k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw

g‰¿a
bfhŸif és¡f¡ F¿¥ò
2010-2011

bghUsl¡f«

g¡f«
k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw v©
1 K‹Diu - 1- 17
2 kU¤Jt¡ fšé - 18-33
k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey«
3 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ - 34-49
g‰¿a 4 jäœehL khãy f©gh®it ÏH¥ò - 50-55
jL¥ò¢ r§f«
bfhŸif és¡f¡ F¿¥ò 5 bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò - 56-90
kUªJ
6 FL«g ey¤ £l« - 91-101
2010 - 2011
7 kUªJ f£L¥ghL ãUthf« - 102-113
nfhç¡if v©. 19 8 ϪÂa kU¤Jt« k‰W« Xänahg - 114-121
k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw 9 jäœehL Rfhjhu¤ £l« - 122-138
10 khãy eythœÎ r§f« - 139-175
11 jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL¢ - 176-205
ÂU. v«.M®.nf.g‹Ü®bršt«
r§f«
k¡fŸ ešthœÎ¤ Jiw mik¢r® 12 jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« - 206-218
13 jäœehL khãy Rfhjhu¥ - 219-221
©
ngh¡Ftu¤J Jiw
jäœehL muR
2010
 2

m¤Âaha«-1
1.1. cæ®fh¡F« ca® Á»¢ir¡fhd fiyP®
K‹Diu fh¥Õ£L¤Â£l« :

"nehŒeho nehŒKjšeho mJ jâ¡F« cæ®fh¡F« ca® Á»¢ir¡fhd fiyP®

thŒeho thŒ¥g¢ braš" fh¥Õ£L¤Â£l« 23.07.2009 Kjš brašgL¤j¥g£L
tU»wJ. Ϫj murhš, ViH k¡fë‹ gaD¡fhf
vD« mŒa‹ ÂUtŸStç‹ FwŸ be¿ bfh©L tu¥g£LŸs K¡»a £l§fëš Ïªj
nfh£gh£o‹go kh©òäF jäHf Kjšt® lh¡l® £lK« x‹whF«. ÏJtiu Ϫj¤ £l¤Â‹ Ñœ
fiyP® mt®fŸ jiyikæyhd muR 1.44 nfho FL«g§fŸ cW¥Ãd®fshf
k¡fŸešthœÎ¤ Jiwia Âw«gl el¤Â tU»wJ. nr®¡f¥g£LŸsd®. cæU¡F Mg¤jhd 51
muR kU¤Jtkidfëš jukhd kU¤Jt«, jF nehŒfS¡F 565 m§Ñfç¡f¥g£l muR k‰W«
thŒªj kU¤Jt®fŸ, fåthd mQFKiw, Rfhjhu jåah® kU¤Jtkidfëš Áw¥ò¢ Á»¢ir më¡f
Nœãiy V‰gL¤Â jUtij muÁ‹ Ïy£Áakhf Ϫj £l« têtif brŒ»wJ. KG¡fh¥Õ£L¤
bfh©L, mj‰nf‰g òÂa £l§fis Ô£o bjhifia munr brY¤J»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
mitfis eilKiw¥gL¤Â tU»wJ. muR 13.04.2010 tiu 71,942 nehahëfS¡F
kU¤Jtkidfëš njitahd kU¤Jt¡ fUéfŸ m§Ñfç¡f¥g£l kU¤Jtkidfëš bgça
tH§» tUtÂèUªJ fhèahf cŸs kU¤Jt¥ mséyhd cæ®fh¡F« mWit Á»¢irfŸ
gâæl§fis cldoahf ãu¥òtJ tiu Ϫj muR brŒa¥g£L gadilªJŸsd®. Ïj‰fhf %.205.39
mÂf K¡»a¤Jt« jªJtU»wJ. k¡fŸ ey¤Â£l nfho bryél¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ eÅd
brašgh£oš bjhŒÎ¡nf Ïläšiy v‹gJjh‹ mWit Á»¢irfë‹ _y« Ï«khãy¤Âš gy ViH
Ï›tuÁ‹ F¿¥Ãl¤jFªj rhjidahF«. ViH nehahëfë‹ cæ®fŸ fh¥gh‰w¥g£LŸsd.
vëa k¡fë‹ kU¤Jt¤ njitia ãiwnt‰W« el¥gh©oš Ϥ£l¤Â‹Ñœ mÂf nehahëfŸ
muR Ϫj muR v‹gij j‰rka« brašgL¤ÂtU« gadilÍ« tifæš nkY« gy Á»¢ir Kiwfis
ey¤Â£l§fë‹ _y« e‹F m¿ayh«. K¡»a nr®¡f c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‰F munr
£l§fë‹ étu§fŸ ÑnH ju¥g£LŸsd. fh¥Õ£L¤ bjhifia brY¤Jtj‰fhf Ϫj tuÎ
bryΠ£l¤Âš %.750 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
 3 4

1.2. j‰nghJ 1539 Mu«g Rfhjhu ãiya§fS« 8,706 bg©fS¡F 3 ntis czÎ tH§F« £l« k‰W«
Jiz Rfhjhu ãiya§fS«, 385 elkhL« kU¤Jt kiythœ bg©fS¡F 3 ntis czÎ 7
FG¡fS« »uhk k¡fS¡F Rfhjhu nritia eh£fS¡F (xU bg© cjéahsUl‹) tH§F«
tH§» tU»wJ. jäHf¤Âš cŸs mid¤J 1539 £l«, °nf‹ k‰W« Ïu¤j gçnrhjid
Mu«g Rfhjhu ãiya§fS« 24 kâ neu brŒJbfhŸs Mu«g Rfhjhu ãiya¤Â‰F tU«
kU¤Jtkidfshf _‹W bréèa®fSl‹ f®¥ÃâfS¡F xU ntis czÎ tH§F« £l«
brašg£L tU»‹wd. Ïj‹fhuzkhf, Mu«g M»a £l§fŸ bjhl§f¥g£L
ãiyæš tH§f¥gL« kU¤Jt¥ gâ brašgL¤j¥g£LtU»wJ. ÏJtiu 9,30,794
tY¥gL¤j¥g£LŸsJ.Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹ f®¥ÃâfŸ, Ãuré¤j jhŒkh®fŸ k‰W« FL«gey
c£f£lik¥òfis tY¥gL¤j¥g£ljhY«, brä mWit Á»¢ir brŒJ bfh©l jhŒkh®fŸ
M£nlh midiyr®, mš£uh nrhdh »uh« ngh‹w Ϥ£l¤jhš gadilªJŸsd®.
kU¤Jt¡ fUéfŸ k‰W« Úuhé cy® ÏaªÂu«
ngh‹witfŸ tH§f¥g£ljhY« Mu«g Rfhjhu 1.4. fUéš cŸs FHªijæ‹ _is ts®¢Á¡F
ãiya§fëš mÂf v©â¡ifæš Ãurt§fŸ Ï‹¿aikahjjhd mnaho‹ r¤J fUΉw
ãfœ»‹wd. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš bg©fS¡F¡ »il¤ÂL« tifæš, mt®fS¡F
nk‰bfhŸs¥gL« Ãurt§fë‹ v©â¡if jäœehL c¥ò¡ fHf« _ykhf mid¤J
2005-2006š 81,190 Mf ÏUªjJ. 2008-09š 2,59,104 ãahaéiy¡ filfëY«, mnaho‹ fyªj c¥ò
Mf ca®ªJŸsJ. 2009-10š (V¥uš Kjš Ã¥utç ( Iodised Salt ) Ïytrkhf tH§f¥gL«.
2010 tiuæš) 2,72,582 Ãurt§fŸ
nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ. Mu«g Rfhjhu 1.5. nehŒfis Mu«g ãiyænyna f©l¿ªJ cça
ãiya§fëš nritæ‹ ju« ca®ªJŸsjhY«, Á»¢ir bgw cjΫ K‹ndho¤ £lkhd tUK‹
cça gçªJiuika§fS¡F rçahd rka¤Âš fh¥ngh« £l¤Â‹ Ñœ ÏJ tiu 14,594 kU¤Jt
gçªJiu¥gÂdhY« khãy¤Â‹ kU¤Jtkidæš Kfh«fŸ el¤j¥g£L, 141.07 Ïy£r« eg®fŸ
eilbgW« Ãw¥ò¡fŸ 99.7 éG¡fhlhf gadilªJŸsd®. nkšÁ»¢ir njitbad
ca®ªJŸsJ. f©l¿a¥gLgt®fS¡F, fiyP® fh¥Õ£L¤
£l¤Âš Á»¢ir më¡f¥gL»wJ.
1.3. ngu¿P® m©zh Eh‰wh©L Ãwªj Âdkhd
15.09.2008š Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš 1.6. lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW
Ãurt¤Â‰fhf nr®¡f¥gL« f®¥Ã⥠bg©fŸ, ãÂcjé¤Â£l« 15.09.2006 Kjš
FL«gey mWit Á»¢ir brŒJ bfhŸs tU« brašgL¤j¥g£LtU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
 5 6

tWik¡nfh£o‰F Ñœ thG« f®¥Ã⥠1.8. kh©òäF jäHf Kjšt® lh¡l® fiyP®

bg©fS¡F, f®¥gfhy¤Âš V‰gL« tUkhd gŸëÁwh® f©bzhë fh¥ngh« £l¤Â‹ Ñœ
ÏH¥ig <LbrŒaΫ, Fiwªj vilÍŸs FHªij 30,04,749 gŸë¡ FHªijfŸ gçnrh¡f¥g£L,
Ãw¥ig j鮡fΫ r¤jhd czÎ 1,60,983 khzt®fS¡F gh®it FiwghL
c£bfhŸtj‰fhf %.6,000 ã cjé f©l¿a¥g£L, midtU¡F« f© f©zhofŸ
tH§f¥gL»wJ. ÏJtiu 19,52,466 f®¥Ã⥠tH§f¥g£LŸsJ. Ϫj M©L muR k‰W« muR
bg©fŸ gadilªJŸsd®. %.1000 nfho ã cjé cjé bgW« gŸëfëš 9 k‰W« 10-M« tF¥òfëš
mt®fS¡F tH§f¥g£LŸsJ. Ϫj £l¤Â‰F go¡F« khzt®fS¡F« Ϥ£l«
el¥ò 2010-2011 M« M©o‰F %ghŒ 360 nfho ã brašgL¤j¥gL«.
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
1.9. flªj 4 M©Lfëš 6,300 kU¤Jt®fS« 7,042
1.7. Ïs« Áwh® k‰W« gŸë Áwh® ÏUja ghJfh¥ò bréèa®fŸ, 1,282 »uhk Rfhjhu bréèa®fŸ,
£l«:- 2,980 kU¤Jt« rh®ªj gâahs®fŸ k‰W«
6,000-¡F« nk‰g£l kU¤Jt« rh®ªj gâahs®fŸ
Ïs« Áwh® ÏUja ghJfh¥ò¤Â£l« or«g® òÂajhf gâak®¤j¥g£LŸsd®. 460 ϪÂa
2007-M« M©L Jt§f¥g£lJ. kh©òäF jäHf kU¤JtKiw kU¤Jt®fŸ gâak®¤j¥g£LŸsd®.
Kjšt® mt®fë‹ 85 tJ Ãwªj ehshd 03.06.2008
m‹W gŸë¡FHªijfS¡F ÏUja nehŒ 1.10. jäœehL Rfhjhu¤ £l«, #dtç
f©l¿Í« Áw¥ò¥ gçnrhjid £l« 2005-èUªJ cyf t§» ã cjéÍl‹
Jt§f¥g£lJ. 9986 gŸë¡ FHªijfŸ ÏUja brašg£LtU»wJ. Ϥ£l« br¥l«g®
nehædhš gh¡f¥g£LŸsJ f©L Ão¡f¥g£L, 2010 - cl‹ Kotila £läl¥g£LŸsJ. flªj
mt®fëš 1948 FHªijfS¡F ÏUja mWit Iªjh©Lfëš Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ brašgL¤j¥g£l
Á»¢ir¡F jFÂahdt®fŸ vd bjçÎ gšntW £l§fŸ jäHf k¡fë‹ eythœéid
brŒa¥g£ld®. ÏJtiu 3290 Ïs« FHªijfŸ F¿¥Ãl¤j¡f msé‰F nk«gL¤Â cŸsJ.
k‰W« gŸë¡ FHªijfŸ m§Ñfç¡f¥g£l 28 vdnt, Ϥ£l¤ij m¡nlhg® 2010 Kjš br¥l«g®
jåah® kU¤Jtkidfëš ÏUja mWit Á»¢ir 2013 tiu nkY« _‹wh©o‰F Ú£o¡f muR
brŒa¥g£ld®. Ïj‰fhf %.17.10 nfho jåah® fUÂÍŸsJ. jäœehL, Ϫj¤ £l¤ij F¿¥Ã£l
kU¤JtkidfS¡F tH§f¥g£LŸsJ. fhy¤Â‰FŸ brašgL¤Âajhš jäœehL muR¡F
TLjš ãÂÍjé më¡f cyf t§» K‹tªJŸsJ.
Ϫj Ú£o¡f¥glΟs fhy¤Â‰F %.627.00 nfho
 7 8

ã cjéia cyf t§» tH§F«. £l ÏW f£l kU¤Jt eythœÎ nritfŸ Ïšiy. Ϫj
éthj§fŸ 1.4.2010 m‹W eilbg‰wJ. efuh£Áfëš xU Ïy£r¤J¡F Fiwthd k¡fŸ
cl‹go¡if éiuéš ifbaG¤jhf cŸsJ. bjhif bfh©l 60 efuh£Áfis¤ nj®ªbjL¤J
m§F ef®¥òw ey nritfis tY¥gL¤Jtj‰fhf
1.11."mtrufhy M«òy‹° nrit" 108 ef®¥òw Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ %.7.24 nfho
brašgL¤j¥gL¤j¥g£L tU»wJ. j‰nghJ 385 bryéš ãWt¥gL«. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ
M«òy‹° C®ÂfŸ jäHfbk§F« Ïa§» brašgLtj‰F¤ njitahd kU¤Jt®, kU¤Jt«
tU»‹wd. Ϫj C®Âfë‹ v©â¡if 445Mf rh®ªj gâahs®fŸ gâãakd« brŒa¥gLth®fŸ.
éiuéš mÂfç¡f¥gL«. Ϫj M«òy‹° Ϥ£l« brašgLtj‰fhd njitahd
C®Âfshš 3,80,840 eg®fŸ gadilªJŸsd®. elto¡iffŸ vL¡f¥g£L tU»‹wd.Ϫj ef®¥òw
Mg¤jhd ãiyæèUªj 17,000 cæ®fŸ Mu«g Rfhjhu ãiya§fis, cŸsh£Á
fh¥gh‰w¥g£LŸsd. Ïj‹ _y« Ϫj muR, mik¥òfns ã®t»¡F«.
k¡fë‹ ey« ngQ« muR v‹gJ bjëth»wJ.
j‰nghJ Ïa§F« M«òy‹° C®ÂfSl‹ nkY« 1.14. Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹ brašghLfis
200 C®ÂfŸ jäœehL Rfhjhu¤Â£l fhy Ú£o¥ò C¡f¥gL¤Â Mjç¡F« neh¡Fl‹, kht£l
bra‰F¿¥Ã‹ Ñœ th§f £läl¥g£LŸsJ. ÏJ eythœÎ r§f§fŸ _y« 213 Mu«g Rfhjhu
cyf t§»æ‹ gçÓyidæš cŸsJ. ãiya§fë‹ gGJgh®¥ò¥gâfS¡fhfΫ,
f®¥ÃâfŸ, Ãuré¤j jhŒkh®fŸ j§» Á»¢ir
1.12. njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹ _y« nrit bgW« th®LfŸ, Ãurt miwfŸ, mWit
kd¥gh‹ikÍl‹ Toa kU¤Jt®, bréèa®, mu§FfŸM»aitfis òJ¥Ã¥gj‰F«
X£Le®, J¥òuÎ¥ gâahs® ml§»a FGÎl‹ éçÎgL¤Jtj‰F« %.16.8 nfho tH§f¥g£LŸsJ.
x›bthU x‹¿a¤Â‰F« M«òy‹° t©oÍl‹ ViH k¡fS¡F tH§f¥gL« nritæ‹ ju« nk«gl
385 elkhL« kU¤Jt¡ FG¡fŸ V‰gL¤j¥g£L ÏJ têtF¡F«.
vëš br‹wila Koahj gFÂfŸ k‰W« bjhiy
Jhu »uhk§fëš thœgt®fS¡F 1.15. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš j‰nghJŸs
m¡»uhk§fS¡F¢ br‹W eythœÎ nrit c£f£lik¥ò trÂfis nk«gL¤J« tifæš 300
më¡f¥gL»wJ. Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F f£Lkhd¥
gâfS¡fhf %.18.60 nfho ã tH§f¥g£LŸsJ.
1.13. xU Ïy£r¤J¡F Fiwthd k¡fŸ bjhif ϪãÂæ‹ _y« gâahs® FoæU¥ò Ïšy«, nehŒ
bfh©l 130 efuh£Áfëš xU§»iz¡f¥g£l jL¥ò¥ gâfŸ tH§F« miw, nehahëfŸ j§»
 9 10

XŒbtL¡F« miw, f®¥ÃâfŸ k‰W« Ãuré¤j _‹wh« M©L %. 17,000/-

jhŒkh®fS¡F òÂa th®LfŸ, mWit mu§f« (khjªnjhW«)
ngh‹witfŸ f£l Mtd brŒa¥g£LŸsJ.
brhªj¡ f£ol§fŸ Ïšyhj 20 Mu«g Rfhjhu
ãiya§fS¡F %.4.00 nfho bryéš brhªj¡ 3. ca® Áw¥ò KJfiy
f£ol§fŸ f£L« gâ nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ. kU¤Jt khzt®fŸ

1.16. fhŠÁòu« m¿P® m©zh ãidÎ ò‰WnehŒ Kjyh« M©L %. 18,000/-

kU¤Jtkidæš %.10.00 nfho bryéš ò‰WnehŒ (khjªnjhW«)
Á»¢ir¡fhd mÂeÅd nk«gL¤j¥g£l fUéahd Ïu©lh« M©L %. 19,000/-
Äåa® M¡ìynu£l® 20.01.2010 m‹W kh©òäF (khjªnjhW«)
Jiz Kjyik¢r® mt®fshš nehahëfë‹ _‹wh« M©L %. 20,000/-
ga‹gh£o‰fhf Jt¡» it¡f¥g£lJ. (khjªnjhW«)

1.17. muR kU¤Jt¡ fšYhçfëš 4. v«.Á.v¢. eu«Ãaš mWit¥

kU¤Jt¥g£l¥go¥ò gæY« gæ‰Á khzt®fS¡F« g£l nk‰go¥ò khzt®fŸ
muR gâ rhuh kU¤Jt g£l nk‰go¥ò
khzt®fS¡F« tH§f¥g£Ltªj cjé¤ bjhif eh‹fh« M©L %. 18,000/-
01.07.2009 Kjš ËtUkhW ca®¤Â (khjªnjhW«)
tH§f¥g£LŸsJ:- Iªjh« M©L %. 19,000/-
(khjªnjhW«)

1. g£l¥go¥ò gæY« gæ‰Á %.7,000/-

khzt®fŸ (khjªnjhW«) nkY«, gæ‰Á khzt®fS¡F %.300/- ÅjK« g£l
nk‰go¥ò k‰W« Áw¥ò KJfiy kU¤Jt
2. muR¥gârhuh khzt®fŸ khzt®fS¡F %.600/- ÅjK« M©blh‹W¡F
Kjyh« M©L %. 15,000/- TLjyhf ca®¤Â tH§fΫ Mizæl¥g£LŸsJ.
(khjªnjhW«)
Ïu©lh« M©L %. 16,000/-
(khjªnjhW«)
 11 12

1.18. Ú©l fhy« gâah‰¿ gjé ca®Î bgw kUªÂaš Jiw MF«. ϤJiw ca®ikakhf ju«
Ïayhj muR kU¤Jt®fS¡F jå eg® rh®ªj gjé ca®¤j¥gL« ( Institute of Anaesthesia ).
ca®Î tH§f VJthf murhiz tH§f¥g£LŸsJ.
1.20. Ïu¤j ciwahikahš (Haemophilia)
1.19. flªj eh‹F M©Lfëš, j®kòç, éG¥òu«, ghÂ¥ò¡FŸshF« ViH nehahëfŸ éiy ca®ªj
ÂUth%®, Átf§if k‰W« bgu«gYh® kht£l¤ kUªJfis bjhl®ªJ th§» ga‹gL¤j
jiyefu§fëš òÂa kU¤Jt¡ fšYhç ÏayhJŸs Fiwia Ú¡f, Ϫj kUªJfŸ muR
kU¤JtkidfŸ bjhl§f x¥òjš kU¤JtkidfŸ _ykhf Ïytrkhfnt
më¡f¥g£LŸsJ. nkY«, el¥ò ãÂah©oš më¡f¥gL«.
ÂUt©zhkiyæš xU òÂa muR 1.21. muR k‰W« jåah® kU¤Jt¡ fšYhçfëY«,
kU¤Jt¡fšYhç mik¡f¥gL«. V‰bfdnt cŸs gš kU¤Jt¡ fšYhçfëY«, x‰iw¢ rhsu
kU¤Jt¡ fšYhç kU¤JtkidfS¡F¥ òÂa Kiwæš nr®¡if bgW« khzt®fëš mt®fŸ
f£ll§fŸ, fUéfŸ k‰W« khzt® éLÂfS¡F FL«g¤Âš ÏJtiu ahU« g£ljhçfns
%ghŒ 543 nfho kÂ¥Õ£oš x¥òjš Ïšiyahdhš, mªj khzt®fŸ bjhê‰fšé
më¡f¥g£LŸsd. 175 M©LfŸ ãiwÎ brŒj go¥gij C¡Fé¥gj‰fhf, rhÂ¥ghFgho‹¿Í«
br‹id kU¤Jt¡ fšYhç¡F giHa k¤Âa Áiw tUkhd¤ij¡ fz¡»š vL¤J¡ bfhŸshkY«
tshf¤Âš 70 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš òÂa tU« fšéah©L Kjš mt®fŸ brY¤j nt©oa
f£ll§fŸ f£l kh©òäF Kjyik¢r® mt®fshš fšé¡ f£lz« KGtijÍ« munr V‰W¡bfhŸS«.
28.2.2010 m‹W mo¡fš eh£l¥g£LŸsJ.
Ï¡fšYhç khzt®fS¡F¤ njitahd 1.22. kd nehahëfŸ cŸ nehahëfshf¤ j§»¢
éLÂfS«, T£l mu§F« ( Auditorium ) 20 nfho Á»¢ir bgW« Áw¥ò muR kdey kU¤Jtkid,
%ghŒ kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. br‹id jäHf¤Âš br‹idæš k£L«jh‹ cŸsJ. bj‹
Ïuha¥ng£il muR kU¤Jtkidæš cŸs kht£l§fëš cŸs kd nehahëfS« Á»¢ir
ò‰WnehŒ¤ Jiw, ca®ikakhf juKa®¤j¥gL« bgw Ϫj kU¤Jtkid¡F¤jh‹ tunt©oÍŸsJ
( Institute of Oncology ) Ïj‰fhf %ghŒ 17 nfho v‹gij¡ fU¤Âš bfh©L, bj‹
kÂ¥Õ£oš 150 cŸnehahëfŸ j§»¢ Á»¢irbgW« kht£l§fS¡F¤ jåahf xU Áw¥ò muR kdey
tr bfh©l ò‰WnehŒ ika« f£l¥gL«. kJiu kU¤Jtkid njå efçš %ghŒ 10 nfho kÂ¥Õ£oš
muR Ïuh#hí kU¤Jtkidæš cŸs ka¡f mik¡f¥gL«. kdnehŒthŒg£lt®fS¡F¤ j§F«
kUªÂaš Jiw ϪÂahényna äf¥ bgça ka¡f trÂ, kU¤Jt Mnyhrid M»at‰iw më¡F«
tifæš kdnehŒthŒg£lt®fS¡fhd kWthœÎ
 13 14

Ïšy§fis mik¤J el¤J« bjh©L k©ly nehŒ f©l¿Í« ika§fŸ 2007-2008 M«

ãWtd§fS¡F Ϫj muR ãÂÍjé më¡F«.
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ. jäHf¤Âš _‹W
kht£l§fS¡F xU kWthœÎ Ïšy« v‹w
mo¥gilæš 10 kWthœÎ Ïšy§fS¡F ãÂÍjé
më¡f¥gL«. Ïj‰fhf M©LnjhW« %ghŒ xU
nfho ã cjéia Ϫj muR më¡F«.
1.23. flªj eh‹F M©Lfëš 335 Mu«g Rfhjhu
ãiya§fëš ÏªÂa Kiw kU¤Jt¥ÃçÎfŸ
V‰gL¤j¥g£LŸsd.
M©L Kjš brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.
1.25. ahid¡fhš nehŒthŒ¥g£lt®fS¡F Jiw
_y« Á»¢ir më¡F« £l« bjhl®ªJ
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. våD« Ϫnehahš
fLikahf gh¡f¥g£L, fhš, if ngh‹w
mtat§fis ga‹gL¤jnt Koahj msé‰F¥
gh¡f¥g£LŸs eh‹fhtJ tif (Grade IV)
nehahëfS¡F khj cjé¤ bjhifahf %ghŒ 400
el¥ò ãÂah©oš bjhl§» bjhl®ªJ tH§f¥gL«.

1.24. flªj eh‹F M©Lfëš jäœehL kU¤Jt¥ 1.26. 2005-2006-« M©oš %ghŒ 1,487 nfhoahf
gâfŸ fHf« %.34.65 nfho k¥Ú 7 v«.M®.I. ÏUªj k¡fŸ ešthœÎ k‰W«
fUéfis bfhŸKjš brŒJ muR FL«gey¤Jiw¡fhd bkh¤j xJ¡ÑL 2010-2011-«
kU¤JtkidfS¡F tH§»ÍŸsJ. flªj _‹W M©oš %ghŒ 3,889 nfhoahf Ϫj muR ca®¤Â
M©Lfëš jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« tH§» cŸsJ. mÂf mséš ã xJ¡ÑL
bkh¤j« 7 Á.o.°nf‹ fUéfis (4 xUTW Á.£o, 1 brŒjÂèUªJ k¡fŸ ešthœÎ¤Jiw¡F Ϫj
gyTW Á.£o k‰W« 2 64 TW Á.£o) bfhŸKjš muR më¤J tU« K¡»a¤Jt¤ij czuyh«.
brŒJ muR kU¤JtkidfS¡F tH§»ÍŸsJ.
ÁWÚuf mWit Á»¢iræY« eÅd Kiwfis 1.27. khåa¡ nfhç¡if v©.19. k¡fŸ ešthœÎ
ifah©L ÁWÚuf fš cil¡F« 'è¤njh£ç¥Á' k‰W« FL«g ey¤ Jiw¡F
cgfuz« br‹id k‰W« kJiu muR bghJ 2010-2011M« M©L¡F %.3888.90 nfho xJ¡f¥
kU¤JtkidfS¡F %.3 nfho kÂ¥Õ£oš 2007 M« g£LŸsJ. mJ g‰¿a étu« tUkhW:-
M©L or«g® khj¤Âš tH§f¥g£LŸsd. nehŒ (%ghŒ nfhoæš)
£l¥gâfŸ £l¥g
f©l¿Í« kU¤Jt¢ nritfis nkY« mÂfç¡F« âfŸ
ika
t©z« ÂUt©zhkiy, ehk¡fš, ÂU¥ó®, £l¤Â k‰W«
nfhç¡ ikamuR k‰W«
éG¥òu«, òJ¡nfh£il, Ïuhkehjòu« k‰W« š khãy¤ khãy £l¤
if bghW¥ bkh¤j«
nruhjJ £l« muRfŸ š
éUJef® M»a Ïl§fëš %.21.00 nfho bryéš ng‰git bghW¥
nruhj
ng‰git J
 15 16

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) F¿¥ò:

19.
k¡fŸ m. nk‰brh‹d ã xJ¡Ñ£Ll‹, bghJ¥gâ¤
ešthœÎ
k‰W« 2156.10 1366.23 361.57 5.00 1732.80 3888.90
Jiwæduhš nk‰bfhŸs¥gL« kU¤Jt¤
FL«g Jiw r«gªj¥g£l f£ol¥ gâfS¡fhf
ey¤ %.404.44 nfho, khåa¡ nfhç¡if
Jiw
v©.39‹ Ñœ xJ¡f¥g£LŸsJ.
M. bjhêyhs® khãy <£LW¤ £l kU¤Jt
Ϫj xJ¡Ñ£oš, tUthŒ fz¡»š %.3879.07 kidfS¡fhf khåa¡ nfhç¡if v© 32
nfhoÍ«, _yjd¡ fz¡»š %.9.83 nfhoÍ« bjhêyhs® k‰W« ntiy thŒ¥ò¤ Jiwæ‹
ml§F«. tUthŒ fz¡»š cŸs xJ¡ÑL, Ñœ %.154.21 nfho ã xJ¡ÑL
2010-2011-M« M©L¡fhd khãy bkh¤j tUthŒ brŒa¥g£LŸsJ.
bryéd¡ fz¡»š xJ¡f¥g£LŸs %.66,488.19
nfhoæš 5.83 éG¡fhlhF«. 1.29. 2010-2011 M« M©o‰fhd òÂa £l§fŸ :

1.28. khåa¡ nfhç¡if v©.19. k¡fŸ ešthœÎ 2010-2011M« M©oš 22 òÂa £l§fis
k‰W« FL«g ey¤ Jiwæ‹ (gFÂ-II £l§fŸ) %.598.94 Ïy£r« bryéš
2010-2011M« M©L¡fhd xJ¡Ñ£oš Ïa¡ff« brašgL¤j fUj¥g£LŸsJ. Ïa¡ffthçahd
thçahd ã xJ¡ÑL tUkhW:- étu§fŸ ÑnH ju¥g£LŸsd:-
(%ghŒ Ïy£r¤Âš) (%ghŒ Ïy£r¤Âš)
1 jiyik¢ brayf«, k¡fŸ ešthœÎ k‰W« £l§
ÏWÂ 2010-
581.50 t fë‹
FL«g ey¤ Jiw Ïa¡ff«
ãiy¢ 2011š
v© v©â
2 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡ff« 54191.60 bryÎ bryÎ
¡if
3 kU¤Jt¡fšé Ïa¡ff« 93183.88 1 kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff« 5 207.30 207.30
4 bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò kUªJ 2 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ
122885.35 5 108.00 108.00
Ïa¡ff« Ïa¡ff«
5 FL«g ey Ïa¡ff« 11073.74 3 ϪÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ
2 97.00 97.00
Ïa¡ff«
6 kUªJ¡ f£L¥gh£L Ïa¡ff« 695.99 4 bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤
3 120.00 120.00
jL¥ò kUªJ Ïa¡ff«
7 ϪÂa kU¤Jt« k‰W« Xänahg Ïa¡ff« 9839.44
5 kUªJ¡ f£L¥ gh£L Ïa¡ff« 3 42.90 42.90
8 jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J¤Jiw 1681.73
6 jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡F
9 ngWrh® k‰W« FHªij ey¤Â£l Ïa¡ff« 9322.21 4 23.74 23.74
tu¤J¤ Jiw
10 jäœehL Rfhjhu nk«gh£L¤ £l« 85435.18 bkh¤j« 22 598.94 598.94
bkh¤j« 388890.62
 17

1.30. c¤njÁ¡f¥g£l £l¥ gâfŸ k‰W«

Ïa¡ff§fë‹ gâfŸ mL¤J tU«
m¤Âaha§fëš éçthf¤ ju¥g£LŸsd.
 18 19

m¤Âaha« - 2 Ï«khãy¤Âš muR k‰W« jåah® ãiya§fë‹

_y« më¡f¥g£L tU»wJ. ÏJ bjhl®ghd
kU¤Jt¡ fšé égu§fŸ m£ltiz 1 k‰W« 2 š cŸsJ.
m£ltiz-1: muR kU¤Jt¡ fšYhçfëš
2.1. kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff« #&iy khj« 1966 M« x›bthU ÃçéY« cŸs
M©L Kjš brašg£L tU»wJ. Ïl§fë‹ v©â¡if.
Ï›éa¡ff¤Â‹ Kj‹ik neh¡f§fis
ËtUkhW tif¥gL¤jyh«:- (m) g£l¥go¥ò k‰W« g£la¥ go¥Ãš cŸs
Ïl§fë‹ étu«.
1) kU¤Jt¡ fšéia nk«gL¤Jjš.
2)kU¤Jt¡ fšYhçfŸ, kU¤Jt¡ go¥Ã‹ bga® bkh¤j Ïl§fŸ
fšYhçfSl‹ Ïizªj kU¤Jt
kidfis ã®t»¤jš. kU¤Jt g£l¥go¥ò
1745
3)kU¤Jt« k‰W« bréèa® go¥òfS¡fhd
nr®¡if¡fhf, nj®Î¡ FGit Óça Kiwæš gš kU¤Jt g£l¥go¥ò
f©fhâ¤jš. 100
2.2. kU¤Jt ãiya§fŸ: Ã..v°.ì ( bréèa®)
125
jäHf¤Âš j‰nghJ 15 kU¤Jt¡ fšÿçfŸ, ngh°£ ngÁ¡ Ã.v°.Á. e®Á§
1 gš kU¤Jt¡ fšÿç, 2 Ã.gh®kì fšYçfŸ, 2 40
ÃÁnahjuà kU¤Jt¡ fšYhçfŸ, Ã,Ã.o
3 Ã.v°.ì.bréèa® fšYhçfŸ k‰W« 21 bréèa® 50
gæ‰Á¥ (g£la go¥ò) gŸëfŸ (13 kU¤Jt¡ Ã.gh®kì
fšÿçfëY«, 8 jiyik kU¤Jtkidæ‹ Ñœ) 110
murhš el¤j¥g£L tU»wJ. Ϫj Ïa¡ff¤Â‹ bréèa® g£la go¥ò 1785
Ñœ Ïa§F« 48 kU¤Jtkidfëš cŸs x£L
bkh¤j gL¡if trÂfë‹ v©â¡if 24612.
ehbsh‹W¡F ga‹bgW« cŸnehahëfŸ k‰W«
btë nehahëfë‹ ruhrç v©â¡if Kiwna
23,360 k‰W« 74,679 MF«. kU¤Jt¡fšéahdJ ,
 20 21

bréèa® g£la¥ go¥ò

m£ltiz - 2 : jåah® Jiwæš Ïa§F« RaãÂ
gæ‰Á cjé gz« gæ‰Á cjé bkh¤j« kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt« rh®ªj ãWtd§fë‹
bgWgt® gz« bgwhjt® étu«.
fšYhçfŸ bkh¤j bkh¤j muR¡F
fšYhç ÏU¡if x¥òé¥ò
645 1140 1785 fŸ fŸ brŒj
(M) g£l nk‰go¥Ãš cŸs Áw¥ò go¥ò k‰W« Ïl§fë‹
mt‰¿‰fhd Ïl§fŸ étu«. v©â¡if
rhiy ngh¡Ftu¤J
ãWtd« kU¤Jt¡ 1 60 39
ghl¤Â£l« Áw¥ò go¥ò bkh¤j fšÿç, bgUªJiw*
v©â¡if nr®¡if kU¤Jt¡ fšYhçfŸ-
4 500 309
Ïl§fŸ v«.Ã.Ã.v°.*
g£l nk‰go¥ò gš kU¤Jt¡ fšYhçfŸ 15 1270 778
23 705 kUªjh¡»aš
33 1870 1177
fšÿçfŸ(Ã.gh®«)
g£la nk‰go¥ò Ïa‹Kiw kU¤Jt« 24 1180 733
15 411
bréèa® g£l¥ go¥ò
108 5630 3525
v«.o.v° (Ã.v°.Á)
8 33 bjhêš tê Á»¢ir-
g£l¥go¥ò 2 100 65
ca® Áw¥ò
(Ã. X. o)
nk‰go¥ò 17 175 g£la
kUªjh¡»aèèUªJ g£l
v«.gh®kì kUªjh¡»aš go¥ò 32 182 182
4 64 (Énr®¡if
10 rjÅj«)
v«.v°.ì
5 47 ngh°£ ngÁ¡ Ã.v°.Á.
8 215 131
(bréèa®) e®Á§
v«.v°.ì *Raã¡ fšYhçfŸ
(kU¤Jt 1 10
Ïa‰Ãaš)
 22
2.3. nj®Î Kiw:-
2.3.1. kU¤Jt«/gšmWit Á»¢ir kU¤Jt«/
bréèa®/ Ïa‹Kiw kU¤Jt«/bjhêš tê
kU¤Jt«/ kUªjh¡»aš M»a g£l¥go¥òfS¡F
kU¤Jt¡ fšé Ïa¡Feç‹ jiyikæyhd
nj®Î¡FG x›bthU tUlK« m¿é¡f¥gL«
muÁ‹ bfhŸif¡»z§f Ïl xJ¡Ñ£oid
Ëg‰¿ x‰iw¢ rhsu Kiwæš khzt®fis¤
nj®ªbjL¡»wJ. g£l nk‰go¥ò, g£la nk‰go¥ò,
KJãiy gš kU¤Jt«, M»a Ïl§fS¡F bghJ
EiHΤ nj®éid bjhl®ªJ fyªjhŒÎ _y«
nj®Î¡ FGthš Ïl xJ¡Ñ£oid¥ Ëg‰¿
khzt®fŸ nj®Î brŒa¥gL»‹wd®. ca® Áw¥ò
nk‰go¥ò Ïl§fS¡F bghJ EiHΤ nj®éid¤
bjhl®ªJ, kÂ¥bg© mo¥gilæš fyªjhŒÎ _y«
khzt®fŸ nj®Î brŒa¥gL»‹wd®. g£la¥ go¥ò
(bréèa®) Ïl§fS¡F kÂ¥bg© mo¥gilæš
(+2 kÂ¥bg©) k‰W« fyªjhŒÎ _y«
nj®Î¡FGthš Ïl xJ¡ÑL Kiwia¥ Ëg‰¿
khzt®fŸ nj®Î brŒa¥gL»wh®fŸ.
2.3.2. ϪÂa c¢r Ú k‹w« Ã.V. Ïdh«jh® tH¡F
r«gªjkhf tH§»a Ô®¥Ã‹go, c¢r Ú k‹w¤Â‹
éÂKiwfS¡»z§f jåah® RaãÂ
fšYhçfS¡F cça Ïl§fis ãu¥g cçik
më¡f¥g£LŸsJ. Mdhš khzt®fë‹ ey‹
fU muR , jåah® Raã fšYhç ã®th»fSl‹
ng¢R th®¤ij el¤ÂmuR cjé bgwhj RaãÂ
ãWtd§fS¡F 65 éG¡fhL Ïl§fisÍ«
23
(ÁWgh‹ikæd fšé ãWtd§fS¡F 50
éG¡fhL Ïl§fS«) muR xJ¡Ñ£o‰F Ïl§fis
x¥òé¡f muR elto¡if vL¤JŸsJ.
2.4. 2009-2010 M« M©o‹ K¡»a rhjidfŸ /
bfhŸif mséš vL¡f¥g£l KoÎfëš
K¡»a K‹nd‰w§fŸ
2.4.1. br‹id kU¤Jt¡ fšÿç/br‹id, muR
bghJ kU¤Jt kidæ‹ vY«ò K¿Î Á»¢ir¥
Ãçit nk«gL¤J« bghU£L, m¤Jiw vY«ò K¿Î
k‰W« mtru Á»¢ir ãiya« vd ju«
ca®¤j¥g£L nguhÁça® k‰W« Jiw¤ jiyt®
gâæl« Ïa¡Fe®, vY«ò K¿Î k‰W« mtru
Á»¢ir ãiya« - v‹w gâælkhf ãiy
ca®¤j¥g£LŸsJ.
2.4..2. br‹id, muR °lh‹è kU¤Jtkidæš
fšÄuš kh‰W mWit Á»¢ir¤ Jiwæš MuhŒ¢Á
nk‰ bfhŸsΫ nk«gL¤jΫ òÂjhf Ïa¡Fe®,
“fšÄuš kh‰W mWit Á»¢ir k‰W« MuhŒ¢Á
£l«” v‹w gâæl« cUth¡f¥g£LŸsJ.
2.4.3. muR kU¤Jt¡ fšÿç k‰W«
kU¤Jtkidfë‹ brašgh£il nk«gL¤J«
bghU£L kU¤Jt¡ fšYhç k‰W« kU¤Jt¡
fšYhç kU¤Jtkid¡fhd ã®thf mÂfhu§fis
Ãç¡f KoÎ brŒa¥g£LŸsJ. mj‰nf‰g
kU¤Jt¡ fšÿç kU¤JtkidfS¡F kU¤Jt
f©fhâ¥ghs® gâæl§fŸ cUth¡f¥g£LŸsd.
 24 25

2.4.4. br‹id muR kU¤Jt¡ fšÿç æš cŸs 4. kJiu kU¤Jt¡ fšÿç 18 -

ÚçêÎ nehŒ Jiwæid, ÚçêÎ nehŒ ãiyakhf 5. jŠrhñ® kU¤Jt¡ 16 -
ãiyÍa®¤j¥g£LŸsJ. fšÿç
6. ÂUbešntè kU¤Jt¡ 20 -
2.4.5. br‹id °lh‹è kU¤Jt¡ fšÿçæš cŸs fšÿç
if MuhŒ¢Á k‰W« òduik¥ò ãiya« k‰W« 7. nfhit kU¤Jt¡ 26 3
Ãsh°o¡ kWÓuik¥ò¤ Jiw Ãsh°o¡ kWÓuik¥ò fšÿç
mWit Á»¢ir JiwahfΫ k‰W« if 8. br§fšg£L kU¤Jt¡ 01 -
kWÓuik¥ò E© mWit Á»¢ir JiwahfΫ fšÿç
Ãç¡f¥g£LŸsJ. 9. nry« kU¤Jt¡ fšÿç 09 -
2.4.6. br‹idæš cŸs muR Ïuhang£il 10. ÂU¢Á kU¤Jt¡ 02 -
kU¤Jtkid, bjh‰W nehŒ mšyhj nehŒfS¡F fšÿç
(Non communicable Diseases) Á»¢ir më¡F« bkh¤j« 172 97
kU¤Jtkidahf nk«gL¤j¥g£LŸsJ.
2.5. kUªÂaš k‰W« bréèa® gŸë
2.4.7. kU¤Jt g£l nk‰go¥Ã‰fhd (v«.o/v«.v°)
ÏU¡iffŸ Ñœ¡fhQ« kU¤Jt¡ 2.5.1. br‹id kU¤Jt¡ fšÿçæš 2009-2010M«
fšÿçfëš mÂfç¡f ϪÂa kU¤Jt¡ M©o‰fhd KJãiy kUªÂaš g£l¥go¥Ã‰fhd
fHf¤ÂläUªJ mDk bgw¥g£LŸsJ:- (M.Pharm) khzt®fë‹ nr®¡if 20 èUªJ 40Mf
ca®¤j¥g£LŸsJ.
ca®
t. v«.o/v Áw¥ò
kU¤Jt¡ fšÿçæ‹ bga® 2.5.2. kJiu kU¤Jt¡ fšÿçæš 2009-2010«
v© «.v° nk‰
go¥ò M©o‰fhd KJãiy kUªÂaš
1. br‹id kU¤Jt¡ 40 75 g£l¥go¥Ã‰fhd (M.Pharm) khzt®fë‹ nr®¡if
fšÿç 12 èUªJ 24Mf ca®¤j¥g£LŸsJ.
2. °lh‹è kU¤Jt¡ 20 09
fšÿç 2.5.3. kJiu kU¤Jt fšYhçæš v«.v°Á e®Á§
3. Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡ 20 10 ÃçÎ bjhl§f¥g£L 2009-10 fšéah©oš g£l
fšÿç nk‰go¥Ãš 25 khzt®fŸ mDk¡f¥g£LŸsd®.
 26
2.5.4. br§fšg£L kU¤Jt¡ fšYhç
kU¤Jtkidæš %.1.5 nfhoæš bréèa® gæ‰Á
gŸë bréèa® fšYhçahf ju« ca®¤j¥g£lJ.
2009-10M« fšéah©oš Ã.v°Á. g£l¥ go¥Ãš
50 khzt®fŸ mDk¡f¥g£LŸsd®.
2.5.5. ntYh® kU¤Jt¡ fšYhç kU¤Jtkidæš
bréèa® gæ‰Á gŸë Jt§f¥g£L 2009-10M«
fšéah©oš g£la¥ go¥Ãš 40 khzt®fŸ
mDk¡f¥g£LŸsd®.
2.5.6. Ñœ tU« go¥òfŸ gÂidªJ kU¤Jt¡
fšYhçfëš Mu«Ã¡f¥g£LŸsJ ÏJ jéu flªj
2 M©Lfshf rh‹¿jœ go¥ò (11+1) V‰fdnt
eilbg‰W tU»wJ.
m. Ïu©L tUl¤Â‰fhd g£la¥go¥ò
gæ‰Áahd nuoahyí¡fš bl¡dhyí
oM®o£o (DRDT/DRTT) 90 khzt
khzéa® nr®ifÍl‹ 9 muR kU¤Jt¡
fšÿçfëY« k‰W« oM®£o£o (DRTT)
45 khzt khzéa® nr®ifÍl‹ 9 muR
kU¤Jt¡ fšÿçfëY« et«g® 2009
èUªJ Jt§f mDkÂ
tH§f¥g£LŸsJ.
M. MW khj fhy bréèa cjéahs®
rh‹¿jœ gæ‰Á 1000 khzt khzéa®
nr®¡ifÍl‹ 15 muR kU¤Jt¡ fšÿç
27
kU¤Jtkidfëš Mf°L 2009 èUªJ
el¤j mDk tH§f¥g£LŸsJ.
Ï. xU tUl¤Â‰fhd rh‹¿jœ gæ‰Áahd
»ëå¡fš, bjuòo¡, ãô£çõ‹ & ~ò£
r®Å° nknd{bk‹£ 60 khzt
khzéa® nr®¡ifÍl‹ br‹id
kU¤Jt¡ fšÿç k‰W« muR bghJ
kU¤Jtkid, br‹id, °lh‹è
kU¤Jt¡ fšÿç, br‹id k‰W«
Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡ fšÿç, br‹id
M»a fšÿçfëš et«g® 2009 èUªJ
Jt§f mDk tH§f¥g£LŸsJ.
<. xU tUl¤Â‰fhd rh‹¿jœ gæ‰Áahd
Monahbk£ç k‰W« ïaç§ yh§nt{ &
°Õ¢ 45 khzt khzéa® nr®¡ifÍl‹
br‹id kU¤Jt¡ fšÿç, br‹id,
°lh‹è kU¤Jt¡ fšÿç, br‹id
k‰W« Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡ fšÿç,
br‹id M»a fšÿçfëš et«g® 2009
èUªJ Jt§f mDk tH§f¥g£LŸsJ.
2.5.7. 300 gL¡if trÂfŸ bfh©l f£ol«, ika
gçnrhjid Tl¤Jl‹ Toa btë nehahëfŸ
ÃçÎ k‰W« mtru Á»¢ir ÃçÎ %.1,491 Ïy£r¤Âš
jŠrhñ® kU¤Jt¡ fšYhç kU¤Jtkid¡F
f£l¥g£LŸsJ.
 28 29

2.5.8. btë nehahëfŸ ÃçÎ trÂÍl‹ 500

gL¡if trÂfŸ bfh©l f£ol«, %.1875/- Ïy£r« 2.5.13. kUªJfŸ th§Ftj‰F %.85,25,00,000/-
bryéš ö¤J¡Fo kU¤Jt¡ fšÿç mDk¡f¥g£LŸsJ.
kU¤Jtkidæš f£l¥g£LŸsJ.
2.5.14. kd ey fh¥gf¤Âš Á»¢ir bg‰W tU« kd
2.5.9. fhŠÁòu« m¿P® m©zh ãidÎ ò‰WnehŒ nehahëfS¡F jukhd czÎ tH§Ftj‰fhf
kU¤Jtkidæš ò‰WnehŒ Á»¢ir¡fhd mÂeÅd kdnehahëfS¡F xU ehis¡F czé‰fhf
nk«gL¤j¥g£l fUéahd Äåa® M¡ìynu£l® tH§f¥gL« bjhif %. 13.50èUªJ %.20/-Mf
20-01-2010 m‹W kh©òäF Jiz Kjyik¢r® ca®¤Â Miz tH§f¥g£L eilKiw¥
mt®fshš nehahëfë‹ ga‹gh£o‰fhf Jt¡» gL¤j¥g£LŸsJ.
it¡f¥g£lJ.
2.5.15.nehahëfë‹ czÎ bryÎfS¡fhf
2.5.10. br‹id nehŒ jL¥ò kUªJ k‰W« MuhŒ¢Á %.10,11,15,000/-« mDk¡f¥g£L j‰nghJ jukhd
»§ ~ãiya¤Âš m eÅd Ã.Á.M®. kU¤Jt r¤JŸs czÎ tH§Ftj‰Fça eilKiwfŸ
cgfuz« %. 22.50 Ïy£r« bryéš th§f¥g£L vëik¥gL¤j¥g£L cŸsd.
cgnahf¤Âš cŸsJ.
2.5.16. nry«, nkhf‹ Fkhuk§fy« muR kU¤Jt
2.5.11. %.155.20 Ïy£r¤Âš eh‹F Ã.Á.M® fUéfŸ fšYhç, nfha«ò¤Jh® kU¤Jt¡ fšYhç,
br‹id, kJiu, nfha«ò¤Jh® k‰W« ÂUbešntè br§fšg£L kU¤Jt¡ fšYhç k‰W« j®kòç
kU¤Jt¡fšYhç kU¤JtkidfS¡F kU¤Jt¡ fšYhç khzt®fS¡fhf %.65
tH§f¥g£L bghU¤j¥g£LŸsJ. .Ïy£r¤Âš ngUªJfŸ th§f¥g£LŸsd.

2.5.12. jäHf muR kU¤Jt¡ fšé¤ Jiw¡F 2.6. ég¤J¥ ÃçÎ bjhl§Fjš:
ÏaªÂu« k‰W« rhjd§fŸ th§Ftj‰F, kU¤Jt¡
fšYhç Ïizªj kU¤Jtkidfë‹ nk«gh£o‰F ika muR gÂbdh‹whtJ £l fhy¤Âš tl¡F -
%.44,48,38,000/-« k‰W« kU¤Jt¡ fšYhçfŸ bj‰F, »H¡F-nk‰F j§f eh‰nfhz njÁa
nk«gh£o‰F %.15,55,00,000/-« mDk¡f¥ beLŠrhiyfë‹ Ïilna cŸs gFÂfëš ég¤J
g£LŸsJ. m¤Jl‹ ÏaªÂu« k‰W« rhjd§fŸ fha Á»¢ir ika§fis bjhl®¢Áahf V‰gL¤J«
gGJgh®¥gj‰bfd bkh¤j« %.8,31,68,000/- xU ÂU¤j¥g£l £l¤ij brašgL¤Â tU»wJ.
mDk¤JŸsJ. Kj‰f£lkhf ika muR nry« nkhf‹ Fkhuk§fy«
 30 31

kU¤Jtkid, ntYh® kU¤Jt¡ fšYhç bgw¥gL« khÂçfŸ MŒÎ brŒa¥g£L, m¿¡ifŸ

kU¤Jtkid k‰W« Ñœ¥gh¡f« kU¤Jtkidæš mt®fS¡F mD¥g¥gL»‹wd. ϧF c‰g¤Â
ég¤J Á»¢ir¥ ÃçÎ V‰gL¤j x¥òjš brŒa¥gL« mid¤J jL¥óÁ kUªJfŸ k‰W«
më¤JŸsJ. nry« k‰W« ntYhçš f£Lkhd¥ CÚ®, jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« _y«
gâfŸ KoÍ« jUthæš cŸsJ. Ñœ¥gh¡f« é‰gid brŒa¥gL»wJ. nkY«, MuhŒ¢Á k‰W«
kU¤Jt¡fšYhç kU¤Jtkidæš f£ll¥gâ MŒÎ¥ gâ k£Lä‹¿, òÂjhf 11 kU¤Jt« rh®ªj
éiuéš bjhl§f¥gL«. Ïu©lhtJ f£l¤Âš go¥ò MŒÎ Tl bjhêš E£g gæ‰Á gŸëæš
kJiu Ïuh#hí kU¤Jtkid, f‹åahFkç bjhl§f¥g£L, tF¥òfŸ eilbg‰W tU»wJ. Ϫ
kU¤Jt¡fšYhç kU¤Jtkid k‰W« ãiya¤Â‹ E©Qæ® eŠrhŒÎ ÃçÎ H1N1
ÂUbešntè kU¤Jt¡fšYhç kU¤Jtkidfëš itu°¡fhd çaš il« ÃÁM® gçnrhjid
ég¤J Á»¢ir¥ ÃçÎ bjhl§f ika muR x¥òjš ikakhf brašg£L 17522 nrhjidfis¢
më¤JŸsJ. Ïj‰fhd ã®thfMiz murhš brŒJŸsJ.
tH§f¥g£LŸsJ. f£Lkhd¥ gâfŸ éiuéš
bjhl§f¥gL«. 2.8. jäœehL lh¡l® v«.í.M®. kU¤Jt¥ gšfiy¡
2.7. nehŒ jL¥ò kUªJ k‰W« MuhŒ¢Á »§ fHf« :
ãiya«:
2.8.1. 1987M« M©L #&iy¤ §fëš ãWt¥g£l
»©oæYŸs nehŒ jL¥ò kUªJ k‰W« jäœehL lh¡l® v«.í.M®. kU¤Jt¥ gšfiy fHf«
MuhŒ¢Á »§ ãiya« eh£oYŸs jiyÁwªj kU¤Jt«, k‰W« mjid¢ rh®ªj ca® Áw¥ò
MŒÎ¡ Tl§fëš x‹whF«. Ϫj ãiya¤Âš go¥òfëš fšéæ‹ ju«, MuhŒ¢Á, m¿Î nk«ghL
jL¥ò CÁ kUªJfŸ k‰W« CÚ® M»at‰iw c‹dj ãiy¡F ca®¤J« neh¡Fl‹
jahç¡f¥gL»‹wd. ÏJ xU f‰Ã¡F« k‰W« ϪÂahéš mik¡f¥g£l Kjšgšfiy¡fHfkhF«.
MuhŒ¢Á ãiyakhfΫ Âfœ»wJ. E©Qæçaš j‰rka« Ï¥gšfiy fHf¤Â‹ bghW¥Ãš kU¤Jt«,
eŠrhŒÎ ÃçÎ, ϪÂa murh§f¤jhY« , cyf gš kU¤Jt«, ϪÂa Kiw kU¤Jt« k‰W«
Rfhjhu ãWtd¤jhY«, bj‹»H¡F MÁa mjid¢ rh®ªj kU¤Jt¥ gâfëš tF¥òfŸ
ehLfS¡fhd njÓa Ïs«ÃŸis el¤j 328 fšé ãWtd§fŸ Ïiz¡f¥g£LŸsd.
thj nehŒ jL¥ò MŒtfkhf m§Ñfç¡f¥g£LŸsJ. 2.8.2. j‰nghJ Ï«kU¤Jt gšfiy¡ fHf¤Â‹ Ñœ,
kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡ff«, nrhjid kU¤Jt¤ Jiw, bfhŸis nehæaš Jiw,
bj‹df uæšnt (éíby‹° ÃçÎ), cŸsh£ÁfŸ kU¤Jt kuò tê g©Ãaš Jiw, Á¤j
k‰W« jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« _y« kU¤Jt¤Jiw, bjh‰W nehŒ j‰fh¥ò¤Jiw, FUÂ
 32 33

V‰w kU¤Jt¤ Jiw ghl¤Â£l¤ Jiw M»ait
Ïa§» tU»‹wd. Ï¥ gšfiyfHf¤Â‹ üyf«,
bj‹åªÂa kU¤Jt üyf« k‰W« kU¤Jt jftš
ikakhfΫ brašgL»wJ.
2.8.3. Ï¥ gšfiyfHf¤Âš ÏizªJŸs mid¤J
fšé ãWtd§fS« ä‹ MSik _y«
éçÎ¥gL¤jgL«. gy ju¥g£l rh‹¿jœ k‰W«
g£la go¥òfis m¿Kf¥gL¤j fUj¥g£LŸsJ.
m»y ϪÂa kU¤Jt m¿éaš fHf¤Â‰F
Ïizahf òÂa g£lnk‰go¥òfisÍ« ca® Áw¥ò
tF¥òfisÍ« cUth¡f fUj¥g£LŸsJ.
kU¤Jt Jiwæš cŸs Áwªj tšYe®fis¡
bfh©L«, cŸehL k‰W« btëeh£oèUªJ
tU»‹w MÁça®fis¡ bfh©L« bjhiyöu
kU¤Jt« nkY« ϪÂa é© btë MŒÎ¡ fHf«
k‰W« ϪÂuh fhªÂ njÁa Âwªjbtë
gšfiyfHf¤Âš ÏUªJ, eilKiw tF¥òfS«
éçÎiufS« el¤j fUj¥g£LŸsJ. v¢.I.é.
nehia vëa Kiwæš Fz¥gL¤j ehndh bjhêš
E£gKiwia nk‰bfhŸs fUj¥g£LŸsJ.
2. Jh¤J¡Fo kU¤Jt¡ fšYhç¡F %. 50.00
Ïy£r« bryéš ä‹ mG¤j kh‰W mik¡f
fUj¥g£LŸsJ
3. kJiu muR Ïuh#hí kU¤Jt¡ fšYhç¡F
%.30.00 Ïy£r« bryéš ä‹ mG¤j kh‰W
mik¡f fUj¥g£LŸsJ
4. br‹id muR f© kU¤Jtkidæš %.
35.00 bryéš cy® ryitaf« mik¡f
fUj¥g£LŸsJ
5. Jh¤J¡Fo kU¤Jt¡ fšYhç
kU¤Jtkid¡F %. 37.00 Ïy£r« bryéš
ä‹ c‰g¤Â rhjd« th§f fUj¥g£LŸsJ
6. kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff¤Âš %.1.00 nfho
bryéš xU bréèa® Ãçit V‰gL¤j
fUj¥g£LŸsJ.

2.9. 2010-2011 M« M©L¡fhd òÂa £l§fŸ:

1. br‹id muR bghJ kU¤Jtkidæš

nk«gL¤j¥g£l °bl®iynrr‹ trÂia
%.55.30 Ïy£r« bryéš V‰gL¤j
fUj¥g£LŸsJ.
 34
m¤Âaha« - 3
kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ
3.1. K‹Diu:
3.1.1. kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡Fe®
kU¤Jt¥ gâfŸ F¿¤j mid¤J £l§fisÍ«
£lä£L brašgL¤Jgtuhth®. mt® 29 kht£l¤
jiyik kU¤JtkidfŸ, 152 t£l
kU¤JtkidfŸ, 80 t£l« rhuh kU¤JtkidfŸ,
11 kUªjf§fŸ, 10 elkhL« kU¤Jt¥ÃçÎfŸ, 7
bg©fŸ k‰W« FHªijfŸ kU¤JtkidfŸ, 2
fhrnehŒ ãiya kU¤JtkidfŸ, 2 fhrnehŒ
kUªjf§fŸ, 7 bjhGnehŒ kWthœÎ / ika§fŸ
thæyhf kU¤Jt Á»¢ir¥ gâfis bghJ
k¡fS¡F tH§F« bghW¥ò t»¡»wh®. nkY« mt®
kåj cŸSW¥òfŸ kh‰Wtij Kiw¥gL¤J«
r£l«, Ãw¥Ã‰F K‹ fUé‹ j‹ika¿Í«
bjhêšE£g« F¿¤j (ghèd¤ bjçÎ brŒtij¤
jL¤jš) r£l«, jåah® kU¤Jtkidfis
m§Ñfç¤jš, kht£l kdey¤ £l«, jäœ ehL
khãy nehahs® ãÂÍjé mik¥Ã‹ Ñœ
cæ®fh¡F« Á»¢ir¡F ã cjé Kjèa gšntW
£l§fë‹ brayh¡f¤ijÍ« ftå¤J tU»wh®.
3.1.2. kU¤Jt Á»¢ir¥ gâfŸ br›tnd
brašgL¤j Ï«khãy« K¥g¤Â Ïu©L tUthŒ
kht£l§fshf¥ Ãç¡f¥g£LŸsJ. kht£l§fëš,
mid¤J kU¤Jt trÂfŸ, gâfŸ k‰W« FL«g
ey¤Â£l§fŸ Ït‰iw xU§»iz¤J¢
35
brašgL¤Jgt® kht£l Rfhjhu¥gâfŸ Ïiz
Ïa¡Feuhth®. kht£l¤ÂYŸs mid¤J kU¤Jt
ãiya§fisÍ« nk‰gh®itæ£L k¡fŸ
ey¥gâfis¢ brašgL¤J« bghW¥ò kht£l
Rfhjhu¥gâfŸ Ïiz Ïa¡Feiuna rh®ªjjhF«.
kht£l fhrnehŒ Jiz Ïa¡Fe® mt®fŸ mªjªj
kht£l¤Âš ÂU¤Âaik¡f¥g£l fhrnehŒ¤
jL¥ò¤ £l¥gâia¢ brašgL¤Jgtuhth®. Ïit
jéu, kht£l¤ jiyik kU¤JtkidfŸ
x›bth‹¿Y« bghJk¡fS¡F Áw¥ò kU¤Jt
trÂaë¡F« tifæš KJãiy Áw¥ò kU¤Jt
mYty®fS« ãaä¡f¥g£LŸsd®. kht£l
bjhGnehŒ mYty®fŸ x›bthU kht£l¤ÂY«,
bjhGnehŒ xê¥ò¥ gâæš <LgL¤j¥g£LŸsd®.
j‰nghJ bjhGnehŒ Xê¥ò¤ £l«, jäHf murhš
bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤jL¥ò¤ JiwÍl‹
Ïiz¡f¥g£LŸsJ.
3.1.3. kht£l«, t£l« k‰W« t£l« rhuh
kU¤JtkidfŸ k‰W« kUªjf§fŸ ngh‹w
kU¤Jt ãiya§fë‹ kU¤Jt k‰W« Ïju
trÂfis nk«gL¤JtJ ϤJiwæ‹ K¡»a £l¢
brašghlhF«. Ï«kU¤Jt ãiya§fëš
m¤ÂahtÁakhd kU¤Jt trÂfis
nk«gL¤Jjš, kU¤Jt«, mWit Á»¢ir,
kf¥ngW, f©Á»¢ir , fhJ, _¡F, bjh©il
ÁÁ¡ir, ghšéid nehŒfŸ, _lÚ¡»aš mWit
Á»¢ir, ka¡féaš, FHªijfŸ ey«, gš Á»¢ir,
kdey Á»¢ir, nehahëfS¡fhd C®Â trÂ, E©
MŒÎ¡ Tl trÂ, bjhGnehŒ, fhrnehŒ, r®¡fiu
 36
éahÂ, ÏUja nehŒ, ÁWÚuf nehŒ, k‰W« Ïju
Áw¥ò¥ ÃçÎfis eÅd kakh¡Fjš ngh‹w gâfŸ
kht£l mséš brašgL¤j kU¤Jt« k‰W« Cuf
ey¥gâfŸ Ïa¡Feuhš ϤJiwæš Â£läl¥g£L
eilKiw¥gL¤j¥gL»wJ. ég¤Jfshš V‰gL«
égßj§fis¤ jL¡f ég¤J k‰W« mtru
Á»¢ir¥ ÃçÎfŸ gy f£l§fshf khãy mséš
brašgL¤j¥g£L tU»‹wd. nkY«, ngWfhy Ë
ftå¥ò ika§fŸ _ykhf¥ Ãurt«, FHªijfŸ
ey« k‰W« FL«g ey« bjhl®ghd Ãu¢ÁidfŸ
Áw¥ghd Kiwæš eilKiw¥gL¤j¥ gL»‹wd.
3.1.4. Ïit jéu, f© gh®it ÏH¥ò bjhl®ghd
Á»¢irfŸ, kiy¥gF K‹nd‰w¤ £l« k‰W«
M Âuhél® kiythœ k¡fŸ ey¤Â£l« ngh‹w
muÁ‹ Áw¥ò¤ £l§fis¥ Ãw JiwfSl‹
brašgL¤j kU¤Jt¥ gâfŸ Jiw, ϤJiwæ‹
kU¤Jt ãiya§fŸ _ykhf Áw¥ghd gâah‰¿
tU»‹wJ.
3.2. bréèa® gâ ãakd«:
2009-10 M« M©oš , Ïu©lh©L gâ
Ko¤j 457 x¥gªj mo¥gil bréèa®fŸ fhy Kiw
CÂa¤Âš gâak®¤j¥g£ld®. gšntW
£l§fëš x¥gë¡f¥g£l gâæl§fëš 2059
bréèa®fŸ òÂjhf x¥gªj mo¥gilæš gâ
ãakd« brŒa¥g£ld®.
37
3.3. K‹ ã®za« k‰W« Ãw¥Ã‰F K‹ fUé‹
j‹ika¿Í« bjhêšE£g« (ghèd¤ bjçÎ
brŒtij¤ jL¤jš) r£l« 1994:
ghjfkhd M©, bg© é»jhrhu¤ij¡
f£L¥gL¤jΫ, bg© ÁR¡ bfhiyia¤ jL¡fΫ,
Ãw¥Ã‰F K‹ fUé‹ j‹ika¿Í« bjhêšE£g
(ghèd¤ bjçÎ brŒtij¤ jL¤jš) r£l« 1994, Ï«
khãy¤Âš Âw«gl brašgL¤j¥gL»wJ. khãy
mséY« kht£l mséY« t£l mséY«
Mnyhrid¡ FG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsd.
Ï¢r£l¤Â‹ Ñœ ÏJtiu 4069 °nf‹ ika§fŸ
gÂÎ brŒa¥g£L fUé‹ ghèd¤ij m¿tij¤
jL¡f f©fhâ¥ò elto¡iffŸ
nk‰bfhŸs¥gL»‹wd. ÏJtiu r£l Ûwšfëš
<Lg£l 72 °nf‹ ika§fŸ f©l¿a¥g£L Ϫj
ika§fŸ ÛJ tH¡F gÂÎ brŒa¥g£LŸsJ. 62
tH¡Ffëš Ô®¥ò tH§f¥g£LŸsJ. vŠÁa 10
tH¡FfŸ ÚÂk‹w¤Âš ãYitæš cŸsd.
3.4. kht£l kdey¤ £l«:
3.4.1. kdey« ngQtJ eh« thG« r_f¤Âš
K¡»akhd m«rkhF«. kht£l kdey¤ £l«,
F¿¥ghf »uhk¥òw gFÂfëš Áw¥ghd kdey
nritfŸ më¡F« bghU£L ÂU¢Á, kJiu,
Ïuhkehjòu«, njå, f‹åahFkç, <nuhL, j®kòç,
ehf¥g£od«, fhŠÓòu«, ÂUtŸq®, flYh®,
br‹id,éUJef®, ÂUth%®, bgu«gYh® k‰W«
 38
ehk¡fš M»a 16 kht£l§fëš k¤Âa muÁ‹
ãÂÍjéÍl‹ brašgL¤j¥g£L tU»wJ (ÂU¢Á
kht£l« jéu). Ϫj¤ £l« ÂU¢Á kht£l¤Âš
khãy muÁ‹ ã cjéÍl‹ brašgL¤j¥gL»wJ.
Ϥ£l¤Â‹ K¡»a neh¡f«, eh« thG« r_f¤Âš
kdnehahëfis¡ f©l¿ªJ mt®fS¡F cça
kdey Á»¢irfis tH§FtnjahF«. nkY«
Ϥ£l« 6 kht£l§fëš brašgL¤Âl elto¡if
nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ.
3.4.2. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, elkhL« kht£l kdey¡FG
x‹W mik¡f¥g£L cŸsJ. Ï¡FGéš Ïl«
bg‰WŸs kdey kU¤Jt®, kdey cséayhs®
k‰W« kdey r_f gâahs®fŸ kht£l§fëš
gšntW Ïl§fS¡F« br‹W kdey nehahëfis
Ïd« f©L mt®fS¡F njitahd Á»¢irfŸ
më¤J tU»‹wd®. nkY« nehæ‹ j‹ik¡nf‰g
kdey nehahš gh¡f¥g£lt®fŸ mU»š cŸs
muR kU¤JtkidfS¡F Á»¢ir¡fhf mD¥Ã
it¡f¥gL»‹wd®. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ kU¤Jt®fŸ,
bréèa®fŸ k‰W« kU¤Jt« rh®ªj
gâahs®fS¡F kdey nehahëfS¡F Á»¢ir
më¥gJ F¿¤J gæ‰ÁfŸ më¡f¥g£L tU»wJ.
3.4.3. nkY« kdnehŒ F¿¤J« mj‰F©lhd
ãthuz§fŸ Ϥ£l¤Â‹ Ñœ më¥gJ F¿¤J«
nk‰brh‹d kht£l§fëš Ôéu Ãurhu«
nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ £l
kht£l§fëš 10 gL¡iffŸ bfh©l jå¥ÃçÎ
39
x‹W kdey nehahëfS¡F Á»¢ir më¥gj‰fhf
brašg£L tU»wJ.
3.4.4. Ϥ£l¤Â‹ f©fhâ¥ò mYtyuhf,
kU¤Jt« k‰W« Cufey¥gâfŸ Ïa¡FeU«,
brašgL¤j¥gL« mYty®fshf Ïa¡Fe®, kdey
ãWtd« k‰W« kU¤Jt¡fšYhç Kjšt®fS«
brašg£L tU»‹wd®.
3.5. ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ
f£L¥gh£L £l«:
3.5.1. ϪÂahéš xU M©L¡F Rkh® 18 Ïy£r«
ng® fhrnehŒ¡»Uäahš gh¡f¥gL»wh®fŸ.
jäœeh£oš M©L¡F Rkh® 1.4 Ïy£r« ng®
fhrnehŒ »Uäahš gh¡f¥gL»wh®fŸ. mš Rkh®
eh‰g¤Â v£L Mæu« ng® rëæš »UäÍŸst®fŸ.
jäHf¤Âš 8 fhrnehŒ kU¤JtkidfŸ cŸsd.
mš 2 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ
Ïa¡Fe® f£L¥gh£oY«, 4 kU¤Jt¡ fšé
Ïa¡Fe® f£L¥gh£oY«, 2 jåah® JiwæY«
cŸsd. fhrnehahš äf nkhrkhf gh¡f¥g£L
Mg¤jhd ãiyæš cŸs nehahëfS¡fhf k£L«
3091 gL¡iffŸ jäHf¤Âš cŸsd. k‰w
nehahëfŸ j§fŸ Å£o‰F mUfhikæš cŸs
Á»¢ir ika§fŸ ‘ lh£° ‘ _y« Á»¢ir bg‰W
tU»‹wd®. ϤÂU¤Âaik¡f¥g£l fhrnehŒ
£l¤ij xU§»izªJ brašgL¤j khãy
mséš TLjš Ïa¡Fe® mªj°Âš khãy
fhrnehŒ mYtyU«, kht£l¤Âš Jiz
 40 41

Ïa¡FeU« (fhrnehŒ ) brašg£L tU»‹wd®. jäœeh£oš ÂU¤Âaik¡f¥g£l fhrnehŒ¡

cyf t§»æ‹ cjéÍl‹ ϪÂa muR, kht£l f£L¥gh£L¤ £l«
M£Á¤ jiyt®fë‹ Ñœ Ïa§F« mid¤J kht£l
rë
fhrnehŒ r§f§fS¡fhd KG bryitÍ«, gçnrhjid
òÂjhf¥
kUªJfS¡fhd KG bryitÍ« V‰W el¤J»wJ. rë¥gçnrhjidæš _y« f©L
gçnrh¡f¥g£l
khãy¤Âš mid¤J kht£l fhrnehŒ ika§fŸ f©LÃo¡f¥g£l Ão¡f¥g£l
fhrnehahëfëš
Eiupuš òÂa fhr
k‰W« fhrnehŒ kU¤JtkidfS¡fhd ã®thf¢ fhrnehahëfŸ
rëæš nehahëfŸ
bryÎfis khãy muR V‰W el¤J»wJ. »UäÍŸst®fŸ Fzkilªj
tUl« é»j«

3.5.2. jäœ eh£oš ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa

éG¡fhL

éG¡fhL
rhjid

rhjid

rhjid
Ïy¡F

Ïy¡F

Ïy¡F
fhrnehŒ jL¥ò £l« 142 fhrnehŒ ÃçÎfŸ
(5 Ïy£r« k¡fŸ bjhif¡F x‹W) 782
E©nzh¡» ika§fŸ (1 Ïy£r« k¡fŸ
bjhif¡F x‹W) 11,000 Á»¢ir ika§fëY« 2000- 308880 384506 124% 30890 24533 79% 85% 37%
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Âš 2001

j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ, jåah® 2001- 310550 380747 123% 31055 23589 76% 85% 81%
2002
kU¤JtkidfŸ, jåah® kU¤Jt®fŸ, Ïuæšnt
2002- 310550 376037 121% 31055 24346 78% 85% 84%
kU¤JtkidfŸ, JiwKf kU¤JtkidfŸ, 2003
uhQt kU¤JtkidfŸ ahΫ ÏizªJ 2003- 310550 596367 192% 31055 36104 116% 85% 88%
brašgL»‹wd. 2009-2010 M« M©oš 5.5 2004

Ïy£r« eg®fS¡F rë gçnrhjid brŒa¥g£L 2004- 486024 632533 130% 48602 39562 81% 85% 89%
2005
Rkh® 83,199 nehahëfS¡F fhrnehŒ
2005- 486024 650123 134% 48602 36066 74% 85% 86%
f©l¿a¥g£L Ït®fëš 32,648 òÂa 2006
fhrnehahëfshf rë¥gçnrhjidæ‹ _y« 2006- 489457 603073 123% 48946 32991 67% 85% 82%
f©l¿a¥g£L mt®fëš 85 éG¡fhL nehahëfŸ 2007

óuz Fz¥gL¤j¥g£LŸsd®. ϪÂa murhš 2007- 489457 569626 116% 48946 33658 69% 85% 83%
2008
Ϥ£l¤Â‰F bfhL¡f¥g£l Ïy¡Ffis vŒJ
2008- 489457 552330 112% 48946 32599 67% 85% 85%
nehahëfis f©l¿ªJ rhjid òçªJŸsJ. 2009
2009- 489457 569617 116% 48946 32648 67% 85% 86%
2010
 42 43

tU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, x›bthU

mWit¢Á»¢ir¡F« muÁ‹ cjéahf
3.6. jäœehL khãy nehahs® ã cjé mik¥ò: mÂfg£rkhf %.1,00,000 tiu jåah®
jäHf muÁ‹ %ghŒ gÂidªJ nfhoia kU¤JtkidfS¡F tH§f¥gL»J. ÏJtiu, 28
bjhl¡f RH‰Á ãÂæid¡ bfh©L jäœehL òfœbg‰w jåah® kU¤JtidfŸ nj®Î
nehahs® ã cjé mik¥ò ãWt¥g£lJ, nk‰go brŒa¥g£L, 1316 FHªijfS¡F Ïja mWit
mik¥ò¡F ã cjé 2 : 1 v‹w é»jhrhu¤Âš Á»¢ir¡fhd muR cjé tH§f¥g£LŸsJ.
Kiwna khãy k‰W« ika murhš më¡f¥g£L
tU»wJ. nk‰go mik¥ig, muÁ‹ k¡fŸ ešthœÎ 3.7. jäHf¤Âš kåj cW¥ò kh‰W mWit Á»¢ir
k‰W« FL«gey¤Jiw¢ brayhs® mt®fis r£l« 1994 mkyh¡f«:
jiytuhfΫ Ïa¡Fe®, kU¤Jt« k‰W« jäHf¤Âš mDk tH§f¥g£l
Cufey¥gâfŸ mt®fis cW¥Ãd® brayuhf kU¤Jtkidfëš k£Lnk kåj cW¥ò kh‰W
bfh©l bra‰FG ãUt»¤J tU»wJ. mWit Á»¢irfŸ eilbgW»wJ. jäHf¤Âš,
cæ®fh¡F« mWit Á»¢irfshf Ïja mWit kåj cW¥ò kh‰W mWit Á»¢ir r£l« 1994‹ Ñœ
Á»¢ir, ÁWÚuf kh‰W mWit Á»¢ir, ÏL¥ò nrit më¡f é©z¥Ã¡F« kU¤JtkidfŸ
kh‰W mWit Á»¢ir, j©Ltl mWit Á»¢ir, mU»š cŸs muR kU¤Jt fšYhç Áw¥ò kU¤Jt
eu«Ãaš mWit Á»¢ir, ò‰WnehŒ mWit FGthš MŒÎ brŒa¥gL»‹wd. Ï¡FG
Á»¢ir M»a mWit Á»¢irfis kU¤Jtkidfis MŒÎ brŒJ MŒt¿¡ifia
m§Ñfç¡f¥g£l jåah® kU¤JtkidfŸ _ykhf më¡F«. khãy brayh¡f mYtyuh»a kU¤Jt«
mWit Á»¢ir brŒJ bfhŸS« k‰W« Cufey¥gâfŸ Ïa¡Fe® Ϥjifa
tWik¡nfh£o‰F Ñœ thG« ViH nehahëfŸ MŒt¿¡ifæ‹ mo¥gilæš kU¤JtkidfS¡F
kh©òäF Kjyik¢r® bghJ ãthuz kh‰W mWit Á»¢ir nrit bjhl§f mDkÂ
㤣l¤Â‹ Ñœ ãÂÍjé tH§FtJ nghš, tH§F»wh®. cwéd® mšyhjt®fŸ ÁWÚuf jhd«
kht£l M£Á jiyt®fŸ _ykhf ã cjé më¥gij x›bthU nehahë k‰W« jhd«
tH§f¥gL»wJ. ViH¡ FL«g§fis¢ nr®ªj më¥gtiu rçgh®¤J mDk tH§f jäHf¤Âš
FHªijfS¡F Ïja nehŒ mWit¢ ÁÁ¡ir br‹id, nfhit k‰W« kJiu M»a Ïl§fëš
fhyjhkjä‹¿ nk‰bfhŸs¥gl, jåah® k©ly thçahf mDk tH§F« FG¡fis jäHf
kU¤JtkidfŸ _y« bra‰gL¤J« T£L muR mik¤J cŸsJ. mj‹go,mªjªj
Ka‰Áahf, Ïs« Áwh®fŸ ÏUja mWit k©ly§fëš cŸs kU¤JtkidfŸ, cwéd®
Á»¢ir¤Â£l¤ij Ϫj muR brašgL¤Â mšyhjt®fS¡F Ïilna eilbgW« ÁWÚuf
 44 45

kh‰W mWit Á»¢ir¡fhd é©z¥g§fis nk«gL¤jΫ k‰W« tY¥gL¤jΫ k¤Âa murhš

mªjªj m§Ñfhu FG¡fël« më¤J jhd« tH§f¥g£LŸs ã cjéfŸ étu«:-
bgWgt® k‰W« ÁWÚuf jhd« brŒgt® M»a
ÏUtiuÍ« m¡FG¡fŸ K‹ ãW¤Â, mt®fis bjhif
t. kU¤Jtkidæ‹ bga® k‰W«
gçÓyid brŒJ m§Ñfhu FG ÁWÚuf kh‰W (%ghŒ
v© kht£l«
mWit Á»¢ir brŒa mDk tH§F»wJ. nfhoæš)
ÁWÚuf«, ÏUja«, fšÄuš, Eiupuš, Flš, muR jiyik kU¤Jtkid
1 1.05
fiza« k‰W« fh®åah ngh‹w gšntW kåj bgu«gYh®
cW¥ò kh‰W mWit Á»¢irfS¡fhf jäœ eh£oš muR jiyik kU¤Jtkid
2 1.43
j‰bghGJ 72 kU¤JtkidfŸ Ï¢r£l¤Â‹ Ñœ éG¥òu« *
gÂÎ bg‰WŸsd. Ïwªjt®fë‹ clš cW¥ò muR kU¤Jtkid XkYh®, nry«
3 1.50
kh‰W mWit Á»¢ir £l¤Â‹ Ñœ, ÏJtiu 85 kht£l«
_is¢rhÎ V‰g£l eg®fëläUªJ vL¡f¥g£l muR jiyik kU¤Jtkid
4 1.50
clš cW¥òfëèUªJ 18 Ïja«, 2 Eiupuš, 73 g¤kehgòu«, f‹åahFkç kht£l«
fšÄuš , 164 ÁWÚuf« , 126 fUéê k‰W« 90 Ïja muR jiyik kU¤Jtkid
5 1.50
thšÎfŸ njit¥g£l nehahëfS¡F ehk¡fš
bghU¤j¥g£lJ. muR jiyik kU¤Jtkid
6 1.50
thyh#h, ntYh® kht£l«
3.8. ég¤J k‰W« mtru Á»¢ir¥ ÃçÎ muR jiyik kU¤Jtkid
7 1.50
tY¥gL¤jš (k‰W«) nk«gL¤Jjš: bj‹fhÁ, ÂUbešntè kht£l«
8 muR jiyik kU¤Jtkid flYh® 1.50
njÁa beLŠrhiyfëš V‰gL« ég¤jhš
muR kU¤Jtkid nkYh®, kJiu
gh¡f¥gL« nehahëfS¡F cldo Á»¢ir 9 1.50
kht£l«
më¥gj‰fhf x›bthU 50 ».Û. Ïilbtëæš ég¤J muR kU¤Jtkid jh«gu«,
k‰W« mtru Á»¢ir Ãçéid cUth¡f jäHf murhš 10 1.50
fhŠÁòu« kht£l«
KoÎ brŒa¥g£LŸsJ. mj‹ mo¥gilæš, ÏJtiu bkh¤j« 14.48
njÁa beLŠrhiyfëš mika¥ bg‰WŸs 10 muR
kU¤Jtkidfëš cŸs ég¤J k‰W« mtru Á»¢ir *éG¥òu« muR jiyik kU¤Jtkid, muR
Ãçéid tY¥gL¤jΫ, nk«gL¤jΫ ika muR kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkidahf
khåa¤ bjhifahf bkh¤j« %.14.48 nfho nk«gL¤j¥g£lJ.
tH§»ÍŸsJ. ég¤J k‰W« mtru Á»¢ir¥Ãçit
 46
j‰rka« ika muR gÂbdh‹whtJ £l fhy¤Âš
tl¡F-bj‰F, »H¡F-nk‰F j§f eh‰nfhz
njÁa beLŠrhiyfë‹ Ïilna cŸs gFÂfëš
ég¤J fha Á»¢ir ika§fis bjhl®¢Áahf
V‰gL¤J« xU ÂU¤j¥g£l £l¤ij brašgL¤Â
tU»wJ. Kj‰f£lkhf ika muR kU¤Jt« k‰W«
Cuf ey¥ gâfŸ Ïa¡Feç‹ f£L¥gh£oš
Ïa§F« »U£od»ç kht£l jiyik kU¤Jt
kidæš ég¤J fha Á»¢ir¥ ÃçÎ V‰gL¤j
x¥òjš më¤jJ. »U£od»çæš f£ol« f£L«
gâ KotilÍ« ãiyæš cŸsJ. Ïu©lhtJ
f£l¤Âš ©L¡fš, nfhéšg£o k‰W« f%®
kht£l jiyik kU¤Jt kidfëš ég¤J fha
Á»¢ir¥ ÃçÎfŸ V‰gL¤j x¥òjš
më¡f¥g£LŸsJ. muR« ã®thf x¥òjiy
tH§»ÍŸsJ. f£Lkhd¥ gâ éiuéš
bjhl§f¥gL«.
3.9. gš Á»¢ir ÃçÎfŸ V‰gL¤Jjš:
52 muR t£l kU¤Jtkidfëš òÂa gš
Á»¢ir¥ÃçÎ bjhl§»l Miz tH§f¥g£LŸsJ.
X›bthU kU¤Jtkid¡F« gšÁ»¢ir kU¤Jt®,
bréèa®, gšeyéay®, kU¤Jtkid gâahs®
gâæl§fŸ òÂajhf cUth¡f¥g£LŸsJ. òÂa
gš Á»¢ir ÃçÎfS¡F gš Á»¢if¡fhd
eh‰fhèfŸ k‰W« cgfuz§fŸ tH§f¥g£LŸsd.
52 òÂa gš Á»¢ir ÃçÎfëš, 33 gš ÁÁ¢ir
kU¤Jt®fŸ gâak®¤j¥g£LŸsd®. jäœehL
47
muR¥gâahs® nj®thiza« _y« ÛjKŸs gš
kU¤Jt®fŸ éiuéš ãakd« brŒa¥gl cŸsd®.
3.10. òÂa kUªJ »l§F f£ol« f£Ljš:
ehk¡fš kht£l muR jiyik
kU¤Jtkidæš %.50 Ïy£r« bryéš òÂa kUªJ
»l§F f£ol« f£Ltj‰F murhš Miz
tH§f¥g£L, f£ol¥gâfŸ elªJ tU»wJ.
3.11. Ïu¤j R¤Âfç¥ò ÃçÎ Jt§Fjš:
17 kht£l jiyik kU¤Jtkidfëš Ïu¤j
R¤Âfç¥ò fUéfŸ tH§»l %.2.55 nfho murhš
x¥gë¡f¥g£LŸsJ. Ϫj Ïu¤j R¤Âfç¥ò
fUéfis jäœehL kU¤Jt¢ nrit¡fHf«
th§»¤ju elto¡if vL¤J tU»wJ.
3.12. muR kU¤JtkidfsS¡F 434 TLjš Áw¥ò
kU¤Jt® gâæl§fŸ cUth¡Fjš:
mid¤J kU¤Jtkidfëš cŸs kU¤Jt®
gâæl§fŸ Óuik¡f¥g£L TLjyhf 434 Áw¥ò
kU¤Jt® gâæl§fŸ cUth¡f¥g£L Áw¥ò
kU¤Jt®fŸ ãakd« brŒa elto¡if vL¡f¥g£L
tU»wJ.
3.13. 2010-2011 M« M©L¡fhd òÂa £l§fŸ:
1. kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥ gâfŸ TLjš
Ïa¡FeU¡F« (fhrnehŒ) nry«,
ÂUt©zhkiy, ehk¡fš M»a Ïl§fëš
 48 49

cŸs Rfhjhu ey¥gâfŸ Ïiz bg£o Kiwæid oí£lš (ÏÃVà v¡° )

Ïa¡Fe®fS¡F« giHa ÓUªJfŸ gÂyhf bjhiyngÁ Ïiz¥gf« Mf %.5.50
òÂa ÓUªJfŸ %.20.00 Ïy£r« bryéš Ïy£r« bryéš kh‰¿ mik¤jš.
th§Fjš.
2. Ïuhkehjòu«, flYh®, cÁy«g£o,
fŸs¡F¿¢Á M»a jiyikæl
kU¤JtkidfS¡F« ÂU¡nfhéYh®,
mu¡nfhz«, thâa«gho, bfhil¡fhdš,
m%® k‰W« guk¡Fo M»a Ïl§fëš cŸs
muR t£l jiyikæl
kU¤JtkidfS¡F« giHa C®ÂfS¡F
gÂyhf òÂa mtrufhy C®ÂfŸ %.70.00
Ïy£r« bryéš th§Fjš.
3. nkYh®, ÂUk§fy«, nghoeha¡fDh®, f«g«,
C¤j§fiu, yhšFo, ghgehr«, t¤jyF©L,
r§fuhòu«, Fynrfu« k‰W« thšghiw
M»a Ïl§fëš cŸs 11 muR
kU¤JtkidfS¡F Ïwªj clšfis
ghJfh¡F« Fë®rhjd¥ bg£ofŸ %.11.00
Ïy£r« bryéš th§Fjš.
4. kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡Fe®
mYtyf¤Âš °nl‹£ mnyh‹
Á°£l¤Jl‹ Toa (16 nrdšfŸ ml§»aJ)
jªÂ¡f«ÃfSl‹ ÁÁoé nfkuh k‰W« 2
vš.Á.o. khå£l® %.1.50 Ïy£r« bryéš
nfß Ïiz¥òl‹ ãWtjš.
5. kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡Fe®
mYtyf¤Âš V‰fdnt cŸs bjhiyngÁ
 50 51

m¤Âaha« - 4 brašgL¤Jtj‰fhf £l Ïa¡Fe® Ϫj

r§f¤Â‹ brayhsuhf gâah‰W»wh®. njÁa
jäœ ehL khãy f© gh®it ÏH¥ò jL¥ò¢ r§f« f©bzhë ÏH¥ò jL¥ò £l brašghLfis
f©fhâ¡f khãy¤Â‹ x›bthU kht£l¤ÂY«,
4.1. gh®it ÏH¥ò v‹gJ ϪÂahéš cŸs mid¤J kht£l M£Áahs® jiyikæ‹ Ñœ kht£l f©
khãy§fëY« cŸs bgU« Ãu¢ÁidahF«. gh®it ÏH¥ò¤ jL¥ò¢ r§f« ãWt¥g£LŸsJ.
1972-M« M©L #&iy¤ §fëš kh©òäF gh®it ÏH¥ig jL¥gj‰fhd òiu mWit¡F
jäHf Kjyik¢r® lh¡l® fiyP® mt®fshš, K¡»a¤Jt« ju¥g£L gšntW f£lik¥ò
Ïytr f© Á»¢ir Kfh« £l« trÂfS« mjhtJ f© Á»¢ir th®L f£Ljš
brašgL¤j¥g£lJ. khãy« KGtJ« Kfh«fŸ k‰W« ÏU£liw f£o¡ bfhL¤jš ngh‹wit
el¤Â, f©òiu nehædhš gh®it ÏHªnjhU¡F flªj 30.06.2002 tiu f£oju¥g£L Ï‹W
kU¤Jt trÂÍl‹ f©òiu mWit Á»¢irfŸ tiu cgnahf¤Âš cŸsd. gh®it ÏH¥ig,
brŒa¥g£L, Ïytr f©zhoÍ« tH§f¥g£lJ. F¿¥ghf f©òiuædhš tU« gh®it ÏH¥ò¤ jL¥ò
1976 M« M©L Jt§f¥g£l njÁa f©bzhë elto¡iffëš jäœ ehL K‹åiyæš cŸsJ.
ÏH¥ò¤ jL¥ò¤ £l«, cyf t§» cjé bgW«
f©òiu nehŒ f£L¥gh£L¤ £l¤Jl‹ 4.3. ika muÁ‹ ã cjéæid¡ bfh©L,
Ïiz¡f¥g£L 30.06.2002 tiu brašgL¤j¥g£lJ. 01.04.2009 Kjš 28.02.2010 tiu nk‰bfhŸs¥g£l
mj‹Ã‹ Ϥ£l«, 100 rjÅj ika muÁ‹ ã brašghLfë‹ étu« Ë tUkhW :-
cjéÍl‹ brašgL¤j¥g£L tU»wJ. t £l égu« ã®zæ¡f¥ 28.2.2010 rjé»
v© g£l y¡ÑL tiu j«
rhjid
4.2. f© gh®ita‰wt®fŸ v©â¡ifæid ÜFè 1 f©òiumWit Á»¢ir 6,50,000 4,30,312 66%
mséš Fiw¥gnj Ϥ£l¤Â‹ K¡»a
2 gŸë ÁWt®fS¡F f©
F¿¡nfhshF«. Ϥ£l¤ij brašgL¤J« gçnrhjid brŒjš
tifæš kht£l mséš Â£läLjš, brayh¡f«, m gçnrh¡f¥ g£lgŸë 60,000 26,69,008 445%
ÁWt®fŸ
tu‹ Kiw¥gL¤Jjš ngh‹witfS¡fhf jäœehL M f©gh®it FiwghL
36,000 1,68,009 467%
khãy gh®it ÏH¥ò¤ jL¥ò¢ r§f«, jå ãWtdkhf cŸs Áwh®fë‹
v©â¡if
1.4.96 Kjš ãWt¥g£lJ. jäœehL khãy f© Ï Ïytr f©f©zho 10,800 75,263 697%
gh®it ÏH¥ò jL¥ò r§f«, 01.04.2007 Kjš njÁa tH§f¥g£l ViH
FHªijfŸ
Cuf Rfhjhu Ïa¡f Ïa¡Feç‹ ã®thf 3 f© jhd« bgWjš
f£L¥gh£o‹ Ñœ Ïa§F»wJ. Ϥ£l¤ij nrfç¡f¥g£l f©fŸ 8,000 12,142 151%
 52 53

br‹idæš r®tnjr mçkh r§f

cjéÍl‹ f© nrä¥ò t§» t£lu f©
4.4. el¥ò M©oš Ñœ¡f©l brašghLfŸ
ãWtd« k‰W« muR f© kU¤Jtkidæš
nk‰bfhŸs¥gléU¡»‹wd.:-
Ïa§» tU»wJ.
m) f©òiu mWit Á»¢iræš 95
v) ðFªù£¡ø£õ¶ ä‰î£‡´ F†ìˆF¡
éG¡fh£o‰F nkš éê cŸsho ( I.X.vš) õ£Jô£è è‡ «êèKŠ¹‚° õöƒèŠð´‹
bghU¤Jjš ñ£¡òˆªî£¬è º¬ø«ò 臫êIŠ¹
õƒAèÀ‚° å¼ «ü£® è‡èÀ‚° Ï.1500
M) gŸë Áwh®fS¡F f© gçnrhjid brŒJ Ý辋 è‡î£ù‹ ªðÁ‹ G¬ôòƒèÀ‚°
Fiwfis¡ fisjš, k‰W« ViH¡ Ï.1000 Ý辋 àò˜ˆF õöƒè õ¬è
FHªijfS¡F Ïytr f©f©zho ªêŒòŠð†´œ÷¶.
tH§Fjš.
4.5. muR¤Jiwæš f©òiu mWitfis
Ï) fUéê kh‰W mWit Á»¢ir¡fhf ca®¤Jtj‰F, Ñœ¡f©l elto¡iffŸ
f©jhd« _y« f©fis¢ nrfç¤jš vL¡f¥g£LŸsd:-
1. kht£l gh®it ÏH¥ò¤ jL¥ò¢ r§f§fS¡F,
<) eÅd Kiwæš f©òiu mWit Á»¢ir
muR kU¤Jtkidfëš jåah®
brŒaΫ k‰W« Ïju Áw¥ò têKiwfis
f©mWit Á»¢ir kU¤Jt®fis
Ëg‰wΫ f©kU¤Jt®fS¡F gæ‰Á
bfh©L f©òiu mWit Á»¢ir
më¤jš
brŒtj‰F mDkF tH§f¥g£LŸsJ.
Ï›thW mWit Á»¢ir brŒÍ«
c) muR kU¤Jtkidfëš gšntW kU¤JtU¡F mWit Á»¢ir
tiffëš cjéfis tH§» f© x›bth‹W¡F %.150/- tH§f¥gL»wJ.
ghJfh¥ò nritæid nk«gL¤Jjš.
2.kht£l gh®it ÏH¥ò¤ jL¥ò¢ r§f§fS¡F
C) jhdkhf f©fis nrfç¤J mitfis f©òiu mWit Á»¢irJ‹ nghJ
ešyKiwæš guhkç¥gj‰fhf f© nrä¥ò cjébrŒa f©òiu mWit Á»¢iræš
t§»fisÍ« f©jhd« bgW« gæ‰Á bg‰w bréèa®fis gâJš
ãiya§fisÍ« nk«gL¤Jjš, mk®¤j mDkF tH§f¥g£LŸsJ.
 54 55

m›thW gâòçÍ« bréèaU¡F mWit cjéahs®fis khî« %.8000/-

Á»¢ir x‹W¡F %.50/- Åj« bîhF¥óFaˆFY«, nîit¥gL« kht£l
tH§f¥gL»wJ. muR kU¤Jtkidfëš gâak®ˆj¥
gLth®fŸ.

4.6. ðFªù£¡ø£õ¶ ä‰î£‡´ F†ìˆFš 4. muR f© t§»fëš Mnyhrf®fŸ khî«

F¿¥Ãl¥g£LŸs ËtU« òFa %.5000/- bîhF¥óFaˆFš Gakd«
brašgh´fŸ 2010-2011 M« M©oš braš brŒa¥gLt®.
gL¤j¥gL«:-

1. jåah® f© mWit Á»¢ir kU¤Jt®fŸ,

kht£l, t†ì k‰W« »u£k§fëš f©òiu
mWit Á»¢ir brŒaΫ, Ïîu
f©nehŒfS¡F Á»¢ir më¡fΫ
<LgL¤j¥gLt®. F†ìˆFš mDkF¡f¥g£l
ªî£¬è mt®fŸ Ûs¥bgw mDkF¡f¥gL«.

2. r®¡fiu nehædhš f© éêæ‹ Ã‹òw

Âiuæš V‰gL« nehŒ¡fhd Á»¢ir, f©
mG¤j nehŒ Á»¢ir, nyr® Kiwæš fUéê
kh‰W mWit Á»¢ir, éê¤Âiu mWit
Á»¢ir, Ïs«Áwh®fS¡F V‰gL«
f©gh®it ÏH¥ò ngh‹wt‰iw jL¥gj‰F
Á»¢ir brythf egU¡F %.1000/- Åj«
j‹dh®t bîh©L ãWtd§fS¡F
tH§f¥gL«.

3. muR kU¤Jtkidfëš f© mWit

Á»¢ir kU¤Jt®fis khî« %.25000/-
bîhF¥óFaˆFY«, kU¤Jt« rh®‰î f©
 56
m¤Âaha« - 5
bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò kUªJ
5.1 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ:
5.1.1. 1978-M« M©oš "mškh m£lh" kheh£oš
"Mu«g Rfhjhu nrit " v‹gj‰fhd Ïy¡fz«
tF¡f¥g£lJ. "Mu«g Rfhjhu nrit" v‹gJ xU
mo¥gilæyhd m¤ÂahtÁa Rfhjhu nritahF«.
Ïš KGikahf r_f g§nf‰nghL k¡fŸ thG«
»uhk§fS¡F mU»nyna mt®fsJ
éU¥g¤Â‰nf‰wjhfΫ bghUshjhu Nœãiy¡F
cfªjjhfΫ ÏU¡f nt©L«. jäœeh£oš bghJ
Rfhjhu« k‰W« nehŒ jL¥ò kUªJ Jiw 1539
Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ, 8706 Jiz Rfhjhu
ãiya§fŸ k‰W« 385 elkhL« kU¤Jt FG¡fŸ
_ykhf Mu«g Rfhjhu nritfis tH§» tU»wJ.
rkbtë¥gFÂfëš 30,000 k¡fŸ bjhif¡F xU
Mu«g Rfhjhu ãiyaK« kiythœ¥gFÂfëš
20,000 k¡fŸ bjhif¡F xU Mu«g Rfhjhu
ãiyaK« V‰gL¤j¥g£L brašg£L tU»‹wd.
rkbtë¥gFÂfëš 5,000 k¡fŸ bjhif¡F xU
Jiz Rfhjhu ãiyaK« kiythœ¥gFÂfëš
3,000 k¡fŸ bjhif¡F xU Jiz Rfhjhu
ãiyaK« V‰gL¤j¥g£LŸsd. x›bthU Cuh£Á
x‹¿a¤ÂY« xU Mu«g Rfhjhu ãiya«
mo¥gil mtru kf¥ngW k‰W« ÁR ftå¥ò
ika§fshf kh‰¿ mik¡f¥g£L, mo¥gil
57
kf¥ngW nrit k‰W« ÁR guhkç¥ò k‰W« ftå¥ò
nritfŸ tH§f¥gL»wJ. jäœ eh£oš 385 rKjha
Rfhjhu ãiya§fŸ k¡fS¡F nk‰go nritfis
më¡»‹wd. mid¤J Mu«g Rfhjhu
ãiya§fëY« 24 kâ neuK« Ãurt nrit
më¡f¥gL»wJ. 2009-10-M« M©oš Ã¥utç
khj« tiu 2,72,582 Ãurt§fŸ Mu«g Rfhjhu
ãiya§fëš elªJŸsd. 2005-06-M« M©oš
elªj Ãurt¤ij x¥Ã£L gh®¡F« bghGJ ÏJ
_‹W kl§F mÂfkhF«.
5.1.2. nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš
eÅd fUéfshd mš£uhnrhndh»uh«, Ï.Á.í,
CLf®, eÅd Ïu¤j¥ gçnrhjid fUé k‰W«
nehahs® mtru C®Â M»ad tH§f¥gL»‹wd.
Ϫj nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš 5
kU¤Jt®fŸ k‰W« 3 bréèa®fŸ gâæš
mk®¤j¥g£L 24 kâ neuK« k¡fS¡F
nritah‰W»‹wd®. ÏJtiu 257 Mu«g Rfhjhu
ãiya§fŸ 226 x‹¿a§fëš
nk«gL¤j¥g£LŸsd. vŠÁa Cuh£Á
x‹¿a§fëš 159 Mu«g Rfhjhu ãiya§fis
juKa®¤j muR gçÓè¤J tU»wJ.
5.2. Mu«g Rfhjhu ãiya¡ f£ol§fŸ
f£Ljš:-
j‰bghGJ 1381 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ
muR f£ol§fëš Ïa§» tU»‹wd. 142 Mu«g
Rfhjhu ãiya§fëš f£Lkhd¥gâfŸ eilbg‰W
 58 59

tU»‹wd. ÛjKŸs 16 Mu«g Rfhjhu f£o kU¤Jt¡ fUéfŸ k‰W« miwfy‹fŸ

ãiya§fS¡F ãy« nj®Î brŒj ÃwF f£ol§fŸ ngh‹wt‰iw tH§»ÍŸsJ. kJiu kht£l¤Âš
f£l¤ njitahd ãÂ, njÁa Cuf ešthœÎ cŸs nky¡fhš Mu«g Rfhjhu ãiya¤Â‰F
£l¤ÂläUªJ bg‰W tH§f¥gL«. %.12.50 Ïy£r« bryéš xU f£ol¤ij kJiu
tlkiyah‹ kU¤Jtkid tH§»ÍŸsJ. il«°
5.3.Jiz Rfhjhu ãiya§fS¡F gΩnlr‹ v‹w ãWtd« ÂUbth‰¿ôçš
f£ol§fŸ f£Ljš: ÂUbth‰¿ô® efuh£Á tH§»a Ïl¤Âš 50
gL¡iffŸ bfh©l kU¤Jtkidia f£o
tU»wJ.
bkh¤jKŸs 8706 Jiz Rfhjhu ãiya§fëš,
6510 Jiz Rfhjhu ãiya§fŸ muR f£ol§fëš
brašg£L tU»‹wd. ÛjKŸs 2196 Jiz 5.5. Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F gçnrhjid¡F
Rfhjhu ãiya§fS¡F brhªjkhf f£ol§fŸ tU« f®¥Ãâ bg©fS¡F r¤jhd kÂa
njit¥gL»‹wd. Ïj‰bfd 13 tJ ã czÎ :
Miza¤Âl« ã xJ¡ÑL nfhu¥g£LŸsJ.
kh©òäF k¡fŸ ešthœÎ¤Jiw mik¢r®
mt®fŸ mid¤J Mu«g Rfhjhu ãiya§fëY«
5.4. muR-jåah® T£lh©ik:
Ãurt¤Â‰fhf tU« f®¥ÃâfŸ, k‰W« FL«g ey
mWit Á»¢ir brŒJ bfhŸS« jhŒkh®fŸ
muR kU¤JtkidfŸ k‰W« Mu«g Rfhjhu
M»nah®fS¡F _‹W ntisÍ« Ïytrkhf
gâfis tY¥gL¤Jtj‰fhf muR-jåah®
czÎ tH§f¥gL« v‹W«, Mu«g Rfhjhu
T£lh©ikia jäHf muR Mjç¤J tU»wJ.
ãiya§fëš f®¥gfhy¤Â‹ nghJ °nf‹
mtru C®Â nritfŸ, FL«g ey mWit
gçnrhjid k‰W« Ïju gçnrhjidfŸ brŒJ
Á»¢irfŸ, ÏUja mWit Á»¢irfŸ M»a
Ko¤Jé£L ÂU«g¢ brštj‰F fhyjhkj« MF«
gâfŸ nk‰bfhŸs¥gL»‹wd. nf£lè°£ £u°L
v‹gjhš mt®fS¡F kÂa r¤JzÎ tH§f¥gL«
v‹w mik¥ò 30 gL¡iffŸ bfh©l Mu«g Rfhjhu
v‹W« r£l¥nguitæš m¿é¤jh®fŸ. Ϫj
ãiya¤ij nklth¡f¤Âš f£o kU¤Jt¡
m¿é¥òfŸ £lkhf cU¥bg‰W mid¤J Mu«g
fUéfŸ ngh‹wt‰iwÍ« tH§»ÍŸsJ. il«°
Rfhjhu ãiya§fëY« ngu¿P® m©zh
gΩnlr‹ v‹w ãWtd«, br«kŠnrçæš, jäœ
mt®fë‹ 100tJ Ãwªj ehshd 15.09.2008 m‹W
ehL Foir kh‰W thça« tH§»a Ïl¤Âš 30
bjhl§f¥g£L Áw¥ghd Kiwæš brašgL¤j¥g£L
gL¡iffŸ bfh©l Mu«g Rfhjhu ãiya¤ij
tU»wJ. nkY«, kiythœ¥gFÂfëš thG«
 60
gH§Foæd f®¥ÃâfŸ Ãurt fhy¤Â‰F
K‹djhf, cwéd® xUtUl‹ xUthu fhy«
j§»æUªJ Ãurt« gh®¤J bršyΫ xUthu
fhy¤Â‰F« _‹W ntis czÎ tH§fΫ jäHf
murhš m¿é¡f¥g£L brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
Ϥ£l¤Âdhš ÏJtiu gadilªj bkh¤j
gadhëfŸ v©â¡if 9,30,794 MF«.
5.6. gš Á»¢ir trÂfŸ:
jäœeh£oš njå, nry«, jUkòç, k‰W«
ehk¡fš kht£l§fëš cŸs 16 Mu«g Rfhjhu
ãiya§fëš K‹ndho £lkhf gš gçnrhjid
k‰W« Á»¢ir trÂfŸ brŒJ ju¥g£LŸsd.
Ïjdhš gŸë FHªijfS« »uhk¥òw k¡fS«
bgçJ« gadilªJ tU»‹wd®. Ϫj K‹ndho
£l¤Â‹ K¡»a¤Jt¤ij cz®ªJ nkY« 16
Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F Ϥ£l« éçÎ
gL¤j¥g£L j‰nghJ khãy« KGtJ« 32 Mu«g
Rfhjhu ãiya§fëš gš Á»¢ir trÂfŸ
tH§f¥gL»wJ. flªj 2008-2009-M«
ãÂah©oš %.99,84,000 Ϥ£l¤Â‰bfd xJ¡ÑL
brŒa¥g£oUªjJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
»uhk¥òw§fëš thG« gŸë¡ FHªijfŸ 1,68,231
ng® flªj ãÂah©oš k£L« gadilªjd®.
Ϥ£l« nkY« 43 Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F
éçÎgL¤j¥g£LŸsJ.
61
5.7. jL¥óÁ¤ £l«:
5.7.1. bjh©il mil¥gh‹, f¡Fth‹ ÏUkš,
Ïuz#‹å, j£l«ik, Ïs«ÃŸis thj« k‰W«
fhrnehŒ M»a MW nehŒfis¤ jL¥gj‰fhf
jL¥óÁ¤ £l« 1978–š jäœehL murhš
bjhl§f¥g£lJ. x›bthU M©L« Rkh® 12.5
Ïy£r« fUΉw jhŒkh®fŸ k‰W« 11.5 Ïy£r«
FHªijfŸ jL¥óÁ kUªJfŸ _y« nk‰f©l
nehŒfëèUªJ ghJfh¥ò bgW»‹wd®. Áw¥ghd
Kiwæš jL¥óÁ £l« brašgL¤j¥gLtjhš,
jL¥óÁædhš jL¡f¥gl¡Toa nehŒfë‹ ghÂ¥ò
K‰¿Y« FiwªJŸsJ. bjh©il mil¥gh‹,
f¡Fth‹ ÏUkš, Ãwªj FHªijfS¡fhd
Ïuz#‹å k‰W« Ïs«ÃŸisthj« M»a
nehŒfë‹ jh¡f« mwnt Ïšiy.
5.7.2. jäœehL jL¥óÁ £l§fëš 95 Kjš 100 %
tiu rhjidia v£oÍŸsJ. jL¥óÁ £l¥
gâfŸ khãy« KGtJ« kU¤Jt mYty®fŸ
nk‰gh®itæš nk 2008 Kjš eilbgW»wJ. jhnd
braèH¡f¡Toa CÁ¡FHšfŸ mid¤J jL¥óÁ
£l§fëY« ga‹gL¤j¥g£L CÁædhš tU«
Ï‹dšfëèUªJ FHªijfŸ ghJfh¥ò
bgW»‹wd®.
 62 63

5.7.5.kŠrŸ fhkhiy nehŒ jL¥ò CÁ¤Â£l«:

5.7.3. gš° nghènah Áw¥ò Kfh«: kh©òäF jäHf Kjšt® mt®fshš
kŠrŸfhkhiy nehŒ¤jL¥ò CÁ¤ £l« 06.01.2008
jäœeh£oš IªJ taJ¡F£g£l 65 Ïy£r« m‹W Jt§f¥g£L jäœeh£o‹ mid¤J
Kjš 73 Ïy£r« FHªijfS¡F TLjš nghènah kht£l§fëY« brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
brh£L kUªJ gš° nghènah £l« _y« Ϥ£l¤Â‰fhd bcw¥gil£o°-à jL¥ò kUªJ«
tH§f¥gL»wJ. gšntW muR¤JiwfŸ k‰W« xU Kiw cgnah»¤jÎl‹ jhnd braèH¡f¡
bjh©L ãWtd§fë‹ x¤JiH¥nghL Ϥ£l« Toa CÁ¡ FHšfS« mid¤J kht£l§fS¡F«
jäHf¤Âš bt‰¿fukhf 1995-96 Kjš tH§f¥g£LŸsd. Ϥ £l¤Â‹ _y«
brašgL¤j¥g£LtU»wJ. 2009-2010-M« M©oš, M©blh‹W¡F 11.5 Ïy£r« FHªijfŸ
10.01.2010 k‰W« 7.02.2010 M»a Ïu©L njÂfëš gadil»wh®fŸ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ _‹W jtiz
el¤j¥g£l Kfh«fëš Rkh® 70 Ïy£r« kUªJ tH§Ftj‹ _y« bcw¥gil£o°-Ã
FHªijfŸ gadilªJŸsd®. iturhš V‰gl¡Toa kŠrŸfhkhiy nehŒ k‰W«
fšÄuš ò‰WnehæèUªJ FHªijfŸ
5.7.4.Fo bga®ªnjh® FHªijfS¡F nghènah ghJfh¡f¥gL»‹wd®.
Áw¥ò Kfh« :
5.8. jhŒ nrŒ eynritfŸ:
Fo bga®ªJ thœnthç‹ FHªijfŸ _y«
nghènah nehŒ guΫ thŒ¥ò mÂfkhf ÏU¥gij »uhk§fëš Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W«
fU¤Âš bfh©L, jäœeh£oYŸs mid¤J Jiz Rfhjhu ãiya§fŸ _ykhf jhŒ nrŒ ey
Fobga®ªnjh® FHªijfS¡F« Áw¥ò V‰ghlhf nritfŸ tH§f¥g£L tU»‹wd.
15.11.2009 k‰W« 13.12.2009 njÂfëš 2 jtizfŸ Ϫãiya§fë‹ _y« fUΉw jhŒkh®fis gÂÎ
nghènah brh£L kUªJ tH§f¥g£lJ. Fobga®ªJ brŒjš, mt®fis gçnrh¤jš, Ïuz#‹å
thœnthç‹ 33,000 FHªijfS¡F nghènah jL¥óÁ nghLjš, ngWfhy ftå¥ò k‰W« ngWfhy
brh£L kUªJ nk‰f©l Kfh«fëš Ã‹ ftå¥ò ngh‹w nritfŸ tH§f¥gL»‹wd.
bfhL¡f¥g£lJ. 2009-2010-M« M©oš ika muR njÁa Cuf ey
£l¤Â‹ thæyhf 8,706 Jiz Rfhjhu
ãiya§fS¡F« mitfë‹ cldo bryit
rkhë¡f jyh %.10,000/- Åj« %.8,70,60,000/-I
ãgªjida‰w ãÂæ‹ Ñœ xJ¡ÑL brŒJŸsJ.
 64 65

f®¥ÃâfS¡F _‹W Kiw f®¥gfhy ftå¥ò, gçªJiuæ‹ ngçnyna ãÂÍjé tH§f¥g£L

Ïuz #‹å jL¥óÁ, 100 eh£fS¡F ÏU«ò¢r¤J tU»wJ. 2008-2009-M« M©oš %. 350 nfho
kh¤ÂiufŸ, Ïu¤j« k‰W« ÁWÚ® cŸë£l ã cjéÍl‹ Ϥ£l« brašgL¤j¥g£L
mo¥gil gçnrhjidfŸ, °nf‹ gçnrhjid, 5,79,821 f®¥Ã⥠bg©fŸ gadilªJŸsh®fŸ.
ÚçêÎ nehŒ gçnrhjidfŸ M»a nritfŸ bghJ 2009-2010-M« ãÂah©oš %.360 nfho
Rfhjhu¤ Jiw _y« më¡f¥gL»‹wd. Ϥ£l¤Â‰F xJ¡ÑL brŒa¥g£L 4,51,719
f®¥Ã⥠bg©fŸ gadilªJŸsd®. bkh¤jkhf
5.9. lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ã ÏJ tiu, 19,52,466 fUΉw bg©fŸ
cjé¤Â£l«: gadilªJŸsd®. Ït‰¿š 2658 òy« bga®ªj
Ïy§if¤ jäœ f®¥ÃâfS« ml§Ft®.
lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂ
cjé¤Â£l« 15.09.2006 Kjš 5.10. gŸë¡ FHªijfŸ ey¤ £l«:
brašgL¤j¥g£LtU»wJ. Ϥ£l«,
tWik¡nfh£o‰F¡ Ñœ cŸs f®¥Ã⥠bg©fë‹ gŸë bršY« FHªijfS¡F Rfhjhu
C£l¢r¤J g‰wh¡Fiw ngh¡fΫ, ngW fhy¤Âš ghJfh¥Ãid V‰gL¤Â mt®fS¡F nehŒfŸ
mt®fS¡F V‰gL« tUthŒ ÏH¥ig <Lf£lΫ, tuhkš jL¥gnj muÁ‹ bfhŸifahF«. ÏUja
Fiwªj vilÍŸs FHªijfŸ Ãw¥gij¤ nehŒfŸ, f©khWghL nfhshWfŸ, C£l¢r¤J
j鮡fΫ, tWik nfh£o‰F ÑœthG« f®¥Ã⥠g‰wh¡Fiw nehŒfŸ, gš brh¤ij k‰W« bjh‰W
bg©fŸ x›bthUtU¡F« f®¥gfhy¤Âš 3000 nehŒ Ãu¢ÁidfS¡F mÂf K¡»a¤Jt«
%ghÍ«, Ãurt¤Â‰F Ë 3000 %ghÍ« Ïu©L më¡f¥gL»‹wJ. mid¤J éahH¡»HikfS«
jtizfshf bkh¤j« %ghŒ 6000 ã cjé gŸë Rfhjhu Âd§fshf mDrç¡f¥gL»‹wd.
tH§f¥gL»wJ. 2006-2007-M« M©oš nk‰gçªJiuæ‹go ca® kU¤Jt« njit¥gL«
Ϥ£l¤Âid brašgL¤j %.100 nfho khzt®fS¡F mid¤J rå¡»HikfS«
tH§f¥g£lJ. òy« bga®ªj Ïy§if thœ gçªJiu Âd§fshf mid¤J
f®¥Ã⥠bg©fS« ga‹bgW« tifæš kU¤JtkidfëY« mDrç¡f¥gL»wJ. x›bthU
Ϥ£l« éçÎgL¤j¥g£lJ. 2006-2007-M« gŸëæY« Ïu©L MÁça®fŸ Ïj‰bfd
M©oš 2,41,095 f®¥Ã⥠bg©fŸ gadilªjd®. f©l¿a¥g£L mt®fS¡F njitahd gæ‰Á
2007-2008-M« M©oš Ϥ £l¤Â‰F, %.300 më¡f¥gL»wJ. mj‹go khzt®fëilna
nfho xJ¡f¥g£L 31.3.2008 tiu 6,79,831 bg©fŸ njh‹W« nehŒ m¿F¿fis K‹T£ona
ga‹ bg‰WŸsd®. »uhk Rfhjhu bréèa®fë‹ f©LÃo¤J kU¤Jt®fS¡F bjçé¡f¥gL»wJ.
 66 67

2009-2010-M« M©oš (Ã¥utç 2010 Koa) 39,631 %ghŒ 5.38 nfho ã xJ¡f¥g£LŸsJ. fšé¤Jiw,
gŸëfis Ï«kU¤Jt¡ FG gh®itæ£LŸsd. j‹dh®Î bjh©L ãWtd§fŸ gh®itæH¥ò jL¥ò
mt‰¿š 87,47,052 gŸë Áwh®fŸ r§f«, r®t Á¡rh mÃah‹ cŸsh£Á ngh‹w
gçnrh¡f¥g£ld®. JiwfŸ Ϥ£l¤Âš <LgL¤j¥g£LŸsd.
f©kU¤Jt cjéahs®fŸ gŸë¡FHªijfis
5.11. gŸë Áwh® ÏUja ghJfh¥ò¤ £l« - ÏUja gçnrh¤J mt®fŸ gçªJiuæ‹ mo¥gilæš
mWit¢ Á»¢ir¡bfd gŸë khzt®fis njit¥gL« khzt®fS¡F f©zhofŸ
gçnrh¤jš: tH§f¥gL»‹wd. 30,04,749 gŸë khzt®fŸ
gçnrh¡f¥g£lš 1,60,983 khzt®fS¡F
Ϫj Áw¥ò £l« 2008 #&‹ §fŸ 3M« gh®it FiwghL f©l¿a¥g£L mt®fŸ
nj m‹W gŸë khzt®fis ÏUja nfhshW midtU¡F« f©f©zhofŸ tH§f¥g£LŸsJ.
cŸsjh v‹W gçnrh¡fΫ F¿¥Ã£l jåah®
kU¤Jtkidfëš Ïytrkhf ÏUja 5.13. bjh‰W nehŒ¡ f£L¥ghL:
mWitÁ»¢ir¡fhfΫ Jt¡fg£lJ. ÏJtiu
bkh¤j« 1948 gŸë khzt®fŸ ÏUja mWit¢
bjh‰W nehŒfŸ xê¥ò« jL¥ò« bghJ
Á»¢ir¡F¤ jFÂahdt®fŸ vd¡ f©l¿a¥g£L,
Rfhjhu¤ Jiw¡F xU bgU« rthyhF«. bghJ
1813 khzt®fS¡F 'gŸë Áwh® ÏUja ghJfh¥ò¤
Rfhjhu¤ Jiw nk‰bfh©l brašgh£o‹
£l¤Â‹' Ñœ ÏUja mWit Á»¢ir
éisthf bgça«ik, eu«òÁyªÂ, ngh‹w bfhL«
nk‰bfhŸs¥g£lJ. ÛjKŸs 135 khzt®fS¡F
nehŒfŸ mwnt xê¡f¥g£LŸsd. bjhGnehŒ,
fiyP® fh¥Õ£L¤ £l¤Âš ÏUja mWit¢
f¡Fth‹, Ïuz#‹å ngh‹w nehŒfŸ
Á»¢ir nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ.
xê¡f¥g£Lé£ld. Ïs«ÃŸis thj« mwnt
xê¡f¥gL« ãiyæš cŸsJ. Ãw bjh‰W
5.12. kh©òäF jäHf Kjšt® lh¡l®. fiyP®
nehŒfshd knyçah, fhyuh, ilghæL mid¤J«
gŸë Áwh® f©bzhë fh¥ngh« £l«:
f£L¥gh£oš cŸsd. kht£l mséš bfhŸis
nehŒ jL¥gj‰F Rfhjhu¥ gâfŸ Jiz
flªj M©L m¿é¡f¥g£l £l§fëš ÏJ
Ïa¡Fe®fŸ, cŸsh£Á mik¥òfë‹ mYty®fŸ
xU òJikahd £lkhF«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
M»nahç‹ x¤JiH¥òl‹ thªÂ, ngÂ,
eLãiy¥gŸëfëš 6 Kjš 8 tF¥ò tiu gæY«
tæ‰W¥ngh¡F ngh‹wit f©fhâ¡f¥g£L jL¥ò
mid¤J khzt®fS« f©fëš FiwghLŸsjh
gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. 2009-M«
vd gçnrh¡f¥gL»wh®fŸ. Ϥ£l¤Â‰F
M©oš 88,746 fL« ng ãfœÎfS«, 826 fhyuh
 68 69

ãfœÎfS« 2010M« M©oš kh®¢ Koa 5215 fL« Ïjdhš j‰nghJ ÏJ bgça bghJ Rfhjhu
ng ãfœÎfS« 60 fhyuh ãfœÎfS« Ãu¢Áidahf cUth» cŸsJ. jäHf¤Âš
gÂth»ÍŸsd. 2002-M« M©L jäœehL òif¤jš k‰W« bghJ
Ïl§fëš J¥òjš jil¢ r£l« bfh©L tu¥g£lJ.
5.14. Ú®gF¥ghŒÎ ãiya§fŸ: Ϫj r£l¤Â‹ mo¥gilæš khãy òifæiy
f£L¥gh£L ÃçÎ k‰W« kht£l òifæiy
j‰bghGJ jäHf¤Âš »©o k‰W« f£L¥gh£L¥ ÃçÎfis Ï¢r£l brašgh£o‰fhf
nfhitæš 2 Ú® gF¥ghŒÎ ãiya§fŸ bghJ V‰gL¤j¥g£lJ. k¤Âa muR 2003-M« M©oš
Rfhjhu¤ Jiwæ‹ f£L¥gh£oš Ïa§» tU»‹wd. òifæiy bghU£fŸ (tâf«, c‰g¤Â, é‰gid,
Ï›éU ãiya§fS« cŸsh£Áfë‹ éãnahf« M»at‰iw Kiw¥gL¤jš k‰W«
x¤JiH¥òl‹ Ú® khÂçfis gçnrhjid brŒJ és«gu« jil brŒjš) bjhl®ghf r£l« x‹iw
bfhŸis nehŒ jL¥ò¡F bgçJ« cjλ‹wd. bfh©L tªjJ. Ïj‹ _y« òifæiy
Ϫj Ïu©L Ú®gF¥ghŒÎ ãiya§fS« gy bghU£fis ga‹gL¤Jtjhš tU« nfLfŸ F¿¤J
M©LfS¡F K‹ghf V‰gL¤j¥g£ld. vdnt éê¥òz®Î V‰gL¤j¥g£lJ. khãy/kht£l
j‰nghija njitæ‹ mo¥gilæš nkY« òifæiy f£L¥gh£L¤Â£l¤Â‹ gâfŸ
ÂUbešntè k‰W« ÂU¢Áæš 2 Ú® gF¥ghŒÎ ËtUtdthF«:-
ãiya§fis mik¡fyh« vd ϤJiw fUJ»wJ. ¾ òifæiy¡F vÂuhd r£l§fis
Ïj‰bfd 13tJ ã Miza¤Âl« ã cjé eilKiw¥gL¤Jjš k‰W« f©fhâ¤jš.
nfhu¥g£LŸsJ. 2009-M« M©L 12,375 Ú® ¾ jftš fšé bjhl®ò rhjd§fŸ _y«
khÂçfS« 2010-M« M©L kh®¢ Koa 2956 Ú® éê¥òz®it V‰gL¤Jjš.
khÂçfS« nrfç¡f¥g£L Ϫj MŒtf§fëš ¾ gŸë¡ Tl§fëš éê¥òz®it
gF¥ghŒÎ brŒa¥g£LŸsJ. V‰gL¤Jjš.
¾ gæ‰Áaë¤jš.
¾ òifæiy gH¡f¤ij ngh¡F« Á»¢ir
5.15. òifæiy¤ jL¥ò:
ika§fŸ.
¾ r£l¤Âid brašgL¤Jjš.
eh£oš òifæiyædhš V‰gL« Ô§Ffshš
jäHf muR m¡nlhg® 2, 2008 m‹W khãy«
V‰gL« Ïw¥òfŸ mid¤J« jL¡f Toa
KGtJ« bghJ Ïl§fëš òif¥gij jil brŒJ
Ïw¥òfns. k¡fŸ òifæiy bghU£fis
Mizæ£LŸsJ. Ïjid brašgL¤J« gw¡F«
cgnah»¥gJ ehS¡FehŸ mÂfç¤J tU»wJ.
gilfŸ, khãy, kht£l, t£lhu, »uhk¥òw mséš
 70 71

cça mYty®fshš eilKiw¥gL¤j¥g£L M) òifæiy Ïšyh »uhk§fS¡F %.10,000

tU»‹wJ. gw¡F« gil mik¡F« éj«, j©l¤ kÂ¥òŸs éUJ tH§Fjš. Ïjdhš gy »uhk§fŸ
bjhif tNè¥gJ , ryh‹ jahç¥gJ, bjhifia òifæiy m‰w »uhk§fshf cUthf thŒ¥ò
ÂU¥Ã brY¤JtJ ngh‹w étu§fŸ bgUF«.
tH§f¥g£LŸsd. br‹id khefuh£Á c£gl
mid¤J kht£l§fëY«, khãy òifæiy 5.16. czΡ fy¥gl¤ jL¥ò r£l« 1954
f£L¥gh£L FGédhš m¢ro¡f¥g£l uÓJ eilKiw¥gL¤Jjš :
ò¤jf§fŸ tH§f¥g£LŸsd. Ϫj gw¡F« gilfŸ
murhizæ‹goÍ«, eilKiwæYŸs 5.16.1. kåj Ïd« cæ® thH m¤ÂahtÁa¤
r£l¤Â‹goÍ« brašg£L tU»‹wd. bghJ njitahdJ czÎ. Ïj‹ njit mÂfkhf
Rfhjhu« k‰W« nehŒ jL¥ò kUªJ Ïa¡Fe® cŸsjhš xU Áy® mÂf Ïyhg neh¡f¤Jl‹ ju«
mt®fŸ mid¤J Rfhjhu¥ gâfŸ Jiz Fiwªj éiy kèthd bghU£fis fy¥gl«
Ïa¡Fe®fS¡F«, efuh£Á k‰W« khefuh£Á brŒ»wh®fŸ. fy¥gl czédhš tU«
Rfhjhu mYty®fS¡F« Ï¢r£l¤ij Áw¥ghf nfLfëèUªJ k¡fis fh¥gh‰wΫ, fy¥gl¤ij
brašgL¤Jtj‰F cça têfh£o be¿Kiwfis jL¡fΫ k¡fS¡F ešy jukhd czÎ »il¡f
tH§»ÍŸsh®. br‹id c£gl mid¤J nt©Lbk‹w neh¡f¤Jl‹ k¤Âa muÁ‹ czÎ
kht£l§fëèUªJ« j©l¤ bjhif fy¥gl¤ jil¢ r£l«, 1954 k‰W« éÂfŸ 1955
tNè¡f¥g£L M‹iy‹ _ykhf khãy murhš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
f©fhâ¡f¥gL»wJ. äf¢ Áw¥ghd
brašghLfë‹ fhuzkhf Ï‹iwa njÂæš bghJ 5.16.2. jäHf¤Âš bghJ Rfhjhu« k‰W«
Ïl§fëš òif Ão¤j 17,621 ng®fël« j©l¤ nehŒ¤jL¥ò kUªJ Jiwæduhš 1954-M«
bjhifahf ÏJ tiu %.19,35,440 M©L¡fhd czÎ fy¥gl jL¥ò¢ r£l« Cuf
tNè¡f¥g£LŸsJ. nkY«, el¥gh©oš ËtU« k‰W« ef®¥òw gFÂfëš brašgL¤j¥g£L
£l§fŸ brašgL¤j¥gl cŸsJ:- tU»wJ. jäHf¤Âš Ï¢r£l¤Â‹go Cuf
m) òifæiy Ïšyh br‹id v‹w xU gFÂfëš Mu«g Rfhjhu ãiya kU¤Jt
Áw¥ghd £l« "mbkç¡f òS« bg®¡" mYty®fS«, efu¥ gFÂfëš ey mYty®fS«
ãWtd¤Â‹ãÂÍl‹ brašgL¤Jjš. cŸq® ey mYty®fshf gâò绋wd®fŸ.
j‰nghJ 356 czÎ MŒths®fŸ gâæš cŸsd®.
 72 73

5.16.3. czÎ fy¥gl jil¢r£l¤Â‹go czÎ 5.17. khãy Rfhjhu òydhŒÎ ika«:
MŒths®fshš vL¡f¥g£l czÎ khÂçfis
gF¥ghŒÎ brŒa br‹id khefuh£Á, »©o, ϪÂa murhš k¤Âa Rfhjhu¥ òydhŒÎ ika«
nfhit, nry«, kJiu, ghisa§nfh£il, jŠrhñ®, Jt¡f¥g£lJnghy, khãy Rfhjhu òydhŒÎ ika«
M»a 7 Ïl§fëš gF¥ghŒÎ ãiya§fŸ cŸsd. jäœeh£oY« ãWt¥g£lJ. Ϫj ika«, khãy¤Âš
»©o, jŠrhñ®, ghisa§nfh£il czÎ¥ Rfhjhu¤ jftš Kiwia nk«gL¤Â, òŸë
gF¥ghŒÎ¡ Tl§fŸ, cyf t§» ã cjéÍl‹ étu§fis (nehahëfŸ, Rfhjhu¥gâfŸ
%.833.56/- Ïy£r« bryéš ju« f£lik¥ò¥ ngh‹w jftšfŸ) nrfç¤J, bjhF¤J,
ca®¤j¥g£LŸsd. MŒÎ brŒJ m¿¡iffis btëæL»‹wJ.
Ï«ika« bjhF¤J tH§F«. òŸë étu§fŸ
5.16.4. Áw¥ò ÂO® MŒÎfŸ khãy« KGtJ« Rfhjhu¤ Jiwæš gy £l§fis tF¡fΫ,
nk‰bfhŸs¥g£L Ϫj MŒÎfë‹ nghJ k¡fŸ brašgL¤jΫ ga‹gL»wJ.
mÂf« ga‹gL¤J« ghš, FHªij czÎ,
rh¡by£fŸ, rikaš v©bzŒfŸ, td°gÂ, 5.18. ä‹mQ jftš Kiw:
I°Ñç«, O, eWkz gÎl® M»at‰¿‹ khÂçfŸ
vL¡f¥g£L gçnrh¡f¥gL»‹wd. MŒéš bghJ Rfhjhu« k‰W« jL¥ò kUªJ Jiw
fy¥gl« ÏU¥Ã‹ mit jil brŒa¥g£L g¿Kjš fâå _y« m¿¡if mD¥ò« Kiwia njÁa
brŒa¥g£L mê¡f¥gL»‹wd. 2009-2010-M« jftš ika« _y« mkyh¡»ÍŸsJ. mid¤J
M©oš Ã¥utç Koa 5257 czÎ khÂçfŸ Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F« fâå
gF¥ghŒÎ brŒa¥g£lš 677 khÂçfëš fy¥gl« tH§f¥g£L ä‹dŠrš _y« bjhl®ò bfhŸs trÂ
cŸsJ bjça tªJŸsJ. V‰gL¤j¥g£LŸsJ. éiuthf jftšfŸ mD¥g
x›bthU Mu«g Rfhjhu ãiya¤Â‰F« ä‹dŠrš
5.16.5. k¤Âa murhš bfh©Ltu¥g£l czÎ ju« éyhr« njÁa jftš ika« _y«
k‰W« ghJfh¥ò r£l« 2006 k¤Âa muR m¿é¥ò cUth¡f¥g£LŸsJ.
brŒÍ« njÂæèUªJ Ï« khãy¤jhš
mkyh¡f¥g£L czÎ ju« k‰W« ghJfh¥ò
5.19. tiyjs« rh®ªj gæ‰Á:
ãiyãW¤j¥gL«. bghJ Rfhjhu« k‰W«
nehŒ¤jL¥ò kUªJ Ïa¡Fe®, khãy czÎ
ghJfh¥ò Mizauhf m¿é¡f¥g£LŸsh®. 2009-10 M« M©oš Mu«g Rfhjhu ãiya¥
gâahs®fS¡F tiyjs« rh®ªj gæ‰ÁÍ«,
 74 75

tiyjs« _y« m¿¡iffŸ rk®¥Ã¤jš g‰¿a
gæ‰ÁÍ« më¥gj‰fhf %.75,00,000 njÁa Cuf ey
Ïa¡ff« tH§»ÍŸsJ. kht£l všfh£ ãWtd
gæ‰Á ãiya§fŸ _y« 6200 Mu«g Rfhjhu ãiya
gâahs®fS¡F Ï¥ gæ‰Á më¡f¥g£LŸsJ.
5.20. Ãw¥ò k‰W« Ïw¥ò gÂÎ r£l«:
Ïytrkhf Ãw¥ò¢ rh‹¿jœ tH§f elto¡if
vL¡f¥g£LŸsJ. jäœeh£oš kh®¢ 2010 tiu
5,80,259 Ïytr Ãw¥ò¢ rh‹¿jœfŸ
tH§f¥g£LŸsd. 2006-M« M©oš 98.8% Mf
ÏUªj Ãw¥ò gÂÎ Âw‹ 2007 M« M©oš 100%
Mf ca®ªJŸsJ. 89.7%Mf ÏUªj Ïw¥ò gÂÎ
Âw‹ 90.6% Mf ca®ªJŸsJ.

1969 M« M©L Ãw¥ò Ïw¥ò gÂ΢r£l« 5.21. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš eilbgW«
18-‹goÍ« ÂU¤Â mik¡f¥g£l jäœehL Ãw¥ò gâfis f©fhâ¤jš ( ISMR _y«) :
k‰W« Ïw¥ò gÂÎ éÂfŸ 2000-‹ goÍ« Ãw¥ò
k‰W« Ïw¥ò f£lhakhf mit ãfœªj Ïl¤Ânyna 1539 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš eilbgW«
gÂÎ brŒjš nt©L«. khÂç gÂΤ£l¤Â‹go, gâfŸ khjhªnjhW« khãy mséš MŒÎ
2008-M« M©oš Ãw¥ò é»j« 1000 k¡f£ brŒa¥gL»wJ. m›thW MŒÎ brŒa¥g£l
bjhif¡F 16.0 vdΫ Ïw¥ò é»j« 1000 k¡f£ K‹nd‰w m¿¡if kht£l mséyhd
bjhif¡F 7.4 vdΫ, ÁR kuz é»j« 1000 mYty®fS¡F« k‰W« muÁ‰F« mD¥gL»wJ.
cæUl‹ Ãwªj FHªijfS¡F 31.0 vdΫ 2009-2010-M« M©oš Ã¥utç Koa 751.6 Ïy£r«
cŸsJ. jäœehL bghJ Rfhjhu¤Jiwæ‹ k¡fS¡F btënehahë Á»¢ir më¡f¥g£lJ.
m¿¡ifgo 1,00,000 cæUl‹ Ãwªj FHªijfS¡F mjhtJ xU Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš xU
79 jhŒkh®fŸ Ïwªjjhf bjçé¡f¥gL»wJ. ehis¡F ruhrçahf 148.31 eg®fS¡F btë
jäHf¤Âš cŸs muR kU¤Jtkidfëš nehahëfshf Á»¢ir më¡f¥g£LŸsd®. nkY«
eilbgW« mid¤J Ãurt§fS¡F« Ãuré¤j 9,39,860 cŸnehahëfS¡F Á»¢ir
jhŒkh®fŸ kU¤Jtkidia é£L¢ bršYK‹ më¡f¥g£LŸsJ. xU khj¤Â‰F xU Mu«g
Ïytrkhf Ãw¥ò rh‹¿jœ tH§f jäHf muR Rfhjhu ãiya¤Âš ruhrçahf 55.52 ngU¡F
Miz Ãw¥Ã¤JŸsJ. nkY« jäHf¤Âš cŸs cŸnehahëfshf Á»¢ir më¡f¥g£LŸsJ.
mid¤J Mu«g RRhjhu ãiya§fisÍ« TLjš nkY« 2,72,582 Ãurt§fŸ eilbg‰WŸsd.
Ãw¥ò Ïw¥ò gÂÎ ika§fshf m¿é¤J jäHf muR mjhtJ xU khj¤Âš xU Mu«g Rfhjhu
Miz Ãw¥Ã¤JŸsJ. Ïj‹go mid¤J Mu«g ãiya¤Âš ruhrçahf 16.14 Ãurt§fŸ Mu«g
Rfhjhh ãiya§fëš eilbgW« Ãurt§fS¡F Rfhjhu ãiya§fëš el¤j¥g£LŸsd.
r«gªj¥g£l jhŒkh®fŸ Å£o‰F bršYK‹
 76
5.22. K¡»a òŸë étu§fŸ:
jäœeh£oš v£l¥g£l òŸë étu§fŸ
(khÂç gÂÎ Kiw )
Ãw¥ò Åj« - 16 ( 1000 k¡f£bjhif¡F)
Ïw¥ò Åj« - 7.4 ( 1000 k¡f£bjhif¡F)
ÁRkuz Åj« - 31 ( 1000 Ãw¥ò¡F)
v®gh®¡f¥gL« thœehŸ -
M©. 68.45 M©LfŸ
bg©. 71.54 M©LfŸ
5.23. ó¢Áfshš guΫ nehŒ f£L¥ghL :
5.23.1. knyçah:
jäœeh£o‹ Áy F¿¥Ã£l efu§fŸ,
br‹id khefuh£Á k‰W« flnyhu M‰nwhu
kht£l§fëš k£L« knyçah ghÂ¥ò cŸsJ.
jäœeh£oš ef®¥òw§fëš knyçah nehŒ jh¡f«
Rkh® 71.4 rjÅjkhF«. br‹id khefu¤Âš
knyçah Ãu¢Áid mÂfkhf¡ fhz¥gL»wJ.
nehŒ ãfœÎfis¡ f©l¿ªJ, clD¡Fl‹
elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ. Ïjdhš
knyçah nehæ‹ jh¡f« j‰nghJ fârkhf
FiwªJŸsJ. 2008-M« M©oš 21046 Mf
ÏUªj knyçah ãfœÎfŸ 2009-M« M©oš
14,920 Mf FiwªJŸsJ. br‹id
77
khefuh£Áæš knyçahit xê¡f Áw¥ò¤ £l«
x‹W brašgL¤j fUj¥g£LŸsJ.
5.23.2. ahid¡fhš nehŒ:
1957M« M©L Kjš jäœeh£oš njÁa
ahid¡fhš nehŒ¤ jL¥ò¤ £l«
eilKiw¥gL¤j¥g£L tU»wJ. ahid¡fhš
nehŒ¤ jL¥ò elto¡if 43 ef®¥òw§fëš
brašgL¤j¥gL»wJ. Ϫj efu§fëš cŸs 25
f£L¥gh£L ÃçÎfŸ k‰W« 44 ÏuÎ neu
kU¤Jtika§fŸ _y« Ϫj¤ £l«
brašgL¤j¥gL»wJ. 5 kht£l§fëš, t£l
mséš 42 ahid¡fhš k‰W« knyçah kU¤Jt
ika§fŸ brašg£L tU»‹wd. k¤Âa murhš o.
Ï. Á. kh¤ÂiufS« mšbg©lnrhš kh¤ÂiufS«
tH§f¥gL»‹wd. bfhR òG kUªJfŸ th§f ãÂ
k¤Âa murhš khãy muR¡F tH§f¥gL»wJ.
khãy muR Ϥ£l brašgh£L¡fhd KG¤
bjhifiaÍ« nk‰bfh©LŸsJ. midtU¡F«
o.Ï.Á kh¤Âiu tH§F« £l« 1997-1998 Kjš
brašgL¤j¥gL»wJ. Áy j鮡f Koahj
fhuz§fshš 2005 k‰W« 2006 Ïš Ϥ£l«
eilbgwéšiy. 28.02.2010 m‹W, ahid¡fhš
jh¡f« mÂfkhf¡bfh©l 14 kht£l§fshd
fhŠÁòu«, ÂUtŸq®, flÿ®, éG¥òu«, ÂU¢Á,
bgu«gÿ®, òJ¡nfh£il, ÂUt©zhkiy,
jŠrhñ®, ÂUth%®, mçaÿ®, f‹åahFkç,
ehf¥g£od« k‰W« ntÿ® M»a kht£l§fëš
x£Lbkh¤j o.Ï.Á kh¤Âiu tH§F« £l«
 78 79

brašgL¤j¥g£lJ. ÏJ jéu ÂUbešntè, bgu«gÿ®, fŸs¡F¿¢Á, éG¥òu« flÿ®,

ö¤J¡Fo, f%® , »UZz»ç, éUJef®, kJiu ÂUt©zhkiy , éUJef®, jŠrhñ®, ÂUth%®
M»a kht£l§fëš Áy »uhk§fëY« br‹id k‰W« kJiu M»a Rfhjhu kht£l§fëš ÏªnehŒ
khefuh£Áæš cŸs 64 th®LfëY« Ϥ£l« ãfœÎfŸ V‰g£LŸsd. bgu«gÿ® kht£l¤Âš
brašgL¤j¥g£lJ. Ϥ£l¤Â‹ _ykhf 2.64 bjçÎ brŒa¥g£l »uhk§fëš _is¡fhŒ¢rš
nfho k¡fŸ gadilªJŸsd®. o.Ï.Á. kh¤Âiu jL¥óÁ nghl¥g£lJ. 2007-M« M©L #]iyæš
k‰W« mšbg©lnrhš kh¤Âiu tH§F« x£L k¤Âa muÁ‹ ã cjéÍl‹ éG¥òu«, flÿ®
bkh¤j Á»¢ir £l« brašgL¤j¥g£L bkh¤j k‰W« éUJef® kht£l§fëš 1 Kjš 15
k¡fŸ bjhifæš 94 rjÅj¤ÂdU¡F Ϫj ta‰F£g£l 18,19,000 FHªijfS«, 2008 M«
kh¤ÂiufŸ tH§f¥g£LŸsd. bghJ Rfhjhu«, M©L ÂU¢Á, kJiu, ÂUth%®, jŠrhñ®,
kU¤Jt¡ fšé, r_fey«, fšé, Cuf ts®¢Á, bgu«gÿ® k‰W« mçaÿ® M»a kht£l§fëš 13.5
tUthŒ k‰W« efuh£Á ã®thf« k‰W« FoÚ® Ïy£r« FHªijfS« live-SA-14-14-2
tH§fš M»a Jiwfë‹ x¤JiH¥òl‹ Ϥ£l« _is¡fhŒ¢rš jL¥óÁahš gadilªJŸsd®.
brašgL¤j¥g£lJ. ahid¡fhš nehædhš fhš 2009-M« M©oš ϤjL¥óÁ¤Â£l¤jhš
Å¡f« milªjt®fS¡F fhš,iffis guhkç¡f ÂUt©zhkiy, jŠrhñ® kht£l§fëš cŸs
gæ‰ÁÍ«, éiu Å¡f« cŸst®fS¡F mWit¢ 10.9 Ïy£r« ng® gadilªJŸsd®.
Á»¢ir brŒJ FzkhF« £lK« rªnjf¤Â‰Fça _is¡ fhŒ¢rš f©l
brašgL¤j¥g£LtU»wJ. ÏJtiu 732 éiu »uhk¥òw§fëš òif kUªJ mo¡F« gâ
Å¡f« cŸst®fS¡F mWit Á»¢ir eilbg‰W tU»‹wJ. _is¡ fhŒ¢rš nehŒ
brŒa¥g£LŸsJ. j‰nghJ jäHf« ahid¡fhš f©l¿a IªJ muR kU¤Jt¡ fšÿçfŸ k‰W«
nehŒ bgU« Rfhjhu Ãu¢Áida‰w ãiyæš cŸsJ. XNçš cŸs nehŒ gu¥ÃfŸ k‰W« éy§»d
ahid¡fhš nehahš fhšfŸ Ôéukhf gh¡f¥g£L gçt®¤jid k‰W« nehŒ f£Lgh£L ãWtd¤Âš
eh‹fh« ãiyæš cŸs nehahëfS¡F khj« MŒÎ brŒa¥gL»wJ. nehŒ f£Lgh£L
%.400 tH§»l muR m¿é¤JŸsJ. elto¡iffis brašgL¤j bfhR j§» cŸs
K£ilfis f©l¿ªJ ϪnehŒ »Uäia
5.23.3. _is¡fhŒ¢rš f£L¥gh£L¤ £l«: m¥òw¥gL¤J« neh¡Fl‹ bfhR¡fŸ nrfç¡f¥g£L
gçnrh¡f¥gL»‹wd. 2009-M« M©oš 434
flªj Áy M©Lfshf _is¡fhŒ¢rš nehŒ AES ãfœÎfŸ k‰W« 18 _is¡fhŒ¢rš ãfœÎfŸ
FHªijfis¤ jh¡F« K¡»a bghJ Rfhjhu gÂa¥g£LŸsd.
Ãu¢rid bfh©l nehahf cUth»ÍŸsJ.
 80 81

5.23.4. by¥nlh°ignuhÁ°: 5.23.5. bl§F nehŒ f£L¥ghL:

by¥nlh°ignuhÁ° nehŒ jäHf¤Âš ehf®nfhéš, ntÿ®, jUkòç k‰W«

ÂU«g¤ njh‹W« nehahF«. ϪnehŒ cŸsij nfha«ò¤ö® kht£l§fëš cŸs t£l k‰W«
cldoahf f©LÃo¤J Á»¢ir më¥gJ« nehŒ kht£l¤ jiyik kU¤Jtkidfëš 12 bl§F
tuhkš jL¥gJ« mtÁakhF«. Ϫnehia Á»¢ir ãiya§fŸ bjhl§Ftj‰fhd muR
f©l¿Í« fUéfŸ, by¥nlhignuhÁ° fhz¥gL« MizfŸ btëæl¥g£LŸsd. bgça mséš
kht£l§fS¡F tH§f¥g£LŸsJ. jäHf¤Âš bl§F nehŒ guthkš jL¡fΫ f©fhâ¡fΫ
cjfk©ly«, ö¤J¡Fo jéu, Ãw kht£l§fŸ mid¤J Rfhjhu kht£l§fS¡F« jFªj
mid¤ÂY« Ϫnehæ‹ ghÂ¥ò cŸsJ. jäHf¤Âš têfh£o be¿KiwfŸ tH§f¥g£LŸsd.
ÂUtŸq® k‰W« kJiu kht£l§fëš VG 2009-M« M©oš 1072 bl§F nehŒ ãfœÎfS« 7
by¥nlh°ignuhì° Á»¢ir ika§fŸ Ïw¥òfS« gÂth»ÍŸsd. 12 muR kU¤Jt¡
Jt§f¥g£L Á»¢ir më¡f¥g£L tU»‹wJ. fšÿçfëY« k‰W« xNçš mikªJŸs
Jçjkhf nehŒ f©l¿Í« gçnrhjid trÂfŸ Ϫj nehŒgu¥ÃfŸ k‰W« éy§»d gçt®¤jd nehŒ
VG Á»¢ir ika§fS¡F« 9 k©ly ó¢Áæaš f£L¥gh£L ãWtd¤ÂY« bl§F, Á¡F‹Fåah
FG¡fS¡F« XNçš cŸs nehŒ gu¥ÃfŸ k‰W« M»at‰iw gçnrh¤J f©l¿Í« trÂfSl‹
éy§»d gçt®¤jd nehŒ f£L¥gh£L Toa f©fhâ¥ò ika§fŸ V‰gL¤j¥g£LŸsd.
ãWtd¤Â‰F« brŒJ ju¥g£LŸsd. XNçš nehŒ guhkç¥ò, nehŒ f©fhâ¥ò k‰W« f£L¥ghL
cŸs ika¤Â‰F bgça mséš nehŒ¤jh¡f« g‰¿a cyf Rfhjhu ãWtd¤Â‹ têfh£o be¿
V‰g£lhš mjid Áw¥ò tšYe® bfh©l FG KiwfŸ Jiz Ïa¡Fe® Rfhjhu¥ gâfŸ,
bfh©L érhç¡F« bghW¥ò ju¥g£LŸsJ. Ïiz Ïa¡Fe® Rfhjhu¥ gâfŸ, kU¤Jt¡
by¥nlh°ignuhì° nehia cW brŒÍ« fšÿçfë‹ Kjšt®fŸ M»nahU¡F
gçnrhjid trÂfŸ Ïa¡Feuf¤Âš khãy tH§f¥g£LŸsJ.
mséyhd gçnrhjid ika« 2008 Kjš
Jt¡f¥g£L brašg£L tU»wJ. 5.23.6. Á¡F‹Fåah:
by¥nlh°ignuhì° nehæid¡ f£L¥gL¤J«
£l¤Âš, éG¥òu« k‰W« ÂU¢Á kht£l§fŸ 1964-M« M©oš jäœeh£o‹ br‹id
nj®ªbjL¡f¥g£L, Ï« kht£l¤ij¢ rh®ªj xU khefuh£Á gFÂfëš Á¡F‹Fåah fhŒ¢rš
kU¤Jt mYty® k‰W« xU MŒtf E£òdU¡F Kj‹ Kjyhf f©l¿a¥g£lJ. m¥nghJ 3 Ïy£r«
gæ‰Á më¡f¥g£LŸsJ.
 82 83

ngU¡F nkš Ϫnehahš gh¡f¥g£oUªjd®. 42 ãWtdkhF«. éy§»d nehŒfS¡F Ϫj ãWtd«

M©LfS¡F¥Ã‹ 2006-M« M©oš, xU Ïiz¥ò mik¥ghf brašgL»wJ. ϧF
jäœeh£oš Û©L« 29 kht£l§fëš ÏªnehŒ gšntW gæ‰ÁfŸ, gæyu§FfŸ, fU¤ju§FfŸ
guéaJ. 64802 ng® Ϫnehahš gh¡f¥g£ld®. gy el¤j¥gL»‹wd. ϪãWtd¤Âš Xuh©L bghJ¢
Jiwfë‹ x¤JiH¥òl‹ Ôéu nehŒ¡f£L¥gh£L Rfhjhu ó¢Áæaš KJãiy g£la¥ go¥ò«, MŒtf
elto¡iffŸ vL¤jj‹ _y« ϪnehŒ nkY« cjéahs®fŸ k‰W« fs¥gâahs®fS¡F
guthkš jL¡f¥g£lJ. khãy muR Ϫnehia¡ gæ‰ÁÍ« më¡f¥gL»wJ. _is¡fhŒ¢rš, bl§F,
f£L¥gL¤j 2008-2009-M« M©oš %. 3.16 by¥nlh°ignuhÁ° k‰W« ó¢ÁfshY«,
nfhoÍ«, 2009-2010-M« M©oš %. 3.06 nfhoÍ« éy§FfshY« guΫ nehŒfis f©l¿ªJ
tH§»ÍŸsJ. 3850 k°J®fŸ 60 eh£fS¡F cWÂ¥gL¤J« MŒtf¥ gçnrhjidfS« ϧF
j‰fhèfkhf gâak®¤j¥g£ld®. Ϫj k°Jh®fŸ brŒa¥gL»wJ.
bfhR c‰g¤Âahtij jL¡F« gâfisÍ«
ãiyahf cŸs Ú®ãiyfëš bfhR¥òG¡ bfhšè 5.25.xU§»izªj ÔéunehŒ f©fhâ¥ò¤ £l«:
kUªJfis bjë¤J« tU»‹wd®. 2008 kh®¢
khj¤Âš 'ekJ Rfhjhu« ekJ ifæš' v‹w xU khãy f©fhâ¥ò¥ ÃçÎ, br‹idæš
Áw¥ò R‰W¥òw R¤j« g‰¿a Ãurhu« V‰ghL bghJ¢ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò kUªJ
brŒa¥g£lJ. njÁa Cuf ešthœÎ £l« _y« Ïa¡ff¤ÂY« kht£l¡ f©fhâ¥ò¥ÃçÎfŸ, 29
%.3.86 Ïy£r« bgw¥g£L bfhR¥òG tUthŒ kht£l§fëš cŸs Rfhjhu¥ gâfŸ
bfhšèfS¡fhf ga‹gL¤j¥g£L tU»wJ. nehŒ Jiz Ïa¡Fe® mYtyf¤ÂY« brašg£L
f©l¿Í« tr 12 kU¤Jt fšÿç, nehŒgu¥ÃfŸ tU»‹wd. bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤jL¥ò
k‰W« gçt®jd nehŒ f£L¥ghL ika«, xN®, »§ kUªJ Ïiz Ïa¡Fe®, xU§»izªj nehŒ¡
ãiya«, »©o k‰W« k©ly ó¢Áæaš FG¡fëš f©fhâ¥ò¤ £l¤Â‰fhd khãy xU§»iz¥ò
cŸsJ. mYty® Mth®. 29 tUthŒ kht£l§fis¢ nr®ªj
5.24. nehŒ gu¥ÃfŸ k‰W« éy§»d gçt®¤jd Rfhjhu¥gâfŸ Jiz Ïa¡Fe®fŸ kht£l¡
nehŒ f£L¥gh£L ãWtd«, XN®: f©fhâ¥ò mYty®fshf brašgL»‹wd®.
jftš nkyhs®fŸ 29 kht£l f©fhâ¥ò¥
XNçš cŸs nehŒ gu¥ÃfŸ k‰W« éy§»d ÃçÎfëY« khãy f©fhâ¥ò¥ ÃçéY«
gçt®¤jd nehŒ f£L¥gh£L ãWtd« gâak®¤j¥g£LŸsd®. jftšfis fââæš
ϪÂahényna xU K¡»a éy§»d nehŒ gÂÎ brŒÍ« M¥gnu£l®fŸ 24 kht£l§fëY«
MuhŒ¢Á gæ‰Á k‰W« nehŒf£L¥gh£L gâak®¤j¥g£LŸsd®. vŠÁa kht£l§fëš
 84 85

gâãakd« gçÓè¡f¥g£L tU»wJ. M¡fΫ Ko»wJ. kht£l f©fhâ¥ò ÃçÎfŸ

bjhiy¡fh£Á têahf fyªjhŒÎ trÂÍl‹ Toa
bra‰if¡nfhŸ Ïiz¥ò Kida« V‰gL¤j¥g£L
29 kht£l§fëš brašg£L tU»wJ. 15 muR
kU¤Jt¡ fšÿçfS¡F« bjh‰W nehŒ
kU¤Jtkid k‰W« nehŒ¤jL¥ò kUªJ k‰W«
MuhŒ¢Á »§ ãiya¤Â‰F« Ϫj bra‰if¡nfhŸ
Ïiz¥ò bfhL¡f¥g£LŸsJ. Ϫj¤ £l¤Â‹ Ñœ
2,780 kU¤Jt mYty®fS¡F« 18,212 Rfhjhu¥
gâahs®fS¡F« 116 MŒÎ¡Tl bjhêš E£g¥
gâahs®fS¡F« 385 MŒÎ¡Tl
cjéahs®fS¡F« gæ‰Áaë¡f¥g£LŸsJ. 24
kht£l f©fhâ¥ò ÃçÎfëY« 26 kht£l MŒÎ¡
Tl§fëY« f£Lkhd¥ gâfŸ KotilªJŸsd.
flYh® k‰W« Ïuhkehjòu¤Âš mikªJŸs
MŒÎ¡Tl§fŸ mÂf v©â¡ifæš
nehŒghÂ¥ò ãfœÎfis gÂÎ brŒÍ«
kht£l§fS¡F ika¥ gFÂæš Ïl« bgWtjhš
K‹Dçik kht£l bghJ¢ Rfhjhu MŒÎ¡Tlkhf
f©l¿a¥g£LŸsJ. 2010M« M©o‹ thuªÂu
MŒt¿¡iffŸ Kªija M©Lfëš nehŒfŸ
F¿¤j MŒt¿¡iffSl‹ x¥ÕL brŒa¥g£L
tU»wJ. 2009-M« M©oš k£L« 253 bfhŸis
nehŒ ãfœÎfŸ ãfœªJŸsij xU§»izªj nehŒ
f£L¥gh£L £l¤Â‹ _y« m¿ªJ bfhŸs
KoªJŸsJ. xU§»izªj nehŒ f£L¥gh£L
£l¤Â‹ Ñœ khãy mséš ó¢Áfshš guΫ nehŒ
f£L¥ghL k‰W« jL¥óÁfshš f£L¥gL¤j¡Toa
nehŒfŸ M»at‰¿‹ jftšfis gÂÎ brŒJ
bfhŸsΫ rç gh®¤J¡ bfhŸsΫ Mtz«
_y« thu« xU Kiw ju¥gL« xU§»izªj nehŒ
f£L¥gh£L £l¤Â‹ Ñœ nrfç¡f¥gL« jftšfŸ
Ïiza js« _ykhf ika f©fhâ¥ò¥ Ãçthš
f©fhâ¡f¥gL»wJ.
5.26. njÁa bjhGnehŒ f£L¥gh£L¤ £l« :
jäœeh£oš 1954-55 M« M©oš njÁa
bjhGnehŒ xê¥ò¤ £l« bjhl§f¥g£lJ. 1983-š
T£L kUªJ Á»¢ir bjhl§f¥g£lJ. 1983 M«
M©oš bjhGnehŒ ãfœÎfŸ 10,000 k¡fŸ
bjhif¡F 118 v‹w é»j¤Âš ÏUªjJ. 2010
Ã¥utçæš 10,000 k¡fŸ bjhif¡F 0.53 v‹w
é»jkhf¡ Fiw¡f¥g£L kh®¢ 2005 Kjš
bjhGnehŒ xU bgU« Rfhjhu Ãu¢Áida‰w
khãykhf ÂfG»wJ. bjhGnehahëfS¡F
kWthœÎ ãiya§fŸ mik¤J ϪÂahényna
jäœehL jh‹ Kj‹Kjyhf bjhGnehŒ xê¥ò
£l¤ij Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš brašgL¤J«
£lkhf Kj‹Kjèš xU§»iz¥ò brŒjJ.
5.27. tUK‹ fh¥ngh« £l« :
tUK‹ fh¥ngh« £l« kh©òäF jäHf
Kjšt® mt®fë‹ bršy¤Â£lkhF«. nehŒfis
Mu«g ãiyænyna f©l¿ªJ Fz¥gL¤j VJthf
Ϥ£l« Û©L« òJ¥ bghèÎl‹
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Âš kU¤Jt¥
gçnrhjid, Á»¢ir k‰W« Rfhjhu¡ fšé, »uhk
k‰W« ef®¥òw k¡fS¡F më¡f¥g£L tU»wJ.
 86 87

5,000 k¡fŸ bjhif bfh©l Jiz Rfhjhu £l Kfh«fŸ khãybk§F« eilbg‰WŸsd.
ãiya§fëš Ïªj kU¤Jt Kfh«fŸ 141.07 Ïy£r« eg®fŸ gadilªJŸsd®. fiyP®
el¤j¥gL»‹wd. ef®¥òw gFÂfëY« fh¥Õ£L¤ £l¤Âš tH§f¥gL« Á»¢irfëš
Ï«Kfh«fŸ el¤j¥gL»‹wd. Kfh«fëš Kfh«fëš f©l¿a¥gL« nehahëfS¡F Ϫj
kU¤Jt tšYe®fŸ Kfh«fS¡F tUnthiu £l¤Âš m§Ñfç¡f¥g£LŸs muR k‰W« jåah®
gçnrhjid brŒ»‹wd®. x›bthU kU¤Jtkidfëš Á»¢ir më¡f¥gL»wJ.
kht£l¤ÂY«, thu¤Â‰F _‹W Kfh«fŸ
el¤j¥gL»‹wd. mid¤J gçnrhjidfS« 5.28. ÁR kuz¤ij jL¡f jâ¡if Kiw:-
F¿¥ghf Ïu¤j«, ÁWÚ® ngh‹wt‰¿‰F brä
M£nlh mdiyr® ngh‹w m eÅd gçnrhjid¡ jäœeh£oš j‰nghJ ÁR kuz é»j« 1000
fUéfŸ ga‹gL¤j¥gL»‹wd. f®¥Ã⥠cæUŸs Ãw¥òfS¡F 31 Mf cŸsJ. v«.o.í
bg©fŸ midtU¡F« “mš£uhnrhndh»uh«” Ïy¡»‹go 1000 cæUŸs Ãw¥òfS¡F 31 Mf
_y« Áw¥ò gçnrhjid brŒa¥gL»wJ. fhiy 8.00 ÏU¥gij 15 Mf Fiw¡f¥gl nt©L« k‰W«
kâ Kjš khiy 4.00 kâ tiu gçnrhjid Kfh« 11 tJ Iªjh« M©L £l Ïy¡»‹go £l
eilbgW»wJ. gçªJiu k‰W« bjhl® Á»¢irfŸ fhy¤Â‰FŸ 1000 cæUŸs Ãw¥òfS¡F 20 Mf
kht£l k‰W« kU¤Jt¡fšÿç kU¤Jtkidfëš Ï›é»j« Fiw¡f¥gl nt©L«. Ϫj Ïy¡if
ju¥gL»wJ. nehæ‹ étu m¿¡iffŸ fââ v£Ltj‰F #dtç 2010 Kjš ÁR kuz jâ¡if
_y« gÂÎ brŒa¥g£L, M‹iy‹ _y« ÂdK« Kiw eilKiw¡F bfh©L tu¥g£LŸsJ.
bgw¥gL»wJ. Ϫj étu§fŸ gšntW Rfhjhu¤ Ïj‹go ÁR kuz« ãfG« gF òydhŒÎ
£l§fS¡F ga‹gL¤j¥gL»‹wd. brŒa¥g£L mj‹ fhuâfŸ Muha¥gL»‹wd.
2006-2007-M« M©oš 9,000 Kfh«fŸ Ϫj òydhŒÎ m¿¡iffŸ khjªnjhW« kht£l
el¤j¥gLtj‰F %. 11.13 nfho murhš M£Áaiu jiytuhf bfh©l, kht£l ÁR kuz
tH§f¥g£lJ. 2007-08-M« M©oš %. 7.17 nfho jâ¡if FGé‰F rk®¥Ã¡f¥gL«. khãy jhŒ
Ϥ£l¤Â‰fhf ã tH§f¥g£lJ. 1.1.09 Kjš nrŒ ey Miza® mt®fë‹ jiyikæš ÁR kuz
31.3.09 tiu 1394 Kfh«fŸ el¤Jtj‰F %. 678.85 Fiw¥ò¡fhd gâ¡FG khãy mséš
Ïy£r« tH§f¥g£lJ. 2009-10-M« M©oš 4500 mik¡f¥g£LŸsJ. Ï¡FG khjªnjhW« To ÁR
Kfh«fŸ el¤j £läl¥g£L, 31.03.2010 tiu 4200 kuz« bjhl®ghd kht£l M£Áaç‹ m¿¡iffis
Kfh«fŸ el¤j¥g£LŸsd. Ï«Kfh«fë‹ _y« MŒÎ brŒ»wJ. k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g
38,12,121 eg®fŸ gadilªJŸsd®. 30.12.2006 Kjš ey¤Jiwæ‹ Kj‹ik¢ brayhs® mt®fë‹
31.03.2010 Koa bkh¤jkhf 14,594 tUK‹ fh¥ngh« jiyikæš ÁR kuz¤Â‰fhd brayh¡f FG x‹W
 88 89

mik¡f¥g£LŸsJ. Ϫj FG 3 khj¤Â‰F xU 2. Rfhjhu« k‰W« FL«gey gæ‰Á ika«,

Kiw To m¿¡iffis MŒÎ brŒJ njitahd vG«ó®, br‹id.
gçªJiufisÍ«, MnyhridfisÍ« tH§F«. 3. Rfhjhu« k‰W« FL«gey gæ‰Á ika«,
kJiu.
5.29. gæ‰Á k‰W« bjhl® fšé¤ £l«:- 4. Rfhjhu« k‰W« FL«gey gæ‰Á ika«,
18 khj fhy gyneh¡F Rfhjhu gâahs® fhªÂ»uhk«
(bg©) gæ‰Á kJiu, flYh®, nry« k‰W« 5. Rfhjhu kåjts nk«gh£L ãWtd«,
fhªÂ»uh« M»a eh‹F Ïl§fëš éG¥òu«
Jt¡f¥g£LŸsJ. x›bthU gŸëæY« xU 6. Rfhjhu kåjts nk«gh£L ãWtd«, nry«.
bjhF¡F 30 khzéfŸ Åj« nr®¡f¥gL»‹wd®.
r_f ey¤ Jiwædhš mD¥g¥gL»w ϤJiwæš gâæèU¡F« M© fs¥gâ
xU§»izªj FHªij nk«gh£L £l m§f‹tho Rfhjhu gâahs®fS¡F ÂUtu§Fs¤Âš cŸs
gâahs®fŸ k‰W« jäœehL C£l¢r¤J¤ £l« t£lhu Rfhjhu gæ‰Á ika¤Âš gæ‰Á
rh®ªj rKjha C£l¢r¤J gâahs®fŸ _y« jF më¡f¥gL»wJ.
thŒªjt®fŸ nj®Î brŒa¥gL»‹wd®.
2009-2010-M« M©oš nk‰bfhŸs eh‹F 2010-2011-M« M©oš Ñœ¡f©l gæ‰ÁfŸ
gŸëfëY« 120 bg© gâahs®fŸ gæ‰Á¡fhf el¤Jtj‰F £läl¥g£LŸsJ:-
nr®¡f¥g£LŸsd®.
1. ngWrh® k‰W« FHªij ey¥ gæ‰Á
2. »uhk Rfhjhu bréèa®fS¡F v¢.I.é./
5.30. kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt« rh®ªj vŒ£° gæ‰Á
gâahs®fS¡F ò¤jh¡f¥ gæ‰Á:- 3. fââ Âw‹ gæ‰Á
4. mid¤J Rfhjhu fs¥gâahs®fS¡F
Ñœ¡fhQ« gæ‰Á ãiya§fëš kU¤Jt« gæ‰Á.
k‰W« kU¤Jt« rh®ªj gâahs®fS¡F ò¤jh¡f¥ 5. br‹id kU¤Jt¡ fšYçæš
gæ‰Á el¤j¥gL»wJ.:- ng%uh£Áfëš gâòçÍ« fs¥
gâahs®fS¡F J¥òuÎ MŒths® gæ‰Á.
1. bghJ¢ Rfhjhu ãWtd«, óéUªjtšè,
br‹id.
 90

5.31. 2010 – 2011-M« M©o‰fhd òÂa £l«:

%.1 nfhona 20 Ïy£r« bryéš ÂU¥ó®,

ÂU¥g¤ö®, brŒah® M»a Rfhjhu kht£l
mYtyf§fS¡F mYtyf f£ll§fŸ f£o¤ ju
£läl¥g£LŸsJ.
 91 92

m¤Âaha« - 6
FL«gey¤ £l« Ãw¥ò é»j« 16.0/ 1000 k¡fŸ bjhif¡F
Ïw¥ò é»j« 7.4 / 1000 k¡fŸ bjhif¡F
6.1. jäœeh£oš jhŒnrŒ ey¤ij nk«gL¤Jtj‹ bkh¤j fUÎW é»j« 1.6 (2007)
_y« k¡fŸ bjhif bgU¡f¤ij ãiyãW¤J« ÁR kuz é»j« 31/ 1000 cæUl‹ Ãwªj
FHªijfS¡F
bghU£L FL«gey¤ £l« rKjha¤Â‹ mid¤J kf¥ngW jhŒkh®fŸ Ïw¥ò 81 / 100000 cæUl‹ Ãwªj
Ãçéd®fë‹ Kid¥ghd x¤JiH¥òl‹ k¡fŸ é»j« * FHªijfS¡F (2008)
£lkhf brašgL¤j¥g£L tU»wJ. jäœehL, Ïa‰ifahd ts®¢Á 0.86 rjÅj«
é»j«
"rKjha njitfë‹ kÂ¥Õ£L Kiwæš" K‹ndho *jäœ eh£oš Ïwªj kf¥ngW jhŒkh®fë‹
khãykhf brašg£L ϪÂahé‹ k‰w khãy§fŸ v©â¡ifia it¤J fz¡»l¥g£lJ- 2008.
m¤Â£l¤ij fil¥Ão¡f tê nfhèaJ. ešy
Âlkhd r_f k‰W« muÁaš F¿¡nfhŸfns 6.3. Ïy¡FfŸ:
jäœeh£o‹ FL«gey rhjidfS¡F fhuzkhf
2012-M« M©o‰FŸ (gÂndhuhtJ Iªjh©L
mikªJŸsd.
£l«) mila ã®zæ¡f¥g£l k¡fŸ bjhif
mik¥Ã‹ Ïy¡FfŸ ËtUkhW:-
6.2. k¡fŸ bjhifæaš msÅLfŸ:.
2001-M« M©L k¡fŸ bjhif 1. ÁR kuz é»j« 20/1000 cæUl‹ Ãw¡F«
FHªijfS¡F
fz¡bfL¥Ã‹go jäœeh£o‹ k¡fŸbjhif 6.24 2. Ãw¥ò é»j« 15/1000 k¡fŸ bjhif¡F
nfhoahF«. jäœ eh£o‹ k¡fŸ bjhif ts®¢Á 3. jhŒkh®fŸ Ïw¥ò 45/100000 cæUl‹ Ãw¡F«
é»j« 11.72 éG¡fhlhf mikªJ nfush é»j« FHªijfS¡F
4. bkh¤j fUÎW 1.4
khãy¤Â‰F mL¤J jäœ ehL ϪÂa eh£oš é»j«
Ïu©lhtJ Ïl¤Âš cŸsJ. jäœehL, 5. j«gÂa® fh¥ò é»j« 65 rjÅj«
ϪÂahéš MwhtJ bgça k¡fŸ bjhif bfh©l 6. ca® Ãw¥ò tçir 10 rjÅj«
khãykhF«. jäHf k¡fŸ bjhif v©â¡if Fiw¥ò

eh£o‹ bkh¤j k¡fŸ bjhifæš 6 éG¡fhL

MF«. jäœ eh£o‹ k¡fŸ bjhif 2009-M«
M©L 6.74 nfhoahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. 2008-M«
M©o‹ ika muÁ‹ khÂç gÂÎ Kiw¥go jäHf
k¡fŸ bjhif mik¥ò Ñœ¡f©lthW mik»wJ:
6.4. FL«gey ika§fŸ:
k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«gey¤Jiwæ‹ Ñœ
cŸs bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò kUªJ
Ïa¡ff«, kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ
 93 94

Ïa¡ff«, kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff«, cŸsh£Á

mik¥òfŸ k‰W« j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ
6.5. FL«gey¤Â£l brašÂw‹:
_y« njÁa FL«g ey¤Â£l« brašgL¤j¥g£L
tU»wJ. khãy mséš FL«g ey¤ £l 6.5.1. 2009-2010-M« M©oš FL«g ey¤Â£l«
brašghLfis FL«g ey Ïa¡ff« f©fhâ¤J _y« milªj brašÂw‹ étu« ÑnH
tU»wJ. »uhk¥òw§fëš FL«g ey¤Â£l« Jiz bfhL¡f¥g£LŸsJ.
Rfhjhu ika§fëš cŸs »uhk Rfhjhu bréèa®
k‰W« Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš cŸs kU¤Jt brŒj
t. v®gh®¡f¥gL« rhjid
mYty®fshš brašgL¤j¥g£L tU»wJ. flªj v©
£l«
M©L rhjid étu«
_‹wh©Lfëš 86 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš
cŸs mWit mu§FfŸ Ó® brŒa¥g£L j‰nghJ 1 mWit Á»¢ir 4,00,000 3,46,456
2 fU¤jil tisa« 4,50,000 3,43,138
FL«g ey mWit Á»¢irfŸ eilbg‰W
3 thŒtê kh¤Âiu
tU»‹wJ. kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ c£bfhŸnth® 1,75,000 90,549
Ïa¡ff¤Â‹ Ñœ cŸs kU¤JtkidfŸ rh®ªj 4 MQiw cgnah»¥ngh® 3,75,000 1,64,176
ngWfhy Ë ftå¥ò ika« k‰W« ef®¥òw FL«g 5 fU¡fiy¥ò 1,50,000 60,601

ey ika§fŸ _y« FL«g ey¤Â£l«

brašgL¤j¥g£L tU»wJ. kU¤Jt fšé 6.5.2. gšntW tifahd kU¤Jt ãiya§fëš 2009-10-M«
Ïa¡ff¤Â‹ Ñœ cŸs kU¤Jt fšÿç M©L eilbg‰w mWit Á»¢irfë‹ étu« ËtUkhW:-
kU¤JtkidfŸ rh®ªj ngWfhy Ë ftå¥ò
t. rhjidæ‹
ika§fŸ _y« FL«g ey¤Â£l« v© kU¤Jt ãiya§fŸ rjé»j« (%)
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. khefuh£ÁfŸ k‰W« 1. muR kU¤Jt kidfŸ
60.9
efuh£Áfëš cŸs ef®¥òw eythœÎ ika§fŸ
2. j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ
_y« FL«g ey¤Â£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. 5.0
Ïj‰fhd guhkç¥ò khåa« FL«g ey Ïa¡ff¤jhš 3. m§Ñfç¡f¥g£l jåah® kU¤Jt
27.2
tH§f¥g£L tU»wJ. nkY«, 27 j‹dh®t bjh©L kidfŸ
4. cŸsh£Á mik¥ò kU¤Jt kidfŸ
ãWtd§fŸ k‰W« 1764 m§Ñfç¡f¥g£l jåah® 4.9
kU¤Jt ãiya§fŸ _y« FL«g ey¤Â£l« 5. m§Ñfç¡f¥glhj kU¤JtkidfŸ
2.0
jäœeh£oš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
 95 96

6.6. FL«gey¤ £l¤ij brašgL¤Jtš K¡»a Ï) khÂç gÂÎ Kiw¥go ÁR kuz é»j«
m«r§fshf fUj¥gL« gFÂfŸ: Mæu« cæUl‹ Ãw¡F« FHªijfS¡F 31
(2008) v‹w v©â¡ifæš cŸsJ. mš
m) jäœeh£oš el¡F« 10.47 Ïy£r« 75 rjé»j ÁR¡fŸ Ãwªj xU khj¤Â‰FŸ
Ãw¥òfëš 12.5 éG¡fhL (2008) ÏwªJ éL»‹wd. Ϫj, xU khj¤Â‰FŸ
mjhtJ 1.37 Ïy£r« Ãw¥òfŸ äiftçir FHªijfŸ Ïw¥gij f£L¥gL¤Âdhš ÁR
Ãw¥òfshF«. 2012-M« M©oš mila kuz¤ij Mæu« Ãw¥òfS¡F 20 v‹w
nt©oa F¿¡nfhŸfS¡F Ϫj äiftçir v©â¡ifæš f£L¥gL¤j KoÍ«.
Ãw¥òfŸ go¥goahf Fiw¡f¥glnt©L«.
<) njÁa FL«g ey MŒÎ -III
M) FL«g ey fU¤jil mWit Á»¢ir
2005-2006‹go, jäœ eh£oš 53.3 rjé»j
£l¤Âš M©fë‹ g§fë¥ò 0.7
jhŒkh®fS«, 72.5 rjé»j FHªijfS«
éG¡fhlhf cŸsJ. Ïjid ca®¤j jFªj
Ïu¤j nrhif nehædhš gh¡f¥g£LŸsd®.
elto¡if vL¡f¥gL«. FL«g ey
kf¥ngW jhŒkh®fë‹ Ïw¥Ã‰F«, Ãwªj
£l¤Âš M©fë‹ g§fë¥Ãid
FHªij xU khj¤Â‰FŸ Ïw¡F«
ca®¤Jtj‰F, kht£lªnjhW« eÅd M©
ãfœé‰F« K¡»a fhuzkhf Ïu¤j
fU¤jil mWit Á»¢ir Kfh«fŸ
nrhifnehŒ ÏU¡»wJ.
eilbgW»‹wd. Ïjdhš M© fU¤jil
mWit Á»¢irfë‹ v©â¡if flªj
c) FL«g ey¤ £l¤Âš k¡fë‹
M©Lfis él ca®ªJŸsJ. Ïå tU«
éU¥g¤Â‰nf‰g ó®¤Â brŒa¥glhj
fhy§fëš bkh¤j FL«g ey fU¤jil
njitfŸ 13.0 rjé»j¤ÂèUªJ (njÁa
mWit Á»¢irfëš M© fU¤jil
mWit Á»¢irfë‹ v©â¡if 10 FL«g ey MŒÎ-III 1998-99) 8.9 rjé»jkhf
éG¡fhlhf ca®¤j jFªj elto¡if (njÁa FL«g ey MŒÎ-III 2005-2006)
vL¡f¥gL«. kht£lªnjhW« eÅd M© Fiw¡f¥g£LŸsJ. mjhtJ Ïu©L
fU¤jil mWit Á»¢ir Kiw g‰¿a FHªijfS¡F Ïilna cŸs Ïilbtë
éê¥òz®Î FL«g ey fs¥gâahs®fŸ Ït‰¿š j‰fhèf FL«g ey njitfë‹
_ykhf éçthf és«gu« brŒa¥gL»wJ. g§F 4.1 rjé»jkhfΫ ãuªju FL«g ey
njitfë‹ g§F 4.8 rjé»jkhfΫ
cŸsJ.
 97 98

5) ny¥uh°nfh¥Ã¡ FL«g ey mWit Á»¢ir

6.7. FL«g ey¤ £l Ïy¡Ffismiltj‰fhd brŒtš gæ‰Á bgwhj mid¤J kf¥ngW
mQFKiwfŸ: k‰W« mWit Á»¢ir kU¤Jt®fS¡F«
gæ‰Á më¡f¥gL«. k‰W« mid¤J
gÂbdh‹whtJ Iªjh©L £l¡fhy¤Âš kU¤Jt®fS¡F« FL«g ey bg© mWit
ã®zæ¡f¥g£l Ïy¡»id mila Ñœ¡fhQ« Á»¢ir k‰W« jG«Ãšyhj M© mWit
mQF KiwfŸ Ëg‰w¥glΟsd:- Á»¢ir brŒtš gæ‰Á më¡f¥gL«.
6) muR kU¤Jtkidfëš gâòçÍ« mid¤J
1) »uhk thçahf äifÃw¥ò tçiræYŸs
kU¤Jt®fS¡F« v«.é.V. Kiwæš
jhŒkh®fis¡ f©l¿ªJ mt®fis
fU¡fiy¥ò brŒtj‰F gæ‰Á më¡f¥gL«.
FL«gey Kiwfis V‰W¡bfhŸs¢ brŒjš.
2) j‰nghJ 324 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš 7) fU¤jil tisa« bghU¤Jjèš gæ‰Á
FL«gey mWit Á»¢ir mu§FfŸ bgwhj mid¤J »uhk Rfhjhu
brašgL»‹wd. go¥goahf mid¤J bréèa®fS¡F« k‰W« Jiz
Mu«g Rfhjhu ãiya§fëY« FL«gey bréèa®fS¡F« gæ‰Á më¡f¥gL«.
mWit Á»¢ir mu§FfŸ brašgl 6.8. FL«gey mWit Á»¢ir V‰W¡
elto¡if nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ bfhŸgt®fS¡F FL«g ey fh¥Õ£L¤ £l«:
3) j‰rka« 1764 m§Ñfç¡f¥g£l jåah®
kU¤Jt kidfŸ FL«gey brašgh£oš
<LgL¤j¥g£LŸsd. nkY« mÂf mséš ÏªÂa muR, I.Á.I.Á.I. byh«gh®L fh¥Õ£L
jåah® kU¤Jt kidfis m§Ñfç¡f ãWtd¤Jl‹, 1.1.2010 Kjš FL«gey fh¥Õ£L¤
elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ. £l¤ij brašgL¤j¥gL»wJ. òJ¥Ã¤J¡
bfh©l fh¥Õ£L¤ £l¤Â‹go FL«gey
4) jF thŒªj j«gÂa®fS¡F FL«gey fU¤jil mWit Á»¢ir V‰ghs®fS¡F
nritfis tH§Ftš j‹dh®t bjh©L ËtUkhW fh¥Õ£L ã cjé më¡f¥gL»wJ:-
ãWtd§fŸ, Ra cjé FG¡fŸ, kfë®
k‹w«, nj®ªbjL¡f¥g£l ÃuÂãÂfŸ k‰W«
muR rhuhj mik¥òfis <LgL¤j
elto¡if vL¡f¥gL«.
 99 100

FL«g ey fU¤jil mWit¢ M© V‰ghs®fŸ %.1,100/-

Á»¢ir¡F¥ Ë kU¤Jt %.2,00,000/- tWik nfh£o‹ Ñœ cŸs
kidænyh mšyJ kU¤Jt bg© V‰ghs®fŸ k‰W« %. 600/-
kidæèUªJ éLé¡f¥g£l jhœ¤j¥g£l tF¥Ãd® k‰W«
7 eh£fS¡FŸ Ïw¡f gH§Foadçš bg©
neç£lhš V‰ghs®fŸ (muR kU¤Jt
kU¤Jt kidæèUªJ %. 50,000/- ãiya§fëš k£L«)
éLé¡f¥g£L 8 èUªJ 30 tWik nfh£o‰F nkš cŸs %. 250/-
eh£fS¡FŸ Ïw¡f neç£lhš bg© V‰ghs®fŸ (muR
FL«gey mWit %. 30,000/- kU¤Jt ãiya§fëš k£L«)
Á»¢ir¡F¥ Ë Û©L«
fUΉwhš
FL«g ey mWit nk‰bfhŸs¥g£l cŸsgoahd 6.10. eÅd M© fU¤jil Á»¢ir Kfh« k‰W«
Á»¢irahš V‰gL« Á¡fšfŸ bryÎ %. 25,000/- äfhkš gæ‰Á:
(kU¤Jt kidæèUªJ
éLé¡f¥g£L 60
eh£fS¡FŸ) 6.10.1. FL«gey fU¤jil £l¤Âš M©fë‹
kU¤Jt®fS¡fhd <£LW¡ xU Kiw¡F %.2,00,000/- g§nf‰Ãid mÂfç¡F« tifæš eÅd M©
fh¥ÕL (xU M©o‰F eh‹F fU¤jil Á»¢iria nk«gL¤j njÁa Cuf
Kiw¡F äfhkš)
eythœÎ £l¤Â‹ Ñœ %.67.20 Ïy£r« bgw¥g£L,
kht£l§fëš eÅd M© fU¤jil Á»¡ir Kfh«
6.9. FL«g ey fU¤jil mWit Á»¢ir eilbg‰W tU»‹wJ. ÏJ tiu 299 M©
V‰ghs®fS¡F ÏH¥Õ£L¤ bjhif mÂfç¥ò: fU¤jil Á»¢ir Kfh« eilbg‰W 1117 M©
fU¤jil Á»¢irfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ.
FL«g ey fU¤jil mWit Á»¢ir
V‰ghs®fS¡F ÏH¥Õ£L ãÂÍjé ËtUkhW 6.10.2. eÅd M© fU¤jil Á»¢ir brŒtj‰fhd
më¡f¥gL»wJ:- gæ‰Á bgwhj kU¤Jt®fS¡F khãy gæ‰Áahs®
_ykhf gæ‰Á më¡f %.15.00 Ïy£r« njÁa Cuf
eythœÎ £l« _ykhf br‹id Ñœ¥gh¡f«
kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkid¡F xJ¡ÑL
brŒa¥g£L gæ‰Á Kfh«fŸ eilbg‰W tU»wJ.
ÏJ tiu 62 kU¤Jt®fŸ eÅd M© fU¤jil
Á»¢ir brŒtj‰fhd gæ‰Á bg‰WŸsd®.
 101

6.11. fU¤jil tisa« bghU¤Jtj‰fhd gæ‰Á:

FHªij Ãw¥Ã‰»ilna Ïilbtë V‰gL¤j
VJthf fh¥g®-o 380-v v‹w fU¤jil tisa¤ij
Ãugy¥gL¤j £läl¥g£LŸsJ. fh¥g®-o 380-v
mÂeÅd Rfhjhuä¡f tisakhF«. ÏJ bg©fŸ
fUÎWjiy jL¡F«. Ïjdhš jhŒkh®fŸ
Ãurtfhy kuz§fis jL¡fyh«.
Ϥ£l¤Â‰fhf %.2.23 nfho ã njÁa Cuf
eythœÎ £l¤Â‹ Ñœ bgw¥g£L mid¤J
kht£l§fS¡F« xJ¡ÑL brŒa¥g£L gæ‰Á
eilbg‰W tU»wJ. ÏJ tiu 178 kU¤Jt®fŸ, 194
bréèa®fŸ k‰W« 491 kU¤Jt« rh®ªj
gâahs®fŸ gæ‰Á bg‰WŸsd®. x›bthU
kht£l¤ÂY« 400 gæ‰Á bg‰w gâahs®fis
cUth¡F« bghU£L j‰nghJ mid¤J
kht£l§fëY« Ï¥gæ‰Á £l« brašgL¤j¥g£L
tU»wJ.

6.12. khãy k¡fŸ bjhif Miza«:

FL«gey« k‰W« jhŒnrŒ ey¤Â£l¥ gâfis

nk‰gh®it k‰W« MŒÎ brŒJ j¡f m¿Îiu
tH§fΫ, £läl¥g£LŸs Ïy¡Ffis
milaΫ kh©òäF Kjšt® mt®fë‹ Óça
jiyikæš khãy k¡fŸ bjhif Miza« murhš
mik¡f¥g£LŸsJ.
 102 103

m¤Âaha« - 7
7.2. elkhL« òydhŒÎ¡FG k‰W« r£l«, òydhŒÎ¥
kUªJ f£L¥ghL ã®thf« ÃçÎfë‹ gâfŸ:

7.1. kUªJfŸ, mHF rhjd¥ bghU£fŸ M»at‰¿‹ nghè kUªJ k‰W« juk‰w kUªJfŸ F¿¤J
c‰g¤Â, éãnahf«, é‰gid M»adt‰iw bj‹kht£l§fëèUªJ tU« òfh®fis MŒÎ
xG§FgL¤j Ñœ¡fhQ« r£l éÂKiwfis brŒJ elto¡iffŸ vL¡f, kJiuia¤
mkšgL¤J« jiyaha¥ gâæid kUªJ f£L¥ghL jiyikælkhf¡ bfh©L xU elkhL« òydhŒÎ¡
ã®thf« nk‰bfh©L tU»wJ. FGΫ, br‹idæèUªJ tU« òfh®fis MŒÎ
brŒJ elto¡if vL¡f Ïa¡Fe® mYtyf¤Âš
m)1940M« M©L kUªJfŸ k‰W« xU òydhŒÎ¡ FGΫ brašgL»‹wd. ÏJjéu,
x¥gid¥ bghU£fŸ r£l« k‰W« 1945M« br‹idæYŸs òydhŒÎ¡ ÃçÎ, r£l« bjhl®ghd
M©L éÂfŸ. gâfisÍ«, Áw¥ò MŒÎfisÍ« nk‰bfh©L
M)1995M« M©L kUªJfŸ tU»wJ.
éiy¡f£L¥gh£L Miz.
Ï)1954M« M©L kUªJfŸ k‰W« 7.3. kUªJ MŒÎ¡ Tl«:
khah#hy ãthuz§fŸ (kW¡f¤j¡f
és«gu§fŸ) r£l«. ϤJiwæ‹ f£L¥gh£o‹ Ñœ, KG Âw‹
bfh©l, xU kUªJ MŒÎ¡ Tl« Ïa§» tU»wJ.
nkY«, ϤJiwia¢ rh®ªj mYty®fŸ 1985M« muR k‰W« jåah® kU¤JtkidfŸ, c‰g¤Â
M©L nghij kUªJfŸ k‰W« kdka¡f« jU« ãWtd§fŸ, bkh¤j k‰W« Ášyiu é‰gid
bghU£fŸ r£l¤Â‹go elto¡if vL¡f mÂfhu« ãiya§fŸ M»a Ïl§fëèUªJ (CÁ kUªJ
bg‰wt®fŸ.M§»y kUªJfŸ, ncwhänahg jahç¥ò Ú§fyhf) kUªJ MŒths®fshš
kUªJfŸ, x¥gid¥ bghU£fŸ M»adt‰iw nrhjid¡fhf vL¡f¥g£l kUªJ¥ bghU£fŸ, Ϫj
jahç¡fΫ, é‰gid brŒaΫ njitahd MŒÎ¡ Tl¤Âš MŒÎ brŒa¥gL»‹wd. br‹id
cçk§fŸ tH§Fjš k‰W« òJ¥Ã¤jš M»a »©oæYŸs nehŒ¤ jL¥ò kUªJ k‰W« MuhŒ¢Á
gâfis kUªJ f£L¥ghL Ïa¡Fe® »§ ãiya¤Âš CÁ kUªJ jahç¥òfŸ gF¥ghŒÎ
nk‰bfhŸ»wh®. k¤Âa cçk« tH§F« FGk¤Jl‹ brŒa¥gL»‹wd.
ÏizªJ jäœeh£oš Ïu¤j nrä¥ò t§»fS¡F
cçk« tH§F« gâæidÍ« Ït® M‰W»wh®.
 104 105

7.4.3.nghij gH¡f¤Â‰F moikah¡F«

7.4. 2009-2010-M« M©o‹ rhjidfŸ: (Psychotropic substance) kh¤Âiufis
jtwhf éãnahf« brŒj‹ ngçš
2009-10-M« M©oš Ñœ¡f©l FG MŒÎfŸ elto¡if:
k‰W« nrhjidfŸ el¤j¥g£ld
m) gl¥ig k‰W« jh«gu« gFÂæš cŸs
7.4.1. lhä¥q (Tamiflu) kh¤ÂiufŸ Kiwa‰w kUªJ¡ filfëš nghij gH¡f¤Â‰F
Kiwæš é‰gid brŒJŸs‹ ngçš
moikah¡F« (Psychotropic substance)
elto¡if:
kh¤Âiufis jtwhf éãnahf« brŒtjhf òfh®
bgw¥g£lJ. m§F el¤j¥g£l FG MŒéš 1940
M/s. TDP Technologies Pvt. Ltd., M« M©L kUªJ k‰W« mHF rhjd¥ bghU£fŸ
br‹id-14-š el¤j¥g£l nrhjidæš r£l¤Â‹ Ñœ éÂKiw ÛwšfŸ elªJŸs 14
Kiw¥goahd cçk« Ïšyhkš Antiflu capsules kUªJ¡ filfŸ f©LÃo¡f¥g£L elto¡if
(Oseltamivir capsules) cŸgl gy M§»y kUªJfŸ vL¡f¥g£lJ.
ÏU¥Ãš it¡f¥g£oUªjJ f©LÃo¡f¥g£lJ.
m§»UªJ %ghŒ 40 Ïy£r« kÂ¥Ãyhd kUªJfŸ M) kUªJ f£L¥ghL Ïa¡Fe® mt®fë‹
g¿Kjš brŒa¥g£lJ. ÏJ bjhl®ghd òydhŒÎ c¤Âué‹ ngçš kUªJ MŒths®fŸ jäHf¤Â‹
j‰nghJ eilbg‰W tU»wJ. br‹id, nfhit k‰W« Ïuhkehjòu« kht£l«
ÑH¡fiu ngh‹w gšntW Ïl§fëš xnu neu¤Âš
7.4.2. Kf¥ò Ó£oid kh‰¿aj‹ ngçš elto¡if: MŒÎfŸ nk‰bfh©ld®. 17 Ïl§fëš éÂKiw
ÛwšfŸ f©LÃo¡f¥g£L kUªJfŸ k‰W«
M/s. Aston Pharmacia, ÂU.é.f ef®, x¥gid¥ bghU£fŸ r£l éÂfë‹go nkš
br‹id-11-š el¤j¥g£l nrhjidæš elto¡if vL¡f¥g£LŸsJ.
nk‰F¿¥Ã£l ãWtd« M.R.P. %.23/- kÂ¥òŸs
kUªJfis M.R.P.% 45/- vd ÂU¤Â Kf¥ò Ó£L 7.4.4. nghè kUªJfŸc‰g¤Â k‰W« é‰gid
x£l¥g£L ÏUªjJ f©LÃo¡f¥g£lJ. Ûjhd elto¡if:
mªãWtd¤Â‹ cçk§fŸ u¤J brŒJ Miz
Ãw¥Ã¡f¥g£lJ. Primolut N – (Norethisterone Tablets 5mg)
v‹w kh¤Âiu nghèahf jahç¡f¥g£L
br‹idæš é‰gid¡fhf òH¡f¤Âš
 106 107

él¥g£LŸsij ϤJiw f©LÃo¤jJ. Ϫj x¥gid bghU£fŸ r£l« k‰W« éÂfŸ 1945-‹ go
nghè kUªÂš _y¥ bghUshd Norethisterone Kiwahf Ïu¤j« nrfç¥ò, nrä¥ò k‰W« Ïu¤j«
v‹gJ nr®¡f¥gléšiy v‹W gF¥ghŒéš tH§Fjš brŒtš KiwnfLfŸ fhz¥g£ljhY«
f©l¿a¥g£L ϤJiwia¢ rh®ªj k‰W« mj‰fhd gÂntLfŸ rçtu
kUªjhŒths®fshš cldoahf MŒÎfŸ guhkç¡f¥glhjjhY« mªj Ïu¤j t§»fŸ
br‹idæY«, iAjuhgh¤ efu§fëY« Ïa§Ftj‰F jäœ ehL kUªJ f£L¥ghL Ïa¡Fe®
nk‰bfhŸs¥g£lJ. Ϫj¢ r£l énuhj braš ÏU mt®fŸ Ïu¤j« nrfç¥ò, nrä¥ò k‰W« Ïu¤j«
khãy§fis¢ nr®ªj r_f énuhj F«gšfshš tH§Fjš ngh‹wt‰iw clnd ãW¤j jil
nk‰ bfhŸs¥g£L tUtjhf m¿ªJ Ϫj tH¡if MizfŸ Ãw¥Ã¤JŸsh®. nkY« ÏJ bjhl®ghd
khãy muÁ‹ khãy muÁ‹ F‰w òydhŒÎ¥ òy‹ érhuiz bjhl®ªJ eilbg‰W tU»wJ.
ÃçΡF (CBCID) elto¡if¡fhf kh‰w«
brŒa¥g£LŸsJ. 7.4.7. fhyhtÂahd kUªJfis é‰w‹ ngçš
elto¡if:
7.4.5. kUªJ éiy f£L¥ghL Miz Ûwš Ûjhd
elto¡if: m) òëaªnjh¥Ãš cŸs kUªJ fil x‹¿š
fhyhtÂahd kUªJ éãnah»¡f¥ g£ljhf jftš
ÂUths®fŸ bkorhf®, Â.ef®, br‹id-17 »il¤j‹ mo¥gilæš kUªJ f£L¥ghL
mt®fshš muR kU¤Jt ãiya§fS¡F Ïa¡Fe® mt®fë‹ c¤Âué‹ ngçš Ïu©L
éãnahf« brŒtj‰F ÏUªj %. 3,600 kÂ¥Ãyhd KJãiy kUªJ MŒths®fŸ k‰W« xU kUªJ
kUªJ (nrhoa« thšgunu£ kh¤Âiu 200 ä.» MŒths®fshš 21.12.2009 m‹W ÂUths®fŸ
(m®fhthš - 200) kUªJ éiy f£L¥ghL Miz Á¤uh bko¡fš°, v©.32, blknyh° rhiy,
1995-‹ go kh¤Âiuæ‹ ciw ÛJ« br‹id-12-š nrhjid el¤j¥g£L
m£il¥bg£oæ‹ ÛJ« mÂfg£r éiy òydhŒé‰F¥ ÃwF mj‹ cçk§fŸ u¤J
m¢ro¡f¥glhjjhš g¿Kjš brŒa¥g£lJ. brŒa¥g£lJ.

7.4.6. Kiwa‰w Ïu¤j t§»fŸ Ûjhd elto¡if:
jäœehL kUªJ¡ f£L¥gh£L¤Jiw
kUªjhŒths®fŸ gy Ïu¤j t§»fis MŒÎ
brŒjš 5 Ïu¤j t§»fëš kUªJfŸ k‰W«
M) kUªJ¡ f£L¥gh£L Ïa¡Fe®, jäœehL
mt®fë‹ c¤jué‹ ngçš KJãiy kUªJ
MŒths®fŸ k‰W« k©ly« I, II, III, IV, ÂUtŸq®
k©ly¤ij nr®ªj kUªJ MŒths®fŸ 24.12.2009
m‹W br‹idæš cŸs g£lhs«, M.K.B. ef®,
 108 109

éahr®gho, bgu«ó®, éntfhdªjh ef®, vU¡f‹ Ï) fhyhtÂahd kUªJfëš kUªJ ãWtd§fshš

nrç M»a Ïl§fëš cŸs Ášyiw kUªJ¡ x£l¥g£l Kf¥ò Ó£il vL¤J é£L fhyhtÂ
filfëš MŒÎ nk‰bfh©ld®. m§F njÂfis Ú£o¤J ntW òÂa Kf¥ò Ó£L x£o
el¤j¥g£l 18 MŒÎfëš 12 Ášyiw kUªJ fhyhtÂahd kUªJfis é‰gid brŒtjhf
filfëš kUªJ k‰W« x¥gid¥ bghU£fŸ jftš »il¡f¥bg‰wJ. mj‹ mo¥gilæš
r£l¤Â‹ Ñœ éÂKiw ÛwšfŸ elªJŸsJ br‹idæš cŸs ÂU. Promod M. Vora,
f©l¿a¥g£L cça r£l elto¡if mt®fë‹ Å£oš giHa v© 13, òÂa v©. 18,
vL¡f¥g£LŸsJ. 12 é‰gidahs®fëš It® m«k‹ nfhæš bjU,br‹id-3-š kUªJ
fhyhtÂahd kUªJfis ÏU¥Ãš it¤ÂUªjJ f£L¥ghL Ïa¡Fe®, jäœehL mt®fë‹
f©LÃo¡f¥g£lJ. jiyikæš kUªJ MŒths®fŸ ÂO® nrhjid
el¤Âaš ÂU. Promod M. Vora, mt®fŸ
7.4.8. Kiw¥goahd cçk« Ïšyhkš jahç¥ò k‰W« Kiw¥goahd cçk« Ïšyhkš r®ífš bghU£fis
é‰f¥gL« kUªJfë‹ ngçš elto¡if: é‰gid brŒJ tUtJ f©l¿a¥g£lJ.
é‰gid¡fhf gJ¡» it¡f¥g£oUªj r®ífš
m) Kiw¥goahd cçk« Ïšyhj jahç¥ò bghU£fis KJãiy kUªJ MŒths®, k©ly«-1
ãWtd§fŸ Absorbent Gauze Schedule F(11)-I mt®fŸ g¿Kjš brŒJ br‹id 15 tJ Kj‹ik
jahç¥gjhf m¿a¥g£L r¤u¥g£oæš el¤j¥g£l ÚÂk‹w¤Âš x¥gil¡f¥g£L nkš elto¡if
nrhjidæš %.45,000/- kÂ¥Ãyhd kUªJ vL¡f¥g£L tU»wJ.
bghU£fŸ g¿Kjš brŒa¥g£lJ. ÏJ bjhl®ghd
òydhŒÎ j‰nghJ eilKiwæš cŸsJ.. 7.4.9. nghè ÏUkš kUªJ k‰W« fhyhtÂahd
kUªJfis kW RH‰¢Á brŒJ é‰gid
M) M/s. Peerless Biotech Pvt. Ltd., br‹id-96-š brŒjJ Ûjhd elto¡if:
el¤j¥g£l nrhjidæš Ïu¤j gçnrhjid¡F
ga‹gL« fhuâfŸ Kiw¥goahd cçk« Ïšyhkš m) kUªJ f£L¥ghL Ïa¡Fe®, br‹id
ÏU¥Ãš it¡f¥g£oUªjJ f©l¿a¥g£lJ. mt®fS¡F bg‹dh£çš fh~¥ gh®Kyh v‹w
Ïjid¤ bjhl®ªJ %.10 Ïy£r« kÂ¥Ãyhd ÏUkš kUªJ br‹idæèUªJ flYhU¡F
kUªJfŸ m§»UªJ g¿Kjš brŒa¥g£L tH¡F ÂU¥Ã mD¥ggLtjhf »il¤j jftè‹
bjhlu mDk tH§f¥g£LŸsJ. mo¥gilæY«, mš KiwnfL ÏU¥gjhf »il¤j
jftè‹ ngçY« flYhçš cŸs
ÂU¥ghÂçòèôçš ÂUths®fŸ bršt édhaf®
 110 111

Vb#‹È° v‹w ãWtd¤Âš 17.03.2010 m‹W

MŒÎ nk‰bfhŸs¥g£L Rkh® 2700 X 150 ml 7.5. kUªJ k‰W« x¥gid¥ bghU£fŸ r£l¤Â‹
bg‹dh£çš fh~¥ gh®Kyh v‹w ÏUkš kUªJ Ñœ bjhlu¥g£l F‰w tH¡FfŸ étu§fŸ:
gh£ošfŸ g¿Kjš brŒa¥g£lJ. fhtšJiw¡F
ϤJiw _y« bfhL¡f¥g£l òfhç‹ ngçš fhtš
Jiw mÂfhçfshš Rkh® 32,000 bg‹dh£çš fh~¥ 2009-2010-M« M©oš bkh¤j« 215
gh®Kyh ÏUkš kUªJ gh£ošfŸ flYh® k‰W« tH¡FfŸ bjhlu x¥gë¥ò tH§f¥g£LŸsJ.
gh©o¢nrçæš if¥g‰w¥g£L r«gªj¥g£l 3 Ït‰¿š Ñœ¡f©l K¡»a éÂfŸ Ûwš F¿¤J
eg®fŸ ifJ brŒa¥g£ld®. tH¡F bjhlu x¥gë¥ò Miz
tH§f¥g£LŸsJ.
M) jäœehL kUªJ f£L¥ghL Ïa¡Fe®
mt®fS¡F »il¤j jftè‹go br‹idæš 15 m) kUªJfŸ k‰W« khah#hy
bkh¤j k‰W« Ášyiw éahghçfë‹ ãthuz§fŸ r£l¤Â‹Ñœ xU tH¡F
ãWtd§fëš mÂuo nrhjid 10.03.2010 m‹W bjhlu x¥gë¥ò tH§f¥g£LŸsJ.
nk‰fhŸs¥g£lJ. Ϫj MŒé‹ nghJ çe®› v‹w
nf¥°ôš kUªÂ‹ ng£¢ v©, jahç¥ò njÂ, M) juk‰w kUªJfŸ, nghè kUªJfŸ
fhyht nj M»ait kh‰w¥g£L é‰gid k‰W« fy¥gl kUªJfŸ
brŒtJ kUªjhŒths®fshš f©l¿a¥g£lJ. ÏJ jahç¤jj‰fhf gšntW kUªJ
bjhl®ghf 11.03.2010 m‹W ÂU rŠrŒ fkh® jahç¥ò ãWtd§fë‹ÛJ 79
v‹gtç‹ Ïšy¤Âš ÏUªJ Ϫj kUªJfSl‹ tH¡FfŸ bjhlu x¥gë¥ò Miz
kW RH‰Á¡fhf it¤ÂUªj Ïju fhyhtÂahd tH§f¥g£LŸsJ.
kUªJfS« if¥g‰w¥g£lJ. nkY« érhuiz
brŒjš bfhL§ifôçš ÂU ué v‹»w Ï) Ãw é ÛwšfS¡fhf 134 tH¡FfŸ
Ãughfu‹ Ϫj kUªJfis éãnah»¤jjhf bjça kUªJ k‰W« x¥gid¥ bghU£fŸ
tªjJ. ÏJ F¿¤J 16.03.2010 m‹W fhtš Jiw¡F r£l¤Â‹ 1940-‹ Ñœ x¥gë¥ò
òfh® më¡f¥g£L 12 eg®fŸ fhtš Jiwahš ifJ tH§f¥g£LŸsJ.
brŒa¥g£ld®. 5 eg®fŸ ÚÂk‹w¤Âš ru© <) kUªJ k‰W« éiy¡f£L¥ghL ã®za
milªjd®. ÏJ bjhl®ghf khãy muÁ‹ F‰w¥ r£l¤Â‹ Ñœ xU tH¡F bjhlu
òydhŒÎ¥Ãçéd® nkš érhuiz brŒJ x¥gë¥ò tH§f¥g£LŸsJ.
tU»‹wd®.
 112 113

7.8. 2010-2011-M« M©L¡fhd braš £l«:

7.6. òÂa kUªJ MŒths®fŸ ãakd«
1. Fiwªj g£r« 22,000 MŒÎfŸ é‰gid
kUªJ MŒths®fŸ gâæl§fŸ gy ãWtd§fŸ, c‰g¤Â ãiya§fŸ /
fhykhf ãu¥g¥glhkš ÏUªjJ. j‰nghJ jäœehL Ïu¤j t§»fŸ / m§Ñfç¡f¥g£l
muR¥ gâahs® nj®thiza¤Âdhš neuo ãakd« MŒtf§fŸ k‰W« muR
_y« 23 kUªJ MŒths®fŸ kUªJ f£L¥ghL kU¤Jtkidfëš el¤Âl
Jiw¡F ãakd« brŒa¥g£LŸsd®. c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ.

7.7. 2010-2011-M« M©L¡fhd òÂa £l§fŸ: 2. Fiwªj g£r« 3,250 kUªJ khÂçfis
rªij c‰g¤Â ãWtd§fŸ k‰W«
1) kUªJ f£L¥ghL Ïa¡ff¤Â‹ òÂa kU¤JtkidfëèUªJ vL¤J mj‹
Ïiz¥ò f£ol¤Âš Ïa¡ff¤Â‰fhf ju¤Âid MŒÎ brŒa
Ïu©lhtJ js« %. 30.00 Ïy£r« c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ.
kÂ¥Õ£oš f£Ljš.
3. kUªJ MŒths®fS¡F« KJãiy
2) k©ly mYtyf§fë‹ ga‹gh£o‰fhf kUªJ MŒths®fS¡F« el¥ÃYŸs
efš vL¡F« ÏaªÂu« k‰W« bjhêšE£g§fë‹ _y« kUªJfë‹
bjhiy m¢R vªÂu« %. 9.75 Ïy£r« ju¡f£L¥gh£oid m¿a VJthf gæ‰Á
kÂ¥Õ£oš th§Fjš. më¡f¥gL«.

3) k©ly mYtyf§fŸ k‰W« 4. nghè kUªJfŸ rªijæš EiHtij

kUªjhŒths® mYtyf§fë‹ jL¥gj‰F mo¡fo ÂO® nrhjidfŸ
ga‹gh£o‰fhf 21 Fë® rhjd k‰W« T£L MŒÎfŸ el¤j¥gL«.
bg£ofŸ %. 3.15 Ïy£r« kÂ¥Õ£oš
5. rªijæš ju« Fiwthd kUªJfŸ
th§Fjš.
elkh£l¤ij f©l¿ªJ f£LgL¤j
m¿éaš mo¥gilæš khÂç kUªJfŸ
vL¡f¥gL«.
 114
m¤Âaha« - 8
ϪÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ
8.1. ϪÂa kU¤Jt Kiwfë‹ ts®¢ÁæY«
nk«gh£oY« KG tr thŒ¥òfis cUth¡»
mt‰¿‹ M‰wš ts¤ijÍ« brašÂwidÍ«
KGikahf¥ ga‹gL¤Â mt‰¿‹ g©ila¥
bgUikia ãiyeh£Ltš jäœehL muR cWÂ
ó©LŸsJ. ϪÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ
KiwfŸ xU gšneh¡F mQFKiwÍl‹ K¡»a
Únuh£l¤Â‹ Ñœ bfh©L tu¥g£L ts®¢Á¡fhd
neh¡f§fis milaΫ Ï«kU¤Jt Kiwfë‹
guªJg£l Mjhu§fis Ïyhgfukhd Kiwæš
ga‹gL¤Â¡ bfhŸsΫ vëikahf¡ »il¡fΫ,
všnyhU« V‰W¡ bfhŸS« tifæY« , Fiwªj
bryéš jukhd Á»¢iria më¤J Rfhjhu
ghJfh¥Ã‹ ga‹fis nk«gL¤J« neh¡»Y« cça
têtiffŸ brŒa¥g£L tU»‹wd. Á¤jh,
MÍ®ntjh, Ídhå, nahfh k‰W« Ïa‰if kU¤Jt«
k‰W« Xänahg Á»¢ir KiwfŸ mnyhgÂ
kU¤Jt Á»¢ir¡F¤ Jizahf mšyJ ešy
kh‰W têahf cUth¡» bgUthçahd k¡fS¡F
kU¤Jt Á»¢ir më¥gJ«, Rfhjhu¥ gâæš
k¡fŸ mtut® éU«ò« kU¤Jt Kiwfëš
Á»¢ir më¥gJ« mšyJ mj‰F nt©oa
thŒ¥òfis cUth¡»¤ jUtJ«, khãy muÁ‹
caça F¿¡nfhshF«.
115
8.2. ϪÂa kU¤Jt KiwÍ« eÅd Kiw kU¤Jt
KiwÍ« x‹W¡bfh‹W gçkh‰w« brŒJ bfhŸs
KoÍ«. jäœehL muR x›bthU Mu«g Rfhjhu
ãiya¤ÂY« xU ϪÂa kU¤Jt Kiw kU¤Jtiu
go¥goahf ãaä¤Âl všyh Ka‰ÁfisÍ« vL¤J
tU»wJ. j‰rka« 2009-2010-M« M©oš
x¥gë¡f¥g£l 300 ϪÂa kU¤Jt« k‰W«
xänahg ÃçÎfisÍ« nr®¤J, 779 Mu«g Rfhjhu
ãiya§fëš ÏªÂa Kiw kU¤Jt¥ ÃçÎfŸ
brašg£L tU»‹wJ.
8.3. fšé :
8.3.1. ϪÂa kU¤Jt« k‰W« Xänahg Kiwfë‹
Kiwahd ts®¢Á¡fhf, k¤Âa fHf§fŸ,
Fiwªjg£r fšé¤ ju¤ij cWÂ¥gL¤Jtj‰fhf
gšntW Kiw¥gL¤jš elto¡iffis vL¤J
tU»‹wd. ϪÂa kU¤Jt Kiwæš fšé k‰W«
gæ‰Á trÂfŸ ÏUtifæš mikªJŸsd. x‹W
muR jhkhfnt K‹tªJ ϪÂa Kiw kU¤Jt¡
fšÿçfis ãWÎtJ. Ï‹bdh‹W njitahd ju
msÎfis¡ bfh©LŸs jåah® fšÿçfis
brašgl mDkÂ¥gJ. ϪÂa kU¤Jt Kiw g£l¥
go¥Ãš, muR¡ fšÿçfëš 296 khzt®fS« ,
jåah® fšÿçfëš 960 khzt®fS«
M©blh‹¿‰F nr®¤J¡ bfhŸs¥gL»‹wd®. g£l
nk‰go¥ò¡ fšéahdJ muR kU¤Jt¡
fšÿçfëš k£Lnk el¤j¥gL»wJ. Ïš
M©L¡F 80 ng® nr®¤J¡ bfhŸs¥gL»‹wd®.
 116 117

ϪÂa kU¤Jt Kiw¡ fšé ãWtd§fëš

khzt® nr®¡if Ñœ¡f©lthW eilbgW»wJ.
8.4. MuhŒ¢Á :
ϪÂa kU¤Jt Á»¢ir KiwfŸ gy
ü‰wh©LfS¡F nkyhf eilKiwæš ÏUªJ

XänahgÂ

U¤Jt«
Ïa‰if
tU»wJ. nkY« mt‰WŸ Áy Á»¢ir KiwfŸ,

Ídhå

nahfh
k‰W«
Á¤jh

fšé
bkh¤j«
ãWtd§fŸ
Mͮntjh

gæ‰Á KiwfŸ k‰W« kUªJfŸ M»ad

j‰nghija fhy¤ÂY« mnj Kiwikæš r‰W«
khwhkš Ëg‰w¡ToajhŒ mikªJŸsd.
g£l¥
go¥ò 150 50 26 50 20 296
ϤJiwæš ca® MuhŒ¢Á trÂfŸ nghJkhd
muR msΡF Ïšyhikahš ϤJiw, MuhŒ¢Á neh¡»š
fšÿç ts®ªj Ãw ãWtd§fSl‹ T£lhf¢ brašgL«
jåah® 200 160 Ïšiy 400 200 960 ãiy V‰g£LŸsJ.
fšÿç

g£l
8.5. ju¥gL¤jš k‰W« kUªJ ju MŒÎ¡Tl¤ij
nk‰go¥ò 80 Ïšiy Ïšiy Ïšiy Ïšiy 80 nk«gL¤Jjš:
muR
fšÿç
Ï‹iwa eh£fëš gšntW _y¥ bghU£fis¡
Ïšiy Ïšiy Ïšiy Ïšiy Ïšiy Ïšiy
bfh©L jahç¡f¥gL« _èif kUªJfë‹ ju«
jåah®
fšÿç Fiwahkš ghJfh¥gJ ϪÂa kU¤Jt¤Â‰F¥
bgU« rthyhf mikªJŸsJ. khãy kUªJ ju
MŒÎ¡Tl¤ij eLtzuÁ‹ 147 Ïy£r« %ghŒ
ãÂÍjé bg‰W eÅd MŒÎ¡ fUéfSl‹
8.3.2. nkY« f‹åahFkç kht£l« ehf®nfhéèš ãWt¥g£LŸsJ. ÏJ r£l¥ó®tkhd kUªJ k‰W«
xU muR MÍ®ntj kU¤Jt¡ fšÿç k‰W« x¥gid¥ bghU£fŸ r£l« 1940 é 1945-Ï‹ Ñœ
kU¤Jtkid 2009-10 fšé M©L Kjš ãWt¥g£L¢ brašg£LtU»wJ. ϪÂa
brašgL»wJ. ϪÂa kU¤Jt« k‰W« xänahg kU¤JtKiw kUªJfŸ všnyhuhY« Fiwªj
kU¤Jt¡ fšÿçfŸ mid¤J« ika muÁ‹ bryéd¤Âš th§F« bghU£L«, k‰W«
ãÂÍjéÍl‹ khãy khÂç fšÿçfshf ju« ÅçakhdjhfΫ mikÍ« tifæš khãy kUªJ
ca®¤j¥g£L tU»‹wd. brŒ ãiya§fŸ k¤Âa muR tH§»a
 118

%.130.00 Ïy£r« ã cjéÍl‹

eÅd¥gL¤j¥g£LŸsJ. lh«¥fhYl‹ ÏizªJŸs
kUªJ brŒ ãiyaK« ju ã®za« cW brŒÍ«
tifæš eÅd¥gL¤j¥g£LŸsJ.

8.6. kU¤Jt Á»¢ir :

j‰rka«, ϪÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ

kU¤Jt Kiwfë‹ Ñœ, cŸ nehahëfS¡fhf 1110
gL¡if trÂfŸ bfh©l 1189 kU¤Jt¥ ÃçÎfŸ
njÁa Cuf ey Ïa¡f¤Â‹ Ñœ x¥gë¡f¥g£l 300
ϪÂa kU¤Jt Kiw ÃçÎfSl‹ khãy¤Âš
kU¤Jt nrit òçªJ tU»‹wd. Ïij nkY«
nk«gL¤Â¥ gutyh¡F« tifæš %.555.00 Ïy£r«
bryéš 17 kht£l¤ jiyik kU¤Jt kidfëš
Áw¥ò kU¤Jt¥ ÃçÎfS« (Speciality Clinics)
%.1510 Ïy£r« bryéš 151 t£l kU¤Jt
kidfëš Áw¥ò kU¤Jt¥ ÃçÎfS« (Speciality
Clinics) ika muÁ‹ cjéÍl‹
mik¡f¥g£LŸsJ. nkY«, Kj‰f£lkhf ika
muÁ‹ %.1340 Ïy£r« ã cjéÍl‹ 134 muR
Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš Áw¥ò kU¤Jt¥
ÃçÎfŸ mik¡F« gâfŸ brašgh£oš cŸsd.
Ïju kht£l jiyik kU¤Jtkid k‰W« muR
Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ M»aitfëš Áw¥ò
kU¤Jt¥ ÃçÎfŸ bjhl§Ftj‰F njitahd ãÂ
cjé nt©o ika muR¡F K‹bkhêÎfŸ
mD¥g¥g£LŸsd.
 119
8.7. njÁa Cuf ey Ïa¡f«:
njÁa Cuf ey Ïa¡f¤Â‹ Ñœ ϪÂa
kU¤Jt Kiw¥ÃçÎfŸ 300 muR Mu«g Rfhjhu
ãiya§fëš %.7.01 nfho kÂ¥Õ£oš
cUth¡f¥g£LŸsd. Ϫãiya§fëš
mo¥gilf£lik¥Ã‰fhf %.46.66 nfho
eLtzuÁläUªJ ãÂÍjé bgw¥g£L ϪÂa
kU¤Jt Kiwfëš Áw¥ò kU¤Jt¢ Á»¢ir
më¡f¥g£L tU»wJ.
8.8. khãy cçk« tH§F« mÂfhç (ϪÂa
kU¤Jt« ):
ϪÂa kU¤Jt Kiwæyhd kUªJfŸ
jahç¥gj‰F cçk« tH§F« gâfŸ khãy
kUªJfŸ f£L¥gh£L JiwæläUªJ Ãç¡f¥g£L,
ϪÂa Kiw kUªJ jahç¥òfS¡F cçk« tH§F«
gâfŸ, Ïj‰bfd ϤJiwæ‹ f£L¥gh£oš
njh‰Wé¡f¥g£LŸs khãy cçk« tH§F« mÂfhç
(ϪÂa kU¤Jt«) tr« x¥gil¡f¥g£LŸsJ.
ϤJiwæ‹ f£L¥gh£oš khãy cçk« tH§F«
mÂfhç (ϪÂa kU¤Jt«) mYttf« 29.11.07 Kjš
brašgl bjhl§»ÍŸsJ. ϪÂa muÁ‹ kUªJfŸ
k‰W« mHF rhjd§fŸ r£l« 1940-‹ go
ϤJiwæ‹ kht£l Á¤j kU¤Jt mYty®fŸ
midtU« kUªJfŸ ju MŒths®fshf
ãaä¡f¥g£LŸsd®. ϪÂa kU¤Jt kUªJfŸ
jahç¡f cçk« tH§Fjš, khÂç kUªJfŸ
nrhjid brŒjš, kUªJ jahç¡F« ãWtd§fëš
120
MŒÎ nk‰bfhŸSjš, r£l¤Â‰F òw«ghf
brašgLgt®fë‹ ÛJ ÚÂ k‹w§fëš tH¡F
bjhl®jš ngh‹w gâfŸ j‰rka« khãy kUªJfŸ
cçk« tH§F« mÂfhçahš nk‰ bfhŸs¥g£L
tU»‹wd.
8.9. njÁa Á¤j kU¤Jt ãWtd« :
njÁa Á¤j kU¤Jt ãWtd cUth¡f¤Âš
jäœehL muR xU K¡»a¥ g§if t»¤JŸsJ.
khãy k‰W« k¤Âa muÁ‹ T£L Ka‰Áahf njÁa
Á¤j kU¤Jt ãWtd« br‹id jh«gu¤Âš
ãWt¥g£LŸsJ. Á¤j kU¤Jt¤Âš KJãiy
g£l¡ fšéia tH§FtnjhL, nehahëfS¡F Á¤j
kU¤Jt Á»¢ir më¥gijÍ« Ϫj ãWtd« jdJ
neh¡fkhf¡ bfh©LŸsJ. ϪãWtd« Á¤j
kU¤Jt¤Â‹ m¿éaš k‰W« fiy rh®ªj
c©ikfis btë¥gL¤jΫ Á¤j kU¤Jt¤ij¥
gu¥òtj‰F« cWÂ ó©LŸsJ.
8.10.jäœ ehL kU¤Jt _èif¥ g©izfŸ k‰W«
_èif kUªJ¡ fHf« (lh«¥fhš ) :
lh«¥fhš ãWtd¤Â‹ m§Ñfç¡f¥g£l g§F
_yjd« %.125.00 Ïy£rkhF« k‰W« Ïj‹
j‰nghija brY¤j¥g£l g§F _yjd«, äif
_yjd« c£gl %.100.00 Ïy£rkhF«.Ϫj
lh«¥fhš ãWtd« 1998-1999-M« M©oèUªJ
muÁ‰F Mjha¥g§if¢ brY¤Â tU»wJ. ÏJ
 121

jdJ 100 éG¡fh£L Mjha¥g§if bjhl®ªJ

_‹W M©Lfshf brY¤Â tU»wJ.

8.11. 2010-2011-M« M©o‰fhd òÂa £l§fŸ :

1. br‹id muR Á¤j kU¤Jt fšÿç¡F

giHa ngUªJ¡F gÂyhf %.17.00 Ïy£r«
bryéš òÂjhf ngUªJ th§Fjš.

2. br‹id muR nahfh k‰W« ne¢RnuhgÂ

kU¤Jt¡ fšÿç¡F %.80.00 Ïy£r«
bryéš kfë® éLÂ f£Ljš.
 122 123

m¤Âaha« - 9 cæ®fis fh¥gh‰¿ÍŸsd. Ïj‹ _y« Ϫj muR

k¡fë‹ ey« ngQ« muR v‹gJ bjëth»wJ.
jäœehL Rfhjhu¤ £l« j‰nghJ Ïa§F« M«òy‹° C®ÂfSl‹ nkY«
200 C®ÂfŸ th§f £läl¥g£LŸsJ. jäœehL
9. TLjš ã cjé : Rfhjhu¤Â£l fhy Ú£o¥ò bra‰F¿¥Ã‹ Ñœ Ϫj
200 TLjš C®ÂfŸ th§Ftj‰fhf ã cjé
9.1. jäœehL Rfhjhu¤ £l« rdtç 2005-èUªJ nfhç cyf t§»¡F foj« mD¥g¥g£L, ÏJ cyf
cyf t§» cjéÍl‹ brašg£LtU»wJ. t§»æ‹ gçÓyidæš cŸsJ.
br¥l«g® 2010-cl‹ Kotila £läl¥g£LŸsJ.
flªj Iªjh©Lfëš Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ 9.2.2. br¥l«g® 2008 Kjš kh®¢ 2010 tiu mtru
brašgL¤j¥g£l gšntW £l§fŸ jäHf Á»¢ir f£L¥gh£L ika¤Âš 74,10,510 bjhiyngÁ
k¡fë‹ Rfhjhu ãiyia F¿¥Ãl¤j¡f msé‰F miH¥òfŸ bgw¥g£ld. Ïš 6,45,542 miH¥òfŸ
nk«gL¤Â cŸsJ. vdnt Ϥ£l¤ij m¡nlhg®
mtru ãiy bjhl®òilajhF«. Ïš 4,31,253
2010 Kjš br¥l«g® 2013 tiu _‹wh©o‰F
miH¥òfŸ mtru kU¤Jt Á»¢ir njit¡fhfΫ
Ú£o¡f muR KoÎ brŒJŸsJ. Ϫj
k‰w miH¥òfŸ fhtš k‰W« Ôaiz¥ò¤ Jiw
Ú£o¡f¥glΟs fhy¤Â‰F %.627.00 nfho ãÂ
mtru cjé njit¡fhfΫ bgw¥g£ld. Ϫj
cjéia cyf t§» tH§F«. £l éthj§fŸ
f£L¥gh£L ika¤Âš ehŸ x‹¿‰F ruhrçahf
1.4.2010-š eil bg‰WŸsd. òçªJz®Î x¥gªj«
21,200 miH¥òfŸ bgw¥gL»‹wd. khj¤Â‰F
éiuéš ifbaG¤jhF«.
ruhrçahf 30000 ng® Ϫj nritia
9.2. "108" mtrufhy M«òy‹° nrit : ga‹gL¤ÂÍŸsd®. ÏJtiu äfΫ nkhrkhd
ãiyæèUªj 19,189 nehahëfŸ
9.2.1. muR k‰W« jåah® g§fë¥òl‹ "108" kU¤JtkidfS¡F bfh©L bršy¥g£L
mtrufhy M«òy‹° nrit braš mt®fsJ cæ®fŸ fh¥g‰w¥g£LŸsd. nkY«,
gL¤j¥gL¤j¥g£L tU»wJ. br¥l«g® 2008 Kjš rhiy ég¤J¡fëš fhakilªj 1,00,712 eg®fS«,
Ïa§»tU« Ï¢nrit¡fhd ã cjéia muR Ãurt Á»¢ir¡fhf 1,00,870 eg®fS« Ϫj
më¤J tU»wJ. j‰nghJ 385 M«òy‹° C®ÂfŸ C®ÂfŸ _y« gadilªJŸsd®.
j‰nghJ jäHfbk§F« Ïa§» tU»‹wd.
éiuéš Ïªj C®Âfë‹ v©â¡if 445Mf
mÂfç¡f¥gL«. Ϫj M«òy‹° C®ÂfŸ gy
 124
9.3. cæ®fh¡F« ca® Á»¢ir¡fhd fiyP®
fh¥Õ£L¤Â£l« :
cæ®fh¡F« ca® Á»¢ir¡fhd fiyP®
fh¥Õ£L¤Â£l« #]iy 23,2009 Kjš
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. ÏJtiu 1.44 nfho
FL«g§fŸ Ϥ£l¤Â‹ Ñœ cW¥Ãd®fshf
nr®¡f¥g£LŸsd®. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ 13.04.2010
tiu 71,942 nehahëfŸ bgça mséyhd mWit
Á»¢irfŸ brŒa¥g£L gadilªJŸsd®.
Ïj‰fhf %. 205.39 nfho bryél¥g£LŸsJ.
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ eÅd mWit Á»¢irfë‹ _y«
Ï«khãy¤Âš gy ViH nehahëfë‹ cæ®fŸ
fh¥gh‰w¥g£LŸsd. el¥gh©oš Ϥ£l¤Â‹Ñœ
mÂf nehahëfŸ gadilÍ« tifæš nkY« gy
Á»¢ir Kiwfis nr®¡f c¤njÁ¡f¥ g£LŸsJ.
9.4. f£lik¥ò trÂfis nk«gL¤Jjš:
9.4.1. jäœ ehL Rfhjhu¤ £l¤Â‹ Kjyh«
f£l¤Âš 2006-2007-š, 5 kht£l§fëš 35
kU¤Jtkidfëš TLjš f£ll f£Lkhd¥
gâfŸ %.49.53 nfho bryéš nk‰bfhŸs¥g£ld.
j®kòç (5 kU¤Jtkid), »UZz»ç
(5 kU¤Jtkid), òJ¡nfh£il (11 kU¤Jtkid),
njå (5 kU¤Jtkid) k‰W« f‹åahFkç
(9 kU¤Jtkid) M»a kht£l§fëš Ï¥gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. Ï¡f£ll§fŸ k¡fS¡F
Rfhjhu trÂfis tH§Ftj‰F ga‹gL¤j¥
gL»‹wd.
125
9.4.2. nkY«, Ïu©lh« f£lkhf 2007-2008-š
25 kht£l§fëš, 190 kU¤Jt kidfS¡Fça
f£Lkhd¥ gâfŸ %.187.71 nfho bryéš
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. mid¤J kU¤Jt
kidfëš f£Lkhd¥ gâfŸ KotilªJŸsd.
9.4.3. 2008-2009-š %.7.00 nfho bryéš kU¤Jt«
k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡ff Ïiz¥ò¡ f£ol«
f£L« gâ Jt§f¥g£lJ. f£ol¥ gâfŸ KoÍ«
ãiyæYŸsJ. éiuéš Ï¥gâ Ko¡f¥gL«.
9.5. mtrufhy jhŒnrŒ Á»¢ir ika§fŸ :
9.5.1. Ãurtfhy¤Âš V‰gL« jhŒ, nrŒ Ïw¥Ãid
jL¥gj‰fhf 24 kâneuK« brašgL« mtrufhy
jhŒ nrŒ Á»¢ir ika§fŸ 125 muR kU¤Jt
kidfëš Ïa§»tU»‹wd. f®¥Ãâ bg©fŸ
k‰W« Ãw¡F« FHªij¡F mid¤J eh£fëY« 24
kâ neuK« kU¤Jt nrit më¥gj‰fhf Ϫj
ika§fëš 947 TLjš Áw¥ò kU¤Jt
gâæl§fS« k‰W« 1306 TLjš bréèa®
gâæl§fS« tH§f¥g£LŸsd.
Ñœ¡ fhQ« nritfŸ Ϫj ika§fëš
më¡f¥gL»‹wd:
‹ Ãurt fhy§fëš mtru Á»¢ir më¤jš
‹ Fiwªj vilÍŸs k‰W« cça fhy¤Â‰F
K‹ng Ãwªj FHªijfS¡F cæ® fh¡F«
Á»¢iraë¤jš
 126 127

‹ Ïu¤j« tH§Fjš
‹ °nf‹ k‰W« gçnrhjidTl trÂfŸ 9.6. kU¤Jtkid fUéfŸ k‰W« cgfuz§fŸ :

9.5.2. Ϫj ika§fëš #dtç 2010 tiu 7,90,078 9.6.1. Kjš f£lkhf 51 kf¥ngW kU¤Jt« k‰W« ÁR
f®¥Ãâ jhŒkh®fŸ mDk¡f¥g£ld®. ghuhkç¥ò mtrufhy ftå¥ò¤ £l«
Ït®fëš 4,17,267 ng® Á¡fyhd kU¤Jt brašgL¤j¥gL« kU¤JtkidfS¡F cæ®
Á»¢ir¡fhf mDk¡f¥g£ld®. Mu«g Rfhjhu fh¡F« Á»¢ir¡F njit¥gL« fUéfŸ /
ãiya« k‰W« muR kU¤JtkidfëèUªJ« rhjd§fŸ k‰W« f£ošfŸ, bk¤ijfŸ, 187
2,14,601 f®¥Ãâ jhŒkh®fŸ Ϫj ika§fS¡F mtrufhy C®ÂfŸ, 42 mku® C®ÂfŸ k‰W« 12
Ãurt¤Â‰fhf gçªJiu¡f¥g£ld®. 2005-2006 elkhL« kU¤Jt C®ÂfŸ %. 40.81 nfho bryéš
M« M©oèUªJ #dtç 2010 tiu Ãurt¤Â‰fhf tH§f¥g£LŸsd. Ïu©lh« f£lkhf 24
nr®¡f¥g£l 7,90,078 jhŒkh®fëš 7,89,680 kht£l§fëYŸs 232 muR kU¤Jtkid k‰W« 32
jhŒkh®fë‹ cæ®fŸ fh¥gh‰w¥g£LŸsd. Ϫj mtrufhy jhŒ nrŒ Á»¢ir ika§fŸ brašgL«
ika§fëš nr®¡f¥g£lt®fëš 99.9% kU¤JtkidfS¡F gš° M¡ìÛ£l®,
jhŒkh®fë‹ cæ®fŸ fh¥gh‰w¥g£LŸsd. Ï‹Ãôr‹ g«¥, brä M£nlh mdiyr®,
bt‹ony£l®, mš£uh nrhdh »uh«, ka¡fkUªJ
9.5.3. Ϫj ika§fëš #dtç 2010 tiu 5,31,574 fUé, ÏÁí fUé, by¥nuh°nfh¥ fUé,th®k®,
g¢Ás« FHªijfŸ Á»¢ir¡fhf ngh£nlh bjuà fUé, Ï‹Fng£l® k‰W« v¡°nu
mDk¡f¥g£ld®. Ït®fëš 1,05,062 FHªijfŸ fUéfŸ M»a cgfuz§fŸ %.34.44 nfho
Á¡fyhd nehŒfS¡fhd Á»¢ir¡F bryéš tH§f¥g£LŸsd.
mDk¡f¥g£ld®. 44,961 g¢Ás« FHªijfŸ
Á»¢irfS¡fhf ntW kU¤JtkidfS¡F 9.6.2. _‹wh« f£lkhf òÂajhf f£l¥g£LŸs
gçªJiu¡f¥g£ld®. mDk¡f¥g£l 5,31,574 kU¤Jt kidfS¡fhd fUéfŸ, eŠR kUªJ
g¢Ás« FHªijfëš 5,25,717 ng® òÂjhf Ãwªj mtrufhy Á»¢ir ika§fS¡fhd cgfuz§fŸ,
FHªijfŸ MF«. Ï›thW 98.8% g¢Ás« mš£uh nrhdh¡uh«, kU¤Jt¡ fêÎ nkyh©ik
FHªijfŸ Ϫj ika§fëš mDk¡f¥g£L rhjd§fŸ %.29.38 nfho bryéš
mt®fsJ cæ®fŸ fh¥gh‰w¥g£LŸsd. tH§f¥g£LŸsd. nkY«, kU¤Jtkid ju¢rh‹W
bgWj‰fhf nj®Î brŒa¥g£l 12 muR
kU¤JtkidfS¡F %.10.29 nfho bryéš
kU¤Jt cgfuz§fŸ tH§f¥g£LŸsd.
 128 129

%.2.42 nfho bryéš kU¤Jt« rh®ªj jftš fšé K‹ndho¤ £l¤ij mL¤j _‹W M©Lfëš
xëgu¥ò¤ £l rhjd§fŸ k‰W« %.7.43 nfho Ï«khãy« KGtJ« éçÎgL¤j £läl¥
bryéš fââ rhjd§fŸ tH§f¥g£LŸss. g£LŸsJ.

9.7. Ïja nehŒ jL¥ò K‹ndho¤ £l«: 9.8. fU¥ig thŒ ò‰W nehŒ K‹ndho £l«:
njå k‰W« jŠir kht£l§fëš fU¥ig thŒ
Ïja nehŒ c©lhtj‰fhd fhuz§fŸ k‰W« ò‰W nehŒ f©l¿ªJ Á»¢ir më¡F« K‹ndho¤
mij¤ jL¥gj‰fhf thœ¡if Kiwæš nk‰ £l« brašgL¤j¥g£L tU»‹wJ. Ï«
bfhŸs nt©oa kh‰w§fŸ F¿¤J k¡fëilna kht£l§fëYŸs 30 Kjš 60 taJ bg©fŸ »uhk
éê¥òz®Î V‰gLtj‰fhd Ïja nehŒ jL¥ò j‹dh®Î bjh©L kfë® k‰W«
K‹ndho¤ £l« éUJef® k‰W« Átf§if kU¤JtkidfëYŸs Mnyhrf®fŸ _y«
M»a Ïu©L kht£l§fëš brašgL¤j¥g£L f©l¿a¥g£L VIA / VILI gçnrhjid¡F
tU»wJ. ÏJ bjhl®ghd thœ¡if Kiw kh‰w§fŸ c£gL¤j¥gL»‹wd®. Ï¥ gçnrhjidæš ghÁ£o›
F¿¤j éê¥òz®ÎfŸ gŸë ãiyæY«(x›bthU vd¡f©l¿a¥g£lhš m¥ bg©fS¡F fhšgh°
kht£l¤ÂY« 25 gŸëfŸ) , ntiy k‰W« bjhê‰ nfh¥ fUé _y« MŒÎ brŒa¥g£L mÂY«
Tl ãiyæY« (x›bthU kht£l¤ÂY« 5 ghÁ£o› vd¡f©l¿a¥g£lhš mt®fS¡F
Ïl§fëš), rKjha ãiyæY« (x›bthU Á»¢ir më¡f¥gL»wJ.
kht£l¤ÂY« 2 t£lhu§fŸ) brašgL¤j¥g£L
tU»‹wJ. gŸë, ntiy k‰W« bjhê‰ Tl ãiy Ϥ£l¤Â‹ F¿¡nfhŸ:
k‰W« rKjha ãiyfëš thœ¡ifKiwæš
• njå k‰W« jŠir kht£l§fëš 30 Kjš
nk‰bfhŸsnt©oa kh‰w§fŸ F¿¤j jftšfŸ
60 taJ¡F£g£l mid¤J kfëU¡F«
bjçé¡f¥gL»‹wd. éUJef® k‰W« Átf§if
fU¥ig thŒ ò‰W nehŒ f©l¿Í« nrhjid
kht£l§fëš cŸs 18 muR kU¤JtkidfŸ
brŒjš
k‰W« 80 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš Ïja nehia
• fU¥ig thŒ ò‰W nehŒ cŸst®fis
Mu«g ãiyænyna f©l¿ªJ mj‰fhd Á»¢ir
f©l¿ªJ mt®fS¡F Á»¢ir më¤jš
më¡f¥gL»wJ. m¡nlhg® 2007 Kjš #dtç 2010
tiu 11,51,041 eg®fŸ Ïu¤j mG¤j nehŒ¡fhf • Ϫj nehŒ g‰¿Í« mj‰fhd Á»¢ir
gçnrh¡f¥g£ld® Ït®fëš 73,202 eg®fS¡F F¿¤J« Áw¥ghd jftš és«gu
Ïu¤j mG¤j nehŒ ÏU¥gJ f©LÃo¡f¥g£L elto¡iffŸ _y« k¡fëilna
mt®fS¡F cça Á»¢ir më¡f¥g£lJ. Ϫj éê¥òz®it V‰gL¤Jjš
 130 131

xU§»izªj jhŒnrŒ k‰W« FL«g ey¢ nritfŸ

k‰W« ÁW nehŒfS¡fhd Á»¢irfŸ
Ïu©L kht£l§fëš Ï¤Â£l¤Âš milªJŸs më¡f¥gL‹wd. njit¥g£lhš nehahëfŸ nkš
K‹nd‰w« (Ã¥utç 2007 Kjš Ã¥utç 2010 tiu) Á»¢ir¡fhf muR kU¤JtkidfS¡F
mD¥g¥gL»‹wd®.

gçnrhjid brŒa¥g£l 4,88,084 9.9.2. Á¡»š brš måÛah nehŒ¡fhd Á»¢ir

bg©fŸ k‰W« nj®ªbjL¡f¥g£l 4 muR Mu«g Rfhjhu
VIA / VILI gçnrhjid 21,259 ãiya§fëš kiythœ gH§Foæd f®¥Ãâ
jhŒkh®fŸ Ãurt¤Â‰F K‹ng mDk¡f¥g£L
_y« nehŒ¡fhd
Ãurt« gh®¤J ÂU¥Ã mD¥òjš M»a £l§fŸ
m¿F¿
brašgL¤j¥g£L tU»‹wd. nkY«, gH§Foæd
f©l¿a¥g£lt®fŸ
nehahëfS¡F jåah® kU¤Jtkidfëš
fU¥ig thŒ ò‰W nehŒ 876
cŸnehahë Á»¢ir¡fhd bryéid munr
ÏU¥gJ cW V‰W¡bfhŸ»wJ. muR kU¤Jtkidfëš
brŒa¥g£lt®fŸ Á»¢ir¡F tU« kiythœ gH§Foæd
nehahëfS¡F Mnyhrid tH§Ftj‰fhf
Ϫj £l¤ij tU« M©Lfëš Ï«khãy« gH§Foæd¤ij rh®ªj Mnyhrf®fŸ
KGtJ« go¥goahf éçÎgL¤j £läl¥ ãaä¡f¥g£LŸsd®.
g£LŸsJ.
Ϥ£l¤Âš milªJŸs K‹nd‰w«
9.9. kiythœ gH§Foæd® ey¤Â£l§fŸ: (2005-2006 Kjš #dtç 2010 tiu)

9.9.1. jäœ eh£oš 10 kht£l§fëš vëš mQf Á»¢ir bg‰w kiythœ 6,26,009
Koahj 12 kiythœ gFÂfŸ f©l¿a¥g£L gH§Foæd nehahëfŸ
Á¡»š brš måÛah nehŒ¡fhd 2,674
mt‰¿‰F elkhL« kU¤Jt¡ FG _y« kU¤Jt¢ nrhjid brŒa¥g£lt®fŸ
nrit tH§f¥gL»wJ. Ï¥gFÂfëš elkhL« Ït®fëš nehŒ 38
kU¤Jt¡ FG _y« kU¤Jt« k‰W« f©l¿a¥g£lt®fŸ
JizkU¤Jt mYty®fshš kU¤Jt nrit
tH§f¥g£L tU»‹wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
 132 133

nj®ªbjL¡f¥g£l 4 muR Mu«g 775 9.11. Rfhjhu jftš nkyh©ik¤ £l«

Rfhjhu ãiya§fëš kiythœ
gH§Foæd f®¥Ãâ jhŒkh®fŸ
(Ïiza js tê ):
Ãurt¤Â‰F K‹ng
mDk¡f¥g£L Á»¢ir 9.11.1. Ïizajs tê Rfhjhu jftš nkyh©ik¤
bg‰wt®fŸ
cŸnehahëfshf Á»¢ir bg‰w
£l« kU¤Jtkidfëš cŸs mid¤J
2,714
kiythœ gH§Foæd nehahëfŸ brašghL« (kU¤Jt nkyh©ik¤ £l« k‰W«
kU¤Jt Rfhjhu jftš nkyh©ik¤ £l«)
fââ kakh¡f¥g£L Ïizatê _ykhf všyh
9.10. nehahë Mnyhrid ika§fŸ:
jftšfisÍ« bjçé¡f tif brŒ»‹wJ.
Ïu©lh« ãiy muR kU¤JtkidfS¡F
9.11.2. Ϥ£l« K‹ndho mo¥gilæš 5
tU« nehahëfS¡F cjél muR
kU¤Jtkidfëš rdtç §fŸ 2009-š
kU¤Jtkidfëš Mnyhrid ika§fŸ
brašgL¤j¥g£lJ. Ϥ£l« bt‰¿fukhf
mik¤ÂL« £l¤Â‹ Ñœ 185 Mnyhrid
brašgL¤j¥g£lij bjhl®ªJ, mL¤j f£lkhf
ika§fŸ 185 muR kU¤Jt kidfëš
or«g® 2009-š Ϥ£l« 5 kht£l§fëš cŸs 36
ãWt¥g£LŸsd. muR k‰W« jåah® g§nf‰ò¤
Ïu©lh« ãiy muR kU¤Jtkidfëš
£l¤Â‹ Ñœ x›bthU Mnyhrid ika¤ÂY«
brašgL¤j¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ fââ
_‹W Mnyhrf®fŸ jåah® bjh©L
kakh¡f¥g£l nritfŸ:
ãWtd§fshš ãaä¡f¥g£LŸsd®. Ϥ£l¤Âš
i) òw nehahëfŸ k‰W« cŸ nehahëfŸ
555 Mnyhrf®fŸ ãaä¡f¥g£L mt®fŸ mid¤J
étu§fis Ïiza js têahf gÂÎ brŒjš
nehaëfS¡F« F¿¥ghf bg©fŸ k‰W«
Áwh®fS¡F« Áwªj kU¤Jt Á»¢ir bgw cjé ii) òw nehahëfŸ nehŒ f©LÃo¥ò cça kUªJfŸ
ò绋wd®. tH§Fjš k‰W« MŒÎ Tl gçnrhjid M»a
Ϥ£l¤Âš gadilªnjh® étu«: étu§fis kU¤Jt® gÂÎ brŒjgo
Ïizajs¤Âš gÂÎ brŒjš
xU Mnyhrid ika¤Âš xU khj¤Âš iii) Ïizajs« têahf MŒÎ Tl gçnrhjid
Mnyhrid bg‰nwh® (ruhrçahf) 8813 KoÎfis gÂÎ brŒjš
(#dtç 2010 tiu) iv) kUªJfë‹ njit g£oaš k‰W« tH§F«
xU Mnyhrid ika¤Âš xU ehëš étu« Ïizajs¤Âš gÂÎ brŒjš
Mnyhrid bg‰nwh® (ruhrçahf) 96
v) nehahëfŸ xU ÃçéèUªJ k‰bwhU Ãçé‰F
kh‰W« étu«, JâfŸ tH§F« étu«, czÎ
 134 135

tH§F« étu« k‰W« kU¤Jt fêÎ

nkyh©ik¥g‰¿a étu§fis Ïizajs¤Âš 9.13. kU¤Jt¡ fêÎ nkyh©ik¤ £l«:
gÂÎ brŒjš
kU¤Jt¡ fêÎ nkyh©ik éÂfë‹ go,
vi) x›bthU ehŸ KoéY« kU¤Jtkidfë‹
jäHf¤Âš 270 muR kU¤JtkidfŸ, 30
gšntW elto¡ifæ‹ étu§fis
gL¡iffŸ bfh©l 130 muR Mu«g Rfhjhu
Ïizajs¤Âš gÂÎ brŒjš.
ãiya§fŸ, muR kU¤Jt¡ fšÿçfSl‹
Ïizªj 41 kU¤Jt kidfŸ k‰W« 8 bjhêyhs®
mL¤j f£lkhf ÛjKŸs 25 kht£l§fëš 222
muR <£LWÂ kU¤Jt kidfëš c©lhF«
Ïu©lh« ãiy kU¤Jtkidfëš Ïizajs tê
mid¤J fêÎfS« Ãç¡f¥g£L Rfhjhu Kiw¥go
Rfhjhu jftš nkyh©ik¤ £l«
mf‰¿ mê¡f¥gL»‹wJ. Ϥ£l¤Â‰fhf %.2.45
brašgL¤j¥glΟsJ.
nfho jäœ ehL Rfhjhu £l« _y«
bryél¥g£LŸsJ. muR kU¤Jt®fŸ,
9.12. kåj ts nk«ghL:
bréèa®fŸ k‰W« kU¤Jt
jäœ ehL Rfhjhu¤Â£l¤Âš kåj ts
gâahs®fS¡F kU¤Jt fêÎ nkyh©ik gæ‰Á
nk«ghL k‰W« gâahs®fS¡F¥gæ‰Á K¡»a
më¡f¥g£L, mt®fŸ _y« jäHf¤Âš Ïa§F«
m§fkhf és§F»wJ. Rfhjhu nritfis
mid¤J¥ ÃçÎ kU¤JtkidfŸ, kUªjf§fŸ
tH§F« gâahs®fë‹ Âwikfis mÂfç¥gJ«
k‰W« muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš gâòçÍ«
mt®fŸ rKjha¤Â‰F M‰W« gâia
mYty®fŸ, kU¤Jt®fŸ, bréèa®fŸ k‰W« Ïju
Áw¥ghdjhf kh‰Wtnj Ϥ£l¤Â‹ neh¡fkhF«.
gâahs®fS¡F« m¥gæ‰Á më¡f¥g£lJ.
gâahsç‹ Âwid nk«gL¤Â jukhd Á»¢ir
Ï¥gæ‰Á 2008M« M©L nk khj« bjhl§» 2008
tH§Ftj‰fhf kU¤Jt kid gâahs®fë‹
#]iy khj¤Âš KoΉwJ. V¥uš 2009 Kjš
égu§fis nrfç¡F« gæ‰Á, Ãurt¤Â‹ ãiyia
#dtç 2010 tiu 3,05,313 »nyh»uh« kU¤Jt¡
m¿a cjΫ gæ‰Á, gæ‰Wd® gæ‰Á, kU¤Jt
fêÎ nrfç¡f¥g£L mê¡f¥g£LŸsJ.
Ïa¡ff ã®thf cjéahs®fŸ gæ‰Á, jhŒ nrŒ
ey‹ gæ‰Á, kU¤Jt¡ fêÎfis ifahStj‰fhd 9.14. kU¤JtkidfS¡F ju¢ rh‹W bgWjš
gæ‰Á, eŠR K¿Î¡fhd kU¤Jt¥ gæ‰Á, kht£l k‰W« kU¤Jtkid ju¡FG brašghLfŸ:
mYty®fŸ k‰W« jiyik kU¤Jt
mYty®fS¡F nkyh©ik¥ gæ‰Á, ju« fhQ« 9.14.1. jäœehL Rfhjhu¤ £l«, jäHf¤Âš cŸs 12
F¿pLfS¡fhd gæ‰Á M»a gæ‰ÁfŸ muR kU¤JtkidfS¡F njÁa kU¤Jtkid ju
më¡f¥g£ld. ã®za¡FGé‹ m§Ñfhu« bgWtj‰F elto¡if
 136 137

vL¤J tU»‹wJ. Ϥ£l« <nuhL, ÂU¥ó®, ca®¤j “ekJ kU¤Jtkid ju FG” v‹w
flÿ®, ehk¡fš, kz¥ghiw, cÁy«g£o, FGéid jäœehL Rfhjhu¤Â£l« mik¤JŸsJ.
òJ¡nfh£il, g¤kehgòu«, jh«gu«, XN®, nrhë§f® mid¤J 267 Ïu©lh« ãiy muR
k‰W« mU¥ò¡nfh£il M»a muR kU¤JtkidfëY« Ϫj “ekJ kU¤Jtkid ju
kU¤JtkidfS¡F ju ã®zarh‹W bgWtj‰fhf FG” mik¡f¥g£L kU¤Jtkid rh®ªj Ãu¢rid
elto¡iffŸ vL¤J tu¥gL»‹wd. Ϥ£l¤ij k‰W« njitfis ifah©L, kU¤Jt
12 khj§fS¡FŸ brašgL¤Jtj‰fhf jäœ ehL nritfë‹ ju¤Âid ca®¤j elto¡if
Rfhjhu nk«ghL¤ £l« njÁa kU¤Jtkid vL¡f¥g£L tU»wJ.
m§Ñfhu¡FGÎl‹ xU x¥gªj« brŒJŸsJ.
Ïj‹go njÁa m§Ñfhu¡FGé‹ 9.15. mku® C®Â nrit:
tiuKiwfS¡nf‰g 12 muR kU¤Jtkidfëš
cŸs K¡»a FiwghLfsh»a f£ll k‰W« ä‹rhu 9.15.1. tWik¡nfh£o‰F ÑnHÍŸs ViH vënah®¡F
guhkç¥ò, kU¤Jtkid bfhŸif ò¤jf« muR kU¤JtkidfëY« k‰W« btënaÍ«
jahç¤jš, kU¤Jtkid fUéfŸ th§Fjš, V‰gL« kuz§fS¡F V‰wthW mªj clšfis
r£l¥ó®tkhd mDk bgWjš, TLjš brhªj CU¡F V‰¿¢ brštj‰F cjÎtj‰fhf
gâahs®fŸ ãakd«, giHa bghU£fis Ú¡Fjš, mku® C®ÂfŸ nrit bjhl§f¥g£LŸsJ. j‰nghJ
jftš gyif it¤jš, fUéfŸ ghuhkç¥ò gæ‰Á, Ïa§»¡ bfh©oU¡F« mku® C®ÂfŸ
mo¥gil cæ®fh¡F« Á»¢ir¡fhd gæ‰ÁfŸ, njit¡nf‰w v©â¡ifæš Ïšiy. nkY«, gy
kU¤Jt gÂntLfis ghuhkç¤jš, mf¤ jâ¡if C®ÂfŸ gHikahdjhfΫ rhiyéš bršy
M»a gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. KoahjjhfΫ cŸsd. nkY«, vçbghUŸ
g‰wh¡Fiw, mo¡fo gGjiljš, k‰W« X£Le®
9.14.2. Ϫj kU¤Jtkidfëš njit¥gL« ä‹rhu gjé fhèæl« ngh‹w gšntW fhuz§fëdhš
k‰W« f£ll¥ gâfS¡fhf %.458.71 Ïy£rK«, Ï¢nrit KGikahf¢ brašgLtšiy.
kU¤Jtkid fUéfS¡fhf %.1250 Ïy£rK«
k‰W« jftš gyiffS¡fhf %.9 Ïy£rK« 9.15.2. vdnt jäœehL Rfhjhu¤ £l¤Â‹ Ñœ ViH
XJ¡f¥g£LŸsJ. vënah® k‰W« jhœ¤j¥g£nlh® k‰W« gH§Foæd
k¡fë‹ njitfis ó®¤Â brŒÍ« tifæš 30
9.14.3.jäHf¤ÂšYŸs 267 muR kht£l§fëš 42 C®ÂfŸ tH§f¥g£L Ï¢nrit
kU¤JtkidfëY« kU¤Jt nrit ju¤Âid muR k‰W« jåah® ÏizªJ el¤J« £lkhf
brašgL¤j¥g£L tU»‹wJ. Ï›C®Âfëš
 138

Fë®rhjd bg£o trÂÍ« Ïiz¡f¥g£LŸsJ.

Ϫj thfd§fŸ jäœehL kU¤Jt¢ nrit¡
fHf¤Â‹ _y« cyf t§»æ‹ bfhŸKjš
eilKiwfis¥ Ëg‰¿ th§f¥g£ld. kht£l
mséš nj®ªbjL¡f¥g£l j‹dh®t bjh©L
ãWtd§fshš Ï¢nrit tH§f¥g£L tU»‹wJ.

9.15.3. Ï¢nritæ‹ brašghL F¿¤J

MŒÎ¡T£l« mo¡fo el¤j¥g£L, j‹dh®t
bjh©L ãWtd§fŸ Áw¥ghf¢ nrit òça
têtif brŒa¥g£LŸsJ. V¥uš 2007 Kjš #dtç
2010 tiu Ϫj 42 C®ÂfŸ 17,035 clšfis
bfh©L br‹WŸsd.
 139 140

m¤Âaha« - 10 neh¡fkhF«. k¡fŸ ešthœit nk«gL¤j ϪÂa

kU¤JtKiwia ca®¤jΫ Ϥ£l¤Âš
khãy ey thœÎ r§f«
têtF¡f¥g£LŸsJ.
10.1. bghUshjhu« k‰W« r_féaš
K‹nd‰w¤Â‹ fhuâfëš x‹whd Rfhjhu¤Â‹
K¡»a¤Jt¤ij fU¤Âšbfh©L, mo¥gil 10.2. khãy eythœÎ r§f¤Â‹ bjhiyneh¡F
Rfhjhu¤Jiwæš cŸs f£lik¥ò ts®¢Áæš gh®it, Ïy¡F k‰W« neh¡f§fŸ:
cŸs jilfis¢ rç brŒaΫ k¡fë‹ jukhd 10.2.1. bjhiyneh¡F gh®it:
thœ¡if K‹nd‰w¤Â‰fhf, muR njÁa Cuf eykhd k¡fŸ – Ï‹W«, v®fhy¤ÂY«
ešthœÎ Ïa¡f¤ij (NRHM) mkšgL¤ÂaJ.
Rfhjhu¤Â‰fhd ã xJ¡ÑL k‰W« bryéid
ca®¤JtJ« k‰W« k©ly§fëilnaÍŸs 10.2.2. Ïy¡F
Rfhjhu f£lik¥ò é¤Âahr§fis Fiw¥gJ« ™ k¡fë‹ njit¡nf‰g vëikahd k‰W«
Ïj‹ neh¡fkhF«. Rfhjhu¤ Jiwæš j‰nghJŸs Rfhjhu nritfŸ
kåj ts¤Â‹ cgnahf¤Âid ca®¤j gšKid ™ ešy jukhd Rfhjhu nritfismë¤jš
gæ‰ÁfS«, ã®thf« k‰W« ã r«kªjkhd
™ k¡fë‹ ešthœit Ú©lfhy«
mik¥Ãid gy¥gL¤JtJ« Ïj‹ Ãw neh¡f§fŸ
ts¥gL¤Jjš
MF«. xU§»iz¤jš, mÂfhu g»®ªjë¤jš,
ey¤Â£l¤Âš bghJk¡fis g§Fbgw¢brŒjš, ™ Rfhjhu nritæ‹ ã®thf¤ij k¡fS¡F
kht£l mséyhd k¡fë‹ ey¤ij nk«gL¤J« bghW¥òl‹ nrit brŒtj‰F V‰w tifæš
elto¡iffŸ F¿¥ghf »uhk¥ òw§fëš thG« nk«gL¤Jjš.
k¡fS¡F më¡f¥gL»‹w nritia 10.2.3. neh¡f§fŸ:
nk«gL¤Jtnj Ϥ£l¤Â‹ K¡»a nfh£ghL. • ÁR, FHªij k‰W« ngW fhy Ïw¥Ãid¡
k¡fS¡F¤ njit¥gL»‹w mid¤J kU¤Jt Fiw¤jš.
nritfisÍ«, jukhdjhfΫ, midtU¡F«
• cyfshéa mséš midtU¡F« bghJ
»il¡F« t©z« elto¡if vL¥gnj
Rfhjhu nritfshd kfë® ey«,
Ï›éa¡f¤Â‹ bjhiyneh¡F¥ gh®itahF«.
FHªijfŸ ey«, FoÚ®, Rfhjhu«,
Rfhjhu¤Jl‹ r«gªj¥g£l k‰w¤Jiwfshd
C£l¢r¤J, ehL jGéa jL¥óÁ¤ £l«
C£l¢r¤J, FoÚ®, J¥òuÎ M»aitfSl‹
»il¡f tê brŒjš.
xU§»izªJ brašgLtJ« Ϥ£l¤Â‹
• bjh‰WnehŒ, bjh‰W mšyhj nehŒfis
 141 142

jL¤jš k‰W« f£L¥gL¤Jjš. rk®¥Ã¡f¥g£LŸsJ. 2010-2011-M« tUl¤Âš

• k¡fŸ bjhifia ãiy¥gL¤Jjš – ghèd« khãy eythœÎ r§f¤Â‹ _ykhf njÁa Cuf
k‰W« k¡fŸ bjhifæaš fhuâfis eythœÎ Ïa¡f¤Âl« rk®¥Ã¡f¥g£l £l
ãiwnt‰Wjš. fU¤JUéš x›bthU £l¤Â‰fhd
• xU§»izªj Mu«g Rfhjhu nritia ãÂxJ¡ÑLfŸ Ñœ¡F¿¥Ãl¥g£LŸs
midtU« bgW« t©z« elto¡if m£ltizæš bfhL¡f¥g£LŸsJ:-
vL¤jš. 2010-11š nfhu¥g£l
• Á¤j kU¤Jt« k‰W« ϪÂa tê kU¤Jt t.v© ã jiy¥ò ãÂxJ¡ÑL
KiwfS¡F¥ ò¤Jæ® më¤jš. %ghŒ (Ïy£r¤Âš)
• Mnuh¡»akhd thœ¡if Kiwfis 1 ngWrh® k‰W« FHªij
C¡Fé¤jš. ey¤Â£l«
10.3. khãy ey thœÎ r§f«: (#då Ru¡õh 22928.35
10.3.1. nk‰f©l neh¡f§fis Áwªj Kiwæš nah#dh, (kf¥ngW ãÂ
cjé), FL«g ey«
brašgL¤Jtj‰fhf khãy muR k¤ÂamuRl‹ c£gl)
Ïa¡f¤Â‹ totik¥ò, bfhŸif, fhytiuaiw,
k‰W« F¿¥Ãl¥g£l brašfS¡F Áwªj Ïy¡F 2 njÁa Cuf eythœÎ
32199.78
Ïa¡f«
Ïitfë‹ mo¥gilæš X® cl‹go¡if
brŒJbfh©LŸsJ. mj‹ gydhŒ khãy k‰W« 3 jL¥óÁ £l« (gš°
664.07
kht£l Rfhjhu eythœÎ r§f§fŸ nghènah c£gl)
cUth¡f¥g£ld. jäœehL r§f§fë‹ 4 ÂU¤Â mik¡f¥g£l
gÂ΢r£l« 1975-‹ Ñœ 15.3.2006 m‹W khãy njÁa fhrnehŒ 1524.00
eythœÎ r§f« gÂÎ brŒa¥g£lJ. Ïnj ngh‹W jL¥ò¤Â£l«
jäœehL r§f§fë‹ gÂ΢r£l« 1975-‹ Ñœ njÁa nehŒ gu¥Ãfshš
mid¤J kht£l§fëY« kht£l eythœÎ 5 guΫ
1005.36
r§f§fŸ gÂÎ brŒa¥g£LŸsd. nehŒ¡f£L¥gh£L¤
£l«
10.3.2. ika muÁ‹ têfh£Ljè‹ go
2010-2011-M« M©o‰fhd brayh¡f¢ braš 6 xU§»iz¡f¥g£l
nehΠ304.28
£l¤Â‰fhd fU¤JU jahç¡f¥g£L njÁa £l
f©fhâ¥ò¤Â£l«
xU§»iz¥ò FGé‹ x¥òjY¡fhf
 143 144

7 njÁa bjhGnehŒ¤
195.11
jL¥ò¤ £l« 10.3.4. ngWrh® k‰W« FHªijey¤ £l« k‰W«
8 njÁa gh®itæH¥ò njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f« Ïitfëš
3155.00
jL¥ò¤ £l« brašgL¤j¥gl cŸs £l§fis¥g‰¿ ÁW
9 njÁa mnaho‹ étç¥ò ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ. k‰w £l§fë‹
FiwghL jL¥ò¤ 22.50 Ñœ nk‰bfhŸS« elto¡iffŸ k‰W« nehŒ
£l« f£L¥gh£L¤Â£l¤Â‹ brašghLfŸ mid¤J«
10 njÁa fhJnfshik mªjªj Jiwæ‹ brašKiw F¿¥Ãš r«gªj¥g£l
jL¥ò k‰W« 673.84 gFÂfëš étç¡f¥g£LŸsJ.
f£L¥gh£L¤ £l«
11 cŸsik¥ò guhkç¥ò 10.4. ngWrh® k‰W« FHªij ey¤Â£l« - II (RCH):
22344.00
(fUñy _y«)
10.4.1. ÁR k‰W« ngWfhy kuz¤ij¡
85016.29 Fiw¥gj‰fhf bgça mséš jukhd ngWrh®
bkh¤j«
k‰W« FHªijey¤ £l§fshd kU¤Jtkidæš
Ãurt« eilbgWjš, Ãurtfhy mtru ghJfh¥ò,
10.3.3. nkny bfhL¡f¥g£LŸs ã xJ¡Ñ£oš, ghJfh¥ghd fU¡fiy¥ò, FL«g ey
gšntWg£l brašghLfS¡fhf khãy muÁ‹ g§F mWitÁ»¢ir¥ gâfŸ, »uhk¥òw« k‰W« ÁW
bjhifahd 15 rjÅj¤ijÍ« cŸsl¡» ã ef®¥òw§fëš brašgL« ts®Ïs« gUt¤Âdç‹
xJ¡ÑL nfhu¥g£LŸsJ. mid¤J¤ eythœÎ nritfŸ ngh‹wt‰¿id
£l§fS¡F©lhd ãÂ, khãy ey thœÎ brašgL¤J»‹wJ. ngWrh® k‰W«
r§f¤Â‹ _y« khãy mséyhd £l§fS¡F«, FHªijey¤Â£l¤Â‹ _y« Mu«g Rfhjhu
kht£l eythœÎ r§f§fë‹ _y« kht£l ãiya§fë‹ f£lik¥ò gâ k‰W« R‰WNHš
mséyhd £l§fS¡F« tH§f¥gL»wJ. M»ait ca®¤j¥g£LŸsd. Ïj‹ _y«
Ï›tik¥ò mid¤J ãÂfS« fs¥gâ¡F F¿¥Ãl¤ j¡f mséš ngWfhy Ïw¥ò é»j«
tH§Ftj‰F vëjhf cŸsJ. gšntW k‰W« ÁR kuz é»j« FiwªJŸsJ äf¥bgça
gâfS¡F¤ £läLtj‰F«, bfhŸif rhjidahF«. Ϫj M©oš ngWrh® k‰W«
KobtL¥gj‰F« khãy eythœÎ r§f¤Â‰F FHªij ey¤Â£l¤Â‰fhf %. 229.28 nfho
cWJizahf gšntW Jiz FG¡fŸ nfhu¥g£LŸsJ. “ngWrh® k‰W« FHªijfŸ
mik¡f¥g£LŸsJ.
 145 146

ey¤Â£l¤Âš" brašgL¤j¥glΟs K¡»akhd Rfhjhu ãiya§fëY« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gl

£l§fŸ Ñœ¡f©lthW:- cŸsJ. 2010-2011-M« tUl¤Âš Ϥ£l« nkY«
10.4.2. 1539 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš 24 kâ 2 òÂa Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš (éG¥òu¤Âš
neu Ãurt nrit: brªö® k‰W« irjhng£ilæš br«kŠnrç)
thu¤Âš VG eh£fS« 24 kâ neu Ãurt nrit,
Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš gh®¡f¥g£l
_‹W bréèa®fŸ k‰W« 2
Ãurt§fë‹ v©â¡if flªj _‹W
J¥òuÎgâahs®fSl‹ éçÎgL¤j¥glΟsJ.
tUl§fëš gy kl§F ca®ªJŸsJ v‹gJ
2010-2011-M« M©oš 1539 Mu«g Rfhjhu
F¿¥Ã£L brhšy¡Toa rhjidahF«. 2005-M«
ãiya¤ÂY« Ϥ£l¤ij bjhl®tj‰F
M©oš 5 rjÅjkhf ÏUªj ãiy j‰bghGJ 30
%.3636.96 Ïy£r« braš £l¤Âš
rjÅjkhf ca®ªJŸsJ. 2009-2010-M« M©oš
nfhu¥g£LŸsJ.
(Ã¥utç 2010 tiu) 2,72,073 Ãurt§fŸ
eilbg‰WŸsJ. muR kU¤Jtkidfëš 10.4.3. elkhL« kU¤Jt¡ FG¡fŸ _y«
gh®¡f¥gL« Ãurt§fë‹ v©â¡if XusÎ bjhiyJhu nritfŸ më¤jš:
Fiwªjjdhš, mªj kU¤Jtkidfshš mÂf njÁa Cuf ey¤Â£l« _ykhf mid¤J
mséyhd neu¤ij Á¡fyhd kU¤Jt 385 t£l§fS¡F« elkhL« kU¤Jt FG
nritfS¡F bryél VJth»wJ. Ϥ£l¤Â‹ tH§f¥g£L Ã¥utç 2009 Kjš Mu«g Rfhjhu
cjéahš V‰g£LŸs äf¥bgça kh‰wkhdJ, 8 ãiya nehahëfŸ ey¢r§f¤Âdhš
éG¡fhL tiuæš jåah® kU¤Jtkidfëš brašgL¤j¥gL»wJ. x›bthU elkhL«
gh®¡f¥gL« Ãurt§fë‹ v©â¡if kU¤Jt¡FGΫ x›bthU khjK« 25 Kjš 30
FiwªJŸsJ. ViH¡FL«g§fë‹ kU¤Jt tiu vëš br‹wila Koahj »uhk§fS¡F
bryΫ FiwªJŸsJ. thu¤Âš VG eh£fS« 24 F¿¥Ã£l eh£fëš bršynt©L«. elkhL«
kâ neu Ãurt nritia _‹W bréèa®fŸ gâ kU¤Jt¡FGédhš tH§f¥gL« nritfSŸ
mik¥òl‹ mid¤J Mu«g Rfhjhu x‹W eilKiwæš cŸs jL¥óÁ nghLjš k‰W«
ãiya§fS« tH§Ftjhš nkny brhšy¥g£lit jL¥óÁ nghlhkš éLg£l FHªijfis
rh¤Âakh»wJ. gæ‰Áaë¡f¥g£LŸs f©fhâ¤jš ngh‹witahF«. elkhL«
gâahs®fŸ vªj neu¤ÂY« Mu«g Rfhjhu kU¤Jt¡ FG VHN Day-š »uhk¤Â‰F br‹whš
ãiya¤Âš ÏU¥gh®fŸ v‹w e«Ã¡ifædhš, mªj FGédUila k‰w ã®zæ¡f¥g£l
kf¥ngW v©â¡if k£Lk‹¿, òwnehahëfŸ nritfSl‹ (Ãurt fhy¤Â‰F K‹/ Ë ftå¥ò,
tUif k‰W« cŸnehahëfŸ tUifÍ« FL«g ey nrit, MŒtf gâ, tsçs«
mÂfç¤JŸsJ. Ϫj £lkhdJ 1537 Mu«g gUt¤ÂdU¡fhd nrit, gçªJiu¡f¥g£l
 147 148

nehahëfis ftå¤jš, fyªjhnyhrid gâ¡fhf jåah® ka¡féaš kU¤Jt® k‰W«

tH§Fjš) ÏizªJ brašgL¤j¥gL»wJ.
2010-2011 M« M©o‰fhf ã xJ¡Ñlhf %ghŒ
2467.85 Ïy£r« elkhL« kU¤Jt¡ FGé‰fhf
nfhu¥g£LŸsJ.
10.4.4. kf¥ngW Ïu¤jnrhif nehŒ jL¥ò¤ £l«:
khãy¤Â‹ äf¥bgça j鮡fnt©oa
nehahf fUj¥gLtJ kf¥ngW fhy¤Âš V‰gL«
Ïu¤j nrhif nehŒ MF«. Ϫj Ãu¢Áidia
ngh¡Ftj‰fhf 2009-2010-M« tUl¤Âš kf¥ngW
fhy¤Âš V‰gL« Ïu¤j nrhif nehŒ jL¥ò k‰W«
Á»¢ir¡fhd têKiwfŸ
m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ. f®¥ÃâfS¡F
tæ‰W¥ ó¢Á bfhšè kUªJ më¤jš k‰W«
mÂfkhd mséš Ïu¤jnrhifÍŸs
nehahëfS¡F ÏU«ò r¤J CÁ më¤jš
M»ait Ϥ£l¤Âš ml§F«.
2010-11 M« M©o‰fhd braš £l¤Âš %.654.41
Ïy£r« Ïu¤jnrhif Mu«g ãiy k‰W« mÂf
Ïu¤j nrhifÍŸst®fS¡F Á»¢iraë¡fnt©o
ã xJ¡ÑL nfhu¥g£LŸsJ.
10.4.5. mtru ngWfhy nritfS¡fhf ka¡féaš
k‰W« bg©fŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fë‹
nritfis¥ ga‹gL¤Jjš:
Kj‹ik gçªJiu ika§fëš Áw¥ò
kU¤Jt®fŸ mÂf mséš Ïšyhj ãiyia, FL«g
ey« k‰W« ngWfhy mtru Á»¡ir më¡F«
bg©fŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fis mk®¤Jtj‹
_y« rkhë¡f¥gL»wJ. Mu«g Rfhjhu
ãiya§fŸ k‰W« muR kU¤Jt kidfëš muR
mšyJ jåah® mšyJ XŒÎbg‰w kU¤Jt®fŸ
nkny F¿¥Ãl¥g£LŸs gâfëš ga‹
gL¤j¥gL»wh®fŸ. ngWrh® kf¥ngW £l¤Âš
Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš Ãurt¤Â‹ nghJ
Ánrça‹ mWitÁ»¢ir¡fhf bg©fŸ ey Áw¥ò
kU¤Jt®fŸ tutiH¡f¥gL»wh®fŸ. xU Kiw
Á»¢ir¡fhf miH¡f¥g£lhš %.1,000 ka¡féaš
k‰W« bg©fŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fS¡F
tH§f¥gL»wJ. 2010-2011-M« M©o‹ brayh¡f
braš £l¤Âš %.376.22 Ïy£r« Ϥ£l¤Â‰fhf
nfhu¥g£LŸsJ. Mu«g Rfhjhu ãiya« k‰W«,
Ïu©lh« ãiy kU¤Jt ika§fëš gâòçÍ«
kU¤Jt mYty®fS¡F« cæ® fh¡F« ka¡féaš
Âw‹ts®¢Á¡fhfΫ k‰W« mtru ngWfhy
nritæš bg© kU¤Jt®fS¡fhd mtru
ngWfhy Âw‹ ts®¢Á¡fhfΫ FW»a fhy gæ‰Á
tF¥òfŸ 24 thu§fS¡F tH§f elto¡if
vL¡f¥g£LŸsJ. ÏJtiuæš 177 kU¤Jt®fŸ
cæ® fh¡F« ka¡féaš Âw‹ts®¢Á gæ‰Á
bg‰WŸsd®. bg© kU¤Jt®fS¡fhd mtrungW
fhy Âw‹ ts®¢Á gæ‰Áæš Kjš f£lkhf 7
kU¤Jt®fS¡F gæ‰Á tH§f¥g£LŸsJ,
Ïu©lhtJ f£l¤Âš 8 kU¤Jt®fŸ mtr
ngWfhy Âw‹ ts®¢Á gæ‰Á bg‰W tU»wh®fŸ.
 149 150

10.4.6. ghJfh¥ghd Ïu¤j« »il¡f cW brŒjš Á»¢iræ‹ nghJ njit¥gL« mça Ïu¤j
- rKjha Ïu¤jjhd Kfh«fŸ, tiffŸ bgWtj‰F¥ ga‹gL¤j¥gL»wJ. nkY«
nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu 2010-2011-M« tUl¤Âš vëš
ãiya§fëš Ïu¤j nrä¥ò ika§fŸ br‹wilaKoahj Ïl§fëš cŸs 13 Mu«g
njh‰Wé¤jš: Rfhjhu ãiya§fëš TLjyhf 13 Ïu¤j nrä¥ò
ika§fŸ njh‰Wé¡f¥glcŸsJ.
Ãurt¤Â‰F¥Ã‹ mÂf cÂu¥ ngh¡»‹
nghJ V‰gl¡Toa jhŒ kuz« ãfœtij 10.4.7.Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F czÎ tH§Fjš:
Fiw¥gj‰F, Kj‹ik kU¤Jt gçªJiu äf¢ Áw¥ghd £lkhd Ãuré¤j
ika§fëš Ãuré¤j jhŒ¡F¤ njitahd jhŒkh®fS¡F Ãurt¤Â‰F¥Ã‹ Á»¢ir bgW«
ghJfh¥ghd Ïu¤j« tH§Ftj‰fhf Ïu¤j nrä¥ò fhy¤Âš 2 eh£fS¡F czÎ tH§Fjš _ykhf
tr V‰gL¤JtJ äfΫ m¤ÂahtÁakhd Ãurt¤Â‰F¥Ã‹ jhŒkh®fŸ 2 eh£fŸ Ãwªj
x‹whF«. 2008-2009 k‰W« 2009-2010-M« FHªijÍl‹ Mu«g rfhjhu ãiya¤Âš j§»¢
tUl§fëš njÁa Cufey £l¤Â‹ _y«, bršYjš cWÂ¥gL¤j¥g£LŸsJ.
mWitÁ»¢ir mu§FfSl‹ Toa 30 Ãurt¤Â‰F¥Ã‹ jhŒkh®fŸ Ãwªj FHªijÍl‹
gL¡iffŸ cila (nk«gL¤j¥g£l) 255 Mu«g Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš j§Ftjhš
Rfhjhu ãiya§fëš Ïu¤j nrä¥ò trÂfŸ FHªijfS¡F clndna jhŒghš tH§Ftij
V‰gL¤j¥g£LŸsJ. 255 nk«gL¤j¥g£l Mu«g C¡Fé¡f cjé brŒ»wJ. 48 kâ neu« Mu«g
Rfhjhu ãiya§fëš Ïu¤j nrä¥ò Rfhjhu ãiya¤Âš Ãuré¤j jhŒkh®fŸ j§F«
ika§fS¡F« rh‹¿jœ bgWjš k‰W« ika¤Â‹ fhy¤Âš, mt®fS¡F FL«g f£L¥gh£L
FGédU¡F (kU¤Jt mYty®, bréèa®, MŒtf £l¥gâfis g‰¿ és¡» TwΫ, Ãurt
E£òd®) gæ‰Á tH§Fjš M»at‰¿‰fhd fhy¤Â‰F¥Ã‹ V‰gl¡Toa nehŒfŸ, mj‹
elto¡iffŸ vL¡f¥g£LtU»wJ. xU m¿F¿fŸ M»ad F¿¤J ngrΫ, Mnyhrid
t£lhu¤Â‰F Ïu©L Kfh« Åj« Ïu¤j jhd TwΫ ey¤Â£l gâæš cŸst®fS¡F
Kfh«fŸ el¤Jjš bjhlu¥gL«. Ïj‹ _y« 255 VJth»wJ. nkY« nehahëfŸ ey¢r§f ãÂæid
Ïu¤j nrä¥ò ika§fS¡F« njitahd ga‹gL¤Â Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš
juKŸsmid¤J Ïu¤j tiffS« »il¥gj‰F Ãurt¤Â‰FK‹ tH§f¥gL« Á»¢ir bgWtj‰fhf
têtif brŒÍ«. Ïlthçahd j‹dh®t Ïu¤j tU« f®¥Ãâ bg©fS¡F czÎ tH§f¥gL»wJ.
bfhilahëfë‹ g£oaš x›bthU Mu«gRfhjhu
ãiya¤ÂY« jahç¡f¥g£L mtrufhy mWit
 151 152

Ϥ£l¤Â‰fhf %.285.02 Ïy£r« 2010-2011-M« tH§f¥g£LŸsJ. V‰fdnt brašgh£oš cŸs

M©o‰fhf nfhu¥g£LŸsJ. ika§fŸ thu¤Âš 7 eh£fëY« 24 kâneuK«
10.4.8. f®¥g fhy¤Âš V‰gL« ÚçêÎ nehŒ brašgL« tifæš òJ¥Ã¡F« gâ
f£L¥gh£L £l« : nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ. thu¤Âš 7 eh£fëY« 24
kâneuK« ÏsŠÁR¡fS¡F njitahd Á»¢ir
ngWrh® £l¤Â‹ Ñœ t£lhu Mu«g Rfhjhu
»il¡f¢brŒa x›bthU Ãçé‰F« x‹gJ
ãiya§fS¡F tH§f¥g£l brä M£nlh
bréèa®fŸ, _‹W FHªijey Áw¥ò kU¤Jt®fŸ
mdiyr® fUéæid ga‹gL¤Â f®¥g¡fhy¤Âš
ãakd« brŒa¥g£L ÁR ftå¥ò ika§fS«
K‹T£ona ÚçêÎ nehia vëš f©l¿Í«
Ïa§f Mtd brŒa¥g£LŸsJ. mid¤J Kid¥ò
£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£lkhdJ
ÁR ftå¥ò ika§fS¡F« bréèa®fŸ
%.172.95 Ïy£r« bryéš mid¤J Mu«g Rfhjhu
nj®ªbjL¡f¥g£L ãakd« brŒÍ« gâ
ãiya§fëY« MŒtf bjhêšE£g tšYe®fŸ
KotilªJŸsJ. nkY« FHªijfŸ ey
mšyJ mt®fŸ Ïšyhj Ïl§fëš gæ‰Á bg‰w
kU¤Jtkidæš 6 thu§fS¡fhd g¢Ás«
bréèa®fë‹ nritia ga‹gL¤Â éçÎ¥gL¤j
FHªijfŸ guhkç¥Ã‰fhd gæ‰Á Ϫj
£läl¥g£LŸsJ.
bréèa®fS¡F tH§f¥g£LtU»wJ. FHªijfŸ
ey Áw¥ò kU¤Jt®fŸ g‰wh¡Fiw fhuzkhf
10.4.9. ÁR Ïw¥ò mÂfKŸs kht£l§fëš v«ÃÃv° fšé¤jFÂÍila kU¤Jt®fŸ
ÏsŠÁR¡fë‹ Ïw¥ig Fiw¥gj‰fhd, nj®ªbjL¡f¥g£L Ϫj ika§fëš
éçÎgL¤j¥g£l £l«: gâak®¤j¥g£LŸsd®. v«ÃÃv° Ko¤j Ϫj
ÁR Ïw¥ò é»j« Rfhjhu nk«gh£o‹ kU¤Jt®fS¡F 3 khj§fS¡fhd g¢Ás«
myÑlhfΫ, xU§»izªj Rfhjhu £l« k‰W« FHªijfŸ guhkç¥ò gæ‰Á eilbg‰W tU»wJ.
r_f g©gh£L NHiy ÃuÂgè¥gjhfΫ 2009-2010-M« tUl¤Âš, nkY« 10 kht£l§fëš
és§F»wJ. Ϥ£l¤Â‹ éisthf njitfis Ïnj ngh‹w £l« Ïu©lh« f£lkhf
ó®¤Â brŒÍ« Áwªj nrit më¥gj‰F« brašgL¤j¥g£LŸsJ. njitahd kU¤Jt
2008-2009-M« M©oš ÁR Ïw¥ò mÂfKŸs 5 cgfuz§fŸ k‰W« rhjd§fŸ tH§f j¡f
kht£l§fŸ, x›bthU kht£l¤Â‰F« Ïu©L elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ.
Kid¥ò ÁR ftå¥ò ika§fŸ Åj« ãWt br¥l«g® 2010-¡FŸ ãakd«, gæ‰Á Kotilªj
nj®ªbjL¡f¥g£lJ. 2009-2010-M« M©oš ãiyæš gâæl ãakd Miz tH§Fjš ngh‹w
Ϥ£l¤Âid brašgL¤Jtj‰F njitahd mid¤J elto¡iffS« KGikailªJéL« vd
kU¤Jt cgfuz§fŸ k‰W« rhjd§fŸ KGtJ« v®gh®¡f¥L»wJ. 2010-2011-š nkY« 10
 153 154

kht£l§fS¡F nkny Tw¥g£LŸsgoahd cWÂ brŒa¥gL»wJ. F¿¥ghf Fiwªj vilÍl‹

trÂfŸ »il¡f elto¡iffŸ vL¡f¥glΟsJ. Ãw¡F« FHªijfŸ Ïw¥Ãid Fiw¡fΫ
kht£l§fëš g¢Ás« FHªijfŸ kuzkilÍ« brašgL¤j¥gL»wJ. 2010-2011-M« M©oš
é»j¤ij Fiw¥gj‰F VJthf Mu«g Rfhjhu %.188.44 Ïy£r« Ϥ£l¤Â‰fhf nfhu¥g£LŸsJ.
ãiya§fŸ mséš Ïªj £l¤Â‰fhd
cgfuz§fŸ tH§Fjš, Rfhjhu gâahs®fS¡F
10.4.11. tWik¡ nfh£o‰F Ñœ cŸs
g¢Ás« FHªijfŸ guhkç¥Ã‰fhd gæ‰Áaë¤jš
jhŒkh®fS¡fhd Ãurt nritia
M»ait _ykhf bgça mséš elto¡if
ca®¤Jjš:
vL¡f¥g£L tU»wJ. 2010-2011-M« M©oš
Ϥ£l¤Âid brašgL¤j %.2972.34 Ïy£r« #då Ru¡õh nah#dh ngWrh® k‰W«
nfhu¥g£LŸsJ. FHªij ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ brašgL¤j¥gL«
K¡»akhd £l§fëš x‹W. Ϥ£l¤Â‹ _y«
kU¤Jtkidæš Ãurt nritia
10.4.10. Ãwªj FHªijfS¡fhd mtru mÂf¥gL¤JtÂdhš ngWfhy jhŒkh®fŸ k‰W«
Á»¢iraë¥gj‰F FHªijfŸ ey ÁR¡fë‹ Ïw¥ò bgUthçahf Fiw¡f¥gL»wJ.
Áw¥ò kU¤Jt®fis x¥gªj Kiwæš ef®¥òw gFÂfëY« Ϥ£l«
ãaä¤jš: éçÎ¥gL¤j¥g£LŸsJ. kU¤Jtkidæš
Ãuré¡F« tWik nfh£o‰F Ñœ cŸs »uhk¥òw¤
jäHf¤Âš cŸs 1421 Mu«g Rfhjhu jhŒkh®fS¡F¤ jyh %.700 ÅjK« ef®¥òw¤
ãiya§fëY« khj¤Â‰F xU Kiw òj‹»Hik jhŒkh®fS¡F jyh %.600 ÅjK« Ïu©L
m‹W Áw¥ò Á»¢ir ika« el¤Jtj‰F x¥gªj FHªijfŸ Ãw¥ò tiu tH§f¥gL»wJ. Ϫj¤
Kiwæš FHªijfŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fis £l¤Â‰fhf 2010-2011-M« M©oš
ãakd« brŒa elto¡if nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ. %.3251.45 Ïy£r« xJ¡f¥g£LŸsJ.
Á»¢ir¡F tU« FHªijfŸmidtU¡F«
FHªijfŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fŸ gçnrhjid 10.4.12. tsçs« gUt¤ÂdU¡fhd ey¤Â£l«:
brŒth®fŸ. Ϫj Á»¢ir ika§fŸ _y«
tsçs« gUt¤ÂdU¡F cŸs Ïu¤j nrhif
rçahd Kiwæš nehŒ m¿a¥g£L nehŒ
nehæid f£L¥gh£L¡FŸ bfh©LtUtJ ngWrh®
jL¥ò¡fhd nritfŸ tH§f¥gL»wJ. Ϫj
ey¤Â£l¤Â‹ äf K¡»akhd F¿¡nfhŸ.
£l¤Â‹ _y« mid¤J FHªijfS¡F«
gŸëbršY« k‰W« gŸë bršyhj tsçs«
jukhd Áwªj Âw‹ thŒªj Á»¢irÍ« »il¥gJ
bg©fS¡F tUl¤Â‰F Ïu©LKiw tæ‰W¥
 155 156

ó¢Á¡ bfhšè kUªJ më¤jš k‰W« ÏU«ò r¤J nkY«, 14 kU¤Jt fšÿçia rh®ªj rKjha
kh¤Âiu thu« xUKiw më¤jš Ϥ£l¤Â‹ kU¤Jt Jiw _ykhf Kj‹ik gçªJiu
_ykhf brašgL¤j¥gL»wJ. eilKiwæš cŸs ika§fŸ mÂf mséš cŸs gFÂæid rh®ªj
gŸë Rfhjhu £l¤Â‹ _ykhf gŸë bršY« xU efu eythœÎika¤Âid j¤bjL¤J Kj‹ik
bg©fS¡F ÏU«òr¤J kh¤ÂiuÍ«, ó¢ÁkUªJ« gçªJiu ika§fëèUªJ nkšãiy kU¤Jt
më¡f¥gL»wJ. gŸë bršyhj tsçs« ika§fS¡F nehahëfis gçªJiu¡f¥gLtij
bg©fS¡F mt®fSl‹ bjhl®òila Fiw¥gj‰fhd ey thœÎ r«kªjkhd go¥Ã‰fhf
eygâahs® _y« tH§f¥g£LtU»wJ. xU òÂa £l« brašgL¤j¥g£LtU»wJ.
Ïu¤jnrhif nehia jL¥gJ k£Lkšyhkš, j¤bjL¡f¥g£l efu ey thœÎ ika§fS¡F
Ϥ£lkhdJ, kU¤Jt¡ fšÿçia rh®ªj njitahd cgfuz§fŸ k‰W« rhjd§fŸ
rKjha kU¤Jt¥ ÃçÎ k‰W« FHªijfŸ ey Ϥ£l¤Â‹ _y« tH§f¥g£LŸsjhš, kU¤Jt¡
Ãçéš cŸs kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt« rhuh fšÿçæš cŸs Áw¥ò kU¤Jt®fŸ F¿¥Ã£l
khzt®fS¡F tsçs« gUt¤ÂdU¡fhf ehëš Ïªj ika§fS¡F br‹W Rfhjhu nrit
ey¤Â£l¤Âid g‰¿ gæ‰Áaë¤J, bjhiyJhu òçtjhš, ViH k¡fS¡F jukhd nritfŸ
nritfS¡fhd Kfh«fŸ el¤Jjš _ykhfΫ »il¥gJl‹, nk«gL¤j¥g£l nritfS«
brašgL»wJ. 2010-2011-M« M©oš mt®fS¡F »il¥gjdhš njita‰w
Ϥ£lkhdJ %.311.90 Ïy£r« bryéš gçªJiufŸ j鮡f¥L»wJ.
brašglΟsJ.
10.4.14. »uhk Rfhjhu j‹dh®t nrt»fŸ - 12
10.4.13. ef®¥òw eythœÎ¤ £l«: kiythœ kht£l§fŸ (m§Ñfç¡f¥g£l
rKjha eythœÎ C¡Fe® - Mõh) :
Á¿a ef®¥òw¥ gFÂfëš eythœÎ Kiw
eèªJŸs fhuz¤Âdhš, 1 Ïy£r¤Â‰F« kiythœ k¡fS¡F mo¥gilahd eythœÎ
Fiwthf k¡fŸ bjhif bfh©l 60 nritfŸ »il¡F« tifæš 12 kiy thœ
efuh£ÁfS¡F ef®¥òw eythœÎ më¥gj‰fhf kht£l§fS¡F bjhiyöu nritfŸ më¡f
xU§»izªj £l¡fU¤JU 2009-2010-M« 2650 »uhk Rfhjhu j‹dh®t nrt»fŸ
M©o‰fhd brayh¡f brašÂ£l¤Âš (m§Ñfç¡f¥g£l rKjha eythœÎ C¡Fe® -
nr®¡f¥g£LŸsJ. Ϫj 60 efuh£Áfëš ef®¥òw Mõh) nj®ªbjL¡f¥g£L ãakd«
Rfhjhu ãiya§fŸ éiuéš mik¡f¥gL«. brŒa¥g£LŸsh®fŸ. khãy mséš V‰fdnt
 157 158

gæ‰Á bg‰w 2 Kj‹ik gæ‰Áahs®fSl‹ NGO-

SOCHARA ÏizªJ »uhk Rfhjhu j‹dh®t 10.4.15. Ãurt fhy¤Â‰F K‹/Ë guhkç¥ò ÃçÎ ,
nrt»fS¡F gæ‰Á më¡f elto¡if Ãurt miw k‰W« mWit mu§f«
vL¡f¥g£LŸsJ. ika muÁ‹ têfh£Ljè‹ go Ïitfëš gGJ gh®¥òfŸ, òJ¥Ã¤jš
IªJ Mõh gæ‰Á ifnaLfŸ jäêš bkhê k‰W« éçÎ gL¤Jjš:
bga®¡f¥g£L nkY« 4200 »uhk Rfhjhu j‹dh®t
nrt»fŸ ãakd« brŒa elto¡if
vL¡f¥g£LtU»wJ. 2010-2011 brayh¡f¤Â‹ kU¤Jt kidæš eilbgW« Ãurt§fŸ
nrit mo¥gilæš C¡f¤bjhif »uhk Rfhjhu mÂfkhd fhuz¤Âdhš, Mu«g Rfhjhu
j‹dh®t nrt»fS¡F tH§Ftj‰fhf %.239.80 ãiya§fëš, Ãurt¤Â‰F tU« jhŒkh®fŸ
Ïy£r« nfhu¥g£LŸsJ. 15 kiythœ k¡fŸ thG« Ãuré¤jË 48 kâneu« j§» Rfhjhu
Ïl§fëš cŸs Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F nritfis bgW« tifæš, Mu«g Rfhjhu
tU« f®¥Ãâ jhŒkh®fŸ k‰W« mt®fSl‹ ãiya§fëš TLjyhf Ïltr brŒJ jUtJ
tUgt®fS¡F«, Ãuré¤Â‰fhf v®gh®¡f¥gL« mtÁakh»wJ. TLjš Ãurt§fŸ
nj¡F xU thu« K‹ Mu«g Rfhjhu v©â¡ifia rkhë¡F« tifæš, mt®fS¡F
ãiya¤Ânyna j§» Ãurt« gh®¤J¡bfhŸtj‰F trÂfŸ më¡F« tifæš ngWrh® k‰W«
trÂahf xU thu¤Â‰F czÎ tH§F« £l« FHªijfŸ ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ njit¥gL« gGJ
brašgL¤j¥g£LŸsJ. elkhL« gh®¤jš, òJ¥Ã¤jš, k‰W« éçÎgL¤jš ngh‹w
kU¤Jt¡FGé‹ gâ jäœehL Rfhjhu £l f£Lkhd gâfis mtÁaKŸs Mu«g Rfhjhu
r§f¤Jl‹ ÏizªJ eilbgW« muR rhuhj ãiya§fë‹ f£ol§fëš nk‰bfhŸs
ãWtd§fŸ _ykhf vëš br‹wila Koahj £läl¥g£LŸsJ. Áw¥ò kf¥ngW k‰W«
»uhk§fS¡F« Ϥ£l« eilKiwgL¤j¥ FHªijfŸ ey nritfSl‹ Ïju ey nritfS«
g£LŸsJ. vëš br‹wila Koahj kiythœ mÂf mséš k¡fS¡F br‹wilÍ« tifæš
k¡fŸ thG« »uhk§fS¡F br‹W nrit Ãurt th®LfŸ, mWit mu§f«, f®¥gfhy K‹
òçtj‰fhf 2010-2011-M« M©L %.78.48 guhkç¥ò ÃçÎ, Ãurt¤Â‰F Ë ftå¥ò ÃçÎ
Ïy£r« nfhu¥g£LŸsJ. ngh‹w Ïl§fis éçÎ gL¤Jjš, òJ¥Ã¤jš,
k‰W« gGJ gh®¤jš ngh‹w gâfis brŒa
£läl¥g£LŸsJ. 2010-2011-M« M©o‹
brayh¡f¤Â£l¤Âš Ϥ£l¤Â‰fhf
%ghŒ 2100 Ïy£r« nfhu¥g£LŸsJ.
 159 160

10.4.16. kåj ts nk«ghL k‰W« gæ‰Á: 11. kf¥ngW ey gæ‰Á.

k¤Âa muÁ‹ têfh£Ljè‹ go 2010-2011-M« 2.1. bréèa® k‰W« kf¥ngW cjéahs® Âw‹
tUl¤Â‰F khãy mséyhd gæ‰Áaë¥gj‰F ts®¤jš gæ‰Á.
braš £l« xU§»izªj fšé k‰W« 2.2. kU¤Jt mYty®fS¡fhd kf¥ngW k‰W«
gâ¤Âw‹ ts®¤jš gæ‰Áfis, njitahd FHªij ey gæ‰Á.
Ïl§fëš brašgL¤Jtj‰fhf 2.3. bréèa®fŸ k‰W« Jiz
jahç¡f¥g£LŸsJ. mid¤J ãiyfëY« Óça bréèa®fS¡F _‹wh« f£l Ãurt¤ij
Kiwæyhd ey nritfë‹ ju« k‰W« fhy ifahStj‰fhd gæ‰Á.
Kiwæyhd gæ‰Á ju kÂ¥Õ£o‰fhf 2009-2010-š 2.4. Ãurtfhy¤Âš V‰gL« mtru Á»¢ir¡fhd
kht£l Rfhjhu gæ‰Á¡ FG k‰W« t£lhu gæ‰Á ka¡fkUªJ më¤J cæ®fh¡F«
FG njh‰Wé¡f¥g£lJ. gy ntWg£l gæ‰ÁfŸ nrit¡fhd Âw‹ ts®¤jš gæ‰Á.
_y« bgw¥g£l fšé, Âw‹ k‰W« mjid 2.5. mtru fhy kf¥ngW Á»¢ir¡fhd gæ‰Á
brašgL¤J« msÎ Kjèat‰¿id bjhl®ªJ 2.6 kf¥ngW fhy¤Âš FHªijæ‹ ts®¢Á
f©fhâ¥gj‰fhf Ϫj FG¡fŸ gy¥gL¤j¥g£L, ãiyæid °nf‹ _y« f©l¿Í«
jFªj mÂfhu« më¡f¥g£LŸsJ. 2010-2011-M« gæ‰Á.
M©oš £läl¥g£LŸs gšntW gæ‰Á £l§fŸ 12. FL«g ey gæ‰Á.
ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ:- 3.1. v«éV gæ‰Á
3.2. bg©fS¡fhd FL«g ey ny¥uh°nfh¥
I ngWrh® k‰W« FHªij ey gæ‰Á: gæ‰Á.
1.1. g¢Ás« FHªij k‰W« ÁWt®fë‹ 3.3. fU¤jil tisa« bghU¤J« gæ‰Á.
nehŒfS¡fhd gæ‰Á 3.4. òJtifahd fU¤jil rhjd§fŸ
1.1.1. xU§»izªj guhkç¥ò gæ‰Á - g‰¿a gæ‰Á
bghJ 3.5.jG«g‰w M© mWit Á»¢ir gæ‰Á
1.1.2. Å£lséyhd g¢Ás« FHªij guhkç¥ò 3.6.xU§»iz¡f¥g£l ò¤j¿Î gæ‰Á
gæ‰Á 3.7.nehŒguthkš jL¡F« k‰W« R‰W¢NHš
1.1.3. kU¤Jt kidæš g¢Ás« FHªij £l« g‰¿a gæ‰Á
guhkç¥ò gæ‰Á 4. Rfhjhu nkyh©ik k‰W« jftš bjhl®ò
1.1.4. K‹ g¢Ás« FHªij guhkç¥ò gæ‰Á gæ‰Á:
11.5. neha‰w g¢Ás« FHªijfS¡fhd 5.m§Ñfç¡f¥g£l rKjha eythœÎ C¡Fe®
mtru f©fhâ¥ò¥ÃçÎ gæ‰Á j‹dh®t gâahs® gæ‰Á.
 161 162

II njÓa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹ Ñœ gæ‰ÁfŸ: tU»wJ. Ϫj Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš
Fiwªjg£r« 2 kU¤Jt®fŸ ÏUªjhšjh‹, xU
1. kU¤Jt®fS¡fhd njÁa eythœÎ¤ kU¤Jt®, Kfh« mšyJ ntW ntiyahf btëæš
£l§fis ã®th»¥gj‰fhd gæ‰Á br‹W é£lhš, Ï‹bdhU kU¤Jt® _y« Mu«g
2. MÍZ kU¤Jt®fS¡fhd gæ‰Á Rfhjhu ãiya¤Â‹ gâ br›tnd eilbgw
3. Ïu¤j nrä¥ò gæ‰Á KoÍ«. khãy¤Âš cŸs mid¤J Mu«g Rfhjhu
4. elkhL« kU¤Jt¡FGé‰fhd gæ‰Á ãiya§fëY« 2 kU¤Jt®fSl‹ Toa ãiyahd
5. kU¤Jtkid bjh‰W nehŒ jL¥ò gâahs® mik¥ò ÏU¥gjdhš ey¤Â£l§fŸ
ifahSjš gæ‰Á Áw¥ghf brašgL¤j KoÍ«. våD«, khãy¤Âš
6. »uhk Rfhjhu FoÚ® k‰W« J¥òuÎ 213 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš xU kU¤Jt
FGé‰fhd gæ‰Á mYty®jh‹ cŸsh®. Mjyhš, kåj ts
7. fz¡»aš r«kªjkhd gæ‰Á. nk«gh£o‰fhfΫ, cŸf£lik¥Ãid
gy¥gL¤Jtj‰fhfΫ Ϫj 213 Mu«g Rfhjhu
nkny F¿¥Ã£LŸs gæ‰Á £l§fS¡fhf
%.2538 Ïy£r« ã xJ¡f¥g£LŸsJ. ãiya§fS¡F« x¥gªj mo¥gilæš xU
kU¤Jt® ãaä¡f £läl¥g£LŸsJ.
10.4.17. 2010 -2011 -M« tUl¤Â‰fhd braš 2010-2011-M« tUl¤Â‹ ã xJ¡Ñ£oš %ghŒ
£l¤Âš k¤Âa muÁl« nfhu¥g£LŸs òÂa 345.06 Ïy£r« brayh¡f braš £l¤Âš
£l§fŸ: nfhu¥g£LŸsJ.

10.4.17.1. xU kU¤Jt® k£Lnk cŸs Mu«g Rfhjhu 10.4.18. ÏsŠÁR k‰W« g¢Ás« FHªijfë‹
ãiya§fS¡F TLjyhf x¥gªj Kiwæš ts®¢Á k‰W« FiwghLfis gçnrh¡F«
xU kU¤Jtiu ãakd« brŒjš: £l«:

ÏsŠÁR k‰W« g¢Ás§FHªijfë‹

jäœeh£oš, j‰bghGJ 1537 Mu«g Rfhjhu ts®¢Áæš x‹W mšyJ mj‰F nk‰g£l
ãiya§fëš 24 kâneu Ãurt nrit FiwghLfŸ fhz¥gLtjhf f©l¿a¥g£LŸsJ.
më¡f¥gL»wJ. Ϫj Mu«g Rfhjhu 70 rjÅj« FiwghLila FHªijfë‹
ãiya§fëš 24 kâ neuK« Ãurt nritia FiwghLfis FHªij Ãw¥gj‰F K‹djhfnt
më¥gj‰fhfΫ mtru nehahëfis rçahd neu¤Âš f©l¿a¥gLtj‹ _y«
ftå¥gj‰fhfΫ, bréèa®fŸ gâæl§fis m¡FHªijfë‹ ts®¢Áæš cŸs Ãu¢ÁidfŸ
ãu¥g njitahd elto¡iffŸ vL¡f¥g£L j鮡f¥glΫ mšyJ FHªij ts®¢Á¡F
 163 164

jilfshf cŸs Ãu¢Áidfis Fiw¥gj‰F« Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W«

cjλwJ. Á¡fyhd fhyf£l¤Âš cŸs kU¤Jtkidfë‹ nritfis nk«gL¤J«
FHªijfë‹ _is ts®¢Áæš c©lhF« tifæš mid¤J 1539 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ,
Ãu¢Áidfis K‹djhfnt f©l¿tj‹ _y« 29 kht£l jiyik kU¤JtkidfŸ, 235 t£l« /
ftå¡F« Âw‹, nf£lš, ngrit¥gJ ngh‹w t£l« rhuh kU¤JtkidfŸ Ïitfëš nehahs®
Âw‹fŸ FHªijfël« mÂf¥gL¤Jtjhš FL«g« ey¢r§f« njh‰Wé¡f¥g£LŸsJ. mid¤J
k‰W« rKjha¤Â‹ Rikfis Fiw¡f KoÍ« r§f§fS« gÂÎbrŒa¥g£L ešy Kiwæš
Ïj‰fhd òÂa Kiwæyhd eÅd gçnrhjid brŒa Ïa§»tU»wJ. Ï¢r§f« m«kU¤Jtkidæš
£läl¥g£LŸsJ. Ïjid f©l¿tj‰fhd gæ‰Á gâòçÍ« mYty®fŸ / gâahs®fSl‹
bg‰w ey¥gâòçgt®fŸ _ykhf Kj‹ik k‰W« ÏizªJ k¡fS¡F Áwªj nrit më¥gj‰fhd
Ïu©lh« ãiy kU¤Jtkidfëš elto¡iffisÍ«, F¿¡nfhŸfisÍ« mila
f®¥ÃâfS¡F mš£uhnrhndh»uhà gçnrhjid têtif brŒÍ«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ M©L njhW«
brŒtj‹ _y« f®¥g¤Âš cŸs ÁR¡fS¡F kht£l jiyik muR kU¤Jtkid r§f§fS¡F
fUényna fhz¥gL« mrhjhuzkhd ãiy %.5 Ïy£r« ÅjK«, t£l« k‰W« t£l« rhuh Ãw
f©l¿aΫ, òÂajhf Ãwªj FHªij k‰W« muR kU¤Jtkid r§f§fS¡F %. 1 Ïy£r«
ÏsŠÁR¡fS¡F xU§»izªj gçnrhjid ÅjK« mid¤J Mu«g Rfhjhu ãiya
brŒtj‹ _y« ts®¢Áæš c©lhF« r§f§fS¡F %. 1 Ïy£r« ÅjK« tH§f¥g£L
FiwghLfis f©LÃo¡f £läl¥g£LŸsJ. tU»wJ. 2010-2011-M« M©o‰F
j‰bghGJ eilKiwæš cŸs ey£l§fë‹ Ï¤Â£l¤Â‰fhf %.1919 Ïy£r« nfhu¥g£LŸsJ.
_yK« muR cjé bgW« muR rhuhj
ãWtd§fë‹ cjéÍlD« Áw¥ghd nritfis 10.5.2. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ / Jiz Rfhjhu
më¥gj‹ _y« Mg¤Âš cŸs FHªijfŸ ãiya§fŸ ÏitfS¡F tUlhªÂu
f©l¿a¥g£L jFªj Á»¢ir më¡f KoÍ«. Ϫj guhkç¥ò kh‹a«:
£l« gç£rh®¤j Kiwæš 2 kht£l§fëš mo¥gil mtru ngWfhy Á»¢ir k‰W«
2010-2011-M« M©oš %ghŒ 300 Ïy£r« bryéš ÏsŠÁR ftå¥ò gâfŸ tH§F« Mu«g Rfhjhu
brašgL¤Jtj‰F £läl¥g£LŸsJ. ãiya§fëš, Ïa‰Ãaš c£f£lik¥ò trÂfë‹
10.5. njÓa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹ TLjš _y« jukhd gâfŸ tH§Ftij cWÂbrŒÍ«
trÂfŸ: tifæš tUlhªÂu guhkç¥ò bryéd¤Â‰F %ghŒ
10.5.1. nehahs® ey r§f§fŸ : xU Ïy£r« xJ¡f¥g£LŸsJ. mJ ngh‹nw Ïju
Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F« Rfhjhu
 165 166

ika§fë‹ ešy brašgh£o‰fhd FoÚ® 4. t£l« k‰W« t£l« rhuh

tH§Fjš, fêtiw f£Ljš mitfë‹ ga‹ghL kU¤JtkidfS¡F ãgªjida‰w ãÂahf
k‰W« guhkç¥Ã‰fhf M©L njhW« %,50,000 M©L¡F %.50,000/-K« kht£l jiyik
tH§f¥gL»wJ. brhªj f£ol¤Âš Ïa§F« Jiz kU¤JtkidfS¡F M©L¡F
Rfhjhu ãiya§fS¡F mjid guhkç¥gj‰fhf %.1 Ïy£r« xJ¡f¥g£LŸsJ.
M©L guhkç¥ò ãÂahf %.10,000 ãÂ
tH§f¥gL»wJ. 2010-2011-M« ãÂah©oš %.1590
Ïy£r« Ϥ£l¤Â‰fhf nfhu¥g£LŸsJ. 5. Ϫj tUl« kU¤Jtkidfëš eilbgW«
Ãurt§fis mo¥gilahf bfh©L TLjš
10.5.3. JizRfhjhu ãiya§fŸ k‰W« Mu«g ãgªjida‰w ãÂaë¡f¥gl cŸsJ. 10 Kjš
Rfhjhu ãiya§fS¡F ãgªjida‰w ã 25 Ãurt§fŸ eilbgW« Mu«g Rfhjhu
tH§fš: ãiya§fS¡F %ghŒ 10,000 K« k‰W« 25
Jiz Rfhjhu ãiya§fëš m‹whl« Ãurt§fS¡F nkš eilbgW« Mu«g
V‰gL« v®ghuhj mtru bryéd§fis Rfhjhu ãiya§fS¡F %,25,000 K« TLjš
<Lf£Ltj‰fhf ãgªjida‰w ã tH§f¥gL»wJ. ãÂahf tH§f £läl¥g£LŸsJ.
Mu«g Rfhjhu ãiya nehahëfŸ ey¢ r§f¤Â‰F nehahëfë‹ trÂfis guhkç¡f
be»œÎ¤ j‹ik¡nf‰wthW eythœÎ njit¥gL« mÂf mséyhd
ãiya§fëš V‰gL« bryéd§fis nk‰bfhŸs bryéd§fis rªÂ¥gj‰F ÏJ cjλwJ.
mDk tH§f¥g£LŸsJ. %ghŒ 870.60 Ïy£r« Ϫj £l¤Â‰fhf
xJ¡f¥g£LŸsJ.
1. Jiz Rfhjhu ãiya§fS¡F ãgªjida‰w
ãÂahf M©L¡F %.10,000 10.5.4. »uhk eythœÎ, FoÚ® k‰W« J¥òuΡFG:
xJ¡f¥g£LŸsJ. »uhk§fns e« eh£o‹ cæ® eho. »uhk
2. Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F ãgªjida‰w k¡fë‹ Rfhjhu nritæ‹ njitia m¿ªJ
ãÂahf M©L¡F %.25,000 mj‰nf‰g »uhk mséyhd Áw¥ò¤ £l§fŸ
xJ¡f¥g£LŸsJ. jahç¡f¥gl nt©L«. 12618 »uhk Cuh£Áfëš
3. ef®¥òw eythœÎ ika§fS¡F (60 ef®¥òw 12618 »uhk eythœÎ FoÚ® k‰W« J¥òuÎ FG¡fŸ
eythœÎ ika§fŸ) ãgªjida‰w ãÂahf mik¡f¥g£LŸsJ. Ï¡FGéš gŠrha¤J
M©L¡F %.25,000 xJ¡f¥g£LŸsJ. cW¥Ãd®fŸ, kfë® FG¡fŸ, Rfhjhu« k‰W«
mjid¢ rh®ªj Jiwia¢ nr®ªj mYty®fŸ
 167 168

M»nah®fŸ ml§»ÍŸsd®. Ï¡FG x›bthU k‰W« eythœÎ gâahs® xU§»izªJ

»uhk¤Â‹ njitfis Ó® brŒ»‹wd. x›bthU rKjha¤Â‰F njit¥gL« eythœÎ njitfis
3000 k¡f£bjhif¡F xU FG Åj« 561 ó®¤Â brŒa ÏaY«.
ng%uh£Áfëš 2540 »uhk eythœÎ Fo Ú® k‰W«
J¥òuΡ FG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsJ.
Ï¡FGé‰F j¤j« »uhk§fëš Rfhjhu« k‰W« 10.5.6. gŸë eythœÎ¤ £l«:
J¥òuÎ r«gªj¥g£l elto¡iffis
nk«gL¤Jtj‰fhf M©L njhW« %.10,000/- gŸë eythœÎ £lkhdJ tU§fhy
tH§f¥gL»wJ. »uhk eythœÎ nritfis¥ g‰¿ rªjÂæd®fS¡fhd nehŒ¤jL¥ò, clšey nk«ghL
Ï¡FGé‰F Ï›th©oš gæ‰Á më¡f Mtz k‰W« Fz¥gL¤Jjš Rfhjhu gâfis
brŒa¥g£LŸsJ. 2010-2011-M« M©oš C¡f¥gL¤Jjš M»at‰¿‰fhd xU K¡»akhd
Ϥ£l¤Â‰fhf %.1515.80 Ïy£r« ã xJ¡ÑL fUéahf és§F»wJ. òÂajhf totik¡f¥g£l
brŒa¥g£LŸsJ. ÂU¤j¥g£l gŸë eythœÎ¤Â£lkhdJ
jäœeh£oš cŸs gŸë taJ FHªijfë‹
10.5.5. »uhk eythœÎ k‰W« C£l¢r¤J ehŸ: Rfhjhukhd ts®¢Á, k‰W« K‹nd‰w«
»uhk eythœÎ, FoÚ® k‰W« J¥òuΡFG M»at‰¿id nk«gL¤J« tifæš és§F»wJ.
j§fŸ »uhk¤Âš RH‰ÁKiwæš x›bthU muR k‰W« muR cjébgW« gŸëfëš gæY«
M©L« khj¤Â‰F xU Kiw »uhk eythœÎ k‰W« mid¤J FHªijfS« ga‹bgW« tifæš
C£l¢r¤J ehŸ F¿¥Ã£l Âd¤Âš »uhkey thœÎ, Ϥ£l« brašgL»wJ. Ϥ£l« gŸë
FoÚ® k‰W« J¥òuΡ FGé‹ Ô®khd¤Â‹ go khzt®fë‹ clš ey Ãu¢Áidfis f©l¿ªJ
VjhtJ xU m§f‹tho ika¤Âš j§fŸ Cuh£Á nehæid jL¡fΫ cl‰ jFÂia nk«gL¤jΫ
všiy¡FŸ bfh©lhl¥gL»wJ. Ïš eythœÎ guhkç¡fΫ brŒ»wJ. eLãiy¥gŸë
gâahs®fS« m§f‹tho gâahs®fS« nr®ªJ khzt®fS¡F Rfhjhu fšé thœ¡if Kiw k‰W«
nritfŸ më¡»‹wd®. »uhk eythœÎ k‰W« tsçs« gUt¤ÂdU¡fhd Mnyhridfis
C£l¢r¤J Âd¤Âš fhiyæš f®¥ÃâfŸ ika¥gL¤Â TLjyhd Rfhjhu fšé
gçnrhjid ngh‹w gçnrhjid¥ gâfŸ »uhk më¡f¥gL»wJ. flYh®, ©L¡fš, fhŠÁòu«,
Rfhjhu bréèauhš el¤j¥gL«. khiyæš jftš f‹åahFkç, Jh¤J¡Fo k‰W« Ïuhkehjòu«
fšé bjhl®ò gâfŸ eilbgW«. ÂU¤j¥g£l M»a MW kht£l§fëš Ïªj ÂU¤j¥g£l gŸë
F¿¡nfhŸ _y« »uhk eythœÎ k‰W« C£l¢r¤J eythœÎ £l« gç£rh®¤jKiwæš j‰nghJ
ehŸ bfh©lhLtjdhš m§f‹tho gâahs® eilKiwæYŸs gŸë fšé eythœÎ £l¤Jl‹
 169 170

nr®ªJ brašgL¤j¥glΟsJ. Ϥ£l« Ϥ£l¤Âid nk‰bfhŸs %. 2550 Ïy£r«

TLjyhf _‹W kht£l§fëš 2010-2011-M« nfhu¥g£LŸsJ.
M©o‰fhf brašgL¤j %ghŒ 206.03 Ïy£r«
xJ¡»l¥g£LŸsJ.

10.5.7. nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

cŸf£lik¥ò trÂfŸ: 10.5.8. fiyP® f©bzhë fh¥ngh« £l« -
Mu«g Rfhjhu ãiya nritfis bghJ eLãiy¥ gŸë khzt®fëilna njh‹W«
k¡fŸ mÂf¥goahf cgnahf¥gL¤Jtjhdhš, gh®it¡ FiwghLfis¢ rçbrŒjš:
Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹ cŸ f£lik¥ò 5 Kjš 15 taJ tiuÍŸs FHªijfS¡F
trÂfis bjhlªJ nk«gL¤Jjš £läLjèš xU f© bjçahkš nghtj‰F K¡»a fhuz«
K¡»akhd gFÂahf cŸsJ. TLjš trÂahf mt®fSila gh®it¡ FiwghLfis¥
TLjš ÃçÎfŸ, Ãurt miw k‰W« mWit mu§f« rçbrŒahkš é£LéLtnj MF«.
f£Ljš k£LkšyhJ, Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš FHªijfëilna »£l¥gh®it FiwghLfŸ mÂf
thu¤Âš VG eh£fS« 24 kâ neuK« nrit òçÍ« mséš fhz¥gL»wJ. eLãiy¥
t©z« bréèa®fŸ j§»æU¡f VJthf gŸë¡FHªijfS¡F f© gçnrhjid brŒJ
FoæU¥ò f£o¤jUjš äf K¡»akhd njitahf gh®it FiwghLfis ngh¡Ftj‰fhf f©zhofŸ
cŸsJ. 2009-2010-M« M©oš v‹.v¢.v°.M®.Á tH§f 2009-2010-M« M©oš fiyP®
cl‹ ÏizªJ ju rh‹¿jœ tH§f 48 Mu«g f©bzhë fh¥ngh« £l«
Rfhjhu ãiya§fŸ nj®ªbjL¡f¥g£L, m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ. br‹w M©oš 30,04,749
jurh‹¿jœ bgWtj‰fhd njitfis TLjyhf gŸë FHªijfŸ gçnrh¡f¥g£L 1,60,983
më¥gj‰F elto¡if vL¡f¥g£LŸsJ. 2010- f©zhofŸ Ϫj bgUik äF £l¤Â‹ Ñœ
2011-M« M©oš Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F tH§f¥g£LŸsJ. Ϫj tUl«, %ghŒ 454.62
tU« nehahëfë‹ mo¥gilæš V‰gL« Ïy£r¤Âš Ϥ£l« bjhl®ªJ eilbgw
njitfS¡nf‰g cŸ f£lik¥ò trÂfŸ brŒJ £läl¥g£LŸsJ.
bfhL¡fnt©oa Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ
kht£l§fëèUªJ bgw¥g£l fU¤JUéèUªJ 10.5.9. 2010-2011-š £läl¥g£LŸs òÂa
nj®ªbjL¡f¥g£L mj‹ njitfŸ jurh‹W £l§fŸ:
bgw¤j¡ftifæš ó®¤ÂbrŒa¥gL«.
 171 172

10.5.9.1. òÂa 50 Mu«g Rfhjhu ãiya§fis nAhänahg kU¤Jt trÂfŸ khãy¤Âš

njh‰Wé¤jš: V‰gL¤j¥g£LŸsJ. 2009-2010-M« tUl¤Âš,
300 Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F MÍZ
2010-2011-M« tUl¤Âš 50 òÂa Mu«g kU¤Jt®fŸ mk®¤j¥g£L Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
Rfhjhu ãiya§fŸ %ghŒ 2383 Ïy£r« bryéš éçÎgL¤j¥g£LŸsJ. MÍZ nritfë‹
njh‰Wé¡f £läl¥g£LŸsJ. k¡fŸ bjhif njitfŸ ts®ªJ tUtjhš 60 rjÅj Mu«g
mo¥gil k£LkšyhJ TLjyhf, ey¤Â£l¤Â‹ Rfhjhu ãiya§fëš Ï¤Â£l« brašgL¤Jtj‰F
btë¥ghL, F¿pLfŸ, bghJ k¡fë‹ njit VJthf nkY« 175 Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F
k‰W« r_f mik¥Ãš Ëj§»ÍŸs gFÂfis MÍZ kU¤Jt ÃçÎ éçÎ¥gL¤j¥glΟsJ.
fU¤Âš bfh©L, Ïitfë‹ mo¥gilæš Ïªj 2010-2011-M« M©L %ghŒ 428 Ïy£r« bryéš
Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ nj®ªbjL¡f¥gL«. Ϥ£l« brašgL¤j¥gl cŸsJ.
10.5.10. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ 40I 30 10.5.12. r®¡fiunehŒ k‰W« Ïu¤j mG¤j¤Â‰fhd
gL¡iffŸ bfh©l kU¤Jtkidahf gçnrhjid £l«.:
nk«gL¤Jjš:
nehŒ k‰W« Ïw¥Ã‰fhd K¡»akhd
2010-2011-M« tUl¤Âš. t£l« k‰W« t£l« fhuz§fSŸ x‹whf bjh‰W mšyhj nehŒfŸ
rhuh kU¤JtkidfŸ, k‰W« nk«gL¤j¥g£l v‹W fUj¥gL»wJ. Ϫj fU¤Âid kdš
Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ Ïšyhj t£lhu§fëš bfh©L fhŠÁòu« kht£l¤Âš bjh‰W mšyhj
cŸs 40 Mu«g Rfhjhu ãiya§fis 30 nehŒfŸ gçnrhjid brŒÍ« £l« gç£rh®¤j
gL¡iffŸ bfh©l kU¤Jtkidahf Kiwæš mkšgL¤j¥g£LŸsJ. nkY« khãy«
nk«gL¤Jtj‰F £läl¥g£LŸsJ. KGtJ« Ϫj £l¤Âid brašgL¤j
Ϥ£l¤Â‰fhf %ghŒ 4078 Ïy£r« ã xJ¡ÑL £läl¥g£LŸsJ. ÏjDŸ ml§F«
nfhu¥g£LŸsJ. ÃçÎfshtd:
10.5.11. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš MÍ®ntj«, 1. khãy« KGtJ« ca® Ïu¤j mG¤j« k‰W«
nahfh, Ídhå, Á¤jh k‰W« nAhänahg r®¡fiu nehŒfS¡fhf Ïytrkhf
kU¤Jt trÂfis TLjyhf gçnrhjid brŒjš.
bfh©LtUjš.: 2. gyneh¡F¤ £l¥gâahs®fS¡F bjh‰W
V‰fdnt 479 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš mšyhj nehŒfis rkhë¡F«
MÍ®ntj«, nahfh, Ídhå, Á¤jh k‰W« jFÂÍŸst®fshf M¡Fjš.
 173 174

3. bjh‰W mšyhj nehŒjL¥ò »£ Jiz Ϥ£l¤Â‹ Ñœ »uhk¥òw¤Âš cŸs gŸëfëš 3

Rfhjhu ika§fS¡F tH§Fjš. Kjš 8-M« tF¥òtiu go¡F« khzt®fŸ
4. r®¡fiu nehŒ k‰W« ca® Ïu¤j mG¤j« gadilth®fŸ. Ϥ£l¤Âid eilKiwgL¤j
Kjyhd nehŒfis, gçnrhjid brŒjš, %ghŒ 250 Ïy£r« ã xJ¡f¥g£LŸsJ.
kU¤JtÃçÎ têfh£o_y« jL¥ò
10.5.14. Kj‹ik gçªJiu ika§fS¡F f£Lkhd
elto¡iffŸ vL¤jš k‰W«
gâfŸ k‰W« cgfuz§fŸ tH§Fjš.:
nehahëfisftå¤jš M»aitfis
k¡fëilna bjçé¡f gšntW Clf§fŸ cyft§»æ‹ ãÂÍl‹ Ïa§F« jäœehL
_yK«, Kfh«fŸ el¤ÂÍ« Rfhjhukhd Rfhjhu £l¤Â‹ _ykhf el¤j¥g£l
thœ¡if Kiwæid k¡fëilna gu¥gΫ fz¡bfL¥Ã‹ _y« j‰bghGJŸs Kj‹ik
elot¡if vL¡f¥glΟsJ. gçªJiu ika§fëš ó®¤ÂbrŒa¥glnt©oa
%ghŒ 576 Ïy£r« ã khãy« KGtJ« gçnrhjid éLg£l gâfŸ k‰W« brašgL¤j nt©oa
brŒtj‰fhd Ϥ£l¤Â‰fhf nfhu¥g£LŸsJ. gâfŸ g‰¿ KoÎ brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj
kU¤Jtkidfëš nritfŸ ca®ªJŸsjhY«
10.5.13. gŸëkhzt®fS¡fhd gš kU¤Jt Kfh«.:
gyntWg£l nritfis xU§»iz¡fΫ kf¥ngW
khãy¤Âš eilKiwæYŸs gŸë k‰W« bghJ Ãçit gy¥gL¤jΫ, kU¤Jtkid
eythœÎ¤ £l nehŒ òŸëæaš étu m¿¡ifæš k‰W« Ïju ÃçÎfëš Ïa§F« f£ol§fë‹
45 éG¡fhL FHªijfŸ gš r«kªjkhd bghJthd K‹nd‰w« M»aitfŸ
Ãu¢ridfŸ bfh©LŸsjhf bjçé¤JŸsJ. f©l¿a¥g£LŸsJ. nj®ªbjL¡f¥g£l Kj‹ik
gšbrh¤ij, <W Å¡f«, ãw« kh¿a g‰fŸ, rçahd gçªJiu ika§fë‹ xU§»izªj
ãiyæš tsuhkš cŸs g‰fŸ ngh‹w Áy cŸf£lik¥òfis gy¥gL¤Jjèš xU gFÂahd
FiwghLfŸ gŸë¢bršY« FHªijfëilna f£Lkhd gâfŸ nk‰bfhŸsΫ k‰W«
fhz¥gL»wJ. Ϫj gš r«kªjkhd nehŒfis cgfuz§fŸ tH§fΫ 2010-2011-š
Mu«g ãiyænyna f©l¿tjdhY«, K‹T£ona £läl¥g£LŸsJ. %ghŒ 2086 Ïy£r« bryéš
jL¥òelto¡if nk‰bfhŸtj‹ _y« Ïjid Ϥ£l« brašgl cŸsJ.
jL¡fyh«. gæ‰Á bg‰w eythœÎ gâahs®fŸ,
k‰W« MÁça®fŸ _y« khãy« jGéa
gçnrhjid Kfh« el¤jΫ, jFÂÍila
gškU¤Jt®fŸ cjéÍl‹ FHªijfS¡F
gŸëænyna Á»¢iraë¡fΫ £läl¥g£LŸsJ.
 176 177

m¤Âaha« - 11 gâak®¤j¥g£LŸsd®. Ï›tik¥ò jäœehL

khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f¤Â‹ gâfis
jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« neuoahf m«kht£l§fëš ãiwnt‰w cjé
brŒ»wJ.
11.1. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« - X®
m¿Kf«: 11.3. v¢.I.é.ahš gh¡f¥g£l FHªijfS¡fhd
mw¡f£lis:
khãy¤Âš bjhl®¢Áahf v¢.I.é. guÎjiy
vŒ£° nehædhš bg‰nwhiu ÏHªj
Fiw¥gš jäœehL jå¤j‹ik t»¡»wJ. ÏJ
FHªijfŸ v›éj MjuÎä‹¿ mšyYW«
e« khãy¤Âš ÏizªJ gâah‰W« midtuJ
ãiyia¥ ngh¡»l, mt®fS¡fhf muR rh®ªj
xU§»izªj Ka‰Áahš V‰g£ljhF«.
mw¡f£lis x‹W 06.04.2009 m‹W gÂÎ
ϤJiwæš Áw¥ghf £l¤ij brašgL¤j xU
brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj nehædhš jªij mšyJ
cWÂahd muÁaš, MjuÎ k‰W« ã®thf¤Âdç‹
jhŒ mšyJ bg‰nwh® ÏUtiuÍ« ÏHªj
<LghL« fhuzkhF«. Ï¡bfhŸis nehia Âw«gl
FHªijfS¡F guhkç¥ò, go¥ò k‰W« kU¤Jt
f£L¥gL¤Jtij cW brŒtš muR¡F
cjé¤ bjhifahf Ï›tw¡f£lis _y«,
Mjuthf bghJk¡fŸ, muR rhuh mik¥òfŸ k‰W«
Ï¡FHªijfS¡F kht£l M£Áahs® _y«
gšntW T£lh©ikæd® cŸsd®. jäœehL khãy
tH§f¥gL»wJ. Ϫj mw¡f£lis¡F
vŒ£° f£L¥ghL r§f¤Â‹ v¢.I.é. guhkç¥ò
2008-09 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ
nritfë‹ xU§»izªj khÂç nritfis,
5.00 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj 5.00
všyh ãiyfëY« Ëg‰w¥gL»wJ.
nfho xJ¡Ñ£oš %.4.50 nfho jäœehL gt®
igdh‹° ã ãWtd¤Âš KjÄL
11..2. kht£l vŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥ghL ÃçÎ: brŒa¥g£LŸsJ. v®tU« fhy§fëš ÏÂèUªJ
tU« t£oæèUªJ ã cjéfŸ brŒa¥gL«.
njÁa vŒ£° f£L¥ghL ãWtd« jdJ
ÛjKŸs %.50 Ïy£r¤Âš 2009-10
nritia kht£l mséš brašgL¤j kht£l
ãÂah©oš 1549 gh¡f¥g£l FHªijfS¡F
vŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥ghL ÃçÎfis
fšé¡fhd cjé¤ bjhifahf %. 44.50 Ïy£r«
ãWéÍŸsJ. ÏJ jäœeh£oš v¢.I.é.æ‹ jh¡f«
më¡f¥g£LŸsJ. k‰W«, ÛjKŸs bjhifæš
mÂf« cŸs 27 kht£l§fëš mik¡f¥g£LŸsJ.
v¢.I.é.ahš (Ã.Á.M®. gçnrhjid) gh¡f¥g£l
Ï›tik¥Ãš xU kht£l £l nkyhs®, xU kht£l
bg‰nwh®fS¡F Ãwªj FHªijfë‹ cldo
nk‰gh®itahs® k‰W« 3 cjéahs®fŸ,
gçnrhjid¡fhf brytê¡f¥gL«.
xU mYtyf cjéahs® M»nah®
 178 179

11.4. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f¤Â‹ Kfh«fŸ k‰W« muR rhuh mik¥òfŸ
£l§fŸ: _y« Ïytr MQiw éãnah»¤jš.
• MQiw jahç¥ghs®fŸ, r_f é‰gid
1. nehŒ bjh‰iw jL¡F« £l§fŸ, ãWtd§fŸ k‰W« muR rhuh mik¥òfŸ
2. Á»¢ir¥ gâfŸ, M»at®fis <LgL¤Â mt®fŸ _y«
3. guhkç¥ò k‰W« Mju΢ nritfŸ khåa MQiwfis rKjha é‰gid
4. nehŒ f©fhâ¥ò, kÂ¥ÕL k‰W« gæ‰Á brŒjš.
elto¡iffŸ
• MQiw ga‹gh£il k¡fëilna
11.5. vëš nehŒ bjh‰w¡Toa k¡fS¡fhd bfh©L bršyΫ, ghJfh¥ghd clYwÎ
£l«: g‰¿a éê¥òz®it mÂfç¥gj‰fhd
el¤ij kh‰w bjhl®òfŸ
Ϥ£l« vëš nehŒ bjh‰w¡Toa
k¡fëilna ghšéid nehŒ k‰W« v¢.I.é. bjh‰W • ϪJ°jh‹ nyl¡° FL«g ey nk«gh£L
nehŒ guthkš Fiw¥gij neh¡fkhf bfh©LŸsJ. mw¡f£lis k‰W« mt®fSila x¤j
bg© ghèaš bjhêyhs®fŸ, Xçd¢ fšéahs®fŸ _y« ghèaš
nr®¡ifahs®fŸ, CÁ _y« nghij kUªJ bjhêyhs®fS¡F bg©Qiw
ga‹gL¤Jgt®fŸ, ru¡Ft©o X£Le®fŸ k‰W« tH§Ftij nk«gL¤Jtj‹ _y«
Ïl«bgaU« bjhêyhs®fŸ vdtif¥gL¤jyh«. bg©fS¡F mÂfhu« më¤jš;
bg©Qiw éãnahf¤ij nk«gL¤J«
11.6. MQiw ga‹ghL: elto¡iffëš kfë® Ra
cjé¡FG¡fis <Lgl¢ brŒJ mj‹
11.6.1. bghJ k¡fŸ k‰W« mÂf Mg¤ij
_y« mt®fSila thœ¡if ju¤ij
éisé¡F« el¤ij cilat®fŸ M»at®fël«
nk«gL¤jΫ, njitæšyh f®¥g« k‰W«
v¢.I.é. bjh‰W guthkš jL¡f mÂf gaDŸs tê
bjh‰iw jL¥gj‰fhd jL¥ò¤
MQiwahF«. x›bthU FGédiuÍ« Áwªj
£l§fis rªÂ¡fΫ gæ‰Á
têKiwfŸ _y« br‹wila gšntW têKiwfŸ
më¡f¥gL»wJ.
Ëg‰w¥gL»wJ.
• k¡fS¡F ey guhkç¥ò ãWtd§fŸ,
ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ, btëæl
 180 181

11.6.2. Ïytr MQiw éãnahf«: jäœeh£o‹ 10 kht£l§fS¡F éçÎgL¤j¥g£L,

Ma¤j¥gâfŸ eilbg‰W¡ bfh©oU¡»wJ.
kU¤JtkidfŸ ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ
kfë® Ra cjé¡ FG¡fŸ k‰W« j‹dh®t 11.8.»uhk¥òw kfë® v¢.I.é. / vŒ£i[
bjh©L ãWtd§fŸ _ykhf »£l¤j£l 300 v®bfhŸtj‰fhd Ra cçik:
Ïy£r« MQiwfŸ é‰f¥g£LŸsJ. ϪÂa kfëU¡F KobtL¥gš mÂf
11.6.3. MQiw jhåa§» ÏaªÂu« (CVM): K¡»a¤Jt« ÏšyhjjhY«, ghèaš k‰W«
ghYz®Î r«gªjkhf ãfœÎfis g‰¿ éthÂ¥gš
br‹idæš k£L« 942 MQiw jhåa§» Fiwªj msÎ thŒ¥ò cŸsjhY«, v¢.I.é. bjh‰iw
ÏaªÂu§fŸ bghU¤j¥g£LŸsd. 2.72 Ïy£r« bgw mÂf msÎ thŒ¥òŸsJ. UNAIDS
MQiwfŸ Ï›éaªÂu¤Â‹ _y« é‰gid kÂ¥Õ£o‹go 50 rjé»j òÂa bjh‰WfŸ
brŒa¥g£LŸsJ. bg©fël« V‰gL»wJ. Ϥjifa Nœãiyæš
11.6.4. bg©Qiw éãnahf«: bg©fS¡F ghèaš clšey« k‰W« mt®fS¡F
KobtL¥gj‰fhd cçik k‰W« mt®fë‹
bg©Qiw cgnahf¤ij C¡Fé¡F« thœ¡if¤ JizÍl‹ MQiw ga‹ghL g‰¿
brašfëš <Lg£LŸs MW j‹dh®t bjh©L ngRtJ mtÁakh»wJ. jäœeh£oš kfë® ey
ãWtd§fS¡F 60,000 bg©QiwfŸ bfhŸKjš nk«gh£L¤ £l¤Â‹ _ykhf 14 kht£l§fëš
brŒa¥g£L tH§f¥g£lJ. ÏJ ngh‹w cŸs 9400 kfë® Ra cjé¡ FG¡fë‹ 13.50
bg©Qiwia C¡f¥gL¤J« K‹khÂç £l¤Â‹ Ïy£r« kfëU¡F v¢.I.é. / vŒ£° jL¥ò k‰W«
Kjš khj¤Âš 10,430 bg©QiwfŸ é‰f¥g£ld. éê¥òz®Î gæ‰Á jäœehL khãy vŒ£°
f£L¥ghL r§f« _ykhf jäœehL kfë® ey
11.7. Ïiz¥ò gâahs® £l« (LWS):
nk«gh£L ãWtd¤Jl‹ ÏizªJ
brašgL¤ÂÍŸsJ.
Ïiz¥ò gâahs® £l« 2008-09-š 4
kht£l§fëš vŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥ghL
(APAC) v‹w mik¥òl‹ brašgL¤j¥g£LŸsJ. 11.9. Ϥ£l¤Â‹ neh¡f§fŸ:
Ïj‹_y« Ïiz¥ò gâahs®fS¡F • bg©fis vëjhf M£gl¡Toa
v¢.I.é./.vŒ£° éê¥òz®¢Á tH§f¥gL»wJ. v¢.I.é./vŒ£° g‰¿a éra§fis
Ϥ£l¤Âš ÏJtiu Rkh® 7700 gâahs®fS¡F Fiw¥gJ.
éê¥òz®¢Á tH§f¥g£LŸsJ. nkY«, Ϥ£l«
 182 183

• ghYz®Î k‰W« Ïd¥bgU¡f ey cçik¥ 11.10. jäœeh£oš fhtšJiwædU¡fhd MjuÎ

g‰¿ KoÎ vL¥gš bg©fS¡F Ra nfhU« £l§fŸ:
mÂfhu« v¢.I.é./vŒ£° jL¥ò braš £l¤Âš,
• ghšéid nehŒ bjh‰W k‰W« v¢.I.é. / mjDl‹ ÏizªJ gâah‰Wgt®fS¡fhd
vŒ£° bjh‰¿‹m¿it nk«gL¤Jjš m¿ÎW¤jš xU K¡»akhd TwhF«. mÂf
• gçnrhjid k‰W« Á»¢ir nritfŸ Mg¤ij éisé¡F« el¤ijÍila FGéd®
më¤jš g‰¿a éê¥òz®it bjhl®òila Ãu¢Áidfis ifahŸtš
V‰gL¤Jjš fhtšJiw xU K¡»a g§F t»¡»wJ. ghèaš
• bg©fëilna v¢.I.é.-Íl‹ bjhêyhs®fŸ, Xçd¢ nr®¡ifahs®fŸ, CÁ _y«
thœgt®fël« fh£L« kd¥gh‹ikia nghij kUªJ ga‹gL¤Jnth® k‰W«
kh‰Wjš muthâfël¤Âš fhtšJiwædUila
mQFKiw, £l nkyhs®fS¡F äf¤ Ôéukhd
£l« mkyh¡f«: rthšfis rªÂ¡f nt©oÍŸsJ. Mifahš,
ghYz®Î ey« k‰W« bg©fë‹ Ra jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« _y«
mÂfhu¤Â‰fhd Áw¥ghf totik¡f¥g£l bjhF¥ò jäœeh£oYŸs mid¤J fhtšJiwædU¡F«
jahç¡f¥g£LŸsJ (glés¡f ifnaL). Ïš v¢.I.é./vŒ£° g‰¿ éê¥òz®Î gæ‰Á
ÃuÁ¤Â bg‰w bjhiy¡fh£Á bjhl® ngh‹w bfhL¡f¥g£L tU»wJ. flªj 2 tUl§fëš
fijfshf mikªJŸsJ. gæ‰ÁahdJ eh‹F (2008-10), 129 fhtš Jiw ca® mÂfhçfŸ, 5,372
f£lkhf el¤j¥g£lJ. khãy mséš Kj‹ik MŒths®fŸ k‰W« cjé MŒths®fŸ, 12,714
gæ‰Áahs®fS«, kht£l mséš gŠrha¤J jiyik¡ fhty®fŸ k‰W«, 6,950 gæ‰Á¡
mséyhd T£lik¥ò gæ‰We® gæ‰Áahs®fS«, fhty®fS¡F gæ‰Á më¡f¥g£LŸsJ.
t£lhu mséš cŸs Ra cjé¡FG C¡Fe®fS«
k‰W« »uhk mséš kfë® Ra cjé¡FG 11.11. v¢.I.é / vŒ£ìèUªJ éLjiy bgw
cW¥Ãd®fS« gæ‰Á bgW»‹wd® k‰W« gæ‰Á ÏisP®fS¡F cjÎjš:
ju¤ij cWÂ brŒtj‰fhf f©o¥ghd beU¡fkhd
f©fhâ¥ò brŒa¥g£lJ. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f«
ÏisP®fS¡F v¢.I.é. / vŒ£ìèUªJ éLjiy
bgWtij cz®¤j, _‹W gšntW ÃçédU¡F,
jå¤jåahd £l§fis Jt¡»ÍŸsJ. gŸë
FHªijfS¡fhf gŸëfëš vŒ£° fšé¤ £l«,
 184 185

fšÿç khzt®fS¡fhd brŠRUŸ r§f« k‰W« 11.13.2. neh¡f§fŸ:

go¡fhj ÏisP®fS¡fhf khãy Mjhu
• el¤ij kh‰w jftš, bjhl®ò _ykhf
ika¤Jl‹ Ïizªj Áw¥ò¤ £l«
ÏisP®fëilna v¢.I.é bjh‰iw
brašgL¤j¥gL»‹wd.
Fiw¥gj‰fhd Mgha« F¿¤j òyDz®it
11.12. gŸëfëš vŒ£° fšé¤ £l«: mÂfç¤jš.
• ÏisP®fis vëš ftu¡Toa jftš,
jäœeh£oš 2005-06-M« M©L Kjš bjhl®ò mQFKiwfis
gŸëfëš vŒ£° fšé¤ £l« (SAEP) vD« m¿Kf¥gL¤Jjš.
gæ‰Á brašgL¤j¥g£L tU»wJ. 2009-M« • ÏisP®fis rf khzt®fS¡F
M©oš Ϥ£l« 9870 gŸëfëš m¿ÎW¤Jgt®fshfΫ, x¤j
brašgL¤j¥g£L, 16,37,621 khzt®fS¡F fšéahs®fshfΫ kh‰w¤ij V‰gL¤J«
v¢.I.é./vŒ£° g‰¿a éê¥òz®¢Á KftuhfΫ cUth¡Fjš.
tH§f¥g£LŸsJ. Ï¥gâ¡fhf 39,480 MÁça®fŸ 11.13.3. braš ͤÂfŸ:
771 Kj‹ik gæ‰Áahs®fŸ _y«
gæ‰Áaë¡f¥g£LŸsd®. brŠRUŸ r§f« ËtU« brašÍ¤Âfis
11.13. brŠRUŸ r§f«: eilKiw¥gL¤J»wJ:
• " thœit bfh©lhL« " ò¤jf« g‰¿ 10
11.13.1. ÏisP®fëilna v¢.I.é. / vŒ£° bjh‰¿‹ kâ neu brašghL
Mg¤J k‰W« mj‹ jL¥ò g‰¿ bjça¥gL¤j fiy • éê¥òz®Î Kfh«fŸ
k‰W« m¿éaš, bgh¿æaš k‰W« gšbjhêš E£g¡ • bjh‰W¡FŸshdt®fŸ, Mnyhrid
fšÿçfëš brŠRUŸ r§f§fŸ tH§Fgt®fŸ, muthâfŸ k‰W« CÁ
mik¡f¥gL»‹wd. ÏJtiu 1009 brŠRUŸ _y« nghij kUªJ ga‹gL¤JnthUl‹
r§f§fŸ mik¡f¥g£LŸsd. brŠRUŸ r§f§fŸ ciuahLjš
17 Kjš 25 ta‰F£g£l ÏisP®fëilna Ϥ£l« Áw¥ghf brašgLtjhš, Ïjid
br‹wilÍ« xU r¡Â thŒªj rhjdkhf gšfiy¡fHf mséš ghl¤Â£l¤Âš nr®¡f KoÎ
cUbtL¤J tU»wJ. 9,00,000 khzt®fS¡F brŒJ, j‰bghGJ ÂU¢Á ghuÂjhr‹ k‰W« kJiu
éê¥òz®¢Á bfhL¡f¥g£LŸsJ. Ï¥gâæš fhkuh#® gšfiy¡fHf§fëš ghl¤Â£lkhf
1,00,000 j‹dh®t¤Jl‹ brašgL« khzt®fŸ nr®¡f¥g£LŸsJ. nkY«, tU§fhy§fëš
cŸsd®.
 186 187

jäHf¤Âš cŸs mid¤J gšfiy¡fHf§fëY« 11.15. F¿¥Ã£l njitfS¡F bghU¤jkhf

Ϥ£l« brašgL¤j¥gL«.
11.14. éê¥òz®éèUªJ brašfŸ:
11.14.1. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥gh£L
r§f¤Â‹ _y« éê¥òz®it gu¥òtj‰fhf
totik¡f¥g£l bjhl®ò ͤÂfŸ Áw¥ghf
bghJk¡fëilna br‹wiltš bgça bt‰¿ia
f©LŸsd. Ïj‹ fhuzkhf ã®zæ¡f¥g£l
Ïy¡if milªJŸnsh«. nkY«, j‰rka« jäœehL
khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« mjDila bjhl®ò
ͤ k¡fëilna mt®fë‹ kdš V‰gl¡Toa
kh‰w¤ij V‰gL¤j £lä£L tU»wJ.
11.14.2. jftš, fšé, bjhl®ò £l§fŸ v¢.I.é. /
vŒ£[&l‹ bjhl®òila òw¡fâ¤jš k‰W«
jåik¥gL¤Jjiy Fiw¥gj‰F cjéÍŸsJ.
nkY«, v¢.I.é. bjh‰Wl‹ thœgt®fë‹ kåj
cçikia ghJfh¤JŸsd.
11.14.3. jäœeh£oYŸs 90 rjé»j¤Â‰F«
mÂfkhdt®fS¡F v¢.I.é. / vŒ£° nehia¥
g‰¿a éê¥òz®Î V‰g£LŸsJ. MæD«, v¢.I.é.
nehædhš gh¡f¥g£l k¡fS¡F r_f ghJfh¥ò
muÁ‹ cjéfŸ / rYiffŸ / £l§fŸ ngh‹w
éê¥òz®Î njit¥gL»wJ. bghJ k¡fS¡F
v¢.I.é.-ahš gh¡f¥g£l k¡fis r_f¤Âš
m§Ñfç¡f¡Toa kd¥g¡Ft¤ij V‰gL¤j
Ka‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ.
totik¡f¥g£l bjhl®ò brašghLfŸ:
11.15.1. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f«,
mjDila jftš, fšé, bjhl®ò rhjd§fŸ r_f
bjhl®Ãš m§Ñfhu« bg‰w, nj®ªbjL¡f¥g£l
és«gu Kft®fë‹ _y« totik¤J
brašgL¤J»wJ. x›bthU jftš, fšé, bjhl®ò
rhjdK«, F¿¥Ã£l Ïy¡F FGéd®
V‰W¡bfhŸS«goÍ«, mt®fSila F¿¥Ã£l
njitia ãiwÎ brŒÍ« t©zK« Áw¥ghf
totik¡f¥g£L jahç¡f¥g£LŸsJ. jftš,
fšé, bjhl®ò rhjd§fŸ rKjha msÎ k‰W«
jå¥g£lt®fSila éê¥òz®it ãiwnt‰W«go
totik¡f¥g£LŸsJ.
11.15.2. m¢Ál¥g£l bghU£fŸ, gæ‰Á k‰W«
fšé¡fhd eilKiw üšfŸ, glés¡f
ifnaLfŸ, Rtbuh£ofŸ, J©L ÃuRu§fŸ,
ngd®fŸ, °o¡f®fŸ, bjh§fh£lh©fŸ,
brŒÂfSl‹ Toa O-r®LfŸ, jiy tisa§fŸ
k‰W« bjh¥ÃfŸ; ä‹dQ rhjd§fŸ - ghlšfŸ,
fijfŸ k‰W« thbdhè _y« xë¥gu¥Ãa
brŒÂfŸ, bjhiy¡fh£Á, Áåkh °iyLfŸ, xë-
xè ehlh¡fŸ, Rt® Xéa§fŸ k‰W« eh£L¥òw
fiyãfœ¢ÁfŸ, t£lhu« k‰W« khãy mséyhd
ngh£o¤Âw‹, M‰wš nk«gh£L k‰W« x¤j fšé
go¥òfŸ M»ad jftš, fšé k‰W« bjhl®ò
rhjd§fëš ml§F«.
 188
11.16. elkhL« jftš, fšé k‰W« jftš bjhl®ò
C®ÂfŸ:
11.16.1. bt›ntW £l Ïy¡F k¡fëilna
éê¥òz®it V‰gL¤jΫ, k¡fS¡F Áwªj
mQFKiw »il¡f¢ brŒtij cWÂ
brŒtj‰fhf kiythœ k‰W« F¡»uhk§fëš
thG« k¡fël« éê¥òz®Î jftšfis bfh©L
brštj‰fhfΫ, elkhL« jftš, fšé, bjhl®ò
C®ÂfŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsd. Ï›ñ®Âæš
xë - xè trÂfŸ, jftš, fšé k‰W« bjhl®ò
m£ilfŸ, Rtbuh£ofŸ, J©L ÃuRu§fŸ k‰W«
MQiw é‰gid ÏaªÂu§fŸ M»ait cŸsd.
ÏJ k¡fis¡ ft®ªJ, nk‰brh‹d Ϫj
òJikahd bghU£fŸ _y« jftšfis më¡F«.
Ϫj jftš, fšé, bjhl®ò C®ÂfŸ K‹khÂç
£lkhf kJiu kht£l¤Âš x‹W«, br‹id
kht£l¤Âš x‹W« vd Xuh©L fhy¤Â‰F
Ïa¡f¥gL»wJ. Ϫj C®Âfis Kid¥òl‹
brašgL¤Jtj‰fhf Ï¢braiy nk‰bfhŸtš
kht£l brŠÁYit¢ r§f« <LgL¤j¥g£LŸsJ.
brŠÁYit¢ r§f« Ϫj C®Âfis kht£l M£Á
jiyt®fë‹ têfh£Ljè‹go Ïa¡F»wJ.
11.16.2. brŠRUŸ éiuÎ t©oæ‹ _y«
v¢.I.é. /vŒ£° éê¥òz®¢Á
k¡fëilna v¢.I,é/vŒ£i[¥ g‰¿a
éê¥òz®¢Áia V‰gL¤Jtnj, Ϫnehia
jL¥gj‰fhd K¡»a têahF«. brŠRUŸ éiuÎ
189
t©o òJ šèæš ÂUkÂ.nrhåah fhªÂ
mt®fshš 01.12.2009 m‹W Jt¡» it¡f¥g£lJ.
Ï›t©o ϪÂahé‹ mid¤J khãy§fë‹
têahf br‹W tU»wJ. Ϫj éiuÎ t©oæš
gšntW Clf§fŸ _y« v¢.I.é./vŒ£° g‰¿a
mid¤J brŒÂ, fšé k‰W« jftš bjhl®ò Ïl«
bgW«. Ïš khzt®fë‹ rªnjf§fis Ô®¡F«
tifæš, Áw¥ò tF¥giw mik¡f¥g£LŸsJ.
k¡fS¡F cjé òça / rªnjf§fis¤ Ô®¡f
Mnyhrf®fŸ k‰W« gçnrhjid ika§fŸ
mik¡f¥g£LŸsd. k‰W« v¢.I.é./vŒl° g‰¿a
mid¤J éjkhd és«gu§fS« / mj‰fhd
brŒKiwfS« Ϫj brŠRUŸ éiuÎ t©oæš
Ïl« bg‰WŸsd. TLjyhf, jäœehL khãy
vŒ£° f£L¥ghL r§f« jdJ g§fhf, k¡fS¡fhd
éê¥òz®¢Á fiy ãfœ¢Áfis el¤J»wJ. Ϫj
brŠRUŸ Ïuæè‹ K¡»a neh¡f«, mid¤J
k¡fS¡F« v¢.I.é/vŒ£i[¥ g‰¿a
éê¥òz®¢Áia tH§FtJ«, mt®fë‹
rªnjf§fis bjëÎ gL¤JtJkhF«.
11.17. Mnyhrid k‰W« gçnrhjid C®ÂfŸ:
11.17.1. jäœeh£oš, jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL
r§f«, 786 xU§»izªj Mnyhrid k‰W«
gçnrhjid ika§fis el¤Â tU»wJ. kiythœ
k¡fŸ k‰W« beLªbjhiyéYŸs k¡fS¡F
gçnrhjid k‰W« Mnyhrid trÂfis
vL¤J¢brštj‰fhf jäœehL khãy vŒ£°
f£L¥ghL r§f« Mnyhrid tH§F»w k‰W«
 190 191

gçnrhjid brŒ»‹w 10 elkhL« C®Âfis kht£l§fëš Ïytr r£lcjé ika§fis

brašgL¤Â tU»wJ.
11.17.2. xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš k‰W«
gçnrhjid ika C®Âfëš Ñœ¡f©l
trÂfŸ cŸsd:
Ϫj C®Âæš bjhiy¡fh£Á¥ bg£o k‰W«
oéo, br‹£ç¥ô{, CÁ mê¥gh‹,
Fë®rhjd¥bg£o, t©z F¥ig bjh£ofŸ, ä‹
c‰g¤Â rhjd« M»ait cŸsd. xU§»izªj
Mnyhrid k‰W« gçnrhjid ika elkhL« C®Â
x›bth‹¿Y« Mnyhrid k‰W« gçnrhjid
nritfis Áwªj Kiwæš më¥gj‰fhf xU
Mnyhrf®, xU MŒtf E£òd® M»nah® cŸsd®.
Ϫj C®ÂfŸ mªjªj kht£l¤ÂYŸs
brŠÁYit¢ r§f¤jhš kht£l M£Á
jiyt®fë‹ têfh£Ljè‹go Ïa¡f¥gL»wJ.
brŠÁYit¢ r§f« všyh trÂfS« bfh©l
kU¤Jtkid¡F nehahëfis mD¥Ã gçªJiu
k‰W« bjhl® ftå¥ò gâfis kht£l £l
nkyhs®fSl‹ ÏizªJ brašgL»wJ.
11.18. jäœeh£oš v¢.I.é. /vŒ£[&l‹
thœgt®fS¡fhd r£l cjé ika«:
jäœeh£oš v¢.I.é. / vŒ£° nehæ‹ ghÂ¥ò
FiwªJ tªjhY« v¢.I.é. / vŒ£° cl‹ thG«
k¡fë‹ r_f¥ Ãu¢ÁidfŸ mÂfç¤J¡ bfh©nl
tU»wJ. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f«,
jäœehL r£l¥gâfŸ Miza« k‰W« I¡»a
ehLfŸ ts®¢Á¤ £l« M»ait ÏizªJ 5
brašgL¤J»wJ. Ϥ£l¤Â‹ _y« Ϫj 5
kht£l§fëš ÏJtiu 412 r£l« rh®ªj kD¡fŸ
bgw¥g£L, 217 kD¡fŸ ԮΠfhz¥g£LŸsJ.
r£l« rhuuhj kD¡fŸ 1690 bgw¥g£L, 1011 kD¡fŸ
ԮΠfhz¥g£LŸsJ. nkY«, ö¤J¡Fo, j®kòç,
nry«, »U£oz»ç, njå, f‹åahFkç, éG¥òu«,
ÂU¢Á, ÂU¥ó®, f%® k‰W« br‹id ngh‹w 11
kht£l§fëš Ïytr r£l cjé ika§fŸ
Mu«Ã¡f¥g£LŸsd.
11.19. M‰W¥gL¤Jjš, Á»¢ir k‰W« guhkç¥ò:
11.19.1. xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš k‰W«
gçnrhjid ika§fëš M‰W¥gL¤Jjš k‰W«
gçnrhjid nritfŸ, ghJfh¥ghd Ïu¤j«
»il¥gJ k‰W« nrä¥ig cW brŒjš, ghšéid
nehŒ bjh‰W k‰W« Ãw¥òW¥ò tê¤ bjh‰W¡fhd
kU¤Jt¢ Á»¢ir M»ait »il¡»‹wd.
bg‰nwhçläUªJ FHªijfS¡F nehŒ¤bjh‰W
guÎtij jL¡F« tifæš, eh£oYŸs fUΉw
jhŒkh®fS¡F jhŒ nrŒ nkth £l« éçthf
»il¥gj‰fhf, Ϥ£l¤ij mj‹ bjhl®ghd
nritfSl‹ Ïiz¤J j‰nghJŸs kU¤Jt
trÂfSl‹ »il¡f V‰ghL brŒa¥g£LŸsJ.
mid¤J bjhl®òila nritfis KGikahf
xU§»iz¥gjhš x‰iw¢ rhsu Kiwæ‹ Ñœ
trÂfis bgWjš mÂfç¤JŸsJ.
11.19.2. e« khãy¤Âš 2006-M« M©oš 276-Mf
ÏUªj xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš k‰W«
 192 193

gçnrhjid ika§fŸ j‰bghGJ 786 Mf më¤J mt®fS¡F jL¥ò k‰W« guhkç¥ò

ca®ªJŸsJ. »uhk¥òw rKjha¤Âd® ga‹bgW« £l¤ij më¤jyhF«. Ϥ£l¤ij jäœehL
tifæš, t£lhu Mu«g Rfhjhu ika§fëš khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« muR rhuh mik¥òfŸ
xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš k‰W« gçnrhjid k‰W« r_f« rh®ªj ãWtd§fë‹
nritfŸ tH§f¥g£L tU»‹wd. Ï«ika§fëš T£lh©ikÍl‹ brašgL¤Â tU»wJ.
2009-M« M©L V¥uš Kjš or«g® tiu 17.5
Ïy£r« bghJk¡fŸ M‰W¥gL¤Jjš k‰W« 11.21. betu¥ÃDl‹ FHªijfë‹ ghJfh¥ig cWÂ
gçnrhjid trÂfis¥ bg‰WŸsd® (102.20%). brŒjš:
mt®fëš 7.7 Ïy£r« f®¥Ã⥠bg©fS« k‰W«
96,723 £l Ïy¡F k¡fS« ml§Ft®. jhŒ nrŒ nkth £l¤Â‹ brŒKiwæš
K¡»akhdJ f®¥Ã⤠jhŒkh®fS¡F
11.20. jhiaÍ«, nriaÍ« ghJfh¤jš- Ãurt¤Â‰F K‹ò«, Ãurt¤Â‰F Ëò nrŒ¡F«,
bg‰nwhçläUªJ FHªij¡F bjh‰W betu¥Ã‹ kUªJ më¤jyhF«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
guÎjiy¤ jL¤jš: njitahd msÎ kUªJfŸ tH§FtJ cWÂ
brŒa¥g£LŸsJ. khãy¤Âš x£Lbkh¤j
jhæläUªJ FHªij¡F bjh‰W guÎjš brayh¡f« F¿¥Ãl¤j¡f mséš mÂfç¤JŸsJ.
thæyhf v¢.I.é. bjh‰W bgUkséš guλwJ. 11.22. Ïu¤j¥ ghJfh¥ò:
x£Lbkh¤j nehæ‹ bjh‰W ãiyia f©l¿tj‰F
nehahëfë‹ njitfis ãiwÎ brŒJ
fUΉw jhŒkh®fëilna fhz¥gLk bjh‰W ãiy
ghJfh¥gë¡»‹w nghJkhd gaDŸs Ïu¤j«
é»j¤ij e«g¤jFªj F¿plhf
k‰W« Ïu¤j« bjhl®ghd bghU£fis tH§F«
vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ v‹w c©ik thæyhf,
tifæš Ïu¤j« V‰W« gâ tif brŒa nt©L«.
Ïj‹ K¡»a¤Jt« F¿¤J tèÍW¤j¥g£lJ.
ÏJ nehahëfë‹ ey¤ij ghJfh¥gj‰F
í.v~¥.V.o.v«. R‰W-II-‹ Ñœ, jäœeh£oš jhŒ
Ï‹¿aikahjjhF«. br‹id muR bghJ
nrŒ nkth £l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
kU¤Jtkid, °lh‹è kU¤Jt¡ fšÿç,
Ϥ£l¤Â‹ neh¡fkhdJ FHªij bgW« taJŸs
Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡ fšÿç k‰W« br‹id
bg©fŸ k‰W« mt®fSila FL«g¤Âdiu
FHªij ey kU¤Jtkid, jŠrhñ® kU¤Jt¡
Mu«g f£l¤jL¥ò, FL«g ey«, j‹dh®t
fšÿç, nfhit kU¤Jt¡ fšÿç, ÂUbešntè
Mnyhrid k‰W« ÏufÁa gçnrhjid, v¢.I.é.-
kU¤Jt¡ fšÿç, kJiu kU¤Jt¡ fšÿç k‰W«
¡fhd T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir, jhŒ¥ghY¡fhd
jäœehL lh¡l®.v«.í.M®. kU¤Jt¥
Mnyhrid ngh‹w trÂfis x£L bkh¤jkhf
 194 195

gšfiy¡fHf« M»a Ïl§fëš 8 Ïu¤j¡ lh¡l®.v«.í.M®. kU¤Jt¥ 1

TWfis Ãç¡F« ika§fŸ ãWt¥g£LŸsd. gšfiy¡fHf gF¥ghŒÎ ika«
nkY«, Ϫj M©L 7 kU¤Jtkidfëš òÂjhf Ïu¤jjhd Kfh«fŸ 67
Ïu¤j¡TWfis¥ Ãç¡F« ika§fŸ %.126.00 el¤Jtj‰F vd
Ïy£r¤Âš Jt§f¥gl cŸsd. jäœehL khãy mDk¡f¥g£l jåah® Ïu¤j
vŒ£° f£L¥ghL r§f« j‹dh®t Ïu¤j jhd« t§»fŸ
_y« bkh¤j« 4,15,358 myFfŸ Ïu¤j« nrä¤J 108 khãy¤Âš brašgL« CEmONC 61
éG¡fh£il v£oÍŸsJ. e« khãy¤Âš e‹F ika§fë‹ v©â¡if
mik¡f¥g£l f£lik¥òl‹ Toa Ïu¤j t§»fŸ muR Ïu¤j nrä¥ò ika§fŸ 52
Ïu¤j nrä¥ò ãiya§fŸ, Ïu¤j« k‰W« Ïu¤j¤ jåah® Ïu¤j nrä¥ò ika§fŸ 62
bjhl®òila bghU£fŸ tH§fš éãnahf¤Â‰F
tif brŒ»wJ. Ϫj f£lik¥ò bt›ntW 11.23. F¿¥Ãl¤j¡f KoÎfŸ:
tifghLfŸ bfh©l Ïu¤j t§»fŸ gyt‰iw¡ • j‹dh®t Ïu¤j jhd« 2002-M« M©oš 57.3
bfh©oU¡»wJ. rjé»j¤ÂèUªJ 2009-M« M©oš 91
rjé»jkhf ca®ªJŸsJ.

ãiy
bkh¤j • Ïu¤j bjhl®òila bghU£fë‹ ga‹ghL
v©â¡if mÂfç¤JŸsJ.
cçk« bg‰w muR Ïu¤j 83
11.24. MŒtf gçnrhjid ju cW £l«:
t§»fŸ
cçk« bg‰w jåah® Ïu¤j 163 x›bthU kU¤JtkidæY« MŒtf
t§»fŸ gçnrhjid v‹gJ K¡»akhdJ. Mfnt, MŒtf
k¤Âa muR¢ rh®Ã‹ Ñœ cŸs 9 gçnrhjid ju¤ij nk«gL¤JtJ äfΫ
Ïu¤j t§»fŸ Ï‹¿aikahjjh»wJ. njÁa vŒ£° f£L¥ghL
bjhêyhs® khãy <£LWÂ 2 ãWtd« Ïu¤j gçnrhjidæ‹ ju¤ij nk«gL¤j
£l¤Â‹ Ñœ Ïa§F« Ïu¤j nghÂa ãÂÍjéÍ«, gæ‰ÁÍ« më¡»wJ. k‰W«
t§»fŸ gçnrhjidfë‹ ju¤ij cWÂ¥gL¤j kJiu,
muR gF¥ghŒÎ ika§fŸ 7 ÂU¢Áuh¥gŸë, nry«, f‹åahFkç, °lh‹è
jåah® gF¥ghŒÎ ika§fŸ 60 kU¤Jtkid, br‹id, muR beŠrf
k¤Âa muR gF¥ghŒÎ ika« 1 kU¤Jtkid, jh«gu«, njå, jŠrhñ®,
ÂUbešntè, nfha«ò¤ö®, br§fšg£L, k‰W«
 196 197

ö¤J¡Fo M»a 12 muR kU¤Jt¡fšÿç tF¡»wJ. Ñœ¡f©l ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ

gçªJiu MŒÎ Tl§fëš v‹.V.Ã.vš. (NABL- ãWt¥g£LŸsd: -
National Accreditation Board for Laboratory) ™ kU¤Jt« k‰W« Cuf ey Ïa¡ff¤Â‹ Ñœ 81
m§Ñfhu« bgw elto¡if vL¡f¥gl cŸsJ. ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ, muR jiyik
11.25. ghšéid nehŒ Á»¢ir nritfŸ: kU¤JtkidfëY«, t£l« k‰W« t£l« rhuh
kU¤JtkidfëY« mik¡f¥g£LŸsd.
v¢.I.é. / vŒ£° nehŒ bjh‰W guÎtj‰F
clYwÎ K¡»akhd têahF«. v¢.I.é. bjh‰W • kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff¤Â‹ Ñœ muR
bgWtj‰F vëš M£gL« k¡fŸ Ïju clYwÎ kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkidfëš 14
k‰W« Ïd¥bgU¡f tê bjh‰W nehŒfS¡F« ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ mik¡f¥g£LŸsd.
vëš M£gL»‹wd®. v¢.I.é. bjh‰W ãiyæ‹ • 50 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš cŸs
Åj« ghšéid nehahš mtÂ¥gLgt®fëilna ghšéid nehŒ ÃçÎfis tY¥gL¤j
äfΫ mÂfkhf cŸsJ. ghšéid bjh‰W £läl¥g£LŸsJ.
cŸst®fëilna v¢.I.é. / vŒ£° guÎjš 2 Kjš 9
kl§F mÂfkhf cŸsJ. Ï›thW mÂfç¥gij ghšéid nehŒ ÃçÎfis mik¤j‹ thæyhf
j鮥gj‰fhf nehŒ m¿F¿fŸ rh®ªj T£L ghšéid nehŒ nritfŸ bjhl®ghd brašghLfŸ
Á»¢ir Kiw (Á‹£nuhä¡ nf° nknd{bk©£) Ôéukh¡f¥g£LŸsJ. jukhd nritfS¡fhf,
btë¥gh£L nkyh©ik¡fhf ghšéid nehŒ jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f«
ÃçÎfŸ brašg£L tU»‹wd. ghšéid nehŒ¤ Ñœ¡f©lt‰iw tH§F»wJ:-
bjh‰W k‰W« Ïd¥bgU¡f tê bjh‰W 1. mid¤J ghšéid nehŒ ÃçÎfS¡F«
cilat®fë‹ nehŒ Rikia Fiw¥gnj e« eh£oš kUªJfŸ
v¢.I.é. / vŒ£°¡F vÂuhf nghuhL« xU K¡»a (rªj®¥gthj nehŒfS¡F c£gl)
ͤÂahF«. j‹dh®t gçnrhjid 2. njitahd Ïiz¥òl‹ fâå k‰W«
nk«gL¤Jtj‰F« vëš nehŒ bjh‰W V‰gLtij Jiz bghU£fŸ
Fiw¡fΫ v¢.I.é. / vŒ£° F¿¤J Mnyhrid 3. f£lik¥ò k‰W« cgfuz§fŸ
tH§FtJ thæyhf ghšéid nehŒ¡F Á»¢ir 4. kU¤Jt« rh®ªj fêÎfis ifahS«
vL¤J¡bfhŸs¥gl nt©oaJ mtÁakh»wJ. trÂfŸ
2009-10-M« M©o‹ braš £l« ghšéid 5. ghšéid nehŒfŸ k‰W« mj‰fhd
nehŒ Á»¢ir nritfis tY¥gL¤Jtj‰F, tê Á»¢ir KiwfŸ g‰¿a jftš, fšé
k‰W« bjhl®ò bghU£fŸ, mid¤J
 198 199

ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ, j‹dh®t Fiw¡»wJ. rªj®¥gthj nehŒfŸ mo¡fo

Mnyhrid k‰W« gçnrhjid ika§fŸ, c©lhtJ Fiw¡f¥gLt‹ _y«
jhŒ nrŒ nkth £l«, v¢.I.é.-ia ã®t»¡F« bryÎ F¿¥Ãl¤j¡f
ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ msÎ Fiw»wJ.
jL¥ò¤ £l« k‰W« Ïu¤j t§»fëš
»il¡f¢ brŒjš. 11.28. Ïytr Á»¢ir¡fhd bjhl¡f Ka‰Á:
6. ghšéid nehŒ ÃçÎ bghW¥ò kU¤Jt
2004-M« M©L V¥uš Kjš ehŸ ϪÂa muR,
mYty®fŸ k‰W« kU¤Jt« rh®ªj
Ïytr T£L kU¤Jt¢ Á»¢iria mÂf bjh‰W
gâahs®fS¡F mt®fS¡F ghšéid
ãiy cŸs 6 khãy§fëš cŸs 8 muR
nehia ã®t»¡fΫ, nehahëfë‹ nehŒ
kU¤Jtkidfëš òÂa Ka‰Áahf Jt¡»aJ.
btë¥gh£il ã®t»¡fΫ Ï‹iwa
Ïytr T£L kU¤Jt Á»¢iria brašgL¤j,
ãiy¡nf‰g m¿it nk«gL¤j gæ‰Á.
Jt¡f¥g£l ika§fëš x‹W, br‹id
7. mtru fhy bryéd§fS¡fhf v®ghuh mU»YŸs, jh«gu« rhdnlhça¤Âš cŸs muR
bryéd«. beŠrf nehŒ kU¤JtkidahF«. 6 M©o‰FŸ
ika§fë‹ v©â¡if 37 Mf ca®ªJŸsJ.
11.26. KG cl‰ gçnrhjid: Ï«ika§fŸ v¢.I.é. bjh‰Wl‹ thœgt®fëš
T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir njit¥gLgt®fS¡F
ghšéid nehŒ jL¥ò¤ £l¤ij nk«gL¤j Ïytrkhf më¤J tU»wJ. gÂÎ brŒa¥g£l
KG cl‰gçnrhjid £l« Ïy¡F k¡fS¡F v¢.I.é. bjh‰Wl‹ thœgt®fŸ k‰W«
khãy« KGtJ« Mu«Ã¡f¥g£LŸsJ. ÏJtiu mÂfç¡f¥g£l T£L kU¤Jt Á»¢ir
(or«g® 2009 Kjš Ã¥utç 2010 tiu) 9,064 ika§fë‹ v©â¡if Ït‰¿‹ Ïilna
F¿p£L k¡fŸ gadilªJŸsd®. neçilahd bjhl®ò cŸsJ v‹W btë¥gilahf
11.27. T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir: bjç»wJ. khãy¤Âš Vw¤jhH 2.5 Ïy£r«, v¢.I.é.
bjh‰Wl‹ thœgt®fŸ cŸsjhf kÂ¥ÕL
v¢.I.é./vŒ£[&l‹ thG« k¡fë‹
brŒa¥g£lš j‰nghJ 37 ika§fŸ _ykhf
thœ¡if¤ ju¤ij nk«gL¤Jtj‰F« mt®fsJ
1,35,953 eg®fŸ gÂÎ brŒJŸsd®. Ïš 36,934
thœehis Ú£o¡fΫ T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir
nehahëfS¡F Ïytr T£L kU¤Jt Á»¢ir
tH§f¥gL»wJ. Áw¥ghd T£L kU¤Jt¢
Jt§f¥g£LŸsJ.
Á»¢iræ‹ _y« v¢.I.é. itu° bgUFtJ jil
brŒtJl‹ nehia f©l¿a Koahj msé‰F
 200 201

11.29. bjhl® ftå¥ò: • bjhl®ªJ v¢.I.é.-Íl‹ thG«, jF thŒªj

eg®fS¡F Ïytr T£L kU¤Jt¢
v¢.I.é./vŒ£[]l‹ thœgt®fŸ V‰fdnt Á»¢ir¡fhd kUªJfis tH§Fjš.
T£L kUªJ Á»¢ir¡F c£gL¤j¥g£l • kUªij bjhl®ªJ ga‹gL¤Jtij cW brŒa
v¢.I.é./vŒ£[]l‹ thœgt®fŸ M»nahU¡F Á»¢ir¡F K‹ò«, Á»¢iræ‹ nghJ«
r_f ey« k‰W« bjhl® Mnyhrid ftå¥ò M‰W¥gL¤Jjš nritia më¤jš
më¡f¥gL»wJ. thu¤Â‰F xUKiw T£L
kU¤Jt Á»¢ir ika§fŸ _y« T£L kU¤Jt • nehahëfS¡F« mt®fSila FL«g
Á»¢ir vL¤J¡ bfhŸgt®fS¡F bjhl® cW¥Ãd®fS¡F« C£l¢r¤J njitiaÍ«,
f©fhâ¥ò k‰W« mt®fë‹ bjhl® kUªJ k‰W« bjh‰W guÎjiy jL¡F« têfisÍ«, k‰W«
kUªÂ‹ e¢R¤j‹ik, f©fhâ¥ò, m£ltiz, Rfhjhu¤ijÍ« ngh¤jš.
cz®ñ£o¢ brŒjš, fs¥gâahs®fŸ _y«
tH§f¥gL»wJ. T£L kU¤Jt Á»¢ir • njit¥gL« nehahëfS¡F Áw¥ghd nritfŸ
ika§fshš gçªJiu¡f¥g£l kUªJfis 100 mšyJ nr®ªJ Á»¢ir bgw kU¤Jtkid¡F
rjé»j« KGikahf mt®fŸ c£bfhŸs brŒa gçªJiu brŒjš.
cWÂbrŒa¥gL»wJ. T£L kU¤Jt Á»¢ir • MQiw, jL¥ò fšé c£gl X£L bkh¤j
ika§fS¡F khj« xU KiwahtJ brštJ KGikahd nritia tH§Fjš.
mtÁa« vd Mnyhrid tH§f¥gL»wJ.
11.31. guhkç¥ò k‰W« MjuÎ:
11.30. neh¡f§fŸ:
v¢.I.é.-Íl‹ thG« k¡fS¡F r_f« k‰W«
T£L kU¤Jt Á»¢iræ‹ K¡»a neh¡f« FL«g¤Âdç‹ MjuÎ k‰W« rf v¢.I.é.
v¢.I.é. / vŒ£[&l‹ thG« eg®fS¡F bjh‰Wl‹ thœgt®fŸ njit vd
KGikahd nritfis më¥gnj MF«. T£L f©l¿a¥g£LŸsJ. jäœehL khãy vŒ£°
kU¤Jt¢ Á»¢ir ika¤Â‹ F¿¥Ã£l f£L¥ghL r§f« v¢.I.é. / vŒ£[&l‹
neh¡f§fshtd: thœgt®fS¡fhf rKjha ey ika§fŸ k‰W«
• MŒtf nritfŸ _y« v¢.I.é. / vŒ£[&l‹ eythœÎ ika§fŸ M»at‰iw guhkç¥ò k‰W«
thG« T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir MjuÎ tH§f muR rhuh mik¥òfŸ k‰W« v¢.I.é.
njit¥gLgt®fëš jF thŒªj eg®fis cŸnsh® T£lik¥òfS¡F cjé brŒ»wJ.
f©l¿jš.
 202 203

11.32. rKjha ey ika§fŸ: thœ¡if ju¤ij ca®¤JtJ, mt®fë‹ Âw‹fis

f©l¿ªJ, Âwikia btë¡bfhz®tJ, muR
jäœeh£oš 39 rKjha ey ika§fS«,
rYiffis bg‰W¤ jUtJ, kUªJfis rçtu
FHªijfS¡bfd 5 rKjha ey ika§fS«
c£bfhŸs Mnyhrid tH§FtJ, j‹dh®t
brašgL»‹wd. Átf§if k‰W« flÿ® muR
FG¡T£l§fis el¤Â j‹d«Ã¡if ts®¥gJ
kU¤Jtkidfëš 2 rKjha ey ika§fŸ
k‰W« mtru fhy neu§fëš cldo cjé
mik¡f¥g£LŸsJ. x›bthU rKjha ey
brŒtjhF«. bgU«ghyhd gâahs®fŸ v¢.I.é.-
ika¤ÂY« gF neu kU¤Jt® xUtU«, 2 mšyJ
Íl‹ thœgt®fshf ÏU¥gjhš nkY« j‹d«Ã¡if
3 bréèa®fS« xU MnyhrfU«, 2 mšyJ 3
tsu bgçJ« cjéahf ÏU¡F«.
fs¥gâahs®fS«, xU J¥òuÎ gâahsU«, xU
rikašfhuU« gâò绋wd®. v¢.I.é.
11.34. nehŒ f©fhâ¥ò, £l kÂ¥ÕL k‰W« gæ‰Á
nehahëfS¡F V‰gL« rªj®¥gthj nehŒfS¡F
brašghLfŸ:
Rkh® 5 eh£fŸ mšyJ mÂf¥g£rkhf 15 eh£fŸ
tiu kU¤Jtç‹ KoΡnf‰g ϧF Á»¢ir v¢.I.é. bjh‰iw Âw«gl f£L¥gL¤j
më¡f¥gL»wJ. Fzkilªj nehahëfŸ nehahëfS¡F më¡f¥gL« Á»¢ir k‰W« nehŒ
mt®fë‹ FL«g¤ÂdUl‹ j§f Å£o‰F f©l¿jiy bjhl®ªJ äf¤Jšèakhf
mD¥g¥gL»‹wd®. kU¤Jt¡ ftå¥ò nkY« f©fhâ¤jš, guΫ ngh¡ifÍ« k‰W« nrit
njit¥gLnth® kU¤Jtkidfë‹ nkš gF¥ghŒé‹ ju¤ij rçgh®¤jY« mtÁakh»wJ.
Á»¢ir¡F mD¥g¥gL»‹wd®. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« gaDŸs
nritfis tH§Ftj‰fhf nehŒ f©fhâ¥ò
11.33. eythœÎ ika§fŸ:
£l« brašgL« Ïl§fëš bjhl® £l
kÂ¥Õ£o‰fhf btë¥òw ju cW £l¤ij
jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« rh®Ãš
brašgL¤J»wJ. bjhl® guhkç¥ig x›bthU
v¢.I.é. cŸnsh® ey¢r§f§fŸ _y« j‰bghGJ 37
ãiyæY« cW brŒtj‰fhf Kiwahd gæ‰Á¡F
eythœÎ ika§fŸ brašg£L tU»wJ. Ïš 4
rkãiyahd K¡»a¤Jt« më¡f¥g£L tU»wJ.
ika§fŸ bg©fS¡fhd Áw¥ò ika§fshF«.
Ϥ£l¤Âš xU £l xU§»iz¥ghs®, xU
Mnyhrf®, 2 fs¥gâahs®fŸ, xU gFÂneu
fz¡f® M»nah® gâah‰¿ tU»‹wd®.
Ï«ika¤Â‹ K¡»a neh¡fkhtJ ešy jukhd
Mnyhrid _y« v¢.I.é-Íl‹ thœnthç‹
 204 205

11.35. nehŒ f©fhâ¥ò: v¢.I.é. gutš

Ïl« / FG ãiyæš k¤Âk«
njÁa vŒ£° f£L¥ghL mik¥Ã‹ _ykhf, (%)
k¤Âa muÁ‹ eythœÎ k‰W« FL«g ey¤Jiw, fUΉw jhŒkh®fŸ 0.38
v¢.I.é. nehŒ f©fhâ¥ò £l¤ij ghšéid nehahëfŸ 8
brašgL¤ÂÍŸsJ. Ϥ£lkhdJ Ïu¤j bg© ghèaš bjhêyhs®fŸ 3.6
gçnrhjidæ‹ _y« Ïl«, FG, fhy« M»at‰¿‹ CÁ _y« nghij kUªJ
bghU£L, v¢.I.é. bjh‰¿‹ ngh¡if 24.2
ga‹gL¤Jnth®
f©fhâ¡»wJ. Ϫj fz¡bfL¥ò, r_f« rh®ªj Xçd¢ nr®¡ifahs®fŸ 5.6
mik¥òfshY« mšyJ kU¤Jtkid rh®ªj
mik¥òfshY« el¤j¥gL»wJ. mš 2010-M« M©L v¢.I.é.-æ‹ gutš ãiy
kU¤Jtkid rh®ªj mik¥òfŸ cfªjjhF«. fz¡bfL¥ò vL¡f £läl¥g£LŸsJ.
Ï¥gçnrhjidahdJ x‹W¡bfh‹W bjhl®Ãšyhj,
bjçahj tifæš el¤j¥gL»wJ. njÁa vŒ£°
f£L¥ghL mik¥ò gçnrhjid¡fhd Ïl§fë‹
v©â¡iffS¡F x¥òjš tH§F»wJ.
2006-M« M©oš jäœeh£oš nehŒ f©fhâ¥ò
el¤j x¥òjš bgw¥g£l 97 Ïl§fis¡
bfh©LŸsJ. el¥ò M©L (2010) nkY« 7
Ïl§fis nr®¡f c¤njÁ¤JŸsJ.
11.36. v¢.I.é.-æ‹ gutš ãiy:

e« khãy¤Âš muÁDila ãiyahd Ka‰Á,

Âwikahd £l mkyh¡f« k‰W« Áwªj
nkyh©ik tH¡f§fëdhš Xnu Óuhf v¢.I.é.
gutš ãiy FiwªJ¡ bfh©nl tU»wJ.
2006-M« M©L f©fhâ¥Ã‹go v¢.I.é.-æ‹
gutš ãiy ËtUkhW:-
 206
m¤Âaha« - 12
jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«
12.1. mik¥ò :
“jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«” 1994 -
M« M©L #]iy §fŸ Kjyh« ehŸ ϪÂa
f«bgåfŸ r£l«, 1956 -‹ go gÂÎbg‰W, jdJ
brayh¡f Áw¥Ãdhš ca® ts®¢Á f©L tU»wJ.
jdJ 15 tUlfhy mauhj nritæ‹ _y« ÏJ xU
I.v°.X 9001:2008 rh‹W bg‰w ãWtdkhf ts®ªJ
tªJŸsJ. Ï¡fHf« muR kU¤JtkidfS¡F
kUªJfis bfhŸKjš brŒJ éånahf« brŒÍ«
gâ k£Lä‹¿, fhšeil kU¤JtkidfS¡F¤
njitahd kUªJfisÍ« bfhŸKjš brŒJ tH§»
tU»wJ. nkY«, éiy ca®ªj kU¤Jt¡
fUéfisÍ« th§» gšntW kU¤JtkidfS¡F
tH§» tU»wJ. jéu, f£lz Á»¢ir ÃçÎ
el¤Jjš k‰W« kU¤Jtkidfëš kU¤Jt
fUéfis¥ guhkç¡F« gâfŸ M»at‰iwÍ«
nk‰bfh©LtU»wJ.
12.2. brašghLfŸ:
12.2.1kUªJfŸ k‰W« kU¤Jt¥ bghU£fŸ bfhŸKjš:
jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« jukhd
kUªJ¥ bghU£fŸ, mWit¢ Á»¢ir k‰W« ijaš
207
bghU£fis bfhŸKjš brŒJ mt‰iw¤
j§Fjilæ‹¿ »il¡F« tifæš khãy¤ÂYŸs
mid¤J muR kU¤JtkidfS¡F« éånahf«
brŒJ tU»wJ.
12.2.2.fhšeilfS¡fhd kUªJ¥ bghU£fŸ
bfhŸKjš, nrä¥ò k‰W« éånah»¤jš
jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« jukhd
kUªJ, Ïurhad¥ bghU£fŸ k‰W« Âut ie£u#‹
M»at‰iw bfhŸKjš brŒJ fhšeil Jiwæ‹
Ñœ Ïa§» tU« muR kU¤JtkidfS¡F«
Ï¡fHf¤Â‹ kUªJ¡ »l§»èUªJ éãnah»¤J
tU»wJ. x›bthU kU¤Jt ãiya¤Â‰F« mj‹
Jiwahš ã xJ¡f¥g£L tuÎ bryÎ ò¤jf« _y«
mjDl‹ Ïiz¡f¥g£l kUªJ »l§»èUªJ
kUªJ¥ bghU£fis tH§» tU»wJ.
12.2.3. Á.o. °nf‹ k‰W« v«.M®.I. ika§fŸ:
12.2.3.1. Ï¡fHf« 44 xUTW Á.o. °nf‹fŸ, 1
gyTW Á.o. °nf‹, Ïu©L 64 TW
Á.o.°nf‹fis 39 muR kU¤Jtkidfëš ãWé
guhkç¤J tU»wJ. nkY« Ï¡fHf« 9 v«. M®. I.
°nf‹ fUéfis muR bghJ kU¤Jtkid
br‹id, br‹id °lh‹è muR kU¤Jtkid,
kJiu Ïuh#hí kU¤Jtkid k‰W« muR
kU¤Jtkid ÂUbešntè, jŠrhñ®, nfhaK¤Jh®,
ÂU¢Áuh¥gŸë, ntÿ® k‰W« <nuhL M»a
Ïl§fëš ãWé mj‹ _y« bghJk¡fS¡F
 208 209

Fiwªj f£lz¤Âš °nf‹ trÂia

brŒJtU»wJ.

12.2.3.2. ϪãWtd« %.3 nfho bryéš 2 ÁWÚuf fš 12.2.6. br‹id vG«ó®, kf¥ngW k‰W« kfë®
cil¡F« fUéfis, x‹iw br‹id muR bghJ nehæaš ãiya« k‰W« muÁd® kfë®
kU¤JtkidæY« k‰bwh‹iw kJiu muR Áwh® ey kU¤Jtkidæš, Áw¥ò kf¥ngW
Ïuh#hí kU¤JtkidæY« ãWé guhkç¤J f£lz Ãçit guhkç¤jš:
tU»wJ.
br‹id vG«ó®, kf¥ngW k‰W« kfë®
nehæaš ãiya« k‰W« muÁd® kfë® Áwh® ey
12.2.4. fšÄuš, fiza«, äjÚ®¥ig, Flšrh®ªj kU¤Jtkidæš, Áw¥ò kf¥ngW f£lz Ãçit
u¤j¡fÁÎ¥ ÃçÎ, muR °lh‹è guhkç¡F« bghW¥ò jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ
kU¤Jtkid, br‹id: fHf¤Âl« x¥gil¡f¥g£LŸsJ. Ϫj Áw¥ò
kf¥ngW f£lz ÃçÎ 19.02.2003 Kjš brašg£L
tU»wJ. jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«
I.v°.X 9001 ju¢rh‹¿jœ bg‰w fšÄuš,
Ï¥Ãçit murhš ã®zæ¡f¥g£l Fiwªj
fiza«, äjÚ®¥ig, Flšrh®ªj u¤j¡fÁÎ¥ ÃçÎ
f£lz¤ij tNè¤J guhkç¤J tU»wJ.
ika¤ij br‹id °lh‹è kU¤Jtkidæš
Ïiu¥ig Flš rh®ªj mWit Á»¢ir¤Jiwæ‹
12.2.7. br‹id muR f°Jhçgh fhªÂ kfë®
Ñœ xU jå¥g£l Ãçthf brašg£L tU»wJ.
k‰W« Áwh® ey kU¤Jtkidæš Áw¥ò
nkY« Ïj‹ c£f£lik¥ò¡F¤ njitahd
f£lz Ãçit guhkç¤jš:
mid¤J«, Ïj‹ tUthŒ _y« jäœehL kU¤Jt¥
gâfŸ fHf¤jhš më¡f¥gL»wJ.
muR Mizæ‹ ngçš jäœehL
kU¤Jt¥gâfŸ fHf« f°öçgh fhªÂ kfë®
12.2.5. fšÄuš kh‰W mWit Á»¢ir ika« muR
k‰W« Áwh® ey kU¤Jtkidæš Áw¥ò kf¥ngW
°lh‹è kU¤Jtkid, br‹id:
f£lz Ãçit ãWé, 03.05.2004 Kjš el¤Â
tU»wJ.
jäœ ehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«,
br‹id, muR °lh‹è kU¤Jtkidæš cŸs
fšÄuš kh‰W mWit Á»¢ir ika¤ij
ãWéÍŸsJ.
 210 211

cl‰gçnrhjid £l« x‹iw brašgL¤j

12.2.8.br‹id muR bghJ kU¤Jtkidæš fUj¥g£LŸsJ.
f£lz¥ ÃçÎ:- 12.2.10. k©ly nehŒ f©l¿Í« ika§fŸ:

Ï¡fHf«, br‹id muR bghJ jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«, éG¥òu«,

kU¤Jtkidæš 206 gL¡if trÂfSl‹ Toa
f£lz¥ Ãçit V‰gL¤Â guhkç¤J tU»wJ.
nkY«, ÏåtU« fhy§fëš Ñœ¡f©l guhkç¥ò
gâfisÍ« Ï¡fHf« nk‰bfhŸséU¡»wJ.
m) ÁWÁW Áéš k‰W« ä‹ gGJfŸ rç brŒtJ.
M) br‹id muR bghJ kU¤Jtkidæš mL¡F
kho¡ f£ol« 1 k‰W« 2 k‰W« btë tshf¤ij
R¤jkhfΫ RfhjhukhfΫ it¤J guhkç¥gJ.
Ï) nkY« fšÄuš nehŒ Á»¢ir¤ Jiwæid
tY¥gL¤J« bghU£L f£lz¥Ãçé‹ cgç
tUthæ‹ I«gJ rjÅj¤ÂèUªJ %.15
Ïy£r« bryéš "oí£lš lh¥y®
mš£uhrΩ£" fUéæid th§FtJ.
12.2.9. KG clš gçnrhjid¤ £l«:
br‹id muR bghJ kU¤Jtkidæš KG
clš gçnrhjid¤ £lK«, mj‹ ã¡f£L¥ghL«
jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf¤Â‹ Ñœ 01.04.2001
Kjš bfh©Ltu¥g£L, br‹id, muR bghJ
kU¤Jtkidæš Ï¤Â£l« jäœehL kU¤Jt¥
gâfŸ fHf¤jhš äfΫ Óça Kiwæš
ã®t»¡f¥g£L tU»wJ. Ïja nehahëfS¡F«,
r®¡fiu nehahëfS¡F« v‹W Ãu¤nafkhf
éUJef®, ÂUt©zhkiy, ÂU¥ó®, Ïuhkehjòu«,
ehk¡fš k‰W« òJ¡nfh£il M»a Ïl§fëš
cŸs 7 muR jiyik kU¤Jtkidfëš cŸs
k©ly nehŒ f©l¿Í« ika§fis
guhkç¤J tU»wJ.
12.2.11. gšntW muR kU¤Jtkid / kU¤Jt
ãWtd§fëš cŸs kU¤Jt
fUéfis guhkç¤jš:
jäœehL kU¤Jt¥gâfŸ fHf« mid¤J
muR kU¤Jt kidfëY« cŸs kU¤Jt fUéfŸ
k‰W« rhjd§fis guhkç¡F« bghW¥ÃidÍ«
V‰W nehŒ f©l¿Í« gâfŸ vªj ÏilôW«
Ï‹¿ eilbgW« tifæš guhkç¤J tU»wJ.
12.2.12. kUªJ¡»l§FfŸ f£Lkhd¥gâ :
jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« V‰fdnt
25 kht£l§fëš kht£l kUªJ nrä¥ò¡
»l§Ffis f£oÍŸsJ. nkY« el¥gh©oš
»UZz»ç, bgu«gÿ®, ehk¡fš k‰W« ÂU¥ó®
M»a kht£l§fëš »l§Ffis f£l cŸsJ.
 212 213

12.2.13.kU¤Jt¡ fUéfŸ bfhŸKjš k‰W« 12.2.15. V‰fdnt nk‰bfhŸs¥g£l òÂa

éãnahf« :
muR kU¤JtkidfS¡F njitahd éiy
ca®ªj, eÅd kU¤Jt¡ fUéfis muÁ‹
Miz¡nf‰g jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«
bfhŸKjš brŒJ éånah»¤J tU»wJ. nkY«,
cyf t§»æ‹ cjé bgW« jäœehL Rfhjhu¤
£l¤Â‰F« njitahd cgfuz§fis jäœehL
kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« bfhŸKjš brŒJ tH§»
tU»wJ.
12.2.14. Mnyhrid¥ gâfŸ:
jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf¤Â‹ kUªjhSik
k‰W« kUªJ¡»l§FfŸ ϪÂahéš K‹khÂçahf
Âfœ»wJ. gy khãy§fŸ Ï¡fHf¤Â‹
brašgh£il Ëg‰¿ tU»‹wd. Ï¡fHf«
MªÂuÃunjr« k‰W« Ïuh#°jh‹ muRfë‹
k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤Jiw¡F
Mnyhrid tH§» brašgL¤ÂÍ« cŸsJ.
k¤Âa¥ Ãunjr khãy¤Â‰F kUªJfŸ k‰W«
kU¤Jt cgfuz§fŸ bfhŸKjš brŒa x¥gªj«
ifbah¥gäl¥g£LŸsJ. mnjnghš ϪÂa muÁ‹
Rfhjhu« k‰W« FL«g ey mik¢rf«, Ïju
khãy§fS¡fhf, cyf t§» ã k‰W« btë eh£L
ãÂfis¡ bfh©L kUªJfŸ bfhŸKjš
brŒtj‰F, Ï¡fHf¤Âid 'bfhŸKjš Kftuhf'
(Procurement Agent) m§Ñfç¤JŸsJ.
elto¡if:
12.2.15.1. V‰fdnt eilKiw¥ gL¤Âait :
ehŒ¡fo¡F, eÅd Kiwæš Á»¢ir
më¡F« t©z« ϪÂa kUªJ¡f£L¥gh£lhsç‹
têKiwfS¡»z§f jiræš CÁ brY¤J«
Kiwæid kh‰¿ njhš _y« CÁ nghL« Kiw
br¥l«g® 2008 Kjš eilKiw gL¤j¥g£LŸsJ.
12.2.15.2. eilKiw¥gL¤j c¤njÁ¡f¥g£LŸs òÂa
elto¡iffŸ :
1. fâå _y« jftš gçkh‰wKiwæš
bghU£fŸ bgWjš k‰W« tH§Fjš
M»at‰iw f©fhâ¤jš:
25 kUªJ¡ »l§FfŸ bfh©l jäœehL
kU¤Jt¥ gâfŸ fHf¤Âš njåia¤ jéu 24
kUªJ¡ »l§FfŸ BSNL mfy¡f‰iw Ïiz¥Ã‹
_y« Ïiz¡f¥g£L fââ _y« jftš
gçkh‰wKiwæš bghU£fŸ bgWjš k‰W«
éãnah»¤jš M»ait f©fhâ¡f¥gL»wJ.
Ïjdhš Ïu©L kâ neu¤Â‰F xU Kiw kUªJ
»l§»èUªJ jiyik mYtyf¤Â‰F jftšfŸ
mD¥g¥gL»wJ.
 214 215

2. kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkidfë‹ 5. kU¤Jt¡ fUéfŸ guhkç¥Ãid

kUªjf§fisjäœehL kU¤Jt¥ Ïdzajs« _y« f©fhâ¤jš:
gâfŸ fHf¤Â‹ kUªJ »l§FfnshL«
kU¤Jt¡ fUéfë‹ K¡»a¤Jt¤ij
jiyik mYtyf¤njhL« Ïiz¤jš:
mo¥gilahf bfh©L A, B, C vd¤ ju« Ãç¤J
kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkidfë‹ mt‰¿‹ guhkç¥Ãid Ïiza js¤Â‹ _y«
kUªjf§fis jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ ã®t»¡f têtif brŒa¥g£LŸsJ.
fHf¤Â‹ kUªJ »l§FfnshL« jiyik
mYtyf¤njhL« Ïiz¤J mj‹ _y« kUªJ¥ 6. "gh®nfho§" Kiwæid¡ ifahSjš:
bghU£fë‹ ÏU¥ò, njit k‰W« éãnahf« kUªJ¥ bghU£fë‹ bfhŸKjš k‰W«
M»at‰iw fââ _y« f©fhâ¡F« tifæš éãnahf« M»at‰iw JšèakhfΫ,
xU bk‹ bghUŸ jahç¡f¥g£LŸsJ. Ϫj bk‹ éiuthfΫ brašgL¤Jtj‰F "gh®nfho§" Kiw
bghUŸ muR Ïuha¥ng£il kU¤Jtkidæ‹ ifahs¥gl cŸsJ.
kUªjf¤njhL Kj‰f£lkhf
m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ. 7. fâå _y« "gh° ò¤jf«" k‰W«
"Ëfh®L" m¢ÁLjš :
3.Ïdzajs« _y« bfhŸKjš nkyh©ik.:
eilKiw¤ jtWfŸ ãfHht©z« fââ
Ãu¤Ânafkhf cUth¡f¥g£l bk‹bghUŸ _y« "gh° ò¤jf«" k‰W« "Ëfh®L" tH§F«
_y« bfhŸKjš bjhl®ghd mid¤J tifæš, njitahd eilKiwfŸ
brašKiwfS« xU§»iz¥gj‰F jFªj nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
8. Ãu¤Ânaf tiy¤js«:
4. blè nuoahyí Kiw.:
16.06.2009 Kjš, Ãu¤Ânafkhd Kiwæš
Á.o. °nf‹ ika§fS¡F« v«.M®.I. www.tnmsc.com v‹w tiy¤js¤Âš njitahd
°nf‹ ika§fS¡F« tšYe® Ïšyhj Fiwia égu§fŸ bgW« tifæš têbrŒa¥g£LŸsJ.
ãt®¤Â brŒÍ« t©z« blènuoahyí trÂ
bfh©L tu fUj¥g£LŸsJ. Ϫj tr 12.3. kUªJfŸ bfhŸKjš :
Kj‰f£lkhf ehk¡fš muR kU¤Jtkidæš cŸs
Á.o.°nf‹ ika¤Âš tH§f¥g£LŸsJ. jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«
khãy¤ÂYŸs muR kU¤JtkidfS¡F 262
kUªJfŸ, 284 òÂa tif Áw¥Ãd kUªJfŸ k‰W«
 216 217

178 mWit ijaš fUéfŸ M»at‰iw Áwªj kU¤JtkidfS¡F jilæšyhkš kUªJfŸ

ãWtd§fëläUªJ Âwªj btë x¥gªj« _y« »il¥gj‰fhf, Ï¡fHf« x›bthU kUªJ¡
bfhŸKjš brŒ»wJ. ÏJnghynt, Ï¡fHf« »l§»Y« 3 khj kUªJ ifæU¥ig v¥nghJ«
fhšeil¤ Jiw¡fhf 158 kUªJfŸ, Ïurhad¥ ÏU¥Ãš it¤JŸsJ.
bghU£fŸ k‰W« Âut ie£u#‹ M»at‰iw
bfhŸKjš brŒ»wJ. nkY« Ï¡fHf«, kU¤Jt¡ 12.6.Ïizajs«:
»l§Ffë‹ njit¡nf‰gΫ kUªJfë‹ njit¥ jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« k¡fŸ
g£oaY¡nf‰gΫ bfhŸKjš Mizfis tH§» ešthœÎ k‰W« FL«gey¤Jiw¡fhd
fâå _y« éãnahf¤ij f©fhâ¤J tU»wJ. Ïizajs¤ij www.tnhealth.org Ïa¡»
brašgL¤Â tU»wJ. ÂdK« khiy 4.00 kâ
12.4.ju¡f£L¥ghL: Kjš 6.00 kâtiu clD¡Fl‹ bghJ k¡fë‹
Ï¡fHf¤jhš muR kU¤JtkidfS¡F nehŒ FiwghLfis fisa x›bthU JiwæY«
tH§f¥gL« kUªJ bghU£fŸ ju¡f£L¥gh£L Áwªj kU¤Jt®fis¡ bfh©L
Ãçéš gšntW nrhjid¡F c£gL¤j¥g£L Ïizajs¤Â‹_y« Mnyhrid tH§» tU»wJ.
bfhŸKjš brŒJ tH§f¥gL»wJ.
12.7. Ïju elto¡iffŸ:
jahç¥ghs®fëläUªJ bfhŸKjš brŒÍ«
kUªÂèUªJ khÂç vL¤J m§Ñfç¡f¥g£l 12.7.1. njÁa Cuf ey Ïa¡f¤Â‹ Ñœ, k‰w khãy
gçnrhjid Tl§fS¡F mD¥Ã gF¥ghŒÎ brŒJ muRfŸ éU«Ãdhš m«khãy§fS¡F kUªJfis
ju¥gçnrhjid bg‰w Ãwnf muR bfhŸKjš brŒJ juΫ, Mnyhridfis
kU¤JtkidfS¡F mD¥g¥gL»wJ. tH§fΫ jäHf muR jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ
ju¡f£L¥gh£L elto¡iffŸ, ju¤ij fHf¤Â‰F mDk më¤JŸsJ. ÏJ nghy, vŒ£°
nk«gL¤jΫ òÂa kh‰w§fS¡nf‰gΫ ãiy MŒÎ¡ fy¥ bg£ofŸ bfhŸKjš brŒJ ϪÂa
ca®¤j¥g£L tU»‹wd. muÁ‹, njÁa vŒ£° f£L¥ghL ãWtd¤Â‰F
tH§Ftj‰F jäœehL kU¤Jt gâfŸ fHf¤Â‰F
12.5. éãnahf«: jäHf muR mDk më¤JŸsJ. mrh«, nkfhyah,
x›bthU muR kU¤Jtkid¡F« mj‹ Âçòuh k‰W« änrhu« khãy§fS¡F jäœehL
Jiwahš ã xJ¡f¥g£L tuÎ bryÎ ò¤jf« _y« kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« _ykhf njÁa Cuf ey
mjDl‹ Ïiz¡f¥g£l kUªJ »l§»èUªJ Ïa¡f¤Â‰F njitahd kUªJfŸ
kUªJfŸ, mWit Á»¢ir fUéfŸ k‰W« ijaš éãnah»¡f¥g£LŸsd.
bghU£fŸ tH§f¥g£L tU»wJ. muR
 218

12.7.2. cyf t§»æ‹ cjé bgW« jäœehL

Rfhjhu¤ £l¤Â‰F«, jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ
fHf« njitahd cgfuz§fis bfhŸKjš brŒJ
tU»wJ. vŒ£° f£L¥ghL ãWtd¤Â‰F
njitahd nrhjid¡ F¥ÃfŸ, Ïu¤j t§»¡
fUéfŸ ngh‹wt‰iw bfhŸKjš brŒJ
éãnah»¡F« gâiaÍ« Ï¡fHf« brŒJ
tU»wJ.

12.7.3. nkY«, Ï¡fHf« jäœehL ä‹thça

kUªjf§fŸ, efuh£Á k‰W« khefuh£Á
kUªjf§fŸ, Cuh£Á x‹¿a kUªjf§fŸ,
Áiw¤Jiw k‰W« fhtšJiw kU¤JtkidfŸ,
muR Ïs§ F‰wthëfŸ Ïšy§fŸ, muR kWthœÎ
ika§fŸ, T£LwÎ r®¡fiu MiyfŸ, fhšeil
ãiya§fŸ, ngh¡Ftu¤J fHf kUªjf§fŸ
M»at‰¿‰F« nrit brŒJ tU»wJ.
 219 220

m¤Âaha« - 13 k‰W« FL«g ey¤Jiwæ‹ Ñœ Ïa§F« gšntW

Ïa¡ff§fS¡F mDk tH§f¥gL»‹w òÂa
jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J Jiw C®Âfis ntfkhf th§» tH§f¥gLtijÍ«
ϤJiw cW brŒ»wJ.
13.1. jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J¤ Jiw
1981 M« M©oèUªJ jå Ïa¡ffkhf brašg£L 13.2.3. jäHf ntiy thŒ¥ò k‰W« gæ‰Á Ïa¡Fe®
tU»wJ. k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g k‰W« ika muÁ‹ bjhê‰ gHFe® gæ‰Á
ey¤Jiwæ‹ ã®thf¡ f£L¥gh£oš cŸs gGjhF« FGk¤Â‹ Ïa¡Fe®, M»nahuhš mD¥g¥gL«
C®Âfë‹ v©â¡ifia Fiwthf bjhê‰gæ‰Á rh‹¿jœ bg‰wt®fŸ, bgh¿æaš
it¤ÂU¥gnj ϤJiwæ‹ neh¡fkhF«. k¡fŸ g£l« bg‰wt®fŸ k‰W« bgh¿æaš g£la«
ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiwæ‹ f£L¥gh£oš bg‰wt®fŸ M»nah®fS¡F, bjhêš gHFe® gæ‰Á
cŸs mid¤J Ïa¡ff§fis¢ nr®ªj 2779 ϤJiwædhš më¡f¥gL»wJ. ϤJiwæš
C®ÂfŸ ϤJiwædhš guhkç¡f¥g£L M©LnjhW« bgh¿æaš g£l« bg‰w 17
tU»‹wd. eg®fS¡F«, bgh¿æaš g£la« bg‰w 29
eg®fS¡F« k‰W« bjhê‰gæ‰Á rh‹¿jœ bg‰w 90
13.2. brašghLfŸ: eg®fS¡F« bjhê‰ gHFe® gæ‰Á më¡f Âw‹
cŸsJ.
13.2.1. jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤Jiwæ‹
Ñœ 7 k©ly¥ gâkidfŸ br‹id, ntÿ®, 13.3. 2009–2010-M« M©oš Ñœ¡f©l
nry«, nfhaK¤ö®, ÂU¢Áuh¥gŸë, kJiu k‰W« ÏaªÂu§fŸ k‰W« rhjd§fŸ th§f¥g£L
ÂUbešntè M»a Ïl§fëš brašgL»‹wd. ãWt¥g£LŸsJ.
Ïit jéu, 9 kht£l jiyik¥ gâkidfS«
k‰W« 29 elkhL« gâkidfS« ϤJiwæš 1. %.10.00 Ïy£r« bryéš xU t®z« óR« rhto
Ïa§F»‹wd. br‹idæš xU kWÓ® ÃçÎ k‰W« 2. %.80,000 bryéš xU cUë¥g£il kh‰W« fUé
ika gGJ Ú¡f¥ ÃçÎ brašg£L tU»wJ. 3.%.8,000 bryéš xU ä‹fy¢ Rik nrhjid
fUé
13.2.2. ϤJiw, 1981-M« M©oš ešy Kiwæš 4. %.30,000 bryéš xU ä‹fy¢ nrhjid fUé
Ïa§» tªj thfd§fë‹ éG¡fhL 72.6 Mf 5.%.4.00 Ïy£r« bryéš 10 fâåfŸ,
ÏUªjij 2009-M« M©oš 95 éG¡fhlhf cgfuz§fŸ k‰W« miwfy‹fŸ
go¥goahf ca®¤ÂÍŸsJ. nkY«, k¡fŸ ešthœÎ
 221

13.4. 2010-2011 -M« M©o‰fhd òÂa £l§fŸ:

1. jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J¤ Jiwæ‹

br‹id k©ly gâkid¡F (Rfhjhu«)
br‹idæš %.10.00 Ïy£r« bryéš
mYtyfmiwfŸ f£Ljš.

2. jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J¤ Jiw¡F

cÂç ghf§fis V‰¿¢ br‹W éãnah»¡f
%.8.50 Ïy£r¤Âš nt‹ x‹W th§Fjš (giHa
C®Â¡F gÂyhf òÂa t©o th§Fjš)

3. jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J Jiwæš

cŸs gâkidfS¡F 16 v©â¡if »a®
gh¡° #h¡»fŸ %.2.24 Ïy£r¤Âš th§Fjš.

4. jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J

Jiw¡fhf %.3.00 Ïy£r¤Âš 5 l‹ Âw‹
bfh©l icw£uhè¡ £uhè #h¡»fŸ th§Fjš.

v«.M®.nf.g‹Ü®bršt«
k¡fŸ ešthœÎ¤ Jiw mik¢r®