mt mnh nhiu hn. Ti n ch nhng lc c
mt mnh t duy, suy ngh, lp k hoch. Hin nhin qu| c n th khng c g l{ tt c.
Ti nh v v cc con da dit.

iu quyt nh i vi mt cn b hot ng b mt l khng xut u l din. Khi xut

hin ni n{o cn thit cng khng c g}y ch cho ngi xung quanh. L mt ngi
l~nh o - cho d phi hot ng b mt - ngi ta vn phi khng nh v tr trung tm ca
mnh trong cuc u tranh nhiu dng, nhiu v, nhiu hnh thc, th nhng khng bao gi
c l din cng khai. D cc bui hp mt vi t chc, ti ng vai th ng, khng ln
ting vi ngi nghe m l ch i cc chin hu xut kin v nhng li khuyn cho
cng vic ca mnh. Ti khng co ru v khng ct tc. Qun |o thng trc l{ b c
ca mt ti x xe hi hoc ca mt ngi l{m vn. Khi ngi trn xe hi, ti i chic m
ct thng dng ca d}n l|i xe. ng vai l|i xe cho ng ch kh ph hp vi ti trong bi
cnh ny.
 Trong nhng thng b truy n, s xut hin ca ti ni n{y ni kia ~ tr th{nh ti si
ng ca gii cnh s|t an ninh, nhng chng c kt qu g. Chng t cho ti bit hiu
Pimpernel en - tn nhn vt tiu thuyt Scarlet Pimpernel trong thi cch mng Ph|p ~
khn kho thot khi bn tay st ca cnh st.

Ti ~ i vng quanh khp mi min ca t nc. Thm ch nhiu lc t ti cho bit

danh ca mnh sng ng hn khi ti phn cho c|c ta son b|o, cho c|c phng vin
cho h bit v nhim v lch s ca ANC cng nh ph ph|n s bt lc ca cnh st.

~ c khng t chuyn mu thu dt v ti trong thi gian hot ng b mt. Nhng

ngi ng bo ca ti thng thm vo nhng h{nh ng khn ngoan |nh la k th
t im h{nh ng ca mt a con qu cm m h ~ tng bit. Song qu tht ~ c ln ti
ht cht. Chuyn ny ti gi kn khng cho bt c ai bit. Mt ln ti chy xe vo thnh
ph v dng trc giao l khi n . Ti nhn sang tri v nhn ra i y cnh st
Spengler. Tht l ngy hi ln ca ng ta khi pht hin ra Pimpernel en . Lc y ti i
chic m c|t ca ngi lm cng, mang knh. Ti c quan st v nhn ra rng ng ta khng
h nhn sang pha ti. D vy ti cm thy ch i nm mi giy giao l lc n{y d{i nh
nhiu gi ng h.

Mt ln khc, vo bui chiu, vi sc phc ca ti x, ti ng ch mt gc ng

Johannesburg. C ngi s n ti . Ti bng nhn ra rng mt cnh s|t ang nhm
hng ti bc ti. Ti quay u li nhn xem c hng no thun tin tu thot cho
tht nhanh. Nhng trc khi tip cn ti, vin cnh s|t ~ n n ci vi ti, a mt ngn
tay l k hiu cho ca ANC, sau anh ta i thng. Nhng trng hp nh vy din ra kh
nhiu ln v ti cm thy sc mnh tng ln khi c chng kin s knh trng ca nhiu
cnh st Nam Phi. Vin cnh s|t n{y l{ thng s, chnh l{ ngi tng bo tin cho Winnie
bit nhng k hoch ca cnh st. C ln anh ni kh vi Winnie: H~y ch ng
Mandela n Alexandra vo ti nay, bi v cnh st c k hoch vy rp . Cnh st da
en thng b ph phn gay gt trong cc chin dch khng b ca nh cm quyn, song s
tht l nhiu ngi ~ ng vai tr b mt quan trng gip cho t chc c nhiu vic.
 Do hot ng bt hp ph|p, ti ~ phi to ra mt hnh h{i nh mt ngi lao ng lam
l. Cnh st dn nh truy n ti mang b ru rm. Nhiu chin hu ~ b|o cho ti v yu
cu phi co b ru y i, nhng ti ~ qu| quen vi b r}u n{y cho nn ~ t chi, khng
hy hoi n i.

Do ngy trang tt, chng nhng ti khng b pht hin m thm ch cn b ngi quen
y ra ng. Mt ln ti mun n d cuc mt tinh xa Johannesburg. Mt tu s quen bit
~ t chc cho ti sng nh nhng ngi bn tt ca ng. Tu s g ca. Mt ngi {n b{
~ c tui ra m v khi nhn thy hnh hi ca ti, b{ xua tay: Khng, mt ngi nh ng
li thi lch thch th kia khng th trong nh{ chng ti!. Ni xong b{ ng sp ca
trc mt ti. Ti bun nhng ci ti.

Hot ng b mt thi gian ny ca ti tp trung vo chin dch chng chnh sch m

trong thc t l{ cuc chin tranh cng khai ca chnh quyn chng nhng ngi l~nh o
i lp. H t chc - theo k hoch mt - cc cuc truy qut cng khai trong ton quc vo
ngy 29 thng 5. H b t bt c ai chng i m{ khi cn c lnh bt. Th tng
Verwoerd cng b s ng ca tt c nhng t bo no ng h d ch mt dng cuc tng
bi cng ton quc ~ c cc t chc chng i hoch nh v ku gi cng khai khp mi
ni trong to{n quc.

V{o m trc ca ng{y h{nh ng ton quc, ti c cuc hp quan trng vi ban lnh
o ANC Johannesburg Soweto. trnh cc trm kim sot ca cnh st, ti chn ng
qua Kliptown n Soweto, v trn ng ny t khi c cnh st tun tra. Nhng khi ti mi
b gc th ng ngay v{o chng ngi m{ ti ~ tnh to|n l{ phi trnh bng mi cch: trm
kim sot. Mt cnh st da trng vy ti dng xe. Lc y ti mc nh mt ti x thc th.
Hn bt u kh|m xe. Thng th vic khm xe l ca cnh s|t ngi Phi. Sau khi chng
pht hin c g, anh ta i kim tra chng minh th. Ti ni vi y rng v s nn
qun nh{ v{ ni i mt s nh mt ph cng vi s chng minh th t sng tc ra.
Chng y xem ra ~ vi anh ta. Anh ta ~ vy cho xe ti vt qua ba-ri-e.

Vo thi im nng bng ca cuc u tranh ngy cng gay go, quyt lit ny, chng ti
~ li t vn s dng bo lc. Ngay nm 1952, ti ~ tng tho lun vi Walter v vic
tng bc tin hnh cuc chin u v trang. Gi }y ti li a vn ny tho lun vi
anh v{ chng ti ~ nht tr l cuc u tranh phi theo mt con ng mi. ng Cng sn
hot ng b mt ~ c t chc li v{ ~ quyt nh thnh lp c|nh v trang qu}n s.
Chng ti quyt nh a vn u tranh v trang b{n bc trong y ban cng t|c c bit
ca ANC. S tht th ti ~ chnh thc t vn ny mt cch c th v chi tit nm 1961.
Tuy nhin hi y ti b ph ph|n l{ cha chun b k cng cng vic c giao. Hi y c
ngi ph ph|n ti l{ phiu lu, l{ a nhng ngi v ti v{o li gm ca bn khng
b!.

Lc by gi tuy chung quan im vi ti nhng anh li ngi im, khng ng v pha

n{o. Ti bit anh l{ ngi tinh t. Sau di s o din ca anh, chng ti - nhng
ngi phn i k hoch u tranh v trang v{ ti - cng vi s c mt ca Walter ~ ~
bn bc cn k vi nhau mi chi tit sut mt ngy rng.

Ti thng thn trnh b{y quan im ca mnh v l gii v sao khng cn cch la chn
no khc ngoi vic s dng v lc Ti ~ vn dng cu ngn ng ni ting ca cc b tc
ch}u Phi: Ngi ta khng th i mt vi cuc tn cng ca nhng con qui vt ch bng
hai tay khng!. Mt trong nhng ngi phn i gay gt nht phng |n chin u v
trang hi y l Moses, y vin thng v ng Cng sn, ng thi l y vin thng v
ANC. Ti c cm tng th|i ca ng Cng sn Nam Phi hi ging nh ca ng Cng
sn Cuba di thi Batista. Hi y ng Cng sn Cuba cng cho rng thi gian chin u
v trang cha chn mui. Nhng Fidel Castro ~ khng ch thi gian m{ ra tay h{nh ng
chnh mnh to ra thi c. Trong cuc hp y tin cy n{y, chng ti ~ i n nhn nh
thng nht: qun chng ~ sn sng tt c, ch tr c quan ch o l{ cha!

Th m khi vn n{y c a ra trong thng v ANC ~ khng nhn c s ng

h ca s ng. Lp lun ca ch tch Luthuli ng nhin l{ c im ng, rng vi cuc
chin u v trang, tnh mng ca c|c nh{ l~nh o cn hp php s b e da. Cui cng th
hi ngh a ra kin ngh nn thnh lp c|nh v trang nhng l{ t chc c lp, gn b
vi ANC trong mc tiu v{ ng nhin - d khng ni cng khai - t chc nm di
quyn iu h{nh v{ l~nh o ca ANC.
 Ln ny cuc hp - din ra Durban - cng khng gp nhiu thun li. Mt s thnh
vin ngi Phi gc n ng vc ng li v trang. Ch tch ANC Luthuli do cha ho{n
ton thng sut ng li mi n{y nn ~ nhng quyn quyt nh cho hi ngh khong
i. V kt qu l: Hi ngh trao nhim v cho ti thnh lp mt t chc v mi, tch khi
ANC. Cn bn thn ANC th vn gi nguyn ch trng bt bo ng. l{ mt gii php
dung ha. Tuy nhin, ti c giao ton quyn bn bc vi bt c c nhn, t chc no ng
h ng li mi ny v nhng nhn vt ti cn c trong h{ng ng thnh lp t chc v
hn th, ti khng phi chu s kim tra trc tip ca t chc m, tc ANC.

}y qu l mt bc i ca s phn. ANC ~ hot ng theo ng li bt bo ng sut

na th k vi bao vn v ng vc. Gi }y ANC phi tr thnh mt t chc mi. Chng
ti thc rt r rng ang bc vo mt chng ng y nguy him, con ng ca hot
ng bo lc c t chc m hu qu cha lng ht c.

Ti cha bao gi l mt ngi lnh chin u bt c mt trn n{o v{ cng cha tng
bn vo ngc mt k th bng xng bng tht, nay tr th{nh t lnh ca i qu}n v trang.
Nhim v y chc hn khng c g gh gm vi mt v tng tng tham gia chin trn. T
chc mi mang tn: Ngn lao ca dn tc, vit tt l MK. Biu tng ngn lao c chn
bi v ngi Phi ~ tng cm trong tay loi v kh th s n{y chin u chng li thc dn
da trng nhiu trm nm.

Mc d MK khng kt np thnh vin da trng, nhng n khng phi l t chc ng

kn. Ti lp tc mi Joe Slowo - mt chin s, mt nh{ l~nh o da trng gi{u nng lc - v
Walter Sisulu vo ban ch huy. Chng ti thnh lp B t lnh v{ ti l{ t lnh trng. Joe l
mt ngi cng sn kin cng v l chuyn gia gii, c kinh nghim v v kh v{ hot ng
v trang. Ti cng ~ mi nhiu chuyn gia c kinh nghim, tng tham d chin tranh th
gii ln th hai vo b tham mu. MK quyt nh tin h{nh trc ht cc hot ng ph
hoi, hn ch thp nht thit hi v ngi, nhng phi c sc cng ph| c|c c s kinh t,
quc phng, an ninh ca nh cm quyn.

ch o cuc chin u v trang chc chn phi n, ti ~ tm c nhng trc tc

vit v chin tranh du kch, v d ca Blas Roca, Tng b th ng Cng sn Cuba, trong thi
gian i mt vi chnh quyn c ti Batista, cc tc phm ca Che Guevara, Mao Trch
ng, Fidel Castro. Ti cng c cun The Revolt ca Menachem Begin v phc v tng
Israel n{y ~ ch o i qun du kch ti mt vng lnh th thiu nhng a hnh tr qun
nh rng s}u, ni cao... ng thi ti tp trung chn la cc mc tiu tn cng Nam Phi
sao cho nh cm quyn tn tht nhiu nht nhng sinh mng ca ngi dn, ca lnh tn t
nht.

V{o ng{y 26/6/1961, ng{y t do ca chng ti, vi t c|ch l{ nh{ l~nh o ANC ti gi
cc t chc ANC hot ng b mt bt hp php, cho bo ch xut bn Nam Phi bi vit ca
ngi h{nh ng qu cm ca qun chng lao ng trong ng{y phn khng ton quc v{
i t chc mt i hi tip ni i hi quc d}n trc }y. Ti tuyn b mt ln na rng
nu nh cm quyn t chi mt cuc i thoi th ANC s li t chc chin dch bt hp tc
trong ton quc. Mt on ca bi vit nh sau: Nh ti c bit, lnh bt ti ~ c
ban b v cnh s|t ging li ba vy ti khp ni. Chng ti ~ b{n chuyn n{y chu |o, k
cng v t chc khuyn ngh ti khng ra trnh din. Ti tip nhn li khuyn ngh ny v
khng bao gi u hng chnh ph m ti khng cng nhn. Mi chnh khch nghim tc s
hiu rng trong bi cnh hin nay ca t nc m{ i chn s hy sinh ng nghch bng
cch np mnh cho cnh s|t l{ in r v ti li... Ti chn con ng gian kh, y ri ro
ch khng bao gi chu t nguyn t hai ch}n v{o cm. Ti phi chia ly v con, m v anh
ch em, phi nh li cng vic chuyn mn ngh nghip v chp nhn sng trong cnh thiu
thn nh h{ng triu ng bo ti. Ti s chin u chng li chnh ph, vai k vai vi tt c
cc bn, trn tng mt t ca t quc ta cho n ngy thng li cui cng. Cc bn s lm
g? Cc bn s bc theo chng ti hay hp tc vi chnh quyn tip tc {n |p ng bo
mnh? Cc bn s im lng v{ ng trung lp trong vn gia ci cht v s sng ca ng
b{o ? Phn mnh, ti ~ quyt nh dt khot. Ti khng nhng khng ri Nam Phi m
cng khng bao gi u hng. Ch c hy sinh, chu ng gian kh v khng chin mi c th
ginh li c t do. Cuc chin u l{ i ti. Ti s chin u n ngy cui cng ca i
mnh.

Trong nhng ngy rt vo b mt u tin, ti sng hai tun ti mt gia nh c s trn

ng Market. Ch nh l Kodesh, thnh vin ca i hi Dn ch, phng vin t New Age.
Anh tng tham gia chin u Bc Phi v Italia. Kinh nghim chin trn ca anh rt phong
ph v ht sc cn thit cho chng ti. Theo gi ca anh, ti ~ c cun V nhng cuc
chin tranh ca Clausewitz, mt vin tng c, vi lun im Chin tranh l s tip tc
ng li chnh tr vi nhng phng tin kh|c, rt ph hp suy ngh v{ quan im ca
ti. Kodesh ~ h tr ti rt nhiu, khng ch vic tm kim ti liu. Anh l chuyn gia gii,
to ra nhng kp mn n chm hu hiu, m bo cho trn |nh ph| hoi u tin t hiu
qu rt cao m khng b tn tht g.

nh Lodesh ti cm thy an ton v an tm dn ht tm tr vo cng vic ch o MK.

Ti l{ ngi Xhosa c thi quen ung sa chua. Hng ng{y ti chai sa ti ln ca s v
sa s tip xc vi khng kh vi gi th chua, ung rt ngon, khng khc g sa ti b|n
trong ca hng thc phm.

Mt hm ngi trong nh, ti nghe ting hai ngi i thoi t bn ngoi:

- L nh, sao trn ca s nh bo li chai sa nh?

- cho sa chua y m.

- Nhng ngi da trng c ung sa chua kiu }u!

Th l{ ~ r. Bn h bit trong nh{ ngi ung sa chua phi l mt ngi da en v{ ch

c ngi da en mi sn xut sa chua theo kiu d thng kia. Ti nhanh chng nhn ra
rng mnh khng th }y l}u hn na, d ch l mt ngy. Sng hm sau khi mt tri cn
cha s|ng hn ti ~ ri nh{ ra i tm ni n nu mi. Ti chuyn sang gip vic l{m vn
cho mt v b|c s. H c kh|ch l{ ti nhanh chng ra pha sau vn.

a ch tip theo ca ti l mt nng tri Rivonia, ngoi Johannesburg. l{ nng

tri ANC mua t trc l{m ni hi hp. Ngi ng tn ch nng tri v{ ngi lm cng
khng h bit l{ c s ca ANC. Khi tr li Rivonia ti ng vai ngi lm cng. Khng ai
bit tung tch ca ti. H coi ti nh nhng ngi lm cng khc.

Ti ti, khi mt tri xung ni, cn b c|c ni n nng tri d cc lp bi dng, hun
luyn cng tc hot ng b mt, nhn ch th v{ v kh cn thit cho cc hot ng ph hoi.
Ti nng tri n{y chng ti ~ chun b cho ba cn b vt bin gii, sang Trung quc hc
chin tranh du kch. Mi lin h ny Walter lp t nm 1952. Nhiu cn b ch cht ca
ANC ~ n }y v cng vic v{ cng c bi dng sc khe cho cc cuc chin u gian
kh.

Rivonia ti mang tn kh|c. V{ iu tuyt vi l Winnie v{ c|c con ti ~ c iu kin

n thm ti. Ti li c nim hnh phc ln lao m v{o lng ngi v v nhng a con
yu qu.

Tn ti nng tri l David Motsamayi. Mt hm, bn chin u cng v v con vn l

ngi quen bit ti n nng tri. Ch v nhn ra ti nhng vn kn ting. Ch ang quan s|t
ti nhm bn con chim nh trn cy cao bng khu sng hi Winnie mang n. Ch bng
bnh lun khi hi rng ti khng th bn trng ch. Ch cha ni dt li th ti bp c v
con chim ~ ri xung. Ti quay li pha ch, ang nh |p li ch th cu con trai 5 tui ca
ch tri nc n: Ch David, v sao ch li bn con chim ch? Cu b ni trong ting khc
nc n. Ti bng t trng thi t ho chuyn sang xu h v ti c cm gic rng cu b con
kia cn c nhiu nh}n tnh hn ti. l{ cm gic ca mt ngi ng u i qun du kch
mi hnh th{nh ang hm h bc vo nhng cuc chin u c lit.

T chc ca MK c cu sau }y: ng u l Ch huy ti cao, cp di l cc ch huy khu

vc ca tng tnh, di tnh l b ch huy vng v{ chi i. Mi b ch huy khu vc c khong
50 chi i. B ch huy ti cao quyt nh v chin thut cng nh la chn cc mc tiu tin
cng quan trng mang tnh ton quc, chu trch nhim khu hun luyn v ti chnh. B
ch huy khu vc (cp tnh) c quyn quyt nh cc mc tiu tn cng trong vng lnh th
ca mnh. Cm ngt mi th{nh vin MK khng c mang theo v kh khi i ph| hoi mc
tiu ca k th. Khng ai c lm hi n sinh mng con ngi.

Thng 12, vo mt bui chiu nng nc khi ang ngi trong bp nng tri ti c tin
qua ln sng pht thanh bo tin Hi ng gii thng Nobel ha bnh Oslo quyt nh
trao gii n{y cho t trng, Ch tch ANC Luthuli. Chng ti vui mng khn t, bi v gii
thng Nobel ha bnh chnh l s khng nh ca quc t i vi s nghip chnh ngha
m{ nh}n d}n ch}u Phi da en chng ti ang theo ui Nam Phi l{ quang minh chnh i,
ng gp cho ha bnh v{ phm gi ca con ngi. Chnh quyn Nam Phi ~ buc phi cp
visa cho ng n Oslo nhn gii thng vinh d ny. Tr tru thay, khi c trao gii
thng Nobel ha bnh, v ch tch ANC ang chu nh hng qun thc nm th ba ti mt
vng ho lnh. Sau khi nhn gii, ng cn phi chu qun thc hai nm na. Dp trao gii
thng Nobel ha bnh cho Luthuli trng v{o ng{y cng khai ra i ca MK v chng ti
cho cng b s khng nh ca MK chp nhn khng khoan nhng cuc i u vi chnh
quyn phn bit chng tc.

Trong i sng ca mi dn tc s c lc ch cn mt trong hai con ng la chn:

khut phc hoc chin u. Thi im n{y ~ n vi Nam Phi. Chng ti khng bao gi
chp nhn b khut phc, b u ci c l}u hn na. Chng ti khng c s la chn
n{o kh|c l{ |nh tr k th vi tt c nhng g mnh c trong tay. Khng c s nghip gii
phng no khng kinh hong. Cuc u tranh cho t do, dn ch ca Nam Phi ~ chuyn
sang mt giai on mi.

Winnie ~ gng ht sc a c|c con n thm ti Rivonia, Zindzi cn qu nh ~ c

th hiu v sao cha cc chu phi sng trong bng m. Margatho - hi y 11 tui ~ ln
c th hiu nhng g ang din ra. Chu khng bao gi ni tn tht ca ti cho bt c ai.
Mi ln Winnie n thm ti vn ngh l{ gia nh vn yn m. Nhng ch l o tng. K
th ~ d theo ng i nc bc ca Winnie trong nhng chuyn thm b mt ny, mc
d n{ng ~ chn ng vng ngot ngoo. Vo mt ngy cui nm, Makhato theo m n
thm ti. Ch|u ang chi vi mt cu b cng tui, con trai ch nng tri. Winnie mang cho
ti t Drum. Hai cu b ~ d nhng trang bo ra xem, ri Markhato bng dng li khi pht
hin nh ti trn trang b|o. l{ tm nh chp trc khi rt hon ton vo b mt.
Markhato ni to: B mnh y!. Cu b kia khng tin. S ng vc ca cu dng nh kch
thch Markhato phi chng minh cho bng c ngi trong nh l b mnh. Chu k cho
bn rng tn tht ca b l Nelson Mandela. Cu b c~i ngay: Khng, b cu l{ David!. Cu
b kia ~ chy n hi m c ng ngi kia l David hay khng. B ta khng nh: Phi,
ch y l{ David. Th l cu k cho m nghe rng Markhato k cho cu rng tn tht ca b
mnh l Nelson Mandela. Ti bit s c n{y ngay trong ng{y v{ cm nhn s mt an ton
~ li xut hin. S c mt l}u hn na }y s l mt nguy him. Nhng ti cha th
chuyn ch ngay, bi v trong vng mt tun na ti nhn nhim v mi mt ni bn
ngoi bin gii t quc.

ANC nhn li mi ca Pan African Preedom Movement for East, Central and Sounthern
Africa (PAEMCSA) n Addis Abeba d i hi ca t chc ny vo thng 1.62. T chc ny
v sau i thnh T chc thng nht chu Phi kt np tt c cc quc gia c lp ca chu
lc v khuyn khch, ng h cc phong tro gii phng chu Phi. Hi ngh s mang n cho
ANC nhng mi quan h quan trng v{ cng l{ c hi u tin ht sc thun li nhn
c s ng h tin bc cng nh chuyn hun luyn cho MK. Ti c chn c tham d
hi ngh ny. Nhim v ca ti chu Phi khng ch d hi ngh. Ti c nhim v tranh th
s ng h v chnh tr v kinh t ca c|c nc chu Phi cho cuc chin u ca MK, v
nhim v cn quan trng hn l{ tm nhng kh nng gi cn b sang c|c nc hun luyn
qun s. Ti cn c ngha v gii thiu ANC vi chu lc, bi v cho n lc y chu Phi
cha bit nhiu v ANC.

Trc ng{y ln ng, m Winnie v{ ti cng ti cn h ca mt chin hu da

trng ngoi thnh ph. Nng xp c ca ti vo chic vali mi mua. Nng t ra lo lng
v chuyn vt bin gii, nhng li t an i l mi chuyn s tt p.

ANC t chc cho ti n Daressalam, ri t n Addis Abeba. Chng ti hi qun

Daressalam: Ahmes Kathrads, Walter Sisulu v ti.

Cho d b cc th lc quc chim ng nhiu ln, Ethiopie vn l{ ni sinh h ch

ngha d}n tc Phi. Kh|c vi c|c nc khc, Ethiopie lun ng dy chng ch ngha thc
dn. Trong tm thc ti Ethiopie chim mt v tr trang trng.

Chng ti ri bin gii Nam Phi b mt, c dn ng n khch sn thnh ph

bin gii Mbeya trn lnh th nc lng ging. ti gp loi kh|ch ngi da en, da
trng cho hi nhau mt cch thn i. T trc n lc n{y ti cha tng chng kin mt
khch sn, mt ni cng cng no khng phn bit mu da t nc ti. Chng ti ch
gp mt ngi c tn l Mwakangale. Chng ti khng bit mt Mr. Mwakangale. Mt ngi
Phi tin n quy l tn c mt ph n da trng ang ch , t tn hi: Tha b{, Mr.
Mwakangale ang ch nhng ngi ny phi khng?. Ngi {n b{ da trng tr li: Xin
li, Sir. ng th y, nhng ti ~ qun khng thng bo vi ng{i.

Ngi {n ng da en ni vi v lch s nhng nhn mnh tng ch: B{ h~y ch hn.

Nhng ngi ny l qu khch ca chng ta v ti yu cu b phi ch thch |ng.

Trong gy pht y ti nhn ra rng chng ti ang trong mt quc gia chu Phi do
ngi Phi lm ch. Ln u tin chng ti tr thnh nhng ngi t do. Cho d ti l k
trn trnh, b truy n~ trong t nc mnh, ti vn cm thy nh trt c gnh nng p
bc. D n bt c ni n{o trn vng t ny, mu da ca ti cng c chp nhn v
khng b t chi, xua ui v mit th nh qu nh. Ln u tin ti khng b |nh gi| qua
mu da m l qua hiu bit v tnh cch ca mnh. Cho d trong chuyn i d{i ng{y u tin
ny, ti nh nh da dit, ti vn c cm gic mnh tht s sng ti nh mnh.

Ng{y hm sau chng ti c Julius Nyerere tip kin. ng l tng thng Tanzania c
lp. Chng ti trnh by vi ng tnh hnh ANC v{ MK v{ ngh c gip . ng l mt
ngi khim tn, ni nng nh nh, |nh gi| cao s nghip chng ti ang theo ui.
Nhng s |nh gi| tnh hnh ca ng l{m ti i t ngc nhin n lo s. ng cho rng chng
ti nn hon cc chin dch v trang cho n khi Sobukwe c gii thot khi nh{ t. }y
l ln u tin ti hiu PAC ~ c nh hng nh th no chu Phi. Ti ni cho v ch nh
r nhng yu huyt ca PAC v cho rng tr hon cuc chin u s l tai ha cho ton b s
nghip gii phng ca Nam Phi.

T Daressalam, chng ti |p m|y bay sang Khartum. Chng ti xp hng di ch hi

quan kim tra h chiu. Do khng c h chiu, ti ch mang trong ngi mt t giy do
Tanzania cp, trn giy ch ghi: Ngi ny l Nelson Mandela, mt cng dn ca nc Cng
ha Nam Phi. ng c php ri Tanzania v{ c tr li vo cc thi im kh|c. Ti a
t giy cho nhn vin kim tra. Ngi n{y nhn ti ci mm v{ ni: Anh bn, xin chc
mng anh n Sudan!. Basner ng sau ti v{ a t giy tng t cho ngi kim tra.
Ngi ny nm mt ci nhn ngn nhng rt sc vo t giy ri hng sang Basner, v bi
ri hin r: C|i g th ny? T giy ny l ci g vy? N }u c gi| tr ph|p l.
 Basner t tn gii thch rng anh nhn giy ny Tanzania v mnh khng c h chiu.
Ngi kim tra cm thy l lng qu, ng hi: V sao ng khng c h chiu? ng l{ ngi
da trng kia m{! Basner gii thch rng trong nc anh cng b truy n~ nh nhng ngi
da en bi v anh chin u cho quyn li ca ngi da en. Ngi Sudan lm nhim v
kim tra nhn Basner mt ln na, vn khng giu ni s ng vc: Nhng anh l{ ngi da
trng. Joe v{ ti vn ng li bn trm kim sot v mi ln Basner gii thch, ti ci mnh
trc vin chc kim tra v gt u khng nh nhng li Basner ni l s tht. Ngi {n
ng Sudan dng nh hiu ra tt c, tr nn vui v v hu ngh hn ra. Cui cng th ng
cng chm du qu cnh vo t giy y, trao cho Basner v ni rt bnh thn: Chc mng
ng n Sudan!.

Sau vi gi dng chn ngn ngi Khartum, chng ti bay tip sang Abeba. Trn sn
bay Khartum, ti nhn thy t bay to{n l{ ngi da en. Trong i mnh ti cha tng thy
mt phi cng da en. V{ nhng g din ra trc mt ti lc y nh l{m cho mi suy ngh ca
ti ri tung ln. Lm sao mt ngi da en iu khin c chic my bay knh cng kia
ch ? Th ra ch ngha phn bit chng tc, coi khinh v xp ngi da en v{o lp h
ng ca bn thc dn da trng Nam Phi ~ l{m ti mt phng hng. Ti ng ngi sau
gh v{ xua ui nhng suy t nng n v s phn hm hiu ca nhng ng bo ca mnh.
Ti phng tm mt quan st phong cnh Ethiopie t duy ca mt ch huy du kch. Khi gp
mt cnh rng trong u ti bng le ln tng: ni n{y tht tuyt vi cho c mt o{n
qu}n tr ch}n trc cc cuc tin cng vo so huyt ca k th.

Chng ti thm Addis Abeba. N p qu|. Ngo{i Cung vua, trng i hc, khch sn
khang trang. Nhng trn tt c, ngi da en l{ ch ca qu hng h.

ng trn l {i ng{y khai mc hi ngh, chng kin o{n qu}n danh d to{n ngi da
en - k c nhng vin ch huy - nim t ho tro dng trong tim ti. }y cng l{ ln u
tin ti tn mt nhn thy mt i qu}n da en do chnh s quan da en ch huy, c cc
lnh t da en trn l {i vy cho. Tht l mt khonh khc tuyt vi y kiu hnh. Ti
ch hy vng trong tng lai khng xa, bc tranh ho{nh tr|ng p tuyt vi n{y cng s xut
hin trn qu hng mnh.
 Ti cuc hi ngh quan trng ny, cc v l~nh o chu Phi bit qu t v chng ti. H
gi chng ti ch l mt t chc a phng. Ngi i din ch thc cho s nghip gii
phng Nam Phi l{ PAC kia! Th ra PAC ~ tin trc chng ti mt bc quan trng trong
hot ng i ngoi. T hi ngh ny chng ti nhn ra rng, ANC phi y mnh cng tc
i ngoi khng ch tranh th s ng h ca c|c nc ch}u Phi m{ iu quan trng hn
l khng nh vai tr ca mnh trong cuc u tranh gian kh m{ nh}n d}n Nam Phi di
s l~nh o ca ANC khng ngng u tranh sut t nm 1912, t ng{y ANC ra i.

T Addis Abeba, Tombo v{ ti |p m|y bay sang Cairo. Ti b ra c mt bui chiu ngy
u tin tham quan Vin bo t{ng Cairo. i vi mt ngi ch}u Phi th iu quan trng
l{ p li v bc b nhng nhn nh ca ngi da trng rng chu Phi khng c qu kh
vn minh. Ch c mt bui chiu thi m{ ti ~ ph|t hin ra ngi chu Phi Ai Cp ~ to
ra nhng tc phm ngh thut v kin trc tuyt vi vo thi im ngi da trng cn sng
hoang d~ trong c|c hang ng .

Algerie, ti l khch ca mt cuc duyt binh. H l nhng chin s ~ chin u

ngoan cng nhiu nm tri chng li qun thc d}n x}m lc da trng v{ ~ th{nh cng
tt p. Ti bng lin tng n qu}n i ca chng ti s chc chn l{m c nhng g
nhng ngi anh em Algerie ~ l{m c.

Ghinea, tng thng Sekou Tour tip ti v{ Oliver Tambo y n tng. ng sng
trong mt cn nh{ n s, mc b qun |o c. Chng ti trnh b{y vi tng thng mc ch
chuyn ving thm v{ nhng ngh ca mnh. Chng ti ngh Ghinea gip qu}n i MK
5.000 -la.

Tng thng chm ch nghe chng ti, ri tr li: Nh}n d}n v{ chnh ph Ghinea hon
ton ng h cuc u tranh ca nhng ngi anh em Nam Phi. Sau nhng li ny, tng
thng n bn t sch ly ra hai quyn, k tn v tng hai chng ti mi ngi mt bn.
l sch do tng thng vit.

Chng ti hi ng ngng v cm thy kh chu. Nhng ch vi gi sau mt vin chc B

ngoi giao mang n khch sn cho chng ti mt vali y tin. Chng ti mng vui khn
xit. Nhng ch mt lc sau, Oliver Tambo ~ t ra tht vng: N{y Nelson, }y l{ tin
Ghinea. Ngo{i nc ch nh th chng c ni n{o tiu ng tin n{y!. Nhng ngay sau
Oliver ~ ny ra sng kin tuyt vi. Chng ti mang vali tin n i s qun Tip Khc -
bn thn Oliver l vin chc cao cp ta i s - v{ ngi n{y ~ i ra ngoi t cho
chng ti.

Senegal khng c tin ng h chng ti, nhng chnh ph cp cho ti chiu khn ngoi
giao v tin mua v m|y bay cho hai chng ti sang Lu}n n.

Ti c nhiu l do n nc Anh, khng k vic tham quan nhng ni m{ ti ~ c

nhiu qua sch, bo. Ti mong ch c tip cn nhiu ti liu b ch v cc cuc chin
tranh du kch lu gi y p trong c|c th vin.

Sau mt thi gian lu li Lu}n n, ti tr v hc qun s Ethiopoe. Ti hc cch s

dng thnh tho mi loi v kh, kh t{i qu}n i nc ny s hu v bng ngh rng mnh
tr thnh mt lnh chin ch khng phi l mt chnh kh|ch. Chng tnh hun luyn d
nh 6 th|ng, nhng mi hc c 8 tun th ANC gi giy triu tp tr v nc ngay tc
khc. Cuc chin u v trang qu hng ph|t trin nhanh i hi s c mt ca ti.

Sau khi vt bin gii tr li qu hng, ti th pho nh nhm. Khng kh trn qu

hng bao gi cng du m c bit khi a con i xa tr v. Hm l{ mt m ng tri
khng mt gn my.

D ri mt th gii m{ mnh c nhng t do ln u tin trong i v gi }y tr v

mt th gii m mnh l k b truy lng, ti vn cm thy rt nh nhm, bi v }y l{ qu
hng ti, ni chn nhau ct rn ca ti.

Trong chuyn cng t|c ra nc ngo{i u tin ca mnh, ti ~ thc hin s mng c
t chc y th|c. Theo o lut phn bit chng tc ca Nam Phi th ti khng bao gi c
ri t nc. Nelson Mandela l{ ti phm nguy him ang b truy n gt gao, mt k
khng c php lut bo v.

Ng{y u tin tr li qu hng, ti c cuc gp mt cc bn chin u ti mt n

in gn Johannesburg, c s b mt ca t chc. Ti bo co chi tit chuyn i ca mnh.
Sau Cecil Williams ch xe hi a ti n Durban, tnh Natal. Trong cuc hi kin vi
ch tch Luthuli v cc y vin thng v ANC, chng ti ~ tho lun nhng k hoch hnh
ng c th tip theo. Khng c s kin |ng tic no xy ra. Chiu 5/8/1962, chng ti tr
li Johannesburg.

Ti i chic m c|t v{ mc chic o khoc ngoi ca ngi ti x. Cecil ngi sau tay li.
Khi chng ti ang tranh lun v nhng cuc khng b mi ca nh cm quyn, bng mt
chic Ford V-8 |p s|t xe chng ti v{ vt ln. Theo bn nng ti quay li v thy hai chic
xe ch y cnh s|t b|m ui chng ti. Xe chng ti buc phi thng gp. Trong khong
khc y ti thc c rng 17 thng t do ca ti ~ chm ht. Khi xe chng ti dng hn,
mt vin s quan da trng cao to, nh mt ti sm nhn qua ca knh vo xe. Vi ging y
hch dch, y t gii thiu l{ s quan ch huy cnh st v lp tc rt t lnh truy n~ Black
Pimpernal. Ti b bt ngay tc khc.

Ti b a v Johannesburg. ngi ta kt ti ti kch ng bo lon, ri Nam Phi

bt hp php. nc Nam Phi ca ch ngha Apartheid, ti vt bin tr|i php lnh
bn n 10 nm t ngi x{ lim c|ch ly. Ngi ta gi l{ ti c nghim trng. Tuy vy ti
vn cm thy nh nhm vi li buc ti ny. Ha ra chnh quyn cha c bng chng
buc ti ti lin quan n vic thnh lp lc lng v trang MK. Nu bn h bit chc chn
iu n{y th ngi ta kho vo ti danh i phn bi t quc cc k nguy him hay l{ nh
hn mt cht l ph hoi an ninh quc gia. Nhng ti danh ny khng trnh khi n quyt
nng nht.

Ti cn ngc nhin hn khi ch|nh |n v{ c|c bi thm trong phin x t ra rt lch s vi

ti, mt k phm ti nguy him hai tay b cng s 8 kha cht. H nhn ra Nelson Mandela
lut s ch khng phi l Mandela sng ngoi vng php lut. Thm ch nhiu ngi t ra
bt bnh hn khng phi do thy mt ng nghip tht c l vn m l v ti l mt con
ngi bnh thng v b trng pht v tin vo mt s nghip ln lao, cao c. Gi }y ti
thc rt r vai kch trc ta. V rt c th xut hin kh nng i vi c| nh}n ti cng nh
cc b c|o kh|c trc ta: ti l biu tng ca s cng bng, bnh ng ti phin ta x
nhng ngi b p bc, l{ ngi bo v l tng t do, dn ch v nhn quyn trong mt x
hi m mi o l b ch{ p ht sc tn bo. Hi y ti hiu rng c th tin hnh mt cuc
u tranh ngay trong ph|p {i, trong hang ca k th.
 Ti tuyn b s t bo v trc ta i hnh. Vic t chi lut s b{o cha s tng thm
sc mnh cho biu tng ca ti. Ti khng lun gii nhm bo v cho ring c nhn mnh
m tp trung sc lc v tm huyt vo vic t co cc chnh quyn ni tip nhau thc thi
ch Apartheid t hi v cc k tn bo, ngy cng tn bo hn. H mi chnh l th phm
ch thc phi li ra trc ta.

Cuc thm vn u tin trc ta din ra vo th hai, ng{y 15/10/1962. S|ng hm ,

khi xut hin trc ta, thay cho b cmpl v cravat, ti chong tm da bo ca ngi b
tc Xhosa. C ta ng o trong phng x ng lot ng dy, tay gi cao th{nh nm m
hng v pha trc h ln: AMANDLA v{ NGAWETHU. l{ nhng li cho chin u ca
ANC, c ngha l{ CHNH QUYN v CHNH QUYN THUC V CHNG TA.

Tm da b|o kho|c trn ngi ti lm cho c chnh n ln o{n bi thm cng nh ng

o c ta bi ri. Winnie cng c mt trong phng x. Nng mc b v|y thu hoa vn p
ca b tc, nh h{ng ht xo{n. u n{ng i khn nh ht xo{n, v|y d{i c{i khuy. l{ sc
phc i l ca ph n Xhosa.

Ti chn y phc truyn thng ca dn tc mnh nhm nhn mnh ngha tng trng:
ti l{ ngi da en i mt vi nhng k nm quyn lc trong mt phin ta ca ngi da
trng. Trn lng ti l{ lch s, vn ha, truyn thng v di chc ca dn tc ti. Ti c cm
gi|c, l{ hin thn ca di sn qu bu ca ch}u Phi en.

Khi tr li x lim, vin qun ngc da trng v bi ri ni vi ti rng ngi i t Jacobs ra

lnh cho anh ta lt b da bo ca ti. Ti |p ngay: ng c th b|o cho ng{i i t ca ng
rng khng bao gi ng ta c c b sc phc y!.

Ngay sau i t Jacobs xut hin, ra lnh cho ti trao tm da bo cho ng ta, tm da
m ng ta gi l{ c|i chn. Ti ni vi vin i t rng ng ta khng h c quyn quyt nh
ti mang sc phc g trc ta, v nu nh ngi ta c tm cch thu tm da bo ca ti th
ti s kin ln ta thng thm. Vin i t khng cn yu sch thu tm da bo na.

Vo bui sng ngy tuyn n, mt ngi l Bosh - ngi ca bn nguyn - ni vi ti:

Mandela, ti tht xu h vi vic lm ln u tin trn con ng tin thn ca mnh. Tht
au kh khi ti phi i ta nm ng v{o x{ lim. ng ta ni xong cm tay ti rung rung v
chc mi vic tt lnh!

n quyt i vi ti khng h mang ngha v mt lut php m l mt tuyn co chnh

tr. Ti khng nh trc ta v sao v bng cch no m ti tr th{nh nh ti b}y gi, v sao
ti tin hnh nhng hot ng nh ~ l{m v{ b}y gi nu c c hi ti li tip tc nhng
cng vic y vi sc mnh ln hn. Ti kt thc li pht biu cui cng trc ta nh sau:
Ti thc thi ngha v ca mnh vi nh}n d}n ti v{ i vi nc Nam Phi. Ti khng tin ci
th gii ca bng m hc m ny tuyn b ti v ti. Ti khng nh nhng ti phm tht
s a ra xt x cng khai trc ta n khng phi ca ai khc m chnh l cc thnh vin
ca chnh quyn Apartheid Nam Phi hin nay.

ng 10 pht sau ta tuyn |n: ba nm t v ti kch ng bo lon, hai nm v ti

ri Nam Phi bt hp ph|p. Tng cng mc |n 5 nm t giam khng c giai on th
thch.

Ti nh r gi pht chia tay vi Winnie ti chn cu thang trc khi ngi ta tng ti
ln xe. Trong giy pht y, Winnie khng t ra bi ri. Nng cng ci, mt khng ngn l.
Nng t h{o c ngi bn i nh ti v{ nim t ho y ti lc ny mi mnh m v su
sc bit bao. N{ng ~ tng sc mnh cho ti. Ti cn kp ni kh vi nng tn nhng bn
chin u c th v sn sng gip nng v cc con khi cn.

Nh t khng ch cp mt t do ca con ngi m{ cn cp i c hnh nh ring ca

h. Mi ngi gi }y n sut n nh nhau, mc ng phc nh nhau,lch sinh hot y
ht nhau. Nu c th th nh ngha nh{ t l{ mt nh nc c ch quyn nhng li khng
h c c lp v s khoan dung cc c th trong lng n. L{ chin s u tranh cho s
nghip gii phng con ngi, ngi t c ngha v chng li cc th nghim ca nh t
hng cp sch tnh cch ca nhng ngi t sa c l vn.

Sau khi t chi mc qun i, n ngui, ngi ta giam ti vo x lim bit giam. Vic
chng lm ti phin lng. Nhng khi ~ sng qu lu trong cnh c n khng khip y
ngi ta mi thy t t|i n tn tm can. Sau nhiu ngy b tch khi lo{i ngi, ti tr
thnh bn vi cc loi cn trng ngay trong bit th ca mnh. Ti gn nh c th tr
chuyn vi nhng con gin to knh cng!

Mt qun t ngi Phi cao to thng xut hin trc x lim ti. Mt hm ti tm cch
hi l ng ta mt qu t|o bt chuyn vi ng. Ti gi ng l{ papa - c ngha l{ b - v
ni vi ngn ng lch s: Ti c c php biu ng mt qu t|o?. ng ta quay ngot li
rt nhanh nh s ti a c|c vt hi l khc ra mi ch{o. Nhng cui cng ng cng ~ ln
ting: Tri t! ng i c qun di v thc n nng, gi }y ng ~ c tt c m vn khng
cm thy hnh phc ?. ng ta c l, khng c g t|c ng khng khip hn khi ngi ta
phi xa x hi lo{i ngi. Sau ba bn tun ti ~ phi nut lng t ho vo bng ni vi
i y Jacobs rng ti khng th i x hi ly chic qun di.

Trong nhng ngy ngi t ln n{y ti c thi gian suy ngh v s phn mnh. V tr
ca chin s u tranh cho t do l cc chin hu, bn cnh h ch khng phi sau song
st nh t. Nhng kin thc ti thu thp c trong chuyn cng t|c c bit c|c nc
ch}u Phi cng b cm t m{ |ng l phi c s dng trong cuc chin u.

Ti nhanh chng phn ng quyt lit chng li hon cnh khc nghit v tr tru ny.
Ti i c giam chung vi c|c t nh}n kh|c. i hi ca ti cui cng cng c chp
nhn vi li cnh co nghim khc ca i y Jacobs: nu ti tip tc gy ri t hn s lnh
nhng hu qu cn tai hi hn. Trong s nhng ngi t c Robert Sobukwe, th lnh PAC.
Ti c nhu cu tho lun vi ng v chin hu ca ng trong ANC. Ti tin rng iu kin
trong t l thch hp cho nhng cuc trao i n{y khc phc s bt ng quan im ca
hai t chc qun chng c chung mt mc tiu ghi r r{ng trong cng lnh h{nh ng ca
mnh, v{ nh vy ngi ta c th nhn nhn r vn l chng ti c nhiu im tng
ng hn l{ d bit. Ti k chn thnh v ting tm ca PAC cng nh ANC ti c|c nc
chu Phi v kt thc cu chuyn vi ghi ch rng c nhiu vn m phi v c th tm
ting ni chung. Dng nh bit c mi lin h gia Robert Sobukwe v ti, bn cai t ~
li tch hai chng ti ra. Tuy vy c anh v{ ti u tm c c hi tip tc trao i nhng
vn m chng ti quan tm trong cuc u tranh quyt lit chng ch ngha Apartheid.
Nh}n ni n khu hiu ca PAC gii phng Nam Phi trong nm 1963, th m{ nay ~ sp
ht nm 1963 m{ gn nh to{n b ban l~nh o PAC u sa li, ti ni chn thnh vi
Robert: Ngi anh em thn mn! Khng c g nguy him hn khi mt ngi l~nh o ra
nhng i hi, nhng mc tiu phi hon thnh vo thi im nht nh n{o , nhng
ngi bit rng kh c c may gii quyt c. iu dn qun chng n nhng o
tng, nhng hy vng ho huyn. Ti ni nhng cu ny vi th|i knh trng ngi anh
em cng mu da v cng c nhng mc tiu cao c nh mnh. Robert im lng, nhng Tefu -
mt th{nh vin ban l~nh o PAC - th khng. Anh ta bt u xa xi Robert Sobukwe:
Bob, anh tm thy Mandela mt ngi anh hiu bit hn mnh y. Anh y c l. Bob, anh
c bit nhiu ngi ch i anh. H s treo c anh v chnh anh ~ g}y tht vng no n cho
h. Anh ch l mt k nghip d ch khng th l mt chnh khch thc th c!.
Robert Sobukwe ~ phi ht ln rng nn cho anh ta yn. Tefu cng khng tha ti. Mi
bui s|ng anh u kh|ng ngh vi qun t khng v chuyn n th cng v vic kia. Mt
hm ngi qun t hi:

- V sao s|ng n{o anh cng m nheo, phn ng?

- Ta t c|o c|c ngi v l{ ngha v ca ta.

- ng Mandela }u c g}y ri mi ng{y nh ng }u.

- Mandela l mt cu tr ngi non d, s ngi da trng. Ta }u c bit hn l ai. Mt

sng ng dy ta bng pht hin trn bo ch hng ch: Mandela, Mandela, Mandela. Ta t
hi thng cha ny l ai th nh? Ta ni cho ngi bit Mandela l{ ai nh! l{ mt cu con
trai, mt ngi {n ng tr m{ ngi ta dng ln, cn ta th chng hiu c s no st.
Mandela nh th y!.

Hai tun sau, Walter v nhiu chin hu khc ca ti b bt trong cc cuc vy rp tng
t v b kt n vi ti danh tng t.

Ngy 1/5/1963, chnh quyn Apartheid cng b c|c o lut mi nhm mc tiu tiu
dit MK. o lut c mnh danh l{ o lut 90 ngy truy qut tng giam m{ khng cn
lnh bt ca bt c c quan bo v php lut n{o. Ngi b bt b tra tn cc hnh. Ngh vin
~ thng qua o lut qui g y. Ch duy nht c mt phiu chng t ng Liberal
Progressiv Party (ng T do tin b). o lut ny ph nh mi lut l i vi phe i
lp, vi ngi t trc . Nhng ngi ~ m~n hn t tip tc b bt tr li v nhiu ngi
khi cn xt x, b tng o gia n Dng.

Vo mt m cui thng 5/1963, mt qun t n x lim ti ra lnh thu xp hnh l.

Anh ta khng tr li bt c cu hi no ca ti. Khng cn hi thm, linh tnh ~ b|o cho ti:
l{ thin ng Robben Island, a ngc trn bin ca nhng ngi Phi da en chin
u cho t do v ca cc chin s khc chin u chng ch ngha Apartheid t{n bo. Chng
ti b xch 4 ngi thnh mt giy, b tng xung thuyn. Ra n o Robben Island tri vn
cn sng. Nhn t xa, hn o ging nh mt trung t}m an dng hn l{ mt nh t khng
l.

Robben Island mang tn v ng{y xa o ny ch c duy nht loi hi cu sinh sng,

h{ng {ng h{ng l khng th m c. V sau n tr th{nh o cho nhng ngi b cc
bnh dch, ri sau li tr th{nh cn c hi qun. Nh cm quyn mi bin Robben Island
thnh nh t khng l trc }y t l}u.

Bn cai t da trng ng ngo nht l{m }m binh trn o. Khng c mt cai t da en n{o
c n Robben Island. Ngay lc chng ti mi cp bn, chn mang xing, nhng tn m
binh kia ~ thc phi i nhanh, tht nhanh. Chng ti khng c g phi vi v{ng. V{ cng
khng th i nhanh hn khi b xch tng i mt vi nhau. Chng n e da: H~y nghe }y
bn nh! Chng tao s xa tn chng m{y v{ chng tao khng a }u. V con, cha m
chng my s khng bao gi bit bn m{y th{nh ma nh th n{o }u. l{ li cnh co
cui cng i vi chng m{y y, nghe cha?! Cc chng ~ v khng cn chu ni, ti bo
bn chng: C|c anh thc thi ngha v ca mnh, chng ti c vic ca chng ti!.

Khi ~ bc vo tri, chng bt chng ti ci ht o qun, khm tng ng may, sau

nm tt c xung nc. Chng bt chng ti tm v{ sau mc li nhng qun |o t
sng.

Vin s quan tr hch dch ln ting e da s trng tr thng tay bt c ai vi phm ni

quy nh t. Khng chu ni s hng hch ca mt tn nhi ranh, ti ni cho y bit chng ti
khng phi l nhng ngi hn nht d b khut phc. Thng ny hm hm tin v pha ti.
Ti ni rt to: Nu ng ch ng n mnh ti thi, ti s a ng n ta thng thm. V
nu nh ti c th, lc n{o s tnh s vi ng th ng chc hn khng thot khi kip con
chut con b!. Con ngi ng ngo kia bng im lng, nhn ti chm chm v rt i ngc
nhin. Chnh ti cng ngc nhin v nhng g mnh ni ra. Ti ~ tht s s, ch khng phi
s dng cm gip ti ni ln nhng iu cng ci nh th, gi c s bnh tnh n lnh
lng l rt cn thit.

Y hi ti: Phiu ca ng }u? Ti a tc-k ca mnh cho hn. Ti quan st thy v bi

ri trong nh mt y. Hn hi: "ng tn g?". Ti thng thng: H~y xem trn tc-k c ghi r
tn h ra . Hn li hi: ng s li }y bao l}u?. Ti li lu y thi hn Robben
Island cng c ghi r trn phiu: 5 nm. Hn t v c : 5 nm! ng s }y 5 nm.
ng bng lm y! ng c hiu ngi t 5 nm l{ th n{o khng?. Ti khng nhn y, t t
ni: l{ vic ca ta. Ta sn sng ngi t 5 nm, nhng ta khng bao gi chu cho k
khc lm nhc. Anh phi bit l{ mnh cng phi tun th lut l.

Khng ai ni cho y bit ti l ai. Y khng bit chng ti l t chnh tr v ti l lut s. Ti

khng ni ra iu , nhng vin s quan cao cp hn dng nh bit r tt c. Y cao to,
trm tnh. Trong khi chng ti i thoi vi vin s quan tr th ng ta b ra ngoi. V sau
ti bit l{ i y Steyn, ch huy qu}n i trn o Robben Island.

Gi }y chng ti cn li ngi t vi nhau. Giai on y th th|ch ~ n vi mi

ngi.

ang ngi thu lu trong x lim, ti bng nghe ting mt ngi {n ng th thm: Nelson
n }y!. Vic ai bit tn ti ngay trn o t ~ l{m ti ri tr mt pht. Ti quyt nh
chp nhn ri ro, tin ra khun ca s v quan s|t ngi kia. Chc hn l{ ngi cho rng
ti ngh ngi gi mnh l mt cai t da trng. V th anh ni ngay: Ti l{ qun t da en
Bloemfontein }y m{. Anh k cho ti nhng tin mi nht v Winnie. Mt t bo
Johannesburg ng tin v ti n nh{ t Pretoria thm ti. ngi ta bo cho nng rng
ti ~ b chuyn ra o Island. Ti cm n ngi qun t v thng tin ny. ng hi ti c ht
thuc khng. Ti tr li khng v ng t ra tht vng. Ti vi ni ngay: Nhng c|c bn ti
c ht. Ging ng bng du li khi bo cho ti bit trong vng vi pht na ng s mang
thuc si v bnh m kp tht cho chng ti. Tt c chng ti tnh to hn ln. Tefu v
Gaetsewe nghin nng v{ ti chia u cho ba ngi. Trong sut tun sau, ngi qun t da
en mang thuc l| v{ b|nh m u n cho chng ti. Thuc l| c chia u cho hai ngi.
Ngi qun t ~ chp nhn ri ro ln. ng ni rng ch trao i thng tin vi ti m thi.

Thi gian u chng ti khng bit c bao nhiu ngi t b {y ra o. Cng vic lao
dch ca nhng ngi t mi n l thng mt ng cng xung bin. Cng vic ngy cng
nng nhc hn. Tn cai t n{o cng c |c nh nhau.

Sau t ng{y, cai o n thm t mi v{ nghe kin ngh ca chng ti. Y cng hng
h|ch nh nhng tn thc dn da trng ng loi khc. Nghe xong hn ni: Ta s xem xt
mnh c th l{m c iu g!. l{ c}u ni u li ca c|c quan, trong thc t chng
chng lm g ht.

Sau mt thi gian b {y ra o, ti tm cch tm hiu cc loi t v ch lm vic ca

h. Cha o ~ chuyn mt s t ca PAC vo tri t ca chng ti v cc tri i din tri
ca ti. H u l nhng ngi tr tui. Ban m chng ti c iu kin chuyn tr vi nhau
qua song st. Trong s t tr thuc PAC, ti pht hin mt ngi chu h ti ti gp chng
trai ny mt ln v{o nm 1941, khi y cu ta cn l mt a b. Tn cu ta l Menye. Chng
ti ni vi nhau v qu hng Transkei ca chng ti, v dng h chng ti. Mt m
Menye hi: Tha ch, ch thuc t chc n{o?. ng nhin ti ni cho Menye rng mnh
thuc ANC. Cu tr li ca ti lm Menye v cc bn cu bi ri, ht sc ngc nhin. H ri
xa song st, c a chu ca ti. t lu sau Menye xut hin tr li v hi ~ bao gi ti b
ANC v gia nhp PAC cha. Ti ni cha v{ s khng bao gi. Menye bn k cho ti rng
chnh cu y ~ nghe l~nh o PAC khng nh trong chuyn cng cn b mt ra nc ngoi
ti ~ t b ANC v gia nhp PAC. Ti khng nh mt ln na rng chuyn y l hoang
ng, cha bao gi xy ra. Cu khng nh ca ti ln n{y ~ l{m cho c|c bn tr ng
ng{ng n sng st.

V sau ti bit c rng chnh PAC ~ tung tin y v khng nh trong thi gian
nc ngo{i ti ~ gia nhp PAC. Ti chng vui g khi bit chuyn ny, tuy nhin n khng
lm ti ngc nhin. Trong hot ng chnh tr ngi ta khng c |nh gi| sai, khng
c coi thng ngay c khi ch c mt t ngi bit c tnh cnh ca mnh. Sau v{i
ngy, Menye li n v hi rng hi nh t Pretoroa ti c gp v ni chuyn vi Robert
Sobukwe - th lnh PAC. Ti ghi nhn iu ny. Tin ny lm cc chng trai vui mng. H
chc ti ng ngon. l{ ln ti gp Menye cui cng.

Vi gi sau , mt s quan an ninh n bo cho ti sp xp c. Ch vi pht sau bn

t ca ti ~ b chuyn i ni kh|c. Ti cn li mt mnh trong phng giam. Trong t ngi
ta bit |nh gi| s may mn ch t l{ khi c vy tay t bit mt ng ng. Ngi ta sng
vi nhau nhiu thng tri trong s hiu bit khng cn ni ra li v ri sau ta khng bao
gi gp li ngi na. Tht khng khip khi phi sng c n trong nhng bi cnh nh
vy.

Gi }y, khi ch cn li mt mnh ti cm thy lo s. S ng to cho ta cm gic an

ton, cn khi mt mnh chng ai lm chng nu c vic g bt ng xy n. Ti bng nh
ra l{ cha n ung g. Ti p ca v{ ku to: Qun t, ti cha c phn n! Hn tr li kh
khc: ng phi gi ta l{ Baas. m ti nhn i.

S|ng hm sau, ti c a tr v Pretoria lc cn ti t. Ngi ta cng b l do a

ti tr v t lin l do lo nu Robben Island ti s b nhng t nhn PAC x. H ~ tn
cng ti mt ln! Tt c u l bp bm. Nh cm quyn c l do ring khi a ti tr li
Pretoria. Ch mt ng{y sau mi s ~ r r{ng, nh d o|n ca ti.

D b giam trong x lim bit lp nhng ti ~ c c|ch tm hiu tnh hnh, bit c rng
mt lot cn b u t ca MK, k c nhng chin s c {o to nc ngo{i, sa li cnh
st trong cc cuc v}y r|p theo o lut mi. Ti ~ tm c|ch lin h c vi h. Qua
nhng t nhn mi Pretoria ti bit c Winnie b qun ch 3 nm k t u nm 1961.

Hn l nh cm quyn c dn Mashifane ra h{nh lang khi ti ang c mt . Ti ~

cho anh mt cch t nhin v bit rng Rinovia ~ v l. Anh l{ ch tri .

Vo mt ng{y th|ng 6 nm 1963 ti b gi ln vn phng nh{ t. ti bng pht hin

nhiu khun mt th}n quen: Walter Sisulu, Ahmed Kathrada v{ hn na t chin s da en
v da trng khc. Tt c u b buc ti ph hoi an ninh v{ }m mu lt - k c ti. Ngy
hm sau tt c phi ra hu ta.
 B|o ch Nam Phi a tin vic ti b bt mt cch bt ng l do s phn bi. Ngi ta a
tn nhng k tnh nghi cng khai ln mt b|o. Ti ~ c k nhng bi ny v bit nhng
ngi m{ b|o ch ng. Tuy nhin khng c s s c th n{o x|c |ng kt ti h. Mt
trong nhng th on ca nh cm quyn trong vic lm c ch ch n{y l{ nhm phn ha,
chia r, gy ng vc trong ni b ANC v MK. S ng vc ca chng ti c c s nht l{
bn tay ca mt vin chc ta lnh s M. Ngi ny c nhng mi quan h khng kht vi
CIA. Theo d lun th chnh qua ngi n{y CIA ~ cung cp cho chnh quyn Nam Phi hnh
tung ca ti. Tuy nhin cho n lc y chng ti cha c cc chng c c sc thuyt
phc trong tay khng nh s tht. Mc d CIA chu trch nhim vi v s trng hp
|ng nguyn ra nhm phc v ch yu cho li ch ca ch ngha t bn M, song vic ti b
bt c bn tay ca h hay khng qu l{ cha th khng nh.

Vo mt bui s|ng, i y an ninh Aucamp vi v~ n x lim ti, ln ting mt c|ch c

thng: Mandela, b}y gi ng ~ nm trong tay ti. V sao ng vit v nhng b uc la
ch (th ra Aucamp ~ hiu sai t Torts v{ t Torches). Phi chng ng ~ ra lnh s
dng la trong cc hot ng ph hoi? . Qu tht ti khng hiu ng ta nh ni g, cho
n khi hn li bc th ca ti t trong ti o ngc ra. Th ti yu cu c cung cp
cun sch mang ta The Law of Torches (c ngha l{ s|ch lut v mt lnh vc nht
nh). Ti ph ci v Aucamp tc gin tht s v y cho rng ti giu y v khng nghim tc
trc mt vin chc c hng ca ngnh an ninh. Trong ngn ng ca ngi Afikan (tc gii
cm quyn gc H Lan) ch torch (l{ ngn la, ngn uc) ph|t }m nh t toort tng
t nh t tort trong ngn ng Anh. Ti gii thch cho hn ch tort l{ mt ngnh lut ch
khng phi l mt b uc chy m y cho l s dng pht ha hoc ch}m ngi t mn
cho hot ng ph hoi ca MK. Aucamp ngng qu li nhanh.

Trong phin ta x ti, ngi ta cng ~ mi th k th tng ra l chng. S l ti c

gi cho th tng mt bc th. Ta |n coi bc th n{y l{ thm mt bng chng na v
trong bc th ti phi t chc mt i hi ton quc mi sc tc. Nu chnh ph khng
lm vic th ANC s ph|t ng tng b~i cng ba ng{y. Ta |n coi li e da n{y l{ mt
ti |c. Trc khi i cht vi vin th k, tin s Barnard, ti tuyn c trc ta nguyn
vn bc th y, trong ti nhn mnh ANC i c mt i hi dn tc ha gii, tin n
mt bn d tho hin php khng phn bit chng tc.

Cuc i cht vi Barnard ~ din ra trc ta.

- Tin s Barnard, ng c trao cho th tng bc th?

- C.

- Th tng c tr li bc th y?

- ng y khng tr li tc gi bc th.

- Ngha l{ ng ta khng tr li bc th. N{o b}y gi ng c nht tr rng trong bc th

y cp n nhng vn m{ a s cng d}n nc n{y quan t}m v{ cho l{ c ngha
quyt nh?

- Ti khng nht tr.

- ng khng nht tr ? ng khng cho rng vn quyn con ngi, s t do ca cng

d}n c ngha quan trng n i sng ca nh}n d}n Nam Phi ?

- Phi. Trong thc t l{ nh vy .

- C nn a nhng vn y ni trc ta khng?

- C, ti cho l nn.

- ng ~ cng nhn bc th n{y cp cc vn quyn con ngi, t do ca cng

dn... ch?

- Phi, bc th cp cc vn .

- Vy l ng bit rng nhng ngi Phi khng h c hng nhng quyn cp trong
bc th? Nhng quyn n{y ~ b chnh ph tc ot.

- Mt s quyn thi.
 - Khng mt cng d}n ngi Phi no trong ngh vin ch?

- ng vy.

- Khng mt ngi Phi no c mt trong Hi ng hng tnh, qun, huyn ch?

- ng th.

- Ngi Phi khng c quyn bu c trong t nc ny?

- H khng c quyn bu c theo ngh quyt ca Ngh vin.

- ng th v{ ti ang ni v chuyn y. Ti ni v Ngh vin v cc Hi ng a

phng. H khng c quyn bu c phi khng?

- ng th.

- ng c nht tr vi ti rng trong bt c nh{ nc vn minh n{o trn tr|i t, nu mt

th tng khng thm tr li th ca cng dn s gy ra scandal, nht l bc th y t ln
bn nhng vn lin quan n vn mnh ca s ng cng d}n. L no ngi khng nht
tr?

- Ti khng nht tr.

- ng khng nht tr rng khng th chu ng vic mt th tng ph nh mt bc

th cp nhng vn quan trng n i sng, cuc sng ca i a s cng dn?

- Th tng khng ph nh bc th n{y.

- Xin ng ch tr li cu hi. ng c cho l{ ng rng th tng khng cn phi tr li

nhng vn i a s cng dn khng nh l quan trng n vn mng ca t nc ?
ng s ni rng h{nh ng y l mt li lm ch?

- Th tng ~ tr li bc th .

- N{o tha ng{i Barnard, ti khng mun bt lch s vi ngi. Ngi ch nn hn ch

nhng cu hi ti t ra thi.
 Nhng vn ti t ra cho ngi y l: Ngi khng cho rng tht v cng kh hiu
khi mt v th tng khng chu i thoi, cng bn bc nhng vn m{ i a s cng
dn ca nc ta t ln bn v n quan h n s phn ca h ?

Cui cng th ngi Tin s Barnard v{ ti ~ i n s nht tr. ng ta ch ni vn tt rng

li l trong th d dn v thiu lch s, v v vy ngi th tng ~ khng tr li.

Nh ti ~ linh cm khi chnh quyn t ngt a tr v t lin.

Chiu ngy 11/7/1963 cnh st t chc vy rp nng tri Rivonia, tng h{nh dinh MK
v l tr s b mt ca ANC ngoi Johannesburg. Cuc tn cng quy m theo kiu du
kch ~ l{m cho nhng ngi qun l khng kp tr tay. Chng ~ th{nh cng ngo{i mong
i. Cuc lc so|t quy m cha tng c din ra nhiu gi. Nhiu ngi b bt ti ch do b
bt ng, khng kp chy thot. Mi giy t, ti liu - c nhng b s|ch kinh in v ch
ngha M|c b tch thu sch. Mt trong nhng ti liu cc k quan trng lt v{o tay chng,
l bn k hoch h{nh ng mang tn Operation Mayibuye nhm tin hnh mt cuc chin
tranh du kch trn ton Nam Phi.

Vi bng chng n{y, ti phn quc ang nng ln s phn chng ti. Ti danh ny
ch c th dn n n quyt t hnh. T pht chng ti thc c rng mnh ang sng
di bng ca nhng chic gi treo c. Bn theo ch ngha d}n tc cc oan s khng bao
gi b qua c hi ng{n v{ng n{y kt thc s phn chng ti.

Th su, ngy 12/6/1964 chng ti b a ra ta |n ln cui cng sau ng mt nm

k t ng{y nh mnh y vi bo co trng c son tho nhiu ln sau hng lot cuc
thm vn v tra tn d~ man bc cung.

Ti pht hin m ti v Winnie trn hng gh d kh|n. Ngi ~ vt qu~ng ng di

t Transkei n chng kin s phn con trai mnh v{ ng ch, ng i ca con. Ti ngc
nhn ln hng gh ni m yu qu v{ Winnie th}n thng ang hi hp i ch, vy tay
cho m v ngm bo cho Winnie bit rng cuc chin ang giai on ht sc gay go,
nhng ti v{ c|c ng ch ca mnh khng bao gi chu khut phc.
 Sut mt nm qua chng ti ~ qua nhng cuc u tr gay go v to c ting vang
ln trong d lun trong nc v trn th gii. Bo ch Nam Phi v nhiu nc trn th gii
ng bnh lun vi ta ln, khng nh }y l{ v n chnh tr c ngha trng i nht
trong lch s Nam Phi.

T trong x{ lim l i ch}n b xch ra ng ln xe bt kn n ta n thm vn, hng

ng{n ngi d}n ~ v}y kn nhng a con anh hng ca mnh, h vang Amandea
Ngawethu v{ Mayibyue Africa. Khng kh sc si khch l chng ti ngng cao u tin
bc. Trong phng x |n, c|c phng vin b|o ch trong v{ ngo{i nc b y ra ngoi do
qun chng xng v{o nh sng cn. L{ ngi t ~ th{nh |n, ti khng c iu kin v
khng c n mc p , gn g{ng nh c|c chin hu ca mnh, m phi mang o t.
Nhiu ngi k li rng lc y trng ti tht thm hi, khng phi ch do b o t bn thu.
Trong nhiu thng b ngi t ti ~ gy i qu| nhanh. Khi l ch}n v{o phng x n ti phi
gng lm mi n c n ci khi ngc ln hng gh nhng ngi d khn. nh mt ca
qun chng mi tht l loi thuc k diu nht dnh cho ti trong gi pht nghim trng y.
Chnh ta v x n{y l{ ngi quen bit ca nhng ngi Phi yu nc. l{ Quartus de
Wet trong b sc phc rc ca chnh ta i hnh. Nh ~ bit, ng l nhn vt cui cng
ca ng United Party v{ l{ ngi khng b t co l tay sai ca chnh quyn Apartheid. y
vin cng t l tin s Perey Yutar, Ph tng chng l.

Ti l{ nh}n vt s 1 v{ c ngi y vin cng t trao bn photo co trng. Theo

ngh ca Yutar, ta s x chung tt c b co trong cng mt phin x. Co trng buc ti 11
ngi cm u tay sai g}y ra 200 cuc ph hoi v{ mu tin hnh cuc cch mng bo
lc, dn ng cho mt cuc can thip v trang. Chng ti b buc ti l{ ch mu ca mt
}m mu phn lon cc k nguy him. Vi ti danh ny, n t hnh l{ iu khng cn cn
phi bn ci na! Lut s Bram Fischer yu cu hon phin x. ng ny hiu rt r rng cc
b co phi c th gi nghin cu k co trng trc khi pht biu kin ca mnh trc c
quan nhn danh cng l.

Lo lng ca ti hm khng phi l nhng ti danh qu nghim trng nh bn co

trng khng nh m s bn chn l ch khng thy Winnie thn yu trong s nhng
ngi d kh|n ng o hng hc kh th kia. Nng b qun ch trong khu vc
Johannesburg. Nu mun n d khn phin ta Pretoria th nng phi l{m n. N{ng ~
lm tt c nhng g cn l{m, nhng c quan an ninh ~ b|c b yu cu chnh |ng n{y. Ti
cn c bit nh{ chng ti cng b xi tung trong cuc lc sot ton din ny. Chng bt
ngi em ca Winnie. Winnie khng phi l{ ngi duy nht b sc p nng n trong nhng
ng{y khng b trng y. Albertina, v Walter Sisulu v cu con trai ca h cng b bt
tng ngc cng vi nhiu v, con ca c|c nh{ l~nh o MK v ANC.

Trong ba tun tip theo, chng ti chun b tp th cho nhng li pht biu trc ta.
Gi }y ti c giam chung vi cc b co khc, nhng chin hu thn cn ca ti. Nh
cm quyn ~ tin hnh nhng cng vic vi phm php lut, nhng c ch ch r r{ng:
cng b chi tit t mt pha v nhng vn lin quan n v n. Nhiu t bo l ci loa
nhng nh cm quyn ng mt cch ty tin tt ln: Cch mng lt chnh ph hp hin!

Ba tun chun b cc bin ph|p v{ i s|ch trc ta ~ l{m ti hi sc nhanh chng.

Trong vng tay ca chin hu ti cm thy mnh nh tr ra. Ti c mc qun |o tm
tt. l{ kt qu ca s phn khng ca lut s rng ngi ta khng c php bt ngi
ra hu ta mc o t.

Xut hin li trc ta chng ti tn cng ngay. Bram Fischer ph phn bn co trng l
s |p t, vit ln xn v{ v o|n, v d nhn nh rng vo ngy cnh s|t t nhp nng
tri Rivonia, ti ~ tin hnh mt lot h{nh ng ph hoi. S tht l nhng ngy y ti
ang ngi trong x lim Pretoria. Yutar bi ri ra mt. Chnh ta De Wet nhn thng vo ng
ta nh nhc nh nghim khc vin chc cao cp ny rng ng ta phi tr li kin phn bc
ca lut s Bram Fischer. |ng l phi i v{o chi tit c th th Yutar li ng {n chnh
tr. De Wet khng chp nhn s ty tin ca Yutar. ng ct li ngi Ph Tng chng l:
To{n b c s lp lun ca ng - nh ti tip thu c - ch ni ln mt ni dung l ngi
rt hi lng rng cc b co l nhng ngi c ti. De Wet t chi bn co trng. Ting ba
ca ng p mnh ln bn bo cho c Yutar ln chng ti: phin ta chm dt ti }y.

Chng ti thy tht nh nhm. Hip u ~ thuc v chng ti. Ai cng vui mng, phn
khi. Nhng trc khi chnh ta De Wet ra khi phng x, bn cnh s|t ~ li n chng ti
ln xe t.
 Co trng c gia cng li. Thng 12 chng ti li ra hu ta. Chng ti c cm gic
dng nh De Wet t ra th ch chng ti hn. iu cng l{ d hiu. ng ta cng ~ v{
ang chu sc p ti a ca chnh quyn. U vin cng t tuyn c co trng m ni dung
l{: Chng ti kch ng gy cc cuc ph hoi v tin hnh chun b chin tranh du kch
nhm ph|t ng mt cuc cch mng bo lc, dn ng cho lc lng qun s nc ngoi
can thip vo Nam Phi tin hnh cuc cch mng cng sn. lm vic ny, co trng t co
chng ti xin vin tr tin bc v{ v kh ca nc ngoi. Co trng khng nh rng s sng
n, cht n MK chun b cho cuc chin tranh lm n tung c thnh ph Johannesburg
th{nh bnh a!

Ngi ta yu cu chng ti ni li cui cng rng mnh c ti hay khng. Chng ti ~

thng nht vi nhau khng tr li theo phng ph|p c in m{ tn dng khong thi
gian qu b|u n{y mit th phng ph|p x n ca nh cm quyn. Yutar ku to :

- B co Mandela, ng c cng nhn c ti hay khng?

- Tha qu ng{i, khng phi ti m l chnh ph phi ngi trn gh b co. Ti v ti.

- B co s 2, Walter, c nhn ti hay khng?

- Chnh ph phi chu trch nhim v tt c nhng g ~ v{ ang din ra trn t nc

ny. Ti khng c ti.

Chnh ta De Wet tuyn b khng quan t}m ngi nghe nhng bui ng {n chnh
tr. Cc b co ch cn tr li c hay khng c ti. Nhng i hi ny b t chi, thm ch b
ph nh. Mi b c|o u khng nh chnh ph mi l b co chnh trong ton b nhng s
kin din ra nc ny.

kch ng d lun, chnh quyn cn cho truyn hnh trc tip phin x. Bi pht biu
buc ti ca Yutar thm ch cn c ph|t trn sng radio. Ngi ta cn t micro trc
o{n bi thm. Lut s Bram Fischer ~ ng dy cc lc phn i vic vi phm quy tc ca
ta. D Yutar t ra bc bi, ting ni rt ln nh x vi, nhng ch|nh ta De Wet ~ buc
phi cho ngi dn ht my microphon.
 Trong ba tun tip theo, Tng chng l ~ cho gi 72 nhn chng ra trc ta vi
cc ti liu lm chng c. Trong s nhng nhn chng c vin cnh st lm nhim v chp
nh ton b nhng s kin din ra trong ngy 11/6 y. Ngi th hai |ng quan t}m l{ ch
nng tri Rivonia. ng khng h bit g v nhng hot ng b mt din ra trong khu vc
Rivonia sut thi gian di. Tuy nhin ng khng nh tng gp nhng ngi - by gi l b
co - trong nhng thi im khc nhau nng tri. Nhng khi Yutar yu cu ch tri nhn
thng vo mt b co s 1 l{ ti vi cu rt:

- ng hy nhn k xem c gp ngi ny khng?

- Ti khng tin l ng ny c mt nng tri ca ti.

Chng ti t hi Yutar c cn c g buc ti ti lin quan n Rivonia. ng ta bit qu

r lc xy ra cuc tng lng sc y ti ang ngi trong x lim Pretoria kia m. V sau ti mi
bit rng trong s nhng giy t, t liu cnh s|t thu c Rivonia c bn ghi chp t m
ca ti v nhng kh nng v{ iu kin trn khi nh t Pretoria cng vi nhng chi tit rt
c th m{ ti c mt ngi trao cho ht sc ngu nhin. Khi gi bn k hoch y ra ngoi
ti ~ dn sau khi c xong phi hy ngay. Nhng chin hu ca ti cho l{ mt t liu
qu cho tng lai nn ~ gi li.

Trong s nhn chng c mt k phn bi. Tn hn l Mtolo thnh vin ca MK. Y ~ khai
kh t m ch trng ph| hoi ca MK l s dng bom, mn t to, lu n |nh ph| nhng
c s trng im ca nh cm quyn. Tuy nhin c th do sc p ca cnh s|t, Mtolo ~
bara rng chng ti ~ vch k hoch c th lc no v }u s ph|t ng cuc chin
tranh du kch. S phn bi ca Mtolo lm ti git mnh. Chng ti khng loi tr kh nng
s c thnh vin ANC v MK khi sa vo tay gic khng chu ni n th, s khai bo v phn
bi s nghip ca t chc. Nhng nhng li khai ca Mtolo c nhng nh{ l~nh o ang
hot ng ni kh|c, ang l{m vic cng khai hp php trong b my chnh quyn, khng
lin quan g n v Rinovia v MK th qu tht khng th tha th c. V sau chng ti
mi bit rng trc khi gia nhp MK, Mtolo tng l ti phm hnh s, tng l k cp git
v tng ngi t i ba ln.
 Tng chng l m~i n Noel 1963 mi hon chnh bn co trng. Nhng phi n ngy
29/2/1964, co trng mi c cng b. Chng ti ch cn 1 thng chun b i s|ch nhng
li khng bit nhng g c a v{o c|o trng cui cng ny.

Bt chp tt c. Tp th chng ti quyt nh t bo cha trc ta ch khng mi lut

s. Chng ti cng quyt nh khng theo trnh t tr li tng im trong bn co trng khi
y vin cng t hi.

Ti c gn hai tun l chun b bi pht biu cui cng. Ti lm vic sut ng{y m
trong x{ lim. Ti c cho cc chin hu l b c|o nghe. Anh em ~ gp kin thay i ni
n{y ni kia, n{y kh|c. Theo thng l th khng c chuyn ngi t b kt |n c li pht
biu cui cng. Nhng chng ti kin quyt yu cu ch|nh ta c lm vic .

Th hai, ng{y 20/4/1964, di nhng bin php an ninh ngt ngho nht, chng ti b
dn ra trc vnh mng nga. M ti v Winnie c mt trong phin x cui cng ny. Yutar
cc lc phn i chuyn ny. Tuy nhin quyn iu hnh phin ta l De Wet ch khng
phi ng ta.

Ti, b co th nht, c gi. Ti ng thng dy, nhn bao qut phng x n, ri bt

u t t c:

"Ti l b co s 1."

Ti c bng lut hc v nhiu nm h{nh ngh Johannesburg vi t c|ch l{ mt lut s,

ngi cng tc vi Tin s Oliver Tambo. Ti l{ mt ngi ~ b kt |n t 5 nm v ti ri
Nam Phi bt hp ph|p v{ kch ng nh cng cui thng 5/1961.

Ti l mt trong nhng nhn vt tham gia thnh lp MK v{ ng vai tr quan trng

trong t chc n{y cho n khi b bt, th|ng 8 nm 1962.

Ngay t u ti mun khng nh rng nhng g Tng chng l nhn mnh trong li
khai mc phin ta rng cuc u tranh Nam Phi chu nh hng ca nc ngoi hoc
nhng ngi cng sn l{ ho{n to{n v cn c. Nhng g ti ~ l{m vi t c|ch c| nh}n cng
nh t c|ch ca mt nh{ l~nh o nhn dn ti, l t kinh nghim Nam Phi v trch
nhim ca mt ngi gc Nam Phi c lng t ho v t tn. Ti ~ l{m v{ s cn tip tc
lm m khng phi do mt ngi l nc ngo{i n{o bo ban.

Thi thanh xun ca ti Transkei ti c nghe nhng ngi gi ca b tc mnh k

v lch s ca b tc, ca cc b tc khc trn lnh th Nam Phi. Trong kho lch s y c
nhng cuc chin tranh m tin nhn chng ti buc phi tin h{nh bo v qu hng
t m v t quc mnh. Tn tui ca Dingane v Bambatha, Hintsa v Makanna... l nhng
ti nh cao ca lng t ho v vinh quang ca ton th dn tc Nam Phi. Ngy y ti tng
hy vng cng hin cuc i cho nh}n d}n nh tin nhn trong cuc chin u gii phng,
ginh t do cho nhng ngi dn chn lm tay bn. iu khch l ti trong nhng hnh
ng v ch trng c th m bn co trng ~ ni r khi gi tn ti l b co s 1.

Theo , ti buc phi ngay lp tc cp k v vn bo lc. C nhng chi tit a ra

trc ta l{ ng s tht, nhiu iu kh|c khng ng. Ti khng ph nhn ~ hoch nh
cc hot ng ph hoi. Ti hoch nh cc hot ng ny khng phi trong tinh thn ca s
bt chp hoc v ti thch bo lc. Ti hoch nh chng trn c s kt qu |nh gi| bnh
tnh, cn trng tnh hnh chnh tr, m sau nhiu, rt nhiu nm |ch |p bc, nn, bc lt
ca ngi da trng i vi nhn dn ti chng nhng khng gim m ngy cng tn bo
hn.

Ti mun nhn mnh tht r rng, mnh bch trc ta n rng khng phi chng ti v
trch nhim v khng thc c nhng hu qu khn lng ca nhng h{nh ng ca
mnh do hot ng ph hoi n{y em n cho chng ti. Ti nhn mnh c bit iu ny:
nhng cuc ph hoi u nhm khng mang li cht chc, au n cho con ngi.

Chng ti trong ANC lun phn u cho mt nn dn ch khng phn bit chng tc v
trnh mi h{nh ng c th lm cho vn mu thun chng tc su sc thm. Nhng l{
mt thc t cay nghit, v rng sut 50 nm u tranh khng bo lc ch mang li cho nhn
dn Nam Phi nhng o lut ngy cng tn bo hn v{ nhng quyn con ngi vn ~ qu|
t i ngy cng b cp gn sch trn. Phin ta hm nay khng d dng hiu c thc t
ny, tuy vy c mt s tht l{ ngi d}n ~ ni n t lu v vic s dng bo lc, v mt
ng{y ph|t ng cuc chin u chng ngi da trng p bc bc lt ginh li t quc, t
ai. V chng ti, nhng ngi l~nh o ANC ~ dng nh hng ca mnh kim ch hnh
ng bo lc y v trung thnh vi c|c phng tin ha bnh. Trong khi mt s trong chng
ti ang b{n bc chuyn ny hi th|ng 5 nm 1961 thy rng khi phi ni g thm l chnh
sch phn u to dng mt nh{ nc khng phn bit chng tc bng phng ph|p khng
s dng bo lc hu nh khng c cht hy vng no, v qun chng ng o ~ mt ht
lng tin v{o ng li y, mt s ~ tnh n phng |n kh|c.

MK c thnh lp trong th|ng 11 nm 1961. Khi chng ti thng qua quyt nh ny

v{ sau vch k hoch h{nh ng, nhng di sn ca ANC v ch trng khng bo lc v
s hi ha chng tc tip tc l bn ng hnh ca chng ti. Chng ti lo ngi t nc s
ri v{o cuc ni chin gia nhng cng dn da trng v{ da en. Chng ti |nh gi| tnh
hnh vi ni lo rt ln. Ni chin c ngha l{ s tn ph nhng g ANC tng bo v, vi ni
chin th ha hp chng tc s cn kh t c hn bt c lc n{o trc . Chng ta ~
c nhiu tm gng v hu qu ca chin tranh trong lch s ca nc Nam Phi. ~ mt
hn 50 nm hn gn nhng vt thng chin tranh Buren (tc cuc chin tranh gia
ngi da trng gc Anh v{ ngi da trng gc Buren thuc H Lan - ND). S mt bao nhiu
nm c th hn gn nhng v khng khip ca mt cuc ni chin chng tc, mt
cuc chin tranh m chc chn s thit hi ca c hai bn s v cng khng khip. Nhng
hot ng ph hoi c th to dng li c nhng quan h chng tc trong tng lai.
Nhng chnh quyn da trng ~ lp tc h{nh ng m mu, coi ph hoi l ti c phi x
vi n t hnh. Chng ti khng mong mun cuc ni chin, nhng chng ti phi chun b
sn sng tt c.

Kinh nghim ~ dy chng ti rng bo lon s to ra v v{n c hi cho chnh quyn {n

|p khng thng tic dn lnh v ti. Nhng s tht trn tri l{ t Nam Phi ~ thm y
mu v s ngi Phi v ti chnh l nguyn nhn nhc nh chng ti c tm nhn xa c
th v phi chun b sn sng ly bo lc |p li bo lc. Cuc chin u ph hp v gn vi
t ri ro nht v sinh mng cng nh kh au cho c hai pha l cuc chin tranh du kch. V
l chng ti quyt nh chun b sn sng tt c khi chn mui c th tnh n cuc
chin tranh du kch trong tng lai.
 Mi cng dn da trng u c hun luyn qun s. Tri li, tt c cng d}n ngi Phi
da en cha bao gi c hun luyn c. Theo quan im ca chng ti, ngi Phi ch c
th t chc nhng n v ht nhn gm nhng ngi {n ng c hun luyn c th
ch o c|c n v mt khi cuc chin tranh du kch c ph|t ng. Chng ti phi chun
b cho tnh hnh y trc khi qu tr.

Trong giai on tho lun phng |n n{y, ti ~ ri t nc, tham d cuc Hi ngh
ca PARMECSA v tham d kha hun luyn qun s phng mt khi cuc chin tranh
du kch n ra c th ng h{ng u ca o{n qu}n chin u c hi qu bn cnh cc
chin hu ca mnh. Tuy vy, ti tin rng cc hot ng ph hoi cn cha khai th|c ht
hiu qu v v th phi tip tc khai thc tip.

Ti khng nh trc ta ranh gii gia ANC v{ MK c ph}n nh r rng, khng th

gn lin vi nhau. l{ ng li ca chng ti. Tuy vy trong thc tin kh c th thc
hin mt c|ch n gin s tch bch y. Do b qun thc v bt b chng ti thng phi
hot ng c hai t chc. Cho d c khi cng vic b chng cho nhng kh c th khc
phc c nh mong mun. Ti ph nh nhn nh ca Tng chng l mc tiu ca ANC
tng ng, thm ch cng l{ mc tiu ca ng Cng sn.

S khng nh v t tng ca ANC l ch ngha d}n tc Phi nht qu|n. khng phi
l bn sao ch ngha d}n tc Phi nh ngi ta tht go: Hy tng c nhng tn da trng
xung bin! Ch ngha d}n tc Phi m ANC ch trng l{ t do v cuc sng thanh bnh no
cho nh}n d}n Phi trn chnh t m ca h. Ti liu chnh tr quan trng nht ca ANC
c nht tr thng qua t lu l Hin chng t do. khng h l phc tho v mt ch
ngha x~ hi. ANC khng bao gi, cha lc n{o trong lch s ca mnh ng h mt cuc thay
i cch mng c cu kinh t ca t nc, cng nh kt n ch ngha t bn.

Khc vi ng Cng sn, ANC ch kt np th{nh vin ngi Phi. Mc tiu chnh ca n
~, ang v{ s l ginh t do cho ngi Phi v mi quyn li chnh tr cho h. Mc tiu
chnh ca ng Cng sn khc vi mc tiu ca ANC, l{ khut phc ch ngha t bn v
thay i nh{ nc th{nh nh{ nc ca giai cp cng nh}n. ng Cng sn nhn mnh s
khc bit giai cp trong khi ANC tm s dung ha gia cc giai cp.
 ng l{ c s hp tc chc ch gia ng Cng sn v{ ANC. Nhng s hp tc ch l
bng chng khng nh c hai phn u cho mt mc tiu chung, trong trng hp ny l
tiu dit v xa b s thng tr ca mt thiu s da trng ch khng phi minh chng cho
s tng ng hon ton v li ch. Lch s th gii y nhng v d ca nhng s hp tc
nh vy. M{ in hnh nht c l l s hp tc gia M, Anh v{ Lin X trong i chin th
gii ln th hai, trong cuc chin u chng Hitler. Khng c mt ai ngoi Hitler c th nhn
nh mt s hp t|c nh vy c th bin Churchill, Roosevelt thnh nhng ngi cng sn
hoc cng c ca ch ngha cng sn, hoc Hp chng quc Hoa K v{ vng quc Anh
hoch nh mt th gii cng sn.

C th rt kh nhng da trng Nam Phi Phi hiu nhng s ln n ch ngha cng sn

trn chnh trng Nam Phi khi h mc s th chnh nhng chnh khch chu Phi tn tui
khng ch mong mun t nguyn kt bn vi nhng ngi cng sn m cn gia nhp hng
ng nhng ngi cng sn. Song i vi chng ti, l do n gin hn nhiu: trong nhiu
thp nin qua, nhng ngi cng sn l t chc duy nht Nam Phi sn sng cng nhn v
i x vi nhng ngi Phi da en l{ nhng cng d}n bnh ng. H sn s{ng cng n,
chuyn tr, chung sng v cng lm vic bnh ng vi ngi Phi. V th rt nhiu ngi Phi
nhn nhn nhng ngi cng sn ng ngha vi t do. Ti cha bao gi l{ ng vin cng
sn m lun lun khng nh mnh l mt cng d}n yu nc. Ti khng ph nhn l{ t
tng v mt x hi khng giai cp c sc thuyt phc mnh m, v ti chu nh hng ca
t duy m|c-xt. cng l{ trng hp ca nhiu chnh kh|ch c|c nc ch}u Phi ~ gi{nh
c c lp. H cho rng cn la chn mt kiu ch ngha x~ hi theo c|ch n{o a
nh}n d}n nc mnh c iu kin tin ln ngang hng vi c|c nc pht trin.

Thng qua nhng tc phm ca ch ngha M|c v{ t cc cuc {m o vi nhng ngi

mc-xt, ti nhn thc ra rng nhng ngi cng sn nhn nhn ch i ngh ca cc
nc phng T}y l{ phn dn ch v phn ng. Tri li, ti ngng m h thng x hi y.

S bt bnh ng trong i sng gia ngi da trng v{ ngi da en Nam Phi tht
|ng s. D l gio dc, y t, tin lng v{ bt c lnh vc n{o ngi Phi cng kh vt
qua mc ti thiu. Trong khi ngi da trng c cuc sng cao nht so vi c th gii.
Nhng ngi da trng thng khng nh ngi Phi Nam Phi c mc sng cao hn mi
ngi Phi cc quc gia khc trn chu lc. Cu tr li ca ti l: chng ti khng ngho khi
so snh vi phn cn li ca ch}u Phi, nhng l{ ngho x x|c so vi ngi da trng ngay
trn qu cha t t ca mnh v mi o lut ca nh cm quyn u nhm mc ch cui
cng l{ ngn chn vic xa b s bt bnh ng ny.

Cuc sng thiu nhn phm m{ ngi Phi phi chu ng l kt qu ca chnh sch
thng tr ca ngi da trng. S thng tr da trng h nhn phm ca ngi phi xung mc
thp nht, bin h thnh nhng ngi t ti. H thng lut php ch nhm mc tiu bo m
s thng tr ca thiu s da trng. Nhng cng vic nng nhc, kh khn t nc Nam
Phi ch d{nh cho ngi Phi: mang vc, lau chi, qut dn u l{ cng vic ca culi en
phi l{m cho ngi da trng, bt k ngi Phi y c lm tp v trong gia nh ca ngi da
trng hay khng.

i ngho v{ gia nh tan r~ l{ chuyn thng nht. Tr em lang thang kim sng khp
hang cng nh hm. Chng khng c c|i n ni g n i hc. Chun mc gia nh tan v do
ngho i, khn cng v hu qu l ti phm tng dn n bo lc khng ch trong chnh tr
m trong tt c cc mt ca i sng x hi.

Nhng ngi Phi ch mong mun mt phn ca c tng th nc Nam Phi, h mun an
ninh v mt phn ca ci ca x hi. Trn tt c, chng ti mun c cc quyn chnh tr nh
nhau, bi v khng c nhng quyn th nhng thit thi ca chng ti trong x hi ny
c{ng c cng c. Ti bit iu n{y vang ln nh mt i hi mang tnh cch mng i vi
nhng ngi da trng t nc ny, bi v ngi Phi l{ a s c tri c quyn bu c. iu
l{m cho ngi da trng lo s.

ANC chin u cho mc tiu y. Cuc chin tranh ca ANC thc s l cuc u tranh dn
tc. l{ cuc chin u cho ngi Phi tng nhng kh au v{ kinh nghim thi thc h.
l{ cuc u tranh cho cng bng sng.

Sau khi c li pht biu ca mnh, ti t bn tho trn bn ca nhng ngi bo cha
v mt nhn vo chnh n. Phng x im phng phc. Ti khng hng ci nhn ca mnh
khi chnh ta De Wet, c khi ti ni li cui cng t tr nh ca mnh.
 Ti cng hin c cuc i mnh cho cuc sng u tranh ca nhn dn Nam Phi. Ti
chin u chng li s thng tr ca ngi da trng v{ ti cng chng li s thng tr ca
ngi da en. Ti ging cao l tng dn ch v x hi t do m tt c mi ngi
bnh ng chung sng vi nhau trong nhng iu kin v kh nng nh nhau. l{ mt l
tng m ti ly lm l sng v hy vng s t c. Song nu cn ti cng sn sng hy sinh
cho l tng y.

Phng x n lng nh t. Sau khi ni xong, ti t t ngi xung mt cch khoan thai. Ti
khng quay u li v khng nhn ln cc hng gh nhng ngi d khn, mc d ti nhn
thy mi nh mt ang dn vo ti. S im lng nh ko d{i nhiu pht. Tht ra n ch
ko di 30 giy, ri bng nhin ti nghe t hng gh d khn mt ting th di tht to, ri
ting h h ca nhiu ngi ct ln cng mt lc, tip theo l nhng ting tht ca ph
n.

Ti ni sut bn gi lin. Lc y ~ qu| 16 gi v{ thng thng th phin ta phi hon

sang ng{y kh|c. Nhng ch|nh ta De Wet ~ ph| thng l y, tip tc gi ngi lm chng
tip theo sau khi trt t ~ c vn hi. ng ta biu th quyt tm gim t|c ng ca bi
pht biu ca ti. ng ta khng mun xem l{ ph|t biu duy nht v cui cng ca phin
ta. Nhng khng c ma lc no lm yu t|c ng bi pht biu y c. Sau khi c xong
bi pht biu v ngi xung, ti bt gp nh mt De Wet xi v{o ngi ti.

Bi pht biu gy ting vang ln trong d lun b|o ch trong v{ ngo{i nc. Cc t Rand
Daily ng nguyn vn, bt chp lnh ca chnh quyn cm khng cho ng tt c nhng g
ca ti. Trong bi pht biu, ti ~ c th ph nhn trch nhim ca mnh v nhng vn
kin lin quan n hot ng ph hoi. By gi th mi vic ~ r r{ng. Chng ti khng ph
nhn trch nhim ca mnh m{ chng ti ~ tin hnh vi s t ho v cn nhc chu |o,
cn k.

B co s 2 l Sisulu phi gnh chu ton b ni dung thm vn ca Yutar vn l dnh

cho ti. Anh ~ ng vng mt c|ch dng cm v{ kin cng trc hng lot cu khiu
khch ca Yutar, ph nhn tr xuyn tc tr con ca y v ng li ca ANC, l gii mt cch
minh bch, r rng bng nhng khi nim n gin, d hiu. Anh khng nh chin dch
Mayibuye v chnh sch chin tranh du kch khng c quyt ngh l ch trng ca ANC.
Anh tuyn b chnh mnh phn i khi b phiu vi l do thi c cha n.

Cc b co tip theo u thc hin xut sc chin thut ~ c tp th thng qua.

Ngi cui cng l Andrew Mlangeni tuyn b ~ chuyn cng vn, mnh lnh v k hoch
h{nh ng cho MK bng c|ch thay hnh i dng trong b o thy tu che mt cnh st.
Anh t c|o trc ta l mnh b tra tn, |nh p, thm ch b d in trong nhng ngy b
tng giam. Sau li khai ca Andrew ch cn li phn ngh n.

Ngy 20/5 Yutar trao cho bo ch pht biu cui cng ca y trc ta. Bi pht biu ca
Yutar c ng cn thn, ba bc da. Bn b cng nhn c mt bn. Cho d c ng
rt p nhng ph|t biu ca Yutar tng hp mt cch ln xn cc s kin. Y khng nhng
gii thch co trng m{ cng chng tn vinh cc chng c. Ngc li y ~ dng nhng li l
tha m, i loi S tr tr|o ca cc b co tht |ng ngc nhin. Mc d bn chng khng
i din cho 1% nh}n d}n nhng li cho mnh quyn thay mt cho c th gii tuyn b
rng ngi Phi Nam Phi b p bc, bc lt v truy n~. Ngay i vi De Wet, bi pht biu
ca Yutar l mt b n. ng ta ~ hi Yutar: Mr. Yutar, ng{i ghi nhn rng mnh ~ khng
thnh cng trong vic chng minh liu c mt ngh quyt c thng qua v cuc chin
tranh du kch, ng khng?

Yutar nh b |nh trng hp s. Phn mnh chng ti cng rt ngc nhin, bi v li cht
vn ca chnh ta gieo mt s hy vng. Yutar ni thm rng thc s l{ ~ c nhng chun
b cho mt cuc chin tranh du kch.

De Wet |p li y vi th|i khng cn kin nhn: iu n{y th ti cng ~ bit ri. Cc

b c|o cng ~ cp kh r rng. Tuy nhin h khng nh trc khi b bt h cha c
quyt nh tin hnh cuc chin tranh du kch y. Ti xut pht t ch rng ngi khng c
bng chng ph nhn li khai y ca b c|o, v{ chnh ng{i ~ phi ghi nhn nh vy.
"Phin ta tm dng v s nhm hp trong ba tun ti."

Vn Nam Phi ~ b|o ng n th gii bn ngoi. Lin hip quc trong phin hp i
hi ng ln u tin ~ thng qua ngh quyt cm vn chng Nam Phi. Ti nh th ln St.
Pauli Lu}n n, ngi ta cu nguyn v lp hng ro bo v chng ti. Sinh vin i hc
Lu}n n bu ti lm Ch tch Hip hi ca h. Mt nhm chuyn gia Lin hip quc kin
ngh t chc i hi ha gii dn tc Nam Phi nhm dn n vic hnh thnh mt Ngh
vin thc s i din cho mi tng lp nh}n d}n v{ i }n x| cho tt c nhng ngi chin
u chng ch ngha Apartheid b kt n, cm t. De Wet quan t}m t bit n v n
Rivonia. Hai ng{y trc khi tuyn n, Hi ng bo an Lin hip quc (c phiu trng, trong
c Anh v{ M) biu quyt i chnh quyn Nam Phi chm dt v x ny v n x cho cc
b co.

Trong nhng ngy y, ti phi np lun n cao hc lut cho trng i hc Lu}n n.

Th nm, ng{y 11/6, chng ti t tu y ti ta nghe tuyn n. Chng ti bit rt r

ch t 6 ngi c trng ti. Vn cn li l mc n s nh th no.

De Wet v{o ngay tc khc. ng ta ni nh v nhanh:

B co s 1 c ti trong c 4 im, s 2 c ti trong 4 im, s 3 c ti trong 4 im... Ch

mt ngi c 1 ti theo co trng v duy nht mt ngi v ti.

Ngy hm sau chnh ta mi cng b n quyt. m hm chng ti quyt nh s

khng chng n, bt k n quyt s nh th no, k c t hnh, bi v chng ti cho rng mt
s khng n s chn vi tiu ch o c m{ chng ti ~ ln ting khng nh cng khai
bt chp tt c. Trong tt c pht biu trc ta ngay t phin x u tin, tt c b c|o u
khng nh khng cn giu gim rng nhng g mnh lm c nguyn nhn su xa v o l
v chng ti t ho v nhng h{nh ng . Nu nh c |n quyt t hnh th chng ti s
khng ngn cn mt chin dch khng b quy m m chc chn s lp tc din ra khng ch
Pretoria m l trong c nc. Nu kh|ng |n c ngha l{ chng ti ~ tho ngi n ca
kh th hng hc ca qun chng ang d}ng cao hn lc n{o, v{ c th to ra o tng rng
Nam Phi ngi ta cng c cng l. Chng ti cng thc c rng khng khng n s
mang li thit thi cho mt s b co thc s khng c ti trong v n{y nhng cng ~ b kt
|n cn c vo bn co trng m{ De Wet ~ kt lun. H{nh ng ca chng ti tht r rng:
Khng c s hy sinh no l qu ln trong cuc chin u cho t do ca c mt dn tc. Ci
cht ca ti, ca cc chin hu s khng v ch, n s phc v s nghip c nhiu hn l{
chu cc hnh trong sut i ngi ca nhiu th h. V ngay c khi khng phi l n quyt
t hnh cng c c s khng kh|ng |n. Kh|ng |n trong trng hp y c th a n
thm ha. Ta n phc thm rt c th i n kt lun ch|nh ta De Wet ~ b qua nhng
chi tit quan trng v kt qu l ta phc thm c th sa sai v{ khp chng ti v{o ti
cht. Thc t Nam Phi ~ tng din ra. V cn na. Mt s khng n rt c th t|c ng
khng tt n sc p ca quc t ang gia tng i tr li t do cho chng ti v tt c
nhng ngi u tranh chng ch ngha Apartheid.

i vi chnh quyn th n t hnh s l cch gii quyt thc t nht. Chng ti nghe ni
b trng t ph|p John Vorster k vi bn ca ng ta rng li lm ln nht ca th tng
Smuths trong th chin th hai l{ ~ khng treo c ng ta (John Vorster ng v pha Hitler
chng li ng minh, trong c Nam Phi trong th chin th hai). Nhng k dn tc cc
oan da trng cm quyn hm nay s khng ti din sai lm y!

Ti ~ chun b cho bn n t hnh. chun b cho ci cht, qu tht ngi ta phi thc
s ch i n. Ngi ta s khng chun b g c khi trong t}m tng vn c tin rng iu
s khng xy ra. Tt c chng ti bnh thn chun b chng phi v chng ti tha dng
cm m v chng ti rt thc t.

Ngy 12/6 chng ti xut hin ln cui cng trc ta. Ti vy tay cho m thn yu v
Winnie yu du. Hn m ti ang trong t}m trng xn xang khi bc ch}n v{o ta i hnh
chng kin con rut ca mnh vi bn n cao nht. Cho d ti bit rng m ti khng hiu
ht nhng g ~ v{ ang din ra, khng bit ht nhng g con trai Ngi ~ l{m, nhng M
kin nh v cng. Winnie cng khng t ra my may ri tr, lo u v sc mnh ca nng
nng cnh cho ti.

Co trng c tuyn c mt ln na. DeWet nh l ~ng khng ch n nhng g

ngi ta ang c sang sng. ng khng ngc nhn ln cng chng ghi chp g. Dng nh
ng dang chm vo nhng suy t. Hn l{ ng ta ang chun b cho giy pht cng b quyt
nh cui cng.

De Wet ra hiu cho chng ti ng dy. Ti hng nh mt v{o ng ta. Nhng ng

khng mt ln nhn v pha chng ti. ng nhn thng vo khong khng trc mt. Mt
ng nht nht hn, hi th nng n. Chng ti nhn nhau v dng nh u thc c
rng s l n t hnh, bi v nu khng nh th th v sao con ngi ni ting l trm tnh
ny li ri tr nh th ch? V ng t t tuyn c.

Ti ~ nghe trong sut v n li buc ti ca nhng cng dn khng phi da en. C|c b
c|o ~ k cho ti v{ o{n lut s ca b c|o cng k cho ti rng cc b c|o u l th lnh
ca cng dn khng phi da trng, tt c u l gii h khng c ti v phi c gim nh
khi xt x. Ti ho{n to{n khng tin l{ ng c ca cc b c|o v t nh h l gii trc ta.
Nhng ngi hoch nh mt cuc cch mng th thng thng l chim chnh quyn, v
ch ca h l khng th tch khi ng c y.

ng im lng mt v{i gi}y nh ly thm dng kh. Ging ca ng vn ~ lng xung

v gi }y ngi ta nh khng cn nghe r ng ang ni g.

Nhim v ca ta |n n{y nh ca mi ta n khc trong mi quc gia ch gi gn lut

l, k cng v{ trt t, thc thi php lut. Nhng ti c m b co b t co trong co trng
v cc b co khng ph nhn, y tc l ti c chnh, ti |c }m mu bo lon v bn cht m
xt l ti phn quc. Nh{ nc quyt nh khng a ti c ny vo co trng. Trn c s
ca s tht ny v sau khi cn nhc chn chn, ti quyt nh khng y n cao nht l trong
trng hp ny l ra phi chu nh vy, th nhng ph hp vi ngha v ca ti th hnh
pht y phi c gim i mt cht. Bn n dnh cho tt c cc b co l t chung thn
trong nh lao.

Chng ti nhn nhau mm ci. Khi De Wet tuyn n v quyt nh khng treo c chng
ti, trong phng x n bng th ph{o ng lot rt to. Cng ng thi xut hin s ln xn
bi v khng t ngi bt bnh vi n quyt ca De Wet. Qu tht c b co v ti trong v
Rovinia ny.

Ti quay li, hng ln cc hng gh d kh|n v{ ci, mt tm m v Winnie. Lc ny

trong phng x ht sc hn lon. Ngi ta la ht, cnh s|t x y nhng ngi trn xung
t cc hng gh. Ti khng nhn r mt m v{ Winnie. Ti gi ngn tay c|i ch{o theo kiu
ANC, trong khi nhng ngi d n o ra ngoi bo tin cho nhng ngi ang ch i kt
qu n quyt. Xe cnh st p n v{ nhanh chng y chng ti ln thng xe trong cnh hn
n nh ong v t.
 Trong phng giam ca ta n, chng ti b xch tay. Cnh st ri tr trc phn ng si
ng ca khi ngi ng c trc ta thng thm. Sau khi ch cho tnh hnh du hn,
ngi ta ~ bt chng ti dn ra ca sau v{ y ln xe t tm ng hm chy i. Trn xe
chng ti nghe ting h Amandea!. v{ ting ht hng trng ct ln t nhng bung phi
cng phng ca h{ng ng{n ng b{o da en. Chng ti gi cao nm tay vi hy vng qun
chng s nhn thy mnh.

Gi }y tt c chng ti tr thnh t nhn. Chng ti chia tay vi Pennis Goldberg, v

anh l da trng v s b tch khi t da en. Tt c chng ti b nm vo x lim nh t
Pretoria.

Vo mt m vng, trn trc trn tm chiu gia sn x lim, ti bng ngh n quyt
nh ca De Wet. Chc chn phong tro phn khng rm r khp nc v sc p quc t ~
t|c ng n ng ta. Lin hip Cng o{n th gii cc lc ln n v xt x. Cng nhn khun
vc hu khp th gii tuyn b ty chay bc hng cho tu Nam Phi bt k n n }u, i
}u. Ch tch X vit ti cao Lin X Breznev gi th cho Verwoerd lu ng th tng v
c x n{y. Thng vin Hoa K phn i v x. 50 ngh s Anh biu tnh trn ng ph
Lu}n n...

Ti tng nhn nh, i vi De Wet th ch khi no ng ta ghi nhn chng ti cha bt

u cuc chin tranh du kch, ANC v MK l nhng t chc c lp vi nhau th khng th
kt n t hnh chng ti c. Mi chuyn ~ din ra ng nh vy.

Verwoerd trnh b{y trc Ngh vin rng n quyt khng h b nh hng do phong
tro phn i khp nc v ton cu. V{ ng ta cng tr tr|o ni toc rng nhng bc in
phn i t c|c nc x hi ch ngha u b vt vo st r|c.

Cui v n, De Wet ni vi lut s Bram Fischer rng lp lun ca nhng ngi bo

cha ~ g}y xc ng mnh l n tung phong tro phn i mnh m cha tng c. C th
l{ sc p duy nht buc ng phi nhng b. Nhng ng ta bit r hn ai rng trong
trng hp kt n chng ti t hnh th i b phn ngi dn coi ng l tn st nhn. De
Wet pha kh|c cng phi chu sc p khng khip ca ng bo da trng. ng ta l{ ngi
Phi gc da trng, l{ c|i u ca h thng php lut Nam Phi. ng ta cha bao gi mun
lm gim c tin vo nn lut ph|p ~ c ra ng ta. De Wet ~ chu b sc p khut phc
bng c|ch cho chng ti sng.

Vo mt bui ti trc khi n nh{ t Pretoria tt, chng ti bng nghe ting h|t ng
ca, nhng bi ca chin u v t do ct ln ho hng t bung phi ca h{ng nghn ngi.
Chng ti ha v{o d{n ng ca v i v ho hng ny.
 Nhng thng nm lu y

Ti tnh gic v{o ng na m, hai mt nhn ln sn x lim khng chp mt. Hnh nh
phin ta vn hin ln mn mt trong u ti, ti vn nh nghe r tng ting ng nh
trong bui tuyn n, ri bc chn ca ngi c ti ha ln trong ting tht hn hoan,
cm phn ca h{ng nghn ngi v}y quanh ta |n. V{ trong cn na m na tnh y, ti cm
nhn c bc ch}n ngi ang tin gn n x lim bit gian gia m khuya. ng th. C
ting g ca. Ti nhn qua li thp v nhn ra khun mt ca i y Aucamp. ng ta hi
rt kh: Nelson Mandela, ng cn thc ch?. Ti ni phi. Aucamp tip: ng l{ ngi
hnh phc lm. Chng ti a ng n mt ni v{ ng c hng nhiu t do hn.
ng c th hot ng, i li thoi mi. ng th sc ngm tri xanh v bin xanh ch
khng ch l nhng bc tng x|m ngot.

Vin i y khng c x xin, nhng ti bit rt r ni m{ ng ta ni n y chng bao

gi mang li s t do m{ ti ao c. L{m nh v c iu g b mt lm, vin i y vn ~
ni kh, li h ging nh ni thm: Chng no ng khng gy tr ngi cho chng ti th ng
s c tt c nhng g ng mun.

Tip theo, Aucamp |nh thc nhng ngi khc b nht trong x lim bit giam, ra lnh
cho tt c thu xp c. Mi lm pht sau chng ti b dn qua ng hm lt lo ca
nh t Pretoria, qua hng lot cng st.

C 7 ngi tt c. Chng xch tay chng ti v{ y ln xe thng cnh st bt kn. Lc ny

~ gn hai gi s|ng, nhng khng ai trong by chng ti t ra mt mi, tri li, chng ti ht
vang nhng bi ca cch mng, sng li nhng pht ho hng ca gi tuyn n. H chun b
n ngui - bnh m kp tht - v thc ung kh hu hnh. Mt vin i, Van Wyck, cng
ngi trong thng xe vi chng ti. Anh ta l mt ngi bit iu, nh nhn. Khi chng ti
ht xong bi hng ca, anh ta bng ni rt nghim trang: C|c ng bit khng? Cc ng khng
phi l}u ngo{i o }u. p lc t bn ngo{i i tr t do cho c|c ng ~ v{ ang g}y sc
p mnh ln chnh ph. Ch mt hoc nhiu lm th hai nm sau, c|c ng s ra khi nh t.
Hng nghn, hng vn ngi hoan h cc ng, tt c u l bn ca cc ng, ph n yu qu
c|c ng. C|c ng ~ l{m c tt c, s l{m c tt c!. Chng ti im lng nghe anh ta ni
v ti phi ghi nhn rng nhng li ni ca vin i lm ti thch th. Bt hnh bit bao li
b|o trc ca anh i tt bng di gp 10 ln. Phi mt 27 nm, d bo y mi tr thnh
hin thc.

Lng l v b mt, c mt n v cnh s|t v trang th|p tng, xe t a chng ti

n mt sn bay qun s sau hn mt gi. Chng ti b y ln chic Dakota c mm. Trong
bng m|y bay khng c l si, chng ti rt cng, run cm cp. Chng ti dng nh
chng ai quan tm nh cm quyn s a mnh n chn tri n{o. Khi ln cao 5 mt ai
cng t|i xanh mt my. Lc ny mi s t hi v nguy him hn l{ ngi trong x lim gia
bn bc tng xm xt.

Sau hn mt gi bay, cnh vt di t trong |nh s|ng bnh minh nh m nh o. Tt

c chng ti dn mt qua khung ca s trn ca my bay nhn xung trong tm trng ngn
ngang. M|y bay ang tin theo hng ng nam. Nh c|c chin hu, ti cng d|n mt qua
ca knh nhng khng phi chim ngng phong cnh phong ph ca t nc mnh
nh mt khch du lch m l bng i mt ca mt v ch huy du kch. Trong u ti hin ln
nhng vng tr qu}n an to{n cho i qu}n v trang quyt ng u vi ch Apartheid
mun i ng nguyn ra.

T ng{y MK ra i, vn lun c cp l Nam Phi c phi l{ vng t ph hp cho

mt cuc chin tranh du kch hay khng? Hu ht thnh vin B ch huy u cho rng khng
th. Khi my bay bay qua vng rng ni Matroosberg gn thnh ph Kap, ti gi cc chin
hu ca mnh v ni vi h l{ vng tr qu}n, m qu}n l tng ca qu}n du kch v
trang. C|c ng ch ca ti ng tnh vi nhn xt .

V{i pht sau, Robben Island ~ ngay di cnh my bay ca chng ti. My bay h
cao, ri h cnh xung sn bay d chin cui o. Hm l{ mt ng{y u |m, y my. Khi
c li khi my bay xung t, nhng cn gi lnh but nh ca da tht qut vo mt
chng ti trong nhng b qun o t mng tang. Bn lnh g|c lm lm sng t ng trong
tay. Khng kh cng thng, nhng bnh lng, rt khc vi cuc n tip m{ Robben Island
d{nh cho ti hai nm trc }y.

Chng ti b dn v nh{ t c. Mt ngi nh{ | tr tri gia bin tri hoang vng. Chng
ti phi ci qun o ngay gia s}n. l{ mt kiu hnh h lm nhc t nhn khi b chuyn
t nh{ t n{y n nh{ t kh|c. Ngi t c thay sc phc mi. Chng ti nhn nhng
b kaki vi th, c trng ca Robben Island sau khi nm ht mi th r|ch ri trn
ngi xung t.

Ch ngha Apartheid phn bit ngi ti t qua cc o t theo mu da! Tht khng
khip. Tr Karthy, t nh}n ngi gc n, chng ti ch c nhn qun i, |o mng v
mt c|i chn n c, dp r}u. Ch duy nht Karthy c phn tt. Qun i l{ nhc nh
ngi Phi da en rng h l{ Boys. Hm nay ti chu mc qun i nhng th rng khng
bao gi chu li bc v khut phc c ngay trong s phn bit i x th bo ny.

Bn lnh gc ngc dng mi sng ch hng i cho tng ngi t. chng ch pht ra
nhng mnh lnh kh khc, khng cn ch ng cng khi cn i t: Bc! Im lng! Dng!
Chng khng phi lc n{o cng e da nh ti tng chng kin khi ra o ln u. Tt c
bn h nh nhng con ngi my khng hn, khng tim.

Nh t ny ch l{ ni qu| cnh ca t mi. Ngy nay ti khu ny nhiu ta nh cao tng

giam t chnh tr ~ mc ln san s|t. Khi c a v{o nh{ t trung chuyn n{y chng ti
c do chi ngo{i tri v{ c php tr chuyn vi nhau m khng b ngn cn.

Vo bui sng ngy th t, ngi ta li xch tay chng ti, y ln xe mui, ch n mt

nh{ t kh|c. l{ mt ph|o {i hnh ch nht bao quanh mt s}n xi mng rng 10 mt, di
30 mt. Bn bn ph|o {i l{ x{ lim, mt th{nh tng cao bao bc xung quanh. Tng cao
ti 7 mt. Trn nc l ba chi canh c c ch bc-gi c tc trc. C 24 x lim bit giam,
mi x{ lim c ca t v li st. Ca x lim hai lp, lp trong l g, lp ngoi l st. Ban
ngy ch ng ca st, thong phn li st pha trn. Ban m ca g cng b kha li.
X lim bit giam c ct vi v, hn l{ n kh|ch mi nguy him. Tng cn m t.
Ti bo cho qun t l x lim qu m. Hn trng tro ni rng chnh chng ti s l{ vt ht
m vy!
 X lim ca ti nm cui dy. Chiu d{i x{ lim ng ba bc chn ca ti, ch}n ti ng
tng v{ u cng ng tng khi nm thng. Trc x{ lim l{ th b{i. Th b{i ca ti l
N. Mandela 466/64 c ngha l{ ti l{ t nh}n s 466, v x lim bit giam nm 1964. Nm
ti 46 tui, b kt n kh sai chung th}n v{ x{ lim n{y l{ ni ti th n cho nhng nm
cn li ca i mnh. Ti s }y n{y bao nhiu nm? Ti khng tr li c cu hi ny.

Sau khi chng ti nhp tri t u, ngy cng c thm t mi ht t n n t kia t

t lin ra.

Tun u chng ti phi tp s lao ng - mt kiu hc ngh - sau l{m vic cho
n khi t bit ci i, bi l chng ti l{ t chung th}n m{.

Thu b ti ~ c nghe k v hn o n{y. Ngi Xhosa gi o bng ci tn

Esipuithini. l{ mt hn o |, c|ch b bin Kapstadt 25 km. i vi ngi b tc
Xhosa th Robben Island qu| quen thuc. V ch huy Macanna cao ti 2 mt ~ b thc d}n
Anh {y ra sau khi ng l~nh o 10.000 chin binh Xhosa chin u chng qun Anh
x}m lc Nam Phi nm 1819, g}y cho chng nhiu thit hi cay ng, nhng ri cuc khi
ngha tht bi, b tm vo bin m|u. Macanna ~ vt bin nhiu ln nhng khng th{nh.
Ln cui cng ng ~ khng tr v khi vt bin tr li qu hng quyt mt phen sng
mi vi qun th.

Robben Island l{ tin n ca h thng nh t kht ting tn bo ca chnh quyn Nam

Phi. Ni khng ch l th thch khc lit cho mi ngi t m c cho bn cai t. Cai ngc
to{n l{ ngi da trng, phn ln ni ngn ng Afrikaans. Bn ny bt t nh}n u phi gi
chng l{ Baas - tc l ng.

Ti tng nghe cu ngn ng: Rt thu xng. Gi }y mi c hng c|i rt m{

khng t n{o chnh x|c hn l{ thu xng. V{o th|ng 6, th|ng 7, Robben Island nng
nhng rt m. Thng 12 th gi rt, khng ngy no nhit ln qu| 5 C. Gia tri nng,
ti vn run cm cp v chic qun i v{ |o mng khng cho thn ni g chng c rt.
Lao ng kh sai nng nhc - {o h{o - nhng ba tra l{ sp lo~ng v{ c mi hi. Bui
chiu, sau gi lao ng kh sai, chng ti c na gi t do v{ tn dng ba mi pht
ny chy cho m ngi.
 {o h{o v{ |, p | tng th{nh | dm, ch bng xe ct kt n nhng ni phi ri l
nhng cng vic nng nhc. Nhiu ngi trong chng ti vn l{ lao ng tr c nn khng
quen v{ khng sc. Mt hm Karthy phi y xe ct kt ch y |. Anh khng l{m sao
gi thng bng chic xe mt bnh ny. Nhng tn cai t vung roi da anh. Chng khng ch
da sung. Ti ang ngi ngh, chng kin cnh Karthy lng tng va bun ci va tc
gin. Ti nhy n ch anh, kp n}ng xe, hng dn cho Karthy cch gi thng bng v{ y
xe i trc khi tn cai t nm c ti khng cho gip bn. Karthy vt qua pht him
ngho y, ~ gi c thng bng v{ y xe i vi n ci trn mi.

Bn cai ngc n}ng nh mc tng ng{y. Khng th nh th c. Phi chng li chng.

Chng ti l{m vt mc cho chng thy v{ a mt bo cho nhau: khng chp nhn bt
c mt hnh thc no khc na nhm nng mc ca bn cai t. T u tun sau chng ti
ln cng, lm vi tc ch bng mt na ng{y thng tun trc. Bn coi t nhanh chng
nhn ra tnh cnh b tr trn cng trng. Chng e da s trng pht. Mc k. Chng ti
ch lm c th.

o t Robben Island nm 1964 kh|c vi nm 1962.

Ngay t ng{y n o ti ~ phn i, khng chp nhn mc qun i. Ti yu cu c

gp cha o v{ a ra mt bn khng ngh nhiu im. Bn chng t chi tt c. Th
nhng hai tun sau ti bng thy c qun di trong x lim. Khng c b compl sang trng
no lm ti vui mng hn lc nhn thy hai chic qun di bng vi kaki th trong x lim
ca mnh. Nhng trc khi mc qun v{o ngi ti phi bit liu cc chin hu ca ti cng
c cp nh ti hay khng!

Khng. H khng c c }n y. Ti yu cu ngi lnh canh t mang hai ci qun di

tr li cho cha o. Ti ni vi y rng i hi ca ti l cho tt c c t nh}n. Ngi lnh gc
ni lm bm: ng Mandela, ng ~ ni l{ mun c qun di v by gi ~ c qun di th
ng li i tr li l{ ngha l{m sao ch!. Ngi lnh gc t chi khng nhn hai ci qun vn
d{nh cho ngi da en. Cui cng th ch tri giam n x lim ti v mang hai ci qun i.
Hn ni: Tt thi Mandela . ng phi mc qun i nh mi t nh}n kh|c. Ti ni thng
vi y: Nu ng ~ cp qun di cho ti th v sao nhng ngi khc li khng c cp? Y
khng tr li.

Trn o, ngi t khng c s dng ng h v v vy chng ti khng bao gi bit

chnh xc gi gic. Chng ti ch cn bit nghe ting chung, ting ci v ting ht ca lnh
canh. Khng bit ngy, tun, th|ng. Ti l{ ngi u tin c sng kin l{ ra lch tng
trong x lim. Vic khng cn c cm gic v thi gian l{ phng ph|p thun li c ch ch
ca nh cm quyn l{m cho ngi t va mt ht t do va mt ht s kim tra chnh mnh
v thm ch |nh mt lun sc hot ng tr no ca mnh.

Thi gian trong t i rt chm, ng{y nh d{i v tn. Nh{n c c{ng l{m cho thi gian
nh dng li. Nhng vic ~ khng xy ra Robben Island. Chng ti ~ t chc cc
hot ng tp np, bn rn. Hc tp v tho lun tnh hnh v thi cuc din ra lin tc. Tuy
th thi gian vn khng tri nhanh nh bnh thng. C l do bn ngoi nhng cng vic
y ch phi gii quyt trong vi gi th trong t phi vi tun, thm ch vi thng. Yu cu
mt bn chi |nh rng ngi t phi ch ng 5 th|ng. Mt ngi ~ phi tht ln mt
pht trong t d{i nh my nm, nhng nm th|ng th tri nhanh nh pht vy. Mt bui
chiu p | d{i tng chng nh v tn, nhng bng ngonh i ngonh li s ht nm v{
ngi ta khng bit cc thng bin i }u!

i vi t chnh tr th vn quan trng bc nht l nhng nm th|ng trong t khng

gy ra nhng tn tht, khng |nh mt, tri li tng c lng tin khi ri khi a ngc y.
Nhim v u tin ca ngi t l hc chnh xc cn phi lm vic g tn ti trong bi
cnh nghit ng. Mun vy ta phi bit c nh ca k th, qua tm c i sch
ph hp nhm ph| tan mu |c c ca chng. Nh{ t c ngha g kh|c hn l{ nhm b
gy ch v tiu dit lng tin ca ngi t. l{m c iu , k th khai thc trit
mi im yu ca tng ngi t nhm hy hoi mi sng kin, tng, ph nh mi c
tnh... tt c ch nhm dp tt cht con ngi trong mi chng ti, xa i c|i ti ca ngi t
v bin ngi t thnh mt c|i g v tri, v gic, v bn ng, ch cn l mt sinh vt
khng no, khng tim, khng ch, khng hoi bo...
 Ti khng bit nu phi sng mt mnh c sng sut nhn ra ch}n tng ca k
th hay khng. Nhng thiu st ln nht ca chng l{ cho chng ti chung sng vi
nhau. N thc s ~ tng cng |ng k sc mnh ca chng ti. Chng ti c th gip
nhau v{ tng sc mnh cho nhau. Nhng g chng ti bit c, tip thu c u chia s
vi nhau v{ qua tng sc mnh cho nhau, gip nhau gi c bn lnh ca tng ngi.
D nhin khng phi ai cng phn ng v chu ng nh nhau. C ngi khe, k yu.
Ngi chu n gii v{ ngi nh|t n. Nhng ngi khe c th n c cho ngi
yu v{ nh vy lm cho c hai u khe ln. Hn na trong mt chng mc nht nh,
chnh chng ti ch khng phi cha o hay cai t quyt nh chng ti nn v phi t
chc cuc sng trong t nh th no.

L{ ngi l~nh o, thnh thong ta phi l{m i ba vic khng gy ting vang hay kt
qu nhng vic lm y khng l din trong nhiu nm. C nhng thnh cng v vang m ch
ngi to ra n bit m{ thi. iu n{y c{ng c ngha trong nh{ t m{ ngi ta tm
c nim an i rng mnh ~ gi c kh tit, trung thnh vi l tng m c th chng
ai bit c.

Ti ~ b loi ra ra cuc sng, nhng ti bit hn lc n{o rng mnh khng th bung
xui hai tay, khng th t b cuc chin u. Ti ang trong mt trng u khc m
chin binh v khn gi cng l{ chnh mnh v{ nhng k p bc mnh. Chng ti coi cuc
chin u trong t l mt vi v tr. Chng ti chin u nh chin u ngo{i i. Ch
ngha ph}n bit chng tc v s p bc u y ht nhau. Chng ti ch chin u trong nhng
iu kin khc m thi.

Nh t v bn cm quyn ~ th cp ht danh d ca mi t nhn. Nu ta sng st, gi

vng kh tit, khng khut phc, khng cho bt c k n{o cp mt danh d th c ngha
l ta khng thua. Khng bao gi trong nhng ngy gian kh y ti mt lng tin vo mt ngy
kia ti ra khi nh t. Ti khng bao gi tin bn n chung thn giam hm ti sut i sau
cnh song st. Nu c lc n{o suy ngh n kt thc bi thm y, ti lp tc tm li mnh
v{ xua ui bng m y i. Ti tin chc vo mt ng{y n{o , mnh li c t chn ln
thm c m|t ri ca qu hng, do chi di nh nng chan ha vi t c|ch l{ mt con
ngi t do.
 Mt bui sng, qun t b|o cho chng ti ln vn phng gp o trng. Vn phng
ca ng ta c|ch xa ni giam chng ti khong 400 mt. Ngi ta bo vi chng ti xp hng
chp nh tng ngi mt. Sau khi ly du tay, ti vi nhng ngi canh t: Ti mun
c xem lnh ca cp trn ca cc ng v chuyn ny. Ch c lnh ngi ta mi c
php chp nh ngi t. Ti bit rt r vic chp nh t nhn phi c lnh c bit ca c
quan c thm quyn.

Bit c mi quy nh ca nh t ch c li, bi v ngay c bn cai t nhiu a khng

h bit nhng ni quy ngt ngho ca nh t. Bit c nhng iu nhiu khi lm cho
bn cai t phi v n. Vin i lng tng, hn khng bit phi l{m g trc i hi ca ti.
Sau mt pht im lng, y e da s bo co ln cp trn v s bng bnh ca ti. Ti nhc li
cho y bit rng khng c lnh ca cp trn c thm quyn th s khng c bt k tm nh
no ht!

V nguyn tc chng ti phn i vic chp nh ngi t, bi l nhng bc nh y ch

lm nhc ngi t hoc tuyn truyn la m. Trong thi gian d{i ng ng trn o ti
ch cho chp duy nht mt tm nh khi mi b {y ra o.

Mt tun sau, vin i b|o cho chng ti khng i cng trng p | m{ nh v qun
|o t. Sau khi xem qua ng qun o, chng ti khng nh nhng th gi rch ny khng
cn sa cha c na. S|ng hm chng ti nh{n c. V{o lc 11 gi cng nh t bng
m rng. Vin ch huy nh t dn hai ngi {n ng dn s v{o. Vin i bo cho chng
rng ngi ny l phng vin v nh nhip nh t Daily Telegraph n t nc Anh. Cch
gii thiu ca vin s quan ng rt r rng dng nh vic bo ch quc t n thm t
trn o Robben Island l chuyn bnh thng, nh l{ mt sinh hot theo thng l }y
vy.

Mc d hai ngi kia l nhng v kh|ch u tin n thm chng ti, nhng mi ngi
nhn h vi v ng vc. Trc ht h c nh cm quyn cho n - hay ph|i n - nhm
nhng phc v cho chnh sch ca ch Apartheid, th hai l chng ti bit rt r t
Telegraph ca phe bo th v h cha tng vit mt dng by t thin cm vi cuc u
tranh ca nhn dn Nam Phi. Chng ti bit d lun rng ri trn th gii lo lng, quan tm
n s phn ca chng ti. Chng ti cng tng bit d lun Lu}n n ~ m mt phong
tr{o c tn l{ Free Mandela- T do cho Mandela. Tuy nhin ~ c ln bo Anh phng vn
sinh vin Lu}n n bit g v phong tr{o n{y, th c ngi ~ ni Free l{ tn ca Mandela!

Hai nh bo chm r~i bc vng quanh s}n t v{ a mt quan st chng ti. Tt c

chng ti ci u v{ chm ch tp trung vo cng vic ang l{m. Mt tn qun t nm lng
ti: "Mandela, by gi l{ lc ng ni y!". T nhng ngy mi ra o ti thng thay mt
anh em t trong khi a yu s|ch n{y, n. Nhng nh{ t ~ cng b ni quy: mi t nhn
ch i din cho chnh mnh. Khng ai c ni thay ngi kh|c. Cho d quy nh l{ nh
vy, nhng trong thc t c anh em t ln nh chc trch vn c bt ti l{m ngi pht
ngn cho ngi t. Hm nay gp hai nh bo Anh l thm mt v d na.

Ti ni vi phng vin c tn l Newman khong 20 pht mt cch thng thn, cng

khai v iu kin ti t trong nh t v v v n Rivonia. Newman t ra c thin ch, nghe
kh| chm ch. Cui cuc ni chuyn, anh ta ni nu c chp mt bc nh ti th mn
nguyn lm. Ti chn ch mt lc, ri ng . Ti ngh rng bc nh ny s vt i dng
ra nc ngoi th c th d lun hiu hn v cuc chin u ca chng ti v{ qua s ng
h chng ti! Ti ni rng mnh ng nhng vi iu kin tm nh ny c mt c Sisulu.
Cnh ca tm nh ghi hai chng ti nh ang b{n bc mt vic g trn s}n nh{ t. Ti ~
qun t lu ln chp nh y, bi v nh chng ti nhn nh lc u rng l{ mt t bo
bo th. Daily Telegraph ~ chng nhng khng ng bc nh m{ cn chng vit - d ch
l mt dng - v o t Robben Island v cuc gp t nhn chng ti.

Chng ti hiu Telegraph t v n Rivonia my nm trc }y ri m. By gi khi d

lun t co nh cm quyn Nam Phi i x tn bo, tra tn t nhn th ch ngha Apartheid
mun chng minh cho th gii rng h i x nh}n o vi t nhn v nhng phng vin
Telegraph c mi chng kin s tht y nhm minh oan cho h v xoa du s cm
phn ca d lun rng ri trn th gii.

V khch tip theo l{ Mr. Hynning, i din ca Hip hi Lut s Hoa K. ng M ny

c tng Steyn, ch|nh tng qun h thng nh{ t Nam Phi th|p tng. Tng Steyn
khng my khi c mt o. S vng mt ca ng ta l c . Y cho cp di tha h t
tung t tc, hnh h, {n |p t nh}n m{ ng vn gi c b mt o c gi, sch s trc
d lun.

Hynning mc lum thum ch khng sang trng nh c|c nh{ b|o Anh hoc nh tng
Steyen. Tng Steyen hng v pha ti nh ngm bo cho ti rng mnh c th tr
chuyn vi Mr. Hynning. Ti hiu ci nhn ca ng tng kia v nhn vo ng khch M,
cho lch s. Ti cm n chuyn thm ca ng ta v ly lm vinh d c n tip mt i
din ca gii bo v php lut Hoa K. Sau ti tm tt nhng t co v s h khc ca
nh t v c nhn mnh cho Hynning hiu rng chng ti l t chnh tr ch khng phi ti
phm hnh s v{ i c i x nh nhng t chnh tr. Trong khi ti ni th Hynning
thng ngt li nhiu ln. Khi ti t co bn cai t bt t chnh tr lm nhng cng vic v
ngha nhiu gi lm lin trong ng{y th y dy chng ti rng l t nhn chng ti phi lm
kh sai v{ dng nh chng ti qu| li bing. Khi ti bt u ni n nhng vic trong x
lim, y ngt li ti vi ghi ch rng trong nhng nh{ t ngay trn t M cn khng khip
hn nhiu so vi nh{ t trn o Robben Island. ng ta cn ni nh t Robben Island so
snh vi nh t M l{ thin ng ca bn t! ng ta b sung thm rng chng ti l ra
~ xng |ng nhn lnh n t hnh.

Mr. Hynning v m hi lin tc. Nhiu ngi chng ti cho rng ng ta hi hm mnh.
ng ta ni vi ng iu ca dn min nam v c thi quen k l l khc nh lin tc. Chng
ti cha tng thy mt ng lch s n{o tng t.

Cui cng th ti nghe ~ qu| , buc phi ngt li ng ta: Sir, ng chng hiu nhng
iu ti ni. Hynning b xc phm v ti ph nh y trong khi tng Steyen ch nghe, ng
nhn m chng bnh lun g... Trong bi cnh y ngi ta kh c th kim ch mnh. Nhiu
ngi tc gin ra mt v nhng li dy bo ca Mr. Hynning v ly lm bc mnh l{ ngi
ta ~ dn con ngi y v{o }y. Thng th mi cuc thm t bn ngo{i u lm chng ti
phn chn, nhng c|i ng Hynning n{y t|c ng ngc li. C th ng l{ iu nh cm
quyn mong mun. Qu l mt s nhc m khi phi i mt vi mt con ngi n vi
mnh vi qu t hiu bit v thiu hn thin ch nh vy. Cui cng th Hynning quay ngi
v{ bc i khng mt li cho. Chng ti khng cm thy hi tic khi nhn thy ng ta b i.
 Chng ti cn ni vi nhau nhiu nm sau v c|i ngi c tn l Hynning y v nhiu
ngi din li nhng h{nh ng k cc ca ng ta. Khng bao gi chng ti cn nghe n
ci tn Hynning na. V{ iu chc chn l ng ta khng tm c mt ngi bn no trn
o Robben Island cho Hip hi ca mnh.

Trong t, t nh}n c phn theo nhm A, B, C hay D. T loi A l{ cp cao nht, c

u |i nhiu th, cn loi D loi di |y. Nh{ cm quyn xp t chnh tr m chng gi
l{ t an ninh v{o loi D khi mi v nh giam. Mt trong nhng u ~i c bit ngi t
c hng l{ c nhn th t ca ngi th}n, c n ngi nh{, c hc v mua
thc phm. V{ l{ nhng ni dung cc k quan trng i vi ngi b tc ht quyn t
do. Thng thng th t chnh tr phi mt nhiu nm c chuyn t hng D ln hng C.

Chng ti ph nh s xp hng n{y. l{ s phn bit i x tn bo v l s nhc m

ngi t, c bit l t chnh tr. Chng ti phn i, nhng mi phn kh|ng u v ch, bi
l ngi ta ~ coi nhng quy nh y l mt phn khng tch khi cuc sng ngi t. T
nhm D c 6 thng mi c php nhn mt bc th, hng C, hai l. T hng A c mua
thc phm thm t ngoi nh t. Nhng th i vi chng ti khng quan trng, bi l
chng ti chng c tin m{ mua. Nhng l{ t hng A, ngi t c quyn mua s|ch v{ iu
l{ ht sc cn thit i vi chng ti. S phn hng cn c v{o th}m nin trong t v{
th|i ca mnh. D trc khi b nm tr li nh{ t trn o Robben Island ti ~ th n
hai nm, nhng bn chng vn xp ti vo hng D. C 6 thng mt ln cai t tp hp t
nhn cng b vic xp hng. ng nhin th|i thnh khn trong thi gian y c
|nh gi| cao trong khi xp hng. Ci gi l{ Hi ng thm nh xp hng n{y l ra ch a
ra nhng nhn xt v sinh hot trong t, nhng trong thc t ngi ta coi nh mt din {n
chnh tr. Trong cuc hp cng b hng u tin n{y, ngi ta ~ cht vn ti v ANC v v
lng tin ca ti. Cho d theo quy nh th nhng ni dung n{y khng lin quan g n vic
phn hng ~ tht s lm ti kh chu. Tuy nhin, c|c Hi ng thm nh n{y khng |nh
gi nhng cu tr li chnh tr kh nghe hnh h ngi t bng c|ch cho lu ban. V
sau ti nhn ra rng }y l{ bin php k thut tinh vi ca nh cm quyn nhm khai thc
thng tin t ngi t. Ti ~ ri v{o by ca h trong ln u tin y. Sau chng ti
thng nht vi nhau khng tr li nhng vn lin quan n chnh tr trong nhng dp y.
 L t nhn nhm D, ti ch c php 6 thng nhn mt bc th v{ gi i mt bc th,
c php n ngi thn mt ln. l{ quy nh phi nhn tnh ca h thng nh t Nam
Phi. Tip xc vi thn nhn bit tin tc gia nh l{ quyn con ngi khng ai c quyn cp
v nh t khng th qua vic phn hng thc thi h{nh ng tht nhn tm y. Nhng tic
thay li l s tht tn nhn trong h thng nh{ t Apartheid. Cha ht. Th nhn ch
c php t ngi thn cp 1. li l thm mt s phn bit chng tc in hnh na.
Trong tm thc ca ngi chu Phi, quan h gia nh kh|c vi ngi chu u. Cu trc gia
nh ngi Phi ln hn nhiu so vi khi nim gia nh ca phng T}y. Tt c nhng
ngi cng huyt thng u l thnh vin ca gia nh ngi Phi.

Nhng trong t, iu duy nht nghim trng hn c nhng tin tc v s bt hnh ca

ngi th}n bn ngo{i, l{ khng c bt c thng tin no v tnh hnh bn ngoi. Tht tn
bo khi ngi ta khng ch hnh h th x|c ngi t m cn c tnh lm cho h cm, m,
ic trc cuc sng. Mt tin tc, mt bc th d vit v nhng s kh i khn cng, s bt
hnh v{ au kh ca ngi thn, ca ng b{o, ng ch vn hn l{ m tt mi th. Quy
nh ngt ngho ny li cn b v phm c t nh cm quyn. C khi th gi bn ngoi vo
vit t u nm m{ cui nm mi n tay ngi nhn. Th b kim duyt tn bo. Ngi ta
ct ht nhng on khng c li v{ v th nhng bc th vit hai mt giy khi b ct on
n{y, on kia th coi nh ngi nhn khng th c v hiu c th vit g, ni g. Th
Winnie u tin gi cho ti l mt trong nhng l| th khng th c c nh vy.

Thng 8 - sau gn ba thng b lu {y - nh cm quyn cho bit ngy hm nay ti c th

tip khch. H khng cho bit ngi n thm ti l{ ai. Walter cng c bo tin c khch
n thm. Ti o|n, hy vng v{ c mong v tin chc l{ Winnie v{ Albertina, hai ngi
v yu qu ca Sisulu v ti.

T khi bit tin chng ti b {y ra o, Winnie ~ l{m mi c|ch c th ra o thm

ti. L{ ngi b qun ch, nng cn giy php c bit ca B t ph|p, bi v nng b cm
gp g bt c ai, k c ti.
 Hn na, nu qu tht c s gip ca nh cm quyn, vic ra o Robben Island
ca n{ng cng khng n gin. Ngi n thm t chnh tr nhiu nht l na gi, khng
c tip xc vi nhau trong phng m phi nhn nhau qua song st c knh.

Nh cm quyn khng tnh n vic ngi nh{ n thm t nh}n trn o. Nhng khi
khng th t chi th chng li gi nhiu th on c c lm cho chuyn ra o thm t
nhiu khi khng th no thc hin c. V nh khi n xin php, bn n quyt nh ngay
sng mai phi ln ng. Nhiu ngi ~ khng th c cch no thc hin c mong c
ca mnh. Ng{y mai khng i c v cha chun b th c ngha l su thng sau mi c c
hi khc. Tuy nhin, khng ai c th khng nh lc y mi chuyn s thng ng bn git.
Cha k nhng ngi ngho th coi nh khng bao gi c th n thm th}n nh}n, d l{ |n
kh sai chung thn.

Chiu hm sau, Walter v ti c gi ln phng kh|ch. Chng ti ngi ch gc

phng trong im lng nhng tim p rn rng. Bng Winnie mt ti ci xut hin bn kia
song st. Mi ln n thm ti bao gi n{ng cng n mc p, trang im chu |o. Tht
khng khip bit bao khi hai chng ti i mt nhau m ti khng th m hn nng, u ym
nng. Cch nhau bc tng v song st cng tm knh m{ nh hai th gii vy. Chng ti
phi ni nhng chuyn ring t trc mt nhng tn gim st. Ti nhn ra b mt Winnie
thay i ngay tc khc khi chng kin s ph ph{ng khn t n{y. n c Robben Island
i vi n{ng ~ l{ mt vic qu| kh khn, vt v, th m lc ny nng phi chng kin s
v nh}n o, l|o xc v khng cht nhn tnh ca c mt h thng chnh tr tn bo, |ng
ph nh ngn ln.

Chng ti ni vi nhau qua micro. S c mt ca nhng tn cai t tht kh chu. Hai a

ng {ng sau n{ng v{ ti nh hai bng qu. S c mt ca chng khng ch l vic gim
st cu chuyn ca chng ti m{ cn l{ l{m cho ngi n thm mt ht tinh thn. Nh t
quy nh ch c ni ting Anh v ting Afrikaans. Cm ngt vic trao i ting Phi. Ngi
thm v{ t nh}n ch c ni chuyn gia nh. H ni n chnh tr l lp tc chm dt cuc
tr chuyn. Mt tn ngi c ni n m bn gc ngc khng bit l chng can thip, bt
dng cu chuyn hi cho ra l ngi c tn l{ ai, quan h nh th no vi chng ti. Bn
gc ngc }u bit h tn ngi Phi v v th chng ngt cu chuyn lin tc, mc d na gi
~ l{ qu| ngn. Nhng s tn bo y ~ gip chng ti sng kin tm v{ t m s cho tng
ngi v{ |nh la chng rng l{ th{nh vin trong gia nh.

Bt chp mi s c, chuyn thm u tin ny rt quan trng. Ti bit Winnie rt lo lng

cho sc khe ca ti. Nng bit chng ti b truy bc gt gao. Ti nhanh chng bo cho nng
mi chuyn n c. Nng chng kin ti vn nhanh nhn v khng gy i nhiu. Winnie th
gy i nhiu do phi thng xuyn sng trong tnh trng cng thng thn kinh. Ti khng
bao gi qun an i nng v ni rng khng nn n king, v nh th s gy i v{ km sc.
Ti hi v cc con, v m ti v{ gia nh bn ngoi.

ang lc chm m trong cu chuyn, ti bng nghe ting ni kh khc ca tn cai ngc:
Gi thm t ~ ht!. Ti nhn hn v ng vc, nhng hn ~ ng. Mt bui thm ving
nh vy khng khi n{o d{i hn mt nhy mt. Hn na gi thm ch c 30 pht. H y c
ti v Winnie ra khi gh. Chng ti ch c th vy tay tm bit nhau. Mi khi Winne ~ i
khut, bao gi ti cng ng lng ti ch v{i gi}y nh gi li thm cht na s hin din
ca n{ng. Trn ng tr v x{ lim, ti cho ton b nhng g mi din ra mt ln na
trong no. Nhiu ngy, tun, thng sau, nhng hnh nh y vn mi nguyn nh hm qua
vy. Ti bit rng trong su thng na ti mi c may mn c gp li n{ng. Nhng tic
thay nhng s c lin tip xy ra ~ l{m o ln nhiu th. Sut hai nm sau , Winnie
khng th ra o thm ti.

Vo mt bui s|ng u thng ging, sau khi ng dy v lm v sinh xong, chng ti ra

sn tip tc ngh p |. Nhng bng ngi ta yu cu chng ti ln xe. }y l{ ln u
tin chng ti ri khu nh t ra hn bn ngoi. Khng ai cho bit chng ti n }u. Tuy
vy, ti cng ~ nghi ng v d b|o c i iu. Sau khi xung xe, ti ng trc mt
vng m nm 1962 ti ~ chng kin: m | nham nh. i y Wessels n chng ti. ng
ta l{ ngi khng c c tnh, mt ci my chp hnh mnh lnh ca cp trn. ng ta bo
rng trong na nm tip theo, cng vic chnh ca chng ti l{ {o |. L{m xong vic ny
th chng ti s c lm vic nh hn. Wessels ~ nhm. Chng ti ~ phi lao ng kh
sai ti m | n{y 136 ng{y ch khng phi su thng. Ba, cuc chim v xe ct kt l cng c
lao ng mi ca chng ti. Khai th|c | cha bao gi l mt cng vic nh nhng, k c i
vi nhng th m chuyn nghip. }y l{ m | vi ha thch t cc loi ng vt nhuyn
th. c nhng khi | nhn l y khng phi vic l{m. Sau ng{y lao ng u tin, khi
v n x lim, tt c chng ti ln ra ng khng cn bit tri t l g na. Sng hm sau
thc dy c bp, khp xng au m. Ngi ta khng ni cho chng ti v sao phi lm
vic khai th|c |. C th l{ do ngi ta cn vt liu l{m ng. Nhng cng c th ngi ta
mun a chng ti v{o k lut v{ rng chng ti khng h khc vi cc loi t hnh s,
cng phi lm kh sai nng nhc nh mi t nhn khc. Vi th nghim ny, nh cm
quyn c r rt: b gy ch t chnh tr.

{o | nng nhc hn p | nhiu ln. Nhng i vi chng ti c ra ngoi tri, lm

bn vi thin nhin th v hn nhiu, c c nhng pht nm ln trong c, c th tm
mt di theo nhng con chim t do bay ln trn bu tri v mt bin trong xanh qu tht
th v lm lm. Hn na cng vic nng nhc ~ gip chng ti sn g}n ct, c bp.

Mt ln sau khi m | tr v, ti bng nhn thy mt vin qun ngc ng g ng gt,

bn cnh y l mt t b|o trn gh. B|o ch i vi ngi t qu hn v{ng bc chu bu
v hp dn hn cao l}u tu im. Tm li, trn o t Robben Island bo ch l{ h{ng cm
t gi nht. Nh{ cm quyn thc thi chnh sch tch chng ti khi mi tin tc cuc sng
bn ngo{i. Chng bng bt trit , khng mun cho chng ti bit nhng g ang din ra
si ng trn qu hng mnh.

Khi pht hin t bo trn gh bng, ti nhanh chng ri x lim, nht ngay t bo giu
v{o ngi, di lp o mng. Bnh thng th ti c th giu t b|o v{o ni n{o trong x{
lim v ch n gi i ng s li ra c. Nhng chng khc g mt a tr t m khi thy ko
ngt, ti lp tc gi t b|o ra c.

Ti m mnh trn nhng trang b|o n ni khng ch n bc ch}n ang tin v

pha mnh. Mt vin cnh st v hai gim ngc ~ n bn cnh ti. Vin cnh st go ln:
Mandela! Chng ta buc ti ng s hu n cp b nghim cm v ng phi tr gi cho ti
n{y!. Ti b kha vo x lim bit giam sut ba ng{y ba m, b ct sut n tra.

T mi phn ln u rt tr. H l thnh vin ca cc lc lng a phng ca MK.

Cng khng it nhng k c hi thuc c|c ng phi chnh tr khc ~ b nh cm quyn mua
chuc tr trn v t mi l{m ni gi|n cho cha o. Nhng nguy him nht l t hnh s.
H l loi ho h|n l{ gng-t c hiu. Nhng ngi n{y cng ch l nn nhn ca ch
ngha Apartheid v{ ca s bn cng gi }y tr thnh cng c nguy him ca nh cm
quyn. Nhng cuc tranh chp din ra u tr thnh chuyn thng nht.

V phn mnh, ti khng coi cc loi gng-t ng ngo l th, khng phi l{ i th ca
chng ti m l mt loi nguyn liu th c th thay i din mo. Trong s t hnh s c
mt ngi tn l{ Joe My Baby, v sau tr thnh thnh vin ANC v l tr th c lc v l
ti sn qu gi ca ANC. Anh c bit ti mun ly c|i g trong nh{ t cng c, mun a
ti liu g ra ngo{i cng l{m c.

Chng ti tin hnh phn ha nhng k ng ngo ra khi tp th t nhn, c lp h v

thun dng h. Suy cho cng th h ch l nn nh}n |ng thng. Mt s thnh vin ca
PAC rt ngoan c, bi v h lm chnh tr. Ch |ng tic l h tun theo nhng ng li chia
r ca ban l~nh o PAC v v tnh hay c lm yu sc mnh u tranh ca ngi Phi
chng li k th chung. Nhng khi cn gip h chng ti sn sng cha bn tay b bn
cho mi ngi. D l cng c ca nh cm quyn, nhng nhng ngi n{y u l{ da en,
u b coi l{ loi h ng v{ khi cn mi gim th, cai ngc, lnh canh u thng tay {n |p
khng thng tic. H ~ tm n ti. V tht tr tru, lut s Nelson Mandela l{ t s 1
nhng ~ khng t ln ng vai lut s b{o cha trong cc cuc tranh chp gia t nhn v
bn cai t da trng. Chng ti ~ thng nhiu cuc v{ cng c ln thua do khng chng
c. Vic lm ca chng ti dn dn ~ v hiu ha c loi cng c c bit ca nh cm
quyn. Cui cng th ch cn t chnh tr trong nh{ t ring. T hnh s b chuyn i ht v
s phn ca h cn bi thm hn h tng.

Nm 1963, chng ti thy trong cc sut n ~ c v|ng m v{ i cht tht. Th|i i

x ca cai ngc v{ lnh g|c ngo{i cng trng cng d chu hn. Ha ra v sau chng ti
bit Hi Ch thp quc t c chuyn cng c|n ra o Robben Island.

l{ mt s kin quan trng, quan trng hn nhiu so vi cuc ving thm ca hai nh
bo Dally Telegraph v ca ng{i lut s M c c|i tn l{ Hynning hi no. Hi Ch thp
l t chc quc t c lp, |ng tin cy. H c uy tn c|c nc phng T}y v{ Lin hip
quc. C quan qun l h thng nh t Nam Phi chp nhn Hi Ch thp th st khng
phi v h c thin ch m l s b t c|o trc d lun rng ri trn th gii. T trc n
lc y, h t chi mi cuc tip xc gia t nhn vi cc t chc c nh hng n d lun
th gii, tr nhng k ng la nh ~ dn. Nh cm quyn Nam Phi lun lun s b th
gii ln n mt khi s tht tn bo b phi b{y trc d lun. Hi y Hi Ch thp quc
t l t chc duy nht chm ch nghe v{ ghi nhn nhng t co ca chng ti. iu ny
quan trng lm. Trong khi nh cm quyn ph nh tt c th nhng ngi trung lp ghi
nhn moi chi tit c phn nh. Chun b cho chuyn thm ca c|c i biu Hi Ch thp
, sng no nhng tn qun ngc cng ht to ln dc theo cc dy hnh lang: Kin ngh v
yu cu! Kin ngh v yu cu! Khng phi mt hai ngi m tt c t chnh tr ~ t co
nhng h{nh ng Phi nhn bn ca nh cm quyn i vi t nhn v yu cu phi i x
vi t nh}n nh l{ nhng con ngi.

Trc khi o{n n, chng ti ~ a cho gi|m c nh t bn kin ngh kh di. Hi y

nh cm quyn ch cho s dng bt ch. m |, chng ti ~ hi thng nht kin a
ra nhng kin ngh g. V{o ng{y o{n n, gim th cho gi ln vn phng ni chuyn vi i
din ca Hi Ch thp . i din ca Hi hi v{ nhiu nm sau l{ mt ngi {n ng
tn l Senn, tng l{ gi|m c mt nh t qu hng Thy in ca ng. Sau ng c tr
chnh tr Rhdesien, Senn l{ ngi trm tnh, khong hn 50 tui. Dng nh ng khng
thch c ng ngi xung quanh. Cuc gp mt vi ng Senn khng c lnh g|c. l{ mt
khc bit quan trng m tt c nhng ngi thm o trc }y khng thot khi b gim
st, k c c|i ng Hynning ngi M. ng Senn nghe rt chm ch, ghi chp t m v{ khng
nh tip nhn tt c kin ngh ca chng ti. ng lch s cm n ti v nhng thng tin ti
cung cp cng khai cho ng. Nhng kin ngh ca chng ti c th v thit thc v ti ni to.
{ng ho{ng ct cho gim th v nhng ngi da trng kh|c d ng xa ni hai chng ti
vn c th nghe r. Ti i t nh}n phi c qun di, o m, tt ma ng, lt. Ti t co
ba n qu| m bc khng phi cho ngi, ti i phi cho ngi nh{ n thm thng
xuyn khi h c iu kin, i c nhn th nh{ khng hn ch, khng b kim duyt, ct
xn th bo, i c sinh hot th thao v khng phi lao ng nng nhc. i hi cui
cng l{ c chuyn n nh t khu d}n c, gn qu nh. Ti thc rt r rng nhiu yu
sch s khng bao gi c tha m~n, nhng lc n{y l{ c hi tt nht t co ch nh
t h khc ca chnh quyn Apartheid. ng Senn ~ gp g cha o kh| l}u trc khi t
bit chng ti. t lu sau ngy ng Senn ri o, chng ti nhn c qun |o kh| hn, qun
di hn hoi. Tuy nhin phi khng nh iu ny: Senn khng thuc h{ng ng nhng ngi
tin b ca Hi Ch thp . Sng kh lu Rhodesien, ng ta ~ dng nh quen thuc
vi ch Apartheid qu ri! Ti nh chi tit khi ni vi ng Senn rng t nh}n ngi Phi
khng c pht khu phn n b|nh m, Senn t lng tng, ri ng ta hng vo mt vin
chc nh{ t, ni: B|nh m khng tt cho rng, ng c bit iu khng, ng Mandela? Ng
tt hn cho rng c|c ng nhiu lm!. Nhng nm sau , Hi ~ ph|i n nhng vin chc
c t tng t do hn Senn nhiu. H tht s yu cu phi ci thin i sng ca t nhn.
Hi cn lm mt vic khng cng khai nhng v cng quan trng i vi nhiu ngi t:
cung cp cho nhng ngi v, ngi con nhng khon tin c th n o thm th}n
nhn. Khng c nhng khon tr gip ny nhiu ngi khng th kim chi ph cho
chuyn i ra o.

Khi b {y ra o, d phi i mt vi v v{n kh khn, gian kh, chng ti vn cn th

gi lo liu nh cm quyn c cho php chng ti c tip tc hc hm th nh lut
ph|p quy nh cho ngi t hay khng. Chng ti u l{m n v{ khng ng n ca chng
ti c chp thun, mc d chng ti thuc nhm D. Nhng ngi cha c bng ph thng
trung hc u ghi danh. Mt s khc hc bc i hc, cn ti th trc khi v{o t ~ k
thi nghin cu sinh, nay tip tc nghin cu chng trnh ca trng i hc Lu}n n.
Trong s nhng ngi hc cao c Govan Mbeki (mi c bu lm Ch tch ANC thay
Nelson Mandela rt lui do tui t|c ~ kh| cao - ND) v{ Neville Alexandre u tip tc hc
hm th. Nhng ngi trnh hc vn thp th c anh em khc dy ngay trong nh t.
Chng ti tng ni vi nhau, nh t trn o Robben Island chnh l ging ng i hc
ca chng ti.

D nhin vic hc phi gn lin vi nhng iu kin do nh cm quyn t ra: khng

c hc mn chnh tr v lch s qun s. Nhiu ngi khng c tin mua s|ch v gia nh
qu ngho. Nh t cn quy nh ngt ngho t nh}n khng c php chuyn sch cho
nhau. ~ hc th phi c s|ch, nhng ngi t li khng c chn nhng loi sch m
mnh cho l cn thit. Chng ti khng ch yu sch m cn nhng t bo phc v cho hc
tp, nghin cu. Ngi hc kinh t th yu cu mua t The Economist. Chng ti phi ph
ci khi c dng yu sch ny, bi v nu t t The Economist th chng khc g mua t
Times v t The Economist }u phi bo chuyn ngnh m l t thng tin tp-p-l. Bn cai
ngc khng bit chuyn . Chng ti ~ c t bo ny v bit c v s thng tin trong
nc v trn th gii. Cha o ~ nhn ra thiu st ca y v nhanh chng ct lun. Sau
s|ch b|o n bn gh. Cha o t chi. Ti gi yu sch ln Hi Ch thp v{ sau cai
ngc ~ lp b{n cho chng ti. l{ mt tm vn gn v{o tng cao ngang ngc. Khng
c gh. Chng ti li i. Ba th|ng sau, nh{ t cp gh ba chn bng g, ng thi h bn
xung thp hn.

Nhn vt quan trng nht i vi ngi t khng phi l B trng t ph|p, khng phi
ngi ng u ngnh qun l nh{ t, cng khng phi gi|m c nh{ t m{ l{ ngi canh
t tt c c|c banh. Nu anh b cm, b lnh cn thuc, cn thm mt tm chn, anh c th
gi n ln ng{i B trng t ph|p nh lut nh, nhng ng bao gi ch th tr li.
Nu n thanh tra nh t anh s nhn c cu tr li: |ng tic ni quy nh t khng quy
nh iu n{y!. Anh c th kin ngh gi|m c nh t v ng ta s gii thch th n{y: Nu ta
cp thm cho anh mt tm chn th ta cng phi lm vic vi tt c mi ngi. Nhng
nu anh ni vi ngi canh t thuc banh mnh v nu anh c quan h bnh thng vi anh
ta th anh ta s n kho v ly cho anh mt tm chn.

Ti lun lun tm mi cch t th|i thin ch vi cc canh t trong banh. i u v

th bo vi nhng ngi ny l t hi mnh. Tht v ngha khi coi nhng ngi canh t
cng l{ k th nh nhng vin chc cm cn cn lut ph|p. Chnh s|ch nht qun ca ANC
l c gng tm mi bin php cm ha v thu phc nhn tm mi gii, k c nhng k trong
h{ng ng k th.

Chng ti tin rng mi ngi, k c ngi canh t, u c kh nng thay i v chng ti

lm tt c nhng g tt p nht to nh hng trong h. Thng thng th chng ti theo
phng ch}m: h i x vi mnh ra sao th mnh i x vi h nh vy. Khng phi mi
canh t u u c|ng, c c. Ngay t u chng ti ~ nhn ra i ba ngi trong s h c
c|i g ni ln s thng cm - d nh - vi ngi t vi nh mt t nhiu thin ch. Mc
khc, thin ch v hu ngh vi canh t khng phi chuyn d, bi v ni chung bn h u
chung ngh rng t r th|i lch s vi mt t nh}n da en l{ b xc phm. V l ti
phi cn nhc nn v cn thuyt phc cng nh c quan h thin ch vi nhng ai trong bn
h. Khng ai trong chng ti thch th vi cng vic ny.

m |, chng ti c mt lnh canh t lun t r th|i th ch vi chng ti. Tht

kh chu khi gp cn tr ny ni m{ chng ti c th bn bc cn k vi nhau nhng i
sch. Ti giao cho mt chin hu tm cch kt bn vi vin canh t n{y, trc ht l{ |nh
lc hng anh ta khi chng ti bn cng vic vi nhau. Tn canh t ny kh th l. Nhng
anh ta dn dn cm thy bt cng thng. Mt hm anh ta yu cu ngi ca chng ti cho
mn c|i |o kho|c anh ta tri ra ngi cho mi. Ti bit chc chn bn mnh s phn
i li ngh khim nh y, cho nn ~ ra hiu cho bn chp nhn yu sch ca y.

Mt hm, khi chng ti ang chia sut n tra th ngi canh t n{y i qua. Anh ta cm
trong tay chic Sandwich (bnh m cp tht) v{ nm v{o |m c ngay bn cnh chng ti v
ni: B|nh y. l{ c|ch th hin thin ch ca anh ta.

C c|i g nhi tim ti. Mt mt hn i x vi chng ti nh sc vt khi h{nh ng

nh nm khc xng cho ch. Ti cm thy danh d b tn thng khng khip nu ly
chic bnh m y n. Mc kh|c, chng ti i v{ nu ph nhn c ch y ca anh ta th c
ngha l{ chng ti xc phm y, ngi m chng ti mong mun kt bn. Ti thy ngi
c giao nhim v kt bn vi vin lnh canh tin gn chic bnh m v t mun nht ln.
Ti gt u ra hiu ng cho anh lm vic .

Chin lc ca chng ti mang li kt qu, bi v nhng ng{y sau , vin lnh canh
dng nh khng ch theo di chng ti chc ch nh trc. Thm ch anh ta cn t ra
nhng cu hi v ANC. R r{ng l{ anh ta ~ c nh cm quyn ty no trit trc khi
giao vic canh t cho anh ta. Anh ta ni rng ANC v thnh vin ca n l t chc khng b
v{ rt cng sn ch tm nim mt iu l nm tt c nhng ngi da trng xung i
dng. Nhng ri trong nhng pht im lng him hoi trn m |, chng ti l gii cn k
cho anh ta v lp trng chng phn bit chng tc, nguyn vng c sng bnh ng
trong nc Nam Phi cng nh vic phn phi ti nguyn, ca ci cho mi ngi dn theo
cng sc ca tng ngi ch khng tp trung trong tay nhng k triu ph, t ph th anh
ta g~i u gi tai, ri ni: Vic lm y cn c ngha gp nghn ln nhng g Nats (nhng k
dn tc cc oan) ni.

Nhng lnh canh t c thin ch ~ l{m cho kh khn v thng tin trong t trn o gim
hn. Chng ti ~ tn dng c hi n{y gi mi quan h vi c|c nhm t F v{ G thng
bao gm hu ht t thng phm. L t chnh tr, chng ti c nhim v cng c v{ tng
cng t chc ca mnh ngay c trong nh giam. Thng tin thng sut vi mi nhm t to
ra s thng nht kin, c ngha quyt nh trong cc cuc i mt vi nh cm quyn.
Trong nh t ca hai nhm F v{ G ngi ra t, k vo t din ra hng ngy v v vy l{
nhng ni c nhiu thng tin nht v nhng g ang din ra bn ngo{i trn t Nam Phi v
trn th gii.

Mac, mt chin hu ca chng ti, ~ s|ng to ra phng ph|p truyn bn tin n cc

banh ht sc c |o. Anh ghi c|c thng tin cn chuyn vo giy v cun vo ti cht do
PVC, sau n vo mp np thng vn dng l{m Toilet lu ng trong c|c x{ lim bit
giam. Bn coi t khng bao gi ng tay vo loi bn thu n{y v{ h thng truyn thng tin
c bit ny hot ng an ton trong mt thi gian di m khng h b pht hin.

Tuy nhin phng ph|p trao i thng tin tt nht l bnh vin. Nh t ch c duy
nht mt bnh vin v{ ngi bnh c|c nhm u nm chung. l{ ni v{ cng l{ c hi
tt nht, l tng nht chng ti hoch nh cc k hoch u tranh thng nht. Vn
cn li l{ ai phi m v m c|ch n{o c a n bnh vin. Bng nhng sng kin
phong ph, chng ti ~ to c ng dy thng tin thng sut trn o v phi hp
h{nh ng thng nht tng lm cho cha o phi bng hong. Nhng thng tin t Robben
Island cng c a v t lin u n v{ ngc li thng tin t t lin cng theo ngi
nh, cc lut s v{ t nh}n mi cung cp cho chng ti kh kp thi bc tranh ton cnh
trong nc v tnh hnh ca ANC v MK.

Th|ng 6 nm 1966, v{o gia lc t nh}n ang u tranh tuyt thc, Winnie ra o thm
ti ln th hai, ng hai nm sau ln thm th nht ca nng. Trong sut hai nm qua,
Winnie tr th{nh i tng cng kch v h nhc ca nh cm quyn. Cnh st thm vn
cc em trai v em gi ca nng v h tm mi c|ch c|ch ly nhng ngi thn trong gia
nh n{ng vi n{ng. Trn ng t m | tr v ti thng thy mt lnh canh nc danh
ct mt on trn bo m ni dung l xc phm Winnie nm vo trong x lim ca ti. Nh
cm quyn ~ gi mi th on hn h nhm ngn cn chuyn thm ca n{ng ra o. Khi
th nng b qun ch, lc kh|c ngi ta i n{ng phi chu lm chng minh th, vic m
n{ng ~ cc lc phn i v tng b tr gi. Vi vic l{m n{y, ngi ta mun h nhc nng.
Tuy nhin, qua lut s, ti nhn gi vi nng rng nhng tr nh nhen ca nhng k nhn
danh lut php, nhn danh chnh ph khng |ng phi quan tm. Vn l cuc ving thm
ca nng khng ch l chuyn gia nh ring ca chng ti. Winnie hiu ti v{ n{ng ~
chu l{m kh|n chiu h thn.

Chng y vn cha . Ngi ta tip tc tr ngi cho nng. Chng cm n{ng khng c
s dng xe hi v{ t{u ha, tu thy trn ng ra o m phi i bng m|y bay. iu ny c
ngha l{ n{ng phi b ra s tin kh ln. Trn mt b{i b|o, ti c c tin mt vin chc
ca c quan an ninh ~ n nh chng ti Orlande, xng thng vo phng ng ca Winnie
lc li v{o ng lc n{ng ang thay qun |o. Winnie ~ tng c hn ra khi phng. Sau
tn ny kin n{ng c g}y thng tch cho ngi lm cng v. C|c lut s ca chng
ti ~ l{m ht mnh bo v n{ng trc phin ta |ng xu h cho nh cm quyn. Winnie
~ chin u tht s trong phin ta n{y. V sau anh em t ni a vi ti: Nelson
Mandela, nh anh khng ch c mt v s m bc }u nh!.

Cuc gp g ch c din ra trong na gi. Ln ny chng ti bn nhiu n vic m c

hai cho l h trng. l{ vic gio dc Zeni v{ Zindzi. N{ng ~ gi hai chu vo mt trng
hc ca ngi Phi gc n. Nh cm quyn khng yn, e da v{ mn tay ngi khc
khi ni vi vin hiu trng rng ng ~ vi phm php lut v{ s b trng tr khi nhn
hc sinh da en v{o hc trong trng. Nh nhen v tn bo khng cn g bnh lun na.
Chng ti ~ phi quyt nh mt c|ch kh khn, bt c d l{ hai ch|u v{o k tc x| cho
hc sinh da en Swaziland.

cho mt lnh canh ang gi|m s|t cuc ni chuyn ca chng ti, Winnie v{ ti thng
dng ting lng. V d mun bit sc khe tht s v nhng ni lo ca nng, ti hi: Thi
gian qua em c nghe tin g v Nguyana v c y c thc s khe v n c khng?". Nguyana
l tn mt ngi b con ca nng v Winnie c dp k ht mi chuyn ca Nguyana. Nu
mun bit vn phng ANC nc ngoi hot ng ra sao, ti hi: Nh{ th vn bnh thng
ch? tip ti hi Sc khe ca c|c tu s th n{o? C tu s mi n nhm chc khng?.
Vi c|ch n{y ti ~ thu c lng thng tin va nhiu, va chnh xc m khng c ngun
thng tin no chun x|c hn.

Mt hm, vin lnh canh m ~ c tui vn ngi trm tnh bng n x lim ca Mac,
k cho anh nghe v mt cuc thi th trn b|o. Ngi ny hi Mac c th gip ng lm mt
b{i ng d thi. ng ta cho bit, nu c gip ng s tr n. Mac ng v hm sau ~
a cho ng ta b{i th d thi. Hai tun sau ngi lnh canh li n v{ b|o tin l{ c vo
vng chung kt. Ln n{y ng cng nh Mac tip tc sng tc cho mt b{i d tranh vng
cui cng. ng ta ha nu gip ng th tin cng s l mt con g quay. Mac ni rng phi
suy ngh ~ ri mi c cu tr li cui cng.

Hm sau Mac k tin ny vi Walter v ti. Walter cho rng tin cng l mt con g l
xng |ng v{ nn nhn li. Ti th cho rng Mac nn t chi bi l khng nn lnh canh
i x kh|c thng s nh hng n cng vic v{ cha chc ~ mang li li th g. Nhng
ti Mac ni vi ngi lnh canh l anh s lm cho ng ta mt bi d thi v ng s mua
cho Mac mt bao thuc l ngon. Ti hm sau Mac ~ c trong ti bao thuc l mi tinh.

Sng hm sau, Mac ni vi chng ti rng anh hin nm trong tay v kh quan trng c
th gy sc p vi ngi lnh canh bt c lc n{o. l{ du tay ca ngi lnh canh li
trn bao thuc. Walter cho rng l{m nh vy l{ khng quang minh chnh i. Mac ni rng
anh ch yu cu ngi lnh cp bo ch cho mnh ch khng i iu kin g gh gm, v o
c. Mac ~ ni vi ngi lnh v du tay v khng nh nu ng khng hp tc vi anh th
mi chuyn s rt rc ri cho ng ta. Lo s b thi hi v b truy t, ngi lnh canh ~ ha
lm tt c nhng g Mac i hi. Th l sut s|u th|ng sau , Mac ch i duy nht mt th
l bo ch. Chng ti theo di rt st tin tc Nam Phi v th gii. Mac ~ tm tt tin tc v
ph|t h{nh bn tin ni b cho to{n khu nh{ t theo cch do anh sng to. Anh lnh gi bt
hnh chng c gii g ca cuc thi kia.

Ti khng th ni m chng ti sn xut nhiu | hay nhiu cuc mn {m hn. Nm

1966, qun t cn cho chng ti c }n: chuyn tr thoi mi min lm l vn lm vic
bnh thng. Nhng cuc tho lun cng khai c|c chuyn v cng si ni, tranh lun
cng n ra gay gt. Tri li, trong nh giam mi vic trao i u b cm ngt. Tuy nhin
chng ti li c thi gian, thm ch qu| d tha thi gian suy ngm v rt kinh
nghim v nhng th{nh cng cng nh tht bi ca ANC v MK trong qu kh cng nh
hoch nh nhng k hoch trong tng lai.

t{i c bn ci nhiu nht, ko di nhiu ngy nht v{ c bit thu ht s ch ca

ti v nhiu chin hu khc l mi quan h gia ANC v{ ng Cng sn. Nhiu chin s tr
ca MK c hun luyn nc ngoi cho rng hai t chc ny l mt. Mt s cn b k
cu cao cp ca ANC nh Harry Gwala v{ Govan Mbeki (hin nay l Ch tch ANC t thng
12.1997 -TN) cng chia s quan im ny. Qu tht trong t chng c my ngha khi phi
lm ci vic so snh gia ANC v{ ng Cng sn nh ngo{i i. Quan im ca ti v hai t
chc n{y khng thay i: ANC l t chc qun chng kt np tt c nhng ai c nguyn
vng cng phn u cho nhng mc tiu chung. Mt t{i cng c bn ci si ni l
liu nhng cn b l~nh o cao cp ca ANC c phi u xut thn t giai cp cng nhn v
c nn nh th chng. Mt s cho rng ANC l t chc qun chng, ch yu t cc tng lp
ngho kh v v th b phn l~nh o nn t nhng giai cp ny. Ti khng chia s quan
im ny. S l khng dn ch khi i hi nhng ngi l~nh o phi t giai cp cng nhn
cng nh phi t nhng tr thc. Nu phong tro tun theo mt nguyn l nh th th mt
lot th lnh ca ANC nh c|c t trng khng bao gi tr thnh cn b l~nh o ca ANC.
Nhng ngi cch mng c mt mi giai cp trong x hi. C nhng vn c tho
lun si ni khng mang tnh chnh tr, v nh vn ct quy u ca nhng thiu nin
trng thnh vo tui l{m ngi ln. kin v vn ny khc nhau ti mc cc cuc tho
lun ko di nhiu nm. Cui cng th chng ti tm c gii ph|p dung ha: nhng
chin s tr vn c b mt thc hin nghi thc ny, bi v n khng phn khoa hc cho d
mang mt s yu t thn b. Xong xui, tri s t chc cho h mt ba lin hoan c tr, bnh
ko nh nghi thc ngo{i i v cho nhng anh em n{y p chn ngh hai ng{y.

Mt ch c bn ci sut nhiu nm l{ ch}u Phi c h hay khng? Nhiu ngi

khng nh cho d ngi ta ni rng ch}u Phi l{ qu hng ca m~nh th, trong c h
th l{ vn ch l huyn thoi. H ch c chu (Sibia, Trung Quc, n ...). chu Phi,
ngo{i s t cn c v s b|o nhng khng c h. Nhng ngi khc c quyt chnh mt
mnh trng thy h.

n lt mnh b{y t quan im, ti ni rng cho d hm nay ngi ta khng thy h
xut hin ch}u Phi nhng trong ngn ng nhiu b tc Nam Phi li c t h. Nh vy l
phi c h ri mi c tn t cho n ch! Nhiu ngi bn ci si ni lp lun ca ti. Cho
n lc Mac - li l Mac - k cu chuyn thay cho tranh lun ~ l{m nhiu ngi t|n thng.
Mac ni rng nhiu trm nm, thm ch c ng{n nm trc, trong ngn ng Hindu c t ch
v mt loi my mc c th bay trong khng trung c trc khi chic my bay xut hin.
S tht y khng c ngha l{ t ng{y ~ c m|y bay n .

Zithulele c ngha l{ ngi t ni, bit danh chng ti t cho mt ngi canh t c
lng khoan dung, t ni v ni rt kh. ng c nhim v gim st chng ti trong cc bui
lao cng m |. ng ng t xa, mc cho chng ti chuyn tr, cng chng lm kh d khi
chng ti dng cng vic tranh lun hoc ngi ngh. Chng ti |p li bng th|i hu
ngh, lch thip. Nm 1966, mt hm ng n gn chng ti, nh nh{ng ni: C|c Gentlemen,
ma to ~ l{m tri qu| nhiu | trn qu~ng ng t nh ra m. Chng ta cn t nhiu |
vi. Cc ng c th gip lm vic y c chng?. Chng ti quyt nh gip ng v ng
coi chng ti l ng loi, l{ con ngi ch khng nh nhng tn kh|c trn o.

Ma xu}n nm y chng ti nhn ra rng nh cm quyn c v nh tay vi t. Quan h

cng thng gia cai t, qun t v canh t vi t nhn bt cng thng r rt.

Thi gian c v hon ko di khng lu. N kt thc t ngt vo mt ngy thng 9. Vo

bui tra, chng ti b li dng c trn m, tm ni bng r}m n tra. Khi ngi t mang
thng thc n i qua trc mt chng ti, anh ni th thm nghe: Verwoerd ngho ri.
Ch c th. Tin ny nhanh chng lan truyn trong ngi t. Chng ti nhn nhau cha tin v{
nm c|i nhn n bn vin chc. Dng nh bn h chng bit cht g v s kin y.

Chng ti khng bit v sao ngi Th tng cht. V sau chng ti c bit mt v s da
trng ~ }m ng ta gc v khng bao gi tnh li na. Chng ti bn bc v m tp ca
v n ny. Cho d Verwoerd lun tin v khng nh rng ngi Phi cn xp di cc loi
th th ci cht ca ng ta cng khng mang li cho chng ti nim vui hay s mn nguyn
c thng no. m st chnh tr khng bao gi c ANC v{ c| nh}n ti ng tnh. l{
hnh thc th thin nht nhm loi tr i th trn chnh trng. Mt th on di mc
hn h.

ng ta va l nh l lun va l kin trc s ca ch ngha Apartheid. Di bn tay st

ca ng, hng lot o lut k qui - tt c phc v cho chnh sch phn bit chng tc t hi
v{ m mu nht trong lch s lo{i ngi vn minh - c a v{o cuc sng. Trc khi b
}m cht, ng ta cn ng u danh s|ch ng National Party trong cuc tranh c vo ngh
vin nm 1966 v{ cuc bu c y, c|i ng Apartheid ca ng ta cn chim c nhiu
gh hn trc. ng ca ng chim 126 gh, trong khi ng Progrees Party ch c 1
gh. Cn ng tng cm quyn h{ng trm nm l{ ng United Party ch cn li 39 gh. ng
ca Verwoerd chim a s tuyt i v c th thng qua bt c mt o lut no m h
mun.

Tnh hnh trn o Robben Island bng tr nn cng thng sau nhiu thng lng du.
Nh cm quyn li {n |p ngi t. H l{m nh th ngi da en l{ th phm h st th
tng Verwoerd. Lp lun ca h tht k qui. H khng nh rng d phi ngi x lim, cch
ly khi t lin nhng chng ti vn lin quan n mi hot ng chng ch ngha ph}n
bit chng tc Nam Phi bt k phong tro y ni ln vng n{o trong nc. Thnh cng
ca SWAPO - Mt trn Dn tc gii phng Namibia, ng minh ca ANC - ~ l{m ch
Apartheid lo ngi. H cng ti cho nhng ngi t chng ti trn o Robben Island c
lin quan n nhng hot ng y. L ra nhng c|i u ca ng National Party
Pretoria phi tnh t|o nhn ra rng tng quan lc lng ~ v{ ang thay i tng
ngy khng c li cho h v v vy nn chp ly thi c tng bc thay i chnh sch
qu phn ng ang l{ nguyn nh}n ~ kch ca nhiu ng phi chnh tr khc m hu qu
l v th ca ng cm quyn ang ng trc nhng sng gi. Nhng h ~ khng l{m
iu cn lm y. Nhng c|i u bc la v sc mi thc d}n mi cm gin v bc tc ln
ANC.

24 gi sau khi Verwoerd b m st, nh cm quyn ~ b nhim cha o mi. Hn tn

l{ Van Rensburg, tn s|t nh}n kh|t m|u ngi t da en. Ng{y u tin nhn chc cha o,
Van Rensburg ~ th uy trc mt chng ti. Chng ti nhn thy trn cng tay hn xm
hnh ch thp ngoc ca tn t Hitler ~ b Hng qun Lin x tr ti dit chng ngay ti
so huyt Berlin. Hn khng h giu gim rng mnh c giao ton quyn lm mi vic
cho ngi t trn o khn n n tn cng. Hn ~ thc thi nhim v vi s hm h kh
t.

Mun trng tr ai vo ngy no, Van Rensburg ch cn ra lnh cho canh t buc ti ngi
n, ngi kia mt cch chng c cn c g ht. Hn cng e a s n lt Nelson
Mandela v{ Walter Sisulu.

Chng ti khng th cho y t tung t tc. Chng ti khng chng li y m | cng

nh trn s}n nh{ t. Chng ti th{nh lp y ban t bo v cho ngi t. Ti, Mac Walter
v mt s cn b tng hc qua trng Lut c chn vo y ban ny. y ban c nhim v
t vn cho ngi t nn v cn phn ng ra sao khi b a ra ta |n nh{ t do b buc ti vi
phm iu n, iu kia.

D tn bo nhng Rensburg khng phi l thng cha khn ngoan, mu mo. m |

hn c th hnh h chng ti nhng trc ta - d l ta n trong t - y ~ thua chng ti
nhiu keo. Chin lc ca chng ti l khng ci l vi y bn ngoi m hay ni s}n nh{ t
m{ a mi li t co hn giao cho l {n em buc ti chng ti, ra ta n vi y chng
c - nhn chng v vt chng. Vin chc ng u ta |n nh{ t vn khng c {o to
chnh quy. Khi c c|o trng chng ti ni vi anh em, nhng ngi b buc ti, ch hi
duy nht iu ny: yu cu tip tc nu cc chi tit c th. Rensburg ch ra lnh cho thuc
h t c|o ngi t, nhng y li khng i hi thuc h phi dng ln nhng chi tit c sc
thuyt phc. V th y thua kin lin tc. Thng ta phi hon phin x n hm kh|c
Rensburg c th gi b sung chi tit.

L{ con ngi |c c ch ham tr th, nhng Rensburg l{ loi tiu nhn. Do thua nhiu
ln, y ~ chn phng ph|p cn tiu nh}n hn k v hc. Hn ch n gi n tra ca
ngi t chng ti ri ng |i ngay trc gi. Vi mt loi ngi th tnh nhiu hn nh}n
tnh nh y, chng ti t an i l cn gp may v y khng |i v{o b|t sp lo~ng ca tng
ngi !
 Ngi t chng ti ch c th v{ cng ~ tm c cch lm Rensburg. Chng ti gi y
bng c|i tn Suitcase, c ngha l{ chic vali. Thng ng thc n cho t c gi l
Suitcases v{ thng do mt ngi t dn mang i sau ba n do canh t ch nh. Ai lm
vic th c canh t cho thm na chic sandwich. Nhng ngi t chng ti thng
nht vi nhau khng lm vic dn cc Suitcases. Canh t coi vic phi dn Suitcases l{ iu
s nhc i vi h .

Mt hm nhm lc Rensburg c mt, mt ngi t ku to ci tn Suitcase. Van Rensburg

g{o ln: a no l Suitcase h?. Ngi t im lng vi giy ri tr li: Chnh l{ ng y
m{!

- V sao chng my gi tao l Suitcase?

Ngi t im lng v suy ngh. Rensburg

thc gic: No hy ni i ch. Ngi t
lm nh phi min cng tr li: "Bi v
ng phi t mang ci suitcase" ca mnh!
T nhn thng phi mang nhng ci
suitcase" cho ng. V l ng mang tn
Suitcase m!
Renbburg suy ngh mt lc v{ |ng l phi tc gin th y li ni v phn trn: "Ta khng
phi tn l Suitcase m l Dik Nek, hiu cha". Trong pht chc tt c ngi t ph tan giy
im lng khi hai ngi i thoi, ci ph ln khng cn sc n{o ngn ni. Trong ngn ng
Afraikaan, hai t Dik Nek vit nguyn vn l{ M bo trn trung v{ ch dng lm
nhng k ngu xun hm mnh. Ti cho rng Suitcase ca chng tiqu| ngu hiu rng
hn ~ b xc phm gh gm.

Mt ln khc, ch chu Phi c h hay khng li tr th{nh ti tranh ci gay gt.

Ngi t chng ti b cuc thung, ba... xm li mt ni bng phng tranh lun ct lc.
Nhng ngi canh t ra lnh gii tn v tip tc lm vic. Khng ai chp hnh lnh ca
chng. V{o ng lc y, Rensburg xut hin. Y dng dc ni vi ngi t bng ting Anh r
to: You talk too much, but you work too few. Y mun ni rng chng ti ni qu nhiu v
lm qu t.

Nhng ngi t khng th nht dng c c, bi v h ang ci ngt ngho v li ng

ph|p cht ngi ca Suitcase. Nhng Suitcase chng t ra vui v cht no. Y lp tc
trng pht ngi t. Ti nhiu ngi b xch tay nm vo x lim bit giam v cp ba ti.

K t ng{y , Rensburg coi ti l{ ch mu ca nhng vic din ra vi hn ta.

Rensburg t co v buc ti ti sut ng{y chi, g}y ri, khng lm vic. D nhin l{ chng
ti bc b li buc ti y v khng nh chng ti ~ l{m vic c hiu qu v{ iu ho{n
ton c th chng minh. Mt vin chc vn ti: C|c anh l{m vic chung mt ni, vy ly g
lm bng chng l{ anh cng l{m vic nh nhng ngi kh|c? Ti khng nh vi y rng
Fika v ti lm mt ni ring, gn ni tp th lm ch khng thuc nhm s ng y.
Rensburg buc phi nhn l Fika v ti l vic vi nhau v khng chung vi nhm ng kia.
Vy l{ bn nguyn v{ bn b cng vi ngi lm chng phi ra hin trng. Bn h
khng ng l{ ng | m{ hai chng ti {o c trong ngy kh cao. Rensburg khng chu,
hn ni rng l{ cng vic ca tun trc ch khng phi hm nay. Mt vin s quan c
giao thm nh kt qu lao ng ca ti bng hi Rensburg: Vy th ng | Mandela khai
thc hm nay nm }u nu ng kia l ca tun trc?. Rensburg lng im. Vin s quan
kia lm mt vic m{ trong i ng ta cha bao gi lm l chi vo mt Rensburg trc mt
ngi t: ng l{ k bp bm!. Ngay sau ng dp h s v ny.

u nm 1067, chng ti li c kh|ch n thm. Ln ny l ngh s duy nht ca ng

Tin b trong ngh vin, b Helen Suzman, mt ph n c t tng tin b, ch cao 1,53 m.
B{ l{ ngi duy nht phn i vic thng qua c|c o lut Apartheid trong ngh vin. B
Henlen Suzman ng nhin khng c vin chc nh t hoan nghnh. S n tip nht
nho ca h vi Ngh s Suzman ni ln kh| y th|i t lch s y. B Helen Suzman
ni ln kh| y th|i lch s y. B{ Helen Suzman l{ ngi ph n da trng t trng.
B ni rng mnh ly lm xu h v nhng h{nh ng ca nhng ngi da trng t xng l{
vn minh ang din ra hng ngy Nam Phi ch c th so snh vi h{nh ng ca nhng
k d man. B Suzman ln lt n tng x lim, ni chuyn vi tng ngi. Tt c nhng
ngi t u khng nh c qu nhiu vn nh cm quyn gy ra cho t khng th chu
c v chp nhn c. Hi l{ nhng vn g th mi ngi u chung mt cu tr
li: Ngi pht ngn ca chng ti l{ Mr. Mandela ~ b chuyn xung cui d~y. Tng
Steyen ~ phn ng mt bnh tnh khi b{ Helen quyt nh yu cu c a n gp
Nelson Mandela. Nh cm quyn trn o d khng mun cng khng th thoi thc yu
cu ny ca mt ngh s, d ngh s y thuc phe i lp. B Helen nm chc tay ti v t gii
thiu vi ging ch}n tnh y lch s vi n ci trn khun mt.

Ti ~ k cho b Suzman tt c nhng g quan trng nht din ra hng ng{y i vi t

nh}n trn o t ny. Ti khng b qua nhng h{nh ng th l, c c ca loi s quan
trn o t. Ti khng t co mt lnh canh t no c th c. H ch l cng c ca nh cm
quyn, lnh lng l ci cng vic nhiu khi tht nhn tm y. Trong thm tm nhiu lnh
canh c suy ngh kh|c vi nh cm quyn. Nhng vi Van Rensburg th chng ti khng
th tha th, cho d dng nh hn ~ c i cht thay i, hn l do bit c ngi trong
Ngh vin ra th st Robben Island.

Ngh s Helen Suzman ~ a tt c nhng vn thu thp c Robben Island v

ng {n h{ng gi trc Ngh vin. Mt trong nhng h qu u tin l mt tun l sau Van
Rensburg b iu khi o.

Mt hot ng khng thay i hng tun ca ngi t trn o Robben Island do cai
ngc |p t l l cu hn sng ch nht. Bn chng cho rng tm hn s thng tn nu
chng khng to iu kin cho con chin ca Cha. Bao gi cng c mt cha c n thuyt
ging. Tun u cha c l{ ngi Anh, tun tip theo l{ tu s ph|i ci c|ch ngi H Lan, v
tip theo l mt linh mc dng tu khc. L cha c do nh t chn v h ch c coi nhng
vn tn ngng.
 Vo mt sng ch nht nh thng l, mt ngi t tn l{ September xin c cu
nguyn. Anh l{ tu s ngi da en rt vui tnh. September bt u bui cu nguyn bng
ging to, vang v mt lc sau anh yu cu nhng con chin yu ca Cha nhm mt li.
Mi ngi lm theo yu cu ca anh. Vo lc y mt ngi t da en kh|c nhn ch}n rt t
bo trong ti v tu s. l{ t Sunday Times. Khng ai bit vic n{y v{ cng khng ai ni li
sau , nhng t hm v tu s kia khng bao gi mang theo mt t b|o n{o n l cu
hn na.

Andre Scheffer, mt tu s dng ci cch Nam Phi vn l{ ngi thch khi hi. Trong
mt ln hnh l, ng ni vi ngi t: C|c v c bit t nc n{y ngi da trng phi
gnh vc bao cng vic nng nhc, kh khn. Bao gi, }u xy ra chuyn g ngi da trng
u phi ra tay gii quyt. Nu ngi da en c chuyn g th cc v ch ni ch xin li thi !
Ngha l{ c|c v ch ni: Ngabilungu.

Chng ti ph| ln ci khng hn do d s h{i hc ca ng vn khng c m{ iu

chnh l s c dng t lt lo. Ngabilungu l mt t ca ngn ng b tc Xhosa v{ c ngha
l{ Bn ngi da trng c li!.

Ni iu y, v tu s khng nh ngi da trng phi chu trch nhim v tt c mi kh

khn, nhc nhn ca ngi t chng ti ni ring v ca ngi Phi da en ni chung. Nhng
trong su thm ca con tim mnh, ng cng { gi chng ti bn thng ip kh r rng:
chng ti phi quan tm cng vic ca nh{ mnh v{ sn sng gnh trch nhim trn hai
vai, phi h{nh ng mt cch ch ng ch khng th ng m~i c. l{ mt tng,
mt lng tin m ti ng h ht mnh, vi c con tim.

Ti khng bao gi qun v mc s u tin n lm l cu hn vo ngy ch nht. Tn

ng l{ Pater Hughes, ngi x Walls thuc Anh. Trong chin tranh th gii ln th hai,
Pater Hughes l thuyn trng mt chic tu ngm. Lc mi n ln u, ng ni s l l
cu hn trong h{nh lang nh{ t v{ theo ng th l{m nh vy cng chng h thp thng
}u. Bui u tin n vi t trn o Robben Island, mc s khng c kinh m li c
nguyn vn li ni ca Th tng Wintson Churchill pht qua sng truyn thanh t hi
chin tranh: Chng ta s chin u trn b bin, chin u trn ng quc l, chng ta s
chin u trn nhng c|nh ng, ng ph, gia nhng ngn i. Chng ta khng bao gi
chu khut phc.

V sau ng cng h{nh l trn sn nh t. Chng ti rt thch nghe ng ni. Chng ti

nhanh chng nhn c nhng thng tin trong nhng cu ni bng gi ca ng. V d ng
ni rng v th tng Nam Phi coi mnh nh mt Pharaon c x Ai Cp thi c i, cng
thnh lp mt qu}n i ging nh vy. Cui mi bui l cu hn, Pater Hughes bao gi cng
yu cu con chin ca Cha ht thnh ca. Ti c cm tng dng nh Hughes ch n
a mt vi thng tin v nht l{ nghe chng ti ht. Thm ch c ln ng mang theo c
mt c|i {n Organ v{ chi nhc cho chng ti ht. ng khen ging chng ti tuyt vi v
khng nh rng ch c d{n ng ca ca ngi t chng ti l c th so snh vi nhng dn
ng ca Walls.

Mt hm, trong khi v tu s ng {n mt c|ch say sa vi li dy ha gii, ti thy

Eddie Daniels c dm ln chn ng ta, ht ch}n tr|i n chn phi. Tu s Jones vn khng
dng. Eddie khng cn gi c bnh tnh na, ct ngang li ng ta: Chng ti ~ c gng
ht sc mnh sut 55 nm nay nhm ha gii vi ngi da trng ri, ng tu s i!. T hm
chng ti khng bao gi gp li ng ta na.

Ti khng bao gi ngh rng cuc chin u khng lu di hoc nh nhng. Nhng nm
u tin trn o t l nhng thi gian kh khn cho t chc bn ngo{i cng nh cho ngi
t. Sau v Rivonia t chc c s b mt ca chng ti b thng tn nng n. Chng pht
hin c cu t chc v{ ~ tin hnh chin dch khng b trng. Ai khng b sa li phi cnh
gic rt cao, i trc chng mt bc th mi c c may sng st. Dng nh hu ht cn
b c kinh nghim v c tui ca ANC hoc b sa li hoc phi chy ra nc ngo{i c tr
chnh tr. C|c c quan i din ca ANC nc ngo{i trc kia chuyn lo t{i chnh v{ a
cn b i {o to th gi }y phi gnh vc c nhim v xy dng li c s trong nc, c
bit l{ c s b mt ti cc khu cng nghip, khu d}n c.

Nh{ nc no mnh hn trc. Cnh s|t c trao quyn khng hn ch. Cc bin php
ca chng tn bo hn, k thut tinh tng hn. Kinh t n nh hn. Ngi da trng khng
s d lun ln n bi l Anh v M tr th{nh ng minh chin lc tin cy ca chng. H
sn sng cng nhn Nam Phi c chnh quyn hp bin.

Mt nhim v chng ti coi l rt quan trng trong t l gii mi bt ng gia ANC v

PAC, hai t chc cng c chung mt mc tiu ln l chng ch ngha Apartheid. Trc khi
chng ti b {y ra o th t nhn PAC chim s ng }y. Nhng vi nm th|ng, t nh}n
ANC ~ chim a s tuyt i. Nhng nh{ l~nh o PAC trong t dng nh khng cn
bit nhng g ~ v{ ang din ra ngo{i i. Nam Phi cng nh chu lc en. H vn c
chp v cc oan nh xa. Khi chng ti t vn hai t chc cn phi hp h{nh ng
ngay trong nh t th nhng nh{ l~nh o cao nht ca PAC mt mc phn i. Thm ch h
ra ngh quyt c lp ti. Nhng nhng anh em t PAC qua thc t trong t ~ c c|ch nhn
kh|c. Khi gii l~nh o ca h ngh quyt c lp ti th chnh nhng anh em PAC li quyt
nh c lp ngay ngi l~nh o cao nht ca h. Nh th l{ tnh hnh ~ c nhiu i thay
trong nhn thc ca anh em PAC. Ch ngha Apartheid khng ch {n |p m mu mi
ngi Phi u tranh v quyn con ngi m chng lun lun trit thc hin chnh sch
chia tr ca ch ngha thc dn da trng khng ch Nam Phi m khp ni trn th
gii. Ph chnh sch y l nhim v quan trng ca mi lc lng u tranh cho dn ch, t
do v quyn t quyt ca cng dn bt k thuc chnh kin no. Trong hot ng ca mnh,
bao gi ANC cng t vn hp tc hu ngh v{ bnh ng vi cc t chc chnh tr c
chung mt mc tiu, l nhim v ti cao. Ch c o{n kt ngi Phi mi c sc mnh ng
u vi mi th thch.

Trong nh{ t, chng ti ~ t chc cc cuc lin hoan ca nhc v{ c|c tr chi th thao.
C vua l{ mn c nhiu ngi a thch. Phn mnh bao gi ti cng l{ ngi d cc gii
c vua v khng t ln ot gii nht m phn thng thng l mt phong s-c-la. Ti
chi chm, cn nhc k tng nc o. Khi i nc c n{y ti ~ tnh n nc i ca i
th v sp sn v{i nc i tip. Chi nh vy nn mt vn c thng ko kh di. Phong
c|ch n{y ti cng |p dng trong hot ng chnh tr. i th ca ti thng chi nhanh v{ t
kin nhn vi c|ch chi ca ti.

i kch ca chng ti thng cng din v{o dp Noel v{ n nm mi. Ti tng din
kch hi hc Fort Hare. Trong t khng c sn khu, khng c ha trang, chng c qun
o. Ci duy nht chng ti c ch l li thoi. Ti khng din nhiu nhng c mt vai din
khng bao gi qun: l{ vai vua Thehan Kreon trong v Antigone ca Sophokles. Trong
t ti c kh nhiu kch c Hy Lp vi s thch th c bit. Nhng tnh cch ca cc nhn
vt chnh din ~ l{m ti say sa, ng}y ngt qun c thc trng n au rng mnh l{ ngi
t kh sai chung th}n. ~ c bao nhiu anh hng trong nhng tc phm ni ting kia bt
chp mi hon cnh ngt ngho thi. Khi chn v Antigone ti ~ t nguyn sm vai
Kreon, v vua ~ cao tui, ~ v ngai vng m sn sng chng li nhng a em rut tht
mu m tim quyn. Kreon l{ ngi yu nc chn chnh. ng vua ny tin l nn tng cho
vai tr l~nh o vng quc, v vic ho{n th{nh ngha v i vi thn d}n l{ ngha v hng
u trc ngha v phng s v trung thnh vi mt c| nh}n n{o .

Nhng Kreon li kin quyt trc k th. ng vua ~ cm xy phn m cho k phn
lon Polyneikes vn l em rut ca ng. Antigone ~ chng li lnh ny, bi v nng cho
rng c mt o lut cn hn c o lut ca mt quc gia. Kreon kin quyt t chi
Antigone, ch nghe theo ting ni t ni tm mnh. S c chp v m qung ca ng vua ny
~ bin ng thnh mt nh cm quyn ti v ~ khng c tm lng bao dung v cng bng
Antigone l biu tng cho cuc u tranh ca chng ti, l chin s u tranh cho t do,
bi l nng bc b v chng li nhng o lut bt cng bt bnh ng.

i vi ngi t, thi gian dng nh ngng nhy. Vi th gii bn ngoi mi vic li

hon ton khc. Ti nh li chuyn thm ca m ti o v{o ma xu}n nm 1968. K t
v |n Rinovia ti khng cn c gp Ngi. Mi i thay din ra chm chp v nu nh
ngi ta sng trong lng gia nh, bn ngi thn th hn l{ ngi ta s chng nhn ra
nhng i thay n{o. Nhng nu ta khng c gp mt ngi thn trong mt khong thi
gian di nhiu nm, khi gp li ta thy s thay i l gh gm. M ti ~ gi{ i nhanh qu|.
Ngi ~ phi vt qua mt chng ng di t Transkei n Robben Island cng con trai,
con g|i v{ em g|i ti thm a con trai duy nht ang th n kh sai. Do c bn kh|ch n
thm, nh{ cm quyn gia }n cuc tr chuyn d{i 45 pht thay v 30 pht. Ti cng khng
c gp hai con k t v n y. Nhng chng vn c ln ln m khng c s hin din ca
ti. Ti ht sc ngc nhin v t ho khi nhn thy Makgatho v Makazive cao ln, khe
mnh v tht s rn ri. Ti lo s mnh vng v i x vi c|c con nh nhng a tr thu
no ch khng phi nh nhng ngi ln ~ trng th{nh. C|c con ~ thay i, ch cn li
ti l vn nh xa.

M ti gy i qu| nhiu. iu ny lm ti khng yn lng. Mt Ngi ~ qu| nhn nheo.

Ch c em gi Mabel vn nh xa. Ti tht vui mng c gp bn ngi cng mt lc v
cng nhau ni chuyn gia nh. Nhng ti ~ khng th cm lng khi sc khe ca m |ng
lo ngi qu.

Ti ni vi hai con mong mun ca mnh rng cc chu cn tip tc n trng, hi em

gi Mabel v h hng Transkei qun nh. Thi gian i qu| nhanh. Nh mi cuc ving
thm, nim vui ln lao thng lu gi li l{m tng sc mnh cho ngi t hy vng vo cuc
gp g ln sau, i vi ti ln ny l ni lo v sc khe ca m. Ti lo s c l s khng cn
c gp li Ngi mt ln na!

Vi tun sau, ngi ta ni vi ti khi m | v rng Vn phng nh{ t ang ch ti.

Mt bc in gi cho ti ang vn phng. Bc in do Makgatho |nh. Ch|u b|o tin m
ti qua i sau mt cn nhi m|u c tim. Ti lp tc vit bn ngh c v lm l tang
cho m ti. Ngi ta ~ lnh lng t chi li ngh n{y. Gi|m c nh{ t ni: Mandela ti
bit l ng s gi li ha, s khng tm cch trn tho|t nhng ti khng th tin qun chng
ca ng c. Ti s rng h s bt cc ng. Vic ti khng th a m n ni an ngh
cui cng lm cho ni au bun ca mnh tng ln gp bi. Ti l con trai duy nht ca
Ngi v{ c ngha v khng th thoi thc theo phong tc tp qun ca dn tc ti.

Nhiu th|ng sau , ti lun lun ngh v m. C cuc i ngi m bc, gin d. Hi
cn hnh ngh lut s, ti c iu kin h tr Ngi, nhng sau khi v{o t ti ~ khng cn
l{ g c cho m. Ti cha quan t}m ng mc n m vi t c|ch l{ con trng v l con
trai duy nht ca Ngi. M c th n tnh cho a con v i s m tr thnh bt hiu.

S qua i ca ngi m l dp mt ngi con trai nhn li v{ nh gi cuc i

mnh. Nhng kh khn, nhc nhn s ngho kh ca ngi li buc ti t li vn liu
mnh ~ chn ng con ng i cha. Mt thi gian di m ti ~ khng hiu v sao ti lao
vo cuc chin u v s ng. Nhng ngi h h{ng khng t vn liu h c th lm
nh ti v{ trong thc t h ~ khng l{m nh ti. Vy m v hot ng ca ti m nhiu
ngi khc b lin ly, b trng pht v cm t.

Nhng bao gi ti cng tm n cu tr li nh nhau. Nam Phi, mt ngi {n ng

khng c php l{m ng trc s phn bi thm ca ngi dn, cho d hu qu p xung
u mnh, gia nh mnh. Ti ~ la chn v s la chn ng n y tng sc mnh cho ti.
Nhng ni au d{y v ti, bi v ti ~ khng l{m c g gip m khn kh v ni au
v x khi ti khng th a ngi v ni chn sui.

Vo bui sng ngy 12/5/1969, cnh st khm nh ti Orlando v bt Winnie m

khng cn l do g. Ngi ni rng nng b bt cn c v{o o lut Chng khng b ban
h{nh nm 1967 cho php nh{ cm quyn bt tng ngc bt c k no b nghi l hot ng
ph hoi, khng b. Khng ch Winnie m{ em g|i n{ng cng b bt trong t khng b ny.
Khi Winnie b dn i, hai con g|i chng ti tm v|y m. Winie b nm vo nh t Pretoria, b
thm vn v{ e da tn bo. S|u th|ng sau, ngi ta m phin ta xt x nng. Winnie t
bo cha v{ c trng n. Hai tun sau , ngi ta phong ta ti gia khng cho n{ng i
}u khi thnh ph, thm ch ra ch cng c ui i theo. Winnie l{m n ra o thm
ti. Chnh quyn ~ t chi thng thng!

Ngi ta cho php ti vit th cho n{ng v{ cng nhn th ca nng gi cho ti nhiu
hn quy nh su thng mt ln.

Vo khong thi gian , ti cn phi chu nhng mt m|t au kh khc. Vo mt bui

sng rt but da th|ng 6 nm 1969, ba th|ng sau khi ti c tin Winnie b tng ngc,
ngi ta li gi ti ln vn phng nh{ t. Ti li c in t t lin. Bc in ln ny vn l
do Makgatho gi i, con trai nh nht ca ti. Bc in ch c mt dng. Makgatho bo tin
anh trai chu, con trng ca ti, Madiba Thembekile, thng gi l Thembi, b tai nn se
hi t thng. Hi y Thembi 25 tui v{ ~ c hai con nh.

Ni g }y trc mt b kch nh vy? Ti ang ht sc lo lng v Winnie, ni au mt

m cn cha ngui ngoai v{ b}y gi thm mt tin nh th na... Ti tr nn im lng. Trong
tim ti gi }y l{ khong trng rng qu ln khng c cch no kha lp c.
 Ti tr li x lim, nm ln ra ging. Ti khng bit mnh ~ nm bao lu, ch bit rng
ti b cm. V{i ngi nhn vo v im lng bc qua. Cui cng Walter vo v qu xung
bn ti. Ti a cho anh bc in. Anh im lng, nm tay ti. Ti khng bit anh bn ti
bao lu. Trong nhng gi pht y, ngi ta chng c g ni v{ cng chng cn phi ni g
vi nhau.

Ti li ngh c tr v t lin lo ma chay cho con. n b b|c. Ngi ta ch cho

php ti gi th cho m Thembi, Evelyn. Ti ~ gng ht sc an i nng.

K nim tr li thi th u ca Thembi. Hi chu cn l mt a b, mt ln ch|u n

thm ti ti mt ngi nh b mt khi ti ang b truy n gt gao, v phi gi b mt, ti ~
khng th v gp ch|u v{ cng khng th b|o cho ch|u mnh ang }u. Vn thng minh,
Thembi ~ theo vt chn nhng ngi tin cy m{ t}m hn tr th m|ch bo cho ch|u, ~
tm c n ni cn tm. Nhng hnh nh ghi li m nt khng bao gi phai m trong tm
tr ti l mt ln ti t nhp v{o nh{ khi hai m con ang ng. Thembi tnh gic ngay tc
khc, ngi lng nghe mi ting ng nh l{ g|c cho ti. Khi chia tay, ti ~ sng st khi chi
ng ln nh mt ngi ln, n bn ti, ging nghim trang: Con s chm lo gia nh thay
cha trong nhng ngy cha phi ra i!.

T ng{y Thembi tht s tr th{nh ngi ln trong nh. Chu cn qu nh, nhng
vn mc chic o khoc qu kh ca ti. o di xung qu gi. Dng nh Thembi rt t
h{o v{ c an i trong tm |o c hi m ca b, y nh ti c|ch my chc nm.

***

Dn dn nhng ngi canh t ln la bt chuyn vi chng ti. Ti khng bao gi bt u

ni trc, nhng khi c ai hi hoc mun bit iu g th ti tm cch l gii cn k cho
h. Thng nhng cu hi h t ra gn vi nhng s tht chua ch|t, v nh: Mandela,
iu m ng mong mun thc s l g vy? hoc ng ~ c gia nh, c m|i nh{ che u li
n, vy th v sao ng li cn gy ra lm chuyn phin h cho chnh ph!?. Trong nhng
trng hp y, ti kin tr v{ bnh tnh gii thch cho h hiu nhng mc tiu ca ANC. Ti
mun qua l{m cho h bt c cm v hiu sai nhng l tng cao c nhng t chc m
nh cm quyn khng ngng bp mo, xuyn tc.
 Nm 1969 xut hin mt ngi lnh coi t tr n h{nh lang chng ti. Dng nh anh
ta bit kh r v ti. Ti c nghe tin, theo bn ngo{i ang chun b mt cuc vt ngc
cho ti v gi n Robben Island mt ngi coi t ng mnh v{ ngi s h tr ti ht
lng. Anh lnh coi t mi qu tht ~ tm c|ch b|o cho ti bit chnh anh ang lp k
hoch tin hnh cuc vt ngc ca ti.

Anh ta ni rng s cho bn g|c m trn th|p ung say mm, to iu kin thun li cho
mt chic thuyn cp o. Anh ta s lm cho ti mt cha kha vn nng c th m c
mi kha trong khu bit giam. Trn thuyn ngi ta chun b sn bi ti c th t
gia vnh bi v{o b Kapstadt v t ngi ca ta s thay hnh i dng cho ti, a ti
n mt sn bay d chin v ti ch vic ln my bay. Phi cng s a ti ra nc ngoi. Mi
vic s kt thc m p!

Ti chm ch nghe k hoch chi tit m khng h a mt nhn ngi lnh tr v{ cng
khng h ni rng k hoch chi tit y cha ng qu nhiu ri ro v khng ha hn mt
thnh cng no. Walter Sisulu chia s quan im ny ca ti sau khi chm ch nghe ti ph}n
tch mi l. Chng ti dng nh thng nht vi nhau rng anh chng lnh canh t mi ny
khng |ng tin cy.

V sau mi vic din ra tip theo ~ khng nh s ng vc ca chng ti l hon ton

c c s. Tn lnh canh kia l ch im ca c quan mt v Nam Phi. Ngi ta qu tht ln
k hoch ti thot khi o Robben Island, nhng khi va bc ln m|y bay tm
ng tu tho|t ra nc ngoi theo kch bn th chng s gy ra cuc hn chin vi lc
lng an ninh bo v s}n bay, v{ ti l{ ch ngm v l vt hy sinh trong cuc hn chin y.
Nh cm quyn s rm beng ln rng ANC t chc cho Mandela vt ngc v{ ti phm ~
b trng tr ch |ng!

Cho d mt cuc vt ngc l khng th thc hin vo thi im y, nhng sut thi
gian b giam trn o, ti lun lun ngh n gi pht y. Hai bn t rt thng minh v{ dng
cm l{ Mac Maharaj v{ Eddie Daniels cng tng ln nhng k hoch vi mi chi tit cn
thit. Nhng k hoch ca hai anh li qu| phiu lu, song n ~ khng ngn cn chng ti
ngh n tt c nhng g c th lm.
 Tr ngi ln nht cho mt cuc vt ngc khi o t l bin. Mt hm Mac a ra gii
php l{m c|ch n{o vt qua tr ngi n{y. Ngi ta tng phi a anh v t lin cha rng.
bnh vin, anh bit c rng b|c s nha khoa l{ em r mt t chnh tr ni ting. Mac
cng ~ quan s|t a hnh k cng v khng nh c th nhy t phng i ca bnh vin
gc hai xung mt ng hm tng i vng ngi.

Mac hi thc chng ti ku au rng. Chng ti l{m theo li anh v vo mt ngy gia
tun ngi ta b|o cho 4 ngi chng ti rng s c a v bnh vin Kapstadt cha
rng. Ba trong bn ngi sn sng thc hin cuc tu tho|t. Nhng khi Mac hi ngi th
t th anh ta t chi. Chng ti bng nhn ra ngi ny khng th tin cy, vy m chng ti
~ a anh ta nhp cuc.

Trong phng cha rng khng cn bnh nhn no. Bn cnh s|t ~ ui h ra ngoi.
Chng ti i hi phi c th|o xch ch}n. B|c s nha khoa ng yu sch ny ca chng ti
v bn lnh g|c ~ phi nhng b.

Mac dn chng ti n bn ca s, ch cho chng ti ch mnh s nhy xung. Nhng

mi vic khng th din ra nh k hoch c, bi v chng ti ang gia trung tm
thnh ph, gia ban ngy, vng bng ngi. Chng ti phi khng nh vi nhau rng }y
}y l{ tr chi y ri ro v{ v vy khng th liu lnh. Cui cng chng ti thng nht vi
nhau l ch cha rng thi. V bc s vui tnh kh|m rng ti v{ ng ni ch mnh ti
nghe rng ng khng r ti n bnh vin v l do g, bi l ti c hm rng chc, khe,
khng h su, khng h vim, sng! l{ nm 1974.

u thp nin 70, nh cm quyn c i t Piet Badenhorst lm ch huy o. Y ni ting

l c n tn bo hng nht ca Nam Phi.

Vic l{ u tin ca y khi n Robben Island l vn li ng h trn o. Mi phn khng

u b trng pht. Y bi b ngay tc khc ch thm t m{ khng cn bt k li gii thch
no. Ba n ca t km hn trc, hnh pht nng hn. Ngi ta khm xt x lim chng ti,
thu ht sch bo, ct cm ngi t no nu hn mun v sn s{ng thng cng chn h
cng tay vi bt c t nhn no.
 Vo mt bui sng, khong mt tun sau khi hn ra o, Badenhorst xut hin m |
m{ khng b|o trc. Hn quan st chng ti lm vic t khong cch va phi. Chng ti
cng quyt nh nhn dp n{y quan s|t quan ln k hn. Bng Badenhorst ku to:
Mandela, rt ngay tay ra khi ti qun!. Dng nh y cm thy cha sc th uy ngi
t. Hn cn tc oai tc qui nhiu hn, t{n bo hn.

Dng nh chnh quyn Apartheid ~ tuyn la tt c nhng tn thuc hng anh ch

trong bn lu manh cao th nht, bn th hn ngi Phi nht qun l m thc cht l{
{n p thng tay ngi t. Chng n tr thnh cng c r mt cho mt chnh sch cc k
tn bo ca mt bn ngi v ngc t xng l{ vn minh. Mt s s nhc cho nn vn minh
t sn.

Nhng d t{n bo n }u, con ngi cng c lc hiu th no l s tht, th no l s

v l, thm ch nghch l m chng phi tn th. Chng l v cuc sng vinh thn ph da m
ngi ta t nguyn bin thnh con vt!

Ngi t trn o Robben khng chu khut phc bt k mt k tn bo no.

Chng ti quyt nh chp nhn trn u khng cn sc vi Badenhorst. Ln cng,

khng thc hin nh mc, mang dng c t trong nh t ra ngoi m |, th{nh lp Ban
i din thng nht khi cn i mt vi hn. Ti v Walter thay mt anh em ANC, hai
ngi t thuc cc nhm chnh tr khc. Chng ti i c cuc i mt vi y. Vin s quan
ngo mn ny chp nhn cuc i mt. Chng ti tuyn b cng khai vi y rng nu y tip
tc gi nhng tr tn bo th ngi t s s dng tt c nhng bin php h c th s dng:
nh cng, tuyt thc, gy mt trt t trong c|c banh. Badenhorst ~ buc phi thay i.
Hn ~ phi sa li mt s iu m khi mi ra o ~ ra uy vi t nh ct xn tiu chun n,
khng cho ngi nh{ n thm, cm gi v nhn th... Tm li y ~ phi chm ch nghe
chng ti ni ch khng th pht l. i vi chng ti, h{nh ng phn khng kin quyt
n{y coi nh t thng li. Nhng cuc phn khng ca chng ti v h{nh ng tn bo, c
o|n ca Badenborst ~ c a ra bn ngo{i, n t lin. Mt cuc xem xt ti ch ~
c hoch nh. Chng ti ch khng bit v i din no s ra o thi.
 Ba ng{y sau, chng ti c bo tin c ba v thm ph|n ra o. Nh mi khi, ti c
anh em t c l{m i din trc c|c ng{i cm cn php lut n{y. Ba thm phn thuc ta
n ti cao, c tng Steyen thp tng. Ti ni vi cc v thm phn tt c nhng g xy ra
t khi Badenborst c c ra l{ cha o: dung tng cho canh t |nh p ngi t, t
th}n y ~ |nh p t v che chn cho tay chn trong hng lot h{nh ng bo ngc vi t
chnh tr cng nh t thng phm, cp ba n, nhc m ngi t bng th ngn ng th
l ca lu manh... Trong khi ti ni ti tt c cho cc v thm ph|n, Badenborst lng tng i
i li li nh b kin t. C lc y ngt li ti: ng c chng kin tn mt nhng v y
khng?. Ti t t ni rng mnh khng tn mt chng kin nhng v hnh hung y nhng
ngi t tin ti v{ ~ ni r tt c nhng g Badenborst v{ ng bn gy ra cho h. Y a
nm m ra trc mt ti e da: Mandela, h~y cn thn y!. Ti ni vi ba ng thm
phn nhng g ang din ra ngay trc mt h. Trc mt php lut m y vn e da v sn
sng lm tt c th th hi con ngi y t{n |c n }u, mt tnh ngi ti mc no khi ch
c ngi t i mt vi ng ta. Mt trong ba ng thm ph|n ~ phi khng nh: Ngi t
ni c l!. Sau khi ni tt c nhng g cn ni, ti cho cc v thm phn, tr v x lim.

Ti khng bit h ~ ni g vi tng Steyen v Badenborst v cc v lm nhng g, bo

co vi nhng ai trong t lin. Ch bit rng thi gian tip theo Badenborst nh ngi b
tri tay chn. S th l gim hn. Ba th|ng sau chng ti c tin: Badenborst b sa thi.

V{i ng{y trc khi ri o, Badenborst gi ti ln vn phng nh{ t. Tng Steyen thm
o v mun tm hiu xem chng ti c iu g khng ngh. Vi s hin din ca
Badenborst, ti ni r mt lot i hi ca ngi t. Sau khi ti ni xong, Badenborst tin
n trc mt ti, y thng bo rng mnh s ri o, ri ngp ngng ni: Ti chc ng
nhiu hnh phc!. Ti khng bit mnh ha r hay m mui khng cn t ch khi nghe t
chnh ming k c ny nhng li t t n th. ng ta ni nhng li ca mt con ngi i
vi mt ng loi v{ qua ng ta th hin mt mt ca b{n tay m{ trc chng ti
cha bao gi tin l c. Ti cm n ng ta v nhng li chc tt p v chc ng mi vic tt
lnh, sun s trong cng vic mi ca mnh.

Pht gi}y n{y lu gi kh| l}u trong suy ngh ca ti. Badenborst l{ cai t c c v tn
bo nht trong s nhng tn cai t m ti tng bit sut my chc nm trn o Robben
Island. Th m{ con ngi cc k tn bo y cng ~ c lc, ngay trong vn phng y
quyn uy ca mnh, ~ trnh din mt b mt kh|c, kh|c nh hai th|i cc vi b mt tht
ca ng ta khi i x vi ngi t. Nh vy trong con qu ngi, vn tn ti ci thin. Ch
c iu x hi ~ kch ng ci phn th y v{ ngi ta ~ tr cng hu cho n, n che
lp phn p nht m{ con ngi no khi cha m sinh ra u s hu. l{ tnh thin. Khi
con tim ca h rung ng trc s tht th s phn tnh, ci thin y vn c th sng li nh
mt bn nng m{ khng c sc mnh bo tn no xa sch i c, tr bn dit chng, dit
ngay c cha m, anh em, h h{ng chng nh nhng hoang th trong rng, trn sa mc. Ha
ra Badenborst khi sinh ra cng khng phi l con c qu. S v nh}n o, mt nhn tnh ca
y l sn phm ca x hi phi o l, phi nhn tnh, x hi ti c. Ci x hi y cn nhng con
qui vt v tr lng hu cho nhng h{nh ng qui vt.

i t| Willemse c iu ra l{m o trng. Sau khi ra o ng ta ~ triu tp ti ln

vn phng nh{ t. D nhin ng ta khng phi l{ ngi tin b, th nhng so vi ngi tin
nhim th ng t ra lch s v bit iu. Chng ti cho rng thi i Badenborst chng qua
l mt vt nh trong qu trnh lm du li tnh tnh ca nh cm quyn, ci thin iu kin
cho ngi t.

Cng vi s ra i ca Badenborst l vic ri o ca mt s lnh canh t tr, d dn.

Ngay sau , khng kh thoi mi o | ~ c thit lp li. Willemse lm nh l{ mt
vin chc c thin ch, nhng khi y nhn thy nhng g din ra m |, th|i ca ng ta
khc hn.

Vi tun sau y li triu ti ln vn phng. Y ni: Mandela, ng phi gip ti. Ti hi

mnh c th l{m c g. ng ta tip: Ngi ca cc ng khng chu lm vic. H lm
nhng g mnh thch. }y l{ nh{ t v{ v vy phi c k lut. iu khng ch cn i vi
chng ti m{ cng tt cho cc ng. Phi c cht trt t, nu khng th ngi ta li phi
nhng ngi khc c nh Badenborst n y!

Nhng g vin i t ni tht c ngha. Ti nghe chm ch v{ tuyn b rng nhng yu

cu ca ng ta l hp l. Tuy nhin ti ch c th tr li ng ta sau khi ~ c cuc tip xc
vi anh em t. Hi y mt cuc gp mt t b giam trong x lim b cm ngt. Ti ~ yu cu
cha o cho php t chc mt cuc gp mt vi h, ng thi cng kin ngh t nay phi
thay i nhng quy nh qu h khc vi ngi t. Cng nh ti, ng ta yu cu c thi gian
suy ngh.

Vi ngy sau, Willemse bo cho ti rng ng ta ng li ngh. Chng ti gp nhau

trong mt bui chiu trn sn nh t m khng cho bn canh t nhn thy. Ti bo cho cc
bn t ngh ca Willemse v khng nh rng nu ngi t c nhng tha hip trong
chuyn n{y th c|c iu kin khc chc chn s c ci thin. Chng ti quyt ngh s
lm vic, nhng l{m vi tc v{ cng no cn ty thuc v{o chng ti, ngha l{ cng
vic phi ph hp v{ khng l{m cho chng ti qu| cng thng. T mi vic coi nh n,
nh cm quyn trn o cng khng lm ry r na, khng cn phi t c|o chng ti li
bing.

Trong hai nm 1971-1972, vi s c mt ca Willemse, t mi c a ra o lin tc.

Phn ln l nhng thanh nin cn rt tr. H l chin s v trang ca MK. Anh em u ~
tri qua chin u v am hiu tnh hnh trong nc v nhng chin s ANC c tr chnh tr
c|c nc lng ging. Ti cha bao gi cm thy vui khi phi nhn thy cc thnh vin ANC b
nm v{o nh{ t. Nhng vi nhng ngi t mi ti phi ni chuyn vi h tm hiu tnh
hnh t chc, nht l bit Oliver hin }u, v cc trung tm hun luyn ca MK, v cc
cuc chin u cng nh chin thng v ri ro ca h.

Nhng t nhn tr kh nng ny v kh c th lm quen vi iu kin sng trong t.

Mt trong nhng t nhn mi tn l{ Jimmy April, s quan MK, tng chin u nhiu trn.
Chin s MK dng giy t gi ngy cng xm nhp nhiu vo Nam Phi.

Jimmy vi phong cch ca mt chin bnh ~ kch thch mnh chng ti. Ti hi v cc
n v MK. L{ ngi thnh lp v l tng t lnh MK cho nn Jimmy tr chuyn rnh rt,
thoi m|i hn ni vi anh em khc. Anh bo co cho ti v nhng chuyn khng hay trong
cc tri hun luyn, v v h{nh ng qun phit ca mt s ch huy i vi chin s. Ti yu
cu anh gi kn nhng chuyn ny. Ti ~ thng tin nhng chi tit ny ra ngoi cho Oliver
Tambo, v ti tin rng phi v c th tin hnh nhng ci cch cn thit trong cc tri hun
luyn.
 Mt hm khi ti ang trn ng n vn phng gi|m c nh t gp Wimlense, ti
thy Jimmy ang ng trc vn phng mt vin chc khc ca nh t. Anh quay sang pha
ti v ni vi v mt bnh tnh: Ngi ta t chi khng trao th cho ti.

- V l do g? Ti hi.

- Ngi ta ni rng th vit nhng iu ta khng c php bit.

Ti bc v{o vn phng tm hiu v gii quyt chuyn ny m khng cn quan tm

Willemse c chuyn g m cho gi ti n. Trc khi ti m ming, bng Jimmy khot tay v
ni r to vi vin chc kia: H~y trao bc th cho ti!. Anh tm c|ch chen v{ y ti ra, n
bn b{n v{ nh git ly bc th. Vin chc kia ~ nhanh tay hn, chp ly bc th v{ li ra
sau lng ti nh mun dng ti lm bnh phong bo v cho hn ta. Nu l phim th cnh
din ra kh bun ci, nhng lc n{y u c, thn kinh ti nh cng ln. Ti hng v pha
Jimmy v ni rt bnh tnh nhng khng nh: ng lm th. Bn h~y bnh tnh. Ti s gii
quyt chuyn ny v bn s nhn bc th ca mnh. Nhng b}y gi h~y ra ngo{i i ~.

Nhng li chc nch ca ti ~ c t|c dng v{ Jimmy bc ra khi vn phng. Ti hng

v vin chc kia ang rt bi ri. Ti ri v{o tnh cnh t bit. Ti khng chng li nh
chc tr|ch m{ ng vai tr trung gian ha gii gia ngi ca chng ti v nhng k m ti
cng quyt chin u chng ti cng. Do nhng th|i quyt lit ca t nhn mi cho nn
ti thng ri v{o ho{n cnh ny. Mt mt s cng quyt ca nhng anh em t mi khch
l chng ti, mt khc hon cnh ~ l{m cho cuc sng thng nht thm cng thng.

i vi cc chin s chin u cho t do Nam Phi, o Robben Island l mt loi

trng i hc c bit. Rt nhiu ngi t ~ tn dng thi gian b giam gi trn o
hc ngoi ng, nghin cu ngh thut, hc lch s, a l, ton hc v trit hc. Nhiu ngi
~ thi ly khng ch mt bng. Nhng trc ht v trn tt c l chng ti hc ln nhau, t
thnh lp Khoa chuyn mn v{ c gi|o s, ra chng trnh nghin cu v t chc cc
k thi mt cch nghim tc. Bn cnh vic hc hc c cp vn bng chnh thc ca Nh
nc, chng ti t chc nhiu khoa ring, ch yu l cc vn khoa hc chnh tr phc v
cho s nghip gii phng qun hng, t nc.
 Rt nhiu t nhn b {y ra o sau chng ti hiu rt t v ANC. Walter Sisulu, nh s
hc cn sng l nhn vt ni ting ca ANC, ~ gii thch cho bn t v s ra i, pht trin
y vinh quang ca ANC t thu ban u. Dn dn nhng gi hc lch s khng th{nh vn
ny tr thnh nhng kha hc c quy c nht. Thi gian mi kha l{ hai nm.

T hc tp gp nhau trao i kin khi i l{m lao dch m | hoc ng vng trn
trong sn nh giam. gia l t trng t hc tp. Ngi t chng ti hc theo phng
php Socrates, thng qua cc cu hi v tr li, khi cn th tranh lun tm chn l.

Ti gi nhim v Ch nhim khoa kinh t chnh tr hc trong nhiu nm. cng v

n{y ti ~ c gng tm cch lun gii s pht trin ca ngi nh mt thnh t kinh t t
bui hoang s cho n ngy nay. Ti phc ha con ng pht trin t x hi cng sn by
{n, tri qua ch n l, ch phong kin v{ t bn ch ngha tin ln ch ngha x~ hi.
Ti nh l{ nh{ thng th|i m{ li khng phi l nh thng thi, bi l ti khng ging bi m
ch t cu hi v tng hp kin ca sinh vin vi ch kt lun ca mnh. Phng ph|p
ca ti c l khng mang tnh t tng v khng da vo mt nh n{o, song thng l
thin v ch ngha x~ hi, bi v ti nhn ra ch ngha x~ hi l{ giai on pht trin cao
nht ca i sng kinh t m{ con ngi sng to ra cho n lc by gi.

Bn cnh chc nng gi|o s, ti l{ nghin cu sinh ca Trng i hc Lu}n n v{

thng sm vai lut s b{o cha cho ngi t trong c|c v tranh chp gia nh cm
quyn v{ t nh}n. ~ c lc ti cht ngh phi chi nh t gn cho ti ci bin trc x lim
bit giam: Vn phng Lut s Nelson Mandela! Tt c t nhn cc tri u n mi ti
lm thy ci cho h!

Theo lut php ca Nh{ nc Apartheid Nam Phi th ngi t khng ch b tc mi

quyn t do ngo{i i m c trong t. Khng ch c th. C|i nh{ nc k quc ny cn quy
nh mi b c|o trc ta u khng c quyn c i din v php l. Chnh sch ca th d
n{y ~ nm h{ng vn ngi Phi vo nh giam khi cn xt x. Nu c ai kin quyt i
quyn c lut s b{o cha th khng bao gi h c tin tr chi ph cho lut s bt k h c~i
c hay thua! Rt nhiu ngi khi vo t, b {y ra o Robben Island mi c lut s b{o
cha v t v{ thng l thng trong cc phin x trong nh{ t. c chng kin pht vui
mng n chy nc mt ca ngi t khi thng kin trong nh lao, lng ti va mng vui
va au tht.

Sc p t nh cm quyn ln Winie khng gim. Nm 1972, cnh st khm nh, ph ca,

bn v ca knh. Nm1974, ngi ta buc ti hnh vi vi phm lut cm c vn ch cho php
nng gp c|c con v{ b|c s cha bnh. Winnie b kt |n 6 th|ng t v nhng ti danh vi
phm n{y. Nh{ t ~ khng th b gy ch m thm ch cn tng quyt tm cho nng dn
thn vo cuc u tranh cho t do mnh m hn, kin quyt hn.

Nm 1975, sau khi Winnie m~n hn t, chng ti li c dp gi th trao i nhiu vic

vi nhau. Ti bn vi nng nh lut s can thip ti c th gp con gi Zindzi. Theo quy
nh ca nh{ nc Apartheid, tr em t 2 th|ng n 16 tui khng c thm ngi thn
trong nh t. Khi b {y ra o Robben Island, hai con ti u nm trong tui cm ny.
Tht tr tru khi nh{ nc Apartheid gii thch lng nh}n o ca h khi quyt nh hn
ch tui thm t, rng l{m nh vy l{ bo v tr em trc s thng tn v tm l!
Ngi ta }u cn bit ngi t s au kh bit chng n{o khi khng c mt thng tin
no v nhng a con rut tht ca mnh trong nhiu nm tri.

Nm 1975, Zindzi trn 15 tui. Winnie ~ sa giy khai sinh ca chu thnh 16 tui
chu c th n thm ti trn o Robben Island.

Zindzi d nh n o trong thng chp. Hai tun trc m v ti n Robben

Island thm con r trn o t. Khi i din vi m trong phng kh|ch, ti khoe vi b:
M bit khng, Zindzi sp n thm con y, con hi hp lm!. L{ gi|o vin, b{ nhn ti
y v ngc nhin: Khng }u. Zindzi mi 15 tui, n cha c php n thm con!

Ti nhn ra ngay tc khc l{ cha ai k cho b v nc c ca chng ti. ng sau

lng b{ v{ ti l{ hai lnh canh. Ti khng c c|ch n{o kh|c l{ l i li ghi ch ca b, ch
|nh trng lng bng mt c}u b}ng qu chng c ngha g.

Nhng m v ti l{ ngi su sc, khng cho mt cu chm lng: N{y Mkonisanisy,

con nhm ln qu ri y. Zindzi mi 15 tui kia m{!. B{ dng t Mkonyanisi - t u ym
ca ngn ng Xhosa - ni vi con r, ~ l{m ti xc ng su sc. Ti m to hai mt ra hiu
v chc hn b hiu c tn hiu y, v sau b{ khng ni thm mt li no na v
Zindzi.

Ti cha gp li Zindzi t lc chu mi ln ba tui. Chu hn l ch c th bit b qua

nhng tm nh ch khng th c nhng k nim n{o kh|c. S|ng hm ti mc chic s mi
mi nht, lm b mt ti vui hn lc n{o. Ti ngng vi ngay chnh mnh. C iu ti
khng mun l mt ng l~o trc mt con gi.

Trc mt ti l{ hai ngi ph n. Winnie, v ti, vn xinh p nh xa. Bn cnh nng

l mt c gi khe mnh, cng p lng ly nh m. Ti cm n Winnie ~ cho ti c c
hnh phc tt cng ny.

Thot u Zindzi hi rt r. Ti ngh rng qu tht khng n gin i vi Zindzi khi

n vi ngi cha m mnh cha mt ln tr chuyn, ch ni nhng li yu thng t
khong cch nghn trng trn trang giy, mt ngi cha dng nh khng thuc v cc con
m l ca nh}n d}n. Trong su ni n{o c trong t}m hn, c th Zindzi ang phi u
tranh vi suy ngh v{ dn vt ca chnh mnh thu hnh nh cha vo tm khm, con ngi
~ bin bit trong nhng nm tui th v{ tui nin thiu ca mnh. Ti nhn ra ngay tc
khc ngh lc ca Zindzi trong nh mt v{ trong c th khe mnh c}n i ca con, y ht
nh Winnie thi nng tui trng trn. Ti hiu ni t}m Zindzi ang ni sng. V phn mnh,
ti c gng lm tt c cho khng kh khng qu| cng thng. Khi Zindzi tin v pha mnh,
ti hi: Con ~ thy i qun danh d ca cha cha?. Va ni ti va a tay ch nhng
anh lnh canh nhan nhn trong hnh lang, trong phng. Ti hi con v cuc sng, v hc
hnh, v bn b cng trang la v{ ti a con v nhng ng{y |ng ghi nh trong gia nh
m cng ca chng ti m khng chc con ti cn lu gi c trong b nh tr th ca
mnh. Ti k cho con v nhng k nim khng th no qun, y l vo cc ngy ch nht, khi
ti dng hai u gi n}ng ch|u ln cao v{ ch|u ci nh nc n, trong khi m rn bnh
trong bp... Qua ca knh ca phng kh|ch nh{ t, ti thy Zindzi c ghm gi nhng git
nc mt khi nghe ti k.

Mt thng sau cuc gp mt vi v v con gi ti, Winnie li lm giy ngh ra thm

ti. Nh cm quyn t chi vi l do b i: Ti khng mun tip nng! Ti lp tc yu cu
cuc gp vi gi|m c nh{ t phn i s xo tr| n{y. Gi|m c nh t lc y l Prins.
ng ta khng th gi l{ ngi c vn ha. Khi gp y, ti ni bnh tnh, khng biu l cm xc
n{o, nhng tuyn b khng chp nhn tnh trng hin nay v yu cu v ti n thm.

Hn dng nh khng ch nghe ti ni. Khi ti kt thc, y ni: y, Mandela, v ng

ch lm to chuyn tuyn truyn thi {!. Ti ni vi Prins rng ti coi nhng li ng ta
ni l tr bp. Trc khi ti quay gt, y lm bm mt cu xc phm Winnie v{ ti ~ mt t
ch. Ti quay li mt cch dt khot lm Prins hong s. Hn trnh git li. Ngay lc y ti
~ li c th t ch c mnh. L ra cho hn mt qu m vo gia mt khi tay ti ~ nm
cht v mch p rn rng th ti li dng li ni vi hn. Chi bi v nhc m bng li
khng thuc nguyn tc ca chnh mnh. Ti ni rng y l{ ngi t lim s, khng c t trng
v nu y lp li nhng li th b nh hm nay th ti s khng tha th c na. Ni xong
c}u , ti nhanh chng bc khi phng. Ti thy Kathy v Daniels nhng ~ khng ch{o
h v chng ni li no vi h, nhanh chng tr v x lim. S tht l{ ti ~ kha mm Prins,
nhng chnh y ~ th{nh cng khi ch lm cho ti mt t ch, nh vy trong mt y ti ~ b
im tr, cn k th th c im cng.

T chc l sinh nht trong t l vic kh khn. Thay cho qu{ sinh nht, chng ti gom
cc sut n li. a c sinh nht c thm mt ming bnh m hoc mt ly c ph. Filike
Bam v ti sinh ngy 18/7. Hi Noel, ti gi li mt s bnh bch quy cho ngy vui ny vi
bn t. Nm 1975, ti c 57 tui. Hm c mt Walter v{ Kathy. Hai anh trnh mt
k hoch c chun b t lu: chun b cho ngy sinh ln th 60 ca ti bng mt s kin
tht c ngha.

Chng ti vn thng trao i vi nhau lm cch n{o gii thiu cho ng o qun
chng hiu v cuc sng u tranh gian kh nhng v cng h{o hng ca cc chin s ANC
nhm ng vin, khch l nhn dn dy ln phong tro cch mng v t do, dn ch cho
nhng ngi ngho kh Nam Phi. Trong sut hn 10 nm qua, nh{ cm quyn ~ dng
nh buc mi c quan ngn lun c cht khch quan im lng. H cm in v cng b bt c
li pht biu no ca cc lnh t ANC b cm t hoc b qun ch. Tng bin tp n{o ng
li pht biu ca ti phi tnh n ri ro l vo t bc lch. Walter v{ Kathy ~ c ln ni vi
ti l nn vit hi k xut bn vo dp k nim ngy sinh ln th 60 ca ti. l{ ng{y
18/7/1978. Walter ni rng mt cu chuyn lch s chn thc nh th c vit di dng
hi k vn hc s nhc nh mi ngi hiu v sao chng ti chin u v s cn tip tc
chin u ti cng. Anh ni thm rng s l ngun ng vin khch l c bit i vi
gii tr. Ti ng tnh vi suy ngha ca c|c anh. Ti ~ ha vi cc anh s bt tay vo cng
vic c ngha n{y.

Nhng g ti ~ quyt th thng bt tay ngay vic thc hin. Ti buc phi lm cng
vic n{y v{o ban m, ban ng{y ng. Hai tun u ti ng g ng gt mt vi gi, ri bt u
vit t 10 gi ti n sng hm sau. Sau khi m | v ti ng lin n ba ti, sau vit
v vit. Sau vi ba tun, ti bo cho gim tri sc khe km st v s khng lm vic m
| na. H khng my quan t}m n chuyn ny v t ti ng sut ng{y lm vic
th}u m.

Chng ti thnh lp mt giy chuyn x l bn tho. Sau mi m ti giao nhng trang

vit cho Kathy. Anh c li v cng Walter ghi ch nhng b sung bn l. Sau bn tho
c chuyn cho Chiba. Anh ghi li ton b nhng trang vit bng ch li ti m ch mnh anh
vit c. C 10 trang bn tho ca ti th Chiba ch vit ln ng mt trang. Mac c nhim
v chuyn bn tho Chiba ~ thu nh ny ra ngoi.

Bn canh ngc nghi ng. Chng n ch Mac, hi: Mandela l{m g sut m vy? V sao
ng ta khng ng m c thc chong chong th ? Mac ch lc vai ni rng mnh lm sao bit
c. Ti vit rt nhanh. Sau bn thng bn tho ~ xong. V vit nhanh cho nn c lc ti
khng ch n cu, ch. Ti vit v bui thiu thi cho n v |n Rivonia. Sau on cui
cng l mt s ghi ch v o Robben Island.

Khi m mnh trn nhng trang giy, qu~ng i th u Qunu sng dy, dng tro
trong lng ti, s hi hp v pha cht lo lng, s h~i khi n Johannesburg ln u tin,
nhng bn chn c khi mt phng hng trong o{n Thanh nin, nhng s nh ho~n
nh v cng v tn ca phin ta x ti phn quc, ri v bi kch Rivonia. Tt c nh mt
cun phim ti liu trc mt ti, r mn mt v ti ch cn mi vic ghi chng ln nhng
trang giy trng.
 Mac giu nhng trang vit li ti trong nhng cun sch ba cng vn s dng cho vic hc
hm th. Ton b bn tho Mac bo ton trn vn v mang v t lin v{o nm 1976 sau
khi anh mn hn t m k th khng h hay bit. Chng ti tha thun vi nhau rng khi
Mac bo tin bn tho ~ c a an to{n ra ngo{i th chng ti s hy b bn gc. Trong
khi ch tin tc ca Mac, chng ti phi ct giu 500 trang bn tho vit tay, bng cch cun
trong ng nha v{ chn di s}n nh{ t, ngay s|t tng ro.

Vi tun sau, trc lc bnh minh, ti bng nghe ting cuc {o t trn sn nh t. Ti
git mnh ngh n nhng trang bn tho y. Khi c php i ra mt, ti i v cui hnh
lang v t nhn ra pha gc s}n, ni my ngi t thng phm ang h hc {o. H {o
ng khu vc chng ti ct giu bn tho. Th ra ngi ta quyt nh xy bc tng cao
ngn khu vc t chnh tr v{ t thng phm ngn cn anh em t chnh tr tr chuyn
vi bn t thng phm. Ti ~ kp ra hiu bo cho Kathy v Walter bit chuyn khng may
ny.

Bui chiu sau khi m v, ti khng n phng tm ra nh thng l m{ i thng

n khu cui sn t. Nhng g din ra ~ l{m ti bi ri. H ~ ph|t hin ra t{i liu mt.

S|ng tinh m hm sau, ngi ta gi ti ln vn phng nh{ t. Mt vin chc cao cp ca

nh t va t Pretoria n ni ngay m chng cn cho hi g: Mandela, chng ti ~ thu
c nhng trang bn tho ca ng.

Ti khng tr li. Ngi y m ngn ko v{ ly tp giy dy cm ln bn.

- Bn tho ca ng phi khng no? Ti vn im lng.

- Chng ti bit chc chn l{ nhng trang vit ca ng.

- Cc ng phi c chng c ch!

H ci v ch nho v ni rng h nhn ra nhng ghi ch bn l nhng trang bn tho

l ca Walter Sisulu v Kathy Ahmed. Ti li i chng c qu tht ngi ta nh buc ti
ti.
 - Chng ta khng cn chng c bi v ~ nm tt c trong tay ri.

Ng{y hm ngi ta cha cng b hnh pht n{o, nhng ngay ng{y hm sau chng ti
b dn n gp tng Rue, Ph cc trng cc qun l nh t Nam Phi. ng ta tuyn b
rng chng ti ~ lm dng nhng iu kin u ~i ca nh{ nc cho t nhn hc hnh,
vit nhng trang kch ng chng i bt hp php. Do ti danh ny quyn hc hm th
ca chng ti b xa b v thi hn. V sau ti tnh l hnh pht ny ko di ti 4 nm.

Thng chp, khi Mac c tr li t do khi mn hn t, anh ~ mang c tt c nhng

trang bn tho ch li ti v t lin. Sau bn tho n{y c chuyn sang Lu}n n trong
khi anh phi ngi trong nh do b phong ta ti gia sut su thng tri. Sau Mac ~ tm
ng ra nc ngo{i v{ n Lu}n n. Sau thng Lu}n n ~ gip anh ho{n th{nh bn
|nh m|y bn tho n{y. Mac n Lusaka v trao cho Oliver Tambo mt bn photocopy.

Ti khng bit Oliver Tambo ~ s dng ti liu y nh th no. Ch bit rng chng no
ti cn ngi trong t th hi k khng xut bn cng khai. Ni dung ca hi k y l{ xng
sng ca tp hi k ny.

Nm 1976, ti n v kh|ch c bit t t lin: Jimmy Kruger, B trng ph trch cc

vn nh t. ng B trng mun trc tip tm hiu ti k hn.

i vi ti th }y l{ c hi tt a ra nhng kin ngh v nhng li t co ca tu

nhn. Ti vit cho Kruger v nhng iu kin ti t ca nh{ t trn o, nhn mnh nhiu
ln cho ng ta bit chng ti khng phi l ti phm hnh s m l t chnh tr v{ do phi
c i x nh t chnh tr. Nhng ng b trng ch ci v ni nht gng: khng, tt
c c|c anh u l nhng tn cng sn chuyn khng b.

Kruger mang ra o thng ip r rng: nu ti cng nhn chnh quyn Transkei l hp

hin v sn sng tr v th ngi ta s gim n rt |ng k cho ti. Th l r. Ch ngha
Apartheid ang mong mun thc thi chnh s|ch chia tr trong cc khu vc thuc cc b
tc da en trong c nc vi vic thnh lp c|c quc gia nh t tr trong quc gia ln Nam
Phi.
 Ti |p li mt cch cng khai rng chnh sch phn bit chng tc v chnh sch chia
tr t hi hng s dng ngi Phi da en tr ngi Phi da en khng bao gi nhn c
s cng nhn ch ng ni l ng h ca ti. Qu nh ti l Johannesburg v ti s tr li
ni .

Cui th|ng sau nm y chng ti nghe tin v mt cuc ni dy trong nc: Thanh nin
v hc sinh Soweto tc v kh ca cnh st, nhiu qun nhn b v kh chy trn. Thng
tm, thm nhng ngi t mi b {y ra Robben Island. H l nhng ngi ch huy v trc
tip tham gia cuc ni dy Soweto. Qua nhng ngi t mi ny, chng ti bit c quy
m ca nhng s kin l{m n|o ng Nam Phi.

Ng{y 16/6/1976 c hn 15.000 hc sinh Soweto mt tinh tun hnh phn i mt o

lut c o|n ca chnh ph, theo , hn mt na mn hc trong nh{ trng c ging
dy bng ting Afrikanns. Chnh quyn khng m xa g n kin v s phn i ca thy
gio, ph huynh v hc sinh.

Cnh s|t v trang nh n v{o o{n hc sinh khng cn cnh co. Nhiu hc sinh ng
xung, cht ti ch. Hc sinh ~ chng tr bng gy gc, gch | v{ mi phng tin c
trong tay. Cnh s|t v trang v{ qu}n cnh ~ n sng ba bi vo bin ngi, gy ra thm
cnh trn ng ph. Hng chc ngi cht, h{ng trm ngi b thng nm la lit trn
ng ph. Hai tn cnh s|t trng | t thng.

S kin Soweto chm ngi cho nhng cuc phn khng d di din ra trong ton Nam
Phi. Nhng cuc truy iu ngi bt hnh ~ bin thnh nhng cuc phn khng, bo lc
quyt lit. Ch trong vng mt ngy, th h tr Nam Phi thm nhun t tng phn khng
v bo ng hn bt c mt cuc vn ng tuyn truyn no. Hc sinh trong c nc ty
chay trng hc. Cc cn b ANC ha vo s ng ng h v ch o phong tro phn khng
ang bc cao nh gi cun. Nh cm quyn m dn rt li o lut v bt u truy tm
nhng ngi ch trng hng xoa du phong tro si sc ca qun chng.

Nhng ngi tr tui b kt |n {y ra Robben Island ln ny thuc loi khc hn. Nhiu
ngi trong h l chin s MK tng c {o to Tanzania, Angola, Mozambic. H hng
hi v rt dng cm. Lp trng nht qun ca h l{ i khng ch nht quyt khng hp
tc.

Nhiu ngi ht sc ng ng{ng trc nhng iu kin qu mc ti t trong nh t. H

ni vi chng ti l h khng th hiu ni v sao chng ti cam chu sng trong nhng iu
kin khn nn nh vy. Chng ti ni vi cc bn tr rng nu cc bn bit nhng g xy ra
nm 1964 tr v trc chnh ni n{y th hn l cc bn ~ khng nhn nh nh vy. H
khng nghe theo li ku gi chp hnh k lut nh t ca chng ti. H gi nhng li
khuyn ca chng ti l nc ci v hn nht. Trong mt nhng ngi tr tui ny, loi t
gi{ ~ th{nh |n chng ti ch l loi xong. Ti cn nhc hoc l bt chp th|i d dn ca
h, b mc h i mt vi thc t tn nhn, hoc nghe h, ni vi h nhng g cn ni. Ti
quyt nh chn cch th hai, ng nhin.

Mt trong nhng t nhn mi n banh chng ti ti l Strini Moodley thuc Hi sinh

vin Nam Phi. Mt chng trai khc tn l Saths Cooper thuc Lin minh Nh}n d}n cng b
nht chung vi t c. C hai ~ vit cho ti v hot ng v chnh kin ca mnh. Ti mun
bit c|i g ~ dn h n cuc chin u, nhng ng c n{o a h v{o con ng y gian
kh v nhng suy ngh ca h v tng li ra sao.

t ngy sau khi t mi ra o, vin ch huy ~ yu cu ti gip nh chc trch. Nhim

v h nh ti l ni chuyn vi nhng ngi t tr bit rng h cn bit mnh ang ngi
trong nh t v v th phi c k lut, phi km ch. Ti t chi. Theo cch lp lun ca h
th h mun dng ti l{m c|nh tay ni d{i ca h uy hip anh em t tr m khng gp rc
ri no.

Nhng chng trai tr n{y khc t vic chp hnh ni quy ca nh t. Mt ln khi ti v
vin qun tri bc v{o vn phng ca ng ta, chng ti i qua mt ngi t tr.

Ngi ny cao lm cng ch 18 tui, ~ nm chic m ca ngi t xung t ngay trc

mt vin thiu t. Vin thiu t xng ging: H~y nht chic m ln! Ngi t tr quay li,
i mt vi vin thiu t, hi: V sao?.
 Ti khng cn tin tai mnh khi nghe cu tr li bng cu hi ca anh bn tr. Phi
chng l{ c}u hi tht s cch mng d n ch vn vn hai t: V sao? Vin thiu t| cng t
ra ngc nhin, nhng ng ta ~ c ngay c}u tr li: l{ ni quy ca nh{ t. Ngi t tr
hi tip: Ni quy n{y lm g? N c mc ch g?. Chng y l qu nhiu i vi vin
thiu t. ng ta dm chn ti ch v{ ni to: Mandela, ng h~y ni chuyn vi anh ta! Ti
ci s|t ngi bn t, ni kh vo tai anh rng ti ng v pha anh.

l{ ln tip xc u tin ca ti vi mt thnh vin ca Lin minh Nhn dn. Sau khi
ANC, PAC v{ ng Cng sn b cm hot ng v{ t ra ngoi vng php lut th Lin minh
Nh}n d}n ra i lp ch trng chnh tr trong x hi hin ti. H bao gm phn ln nhng
ngi tr tui. H xut hin nh mt th gii quan hn l{ mt phong tro. H i din cho
quan im rng ngi da en trc ht phi khc phc t tng t ti vn hnh thnh v
pht trin trong 300 nm cai tr tn bo ca thc dn da trng. Ch c nh th qun chng
nhn dn mi c thc t gic chin u chng p bc. }y l{ mt t chc khng phn bit
mu da, chng tc nhng khng cng tc vi ngi da trng, bt k h thuc tng lp no.

Nhng quan im ny khng h xa l i vi ti. Hn mt phn t th k trc }y ti

~ mang trong u v{ trong tim t tng n{y, l{ v{o thi gian ti c giao nhim v
thnh lp o{n Thanh nin ca ANC. L{ ngi chu Phi chng ti t ho v xut x ca
mnh, mu da v chng tc ca mnh. Hi y chng ti cng t chi s ng h ca ngi da
trng trong cuc chin u ca mnh. Lin minh mi n{y t ln nhng vn cha h bin
mt trong x hi Nam Phi.

Nhng chng ti ~ vt qua tm nhn thin cn ca o{n Thanh nin ANC. Nhng
chng trai tr y nhit huyt ny t cng phi v s vt qua c nhng hn ch ny.
Th|i dt khot ca h qu ~ tng lng dng cm cho ti. Tuy nhin th gii quan theo
mu da ca h t s hn ch v thm ch cn tr s nghip ca h. H ang trn qu| trnh
pht trin cho d nhng suy ngh cn cha chn. Ch c iu |ng tic l Lin minh
Nh}n d}n ~ khng c mt chng trnh h{nh ng c th v khoa hc, tc l khng c b
van cho hot ng phn khng ca mnh. Nhng chng ti cho rng t chc ny l mnh t
mu m cho ANC. D vy chng ti khng lm ci vic thuyt phc h gia nhp ANC, bi v
l{m nh vy h s b c lp v tr thnh xa l trn hn o ny. V vy chin lc ca chng
ti l trong cuc u tranh. Anh em ~ n vi chng ti, coi chng ti nh chin hu ca
h. Ti ~ tr chuyn vi nhiu anh em tr cng qun Transkei v{ c bit thm v nhng
tm gng anh dng ca nhiu chin s tr kin cng ca qu nh.

Nhng cng nh trc }y, t ngy c anh em t tr mi nhng bt ng quan im

g}y cng thng trong anh em t gia ANC v{ PAC trc }y, b}y gi thm mt nh|nh mi.
Ti quyt nh khng tham gia vo cc cuc tranh lun lm cho mi quan h gia ba t chc
l}m v{o cng thng hn. Ti khng ch coi mnh l{ ngi l~nh o ca ANC trong t, nhng
cn quan trng hn l{ ngi c ngha v gp phn vo s thng nht, ngi ha gii cc bt
ng, v th ti khng ng vo mt bn no trong cc cuc lun chin. ng v pha ANC
l{ ngha v ca ti, nhng ti phi tnh ton tng bc i cho kin ca mnh khng b
coi l{ thin v. Ti c nhim v ha gii nhng s khc bit khng |ng c trong mt gia
nh ch}u Phi. l{m c vic ny mt cch cng tm, khng t khi ti phi lm cho mt
s thnh vin ANC kh chu. Nhim v ti cao ca chng ti l khng nh cuc chin u
ny l cuc chin u chung, ch c o{n kt thng nht mi to ra sc mnh, bi l k th
trc tip l k th chung ca tt c chng ti.

Trong sut hai nm lin, chng ti l~n cng v{ i chm dt lao ng kh sai m |,
i c lm cc cng vic c ch nh ngh th cng... Nm 1977, cuc u tranh ca chng
ti mang li kt qu tt. Nh cm quyn cng b quyt nh bi b ch lao ng nng
nhc m |. T hm chng ti ch lm nhng vic mnh a thch v{ quanh qun trong
hnh lang, sn nh t. Thng li ny l kt qu ca cuc u tranh kin tr nhiu nm ca
ngi t v hp logic. T nay chng ti c th c, vit th, b{n c~i v{ nht l lm quen vi
nhng iu khon ca lut ph|p. Ti ~ la chn hai th vui v{ ~ th{nh cng trong nhng
nm b lu {y trn o: L{m vn v{ chi tennis. cng l{ phng ph|p t ng vin
~ c th sng st trong hon cnh ngt ngho nht.

Ngay t khi mi b {y ra o, ti ~ yu cu qun t cho lm mt c|i vn nh trong

khu vc nh giam. Nhiu nm lin bn h t chi v khng cn gii thch l do. Cui cng
th chng cho ti dng di t hp cnh tng bao l{m vn rau ca mnh.
 Qun tr cp ht ging cho ti. Lc u ti trng c chua, hnh, t. l{ c|c loi rau, gia
v khng cn t mu m, cng khng cn nhiu ph}n bn. Ma u chng thu hoch c
bao nhiu, nhng tnh hnh c ci thin tng nm. Nhng anh ch{ng canh t c ti
tng mt phn thnh qu lao ng ca mnh. Dn dn ti thc c rng mun tr thnh
mt ngi l~nh o gii th ngi ta phi chn lm tay bn hng ngy: cuc t, gieo ht,
chm bn l{m c, dit s}u, ti nc ri mi c ma mng m thu hoch. L{ ngi lnh
o anh gieo g th gt th .

Ti vit cho Winnie k v c}y c{ chua ti tt c bit kh|c thng do ti m ging, lai
to nhiu ma m c. Thi gian u c}y tru qu, chn trng rt hp dn. Nhng v sau,
do li trong cch x l hay do thiu chm sc nn c}y c{ chua ho dn v cht lun. Ti ~
nh c gc v{ chn n s|t tng bao. Ti vit chuyn ny rt t m cho Winnie. Ti khng
bit n{ng ngh g v nhng vn ti vit trong th. Khi t bt vit bc th n{y, ti
trong tm trng bun vui ln ln. Ti khng mun quan h ca chng ti kt thc nh s
phn cy c chua kia, nhng mt khc ti cm nhn rng chnh ti ~ khng nui dng
ng n nhng mi quan h quan trng bc nht ca cuc i mnh. Nhiu khi ngi ta
khng th lm g c cu sng mt c|i g ang n gn ci cht.

Do khng phi lao ng chn tay nng nhc nn ti ln cn. Tht ra hi phi lao cng
m | cha bao gi chng ti phi v m hi. C iu phi cuc b mi ngy hai ln i v
trn qu~ng ng va di va ghp ghnh ~ tiu hao qu| nhiu nng lng ca chng ti.

Ti lun lun tin rng vn ng thn th khng ch l cha kha to ra sc khe cho c
th m cn lm cho tm hn yn tnh. Trc kia ti tng bc mnh v tht vng trong cu
lc b m bc khi phi i mt vi nhng ti c|t. Trn o ti vn tip tc luyn tp mn
m bc, tp chy ng trng, luyn c bp theo lch ln trc t th hai n th nm,
sau ngh th gi~n hai hai ng{y. Ti chy ti ch trong x lim mi sng 45 pht, tp nng
c th ln xung t th nm chng hai tay xung sn, chng trn u mi ngn tay, tp
ng ln ngi xung 50 ln cho n khi mi gi.

T u nm 1977, do khng phi lao ng kh sai m |, chng ti c nhiu th gi

cho cc hot ng th thao. Mt trong nhng ngi canh t xut kin ln lm sn
tennis. Chng ti hng ng v bt tay ngay vo cng vic. Mt s}n tennis c kch thc
tiu chun quc t v{ l{ s}n t nn hng sang ~ hnh th{nh. Chng ti dng sn k
ng gii hn rt vung vc. Qun tri mang n mt b li v{ nh th l chng ti
nhanh chng c ngay mt sn Wimbledon ngay trong sn t.

Hi Port Hare ti ~ chi tennis, nhng khng th gi l{ ngi chi gii. Ti c qu

vt phi kh mnh, nhng qu ve tr|i th qu| yu. Ti chn chi tennis khng phi tr
thnh ho th m{ l{ vn ng c th. }y l{ phng thc thay th tt nht cho hai bui
cuc b sm chiu nh hi cn lm m |. Ti chi cui sn, ch ln li khi c c hi
n chc.

i vi ngi Phi tui t ngi luyn tp th thao. trong t ngi tr cng t mn

m vi tr chi vn l{ gii tr ny. Nhng nu khng luyn tp c sc khe, sc bn
th khi c hi n lm sao c th sc kho cho cng vic kh khn i hi phi c cc t
cht nhanh, mnh v sc bn. Vic ti luyn tp thng xuyn ~ cm ha c Walter v
Kathy. C|c anh ~ chy mi ngy nhiu vng quanh sn. V nht l hot ng ca ti ~ kch
thch cc bn tr. C ngi ~ ni rng nu ng gi c th thng xuyn luyn tp nh vy
th v sao tr nh chng ta li khng th l{m nh vy ch! Phong tr{o rn luyn thn th
Robben Island tr thnh mu mc cho tt c cc nh t khc trong c nc Nam Phi. Qun
t Robben Island ng h ngi t kh nhit tnh trong hot ng ny. H tng mun thi
u vi ngi t. Tuy nhin ci ch ngha Apartheid cng ~ cp i c nhng ngun vui
nho nh ny ca h.

Sau khi b tc quyn c hc tp do v vit hi k v{ khng b lao ng kh sai

m |, chng ti c qu| nhiu thi gian ri. c sch l cch tt nht khng ch git thi
gian m cn rt c ch. Ch c iu s|ch c gi n Robben Island u b kim duyt gt
gao. Nhng sch ni v ch ngha x~ hi ng nhin khng lt c m{ng li kim tra
ht sc cht ch v t m ca c quan an ninh. Thm ch cun s|ch n{o ni n chc chin
tranh, bt k ni dung ra sao, cng khng c a ln o. Tr cun Chin tranh v ha
bnh ca Lev Tolstoy th c qun tri n ngi t u c mt cch thch th. V phn
mnh ti c tm c|ch c v{ c nhng tc phm vn hc ca c|c nh{ vn Nam Phi khng
b cm, v d cc b tiu thuyt ca n vn s Nadine Gordiner (c gii thng Nobel vn
hc - ND) v{ qua hiu c kh nhiu ni nim tm s ca nhiu ngi da trng c t
tng t do. Sch M cng thu ht s ch ca ti, c bit l cun Chm nho ut hn ca
John Stainbeck. cun sch ny ti nhn ra c nhng hnh nh tng t gia s khn
cng ca nhng ngi lao ng lu vong trong chuyn v{ ngi lao ng Nam Phi kim
sng bng ng lng cht i nh{ nc Apartheid Nam Phi ny.

Cun s|ch, hay ni ng hn l{ nh}n vt ti t}m c nht l Kutusov ca nc Nga

(trong Chin tranh v{ ha bnh ca Tolstoy). V tng n{y khng c triu nh Sa
ho{ng |nh gi| cao. Chnh ng ~ |nh bi Napoleon l bi l ng ~ khng nghe theo
nhng kin bn li ca c|c nh{ thng th|i trong triu nh vn khng c my gi tr v
mt chin thut v chin lc. Kutusov ch da vo nhng quyt nh cn c vo s uyn
bc ca ng v ca nh}n d}n nc ng. iu ny nhc nh ti khng ch mt ln rng ngi
ta ch c th l~nh o, dn dt mt dn tc khi hiu c tm s, nguyn vng, ch, ngh
lc v sc mnh ca nhn dn.

Sau v Soweto ti bit c Winnie ~ hot ng tch cc trong t chc ph huynh hc

sinh nhm gip hc sinh v{ gia nh c|c em l}m nn trong cuc khng b m mu ny.
Nh cm quyn quyn tc ti trc hot ng c hiu qu ca n{ng. Chng ~ bt v tng
ngc nng sut nm th|ng v ti danh bt tu}n o lut. Ti ~ vit cho nng v cho cc
con gi vo thi im n{y c gi trong k c x Zwaziland. Ti ng vin v khch l
h{nh ng dng cm v ngha ln ca Winnie. Ti lo lng cho nng nu b bn cai t hnh
h. Cui nm n{ng c tr t do. Ra t, n{ng dng nh ~ quyt tm hin c thn
mnh cho s nghip ca nh}n d}n da en Nam Phi.

Tc ti trc hot ng kin quyt v c hiu qu ca Winnie - nng rt c gii tr

tn nhim - nh cm quyn ~ thc thi chnh sch b i: {y n{ng i bit x ti mt ni
hoang vng trong nc Nam Phi. Bt chp mi o l v nhn quyn, chng ~ cht c
ln xe ti v buc nng phi theo chng n ni {y i y. l{ vng Brandfort, c|ch
Johannesburg 400 km v pha ng nam. Nh}n d}n vng n{y ni ngn ng Sesotho v
Winnie khng hiu mt t no. Nhn c thng tin ny mt c|ch y t Kathy, ti bng
ngh rng v chng chng ti u chung s phn: sng v{ u tranh ngay trong nhng nh
t ti qu hng mnh.
 Nhng khng sc mnh tn bo no c th b gy ch ca Winnie v Zindzi. Ch t lu
sau khi n Brandfort, n{ng ~ chim c cm tnh ca ngi d}n da en v{ c nhng
ngi da trng quanh vng. N{ng v{ Zindzi ~ lp nh tr, t chc lp hc cho tr em
ngho, quyn gp tin gip ngi ngho m au. H{nh ng thit thc y nhn i ca
v v{ con g|i ti ~ tht s mang li lng tin v s mn phc v{ yu thng ca nhn dn.

Nm 1978, con g|i ln ca ti kt hn vi hong t Thumbumizi, con trai x Sobhuza.

Bn tr quen bit nhau hi Zini (con g|i u ca Winnie v ti) k tc x khi Winnie phi
ngi t, v cn phi th |n trong t, ti ~ khng th thc hin ngha v ca ngi cha trong
ngy trng i ca cc con. Theo truyn thng vn ha ca dn tc ti th b v cn lm
c|c th tc sau }y: hi con r v nhng d nh trong tng lai qua thm nh liu
anh ta c xng |ng tr thnh v hn phu ca con gi mnh hay khng. Ngo{i ra ngi cha
cn quy nh Lobola (tng t nh tin cheo - ND) m ch r phi mang n cho gia nh
c du. B v cn c nhim v a con g|i v nh chng trong ng{y ci. Ti khng nghi
ng chng con r tng lai ca mnh, song tip ni truyn thng vn ha ng{n nm ca
dn tc mnh, song tip ni truyn thng vn ha ng{n nm ca dn tc mnh, ti ~ y
nhim cho mt ngi bn l{ Georg Bizos, i din ti trong nhng th tc v nghi l ny.
Ti bo cho Georg nhng cu anh cn hi, ch nht cu: Hong t s chm sc ngi v
yu qu nh th no trong sut cuc i chung sng vi nhau. Ngo{i ra, do Zini cha qu|
21 tui cho nn ti ~ phi l{m giy cam oan v{ bo l~nh cho con c xy dng gia
nh.

Georg vit th cho ti b|o tin hai tr yu thng nhau rt mc v chng con r tng lai
ca ti c nhng d nh rt p v hp l i cho tng lai ca mt gia nh hnh phc.
Ngi cha ca con r ti l vua Sobhuza khng ch l ng vua ca mt vng giu truyn
thng m cn l th{nh vin ANC. Georg cng b|o cho ti khi anh thay mt ti a ra nhng
iu kin th thch th v hong t ni rng anh l hong t ca dng vua giu truyn thng
v mi mi xng |ng vi truyn thng . n lc y, Georg mi bo cho hong t bit
rng hong t ~ yu v{ kt hn vi mt cng cha dng h Thembu .

Gi }y khi Zini ~ l{ th{nh vin ca hong tc Swasland, Zini c hng nhiu, rt

nhiu li th. Ngay lp tc, Zini c trong tay nhng quyn min tr v ngoi giao, ngha l{
c th n bt c vng t no trn lnh th Nam Phi m khng cn phi th thc bt c
c quan n{o ca chnh quyn. Ngay ma ng nm , Zini v{ chng cng con gi mi sinh
~ ra o Robben Island thm ti. Do v tr x hi ca hong t, chng ti c gp nhau
trong phng khnh tit ca nh t ch khng phi trong phng cch ly.

Mt thi khc tuyt vi trong i ti - cho d n din ra trong t ch khng phi trong
dinh mt ng Vua hay ngi tng thng. Khi hai v chng Zini bc v{o phng, ti ng ln.
V khi nhn thy b, Zini ~ nhanh chng nma con nh cho chng v{ lao v{o ngi ti.
Ti khng c m a con yu qu vo lng t khi Zini b to nh con ca chu by gi.
Gi pht ngy ngt m ti c tng nh trong m hay trong mt cun tiu thuyt vin
tng ~ c. Zini yu qu ca ti ~ tr thnh mt ph n rn chc, xinh p, y sc sng
v giu lng nhn i bit bao. Ti m hn con r v{ n ch|u ngoi t tay b chu v gi
m~i b cng trong lng mnh cho n khi kt thc bui thm. Mt a tr mi sinh trong
trng, m|t ri trong i b{n tay th nh|m ca ng ngoi t gn 20 nm nay ch c cm
ba, cuc, thung, ru ~ mang li cho ti cm gic hnh phc tuyt vi v nim vui sung
sng v hn. Ti tin chc rng khng c ai trn i ny hnh phc hn ti trong ci ngy
|ng ghi nh n{y, ng{y ti c b bng v u ym mt thin thn nh trong tay, ngay
trong nh t ca k th m ti tin chc n chng c l do g tn ti l}u hn na.

Chuyn thm ca cc con v chu ti cn c mt mc ch quan trng khc: Ti c ngha

v t chu mt c|i tn. l{ tp tc ca ngi Phi da en rng ng ngoi c vinh d v
ngha v t tn cho chu. Ti khng phi suy ngh l}u. Ti t cho chi tn l Zaziwe - c
ngha l{ HY VNG. i vi ti, tn n{y c ngha t bit, bi v trong gn hai mi nm
trong nh{ t ti cha bao gi mt hy vng v t nay hy vng cng ln hn v{ c phn hin
thc hn. Ti tin chc chn rng a tr ny thuc mt th h mi ca nc Nam Phi m
ch ngha Apartheid ch cn l mt k nim xa vi d l rt bun. khng ch l{ m c
ca ti.

Khng bit cuc ni dy trong t sau v Soweto hay nhng x|o ng ln trong gia nh,
bn ngoi nhng bc tng nh t l nguyn nhn dn n tnh trng thn kinh ca ti
trong hai nm 1977-1978. Ti thng ri vo tnh cnh m tng trong sut thi gian y.
trong t, ngi ta c th gi lc li ton b k c v nhng s kin din ra trong i
mnh. Nhng hi c y c khi tr th{nh ngi bn, song cng c khi tr thnh ni au
bun. Nhiu m lin ti ~ chng kin nhng s kin thng trm ca i mnh din ra c
tng nhng chi tit nh nht. Nhng cng c cn |c mng: ti c ra t, khng phi
Robben Island m l Johannesburg. Ti men theo ng ngm ngon ngho ra ngoi tri
y nng gi. Nhng ti chng gp ai c. Ti li b n Soweto trong nhiu gi lin.
Cui cng th ti v n Orlando, s nh{ 8115. Nhng khng khip qu|. l{ ngi nh{ ca
ma qu ? Ti vng quanh nh{ nhiu ln. Trong nh khng mt bng ngi, tt c ca u
m toang, nhng trong nh{ trng vng, lnh lo nh nh{ m!

Nhng khng phi c mng no v vic mnh c tr li t do cng u bun thm c.

Nm 1976, ti ~ vit cho Winnie v mt gic m p.

m 24 th|ng 2 tr v nh 8115 trong mt gic m v{ thy c nhiu, rt nhiu ngi

tr tui c mt trong nh. H ang khiu v. Khi anh xut hin mt cch khng ch i, mi
ngi dng c li ht sc ngc nhin. Mt v{i ngi cho anh, nhng ngi khc rt r, rt
v cc gc. Phng ng cng ng ngi. Em nm trn ging ngh ngi, cn Makgatho
trng rt tr, ang ng trn bc tng. C l gic m n{y t|i to nhng s kin din ra
trong hai tun l thng chp nm 1956. Hi y Makgatho ln 6 tui, nh mt mnh vi b
ngoi (m Evelyn). Lc y Makgatho mun n vi m ng Orlando, nhng v{i ng{y
trc khi anh v th con n b ngoi v ng ngay trn ging ca anh. Anh cm thy trng
vng qu|. Nhng do Makgatho nm ngay trn ging ca mnh cho nn s thng nh,
trng tri vi i nhiu phn.

C th gi gic m n{y kh| p, n mang li ngun vui nhng cng l{m ti au bun
khng t. Ti ~ vng mt qu| l}u v{ ~ l{m cho gia nh chu nhiu ly tn, mt mt...

u thp nin 70, nh cm quyn cho ngi t nhn nh ca ngi thn. Mi ln nhn
c nh ca Winnie v cc con, ti lu gi cn thn v lm thnh album nh c bit. i
vi ngi t, hnh nh ngi thn l ngun ng vin, l s an i nhng pht yu mm.
Ngi ta c cm gi|c lc n{o cng c bn cnh nhng ngi thn yu nht. Dng nh
tt c c|c banh t u mn album nh ca ti. Nhng ri album nh ca ti khng ch c
i rt nhanh m mi ln banh F v G mn khi tr li bao gi cng thiu mt vi tm. Anh
em l{ t cm c, khng c tip ngi nh{ n thm v{ v vy h c ly vi ba tm
nh dn ln tng cho c qunh th qu tht lm sao trch h c. Ti buc phi b
sung nh v lm li album mi. Thnh thong c nhng anh em t tr khng ch mn
album m cn xin nh. Mt hm anh bn tr t thng phm c giao mang thc n cho
t chnh tr, tn ngn hi ti: Mandela, ng c th cho ti mt tm nh c khng?. Ti
tr li sn sng. Anh bn tr hi tip l bao gi th anh c tm nh ~ ha. Ti tr li l th
by s gi cho anh ta. Tn ngn mt lc, ngi t tr bc i, nhng quay li ngay v ni
rt kh: Madiba, nhng ti khng mun nhng bc nh cc b gi m l nhng ngi tr
xinh p trong album ca ng y. Th d Zindzi hay Zeni y m! Nh ng qun nh,
Madiba!.

Nm 1978, nh{ cm quyn li nhng b thm mt ln na. H vn cm c bo t

ngoi gi v{o v{ nghe radio, nhng ~ th{nh lp trm truyn thanh trong nh{ t, ph|t i tin
tc tng hp trong ng{y ~ c ghi v{o bng t.

{i ph|t thanh Robben Island hin nhin hoc l{ khng a y thng tin cn thit
hoc ct xn v xuyn tc tnh hnh. Thnh ra nhng tin ph|t i to{n l{ chuyn tt p cho
chnh ph v mi xu xa b i u pha k th ca h. Tuy vy trong nhng tin xuyn tc
y chng ti ~ c th rt ra nhng kt lun hp logic v{ theo ph|n o|n ca chng ti.
Nm chng ti c tin chnh x|c ph|t i t {i ph|t thanh Robben Island rng
P.W.Botha tr th{nh ngi k nhim th tng John Vorters. Ti khng bit nhiu v nhn
vt ny tr mt iu: ng ta l b trng chin tranh thuc phi diu hu cc k hiu chin,
v{ l{ ngi cm u i qun can thip vo ni tnh Angola nm 1975. Chng ti khng
nhn c mt tn hiu n{o c th ni rng Botha s c nhng ci cch cn thit.

Trc khi b ng ng lt khi chc th tng, John Vorters ~ kp xut bn cun

Tiu s t thut. Y khng giu gim rng trong th chin th hai y ~ phi ngi t v ng
v pha tn t Hitler v ng h ht lng nc c pht xt. Chng ti dng dng trc
vic Vorters b h b. Chnh y ~ khi xng v tin hnh chin dch khng b v ca nhn
dn Nam Phi. Chng ti cn bit nhng tin tc rt |ng khch l m nh cm quyn lm
thinh: nh}n d}n Angola v{ Mozambic ~ gi{nh c c lp t tay thc dn B {o Nha
trong nm 1975. Nh vy lch s ang sang trang v{ ng h chng ti.
 Trong l{n sng ci m n{y, Robben Island ~ c rp xi-n. Phng chiu l hnh lang
rng nht ca nh t, mn nh l vi tri ging. Tun n{o chng ti cng c thng
thc sn phm ca ngh thut th by. B phim u tin chng ti c xem trn o l
mt phim bo lc, nhng l{ phim c}m, ca Hollywood. Nhng n khi xem phim N hong
Cleopatra vi Burton v Liz Taylor th tranh lun n ra nh v rp. S ng cho rng
phim ny ch l cch lm tin ca Hollywood, bi v N hong Ai Cp li do mt m nhn tc
en nh qu, mt mu violet sm vai th cho d Liz Taylor c dim tnh cch my, n hong
vn l mt m {n b{ lai. V phn mnh, ti ~ tng sang Ai Cp v{ c chim ngng
bc tng Cleopatra tuyt m cng thy hai nhn vt ngo{i i v trong phim khng th
ha hp vi nhau. Ti thch nht l nhng vai din do Sophie Loren ng trong phim. N
minh tinh Italia ny nhiu nm l{ thn tng ca ti.

Chng ti cng c xem phim ti liu. B phim ti liu li n tng su sc trong

ni v v chic H.M.S. Prince cc k hin i ca siu cng trn bin ng-l b khng
qun phit Nht Bn nhn chm xung |y i dng. Mt trng on lm ti tht s suy
ngh l{ cnh th tng Anh Winston Churchill khc rng rc khi nhn c tin v tai ha
khng khip ny. Hnh nh n{y ng li rt lu trong k c ti, n nhc nh ti rng mt
chnh kh|ch ng u mt quc gia, mt ng chnh tr trong khonh khc nht nh no
c th by t s mm lng ca mnh m khng h b |nh gi| l{ yu hn trong nhn dn
nc mnh.

in nh Robben Island l{ u ca nhiu cuc tho lun si ni trong ngi t.

kin si ng nht l{ b{ ho{ng M trong phim Cleopatra. Ngi t thng nht kin
rng mt ph n mi l, tc nhum en, mt m{u tm ng ngha vi vic b qua s tht
lch s. Cho d c l{m nh vy i na th cng khng ai chp nhn Cleopatra l mt ngi
M! B phim Ho{ng v{ ti rt c ngi t hoan nghnh, bi l b phim cp cuc
tranh chp gia T}y v{ ng nh c|c t|c gi phim bc l tng rt r rng Ty cn hc
ng rt nhiu iu.

Phim Nam Phi tri li l{m cho ngi t sng khoi khi h gp li nhng ngh s cng
mu da m nhiu ngi ~ tng quen bit trc khi b {y ra o. Nhng ting ci r ln
l{m ngi ta qun i tnh cnh mt t do ca mnh khi ngi t nhn ra ngi quen trn
mn nh.

Robben Isand dng nh ng{y c{ng m ca, tuy nhin khng h c triu chng nh
cm quyn thay i quan im ca h. D vy, cha bao gi ti nghi ng rng s c ngy
mnh c t do. Ti tin rng th gii ang ng v pha chng ti, lnh xa k th ca
chng ti.

Phi mt 15 nm sau ngi t cc sc tc: ngi Phi da en, ngi Phi gc n, t nhn
da trng, c n cng mt loi thc n, d l{ cm t. Nhng s bnh ng b tr hon c
ngha l s t chi bnh ng v mt cuc ci cch ch, tr tr qu tht khng c g cho
mng. L ra ngi t da en phi c lnh sut n nh nhng bn t mu da khc th nh
cm quyn ~ khng l{m vic cn lm l{ tng khu phn cho t nh}n da en m{ h ~ ct
xn, m li lm vic ngc i: ct xn sut n ca t nhn cc sc tc kh|c v{ chia u
phn cn li t i cho tt c mi ngi. Vic lm ca nh cm quyn l v ch, chng mang
ngha thc tin n{o, chia u cho nhau. Sut n hai nm nay c ci thin kh|, nhng
khng phi do thin ch ca nh cm quyn. Sau s kin Soweto ch Apartheid bin
Robben Island th{nh o t ca mi ti phm da en t|ch ri hon ton khi sinh hot x
hi. Ngi t da en ng{y mt nhiu v h chim ch ca cc sc tc kh|c. Ngi Phi gc
n, ngi t da trng ln lt vng bng trn o. Do ngi t qu| ng v{ do ngi t cc
sc tc kh|c phi nhng ch cho t da en, bp n ca o t thiu ngi nghim trng.
Th l t chnh tr tr th{nh u bp. Chnh t chnh tr ~ ci thin ba n cho ngi t ch
v h khng n bt, n cp sut n vn ~ qu| m bc ca ngi t nh trc bn lnh
canh, bn u bp da trng ~ n cp mt cch tn bo. Cho n lc ny, chng ti mi bit
rng ngi ta mc ti v n chn ca ngi t tng mung ng, m tr, ly c ph v cht
m vn ~ qu| t i.

Nm 1979, trong khi chi tennis, v gng sc theo qu bng, ti ~ b thng gt chn.
B|c s trn o kt lun: ti phi c a v Kapstadt mt chuyn gia gii kh|m v{ iu
tr. Vo thi im ny, chnh quyn c bit quan t}m n sc khe ca chng ti. H s
mt mt khi t nhn cht trong t.
 n Kapstadt khm bnh i vi ngi bnh thng chng c g phi ni. ng ny ti
b cm tay, b nht vo gc sn tu v c ti nm tn lnh canh g|c nghim ngt. Bin hm
ng v mi con sng lm cho con tu chng chnh ri mc cn khi va v{o | ngm
chnh gia khong cch t o vo b. Con t{u c nguy c chm. Ngi pha sau hai tn lnh
canh c tui con t mnh, ti hoch nh s nhanh chng ot chic phao bi. Ti t nh:
Nu chic tu ny chm th chc chn ti phi phm ti li cui cng trn hnh tinh, tc l
phi kh hai thng lnh canh ot chic phao bi. May thay, mi chuyn khng n mc
qu bi thm nh vy.

Trn cng ~ c mt bn lnh v mt nhm ngi ch sn. Xut hin trc nhng con
mt t m trong t th ca ngi t phi cng tay l mt s nhc nh cho nhng chin s
chng ti. Ti c thu mnh cho nh li v ha vo bng nhng tn cnh st m vn khng
th no trn c trc nhng con mt ca nhng c mt.

Mt chuyn gia phu thut khm cho ti. ng hi liu c phi trc kia ti tng b chn
thng gt chn. ng y c l. Ti tng b thng ni gt ch}n hi Fort Hare, trong mt
trn | bng khi va chm vi mt cu th i phng. Ln y ti c a v{o bnh vin
qun v ln u tin i din vi mt b|c s. Ni ti sinh ra v{ ln ln khng h c bnh
vin, bi l khng c b|c s da en. Cn nh vic n cha bnh mt b|c s da trng l
iu khng tng i vi ngi Phi da en chng ti. ng b|c s Fort Hare ni rng ng
phi m gt chn cho ti. Ti lo lng cho vt thng m{ ng b|c s ~ chn o|n l}m s{ng,
song cng quyt t chi gii phu. Vo thi , ti cho l{ khng phi {n ng nu phi
nh n bn tay thy thuc. ng b|c s t tn khi ni vi ti nhng cu nh nh{ng: Ty
ng. Nhng khi c tui vt thng n{y s li hnh h ng y.

B|c s bnh vin Kapstadt chiu in v pht hin xng gt ch}n ca ti b v. Hu qu

t ln b thng Fort Hare m{ ti ~ khc t vic cha tr. B|c s ni rng ng s cho gy
m cc b v s ly nhng mnh xng v ra khc phc cn au ca ti. Ti ng .
Cuc tiu phu din ra chng v|nh. B|c s hng dn ti c|ch chm sc gt ch}n trong thi
gian tip theo Kapstadt. T trng t lnh canh bng ngt li b|c s, ni rng ti phi tr
li Robben Island ngay. B|c s bc ra mt, dn ging: Mr. Mandela phi c lu li bnh
vin. Ti khng bao gi cho bnh nhn xut vin mt cch v l nh th.. Li ni vi v
cng quyt ca b|c s ~ l{m vin lnh canh im lng. m u tin trong i ti ti mt
bnh vin chnh quy din ra tt p, rt d chu. Y t, h l chm sc tn tnh, nh nhng.
Ti ~ ng nhiu gi trong s yn bnh. Sng sm hm sau, nhiu t| n, h bo ti thay
b pijama v dng thm o khoc di m h mang theo b. H ni rng khi ra vin ti c
quyn mang theo nhng b ny. Ti cm n h v ni rng nu ti mang theo nhng
qun |o p y th bn t s rt mi lng.

Chuyn tr v Kapstadt bt t d ~ cho ti hiu c nhiu iu. Trc ht l quan h

cng thng gi to gia ngi da en v{ da trng bng gi| nhiu nm nay ang c triu
chng tan dn. B|c s v{ y t|, h l da trng ~ chm sc ti tn tnh nh th sut i h ~
tng lm cng vic bnh thng y vi bnh nhn bt k l da trng hay da en. iu ny
tht mi m i vi ti, mt tn hiu |ng mng, rt khch l. N khng nh mt ln na
nhn nh ca ti, lng tin ca ti rng s bng bt v{ c|ch tuyn truyn xuyn tc nhng
k c chc quyn khng th bng bt c s tht. H }y l{ nhng ngi lm khoa hc
v trong khoa hc th khng c ch cho nn phn bit chng tc.

T nm 1980, chng ti ~ c c bo. Nhiu t b|o khi n o ~ b kim duyt ct

xn tng on d{i trc khi n tay ngi t.

Mt bi bo m chc chn ti khng bao gi c php c, in trn t Johannesburg

Sunday Post. Ta b{i in to, m: FREE MANDELA! (Gii phng Mandela!) T bo in ct
phiu trng cu kin bn c. Vi mc ny bn c c th ct ra, k tn mnh vo, gi v
ta son i tr t do cho Mandela v bn t chnh tr ca ng. B|o ch cho n lc y vn b
cm khng c ng nh ti, nhng li pht biu ca ti. Nhng chin dch ca t Bu
in ch nht ny gy ra ln sng tho lun si ni, i tr li t do cho ti.

tng n{y do Oliver Tambo v{ l~nh o ANC Lusaka xut v{ l{ nn tng ca

mt chin lc mi thu ht s ch c bit ca ng o qun chng tm hiu v ng h
s nghip cao c ca chng ti nh mt ngha v ca h. ANC quyt nh ph|t ng chin
dch i t do cho cn b ca mnh ang b {y i, cm t, nu tn ch danh ch khng ni
chung chung na. Hng triu ngi Nam Phi v hng chc triu ngi yu cng l trn th
gii khi gia nhp h{ng ng nhng ngi u tranh cho t do ca cc chin s yu nc Nam
Phi khng bit Mandela l{ ai. iu khng quan trng. Ci quan trng nht l ting ni ca
s ng ~ c trng lng |ng k. Lu}n n, khi phng vin hi mt s sinh vin v
Free Mandela l{ g, c ngi ~ tr li Free l tn v Mandela v h ca ti. iu ny
khng quan trng. C|i |ng qu v{ |ng tr}n trng l lc lng tr n{y ~ i u trong
phong tr{o Free Mandela.

Mt nm trc , n ~ trao ti gii thng Jawaharlal Nehru v hc v danh d.

iu ny chng t th gii ~ khng b mc nhng ngi Phi da en Nam Phi. ng
nhin nh cm quyn Nam Phi ca bn Apartheid ~ khng cp h chiu cho Winnie v ti
sang n d l trao gii. Chng ti c cm tng rng ANC xut hin tr li trn chnh
trng Nam Phi vi nhng sc mnh mi. C|c n v MK tng cng hot ng v hot
ng c hiu qu. Chnh quyn Nam Phi lng tng khi nhiu c s qun s v kinh t b tin
cng dn dp. Tng Malan, b trng quc phng ca Botha, tuyn b tng ng vin cc
lc lng v trang nhm tin hnh cuc chin tranh tng lc chng li phong tro gii
phng ca cc lc lng yu nc Nam Phi.

Sinh vin Lu}n n bu ti lm th lnh danh d ca Hi sinh vin th nc Anh.

Cuc bu c cng khai c t chc c|c trng i hc. Ti c 7199 phiu bu, vt
xa s phiu ca cng cha Anne v ngh s bc thy Jack Jones. Trong mt bc th gi
Winnie th}n yu ang b lu {y Brandfort, ti vit rng trong khonh khc ca s tn
vinh ny, ngi lu ti tn ca nng trong pht chc tr th{nh cung in v nhng cn phng
cht hp, ti tm bng chan ha nh sng, rng thnh thang hn c nhng phng khnh tit
sang trng trong cung in Windsor !

Chng ti tng d bo thp nin 70 s l thp nin bt u thi k dn ch ha trn

mnh t au thng khn cng Nam Phi. Nhng chng ti ~ phi ch thm hn mt thp
nin na. Trong nhng ngy si sc y, ti thng do chi trong s}n t nhiu hn. V{ tt
c cc sinh vt, cy c ti gp trn tng bc i dng nh cng mm ci vi ti v ta
s|ng hn, ti vui hn di sng nng mt tri. V nu nh ci gc tn cng ca th gii
n{y, ni ~ v{ ang h{nh h hng vn con ngi v ti ch tm nim v hy sinh c cuc i
mnh cho t do v phm gi ca con ngi m vn c nhng nhng nt p |ng yu th ti
bit rt r rng nhn dn ti v c nhn mnh nht nh c ngy s gi{nh c t do.
 Sau gi do bch b trong tm trng nh nhng, ti tr v x lim. Ch vi pht sau, cha
o v mt lot quan chc nh t xut hin. H n thm ti ngay ti x{ lim. }y l{ hin
tng c th gi l d thng. Cha bao gi cha o n x{ lim thm t. Khi h n, ti
ng ln v qu tht vin s quan ch huy bc vo x lim ca ti. X{ lim khng ch cho
hai th}n x|c knh c{ng ca ti v ng ta.

- Mandela, ti mun ng son sa c c nhn ca mnh.

- V sao, lm g?

- Chng ti chuyn ng i ni kh|c.

- n }u?

- Ti khng th ni iu vi ng c.

Ti yu cu phi c bit s tht v l do v sao phi chuyn i. ng ta tuyn b rng

mnh nhn c lnh t Pretoria chuyn ti khi o Robben Island. Sau cha o n
x lim Walter Sisulu, Raymont Mhlalta v Andrew Mlangeni vi lnh tng t.

Ti hi ri tr v{ khng yn lng. iu n{y c ngha g? Ngi ta s a chng ti n

}u? trong t nu nhn mt mnh lnh th ngi ta ch c th lm mt vic l hi v t
chi tnh hnh hnh mnh lnh, song cui cng th vn c phi chp hnh. Khng c s bo
trc, cng chng c s cnh c|o cng thng n{o. Ti ~ b lu {y 18 nm o v gi }y
ti phi nhanh chng ri Robben Island?

Ngi ta a cho mi chng ti mt s hp carton cho c c| nh}n v{o . Tt c

nhng t{i sn chng |ng gi| mt ng chinh gom gp, ct gi gn hai mi nm rng ch
b vo vi chic hp carton. Cha ht na gi chng ti ~ l{m xong cng vic ny.

Ngoi hnh lang nhn nho hn ln khi nhiu ngi bit tin chng ti s ri o. Nhng
chng ti ~ khng c th gi chia tay vi nhng ngi anh em tng chung lng u ct
hng chc nm tri. Nh cm quyn khng bao gi hiu c tnh bn, tnh anh em cn hn
c rut tht ca ngi chung cnh ng trong chn a ngc trn gian ny.
 V{i pht sau, chng ti ~ ngi trn chic ph{ hng mi v Kapstadt. Trong nh sng
lung linh ca nc bin phn chiu nh nng mt tri, ti quay li, hng nh mt v pha
o m khng th bit liu c cn dp tr li ni y p k nim ny na khng. Ngi ta s
quen vi tt c v{ ti ~ gn b vi Robben Island nh mt gc ca qu hng th}n
thng. Ti sng gn hai mi nm v{ ti ~ c nhng ngy, nhng thng, nhng nm
m du trn hn o th nh|m n{y. Ti thng kh nhn ra c nhng i thay ca cnh
vt. V khi ri Robben Island, ti khng thy n khc g so vi trc 18 nm, mc d ti
~ phi tri qua nhng g cn hn c s khn n. Ti khng bit iu g ang ch i
mnh.

n cng, ti ~ kp hi mt lnh canh ~ i sn. Anh ni: C|c ng c chuyn n

nh{ t Pollsmoor.
 T do

Nh t Pollsmoor thuc loi c canh phng cn mt nht Nam Phi, nm trong khu
ngi da trng c phong cnh p ca thnh ph Kapstadt. Pollsmoor, ln u tin ngi
sau nhng bc tng b tng ct st cao qu| u ngi, chng ti chng nhn thy g ngoi
bc tng xanh khng l nh nh{ vn Oscar Wildes ~ m t trong cun sch ca ng.
Wildes gi bu tri l tri giam khng l ca ngi t trong tnh cnh y.

Pollsmoor c b mt hin i nhng bn trong th qu| n s. Ta nh{ cho t nh}n bn

thu, nham nh, nhng ni c|c vin chc coi t th sch s, khang trang v hin i. Ngoi
chng ti mi chuyn n, hu ht t nhn Pollsmoor l{ thng phm. H i x vi
ngi t chng khc g vi sc vt. Chng ti b giam cch ly vi h v{ cng c i x
khc so vi h.

Chng ti c a ln tng ba v tng trn cng. Chng ti l{ ch nh}n ca c mt

tng lu. Phng chnh sch s, trang b tt, rng khong 5x10 m, c toilet, chu ra mt v
vi tm hoa sen. Bn c|i ging tri m sch s. Khn mt, khn tm y . So vi
Robben Island th gi }y chng ti sang sng trong khch sn nm sao!

Ti ht sc ng ngng khi bng chc c i inh th ny. Vi ngi t th vic

chuyn t ni n{y sang ch khc l chuyn bnh thng. Cho d gi }y chng ti ang
trn t lin nhng li cm nhn b cch ly vi th gii bn ngo{i hn bt c lc n{o trc
. i vi chng ti Robben Island l{ tng h{nh dinh, l{ chin trng. Phi chng nh{
cm quyn mun trit tiu biu tng ca cuc chin u kin cng ca nhng ngi yu
nc Nam Phi? Phi chng ngi ta cht u ban tham mu ca o tha h tc oai tc
qui m khng b trng pht? Raymont, Walter v ti l thnh vin ban ch o ca t chc
trn o, nhng v sao ngi ta a Mlangeni cng i vi chng ti? Phi chng nh{ cm
quyn khng bit iu cho nn ~ ch nhm ngi? V sau chng ti bit Andrew l
ngi bn tt, cho d anh khng phi ngi ng h{ng u trong cc cuc u tranh
ngo{i i cng nh t.

Ln u tin sau 18 nm chng ti c n tht th thit ch khng phi vng m nh

Robben Island. Ba n trong nh{ t Pollsmoor c th so snh vi tic ngo{i i. Chng ti
c th t do c bo, k c nhng t b cm ngt hi o. Nhng t bo ny m mt ca
s cho chng ti nhn ra thc trng ca th gii. Chng ti cng c s dng radio, ch tic
l ch c bng nghe {i a phng. {i m{ chng ti mun tip n thng tin l{ BBC th
khng bt c sng. Tr khong thi gian t 12 n 14 gi v{ ban m, trong ng{y chng
ti c th do ngo{i h{nh lang, i b|ch b trong khu vn nh{ t. Khng ai quan t}m n
vic chng ti phi lm cng vic ca ngi t. Ngi ta thm ch cn lm cho ti mt vn
phng c b{n gh, n m, t s|ch ngi vit, c khi ti mun. Robben Island, x lim
khng chiu d{i dui thng chn, v vy khng b teo c hoc chut rt ti phi tp
th thao, vn ng nng hng ngy. Cn }y phng rng thnh thang c th tp ngay
trong phng. Tuy vy chng ti vn gi gi gic sinh hot nghim tc nh Robben Island:
sng sm dy tp th dc, chy, nhy, luyn chng tay n}ng ngi...

Pollsmoor ti gp li mt lnh canh t tn l Georg. Ti khng bit anh, nhng anh th

rt rnh v ti. Hi Robben Island, Georg theo di th i th n ca ti. Anh ta ni nh
nh, lch s, tn trng ngi i thoi, t khi dng nhng t th l, cc cn. Trc mt ti
bao gi anh cng gi Mr. khi c vic g cn thng bo cho ti v cho bn ti.

Trong kinh thnh c vit: Vn c trc ngi l{m vn. Nhng iu n{y khng ng
Pollsmoor. }y ti lp mt c|i vn xinh xn, rt p, l{ ni tiu khin khng g c
th so s|nh c khi con ngi qu| d tha th gi nhn ri m khng bit lm g, khng
c lm g. Sau nhiu ng{y quan s|t tm c a hnh thun li, ti ni vi vin s quan
ch huy nh to mt khu vn. ng ta ng . Ti yu cu c cung cp 16 thng du
rng c dung tch 5 galon, ca i th{nh 32 na v{ cho y t mu m v{o. Nh vy l ti
c 32 b t trng cc loi rau, u, c. Ti trng hnh, ti, c u, c rt, su ho, bp ci,
da leo, ci bng, salat... c bit l c chua v t. Tng cng ti c 900 gc rau u. Vn
ca ti Pollsmoor ln hn nhiu so vi vn trong nh{ t trn o Robben Island. Ti
mua ht ging, c|c lnh canh t cng cung cp nhiu loi ht ging cho ti. Sng sng, chiu
chiu ti chm bn, ti nc, lm c bt s}u nh chm sc nhng a con rut ca mnh.
Ti bi thu ngay t ma u. Rau u ngon, ti tt c chuyn n nh bp v mt phn
ln ti tng cc anh lnh canh t v thm ch c cc vin chc cao cp ca nh giam.

Mt vin chc c tn l{ Munzo c giao nhim v |p ng nhng nhu cu ca chng

ti. ng l{ ngi ng n, lch thip, ~ c gng ht sc mnh |p ng nhng yu cu cn
thit ca chng ti.

Mt hm Winnie, Zindzi v Zeni cng cc chu ngoi n thm ti. Georg khng a h
v{o phng c|ch ly nh mi khi m{ a thng vo phng khch ln. Georg ni rt kh ti
nghe, rng ngi ta ~ hy b quy nh c, nay cho php th}n nh}n tip xc trc tip vi
ngi t. Khi Georg a Winnie v{ c|c con, ch|u ti v{o, ti sng s chy nc mt. Nng
s vo lng ti, ti m hn nng, hn cc con, cc chu. Gi pht ti m c sut 21 nm
qua nay ~ l{ s tht m ti c tng nh trong m. Chng ti im lng nhng li nh ni
vi nhau tt c. Hai mi mt nm ch i ~ khng ung cng. By gi v ti, con ti ~
ha quyn vi ti thnh mt khi thng nht.

Ti nh t Pollsmoor, chng ti bit c nhiu tin tc bn ngoi th gii hn l{ Nam

Phi. Chng ti thc c rng cuc chin u ang c tng cng mnh m v phn
ng ca nh cm quyn cng quyt lit hn. Nm 1982 c quan an ninh Nam Phi tn cng
vn phng ANC Maputo, th Mozambic, git cht 13 ngi, trong c c ph n v
tr em. Thng 12/1982, cc chin s MK |nh bom cng trng xy dng nh{ m|y in
nguyn t u tin ca Nam Phi v nhiu cn c qun s khc chung quanh Kapstadt. Cng
trong th|ng , lc lng an ninh Nam Phi li tn cng vn phng i din ca ANC
Maseru, nc Lesotho. |p li, cc chin s MK tn cng ca cn c qun s. C s hnh
chnh v kinh t ca ch Apartheid khp c|c vng trong nc nhm tr th cho 43 ngi
hy sinh trong cuc tp kch hn nht ca Nam Phi Maseru. Nm 1983, MK |nh bom trn
xe hi. Mc tiu ca cuc tn cng l{ cn c qun s ca bn bit kch nm su trong lng
Pretoria. Nhng cuc tn cng ny bo hiu s leo thang ca cuc chin u v trang. C|c
chin s MK ~ dit 19 tn c n v lm b thng hn 200 tn kh|c.
 S hy sinh ca thng d}n l{ iu |ng tic v lm ti rt xc ng. Cuc chin u ny
l c tnh sng cn vi c mt dn tc, mt cng ng v mt mt l khng trnh khi.

C pha chnh quyn ln ANC u y mnh cuc u tranh theo hai con ng: v
trang v chnh tr. Vo thi gian ny, ANC rt c uy tn Nam Phi v nc ngoi. Cuc
chin u ca ngi Phi chng ch ngha Apartheid t{n bo ~ thc tnh s ch ca th
gii. Nm 1984 Tng gim mc Demont Tutu, mt con chin knh cha yu nc, mt nh
hot ng tn gio v x hi khng mt mi cho t do v dn ch Nam Phi, c tng gii
thng Nobel ha bnh. Chnh ph Nam Phi chu sc p nhiu pha ca quc t. Nhiu quc
gia tuyn b sn sng cm vn, ty chay Nam Phi.

Botha khng phi k tm thng. Th|ng 11/1983, ng a ra Ngh vin d lut t

chc Ngh vin thnh ba vin: Ngh vin ca ngi da trng, Ngh vin ca ngi Phi gc n
v Ngh vin ca ngi Phi thuc cc chng tc khc.

Vi ch trng n{y, Botha trc ht mong mun bin c|c nh|nh ngh vin ca ngi
Phi gc n v ca cc chng tc khc ph thuc vo Ngh vin ca ngi da trng. Nhng
thc cht mu ca Botha l{ t|ch ngi Phi gc n khi ngi Phi da en, mt chnh sch
ca thc d}n chia tr c mm nay mang nh~n hiu dn ch! Mu ca Botha cn mun
|nh lc hng d lun th gii rng ng ta thc s mun ci cch sinh hot chnh tr t
nc theo hng dn ch. Nhng Botha li ~ khng la c ngi d}n, d l{ ngi Phi
da en hay ngi Phi gc n. Trong cuc trng cu d}n 80% ~ ty chay ch trng n{y
ca Botha. Cuc bu c Ngh vin mi d nh tin h{nh nm 1984 theo chin lc ca
Botha ~ ph| sn. Nam Phi ang i mt vi chnh sch cm vn ca ton th gii vo bt
c thi gian n{o trong tng lai rt gn.

Trong sut hng chc nm qua nh{ cm quyn t nhim v dng ng-ten d ng
ti. H va ngm ngm va cng khai mua chuc, e da v vic lm ca h tht kin tr ht
mc, |ng khen lm. Bt u l vic c b trng t ph|p Kruger thuyt phc ti tr v
Nc Transkei c lp trong lng Nam Phi. Nu ti chp thun th ngi ta s phng
thch ti khi nh{ t. Kruger ~ khng t ln nn g}n v{ ru ng ti khi ng ta tn ti ln
my xanh. C ln y ni: Mandela, chng ti mun hp tc vi ng v ch vi ng thi, ch
khng phi vi cc chin hu ca ng. Vi chnh sch ny, chnh quyn Apartheid mong
mun cch ly ti khi ANC v chin hu sinh t ca mnh. S tht l h va nn g}n va
tm hiu lp trng ca ti chun b cho nhng cuc {m ph|n m{ h buc phi chp
nhn v{ ang chun b, nhm thu li th.

Cha ht. Cui nm 1984, u 1985, ti c c|c kh|ch sp quc t n thm ti nh t.

l{ Hu}n tc Nicholas Barthell, nguyn lo ngh vin Anh v chu u, Samuel Dash, gio
s lut hc trng i hc Georgetown v l c vn h{ng u trong y ban Watergate thuc
H vin M. Hai v kh|ch n{y u c b trng t ph|p Coetzee duyt y. Coetzee ang
tr th{nh nh{ l~nh o cao nht ca Nam Phi.

Ngi ta b tr cho ti tip Berthell trong i snh nh t c treo tm nh ln ca Botha.

D l tm nh nhng ngi ta c cm tng bng en n{y trm ln tt c. Berthell thp,
mp. Khi din kin, ti ni khi hi vi ng ta: Ti ngh l{ hu}n tc c h hng vi th
tng Winston Churchill!. ng ta ci khng bit vui hay bun na. Berthell hi ti v cc
iu kin sng trong t. Ti thng b|o cho ng Hu}n tc v cuc u tranh ca ANC v
khng nh rng chm dt bo lc hay khng l do chnh ph. H ra bo lc ch khng
phi chng ti. Ti khng nh rng bo lc ca ANC ch nhm vo cc mc tiu qun s v
b m|y {n |p ca chnh quyn ch khng phi v{o con ngi. Ti va ni va ci v ch
tay vo vin thiu t| th|p tng ng{i hu}n tc: Ti khng h mong mun ngi ca ti h
th thiu t| n{y!. Thiu ta Sittert vn rt trm tnh, vy m lc y ng ta bng git mnh.

Trong cuc tip kin gi|o s Dash, chng ti ni v cc vn lin quan n php, cc
o lut. ng gi|o s Dash bng hi ti v tuyn b dng cm ca chnh ph sn sng hy
b c|c iu khon trong o lut cm ngi da trng ly ngi da en cng nh nhng
iu khon kh|c lin quan n ch ngha Apartheid. Ti ni r r{ng vi ng{i gi|o s: l{
chuyn vt. Ti khng dng cm v{ c mun ci mt ngi v da trng v{ cng
khng vo tm ti mt b tm d{nh cho ngi da trng. Ci m chng ti cn l{ bnh ng
v chnh tr. Ti cng ni r vi Dash rng trn chin trng hin nay chng ti khng
lc lng thng k th, nhng chng ti sc lm cho chnh ph khn n.
 Nhng c l cuc n tip hai nh bo M l t vui nht trong thi gian ti b cm t
Pollsmoor. Khch l hai bin tp vin t bo bo th M Washington Times. Bn n{y n
nhng khng h quan t}m n chnh kin ca chng ti. iu h mun l tm bng chng c
sc thuyt phc kt lun ti l{ ng vin cng sn v l tn khng b! H khng nh
rng ti khng th l mt con chin ca Cha bi v mc s Martin Luther King (ngi ng
h v bo v nhn quyn cho ngi da en v{ ~ b CIA t chc |m s|t nm 1967) cha bao
gi tham d vo cc hot ng bo lc! Ti ~ phi dn lng ni vi h rng c|c iu kin
m{ Luther King tranh u hon ton khc vi nhng iu kin ca ti: Hp chng quc Hoa
K d sao cng c nn dn ch c php lut bo v quyn bnh ng cho mi mu da, sc
tc, bo v quyn phn i khng bo lc ca cng d}n (cho d ngi da en ngay nc
M bao gi cng b i x th bo). Cn Nam Phi th khc hn. Nam Phi l{ nh{ nc cnh
st vi mt bn hin php bt bnh ng, phn bit chng tc t hi v mt qu}n i nhanh
chng s dng bo lc {n p cc cuc phn khng khng bo lc. Ti ni vi h, ti l
ngi theo o, s vn l con chin ca Cha. Hn c|c nh{ b|o cng bit rng ngay c Cha
Jesus khi khng cn cch la chn n{o kh|c, ~ phi s dng bo lc ui c bn bun
tin ra khi thnh ng kia m{! Cha }u phi l{ con ngi ca bo lc, nhng Cha
khng cn cch la chn no khc nn phi s dng bo lc trc k c. Ti khng tin mnh
thuyt phc c hai g bo th gi l nh bo kia.

Sut c tun Winnie v lut s ca ti khng nhn c tr li ca nh cm quyn. Ti

buc phi vit cho Pik Botha, b trng ngoi giao Nam Phi, thng bo cho ng ta bit rng
ti khc t v bc b nhng iu kin m ngi tng thng Botha a ra trc Ngh vin.
ng thi ti ro rit chun b cu tr li bng vn bn khng phi gi cho chnh quyn m
l gi n ng o qun chng nhn dn. Trong bi pht biu cng khai n{y, ti cp
nhiu vn , bi v tuyn b ca Botha l mt mu vt mt ci nm gy bt ha gia ti
v{ c|c nh{ l~nh o khc ca ANC bng c|ch ging by ti chp nhn mt ng li m ANC
khc t t lu. Ti mun qua gi n ANC v{ c bit l{ Oliver Tambo thng ip r
rng rng, lp trng ca ti trc sau nht qun vi lp trng ca ANC. Ti cng khng
nh vi nh cm quyn rng ti bc b nhng iu kin h a ra, song ng thi cho rng
~ n lc tin hnh nhng cuc {m ph|n ha bnh tm ra gii ph|p cho t nc ch
khng phi l chin tranh.
 Botha mong mun trch nhim v nhng h{nh ng bo lc ln u ti. V phn
mnh, ti mun mt ln na cng b vi c th gii rng chng ti ch phn ng v{ |p li
bo lc do chnh quyn |p t. Ti mun lm sng t iu ny: nu ra khi nh t v phi
sng trong bi cnh m t ti b bt nm vo nh t th ti s khng c cch la chn
no khc l tip tc cc hot ng m v nhng hot ng nh{ cm quyn ~ tng ngc
ti.

Ti gp Winnie v lut s v{o ng{y th su. Ch nht ti c cuc mt tinh ca hng vn

ngi ti sn vn ng Soweto. Cu tr li ca ti s c cng b cng khai trong cuc mt
tinh ny. Trong khi chng ti bn v vic tr li gi ca tng thng Botha th bn lnh
canh can thip. Chng vn ca b{i ca c rng trong t ch ni chuyn gia nh, khng ni
chuyn chnh tr. Ti nghim mt ni vi vin lnh canh cn rt tr rng }y khng cn l{
chuyn gia nh m{ l{ chuyn lin quan n ngi tng thng. Tn lnh canh nhanh chng b
i v{ v{i pht sau mt lnh canh gi{ n. ng ta tuyn b chng ti khng c bn chuyn
chnh tr! Ti ng dy tin n pha y, ni rt to, rnh rt: }y l{ chuyn quc gia, lin
quan n tng thng. N ng lnh canh ngn cn chuyn ny th ng phi xut trnh lnh
ca chnh tng thng ra. Nu ng khng c lnh y trong tay th hy nhanh chng gi in
n Vn phng tng thng, r cha?. Anh lnh gi{ khng cn hng h na. Mt anh ta ~
du li, khng cn hung hng nh khi mi n. D nhin anh ta khng th lm chuyn ng
tri l gi in cho vn phng tng thng.

Ti trao cho Winnie v lut s b{i ph|t biu m mnh ~ chun b k cng. Ti khng ch
mun tr li chnh quyn m cn cm n phong tr{o rng ln ca cc t chc qun chng
khi dy t sau v thm st Soweto, chc mng Tng gim mc Tutu nhn dp ng nhn
gii thng Nobel ha bnh v nhn mnh rng }y l gii thng v vinh d cho c dn
tc. Ng{y 10/2, con g|i Zindzi ~ c bi pht biu ca ti trc hng vn ng b{o da en
ca ti. Hai mi nm nay, ln u tin nhn dn Nam Phi mi li c nghe nhng li tm
huyt ca a con ca mnh.

Cng nh m, Zindzi l mt nh hng bin, ~ l{m xc ng lng ngi khi ni rng l

ra ngi cha thn yu s c mt ti cuc mt tinh ny v s ni chuyn vi ng bo thn
yu. Ti tht t ho khi bit chnh con g|i mnh ~ c bi pht biu ca ti.
 Ti l{ th{nh vin ca ANC. Ti tng l v mi mi l thnh vin ca i hi Dn tc Phi
cho n ngy t b ci i ny. Vi ti, Oliver Tambo cn hn c ngi anh em. ng l
ngi bn tt nht, chin hu tt nht ca ti sut 50 nm nay. Nu c ai trong cc bn lo
lng cho s t do ca ti th Oliver cn lm nhiu hn th v ti bit rng ng s hy sinh c
th}n mnh u tranh cho t do ca ti...

Ti rt ngc nhin trong nhng iu kin chnh ph a ra. Ti khng phi con ngi
ca bo lc... Cho n khi chng ta khng cn hnh thc n{o la chn cho cuc u tranh
v t do cho nh}n d}n Phi da en na, chng ta mi buc phi chin u v trang.

Botha cn chng t rng ng ta khc vi nhng ngi tin nhim nh Malan, Strijdom
v Verword. ng ta cn t b bo lc. ng ta cn ni rng phi loi b ch ngha Apartheid.
ng ta cn cho i din ca nhn dn, t chc ANC, t do hot ng cng khai. ng ta
cn gii phng tt c t nh}n do ~ ng ln chng ch ngha Apartheid m{ b nm vo cc
nh ngc hoc phi c tr chnh tr nc ngoi. ng ta cn m bo cho cc hot ng
chnh tr, cho nhn dn c quyn quyt nh chn ai l~nh o t nc.

Ti rt cn t do, nhng t do ca cc bn cn qu hn mi th kh|c. ~ c qu| nhiu

ngi ng xung k t ngy ti b lu {y. C qu| nhiu ngi b kh au do u tranh cho
t do. Ti cm thy c li vi nhng ngi v ga, cc tr m ci mt cha mt m. Khng
ch mnh ti chu bao nhiu cay ng trong sut hn hai mi nm qua. Ti yu cuc sng
khng t hn c|c bn. Nhng ti khng th bn r cc quyn ca ngi Phi, ti cng khng
sn sng bn r quyn ca dn tc i ly t do cho c nhn mnh.

Ngi ta ~ a ra cho ti quyn t do nh th no khi m t chc ca nhn dn b cm

hot ng? T do n{o ngi ta dnh cho ti khi ch v khng mang theo khn chiu trong
ngi l lp tc b tng giam? T do n{o ngi ta ha vi ti khi chnh ngi v yu qu
ca ti b {y i n Brandfort? T do no h ha m bo cho ti khi ti phi xin php mi
may ra c php sng trong mt thnh ph? T do n{o ngi ta ha cho ti khi quc tch
Nam Phi ca chnh mnh khng c cng nhn?

Ch nhng ngi t do mi c th {m ph|n. Ngi t khng c quyn k bt c tha

thun no. Ti khng th v s khng lm vic chng no bn thn ti v cc bn, nhn
d}n ta cha c t do. T do ca cc bn v t do ca ti l khng th tch ri nhau. Ti
s tr li vi cc bn, vi nhn dn.

Ti bnh vin nhn dn Kapstadt, ni ti phi gii phu tuyt tin lit, ti ~ bt ng
gp b trng t ph|p Coetzee. ng ta n thm ti. Trc t l}u ti c vit th cho ng
ta, yu cu c cuc gp mt bn v cc vn lin quan n ANC v chnh ph.

ng b trng khng tr li. Vy m{ s|ng nay ng n bnh vin m{ khng b|o trc
nh th l{ n thm mt bn c vy. Coetzee t ra chn tnh, ci m. Trong nhng pht gi
bnh vin, chng ti ch trao i nhng vn vui v. Coetzee ~ cha mt cnh -liu cho
ti. Ti cuc gp g ny, ti yu cu Coetzee cho php v ti v sng Johannesburg, bi v
nh ca nng ni lu {y Brandfort ~ b t ch|y tan hoang. N{ng v{ con khng cn ni
n{o sng na. Coetzee ni rng ng ta khng c quyn quyt nh vic n{y, nhng ha
s c gng trong kh nng ca mnh.

Vin ph tri n bnh vin n ti. l{ mt vic bt bnh thng. T trc n nay
cha c vin ch huy n{o n nh{ thng n t. Ti ng vc. Trong xe hi, Munzo ni nh
vi ti: Mandela, chng ti khng a ng v li vi cc bn t na }u. T nay ng s
sng mt mnh. Ti khng bit g hn ngoi vic chp hnh mnh lnh ca cp trn. Mt
ln na ngi ta khng cn b|o trc vic chuyn nh{ t v{ cng chng cn li gii thch
no.

Ngi ta vn a ti tr li Pollsmoor, nhng l{ tng trt ch khng phi tng ba.

Ti c ti ba phng cnh khc ca nh t. C toilet, phng ng, phng c sch ring vi
y tin nghi. Theo tiu chun nh{ t Nam Phi th ni giam gi t nhn Nelson
Mandela gi }y c th gi l mt bit th. Tuy nhin, c|c phng u m v thiu nh sng.
Ti chng ni iu ny vi qun tri, bi l ng ta chng c quyn g ngoi vic bm bo vi
cp trn. Ti dnh th gi suy ngh v nhng t|c ng do vic chuyn ni giam gi ny.
Cu hi xo|y m~i trong u ti: V sao nh cm quyn dng bc i n{y?

S l{ phng i khi ni rng nh{ nc ~ ci m vi t chnh tr. Tuy nhin, t vi thng

nay qu tht ~ c nhng thay i mau l theo chiu hng d th cho ngi t. Vic
chuyn ti giam ring khng phi l gim i iu kin sng cho t nhn Mandela, tri li c
th l c hi tt na l{ ng kh|c. Ti khng vui sng g khi phi bng nhin chia tay vi
nhng bn t ch ct, xa mnh vn v thiu nh sng mt tri chi chang m{ ti c tm
mnh ni giam c trn lu ba. Ti vn khng thch sng mt mnh. Nhng s c n cho
ti mt s t do nht nh v ti quyt nh tn hng s t do y lm mt s cng vic
m{ ti ~ hoch nh t l}u: i thoi vi nh cm quyn. Ti cho rng thi gian ~ chn
mui cho vic i thoi. Nu hai bn cha c ngay nhng cuc i thoi v nu nhng cuc
i thoi khng sm bt u th c hai bn u chm ngp su v bo lc, chin tranh v th
hn.

Chng ti ~ chin u ba phn t th k chng li s cai tr tn bo ca mt thiu s

ngi da trng. Hn hai mi nm nay, chng ti ~ tin hnh cuc chin u v trang.
Nhiu ngi ca c hai bn ~ ng~ xung. K th ca chng ti cn rt mnh v quyt tm
rt cao. Chng ti c chnh ngha nhng khng c chnh quyn. Ti cho rng mt thng li
qun s l cn xa lm, nu khng mun ni n mi ch l mt gic m. ~ n lc phi ni
thng vi nhau. S l{ v ngha cho c hai bn nu c dn s}u hn na v cc cuc chin
khng ch h{ng trm m{ l{ h{ng chc ng{n ngi s hy sinh. K th ca chng ti hn cng
phi v{ ~ thc c iu .

S l v ngha khi bn n{y coi thin ch ca bn kia hng n i thoi l do yu th

hay do phn bi. S khng ai n b{n {m ph|n nu bn kia khng t r d ch mt cht
thin ch. Nu chnh quyn c coi ANC l t chc khng b ca nhng ngi cng sn v v
vy h c tuyt i thoi, cn ANC th c khng nh chnh ph Nam Phi l pht xt, l phn
bit chng tc t hi v{ khng |ng c tin cy trong i thoi th s khng c i thoi.
Tt nhin nhng yu sch ca ANC l{ chnh |ng. l{ hy b lut cm ANC v cc t chc
yu nc khc hot ng cng khai, th t chnh tr khng iu kin, v rt qun ra khi cc
khu d}n c da en.

ng nhin quyt nh ni chuyn vi chnh ph l rt c ngha v{ phi do ban

l~nh o ANC hin Lusaka ton quyn quyt nh. Tuy nhin, ti cho l thi c ~ n, ~
c nhng chuyn ng tch cc theo hng . Th nhng bn thn ti li khng c iu
kin cng nh phng tin c th thng tin cho ban l~nh o. S cch ly ca ti hin nay
dng nh ang to cho ti mt s t do nht nh v mt s m bo c nhng bc c
gng u tin theo hng . Vic ny s khng l ra ngoi.

Ti quyt nh khng thng bo cho ai bn ngoi v vic ny v nhng g ti hoch nh.

C nhng thi im ngi th lnh phi tin ln pha trc v chuyn theo mt hng mi
v tin rng hng i y to ra con ng ng n cho c dn tc. V nu nh chuyn ny
trc trc th vic c|ch ly ti nh l{ mt li co li: lo gi ny v v mt mnh, bi ct khi
th gii bn ngoi, nhng g ng ta h{nh ng l chuyn c nhn ch khng phi l{ i din
ca ANC.

Mt c hi ~ xut hin u nm 1986. V{i th|ng trc , Hi ngh Khi Thnh vng
chung ~ khng thng qua c ngh quyt cm vn kinh t v ty chay Nam Phi. S trc
trc ny ch yu do thi mp m ca th tng Anh lc l{ Magareth Thatcher, hi
ngh quyt nh c mt ph|i o{n cao cp gm 7 vin chc cp cao sang Nam Phi th st tm
hiu thc trng tnh hnh. Ph|i o{n do mt vin tng ngi Nigeria dn u. H c
chnh quyn Nam Phi cho php gp ti. Hai ng{y trc cuc hp n{y, vin s quan ch huy
nh t dn n mt ph may. ng s quan ni: ng Mandela, chng ti mun ng gp
nhng v i din kia vi t c|ch nhng ngi bnh ng vi nhau. Chng ti khng mun
ng mang qun o t c k. ng ph may s o v{ may cho ng mt b compl nghim
chnh.

ng ph may phi l mt nh o thut tht s, bi v ngay chiu hm ti ~ nhn b

compl bng vi k sc rt va vn vi c th mnh. Vin ch huy ngc nhin trc tin bo
ca ti. ng ta ni: ng Mandela, trng ng lc n{y c kh|c g v th tng }u kia ch!

Chnh quyn c n hai vin chc cp cao d bui gp mt n{y. l{ b trng t ph|p
Coetzee v{ tng Willemse, cc trng cc qun l nh{ t. Cng nh ng ph may, hai v
quan cp cao ny hn cng n sn s o t ti trong cuc tip xc vi i din Khi
Thnh vng chung. Nhng tht l lng l c hai ~ ri phng hp ngay sau khi n mi bt
u v th tc. Trc khi h ra khi phng, ti ~ c thi gian ni vi h rng ti khng
v s c mt ca h m khng ni ht nhng g l s tht cn phi ni. Ti cng khng nh
thm vi hai v rng thi c ca cc cuc {m ph|n ~ n. Chnh ph v ANC phi gp
nhau v cng nhau tho lun nhng vn cp bch.

Ngay khi cc th tc bt u, ti ~ khng nh cc nguyn tc cho cuc tho lun: Ti

khng phi l{ ngi ng u t chc ANC. Nh{ l~nh o cao cp nht ca ANC l Oliver
Tambo hin Lusaka. Qu v phi n v{ tho lun vi ng y. Nhng g ti pht biu
}y ch l{ quan im ca c| nh}n. N khng i din cho c anh em trong nh t. Vi s hn
ch nh vy, ti cho rng chnh ph cn trc tip tho lun v{ {m ph|n vi ANC.

C|c i biu t ra quan t}m n quan im chnh tr ca ti v mun bit mt Nam Phi
di s l~nh o ca ANC s ra sao. Ti ni vi h rng ti l mt ngi Phi theo t tng
dn tc, khng phi l{ ng vin cng sn. Ngi theo ch ngha d}n tc c trong mi
gii, mi m{u da v{ ti l{ tn nhit huyt ca mt x hi khng phn bit chng tc. Ti
khng nh li mt ln na rng, mt khi Nam Phi tr thnh mt nh{ nc dn ch, t do
th thiu s ngi da trng cng tm thy s bnh yn trong x hi. H c bo m v lut
ph|p nh mi cng dn khc. Nhng bt ng hin nay phn ln do thiu thng tin hoc
thng tin b bp mo c ch lm ri c chnh ph ln ANC. Nhng s khc bit l c tht
v c th thng qua {m ph|n gii quyt tha |ng.

H i kh| s}u v{o vn bo lc. Ti khng nh mnh cha sn sng t b bo lc

nhng c th khng nh vi h rng bo lc khng bao gi l gii php cui cng gii
quyt vn ca x hi Nam Phi hin nay. Ch c thng qua {m ph|n v{ i thoi mi c
th to c s hiu bit ln nhau. Ti nhc li mt ln na rng l{ quan im ca ti
ch khng phi ca ANC, song ti ngh nu chnh ph rt qu}n i v{ c|c n v cnh st
v trang khi c|c vng d}n c da en th chc l ANC s sn sng bn v mt cuc ngng
bn. Ti nhn mnh mt ln na rng vic tr li t do cho ti s khng ngn chn c ln
sng bo lc din ra khp ni, hoc khuyn khch cc cuc i thoi, {m ph|n. Sau cuc
gp vi ti, o{n d nh gp chnh ph Nam Phi v{ ln ng sang Lusaka gp g ch tch
ANC, Oliver Tambo.

Vi thng ip ca mnh trong cuc gp o{n, ti ~ trc tip trnh b{y quan im ca
mnh cho c chnh ph ln ANC. Ti ~ qua l{m cho nh{ cm quyn hiu rng, vi nhng
iu kin ph hp ANC sn s{ng i thoi vi chnh ph. Cn Oliver Tambo cng qua }y
cn hiu rng lp trng ca ng v ti l trng hp vi nhau.

Vo thng 5 s c cuc ti hp gia o{n v{ ti sau khi o{n ~ c nhng cuc hi {m

vi Chnh ph v vi l~nh o ca ANC Lusaka. Nhng mi chuyn tt p ~ khng din
ra nh mong mun. Chnh quyn Apartheid ~ bt ng n phng tn cng bng khng
qu}n c|c cn c ca ANC Botwana, Sambia v{ Dimbawe. o{n ~ nhanh chng ri Nam
Phi do tnh hnh cng thng v Botha ~ h{nh ng ngo mn. Mt ln na ti c cm tng
nhng c gng ca mnh li ri v{o ng ct.

Oliver Tambo v ANC ku gi dn chng phn khng ti cng trc h{nh ng tn bo

ca Botha, lm cho chnh quyn khng th no kim so|t c tnh hnh t nc. Nhn
d}n Nam Phi ~ nhit lit hng ng li ku gi ny bng h{nh ng c th ANC mnh hn
bt c lc n{o trc }y. Phong tr{o t ti im nh. Ngy 12/6/1986, chnh quyn ban
b tnh trng khn cp trong ton lnh th Nam Phi nhm bp s phn kh|ng ca qun
chng. Trong thi gian din ra dn dp cc cuc ni dy mnh m ny, ti bo cho vin
tng Willemse ngh c gp Coetzee. Ti khng ng vin tng n{y ~ gi in thoi
ngay cho Coetzee v cuc gp chng v|nh c tha thun y nh mt s sp t vy. Vi
pht sau ti ~ ln xe hi n bn doanh ca Coetzee.

ng ta cho hi ti kh lch thip v trn trng. Chng ti phn ch khch, ngi thoi
mi trong cc salon sang trng {m o v nhng cng vic m chc l c hai u cho l bc
xc. Ti khng ng v b trng ~ ph}n tch mi iu cn k v{ chm ch nghe ti ni n
th. Sau ba gi trao i thng thn, mi bn ni r quan im ca mnh, ngi b trng
bng hi: Vy th bc tip theo s l vic g }y?. Ti ni thng vi Coetzee rng ti phi
gp tng thng Botha khng chm tr. Nhng trc mt ti cn gp ngoi trng Botha.

Nhiu tun l tri qua khng c hi m ca Coetzee. Nhng ~ c tn hiu t pha chnh
ph bng cch to cho ti iu kin d d{ng chun b cho nhng s kin mi.

V{i ng{y trc l Gi|ng sinh, vin i t ch huy ph Pollsmoor n phng ti sau ba n
s|ng v{ ni nh chuyn ngu nhin: ng Mandela, ng c mun do ph mt lc khng?.
Ti khng bit c n g trong cu hi kia, nhng ngh l{ chng c hi g nn ng gi
ca vin i t. ng ta ch ti trn xe hi, chy qua cc ph x Kapstadt. Tht th v khi c
th gi ri ri, t trong xe chng kin ngi lao ng tt bt ngc xui kim sng hi h
trn ng ph. Ngi gi{ si nng, ph n mang ti mua hng bn hng v khng t
ngi tn b, dt ch i do chi. Nhng cnh hot ng ny hon ton vng bng trong
t}m tng ca ngi t. H b cch ly hon ton vi x hi bn ngoi. Ti bng tr nn t
m nh kh|ch du lch t nc ngo{i n mt t nc va l va th}n quen, |ng yu.

Sau mt gi chy trong thnh ph. Vin i t cho dng xe trc ca hiu mt ph
tng i yn tnh. ng ta hi: ng c dng cht g gii kh|t khng?. Ti gt u v
vin i t bin nhanh sau cnh ca nh hng. Ti li trn xe mt mnh. Lc u ti khng
ngh n tnh cnh ca mnh lc , nhng khi thi gian c tri i, tri i ti cm thy hi
hp phi, tim p rn r{ng hn. Ln u tin sau 22 nm ngi trong x lim bit giam ti
bng c t do, khng c lnh canh k k bn mnh. Ti bng ngh rt nhanh: c th lm
ch, mnh m ca xe, nhy xung v phng chy tht nhanh.

Cng thng qu| l{m ti m hi trn v cm thy nh nhm khi vin i t xut hin
trc ca nh{ h{ng, trn tay l{ hai lon Coca Cola. Hm l{ mt trong nhiu ln tham quan
thnh ph Kapstadt ca ti.

Mt hm vin i t dn ti n thm mt khu vn hoa, tip n l tri nga. Hai

ngi da trng ang chm sc nhng con nga. Ti tin st bn h, khen mt con nga p,
ri hi ch{ng trai: Con nga n{y tn g?. Ch{ng trai t ra rt bi ri v{ nhn i ni kh|c,
khng tr li. Ti hng sang ch{ng kia cng vi cu hi v{ anh n{y cng phn ng y ht
ngi kia.

Trn ng tr li nh t, ti ni vi vin i t rng th|i v{ c|ch c x ca hai

chng trai kia tht kh|c thng, l lng qu|. Vin i t| ci: ng Mandela, ng qu tht
khng bit hai ngi y l{ ai sao?. Ti th{nh tht tr li l{ khng. H l t nhn da trng.
T trc n lc ny h cha tng gp cnh mt s quan da trng i bn cnh mt ngi da
en (m{ li l{ t nh}n) s|nh vai nhau nh hai ngi bn.
 Ti tm c|ch ring xem c ai nhn ra mnh trong nhng lc vi h{nh nh th khng.
Chng ai ch n ti c. Tm nh u tin v{ cng l{ tm nh cui cng ca ti in trn bo
c|ch nay ~ 25 nm ri cn g!

Nhng cuc d ngoi" ny kh b ch, ti c tn mt chng kin cuc sng ~ thay

i ra sao k t ngy b tng ngc. V do ti ch c dn qua nhng khu ph ngi da
trng nn thy c s giu sang thc s ca h cng nh s bnh yn gn nh tuyt i
m ch c h c hng. Mc d t nc ang trong cn ni dy khp ni, nhiu vng
ang i din vi cuc chin tranh tht s, song cuc sng ca ngi da trng t bit an
bnh, khng cht xo trn.

Mt hm ngi canh t - mt h s quan da trng - tn l Brand, thm ch cn mi ti

n thm nh{ anh ta. Vin h s gii thiu ti vi ngi nh, vi v con. K t ng{y , nm
n{o ti cng gi thip mng Ging sinh cho ti nh.

Cho d nhng cuc phiu lu nho nh n{y kh| th v, song ti thu hiu ca
nhng ngi t chc cc hot ng mang tnh vn ha n{y. Ti nhanh chng nhn ra rng
ngi ta c cho ti tip cn vi cuc sng hin ti ca t nc v{ qua ti s bng lng,
thm ch vui mng vi nhng quyn t do nh nhoi mnh c hng ri qun i c|i
ln v cui cng s nhng b i th.

Nm 1987, chnh quyn thnh lp T cng tc tuyt mt tin hnh nhng cuc i
thoi vi ti. Coetzee ng u t n{y. Gi|m c c quan an ninh - mt v ca CIA tng l
mt - Niel Barnard l mt trong ba thnh vin cao cp ca t. Barnard l{ cu ni v{ cng l{
ngi th}n tn ca tng thng, i trng gia tng thng v th tng. T lu nay Botha
~ dn dn hn ch quyn hnh php ca chnh ph, quyn lp php ca ngh vin, thu tm
vo tay mnh nhiu quyn trm ln quc gia m{ Neil Barnard l{ kin trc s trng. S
c mt ca Barnard t ti vo th kh x. Ti kh c th bo cha trc t chc ca mnh
khi ngi cng bn vi mt k th c c v xo quyt, tay ~ tng nhng m|u ngi da en.
Nhng y li l{ i din ca Botha, v vy chng ti khng c s la chn khc.

Cuc i thoi u tin buc ti phi i mt vi cc vn trng yu, v{ ti ~ ni cng

khai vi h rng mnh phi lm ba vic. Mt l ti phi nghe kin ca cc bn t lu ba,
th hai l bo co vi Oliver Tambo Lusaka chuyn g ang din ra, v th ba l ti cn
din kin tng thng Botha v trao cho ng ta bn 'B vong lc' cng b cng khai vi dn
chng nhng vn c tnh quyt nh gii quyt cc vn ca t nc. 'B vong lc'
ny s l nn tng ca mi cuc {m ph|n sau n{y gia chnh quyn v ANC.

Ngi ta ~ cho ti gp cc bn t tng gn b hn 20 nm vi nhau v{ u l thnh

vin ban l~nh o ANC. Cc chin hu ng tnh vi k hoch ca ti. Ch lu rng |ng l
chnh ph phi l{ ngi ch ng xut cc cuc i thoi tm gii php cho cuc
khng hong v khc phc ch phi dn ch, phi nhn quyn t nc ny. Cc chin
hu lu ti khng cho i phng coi thin ch ca chng ti l do yu th, hn th, l
s tha hip mang tnh u hng. Ti ni vi cc anh rng vic ai ch ng khng quan
trng m{ iu quan trng nht l nhng yu s|ch chnh |ng ca nhn dn Nam Phi phi
c |p ng. l{ nguyn tc khng thay i m{ ANC ~ chin u 75 nm tri vi bao
hy sinh khng th tng tng.

Khng l}u sau ti nhn c th t ch tch ANC, Oliver Tambo, gi t Lusaka. ng

cho hay mnh c bit qua thng tin |ng tin cy v nhng k hoch ca ti tin hnh cc
cuc i thoi vi chnh quyn. ng yu cu cho bit chnh quyn t ln b{n {m ph|n
nhng vn g, cng nh ni dung ti a ra i thoi vi h.

Ti tr li Oliver Tambo, khng nh rng mnh lm duy nht mt vic: yu cu chnh

quyn hoch nh nhng cuc i thoi gia Thng v ANC v chnh ph ng quyn.
Oliver khng tin rng ti s bn r s nghip ca t chc, nhng ng ngh rng c th ti
nhm ln khi khng c iu kin |nh gi| tnh hnh kh|ch quan. Vn phong ca bc th ni
r iu ny. Cng vi vic tr li Tambo, ti bt tay vit d tho bn 'B vong lc'. Ti mun
khng nh Oliver cng nhn thy gc r vn nh ti. Ti tin rng nu Oliver v{ Thng
v c 'B vong lc' ny th nhng lo ngi ca h s vi i, v{ tin rng ti khng bao gi ri
b con ng ~ chn.

Cuc gp g mang tnh nghi thc u tin gia Tiu ban cng t|c c bit ca chnh
quyn v ti din ra thng 5/1988 ti cu lc b qun nhn nh t Pollsmoor. Bui gp
u tin din ra cng thng. Nhng ln gp tip theo mi th{nh vin u c th ni ht
kin ca mnh thoi m|i hn v{ cng thng thn hn. Trong sut nhiu thng, tun no
chng ti cng gp nhau.

Ti nhn ra rng ngoi Barnard vn chuyn ngh gi|n ip, cc thnh vin khc ca T
cng t|c c bit, k c b trng t ph|p Coetzee hiu bit rt t v ANC. H l nhng
ngi c hc hn v{ cng kin quyt hn so vi ng b{o mnh. Nhng bn h u l vt
hy sinh ca chnh sch tuyn truyn xuyn tc v bp mo s tht. Ti ~ phi h thng ha
chnh sch ca ANC v{ nh chnh nhiu vic m b my tuyn truyn ca ch ngha
Apartheid ~ ch xuyn tc hng chc nm tri. Ngay c Barnard l{ ip vin c c, vy
m nhiu ngun tin ng ta cng ch cn c vo cc bo co ca cp di, sai s tht mt
cch ch .

Ti ~ phi ng vai gi|o s s hc tm tt v qu trnh hnh thnh v pht trin cng

vi cc chnh sch, quan im ca ANC, nhng im m{ hai bn cha bao gi chia s vi
nhau, bi v s cch bit qu ln nh gia m v{ ng{y, nc v la. Sau bi trnh by chi
tit y, cuc i thoi b{n n nhng im ct t ca cuc {m ph|n: cuc chin u v
trang ca ANC v{ c|c ng minh ca mnh, mc tiu ca chnh ph v{ t tng ha gii
chng tc. Vn quan trng nht ca mi vn l{ cuc chin u v trang ~ c a
ln bn tranh ci trong nhiu thng tri. H i ANC phi chm dt bo lc v gii tn lc
lng v trang trc khi c nhng cuc {m ph|n vi chnh ph. Nh vy l{ i phng
t iu kin tin quyt v{ cng l{ iu kin cn c ti c th din kin Botha.

Ti tr li qu v y rng chnh ph chu trch nhim v nhng h{nh ng bo lc din

ra trong nc. Ch c nhng k p bc ch khng phi nhng ngi b p bc quyt nh
s dng mt c|ch c o|n cuc chin u. Khi nhng k p bc s dng bo lc th nhng
ngi b p bc khng c s la chn no khc l ly bo lc |p li bo lc. Cuc chin
u ca ANC l hp l trong bi cnh chnh ph s dng bo lc {n |p nh}n d}n. Bo lc
ANC s dng l s t v chnh |ng. Ti cho php mnh c khng nh rng nu nh
nc quyt nh s dng c|c phng ph|p n ha th ANC nht thit ch chn cc phng
tin ha bnh |p li. Ti kt lun: Vn chm dt bo lc ph thuc v l trch nhim
ca cc ngi ch khng phi chng ti.. Ti cho rng im nt n{y, c|c nh{ i thoi pha
bn kia ~ hiu ng n hn. Tuy nhin, vn mang tnh trit hc ny li chuyn thnh
vn thc hin.

H cho rng hu ht ng vin Cng sn trong ANC u l{ ngi da trng v{ ngi Phi
gc n, v chnh h l nhng ngi kim sot ANC. Cui cng th ti li phi ni vi h rng
nhng g h suy ngh l{ kt lun - c th l c - ~ khng phn nh s tht khch quan:
Tha qu ng{i, c|c ng{i vn t nhn l nhng ngi hc rng, nhng tr thc uyn bc, c
ng nh vy khng no? Qu ngi cho rng mnh rt mnh v{ y t tin, ng khng? Th
m ngay ti }y, lc n{y c|c ngi l s ng - ba ngi - i din vi mnh ti pha bn kia.
V cho d qu ngi l s ng tuyt i, song nh th c phi qu ng{i ang kim sot ti
hay ch t thuyt phc ti thay i quan im ca mnh. Vy th ti sao cc ngi li ngh rng
nhng ngi cng sn li c th thnh cng chnh im m{ c|c ng{i ~ tht bi ch?.

H cng t ra rt lo lng v tng quc hu ha ton b nn kinh t t nc. Ti

tuyn b ANC ch trng mt chnh sch phn phi cng bng cc khon li nhun ca cc
ngnh cng nghip t l}u nay ~ tr th{nh c quyn trong tay c|c nh{ t bn mi bn. Mt
s ngnh s c quc hu ha. Nm 1955, chng ti ~ khng nh trong Hin chng
T do rng Nam Phi khng i theo ch ngha x~ hi m{ theo con ng ring ca Nam Phi.

Mt vn c coi l quan trng ti cc cuc i thoi l vn chnh quyn ca phe

a s. H cho rng khi phe a s cm quyn t s dm p ln quyn li ca phe thiu s.
H mun bit ANC s bo v quyn li ca thiu s da trng nh th no. Ti khng nh
rng cha h c mt t chc no trong lch s Nam Phi c th so snh vi ANC trong c
gng khng mt mi nhm thng nht ngi da en v{ da trng, da mu trong mt cng
ng thng nht. Hin chng T do ~ khng nh minh bch, dt khot: Nam Phi thuc
v tt c cng dn ca mnh, nhng ngi sinh sng trn mnh t n{y, ngi da en v{ da
trng.

Ti khng nh rng ngi da trng cng l{ cng d}n Nam Phi v{ trong tng lai mi
quyt nh ca a s u cn n thiu s ny. Chng ti khng c nh v khng mun
nm h xung i dng.
 Nhng cuc i thoi tm b hon do ti b bnh. Ngi ta a ti n bnh vin sau khi
a ht bnh nhn v nhn vin bnh vin ra khi c tng lu. Hn l nh cm quyn lo s
ti s to nh hng cho ANC trong h{ng ng nhng ngi da trng vn ang nghi ng
chnh sch ca chnh ph, lm cho x hi lm vo nhng cn khng hong nghim trng
trin min.

Mt b|c s tr v vi y t, h l chm sc ti rt tn tnh. Cha bao gi ti c i x t

t nh nhng gi nm cha bnh . Sau khi kh|m xong, vin b|c s tr khng nh ti
khng c bnh g nghim trng. Ti c lu qua m bnh vin di s gim st ca
qu nhiu mt v v lnh canh.

Sng hm sau, mt v b|c s gi{ v cn thn mt v ci m hn, n khm cho ti. Nhn
mt ng, ti bit v b|c s ~ tm ra bnh trng trong c th ti. ng ni vi ti rng ti b
nc trong phi. Ti hi ng vc nhng tin kh nng chuyn mn ca v b|c s |ng knh.
Dng nh nhn thy mt thong ng c trong nh mt ti, bc s ni: Tha ng Mandela,
ng hy nhn ngc bn tri nhng mnh c phi to x ra khng n{o?. ng b|c s c l. Ti
cng nhn ra bng mt thng s khc bit y. V li pha ngc x tng l{m ti au n,
kh chu, tc th.

B|c s nhanh chng bt tay vo vic. ng gi ph t| a kim chch ~ kh trng n.

ng rt t trong ngc ti ra mt th nc ly nhy. Kt lun ca ng hon ton chnh xc.
Ngay hm , b|c s ~ rt hn hai lt nc t trong phi ca ti. Y t v h l - tt c l
ngi da trng - ~ chm sc ti tn tnh nh chm sc ngi th}n trong gia nh. B|c s
cn pht hin trong m|u ti h{m lng cholesteron qu cao v buc ti phi theo thc n
n king. Khn kh cho mt ngi t li n king theo toa b|c s. ng thy thuc nhn i y
bt ti n king ngay trong nhng ngy nm vin. C i ti ~ 70 tui c l cha bao gi
c sng nhng ng{y vt cht y li c chm sc tn tnh nh nhng ngy nm
vin ln ny.

Ti phi lu li bnh vin su tun, sau c chuyn n bnh vin khc cn nhiu
tin nghi hn, gn nh{ t Pollsmoor. Cha bao gi ngi ta nhn thy bng mt ngi da
en trong bnh vin ny. Cn by gi bnh nh}n c u |i v{ chm sc theo ch c
bit l mt l~o gi{ da en, hn th l mt t chnh tr th n chung thn. Ngay bui sng sau
khi chuyn bnh vin, ngi b trng Coetzee n thm ti. Thiu t Marais thp tng ng
b trng. Cha ch{o nhau xong th h l mang ba n s|ng cho ti. Nhng h s bnh n
cha b{n giao xong cho nn nh{ bp khng bit ti phi n king. H dn ba n nh bnh
thng: mt chn sp, ba lt bnh m kp tht loi ho hng, mt s lt bnh m qut b,
ph mai. Ti qu tht khng nh mnh c n mt ba ngon, cht lng nh vy vo thi
gian n{o trong hn 70 nm qua. Nhn sut n, ti cm thy i cn co. Vo lc ti nhp mi
vo chn sp ngon lnh, bo ngy th bng thiu t Marais cn li: Tha ng Mandela, b|c
s ~ quy nh thc n n king v{ ng phi chp h{nh!. Va ni ng thiu t| a tay ra
nh bng c|i khay i. Cn ti th dng c hai tay gi cht li, ni rnh rt vi vin thiu t:
|ng tic, tha ng{i thiu t. Nu ba n s|ng n{y buc ti phi cht sau khi a v{o bao
t th hm nay ti sn sng cht y m{!. Ti ~ dng ba s|ng ngon l{nh nh cha bao
gi c n ngon nh th.

Mt hm c c y t mt hoa da phn n bn ging ti v ngp ngng: Tha ng

Mandela, ti hm nay chng ti t chc m v hi. Chng ti rt vui mng nu c ng
chp nhn li mi n d. Ti ni vi c g|i xinh p rng li mi l mt vinh d cho ti,
nhng chc l nh chc trch s can thip . Qu tht ban l~nh o nh{ t ~ t chi,
khng cho ti c tham d bui v hi ny. Bit chuyn n{y, c|c c g|i v t, xinh p ~
quyt nh s t chc cuc vui ngay trong phng ti ang nm iu tr. Tht cm ng khi
cc c khng nh khng c s hin din ca ti h khng th t chc cuc vui.

Bui ti, hn mt chc c g|i n mc dim da, lng ly mang theo bnh ngt, hoa thm
a vo phng ti. Nhng ngi gc bi ri, nhng h khng th nhn c|c c g|i nh nhng
nhn t gy mt an ninh hoc gy ri ro cho bt c ai. Khi mt lnh canh lm b mt nghim
trang, nh cn mt c g|i khi c bc v{o phng, ti ~ nm c|i nhn va nghim khc va
ch giu v pha anh ta, v ni rng phi chng anh ta ghen vi mt ng gi khi c nhiu c
g|i xinh p u |i ng ta n th!

u thng 12/1988, nhng bin ph|p an ninh c tht cht ti khoa ti ang iu tr.
Hnh nh li din ra mt s i thay n{o . Thiu t Marais vo phng ti v ni rt kh
rng anh ta phi a ti i ni kh|c. Tr li cu hi ca ti, Marais ni ng ta cng khng
bit bit ngi ta a ti n ni n{o. Ti son c ca mnh rt nhanh v ly lm y ny
~ khng th ni li tm bit vi nhng ngi ~ tn tnh chm sc ti trong sut thi gian
qua.

Sau mt gi chy xe, chng ti n mt nh t c tn l Victor Verster, cch Kapstadt 50

km v pha ng bc, trong khu n in trng nho. }y l{ loi nh t kiu mu ca
Kapstadt. Ch c mnh ti trong nh t ny. Phi ni }y l{ khu ngh m|t th ng hn l{ mt
ni giam t. Khng c r{o st, chng c giy thp gai, khng c bin bo. Ti c phng ng,
phng tm, phng lm vic, phng tip khch v thm ch c c h bi. Ch c iu l{ ni
}y ~ l}u khng c ngi nn cc loi cn trng ly l{m ni sinh sng ca chng. C nhiu
loi cn trng ti cha tng thy bao gi. Ti phi chin u vi chng nhiu gi ginh
li khng gian sinh tn tm thi ca mnh.

Ngay chiu hm , Coetzee ~ n thm ti, mang theo mt thng ru vang mng
t}n gia. C hai dng nh khng mun ni n ci s bun ci trong chuyn bt bnh
thng n{y, nhng ai cng hiu rt r. Ti bit rng ngi b trng ~ c gng rt nhiu
nhm to iu kin cho ti sng thoi mi ni mi n{y. Chnh ng ~ chn ni n{y, ch
thay i duy nht mt chi tit: cho xy cao bc tng hng ra mt ph v{ nh ng ta ni
l v s yn tnh ca ti. Coetzee cng khng nh rng Victor Verster l{ ngi nh{ cui
cng ca ti trong thi gian cn li ca i t. Ni n{y - theo ng - l{ a im l tng cho
nhng cuc i thoi v{ {m ph|n ca hai bn.

Qu tht sng }y ti ~ c o tng ca s t do. Ta c th lm bt c vic g mnh

mun, mnh thch m khng ai c quyn ngn cn, ra lnh. Ti c tt c nhng g mt nh
giu c cn c. Qu tht }y l{ c|i ci bng vng vy!

Nh chc trch c hn mt u bp gii phc v ti. Anh l mt ngi da trng lch s.

Anh ni rng ti c th c bt c mn n n{o m{ mnh thch. Anh ch c quyn lm theo
yu cu ca ti. Phi cng nhn anh u bp nu rt ngon. Mt hm sau khi n xong, ti v{o
bp ra b|t. Anh ~ cn ti v ni rng l{ vic ca anh. Ti phi thuyt phc anh rng
anh ~ ch bin, nu nng thc n th vic ra bt l vic ti cn lm, phi lm mi ng
ch! Cui cng th anh bp ni rng vic xp ging chiu l nhim v ca anh v{ ti ~
cp mt, nay li thm cng vic ra b|t a na th qu| qut lm. Anh ni trong |nh
mt chn thnh. Ti rt cm ng. Tuy nhin, ti vn l{ ngi dy sm v cng vic dn
dp ging chiu, chn m l thi quen sut c i ngi ri, ti khng th b b cho anh.
Anh ~ phi phc v ti t 8 gi s|ng n 4 gi chiu.

Ti v{ anh u bp ~ c c mt tho thun vi nhau hai bn cng c li. Anh km

ting Anh, cn ti th mun hon thin ngng ng Baren (tc ting Afrikann). Chng ti
tha thun trong khi ni chuyn vi nhau, ti ni ting Afrikann, cn anh th tr li hoc hi
bng ting Anh.

Victor Verster khng ch l{ ni giam gi m{ cng l{ ni ti tip kh|ch. u bp lm tt

c tha mn yu cu ca khch. Phi cng nhn anh l{ u bp tuyt vi. Nhiu khi
khch ca ti th nhn l ngoi vic n thm ti cn l{ thng thc nhng mn n
khng }u c do u bp ca ti ch bin. Ti cn nh mnh thch loi ru vang p v
ng{y n{o cng nh anh bp cho ung vi ly loi ru y. Mt hm ti b|o cho u bp l
mnh c kh|ch n thm. Anh bp hi tn cc v khch. Ti vn khng phi l{ ngi snh
ung. Thng thng ti ch ung ru vang p. Anh u bp nhiu ln ngh ti dng
loi kh|c nhng khng ni r l do v sao nn nh vy. C l anh cho l ti khng ham th
kch thch y cho nn cng khng p ti. Hm nay anh t v tn ngn sau khi nghe ti ni l
mua th ru ti tng ung tip ~i kh|ch. S lng mua kh nhiu. Anh u bp c
ng mi trong bp m khng chu i. Ti ly lm l, s ti lm anh mch lng iu g
chng. Anh u bp bng g~i tai: Tha ng Mandela, theo ti th nn mua loi ru vang
khc cho khch ch khng nn mua loi ng vn dng. Hi v sao, anh n o kh| l}u ri
mi chu ni tht: Ru vang ng vn dng l loi thng, r tin. Khch hm nay ton
nhng ngi s{nh ru... Ti bng hiu ra v ni rng ty thuc anh quyt nh. Nhng l{
ngi tinh t, anh u bp ni rng mnh s mua c hai th v khch s chn ru no h
thch. Hm khi mng ru ra, ti hi khch chn loi n{o th dng nh tt c u t chi
ung loi ru ti vn thng dng hng ng{y. Anh u bp khng ni g ch mm ci,
lng lng ly loi ru khch thch. Cn ti th anh vn mang cho chai loi c.
 Cuc {m ph|n dm chn ti ch do bt ng kin v c ba ni dung chnh. Ti thng
bo cho ANC Lusaka v cc bn t trong ban l~nh o. Chng ti gi lp trng nguyn
tc v cc vn ny, kin quyt khng nhng b mt bc no d l nh nht.

Cc bn t Pollsmoor n thm ti thng xuyn hn. Chng ti tho lun rt k ni

dung bn b vong lc m ti s trao cho tng thng Botha. Ni dung ch yu ca b vong lc
u ~ c a ra trong c|c cuc i thoi, tuy nhin ti phi vit r tt c cho Botha
ch th}n ngi cm u chnh quyn hiu ra rng ANC khng phi v khng bao gi l
nhng k kht mu, m l nhng con ngi y thin ch.

Ti ht sc lo ngi nh phn ln ngi dn Nam Phi v bng ma ca s hi hng tim

n trong x hi nc ti khi nhng cng d}n da en mt pha v nhng ngi da trng
pha kh|c chm git nhau, coi nhau nh nhng k th khng i tri chung. ngn
chn thm cnh ny v to iu kin cho cc cuc i thoi dn n {m ph|n c hiu qu,
ti ngh pha chnh ph rt ba iu kin tin quyt m h i ANC: chm dt bo lc,
on tuyt vi nhng ngi cng sn v{ c|c ng minh khc, chm dt vic nh ph nh
mt chnh ph ca phe a s.

V i hi chm dt bo lc ti vit rng khng phi l vn khng th vt qua.

Ti khng nh: Chnh ph trong thc t cha sn sng chia s quyn lc vi ngi Phi da
en v{ v vy mi i hi mt pha s l khng thc t. Ti tuyn b t chi i hi ca
ANC on tuyt vi c|c ng minh chin lc ca mnh v bc b lun iu cho rng ANC
do nhng ngi cng sn kim sot. Ti vit: Ai chp nhn i hi ca k th chung on
tuyt vi bn b, chin hu sut i st cnh vi mnh th lm sao c th gi c lng tin
v s qu trng ca nhn dn?". Cn vic chnh quyn t chi mt chnh ph ca phe a s
th chng qua ch l mt c gng c che y nhm bm vo quyn lc m h khng
xng |ng c trao. Ti i ng{i tng thng hy nhn thng vo s tht. Ti vit: Nguyn
tc a s v{ ha bnh trong nc nh hai mt ca ng xu v{ nc Nam Phi ca ngi da
trng phi chp nhn s tht qu| n gin rng, khng bao gi c ha bnh v n nh
trong t nc ny chng n{o nguyn l a s cm quyn khng c xc lp. Kt thc
bc th, ti cng ~ a ra ph|c ha v nhng ni dung ca cc cuc {m ph|n trong
nhng ngy ti. Ni dung c l gii nh sau: Hai vn chnh tr phi c a ra
tho lun. Mt l yu cu nguyn l a s trong mt nh{ nc thng nht. Th hai l s lo
lng ca ngi da trng trc yu cu n{y cng nh m bo s tn ti ca h trong c cu
nh{ nc theo nguyn tc a s khng tr thnh s thng tr ca ngi da en i vi
ngi da trng. Nhim v c tnh quyt nh trc mt ca chnh ph v ANC l ha gii
gia hai cng ng n{y.

Ti ngh tin h{nh {m ph|n hai giai on. Giai on th nht s l tho lun nhm
to nhng iu kin ng n cho cc cuc {m ph|n v{ bc th hai chnh l nhng cuc
{m ph|n c th, thit thc: Ti phi khng nh rng bc u tin do pha ngi tng
thng hoch nh s to ra c s vt qua s ng cng hin ny nhm bnh thng ha
tnh hnh chnh tr trong nc. Ti hy vng rng ngi tng thng khng tr hon lu vn
n{y.

Nhng vn xut hin s tr hon. Th|ng Ging nm 1989, Botha ln cn au tim. Cn

t qu c khc phc kp thi, khng lm mt kh nng {m ph|n, nhng ~ l{m ng{i
tng thng yu hn, lm cho chnh ph cng lo lng hn. Th|ng Hai, Botha t nhim chc
v ch tch National Party nhng vn gi gh tng thng. Tnh hnh n{y ~ to ra tnh cnh
trc cha h xy ra. Lut ph|p Nam Phi quy nh ngi ng u ng chim a s
trong Ngh vin gi chc nguyn th quc gia. Botha by gi l nguyn th quc gai nhng
li khng l th lnh ng a s, ngha l{ khng cn l{ nh}n vt l~nh o ng. Mt s chnh
khch cho rng l{ mt s pht trin tch cc. H lp lun rng Botha mun vt ln
chnh sch ca ng bt tay vo vic to ra s bin i thc s Nam Phi.

Khng b chnh tr v sc p quc t tip tc tng. T chnh tr trong c nc tuyt thc

thng li. p lc t nhiu pha ~ buc chnh quyn th 900 t nh}n. Nm 1989, nhiu t
chc chnh tr thng nht h{nh ng trong mt mt trn u tranh chung. nc ngoi,
Oliver Tambo thay mt ANC ~ c nhng cuc hi {m cng khai vi i din chnh ph
Anh, Lin X, sau ng c cuc hi kin vi ngoi trng M, George Shultz,
Washington. Ln u tin M tuyn b cng nhn ANC sau 77 nm t chc ny tn ti v
pht trin. Chnh sch c lp v cm vn i vi Nam Phi c tng cng.
 Bo lc chnh tr cng a n nhng hu qu y bi kch. Vo thi im bo lc leo
thang Soweto, Winnie t chc mt nhm thanh nin tr lm v s khi n{ng xut hin
nhng ni nguy him. Nhng chng trai n{y khng c gio dc tt, km k lut v{ ~ g}y
ra mt lot h{nh ng bo lc lm nh hng khng nh n y tin ca ANC. Winnie b li
ko vo mt v n do mt trong nhng thanh nin kia y ra lm cht mt ngi Phi tr. S
kin n{y l{ ti au lng, bi v mt x-cng-an kiu ch phc v cho k th ang l{m ht
sc chia r ANC vo thi im t chc cn s o{n kt, nht tr hn bao gi.

Th|ng 7 nm 1989, ti l{m l k nim sinh nht ln th 71 ngay trong nh t Victor

Varster. Mt l sinh nht c mt khng hai Nam Phi. Tt c ngi thn ca ti c mt
trong ng{y vui n{y. Anh u bp ~ l{m tt c nhng g c th ngy vui ca ti c ngha.
Ti cm n anh ch}n th{nh. Mt cuc hi ng ti ch i, m c sut mt phn t th k
nay ~ tr thnh hin thc ngay trong nh{ t v{ a con sinh nht vn l mt t nhn.

Ng{y 4 th|ng 7, tng Wiklemse bo cho ti sng hm sau c cuc ving thm x~ giao
tng thng Botha. Ti ni vi vin tng rng mnh mun c mt b qun |o tm tt khi
n dinh Tng thng. B compl nh{ t may cho ng{y n{o gp o{n cp cao Khi thnh
vng chung, nay ~ qu| c. Tng Willemse chp nhn yu cu ca ti. Mt ln na ng
ph may li n v chiu hm ti ~ c b compl va vn. Tng Willemse cng ~ cho
ty tng mang giy, o chemise, cra-v|t cho ti. ng tng cn hi ti thuc nhm mu no
phng khi cn thit, nht l trong ngy mai.

Ti chun b cho chuyn thm x~ giao n{y rt chu |o. Botha vn mnh danh l{ Con su
cha v{ ti cng tng nghe ni n kh cht kh|c thng ca ng ta. ng thuc loi chnh
khch d dn nht Nam Phi. ng l mt ngi Buren in hnh, cha bao gi c chuyn
tho lun bt c vn g vi bt c nh{ l~nh o da en n{o. ng ta sinh ra l{ ra lnh
cho h kia m!

ng 5 gi 30 pht, vin tng ch huy n nh t Victor Verster, vo thng phng ng

ca ti. ng xt nt quan st mi th rt k, ri bng ni: ng Mandela, cra-vt ca ng }y
? Khng phi tht nh th n{y!. trong t chng ti }u cn th ny v v vy sau gn 30
nm khng ng n n, ti ~ qun c cch tht nt cra-v|t. Tng Willemse ng ngay
sau lng ti v{ gip ti l{m c|i vic bt t d n{y.

Ti dinh Tng thng, ngi ta cho xe hi v{o gara ln, ln cu thang in, n mt
phng rng, trang hong sang trng c bit. ~ c mt b trng t ph|p Coetzee v{ Gi|m
c c quan an ninh Barnard trong phng. C hai ngi khuyn ti khng nn cp
nhng vn khc mc c th gy tranh lun gay gt.

Trong khi mi ngi ch i, Barnard bng pht hin mt bn giy ca ti b tung dy.
ng ta ci xung buc li dy giy cho ti. Ti nhn thy bn h rt hi hp v{ iu ~
nh hng n ti. Ti bng cm thy mnh thiu bnh tnh vn l th mnh ca ti. Ri ca
chnh bng m, ti bc v{o vn phng ng{i tng thng v t ni vi mnh: ta ~ ch i
nhng iu nghim trng nht }y!

T pha i din, P.W.Botha tin v pha ti. ng ta tnh chnh xc tng bc i sao cho
khi hai ngi i mt nhau ng gia chnh cn phng. ng ta a tay ra v{ ming n n
ci. Qu tht cnh tng t gi pht ny ti cm thy nh mnh b tc mt v kh. ng ta
qu tht rt lch thip, khng h xy ra s sut nh no. V ng ta rt c uy lc.

Chng ti yn v cho phng vin chp nh. Bc nh chnh chp hai ngi ang bt tay
nhau. Sau chng ti ch ni chuyn x giao, nhng vn lch s ca nc Nam Phi. Ti
ni rng d nhin lch s ca t nc n{y trong t duy ca ngi da en kh|c vi ngi da
trng. ng tng thng cho rng cuc ni dy ca ngi Buren chng ngi Anh l cuc
tranh chp gia ngi anh em ( ni c hai u l{ ngi da trng v{ cng n Nam Phi vi
mt mc tiu: x}m lc, cp nc ca ngi da en l{m thuc a - ND), trong khi
cuc u tranh ca ANC l cuc u tranh lt . Ti ni rng ngi ta c th ni cuc chin
u ny l cuc u tranh gia nhng ngi anh em trong mt nh m ngu nhin h mang
hai mu da khc nhau.

Cuc hi kin ko di khong na gi, hu ngh v khng gy ra rc ri g cho c hai

bn. Cui cng th ti cng ~ t ln bn vn nghim tc: yu cu Botha tr t do cho tt
c t chnh tr, k c ti, m khng km theo bt c iu kin tin quyt n{o. l{ thi khc
cng thng nht ca cuc hi ng bt thng v{ Botha |p li rng ng ta s l{ khng |p
ng c yu sch ny.

phng tin tc r r ra ngoi, chng ti nhanh chng phc tho mt thng bo

mang ni dung }y l{ mt cuc gp thng tr v bn v vn lm cch no vn hi ha
bnh cho t nc. Sau khi thng nht ni dung thng tin n{y, Botha ng dy bt tay ti v
ni rng cuc gp hm nay mang li cho ng ta nim vui. Qu tht n l{ nh vy. Ti |p li
vi cu cm n v{ ra khi vn phng ca Botha bng chnh li ~ dn ti vo.

Cuc gp hm nay cha to c bc t ph cho cuc {m ph|n, nhng n ~ m ra

mt cnh ca. Botha ~ t l}u ni n s cn thit ca bc t ph ny v hm nay th ng
ta ~ dng cm bc qua c c|i ngng kh khn y... By gi th khng cn ng li
na ri.

Hn mt thng sau, khong thng 8/1989, Botha tuyn b t nhim chc v tng thng.
Tin c a trn {i ph|t thanh v{ truyn hnh. Ngy hm sau, Frederick Willem de Klerk
tuyn th nhm chc quyn Tng thng Nam Phi. Ti l nhm chc, ng tuyn b chnh
sch ci cch ca chnh ph, thay i ng li c ca Botha. i vi chng ti, De Klerk l
nhn vt cha lng trc c iu g. Trong qu kh ngi ta cha h tm thy tinh thn
v{ tng ci c|ch trong h{nh ng cng nh li ni ca ng. L B trng Gio dc, ng
ta tng tch sinh vin da trng khi nhng ni c sinh vin da en. ng ~ ui ht sinh
vin da en khi c|c trng ch dnh cho sinh vin da trng.

Nhng v{o thi im nhm chc ch tch ng National Party ca De Klerk, ti bt u

ch n con ngi n{y hn. Ti c tt c bi vit, bi pht biu ca ng, nghe chm ch
nhng g ng ni qua sng pht thanh v knh truyn hnh, bc u ti nhn ra rng qu
tht ng De Klerk ang thc thi mt chnh s|ch i nghch vi ngi tin nhim. Ni chnh
x|c hn l{ de Klerk t b chnh sch ca ngi tin nhim. De Klerk vn khng phi l nh
l lun m{ l{ ngi hot ng thc tin, ngi cho rng s i thay l cn thit v khng
th l{m ng c na. Vo ngy tuyn th ca ng, ti ~ gi De Klerk mt bc th, trong
ti ngh c mt cuc hi kin gia ng v ti.
 Sng ngy 12/9/1989, Walter Sisulu v by chin hu kh|c c tr t do. Cn ti li
c a ti khu vc gn dinh Tng thng. Ti gp De Klerk v ung tr vi ng ngay trong
cn phng sang trng m Botha tng tip kin ti cch nay khng lu.

Ngay t pht u tin, ti nhn thy rng De Klerk chm ch nghe ngi i thoi, nht
l{ khi ti cp phng |n Quyn li ca c|c nhm c d}n m{ ng National Party ca
ng ~ thng qua trong cng lnh chnh tr ca ng. Nhng quyn ny dnh cho thiu s
( }y l{ ngi da trng) quyn c bo v bng cch chng li a s (tc ngi da
en). S tht l chnh ph mun qua bo v s c quyn thng tr ca ngi da trng
trong t nc i a s l{ ngi da en nguyn gc.

Ti ni thng vi de Klerk rng ANC ~ chin u hn 75 nm chng ch Apartheid

khng phi chu khut phc ch tn bo bt nhn y di mt hnh thc kh|c c
ngy trang kho lo v man tr. Tr li vn ny, ng tng thng li phi khng nh: Vy
th chng ti s thay i iu khon n{y!.

Tip theo, ti t vn tr t do cho ti ln bn v ni rng nu ng ta ch i sau khi

ra khi t ti s im lng, chng lm g c th ng nhm to. Ti khng nh li mt ln na
rng nu ti c tr li t do trong bi cnh nh khi ti b bt nm vo nh t th ti li
tin hnh nhng hot ng m{ ngi ta ~ ly lm duyn c b t ti. Ti cng ni r
cho ng ta suy ngh l{ con ng tt nht t c tin b tin ln pha trc l nhanh
chng hy b o lut khn cp, tr li t do cho t chnh tr, v cho php tt c c|c ng
phi chnh tr hot ng cng khai, cho php nhng ngi lu vong tr v nc khng gn
vi bt c iu kin no. Nu chnh ph khng bi b o lut cm ANC th ngay sau khi ra
khi nh t, ti li bc ngay vo hot ng b mt, v{ nh vy ngi s li nhanh chng phi
thuc h truy lng, bt to. M tt hn c l{ sau khi ti bc khi nh{ t v{i ba bc thi.

De Klerk nghe chm ch. Ti b|o tin cho c|c chin hu Lusaka rng ng ta l{ mt
ngi c th lm bn ng h{nh c. l{ c}u ni m{ Marageth Thatcher tng ni v
Mikhail Gortbatschov.

Ngy 2/2/1990, trong din vn khai mc k hp Ngh vin Nam Phi, De Klerk tuyn b
quyt tm d b ch phn bit chng tc v to tin cho mt nh{ nc Nam Phi dn
ch. De Klerk tuyn b s hy b o lut cm ANC, PAC, ng Cng sn v 31 t chc ng
phi hot ng b mt khc, tuyn b th tt c t chnh tr, hy b n t hnh v mi quy
nh hn ch m{ o lut ban b tnh trng khn cp trong c nc quy nh. ng ta tuyn
b: Thi k ca {m ph|n ~ n!.

Ch trong mt ng{y m, th gii ca chng ti bng thay i hn.

By ngy sau bi din vn ca De Klerk trc Ngh vin, ngi ta bo cho ti chun b
n dinh Tng thng. Bo ch tng d bo ti s c tr li t do ny mai. Tuy nhin, ti
ly lm ng ngng khi bit chnh De Klerk s ni vi ti trong cuc hi kin sp ti rng ng
quyt nh tr li t do cho ti. Ti ri v{o t}m trng pha trn gia l tr v tnh cm. Mt
mt ti c mong nhanh chng ri khi nh t sm cht no tt pht y, nhng l{m qu|
nhanh nh vy cha hn l thng minh. Ti cm n ng ta, ng thi ch ra nguy c c th
xy ra. Tt hn c l ti cn c mt thi gian chun b cho s kin ny. Nu sng mai ra t -
ti ni - th s kh trnh khi cnh hn lon. V th ti yu cu De Klerk tr t do cho ti
trong vng mt tun l. Ti ~ ch i ngy ny sut 27 nm, nay ch thm by ngy na
}u c chuyn g |ng bn khon.

De Klerk ht sc ngc nhin trc phn ng ny ca ti. B qua yu cu ca ti, De

Klerk tip tc mch suy ngh ca ng ta. ng ni rng chnh quyn s a ng tr li
Johannesburg v chnh thc tuyn b tr li t do cho ti . Ti ngt li ng v khng
nh ti chng li quyt nh . Ti ni rng mnh s bc qua cng nh t Victor Verster
v cm n nhng ngi ~ chm sc ti, cm n nhng cng dn Kapstadt. Cho d ti hot
ng v{ trng thnh Johannesburg bc v{o i chin u cho t do , nhng
Kapstadt ~ tr th{nh qu hng ca ti. Ti s tr li Johannesburg nhng v{o thi im
no l quyn ca ti ch khng phi theo mun ca nh cm quyn. Ti ni: Mt khi tr
th{nh ngi t do t ti s lo mi chuyn ca mnh.

l{ pht cng thng. Hi y trong chng ti khng ai ngh rng c chuyn h{i hc
n{o hn s h{i hc ~ din ra vi ti: mt ngi t mang n kh sai chung th}n a yu
s|ch c lu li trong t, trong khi k giam cm anh ta mun a anh ta tr li t do ngay
ni anh ta b tm c v tr ngay tc khc! Cui cng hai bn ~ c nhng nhng b nh
sau: Ti s c tr li t do ngay ti nh{ t Victor Verster, nhng thi gian khng th thay
i c na. y ban n tip t nhn Nelson Mandela ca ANC ~ phi hot ng ht
cng sc, trong c vic khng n gin l{ a Winnie v{ c|c con ti n Kapstadt bng
my bay. Cc chin hu ca ti ~ l{m vic khng mt mi, ~ ho{n th{nh nhng cng vic
phi thng trong khong thi gian qu ngn ngi. C nc ch i ngy gi trng i ny
ca i ti v{ ngi d}n cng coi l{ ca h. Cm ng bit bao. m hm c|c th{nh vin
Ban n tip nhng cng vic cui cng n qu na m. Ba gi sng ti mi ln ging
v bt chp s hi hp dng tro, gic ng ~ n vi ti khng kh khn lm.

Ng{y 11 th|ng 2 nm 1990, l{ mt ngy xun tri trong xanh, khng cht gn my. Ti
dy sm nh thng l, tp bi th dc hng ngy ri i tm ra, n s|ng. B|c s nh{ t n
khm sc khe cho ti ln cui cng. Ngi ta mang n cho ti nhiu ti, hp carton b
cc th ca ring v{o . Hi Robben Island, ti chng c g ngoi quyn album. Nhng
t khi c tr li t lin v ch t ni lng, thm ch qu| u |i vi mt t nhn nguy
him nh ti, t{i sn ca ti tng dn, tng dn, ch yu l{ s|ch loi, th t, bo ch
nc ngoi, qu tng ca nhiu gii trong v{ ngo{i nc. Nhng nhiu nht l hng ngn
trang bn tho cc th k hoch, th trao i... ti vit trong sut gn 8 nm trong hai
nh t Pollsmoor v Victor Verster. Tt c gi }y l{ t{i sn ca ti vi c ngha en v{
ngha bng. Ti cht y trong 10 kin!

Cuc tr li t do cho ti c quyt nh tin hnh vo 15 gi, nhng cui cng phi li
li do Winnie v{ c|c con ti cha th n kp cho d ~ t my bay chuyn. Vo khong 15
gi, ti nhn in thoi ca {i truyn hnh. ng tng o din ngh ti xung xe trc
cng nh t khong 300 mt cc nh quay phim ghi ton cnh ti c tr t do nh th
no cho khn gi truyn hnh Nam Phi v th gii c thy.

V{i pht trc 16 gi, xe ch ti tin t trong sn nh t Victor Verster chy ra. Theo k
hoch th nhng ngi da trng phc v ti trong 8 nm qua cng gia nh h m{ ti ~
thn quen, ch ti ngay cng. Ti s xung bt tay cm n v{ tm bit h. Trc cng nh
t khong 400 mt xe dng li. Winnie v ti ra khi xe, tin dn n cng nh t. Hng
trm phng vin quay phim, chp nh, nh bo vi c mt rng micro vy ly chng ti. Ti
khng ng ngoi s bn b chin hu v{ th{nh vin ban n tip ra cn h{ng ng{n ngi
d}n ng kn ng, h ph ht vang bi ca t do ch{o n ti. Tim ti thn thc trc
cnh tng v cng cm ng ny.

Khi chng ti cch cng nh t khong 30 mt th hng lot my quay phim, my ghi m,
my nh hot ng. Mt th m thanh k l nh mt rng con th bng kim loi ang ng
thanh chuyn tr vi nhau. Phng vin bt u hi rt to. M|y quay hng t pha dn
vo ti. Qun chng hoan h nh sm ng, rm tri, t di ch}n ti nh rung chuyn.
Mt quang cnh c cht hn lon nhng l{ gi pht hnh phc ln lao bit chng no.

V{o ng lc mt t phng vin truyn hnh cha thng vo ti mt ng knh di ngong,

ti bng git mnh theo bn nng, li li v t hi phi chng l{ mt loi v kh mi c
sn xut sau khi ti b tng ngc m{ ti cha tng thy? Dng nh hiu c s bi ri
ca ti, Winnie ni l{ cn micro lu ng ca phng vin truyn hnh chuyn nghip thi
m.

Cui cng ti bc ra khi cng nh{ t. D ~ 71 tui, ti vn cm nhn rt r rng mt

cuc i mi, hon ton mi ang bt u trong lng ngc, trong tr|i tim mnh. Hn 10.000
ngy ngi trong t by gi ~ tr thnh qu kh.

Trong li pht biu ca mnh vi ng b{o, ng ch trong gi t do u tin ti nghn

ng{o khng ni c thnh li. Ti gi cao c|nh tay phi. Ting reo h ni ln nh sm.
Mt khng kh ti cha tng chng kin.

Chng ti ch lu li v{i pht ni n{y, trong bin ngi m{ ban n tip ~ khng lng
trc c. Mt cuc n tip long trng ~ c t chc Kapstadt. Hng ngn, hng
trm ng{n ngi ang ch i ti. Ti rt lo khng phi v qu~ng ng 50 km trc mt
m{ v cha ni c vi nhng con ngi ~ chm sc ti chu |o, tn tnh trong sut 8
nm qua li cm n v{ tm bit.

Cuc n tip ti Kapstadt c t chc ti qu~ng trng ln. Ti s ng trn lan

can tr s Hi ng thnh ph ni chuyn vi dn chng.

Xe chy n Kapstadt ch mt 45 pht. Nhng khi chic xe hi v{o ng ph chnh th

b nghn gia bin ngi. Tt c c|c ng ph trong thnh ph ng nght ngi t khp
ni v chng kin gi pht m h cho l{ ~ ch i sut gn 30 nm. Khi xe v{o n giao
l th khng sao di chuyn c na. Ti cm thy nh ang b cn ma | p ti. Cng
chng lc u ch g, v sau h m vo thng xe, mui xe biu th s vui mng thi qu ca
mnh. Ri ti bng thy nh ang trn con t{u gia i dng gi to b~o ln. ~ c ngi
khing xe ti. Ngi li xe v cng s hi. Anh ta bo Winnie v ti phi ra khi xe trnh
ri ro c th xy ra. Ti thuyt phc anh li xe phi bnh tnh, ng cht ca xe. Ra khi xe
lc ny rt nguy him. Ti yu cu cnh st can thip. Kh khn lm cnh st mi m c
con ng nh gia bin ngi cho xe tin ln. L ra phi chy v{o qu~ng trng ln th li
xe - lc ny mt ti xanh - ~ quo sang tri v chy thng ra pha ngoi . Chng ti vo
nh mt c s ca ANC m khng bit nhng g ang din ra trn c|c ng ph v trn
qu~ng trng ln Kapstadt. Va khi ch nh{ mang nc gii kh|t p lnh mi chng ti
th bng chung in thoi ro. Tng gim mc Desmond Tutu ng kia u giy. Ti qu
tht khng ng Tng gim mc Tutu li bit ni ti gh qua. Ti cm ng nghe m tay vn
run run: Nelson, ng phi lp tc n qu~ng trng ln. Hng vn ngi ~ dng nh ht
kin nhn ri. Nu ng khng n ngay th ti khng d|m m bo mi vic s khng khip
nh th n{o }u. Mt cuc ni dy tht s vi sc mnh kinh hong c th din ra ngay by
gi!. Ti ha vi ng s n ngay tc khc.

Li xe t chi. Ti phi ra lnh cho anh ta vi ging hn c nghim khc. Anh ngi sau
tay li m tay vn run ln. Ta nh Hi ng th chnh ~ b bin ngi bao kn bn pha.
Khi ci h, ngi ta dt ra v cha mt li t pha sau cho thn chic xe hi chy vo.
May mn l{ ngi l|i xe ~ ly li c bnh tnh v{ nh tay ngh kh cao, anh ~ chy
c qua li i hp bao bng ngi, vo ta th chnh. Khi ti tro ln tng c ban cng th
mi thu vo tai mnh ting hn lon n mc no. Ti nhanh chng lao ra ban cng v
trc mt ti l mt bin ngi v tn. Trong tay rng ngi l c, bng-rn, khu hiu.
Trong cn tng l hn lon y, by gi l nhng t h khu hiu rt u v ting ci
vang nh sm.

Ti gi cao c|nh tay phi gi bin ngi li cho chin u ca ANC. Ting h |p li
tht vang tri nh mun sp Ta th chnh. Nhng ting h n{y dng nh tip sc cho ti
ch kh mi. Ti h to: Amandla!. Rng ngi |p li Ngawethu!. Ti li h to Africa.
Ting |p cn to hn, mnh hn trc Mayibuye!. Khi bin ngi ~ du li, ti rt bi
din vn t trong ti |o v{ tm knh. Tic thay ti ~ qun cp knh trong nh t Victor
Verster. May m{ Winnie cng eo knh cng mt s nh ti. Ti ~ mn knh ca nng.

C|c bn, cc chin hu v{ ng bo chu Phi yu qu. Ti nhit lit cho mng cc bn
nhn danh ha bnh, dn ch v t do cho tt c, ca tt c chng ta! Ti ng trc mt
cc bn khng phi vi t c|ch l{ mt nh tin tri m l mt y t khim tn, y t ca
nhn dn. S hy sinh mang tnh lch s v rt anh hng ca cc bn ~ gp phn quyt nh
ti c mt hm nay, ti }y. V l nhng nm cui cng ca i ti xin c trao vo
tay cc bn.

Ti ni t con tim mnh. Trc ht ti khng nh vi ng bo rng ti khng phi l

thnh m ch l mt con ngi bnh thng nh mi ngi, m do hon cnh c bit ~
tr th{nh ngi l~nh o. Ti nhit tnh cm n tt c nhng con ngi thin ch trn ton
th gii ~ ht sc hot ng i t do cho ti. Ti cm n cng d}n Kapstadt v{ gi li
cho knh trng n Oliler Tambo v{ ANC, MK, ng Cng sn Nam Phi v cc t chc qun
chng trong c nc ~ d{nh cho ti s ng h kin tr, y hiu qu. Ti cng cm n v
v{ c|c con ti, i gia nh ti ~ kin tr khng mt mi trong sut gn 30 nm qua. Ti ni:
Ni au ca ngi thn cn ln hn ni au ca bn thn ti rt nhiu.

Ti khng nh mt cch khng cht mp m rng ch ngha Apartheid khng bao gi

c tng lai v{ tt c mi ngi khng th khng tip tc phn u cho mc tiu n{y. nh
sng t do pha chn tri tng thm dng kh cho tt c chng ta gp i trong cuc chin
u ny. Hm nay ti mun bo co vi nhn dn rng nhng cuc i thoi ca ti vi
chnh ph nhm mc ch bnh thng ha tnh hnh trong nc. Ti mun nhn mnh
rng cha bao gi b{n n tng lai ca t nc chng ta trong cc cuc {m ph|n vi
chnh ph ngoi vic phn u dn n cuc gp g gia ANC v chnh ph.

Ti nhn mnh hy vng ca mnh rng s to c mt khng kh c th dn n nhng

tha thun trong cc cuc {m ph|n v{ qua khng cn cn n cuc chin u v trang.
Nhng bc cn thit to c khng khng y chnh l nhng ni dung ca Tuyn b
Herare ca ANC nm 1989. iu kin tin quyt cho cc cuc {m ph|n thc s chnh l
chnh ph chm dt cho cc cuc {m ph|n thc s chnh l chnh ph chm dt o lut
khn cp v tr t do cho tt c t chnh tr.

Ti ni vi qun chng rng De Klerk ~ tin xa hn tt c nhng ngi tin nhim ca

ng ta nhm bnh thng ha tnh hnh t nc v ti khng qun gi De Klerk l{ con
ngi c thc quyn. Li tuyn b n{y cn eo ng ti kh nhiu nm sau . Nhng li
n{y ~ cnh co ti, buc ti ti nhiu ln, nht l mi khi de Klerk ~ t ra khng |ng tin
cy.

Ti khng nh mnh ~, ang v{ m~i m~i l{ chin s trung kin ca ANC, sn sng ra
chin ly l lao vo cuc chin u bt c lc n{o. Ti cng khng nh rng nhng mt cui
cng dn n ch ti s cng nhn dn vai k vai xc ti.

Khi ti kt thc bi pht biu th tri cng ~ tt nh nng. Trn ng v ni ngh dc

ng, ti gp hng ngn b mt hoan h ca ng bo mnh. H ca h|t vui nh ng{y hi vui
nht m{ ti c chng kin. Ti m hn v ht lng bit n Tng gim mc Desmond
Tutu. Con ngi |ng knh n{y vi nhng li ni v vic lm ca mnh ~ g}y phn khch
cho hng triu ngi vt qua nhng th thch khc lit trong nhng giai on en ti
nht ca t nc. Trong nim vui ln lao n{y, ti c b|o l{ c ng gi}y nng t
Thy in gi n. l{ Oliver Tambo, ang iu tr chng t qu Slockholm. Ging anh
cn rt yu nhng vn l ting ni n tnh m |p nh xa. c nghe ting ni ca anh,
nim vui ca ti nh c nhn ln. Chng ti thng nht l s nhanh chng gp li nhau
trong mt ngy khng xa.

Khi mi c tr li t do, ngay khi ra khi cnh cng nh{ t, ti ~ m c nhanh

chng c tr li qu nh Transkei, thm li nhng ngn i, nhng dng sui ca tui
th v{ c thp nn hng trc nm m ca ngi m knh yu. Nhng ti nhanh chng
phi quyt nh hon vic thc hin c m y, bi v ti mi c ANC trao nhim v mi
vi nhiu cng vic cp b|ch ang ch i ti.

Bui chiu hm , ti ch tr cuc hp b|o quy m cha tng c. Ti cuc hp bo ny,

khng ch c|c phng vin trong v{ ngo{i nc m nhiu cc b l~nh o ANC c tr chnh
tr nc ngoi dng nh mun kim chng lp trng ca ti, bi v h bit v hin
nhin l ng vc vic ti ch xng cc cuc i thoi vi chnh quyn trong thi gian b
giam trong nh t. Mt nh bo hi v vai tr ca ti trong ANC hin nay v{ trong tng lai
ra sao. Ti khng nh ti s nhn bt c nhim v no ANC giao ph. Ti ni vi cc nh
bo rng khng h c mt cht mu thun no khi ti tip tc ng h cuc u tranh v
trang, v vic i thoi dn n cc cuc {m ph|n gia ANC v chnh ph. Mt thc t
khng th ph nhn l cuc chin u v trang ~ y chnh ph vo tnh th phi chp
nhn {m ph|n. Ti khng nh mt khi chnh ph chm dt bo lc chng li ANC th
chng ti s dng phng tin ha bnh. Tr li cu hi v vic ~ n lc d b chnh sch
c lp Nam Phi cha, ti khng nh rng ANC cha th ku gi quc t l{m iu , bi v
tnh hnh cha to iu kin cho vic ny khi nh cm quyn vn khng khng cp quyn
chnh tr ca ngi da en. Bn th}n ti d ~ ra khi nh{ t nhng vn l{ ngi khng c
t do. Khng t phng vin ni v s s hi ca ngi da trng. Ti ni rng nhiu ngi
ch i ti trt s hn th ln ngi da trng. Tic rng n khng phi nh vy. trong
nh t, s hn th ca ti i vi ngi da trng gim dn nhng s cm th ca ti v h
thng cai tr Nam Phi tng dn ln. Nam Phi cn hiu v chng kin l ti c th kt bn
vi i th nhng s cm th h thng chnh tr cm quyn khng bao gi gim. Chnh h
thng chnh tr n{y ~ l{m cho con ngi khc m{u da trong t nc n{y i u quyt t
vi nhau. Chng ti khng c nh ph hoi t nc trc khi gii phng qu hng
mnh. Truy n~ ngi da trng c ngha l{ tiu dit t nc. C mt li i gia s s hi ca
ngi da trng v hy vng ca ngi da en. ANC s tm c li i y. Ngi da trng cng
l nhn dn Nam Phi v chng ti mong h hnh phc v yn n trong qu hng ca mnh,
v bit rng phn ng gp ca h cho s pht trin ca t nc l{ |ng tin cy. Tt c
nhng ai on tuyt vi ch Apartheid u c hoan nghnh trong cuc u tranh cho
mt nc Nam Phi dn ch, khng phn bit chng tc. Chng ti phi phn u vi tt c
nhng g c trong tay to lng tin cho nhng ng bo da trng rng mt nh{ nc Nam
Phi mi, khng phn bit chng tc s tt hn rt nhiu cho mi cng dn.

Ti cuc hp bo ny, ln u tin ti cm thy cc nh bo kh t m khi h mun khai

thc cm gi|c c| nh}n cng nh nhng mi quan h trong t duy chnh tr ca ti. iu ny
tht mi. Khi ti b nm vo nh t th chng h c mt nh bo no hi v v con ti, v
nhng cm gic ca ti v nhng suy ngh ni tm ca ti. D nhin vic bo ch khai thc
nhng chi tit ny l bin php nghip v, nhng qu tht s t m ca h ~ khng th gii
suy ngh ca ti v v vy ti kh c th tha mn nhng t m y ca h. Ti ~ v{ ang l{
ngi d dng ni cm xc ca mnh cho ngi khc, nht l nhng ngi t m. Cho d ti
~ ht sc c gng m t nhng ci kh c th vit th{nh vn, song ti ~ khng thnh cng.

Kt thc bui hp bo ti li nhn c in ca Tng Gim mc Desmond Tutu rng

khng c chn ch mt pht no thm na phi n Johannesburg ngay tc khc trc
khi tnh hnh qu tr. Ti hiu Tng gim mc nh ni iu g. Ti s dng my bay trc
thng thng hng Johannesburg. Khng cn bit a ch, my bay ca ti tm ng s}n vn
ng, |p xung chnh gia. ~ c 120.000 ngi i ti v{ dng nh h ~ ht kin
nhn. Ti lp tc n bn micro: Hm nay s tr v Soweto ca ti trn y nim vui trong
con tim. ng thi nhng au bun trong qu kh cng hin v cng vi s au bun ang
ng tr: cc bn vn ang chu p bc bi mt h thng chnh tr tn bo, v nhn tnh.
Thiu nh , khng c trng hc cho tr em, khng c ni cha bnh cho ngi au m,
tht nghip v ti c honh hnh khp ni. L{ mt thnh vin, ti t ho cng cc bn bao
nhiu th cng au lng by nhiu khi bit c cnh khn cng, bn hn v nht l ti c
din ra hng ngy, khp ni, khp chn. Cho d ti rt hiu s hy sinh, s mt m|t, au kh
m nhn dn ta phi gnh chu, song ti phi thng thn by t rng ti phm hnh s qu
cao trong c|c khu ngi da en chng ta khng th chp nhn, khng th chu ng l}u hn
na, v phi nhanh chng kin quyt loi tr.

Ti kt thc bi pht biu bng li ku mi cng dn Nam Phi c thin ch hy m rng

vng tay nh}n |i. Ti ni: Khng mt ngi {n ng, {n b{ n{o on tuyt vi ch
Apartheid b y ra ngoi phong tro rng ln to dng mt nh{ nc dn ch khng phn
bit chng tc vi cuc bu c t do mi ngi dn mt l phiu. l{ s mnh ca ANC,
l mc tiu chy bng m khng bao gi ti qun trong sut 27 nm sau c|nh ca nh t.
l{ mc tiu cao c ca nhng nm cn li ca i ti. l{ gic m ti tng p nm 45
tui, vo lc b cng tay xch ch}n {y ra o Robben Island. By gi ti khng cn tr na
v ti khng th cho thi gian hoi ph mt c|ch v ch khi ~ 71 tui u.

m hm , Winnie v{ ti tr li cn nh{ 8115 Orlando ca chng ti. Ni }y tng l

trung t}m v tr ca ti. So vi Victor Verster - ni giam gi ti hai mi nm cui cng
v{ cng l{ bit th nh cm quyn dnh cho ti - th cn nh{ s 8115 Orlando ch l vng
gc ca nh{ t, cho d n ~ c sa cha khang trang hn. Nhng mi cn nh{ m{
ngi ta c t do no c khc g mt l}u {i, cho d n khng bng ni giam t ca ch
phong kin.

Cho d hnh phc khn cng c sng li trong cn nh{ ca mnh, vy m ti li c

cm gi|c m u tin n{y ~ khng mang li cho mnh iu tng c mong chy bng. Ti
c ao c cuc sng bnh thng, c tr li vi nhng k nim khng bao gi qun ca
tui th, c sng cuc sng ca mt vin chc sng sm tt bt n vn phng, ti tr v
vi v con, c i ra ph bt c lc n{o, n hiu tp ha quen thuc mua hp kem |nh
rng hoc ti ti t tp vi bn b cng trang la. Nhng chi tit i thng ny thiu vng
hn trong nhng nm t {y l{m cho con ngi kit qu, x cng. Ngi ta ao c lm li
tt c nhng vic mt khi c t do. Nhng ti nhanh chng nhn ta rng nhng vic
bnh thng y gi }y l{ chuyn khng th. Trong m n{y v{ nhiu m sau , nhiu
th|ng sau , ngi nh{ c c|c ngi hm m v}y kn. Ngi ta ht, ma, ku to v nim
vui ca h tht sng kho|i. l{ nh}n d}n ti, ng bo ti v ti khng c quyn v{ cng
khng mun lm h tht vng. Nhng bng cch hy sinh tt c phc v nhn dn, ti
bng thy ra rng ti li cm thy mnh b ko khi t m mt ln na.

m y chng ti khng ng c bao nhiu, bi ting h|t ko d{i n tn m khuya,

cho n lc nhn vin bo v ca ANC ngh gi im lng cho ti c ngh ngi v{i gi.
Nhiu anh em trong t chc gi ti n cn h Winnie xy ct ng Diepkloop trong
thi gian ti ngi t. So vi nh ca lp xp Soweto th cn nh{ mi y nh mt cn nh{
sang trng, nhng n{o ti c k nim g }u! Hn na cn nh{ kh| ln c xy ct
vi khon chi ph khng nh qu tht khng ph hp vi mt ngi l~nh o qun chng
lao kh. Ti t chi li khuyn ca cc chin hu. Ti khng ch mun sng vi ng bo
m cn mun sng nh chnh cuc sng ca h.

Mt trong nhim v u tin ca ti l bo co vi ban l~nh o ANC v nhng g ti ~

tin hnh trong nhng nm qua khi c chuyn v Pollsmoor v Victor Verster. Ti ln
ng i Lusaka. c|c th{nh vin ban l~nh o ANC ang ch ti. Khng t th lnh ANC
t b h{ng ng ANC trong nhng nm khng b trng cng n Lusaka kim nghim
ti. Ngay c mt s y vin thng v ANC cng ng vc ti. Ti c th c trong nh mt
ca h nhng cu hi nng bng. Mandela c cn l{ Mandela trc }y 27 nm, khi b nm
v{o nh{ t hay ~ tr thnh mt Mandela khc ri? ng ta sng st hay b |nh gc ri?
Hn l h ~ c nhng thng tin v cc cuc i thoi gia ti v chnh ph v h tng
rt y ny, lo lng. Ti khng ch mt ht mi lin h vi tnh hnh bn ngoi m t nm
1984 - khi c chuyn v Pollsmoor v Victor Verster - ti cng mt ht mi lin h vi
cc bn t khc.

Ti trnh by ngn gn nhng r r{ng, minh bch v nhng cuc i thoi vi chnh
ph. Ti trnh by t m nhng i hi i vi nh cm quyn cng nh nhng tin b t
c trong cc cuc i thoi s b y. H - c Botha ln de Klerk - u ~ c B vong lc
do ti son tho. Cc chin hu ca ti c trong tay hai vn bn y v h bit rng nhng
vn kin ny ph hp vi ng li ca ANC. Ti cng bit rng c nhng cn b t b ANC
hin c mt Lusaka, tng tung ra loi tin tht thit, i loi: Mandela ~ nhn lm ri.
ng ta ~ b nh cm quyn mua ri. ng ta mc nhng b comple sang trng do chnh
quyn cp, ung ru vang hng ng{y v{ n ngon theo thc n. Ti bit nhng d lun
ny v ti phi bc b nhng iu xuyn tc c y. Con ng tt nht tc v kh
ca nhng k thiu thin ch ch c th l trnh by ton b s tht nhng g ti ~ tin hnh
trong thi gian cn phi ngi t.

T Lusaka, ti thc hin chuyn cng du nhiu nc ch}u Phi |p li lng yu mn

ca nhn dn cc nc tng u tranh khng mt mi i tr li t do cho ti v cc chin
hu. Chuyn i ko d{i 6 th|ng. Kt thc chuyn thm c|c nc ch}u Phi, ti n
Stockholm, n thm Oliver Tambo. Cuc ti ng ngi bn gi{ v{ ng nghip mang n
cho ti ngun vui khn t. Oliver khng c khe. Nhng khi gp li nhau, chng ti chng
kh|c g hai a tr. Sau nhng chuyn lin quan n cng vic ca ANC, nhng vic sp ti,
Oliver bng h ging vn ~ nh: Nelson, b}y gi anh phi ngi vo gh Ch tch ANC ri.
Ti s d cn gi ci gh y l{ trao li cho anh, ngi xng |ng v{ bn lnh nht. Ti
ni vi anh chc Ch tch ANC l{ do i hi bu ra, v th hy ch n i hi. Ti bit rng
s c ca Oliver xut pht t lng tin v nhn quan chnh tr ca mt nh{ l~nh o ln,
nhng n li vi phm nguyn tc ca t chc.
 Khi mi ra t, ti bit c t trng Buthelezi, ch tch ng Inkatha ca ngi Zulu
~ tr thnh din vin quan trng trn din {n chnh tr ca t nc. Buthelezi tng l
thnh vin o{n Thanh nin ANC, mt cn b c nng lc v ti tng d bo rng anh s tr
thnh mt nhn vt quan trng ca nc Nam Phi mi dn ch. Tuy nhin }y l{ mt con
ngi y mu thun. Trong 27 nm ti b cm t, Buthelezi c nhng hot ng v quan
im tr|i ngc nhau. Buthelezi tng phn i vic nh{ nc Apartheid trao quyn t tr
cho c|c vng quc da en trong lng Nam Phi m{ thc cht l{ chnh s|ch cp t v chia
tr. ng ta cng l{ ngi chng ch ngha Apartheid nhng t chi cuc chin u v
trang, chng s phong ta v cm vn ca quc t i vi Nam Phi. ng ~ tch cc i tr
li t do cho t chnh tr v{ c| nh}n ti, nhng mt khc ng dn dn tr th{nh c|i gai }m
vo bn trong ca phong tro dn ch ha. Nhng nm i thoi v{ {m ph|n ng ~ tr
th{nh ng minh, thm ch ng la vi bn Apartheid gy ra hng lot cuc thm st cc
chin s ANC, a t nc vo cnh hn lon sut t nm 1990 n nm 1993. Trong mt
chng mc n{o , Buthelezi ~ tr thnh k ng la c , hoc v tnh ca bn thc dn
da trng chng li dn tc. Buthelezi chng li nc Nam Phi thng nht m Ngh vin
thng qua nm 1909 khi thc dn Anh v H Lan sau khi xm chim Transkei v Natal - hai
vng t ln nht cc nam ch}u Phi. Buthelezi i Nam Phi tr li ch lin bang hn l
vi hy vng nu khng thu tm c c Nam Phi th cng l{m ch vng Natal rng ln.
Natal tr thnh bi chin trng gia hai b tc da en, gia c|c th{nh vin ng t do
Inkatha v ANC. Chnh quyn Apartheid ng ng sau v git giy ton b chin dch ny,
cung cp v kh cho ng t do Inkatha v{ |n binh bt ng trc nhng chin dch
khng b m mu ca Inkatha i vi cc thnh vin ANC. Bn Apartheid da trng ~ tnh
ton rt chu |o chin lc n{y v{ ~ g}y ra cho ANC v phong tro dn ch ha Nam Phi
hi nhng tn tht nghim trng. Nhng u th ca thi i, s sng sut v{ kin tr y
quyt tm ca ANC v cc lc lng yu nc, dn ch ~ l{m tiu tan nhng k hoch y
ti c ca nhng k mun |p t vnh vin quyn cai tr ca thiu s da trng ln u ln c
a s ngi da en ngay trn qu hng ng{n i ca h.

Chnh ph ca De Klerk ~ thc thi mt chin lc y ti |c. l{ chnh s|ch mun

thu ca ch ngha thc d}n chia tr, gy bt ng dn n chm git gia ngi da en
bng chnh v kh ca h. Mt mt h mu h uy th, thm ch lm cho ANC tan r, v
nh vy i th chnh trong qu trnh dn ch ha t nc b loi b. Nhng mu ln
nht ca ch ngha Apartheid l{ bo v s thng tr ca thiu s da trng bng mi gi, ngay
c khi h bit rng qu trnh dn ch ha l khng th o ngc c na. De Klerk t ra
chn ch trong vic tin hnh cc cuc {m ph|n. ng ta v{ nhng k ng la tnh ton
rng, sau thi gian hng phn do vic ti c tr li t do, mi vic trong nc chng bin
i g, tri li thm cc cuc tn st ln nhau gia ngi da en, ti s b ri v{o qun l~ng
nh mt k bt lc. Tm li De Klerk khng h mun ci cch. Ci duy nht ng ta mun v
cn, ng ta v ng minh ~ v{ s lm tt c thc hin cho bng c, l{ s thng tr
ca thiu s da trng mnh t ny. ng ta cng khai chng li nguyn tc a s v{ ng
a s cm quyn, bi v nh vy c ngha l{ thiu s ngi da trng s b dp b. Chng ti
c c t lu tm can ca nhng ng da trng rng h chng li kch lit nguyn tc a
s theo kiu dn ch phng T}y. Mt cuc bu c nh vy din ra th h bit rng phn
thng khng bao gi nghing v pha h, cho d h ~ ngm ngm t chc chin dch tranh
c ngay t khi c nhng cuc i thoi vi ANC, tip sau m ca National Party cho
ngi da en gia nhp kim phiu v ngm ngm nm | giu tay gy ra cuc chm git,
gy hn lon m lc lng lm ngn lao v{ ng T do Inkatha. De Klerk cha mt h
thng mang tn l{ S tham gia theo t l, trong m bo v tr chc chn cho thiu s
da trng c khi h ch chim s gh khim tn trong Ngh vin qua cuc ph thng u
phiu. Cho d de Klerk phi chp nhn nguyn tc ph thng u phiu. Cho d De Klerk
phi chp nhn quyn bu c v ng c ca mi cng d}n da en - nhng li mun thng
qua b lut m bo v tr cho thiu s da trng m li l v tr quan trng. Ngay t u ti
~ khng mun bn mt li no v bn k hoch n{y. Ti ni thng rng chng qua ch
l ch ngha Apartheid tr| hnh. Ti cn ni thng vi ng ta: }y l{ h thng cai tr m k
thua c nhn tt c. Ti cng khng nh vi ng ta rng mc tiu ANC theo ui gn 80
nm vi v vn hy sinh khng phi i ch Apartheid trn tri ly mt ch ngha
Apartheid c ngy trang kho lo. Vic xa b ch ngha Apartheid di mi chiu bi l
khng th tr ho~n, ng thi chm dt mi quan h ch - t trong x hi n{y cng l{ iu
cp bch v phi c thc hin trit . Quan h ch t gia hai ngi da trng v{ da en
Nam Phi l vt nhc ca lo{i ngi trong thi i vn minh v{ v vy n phi b xa b.
Ngi Phi da en n cc cuc {m ph|n khng phi l nhng k n l n xin, cu ng ch
cho cht n, cht kia m h l nhng ngi bnh ng, ngi trn nhng chic gh bnh ng
vi mi cng dn khc.

Cuc u tranh gian kh ko di sut nm 1990, 1991, 1992 vi hng lot vn ht

sc t nh v phc tp, khng ch gia hai phe i ch m{ ngay c trong h{ng ng ca
ANC.

Ti ~ phi bay ra Robben Island thuyt phc 12 ng ch ca mnh. H kin quyt

chu cht trong t khng thm hng n x ca chnh ph. H gi thng ip cho ANC hy
chin u ti cng gii phng qu hng ch khng |m ph|n vi nhng k th khng
i tri chung. H th cht nu cuc chin u tht bi ch nht nh khng tr v ngi
quanh bn vi nhng k th. Ti ~ l{m ht sc mnh l gii cho ng ch mnh. Cui cng
h cng ~ nhn ra rng chin lc ca ANC l hp l i, hp lng ngi, v hp vi s
pht trin ca thi i.

Th|ng 7 nm 1991, i hi i biu ANC sau 30 nm hot ng b mt, c triu tp

ngay trn mnh t ca qu hng mnh. 2244 i biu chnh thc d i hi. Ti c
nht tr hon ton - khng c phiu chng, khng c phiu trng - bu c chc v Ch tch
ANC, lc n{y ~ c 700.000 th{nh vin.

Ng{y 20/12 nm y, cc cuc {m ph|n mang tn CODESA I (Convention for a

Democratic Sounth Africa) thng qua c din {n {m ph|n cho chnh ph, ANC v cc
bn hu quan khc. Ch c PAC chng li khuyn ngh ny, bi v h s rng bt k mt cuc
bu c n{o trong tng lai cng s loi h ra khi i sng x hi. PAC ~ mt mt qu
nhiu do nhng sai lm t cc oan th|i qu| sang tha hip thiu nguyn tc ca h.
CODESA thnh lp cc t cng tc nhm chun b chu |o cho CODESA 2 nhm hp v{o nm
1992.

Thng 5/1992, CODESA 2 hp kn. Ti cuc hp nghim tc ny xut hin nhng bt

ng gia chnh ph v ANC, v d hai bn khng t c s thng nht v t l phn trm
khi thng qua hin ph|p cng nh b lut c bn. }y mt ln na chnh ph ca De
Klerk thc thi chnh sch tr hon. H cho rng cng tr hon s tin trin c cng lu,
ANC cng mt uy tn trc dn chng.
 Bt chp c gng ca ANC v cc bn hu quan kh|c, CODESA ~ khng vt qua c
4 vn c bn: Chnh ph i a s tuyt i khi thng qua hin php ti Ngh vin, v nh
hng ca c|c a phng trong bn hin ph|p tng lai, v mt thng vin khng thng
qua bu c dn ch nhng li c quyn lp php v ph quyt chnh sch ca chnh ph, v
chnh ph cng khng nht tr d tho bn hin ph|p qu| Ngh vin thng qua sau
khi tham kho kin c|c bn tr thnh hin php chnh thc ca t nc.

Qu tht, nhng tr ngi do pha do pha chnh ph gy ra khng nh nhng khng phi
th vt qua. Ti quyt t}m khng cho CODESA 2 ri v{o ng ct. Pha chnh ph v ANC
tha thun c nhng cuc gp tay i b{n li ra cho nhng bt ng n{y. Nhng nhng s
kin mi xut hin ~ l{m cho ca hai bn khng thc hin c.

Khi bit cc cuc {m ph|n l{ khng th o ngc, ANC ~ thng nht vi ng minh
ca mnh, quyt nh c|c h{nh ng qun chng rng r~i mang tiu H{nh ng cun
chiu. Chin dch d nh ph|t ng ngy 16/6 - ng vo ngy xy ra v khng b m
m|u Soweto nm 1976 - v kt thc vo cc ngy 3 v 4 thng 8.

Chin dch cha trin khai th mt s kin kh|c ~ c Chnh ph o din, c{ng y
c|c quan im ca hai bn xa hn. Ng{y 17/6/1992, nhng k v trang Inkatha vi trang b
cc loi v kh ca qu}n i tn cng mt khu da en, git cht 46 thnh vin ANC. S phn
n d}ng ln nh im. Trc 20.000 ngi tp trung phn khng, ti tuyn b nu chnh
ph tip tc nm | du tay th ti bo cho de Klerk bit rng nhng cuc tun h{nh cha
tng c s din ra, v nu chnh ph {n |p c|c cuc biu tnh ny th h s gnh chu tt c
nhng hu qu c th xy n. Ti s i h{ng u trong cc cuc tun hnh ny.

Ti nhn thy c nhng biu ng ghi dng ch ln Mandela, hy pht sng cho chng
ti!. Thng li qua chin u ch khng phi bng thng lng. Phong tr{o li dng
cao, sc si hn bao gi. De Klerk tuyn b nu ANC l{m cho tnh hnh t nc hn lon
th ng ta s s dng tt c nhng g c th s dng. De Klerk ~ l{m nh ng ta ni. Cnh
s|t ~ n~ sng git cht 19 ngi trong cuc tun hnh ca 70.000 thnh vin ANC. La u
tranh cng si sc hn. C t nc b t lit.
 Cng v{o thi im khng th li trong c|c cuc {m ph|n, chnh ph De Klerk tuyn
b pht hin mt }m mu lt , cho bt 42 ngi, hu ht l{ ng vin cng sn. S tht c
bn k hoch y tht, nhng l{ ca nhng nm by mi. De Klerk li v ny ra khng th
che mt c chng ti. Ti nghim khc ni vi ng ta rng mu i loi b Slovo - mt
chin s cng sn kin cng, tng l{ t lnh MK, y vin thng v ANC, trng o{n {m
phn ca ANC, l khng th chp nhn. De Klerk ~ phi nhng b chng ti trong v ny.

Nh mt cu ngn ng khng nh: trc khi hng ng tri ti en nh mc. Nhng

s kin long tri l t ~ nh cht xc tc mnh ni li cc cuc {m ph|n. De Klerk v{ ti
~ k mt vn bn tha thun trong nhng ngy y lm mu mc cho mi cuc {m ph|n
tip theo.

Mt trong nhng ni dung quan trng do Slovo d tho v ti ng h v thuyt phc

ban thng v thng qua l{: Thng v ANC tuyn b ng h vic phn chia quyn lc mt
khi c|c ng thiu s vt qua c s phn trm phiu bu quy nh. Tip theo l{ tha
thun v mt chnh ph qu| 5 nm, gi l chnh ph thng nht dn tc vi i din ca
tt c c|c ng phi c s phiu bu t 5% tr ln. Tng ng vi c tri l s gh ca mi
ng trong chnh ph. Sau 5 nm ch cn p dng mt hnh thc chnh ph duy nht ca
ng gi{nh a s tuyt i trong cuc bu c ngh vin. Thng 12/1992, mi vn bn tha
thun ~ c k kt. Cuc tng tuyn c t do u tin Nam Phi s c tin hnh cui
nm 1993.

Trong nm 1992, v{o th|ng 4, ng{y 13, ti ~ tuyn b vi bo ch cng s c mt ca

hai bn chin u Walter Sisulu v Oliver Tambo, v quyt nh Winnie v ti s khng
sng chung vi nhau na. Tnh hnh tr nn kh khn v{ v vy ti phi quyt nh v li ch
ca ANC, ca gia nh v{ ca Winnie. Cho d quyt nh n{y c bn vi ANC, song l{
quyt nh do nhng l do c nhn.

Ti ~ c to{n vn tuyn b ny:

Quan h gia ti v v, ng thi l chin hu ca ti, Nomzamo Winnie Mandela, lu

nay tr th{nh ti thu dt v bnh lun ca bo ch. Ti tuyn b nhng dng ny vi
nh gii thch thc trng tnh hnh vi hy vng t ny khng cn nhng s thu dt thm
na.

Nomzamo v ti kt hn trong thi im khc lit ca cuc u tranh gii phng t

nc ta. Do sc p ca ngha v i vi ANC v cuc u tranh nhm chm dt ch
Apartheid cho nn chng ti ~ khng c c cuc sng gia nh bnh thng. Bt chp sc
p ny, tnh yu ca chng ti dnh cho nhau v s hy sinh cho nhau ngy cng mnh hn...

Trong sut hai thp nin ti b lu {y trn o Robben Island, Winnie l ngun lc v
cng qu bu h tr v an i ti... Nomzamo ~ g|nh chu mi gnh nng gia nh, nui dy
cc con khn ln... B{ ~ chu nhiu cnh truy n, nhiu ln t {y v{ ~ hin ngang vng
v{ng trc mi th thch, lun trung thnh vi s nghip ca cuc u tranh cho t do
khng cht chao o. S |ng tin cy b{ ~ l{m tng s khm phc, tnh yu v s knh
trng ni ti. Lp trng ca b{ c c th gii khm phc. Tnh yu ca ti vi b l khng
thay i.

Tuy nhin v do nhng cng thng xy ra gia chng ti trong nhng thng qua do khc
bit v nhn thc trong mt s vn , cho nn chng ti ~ quyt nh sng xa nhau v{ l{
cch tt nht lc ny. Quyt nh ca ti khng lin quan g n nhng li buc ti m cc
phng tin truyn thng i chng gn vi tn tui b{... Nomzamo trc sau c th tin vo
s h tr khng gii hn ca ti trong thi gian kh khn hin nay ca i b.

Bn thn ti khng bao gi phi sm hi v vic hai chng ti ~ tm n nhau, cng nhau
xy dng tnh yu. Th nhng tnh hnh din ra ngoi sc chng ti. V th ~ buc chng ti
phi chia tay nhau. Ti chia tay b hon ton khng c cht him khch no. Ti m hn b
vi tt c tnh yu v s qu trng nh trong gi}y pht ln u tin gp b. Ti tng p tnh
yu v s qu trng y trong nhng nm ngi t cng nh sau khi c tr t do. Qu ng
qu b thn mn, ti hy vng qu ng{i |nh gi| ng ni au m{ ti phi tri qua.

Nu nh c t ngi nh n ngy 3/6/1993 th n vn l mt ct mc quan trng trong

lch s Nam Phi. Ng{y hm c|c bn hu quan trong cuc {m ph|n ko d{i v{ t on
nhiu thng, thm ch nhiu nm, ~ t c s thng nht: Cuc bu c t do, dn ch
vi s tham gia ca tt c cng dn Nam Phi khng k l{ da en, da trng hay da mu: ngy
27/4/1994. S nht tr ny khng h d d{ng. N ~ phi vt qua nhng tr ngi to ln,
trc ht l t ng T do Inkatha ca Buthelezi v{ ng Bo th Conservative Party ca
ngi da trng do tng Vijloen, cu tham mu trng qu}n i Nam Phi ng u.
Buthelezi kin quyt phn i cuc bu c trc khi c bn hin ph|p. Cn ng bo th
ca ngi da trng th li mun c mt quc gia ring ca h trong lng Nh{ nc Nam Phi.
ng nhin, tr ngi chnh ANC phi v{ ~ vt qua l t chnh ph De Klerk. Trc ht l
tha thun vic thng qua bn hin ph|p qu| bng a s tng i ch khng phi 2/3
nh ng National Party i hi. ANC cng b|c b k hoch ca De Klerk rng bu c ngh
vin khng din ra trc nm 1999, c ngha l{ mt chnh ph qu| khng do ngh vin
bu ra s cn cai tr thm 5 nm na. V cui cng ANC cng vt qua tr ngi v th tc
nhng cc k quan trng khi chnh ph yu cu hai l phiu, mt cho bu c ngh vin Nam
Phi v mt cho c|c bang. Trong tnh hnh c d}n da en ln u tin i bu, li c s ngi
khng bit ch rt ng th lm giy t ch gy thm phc tp cho cuc bu c. Trong thi
gian n ngy bu c - th|ng 11/1993 n 27/4/1994 - chnh quyn do mt Hi ng
thng trc bao gm c|c th{nh vin tham gia {m ph|n c ra. Trn thc t Hi ng ny
~ l{m tt chc nng ca chnh ph qu| trong khong thi gian ngn ngi y. Vi tha
thun cui cng ny, chng ti thc s ang ng trc c|i ngng ca thi i mi.

Ti khng bao gi quan tm nhiu n nhng gii ph|p thng dnh cho c nhn mnh.
Mt chin s u tranh cho t do dn thn vo him nguy khng phi hy vng ot c
phn thng ny, gii thng n. Tuy vy khi c thng b|o l{ cng De Klerk c nhn
gii thng Nobel ha bnh nm 1993, ti ~ tht s xc ng. Gii thng Nobel ha bnh
c ngha c bit phn nh hin thc ca lch s Nam Phi.

Ti l{ ngi Phi da en th ba nhn gii thng Nobel ha bnh k t sau th chin th

hai. T trng Albert Luthuli c trao tng gii n{y nm 1960. So snh vi con ngi v
i ny th ti tht b nh. Ngi th hai l Tng gim mc Desmond Tutu, ngi ~ c
nhng ng gp ln lao, rt c ngha trong cuc u tranh chng ch ngha Apartheid Phi
nh}n o honh hnh nhiu nm trn qu hng Nam Phi chng ti.

Phn thng l vinh d cho tt c nh}n d}n Nam Phi, c bit cho nhng ai trc tip
tham gia cuc chin u gian kh v cc k anh dng n{y. Ti l{ ngi c vinh d thay
mt h nhn gii thng n{y. Ti cha bao gi ngh rng mnh s c gii thng ny.
Ngay trong nhng nm en ti nht trn o t Robben Island, t chc n x quc t cha
bao gi ln ting ng h chng ti v{ ngi ta l gii rng chng ti ~ tin hnh cuc u
tranh bo lc v t chc ny s khng bao gi ng h nhng ai s dng bo lc. T thc t
ny, ti cho rng y ban xt tng gii thng Nobel khng bao gi tnh n vic trao gii
thng cho mt ngi ph|t ng cuc chin u v trang mang tn Ngn lao chng ch
ngha ph}n bit chng tcm mu.

i vi Na Uy ti c nhng tnh cm c bit. Khi chng ti n c|c nc khp th gii

trong thp nin 50 v 60 g ca cc chnh ph phng T}y ng h cuc u tranh ca ANC,
nhng dng nh chng my nc quan tm. Ch c Na Uy v Thy in chng ti c
nhng cnh tay m rng n tip. Chng ti ~ nhn c nhng s ng h khi hc bng,
tin bc v nhng gip nh}n o khc cho t chnh tr.

Bi pht biu ca ti Na Uy l{ c hi cho ti ni li cm n y ban xt thng gii

Nobel ha bnh v trnh by tm tt phng |n m bo s cng bng v{ bnh ng ca nh
nc Nam Phi trong tng lai, m{ cn l{ dp ti ghi nhn s ng gp ca mt nhn vt
cng ti chia nhau gii thng ny, Mr. De Klerk.

Ti ni: ng ~ c s dng cm cng khai by t rng t nc chng ti v nhn dn

Nam Phi phi chu bt cng kinh s di h thng chnh tr ca ch ngha Apartheid. ng c
tm nhn hiu v ghi nhn rng mi cng dn Nam Phi phi l nhng thnh vin bnh
ng cng nhau quyt nh con ng {m ph|n to dng tng lai ca mnh.

Ti thng c hi lm sao ti c th cng Mr. De Klerk, mt nhn vt ti tng ch

trch mnh m, nhn chung gii thng nay. Cho d ti khng rt li nhng ph phn y th
ti vn c th ni rng ng De Klerk ~ c nhng ng gp khng th ph nhn vo qu
trnh mang li ha bnh cho t nc v nhn dn Nam Phi. Ti khng bao gi ph nhn v
tr ca ng trong ton b qu| trnh {m ph|n v mt l do n gin: ng m cng yu th
th nguy c c{ng ln cho qu| trnh {m ph|n. k kt ha bnh vi mt i th, ngi ta
buc phi hp tc vi ng v t i th ng tr th{nh ngi bn.
 Tha thun khng cho php c|c ng phi vn ng tranh c trc thng 2/1994, song
chng ti ~ bt tay ngay vo chin dch rng r~i c ngha n{y. Chng ti thc rt r
rng ANC khng c li th trong chin dch n{y. Nh ~ dn, ng National Party chnh
thc vn ng tranh c ngay sau ngy tr t do cho ti, tc gia th|ng Ging nm 1990.
Cho d bt li v thi gian vn ng tranh c song chng ti cha bao gi nghi ng v mt
a s dnh cho cc ng c vin ANC, bt chp bo ch hu nh ng{y n{o cng cng b iu
tra d lun m kt qu h a ra l{ ng ny dn u phiu bu. Ban vn ng bu c ca
ANC bao gm nhng nh hot ng c tn tui, giu kinh nghim u tranh v gn b mt
thit vi qun chng. y ban bu c cng b s lng thng phiu l 10.000 ANC - thng
qua Ban vn ng bu c ca mnh - ~ chn 100.000 cn b h tr cho c|c a phng
cng nh c tri. Chng ti t chc khp ni Din {n nh}n d}n khp cc a phng
nhm thu thp nguyn vng ca c tri, gii thch v{ hng dn tng bc tun t ca qu
trnh bu c. Nhng c bit hn l{ Din {n Nh}n d}n ~ thu thp kin phn nh ca c
tri v nhng g ang din ra hi h, k c nhng th on xo tr ca i th hng lm sai
lc hoc gian ln trong bu c. Trn c s ca nhng t liu cc k qu gi ny, Ban vn
ng bu c tp hp th{nh vn bn hng dn c th cho cn b bu c cng nh c|n b
vn ng bu c trong c nc. Bn ti liu 150 trang ca ANC trong cuc bu c n{y
cp n nhng vn tng lai ca nh{ nc dn ch ch khng phi |nh gi| v{ ph
phn qu kh. Nhng ni dung chnh ca vn kin ny bao gm: xy dng nh cho dn,
to cng n vic l{m cho ngi lao ng, ko in, xy dng nh my cp nc cho mt
triu cn h mi, x}y trng hc, bnh vin to iu kin cho ngi m c cha bnh,
tr em c n trng, thnh lp qu phc li v anh sinh x hi cho ngi gi{, ngi tn
tt, tr em khng ni nng ta... Cn b vn ng bu c ni cho c tri tt c nhng g cn
thit, v nh: C|c bn ng ch i sau bu c s c xe Mercedes xi hoc c hn mt
h bi trong vn nh mnh. Cuc sng khng th i thay nhanh chng tr khi cc bn
thc c trch nhim ca mnh. Kin nhn l yu cu cn thit. C th cc bn phi ch 5
nm trc khi t c nhng thnh qu u tin. Nu bn vn c phi sng trong tm ti
v{ ngho i th ch c th ung nc ao. Nu cc bn mun c c nhng g tt p hn
th phi lao ng ct lc. Khng ai c th cu cc bn ngo{i chnh mnh.
 Vi c tri da trng chng ti khng nh ANC cn n h, khng mun h ri b t
nc ra i. H l{ ngi Nam Phi nh chng ti v{ Nam Phi l{ qu hng ca h. Ti khng
c t ru v ria cho s s hi ch ngha Apartheid, nhng khng nh dt khot rng n
vnh vin thuc v qu kh m qu kh y th phi qun i, tp trung sc mnh, tr tu cho
mt tng lai tt p hn. Trong nhng cuc hp vn ng bu c nh vy, bao gi cn b
cng dng th gi cn thit hng dn cch ghi vo phiu bu. Phiu bu ca ln bu c dn
ch u tin ny tht n gin nhng khng phi ai cng s x s ng. Bu c t do l
mt khi nim hon ton mi i vi ton b c d}n da en Nam Phi. khng vi phm
lut bu c khng t ln ti ~ phi ni vi c tri l{ ng b{o da en ca mnh: C|c bn hy
nhn k phiu bu ca mnh. Nu bn thch ng c vin xinh g|i, p trai tn l phiu ca
mnh th bn ch vic |nh du X di tm nh p !.

Con ng dn n t do qu l khng h phng phiu. Inkhata ca Buthelzi tuyn b ty

chay bu c, i lp Nh{ nc c lp ring ca ngi Zulu. Nhng ngi cc oan da
trng tuyn b bu c t do l phn bi, i lp Nh{ nc nh}n d}n. C iu l khng bit
h lp Nh{ nc nh}n d}n n{y }u, bi l trong tt c cc khu vc bu c khng ni n{o
ngi da trng chim a s c tri c. Cho n ngy 12/4 l thi hn ng k cui cng ca
c|c ng phi tranh c nhng Inkhata, ng Bo th v Mt trn nhn nhn dn Afrikan
vn |n binh bt ng. Ti ~ ch th}n gp Buthelezi, ni vi ng rng ch c hai s la
chn: ha bnh v t do cho nhn dn hoc chin tranh sc tc m mu trin min.
Buthelezi dng nh hiu ra nguy c ca d bo ca ti. ng ~ ng k ng ca mnh
tranh c. Tng Vijioen cng ~ ng k tranh c cho ng T do ca ng ta ngay trc
khi vn phng bu c ng ca, kha s danh s|ch ng k.

Trong khi , bo lc tip tc din ra Natal. Inkatha quy ri, tin ti dng bo lc ph
hoi cuc vn ng tranh c ca ANC. Khp ni, Inkatha ch nhm vo cc thnh vin ca
ANC gy s, bn git. H tht s tr thnh cng c m mu ca ch ngha Apartheid, th
ch ngha ~ mang tai ha ln chnh u dn tc h sut hn 300 nm lin...

Ti chn Natal l{m ni b phiu vo ngy 27/4, ngy th hai ca cuc bu c din ra
trong 4 ngy. S d chn Natal l ti mun ch r cho c tri tnh b chia ct ny rng ngi
ta c th i bu m khng b nguy him g. Ti chn khu vc bu c ti bc Durban, qu
hng ca John Dube, ch tch u tin ca ANC. Thng phiu t trn ngn i, trong mt
ngi nh cnh m ng. Tham d bu c bn mt ngi chin s kin cng, ngi tin
nhim ca ti l c k khp li vng trn ca lch s, ni ng khi xng c|ch nay 82 nm
v{ ti c vinh d l ngi k tc v kt thc c s mng vinh quang ny.

Khi ti bc n phng phiu vi tm th c tri trn tay, bng mt ngi n{o hi:
Mr. Mandela, ng b phiu cho ai?. Ti |p: ng bit khng, ti ~ phi mt c mt bui
s|ng suy ngh chuyn n{y y!. Ti gch du X bn cnh ch ANC v trnh trng b vo
hm phiu. Ln u tin trong i ti c i bu qu hng Nam Phi ca mnh. Tic
rng Oliver Tambo, ngi ~ chin u sut i cho ng{y hm nay ~ v ci vnh hng. Mt
nguyn vng chy bng anh ch i nhiu chc nm m{ khng th tr thnh hin thc!

Nhng hnh nh c tri Nam Phi n nc n thng phiu trong ngy trng i y ~ ghi
m v{o t}m tr ti. Dng ngi d{i nh v tn, kin nhn nhch tng bc mt ch n
lt t tay mnh b l phiu t do u tin trong i mnh. Ln u tin trong i h cm
nhn mnh thc s l{ con ngi vi y t ngi da m{u, {n b{, {n ng t ho khng
nh rng mnh cn c sng trong qu hng tht s t do m mnh l ch, ch ca bn
thn ca t nc.

Vic kim phiu mt nhiu ng{y. ANC t 62,6% tng s phiu bu, xp x 2/3 s ngh s
c th quyt nh thay i hin php m khng cn lin minh vi ng chnh tr no.
ANC c 252 i biu trong tng s 400 i biu ca Ngh vin.

Mt vi thnh vin l~nh o ANC c v ng ngng v vic chng ti ~ khng gi{nh c

2/3 s gh trong Ngh vin. Song bn thn ti li cm thy nh nhm. Vo lc kt qu bu
c ng~ ng, ti cm nhn s mng ca mnh trong vic ha gii dn tc, tng thm lng tin
v ch hn bao gi. Ti bit c nhiu ngi, trc ht l{ ngi da trng v{ ngi Phi gc
lo s cho tng lai. Ti mong h yn lng ch khng nn lo s.

Ti lu khng ch mt ln mi ngi thc c rng cuc chin u cho t do

khng phi l cuc chin u chng mt nhm ngi, mt m{u da n{o m{ l{ chng c
mt h thng p bc, cai tr tn bo. Bt k lc no c dp ti u khng nh rng mi cng
dn Nam Phi gi }y phi tay nm tay v tuyn b rng chng ta l mt quc gia, mt dn
tc, mt nhn dn v rng chng ta phi cng nhau hng ti tng lai.

Ngy 10/5/1954, ti tuyn th nhm chc Tng thng Nh{ nc Nam Phi dn ch.
Nhiu quan khch quc t c mt Pretoria, mt hin tng cha tng c trong lch s
nc ny. L tuyn th nhm chc din ra ti Nh ht ln Amphi.

Hng chc nm nay, ni }y l{ trung t}m quyn lc ca nn thng tr da trng. V{ hm

nay, vo mt ngy ma xun tuyt p, qu~ng trng nh ht lng ly, sc s hn bt c lc
n{o trc kia, ni h{ng vn ngi tp trung ca ht, hoan h trong nhng b qun o mi
nht, p nht thuc mi mu da, sc tc. H n }y chng kin gi khai sinh Chnh
ph khng phn bit chng tc u tin trong lch s nc nh.

Trc quan kh|ch nm ch}u, trc ton th gii v{ ng bo Nam Phi, ti trnh trng
tuyn b: Khng bao gi, khng bao gi, khng bao gi t nc n{y ri v{o thm cnh
ngi b ngi p bc, bc lt tn bo na. H~y cho t do ng tr! Cha ban phc lnh
cho ch}u Phi!.

t giy sau, tt c chng ti u hng tm nhn ln bu tri xanh. Trn chn tng my
Phi o{n m|y bay phn lc ca khng qu}n Nam Phi bay theo i hnh mng ngy mi ca
t nc. }y khng ch l vic ngm nhn nhng chic my bay biu din m n cn biu
trng cho sc mnh ca mt lc lng v trang hin i phc v cho mt ch mi. Ch
v{i pht trc }y thi, c|c tng lnh ngc y huy chng ng nghim knh cho v
tng t lnh mi ca cc lc lng v trang. Th m{ trc }y cha l}u cng chnh nhng
con ngi ny - s quan c|c binh chng, cnh st, an ninh - khng phi knh cho m l b t
ti, truy n~ ti cng nh nhng b trng mi c c ca Nh{ nc Nam Phi khng c ch
ngha Apartheid.

Vo ngy tuyn th nhm chc, suy ngh ca ti bng quay tr v qu kh. Trong thp
nin u ca th k nhng ngi da trng t nc Anh, t H{ Lan ~ khc phc bt ng
gia h, thit lp mt chnh quyn cai tr, {n |p v{ bc lt ngi Nam Phi da en. C|i ch
cai tr h dng ln cha tng c tin l trn th gii. l{ ch tn bo nht, v nhn
o nht trong lch s cn i ca lo{i ngi. V gi }y, trong thp nin cui cng ca th
k 20, ch y ~ b khai t vnh vin trn mnh t n{y v{ thay v{o l{ mt ch
cng nhn mi quyn t do ca con ngi. c c ngy hm nay hng ngn, hng vn
a con u t ca Nam Phi ~ phi ng xung. S hy sinh ca h l v gi v khng v ch.
Ti ~ khng th ni li cm n vi h, khng cn c mt nhn mt, tay nm tay nhng
con ngi qu cm y.

Ch ngha Apartheid ~ li trong qu hng, trong nh}n d}n Nam Phi nhng vt
thng s}u m khng d g khc phc c trong mt sm mt chiu. Chng ta khng ch
cn nhiu nm m{ thm ch cn nhiu th h khc phc nhng di hi khng khip ny.
Nhng ch ngha Apartheid cng ~ khng nh rng nh}n d}n Nam Phi, da en, da trng v
da m{u ~ to ra nhng anh hng bt t i v{o lch s nh nhng tinh t sng nht trn
bu tri. Ch ngha Apartheid ~ to ra nhng ngi khai t n. Nam Phi giu ti nguyn,
nhng ti cho rng s giu c khng gii hn nm ngay trong nhng con ngi, bi v h
tt hn, tht hn nhng loi | qu nht, k c kim cng.

Ti cha bao gi mt hy vng trong nhng nm tm ti nht ca lch s nc nh, bi v

Nam Phi khng ch c v s anh hng m{ n cn c t{i sn qu hn nhiu. l{ nhng
ph n, nhng ngi {n ng bnh thng. Ti bit trong su thm con tim ca hng triu
con ngi cht phc ny l lng nhn i, v tha v lng qu cm v song. Khng c ai trong
h sinh ra cm th nhng ngi khc v khc mu da, kh|c tn ngng vi mnh. Nu
nh con ngi phi hc hn th nhau v nu nh ngi ta c th hc yu thng,
bi v tr|i tim con ngi nhy cm v d tip thu s yu thng, lng nh}n |i hn hn
s hn th, nh nhen. Ngay c trong nhng thi im en ti nht, khi k th y chng ti
n gii hn cui cng ca s tn ti, ti nhn ra - d trong nhy mt - ngi canh t ny,
ngi canh t kia mt cht nh}n o khng th xa ht sch trong nh mt, trong thn sc
h. Chng y cho ti t tin v sng tip bt chp tt c. Ti sn ca con ngi l ngn la
d c khi n n s}u khng le s|ng, nhng khng ai c th xa c.

Chng ti ~ chp nhn cuc chin u vi i mt m to, khng h o tng l con

ng i ti d dng. Khi gia nhp ANC, ti coi l{ phn thng cao qu m chin hu
ca ti ~ tng phi tr gi|. Ti cha bao gi sm hi v nhng g mnh ~ la chn v dn
thn trong sut 60 nm qua. Ti ~ tng th rng khng t nan bt k kh khn, gian kh
v hy sinh no. Ti bit rng gia nh ti ~ phi tr gi| t cho hot ng ca ti.

Trong cuc i, mi con ngi c ngha v vi cha m, v, con v{ ngha v i vi nhn

dn, cng ng vi t nc. Trong mt x hi vn minh, nh}n o con ngi c iu kin
hon thnh nhng ngha v cao c ny theo kh nng v{ tr lc ca tng ngi. Nhng
trong mt nc nh nc Nam Phi ca ch Apartheid th khng th ho{n th{nh c
hai ngha v y, nht l{ i vi ngi Phi c mu da v xut x nh ti v{ h{ng triu ng
bo ti. Nam Phi, mt ngi da en phn u sng nh mt con ngi m vn b trng
pht v cch li, b nm vo nh t, b lu {y th hi l{m sao ngi y ho{n th{nh c
ngha v cao c vi gia nh, vi t nc? Khi dn thn vo s nghip phc v nhn dn,
t nc, ti khng ni g n gia nh. Th nhng khu a ht tm huyt phc v nhn
dn th ti phi khng nh rng ti khng cn c th thc hin c ngha v y v
trn vn i vi gia nh vi t c|ch l{ con, l{ anh, l{ cha, l{ chng.

Ti s khng l{ ngi t do khi cp i t do ca ngi kh|c. Cng nh vy, lm sao ti

c th t do khi ngi kh|c ~ cp n i. K p bc v{ ngi b p bc u b cp mt
tnh ngi.

Khi ri khi nh t, nhim v t ra cho ti l gii phng k p bc v{ ngi b p bc.

Khng t ngi cho rng nhim v y ~ ho{n th{nh. Khng hn nh vy. S tht l chng
ta cha t do m mi ch gi{nh c quyn t do thi, tr thnh t do, c quyn khng
b p bc. Chng ti cha l{m c bc cui cng ca s i thay m mi ch l{ bc u
tin trn con ng cn rt di, rt chng gai, kh khn. Bi c t do th vic ph b
xing xch l{ cha m{ ngi ta phi sng bng cch tn trng ngi khc. Th thch tht
s cho s hy sinh ca chng ta cho t do nay mi bt u.

Ti ~ bc i trn con ng di dn n t do. Ti ~ gng ht sc mnh khng i lc

ng. Trn con ng di y ti tng mc li lm. Nhng ti ~ ph|t hin ra b mt rng
sau khi tro qua mt ngn ni cao, phi khng nh cn phi vt ln nhiu ngn ni khc
xung quanh. Khi qua c mt ngn ni cao ta phi dng trong chc l|t, |nh gi| nhng c
gng ~ t c hng ti pha trc tin ln. Nhng ti ch c th x hi mt lc thi,
bi v cuc trng chinh cn cha kt thc.

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi