257 PDF

Ankara niversitesi
Eczaclk Fakltesi
Farmastik Teknoloji Anabilim Dal
Ankara niversitesi Eczaclk Fakltesi Yaynlar Yayn No: 95
Farmastik Teknoloji
Deneysel Uygulamalar Kitab

Asuman Bozkr Nilfer Yksel
Ayegl Karata Nurin Gnl
Canan Hasiek Nurten zdemir
Kandemir Canefe Tamer Baykara
Mge Klarslan Tangl Kln-en
Nilfer Tarmc Tansel omolu
Bu kitabn hazrlanmasnda son aamada, yazm hatalarnn bir ilkeler
btn dorultusunda dzeltilmesi, sayfa dzeninin yeniden oluturulmas
ve bilgisayarla baz formatlama almalar srasnda gstermi olduu
titizlik ve zveri iin Anabilim Dalmz Aratrma grevlisi Uzm.Ecz.Ongun
Mehmet SAKA' ya, kitap yazarlar adna sonsuz teekkrlerimizi sunuyoruz.
Farmastik Teknoloji Deneysel Uygulamalar kitabnn, fakltemizden veya

fakltemiz dndan olan tm rencilere, Farmastik Teknolojinin deiik
konularnda bilgi edinmek veya bilgilerini yenilemek isteyen herkese ok
yararl olacana inanyoruz.
iv
indekiler
nsz iii-iv
indekiler v-xi
Blm 1
1. GR ve ALIMA ESASLARI 1
1.1. Pratik almalarda Uyulmas Gereken Kurallar 1
Blm 2
2.TARTIM ve LM 2
2.1. Genel Kurallar 2
2.2. Reete Terazisi 2
2.3. Svlarn llmesi 7
2.4. Alkol Hesaplamalar 8
Blm 3
3. FARMASTK ZELTLER 12
3.1. Aromatik Sular 27
3.2. uruplar 28
3.3. Eliksirler 35
3.4. Enemalar (Lavmanlar) 37
3.5. Kollodyon 40
3.6. Az Boluuna Uygulanan zeltiler 41
3.6.1. Az sulan 41
3.6.2. Gargaralar 43
3.6.3. Kollutuvarlar 44
Blm 4
4. SU VE KONTROLLER 46
Blm 5
5. AMBALAJ MALZEMES VE LA KAPLARI 51
5.1 .Kauuk Tpa Kontrolleri 52
5.1.1. Fiziksel kontroller 53
5.1.2. Fizikokimyasal kontroller 53
5.1.3. Kimyasal kontroller 54
5.1.4. Biyolojik kontroller 55
5.1.5. Scaklkla ilgili zelliklerin tayini 55
5.2. Cam Kap Kontrolleri 55
5.2.2. Hidrolitik diren testi 57
5.3. Plastik Kaplar 59
5.3.1. Sulu parenteral infzyonlar iin plastik kaplar 60
5.3.2. nsan kan ve kan bileenleri iin steril plastik kaplar 60
v
5.3.3. nsan kan ve kan bileenleri iin plastiklenmi poli(vinil 61
klorr) bo steril kaplar
5.3.4. Antikuaglan zeltisi ieren insan kan iin 61
plastiklenmi poli(vinil klorr) steril kaplar
5.3.5. Kan ve kan bileenlerinin transfuzyonu iin setler 62
Blm 6
6. PANSUMAN MALZEMES VE CERRAH MALZEME 63
6.1. Hidrofil Pamuk 63
6.1.3. Batma sresi tayini (Hidrofllik) 65
6.1.4. Su tutma yetenei 65
6.1.5. Nem miktar tayini 66
6.1.6. Topak tayini 66
6.2. Flasterler 66
6.2.2. Yapkanlk kontrol 67
6.2.3. Su buhar geirgenlii 67
6.2.4. Suya dayanm 67
6.2.5. Uzama kontrol 67
6.2.6. Yaptrcnn inko oksit ierii 68
6.2.7. Sterilite testi 68
6.3. Hidrofil Gaz Bezi 68
6.3.3. Hidrofiliklik 70
6.3.4. Kurutma ile arlk kayb 71
6.3.5. Kopma dayanm 71
6.4. Emilebilir Steril Katgt 71
6.4.3. neden ayrlma kuvveti 73
6.4.4. Sterilite deneyi 73
Blm 7
7. YZEY GERLM VE TAYN 74
Blm 8
8. VSKOZLUK VE TAYN YNTEMLER 77
8.1. Viskozluk (Viskozite) 77
8.2. Viskozluk Tayin Yntemleri 78
8.2.1. Viskozluun klcal viskozimetre yntemi ile tayini 79
8.2.2. Viskozluun den bilya yntemi ile tayini 80
vi
8.2.3. Viskozluun rotasyonel viskozimetre ile tayini 81
Blm 9
9. KOLLODAL DSPERSYONLAR 83
Blm 10
10. SSPANSYONLAR 84
10.1. Sedimentasyon Hacminin Hesaplanmas 85
10.2. Floklasyon Derecesinin Saptanmas 85
10.3. Geometrik Seyreltme Yntemi 85
Blm 11
11. EMLSYONLAR 91
11.1. Emlsiyonlarn Hazrlanmas 91
11.2. HLB Deeri ve Hesaplanmas 92
11.3. Emlsiyonlarda Yaplan Kontroller 95
11.4. Emlsiyonlarda Yaplan Stabilite almalar 95
Blm 12
12. YARI KATI PREPARATLAR 98
12.1. Merhemler 98
12.2. Kremler 98
12.3. Jeller 98
12.4. Pastalar 99
12.5. Lapalar 99
12.6. Tbbi Flasterler 99
12.7. Yan Kat Svalarm Snflandrlmas 100
12.8. Yan Kat Preparatlann Hazrlanmas 101
12.9. Yan Kat Preparatlarda Yaplan Kontroller 102
12.10. Merhemlerden in vitro Etkin Madde knn ncelenmesi 103
12.11. Yan Kat Preparatlann Ambalaj lanmas 105
12.12. Yan Kat Preparatlann Saklanmalar 105
Blm 13
13. SUPOZITUVARLAR 116
13.1. Supozituvar Svalar 116
13.2. Supozituvarlann Hazrlanmas 119
13.2.1. Gerekli sva miktarnn hesaplanmas 120
13.3. Supozituvarlarda Yaplan Kontroller 121
Blm 14
14. OVLLER 128
Blm 15
15. REKTAL VE VAJNAL TABLETLER 130
Blm 16
16. KOZMETK PREPARATLAR 131
16.1. Deri Krem ve Losyonlan 131
16.2. Antiperspiran ve Deodoranlar 138
16.3. Dudak Boyalan 140
16.4. Gne Preparatlan 141
16.5. Tra Preparatlar 143
16.6. Depilatuvarlar 145
16.7. ampuanlar 147
16.8. Trnak Bakm Preparatlan 150
16.9. Az B akm Preparatlar 152
16.10. Bebek Preparatlar 154
Blm 17
17. TOZLAR, TOZ TEKNOLOJS VE MKROMERTK 158
17.1. Toz ve Granllerde Partikl Bykl ve Byklk 160
Dalmnn ncelenmesi
17.2. Toz ve Granllerde Ak zelliklerinin ncelenmesi 165
17.3. Toz ve Granllerde Baslabilme zelliklerinin ncelenmesi 167
Blm 18
18. KAELER 169
Blm 19
19. PLLLER 171
19.1. Pill retimi 171
19.2. Pill Hazrlamada Dikkat Edilecek Hususlar 172
Blm 20
20. GRANLASYON LEM VE GRANLLER ZERNDE 175
YAPILAN KONTROLLER
20.1. Bitmi rn Olarak Granller 177
Blm 21
21. KATI DSPERSYONLAR 182
21.1. Kat Dispersiyonlann Smflandnlmas 182
21.2. Kat Dispersiyon Hazrlama Yntemleri 183
21.3. Kat Dispersiyon Sistemlerini nceleme Yntemleri 184
21.4. Kat Dispersiyonlann Stabilitesi 185
Blm 22
22. SERT JELATN KAPSLLERN DOLDURULMASI VE 186
UYGULANAN KONTROLLER
22.1. Dolgu Maddelerinin Miktarlarnn Belirlenmesi 188
22.2. Dolu Kapsller zerinde Yaplan Kontroller 190
22.3. Sert Jelatin Kapsller ine Sv ve Yar-Kat (Semi- 191
Solid Matrix) Materyallerin Doldurulmas
Blm 23
23. TABLETLER 194
23.1. Tablet Hazrlama Yntemleri 196
v
23.2. Tablet Basm 198
23.3. Tabletler zerinde Yaplan Kontroller 198
Blm 24
24. KATI LA EKLLERNDEN ETKN MADDE ZNME 208
HIZI DENEY
24.1. Sfr Derece Kinetik 209
24.2. Birinci Derece Kinetik 210
24.3. Hixson-Crowell Kpkk Kanunu 210
24.4. Weibull Dalm 211
24.5. Higuchi Eitlii 212
24.6. ki znme Profilinin Karlatrlmas in f - Fark 213
Faktr ve f 2 - Benzerlik Faktr
24.7. Deneysel Blm 213
24.7.1. Deneyin yapl 214
24.7.2. Etkin madde miktar tayini 214
24.7.3. Kalibrasyon erisi 214
24.7.4. Verilerin tablo haline getirilmesi 215
24.7.5. Sonularn deerlendirilmesi 216
Blm 25
25. FARMASTK DOZAJ FORMLARININ KAPLANMASI 217
25.1. Film Kaplama 218
25.2. Tabletlerin eker Kaplanmas Draje malat 220
25.3. Kaplanm Dozaj Formlarnn Kontrolleri 223
Blm 26
26. MKROKAPSLLER 228
26.1. Mikrokapsl Hazrlama Yntemleri 228
26.1.1. Faz ayrm (Koaservasyon) yntemi 229
26.2. Mikrokapsllerde Yaplan Kontroller 230
26.2.1. Mikroskobik almalar 230
26.2.2. Mikrokapsl ierii miktar tayini 230
26.2.3. Mikromeritik zelliklerinin incelenmesi 231
26.2.4. Mikrokapsllerden etkin madde salm 231
26.2.5. Mikrokapsl eper kalnl tayini 231
Blm 27
27. MKROKRELER 235
27.1. Mikrokrelerde Yaplan Kontroller 236
Blm 28
28. MKROPELLETLER 238
28.1. Mikropelletlerde Yaplan Kontroller 240
Blm 29
29. KONTROLL SALIM SSTEMLER 242
1. GR ve ALIMA ESASLARI
1.1. Pratik almalarda Uyulmas Gereken Kurallar
1. Laboratuvara zamannda gelmeyenler laboratuvara alnmazlar.

2. renciler alma srasnda laboratuvardan izinsiz kamazlar.
3. Laboratuvara temiz, beyaz nlkle girilir.
4. renciler, blm ilan dolabna aslan tm duyurular izlemek zorundadr.
Yapacaklar almalar ile ilgili olarak yapmalar gereken hazrlklar burada
bildirilecektir.
5. Her renci almaya balamadan nce, alma srasnda ve sonrasnda
kullanlacak malzemelerin ve alma yerinin (banko, lavabo ve dier yerler)
temizliine titizlikle dikkat etmelidir. almasn bitiren renci, kulland
malzemeleri temiz ve eksiksiz olarak teslim etmeli, alma yerini temiz
brakmaldr.
6. renci, hazrlayaca preparatlar hakknda n aratrma yapp, bilgi
edinerek laboratuvara gelmelidir. rencilerin konu ile ilgili bilgileri her
almada snav yaplarak deerlendirilecektir. Ayrca rencinin
laboratuvar alma dzeni, hazrlad raporu ve alma srasnda alm
olduu szl notlar da baarsnn deerlendirilmesinde etkili olacaktr.
7. renci almalarn kendi bana yapmaldr. Herhangi bir sorunu
olduu zaman, laboratuvardaki yardmc kitaplara ve retim elemanlarna
danarak zmeli, baka arkadalarndan yardm beklememelidir.
8. Laboratuvarda hazrlanan ila ekilleri, zelliklerine uygun kaplar iine
konularak uygun ekilde etiketlenmelidir. Etiket zerinde:
Preparatn ad ya da bileimi
Preparatn miktar
Preparatn kullanm ve saklanmas ile ilgili uyan
Preparatn retim tarihi
rencinin ad-soyad ve numaras
yer almaldr.
9. Dahilen kullanlan ilalar iin beyaz etiket, haricen kullanlan ilalar iin
ise krmz etiket kullanlr.
1
2. Her iki koldaki ayar vidalar yardm ile terazi aldnda gstergenin sfr
noktasnda durmas salanr.
3. Sa kefeye 10 mg konulur, kol yavaa evrilerek terazi alr hale
getirilir. Salnmlarn sonunda, gstergenin kendi kendine durduu blme
izgisi belirlenip yazlr.
4. Terazi kapatlr, sonra her iki kefenin merkezine 20'er g konulur ve terazi
alr. Gstergenin kendi kendine durduu blme izgisi belirlenip yazlr.
5. Her iki kefeye 20'er g konulur, gsterge sfrda durmuyorsa ek
arlklarla dengeye getirilir. Sa kefeye 10 mg ilave edilip terazi alr.
Gstergenin durduu blme izgisi saptanr, 4. maddedeki deerden ne
kadar sapt yazlr. Sapma belirgin olarak izlenemiyorsa 10 mg yerine
20 mg konularak tekrarlanr.
6. Son iki ktaki ilemler bir kez de 100'er g ile tekrarlanr ve her sonu
bir tablo halinde gsterilir. 3. maddede bulunmu olan duyarllk, bundan
byle terazinin duyarll olarak deerlendirilir.
Not: Yaplan kontroller srasnda gsterge, snr izgilerinin dna kyorsa

en kkten balayarak gstergenin snr izgileri arasnda durmas salanr.
rnek 2.1. 10 mg ile 2 blme izgisi sapan terazinin duyarll nedir?
10 mg 2 blme
X mg 1 blme
X = 5 mg/blme
rnek 2.2. Duyarll 3 mg olan bir terazide % 5 hata ile en az ne kadar

madde tartabilirsiniz?
100 mg 5 mg
X mg 3 mg
X = 60 mg
Bu terazi ile 60 mg'n altnda bir arlk tartlrsa % 5' den fazla hata yaplr.
Sorular:
1. Terazinin gstergesi 10 mg ile ka blme sapyor? Duyarllk ne kadardr?

2. Her iki kefede 20'er g varken kefelerden birisine 10 mg konulduunda
gsterge ka blme izgisi sapyor? Duyarllk ne kadardr?
4
3. Her iki kefede 100'er g varken kefelerden birisine 10 mg konulduunda
gsterge ka blme izgisi sapyor? Sonucu 1 ve 2 nolu sorularn cevaplar
ile karlatrnz, fark varsa nedenini aklaynz.
4. Kollarn eit ve arlklarn gvenilir olaca varsaymndan hareketle
terazinizde 20 mg'lk bir madde tarttnz zaman ka mg hata
yapabilirsiniz ve bu yzde ka hataya karlk gelir?
5. Ayn koullarda terazinizde 1 g maddeyi yzde ka hata ile tartabilirsiniz?
6. Reetelerde tartm hatas % 5'i gemeyeceine gre, terazinizle hatasz
olarak en az ka mg madde tartabilirsiniz?
7. Aada verilen deerlere sahip terazilerden hangisinin duyarll daha

fazladr?
a- 6 mg/blme
b- 4 mg/blme
alma 2.2.
Terazi kollarnn eitlik kontrol
Tartmlarm doru olabilmesi iin terazi kollarnn eit olmas gerekir.

1. Terazi dengeye getirilir, sfr noktas kontrol edilerek ayarlanr.
2. Her iki kefenin merkezine 20'er g arlk konulur, terazi alr. Eer
terazi dengede deilse hafif olan kefe ilave arlklarla dengeye getirilir.
3. Kefelerdeki 20'er g'lann (varsa ilave arlklarla birlikte) yerleri
deitirilir, gsterge sfr noktasndan sapyorsa, ka mg'lk sapma yapt
bulunur (ka mg'a edeer bir sapma yaptn duyarllktan yararlanarak da
saptayabilirsiniz). Bu sapmann kabul edilebilir snrlarda olmas iin
sapmay dengeleyen arln 20 mg'dan fazla olmamas gerekir.
rnek 3. Kollar eit bir terazide kefelere 2'er g konulduu zaman terazi
20 mg ile dengeye geliyorsa, bu 2'er g'lar arasnda 20 mg'lk bir sapma
olduunu gsterir. 2'er g'lardan biri ile yaplan tartm dierinden 20 mg
farkl olacaktr. Bu fark yzde kaa edeerdir?
2000 mg 20 mg
100 mg X
X = %1
5
2.Pipetin eik (20 derece civarnda) ve dik tutarken suyun 1 mi'sinin ka
damla geldiini bulun.
3.Elinizdeki damlalk ile 1 gram suyun ka damla geldiini, damlal eik
ve dik tutarak bulun.
4.a) Su ve yzey etken madde ieren sulu zeltiden birer damla temiz bir
cam zerine damlatarak damlalarn durumlarn karlatrn.
b) Suyun ve yzey etken madde ieren sulu zeltinin 1 ml ve 1 gramnn
damla saysn pipet ve terazi kullanarak bulun. Yzey etken madde
ieren sulu zeltinin yzey gerilimini hesaplayn.
Sorular:
1. Farmastik svlarn lmnde kullanacanz lm kaplarn nasl
seersiniz, aklaynz?
2. Standart damlalk nedir? Tarif ediniz. Damlatma zelliine gre sizin
damlalnzn bu standartlara uymas ile ilgili grnz aklaynz.
3. Standart damlalk ile 1 gram 30 damla gelen bir svdan kullandnz
damlalk ile (1 g su 24 damla gelir) 1 gram alabilmek iin ka damla
almanz gerekir?
4. Damla arlna etki eden faktrler nelerdir? Bunu bir formlle
gstererek aklaynz.
5. Yzey etken madde ieren sulu zeltinin 1 gram 46 damla, ayn
damlalkla suyun 1 gram 20 damla geldiine gre yzey etken madde
ieren zeltinin yzey gerilimi ne kadardr?
2.4. Alkol Hesaplamalar
Pratikte alkol derecelerini hacim ve arlk olarak belirten, arlk ve hacim

miktarlarna gre dzenlenmi tablo ve formller vardr.
Alkol derecesi: Bir etanol-su karmnn iinde bulunan saf etanol miktar
"alkol derecesi" olarak tanmlanr ve (%) ve () terimleri ile gsterilir.
Hesaplama rnekleri:
-Arlk esas alnarak alkol seyreltilmesinde istenilen derecede 1000 g alkol
hazrlamak iin alnacak su ve alkol miktarlarn gram olarak gsteren
tablolar vardr. Bu tablolar yardm ile istenilen alkol derecesine gre eldeki
belli dereceye sahip alkolden ka gram alnaca bulunur. Tartlan alkol
zerine hesaplanan miktar artlm su ilave edilir.
8
rnek 2.3: 96 alkolden hareketle 50 g 60 0 alkol hazrlaynz.
1000 g 60 lik alkol iin 555 g 96 alkol gereklidir.
1000g 555g
50 g x
x = 27.5 g
27.5 g 96 alkolden alnr, 50 g' a artlm su ile tamamlanr.
rnek 2.4: 96 alkolden hareketle 100 ml 70 alkol hazrlaynz.
Vi x d|= V 2 x d 2
V, :stenen alkoln ml miktar

d, :stenen alkoln %, h/h miktar
V2 : Eldeki alkolden alnmas gereken ml miktar
d2 :Eldeki alkoln %, h/h miktar
100 x 7 0 _ 72.9 ml
96
72.9 ml % 96 h/h alkolden alnp, artlm su ile mezrde 100 ml'ye

tamamlanr.
rnek 2.5: % 90 a/a alkolden hareketle 400 g % 40 a/a alkol hazrlaynz.
V, x d , = V 2 x d 2
Vi :stenen alkoln gram miktar

d :stenen alkoln %, a/a miktar
V2 : Eldeki alkolden alnmas gereken gram miktar
d2 : Eldeki alkoln %, a/a miktar
400 x 40 = 177.7 g
90
177.7 g % 90 a/a alkolden alnp, artlm su ile terazide 400 g'a

tamamlanr.
3. FARMASTK ZELTLER
Uygun bir zcde ya da zc karm iinde bir veya daha fazla

maddenin znd ya da molekler dzeyde disperse olduu tek tr
(homojen) sv preparatlara "zelti" denir. znen maddenin moleklleri
birbirleriyle tam karm veya tektr bir faz oluturmu ise meydana gelen
sisteme gerek zelti veya tek fazl sistemler de denir. zeltilerde yer alan
molekllerin tektr bir ekilde dalmas zeltilerin konsantrasyonu ve
dozaj gvenilirlii asndan son derece nemlidir. zeltilerde en az bir
znen madde (solute) ve bir zc (solvent) madde vardr. zc ve
znen maddeler deiik ekillerde bir araya gelerek zelti ekillerini
olutururlar.
Farmastik teknolojide nem tayan zelti eitleri;
znenin gaz - zcnn sv olduu (oksijenli su,
formaldehit zeltisi gibi)
znenin sv - zcnn sv olduu (su-alkol, su-gliserin
gibi)
znenin kat - zcnn sv olduu (ekerli su, izotonik
sodyum klorr zeltisi gibi) zeltilerdir.
zeltilerin hazrlanmasnda kullanlan konsantrasyon ifadeleri;

100 gram zeltide bulunan etkin maddenin gram olarak miktar
(a/a)
100 ml zeltide bulunan etkin maddenin gram olarak miktar
(a/h)
100 ml zeltide bulunan etkin maddenin ml olarak miktar (h/h)
Eer % konsantrasyon yukardaki ifadeler gibi kesin olarak belirtilmemise;

Kat iinde kat kartrlarak hazrlanan formller iin "a/a"
Sv iinde kat madde zlerek hazrlanan formller iin "a/h"
Sv iinde sv madde zlerek hazrlanan formller iin "h/h"
dir.
Farmastik zeltilerin Formlasyonlar
Farmastik zeltiler zclerine gre;

zcs su olan zeltiler
zcs su olmayan zeltiler
olarak deerlendirilebilir.
12
zcs su olan zeltilerde nemli formlasyon parametreleri olarak;
Sudaki znrlk
pH kontrol
Kompleksleme
Partikl bykl
Yardmc zc (co-solvent)
znrletirme
Kimyasal modifikasyon
saylabilir.
zcs su olmayan zeltilerde, su yerine uygun alternatif zcler

kullanlr.
Su yerine kullanlabilen zcler unlardr:

Bitkisel kaynakl sabit yalar
Alkoller
Polihidrik alkoller
Dimetil slfoksit
Etil eter
Sv parafn
eitli zcler
Farmastik zeltilerin formlasyonlarna giren yardmc maddeler:

Tamponlar
Renk maddeleri
Lezzet ve koku vericiler
Younluk ayarlayclar
zotoni ayarlayclar
Koruyucular
Antioksidanlar
Tatlandrclar
olarak sralanabilir.
Farmastik zeltiler grubunda yer alan preparat eitleri ise:

Aromatik sular
uruplar
El iksirler
Linktuslar
Az sular ve gargaralar
Nazal zeltiler
Kulak damlalar
Enemalar
Haricen kullanlan preparatlar
olarak snflandrlr.
Farmastik zeltiler hazrlanma yntemlerine gre;

Basit zeltiler (rn: Rivanol zeltisi, Lugol zeltisi vs.)
Kimyasal reaksiyon ile hazrlanan zeltiler (rn: Aluminyum
subasetat zeltisi)
Ekstraksiyon yntemi ile hazrlanan zeltiler (rn: enfuzyon,
dekoksiyon vs.) olarak snflandrlabilir.
Farmastik zeltilerin Dayankll
zeltilerde yer alan maddeler kimyasal stabilite asndan kat formlarla

kyaslandnda daha dayankszdr. zeltilerin hepsi zellikle uucu
zc ierenler, skca kapatlm kaplarda, yksek scaklktan korunarak
saklanmal ve kullanlmaldr.
alma 3.1.
% 3 a/a Borik Asit zeltisi
Hazrlama:
Borik asit kaynar suda zlr. Erlen (az pamuklu tlbent ile kapatlm)
iinde 10 dakika kaynatlr, soutulur ve tartlr. Eksilen su miktar
kaynatlp soutulmu su ile tamamlanr, szlerek ieye konur.
Sorular:
1. Bu zelti ne amala kullanlr?
2. Borik asit zeltisi hazrlanrken kaynatlmasnn nedenlerini anlatnz.
3. Avrupa Farmakopesine (EP) gre sv preparatlar nasl snflandrlmtr?
Yaznz.
14
alma 3.63.
Alminyum Subasetat zeltisi (USP 27)

Aluminium Subacetate Topical Solution
Alminyum slfat 145 g

Asetik asit 160 ml
Kalsiyum karbonat 70 g
Artlm su y.m. 1000 ml
Hazrlama:
Alminyum slfat 600 ml souk suda zlr. zelti szlr ve zerine
kalsiyum karbonat (birka ksm halinde ve kartrarak) ilave edilir. Sonra
asetik asit azar azar ilave edilir, kartlr ve bu karm 24 saat bekletilir.
Eer gerekirse zelti vakum yardmyla szlr. Bchner hunisi ierisinde
kalan tortu azar azar su ilave edilerek ykanr ve mezrde 1000 ml'ye
tamamlanr.
Sorular:
1. Baume derecesi nedir? Farmastik teknolojideki kullanmn aratrarak
yaznz.
alma 3.3.
Alminyum Asetat zeltisi (USP 27)

Aluminium Acetate Topical Solution
Solutio Alunini Acetatis
(Burow 's Solution)
Alminyum Subasetat zeltisi 545 ml

Glasiyal asetik asit 15 ml
Hazrlama:
Bir erlene daha nce hazrladnz alminyum subasetat zeltisinden
gerekli miktar konulur. zerine glasiyal asetik asit ilave edilir, alkalanr.
Gerekli miktar suyla istenilen hacme tamamlanr, kartrlr ve gerekirse
szlr. iesine konarak, uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
15
Sorular:
1. Bu zelti % ka alminyum asetat ierir?
2. Bu zelti hangi amalarla ve nasl kullanlr?
3. Bu zeltinin USP'ye gre pH's ka olmaldr?
4. USP' ye gre farmastik zeltiler nasl snflandrlr? Yaznz.
alma 3.4.
Kire Suyu (USP 27)

Calcium Hydroxide Topical Solution
Aqua Calcariae
Lime Water
Kalsiyum hidroksit 3g
Artlm su 1000 ml
Hazrlama:
3 g kalsiyum hidroksit 1000 ml su ile iyice alkalanr ve duruluncaya kadar
yaklak 1 saat kadar bekletilir, stte kalan berrak ksm zeltiyi
bulandrmadan dikkatlice aktarlarak ieye konur.
Sorular:
1. Kire suyunun kullanl amacn ve saklama koullarn yaznz.
2. Kire suyunun kullanlaca zaman szlmesinin nedenlerini aklaynz.
alma 3.5.
Ntr Sodyum Hipoklorr zeltisi (USP 27)

Sodium Hypochloride Topical Solution
Sodyum hipoklorr zeltisi 5.00 ml

Monobazik sodyum fosfat monohidrat 1.02 g
Dibazik sodyum fosfat anhidri 17.61 g
Artlm su y.m. 1000.00 ml
Hazrlama:
Monobazik sodyum fosfat monohidrat ve dibazik sodyum fosfat yaklak
500 ml suda zlr. Bu zeltiye sodyum hipoklorr zeltisi ilave edilerek
16
iyice kartrlr ve gerekli hacme artlm su ile tamamlanarak uygun
ekilde ambalajlanr.
Sorular:
1. Sodyum hipoklorr zeltisini nasl hazrladnz? Hesaplamalar
gsteriniz.
2. Bu ila eklinin zel ismi nedir? Ne amala kullanlr ve nasl saklanr?
3. Ayrdnz 1 ml zeltiye 1 damla fenolftalein zeltisi ilave ediniz, renk
deiimi oldu mu? Bu zeltinin pH's hangi aralkta olmaldr?
4. Hazrlam olduunuz zeltiye potasyum permanganat ilavesinin
nedenini aklaynz.
5. Pratikte kullanlan ka tr sodyum hipoklorr zeltisi vardr? simleri
nelerdir? Aralarndaki fark nedir?
alma 3.6.
Aktif Klor Miktar Tayini:

Piyasadan alnan sodyum hipoklorr zeltisinden 5 ml alnarak bir
balonjojeye konur. zerine su katlarak 50 ml'ye tamamlanr. yice
alkaladktan sonra pipetle 10 ml ekip bir erlene konur, zerine % 5'lik KI
zeltisinden 4 ml eklenip 0.5 ml % 25' lik HC1 ile asitlendirilir. Bu zelti,
ayarl 0.1N sodyum tiyoslfat zeltisi ile ak saman rengine dnnceye
kadar titre edilir. Bu srada zerine 0.5 ml % 1 'lilc niasta zeltisi
konularak, oluan mavi renk kayboluncaya kadar ve her defasnda iyice
alkalanarak titrasyon sonulandrlr.
Bilgi:
NaOC + 2HC1 +2KI- NaCl + 2KC1 +I2 +H 2 0
h + 2Na 2 S 2 0 3 - Na 2 S 4 0 6 + 2NaI
1 mlO.l N - N a 2 S 2 0 3 = 0.003723 g NaOC
= 0.003546 g C l
Sorular:
1. Size verilen sodyum hipoklorr zeltisinde yzde ka aktif klor
buldunuz?
2. almada kullandnz reaktiflerin grevlerini yaznz?
3. Sudaki klor miktar en fazla ne kadar olmaldr?
17
alma 3.63.
Seyreltik Hidrojen Peroksit zeltisi

Solutio Hydrogenii Peroxidi
Hydrogen Peroxide Solution, Diluted
nceden konsantrasyonu saptanm olan konsantre hidrojen peroksit

zeltisinden % 3 a/h'lik seyreltik hidrojen peroksit zeltisi hazrlaynz.
Hazrlama:
Hazrlamanz istenen zelti iin gerekli hidrojen peroksit miktar
hesaplanr. Elinizdeki konsantre hidrojen peroksit zeltisi hidrojen peroksit
miktarna gre orant kurarak hazrlamanz istenen miktardaki zelti iin
perhidrolden alacanz miktar bulunur. Gerekli seyreltme su ile yaplarak
uygun ieye konur.
Sorular:
1. Perhidrol ve oksijenli suda bulunan hidrojen peroksit yzdeleri nedir?
2.10 volmlk hidrojen peroksit zeltisi ne demektir?
3. Perhidrol ve oksijenli su hangi amala kullanlr?
4. Oksijenli suyun stabilitesine etki eden faktrler nelerdir?
5. Bu zeltinin stablites nasl salanr ve nasl saklanmaldr? Aklaynz.
6.15 Volmlk 50 g seyreltik hidrojen peroksit zeltisi hazrlamak iin
gerekli hesaplar gsteriniz. Bu zeltinin hidrojen peroksit yzdesi ne
kadardr?
alma 3.8.
I- Deriik Hidrojen Peroksit zeltisinde Hidrojen Peroksit Miktar Tayini:
1 ml zelti su ile 100 ml'ye seyreltilir. Bundan 20 ml alnp zerine 5 ml

seyreltik slfrk asit katlr ve 0.1N potasyum permanganat ile titre edilir.
Bilgi:
1 ml 0.1N KMn0 4 0.001701 g H 2 0 2 ' ye edeerdir.
18
II- Seyreltik Hidrojen Peroksit zeltisinde Hidrojen Peroksit Miktar
Tayini:
5 ml hidrojen peroksit zeltisi artlm su ile 100 ml'ye tamamlanr, deriik

H 2 0 2 zeltisinde olduu gibi miktar tayinine devam edilir.
III- zeltinin Asitliinin Saptanmas:
10 ml zelti su ile 20 ml'ye seyreltilir ve zerine 5 damla metil krmzs

konarak 0.1N sodyum hidroksit ile renk deiene kadar titre edilir. Harcanan
sodyum hidroksit miktar 0.2 ml' den az ve 1 ml' den ok olmamaldr.
**Titrasyon hafife stlarak yaplmaldr.

**Titrasyona balandnda ilk anda oluan renk dnm reaksiyonun
bitimini gstermemektedir.
alma 3.9.
Konsantre yot zeltisi (USP 27)

Strong Iodine Solution
yot 50 g
Potasyum iyodr 100 g
Hazrlama:
yot ve potasyum iyodr cam havanda iyice ezilir. Bu karma yaklak 100
ml artlm su yava yava iyice kartrlarak ilave edilir ve tamamen
zlr. Bir mezre aktarlr. Kalan su ile havan ykanarak mezrde istenilen
hacme tamamlanr ve uygun ieye konarak etiketlenip, teslim edilir.
Sorular:
1. Hazrladnz zeltinin etkin madde yzdesi ne kadardr?
2. Bu preparata potasyum iyodr ilavesinin nedenlerini aklaynz.
3. Bu zelti ne amala ve ne ekilde kullanlr?
4. Bu zeltiden hastaya bir defada ve bir gnde verilebilecek en fazla doz
nedir?
5. Bu zeltinin ambalaj ve saklanmas nasl olmaldr?
19
alma 3.63.
Topikal yot zeltisi (USP 27)

Iodine Topical Solution
iyot 20 g
Sodyum iyodr 24 g
Hazrlama:
yot ve sodyum iyodr cam havanda iyice ezilir. Buna suyun 50 ml'si yava
yava iyice kartrarak ilave edilir ve tamamen zlr. Bir mezre aktarlr.
Kalan su ile havan ykanarak mezrde istenilen hacme tamamlanr, uygun
ieye konur, etiketlenip, teslim edilir.
Sorular:
1. Bu zelti baka hangi isimle de bilinmektedir? Yaznz.
alma 3.11.
Etanoll yot zeltisi (USP 27)

odi Solutio Spirituosa
Iodine Tincture
Tinctura odi
yot 20 g
Sodyum iyodr 24 g
Alkol 500 ml
Hazrlama:
yot ve sodyum iyodr cam havanda iyice ezilir. Bu karma 500 ml alkol
yava yava iyice kartrlarak ilave edilir ve tamamen zlr. Bir mezre
aktarlp, artlm su ile havan ykanarak mezrde istenilen hacme
tamamlanr, uygun ieye konarak, etiketlenip teslim edilir.
20
Sorular:
1. Bu preparatn hazrlanmas srasnda sodyum iyodr ilave edilmesinin
nedenlerini aklaynz.
2. Bu preparatn hazrlanmas srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar
belirterek, nedenleri ile birlikte aklaynz.
3. Preparatn kullanl amacn yaznz.
4. yot ile alrken dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? Aklaynz.
alma 3.12.
Konsantre Etanoll yot zeltisi (USP 27)

Strong Iodine Tincture
Potasyum iyodr 50 g
yot 70 g
Artlm su 50 ml
Alkol y.m. 1000 ml
Hazrlama:
Potasyum iyodr 50 ml artlm suda tamamen zlr ve bu zeltiye iyot
ilave edilir. Alkol ile mezrde gerekli hacme tamamlanr.
alma 3.13.
Serbest yot Miktar Tayini:
yot zeltisi rneinden pipet ile 2 ml ekilip bir erlene konur (varsa
kapakl erlen kullanlr) ve zerine 5 ml artlm su ilave edilir, 0.1N
sodyum tiyoslfat zeltisi ile ak sar renge kadar titre edilir. Bu srada
zerine birka damla %1'lik niasta zeltisi konup oluan mavi renk
kayboluncaya kadar ve her damla sodyum tiyoslfat ilavesinden sonra iyice
alkalayarak titrasyona devam edilir.
Bilgi:
1 ml 0.1N Na 2 S 2 0 3 0.012692 g iyoda edeerdir.
21
Sorular:
1. rnek zeltinizde % ka iyot buldunuz?
2. Taze iyot zeltisi lekesi ne ile kar?
alma 3.14.
Renksiz yot zeltisi (Martindale, 29th ed.)

Decolourised Solutior of Iodine
yot 2.86 g
Deriik amonyak zeltisi 6.25 ml
Alkol (90) y.m. 100.00 ml
Hazrlama:
yot alkolde zlr (gerekirse su banyosunda hafif stlr). Sonra deriik
amonyak zeltisi ilave edilir ve rengi gidinceye kadar bekletilir (birka gn
olabilir). Renk tamamen kaybolunca alkol ile 100 ml'ye tamamlanr.
Sorular:
1. Bu preparat ne amala kullanlr?
2. Preparatn hazrlanmas srasnda bir reaksiyon oluuyor mu? Oluuyorsa
yaznz.
3. Preparatn hazrlanmas srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar
belirtiniz.
alma 3.15.
Kmr Katran zeltisi (USP 27)

Coal Tar Topical Solution
Liquor Carbonis Detergens
Kmr katran 200 g

Polisorbat 80 50 g
Alkol y.m. 1000 ml
Hazrlama:
200 g kmr katranna 500 g ykanm kum katlr, kapal bir kapta iyice
alkalanr ve zerine 50 g polisorbat 80 ve 700 ml alkol ilave edilir. yice
22
alkalanp yedi gn kapal bir kap iinde arasra alkalanarak masere edilir.
Bu srenin sonunda pilili szge kadndan szlr, kap ve kalnt tekrar
alkol ile alkalanarak szlr ve 1000 ml'ye tamamlanr.
Sorular:
1. Formle giren maddelerin grevlerini yaznz.
2. Bu zelti ne amala kullanlr?
3. Preparatn hazrlanmasnda ykanm kum kullanlmasnn nedenini
aklaynz?
alma 3.16.
Ard Katran Losyonu

Pix Jutiperi Lotion
Ard Katran 25 g
Alkol 225 g
Arap sabunu 750 g
Hazrlama:
Ard katran ile alkoln 1/5'i kartrlr. Arap sabunu alkoln geri kalan
ksmnda zlr ve ard katran ile birletirilir.
Sorular:
1. Bu preparat hangi amala kullanlr?
2. Ard katrannda bulunan etkili maddeler nelerdir?
alma 3.17.
Rezorsin-Salisilik Asit zeltisi

Solute Resorciri-Acidi Salicylici
Salisilik asit 3g
Rezorsin 3g
Alkol 150 g
Gl suyu 150 g
23
Hazrlama:
Salisilik asit ve rezorsin alkolde zlr. Gl suyu ilave edilir. Pilili szge
kadndan szlr ve uygun zellikteki ieye konur.
Sorular:
1. Bu preparat hangi amala kullanlr?
2. Preparat iindeki maddelerin grevleri nedir?
3. Bu preparatn stabilitesi, saklama koullar, kullanm sresi ve ambalaj
hakkndaki dncelerinizi yaznz.
alma 3.18.
Konsantre Kafurlu Su (BP 1999)

Concentrated Camphor Water
Kafur 40 g
Etanol (% 90) 600 ml
Hazrlama:
Kafur etanolde zlr. Kuvvetle alkalanarak azar azar artlm su ilave
edilir. Her ilaveden sonra alkalanarak kartrlr ve 1000 ml'ye
tamamlanr.
alma 3.19.
Alkoll Kafur zeltisi (USP 27)

Spiritus Camphoratus
Camphor Spirit
Kafur 100 g
Alkol y.m. 1000 ml
Hazrlama:
Kafur havanda nce 800 ml alkol ile zlr. Daha sonra 1000 ml'ye alkol
ile tamamlanr. Gerekirse pilili szge kadndan szerek ieye konur.
24
Sorular:
1. Bu ila ekli hangi amalarla kullanlr?
2. Hazrladnz zeltiden 1 ml aln ve zerine damla damla su ilave edin.
zelti ka damla su ilavesi ile bulanyor? Nedenlerini yaznz.
alma 3.20.
Alibor Suyu
Aqua Zinco Cuprica
Bakr slfat ig
inko slfat 4g
Safran tentr ig
Alkoll kafur zeltisi 10 g
Artlm su 984 g
Hazrlama:
Bakr slfat saat camnda tartlr ve bir cam havana aktarlp iyice toz edilir.
zerine inko slfat ilave edilerek kartrlr. Artlm suyun 1/3 ' ilave
edilir. Alkoll kafur zeltisi ve safran tentr konup, kartrlr. Kalan su
ilave edilerek kartrma ilemine devam edilir. 24 saat bekletilir ve bir
ieye szlr.
Sorular:
1. Bu zelti hangi amala ve nasl kullanlr?
2. Bu ila eklinin zel ismi nedir?
3. Bu ila ekli nasl saklanmaldr?
4. zeltide yer alan maddelerin grevleri nelerdir?
alma 3.21.
Kloroformlu Su (BP 1999)

Chloroform fVater
Kloroform 2.5 ml
Artlm su (taze kaynatlm-soutulmu) y.m. 1000.0 ml
25
alma 3.63.
Konsantre Kloroformlu Su (BP 1999)

Double-strength Chloroform Water
Kloroform 5 ml
Artlm su (taze kaynatlm-soutulmu) y.m. 1000 ml
alma 3.23.
Povidon-yot zeltisi
Povidon-yot 30/06 10.000 g

Teksapon K 12* 0.003 g
Sodyum bifosfat 0.140 g
Sodyum sitrat 0.003 g
Sodyum hidroksit (1 molar) 2.080 g
Gliserin 1.000 g
Artlm su 86.420 g
* sodyum lauril eter slfat
alma 3.24.
Magnezyum Sitrat zeltisi (USP 27)

Magnesium Citrate Oral Solution
Magnezyum karbonat 15.0 g

Sitrik asit (susuz) 27.4 g
urup 60.0 ml
Talk 5.0 g
Limon esans 0.1 ml
Potasyum bikarbonat 2.5 g
26
3.1. Aromatik Sular
Aromatik sular; uucu yalarn veya ho kokulu uucu maddelerin doymu,

berrak ve sulu zeltileridir. zellikle dahilen kullanlacak zeltilerin koku
ve tadlannn dzeltilmesi iin, suda znen, tad ho olmayan etkin
maddeler iin tayc ve nadiren de etkin madde olarak kullanlrlar.
Droglardan hazrlanabildikleri gibi sentetik esanslardan da hazrlanabilirler.
alma 3.25.
Nane Suyu
Peppermint Water
Aqua Mentlae Piperitae
Nane esans 1g
Talk 10 g
Artlm su (40C) 999 g
Hazrlama:
Nane esans talk ile iyice ezilerek kartrlr. Bu karma, kaynatlp
40 C'ye kadar soutulmu su ilave edilir. 5'er dakikalk aralarla bir saat
alkalanr. Sonra 1 saat bekletilip slak pilili szge kadndan szlr,
ieye konarak uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Aromatik sularn stabilitesi nasldr? Aklayarak, yaznz.
2. Nane suyu hazrlanmasnda talkn hesaba katlmama nedenlerini yaznz.
alma 3.26.
Konsantre Tarn Suyu (BP 1999)

Corcentrated Cinnamor Water
Tarn esans 20 ml
Etanol (% 90) 600 ml
27
Hazrlama:
Tarn esans zerine azar azar etanol ilave edilerek zlr, iyice
alkalanarak kk hacimler halinde artlm suya ilave edilir ve
1000 ml'ye tamamlanr. nceden sterilize edilmi 50 g talk ilave edilir, ara
sra alkalayarak bir ka saat bekletilip, szlr.
Sorular:
1. Aromatik sularn hazrlama yntemlerini ksaca aklaynz.
2. Her iki formlde yer alan talkn kullanm amalarn karlatrnz.
3. Kullandnz esansn bir damlasnn arln hesaplayp, ka damlasnn
bir gram geldiini saptaynz.
3.2. uruplar
uruplar, ekerin sudaki veya dier su ieren svlardaki konsantre

zeltileridir. Genel olarak etkin madde iermeyen fakat koku verici
maddeler ieren uruplara aromal uruplar denir. Bunlar, koku ve tat
dzeltmek iin tayc olarak kullanlrlar. rnein, arabistan zamk urubu,
kiraz urubu, kakao urubu, portakal urubu gibi. Tedavi edici bir etkin
madde ieren uruplara etkin maddeli urup denir. rnein; kodein fosfat
urubu, ipeka urubu, efedrin hidroklorr urubu, parasetamol urubu,
karbetapentan sitrat urubu gibi.
Genel hazrlama yntemleri:
Monografisinde zel bir hazrlama yntemi gerektirmeyen uruplar ekerin

suda znmesinden sonra bir tam kaynatlmas ve soutulmas ve gereken
hacme veya arla tamamlanmas ile hazrlanrlar.
Etkin maddesi scaktan etkilenen uruplar ise etkin madde ile urubun oda
scaklnda kartrlmas ile hazrlanrlar. rnein; kodein urubu, sitrik
asit urubu gibi.
alma 3.27.
Basit urup (BP 2002)

Sirupus Simplex
eker 667 g
Artlm su y.m. 1000 g
28
Hazrlama:
eker suda znene kadar stlr ve kaynar su ile istenen hacme
tamamlanr. Gerektiinde bir veya birka koruyucu ilave edilebilir.
Sorular:
1. Hazrladnz urup a/a ve a/h cinsinde yzde ka eker ierir?
2. Hazrladnz urubun younluunu ve spesifik arln hesaplaynz.
3. Hazrladnz uruptan 10 g alarak, temiz bir ieye koyup, zerine
kaynatlp soutulmu sudan 5 ml ilave edin ve iyice alkalayn. eker
yzdesini a/a olarak hesaplayp etiketine yaznz.
4. Bir baka ieye yine 10 g urup aln, zerine 15 ml kaynatlp,
soutulmu su ilave ederek iyice alkalaynz. eker yzdesini a/a
cinsinden hesaplayp, etiketine yaznz.
5. Bir baka ieye 10 g hazrladnz uruptan koyarak etiketleyip, her
ieyi azlar kapal olarak dolabnza kaldrnz. Drt hafta boyunca her
hafta ielerinizi kontrol ederek gzlem sonularn rapor haline getiriniz.
Drdnc hafta sonunda bozunma varsa nedenlerini haftalk olarak
deerlendirerek yorumlaynz.
6. Basit urup kaynatldka neden rengi koyular?
7. uruplarn ierdii eker orannn stabiliteleri zerindeki etkisi nedir?
8. uruplara hangi koruyucu maddeler, hangi oranlarda konur? tane
rnek veriniz.
alma 3.28.
urup (USP 27)

Syrup
eker 850 g
Hazrlama:
Bir behere konan eker kaynatlm su ile eker tamamen znene kadar
kartrlr. Daha sonra 1000 ml ye su ile tamamlanr. Ayrca stma
yaplmadan uygun bir perkolatr yardm ile USP 27'ye gre de
hazrlanabilir. Taze hazrland taktirde koruyucu ilave etmeye gerek
yoktur.
29
alma 3.63.
Tolu Balsam urubu (USP 27)

Tolu Balsam Syrup
Tolu balsam tentr 50 ml

Magnezyum karbonat 10 g
eker 820 g
Hazrlama:
Tolu balsam tentr havandaki 10 g magnezyum karbonat ve 60 g eker
zerine ilave edilerek kartrlr. 430 ml artlm su azar azar eklenerek
kartrlr ve elde edilen karm szlr. Oluan berrak zeltide geriye
kalan eker hafif stlarak zlr. urup lkken szlr ve 1000 ml'ye
kaynatlp ltlm artlm su ile tamamlanr.
Sorular:
1. Bu urup hangi amala kullanlr. Etkin maddesi nedir?
2. Hazrladnz uruptaki eker konsantrasyonunun yzdesini hesaplaynz.
alma 3.30.
Kodein Fosfat urubu (Remington 20th ed.)

Codeine Linctus
Kodein fosfat 3g
Bileik tartarazin zeltisi 10 ml
Benzoik asit zeltisi 20 ml
Kloroform spirit 20 ml
Artlm su 20 ml
Limon urubu 200 ml
urup y.m. 1000 ml
Hazrlama:
Kodein fosfat suda zlr. urubun yaklak yars bu karma ilave edilir,
kartrlr. Dier maddeler bu karm zerine ilave edilir. Daha sonra urup
ile 1000 ml'ye tamamlanr.
30
Sorular:
1. Bu urup ne amala kullanlr?
2. Formlde yer alan maddelerin kullanl amalarn yaznz.
alma 3.31.
Oral Kodein Fosfat zeltisi (BP 1999)

Codeine Phosphate Oral Solution
Kodein fosfat 5g
Artlm su 15 ml
urup y.m. 1000 ml
Hazrlama:
Kodein fosfat artlm suda zlr. 750 ml urup ilave edilerek, kartrlr.
Sonra kloroform spirit ilave edilir ve karm 1000 ml'ye urup ile
tamamlanr.
Sorular:
1 .Kloroform spirit nedir? Aklaynz.
alma 3.32.
Difenhidramin Hidroklorr urubu
Difenhidramin hidroklorr 0.280 g

Amonyum klorr 2.700 g
Mentol 0.022 g
Alkol 5.000 ml
Propil paraben % 0.03
Metil paraben % 0.07
Basit urup y.m. 100.000 ml
Hazrlama:
Difenhidramin hidroklorr, amonyum klorr ve mentol, metil ve propil
paraben alkolde zlr. Sodyum sitrat bir miktar urupta zlerek, her iki
31
zelti kartrlr. ki kat tlbentten szdkten sonra etiketlenerek teslim
edilir.
alma 3.33.
Demir Slfat urubu (USP 27)

Ferrous Sulfate Syrup
Demir slfat 40.0 g

Sitrik asit (sulu) 2.1 g
Nane spirit 2.0 ml
eker 825.0 g
Hazrlama:
Demir slfat, sitrik asit, nane spirit ve 200 g eker suyun 450 ml'sinde
zlr. zelti berraklancaya kadar szlr. Szntye geri kalan eker
ilave edilerek, zlr. Artlm su ile 1000 ml'ye tamamlanr. yice
kartrlr, gerekirse bez filtreden szlr.
Sorular:
1. Nane spirit nasl hazrlanr? Yaznz.
2. Bu preparat ne amala ve nasl kullanlmaldr?
3. Bu preparat kullanlrken nelere dikkat edilmelidir?
alma 3.34.
Nane Spirit (USP 27)

Peppermint Spirit
Nane ya 100 ml
Nane (kaba toz) 10 g
Alkol y.m. 1000 ml
32
alma 3.35.
peka urubu (USP 27)

Ipecae Syrup
peka (toz edilmi) 70 g

Gliserin 100 ml
urup y.m. 1000 ml
alma 3.36.
Senna urubu (USP 27)

Senna Syrup
Senna sv ekstresi 250 ml

Uygun bir esans y.m.
eker 635 g
alma 3.37.
Parasetamol urup
Paracetamol Syrup
Parasetamol 5.0 g
Kristal sorbitol 5.0 g
Sodyum siklamat 4.0 g
ilek esans 0.1 g
Kollidon 25 20.0 g
Gliserin 15.0 g
Propilen glikol 20.0 g
Artlm su 31.0 g
alma 3.63.
Karbetapentan Sitrat urubu

Sirupus Carbetapentanecitras
Karbetapentan sitrat 2.0 g

Sodyum sakarin 0.5 g
Alkol 40.0 ml
Artlm su 100.0 ml
Metil paraben 0.7 g
Propil paraben 0.3 g
urup (% 50 a/a) y.m. 1000.0 ml
Hazrlama:
Karbetapentan sitrat bir beherde 100 ml artlm suda zlr. zerine

sodyum sakarin ilave edilip znene kadar kartrlr. Dier bir beherde
40 ml alkol iersinde metil paraben ve propil paraben zlr. Litrelik bir
beher iine bu iki zelti konulup kartrlr. Daha nceden hazrladmz
urup beherdeki karm zerine azar azar kartrlarak ilave edilir. Toplam
hacim urup ilavesi ile 1000 ml'ye tamamlanp, iyice kartrlr (ileme
balamadan nce 1000 ml'lik hacim hassas olarak llp beherin zerinde
iaretlenir).
Hazrlanan btn uruplar ana urup toplama tanknda birletirilir ve hepsi
birden tektr oluncaya kadar kartrlr. Vakum ile cam filtreden szlr.
Hazrlanan urubun doldurma ilemine gemeden nce dansitesi saptanr.
Bunun iin daras alnm 100 ml'lik bir balon joje urup ile doldurulup
hassas olarak tartlr ve urubun dansitesi bulunur. Daha sonra ie doldurma
makinesi her bir ieye 90 ml urup dolduracak ekilde ayarlanp, hazrlanan
urup ielere doldurularak, kapaklar kapatlp, etiketlenir (urup ieleri
bo ve kapaklar kapal iken tek tek numaralanp tartlr. Doldurma
ileminden sonra ieler etiketlenmeden nce tpa ve kapaklan kapatlp
tekrar tartlr).
Sorular:
1. Her bir iedeki urup miktarn gram ve ml olarak bir izelge halinde
gsteriniz.
34
2. Doldurduunuz ielerdeki ortalama urup miktarn (ml), ortalama
ve standart sapmasn ve her bir iedeki miktarn, ortalamadan
% sapmasn hesaplayp bir tablo halinde gsteriniz. Bulduunuz tablo
sonularn yorumlayarak, deerlendiriniz.
3. Formlasyonda kullanlan maddelerin grevlerini yaznz.
4. uruplarda zamanla gzlenen deiiklikler nelerdir? Yaznz.
3.3. Eliksirler
Eliksirler; berrak, tatl ve alkol-su karmndan oluan preparatlardr.

uruplarla karlatrldnda daha az tatl ve daha az viskozdurlar. zc
ortamnn alkol ve su karmndan olumas nedeni ile hem suda hem de
alkolde znen maddeleri zelti iinde tutabilirler. Etkin maddeyi tayc
olarak (sva) kullanlabildikleri gibi lezzet dzeltici (aromatik eliksir) ve
tedavi edici amala da (deksametazon eliksir, fenobarbital eliksir)
kullanlrlar. Forml yaplarnda etil alkol ve suyun yansra gliserin,
sorbtol, propilen glikol, urup, koruyucu, renk ve koku verici maddeler de
bulunabilir.
Genel hazrlama yntemi:

Eliksirler genellikle basit zelti hazrlama yntemlerinden kartrma ile
veya iki ya da daha fazla saydaki sv maddenin birbiri ile kartrlmas ile
hazrlanrlar. Formldeki alkolde znen maddelerin alkol iinde, suda
znen maddelerin ise su iinde znmesinden sonra sulu zelti alkoll
zeltiye eklenir. ki zelti tamamen kartrldktan sonra karm istenilen
miktar veya hacme reetede kaytl zc ile tamamlanr.
alma 3.39.
Sodyum Pentobarbital Eliksiri

Sodium Pentobarbital Elixir
Sodyum pentobarbital 4.00 g

Gliserin 450.00 ml
Alkol 150.00 ml
Portakal esans 0.75 ml
Karamel 2.00 g
urup 150.00 ml
Seyreltik hidroklorik asit 6.00 ml
Artlm su y.m 1000.00 ml
35
Hazrlama:
Sodyum pentobarbital suyun bir ksm ile erlende zlr. Gliserin, karamel,
urup ve seyreltik hidroklorik asit ilave edilir. Portakal esans alkolde
zlr ve dier karma ilave edilir. Suyun geri kalan ilave edilerek
istenen hacme tamamlanp kartrlr.
Sorular:
1. Eliksirlerin uruplardan farkl ynleri nelerdir? Bir eliksir formlasyonu
hazrlarken stabilitesi asndan nelere dikkat edilmelidir?
alma 3.40.
Pediatrik Parasetamol Eliksir

Pediatric Paracetamol Eliksir
Parasetamol 24 g
Eritrosin zeltisi y.m.
Konsantre aa ilei suyu 25 ml
Alkol (%95) 100 ml
Propilen glikol 100 ml
nvert urup 275 ml
Gliserin y.m. 1000 ml
alma 3.41.
Terpin Hidrat Eliksiri (Remington 20th ed.)

Terpin Hydrate Elixir
Terpin hidrat 6.000 g

Portakal esans 0.100 ml
Benzaldehit 0.005 ml
Sorbitol zeltisi (USP) 10.000 ml
Propilen glikol 40.000 ml
Alkol 43.000 ml
36
alma 3.63.
Aromatik Eliksir (USP 27)

Aromatic Elixir
urup 375 ml
Talk 30 g
Esans y.m.
Alkol veya artlm su y.m. 1000 ml
3.4. Enemalar (Lavmanlar)
eitli amalarla rektum iine verilerek uygulanan sulu veya yal zelti,
emlsiyon veya sspansiyon tipindeki preparatlara denir. Genel olarak
kullanmlarna gre; barsaklar boaltmak iin kullanlan enemalar,
absorbsiyonla sistemik etki oluturmak amacyla hazrlanan enemalar, rektal
blgedeki rahatszlklarda lokal etki meydana getirmek amac ile
hazrlananlar olmak zere balca grup altnda toplanabilirler.
Antihelmentik, besleyici, sedatif veya uyarc olarak tedavi amac ile
kullanlanlar olduu gibi radyolojik incelemelerde tehis amac ile
kullanlanlar da vardr.
alma 3.43.
Niastal Enema (Remington 20th ed.)

Starch Enema
nce toz edilmi buday niastas 30.0 g

Hazrlama:
30 g niasta 200 ml souk su ile ezilir ve pasta haline getirilir. Kaynama
scaklna kadar stlm artlm su bu karma azar azar alkalayarak
ilave edilir. Daha sonra preparat tekrar stlarak effaf hale getirilir.
**Bu lavman tek bana ve baka enemalar iin sva olarak kullanlabilir.
37
alma 3.63.
Fosfatl Enema I (BP 1999)

Phosphates Enema
Sodyum dihidrojen fosfat dihidrat 160 g

Disodyum hidrojen fosfat dodekahidrat 60 g
Artlm su (taze kaynatlp soutulmu) y.m. 1000 ml
*Uygun bir koruyucu ierebilir.
alma 3.45.
Fosfatl Enema II (BP 1999)

Phosphates Enema
Sodyum dihidrojen fosfat dihidrat 100 g

Disodyum hidrojen fosfat dodekahidrat 80 g
Artlm su (taze kaynatlp soutulmu) y.m. 1000 ml
*Uygun bir koruyucu ierebilir.
Sorular:
1 .Yukardaki preparatlar nasl hazrlarsnz?
2. Bu preparatlar hangi amala kullanlrlar?
alma 3.46.
Sabunlu Enema (Remngton 20lh ed.)

Enema of Soap
Yumuak sabun (potas veya sodyum sabunu) 50 g

38
alma 3.35.
5-Aminosalisilik Asitli Enema (Remington 20 th ed.)
5-Aminosalisilik asit 168.0 g

Sodyum dihidrojen fosfat 1.6 g
Disodyum hidrojen fosfat 17.9 g
Sodyum klorr 36.0 g
Sodyum askorbat 2.0 g
Kitre zamk 16.0 g
Metil paraben 8-0 g
alma 3.48.
Baryum Slfatl Enema (Remington 20 th ed.)

Barium sulfate enema
Baryum slfat 120 g

Arap zamk msilaj 100 ml
Nastal enema y.m. 500 ml
alma 3.49.
Hint Yal Enema I
Hint ya % 10 h/h
Yumuak sabun zeltisi % 5 a/h
alma 3.50.
Hint Yal Enema II
Hint ya % 10 h/h
Niasta msilaj % 20 h/h
3.5. Kollodyon
Kollodyon; piroksilinin (nitroselloz) etil eter ve etanol karmndaki

zeltisidir. Haricen deri ve derideki atlaklar zerine uygulanan kollodyon,
zcs utuktan sonra deri zerinde elastik, ince bir tabaka halinde kalr.
alma 3.51.
ahsilik Asitli Kollodyon (USP 27)

Salicylic Acid Collodion
ahsilik asit 100 g

Elastik kollodyon y.m. 1000 ml
Hazrlama:
ahsilik asit 750 ml civarnda elastik kollodyonda zlr. 1000 ml'ye
elastik kollodyon ilave edilerek tamamlanr.
Sorular:
1. Elastik kollodyonda kullanlan hint ya' mn grevi nedir?
2. Bu preparatlar nasl kullanlr. Kullanmlar ve hazrlanmalar srasnda
nelere dikkat edilmelidir?
3. ahsilik asitli kollodyon ne amala kullanlr?
alma 3.52.
Kollodyon (USP 27)

Collodion
Piroksilin 40 g
Eter 750 ml
Alkol 250 ml
40
alma 3.63.
Elastik Kollodyon (USP 27)

Flexible Collodion
Kafur 20 g
Hint ya 30 g
Kollodyon y.m. 1000 g
3.6. Az Boluuna Uygulanan zeltiler
3.6.1. Az sular
Az ykama zeltileri, balca azn lokal hijyenini korumak, mukozadaki

hastalklar tedavi etmek ve di rmelerini nlemek amacyla kullanlrlar.
Bu preparatlarda zc olarak genellikle alkol, gliserin ve su kullanlr.
Formlasyonlarnda renk vericiler, sentetik tatlandrclar ve yzey etken
maddeleri de ierebilirler. Bu preparatlar iin en uygun pH 6.5-7.0 arasnda
olmaldr.
alma 3.54.
Mandel Boyas (Martindale 29th ed.)

Mandl 's Paint
iyot 1.25 g
Potasyum iyodr 2.50 g
Artlm su 2.50 ml
Nane esans 0.40 ml
Alkol (%90) 4.00 ml
Gliserin y.m. 100.00 ml
Hazrlama:
yot ve potasyum iyodr suda zlr. 50 ml gliserin ve nane esans ilave
edilerek ve gliserin ile 100 ml'ye tamamlanr.
41
alma 3.63.
Sodyum klorr ve Sodyum bikarbonat ieren az suyu (BP 1999)
Sodyum klorr 15 g
Sodyum bikarbonat 10 g
Konsantre kloroformlu su 500 ml
Konsantre nane emlsiyonu 25 ml
*Bu zelti kullanlmadan nce lk su ile yar yarya seyreltilmelidir.
alma 3.56.
Setil piridinyum klorr %1

Sorbtol (%70'lik zeltisi) % 20
Tarn esans % 0.05
Nane esans %0.1
Sitrik asit %0.1
Renk maddesi y.m.
Tween 60 % 0.3
Etanol %10
Artlm su % 69.4
Not: Fungusit ve bakterisit olan bu banyo kullanlmadan nce 1:3 orannda

sulandrlmaldr.
alma 3.57.
Timol % 0.03
Alkol %3
Boraks %2
Sodyum bikarbonat %1
Gliserin % 10
Tadlandrc y.m.
Bu forml antiseptik olarak kullanlr. Timol miktar artrldnda alkol

oran da artrlmaldr.
42
3.6.2. Gargaralar
Gargaralar farinks ve nazofarenksin hastalkl durumlarnda kullanlr. Bu

yolla boazn mukoz zarnn ilala temas etmesi salanr. Bu zeltilerin
zcleri genellikle sudur. Kullanlmadan nce seyreltilirler. Gargaralar ve
az ykama zeltileri birbirlerinin yerine de kullanlabilirler. Bunlarda
etkin maddelerin yan sra formllerinde renk ve tat maddesi de ierirler.
alma 3.58.
Fenoll Gargara
Phenol Gargle
Fenol gliserin (%16 a/a fenol ve % 84 a/a gliserin) 5 ml

Renk maddesi y.m.
* Kullanlmadan nce eit miktarda lk su ile sulandrlmaldr.
alma 3.59.
Tannik Asit Gargaras
Tannik asitli gliserin (%15 a/a tannik asit) 12.5 ml

alma 3.60.
Rivanol 0.5 g
Basit urup 50.0 g
Artlm su 500.0 g
43
alma 3.63.
Hidrojen Peroksit Az Suyu (EP. 4)
% 6'lk a/h hidrojen peroksit zeltisi hazrlanr. Stabilizatr ilave

edilir ve ktan uzakta saklanr.
3.6.3. Kollutuvarlar
Az yada boaz mukozasndaki lezyon zerine lokal olarak dokundurularak

kullanlan preparatlardr. Bu preparatlarda zc gliserin, alkol veya su
olabilir. Genellikle antiseptik ve lokal anestezik etkili etkin maddeler
ierirler.
alma 3.62.
yotlu Kollutuvar
Gliserine Iode
yot 2g
Potasyum iyodr 4g
Gliserin (% 85) 90 g
Nane suyu 4g
Hazrlama:
yot ve potasyum iyodr cam havanda nane suyu ile iyice ezilir, azar azar
gliserin ilave edilerek kartrlr.
Sorular:
1. Bu preparat hangi amala ve nasl kullanlr?
2. yot ve gliserin ieren preparatlann stabilitesi hakkndaki grlerinizi
yaznz.
44
alma 3.63.
Metilen Mavisi Kollutuvar
Metilen mavisi 0.6 g

Gliserin 30.0 g
Artlm su y.m.
Hazrlama:
Metilen mavisi 1-2 damla su ile cam havanda kartrlarak, gliserin ilave
edilir ve kartrmaya devam edilir.
alma 3.64.
Benzokain Kollutuvar
Benzokain 3.0 g
Nane esans 0.3 ml
Alkol 5.0 ml
45
4. SU VE KONTROLLER
Farmakopelere gre farmastik amal olarak kullanlmakta olan su artlm

su genel ad ile tanmlanmaktadr. Artlm sular tadklar zelliklere gre
veya suyun artlmasnda kullanlan artma yntemine gre
adlandrlabilmektedir. ki farmakopeye gre verilen snflandrma
Tablo 4.1 'de yer almaktadr.
Tablo 4.1. Avrupa Farmakopesi (EP 5) ve Amerikan Farmakopesi

(USP 27)'ne gre artlm su eitleri
EP 5 USP 27
Artlm su Artlm su
(Water, Purfed) (Purifed water)
a) Byk hacimli artlm su Steril artlm su
(Purifed water in bulk) (Sterile purifed water)
b ) Ambalajlanm artlm su Enjeksiyonluk su
(Purifed vvater in containers) (Water for injection)
Yksek derecede artlm su Steril enjeksiyonluk su
(Water, Hghly Purifed) (Sterile vvater for injection)
Enjeksiyonluk su Bakteriostatikli enjeksiyonluk su
(Water for Injections) (Bacteriostatic water for injection)
a) Byk hacimde enjeksiyonluk su rrigasyon iin steril su
(Water for injections in bulk) (Sterile vvater for irrigation)
b ) Steril enjeksiyonluk su nhalasyon iin steril su
(Sterilised water for injections) (Sterile vvater for nhalation)
USP 27'ye gre artlm su; ime suyunun kaynak suyu olarak kullanlmas
ve deiyonizasyon, distilasyon, iyon deiimi, ters ozmoz, fltrasyon veya
dier uygun yntemlerle elde edilen sudur. Enjeksiyonluk su ise artlm
suyun tamas gereken zelliklerin aynsn ieren ve ayn zamanda
ml'sinde 0.25 USP Endotoksin Unit'den fazla endotoksin iermeyen sudur.
Enjeksiyonluk su iin farmakopede artlm su tanmndan farkl olarak, son
artmada distilasyon veya ters ozmoz yntemlerinin uygulanmas gerektii
belirtilmektedir. ekil 4.1.'de USP 27'de yer alan farmastik amalar iin
kullanlan su ve bu sularn elde edili yntemlerini snflandran bir ema
verilmitir.
46
Ulusa] ime suyu
dzenlemelerine uygun
kalitede ime suyu
Tipik Artma Basamaklar

* Yumuatma *Deklorinizasyon *Deiyonizasyon
.Dier * Ters ozmoz *Ultrafltrasyon *Distilasyon
kullanmlar
zel farmastik amalar Distilasyon

iin ilem suyu ARITILMI veya Ters Enjeksiyonluk
(Byk hacimli farmastik SU Ozmoz Su
kimyasallar)
ngradient Su*11 Ambalajlama ve Ambalajlama ve

Sterilizasyon Sterilizasyon
Parenteral Ambalajlanm Su
Steril
olmayan ila Steril Enjeksiyonluk Su
Artlm Su
ekilleri rrigasyon iin Steril Su
Bakteriostatikli Enjeksiyonluk Su
nhalasvon iin Steril Su
ekil 4.1. Farmastik amalar iin kullanlan su [USP 27]

**Parenteral amalar dnda kullanlan su
alma 4.1.
Artlm su ve kontrolleri
Kullandnz artlm suya (deiyonize ve distile su) aada verilen

kontrolleri uygulaynz ve sonular bir tablo halinde gsteriniz.
47
1. Organoleptik Kontrol
Artlm suyu berraklk, renk, koku ve tat ynnden kontrol ediniz.

2. Asitlik ve alkalilik
2.1. ndikatrle belirleme (EP 5)
Borosilikat camdan yaplm bir kap iindeki taze kaynatlm ve soutulmu

artlm suyun 10 ml'sine 0.05 ml metil krmzs R zeltisi eklendiinde
krmz renk olumamak, yine alnan 10 ml' lik bir ksma 0.1 ml brom timol
mavisi R1 eklendiinde mavi renk olumamaldr.
2.2. pH lm (USP 27)
100 ml artlm su zerine 0.3 ml doygun potasyum klorr zeltisi ilave

edilerek hazrlanan zeltinin potansiyometrik olarak pH's llr.
3. Klorr (EP 5)
Kontrol edilecek suyun 10 ml'sine 1 ml dile nitrik asit R ve 0.2 ml gm

nitrat zeltisi R2 ilave edilir. zelti en azndan 15 dakika berrak ve renksiz
kalmaldr.
4. Kalsiyum (USP 27)
Kontrol edilecek suyun 100 ml'sine 2 ml amonyum oksalat TS ilave

edildiinde bulanklk olumamaldr.
5. Nitrat (EP 5)
Kontrol edilecek suyun 5 ml'si test tpne konarak bir buz banyosuna
yerletirilir, zerine 100 g/l konsantrasyondaki potasyum klorr zeltisi
R'den 0.4 ml ve difenilamin zeltisi R'den 0.1 ml ilave edilir ve bir
yandan tpteki bu karm alkalanrken dier yandan damla damla azotsuz
slfrik asit R'den 5 ml ilave edilir. Tp 50C'lik su banyosuna alnr.
15 dakika sonra zeltide, ayn koullarda ve ayn zamanda 4.5 ml nitratsz
su R ve 0.5 ml standart nitrat zeltisi R (2 ppm N 0 3 ) ieren karmndan
farkl bir mavi renk olumamaldr.
48
6. Slfat (USP 27)
Kontrol edilecek suyun 100 ml'sine 1 ml baryum klorr TS ilave edildiinde

sv berrak ve renksiz kalmaldr.
7. Karbondioksit (USP 27)
Kontrol edilecek suyun 25 ml'sine 25 ml kalsiyum hidroksit TS ilave

edildiinde karm berrak kalmaldr.
8. Okside olabilen madde (EP 5)
Kontrol edilecek suyun 100 ml'sine 10 ml dile slfrik asit R ve 0.1 ml

0.02 M potasyum permanganat ilave edilerek 5 dakika kaynatlr, ak
pembe renk tamamen kaybolmamaldr.
9. Umayan artk (EP 5)
Kontrol edilecek suyun 100 ml'si su banyosu zerinde buharlatrlr ve

100-105 C'lik etvde kurutulur. Umayan artk arl 1 mg'dan (% 0.001)
fazla olmamaldr.
alma 4.2.
Deiyonize su hazrlanmasnda kullanlan iyon deitiricilerin

kapasitelerinin tayini
Cam kapakl 200 ml'lik bir erlen ierisinde dikkatle 1 g anyon deitirici
veya 1 g katyon deitirici tartlr. zerine katyon deitirici iin 100 ml
0.1 N NaOH ve anyon deitirici iin 100 ml 0.1 N HC1 ilave edilir. 24 saat
arasra alkalanarak bekletilir. stte kalan svnn alkalilii veya asitlii
0.1 N HC1 veya 0.1 N NaOH ile ve metil oranj indikatr kullanlarak
titrasyonla tayin edilir. Harcanan asit veya alkali miktarlarndan 1 g iyon
deitiricinin tuttuu anyon veya katyon, ekivalan /g cinsinden hesaplanr.
ROH + HC1 > RC1 + H 2 0 (Anyon deitirici)

RSOjH + NaOH > RS0 3 Na + H 2 0 (Katyon deitirici)
49
Sorular:
1. Deiyonize su ve distile su ile yapm olduunuz kontrollerin sonularn
karlatrmal bir tablo hazrlayarak yazp, bu numunelerin farmakopelere
uygun olup olmadn belirtiniz.
2. USP'de yer alan farkl steril sularn tanmlarn yaparak, bunlarda
yaplmas istenen kontrolleri karlatrmal olarak inceleyip birbirinden
fark olup olmadn, varsa bu farklln neden kaynaklanabileceini
yaznz.
3. USP'ye gre enjeksiyonluk su ile steril artlm suyun birbirinden
farkllnn ne olduunu yaznz.
4. USP'ye gre snflandrlm olan farkl tipte artlm sular iin pH
aralklarnn ne olduunu yaznz.
5. Sizin almalarnz srasnda yapmadnz Total Organik Karbon testi
farmastik amal sularda neden yaplr ve Avrupa Farmakopesinde
verilen total organik karbon snr nedir?
6. Artlm sularda amonyak tayininin nasl yapldn USP ve EP'ye gre
yaznz.
7. Ar metal tayini hangi tip artlm sular iin yaplmaktadr? Yaznz.
8. EP'ye gre hangi amalarla kullanlacak sular iin aluminyum tayini
yaplr ve bu test nasl uygulanr? Yaznz.
50
5. AMBALAJ MALZEMES VE LA KAPLARI
Ambalaj malzemesi ilac d etkilerden korumak, depolamak ve nakletmek

amacyla kullanlan materyallerdir. la kaplar ise farmastik kullanma
ynelik olarak ila formunu iinde bulunduran ve bir ksm onunla dorudan
temas eden koruyucu ve muhafaza edici malzemelerdir.
Ambalaj malzemesi ve ila kaplarnn yapmnda cam, metal, plastik, selloz
bazl malzeme ve eitli sentetik materyal kullanlr. la kaplan ie, blister,
kutu, tp, kavanoz, poet, torba, kapak, ventil, tpa, kat gibi eitli yapda
ana gvde ve paralardan oluur.
Ambalaj malzemesi ve ila kaplarnn tercihinde mstahzara uygunluu,
ilenme ve retim kolayl, hacmi ve arl, maliyeti, temininde kolaylk
gibi zellikler gz nne alnarak ilacn yapsna ve formuna ynelik seim
yaplr.
Bir ila kab ieriindeki ilac kullanma uygun bir ekilde verebilmeli ve
rnn doasna, bekletildii ve kullanld ortamn tahrip ediciliine bal
olarak deiik derecelerdeki koruyuculukta ve ieriindeki ila kaybn en az
dzeyde tutacak ekilde retilmi olmaldr. la kaplar belirlenmi snrlarn
tesinde kalitesini deitirecek ekilde fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak
hi bir ekilde ieriindeki ilala etkilememelidir.
la kaplar ve ambalaj malzemesi kullanm amacna ynelik olarak ilala
dorudan temas eden bir ana kap (ie, blister, kavanoz, tp, v.b.), ana kabn
konulduu bir koruyucu d kap (karton kutu, ambalaj kad gibi) ve
ilalann topluca tanmasnda kullanlan nakliye ambalaj (byk karton
kutu, tahta sandk gibi) eklinde gruplandrlrlar.
la kaplar kullanm ekillerine ve iindeki ilacn zelliklerine gre
aadaki ekilde snflandrlr:
Tek dozlu kaplar: Tek dozlu bir kap tek bir uygulamada tmyle veya
ksmen kullanlmak zere ilac muhafaza eder. Kalan ila bir daha bu kaptan
alnarak kullanlmaz.
ok dozlu kaplar: ok dozlu bir kap ilacn iki veya daha ok dozunu
barndrr.
yi kapatlm kaplar: yi kapatlm bir kap iindeki ilac normal artlar
altnda dardan gelebilecek kat veya svlarn bulamasndan ya da iindeki
maddenin kaybndan saklama ve tama srasnda korur.
51
Sk kapatlm kaplar: Bunlar normal artlar altnda katlar, svlar ve
gazlar saklama ve tama srasnda ieriden dar veya tersine geirmez.
Eer kap bir defadan fazla almak iin tasarlanmsa yeniden kapatldnda
hava szdrmazln devam ettirecek ekilde tasarlanmaldr.
Hermetik kapatlm kaplar: Bu kaplar kab oluturan malzemenin
eritilerek kaynatrlmas suretiyle ok sk kapatlm kaplardr.
Kurcalanamaz kaplar: Aldn belli eden veya geri kapatlamayacak
ekilde bir kapaa sahip olan kaplardr.
ocuk korumal kaplar: ocuklar tarafndan almasn nleyecek
kapak ile kapatlm kaplardr.
5.1. Kauuk Tpa Kontrolleri

Kauuk tpalar, elastik, yar saydam veya opaktr ve kullanlan katk
maddelerine bal olarak deitiinden belli bir renge sahip deildir. Hemen
hemen tetrahidrofuranda znmezler ancak nemli miktarda geri dnebilen
bir ime gsterebilirler. Homojendirler, gze arpan yabanc maddeler
(rnein, lifler, yabanc partikller, artk kauuk paralar) iermezler.
Parenteral kullanlmak zere sv ieren preparatlann konduu kaplarda
kullanlan kauuk tpalar, uygun katklar kullanlarak makromolekler
organik maddelerin (elastomer) vulkanizasyonuyla (apraz balanma) elde
edilen malzemeden yaplrlar. Bu zellikler liyoflize rnlerin ve tozlarn
konduu kaplarda kullanlan tpalar iin de geerlidir. Silikon elastomerden
yaplm tpalar, ok tabakal tpalar ve lakl tpalar iin bu zellikler geerli
deildir. Elastomerler doal veya sentetik maddelerden polimerizasyon,
polikondensasyon ve poliadisyon ile retilir. Asl bileenlerin ve katklarn
(rnein; vulkanizasyon yapclar, hzlandrclar, stabilizrler, pigmentler)
yaps sonu rnden istenen zelliklere baldr.
Kauuk tpalar iki tipte snflandrlabilir:
Tip I tpalar, en st dzeyde istenen zellikleri salarlar ve genellikle
tercih edilirler.
Tip II tpalar, zel kullanmlar iin (birok defa delinme gibi) gerekli
mekanik zelliklere sahiptirler ve kimyasal bileimleri nedeniyle ilk snftaki
tpalar kadar kat koullar karlayamazlar.
52
5.1.1.Fiziksel kontroller (TS 5540)
1. Boyut muayenesi
Tpalarn, 0.5 cm'den kk boyutlar 0.01 mm duyarllkta, 0.5 cm'den
byk boyutlar 0.1 mm duyarllkta llr.
2. Grn ve yapl
Tpalarn zerinde, toz, lif, nodl, prz, boya lekeleri, ya gibi ykamakla
giderilemeyen yabanc maddeler; apak, kesik, delik ve benzeri dier
kusurlar bulunmamal ve tpalarn rengi homojen olmaldr.
Giri kanal olan tpalarn st yzeyinde inenin girecei yer belli olmaldr.
Kaplanm tr tpalarda en azndan tpann ienin iine giren ve ieyle
temas eden yzeyleri kaplanm olmaldr.
3. Sertlik tayini, sterilizasyona dayanm ve parack verme tayini gibi
fiziksel baz kontrollerin yaplabilmesi iin ekstraksiyon zeltisi hazrlanr.
Fiziksel deneyler iin ayrlm numuneler yaklak 60 C scaklktaki suyla
iki defa ykanr, uygun byklkte bir behere konularak 121 C'de,
30 dakika otoklavda tutulur. Daha sonra 60 C'de en ok 60 dakika
kurutulur.
a)Sertlik tayini (TS 1324)
b)Sterilizasyona dayanm
Analizi yaplacak numuneler 1211 C scaklktaki otoklavda 30 dakika
tutulur. Otoklavdan karldktan sonra tpalarda yapma, ekil bozukluu,
yumuama, sngerleme veya kullanm engelleyecek bakaca bir kusur
meydana gelmemeli, fiziksel zelliklerinde bir deiiklik olmamaldr.
c)Parak verme tayini (TS 4397)
5.1.2. Fizikokimyasal kontroller
Deneylerin yaplaca ekstraksiyon zeltisi hazrlanr. Deneyler iin

ayrlm rnekler yaklak 60 C scaklktaki suyla iki defa ykanr. 60 C'de
en ok 60 dakika kurutulur ve 1005 cm2 tpa yzeyi iin 200 ml taze
artlm su kullanlarak az beherle kapatlm erlene konularak otoklavda
53
1211 C'de, 30 dakika tutulur. Ayn artlarda karlatrma zeltisi olarak
kr ekstraksiyon zeltisi hazrlanr.
1. Grn (TS 5540)

Ekstraksiyon zeltisinin bulankl, karlatrma zeltisinin
bulanklndan, daha az olmaldr. zelti kokusuz ve renksiz olmaldr.
2. pH (TS 5540)
20 ml ekstraksiyon zeltisi ve 20 ml kr zeltiye 1 ml potasyum klorr
zeltisi (% 0.1 a/h) ilave edilir. zeltilerin pH's hemen llr ve
aralarndaki fark 0.5 den az olmaldr.
3. Absorbans (EP 5)
4. Umayan artk (EP 5)
5.1.3. Kimyasal kontroller (EP 5)
Deneylerin yaplaca ekstraksiyon zeltisi hazrlanr. Kimyasal deneyler

iin ayrlm rnekler yaklak 60 C scaklktaki suyla iki defa ykanr.
60 C'de en ok 60 dakika kurutulur ve 1005 cm2 tpa yzeyi iin 200 ml
taze artlm su ilave edilip, az beherle kapatlm erlene konularak
otoklavda 121 1 C'de yaklak 30 dakika tutulur. Ayn artlarda
karlatrma zeltisi olarak kr ekstraksiyon zeltisi hazrlanr.
20 ml ekstraksiyon zeltisine 0.1 ml bromtimol mavisi ilave edilir. Bu
zelti karmna en fazla 0.3 ml 0.01 M sodyum hidroksit ilave edildiinde
mavi renk yada en fazla 0.01 M 0.8 ml hidroklorik asit ilave edildiinde san
renk olumamaldr.
2. ndirgen madde
20 ml ekstraksiyon ve karlatrma zeltisine 1 ml dile slfirik asit
zeltisi ve ardndan 20 ml 0.002 M potasyum permanganat zeltisi ilave
edilir. Bu zeltiler 3 dakika kaynatlr ve soutulur. Daha sonra bu
zeltilere 1 g potasyum iyodr ilave edilir ve 0.01 M sodyum tiyoslfat
zeltisi ile ak kahverengine kadar titre edilir. ndikatr olarak 0.25 ml
%1'lik niasta zeltisi damlatldktan sonra renk gidinceye kadar titrasyon
srdrlr. ki deney fark harcanan miktar hesaplanr. Tip I kauuk tpalar
iin bu fark 3 ml'den fazla olmamal ve Tip II kauuk tpalar iin 7 ml'den
fazla olmamaldr.
54
3. Ekstre edilebilir ar metaller
4. Amonyum
5. Uucu slfrler
6. Ekstre edilebilir inko
7. Kendi kendine kapanma testi
8. Geirgenlik testi
9. Dalma testi
5.1.4. Biyolojik kontroller (TS 4397)
1. Toksisite
2. Pirojenite
3. Hemolitik etki
5.1.5. Scaklkla ilgili zelliklerin tayini (TS 5540 ve TS 1324)
1. Soutmaya dayanm
2. Scakla dayanm
5.2. Cam Kap Kontrolleri
Farmastik kullanm iin cam kaplar, farmastik rnlerle dorudan temas

etmesi amalanan camdan malzemelerdir.
Renksiz cam grnr dalga boyundaki a kar geirgendir. Renkli cam,
arzu edilen spektral absorpsiyonu salamak iin metal oksitlerin kk
miktarlarda ilavesiyle elde edilir. Ntral cam, nemli miktarda boroksit,
alminyum veya toprak alkali oksitler ieren borosilikat camdr. Ntral cam
yapsndan dolay, yksek termal dirence ve ok yksek hidrolitik dirence
sahiptir. Soda-kire-silsyum cam, alkali metal oksitler, sodyum oksit ve
toprak alkali oksitler, balca da kalsiyum oksit ieren silisyum camdr.
55
Soda-kire-silisyum cam, yapsndan dolay ancak orta dzeyde hidrolitik
dirence sahiptir.
Farmastik kullanm iin olan cam kaplarn kimyasal stabilitesi, hidrolitik
direnle gsterilir. Bu zellik belirli koullar altnda, kabn i yzeyi ile
temasta olan veya toz edilmi camdan suya geerek znen maddelerin
salnma direncidir. Hidrolitik diren, oluan alkaliliin titre edilmesiyle
deerlendirilir.
Cam kaplar hidrolitik dirence gre aadaki ekilde snflandrlr (EP 5):
Tip I cam kaplar; ntral camdan yaplrlar, kullanlan camn kimyasal
yapsndan dolay yksek hidrolitik dirence sahiptirler.
Tip II cam kaplar; genellikle soda-kire-silisyum camdan yaplrlar ve
yzeylerine uygulanan bir kimyasal ilem sonucunda yksek bir hidrolitik
dirence sahiptirler.
Tip III cam kaplar; genellikle soda-kire-silisyum camdan yaplrlar ve
orta dzeyde hidrolitik dirence sahiptirler.
Farkl ekildeki farmastik preparatlar iin kullanlabilecek cam kap
tipleri genel kurallar erevesinde aadaki koullara gre saptanr. Bir
farmastik rnn reticisi uygun zellikteki kabn seiminden sorumludur.
Tip I cam kaplar; parenteral amalar iin olsun veya olmasn, tm
preparatlar iin kullanlmaya uygundur.
Tip II cam kaplar; parenteral amalar iin olsun veya olmasn, genel
olarak asidik ve ntral sulu preparatlar iin uygundur.
Tip III cam kaplar; parenteral uygulanm iin olan susuz preparatlar,
parenteral kullanlan toz preparatlar (freze-dried preparatlar hari) ve
parenteral amalar iin olmayan preparatlar iin uygundur.
zel tipteki preparatlar iin yukarda nerilenden daha yksek hidrolitik
dirence sahip cam kaplar kullanlabilir.
Parenteral olmayan preparatlar iin renkli veya renksiz cam kaplar
kullanlabilir. Parenteral kullanm iin olan preparatlann renksiz cam kap
iinde olmas gerekir. Bununla birlikte a duyarl olduu bilinen
maddeleri ieren preparatlar iin renkli cam kap kullanlabilir. Parenteral
kullanm iin olan tm sv ve toz preparatlann konduu cam kaplarn
ieriin kontrolne imkan vermesi nerilir. Tip I cam kaplar hari farmastik
preparatlar iin olan cam kaplar yeniden kullanlmamaldr. Ayrca insan
kan ve kan rnleri iin olan kaplar yeniden kullanlmamaldr.
56
5.2.1. Fiziksel kontroller (TS 4865)
1. Gzle muayene
2. Silindirik ksmlarn tolerans
3.Ykseklik tolerans
4.Erilik kontrol
5.Doldurma hacmi
5.2.2. Hidrolitik diren testi (EP 5)
A. Toz edilmi camda hidrolitik diren testi

EP 5'te belirtilen ekilde toz edilerek hazrlanm numunelerden 10 g rnek
alnarak erlene aktarlr ve 30 ml aseton ile ykanr. Tanecikleri sspande
etmek iin alkalanr ve szlr. lem birka kez tekrarlanr. Cam
tanecikleri bir kurutma tepsisine konur, asetonun tamamen umas iin
140C'lik etvde 20 dakika kurutulur ve soumas beklenir.
10 g kurutulmu cam tozu, bir erlene konur ve zerine 50 ml artlm su
ilave edilir ve tartlr. Ayn ekilde ikinci bir erlene kr olarak kullanlmak
zere 50 ml artlm su konur ve tartlr. Her iki erlende artlm su ile
ykanm ntral cam bir kap veya alminyum folyo ile kapatlr. Cam
taneciklerinin tabanda dzgn bir ekilde yaylmas salanr. Erlen otoklava
yerletirilir ve 121C'de 30 dakika, EP 5'te belirtildii ekilde otoklavlanr.
Souduktan sonra kapaklar alr, erlenler dikkatle kurulanr ve su ilavesiyle
ilk arlna getirilir.
Titrasyon: 50 ml'lik sv erlene alnr. 50 ml artlm su ile benzer bir
erlende kr zelti hazrlanr. Her erlene 0.05 ml metilen krmzs zeltisi
ilave edilir. 0.02 M HC1 ile titre edilir. Kr zeltide elde edilen rengin bir
benzeri oluuncaya kadar test zeltisinin titrasyonu yaplr. Test svsndan
elde edilen deerden kr zeltiden elde edilen deer karlr ve sonular
her 1 gram cam iin 0.02 M HC1 ml'si olarak verilir.
57
Snr deerleri: Tip I cam kaplar iin harcanan 0.02 M HC1 miktar 1 ml'den
fazla olmamaldr. Tip II ve Tip III cam kaplar iin ise bu miktar 8.5 ml'den
fazla olmamaldr.
B. Yzey hidrolitik diren testi
Yzey hidrolitik diren testi iin test edilecek cam kaplar EP 5 'te belirtilen
ekilde temizlenerek, doldurulur ve belirtilen artlarda otoklavlanr.
Numuneler otoklavdan farmakope uyarlarna gre karlr ve soutulur.
Otoklavdan karlan kaplara bir saat iinde titrasyon uygulanr. Kaplardan

elde edilen zeltiler birletirilir ve kartrlr. nceden belirtilen hacimdeki
svlar (Tablo 5.1) bir eri ene konur. Ayn miktardaki bir artlm su, benzer
ikinci bir erlene konur. Bu iki erlenede her 25 ml iin 0.05 ml metilen
krmzs zeltisinden ilave edilir. Kr zelti 0.01 M hidroklorik asit ile
titre edilir. Test svsda, kr zeltide ortaya kan renk oluuncaya kadar
ayn asitle titre edilir. Test zeltisi iin elde edilen deerden kr zeltisinin
deeri karlr. Sonular 100 ml'de 0.01 M hidroklorik asitin ml si olarak
belirtilir. Sonular Tablo 5.2' ye uymaldr.
Tablo .l.Titrasyon says ve test svs hacmi.

Dolum hacmi (ml) Titrasyon says Bir titrasyon iin
test svs hacmi (ml)
3'e kadar 1 25.0
3'den 30'a kadar 2 50.0
30'dan 100'e kadar 2 100.0
100'n zeri 3 100.0
58
Tablo 5.2.Yzey hidrolitik direnci iin olan test'te snr deerleri.
Doldurma hacmi (ml) Her 100 ml test svs iin 0.01 M
HCl'in ml cinsinden hacmi
Tip I ve II cam Tip III cam

l ' e kadar 2.0 20.0
1-2' e kadar 1.8 17.6
2-5'e kadar 1.3 13.2
5-10 1.0 10.2
10-20 0.8 8.1
20-50 0.6 6.1
50-100 0.5 4.8
100-200 0.4 3.8
200-500 0.3 2.9
500'n zeri 0.2 2.2
5.3. Plastik Kaplar
Farmastik kullanm iin olan plastik bir kap bir rn ieren veya tayan
ve onunla dorudan temas eden plastik malzeme olarak tanmlanr.
Farmastik kullanm iin olan kaplarda kullanlan malzemeler, iinde baz
katklar ierebilen bir ya da daha ok polimerden olumutur. Bu malzemeler
yaplarnda etkiyi veya rnn stabilitesini deitirebilecek veya toksisitesini
artracak ekstrakte edilebilir miktarda hibir madde iermemelidir. Plastik
ila kaplarnn retiminde genellikle polietilen, polpropilen, polivinil klorr,
polietilenteraftalat polimerleri ve etilenvinil asetat gibi kopolimerleri
kullanlmaktadr.
Katklarn miktar ve zellikleri polimerin tipine, plastie evrilen maddeye

ve dnlen amaca gre belirlenir. Katklar; plastizerler, lubrikantlar,
renklendiric maddeler ve katalizrler olabilir. Antistatik ve kalptan k
kolaylatran maddeler yalnzca oral ve haricen kullanlmasna msaade
edilen kaplarda kullanlr. Kabul edilebilir katklar, her materyal iin
farmakopede tanmlanm tip zelliklerine gre belirlenir. Dier katklar,
preparatn sat ruhsatn onaylayan ilgililer tarafndan belirlenir.
59
5.3.1. Sulu parenteral infzyonlar iin plastik kaplar
Deneylerin yaplaca ekstraksiyon zeltisi hazrlanr. Analiz yaplacak

olan kap artlm su ile kapasitesi kadar doldurulur ve az kapatlr.
Otoklava konularak 20-30 dakika iinde 121 C'ye getirilir ve bu scaklkta
30 dakika bekletilir. Eer bu scaklkta kapta bir bozulma var ise 100 C'de
2 saat bekletilir. Kr zelti iin, ayn ilemler borosilikat bir cam kaba
artlm su konularak yaplr.
1. Asitlik ve alkallik
Analizi yaplacak olan kabn kapasitesinin %4' kadar miktarda
ekstraksiyon zeltisinden alnr. Bu zeltiye 0.1 ml fenolftalein zeltisi
ilave edilir. zelti renksiz kalmaldr. 0.4 ml 0.01 M sodyum hidroksit ilave
edildiinde pembe renk, 0.8 ml 0.01 M hidroklorik asit ve 0.1 ml metil
krmzs zeltisi ilave edildiinde zelti turuncu-krmz veya krmz renk
alr.
2. ndirgen madde
20 ml ekstraksiyon zeltisine 1 ml dile slfrik asit, 20 ml 0.002 M
potasyum permanganat ilave edilir. 3 dakika kaynatlr ve soutulur. Daha
sonra bu zeltiye 1 g potasyum iyodr ilave edilir ve derhal 0.001 M
sodyum tyoslfat ile titre edilir. ndikatr olarak 0.25 ml niasta zeltisi
kullanlr. Ayn ilem 20 ml kr zelti iin de yaplr. ki deney arasndaki
harcanan miktar fark 1.5 ml den fazla olmamaldr.
3. Absorbans (EP 5)
4. Saydamlk (EP 5)
5.3.2. nsan kan ve kan bileenleri iin steril plastik kaplar
nsan kan ve bileenlerinin toplanmas, ilenmesi ve deerlendirilmesi iin

kullanlan plastik kaplar, eer gerekiyorsa katk maddeleri ilavesi ile bir veya
daha fazla polimerden retilir. nsan kan ve kan bileenleri iin steril
kaplarda Avrupa Farmakopesi 5'e gre aada belirtilen kontroller
yaplmaktadr.
1. Santrifjlenmeye dayanm
2. Gerilmeye kar diren
3. Szdrma testi
4. Buhar geirgenlii
60
5. Basn altnda boaltma testi
6. Dolum hz
7. Scaklk deiimlerine kar dayanm
8. Saydamlk testi
9. Tamponlanm sistemlerde hemolitik etki
10. Sterilizasyon testi
11. Pirojen testi
12. Toksisite testi
13. Ekstre edilebilir madde
5.3.3. nsan kan ve kan bileenleri iin plastiklenmi poli(vinil klorr)

bo steril kaplar
nsan kan ve kan bileenleri iin plastiklenmi poli(vinil klorr) bo steril

kaplarda Avrupa Farmakopesi 5'e gre aada belirtilen kontroller
yaplmaktadr.
1. Okside olabilen maddeler
3. Klorr
4. Amonyum
5. Uurmada artk
6. Absorbans
7. Ekstre edilebilir di(2-hekzil)ftalat
5.3.4. Antikuaglan zeltisi ieren insan kan iin plastiklenmi

poli(vinil klorr) steril kaplar
Bu tip kaplarda insan kan ve kan bileenleri iin plastiklenmi poli(vinil

klorr) bo steril kaplarda Avrupa Farmakopesi 5'in istedii testler ile,
aada belirtilen testler yaplr.
61
Hidrofil pamuk % 100 pamuk liflerinden yaplm olmaldr.
6.1.1. Fiziksel kontroller
1. Lif uzunluu
Hidrofil pamukta 10 mm ve daha uzun liflerin miktar arlka en az % 70
ve 6 mm den daha ksa liflerin miktar arlka en ok % 10 olmaldr.
2. Optik beyazlatclar
Paket veya paketlerden alnan 5 mm kalnlndaki vatkalar dalga boyu
3665 nm olan filtre edilmi mor tesi (UV) k altnda fluoresan zellii
gsterip gstermemesi asndan incelenir. Deney numunesi rastgele bir iki
nokta dnda floresan zellii gstermemelidir.
6.1.2. Kimyasal kontroller
El demeden alnan 10 g hidrofil pamuk temiz bir erlen iine alnr. zerine
100 ml artlm su konur ve iki saat bekletilir. 2 saat sonunda elde edilen bu
sv aktarlarak ekstraksiyon zeltisi elde edilir.
1. Yzey Aktif Madde
Bu zeltiden 10 ml bir deney tpne alnr. 30 sn iinde 30 kez kuvvetlice
alkalanr. 1 dakika beklenir. Tekrar ayn ekilde alkalanr. alkalanma
bitiminden 10 dakika sonra zelti zerinde ve tpn kenarlarnda 2 mm'den
fazla kalc kpk grlmemelidir.
2. Asitlik ve Alkalilik
Ekstraksiyon zeltisinden iki ayr deney tpne 25'er ml zelti konulur.
Tpn birine damla fenolftalein zeltisi, dierine bir damla metil oranj
zeltisi eklenir. Tpler iyice alkalanr. Fenolftaline kar pembe renk,
metil oranja kar soan kabuu renk olumamaldr.
3. Klorr, Slfat ve Kalsiyum yonlar Aranmas

Temiz ve kuru ayr deney tpnn iki tanesine ekstraksiyon zeltisinden
10 ml ncsne de 5 ml konur. Bu tplere daha sonra srasyla 0.5 ml
gm nitrat, birka damla baryum klorr ve 5 ml'lik tpe ise birka damla
amonyum okzalat eklenir. Birka dakika sonunda hibir tpte bulanklk
olumamaldr. Amonyum oksalat ve baryum klorr zeltisi katldnda
hemen bulanklk olumamah, gm nitrat zeltisi katldnda ise
bulanklk grlmemelidir.
64
4. Suda znen madde miktar tayini
5 g pamuk 500 ml artlm su iinde 30 dakika ara sra kartrlarak
kaynatlr. Buharlama ile kaybolan su eklenir. Bir huniden daras bilinen
behere aktarlr. Hunide kalan pamuk cam ubukla dikkatlice sklr ve alnr.
Btn zelti scakken szlr. Szntnn 400 ml'si uurulur. Kalan ksm
100-105 C de kurutulur ve hassas olarak tartlr. Suda znen madde
miktar % 0.5'den fazla olmamaldr.
Suda znen madde miktar (%): a-b / p
a: Etvde kurutulan beherin ktlesi (g)

b: Beherin daras, (g)
p: Deneyde kullanlan pamuun ktlesi
5. Boyar maddelerin tayini (TS 4786)
6. Kl miktar tayini (TS 4786)
7. Ya ve yal madde miktar tayini (TS 4786)
6.1.3. Batma sresi tayini (Hidrofillik)
Numune birimini oluturan paketin veya paketlerin deiik yerlerinden

kesilmeden pensle ekilerek alnan yaklak 1 g' lk 5 deney numunesi bir
araya getirilerek tel sepete yerletirilir ve sepetle beraber 0.0lg yaklamla
tartlr. Tel sepet 10 mm ykseklikten beher iindeki 20 C deki artlm
suya braklr. Pamuk suya deydii anda kronometre altrlr ve pamuun
tamamen batma sresi belirlenir. Hidrofil pamuun tamamyla batma sresi
10 saniyeden fazla olamamaldr.
6.1.4. Su tutma yetenei

kesilmeden pensle ekilerek alnan yaklak 1 g'lk 5 deney numunesi bir
araya getirilerek tel sepete yerletirilir ve sepetle beraber 0.01 g yaklamla
suya braklr. Deney sonunda sepet sudan karlr ve 30 sn sreyle suyun
szlmesi salanr. Daras alnm bir beher iinde 0.01 g yaklamla tartlr.
Su tutma yetenei 1 g ktle bana hesaplanr. Hidrofil pamuk her bir gram
ktlesi bana en az 23 g su tutabilmelidir.
65
8.2.2. Viskozluun den bilye yntemi ile tayini
Aletin cam borusu viskozluu llecek sv ile doldurulur. Aletin

bilyelerinden biri seilerek boru iine stten braklr. Bilyenin borudaki iki
iaret izgisi arasndaki mesafeyi gei sresi (t) saptanr ve aadaki
denklem yardm ile viskozluk (r|) hesaplanr.
l=t(Sb-Sf)B
T) : Svnn viskozluu (cP)

t : Bilyenin gei sresi (s)
Sb : Bilyenin younluu (g.cm"3)
Sf: Svnn younluu (g.cm 3 )
B : Seilen bilyeye ait ve aletin kitapnda verilen bir sabit
ekil 8.2. Hoeppler den bilye

viskozimetresi [A. Martin, Physical
Pharmacy, 4th Edition, Lippincott
Williams & Wilkins, Philadelphia, 463,
1993].
67
4. Suda znen madde miktar tayini
5 g pamuk 500 ml artlm su iinde 30 dakika ara sra kartrlarak
kaynatlr. Buharlama ile kaybolan su eklenir. Bir huniden daras bilinen
behere aktarlr. Hunide kalan pamuk cam ubukla dikkatlice sklr ve alnr.
Btn zelti scakken szlr. Szntnn 400 ml'si uurulur. Kalan ksm
100-105 C de kurutulur ve hassas olarak tartlr. Suda znen madde
miktar % 0.5'den fazla olmamaldr.
Suda znen madde miktar (%): a-b / p
a: Etvde kurutulan beherin ktlesi (g)

b: Beherin daras, (g)
p: Deneyde kullanlan pamuun ktlesi
5. Boyar maddelerin tayini (TS 4786)
6. Kl miktar tayini (TS 4786)
7. Ya ve yal madde miktar tayini (TS 4786)
6.1.3. Batma sresi tayini (Hidroflllik)

kesilmeden pensle ekilerek alman yaklak 1 g' lk 5 deney numunesi bir
araya getirilerek tel sepete yerletirilir ve sepetle beraber 0.0lg yaklamla
suya braklr. Pamuk suya deydii anda kronometre altrlr ve pamuun
tamamen batma sresi belirlenir. Hidrofil pamuun tamamyla batma sresi
10 saniyeden fazla olamamaldr.
6.1.4. Su tutma yetenei

kesilmeden pensle ekilerek alnan yaklak 1 g'lk 5 deney numunesi bir
araya getirilerek tel sepete yerletirilir ve sepetle beraber 0.01 g yaklamla
suya braklr. Deney sonunda sepet sudan karlr ve 30 sn sreyle suyun
szlmesi salanr. Daras alnm bir beher iinde 0.01 g yaklamla tartlr.
Su tutma yetenei 1 g ktle bana hesaplanr. Hidrofil pamuk her bir gram
ktlesi bana en az 23 g su tutabilmelidir.
68
6.1.5. Nem miktar tayini
El demeden alnan 3 g hidrofil pamuk daras alnm bir kap iinde hassas
bir ekilde tartlr. Etvde 105-110C de sabit tartma gelene kadar beklenir.
Arlk kayb % olarak hesaplanr. Paket iindeki hidrofil pamuun nemi
% 7 den fazla olmamaldr.
6.1.6. Topak tayini
1 g hidrofil pamuk iki cam levha arasna tlbent eklinde yaylr ve topaklar
saylr. Bir paketin en az 10 deiik yerinden numune alnarak topaklar
saylr ve ortalama bir deer bulunur. Altdan fazla topak ihtiva etmemelidir.
6.2. Flasterler (TS 3957)
Flasterler, pamuk viskon veya ikisinin karm ipliklerden dz olarak

dokunmu bezler veya plastik bir film tabakasnn i yzeyine homojen
olarak yaylm kauuk veya akrilat esasl, basnca hassas yaptrc ieren,
pansuman malzemesini tespit etmekte, yaralar kapatmakta ve kk
blgeleri harekesiz tutmakta kullanlan tbbi malzemelerdir.
1. Grn
Elinizdeki flasteri gzle kontrol edin dzgn grnl olup olmadn
yapkan ksmn alt tabakann st yzeyine yapp yapmadn saptayn.
2. Uzunluk
Flasteri tamamen aarak ambalajda belirtilen uzunluun %98'den az olup
olmadn hesaplayn.
3. Genilik
Makaraya sarl flasterin enleri flasterin 5 ayr yerinden llr ve ortalamas
alnr. Eni 5 cm den dar olan flasterlerin geniliinde, etiketinde belirtilen
genilikten 1.6 mm den, eni 5 cm den geni olanlarda etikette belirtilen
genilikten 2.5 mm den byk fark olmamaldr.
4.Yrtlabilme
Flaster bir ucundan llen herhangi bir ende en az bir metre yrtldnda
balang geniliini 1 sapma ile muhafaza edip etmediini tespit edin.
69
5. Atk ve zg says
Bezin 1 cm'sindeki atk ve zg ipliklerinin says saptanr, bez flasterin
1 cm'deki atk says 22'den, zg says 27'den az olmamaldr.
6.2.2. Yapkanlk kontrol (TS 3957)
Bir flasterin yapkanln lmek iin 2.5 cm eninde 50 cm boyunda bir

erit el demeden kesilir. erit temiz ve zel elikten yaplm bir levha
zerine yaptrlr. Her cm'sine 2 kg arlndaki levha zerine yaptrlan
lastik, plastik yada metal merdane 30 cm/dakika hzla flaster zerinden her
iki ynde kez geirilir. Flasterin uzun ekseni ynnden cama paralel
olarak gerekli ekme ilemi yaplr. Kauuk yaptrcl flasterlerin
yapmaya dayanm 0.2 kgf/cm'den, akrilat yaptrc flasterlerin dayanm
0.18 kgf/cm'den az olmamaldr.
6.2.3. Su buhar geirgenlii
Deney TS 3957' e gre yaplr ve 24 saatteki su buhar geirgenlii delikli

bez flasterlerde 500 g/m2 den yar geirgen plastik flasterlerde 1000 g/m2
den geirgen plastik flasterlerin yapma gc 2000 g/m2 den az
olmamaldr.
6.2.4. Suya dayanm (TS 3957)
Bir flasterin yapkanln lmek iin 2.5 cm eninde 50 cm boyunda bir

erit el demeden kesilir.
erit temiz ve zel elikten yaplm bir levha zerine yaptrlr. 23 C deki
suda 24 saat tutulur. Sudan karldktan sonra kendi halinde braklarak
kurutulur. Standart atmosferde 10 dakika bekletildikten sonra yapma gc
daha nceki deneyde olduu gibi test edilir. Yar geirgen ve geirmez
plastik flasterlerin yapma gc 0.16 kgf/cm den az olmamaldr.
6.2.5. Uzama kontrol
Plastik plasterlerin % 20 uzamas iin gerekli kuvvet 1.4 kgf/cm'den ok

olmamal ve deney sonunda kendi haline brakldnda ilk uzunluunun
% 5'inden fazla deiiklik gstermemelidir.
70
6.2.6. Yaptrcnn inko oksit ierii
Deney TS 3957' e gre yaplr ve kauuk esasl yaptrc esaslarn inko

oksit ierii en az % 10 olmaldr.
6.2.7. Sterilite testi
Deney TS 3957' e gre yaplr ve deney sonunda mikroorganizma

rememelidir.
6.3. Hidrofil Gaz Bezi (TS 6077)
1. Gzle muayene
Gaz bezinin temiz, beyaz grnl, muntazam dokumal olup olmad, ek
yeri delik yrtk v.b. kusurlar bulunup bulunmad ynnden kontrol edilir.
2. Atk-zg says
Gaz bezi kontrast bir zemin zerine serbeste yaylr. Atk ve zg iplikleri
says bir "lup" yardmyla saptanr. Lup'un iki sol kenar saylacak ipliklere
paralel ve en sondaki ipliin sa kenarna uyacak ekilde yerletirilir. Bir
boluk ve bir iplik, bir iplik olarak kabul edilerek saylr. Saymn 0.5 iplie
kadar duyarl olmas gerekir. Birim uzunlukta bulunan atk ve zg skl
deerlerinin aritmetik ortalamas kuman ortalama atk ve zg skln
verir. Bu iki deerin toplam, birim alandaki iplik saysn verir. Bu sonular
saptandnda Tablo 6.1'de verilen deerlere uygun olmaldr. Ayn
azlktan ift atk atlan dokuma ekillerinde atk teli says ift saylmaldr.
Bu taktirde cm bana be iften az olmamaldr. Her rnek iin en az
deney yaplr.
Tablo 6.1. Hidrofil gaz bezleri deney sonu deerlendirilmesi

zg teli says Atk teli says Birim alan Kopma dayanm
(cm bana en az) (cm bana en az) ktlesi (zg ynnde)
(en az g/m") (en az kgf)
10 10 24 5
12 10 30 6
12 12 32 6
14 10 32 7
71
3. Birim Alan ktlesi
a)Topun bir para zerinden metrekare arlnn tayini: Bunun iin topun
orta yerinden enlemesine kesilmi en az 0.5 m boyunda olan rnein eni ve
boyu llr. %0.2 duyarllkta tartlr. Para boyu tayini %0.5 duyarllk ile
yaplmaldr. s
b)10xl0 cm'lik rnek ile metrekare arln tayini: Bez dz olarak ve

zerine herhangi bir gerilme uygulanmadan yaylr. Metal ablon kegenleri
atk ve zg ipliklerine paralel gelecek ekilde bezin stne skca bastrlr.
Bir jilet yardm ile deney rnei kesilir. rnekler % 0.2 duyarllkla tartlr.
Gaz bezlerinden alan hesaplanabilir. Bir para kesilir. Terazide tartlarak
ktlesi bulunur. Bu deer oranlanarak metrekare bana den arlk
hesaplanr.
4. Apre aranmas
El demeden bir miktar gaz bezi zerinde en az be ayr noktaya 1-2 damla
iyot tentr damlatlr. Mor renk meydana gelip gelmedii saptanr. Mor
renk niastay belirtir.
5. Optik beyazlatclar
El demeden kesilen bir miktar gaz bezi 366 nm dalga boyundaki UV
lambas altnda incelenir. Bariz parlak olarak yada sanms grlen lif tayp
tamad saptanr. Parlak yada sanms grlen lifler optik beyazlatc yada
sentetik lif belirtisidir.
6.3.2. Kimyasal kontroller (TS 4260)

Ekstraksiyon zeltisinin Hazrlanmas:
10 g gaz bezi 150 ml artlm su ile 15 dakika kaynatlr. Temiz bir huni
yardm ile sznt 250 ml'lik bir balon jojeye aktarlr. Hunideki bez
zerinden geirilerek 100 ml daha kaynam su ilavesiyle 250 ml'ye
tamamlanr. Deneyler bu szntde yaplr.
1 .Yzey aktif madde miktar tayini

Ekstraksiyon zeltisinden 10 ml temiz ve kuru bir cam tpe aktarlr.
30 saniye iinde 30 kez iddetle alkalanr. Tp 10 dakika dinlendirilir.
Svnn tp eperi ile temas ettii yzeyde ince zincir halindeki kpk
tabakasnn ykseklii 3 mm'den ok olmamaldr.
72
2. Asitlik alkalilik
Ekstraksiyon zeltisinden temiz ve kuru iki tpe 5'er ml zelti koyulur.
Tpn birine 3 damla fenolftalein dierine 3 damla metil oranj damlatlr.
Tpler iyice alkalanr. Her iki tpe de pembe renk meydana gelip gelmedii
saptanr. zeltilerde llen pH 4.5'den az ve 8.6'dan ok olmamaldr.
3. Klorr, Slfat ve Kalsiyum iyonlar

Ekstraksiyon zeltisinden 20 ml temiz ve kuru ayr tpe konur. Srasyla
tplere ayr ayr %5 a/h gmi nitrat, baryum klorr %10 a/h ve amonyum
okzalat zeltisinden (% 3 a/h) 2-3 damla konur ve hemen kartrlr.
Bulanklk oluup olumad gzlenir. Gm nitrat, baryum klorr
ilavesinde bulanklk grlmemelidir, amonyum oksalat ilavesinde ise
hemen bir bulanklk grlmemelidir.
4. Sentetik lif
Yaklak 0.5-0.7 g sarg bezi 0.1 mg duyarllkta tartlr ve 50 ml ZnCl 2
zeltisinde (27 g ZnC12, 75 ml formik asit, 15 ml su) 2.5 saat 40 C'de su
banyosunda sk sk alkalanarak tutulur. Srenin sonunda asit reaksiyon
vermeyene kadar su ile ykanr. Deimez arla gelene kadar kurutulur ve
tartlr. Arlk kayb % 0.1'den ok olmamaldr.
5. Kuru artk
Ekstraksiyon zeltisinin 100 ml'si su banyosu zerinde kurulua kadar
uurulur, 100-105 C'de deimez arla kadar kurutulur; yaklak 1 g
tartlr. Kuru artk 0.02 g'den ok olmamaldr.
6. Boya maddeleri (TS 6077)
7. Eterde znebilen maddeler (TS 6077)
8. Slfat kl tayini (TS 6077)
6.3.3. Hidrofliklik
El demeden kesilen yaklak 10 cm2 lik bir para pens yardm ile 4 defa
ikiye katlanr. Bu para iinde 1 litre artlm su bulunan bir behere, 1 cm
ykseklikten braklr. plikler slanp su yzeyini tamamen terk edinceye
kadar geen sre bir kronometre ile saptanr. Bu srenin 10 sn'nin altnda
olup olmad belirlenir.
73
6.3.4. Kurutma ile arlk kayb
Yaklak 5 g gaz bezi 0.001 g hassasiyetle tartlr. Numune, scakl

103 2C arasnda bulunan bir etvde sabit arla kadar kurutulur, %8'den
fazla arlk kayb olmamaldr.
6.3.5. Kopma dayanm (TS 4260)
6.4. Emilebilir Steril Katgt (TS 3497)
Katgt, salkl memeli hayvanlarn ince barsaklarnm submukoza

ksmndan alnm kollojen yapl cerrahi amal kullanld dokuda
emilebilir ipliktir. Katgtler emilme srelerine gre normal srede emilenler
(basit) ve yava emilenler (krome) olmak zere iki tipe ayrlr. Katgtler
piyasaya sunu ekline gre de yanlz iplik halinde olanlar ve cerrahi ineye
taklm halde olanlar (atravmatik) olmak zere iki tre ayrlr.
1. Gzle kontrol
Steril ambalajlarnda delik, yrtk, kesik v.b. kusurlar grlmemelidir.
Katgtler tek para, dzgn yzeyli ve silindirik grnl olmal, zerinde
girinti ve knt ile ince lifler grlmemelidir. Cerrahi ineye takl
olanlarda katgt cerrahi inenin iplik taklan ksmna zel ekilde
tutturulmu olmaldr.
2. Boyut muayenesi
Katgt numunelerinin koruyucu sv ierisinde saklananlar ambalajlar
aldktan hemen sonra, kuru olarak saklananlar ise %96 (h/h) etanol veya
2-propanolol R (%90 h/h) iersinde 24 saat bekletildikten sonra ap ve
uzunluk lmleri yaplr.
-Uzunluk: Her bir katgtn uzunluu 350 cm'den fazla olmamak zere
bildirilen deerin %90'nmdan az olmamaldr.
-ap: Deneyde kullanlacak numunelerin en az be adedinin aplar TS

5460' a gre llr. Katgtlerin anma numaralarna karlk gelen ap
deerleri Tablo 6.2'de A stununda verilen deerler arasnda olmaldr. En
az 2/3' bu deer aralklar iinde kalmal hi bir lm B stununda verilen
snr deerlerinden az veya ok olmamaldr.
74
Tablo 6.2. Katktlerin aplan ve kopma ykleri.
Anma aplar (mm) Kopma Yk
numaras A B C D
en az en ok en az en ok N N
0.1 0.010 0.019 0.005 0.025 - -
0.2 0.020 0.029 0.015 0.035 - -
0.3 0.030 0.039 0.025 0.045 0.20 0.05

0.4 0.040 0.049 0.035 0.060 0.30 0.10
0.5 0.050 0.069 0.045 0.085 0.40 0.20
0.7 0.070 0.099 0.060 0.125 0.70 0.30
1 0.100 0.149 0.085 0.175 1.8 0.40
1.5 0.150 0.199 0.125 0.225 3.8 0.70
2 0.200 0.249 0.175 0.275 7.5 1.8
2.5 0.250 0.299 0.225 0.325 10 3.8
3 0.300 0.349 0.275 0.375 12.5 7.5
3.5 0.350 0.399 0.325 0.450 20 10
4 0.400 0.499 0.375 0.550 27.5 12.5
5 0.500 0.599 0.450 0.650 38.0 20.0
6 0.600 0.699 0.550 0.750 45.0 27.5
7 0.700 0.799 0.650 0.850 60.0 38.0
8 0.800 0.899 0.750 0.950 70.0 45.0
3. Kopma yk
Koruyucu sv iersinde saklanan katgtler ambalajlan aldktan hemen
sonra, kuru olarak saklananlar %96 (h/h) etanol veya 2-propanol R
(%90 h/h) iersinde 24 saat bekletildikten sonra deneye alnmaldr.
Belirtilen anma numaras iin deneyde llen sonulann ortalamas Tablo
6.2'de C stununda verilen deere eit veya byk olmal her bir iplik iin
llen bireysel sonu ise Tablo 6.2'de D stununda verilen deerden kk
olmamaldr.
6.4.2. Kimyasal kontroller
1. znebilen krom bileikleri

0.25 g katgt iinde 25 ml artlm su bulunan erlene konulur ve az
kapatlr. 37 C' de su banyosunda 24 saat tutulur. Sre sonunda soutulur ve
zelti szlr. Bu zeltinin 5 ml'si deney tpne konulur ve zerine
difenilkarbazid'inin %96 (h/h) etanoldeki zeltisinden 2 ml ve seyreltik
slfrik asit R den 2 ml ilave edilir.
75
Karlatrma zeltisi: Deney tpne 5 ml potasyum dikromat R zeltisi
(2.83 /g/ml), 2 ml seyreltik slfrk asit R ve 2 ml difenilkarbazid'inin
%96 (v/v) etanol deki zeltisi konulur. Karlatrma zeltisi 1 ppm krom
bulundurmaldr. Deney zeltisinin rengi karlatrma zeltisinin
renginden koyu olmamaldr.
6.4.3. neden ayrlma kuvveti (TS 5461)
6.4.4. Sterilite deneyi (TS 8232)
76
7. YZEY GERLM VE TAYN
Yzey gerilimi, bir svnn yzeyini 1 cm2 artrmak iin birim uzunlua
uygulanmas gereken kuvvettir. Yzeyler arasndaki gerilim ise arayzey
gerilimi adn alr. Bu, yzey geriliminden daha dk bir deere sahiptir.
Yzey ve arayzey gerilimi saysal olarak yzey serbest enerjisine eittir.
rnein 20C'deki suyun yzey gerilimi 72.8 dyn/cm; yzey serbest enejisi
ise 72.8 erg/cm 2 'dir. Yzey serbest enerjisi, yzeyin 1 cm2 artrlmas iin
yaplmas gereken i olarak tanmlanabilir. Yzey gerilimi ve arayzey
gerilimi "y" ile gsterilir ve birimi cgs sistemine gre (dyn.cm"1), SI
sistemine gre ise miliNevvton/metredir (mN.m 1 ). Yzey gerilimi scaklkla
deiir. Scaklk arttka dme gsterir.
Yzey ve arayzey geriliminin tayininde eitli yntemler uygulanr. Bu

yntemlerin bazlar sadece yzey geriliminin, bazlar ise hem yzey hem
de arayzey geriliminin saptanmasnda kullanlr.
Kullanlan balca yntemler;
1. Kapillerde (klcal boruda) ykselme yntemi

2. Wilhelmy plate (plaka) yntemi
3. DuNouy halka yntemi
4. Damla yntemi
Basit damlalk yntemi
Donnan pipeti yntemi
Pendant damla yntemi
Sessile damla yntem
5. Oscillating j et yntemi
6. Maksimum kabarck yntemi
alma 7.1
Yzey Etkenlik
Yzey etkin madde lg

Hazrlama
a) Bir tpe 10 ml su konur ve zerine 1 ml zeytinya katlr. Tp
kprdatlmadan incelenir. Sonra 1 dakika alkalanr ve izlenir.
77
b) Yukardaki formle gre hazrlanan zeltiden 10 ml baka bir tpe
konur, zerine 1 ml zeytinya katlr. Tp kprdatlmadan incelenir,
sonra 1 dakika alkalanr, izlenir.
Sorular:
1. Her iki sv zerine konan zeytinyann durumu arasnda fark var m?
Yzey etkin maddelerin zeytinya ile su-zeytinya karmlarnn
arayzeyleri arasnda fark gryor musunuz?
2. Yzey gerilimini aklaynz. Yzey etkin madde nedir?
3. Her iki karmn alkalandktan sonraki grnleri arasnda fark oluyor
mu? Oluyorsa nedenini aklaynz.
4. Her bir karmdan 2'er ml alnz. nce yzey etkin maddeyi ieren
karmdan elinize srp ykaynz. Sonra dier karm elinize srerek
ykaynz. Hangi karm elinizden daha kolay ykanyor? Nedenini
aklaynz.
5. Her bir karm koyduunuz tpleri laboratuvardan karken kontrol
edin ve iki karm arasnda grdnz farklar yaznz.
6. Kullanlan yzey etkin madde nedir?
alma 7.2
Basit Damlalk ile Bir Svnn Yzey Geriliminin Tayini
Bu yntemin esas, yzey gerilimi bilinen bir svnn damla says, damla
arl veya damla hacmi yardm ile ve Hagen-Poiseuille denklemine
dayal bir eitlik ile svnn yzey geriliminin saptanmasdr. Bir damlalktan
damlamak zere olan bir damlay damlalk ucunda tutan kuvvet, damlalk
yarap ve svnn yzey gerilimi ile orantldr. Damla koptuu anda
damlann arl svnn yzey gerilimine eittir.
m.g = 27iry ; y = m . g / 27tr
m : Sv damlasnn ktlesi (g)

g : Yerekimi ivmesi (980.7 cm.s"2)
r : Damlalk yarap (cm)
y : Svnn yzey gerilimi (dyn.cm"1)
78
Suyun yzey gerilimi (72.8 dyn/cm) yardmyla zeytinyann yzey
geriliminin tayini
A- Bir damlalk veya pipet alnr. Daras alnm bir kaba bu damlalk ile
50 damla su damlatlr ve tekrar tartm alnarak 50 damla suyun ktlesi
ile bir damla suyun ktlesi (m,) bulunur. Bu kap kurutulur ve iine ayn
damlalk ile bu kez zeytinyandan 50 damla damlatlr ve tekrar tartm
alnarak 50 damla yan ktlesi ile bir damla yan ktlesi (m2) bulunur.
Aadaki eitlikten yan yzey gerilimi hesaplanr.
Y / y 2 = m : / m 2
7! : Suyun yzey gerilimi (dyn.crn 1 )

y2 : Zeytinyann yzey gerilimi (dyn.crn 1 )
m!: Suyun ktlesi (g)
m2: Zeytinyann ktlesi (g)
B- Su ve zeytinyandan 5'er gram tartarak herbirinin ka damla geldiini

saptaynz ve aadaki eitlik ile zeytinyann yzey gerilimini
hesaplaynz.
Yi /y2 = "HP /H2P2
Yi : Suyun yzey gerilimi (dyn.crn 1 )

y2 : Zeytinyann yzey gerilimi (dyn.crn 1 )
T) : Suyun damla says (5 gramnn)
r| 2 : Zeytinyann damla says (5 gramnn)
p : Suyun younluu (g.cm"3)
p 2 : Zeytinyann younluu (g.cm"3)
79
8. VSKOZLUK VE TAYN YNTEMLER
8.1. Viskozluk (Viskozite)
Viskozluk; bir svnn akmaya kar gsterdii direntir. Diren ne kadar

byk ise viskozluk o denli yksektir. Svlarn ak zellikleri kantitatif
olarak ilk kez Newton tarafndan incelenmi ve aadaki denklem ile ifade
edilmitir.
F / A= ti (dv/ dx)
Bu denklemde,
dv / dx : Birbiri zerinden kaymakta olan iki sv tabakas arasndaki
kayma hz (hz gradyan)
F / A : Kayma hz oluturmak iin birim alana den kuvvet veya kayma
gerilimi
r| : Dinamik viskozluk katsays veya dinamik viskozluk
Avrupa Farmakopesi 4'e gre dv/dx, D ile F/A ise t ile gsterilmekte ve
denklem,
T)= T/D
eklini almaktadr.
Nevvton ak yasasna uyan svlar Nevvtonian, uymayanlar ise non-
Newtonian svlar olarak adlandrlmtr. Su, gliserin, sv parafn gibi yaln
svlarn viskozluklar saysal bir deer ile ifade edilebilirken sspansiyon,
emlsiyon, krem, merhem gibi non-Newtonian sistemlerin viskoziteleri ak
erileri (reogram) ile ifade edilebilmektedir.
Avrupa Farmakopesi 4'e gre viskozluk r) ile, kinematik viskozluk ise v ile
gsterilir. Dinamik viskozluk milipaskal.saniye (mPa.s), kinematik
viskozluk da m m V olarak ifade edilir. Kinematik viskozluk ise dinamik
viskozluun younlua blnmesi ile elde edilen deer olup ;
v = Vp
eitlii ile gsterilir.

v : Kinematik viskozluk (m2.s"1)
ti : Dinamik viskozluk (Pa.s)
p : Svnn belirli bir scaklktaki younluu (kg.m"3)
80
8.2.2. Viskozluun den bilye yntemi ile tayini
Aletin cam borusu viskozluu llecek sv ile doldurulur. Aletin

bilyelerinden biri seilerek boru iine stten braklr. Bilyenin borudaki iki
iaret izgisi arasndaki mesafeyi gei sresi (t) saptanr ve aadaki
denklem yardm ile viskozluk (r|) hesaplanr.
n = t(Sb-Sf)B
r| : Svnn viskozluu (cP)

t : Bilyenin gei sresi (s)
Sb: Bilyenin younluu (g.cm 3 )
Sf: Svnn younluu (g.cm 3 )
B : Seilen bilyeye ait ve aletin kitapnda verilen bir sabit
ekil 8.2. Hoeppler den bilye

viskozimetresi [A. Martin, Physical
Pharmacy, 4th Edition, Lippincott
Williams & Wilkins, Philadelphia, 463,
1993].
80
8.2.3. Viskozluun rotasyonel viskozimetre ile tayini
Bu viskozimetreler ile elde edilen kayma hz ve kayma gerilimi verileri

grafie geirilerek reogram oluturulur.
Viskozluu llecek sv aletin kabna konur. ine, cihazn silindir, koni
veya dner disk (spindle) eklinde olabilen ksm daldrlr. rnein, bir
rotasyonel viskozimetre tipi olan Bob and Cup viskozimetresinde (ekil 8.3)
sv ierisine daldrlan silindir eklindeki ksm dndrldnde
etrafndaki svy srklemesi sonucu oluan dnme momenti bir yay ya da
sensr ile llr. Dnme momenti svnn kayma gerilimi ile orantldr.
Motora bal aft
M rnekteki kayma gerilimi ile

orantl dnme momenti takm
Sabit cup
Bob
Kayma gerilimi
altndaki rnek
Hapsedilmi
hava kabarc
ekil 8.3. Rotasyonel cup ve bob viskozimetresinin ematik gsterimi

(Searle tip) [A. Martin, Physical Pharmacy, 4th Edition, Lippincott
miliams & Vilkins, Philadelphia, 463, 1993].
81
alma 10.3.
1- %3 a/h'lik karboksimetilselloz (CMC) zeltisinin ,

2- %5 a/h'lik bentonit zeltisinin,
3- Sv vazelinin, oda scaklndaki viskozluklarn her aletle de
alarak tayin ediniz.
Sorular:
1. Rotasyon viskozimetresine gre artan hzlarda herbir svnn reogramn
iziniz. Sonularn karlatrp nedenlerini yaznz.
2. Svnn ak tipine gre viskozimetre seimi nasl olur?
3. Sv vazelinin dinamik viskozluk ve kinematik viskozluk deerlerini
deney scaklnzda ne kadar buldunuz?
4. Viskozluun scaklk ile ilikisini yaznz.
5. Bentonitin %5 a/h'lik zeltisi ne tip bir ak gstermektedir?
6. Den bilye yntemi ile gvenilir viskozluk deeri elde edilebilmesi iin
tayinde nelere dikkat edilmelidir?
82
9. KOLLODAL DSPERSYONLAR
Kat, sv veya gaz halindeki bir fazn, sv bir faz iinde datlmas ile
hazrlanan preparatlardr. En az iki fazdan oluurlar. Fazlardan biri dispers
faz, dalan faz veya i faz, dieri ise dispersiyon ortam veya tayc
(vehikl) olarak adlandrlan srekli faz veya d fazdr. Kolloidal
partikllerin bykl genellikle 0.001-1000 nm arasndadr. Polimer ve
protein gibi makromolekll maddelerin molekler dzeyde dalm
gsterdikleri zeltiler kolloidal dispersiyon eklindedir. Optik, kinetik ve
elektriksel zellikler gsteren kolloidal sistemler; liyofobik, liyofilik ve
amfflik (assosiyasyon, miseler) kolloidal dispersiyonlar eklinde
snflandrlrlar.
alma 9.1.
Protargol 0.5 g
Su y.m. 100.0 ml
Hazrlama:
Protargol saat camnda tartlr, kaynatlan ve soutulan artlm suyun bir
ksm ile bir eri ene aktarlr. Az kapatlarak homojen dalana kadar
bekletilir. Mezre aktarlp soutulan artlm suyun geri kalan ksm ile
istenen hacme tamamlanr.
alma 9.2.
Kollargol %1 (a/a)
Su y.m.
Hazrlama:
Protargol preparat gibi hazrlanr. Ancak istenen arla tamamlanr.
Sorular
1. Protargol ve kollargoln bileimleri nedir?
2. Protargol ve kollargol preparatlan ne amala kullanlrlar?
3 .Ticari preparatlan var mdr? Aratnnz.
83
10. SSPANSYONLAR
Farmastik bir sspansiyon; ince toz haline getirilmi znmeyen kat bir
maddenin sv bir ortam iinde datlmas ile olumu kaba bir
dispersiyondur. Hemen btn farmastik sspansiyonlarda partikl
bykl 0.1 |jm'den byktr. Homojen grnml heterojen zellikte
dispers sistemler olan sspansiyonlarda dispersiyon ortamnda dalm
dispers faz partiklleri zamanla kerler. Ancak farmastik bir
sspansiyonun kmesinin tersinir (reversibl) olmas, alkalannca homojen
dalmas ve her seferinde tam dozda ila alnmasna olanak verecek ekilde
formle edilmi olmas istenir.
Sspansiyonlar formlasyonlarnda i faz olarak etkin madde, slatc ajan,

koruyucu kolloid, floklasyon, defloklasyon ve sspansiyon ajanlar, kvam
vericiler; d faz olarak ise tayc (vehikl), pH ayarlayclar (tamponlar),
koruyucular, kpk krc ajan, renk, koku ve tat vericiler ierebilirler. yi
formle edilmi sspansiyonlar baz temel zelliklere sahip olmaldrlar.
Partikl bykl dalm dar bir aralkta olmal ve ktklerinde kek
oluturmamaldr. Viskozluu, kolay akabilecek bir ekilde olmaldr.
Kimyasal ynden stabil, mikrobiyal kontaminasyona dayankl ve homojen
bir grnmde olmaldr.
Sspansiyon ila ekli kk apta hazrlanrken, havanda nce kaba

partikll toz (d >5 mm) maddeler ince partikll toz (d= 1-5 mm) haline
getirilir. Tozlar havana geometrik seyreltme yntemine gre eklenir.
Havandaki karma bir ksm tayc (su) ilave edilir ve kartrlr. Suda
znen maddeler, geri kalan suyun bir miktarnda zndrlerek havana
eklenir, kartrlr ve elde edilen karm mezre alnr. Havanda kalan artk
bir miktar su ile mezre aktarlr ve istenen hacme tamamlanp ambalaj
kabna doldurulur, etiketlenir. Ayrca "Kullanmadan nce alkalaynz"
uyars tayan etiket yaptnlmaldr.
Farmastik sspansiyonlar;
Oral uygulanan karmlar
Haricen uygulanan losyonlar
Enjeksiyonluk (parenteral) sspansiyonlar
olarak snflandrlabilirler.
Sspansiyon ila eklinin kalitesini, kabul edilebilirliini ve performansn

belirleyen baz nemli parametreler vardr. Sspansiyonlarn
84
deerlendirilmesinde gznnde bulundurulan balca parametreler arasnda
sspansiyonun;
grn, kokusu, rengi
pH's
younluu
viskozluu
sedimentasyon parametreleri
kolay karabilirlii
partikl bykl
zeta potansiyeli
iaretli potensi (etki gc)
mikrobiyal ierii
insanda kullanm gvenlii
saylabilir.
10.1. Sedimentasyon Hacminin Hesaplanmas
Hazrlanan sspansiyonun hacmi (V0) veya ykseklii (h0) hazrlandktan

hemen sonra llr. Sspansiyon ktkten sonra ise ken ksmn hacmi
(Vu) veya ykseklii (hu) llr. V u /V 0 veya hu/h<, oranndan F deeri
hesaplanr. F deeri l ' e eit veya l ' e yakn olmaldr. deal olan F=1
olmasdr.
10.2. Floklasyon Derecesinin Saptanmas
Bir sspansiyon formlasyonunun hazrland andaki sedimentasyon hacmi

(Fa,) hesaplanr. Sonra bu formlasyona floklasyon ajan eklenerek flokle
sspansiyon oluturulur. Bu durumda F deeri hesaplanr. F / F*, oranndan
floklasyon derecesi "P" bulunur.
P deeri ayrca flokle sspansiyonun final kelti hacminin (Vu), deflokle

sspansiyonun final kelti hacmine (Vo,) oranndan da (P =VU/V00)
hesaplanabilir. Formlasyon almalarnda flokle sspansiyon amalanm
ise P deerinin yksek olmas istenir.
10.3. Geometrik Seyreltme Yntemi
Tozlarn birbiriyle kartrlmasnda uygulanan bir yntemdir. Havana nce

formlasyonda yer alan en dk miktardaki madde konur. Ardndan konan
tozu izleyen daha fazla miktardaki tozdan havandaki madde miktar kadar
85
alnp eklenir ve kartrlr. Miktar en az olandan en fazla olana doru bir
sra izlenerek ve her defasnda havandaki miktar kadar eklenerek tm
tozlarn ilavesi tamamlanr. Her eklemeden sonra kartrma yaplr.
alma 10.1.
Sspansiyonlarda sedimentasyon hacminin saptanmas
inko oksit 5g
Gliserin 20 g
Artlm su y.m. 70 ml
Hazrlama:
Bir havanda inko oksit gliserin ile iyice ezilir. Suyun bir miktar ile
kartrlarak bir mezre alnr. Havandaki artk geri kalan su ile mezre
aktarlarak sspansiyon 70 ml'ye tamamlanr.
Mezrdeki sspansiyon iyice alkalandktan sonra bundan bir tple yan
yana yerletirilmi 3 ayr deney tpne 10'ar ml konur. Tpler A, B, C
olarak kodlanr.
A tpne 10 ml su
B tpne 10 ml % 0.3'lk kitre zamk zeltisi
C tpne 10 ml % 1 'lik karboksimetilselloz (25 cP) zeltisi
konur ve tpler alkalanr. Herbir tpte 20'er ml (V 0 ) sspansiyon

bulunmaktadr. alkalama ileminden sonra herbir tpte 5, 10, 15, ve 20.
dakikalarda ve daha sonra 2 saat boyunca her 20 dakikada bir oluan
kelein hacmi (V u ) veya ykseklii (hu) llr.
A, B ve C tplerindeki sspansiyonlarn belirli zamanlarda ltnz
kelti hacimlerini (Vu, ml) veya kelti yksekliklerini (hu, cm) bir
tablo halinde gsteriniz (Tablo 10.1).
A, B ve C tplerindeki sspansiyonlarn belirli zamanlardaki
sedimentasyon hacimlerini (F= V u / V0) hesaplaynz ve verileri bir tablo
halinde gsteriniz
(Tablo 10.2).
86
Tablo 10.1. Sspansiyonlarn belirli zaman aralklarndaki kelti
ykseklikleri (h u ).
Tp Zaman (dakika)
kodu
5 10 15 20 40 60 80 100 120 140
A
B
C
Tablo 10.2. Sspansiyonlarn belirli zaman aralklarndaki

sedimentasyon hacimleri (F).
Tp F=hu/ho
kodu
5 10 15 20 40 60 80 100 120 140
A
B
C
1- Herbir tpte balangta llen ykseklii (h0, cm) belirli zamanlarda

(t, dakika) llen kelti yksekliklerini (hu, cm) ve hesapla bulunan
sedimentasyon hacmi deerlerini (F) bir tablo halinde gsteriniz. Herbir
sspansiyon iin ayr bir tablo oluturunuz.
Tablo 10.3. Sspansiyonlarn h 0 ve t'ye bal olarak elde edilen h u ve

F deerleri.
t (dakika) h 0 (cm) h u (cm) F= h u / h 0
5
10
15
20
40
60
80
120
140
87
ho : Balang ykseklii (cm)
t : Zaman (dakika)
hu : t anndaki kelti ykseklii (cm)
F : Sedimentasyon hacmi
2- Tablo 10.3'ten yararlanarak apsiste t deerlerine kar ordinatta F= h u /

ho deerleri bir grafik kadna geirilerek grafii izilir. Grafik
kadnda her 20 dakika 1 cm olarak iaretlenecektir.
3- izilen grafiin yorumunu yapnz ve en uygun F deerini veren
sspansiyon formln belirleyiniz.
alma 10.2.
Sspansiyonlarda floklasyon derecesinin (P) saptanmas
Bizmut subnitrat 5g
Metilselloz zeltisi (%1 'lik) 5 ml
Artlm su y.m. 25 ml
Bir mezre bizmut subnitrat ve metilselloz zeltisi konup 25 ml'ye su ile

tamamlanarak deflokle bir sspansiyon oluturulur. Bu sspansiyondan bir
tple yerletirilmi 4 tpn iine 5'er ml konur. 1. tpe 5 ml distile su, 2.
tpe 1 ml, 3. tpe 2 ml ve 4. tpe 3 ml miktarlarda floklasyon ajan olarak
monobazik potasyum fosfat (KH 2 P0 4 ) zeltisi (%0.5 a/h) eklenir. 2., 3. ve
4. tpler distile su ile 10 ml hacme tamamlanr.
Deflokle sspansiyonun (l.tp) ve flokle sspansiyonlarn (2., 3. ve

4. tpler) sedimentasyon hacimleri saptanarak floklasyon dereceleri (P)
hesaplanr.
p=F/F00
F : Flokle sspansiyonun sedimentasyon hacmi

Fo: Deflokle sspansiyonun sedimentasyon hacmi
Sorular:
1- Hazrladnz sspansiyonlarn p deerlerine gre yorumunu yapnz.
Buna gre en iyi olan hangisidir?
88
alma 10.3.
Sulu pudra- Losyon

Lotion
ktrlm kkrt 10 g
Talk 20 g
inko oksit 20 g
Gliserin 20 g
Metilselloz (25 cP) lg
Artlm su 100 g
Hazrlama:
Gerekli miktardaki suyun 1/3' 80-90 C'ye kadar stlr. Buna metilselloz
eklenerek kartrlr. Yarm saat bekletilir. zerine suyun geri kalan
eklenerek karm 10 C'ye kadar soutulur.
Bir cam havana nce kkrt konup iyice ezilir. Sonra zerine ayn miktarda
(5g) talk eklenip iyice kartrlr. Her seferinde havandaki toplam madde
miktar kadar eklemeler yaplarak talk ve inko oksitin kkrt ile homojen
karmas salanr. Karmn zerine gliserin damla damla eklenerek
kartrlr ve havana, azar azar kartrarak metilselloz msilaj da
eklendikten sonra karm ieye alnarak etiketlenir ve teslim edilir.
Sorular:
1- Bu ila ekli ne amala ve ne ekilde kullanlr?
2- Ambalaj zerine hangi etiket yaptrlr?
3- Formlasyondaki herbir maddenin grevini yaznz.
alma 10.4.
Kalamin Losyon (BP 1988)

Calamine Lotion
Kalamin 150 g
inko oksit 50 g
Bentonit 30 g
Sodyum sitrat 5g
Svlatrlm fenol 5 ml
Gliserin 50 ml
Artlm su (kaynatlm soutulmu) y.m. 1000 ml
89
Hazrlama:
Havanda bentonit, inko oksit ve kalamin geometrik seyreltme ile kartrlr.
zerine gliserin eklenerek toz karmnn iyice slanmas salanr. Buna
suyun 2/3'nde zndrlen sodyum sitrat zeltisi eklenerek kartrlr ve
svlatrlm fenol de eklenip karm mezre alnr, istenilen miktara geri
kalan su ile tamamlanr.
Sorular:
1 - Kalamin nedir?
2- Bu losyon ne amala kullanlr?
3- Bu preparat nasl bir farmastik sistemdir?
alma 10.5.
Kaolin-Pektin Sspansiyonu (NF XIV)

Kaolin-Pectin Suspension
Kaolin 20.000 g
Pektin 1.000 g
Kitre zamk 0.500 g
Sodyum sakarin 0.100 g
Gliserin 2.000 ml
Benzoik asit 0.200 g
Nane esans 0.075 ml
Hazrlama:
Kaolin 50 ml su ile kartrlr. Havana pektin, kitre zamk ve sodyum
sakarin konup zerine gliserin eklenerek iyice ezilir, homojen hale getirilir.
Benzoik asit 30 ml scak suda zlr ve zelti soutularak havandaki
karma azar azar eklenir. zerine kaolin dispersiyonu ve nane esans ilave
edilerek oluan karm mezrde istenilen hacme su ile tamamlanr.
Sorular:
1 - Bu sspansiyon ne amala kullanlr?
2- Formlde yer alan herbir maddenin grevini yaznz.
90
11. EMLSYONLAR
Emlsiyonlar, birbirleriyle karmayan iki svdan birinin dieri iinde bir

emlsiyon oluturucu (emlgatr) yardmyla damlacklar halinde
dalmasyla olumu homojen grnml heterojen dispers sistemlerdir.
Farmastik bir emlsiyon temel olarak su, ya ve emlgatr ierir ve
fazdan oluur.
faz (dispers faz veya dalan faz).
Emlsiyon oluturucu (emlgatr)
D faz (dispersiyon ortam veya srekli faz)
Klasik emlsiyon, mikroemlsiyon , oklu emlsiyon ve nanoemlsiyon gibi

eitleri bulunan farmastik emlsiyonlar uygulanma alanlarna gre,
Oral emlsiyonlar
Topikal emlsiyonlar
njeksiyonluk (parenteral) emlsiyonlar
eklinde snflandrlr.
Bir emlsiyonda ya ve su faz oranlan ile kullanlan emlgatr tipi
emlsiyonun tipini belirler. ki fazl olan klasik emlsiyonlar ya/su (y/s) ve
su/ya (s/y) tipinde; fazl olan oklu emlsiyonlar ise su/ya/su (s/y/s) ve
ya/su/ya (y/s/y) tipinde hazrlanabilirler.
11.1. Emlsiyonlarn Hazrlanmas
Hazrlama yntemi; emlsiyon eidine, rn miktarna ve formlasyona

bal olarak farkllk gsterir.
Kk apta hazrlamada balca yntem uygulanr.
Kuru zamk yntemi (Kontinental yntem)
Ya zamk yntemi (ngiliz yntemi)
ie yntemi
Her yntemde esas nce primer emlsiyonun oluturulmasdr. Primer
emlsiyon iin ya, su ve zamk belirli oranlarda alnr.Bu oranlar yan
zelliine gre seilir.Yan; sabit ya, mineral ya, uucu ya ve oleo-resin
oluuna gre srasyla 4:2:1, 3:2:1, 2:2:1, 1:2:1 (ya:su:zamk) oranlan
kullanlr.
Kuru zamk yntemi: Bu yntemde emlgatr znmedii faza

serpitirilerek eklenir, hzla kartrlr ve primer emlsiyon suyu eklenerek
ayn ynde srekli, primer emlsiyon oluumunu gsteren karakteristik "ak
91
ak" sesi duyulana kadar kartrlr. zerine geri kalan sulu faz eklenerek
istenilen hacme tamamlanr.
Ya zamk yntemi: Bu yntemde emlgatr znd faza eklenir ve
zerine dier faz eklenerek primer emlsiyon oluturulur. Daha sonra srekli
fazn geri kalan ksm eklenerek istenilen hacme tamamlanr.
ie yntemi: Genellikle uucu ya ieren emlsiyon formlasyonlar iin
uygun bir yntemdir. Primer emlsiyon iin 1 k zamk ieye alnr ve
zerine 2 k uucu ya eklenip iyice alkalanr. zerine 2 k su eklenerek
alkalamaya devam edilir. Primer emlsiyon oluumu gzlenince geri kalan
sv faz eklenir ve alkalanr.
11.2. HLB Deeri ve Hesaplanmas
HLB; Griffn'e gre, amfifilik molekln hidrofilik ksmnn yzde

arlnn bee blnmesi ile elde edilen deerdir. Amfifilik molekllerin
hidrofilik ve lipoflik ksmlar arasnda bir denge vardr. Bu, hidrofilik-
lipofilik denge "HLB" olarak ifade edilir.
Griffn, yzey etkin maddelerin HLB deerlerinin bir ls olarak ampirik

bir cetvel oluturmutur. Bu cetvel yardmyla her bir snf yzey etkin
maddenin optimum etki araln saptamak mmkndr. HLB deeri daha
dk olan bir yzey etkin maddenin lipoflik zellii daha fazladr. Sorbitan
esterleri olan Spanlar lipofiliktirler ve dk HLB deerlerine (1.8-8.6)
sahiptirler. Spanlann polioksietilen trevleri olan Tweenler ise
hidrofiliktirler ve yksek HLB deerlerine (9.6-16.7) sahiptirler. Stabil
emlsiyonlarn oluturulabilmesi iin ya faznn HLB deerine eit deerde
HLB deerine sahip emlgatr veya emlgatr karm kullanlmaldr.
Yzey etkin maddelerin HLB deerlerinin hesaplanmasnda deiik
formllerden yararlanlabilir:
Hidrofilik ksm polioksietilen olan noniyonik bir yzey etkin
maddenin HLB deeri,
HLB= E / 5
formlnden hesaplanabilir.
E: Etilenoksitin arlka yzdesi
Gliseril monostearat gibi polihidrik alkollerin ya asidi
esterlerinin HLB deeri,
HLB= 20 [1-(S / A)]

forml ile hesaplanabilir.
92
S: Esterin sabunlama says
A: Ya asidinin asit says
ok sk kullanlan yzey etkin maddelerin bazlarnn HLB deerleri Tablo

11.l'de gsterilmitir.
Su iinde ya (y/s) tipi bir emlsiyonun ya faz iin "gerekli hidrofl-lipofl
denge (RHLB)" olarak adlandrlan spesifik bir HLB gereklidir. Ayn ya
faz ile ya iinde su (s/y) tipi bir emlsiyon oluumu iin farkl bir RHLB
gereklidir, y/s ve s/y tipi her iki emlsiyon iin HLB deerleri birok yalar
ve ya gibi maddeler iin ampirik olarak saptanabilir.
rnek 11.1.
Ya/su tipi bir emlsiyon forml ve RHLB deerleri
RHLB deeri
Balmumu 15 g 9
Lanolin 10g 12
Kat parafin 20 g 10
Setil alkol 5g 15
Emlgatr 2g
Koruyucu 0.2 g
Boya gerekli miktar
Artlm su y.m. 100 g
Toplam RHLB deeri, ya fazna katkda bulunan ya benzeri her bir

bileenin, arlk fraksiyonu ile RHLB deerinin arpmndan elde edilen
deerlerin toplamdr.
Balmumu (15/50) x 9= 2.70

Lanolin (10/50) x 12 = 2.40
Parafn (20/50) x 10 = 4.00
Setl alkol (5/50) x 15 = 1.50
Toplam HLB (Emlsiyon iin) 10.60
Bundan sonra HLB deerleri emlsiyon iin gerekli HLB deerinin (bu
rnekte HLB = 10.6) biri altnda ve dieri stnde olan iki emlgatr seilir.
rnek olarak HLB deeri 15 olan Tween 80 ile HLB deeri 4.3 olan Span 80
seilmi olsun.
93
% Tween 80 = (RHLB- HLB dk) / (HLB yksek - HLB dk)
denklemi kullanlarak
% Tvveen 80 = (10.6 - 4.3) / (15.0 - 4.3) = 0.59

hesaplanm olur.
y/s tipi emlsiyon iin 2.0 g emlgatr gerekli idi. Bu nedenle 100 g
emlsiyon iin, 2 . 0 x 0 . 5 9 = 1.18 g Tween 80 alnmal ve geri kalan 0.82 g'
da Span 80 ile tamamlanmaldr.
Tablo 11.1. Baz yzey etkin maddelerin HLB deerleri.
Madde HLB
Oleik asit 1.0
Polioksietilen sorbitol balmumu trevi 2.0
(G-1706)
Sorbitan tristearat 2.1
Gliseril monostearat 3.8
Sorbitan mono-oleat (Span 80) 4.3
Dietilen glikol monostearat 4.7
Gliseril monostearat (Tegin) 5.5
Dietilen glikol monolaurat 6.1
Sorbitan monolaurat (Span 20) 8.6
Polietilen lauril eter (Brij 30) 9.5
Jelatin (Pharmagel B) 9.8
Metil selloz (Methocel 15 cP) 10.5
Polioksietilen lauril eter (G-3705) 10.8
Polioksietilen monostearat (Myj 45) 11.1
Trietanolamin oleat 12.0
Polioksietilen alkil fenol (Igepal Ca-630) 12.8
Polietilen glikol 400 monolaurat 13.1
Polioksietilen sorbitan mono-oleat 15.0
(Tvveen 80)
Polioksietilen sorbitan monolaurat 16.7
(Tvveen 20)
Polioksietilen lauril eter (Brij 35) 16.9
Sodyum oleat 18.0
Potasyum oleat 20.0
Sodyum lauril slfat 40.0
94
11.3. Emlsiyonlarda Yapdan Kontroller
1 .Organoleptik kontroller
2.Etkin madde miktar tayini
3. Emlsiyon tipinin tayini
4. Damlack bykl ve byklk dalmnn tayini
5. Viskozluk tayini
11.4. Emlsiyonlarda Yapdan Stabilite almalar
1. Fiziksel stabilite
2. Kimyasal stabilite
3. Mikrobiyolojik stabilite
alma 11.1.
Zeytinya emlsiyonu
Ol ive oil emulsion
Emulsio olei olivae
Zeytinya 8 ml
Arap zamk 2g
Artlm su 4 ml
Basit urup 10 ml
Artlm su 15 ml
Hazrlama:
Kuru bir porselen havana arap zamk konur. zerine zeytinya ilave edilip,
havan eli ile yavaa kartrlr. 4 ml suyun hepsi birden katlr, derhal hzla
ve ayn ynde kartrlr. Primer emlsiyonun olutuunu gsteren belirgin
ak ak sesi duyulana kadar kartrmaya devam edilir. Sonra be dakika
daha kartrlr. zerine yava yava ve kartrlarak 10 ml basit urup
katlr. Daha sonra 15 ml su yine azar azar ve devaml kartrlarak ilave
edilir. ieye konur ve uygun ekilde etiketlenerek teslim edilir.
Sorular:
1 - Preparatn hazrlanma yntemi nedir?
2- Preparatn farmastik ekli nedir? Hangi amala kullanlabilir?
3- Emlsiyonun tipini belirleyiniz. Emlsiyon tipini hangi yntemler ile
tayin ettiniz? Sizin emlsiyonuzun tipi nedir? Yaznz.
95
alma 10.3.
Sv parafn emlsiyonu
Emulsio olei paraffni
Sv parafn 12 ml
Arap zamk 4g
Nane suyu y.m. 50ml
Hazrlama A:
Toz halindeki arap zamk zerine gerekli miktarda primer emlsiyon suyu
konup kartrlr ve zamk msilaj haline getirilir. Sonra sv parafn azar
azar ve kartrlarak ilave edilir. Primer emlsiyon oluunca 2-3 dakika daha
kartrlr ve kalan nane suyu ilave edilip, istenen hacme tamamlanr.
Hazrlama B
Toz halindeki arap zamk zerine sv parafn ilave edilip kartrlr. 3:2:1
(ya:su:emlgatr) oranna gre hesaplanan primer emlsiyon suyu ilave
edilir. Karakteristik ak ak sesleri duyuluncaya kadar hzlca kartrlr.
Kalan nane suyu azar azar ilave edilerek istenilen hacme tamamlanr.
Sorular:
1 - Hazrlanan preparatn farmastik ekli nedir? ve d fazna gre tipini
yaznz.
2- A ve B yntemleri arasndaki fark nedir? Her iki yntemin adm yaznz.
Her iki yntemden hangisi ile emlsiyon daha kolay hazrlanyor?
3- Bu emlsiyon hangi amala kullanlr?
4- Havanlarnz suyla ykanyor mu? Nedenini yaznz.
alma 11.3.
Kire Linimenti
Lirimentum calcicum
Zeytinya 15 ml
Kire suyu 15 ml
96
Hazrlama:
Zeytinya kuru, renksiz bir ieye konur. ie dndrlerek yan ienin i
yzeyini bir film halinde kaplamas salanr. Sonra zerine szlm kire
suyu ilave edilir. ienin az kapatlr ve beyaz-krem renkli bir emlsiyon
oluana kadar hzla alkalanr. Uygun ekilde etiketlenip, teslim edilir.
Sorular:
1- Bu formlasyon hangi amala kullanlr ve etiketine neler yazlmaldr?
2- Linimentler hangi amalarla kullanlr?
3- Hazrladnz preparat hangi emlgatr ieriyor? Bu, hangi zellikte
bir emlgatrdr?
97
12.7. Yar Kat Svalarn Snflandrlmas ( USP 27- NF 22 )
1. Hidrokarbon svalar
2.Absorpsiyon svalar
Anhidr absorpsiyon svalar
s/y tipi absorpsiyon svalar
3. Suyla uzaklatrlabilen (ykanabilen) svalar
(y/s tipi svalar)
4. Suda znen svalar
1) Hidrokarbon Svalar:
Su tutma zellikleri yoktur.
Suda znmezler.
Okluzif (rtc-koruyucu) etkileri vardr.
Srldklerinde yal bir his brakrlar.
Temizlenmeleri, suyla ykanmalar ok zordur.
rnek: Beyaz vazelin
Kat parafn
Balmumu
2) Absorpsiyon Svalar:
Fiziksel zelliklerini (kvam vb.) deitirmeden yaplarnda su
tutabilen svalardr.
Sv etkin maddelerin hastaya verilmesinde ve sulu yaralarda tercih
edilirler.
Bu svalar iki alt gruba ayrlrlar.

a) Anhidr absorpsiyon svalar:
Eklenen suyu, bir s/y tipi emlsiyon oluumu ile bnyesine alan,
absorplayan anhidr svalardr. Arlklarnn iki kat su tutabilirler.
Emoliyan (yumuatc) zellikleri vardr.
Deride yal bir his brakrlar.
rnek: Susuz lanolin (Anhidr lanolin)
b) s/y tipi absorpsiyon svalar:

s/y tipi emlsiyon yapsnda svalar olduklarndan kendi
yaplarnda su vardr. Bununla birlikte, sonradan eklenen bir miktar
suyu da tutabilirler.
Emoliyan zellikleri vardr.
Deri zerinde yal bir his brakrlar.
100
Suda znmezler.
rnek: Kold krem (USP 21 - NF 16)
3. y/s Tipi Emlsiyon Svalar (su ile uzaklatnlabilen/ykanabilen

svalar):
Bu svalar su ile ykanabilir, deriden ve giysilerden su ile kolayca
uzaklatrlabilirler.
y/s tipi emlsiyon svalar, su ile seyreltilebilirler.
Deride yal bir his brakmazlar.
Okluzif etkileri yoktur.
rnek: Hidrofil merhem (USP 27 - NF 22)
4. Suda znen Svalar:

Suda tamamen znrler, su ile ykanabilirler.
Deriye srldklerinde yal his brakmazlar.
Okluzif etkileri yoktur.
Yaplarnda suda znmeyen yal maddeler (vazelin vb.)
iermezler.
rnek: Polietilenglikol merhemi ( U S P 27 - NF 22)
Gliserin Merhemi
Yar kat preparatlarda, etkin madde ve svadan baka;

Antimikrobiyal koruyucular,
Antioksidanlar,
Stabilize edici maddeler,
Viskozluk artrclar,
Penetrasyon artrc maddeler,
Koku ve renk maddeleri
bulunabilir.
12.8. Yar Kat Preparatlarn Hazrlanmas
Oda scaklnda hazrlama

Eritme ve scakta hazrlama
olmak zere 2 ekilde hazrlanrlar. Hazrlama yntemi svam cinsine ve
etkin maddelerin zelliklerine gre seilir.
Oda scaklnda kartrma yntemi bu scaklkta yar kat, srlebilen

kvamda olan svalar ile alrken kullanlr. Bu ilemde havan ve havan
101
elinden yararlanlr. zellikle merhem tipi majistral preparatlann
hazrlanmasnda tercih edilen bir yntemdir.
Burada:
Sva oluturan maddelerin havanda kartrmaya uygun
yumuaklkta olmas gerekir (vazelin gibi).
Etkin madde su, alkol ya da deriye zarar vermeyen baka bir
zcde znmyorsa ince toz edilmi etkin maddenin tamam,
svam kk bir miktar ile homojen olarak kartrlr. Daha sonra
bu ktle, svan kalan ile geometrik olarak seyreltilir.
Etkin madde su, alkol gibi bir zcde znyorsa nce bu zelti
formldeki svaa yedirilir, daha sonra dier maddeler kartrlr.
Sva, kat parafn gibi oda scaklnda kat olan maddeler ile yar kat
maddelerin bir karm ise eritme yntemi tercih edilir. Ayrca etkin madde
eer svan erimi halinde znebiliyor ise yine bu yntem kullanlabilir.
Burada:
Svan eritilerek hazrlanmasnda kat parafn, balmumu gibi
yksek derecede eriyen maddeler porselen bir kapsl iinde su
banyosunda eritilir, sonra dierleri ilave edilir. Srekli kartrlan
svaa, ince toz haline getirilmi kat etkin madde eklenip, souyana
kadar kartrlr.
Emlsiyon tarznda olan formllerde ya fazn ve su fazn
oluturan maddeler, ayr ayr kaplarda su banyosu zerinde 70-
72C'ye kadar stlr. Su faz, ya faznn zerine eklenip
souyuncaya kadar kartrlr.
Emlsiyon tipi svalarda sva hazrlandktan sonra lk iken etkin
madde emlsiyona eklenebilir.
12.9. Yar Kat Preparatlarda Yaplan Kontroller
1- Homoj enite kontrol

2- Fiziksel kontroller
3- Reolojik kontroller
4- pH kontrol
5- Sterilite kontrol (oftalmik preparatlar)
6- Arlk kontrol
7- Mikrobiyolojik kontroller
102
8- In vitro etkin madde k tayini
a- Kalitatif Yntemler
Kromatografk yntem (Kat kromatografsi)
A g a r j eli yntemi
b- Kantitatif Yntemler
Zarl yntemler
Zarsz yntemler
9- In vivo tayinler
12.10. Merhemlerden in vitro Etkin Madde knn ncelenmesi
Sodyum salisilat 5g
Sva 100 g
Bu almada birbirinden farkl tipte merhem svalar kullanlacaktr.

Deneyler her gruptan bir sva ile iki paralel olarak gerekletirilecektir.
1 - Hidrokarbon svalar
Beyaz vazelin
Beyaz merhem (USP 27 - NF 22)
2- Absorpsiyon svalar
Susuz lanolin
Basit merhem (BP 1999)
3- Suyla ykanabilen svalar
Hidrofil merhem (USP 27 - NF 22)
Stearik asit merhemi
4- Suda znen svalar
PEG merhemi (USP 27 - NF 22)
Gliserin merhemi
a. Kalitatif Yntemler
Kromatografk yntem (Kat kromatografsi)
Deneyin yapl:
ki tane kantitatif szge kad alnr. Bir petri kutusunun i ap
byklnde kesilir. Katlar bo ve uygun byklkteki iki beherin
zerine yerletirilir. Yaklak 0.7 ml %10 FeCl 3 zeltisi ile kadn her
taraf damla damla slatlr. 10 dakika bekletilir. Sonra katlar petri
kutularna aktarlr. ki jelatin kapsln tepesi toplu ine ile delinir ve ii
hazrlanan sva ile doldurulur. Doldurulan jelatin kapsllerin az ksm
spatl yardmyla dzeltilir. Merhem yzeyi burada ok hafif d bkey
103
olmaldr. Dolu jelatin kapsller hafife bastrlarak reaktifli szge
katlarnn ortasna yerletirilir. Petriler, azlan ak olarak altnda su
bulunan desikatrlere (%100 bal nem ortam) konulur ve desikatrn az
hemen kapatlr. ki saat sonra oluan renkli blgenin ap llr ve
difuzyon uzakl hesaplanr.
Sorular:
1. Deney sonunda elde ettiiniz sonular tablo eklinde gsteriniz.
2. Svalar arasnda difuzyon asndan ne fark grdnz, sebebi nedir?
b. Kantitatif Yntemler
Zarl yntemler
Deneyin yapl:
Yeterli boyuttaki selofan zar 1 saat 37C suda bekletilir. Cam hcrelerin
boken daras alndktan sonra hazrlanan sva hcre ierisine hava
kabarc kalmadan iyice doldurulur ve hcrenin zeri selofan zar ile hi
hava kabarc brakmadan kaplanp, balanr. Merhem ile doldurulup
hazrlanan hcre tekrar tartlr. Daha sonra bu hcre 37C'lik su banyosu
ierisine yerletirilmi, iinde 200 ml pH 6.0 fosfat tamponu ieren beher
ierisine zar yzeyi sv yzeyine deecek ekilde tutturulur. zelti
magnetik kartnc ile 300 devir/dak. hzda kartrlr. 5., 15., 30., 45., 60.,
90. ve 120. dakikalarda 2'er ml rnek alnr ve her seferinde alman miktar
kadar 37C'deki etkin madde iermeyen pH 6.0 fosfat tamponu ortama ilave
edilir. Alnan numunelerin zerine 1 'er ml FeCl 3 zeltisi konulup bunlar pH
6.0 fosfat tamponu ile 10 ml'ye tamamlanr. rneklerin absorbans deerleri
okunarak, kalibrasyon erisi yardm ile /ig/ml veya mg/1 cinsinden etkin
madde konsantrasyonu hesaplanr. Zamana (x ekseni) kar aa kan etkin
madde miktar (y ekseni) olacak ekilde grafie geirilir.
Sorular:
1. izdiiniz grafikteki profilleri ait olduu sva dikkate alarak karlatnp
yorumlaymz.
2. En az ve en ok etkin maddenin aa kt sva gruplannm hangileri
olduunu belirtiniz.
104
12.11. Yar Kat Preparatlann Ambalajlanmas
Yar kat preparatlar genel olarak;

Cam veya plastik kavanozlarda
Sklabilir metal veya plastik tplerde
ambalajlanr.
Tpler, yar kat preparatn hava ve mikroorganizmalarla temasna izin

vermedii iin tercih edilir.
Bu ambalajlarn iyice kapatlm olmas gereklidir. Eer preparatta su veya

uucu bileik bulunuyorsa, hava geirmeyen ambalajlar kullanlmaldr.
Eczanede hazrlanan yar kat preparatlann ambalaj lanna krmz etiket

yaptnlr.
12.12. Yar Kat Preparatlann Saklanmalar
Yan kat preparatlar, oda scaklnda (25C) saklanmaldr. 30C'nin

zerindeki scaklklarda bulundurulmamaldr. zel bir uyar olmadka
buzdolabnda saklanmamaldr.
alma 12.1.
Basit Merhem (BP 1999)

Unguentum Simplex
Simple Oirtment
Susuz lanolin 50 g
Kat parafn 50 g
Setostearil alkol 50 g
Vazelin (yumuak) 850 g
Hazrlama:
Hesaplanan miktar setostearil alkol, eit miktarlardaki setil ve stearil alkoln
bir kapslde su banyosu zerinde eritilip kantnlmas ile hazrlanr,
soutulur. Geri kalan maddeler ayn kapsle konulur. Su banyosu zerinde
beraberce eritilir ve pat kvamn alncaya kadar kartnlr. Souduktan
sonra kutuya boaltlr. Uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
105
Sorular:
1. Bu merhem hangi amalarla kullanlr?
2. Setostearil alkoln grevi nedir?
alma 12.2.
inko Oksit Merhemi (BP 1999)

Unguertum Zinci Oxydi
Zinc Ointment
inko oksit 15 g
Basit merhem 85 g
Hazrlama:
inko oksit havana konulur, zerine birka damla sv vazelin damlatlr,
iyice ezilir. Basit merhemin yars su banyosunda iyice eritilip scakken
havandaki inko oksit zerine ilave edilip tektr hale sokulur. Sonra geri
kalan basit merhem ile iyice kartrlr, kutuya konulur. Uygun ekilde
etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Bu merhem hangi amalarla kullanlr?
2. Merhemi elinize srnz ve ykaynz. Ykanabilme zellii nasldr?
alma 12.3.
Wilkinson Merhemi (Remington 12th)

Unguertum Wilkinsoni
Wilkinson 's Ointment
Kayn aac katran 10g

Sblme kkrt lOg
Sar vazelin 20 g
Potas sabunu 20 g
106
Hazrlama:
Kkrt havanda iyice ezilerek kalsiyum karbonat ile kartrlr. zerine
vazelin azar azar ilave edilir. Bir kapslde kayn aac katran ile potas
sabunu tektr oluncaya kadar kartrlr, sonra her iki karm birletirilir,
iyice homojenize edilir. Kutuya konulur, uygun ekilde etiketlenip teslim
edilir.
Sorular:
1. Bu merhem hangi amalarla ve nasl kullanlr? Ayrntl olarak anlatnz.
2. Formldeki maddelerin Latince adlarn yaznz.
alma 12.4.
Hidrofil Merhem ( USP 27 - NF 22)

Unguentm Hydrophilicum
Hydrophilic Oirtment
Beyaz vazelin 25.000 g

Stearil alkol 25.000 g
Sodyum lauril slfat 1.000 g
Metil paraben 0.025 g
Artlm su 37.000 g
Hazrlama:
a) Stearil alkol, beyaz vazelin ve propil paraben su banyosu zerinde
eritilerek 70-72C'ye kadar stlr.
b) Dier maddeler de suda zlerek, su banyosu zerinde 70-72C'ye
getirilir, (a) ve (b) de hazrlanan iki ayr karmdan (b), (a)'nn zerine
yava yava ve kartrarak ilave edilip souyuncaya kadar kartrlr.
Kutuya konulur. Uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Bu forml hangi amalarla kullanlr?
2. Bu merhemdeki her bir maddenin grevini yaznz.
3. Bu preparatn emlsiyon tipini yaznz.
4. Hidrofil merhemin fiziksel stabilite ynnden tad zellikler nedir?
107
alma 10.3.
Gliserin Merhemi
Unguentum Glycerini
Glycerini Ointment
Buday niastas 7g
Gliserin 93 g
Artlm su 7g
Hazrlama:
Niasta bir kapslde cam baget yardmyla su ile iyice kartnlr. zerine
gliserin ilave edilip tekrar kartnlr. ok hafif alevde amyant zerine konup
kartrmaya devam edilir. Yar effaf bir hal alp arl 100 grama
ininceye kadar stlr. Kutusuna konulup uygun ekilde etiketlenip teslim
edilir.
NOT: Hesap 100 g zerinden yaplr.
Sorular:
1. Hangi tip merhem svadr, hangi amalarla kullanlr ?
2. Niasta niin nce su ile kantnlr?
alma 12.6.
Akrinol Merhem
Rivanol Merhem
Rivanol 1.0 g
Vazelin
Lanolin 100.0 g
Artlm su 20.0 g
Hazrlama:
Hesapl miktar rivanol suda zlr. Rivanoll zelti lanolin ile bir cam
havanda sulu zelti kalmayncaya kadar kantnlr. Sonra vazelin ilave
edilerek iyice kartnlr. Merhem kutusuna konularak uygun ekilde
108
alma 12.7.
Su inde Ya Tipi Krem

HLB deeri
Sv parafn 16 g 11
Stearik asit 2g 15
Setil alkol 4g 15
Gliseril monostearat 2g
Emlgatr 4g
Gliserin 9g
Artlm su ym 100 g
Tween 80'in HLB deeri: 15

Span 80'in HLB deeri : 4.3
Hazrlama:
Su ve ya faz ayr kaplarda su banyosu zerinde 70-72C'ye kadar stlr.
Yava yava ve devaml kartrlarak su faz ya faznn zerine ilave edilir.
Oda scaklna gelinceye kadar kartrmaya devam edilir. Merhem
kutusuna konulur, uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. HLB deerinin ne olduunu aklaynz.
2. Yukardaki formlde kullanlan emlgatr karmnn HLB deerini
hesaplaynz.
3. kinci soruda bulduunuz HLB deeri ne tip emlsiyon oluturmak iin
uygundur? s/y ve y/s tipi emlsiyonlar iin ortamn ideal HLB
deerleri hangi aralklarda olmaldr?
4. Hazrladnz krem ne amala kullanlr? indeki maddelerin
grevlerini yaznz.
109
alma 12.15.
Kold Krem (USP 21 - NF 16)

Unguertum Leniens
Cold Cream
Balk nefsi 125 g

Beyaz balmumu 120 g
Sv parafin 560 g
Boraks 5g
Artlm su 190 ml
Hazrlama:
Balk nefsi ve beyaz balmumu kk paralara blnerek bir kapsle alnr.
zerine sv parafn ilave edilip su banyosunda eritilir ve 70-72C'ye kadar
stlr. Kk bir behere alman boraks artlm suda zlp su banyosunda
70-72C'ye kadar stlr. Bu zelti ayn scaklktaki nceki erimi karm
zerine yava yava ve hzla kartrlarak ilave edilir. Souyuncaya kadar
devaml kartrlr ve kutusuna konulur. Uygun ekilde etiketlenip teslim
edilir.
Sorular:
1. Bu formldeki maddelerin latince isimlerini yaznz.
2. Formlde yer alan her bir maddenin grevini aklaynz.
3. Kold krem ne tp bir merhem svadr? Hangi amala kullanlr?
alma 12.9.
inko Oksitli Jelatin ( BNF 63)

Unna 's Paste
Paste Gelat. Zinc
inko oksit 100 g

Jelatin 150 g
Gliserin 400 g
Artlm su 350 ml
110
Hazrlama:
Artlm suyun yzde doksan zerine jelatin azar azar ve kartrlarak ilave
edilir. Karm 10 dakika bekletilir. Jelatin eriyinceye kadar hava kabarc
oluturmayacak ekilde hafife kartrlarak su banyosunda stlr. Bir
havanda inko oksit gliserin ile iyice ezilerek kartrlr ve pat haline
getirilir. Bu karm jelatin zeltisi zerine azar azar ve kartrlarak ilave
edilir. Havan, kalan su ile ykanarak behere ilave edilir. Tektr bir jel elde
edilene kadar dikkatle kartrlr, soumadan kutuya konulur. Uygun ekilde
Sorular:
1. Bu ila ekli hangi amala kullanlr ve nasl uygulanr?
2. Hazrladnz bu pat nasl saklanmaldr?
alma 12.10.
inko Oksit Pat (USP 27 - NF 22)

Pasta Zirci Oxydi
inko oksit 25 g
Niasta 25 g
Yumuak vazelin 50 g
Hazrlama:
Niasta ve inko oksit havanda iyice kartrlr. zerine eritilmi vazelin
ilave edilir ve homojen bir pat oluana kadar iyice ezilir. Uygun ekilde
Sorular:
1. Bu preparat hangi amalarla kullanlr?
2. Pat ve merhem arasnda ne fark vardr?
3. Kalamin nedir? eitli farmakope ve formlerlere gre hangi maddeleri
ierir?
111
alma 12.15.
Naproksen Jel
Naproksen 10.0 g*
Karbopol 934 1.0 g
Trietanolamin 3.5 g
zopropil alkol 20.0 g
Gliserin 7.0 g
Artlm su y.m. 100.0 g
* naproksene edeer miktarda naproksen sodyum kullanlr.
Hazrlama:
Karbopol 934 ve gliserin kartnlr, bu karma yaklak 50 ml kadar su
ilave edilerek homojenize edilir. Homojen bir grn elde edince bir miktar
su ile kartrlm propilen glikol ilave edilir. Naproksen sodyum gerekli
suda zldkten sonra yukardaki karma eklenir. Daha sonra
trietanolamin suda zlr ve karbopoll karma damla damla ilave edilir.
Jelleme tamamlanncaya kadar kartrlr. Gerekli arla su ile
tamamlanr. Uygun ekilde ambalajlanp etiketlenir.
Sorular:
1. Bu preparat ne amala kullanlr?
2. Hazrlanan preparat ne tr bir j eldir?
alma 12.12.
Merhemlerin Endstriyel malat
Setil alkol 5.0 g

Stearil alkol 5.0 g
Beyaz vazelin 20.0 g
Sodyum lauril slfat 1.0 g
Artlm su 61.0 g
Esans y.m.
112
Hazrlama:
Eritme yntemi kullanarak byk apl merhem imalat yaplacaktr. Setil
alkol, stearil alkol ve beyaz vazelin bir kapsl iinde su banyosu zerinde
70C'ye kadar stlr (I). Bir beherde, artlm suyun te birine sodyum
lauril slfat, propilen glikol ilave ederek su banyosu zerinde ayn scaklkta
(70C) stlr (II). Geri kalan suda metil paraben zlp bu da 70C'ye
stlr (III). Kartrma ilemi planet kartrcda gerekletirilir. nce yal
faz su banyosu zerinden alnarak (I karm) planet kartrcya dklr ve
kartrc altrlr. Sulu faz (II ve III karmlar bir araya getirildikten
sonra) kartrc devaml alrken planet kartrcdaki yal fazn zerine
ilave edilir. Karmn scakl 40C'ye kadar souyunca parfm ilave edilip
kartrmaya devam edilir. Souyuncaya kadar kartrma ilemine devam
edilir. Hazrlanan merhem kitlesi merhem doldurma aletine boaltlr. Daha
sonra merhem doldurma aleti her bir merhem tpne 20g merhem
doldurulacak ekilde ayarlanr ve hazrlanan merhem tplere doldurulur.
Merhem tpleri bo ve kapaklan kapal iken tek tek numaralanp tartlr.
Doldurma ileminden sonra tpler kapatlr. Tpler (kapaklar kapatlm
olarak) tekrar tartlr (merhemler doldurulurken dikkat edilecek nokta, tpn
iinde hava kalmamasdr). Her bir tpteki merhem ieriini gram olarak bir
izelge haline getiriniz. Doldurduunuz tplerdeki ortalama merhem
miktarn, standart sapmasn ve her bir tpteki miktann ortalamadan
% sapmasn hesaplayn, bir tablo halinde gsterin. Bulduunuz tablo
sonulanna gre kiisel yorumunuzu belirtiniz.
alma 12.13.
ktrlm kkrt lg
htiyol lg
Ard katran 10 g
Lanolin 10 g
Vazelin 10 g
alma 12.14.
%
Sodyum aljinat 1.0
Setil alkol 0.5
Trietanolamin 0.5
Gliserin 7.0
Stearik asit 5.0
Artlm su 86.0
113
alma 12.15.
Salisilik asit 1.8 g

ktrlm kkrt 3.6 g
Kayn aac katran 3.6 g
Kold krem 60.0 g
alma 12.16.
Bizmut gallat 4g
Vazelin 10 g
Lanolin 25 g
Artlm su 25 g
alma 12.17.
White ointment (USP 27 - NF 22)
alma 12.18.
Sulp hur ointment (USP 27 - NF 22)
alma 12.19.
Cool tar and salicylic acid ointment (BP 1999)
alma 12.20.
Aluminium subacetate ointment (Martindale, 28th)
alma 12.21.
Cetrimide enulsifying ointment (BP 1999)
114
alma 12.22.
Cetrimide cream (BP 1999)
alma 12.23.
Burrow 's paste (Martindale, 28"')
alma 12.24.
Resorcinol-sulfur paste (Martindale, 28th)

13. SUPOZITUVARLAR
ekilleri, hacimleri ve kvamlar rektal uygulamaya uygun kat tek dozluk

preparatlardr. Lokal enfeksiyonlarn tedavisinde vajinal uygulanan bu tip
preparatlar da vardr.
Rektal yol ile supozituvar uygulamann tercih edilme nedenleri:

1- Az yolu ile hastaya ila verilemedii durumlar
ameliyat sonras
mide-barsak rahatszlklar
bebek/yal hastalar
hastann mental bozukluu olmas
2- Oral uygulamann etkin madde asndan uygun olmad durumlar
etkin maddenin mide-barsak kanalnn pH'smda stabil
olmamas
etkin maddenin mide-barsak kanalnda enzimatik
bozunmaya uramas
etkin maddenin karacierden ilk gei etkisine uramas
Supozituvarlar deiik ekil (konik veya torpido) ve byklklerde

(genellikle 1-4 g) hazrlanabilirler. Bunlann etkin madde ierikleri % 0.1-40
gibi geni bir aralkta olabilir.
Supozituvarlar hem lokal hem de sistemik etki oluturmak amacyla

kullanlr. rnein lokal etki iin hemoroidde ar ve irritasyonun
giderilmesinde uygulanabildikleri gibi astrenjan, antiseptik, lokal anestezik,
damar geniletici ve antienflamatuvar etkili etkin maddelerin supozituvarlan
ile lokal etki elde edilmesi de mmkndr. Sistemik etki ise, antiastmatik,
antiromatizmal ve analzejik etkin maddeleri ieren supozituvarlar ile
salanabilir.
13.1. Supozituvar Svalar
Etkin madde uygun bir sva iinde hazrlanr.
deal bir supozituvar svamn tamas gereken zellikler:

Vcut svlarnda erimeli/dalmaldr
Mukozaya nfuz etmeli/temas yetenei fazla olmaldr
rritan/toksik olmamaldr
Etkin maddeler ile geimli olmaldr
116
Erime noktas ile donma noktas arasndaki fark fazla olmamaldr
abuk bozunmamal, uzun sre stabil kalmaldr
Oda scaklnda kolayca kalplara dklebilmeli, fakat kalplara
yapmamaldr
Eritme yntemi veya basnla ekil verme yntemi kullanlarak
retime elverili olmaldr
Preparatn saklanmas/kullanlmas srasnda ekli bozulmamaldr
Supozituvar svalar 4 grupta incelenir;
1. Yal svalar
2. Sentetik ve yar sentetik svalar
3. yonize olmayan yzey aktif maddeler
4. Suda znen ve su ile karabilen svalar
1. Yal Svalar
Kakao Ya:
Doal bir maddedir. Scaklk etkisiyle fiziksel zelliklerini deitirebilen bir
svadr. Kakao ya ile alrken scaklk 35C'nin zerine karsa stabil
olmayan a , (31 ve y polimorflar oluur. [3 polimorfu en dayankl ve erime
noktas en yksek olan eklidir ve bu polimorfu ieren supozituvarn
katlamas ancak 15C civarnda olmaktadr.
Kakao ya ile alrken;
Scakln devaml kontrol edilmesi ve 35C'i amamas,
Daha yksek scaklklarda allmas durumunda svan bir ksmnn
(1/3) ayrlmas ve dier ksm eritildikten sonra, ayrlan kat ksmn ilave
edilerek supozituvarn hazrlanmas gerekmektedir. Bu ileme "alama" ad
verilir.
Kakao ya ile alrken dikkat edilmesi gereken dier bir konu da baz
maddelerin svam erime derecesini drmesi ya da ykseltmesidir. Erime
derecesini dren maddeler ile allrken formle erime derecesinin
dmesini engellemek iin svam % 20'i kadar balk nefsi veya % 4'
kadar balmumu ilave edilebilir. Buna karlk erime derecesini ykselten
maddeler ile alrken formle uygun miktarda susam ya, arait ya gibi
sv yalar (genellikle % 0.1-0.5) ilave edilmelidir.
117
Supozituvarlarm hazrlanmas srasnda ama, etkin maddeyi sva ierisinde
ok ince ve homojen bir ekilde datmaktr. Etkin madde suda znmyor
ise, sspansiyon/emlsiyon haline getirmek gerekir.
13.2.1. Gerekli sva miktarnn hesaplanmas
Supozituvann hazrlanabilmesi iin etkin maddenin supozituvar sva

ierisinde ne kadar yer kapladnn bilinmesi gerekir. Bu durum her etkin
maddenin kendi younluuna bal olarak deiir. Eer etkin maddenin
younluu svan younluuna eitse; supozituvar ierisindeki etkin madde
eit arlktaki svam hacmini kaplayacaktr. Etkin maddenin younluu
svan younluundan farkl ise o zaman etkin maddenin o sva iin ne
kadar yer kapladnn hesaplanmas gerekir.
1 g etkin maddenin yerini tutan supozituvar svamn miktarna veya 1 g

svan yerini tutan etkin maddenin miktarna "yer tutma deeri (f) veya
deplasman faktr" denir. Yer tutma deeri znmeyen maddelere
uygulanr ve pratikte hesaplanm olarak liste halinde eitli maddeler iin
verilmitir.
Yer tutma deeri ile gerekli sva miktarnn hesaplanmas:
Reete iin gerekli svam hesaplanmas yer tutma deeri ile yaplr. Burada
aadaki forml kullanlr:
M = S-[(f 1 .g 1 )+(f 2 .g2)+ +(f.g)]
M : Gerekli svam miktar (g)

S : Sadece sva ile hazrlanan bo kalp arl (g)
f : Yer tutma deeri
g : Formldeki etkin madde miktar (g)
rnek 13.1.
Rx
Prokain 0.6 g
Kakao ya y.m.
P.I. Supp. No:V
120
Kakao ya ile sadece svadan oluan bir supozituvar hazrlanr, dondurulur
ve kalptan karlarak tartlr. Buna bo kalp arl denir. rnein bu
deer 1.8 g olsun.
Prokain f = 0.8
M = S - (f.g)
M = 1.8-(0.8x0.6)
M = 1.32 g 1 supozituvar iin gereken kakao ya miktar
Reetede istenilen supozituvar saysndan 1 fazlas zerinden hesap yaplr.

Yani reetede 5 supozituvar istendiine gre 6 supozituvar iin hesap yaplr.
Buna gre forml:
prokain 0.6 x 6 = 3.6 g
kakao ya 1 . 3 2 x 6 = 7.92 g
Supozituvann hazrlanmas: Bunun iin hesaplanan miktar kakao ya (7.92

g) tartlr. Yaklak 1/3 kadar ayrlr, geri kalan 35C'i gemeyecek ekilde
su banyosu zerinde stlarak eritilir. Daha sonra su banyosundan alnarak
zerine kat haldeki kakao ya ilave edilir ve kartrarak eritilir. Bu
karma prokain (3.6 g) ilave edilir ve homojen oluncaya kadar kartrlr.
Elde edilen ktle daha nceden sv parafn ile yalanm olan supozituvar
kalplarna donmaya yaknken kartrlarak dklr ve donmaya braklr.
Donduktan sonra zerinde kalan fazlalklar syrlarak alndktan sonra
kalplar alp supozituvarlar kartlr. Uygun ekilde ambalajlanp
etiketlenir.
13.3. Supozituvarlarda Yaplan Kontroller
1. Erime sresinin saptanmas

2. Dalma sresinin saptanmas
3. Krlma ve mekanik dayankllk kontrol
4. In vitro etkin madde k testi
5. Etkin madde ierii
6. Arlk sapmas
7. pH kontrol
121
kalba kartrarak dklr. Donduktan sonra kalbn zerindeki fazlalklar
bir spatl yardm ile kaznr. Kalp alp supozituvarlar karlr. Uygun
ekilde ambalajlanp etiketlenir.
NOT: 4 supozituvarlk ktle ile allr.

Aspirinin Witepsol H15'e gre yer tutma deeri 0.71 'dir.
Sorular:
1 .Deneysel olarak parasetamoln yer tutma deerini hesaplayn ve nasl
yaptnz yaznz.
2. Kullandnz svan yapsn yaznz.
3. Bu supozituvar hangi amala kullanlr?
4. Etkin maddenin ve svan younluu verildiinde yer tutma deerinin
nasl hesaplandn gsteriniz.
alma 13.4.
Supozituvarlann Endstriyel malat
Sodyum salisilat 0.200 g

WitepsolH15 y.m.
Bu formle gre hazrlanan supozituvarlar zerinde aadaki kontroller

gerekletirilecektir.
1. Grn: Supozituvarlar boyuna kesilip incelendiklerinde i ve d

yzeyleri tek biim olmaldr.
2. Erime-dalma (EP 4): eitli aletlerle 37C'lk su banyosunda tayin
edilir. Supozituvann tamamnn eridii veya dalarak alet sepetli ise
sepetin altma veya stne getii zaman llr. Genellikle yarm saat
iinde erimeli ve dalmaldr.
3. Etkin madde miktar tayini: Burada rnek olarak sodyum salisilat iin etkin
madde tayininin nasl yapld anlatlacaktr. Dier etkin maddeler iin
referans kitaplarda verilen kendi monografmdaki analiz yntemleri
kullanlmaldr.
Hazrlanan supozituvarlardan 5 tanesi bir beherde su banyosunda eritilir.

Tamamen eridikten sonra 50 ml artlm suyla kartrlr. stteki yal
tabaka donuncaya kadar buzdolabnda bekletilir. ki faz szlerek ayrlr.
Kalan sva tekrar eritilir. Tekrar 50 ml artlm suyla kartrlr. Sva
124
ksm donunca alttaki sulu tabaka ilk szntnn zerine szlr. Bu
szntden 2 ml alnp artlm suyla 100 ml'ye tamamlanr. Bu zeltiden
9 ml alnp zerine 1 ml
% 10'luk FeCl 3 zeltisi ilave edilip, zeltinin absorbans deeri
kalorimetrede 510 nm'de okunur. Eldeki kalibrasyon dorusu yardmyla
sodyum salisilatn miktarn hesaplanr. Bulunan konsantrasyon deeri
(x) mg/1 veya pg/ml cinsindendir. Bulunan etkin madde miktar istenen
miktardan % 10'dan fazla sapma gstermemelidir.
4. Krlma ve mekanik dayankllk kontrol: Supozituvar eklini alm

svan belirli scaklkta zerine konan arlklara dayanmas ile llr.
Rektuma konurken yaplacak basnca dayankl olup olmadnn
anlalmas bakmndan ve ambalajlama srasndaki kayp bakmndan
nemlidir.
Bu amala supozituvarlann krlma noktasn saptayan alet kullanlacaktr.

Alet, iine supozituvarn yerletirildii bir blme ve bu blmedeki suyun
dolamn salayan termostatl su banyosundan oluur. Deneyin yapld
scaklk 25C'dir. Supozituvarlar en az 24 saat test scaklnda
bekletilmelidir. Alet istenen test scaklna ayarlanr. nceden bekletilen
supozituvarlar test blmesine sivri ksm yukar gelecek ekilde yerletirilir.
Blmenin kapa kapatlr. Birer dakika ara ile 200 g arlndaki diskler
ilave edilir. Supozituvar krlana kadar bu ileme devam edilir (aletin bo
arl 600 g'dr).
NOT: Eer supozituvar ilk 600 g'lk bo arlk ile knlyorsa,

kullanlamayacak kadar yumuaktr. Eer supozituvara ilave edilen diskler
ile knlmsa, tm arlklarn toplam alnr. Son ilave edilen disk
konulduktan ilk 20 s sonra kopma olmusa, toplam arla eklenmez.
Kopma olay 20-40 s arasnda olmusa, son konan diskin yan arl
toplama katlr (100 g). Kopma 40 s'den sonra meydana gelmise diskin tm
arl toplam arla katlr.
alma 13.5.
Sodyum salisilat 200 mg

WitepsolH15 y.m.
Forml 1 supozituvar iindir.
125
alma 10.3.
Acetarsol 0.25 g
WitepsolH15 y.m. 2.00 g
alma 13.7.
Benzokain 5.0 g
Adrenalin 0.1 g
Borik asit 0.2 g
Artlm su 5.0 ml
Kakao ya y.m. 100.0 g
(Baka uygun sva da kullanlabilir)
alma 13.8.
Bileik Benzokain Supozituvar (P.Nord.)

Suppositoria Benzocaini Composito
Benzokain 200 mg
inko oksit 500 mg
Peru balsam 100 mg
Bizmut oksigallat 200 mg
Kakao ya y.m.
alma 13.9.
Bizmut Subgallat-Rezorsin Supozituvar (Martindale 28th)

Compound Bismuth and Resorcin Supp.
Bizmut subgallat 200 mg

Hintya 60 mg
Rezorsin 60 mg
inko oksit 120 mg
Kakao ya y.m.
126
alma 13.10.
Bebekler iin Kloral Supozituvar (NF 1955)

Supp. Chloral for Infarts
Kloralhidrat 60 mg
Kakao ya y.m.
alma 13.11.
ndometazin 25 mg
PEG400:PEG 4000 (1:1) y.m.
alma 13.12.
zoprenalin slfat 0.010 g

Sodyum metabislft 0.002 g
WitepsolH15 y.m. 2.000 g
14. OVLLER
Ovller, supozituvarlar gibi etkin madde ve svadan oluan ve vajinaya

uygulanan oval veya kre eklindeki preparatlardr. Ovllerin kre eklinde
olanlarna globl (bol) ad verilmektedir. Bu grup preparatlann ortalama
arlklar 5 g'dr.
vl sva olarak genellikle jelatin-gliserin-su sva kullanlr. Bunun

yansra kakao ya, Witepsol, polietilen glikollerin de kullanm vardr.
T.F. 1974'de verilmi olan jelatin-gliserin-su sva u ekildedir:

Jelatin 2k
Su 4k
Gliserin 10 k
alma 14.1.
htiyol ovl (Martindale 28,th'

th
)
Ichtammol Pessaries
ihtiyol 5g
Jelatin 7g
Gliserin 60 g
Artlm su 28 g
Hazrlama:
Bir kapslde jelatin hesapl miktar su ile slatlarak iyice iene kadar
bekletilir. zerine hesapl miktar gliserinin 2/3' ilave edilir ve su banyosu
zerinde kartrlarak stlr. Geri kalan gliserin ile ihtiyol bir saat camnda
homojenize edilir ve nceki karma katlarak kartrlr. Henz scak iken
sv parafin ile yalanm kalba dklr. Donduktan sonra zeri bir jilet
yardmyla kesilir ve kalptan karlr. Hafife yalanm kada sarlr.
NOT: nce yukardaki oranda 5 g'lk bir ktle hazrlanr. Kalba dklr
donduktan sonra karlp tartlr ve bylece vl kalbnn sva arl
bulunur. Bu arlk esas alnarak ve kayplar gznnde bulundurularak
gerekenden bir fazla vl zerinden hesaplamalar yaplr.
128
Sorular:
1. Bu ila eklinde sva hangi maddeler oluturuyor?
2. Bu ila ekli ne amala kullanlr?
3. htiyoln dier isimleri nelerdir?
alma 14.2.
Borik asit 0.125 g

Jelatin-gliserin sva y.m.
(Sva: jelatin 3 k, gliserin 12.5 k, su 3 k)
alma 14.3.
Laktik a s : ^ aa 0.02 g
Asetik asi
Jelatin-gliserin sva y.m.
(Sva: jelatin 10 g, gliserin 7 g, su 24 g)

kremleri de bu gruptadr. Formlasyonlarda yer alan okluzif (rtc) ve
emoliyan (yumuatc) maddeler sayesinde yumuak bir cilt salanabilir.
alma 16.1.
Kold Krem
Cold Cream
Unguentum Leriens
Balk nefsi 125 g

Beyaz balmumu 120 g
Sv parafn 560 g
Boraks 5g
Artlm su 190 ml
Hazrlama:
Balk nefsi ve balmumu kk paralara ayrlp, bir kapsle alnr. zerine
sv parafn ilave edip, su banyosunda eritilir ve 70-75C'ye kadar stlr.
Kk bir behere alnan boraks artlm suda zlp o da su banyosunda,
70-75C'ye kadar stlr. Bu zelti ya faz zerine azar azar ve hzla
kartrarak ilave edilir. Souyuncaya kadar kartrmaya devam edip,
kutusuna konulur. Uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Bu formldeki maddelerin Latince isimlerini yaznz.
2. Formlde yer alan her bir maddenin grevini aklaynz.
3. Kold krem ne tip bir merhem svadr? Hangi amala kullanlr?
4. Bu hazr ila ekline kold krem ad neden verilmitir?
5. Bu preparatn emlgatr nedir? Nasl oluur?
132
alma 10.3.
Temizleyen Krem
Cleansing Cream
%
Balmumu 13.0
Sv vazelin 50.0
Bentonit 1.0
Boraks 0.9
Metil paraben 0.1
Alkol 1.0
Parfm y.m.
Artlm su 34.0
Hazrlama:
Balmumu ve sv vazelin bir kapslde su banyosu zerinde eritilip
70-75C'ye kadar stlr. Bentonit 10 ml kadar suda iirilir. Geri kalan suda
metil paraben ve boraks su banyosu zerinde zlr. zerine imi haldeki
bentonit ilave edilir. Bu karm iyice kartrlarak su banyosunda 70-75 C
ye kadar stlr. Su banyosu zerinde sulu faz yal faza kartrlarak ilave
edilir. Sabunlama tamamlanncaya kadar kartrlp kapsl su banyosundan
alnr, scaklk 40C civarna inene kadar kartrmaya devam edilir. Parfm
alkolde zlp, kreme ilave edilir, iyice kartrlr. Kabna konulur, uygun
ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Bu kremin emlsiyon tipi nedir?
2. Temizleme yetenei nereden ileri gelir?
b- Vanishing krem, nemlendirici krem ve losyonlar
ounlukla y/s tipi emlsiyon tarznda hazrlanrlar. Deriden hemen emilip

yok olan ve deride yal his brakmayan kremlerdir. D fazlarnn su olmas
nedeniyle formllerinde bir nemlendirici (hmektan) madde bulunur.
Genellikle stearat kremleri eklindedirler.
133
alma 10.3.
%
Stearik asit 15
Lanolin 4
Balmumu 2
Sv parafin 23
PEG-40 stearat 5
Sorbitol 12
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su y.m.
Sorular:
1. alma 16.5 ve 16.6'daki preparatlarn emlsiyon tipleri nedir? Deneysel
olarak nasl saptarsnz?
alma 16.7.
Setrimonyum bromr 1.5 g

sopropil miristat 3.0 g
Setil alkol 2.5 g
Lanolin 2.0 g
Gliserin 8.0 g
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
100.0 g
Artlm su y.m
alma 16.8.
%
Balmumu 16.0
Sv parafin 50.0
Boraks 0.8
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su 33.2
136
alma 16.9.
%
Balmumu 12.0
Boraks 0.5
Balk nefsi 12.5
Susam ya 40.0
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su 35.0
alma 16.10.
%
Sv parafin 52.0
Setil alkol 3.0
Sodyum setil slfat 3.0
Balmumu 5.6
Kat parafin 5.0
Vazelin 8.4
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su 23.0
alma 16.11.
%
Sv parafn 20.0
Setil alkol 1.0
Balk nefsi 1.0
Gliseril stearat 1.0
Bentonit 2.5
Pudra baz ve renklendirici 8.0
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su y.m.
137
alma 16.12.
%
Stearik asit 7.0
Lanolin 0.5
Sorbitan oleat 0.5
Polisorbat 60 0.5
Sorbitol 10.0
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su y.m.
alma 16.13.
%
Sv parafn 2.40
zopropil miristat 2.40
Stearik asit 2.90
Lanolin 0.50
Setil alkol 0.40
Gliseril stearat 1.00
Trietanolamin 0.95
Propilen glikol 4.80
Setil piridinyum klorr 0.20
Renk verici y.m.
Parfm y.m.
Koruyucu y.m.
Artlm su 84.45
Sorular:
1. alma 16.7-16.13 de hazrladnz her bir kremin emlsiyon tipini ve
ne amala kullanlacan yaznz.
16.2. Antiperspiran ve Deodoranlar
Antiperspiran preparatlar terlemeyi, deodoranlar ise vcut kokularn

nleyen preparatlardr. Ter vcut yzeyine salgland zaman epidermis
florasnda bulunan bakteriler tarafndan paralanr ve hoa gitmeyen koku
oluur. Deodoran formlasyonlarnda yer alan antimikrobik maddeler bu
138
paralanmay nledikleri iin hem vcudun normal bir fonksiyonu olan
terlemeyi engellemezler hem de istenmeyen vcut kokularnn olumasn
nlerler.
Antiperspiran ve deodoran preparatlar; aerosol, ubuk (stick), bilyeli ie

(roll-on) veya yar kat formda hazrlanabilirler.
alma 16.14.
%
Deiyonize su 29.10
Natrosol 250 H* 0.40
Alminyum klorhidrat (% 50 z.) 40.00
Alkol (% 99 h/h) 25.00
Triklosan 0.05
Parfm 0.50
* Hidroksietil selloz (Hercules Powder. Co.)
Hazrlama:
Deiyonize su 70-75C'ye stlr. Natrosol, propilen glikol iinde disperse
edilir ve bu karm iyice kartrlarak deiyonize suya ilave edilir. Natrosol
tamamen hidrate oluncaya kadar iyice kartrlr. Alminyum klorhidrat
zeltisi ilave edilir. Bu karm 30C civarna soutulur ve alkol, triklosan
ve parfm bu karma iyice kartrlarak ve yavaa ilave edilir. Ambalajna
konulur, uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
alma 16.15.
%
Sodyum stearat 8.0
Etil alkol 74.8
Triklosan 0.2
Parfm 2.0
Hazrlama:
Oda scaklnda sodyum stearat, etil alkol, propilen glikol ve izopropil
miristat kartrlr. Triklosan ilave edilir ve bulanklaan karm 60-75 C'ye
stlr. Karm scakken bulanklk geinceye kadar kartrmaya devam
139
edilir. Oda scaklna inince parfm ilave edilir, 5-8 C civarna
kartrlarak soutulur ve kalba dklr.
alma 16.16.
%
Triklosan 0.05
Alkol (% 99 h/h) 57.45
Parfm 0.50
Pskrtc gaz 40.00
16.3. Dudak Boyalar
Yal bir sva ierisinde sspansiyon halinde renk ve boya maddesi tayan
ve dudak zerinde bir film tabakas brakan preparatlardr.
alma 16.17.
%
Balmumu 30
Lanolin 10
Parafin 8
Hint ya 45
Sv vazelin 3
Boya (D.C.21, Krmz) 1
Titandiokst 3
Hazrlama:
1. Yukardaki formlden 5 g'lk bir ktle hazrlanp bir kalbn arl
bulunur.
2. Bir dudak boyasndaki madde miktarlar hesaplanr.
3. Balmumu, parafn, lanolin ve sv vazelin bir kapslde su banyosunda
eritilir. Dier tarafta bir saat camnda da hint ya ile boya maddesi
iyice kartrlr ve titandioksit ile tektr hale getirilir. Bu karm mum
eriyiine katlr. Hava kabarc oluturmadan yava yava tektr hale
getirilir ve yavaa kalba dklr.
4. Erimi ktleyi kalba dkmeden iki taraf ak klcal bir boruya (erime
noktas tayini klcal borusu) bir cm yksekliinde ekilir ve
buzdolabna konulur. ki saat sonra bir beher iindeki suda ve 40-50C
140
arasnda erime derecesi tayin edilir. Ktlenin yukarya kayd nokta,
erime derecesi olarak kabul edilir.
5. Kalba dklen ktle oda scaklnda bir hafta bekletilir.
6. a) Btn dudak boyas arlklar sfrdan sonra iki haneye kadar
tartlr.Arlk sapmalar ve gvenirlik snrlan hesaplanr.
b) Bir ruj ortadan diklemesine kesilip renk tektrlne baklr.
c) Kesilen rujdan biri diklemesine bir kapsle konulur ve 50C'lk
etve yerletirilir. Bu derecede yumuayp erimesi gzlenir.
d) Supozituvar sertlik tayini aleti kullanlarak iki rujun sertlikleri tayin
edilir.
e) Kalan rujlar kutuya konulur. Uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Dudak boyalannda erime derecesi snrlar ne kadar olmaldr?
2. Sizin formlnz yeterli sertlikte buluyor musunuz?
alma 16.18.
%
Karnauba mumu 10
Balmumu 15
Lanolin 5
Setl alkol 5
Hint ya 65
Boya y.m.
Parfm y.m.
16.4. Gne Preparatlan
Gne nlarna kar hazrlanan kozmetik rnler; bronzlatrc (Sun Tan)

preparatlar, gne nlarnn bronzlatrc etkisini nleyen rnler, gne
sonras serinletici, rahatlatc ve deriyi nemlendirici rnler (After Sun) ile
gnesiz bronzlama (Self Tanning) rnlerini kapsar. rnlerin temel
amac dalga boyu 290-350 nm arasndaki UVA ve UVB mlannn zararl
etkilerinden deriyi korumaktr. Gneten koruyucu preparatlar emlsiyon,
yal veya sulu jel, aerosol ve ubuk (stick) tarznda hazrlanabilir.
141
alma 16.23.
Tra Sonras Losyonu

Af t ershave
%
Etil alkol 60
Propilen glikol 3
Parfm 1
Demneralize su 36
alma 16.24.
Tra Sonras Losyonu

After shave
Alkol 50.0 g
Sorbitol zeltisi (%70) 2.5 g
Mentol 0.1 g
Borik asit 2.0 g
Parfm 0.5 g
Artlm su 44.9 g
alma 16.25.
Antiseptik Tra Sonras Losyonu

After shave
%
Hyamin 10-X (% 25)* 0.250
Etil alkol 40.000
Mentol 0.005
Benzokain 0.025
Parfm y.m.
Artlm su 59.720
* Metil benzetonyum klorr
144
tartlr.Arlk sapmalar ve gvenirlik snrlar hesaplanr.
edilir.
Sorular:
1. Dudak boyalarnda erime derecesi snrlar ne kadar olmaldr?
alma 16.18.
%
Karnauba mumu 10
Balmumu 15
Lanolin 5
Setil alkol 5
Hint ya 65
Boya y.m.
Parfm y.m.
16.4. Gne Preparatlar

amac dalga boyu 290-350 nm arasndaki UVA ve UVB nlarnn zararl
134
alma 16.23.
Tra Sonras Losyonu

After shave
%
Etil alkol 60
Propilen glikol 3
Parfm 1
Demineralize su 36
alma 16.24.
Tra Sonras Losyonu

After shave
Alkol 50.0 g
Mentol 0.1 g
Borik asit 2.0 g
Parfm 0.5 g
Artlm su 44.9 g
alma 16.25.

After shave
%
Hyamin 10-X (% 25)* 0.250
Etil alkol 40.000
Mentol 0.005
Benzokain 0.025
Parfm y.m.
Artlm su 59.720
144
tartlr.Arlk sapmalar ve gvenirlik snrlar hesaplanr.
edilir.
Sorular:
1. Dudak boyalannda erime derecesi snrlar ne kadar olmaldr?
alma 16.18.
%
Karnauba mumu 10
Balmumu 15
Lanolin 5
Setil alkol 5
Hint ya 65
Boya y.m.
Parfm y.m.
16.4. Gne Preparatlar

amac dalga boyu 290-350 nm arasndaki UVA ve UVB nlarnn zararl
136
alma 16.19.
Gne Losyonu
%
Ya faz Oktilmetoksi sinnamat 3.0
Oleil oleat 4.0
Vazelin 2.0
Stearil alkol 1.0
Stearik asit 2.0
Vitamin E asetat y.m.
Koruyucu y.m.
Parfm y.m.
Su faz 1,3-butilen glikol 5.0

Karboksivinil polimer 0.2
Trietanolamin 1.0
Artlm su 77.8
Sorular:
1. Yukardaki forml ne tip bir emlsiyondur?
2. Formldeki maddelerin grevi nedir?
alma 16.20.
Gne Ya
%
Oktilmetoksi sinnamat 2
Sv parafn 70
Setil oktanoat 28
Butilhidroksi toluen y.m.
Parfm y.m.
Sorular:
1. Formldeki gne filtresi hangi maddedir?
142
16.5. Tra Preparatlar
Tra preparatlar temel olarak 3 grupta toplanabilir. Bunlar;

Tra ncesi preparatlar (sakal ve yz derisini traa hazrlamak iin)
Tra ileminde kullanlan preparatlar (tra sabunlar ve tra kremleri)
Tra sonras preparatlar (after shave; tra sonras cildin rahatlamas ve
tahrilerin giderilmesi iin).
alma 16.21.
Tra ncesi Kremi

%
Stearik asit 13.8
Stearil alkol 2.0
zopropil palmitat 1.9
Sv parafn 2.0
Lanolin 2.0
Tween 60 2.4
Span 60 1.0
Trietanolamin 1.0
Dupanol C* 1.0
Parfm 0.5
Artlm su 72.4
* Sodyum lauril slfat
alma 16.22.
Tra Sonras Kremi

%
36
Stearik asit
Hindistan cevizi ya 9
Potasyum hidroksit 8
Sodyum hidroksit
Sorbitol zeltisi (%70) 3
Koruyucu y.m.
Parfm y.m.
Artlm su 43
138
alma 16.23.
Tra Sonras Losyonu

After shave
%
Etil alkol 60
Propilen glikol 3
Parfm 1
Demineralize su 36
alma 16.24.
Tra Sonras Losyonu

After shave
Alkol 50.0 g
Mentol 0.1 g
Borik asit 2.0 g
Parfm 0.5 g
Artlm su 44.9 g
alma 16.25.

After shave
%
Hyamin 10-X (% 25)* 0.250
Etil alkol 40.000
Mentol 0.005
Benzokam 0.025
Parfm y.m.
Artlm su 59.720
144
alma 16.26.
Aerosol Tra Kp
%
Trietanolamin stearat 8.0
Sodyum stearat 1.0
Potasyum stearat 4.6
Boraks 0.5
Parfm 0.9
Artlm su 72.5
Pskrtc gaz 12.5
Hazrlama:
Trietanolamin stearat, sodyum stearat ve potasyum stearat su banyosu
zerinde eritilip scakl 70-75C'ye getirilir. Boraks suda zlp 70-
75C'ye stlr. Daha sonra boraks ayn scaklktaki eriyiin zerine ilave
edilir. Sabunlama tamamlanana kadar su banyosu zerinde kartrlmaya
devam edilir. Sabunlama tamamlannca su banyosunun zerinden alnr,
scakl 40C'nin altna inince parfm ilave edilir. Aerosol tpne
doldurulur ve aerosol kapatma cihaznda tpler kapatlr. Daha sonra bu tpe
aerosol dolum cihaznda pskrtc gaz doldurulur. Uygun ekilde
Sorular:
1. Bu formln preparat ekli nedir?
2. Pskrtc gaz olarak ne kullanlabilir?
16.6. Depilatuvarlar
Kl dkc preparatlardr. stenmeyen kllar kimyasal olarak paralayarak

kopmalarn salarlar. Toz, zelti, losyon, krem veya jel tipi formlasyonlar
halinde hazrlanabilirler.
145
alma 16.26.
Depilatuvar Losyon
%
Kalsiyum tiyoglikolat 5.4
Kalsiyum hidroksit 6.6
Stronsiyum hidroksit 3.7
Parfm y.m.
Krem baz* 67.0
Artlm su 17.2
* Krem baz
%
Setil alkol 6
Brij 35** 1
Artlm su 60
* * Polioksietilen lauril eter
Hazrlama:
Krem baz 70-75C'de hazrlanr ve oda scaklna kadar kartrlarak
soutulur. Dier tarafta suyun 2/3'ne kalsiyum tiyoglikolat ilave edilir ve
iyice kartrlr. Bu zelti zerine kalsiyum hidroksit yavaa ve
kartrlarak ilave edilir. Daha sonra stronsiyum hidroksit ve suyun geri
kalan eklenir. Krem baz ve zelti ksm bir araya getirilip parfm ilave
edilir ve iyice kartrlr. Uygun ekilde ambalajlanp etiketlenir.
Sorular:
1. Formlde yer alan maddelerin grevlerini yaznz.
2. Bu preparatn etki mekanizmas nedir? Aklaynz.
3. Preparatn srldkten bir sre sonra ykanmasnn gerekesini
aklaynz.
145
alma 16.28.
Depilatuvar Losyon
%
Kalsiyum tiyoglikolat 5.4
Kalsiyum hidroksit 10.4
Parfm y.m.
Krem baz* 67.0
Artlm su 17.3
* alma 27'deki krem baz formln kullannz.
alma 16.29.
Depilatuvar Krem
%
Sodyum slfr 5
Kalsiyum hidroksit 5
Kaolin 58
Gliserin 2
Artlm su 30
16.7. ampuanlar
Sa ve sal deriye zarar vermeden sa temizleyen ve bakmn salayan

rnlerdir. Sv berrak, sv mat, krem, aerosol, toz veya kuru ampuan
formlleri hazrlanabilir.
147
alma 16.41.
Sv Berrak ampuan
Sodyum lauril eter slfat (% 30) 35.00 g

Comperlan KD* 1.50 g
Sodyum klorr 2.00 g
Sitrik asit 0.40 g
Sorbik asit (veya formalin) 0.10g
Koruyucu y.m.
Boya (FDC Yellow No:5) y.m.
Parfm y.m.
*Kokonut dietanolamid
Hazrlama:
Daras alnm bir behere yzey aktif maddeler tartlp bir bagetle iyice
kartrlr. Dier bir beherde 20 ml suda sodyum klorr, sitrik asit ve sorbik
asit zlr. Bu zelti nceki behere kartrlarak ilave edilir ve hepsi scak
su banyosunda tektr oluncaya kadar kartrlr. Scak su ilave edilerek
btn ktle istenilen arla tamamlanr. Ambalajna konulur, uygun ekilde
Sorular:
1. Formldeki maddelerin grevleri nelerdir?
2. Hazrladnz ampuann pH'sn ln. yi bir ampuann pH deeri
hangi snrlar arasnda olmaldr? Bunun nemi nedir?
alma 16.31.
Trietanolamin lauril slfat (% 28) 18 g

Kokonut monoetanolamid 2g
Renk maddesi y.m.
Parfm y.m.
Artlm su y.m. 100 g
153
alma 16.41.
Krem ampuan
I Sodyum lauril slfat (% 90) 20.00 g

Sodyum lauril eter slfat (% 27-30) 20.00 g
Comperlan KD* 0.60 g
Susuz lanolin 0.60 g
Sodyum klorr 1.20 g
II Stearik asit 4.00 g
III Sodyum hidroksit 2.12 g
Renk maddesi y.m.
Koruyucu y.m.
Parfm y.m.
*Kokonut dietanolamid
Hazrlama:
I ve III artlm suda zlp su banyosu zerinde 70-75C'ye kadar stlr.
II eritilip scakl 70-75C'ye getirilir ve zerine ayn scaklktaki sulu
karm kartrlarak ilave edilir. Karm 40C'ye kadar soutulup parfm
eklenir. Oda scaklna gelince uygun ekilde ambalajlanp etiketlenir.
alma 16.33.
Trietanolamin lauril slfat (% 28) 49.0 g

Trietanolamin oleat (% 50) 9.8 g
Oleil alkol 1.0 g
Artlm su 38.2 g
alma 16.34.
Trietanolamin lauril slfat (% 33) 45 g

Kokonut monoetanolamid 2g
153
alma 16.41.
Trnak Cilas
Nail Varnish
%
Nitroselloz 10
Rezin* 10
Plastizer** 5
Alkol 5
Etil asetat 20
Butil asetat 15
Toluen 35
Boyar madde y.m.
* Toluen slfonamid/formaldehit rezin (Satolite MS 80)

** Kafur veya dibutil ftalat
Hazrlama:
Etil asetat, butil asetat ve toluen karmnn 3/4' ile nitroselloz
kartrlarak zeltisi hazrlanr. Geri kalan zc karmnda rezin,
plastizer kartrlarak nitrosellozlu zeltiye ilave edilir. Boyar madde
alkolde zldkten sonra hepsi bir araya getirilir. Elde edilen zelti filtre
edildikten sonra ambalajna konulur.
16.9. Az Bakm Preparatlar
Az mukozasna uygulanan kozmetik rnler, az sular, az kokularn

giderici gargara ve spreyler ile di bakm preparatlardr. Ana hedefleri
dilerin ve az iinin temizliinin salanmas, az kokularnn giderilmesi,
dilerin periodontal hastalklara ve di rklerine kar korunmasdr.
153
alma 16.41.
Di Pat (Macunu)
%
Dibazik kalsiyum fosfat dihidrat 45.00
Silika 2.00
Gliserin 15.00
Sodyum karboksimetilselloz 1.00
Karragen 0.30
Sodyum sakarin 0.10
Tat verici y.m.
Etil paraben 0.01
Artlm su 35.09
Hazrlama:
Sodyum sakarin bir miktar suda zlr. Dier tarafta gliserin, sodyum
karboksimetilselloz, karragen ve artlm su vakumlu kartrcda
kartrlr. Bu karma dibazik kalsiyum fosfat, silika ve sodyum lauril
slfat kartrlarak eklenir. Daha sonra sodyum sakarin zeltisi, tat verici
ve etil paraben ilave edilerek homojen oluncaya kadar kartrlr. Yan kat
karm tplere doldurularak, etiketlenir.
Sorular:
1. Formldeki maddelerin grevleri nelerdir?
alma 16.42.
Az Suyu
Timol 0.03 g
Alkol 3.00 g
Boraks 2.00 g
Sodyum bikarbonat 1-00 g
Gliserin 10.00 g
Tat verici y.m.
NOT: Yukardaki zelti % 5-20 arasnda seyreltilerek kullanlr.
153
*
Emlgatr karm HLB deeri
Sorbitan monooleat 4.3
Polisorbat 80 15.0
* * Ultra-Turrax (nach Prof.D. Willems)

Janke und Kundel K.G.
KA WERK-Stanfen . Breisgan B.R.D.
*** Brookfield Engineering Laboratoties

Stoughton, Mass., U.S.A.
alma 16.46.
Bebek Pudras
%
Sterilize talk 79.5
Benzalkonyum klorr 0.5
Kaolin 20.0
Parfm y.m.
alma 16.47.
Bebek Ya
%
Hafif sv parafn 64.95
Zeytinya 25.00
Silikon ya 5.00
Propil gallat 0.05
Parfm y.m.
156
alma 16.48.
Bebek Kremi
%
Hafif sv parafn 35.50
Lanolin 1.00
Setil alkol 1.00
Arlacel 80 2.10
Tween 80 4.90
Sv silikon F 10/1000 5.00
Propil paraben 0.15
Metil paraben 0.15
Parfm 0.10
Artlm su 50.00
alma 16.49.
Bebek Losyonu
%
Zeytinya 12.00
Stearik asit 4.00
Susuz lanolin 2.00
Metil paraben 0.15
Trietanolamin 1.00
Sorbitol zeltisi (% 70) 5.00
Parfm 0.15
Artlm su 64.70
17. T O Z L A R , T O Z T E K N O L O J S VE M K R O M E R T K
Tozlar, toz edilmi bir veya daha fazla kat maddenin homojen karmndan
oluan farmastik kat dozaj ekilleridir. Tozlar, dahilen veya haricen
kullanlmak amacyla hazrlanrlar ve kae, paket, sert jelatin kapsl, poet
vb. halinde ambalajlanabilirler.
Kat maddelerin daha kk partikll toz haline getirilmesi (tlmesi),

arpma - vurma, sktrma, srtme - kaydrma ve germe eklinde farkl etki
mekanizmalarna dayanan tcler (deinnenler) ile yaplr. Bu
mekanizmalara bal olarak partikiiller srasyla paralanma, krlma,
kesilme ve kopma sonucunda daha kk partikller haline gelirler. tme
ileminin etkinlii, tcnn tipine ve kat maddenin zelliine baldr.
Byk miktardaki farmastik materyallerin daha kk paracklar haline
getirilmelerinde genel olarak grup cihaz kullanlr:
1.Kaba ten paralayclar (rnein; kran, ezen, sktran

paralayclar gibi),
2. Orta derecede ten tcler (rnein; dnen kesiciler, disk ve
ekli deirmenler gibi),
3. nce ten deinnenler (rnein; toplu, ubuklu, ekili, kollod ve
akkan enerji deirmenleri gibi).
Bu deirmenler, besleme hunisi, tme odas ve tlen rn toplama

kab olmak zere temel ksmdan oluur. ekil 1 'de deiik tipteki baz
tcler ematik olarak gsterilmitir.
Kk aptaki kat maddelerin toz edilmesinde ve homojen karmlarnn

hazrlanmasnda havan ve havan eli kullanlr. Tozlarn renkli ve andrc
karakterdeki maddeler veya beyaz oluuna gre farkl havan seilir. Renkli
tozlar iin cam havan, beyaz tozlar iin ise porselen havan kullanlr.
Geometrik seyreltme yntemi ile tozlar havana eklenir ve ezilip kartrlarak
homojen hale getirilir. Bu karmdan her bir doz tartmla alnarak ambalaj
kabna konur.
Tozlarn bir dozaj formu olarak kullanm azalmakta ise de ince toz edilmi
kat materyallerin davran ve zellikleri eczaclkta nemlidir. Sspansiyon,
emlsiyon, tablet, kapsl ve toz farmastik ila ekillerinin, hem fiziksel
149
stabilite hem de teraptik etki asndan baarl formlasyonlar rn iinde
ulalm partikl byklne baldr.
Tozlarn zellikleri bireysel ve kmesel olarak incelenir. Tozlar iki nemli

zellie sahiptir: Bunlardan birisi bireysel olarak partikln ekli ve yzey
alan, dieri ise partikllerin say veya arlk olarak yer ald byklk
aral ve dolaysyla toplam yzey alandr. Bu iki temel zellie dayanan
ve bunlardan tretilmi dier nemli zellikleri ise porozite, ak zelliklen,
skabilme / hacmini kltebilme (konsoldasyon) ve baslabilme
zellikleridir.
Hava
pskrtc
(*, balklar
ekil 17.1. Farmastik ilemlerde kullanlan drt tip

tcnn ematik gsterimi. (A)Kesici, (B)Akkan
enerji deirmeni, (C)ekili deirmen, (D)Dnen
silindirli deirmen [Lachmar, L., et al., The Theory
and Practice of Industrial Pharmacy, 3rd Ed., Lea
Febiger, Philadelphia, 21-46, 1986], '
150
17.1. Toz ve Granllerde Partikl Bykl ve Byklk Dadmmn
ncelenmesi
Partikl bykl ve byklk dalmnn tayini deiik yntemler

kullanlarak yaplabilir:
Elek yntemi
Mikroskop yntemi
Sedimentasyon yntemi
Coulter counter yntemi
HLA.C / Royco partikl sayac yntemi
Dar al lazer krnm yntemi
alma 17.1 'de elek yntemi ve titreimle alan elek takm (vibrasyonlu
elek seti) kullanlacaktr.
1.25mm
l.OOmm
SPôS^
0.75mm
-jjgtefen,.
0.50tut
0.25mm
i*A ^^jfe^ftjlftftp^ - r >
Elek alt
Elek alkalayc
(vibratr)
ekil 17.2. Elek analizinin ematik gsterimi.
151
alma 10.3.
I-Partikl Bykl ve Byklk Dalmnn ncelenmesi
Gratl forml
Patates niastas 70 g
Laktoz 30 g
Balayc zelti y.m.
Balayc zelti
Jelatin 6g
Gliserin 2g
Su 92 g
Hazrlama:
Laktoz ve niasta havanda iyice kartrlr. Kk bir behere 25 g kadar
balayc zelti konup tartlr ve tartm kaydedilir. Havandaki karma
balayc zeltiden damla damla eklenerek uygun kvamda hamur haline
gelene kadar kartrlr. Balayc zeltiyi ieren beher tekrar tartlarak
harcanan balayc zelti miktar hesaplanr ve kaydedilir. Elde edilen
hamur 1.6 mm gzenek apl elekten geirilir. Hava akml kurutma
dolabnda 40-50C scaklkta kurutulup 1.2 mm gzenek apl elekten
geirilir. Elde edilen granl ktlesi tartlr (m) ve kaydedilir.
Elek analizi:
Titreimle alan elek takm (ekil 17.2) kullanlr. Eleklerin gzenek
aplan 1.25 mm, 1.00 mm, 0.75 mm, 0.50 mm ve 0.25 mm'dir. Elekler, en
byk gzeneklisi en stte, en kk gzeneklisi en altta yer alacak ekilde
bykten ke doru stste yerletirilip vibratr zerine konur.
Hazrlanan granl veya toz karm en stteki elee konup kapa kapatlr
ve cihaz, vibratrnn yaklak olarak 1 mm'lik titreim genliinde,
10 dakika sre ile ve aralkl olarak altrlr. lem sonunda her bir elek
stnde kalan toz veya granl miktar hassas olarak tartlr ve Tablo 17.1 'e
kaydedilir.
152
Mezrn
> vuru
hareketini
salayan
mekanizma
ekil 17.3. Toz veya granllerin sktrlm hacimlerinin

tayini iin kullanlan aletin ematik gsterimi [Lachman, L.,
et al., The Theory and Practice of Industrial Pharmacy,
3rd Ed., Lea Febiger, Philadelphia, 21-46, 1986].
III-Partikl Byklnn Kme Dansitesi zerine Etkisinin ncelenmesi
III. 1. 1.25 mm ve 1.00 mm'lik eleklerin stndeki (1.00 mm'den byk)

granlleri iyice kartrnz ve ortalama 10 ml tozu 10 ml'lik bir mezre
koyunuz. Kaplad hacmi okuyunuz (Vk). Mezrdeki tozu tartp kme
dansitesini (p k ) bulunuz. Toz hacminde klme olmayncaya kadar
vuru ilemi yaptrarak yeni hacmini (Vv) okuyunuz ve sktrlm
dansitesini (p v) hesaplaynz. Aadaki eitlikleri kullanarak Hausner
indeksi (HI) ve % skabilme (Carr ndeksi) deerlerini hesaplaynz:
HI= pv/pk
% skabilme= [ (p v - pk) / pv] x 100
III.2. 1.00 mm'lik elein altna geen (1.00 mm'den kk) granlleri iyice
kartrnz ve yukardaki ilemi tekrarlayarak kme hacmini (Vk),
kme dansitesini (p k ) ve sktrlm dansitesini (p v ) , yukardaki
eitlikleri kullanarak HI ve % skabilme deerlerini hesaplaynz.
164
III.3. Sonularnz aadaki tablo eklinde gsteriniz.
Tablo 17.2. Partikl byklnn kme dansitesi ve skabilme zerine

etkisi.
T o z / granl Arl Kme Kme Vuru Sktrlm Sktrlm Hausner
partikl (g) hacmi dansitesi says hacim dansite indeksi
bykl (cm 3 ) p k (g/cm 3 ) V v (cm 3 ) Pv (g/cm 3 ) (HI)
(mm)
Sorular:
1. Tablo 17.1 ve izdiiniz grafiklerden, partikl bykl asndan nasl
bir sonu kardnz?
2. Partikl bykl 1.00 mm'den byk ve kk olan tozlarn /
granllerin kme dansitelerini karlatrnz. Farkl buldunuz ise nedenini
aklaynz.
3. lemler srasnda kaybolan toz veya granl miktarn ve %'sini
hesaplaynz.
4. Kullandnz balayc zelti miktarnn partikl bykl dalmna
etkisi olup olmadn, dier grubun kulland balayc zelti
miktarlarn ve partikl bykl dalmn gznne alarak inceleyin ve
vardnz sonucu yaznz.
5. Hesapladnz HI ve % skabilme deerleri hakknda yorumunuz nedir?
Yaznz.
6. Kme dansitesi EP'ne gre ne ekilde saptanmaktadr? Yaznz.
17.2. Toz ve Granllerde Ak zelliklerinin ncelenmesi
Tozlarn ak zelliklerinin incelenmesi, yn asnn ve ak hznn tayini

ile yaplabilir.
Yn Asnn ve Ak Hznn Tayini

Dz bir zemin zerinde koni oluturmu bir toz ynnn yan yzeyi ile
oturduu dzlem arasndaki a, yn as olarak tanmlanr (ekil 17.4).
Bu ann deeri tozun ak zellii hakknda bilgi verir. Birim zamanda
akan toz miktar ise ak hz olarak tanmlanr.
165
Kawakita eitlii:
v0 - v p = abp
v0 1 + bp
.-L+Ip
C ab a
v0 : Alnan toz veya granl hacmi (bo mhreyi dolduracak hacim)

vp : P basncnn uygulanmasndan sonraki tablet hacmi
C : Hacim klmesi olup (v0- vp) / v0 'dr.
a : Baslan tozun balang porozitesi ile ilgili katsay
b : Basm (kompresyon) katsays olup sistemin elastik deformasyonu
ile ilgilidir.
168
18. KAELER
Kaeler iinde bir veya daha ok etkin maddenin tek dozunu ieren sert bir
klftan oluan kat preparatlardr. Toz halindeki ilalarn lezzetini gizlemek
ve bunlarn alnmasn kolaylatrmak iin az yoluyla kullanlrlar. Alt ve
st kapaktan oluan kae klf genellikle pirin unundan hazrlanm,
mayalanmam hamurdan yaplr. Alnmadan nce, kaeler birka saniye
suya batrlr, dil stne koyulur ve su ile yutulur. Gnmzde yerlerini
jelatin kapsllere brakmalarna ramen, Avrupa Farmakopesinde yer
almaktadrlar ve hem Avrupa Birlii lkelerinde, hem de lkemizde
kullanlmalar hala devam etmektedir.
Doldurulmalar arlk esasl olup, doldurulmu kaede arlk sapmas

20 tanesinin 18'inde %10, 2 tanesinde ise %15'i gememelidir. Kaeler
byklklerine gre numaralandrlrlar. Numaralarna gre aldklar toz
madde miktar yaklak olarak yledir:
Kae No: Toz madde miktar (yaklak g olarak):
00 0.25-0.50
0 0.50-0.75
1 0.75-1.00
alma 18.1.
ahsilik asit 22.7 g

Fenasetin 16.2 g
Kafein 3.2 g
Div. 100 Cach
alma 18.2.
Aminopirin 0.10 g
Kodein 0.01 g
Papaverin klorr 0.02 g
Luminal 0.02 g
P. 1 Cach. No. X
169
alma 10.3.
Helmitol 0.15 g
Luminal 0.01 g
P. 1 Cachet No.XV
157
19. PLLLER
Pilller, uygun bir balayc ile etkin ve dier yardmc maddelerin

kartrlmas ve ekillendirilmesi ile hazrlanan kre eklinde preparatlardr.
Arlklar ounlukla 50-250 mg arasnda deiir, 0.10 g'dan az
olmamaldr.
Pillller etkin ve yardmc madde olmak zere balca k ksmdan meydana

gelir. Pill ktlesine, yourabilecek ekilde kvam veren sv kat veya
yarkat zellikteki yardmc maddelere pill svalar denir. Pill svalar
aada belirtilen zellikleri tamaldr.
Ktlenin iyi yourulablmesine imkan vermeli, fazla yumuak ve yapkan

olmamaldr.
Hazrlanan pilln sindirim sisteminde znmesine veya dalmasna
imkan vermelidir.
Pilllerin hazrlandktan sonra uzun sre eklini korumasn salamaldr.
Pill formlasyonlarnda kullanlan yardmc maddeleri aadaki gibi

gruplayabilirz.
Balayc maddeler (pill svalar) : Jansiyan ekstresi, bal, bira mayas,
gliserin-su karm veya kitre zamk zeltisi ( lk kitre zamk, lk su, 7 k
gliserin)
Dolgu maddeleri: Laktoz, niasta, kaolen, bolus alba vb. Bunlar pill
arln 50-250 mg'a ayarlamak iin kullanlrlar.
rtc maddeler: Likopod, laktoz veya bolus alba
Formlde yer alan etkin madde miktar bir pilln en az arl olan 0.10
g'dan daha az ise uygun bir dolgu maddesi ile her pill 0.10 g'a tamamlanr.
Dolgu maddeleri kimyasal ve farmakolojik ynden inert olmaldr. En ok
kullanlan yardmclar laktoz, niasta ve kaolendir. lave edilen madde
miktar hibir zaman pilln arlnn st snrndan daha fazla
arttrmamaldr.
19.1. Pill retimi
Pill ktlesinin hazrlanmas: Formldeki maddelerin kristal halde olanlar

iyice toz edilir ve tozlarn hazrlanmasndaki dzene gre dikkatle ve
homojen bir ktle elde edilecek ekilde kartrlr. Formlde sv bir madde
mevcutsa ktleye ilave edilir. Daha sonra sva azar azar ve her ilaveden
171
sonra havan eh ile kartrarak formle eklenir. Sva ilavesine, havan
iindeki ktle rahata toplanp yorulacak ve havan yzeyine yapmayacak,
plastik bir hal alncaya kadar devam edilir. Bir spatl yardm ile ktleyi sk
sk havan iinde toplamak faydaldr
Ktlenin blnmesi: Yourulmu ktle, tamamen havandan alnr ve pill

ekillendirme ve blme kalb yardm ile dzgn bir silindir ekline getirilir.
Ktle istenilen pill saysna gre istenilen uzunlua getirilip, pill tahtasnn
oyuklu, madeni ksmna yerletirilir. Kalp zerinde hem yuvarlama, hem de
kesme yaplarak ekillendirilir. Hazrlanan pilller, kurumas iin bir sre
havada veya desikatrde bekletilir. Pilllerin yapmasn nlemek iin
ambalaj kutusunun iine inert bir tozlayc madde konur. Tozlayc olarak
niasta, laktoz vb. maddelerden yararlanlr.
Etkin madde gerekli miktar balayc (beher pill iin yaklak 0.02-0.05 g)
ile kartnlr.Meydana gelen ktle havan eli ile evirme srasnda havana
yapmadan karlabiliyorsa kvam uygun demektir. Bu ktle havandan
alnr, pill tahtas zerinde nce kre sonra silindir haline getirilir ve
istenilen sayya gre kesilir, paralar iki parmak arasnda hafife sklarak
kre ekli verilir. En son ekillendirme pill tahtasnn yuvarlama ksmnda
tek parmak ile yaplr. Sonra kutuya konularak zerine rtc toz ilave edilir.
19.2. Pill Hazrlamada Dikkat Edilecek Hususlar
Dolgu maddesi olarak , bir pill arln asgari deer olan 0.10 grama
ayarlamak iin formle ilave edilen niasta, laktoz, kaolen vb. maddelerin
miktar daima hesaplanp tartlr. Hesapsz olarak veya gz karar alnan
takribi miktarlar pill arln rastgele arttrabilir.
Balayc maddeler, havan iinde iyice homojen olarak kartrlm toz

ktlesi zerine azar azar ve kartrarak ilave edilmelidir. Bylece bir defada
gereinden fazla sva ilave edilmemi olur. Ktleyi ok fazla yumuatacak
sva ilavesinden daima saknlmaldr.
Baz maddeler pill eklinde hazrlanp verildiinde midede tahri edici etki
gsterir veya sindirim svs iinde etkisiz hala geer. Bu amala ve pilln
zelliklerinin korunmas, grnnn dzeltilmesi iin pilller kaplanabilir.
Kaplama, hazrlanan pilllerin aza alnd zaman ilk ac lezzeti
hissettirmemek iin de yaplabilir. Bu amala genellikle balsam, reine ve
zamk yapsnda maddeler kullanlr.
159
alma 10.3.
Aminopirin 0.10 g
Kodein 0.01 g
Belladon ekstresi 0.01 g
Luminal 0.02 g
Balayc (jansiyan ekstresi) y.m
P.I. pil.No.XXI
Hazrlama:
Toz maddeler tartlr, havanda geometrik seyreltme ile kartrlr. Balayc
olarak jansiyan ekstresi ilave edilerek ktle hazrlanr ve ekillendirilir.
alma 19.2.
Blaud Haplar ( T.K 1948 )

Pilulae Ferratae Blaudii
Kurutulmu demir II slfat 9.0 g

Potasyum karbonat 7.0 g
eker 3.0 g
Magnesie kalsine 0.7 g
Meyan kk usaresi 1.3 g
Gliserin 4.0 g
Forml 100 pill iindir
Hazrlama:
Potasyum karbonat 3-4 damla gliserin ile iyice ezilir. Demir slfat ve eker
ilave edilir.Yeilimsi renk oluuncaya kadar kartrlr. Ardndan magnesie
kalsine ve meyan kk usaresini ilave edilerek gliserinin kalan konur ve
ekil verilir.
alma 19.3.
Kodein 0.01 g
Dionin 0.005 g
Luminal 0.015 g
Balayc (excipient glycerine) y.m
160
Excipient glycerine: lk kitre zamk, 7 k gliserin ve 2 k su karmndan
olumaktadr.
alma 19.4.
Prominal 0.60 g
Luminal 0.50 g
Forml 20 pill iindir
Kontroller:
T.K'ne gre 100 mL'lik bir erlene 50 mL 37C'deki su ve pill konur.15
dakikada bir kartrlr. Pilller en fazla 2 saatte dalmaldr.
Sorular:
Pill hazrlanmasnn avantajlar nelerdir?
161
20. GRANLASYON LEM VE GRANLLER ZERNDE
YAPILAN KONTROLLER
Granlasyon, toz partikllerinin bir balayc veya mekanik g yardm ile

birletirilerek kat, kuru agregatlar haline getirilmesidir. ounlukla tablet
veya kapsllerin imalatnda ara rn olmalarna ramen granller, bitmi
rn eklinde bir dozaj formu olarak da rnein; efervesan granller,
kaplanm granller, mide ortamna dayankl granller, etkin madde
saliminin deitirildii granller gibi kullanlabilmektedir. Granlasyona
formlasyonda yer alan herbir toz bileenin homojen ekilde
kartrlmasndan sonra balanmakta ve granlasyon ileminden sonra elde
edilen granller, bir dozaj formu olarak paketlenebildii gibi tablet basm ya
da kapsl hazrlanmas iin kullanlabilmektedir.
Granlasyon ileminin salad yararlar unlardr:
Toz karmmdaki bileenlerin ayrmasn (segregasyonunu)

nlemektedir.
Tektr (uniform) bir tanecik ekli ve ap dalm salamaktadr.
Karmn ak zelliklerinde dzelme salamaktadr.
Karmn basm zelliklerini iyiletirmekte, zmba yzeyine yapma
ve kapak atma eilimini azaltmaktadr.
Hem skabilme (konsolidasyon) ve baslabilirlik, hem de tama ve
saklama asndan daha elverili olacak ekilde karmn kme
danstesini artrmaktadr.
Tozlamann azalmasn salayarak apraz bulama riskini azaltmakta
ve alann emniyetini artrmaktadr.
Higroskobik materyaller toz halinde saklandklarnda yaparak bir kek
eklini alabilmektedir, granlasyon ilemi bu olasl drmekte,
nk nem absorbe etmelerine ramen granller akkanlklarn
koruyabilmektedir.
Granlasyon yntemleri balca iki grup halinde snflandrlablmektedir:
Kuru granlasyon: Toz partklleri yksek basn uygulanarak agregatlar

haline getirilmektedir. Bu amala iki yntem kullanlmaktadr:
1. Briket tabletler halinde toz karmnn baslmasndan sonra bu tabletlerin
krlmas ve sonra elenmesi ile granl oluumu (slugging).
2. Dnen silindirler arasnda toz karmnn sktrlmas ile eritler halinde
kompakt yaplarn elde edilip bunlarn elekten geirilmesi ile granl
oluumu (roller compaction).
162
Bu yntemler, ya granlasyon ile basmn dzeltilemedii durumlarda ve
materyaller neme ve sya duyarl olduunda kullanlmaktadr.
Yas granlasyon: Bu yntem toz karmnn bir sv ilave edilerek ya bir

ktle haline getirilmesini iermektedir. Bu sv, balayc maddelerin kat,
toz kalinde toz karmna ilave edilmesi durumunda (internal balayc
olarak) tek bana ilave edilebildii gibi balayc maddeyi ieren bir zelti
veya pasta (eksternal balayc olarak) eklinde de ilave edilebilmektedir.
Oluan ya ktle bir elekten geirilip kurutulmakta ve sonrasnda tekrar
elenerek granller elde edilmektedir. Ya granlasyonda, ya ktlenin
hazrlanmas iin yksek hzl, bakl kartrclar ve granlatrler
kullanlmaktadr. Akkan yatak cihaz ile bir cihazdan dierine ktlenin
transferi gerekmeksizin tm ilemler ayn sistem iinde
gerekletirilebilmektedir.
Granlasyon yntemi ve kullanlan ekipman, yeterli bir sv dalm ve

yapkan bir ktle oluturmak iin gerekli zaman ve i gcn, granller
aras ve granl ii poroziteyi nemli lde etkilemektedir.
Tabletlerin kalitesi esas olarak oluturulduklar toz veya granllerin

fzikokimyasal zelliklerine baldr. GMP (yi malat Uygulamalar)
kapsamnda rn validasyonunun yer almas ile birlikte granlasyon
ileminin de tekrarlanabilir ve kontrol altnda olmasn salamak zere
granlasyon ilemi ile ilgili kritik ilem deikenlerini belirlemek, izlemek
ve kantitatif lmlerden yararlanmak gerekmektedir. Bu adan granllerde
incelenmesi gereken faktrler unlardr:
Granl oluumunun mekanizmas

Granl apn etkileyen faktrler ve granl apnn ilem ve dozaj
formu zerindeki etkileri
Granl ap dalmnn llmesi ve yorumlanmas
Granl ekli ve yzey alan tayini
Granl dansitesi ve skabilmesi
Granl mekanik direnci ve krlganl
Granllerin elektrostatik zellikleri
Granllerin ak zellikleri
Granllerin baslabilirlii
Granllerin nem tayini
163
20.1. Bitmi rn Olarak Granller
Oral yolla uygulanmak zere hazrlanrlar. Bazlar yutularak, bazlar

inenerek, bazlar ise suda veya dier uygun bir sv iinde zlerek veya
datlarak kullanlrlar. Granller bir veya daha fazla etkin madde, yardmc
maddeler, gerekli ise renk ve koku verici maddeler de ierirler. Yardmc
madde olmakszn da hazrlanabilirler.
Granller tek doz veya ok dozlu olarak ambalajlanabilirler. ok dozlu

preparatlan, istenilen dozda alnabilmeleri iin uygun bir lekle birlikte
ambalajlanr. Tek doz granller poet, kat paket veya flakon gibi tek
birimlik kaplarda sunulur.
retimleri, ambalajlar, depolama ve datmlar mikrobiyal

kontaminasyondan uzak olarak gerekletirilmelidir. Uucu veya korunmas
gereken madde ieren granller sk kapatlm kaplarda muhafaza
edilmelidir.
rnek 20.1.
Suda disperse edilebilir diklofenak granlleri (50 mg)
Diklofenak sodyum 1.3 g

Portakal aromas 4.3 g
Sorbitol 85.6 g
Lutrol F 68 4.4 g
Cremophor RH 4.4 g
Su 50.0 g
Hazrlama:
II nolu zelti ile I nolu karm granle edilir, 0.8 mm delik apl elekten
geirilir, kurutulur ve tekrar elenir. 50 mg diklofenak sodyuma karlk gelen
3.9 g granl poetler iine doldurulur.
Efervesan granller: Kaplanmam granllerdir. Genellikle asit maddeler,

karbonatlar veya bikarbonatlar ieren ve su ile hzla reaksiyona girerek
karbondioksit aa karan granllerdir. Uygulamadan nce suda zlr
veya datlr. Etkin madde taycs olarak kullanlrlar.
177
alma 10.3.
Efervesan Granl
Granulatum Effervescens
Sitrik asit. H 2 0 6.0 g

Tartarik asit 9.0 g
Sodyum bikarbonat 15.0 g
Hazrlama:
Kristal sulu sitrik asit tartlarak bir kapsle konulur. Tartarik asit ve sodyum
bikarbonat eklenir, porselen spatl ile kartrlr. 100-105C'lik etvde
3-5 dakika bekletilir. Etvden karldktan sonra kartrlr ve tekrar etve
konulur, 2 dakika bekledikten sonra karlr. Elde edilen pat, hzla 1.6 mm
delik apl elekten geirilir. Scakl 50C'yi gemeyen etvde kurutulur.
Sonra 1.1 mm delik apl elekten geirilir. Uygun ekilde paketlenir ve
etiketlenerek teslim edilir.
NOT: Btn gereler kuru olacaktr.
Sorular:
1. Bu formlde niin ierisinde 1 mol kristal suyu bulunan sitrik asit
kullanlr?
2. Hazrladnz granl niin su ile pat haline getirilmiyor?
3. Elde ettiiniz granlleri hangi ortam koullarnda tablet haline
getirebilirsiniz? Nedenini aklaynz.
4. Hazrladnz ila ekli ne amala ve nasl kullanlr? Yaznz.
5. Reaksiyon denklemini yaznz.
6. Bu ila ekli nasl ambalajlanr? Neden?
alma 20.2.
Magnezyum Sitrat Efervesan Granl

Magnesii Citrat Effervescens
Magnezyum karbonat 5g
Sitrik asit (susuz) 23 g
Alkol (%95 h/h) y.m.
165
20.1. Bitmi rn Olarak Granller
Oral yolla uygulanmak zere hazrlanrlar. Bazlar yutularak, bazlar

inenerek, bazlar ise suda veya dier uygun bir sv iinde zlerek veya
datlarak kullanlrlar. Granller bir veya daha fazla etkin madde, yardmc
maddeler, gerekli ise renk ve koku verici maddeler de ierirler. Yardmc
madde olmakszn da hazrlanabilirler.
Granller tek doz veya ok dozlu olarak ambalajlanabilirler. ok dozlu

preparatlar, istenilen dozda alnabilmeleri iin uygun bir lekle birlikte
ambalajlanr. Tek doz granller poet, kat paket veya flakon gibi tek
birimlik kaplarda sunulur.
retimleri, ambalajlar, depolama ve datmlar mikrobiyal

kontaminasyondan uzak olarak gerekletirilmelidir. Uucu veya korunmas
gereken madde ieren granller sk kapatlm kaplarda muhafaza
edilmelidir.
rnek 20.1.
Suda disperse edilebilir diklofenak granlleri (50 mg)
I. Diklofenak sodyum 1.3 g

Portakal aromas 4.3 g
Sorbitol 85.6 g
II. Lutrol F 68 4.4 g

Cremophor RH 4.4 g
Su 50.0 g
Hazrlama:
II nolu zelti ile I nolu karm granle edilir, 0.8 mm delik apl elekten
geirilir, kurutulur ve tekrar elenir. 50 mg diklofenak sodyuma karlk gelen
3.9 g granl poetler iine doldurulur.
Efervesan granller: Kaplanmam granllerdir. Genellikle asit maddeler,

karbonatlar veya bikarbonatlar ieren ve su ile hzla reaksiyona girerek
karbondioksit aa karan granllerdir. Uygulamadan nce suda zlr
veya datlr. Etkin madde taycs olarak kullanlrlar.
177
Formlasyonlarnda sitrik asit, tartarik asit, fumarik asit gibi asit maddeler
ile sodyum karbonat, sodyum bikarbonat ve sodyum bifosfat gibi alkali
maddeler ierirler.
Efervesan granller zerinde dier testlerin yansra Avrupa Farmakopesi'ne

(EP5) gre dalma testi de yaplr. Bir doz efervesan granl bir beherglas
iindeki 15-25C'deki 200 ml suya konur. Dalma sresi tayin edilir. lem
5 adet tek doz granl zerinde tekrarlanr. 6 dozun herbiri 5 dak. iinde
dalrsa granl preparat test ile uyumludur.
rnek 20.2.
Parasetamol (Asetaminofen) + Doksilamn + Kafein Efervesan

Granlleri
I. Parasetamol (toz) 500 g

Doksilamin sksinat 5 g
Kafein 33 g
Tartarik asit 391 g
Sodyum hidrojen karbonat 417 g
II. Kollidon 306 g

zopropanol (veya etanol) y.m.
III. Sodyum sitrat 30 g

eker (kristal) 707 g
Hazrlama:
I nolu karm II nolu zelti ile granl haline getirilir, 60C'de kurutulur,
elenir ve III nolu karm ile kartrlr. Maksimum %30 bal nem
koullarnda poetler iine 2.1 g miktarda doldurulur. Bir poet iinde
parasetamol 500 mg, doksilamin 5 mg ve kafein 33 mg miktarda
bulunacaktr.
NOT: zc olarak su kullanlacak olursa, granlasyonun akkan yatak
cihaznda yaplmas gerekir.
Kaplanm granller: ounlukla ok dozlu preparatlardr ve eitli

yardmc madde karmlaryla bir veya daha fazla tabaka halinde kaplanm
granllerden oluur. Kaplayc olarak kullanlan maddeler ou kez zelti
178
veya sspansiyon eklinde ve sv ksmlarnn buharlatrld koullarda
uygulanr.
Kaplanm granllere, etkin maddenin uygun salm gsterdiini tespit etmek

iin uygun bir znme testi rnein kat dozaj formlar iin aklanan
testlerden biri uygulanabilir.
Modifiye salm yapan granller: Aktif madde veya maddelerin salm

hzn, yerini veya zamann modifiye etmek zere tasarlanm, zel yardmc
maddeler ieren veya zel ilemlerle hazrlanan, ayr ayr veya birlikte,
kaplanm ya da kaplanmam granllerdir.
Bu granller zerinde, etkin maddenin salm tarzn gstermek iin uygun bir
znme testi uygulanr.
Mide ortamna dayankl (gastro-resistant) granller: Mide svsnda

dayankl olan ve intestmal sv iinde etkin maddenin (maddelerin) salm
iin tasarlanm, geciktirilmi salm yapan granllerdir. Bu zellikleri,
granllerin mide svsna dayankl bir materyal ile kaplanmasyla (enterik
kapl granller) veya uygun dier vastalar ile salanmaktadr.
Bu granller zerinde, etkin maddenin uygun salm gsterdiini tespit etmek

iin uygun bir znme testi rnein kat dozaj formlar im aklanan
testlerden biri uygulanabilir.
Granller zerinde yaplan kontroller
Granl bykl ve dalm

Granllerin ak zelliinin tayini (yn as, ak hz tayini)
Kme dansitesi ve skablme tayini
Nem ierii tayini
Dalma sresi tayini (EP5)
znme hz tayini (EP5)
erik tekdzelii (EP5)
Ktle tekdzelii (EP5)
179
alma 16.9.
Efervesan Granl
Granulatum Effervescens
Sitrik asit. H 2 0 6.0 g

Tartarik asit 9.0 g
Hazrlama:
Kristal sulu sitrik asit tartlarak bir kapsle konulur. Tartarik asit ve sodyum
bikarbonat eklenir, porselen spatl ile kartrlr. 100-105C'lik etvde
3-5 dakika bekletilir. Etvden karldktan sonra kartrlr ve tekrar etve
konulur, 2 dakika bekledikten sonra karlr. Elde edilen pat, hzla 1.6 mm
delik apl elekten geirilir. Scakl 50C'yi gemeyen etvde kurutulur.
Sonra 1.1 mm delik apl elekten geirilir. Uygun ekilde paketlenir ve
NOT: Btn gereler kuru olacaktr.
Sorular:
1. Bu formlde niin ierisinde 1 mol kristal suyu bulunan sitrik asit
kullanlr?
2. Hazrladnz granl niin su ile pat haline getirilmiyor?
3. Elde ettiiniz granlleri hangi ortam koullarnda tablet haline
getirebilirsiniz? Nedenini aklaynz.
4. Hazrladnz ila ekli ne amala ve nasl kullanlr? Yaznz.
5. Reaksiyon denklemini yaznz.
6. Bu ila ekli nasl ambalajlanr? Neden?
alma 20.2.
Magnezyum Sitrat Efervesan Granl

Magnesii Citrat Effervescens
Magnezyum karbonat 5g
Sitrik asit (susuz) 23 g
Alkol (%95 h/h) y.m.
180
Hazrlama:
Magnezyum karbonat ve sodyum bikarbonat havanda kartrlr, zerine
susuz sitrik asit ilave edilip homojen hale getirilir. Damla damla alkol
eklenerek kartrmaya devam edilir. Ktle irmik gibi tanelemeye
balaynca alkol eklemeye son verilir. Ktle 1.6 mm delik apl elekten
geirilir. Hava akml kurutma dolabnda 50C'de kurutulur. Kuruyan
granller 1.1 mm delik apl elekten geirilir. Hava ve nem almayacak
ekilde sk kapal bir kaba konulur. Uygun ekilde etiketlenerek teslim
edilir.
Sorular:
1. Bu granln hazrlanmasnda neden su yerine alkol kullanyorsunuz?
2. Elde ettiiniz granln kayp miktarn ve kayp yzdesini hesaplaynz.
3. Elde ettiiniz efervesan granln dalma kontroln ve zeltinin
grnmnn kontroln, lg granl 50 ml'lik bir beherdeki su iine
koyarak yapnz.
4. Bu granl ne amala kullanlr? Avrupa Farmakopesi'ne gre efervesan
granller zerinde hangi kontroller yaplr?
181
21. KATI DSPERSYONLAR
Etkin maddeler gastrointestinal kanalda (GI) zndkten sonra absorbe

olmaktadr. Maddenin GI kanaldan absorpsiyon hz, znme hz ile
kontrol ediliyorsa yani maddenin znme hz emilme hzndan ok yava
ise bu maddelerin absorpsiyonu ve biyoyararlanm znme hznn bir
fonksiyonu olmaktadr. Maddenin znme hz ve belirli partikl iriliinin
altnda olmak kouluyla znrl, partikl byklnn bir
fonksiyonudur. Bu parametreleri artrmak iin, maddenin ortam svsyla
temasta olan etkin yzey alannn artrlmas gerekmektedir. Bunun iin de
tme, kontroll ktrme, pskrterek kurutma vb. yntemlerden
yararlanlmaktadr. Ancak bu yntemlerin gzlenen baz dezavantajlar
nedeniyle (rnein: tmede artan yzey yklerine bal olarak topaklanma
ve etkin yzey alannn azalmas, zc kullanlan yntemlerde zc
toksisitesi gibi) son yllarda etkin maddelerin kat dispersiyonlarmn
hazrlanmas tercih edilmektedir.
Kat dispersiyon, znrl az olan etkin maddelerin suda ok znen

inert bir kat taycda zme ve/veya eritme yntemi kullanlarak
datlmas ile oluturulmu sistemlerdir.
Kat dispersiyon olumas halinde etkin madde tayc iinde molekler

dzeyde dalm olduundan znme ortamnda znmesi daha kolay
olmaktadr. Kat dispersiyonlarda ayrca yapda bulunan tayc nedeniyle
de partikller aras topaklanmalar ortadan kalkmaktadr. Bu sistemlerde
dalm olan kristal ve amorf haldeki madde, znme ortamnda
taycnn kolaylkla znmesi ile ortamda dalp kolayca
slanabilmektedir.
Kat dispersiyonlann yukarda bahsedilen uygulamalar yannda baz etkin

maddelerin stabilitelerinin salanmas, znrl fazla olan maddelerin
kontroll salm yapan preparatlarmm hazrlanmas vb. uygulama alanlan da
vardr.
21.1. Kat Dispersiyonlann Snflandrlmas
Etkin maddenin tayc iinde dalma ve aa kma mekanizmalarna

gre 6 temel grupta incelenebilirler:
182
1. tektik karmlar
2. Kat zeltiler
3. Cam zelti veya sspansiyonlar
4. Kristal bir taycda etkin maddenin amorf halde kristallendii
sistemler
5. Etkin madde ile tayc arasnda kompleks oluumu ile hazrlanan
sistemler
6. Yukardaki be olasl birlikte tayan kark sistemler
21.2. Kat Dispersiyon Hazrlama Yntemleri

Kat dispersiyonlar hazrlamak iin genel olarak 3 farkl yntem
kullanlmaktadr.
1. Eritme yntemi:
Suda znen tayc ile suda zor znen etkin madde birlikte stlr ve
eritilir. Eritilmi karm, buz banyosunda kartrlarak soutulur. Katlam
ktle tlr ve elenir. Eritme ynteminin uygulanabilmesi iin; taycnn
erime noktasnn 200C'nin zerinde olmamas, bu scakla kadar dayankl
olup bozunmamas, dk buhar basncna sahip olmas, suda iyi znmesi
ve inert olmas gereklidir. Etkin maddenin ise suda zor znmesi, erime
noktasna kadar dayankl olmas, erime noktasnn 250C'nin zerinde
olmamas gerekir. Yntemin avantaj, basitlii ve ekonomik olmasdr.
Dezavantaj ise, uygulanan scaklkta tayc ve etkin maddenin paralanma
ve buharlama olaslnn bulunmasdr.
2. zme yntemi;
Etkin madde ile taycnn fiziksel karm organik zcde zlr ve
zc buharlatmlarak uurulur. Yntemin avantaj, organik zc dk
scaklkta uurulduunda termal paralanma olaslnn ortadan
kalkmasdr. Dezavantaj ise pahal olmas, organik zcnn tamamen
uzaklatrlamamas, uygun zc seimindeki glkler ve ayn kristal
eklinin elde edilebilme zorluklardr. zme ynteminde genellikle zc
olarak kloroform, aseton, metanol veya bunlarn karmlar
kullanlmaktadr.
3. Eritme-zme yntemi;
Etkin madde uygun zcde zlr. Bu zelti 70C civarnda eritilmi
tayc ile kartrlr, zc uurulduktan sonra ktle toz edilir. Yntem,
eritme ve zme ynteminin avantaj ve dezavantajlarn birlikte tar.
183
Tablo 21.1. Kat dispersiyon hazrlamada kullanlan tayc rnekleri
ekerler Polimerler Yzey aktif maddeler Asitler Dierleri
Dekstroz Polivinil Polioksietilen-propilen Sitrik asit Pentaeritritol
Sukroz pirolidon glikol kopolimerleri Sksinik re
Galaktoz Polietilen (Poloxamer 188) asit retan
Sorbitol glikoller Polioksietilenalkil
M al toz Hidroksipropil eterleri (Texafor AIP)
Mannitol metil selloz Deoksikolik asit
Laktoz Metil selloz Polisorbatlar (Tweenler)
Pektin Sorbitan ya asidi
Siklodekstrinler esterleri (Spanlar)
Galaktomannan
Kat dispersiyon hazrlamada kullanlan tayclar; suda znmeli, erime

dereceleri dk olmal (200C'den dk olmal), fiziksel, kimyasal ve
termal stabiliteleri iyi olmal, nisbeten dk buhar basncna sahip olmal ve
fizyolojik olarak inert olmaldr.
21.3. Kat Dispersiyon Sistemlerini nceleme Yntemleri
Hazrlanan rnlerle kat dispersiyon elde edilip edilemediini, erime

noktalarn, kristal durumlarm ve hangi tip bir kat dispersiyon olduunu
belirlemek iin kullanlan temel yntemler unlardr:
1. Termal analiz yntemleri

soutma erisi yntemi
zlme-erime yntemi
termomikroskop yntemi
diferansiyel termal analiz (DTA) ve diferansiyel tarama
kalorimetresi (DSC) yntemleri
blgesel eritme yntemi (Zon melting)
2. X-n krnm yntemi
3. Mikroskop yntemi
4. Spektroskopik yntemler
5. znme hz yntemi
6. Termodinamik yntem
184
21.4. Kat Dispersiyonlarm Stabilitesi
Kat dispersiyonlar hazrlama yntemine, kullanlan taycya ve saklama

koullarna bal olarak yeniden kristallenme, kristal ekilden amorf yapya
dnm, renk deiimi, taycnn yapya nem ekmesi nedeniyle kimyasal
yap deiiklikleri vb. stabilite problemleri gsterebilirler.
alma 21.1.
Furosemid 1k
Polivinilpirolidon (PVP-40) 6k
Hazrlama:
Furosemid ve PVP, metanokartlm su (95:5) karmnda tamamen
zlr. zc 60C'de su banyosunda uurulup elde edilen ktle 50C'de
vakum altnda 1 saat kurutulur ve tlr. Elde edilen ktle elenerek
istenilen partikl byklne ayrlr.
Sorular:
1. Kat dispersiyonu hazrlanarak znrln artrabileceiniz az znr
etkin maddelere rnekler veriniz.
2. Laboratuvar koullarnda bir maddenin kat dispersiyonunu hazrlayp
hazrlayamadmz nasl test edebileceinizi yaznz.
3. znrlk nedir ve nasl artrlr? Farmastik teknolojideki nemini
belirterek yaznz.
185
22. SERT JELATN KAPSLLERN DOLDURULMASI VE
UYGULANAN KONTROLLER
Kapak ve gvde olmak zere iki paradan oluan, ilerine toz, granle,
mikropellet, mikrokre, mikrokapsl, minitabletlerin yansra yarkatlarn
konabildii ve oral kullanm iin tasarlanm kat dozaj formlardr.
erdikleri nem miktar %12.5-16.0 olup, bu nemi koruyabilmeleri iin
scakl 15-25C, bal nemi %30-70 arasnda olan ortamlarda ve nem
geirmeyen kaplar iinde saklanmalar gerekmektedir.
Sert jelatin kapsller hacimlerine gre sekiz farkl byklkte

retilmektedir; bunlarn hacimleri ve bunlara karlk gelen numaralar ekil
22.1'de grlmektedir. Sert jelatin kapsller hacim esasna gre
doldurulmakta ancak ilerine konacak maddeler arlk olarak verilmekte,
yine kontrolleri de arlk olarak yaplmaktadr. Bu nedenle sert jelatin
kapsller iine doldurulacak toz ktlesinin dzenli bir ak zellii, dar bir
partikl ap dalm ve mmkn olduunca kresel partikl ekillerine, yani
stabil kme zelliklerine sahip olmalar gerekmektedir.
Hacim(rai ) 1,37 0,95 0,63 0,50.0,37 0,30 0,21 0,13
KapsUl No OOO 00 o 4 5
ekil 22.1. Maddelerin kme dansiteleri ve miktarlarna bal olarak

seilmesi gereken kapsl numaralar [Fahrig, W., Hofer, U., Die
Kapsel.Grundlagen, Technologie und Biopharmazie einermodernen
Arzneiform, pg. 83-111, 1983,Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft,
Stuttgart ].
186
Sert jelatin kapsller iine doldurulacak maddeler, herhangi bir seyreltmeye
gerek gstermeyecek miktarda iseler kme dansiteleri hesaplanp, ona gre
hangi kapsl byklnn seilecei ekil 22.1'den hesaplanabilir.
rnein kme dansitesi 1.8 g/cm3 olan bir etkin maddenin kapsl iinde
bulunmas gereken miktar 700 mg ise ekilde yer alan kme dansitesi
skalasndan 1.8'e karlk gelen nokta, yine ekilde bulunan bir kapsle
doldurulmas gereken arlk skalasnda 700 mg (0.7 g)'n iaretlenip, bu iki
noktann birletirilmesi ile 2 nolu kapsle doldurulmasnn uygun olaca
bulunmaktadr.
Tablo 22.1'de maddelerin kme dansiteleri ve miktarlarna bal olarak

seilmesi gereken kapsl numaralan tablo eklinde verilmektedir.
Tablo 22.1. Kapsl dolum kart [Limmer, D. (ed.), Remington.The Science

and Practice of Pharmacy, 20th Ed. Chapter 46, pg. 858-893,
2000, Lippincott Williams & Wilkins, Baltimore].
Kapsl Hacmi (ml)
Kme 0.95 0.68 0.5 0.37 0.3 0.21 0.13
Dansitesi Kapsl Bykl
(g/ml) 00 0 1 2 3 4 5
0.3 285 204 150 111 90 63 39
0.4 380 272 200 148 120 84 52
0.5 475 340 250 185 150 105 65
0.6 570 408 300 222 180 126 78
0.7 665 476 350 259 210 147 91
0.8 760 544 400 296 240 168 104
0.9 855 612 450 333 270 189 117
1.0 950 680 500 370 300 210 130
1.1 1045 748 550 407 330 231 143
1.2 1140 816 600 444 360 252 156
1.3 1235 884 650 481 390 273 169
1.4 1330 952 700 518 420 294 182
1.5 1425 1020 750 555 450 315 195
Sert jelatin kapsllerin iine doldurulacak etkin madde veya maddelerin

miktarlan ok az ise (0.5-50 mg) bu miktardaki maddenin fizyolojik etkiye
sahip olmayan, inert dolgu maddeleri iinde seyreltilmeleri gerekmektedir.
Bu yardmc maddeler mikrokristal selloz, laktoz, kalsiyum karbonat,
mannitol, niasta, kalsiyum slfat dihidrat, dibazik ve tribazik kalsiyum
fosfat olabilir. Seimlerinde etkin madde ile geimli olup olmadklar
deerlendirilmeli, kme dansiteleri belirlenerek etkin maddenin kme
187
dansitesine yakn olanlar tercih edilmelidir. Bunlarn yansra
formlasyonlara ak zelliklerini iyiletirmek zere silisyum dioksit,
metalik stearatlar, stearik asit ve talk ilave edilebilir.
22.1. Dolgu Maddelerinin Miktarlarnn Belirlenmesi
Kullanlacak kapsl byklne gre alabilecei hacim ekilden

tespit edilir ve istenen kapsl adedine gre toplam hacim belirlenir.
Kapsl hacmi x kapsl adedi = Gerekli tozun hacim olarak

miktar (Vt)
Etkin madde (d em ) ve kullanlacak dolgu maddesinin kme

dansiteleri (dd m ) bir mezr kullanlarak hesaplanr (g/cm 3 )
Etkin maddenin birim dozu x kapsl adedi = Gerekli etkin madde

miktar (M e m)
Dolgu maddesinin kme dansitesinden gerekli kapsl adedi iin ilave

edilmesi gereken dolgu maddesi miktar bulunur.
Bunun yansra kk apl bir retim iin gerekli miktarda etkin madde bir
mezre alnp dorudan dolgu maddesi ile V t ' ye tamamlanabilir.
Me.m
V e.m
v
ê.m
V^d.m = V,t - Ve.m

v v v
Ve.m: stenen kapsl adedine gre mezre alman etkin maddenin hacmi
V d m: stenen toplam kapsl adedine gre ilave edilecek dolgu maddesinin

hacmi
188
V,
V,dm
ve
A
Etkin madde ve yardmc maddeler spatlle uygun ekilde

kartrldktan sonra sert jelatin kapsller ierisine doldurulur.
Eczane boyutunda retimler iin kullanlabilecek bir kapsl doldurma aleti

ekil 22.2'de ematik olarak gsterilmektedir.
t

r*
A : K a p s l l e r i et-kapak ksmn
ayran ve sonra kapatan plaka. V
B/C:KapBl alt ksmn(hazneyi)
muhafaza eden plakalar. v
D :Sktrma plakas. r -
E :Aletln ana gvdesi.
Sert jelatin kapsl doldurma ve kapatma aleti

(Aponora, 60 kapsllk).
ekil 22.2. Eczane boyutunda retimler iin kullanlabilecek bir kapsl

doldurma aleti [Baykara T.,TEB 6. Blge Samsun Eczac Odas Dergisi,
Ocak 1987, sf.22].
189
22.2. Dolu Kapsller zerinde Yapdan Kontroller
erik tekdzelii (EP5),

Ktle tekdzelii (EP5),
znme testi (EP5),
Dalma testi (EP5),
Mikrobiyal kalite tayini (EP5).
alma 22.1.
Parasetamol 200 mg
30 kapsl hazrlaynz.
Hazrlama:
Size verilen kapsl byklne gre doldurulmas gerekli ktlenin toplam
hacmi hesaplanr. Kullanlacak dolgu maddesi seilir. 10 ml'lik mezr
yardmyla etkin madde ve dolgu maddesinin kme dansiteleri bulunur. Bir
kapsl iin ve istenen kapsl adedi iin gerekli etkin madde ve dolgu
maddesinin miktarlar hem arlk hem de hacim olarak belirlenir.
Hesaplanan miktarda etkin madde ve dolgu maddesi uygun ekilde
kartrlp kapsl doldurma makinasmda kapsller iine doldurulur. Dolu
kapsller zerinde ktle tekdzelii Avrupa Farmakopesine gre incelenerek
sonular kaydedilir.
Sorular:
1. Sert jelatin kapsller iinde verilecek bir etkin maddenin teorik dolum
arl 350 mg ve kme dansitesi 0.75 g/ml ise hangi boyuttaki kapsl
kullanlmaldr ?
2. Kme dansitesi 0.80 g/ml olan bir maddenin bir kapsl iin dolum arl
500 mg olarak verilmitir. Elinizde 0 numaral kapsl varsa bu dolumu
yapabilmek iin dolgu maddesi kullanmna ihtiya varsa, bir kapsl iin
gerekli dolgu maddesi miktarn hesaplaynz.
3. Sert jelatin kapsllerin doldurulmalar srasnda ortam scakl ve nemi
nasl olmaldr? Yaznz.
4. Sert jelatin kapsllerin saklanmalar srasnda dikkat edilmesi gereken
noktalar nelerdir? Yaznz.
5. Sert jelatin kapsllerin iine konamayacak maddeler nelerdir? Aklayarak
yaznz.
190
alma 10.3.
Ramipril 5 mg
Prejelatinize niasta y.m.
Kapsl no:4
alma 22.3.
Metiltestosteron 10 mg
Msr niastas y.m.
Kapsl no: 4
22.3. Sert Jelatin Kapsller ine Sv ve Yar-Kat (Semi-Solid Matrix)

Materyallerin Doldurulmas
Sert jelatin kapsller iine yumuak jelatin kapsllerde olduu gibi akkan
ve yar kat maddelerin doldurulmasdr. Kilitli sert jelatin kapsllerin
gelitirilmesi, kapsllerin kap ve kapak ksmlarnn dtan bir bantla
mhrlenmesini salayan tekniin gelitirilmesi gibi faktrler bu
teknolojinin ilerlemesini salamtr.
Sert jelatin kapsller iinde sv veya yar-kat matris eklinde dozaj formlar
olarak etkin maddelerin formlasyonlarnm gelitirilmesi u amalarla
uygulanmaktadr:
Suda znrl dk olan etkin maddelerin

biyoyararlanmlarnn artrlmas,
Dk erime noktasna sahip olan veya oda scaklnda sv olan
maddelerin verilmesi,
Dk dozlu, yksek potense sahip etkin maddelerin dozaj
formlarnn hazrlanmasnda ierik tekdzeliine ulama zorluu ve
apraz bulama problemlerinin nlenmesi,
Neme duyarl etkin maddelerin stabilitesinin artrlmas,
Etkin madde saliminin modifye edilmesi.
191
Sert jelatin kapsller iinde sv ve yar-kat matris teknolojisinde
kullanlabilecek yardmc maddeler grup altnda verilebilir:
l.Sv yalar (yerfst ya, zeytin ya, soya ya, susam ya gibi) ve orta
zincir uzunluuna sahip trigliseridler (Miglyol 810, 812 ve 820; Labrafac
CC, PG; Lauroglycol FCC).
2.Yar-kat lipoflik tayclar ve lipoflik sv tayclar iin viskozite
modifye ediciler (setil alkol, setostearil alkol, gliseril behenat, gliseril
palmitostearat, hidrojene sv yalar, Aerosil, Gelucire'ler).
3.znrletirici ajanlar, surfaktanlar, absorpsiyon artrclar, emlsifye
edici maddeler (yksek HLB'ye sahip Gelucire tipleri,
Molekl arl 4000'den byk olan PEG'ler, Tween 80, Poloxamer
F68).
Sert jelatin kapsller iinde yar-kat matris tipi preparatlann imalatnda iki
yntem sz konusudur:
Tiksokap yntemi:
Etkin maddelerin yardmc maddelerle tiksotropik zellikteki
dispersiyonlarnn hazrlanmasdr. Bu dispersiyon kartrlarak akc halde
tutulurken kapsller iine hacim olarak doldurulmaktadr. Dolum
ileminden sonra sistem katlaarak szmaya ve akmaya direnli bir jel yaps
oluturmaktadr.
Termokap yntemi:
Yardmc maddeler s uygulanarak eritildikten sonra etkin madde ilave
edilip kartnlmakta ve bu karm katlamasna yakn bir scaklkta
kapsller iine doldurulmaktadr.
Bu iki yntemin birarada kullanlmas ile de yar-kat matrisler
hazrlanabilmektedir.
alma 22.4.
buprofen 60.0 mg
PEG-stearat 37.4 mg
Eudragit S-100 2.6 mg
192
Hazrlama:
Termokap yntemi ile hazrlanacak olan bu preparatta, PEG-stearat
termostatl bir su banyosu zerinde erime noktasna kadar stlr. Daha sonra
iine polimer ve etkin madde ilave edilerek kartrlr. Bylece elde edilen
yar kat matris ktlesi, iindeki dispers partikllerin kmesini nlemek
zere katlamasna yakn bir scakla kadar soutularak bir plastik enjektr
iine boaltlr ve volumetrik olarak kapsller iine doldurulur.
alma 22.5.
%
Oksprenolol HC1 50.0
Sv parafn 46.5
Cutina HR 1.5
Aerosil 200 2.0
Hazrlama:
Tiksokap yntemi ile hazrlanacak olan bu preparatta, formldeki yardmc
maddeler bir su banyosu zerinde kartrlarak stlr ve sonra oda
scaklna kadar soutulur. Bu ekilde elde edilen tiksotropik jelin iine
etkin madde ilave edilip kartrlr. Bu karm bir plastik enjektr iine
boaltlr ve volumetrik olarak kapsller iine doldurulur.
193
23. TABLETLER
Tabletler etkin madde yansra ilacn zellikleri ve basma yardmc olmak

zere seilen belirli yardmc maddeleri ieren bir formlasyonun kompakt
hale getirilmesi ve sktrlmas vastasyla yaplan kat dozaj formlardr.
Tabletler, kullanlan zmba/kalp veya ekipmana bal olarak eitli
byklkte ve daire, oval, kare, gen, oblong gibi eitli ekillerde
retilebilirler. Oral kullanm iin tabletler u ekilde snflandrlr (EP5):
Kaplanmam tabletler
Kaplanm tabletler
Efervesan tabletler
Suda znen tabletler
Suda dalan tabletler
Azda dalan tabletler
Mide ortamna dayankl tabletler (enterik tabletler)
Modifye salm salayan tabletler
Tabletler uygun etkin madde salm oluturmak, kabul edilebilir fiziksel ve

mekanik zellikler salamak iin ve imalat kolaylatrmak amac ile eitli
yardmc maddeler (eksipiyanlar) iermektedir.
Dolgu maddeleri: Tabletin ktlesini artrrlar. Uygun dolgu maddelerinin

seimi iin formlasyon geliimi srasnda etkin madde ile yardmc
maddeler arasnda geimsizlik olup olmad, etkin maddenin
biyoyararlanmmn etkilenip etkilenmedii incelenmelidir.
znmeyen dolgu maddeleri: Kalsiyum slfat dihidrat, kalsiyum fosfat
dibazik ve tribazik, kalsiyum karbonat, niasta, modifye edilmi niastalar
(karboksimetil niasta vs.) ve mikrokristal selloz gibi.
znen dolgu maddeleri: Laktoz, sukroz, dekstroz, mannitol, sorbitol gibi.
Balaycdar: Granle oluturmak zere tozlar birarada tutan maddelerdir.

Tablet basm srasnda granlelerin birbirine balanmalarn salamak iin
gerekli kohezif zellii olutururlar. Balayclar, toz karmna dorudan
ilave edilip bu karm, su, alkol-su karm ile slatlarak granle halme
getirilebilecei gibi genellikle % 5-20 konsantrasyondaki sulu veya alkoll
zeltileri veya pastalar eklinde de ilave edilebilirler. Yaygn olarak
kullanlmakta olan balayclar unlardr: Niasta, prejelatinize niasta,
jelatin, akasya, sukroz, polivinil pirolidon, polivinil alkol, polietilen glikol,
metil selloz, sodyum karboksimetil selloz, etil selloz gibi.
194
Datclar: Sulu ortama konulduklarnda tabletlerin dalmasn, granller
ve toz partikllerine ayrlmasn salamak amacyla tablet formlasyonuna
ilave edilirler. Hazrlama esnasnda granle oluturulmasndan nce toz
karmna veya daha sonra oluturulan granlelere kartrlarak ilave
edilebilirler. Datclara rnek olarak niasta (Starch 1500), mikrokristal
selloz (Avicel), toz edilmi selloz (Elcema), sodyum niasta glikolat
(Explotab, Primojel), guar reinesi (Jaguar), aljinik asit, apraz bal
polivinil pirolidon (Kollidon CL, Polyplasdone XL ve XL10, Polyclar AT)
ve apraz bal sodyum karboksimetil selloz (Ac-Di-Sol) verilebilir.
Dorudan tabletleme ajanlar (DTA): Bu maddeler hem dolgu maddesi

hem de balayc olmak zere iki fonksiyona birarada sahip olan
maddelerdir. Baslabilir olmalar ve uygun ak zelliklerine sahip olmalar
gerekmektedir. Bu maddeler:
Laktozlar: Alfa laktoz monohidrat, Ludipress, Tablettose, Laktoz NF

(anhidr), Laktoz Fast Flo.
ekerler: Nu-Tab, Di-Pac.
eker alkolleri: Sorbitol (Neosorb), mannitol (Mannitab), inozitol, ksilitol.
Kalsiyum bileikleri: Kalsiyum slfat (Compactrol, Celocal), dikalsiyum

fosfat (Di-Cafos A), dikalsiyum fosfat dihidrat (Di-Cafos, Di-Tab,
Emcompress), trikalsiyum fosfat (tri-Cafos), kalsiyum silikat (Cal Flo E).
Sellozlar: Elcema, Avicel, Vitacel, Emcocel.
Minr bileenler
Lubrikantlar: Tabletlerin zmbalara yapmasn nleyen, matris boluu

veya mhreden atlma kolayl salayan, zmbalar ve mhre arasndaki
srtnmeyi dolays ile aletlerin anmasn nleyen ve zmba basncnn
tablete eit olarak dalmn salayan maddelerdir. Etkinlikleri partikl
aplan ve yzey alanlan, formle ilave edilme ekli ve sras, kartrma
sresi ile ilikilidir. Tabletlerin dalma ve znme zelliklerini de tipleri,
tablet basm ktlesi ile kantrlma sreleri ve kullanlan miktarlarna bal
olarak nemli derecede etkileyebilirler.
195
Lubrikantlar unlardr:
Hidrofob lubrikantlar: Metal stearatlar (Ca-, Mg-, Zn-stearatlar), stearik asit,

hidrojene bitkisel yalar, niasta, hafif sv parafn.
Suda znen lubrikantlar: Sodyum benzoat, sodyum klorr, sodyum ve

magnezyum lauril slfat, polietilen glikol 4000 ve 6000, DL-lsin.
Glidantlar: Tablet basm annda matris boluuna materyalin akn

kolaylatran ekstra kk partikll, dansitesi dk maddelerdir. Silika
tipli olanlar (Aerosil, Cab-O-Sil) en etkin glidantlardr. Dierleri, metalik
stearatlar, kalsiyum silikat, niasta ve Starch 1500, magnezyum karbonat,
magnezyum oksit ve talktr.
Antiadherentler: Baslacak partikllerin zmba-matris yzeylerine yapp

yzeyden parack kopmasn ve przl tablet yzeyi olumasn nlemek
iin kullanlrlar. Talk, kolloidal silisyum dioksit (Aerosil, Syloid, Cab-O-
Sil), magnezyum stearat ve msr niastas antiadherent olarak kullanlabilen
maddelerdir.
Dier yardmc maddeler: Renk maddeleri

Tat ve koku vericiler
Adsorbanlar
Tampon maddeleri
23.1. Tablet Hazrlama Yntemleri
Tablet imalatnda kullanlan yntemler u ekilde snflandrlabilir:

I- Granlasyon yntemi
I-A- Ya granlasyon
I-B- Kuru granlasyon
I-B-l- Briket (slug) tabletlerden granle hazrlanmas
I-B-2- Dnen silindirler arasnda sktrma (roller compaction) ile
granle hazrlanmas
II- Dorudan basm yntemi
196
Farkl yntemlerle tablet imalatnda ilem basamaklar unlardr:
Ya granlasyon Kuru granlasyon Dorudan basm

A. Briket (slug) tabletlerden
granle hazrlanmas
1. Etkin ve yardmc maddelerin tlmesi 1. Etkin ve yardmc 1. Etkin ve yardmc maddelerin
maddelerin tlmesi tlmesi
2. Tozlarn kartrlmas 2. Tozlarn kartrlmas 2. Tozlann kartrlmas
3. Tozlar ve balayc zeltinin kartrlmas, 3. Byk, sert tabletlerin baslmas 3. Tablet basm
slatma (briket veya slug tablet)
4. Ya ktlenin 6-12 mesh 4. Briket tabletlerin krlp
elekten geirilmesi elenmesi (briket granle)
5. Nemli granlenin kurutulmas 5. Minr bileenlerle kartrma
6. Kurutulmu granlenin 6. Tablet basm
elenmesi ve kartrlmas
7. Tablet basm B. Dnen silindirler arasnda
sktrma (roller
compaction) ile granle
hazrlanmas
1. Etkin ve yardmc
maddelerin tlmesi
2. Tozlarn kartrlmas
3. Dnen silindirler arasnda
sktrarak granle
hazrlanmas ve elenmesi
4. Minr bileenlerle kartrma
vo
-o 5. Tablet basm
23.2. Tablet Basm
Tablet makmalar iki tiptir:

Ekzantrik tablet makineleri: st ve alt zmba ile matris halkasndan oluan
tek bir zmba setini ierir. Tablet arl, alt zmbann mhre iindeki en alt
pozisyonu belirlenerek ayarlanrken, tablet sertlii st zmbann mhre
iinde alaca yol veya giri derinlii ile ayarlanmaktadr. Bu makine ile
dakikada yaklak olarak 60 adet tablet baslabilir. Say, matris ve zmba
iftleri, lleri kullanlarak dakikada 120-180 adet tablete kadar artrlabilir.
Laboratuvar tipi makinedir. n formlasyon almalar, kk serilerin
retimi ve briket tablet basmnda tercih edilir.
Rotasyon tipi tablet makineleri: ki adet yatay olarak dnen dairesel tabladan
stteknde st zmbalar, alttakinde matris halkalar ve bunlara giren alt
zmbalar bulunmaktadr. Bunlarda 12-73 adet zmba seti bulunabilir. Tablet
sertlii, ekzantrik olanlardan farkl olarak hem alt hem de st zmbalar
tarafndan basn uygulanmas ile salanmaktadr. Tablet arl ise alt
zmbalarn mhre iindeki pozisyonunun ayarlanmas vastasyla
yaplmaktadr. Bu makineler endstri tipi olup yaklak olarak dakikada
500-17000 adet tablet basabilen yksek hzl makinelerdir.
23.3. Tabletler zerinde Yaplan Kontroller
Balang maddelerin kontrolleri (tehis, saflk, potens, miktar tayini,

katlarn partikl bykl dalm ve ekli, nem tayini vb.),
lem ii (in-process) ve ara rn (tozlar veya granleler, Bkz:sf. 179)
kontrolleri,
Bitmi rn kontrolleri
eklinde uygulanmaktadr.
Tabletler zerinde yaplan bitmi rn kontrolleri aada verilmektedir:
Renk, grn,
Kalnlk kontrol,
Nem ierii tayini,
erik tekdzelii (EP5),
Ktle tekdzelii (EP5),
Krlmaya kar direncin (sertlik) tayini (EP5),
Krlganlk (friabilite) veya ufalanma-anma tayini (EP5),
198
Dalma testi (EP5),
znme testi (EP5),
Mikrobiyal kalite tayini (EP5).
alma 23.1.
Parasetamol Tableti
Compressi Paracetamolum
Parasetamol 0.250 g
Niasta 0.100 g
Laktoz 0.050 g
Jelatin zeltisi (% 8 a/a) y.m.
Glidant-lubrikant y.m.
Forml 1 tablet iindir.
Glidant-lubrikant karm:
%
Talk 50
Niasta 40
Magnezyum stearat 8
Kolloidal silisyum dioksit (Aerosil 200) 2
Hazrlama:
Parasetamol, niasta ve laktoz kp kartrcda 15 dakika sreyle kartrlr.

Toz karm bir krek yardm ile planet kartrcya alnr. Bir erlene jelatin
zeltisi konup erlenle birlikte tartlr. Planet kartrcda toz 5 dakika
kartrldktan sonra zerine, 10 ml'lik bir pipet yardm ile, scak jelatin
zeltisinden azar azar ilave edilir. zeltinin homojen olarak dalmas iin
kartrma ilemine devam edilir. Karm hamur kvamna gelince
(parmaklar arasnda sktrldnda dalmamal ve kompakt bir hale
gelebilmeli) jelatin zeltisi ilavesine son verilir. Erlenle birlikte jelatin
zeltisi tekrar tartlp kullanlan balayc zelti miktar kaydedilir.
Elde edilen hamur plastik spatller yardm ile bir plastik kaba alnr.
1.25 mm gzenek apl elek taklm salnnd granlatre boaltlr ve
granlatr orta hzda altrlr. Oluan granle zeri katla kapl tepsiler
199
zerine ince bir tabaka halinde yaylarak 50C'de kurutulur. Kurutulmu
granle, 1.00 mm gzenek apl elek taklm granlatrden geirilir.
Glidant-lubrikant karmndan tartmn % 3' kadar ilave edilir. Bu karm
kp kartrcda 20 rpm'de 10 dakika kartrlp krek yardm ile bir plastik
kaba alnr. inde 250 mg parasetamol olacak ekilde 1 tablet arl
hesaplanr. Basm ktlesi krekle besleme hunisine konup hesaplanan arlk
iin alt zmba konumu ve istenen sertlik iin de st zmba konumu
ayarlanarak basma geilir. Hazrlanan tabletler kabna konarak uygun
ekilde etiketlenir.
Tabletler zerinde daha nce belirtilen kontroller yaplr ve sonular tablo

halinde gsterilir.
Sorular:
1. Bu retimde kullandnz yntem hangisidir?
2. Ka gram jelatin zeltisi kullandnz? Bu miktar ka gram jelatine
karlk gelmektedir?
3. Teorik ktle ka gramdr? Hazrladnz ktle (pratik ktle) ka
gramdr?
4. Ka gram glidant-lubrikant ilave ettiniz?
5. 250 mg Parasetamol ieren bir tabletin arl ne kadardr?
6. Elinizdeki basm ktlesinden her biri 250 mg Parasetamol ieren ka
tablet basabilirsiniz? Hesaplaynz.
7. Hazrladnz granlenin nem miktarn tayin ederek sonucu
yorumlaymz.
alma 23.2.
Sodyum Novamin Slfonat (Novaljin) Tablet

Compressi Natrii Novamin Sulfonas
Sodyum novamin slfonat 0.500 g

Laktoz 0.040 g
Patates niastas 0.060 g
Magnezyum stearat % 1
Aerosil 200:Niasta (0.5:9.5) %2
200
Hazrlama:
Patates niastas, laktoz ve sodyum novamin slfonat kp kartrcda
15 dakika kartrlr. Toz karm bir krek yardm ile sigma kartrcya
alnr. Bir erlene jelatin zeltisi konup erlenle birlikte arl belirlenir.
Sigma kartrcda 5 dakika kartrldktan sonra tozun zerine 10 ml'lik
bir pipet yardm ile azar azar scak jelatin zeltisinden ilave edilir.
zeltinin homojen olarak dalmas iin kartrma ilemine devam edilir.
Karm hamur kvamna gelince jelatin zeltisi ilavesine son verilir.
Erlenle birlikte jelatin zeltisinin arl tekrar belirlenip kullanlan
balayc zelti miktar kaydedilir.
1.25 mm gzenek apl elek taklm salnml granlatre boaltlr ve
granlatr altrlr. Oluan granle zeri katla kapl tepsiler zerine ince
bir tabaka halinde yaylarak 50C'de kurutulur. Kurutulmu granle,
1.00 mm gzenek apl elek taklm granlatrden geirilir. 10 g' alnp
nem oran tayin edilir. Granle 50C'de tekrar kurutulur. 10 g' alnp nem
oran tekrar tayin edilir. Granle tartlp kp kartrcya konur. Ktlenin
% 2'si kadar Aerosil-niasta karm ilave edilir. Kp kartrcda orta hzda
5 dakika kartrlr. zerine magnezyum stearat ilave edilip 3 dakika daha
kartrlr. Bu karm krek yardm ile bir plastik kaba alnr. inde
500 mg sodyum novamin slfonat olacak ekilde 1 tablet arl hesaplanr.
Basm ktlesi krekle besleme hunisine konup, hesaplanan arlk iin alt
zmba konumu ve istenen sertlik iin de st zmba konumu ayarlanarak
basma geilir. Basm esnasnda zaman zaman 5'er tablet olarak arlk ve
sertlik tayinleri yaplr. Hazrlanan tabletler kabna konup uygun ekilde
etiketlenir.
Tabletler zerinde daha nce belirtilen kontroller yaplr ve sonular tablo

halinde gsterilir.
Sorular:
1. Bu tableti hazrlamak iin hangi yntemi kullandnz?
2. Ka gram jelatin zeltisi kullandnz? Bu miktar ka gram jelatine
karlk gelmektedir?
3. Teorik ktle ka gramdr? Hazrladnz ktle (pratik ktle) ka
gramdr?
4. Ka gram glidant-lubrikant ilave ettiniz?
5. 500 mg Novaljin ieren bir tabletin arl ne kadardr?
6. Elinizdeki basm ktlesinden her biri 500 mg Novaljin ieren ka tablet
basabilirsiniz? Hesaplaynz.
201
7. Hazrladnz granlenin nem miktarn tayin ederek sonucu
yorumlaynz.
alma 23.3.
Aspirin- Fenasetin-Kafein Tableti

Compressi Acidum Acetyl Salisylicum-Phenacetinum-Coffeinum
Kafein 0.050 g
Fenasetin 0.200 g
Msr niastas 0.100 g
Niasta msilaj (% 10 a/a) y.m.
Aspirin 0.200 g
Glidant-lubrikant y.m.
Hazrlama:
Kafein, fenasetin ve msr niastas kp kartrcda 15 dakika sre ile
kartnlr. Toz karm bir krek yardm ile sigma kartncya alnr.
Sigma kartrcda 5 dakika kartrldktan sonra tozun zerine azar azar
niasta pastasndan ilave edilir. Karm hamur kvamna gelince 1.25 mm
gzenek apl elek taklm salnml granlatrden geirilir. Oluan granle
hava akml etvde 40-50C'de kurutulur. Bu kez 1.00 mm gzenek apl
elek taklm salnml granlatrden geirilir ve tartlr (P).
Tartlan aspirin 20 mm'lik zmba ile tablet makinesinde baslr. Baslan bu

briket (slug) tabletler granlatrde krlarak granle haline getirilir.
Her bir tabletteki etkin maddelerin yukardaki formlde verilen miktarlarda

olmas iin gereken hesaplar yaplr. Hesaplanan miktarda aspirin granlesi
(A) ya yntemle hazrlanm olan granleye (P) ilave edilir. Toplam granl
miktarnn (P+A) % 2'si kadar glidant-lubrikant ilave edilir ve kp
kartrcda 15 dakika kartnlr. Basm ktlesi krekle besleme hunisine
konur, hesaplanan arlk iin alt zmba konumu ve istenen sertlik iin de st
zmba konumu ayarlanarak basma geilir. Hazrlanan tabletler kabna
konarak uygun ekilde etiketlenir ve teslim edilir.
202
Hesaplama:
1. lave edilecek aspirin granlesi miktarnn hesaplanmas: 1000 tablet iin

gerekli teorik miktarlar aada verilmektedir.
Kafein 50 g
Fenasetin 200 g
Msr niastas 100 g
Niasta msilaj (% 10 a/a) M
Aspirin 200 g
Glidant - lubrikant (teorik) = f 550 + M

1001 100
Teorik ktle (T) = 50 + 200 +100 + M

100
(Kafein-fenasetir ieren granle iin)
200 P
r, , v aspirin granules
Gerekli . . , miktar
, = '
2. Glidant - lubrikant (pratik) (P + A )

100
3. Tablet basm ktlesi = (P + A) + (P + A) = (P + A)[ 1 +

100 l 100
\
2
4. Bir tablet arl = 50 + 200 + +100 + 200
V 100 /v 1000
(Teorik ktleden hareketle hesaplanmaktadr.)
Sorular:
1. Aspirin niin dier etkin maddelerle beraber granle haline getirilmiyor?
2. Hesabnz ayrntl olarak gsteriniz.
2.1. Her bir maddeden ne kadar tarttnz?
2.2. Ka gram niasta msilaj harcadnz?
2.3. Ya granlasyon yntemi ile hazrladnz granle (P) ka gram
203
geldi?
Buna ilave edeceiniz aspirin kuru granlesi ne kadar olmaldr?
2.4. Elde ettiiniz toplam granle karmna (P+A) ne kadar glidant-
lubrikant koydunuz?
2.5. Formlde verilen miktarlarda etkin maddeleri ierecek bir tabletin
arl ne olmaldr?
2.6. Basma hazr ktleden ka adet tablet basabilirsiniz?
3. Hazrladnz tabletlerin ap ve kalnlklarn lp sonularn yaznz.
alma 23.4.
Benzokainli Emme Tableti

Trochiscum Benzocainum
Benzokain 0.01 g
eker (ince toz edilmi) 0.55 g
Polietilen glikol 6000 (toz) o.o g
Msr niastas 0.06 g
Tat ve koku verici % 0.70
Polietilen glikol 6000 (toz) % 1.00
Stearik asit (toz) % 0.50
Hazrlama:
Benzokain, toz edilmi eker, PEG 6000 ve msr niastas kp kartrcda
20 rpm hzda 30 dakika sre ile kartrlr. Toz karm bir krek yardm
ile sigma kartrcya alnr. Bir erlene jelatin zeltisi konup erlenle ve
10 ml'lik pipetle birlikte arl belirlenir. Sigma kartrcda 5 dakika
kartrldktan sonra tozun zerine 10 ml'lik bir pipet yardm ile scak
jelatin zeltisinden azar azar ilave edilir. zeltinin homojen olarak
dalmas iin kartrma ilemine devam edilir. Karm hamur kvamna
gelince jelatin zeltisi ilavesine son verilir. Erlen ve pipetle birlikte jelatin
zeltisinin arl tekrar belirlenip kullanlan balayc zelti miktar
hesaplanr.
Salnmh granlatre boaltlr ve 1.6 mm gzenek apl elek taklm
granlatr altrlr. Oluan granle zeri katla kapl tepsiler zerine ince
204
bir tabaka halinde yaylarak 50C'de kurutulur. Yaklak % 0.5-1.0 orannda
nem kalncaya kadar kurutulan granle (nem miktar tayin edilmeli), bir
numara kk gzenek apl elek (1.2 mm) taklm granlatrden geirilir.
Granle tartlp kp kartrcya konur. Tartm sonucu bulunan miktarn yani
pratik ktlenin % l ' i kadar polietilen glikol 6000, % 0.5'i kadar stearik asit
ve % 0.7'si kadar tat ve koku verici madde ilave edilir. Kp kartrcda
20 rpm hzda 15 dakika kartrlr.
inde 10 mg benzokain olacak ekilde 1 tablet arl hesaplanr. Basm

ktlesi krekle besleme hunisine konup, hesaplanan arlk iin alt zmba
konumu ve istenen sertlik iin de st zmba konumu ayarlanarak basma
geilir. Basm esnasnda zaman zaman 5'er tablet alnarak arlk ve sertlik
tayinleri yaplr. Hazrlanan tabletler kabna konarak uygun ekilde
etiketlenir ve teslim edilir.
Sorular:
1. Hazrladnz tabletler zerinde sertlik, ap, kalnlk, dalma ve arlk
sapmas kontrollerini yapnz. Sonulan bir tablo haline getirerek
ortalama, standart sapma ve bal sapma deerlerini hesaplaynz ve
sonular yorumlaynz.
2. Formlde yer alan her bir maddenin grevini aklayarak emme
tabletlerinin formlasyonlar srasnda baka hangi yardmc maddelerin
alternatif olarak kullanlabileceini belirtiniz?
3. Bir tabletin arln nasl hesapladnz gsteriniz.
4. Az iinde kullanlan dier tablet trlerini de yazarak bunlarn birbirleri
arasndaki farklan belirtiniz.
alma 23.5.
Vitamin C (Askorbik asit) ineme Tableti
Askorbik asit 500 g

Sukroz (kristal) 850 g
Avicel PH 101 575 g
Kollidon VA 64* 60 g
Magnezyum stearat 15 g
Kollidon VA 64, vinilpirolidon - vinilasetat kopolimeridir.
205
Hazrlama:
Tm bileenler 0.8 mm gzenek apl elekten geirilir. Kp kartrcda
15 dakika sre ile kartrlr. Toz karm krekle tablet makinesinin
besleme kabna konup hesaplanan arlkta ve yeterli sertlikte baslmak
zere alt ve st zmbalar ayarlanr ve basma geilir. Hazrlanan tabletler
kabna konarak uygun ekilde etiketlenir ve teslim edilir.
Sorular:
1. Bir tabletin arln ve ierdii etkin madde miktarn hesaplaynz.
2. Formlasyonda yer alan her bir maddenin fonksiyonunu aklaynz.
Kollidon'un bu formlasyonda ne amala kullanldn yaznz.
3. Hazrladnz tabletlerin sertlik, arlk ve dalma kontroln yapnz
ve sonularn ortalama, standart sapma ve bal sapma deerlerini
hesaplaynz.
alma 23.6.
Aspirin Tablet
Aspirin 300.0 mg
Mikrokristal selloz (Avicel PH 101) 110.0 mg
Patates niastas 30.0 mg
Gliserin palmitostearat (Precirol ATO 5) % 1.0
Kolloidal silisyum dioksit (Aerosil 200) % 0.5
Hazrlama:
Aspirin, mikrokristal selloz ve patates niastas kp kartrcda 20 dakika
kartrlr. Bu toz karmnn zerine nce lubrikant (partikl irilikleri
0.250.mm'den kk olacak ekilde) ilave edilerek 1 dakika, sonra gldant
ilave edilerek 5 dakika kartrlr. Karm bir krek yardm ile bir plastik
kap iine alnr. 1 tablet arl hesaplanr. Toz karm krekle tablet
makinesinin besleme kabna konup hesaplanan arlkta ve istenen sertlikte
basmak zere alt ve st zmbalar ayarlanr ve basma geilir. Baslan
tabletler kabna konarak uygun ekilde etiketlenir ve teslim edilir.
Sorular:
1. Aspirin tabletlerin basmnda uyguladnz tabletleme yntemi nedir?
2. Formlasyonda yer alan her bir maddenin grevini yaznz.
206
3. Bu tabletleme ynteminde kullanlacak yardmc maddelerin zellikleri
neler olmaldr?
4. Hazrladnz tabletlerin dalma sresini belirleyiniz ve sonucu
farmakopeye (USP veya EP) uygunluk asndan yorumlaymz.
alma 23.7.
Aspirin - Vitamin C Efervesan Tableti
Asetilsalisilik asit 400 g

Askorbik asit 250 g
Ludipress LCE* 600 g
Sitrik asit (kristal) 300 g
Polietilen glikol 4000 90 g
* Ludipress LCE, laktoz monohidrat ve Kollidon 30 iermektedir.
Hazrlama:
Tm bileenler 0.8 mm gzenek apl elekten geirilir. Kp kartrcda
15 dakika sre ile kartrlr. Toz karm krekle tablet makinesinin
besleme kabna konup hesaplanan arlkta ve yksek sertlik deerinde
basmak zere alt ve st zmbalar ayarlanr ve basma geilir. Hazrlanan
tabletler kabna konarak uygun ekilde etiketlenir ve teslim edilir.
Sorular:
1. Bir tabletin arln ve ierdii etkin maddelerin miktarn
hesaplaynz.
2. Ludipress gibi bir maddenin bu formlde salayaca yarar farmastik
teknoloji asndan yorumlaymz. Bu rnee alternatif olarak baka
hangi maddeleri ne amala nerirsiniz? Yaznz.
3. Formldeki maddelerin ne amala kullanldn yaznz.
4. Efervesan tabletlerin retiminde, formlasyon bileenleri, basm ve
evre koullar asndan dikkat edilecek noktalar nelerdir? Yaznz.
5. Hazrladnz tabletlerin sertlik, arlk ve dalma kontroln yapnz
ve sonularn ortalama, standart sapma ve bal sapma deerlerini
hesaplaynz.
207
24. KATI LA EKLLERNDEN ETKN MADDE ZNME
HIZI DENEY
Oral yolla verilen kat bir dozaj formundan etkin maddenin absorpsiyonu, bu
etkin maddenin dozaj formundan aa kmas, znmesi veya fizyolojik
koullar altnda znr hale gelmesi ve gastrointestinal sistemden
permeabilitesine baldr. Bu admlardan ilk ikisi olan etkin maddenin salm
ve znmesi kritik faktrlerdir ve bu nedenle in vitro znme hz tayini,
in vivo performansn nceden tahmini iin uygun bir gsterge
olabilmektedir.n vitro znme hz testleri;
Yeni formlasyonlarn gelitirilmesi

Bir ilacn seriden seriye kalite gvenliinin kontrol
Stabilite deerlendirmesi,
Formlasyon, imalat ilemi imalat yeri ve imalat ileminin seri
hacmindeki baz deiiklikler sonrasnda rn kalitesi ve
performansnn devamllnn belirlenmesi
iin uygulanmaktadr. Bunlarn tesinde yasal bir zorunluluktur. Kullanm

ruhsat alan bir ilacn farmakopelerde yer alan znme testi ile ilgili
gereksinimleri karlamas gerekmektedir.
Deiik dozaj formlarndan etkin madde aa k hz tayinleri iin

gelitirilmi farkl yntemler bulunmaktadr. Sepet (basket, Apparatus 1)
yntemi, palet (paddle, Apparatus 2) yntemi, aa yukar hareket eden
silindir (reciprocating cylinder, Apparatus 3) yntemi, srekli ak hcresi
(flow-through celi, Apparatus 4) yntemi, disk zerinde palet (paddle ver
disk, Apparatus 5) yntemi, dner silindir (cylinder, Apparatus 6) yntemi
ve aa yukar hareket eden rnek tutucu (reciprocating holder, Apparatus
7) yntemi USP 27'de yer alan yntemlerdir. Farmakope monograflarnda
belirtilmemi bir preparatn znme testi yntemi ve koullarnn (znme
ortam bileimi, pH's, iyonik direnci, ortamn kartrlma hz, ortam
havasnn alnmas vb. gibi) belirlenmesi iin etkin maddenin znrl,
stabilitesi, preparatn vcuda tatbik edilecei blge ve zellikleri,
permeabilitesi gibi bilgilerin deerlendirilmesi gerekmektedir.
n vitro znme deneyinde nemli bir faktr sink koulun salanmasdr. n

vivo ortamda znen etkin madde gastrointestinal kanaldan hemen absorbe
edilir. Bylece etkin maddenin gastrointestinal kanalda konsantrasyonu
ykselmez. n vitro deneyde ise znen etkin madde yine ortamda kalr.
Bunun sonucunda ortamdaki konsantrasyon ykseleceinden etkin maddenin
208
znmesi yavalayabilir. Bu durum znrl dk etkin maddeler iin
nemlidir. n vivo koullara uygunluk asndan sink koulun olup olmad
incelenmelidir. Sink koula gre znme deneyinde herhangi bir
t zamannda znm etkin madde konsantrasyonu (Ct), bu etkin maddenin
ortamdaki znrlnn (Cs) %20'sini gememelidir, (C t < 0.2 C s ).
rn: C s =10 mg/ml olduunda, ortamda herhangi bir t annda bulunan

konsantrasyon, 2 mg/ml 'den fazla olmamaldr.
Belirli koullar altnda yaplan bir znme testi sonucunda etkin maddenin
dozaj formundan znme profili, zamana kar znen kmlatif
(ylmal) etkin madde miktarnn llmesiyle oluturulmaktadr. znme
profilleri ve znme verileri (zaman-znen etkin madde miktarlar)
deerlendirilerek , etkin maddenin dozaj formundan znme mekanizmas
belirlenmekte ve saysal parametreler elde edilmektedir; bylece ayn etkin
maddenin farkl durumlar iin (rn: formlasyon geliimi / deiimi, imalat
yntemi veya yerinin deimesi, seri ii ve seriler aras znme deiiminin
veya stabilitenin incelenmesi gibi) elde edilen znme profilleri
karlatrlabilmektedir.
znme verilerinin deerlendirilmesi iin farkl matematiksel modeller

bulunmaktadr. Farkl teorilere dayanan bu modeller genellikle dorusal bir
eitlik eklindedir ve etkin maddenin dozaj formundan k mekanizmasn
tanmlamaktadr. znme verileri bu eitliklere uygulanarak lineer
regresyon yaplmakta ve dorusal denklemin m (eim), n (kesiim)
deerleri ve dorusallk derecesini gsteren r2 (determinasyon katsays)
deerleri hesaplanmakta ve istatistiksel olarak deerlendirilmektedir. Etkin
maddenin znmesinin hangi modele uyum gsterdii, bu parametrelerden
belirlenmektedir. Ayrca bu parametreler znme profillerinin
karlatrlmas iin kullanlmaktadr.
24.1. Sfr Derece Kinetik
Sfr derece hz ifadesi aadaki eitlikle verilmektedir:
C C 0 - kot
C :t annda znmeden kalan etkin madde miktar

C 0 : Balangtaki etkin madde miktar
ko: Sfr derece znme hz sabitesi
t : Zaman
209
Sfr derece kinetikte t'ye kar C deerleri grafie geirildiinde eimi k0
olan bir doru elde edilmektedir. Bu kinetie gre dozaj formundan herbir
zaman aralnda zeltiye geen etkin madde miktar sabit olmaktadr.Salm
hznn deitirildii pek ok dozaj formunda, zellikle kontroll salm /
uzatlm salm yapan formlarda asl olarak bu tip znme kinetiine uyum
salanmas hedeflenmektedir.
24.2. Birinci Derece Kinetik
Bu kinetie gre hz ifadesi u eitlikle verilmektedir:
InC = lnC 0 - kt
C :t annda znmeden kalan etkin madde miktar

C 0 :Balangtaki etkin madde miktar
k : Birinci derece znme hz sabitesi
t : Zaman
InC deerleri t'ye kar grafie geirildiinde eimi k olan bir doru elde
edilmektedir. Birinci derece kinetikte, zamana bal olarak znen etkin
madde miktar ssel ekilde azalmaktadr. Klasik dozaj formlarnn ou bu
znme mekanizmasn gstermekte ve uzatlm salm yapan
formlasyonlar da bu tip znme ilemine uyum salamaktadr.
24.3.Hixson-CroweIl Kpkk Kanunu
Hixson ve Crowell aadaki varsaymlara bal olarak 'kpkk kanunu' nu

gelitirmilerdir:
a) znme ilemi partikln yzeyine dik olarak gerekleir ve katnn
yzey alannn tamamna kar, kartrlma etkisi esas olarak ayn
derecededir.
b) ounlukla kresel ekilde olan kat partikl znme ilemi sresince
eklini korur.
c) znen partikln belirli bir geometrik ekilde olmas gerekmez ve
dolaysyla arlk dnda dier lmlerin yaplmas gerekmez.
d) Bu koullar altnda, farkl yzeylerden znme hzlarndaki farkllklar
nemsizdir; nk tm, ortalama bir hz oluturmak zere
birletirilmi bir ileme katkda bulunmaktadr.
e) Partikln etrafnda youn bir kartrma sz konusudur; bylece bu
blgede difzyonun yavalamasna neden olacak ekilde duraan bir sv
tabakas olumamaktadr.
210
Bu kanuna gre znme hz eitlii u ekildedir:
W 0 1 / 3 - W 1 / 3 = k4t
W0 :Balangtaki etkin madde miktar

W :t annda znmeden kalan etkm madde miktar
k4 :Spesifik znme hz sabitesi
t : Zaman
W 0 " 3 - W1 3 deerleri t'ye kar grafie geirildiinde eimi k) olan bir

doru elde edilmektedir. Bu eitlik, zellikle partikler ila ekilleri iin
uygun olmaktadr.
24.4.Weibull Dalm
znme verilerinin dorusallatrlmas ve parametrelerle tanmlanmas

amacyla uygulanan dier bir modeldir.
log[ ln(l/l-Q)] = piogt - (31ogtd
Q :znen etkin madde % 'si

p : ekil faktr
t : Zaman - dak
t d :Etkin maddenin % 63.2'sinin znmesi iin geen sre - dak
Bu eitlikte x = log ve y _log[ ln(l/l-Q)] 'dir. Dorunun eimi p ve ordinat

kesiimi - piogxd 'dir. Sistemi tanmlayan iki nemli parametre, xd ve p
parametreleridir, p parametresi orijinal znme profillerinin ekillerini
saysal olarak karakterize etmektedir. Zamana (t) kar znen etkin madde
yzdelerinin (%F) grafie geirilmesi ile elde edilen farkl erilerin P
deerleri vastasyla karlatrlmas aadaki ekilde gsterilmektedir.
211
100
F(%)
80
60
40
20
0 100 200 300

Zaman
P > 1 olmas balangta yava etkin madde salimini takiben hzla bir platoya
ulalmas eklinde oluan an erilerini tanmlamaktadr, p < 1 olduunda
ise balangta hzl etkin madde salimini takiben basit birinci derece eri ile
uyumlu hzda platoya ulalmas sz konusudur.
24.5.Higuchi Eitlii
Etkin madde salm deitirilmi dozaj formlarnn ou bir matris sistemi

eklindedir. T.Higuchi, kontroll salm yapan kat matrisler iinde disperse
edilmi etkin maddelerin salm hzlarn belirleyen matematiksel ilkileri
teorik olarak incelemitir. Eitlik aadaki ekilde uygulanmaktadr:
Q = k t1/2
Q : t zamannda salnan etkin madde miktar

k : salm hz sabiti
t : zaman
Bu eitlik 'karekk kanunu' olarak bilinmektedir. Salnan etkin madde

miktar zamann karekkne kar grafie geirildiinde, eer etkin madde
212
salm difzyon kontroll ise eimi k sabitine eit olan bir doru elde
edilmektedir.
24.6. ki znme Profilinin Karlatrlmas in f, - Fark Faktr ve

f 2 - Benzerlik Faktr
Biri test dieri referans olmak zere iki formlasyondan birim zamanda
znen etkin madde %'lerinin arasndaki fark / benzerlii deerlendirmek
iin iki eitlik nerilmitir.
IR.-TJ
f,= XI00
IX
f n V0'5
f2=501og 1 +
-Z( R T 2 xoo
n t r t ~ t)
f : fark faktr
f 2 : benzerlik faktr
R,: referans formln t annda znme %'si
T,: test formln t annda znme %'si
n : znme srasnda numune alma zamanlarnn says
znme profillerinin benzer olarak kabul edilmesi iin f, deerleri 0 - 1 5

arasnda ve f 2 deerleri 50 -100 arasnda olmaldr.
24.7. Deneysel Blm
Yntem : Dner Palet Yntemi
213
24.7.1. Deneyin yapl
znme ortamndan (0.1 N HC1 zeltisinden) 900 ml alarak kvetin

(znme kabnn) iine koyulur ve scakl 37C'ye ulancaya kadar
beklenir. Sonra kvetin iine bir tablet atlarak ve zaman saptanarak deneye
balanr. Belirli zaman aralklarnda, enjektrle belirli hacimde rnekler
alnr (bu almada 5, 10, 15, 20, 25, 30'uncu dakikalarda 5'er ml rnek,
nceden numaralandrlm tpler iine alnacaktr.) Her rnek alndktan
sonra alman hacim kadar znme ortam kvete ilave edilir. rneklerin
ierdii etkin madde, uygun bir miktar tayini yntemi ile belirlenir..
24.7.2. Etkin madde miktar tayini
Tayini yaplacak etkin maddeye bal olarak kullanlacak yntem saptanr.
24.7.3. Kalibrasyon erisi
Etkin maddenin znme ortam iindeki konsantrasyonlar bilinen

zeltileri kullanlarak uygun ekilde izilir.
214
24.7.4. V E R L E R N T A B L O H A L N E G E T R L M E S
n T A r^ m g/l1 S.F 2
CxSF CjxSFx5 3
C n xSF x900 4
5
% kan % kalan
(dak) S C:XSFx5 + C n x S F x 9 0 0
M
1 5
2 10
3 15
4 20
5 25
6 30
: Etkin maddenin kalibrasyon erisinin denkleminde A deerleri yerine konarak hesaplanr.
2
: Seyreltilen zelti hacmi/rnek hacmi
5 ml rnek iindeki etkin madde miktar (|j,g)
4
: znme ortamndaki etkin madde miktar (|ig)
5
: znme ortamndan nceki t zamanlannda 5 ml rnek iinde ekilen etkin
madde miktarlar bir sonraki t annda znme ortamndaki etkin madde miktarna ilave edilir.
24.7.5. Sonularn deerlendirilmesi
1. t zamanna kar tabletlerimizden znen % etkin madde miktarlarn

grafie geiriniz.
2. znme verilerini herbir matematiksel modele uygulayarak lineer
regresyon yapnz ve grafiklerini iziniz. Modellerin parametrelerini
hesaplayarak r2 deerleri ile birlikte bir tablo halinde gsteriniz.
3. znme deneyi yapan dier grup arkadalarnzdan znme verilerini
ve matematiksel modellere ilikin sonulan alnz ve kendi
sonulannzla birlikte bir tablo halinde gsteriniz.
4. Bu znme verilerinden kendi grubunuzunki referans, dier grubunki
test olmak zere f ve f 2 faktrlerini hesaplaynz.
Sorular:
1. Tabletinizden etkin maddenin znmesi hangi modele uyuyor, neden?
2. Hesapladnz |3 deerine gre znme profilinizin eklini
tanmlaynz.
3. Dier grubun matematiksel modellere uygunluk sonularn kendi
grubunuzla karlatrdnzda bir fark buluyormusunuz? Buluyorsanz
nedenini aklaynz.
4. f j ve f 2 faktrlerine gre ne sonu buldunuz yaznz.
216
25. FARMASTK DOZAJ FORMLARININ KAPLANMASI
Farmastik kat dozaj formlarnn, zellikle tabletlerin yzeyinin kaplanmas

ilemi yaklak 150 yldr uygulanmaktadr. Pekok durumda kaplama,
fonksiyonel olarak tamamlanm bir dozaj formu zerine uygulanmas ve
ilave bir masraf gerektirmesine ramen, yaygn olarak kullanlan bir
ilemdir. Kaplama ileminin faydalan unlardr:
Etkin maddeyi hava, nem, k gibi d ortam etkilerinden koruyarak

stabiliteyi artrr.
Hoa gitmeyen tat ve kokuyu maskeler.
Hasta tarafndan ilacn daha kolay yutulmasn salar.
Gerek imalat srasnda gerekse hasta kullanm srasnda rnn
tannmasn kolaylatrr.
Geimsiz bileenler arasnda etkileme riskini minimuma indirir.
rnn mekanik btnln salar.
Enterik kaplama, yinelenen etki ve kontroll salm eklinde etkin
madde saliminin modifye edilmesini salar.
Farmastik kat ila ekillerinin kaplanmasnda kaplanacak ekirdek ve

kullanlacak kaplama materyaline gre farkl yntemler
uygulanabilmektedir. rnein; eker kaplama, film kaplama, s ile eritilen
materyallerle kaplama (hot melt), basmla kaplama (compression coating)
vb.
Kaplamann uygulanaca yap ekirdek veya substrat adn almaktadr.

ekirdek tipleri, kristaller, eitli tipte granller, mikropelletler, tabletler,
sert jelatin kapsller ve yumuak jelatin kapsller olabilmektedir.
ekirdekten beklenen zellikler ve dikkat edilmesi gereken noktalar
unlardr:
ekirdekler, kaplama srasnda dnme, srtnme, arpma eklindeki

etkilere kar direnli ve uygun sertlikte olmaldr. Bu sertlik dozaj
formunun biyolojik fonksiyonunu ters ynde etkilememelidir.
Eer ekirdek olarak tabletler kullanlacaksa, bunlarn stste
yapmalarn nlemek, ke ve kenarlarnn uygun ekilde
kaplanmalarn salamak iin d bkey olmalar ve derin i bkey
zmbalarla baslm olmalar gerekir.
217
Kaplama tabakasnn adhezyonu iin ekirdek yzeylerinin dzgn
olmas (partikler sistemlerde kaplanacak partikln kresel forma
yakn olmas) ve toz iermemesi gerekir.
lemde uygulanan s nedeniyle ekirdei oluturan maddelerin sya
duyarl olup olmadklar belirlenmelidir.
ekirdek ve kaplama arasndaki etkileim incelenmelidir.
25.1. Film Kaplama
Film kaplama ilemi uygun bir ekirdek zerinde ince bir polimer bazl
tabakann oluturulmasdr. Oluan film kaplamann kalnl 20-200 (im'dir.
Film kaplamann salad balca avantajlar unlardr:
Uygulanan kaplama miktarnda azalma,

Daha hzl ilem,
lem etkinlii ve verim art,
Kaplama materyalleri ve sistemlerinin eitliliinin sonucu olarak
formlasyonlarn optimizasyonunda artan esneklik,
Otomasyonun da saland daha basit ilem,
eitli farmastik formlara (tabletler, etkin madde kristalleri,
granller, kapsller, inert boncuklar -nonpareils-, tozlar gibi)
uygulanabilirlik.
Farmastik rnlerin film kaplanmas etkin madde ahmna etkileri

ynnden iki gruba ayrlmaktadr:
1-Fonksiyonel film kaplama: Etkin madde salimini modifye etmek amacyla

uygulanan kaplamalardr. rnein; enterik kaplamalar, kontroll salm
salayan kaplamalar (membran-, depo- sistemler ve ozmotik kontroll
sistemler) gibi.
2-Fonksiyonel olmayan film kaplama: rnn grnmn dzeltmek,

yutmay kolaylatrmak, tad maskelemek veya stabiliteyi artrmak amacyla
uygulanan kaplamalardr.
Film kaplama formlasyonlarnn balca bileenleri polimerler, plastizerler,

zcler ve renk verici maddelerdir.
Polimerler: znrlklerine bal olarak suda veya organik zclerdeki

%10-15 konsantrasyonda zeltileri kullanlr. Daha yeni bir yaklam ise
218
organik zclerin evre ve insan sal asndan yan etkilerini gidermek
zere suda znmeyen polimerlerin su bazl dispersiyonlarnn
kullanmdr. Bu dispersiyonlar %20-30 konsantrasyonda polimer ierirler ve
1-1000 nm arasnda partikl apna sahip yar kolloidal zelliktedirler, st
grnmndeki hazr dispersiyonlar (lateksler ve psdolateksler) veya
sonradan suda disperse edilebilecek mikronize toz halinde bulunurlar.
Film kaplama iin selloz trevleri (HPMC, HPC, MC, EC, Na-CMC), viml
polimerler (PVP) ve akrilik polimerler (Eudragit E ve NE vb.) kullanlabilir.
Enterik kaplama iin yukardaki polimerlerin asit esterleri (CAP, CAT,
PVAP, HPMC-P, HPMCAS, Eudragit L ve S vb.) kullanlmaktadr.
Kontroll salm iin akrilik polimerler (Eudragit RS ve RL gibi) ve EC
kullanlabilir.
Plastizerler: Kaplamann esnekliini artrmak, filmin krlma riskini

azaltmak ve filmin ekirdee adhezyonunu artrmak iin kullanlrlar.
Polimerle geimli olmalar ve uucu zellikte olmamalar gerekmektedir.
Plastizerlere gliserin, propilen glikol, PEG'ler, triasetin, dietilftalat ve
asetillenmi monogliseridler rnek olarak verilebilir.
zcler: Film kaplamada kullanlan zcler, alkoller, ketonlar, klorlu

hidrokarbonlar ve sudur. zcler polimerlerin ekirdee uygulanmasnda
yardmc maddelerdir. Polimerler ve zcler arasnda iyi bir etkileim,
film kaplamann oluumu ve mekanik zellikleri asndan gerekmektedir.
Renk verici maddeler olarak suda znen boyalardan ok pigmentler ve

zellikle laklar tercih edilir.
Film kaplama formlasyonlar pskrtme-atomizasyon teknikleri ile

uygulanmaktadr. Balangta klasik kaplama kazanlar kullanlm ancak
kurutma koullarnn yetersizlii, zellikle organik zcler kullanldnda
tam olarak kapal sistemlerin gerekmesi ve ekirdeklerin kartrlmasnda
yetersizlik gibi faktrler, bu eksiklikleri elimine etmek zere modifiye
edilmi kaplama kazanlarnn tasarmna ve kullanmna neden olmutur
(Pellegrini Pan, Glatt Pan, Accela-Cota gibi). Akkan yatak (fluidized-bed)
yntemi, nceleri toz/granllerin hzl kurutulmas iin gelitirilmi ve
kullanlm bir sistem olmasna ramen son 20 yldr zellikle Wurster
ilemi, tabletlerin yansra partikler materyallerin de kaplanmas iin yaygn
ekilde kullanlmaktadr (ekil 25.1). Bu yntemde kullanlan temel
sistem unlardr:
219
stten psktmeli sistem (top spray granulator)
Alttan pskrtmeli sistem (bottom spray, Wurster kolonu)
Yandan pskrtmeli sistem (tangential spray, rotor processor)
Bu sistemlerin seimi, uygulanacak kaplamann istenen fonksiyonu ve

yapsna baldr.
B-Altta
A-Ustten pskrtmeli sistem
pskrtmeli (YVurster kolonu)
sistem &
C-Rotor sistem
ekil 25.1. Akkan yatak yntemi ile film kaplamada uygulanan 3 temel
ilemin ematik gsterimi [Limmer, D. (ed.), Remington.The Science and
Practice of Pharmacy, 20th Ed., pg.894-902, 2000, Lippincott Williams &
Wilkins, Baltimore],
25.2. Tabletlerin eker kaplanmas draje imalat
eker kaplama ilemi kaynan ekercilik endstrisinden alan ve halen

uygulanmakta olan belki de en eski farmastik ilemdir. Son yllardaki
220
modernizasyon ve otomatizasyona ramen bu ilem bilimden ok bir sanat
olarak dnlmektedir. lem basamaklar ve uygulanan formlasyonlarn
eitlilii asndan tam olarak otomasyona geii gletiren kompleks bir
uygulama sz konusudur. Bununla birlikte yi malat Uygulamalar (Good
Manufacturing Practice - GMP) gereksinimlerine uygun, kalite ve
performans asndan tekrarlanabilirlii yksek bir ilem olarak halen
uygulanmaktadr.
lem sonunda yapkan olmayan, kuru, dzgn ve yksek kalitede

kaplamalar salamas nedeniyle kullanlan balca eker kaplama materyali,
sukroz'dur. Dier materyaller, glukoz, izomalt, laktoz-sukroz karm ve
inslin yk dier ekerlere gre daha az olan maltitol, sorbitol ve ksiltol
gibi eker alkolleridir.
Dier materyaller kaplamann elastikiyeti ve direncini artran balayclar

(akasya zamk, karboksimetl niasta, selloz eterlen, jelatin, PVA, PVP,
Na-aljinat gibi), ktle veren ve kaplamann btnln salayan dolgu
maddeleridir (CaC0 3 , niasta, talk, Ti0 2 , CaS0 4 .2H 2 0, CaHP0 4 .2H 2 0,
Ca-laktat.5H 2 0 gibi). Kaplanm ekirdekler arasnda srtnmeyi azaltmak
ve kurutma faznda toz oluumunu nlemek zere talk gibi lubrikantlar
kullanlr. Kaplama sspansiyonunun sedimantasyonunu nlemek zere
kvam verici maddeler; slatc ve dispersiyon ajan olarak da yzey aktif
maddeler kaplama formlasyonuna girebilir. Renk, tat ve koku verici
maddeler, rnn kullanlabilirliini artrmak zere kullanlan dier
yardmc maddelerdir.
Kaplama ilemi, ilem basamaklarnn tekrarlamal bir uygulamas

eklindedir. Tabakalar oluturulurken uygulanan ilem;
kaplama fonnlasyonunun ekirdekler zerine porsiyonlar halinde

uygulanmas,
uygulanan porsiyonun homojen dalm iin ekirdekler hareket
halinde iken bir sre beklenmesi,
tabakann kristalizasyonu iin kurutma,
eklindedir.
Bir eker kaplama ilemi be tabakann sra ile oluumunu ierir:

1-Koruyucu kaplama (sealing): ekirdeklerin sulu kaplama formlasyonlar
ile temasta fiziksel ve kimyasal stabilitelerini salamak ve baz ekirdek
221
alma 25.1.
1. Koruyucu kaplama
Selloz asetat ftalat (CAP) 10.0 g

Metilen klorr 48.0 ml
Alkol y.m. 100.0 ml
20 ml hazrlaynz.
Hazrlama:
CAP metilen klorrde zlr. Propilen glikol ilave edilip kartnlr ve
alkol ile 100 ml'ye tamamlanr.
Uygulama:
1. 60 g tablet tartlr ve kazana konulur, kazan dndrlerek 30C'ye kadar
stlr.
2. Her uygulamada yaklak 1 ml olmak zere, dnen tabletler zerine 3 kere
koruyucu kaplama zeltisi pskrtlr. Tabletlerin kurumas iin
uygulamalar arasnda 5-10 dakika beklenir. Tabletler birbirine yaprsa,
bunu nleyecek miktarda talk serpilir. zeltinin homojen bir ekilde
dalmasna dikkat edilir. Uygulama srasnda scaklk 30C'de tutulur.
2. Alt kaplama
Alt kaplama zeltisi
Jelatin 2.0 g
Arap zamk 5.0 g
eker 50.0 g
Distile su y.m 100.0 g
40 g hazrlaynz.
Hazrlama:
eker gerekli suyun yarsnda zlr. Souk suyun Vi'nde jelatin ve
'/4'nde de arap zamk iirilir, bunlar scak eker zeltisi iine ilave edilir.
Kartrma srasnda hava kabarcklar olumamasna dikkat edilmelidir.
Karm su ile istenen arla tamamlanr. Bu zelti, su banyosu zerinde
st saat cam ile kapatlarak 50C civarnda bekletilir.
224
modernizasyon ve otomatizasyona ramen bu ilem bilimden ok bir sanat
olarak dnlmektedir. lem basamaklar ve uygulanan formlasyonlarn
eitlilii asndan tam olarak otomasyona geii gletiren kompleks bir
uygulama sz konusudur. Bununla birlikte yi malat Uygulamalar (Good
Manufacturing Practice - GMP) gereksinimlerine uygun, kalite ve
performans asndan tekrarlanabilirlii yksek bir ilem olarak halen
uygulanmaktadr.
lem sonunda yapkan olmayan, kuru, dzgn ve yksek kalitede

kaplamalar salamas nedeniyle kullanlan balca eker kaplama materyali,
sukroz'dur. Dier materyaller, glukoz, izomalt, laktoz-sukroz karm ve
inslin yk dier ekerlere gre daha az olan maltitol, sorbitol ve ksilitol
gibi eker alkolleridir.
Dier materyaller kaplamann elastikiyeti ve direncini artran balayclar

(akasya zamk, karboksimetil niasta, selloz eterleri, jelatin, PVA, PVP,
Na-aljinat gibi), ktle veren ve kaplamann btnln salayan dolgu
maddeleridir (CaC0 3 , niasta, talk, Ti0 2 , CaS0 4 .2H 2 0, CaHP0 4 .2H 2 0,
Ca-laktat.5H 2 0 gibi). Kaplanm ekirdekler arasnda srtnmeyi azaltmak
ve kurutma faznda toz oluumunu nlemek zere talk gibi lubrikantlar
kullanlr. Kaplama sspansiyonunun sedimantasyonunu nlemek zere
kvam verici maddeler; slatc ve dispersiyon ajan olarak da yzey aktif
maddeler kaplama formlasyonuna girebilir. Renk, tat ve koku verici
maddeler, rnn kullanlabilirliini artrmak zere kullanlan dier
yardmc maddelerdir.
Kaplama ilemi, ilem basamaklarnn tekrarlamal bir uygulamas

eklindedir. Tabakalar oluturulurken uygulanan ilem;
kaplama formlasyonunun ekirdekler zerine porsiyonlar halinde

uygulanmas,
uygulanan porsiyonun homojen dalm iin ekirdekler hareket
halinde iken bir sre beklenmesi,
tabakann kristalizasyonu iin kurutma,
eklindedir.
Bir eker kaplama ilemi be tabakann sra ile oluumunu ierir:
1-Koruyucu kaplama (sealing): ekirdeklerin sulu kaplama formlasyonlar

ile temasta fiziksel ve kimyasal stabilitelerini salamak ve baz ekirdek
212
bileenlerinin kaplama ile etkileimini nlemek iin polimer bazl
maddelerin dkme veya pskrtme eklinde birka kez uygulanmasdr.
ellak, zein, HPMC, PVP, PVAP ve CAP gibi polimerlerm organik
zclerdeki % 15-30 a/h konsantrasyondaki zeltileri bu amala
kullanlmaktadr.
2-Alt kaplama (subcoating): Tablet kenarlarnn yuvarlanmasn salamakta

ve tablet arlnn %50-100 orannda artna neden olmaktadr. Alt
kaplama ilemi, balayc zelti ve tozlama karmnn srayla uygulanmas
ve kurutulmas eklinde ilem basamaklarnn tablet kenarlar
yuvarlanmcaya ve istenen kalnla ulalmcaya kadar tekrarlanmasdr.
Kurutma hz, kaplamann plastik zelliini etkileyen kritik bir parametredir.
Balangta ksa olan kurutma periyotlarnn, zellikle ilemin sonuna doru
daha uzun sreli olmasn gerektirir.
3-Dzeltici kaplama (smoothing"): Alt kaplama esnasnda oluan tablet

yzeyi przlln rtmek iin, urup zeltisi iinde CaC0 3 , niasta ve
talk gibi dolgu maddelerini ieren bir sspansiyon halinde uygulanmaktadr.
yi bir renk temeli iin bu sspansiyona az miktarda renk maddesi de ilave
edilebilir.
4-Renk kaplama ("color coating): Renk verici maddelerin urup zeltisi

iindeki karmlar uygulanr.
2, 3 ve 4. aamalardaki formlasyonlarm tek bir formlasyon halinde

birletirilerek uygulanmas da sz konusu olabilir. Buna "tektr (uniform)
kaplama" ad verilir.
5-Parlatma-cilalama (polishing): Parlatma, kaplama kazanlar veya kanvas

kapl cilalama kazanlarnda eker kapl tabletlere toz edilmi mumlarn
(karnauba mumu, balmumu gibi) veya bu mumlarn organik zclerdeki
lk zeltilerinin uygulanmasdr.
eker kaplama ilemi iin kaplama kazanlar kullanlr. Tipik olarak byle
bir kaplama kazannda, tabletlerin kurutulmas iin gerekli havay salamak,
nem ve tozlar uzaklatrmak iin kullanlan sistemler bulunmaktadr.
ekil 25.2'de klasik bir kaplama kazan grlmektedir. Bu kazanlarn
modifikasyonu ile pek ok kaplama ekipman oluturulmutur.
213
ekil 25.2. Klasik bir kaplama kazannn grn [Lachmar, L., et al., The
Theory and Practice of Industrial Pharmacy, 3rd Ed., pg.346-373, 1986, Lea
Febiger, Philadelphia].
25.3. Kaplanm Dozaj Formlarnn Kontrolleri
1. Renk, grn,
2. Dalma testi (EP5),
3. znme testi (EP5),
4. erik tekdzelii (EP5),
5. Ktle homojenlii (EP5),
6. Mikrobiyal kalite tayini (EP5).
Film kapl dozaj formlarnda uygulanabilecek ilave testlerden bazlar

unlardr:
7. Kaplamann ime derecesinin tayini,

8. pH'ya baml znme davran,
9. zc artklarnn tayini,
10. Yzey grnmnn incelenmesi,
11. Film adhezyonunun tayini.
214
alma 25.1.
1. Koruyucu kaplama
Selloz asetat ftalat (CAP) 10.0 g

Metilen klorr 48.0 ml
Alkol y.m. 100.0 ml
20 ml hazrlaynz.
Hazrlama:
CAP metilen klorrde zlr. Propilen glikol ilave edilip kartrlr ve
alkol ile 100 ml'ye tamamlanr.
Uygulama:
1. 60 g tablet tartlr ve kazana konulur, kazan dndrlerek 30C'ye kadar
stlr.
2. Her uygulamada yaklak 1 ml olmak zere, dnen tabletler zerine 3 kere
koruyucu kaplama zeltisi pskrtlr. Tabletlerin kurumas iin
uygulamalar arasnda 5-10 dakika beklenir. Tabletler birbirine yaprsa,
bunu nleyecek miktarda talk serpilir. zeltinin homojen bir ekilde
dalmasna dikkat edilir. Uygulama srasnda scaklk 30C'de tutulur.
2. Alt kaplama
Alt kaplama zeltisi
Jelatin 2.0 g
Arap zamk 5.0 g
eker 50.0 g
Distile su y.m 100.0 g
40 g hazrlaynz.
Hazrlama:
eker gerekli suyun yarsnda zlr. Souk suyun 'A'nde jelatin ve
'/t'nde de arap zamk iirilir, bunlar scak eker zeltisi iine ilave edilir.
Kartrma srasnda hava kabarcklar olumamasna dikkat edilmelidir.
Karm su ile istenen arla tamamlanr. Bu zelti, su banyosu zerinde
st saat cam ile kapatlarak 50C civarnda bekletilir.
224
Alt kaplamann tozlama karm
Titanyum dioksit 1-0 g

eker (toz edilmi) 38.0 g
Talk 61.0 g
1/10 orannda hazrlaynz.
Hazrlama:
Tozlar kartrlr ve ince bir elekten elenir.
Uygulama:
1. Is ve hava uygulanmakszn dnmekte olan kazan iindeki koruyucu
kaplama uygulanm tabletlere 1.5 ml lk alt kaplama zeltisi homojen
olarak ilave edilir. Daha sonraki uygulamalarda her seferinde 1 ml olmak
zere toplam 10 kaplama uygulanr. Her uygulama arasnda yeterli kuruma
salanmas iin en az 5 dakika sre braklr. Tabletler arasnda yapma
grlrse, tabletlerin serbeste dnn salayacak ve yapmay nleyecek
miktarda tozlama karm serpilir.
2. Son kaplama uygulamasndan sonra kazan iine tabletler
kuruyuncaya kadar hava verilir (30 - 40C). Gerekirse kurutma ilemi
40C'de kurutma dolabnda yaplabilir.
3. Dzeltici kaplama
Kalsiyum karbonat 10.0 g

Msr niastas 17.0 g
urup (%50 a/a eker) 73.0 g
50 g hazrlaynz.
Hazrlama:
Kalsiyum karbonat ve msr niastas havanda kartrlr. urup azar azar
ilave edilir ve tozlar bu urup iinde homojen olarak disperse edilir. Oluan
bu sspansiyon stlmamaldr.
Uygulama:
1. Balamadan nce kazan cidarna yapm olan tozlar temizlenir. Alt
kaplamas yaplm dzgn grnmde olmayan tabletler kazana konur.
Kazan dndrlr ve tabletlerin scakl yaklak 50C'ye getirilir.
2.Yeterli miktarda (15-25 damla) kaplama sspansiyonu tabletler zerine
uygulanr. Bu dispersiyon daha hzl kuruduundan, hzl ve tektr olarak
225
26. MKROKAPSLLER
Mikrokapsl, bir ekirdein eperle kaplanmas sonucu oluan, partikl

bykl yaklak olarak 5-500 pm arasnda olan dozaj eklidir.
Mikrokapslleme ise, kat, sv veya gaz formundaki maddelerin mert
polimerik bir madde ile bir film eklinde kaplanmas ilemidir. Genel olarak
etkin madde "ekirdek", kaplama maddesi de "eper" adn alr.
Mikrokapsllemenin amac ve nedenleri;

Svlarn kolay tanmasn salamak iin kat hale getirmek
Uucu maddelerin buharlama kaybn nlemek
stenmeyen tat ve kokuyu gizlemek
Geimsizlii gidermek
Atmosfer koullarndan korumak
Stabiliteyi arttrmak
Etki sresini uzatmak
Kontroll salm yapan sistemler
hazrlamaktr.
ekirdek maddeler kat, sv, gaz, emlsiyon ve sspansiyon eklinde

olabilmektedir. Antibiyotik, analjezik, antihistaminik, antikanserojen,
vitamin, peptit-protein, hormon ve enzimler gibi farkl farmakolojik gruplara
ait etkin maddeler ile bakteriler, antikorlar, pestisitler, boyalar, esanslar,
mrekkep v.b de mikrokapsllenebilmektedir.
eper maddeleri doal ve sentetik, hidrofilik ve hidrofobik zellikteki

polimerler arasndan eilmektedr. Kullanlan doal polimerlere rnek
olarak agar, albumin, aljinat, arabistan zamk, jelatin, dekstran, kitozan,
kollajen, niasta, pektin, zein. v.b.; sentetik polimerlere rnek olarak da
akrilik polimerler, polietilen glikol (PEG), alifatik poliesterler,
poliortoesterler, poliretanlar, polistiren, polivinil pirolidon (PVP), polivinil
alkol (PVA), selloz ve trevleri, silikonlar, ellak v.b verilebilir.
26.1. Mikrokapsl Hazrlama Yntemleri
Genel olarak snf altnda incelenmektedir.
Kimyasal yntemler:
1. Yzeyleraras polimerizasyon
2. In-situ polimerizasyon
228
Alt kaplamann tozlama karm
Titanyum dioksit 1.0 g

Talk 61.0 g
1/10 orannda hazrlaynz.
Hazrlama:
Tozlar kartrlr ve ince bir elekten elenir.
Uygulama:
1. Is ve hava uygulanmakszn dnmekte olan kazan iindeki koruyucu
kaplama uygulanm tabletlere 1.5 ml lk alt kaplama zeltisi homojen
olarak ilave edilir. Daha sonraki uygulamalarda her seferinde 1 ml olmak
zere toplam 10 kaplama uygulanr. Her uygulama arasnda yeterli kuruma
salanmas iin en az 5 dakika sre braklr. Tabletler arasnda yapma
grlrse, tabletlerin serbeste dnn salayacak ve yapmay nleyecek
miktarda tozlama karm serpilir.
2. Son kaplama uygulamasndan sonra kazan iine tabletler
kuruyuncaya kadar hava verilir (30 - 40C). Gerekirse kurutma ilemi
40C'de kurutma dolabnda yaplabilir.
3. Dzeltici kaplama
Kalsiyum karbonat 10.0 g

Msr niastas 17.0 g
urup (%50 a/a eker) 73.0 g
50 g hazrlaynz.
Hazrlama:
Kalsiyum karbonat ve msr niastas havanda kartrlr. urup azar azar
ilave edilir ve tozlar bu urup iinde homojen olarak disperse edilir. Oluan
bu sspansiyon stlmamaldr.
Uygulama:
1. Balamadan nce kazan cidarna yapm olan tozlar temizlenir. Alt
kaplamas yaplm dzgn grnmde olmayan tabletler kazana konur.
Kazan dndrlr ve tabletlerin scakl yaklak 50C'ye getirilir.
2.Yeterli miktarda (15-25 damla) kaplama sspansiyonu tabletler zerine
uygulanr. Bu dispersiyon daha hzl kuruduundan, hzl ve tektr olarak
225
dalmasna dikkat edilmelidir. Tabletler kuruyup hafif tozlu bir yzey
grnm gzlendiinde tekrar dispersiyon uygulanr. Bu ekilde tablet
yzeyleri dzgnleinceye kadar 5-15 kaplama yaplr.
4. Renk kaplama
Renk verici madde y.m.

Distile su y.m. 100.0 ml
Hazrlama:
Distile su iinde eker stlarak zlr ve renk verici madde ilave edilir.
Uygulama:
1. Kazan dndrlr ve tabletler 50C'ye kadar stlr; bu scaklkta
muhafaza edilir.
2. Renk kaplama zeltisi uygulanr. Tabletlerin yzeyi hafife matlamaya /
donuklamaya balamadan nce tekrar renk kaplama uygulanr. Bu ekilde
5 kaplama yaplr. (yi bir renk temeli iin renk maddesi dzeltici kaplama
dispersiyonuna da ilave edilebilir).
3. Is uygulamasna son verilir ve 3-4 kaplama daha uygulanr. Herbir
kaplama, tabletlerin yzeyi donuklamadan ve tozlamadan hemen nce
uygulanr.
4. Son kaplamadan sonra kazan durdurulur ve birka dakikada bir aralkl
olarak altrlr. Tabletler kazan iinde braklr ve yava kurumalar iin
bir gece bekletilir.
5. Parlatma-cilalama
Boyanm ekirdekler parlatma kazanna konup kazan altrlr. Toz

edilmi karnauba mumu veya balmumu ilave edilir. Uygun parlaklk elde
edilinceye kadar ileme devam edilir.
Sorular:
1. Toz karmndan ve herbir kaplama karmndan ne kadar
kullandnz yaznz.
2. Tartlan 10 tabletten, tabletlerin ortalama arln, standart ve bal
sapmalarn bulunuz.
3. Hazrladnz drajelerden 10 adedini tartnz, ortalama arln,
standart ve bal sapmalarn bulunuz.
226
4. ekirdeklerin ve kaplamann ortalama arln ve bunlarn
tamamlanm drajelerin yzde ka olduunu hesaplaynz.
5. Draje hazrlama esnasnda dikkatinizi eken durum ve nerileriniz varsa
yaznz.
227
26. MKROKAPSLLER
Mikrokapsl, bir ekirdein eperle kaplanmas sonucu oluan, partikl

bykl yaklak olarak 5-500 |am arasnda olan dozaj eklidir.
Mikrokapslleme ise, kat, sv veya gaz formundaki maddelerin inert
polimerik bir madde ile bir film eklinde kaplanmas ilemidir. Genel olarak
etkin madde "ekirdek", kaplama maddesi de "eper" adn alr.
Mikrokapsllemenin amac ve nedenleri;

Svlarn kolay tanmasn salamak iin kat hale getirmek
Uucu maddelerin buharlama kaybn nlemek
stenmeyen tat ve kokuyu gizlemek
Geimsizlii gidermek
Atmosfer koullarndan korumak
Stabiliteyi arttrmak
Etki sresini uzatmak
Kontroll salm yapan sistemler
hazrlamaktr.
ekirdek maddeler kat, sv, gaz, emlsiyon ve sspansiyon eklinde

olabilmektedir. Antibiyotik, analjezik, antihistamnik, antikanserojen,
vitamin, peptit-protein, hormon ve enzimler gibi farkl farmakolojik gruplara
ait etkin maddeler ile bakteriler, antikorlar, pestisitler, boyalar, esanslar,
mrekkep v.b de mikrokapsllenebilmektedir.
eper maddeleri doal ve sentetik, hidroflik ve hidrofobik zellikteki

polimerler arasndan eilmektedir. Kullanlan doal polimerlere rnek
olarak agar, albumin, aljinat, arabistan zamk, jelatin, dekstran, kitozan,
kollajen, niasta, pektin, zein. v.b.; sentetik polimerlere rnek olarak da
akrilik polimerler, polietilen glikol (PEG), alifatik poliesterler,
poliortoesterler, poliretanlar, polistiren, polivinil pirolidon (PVP), polivinil
alkol (PVA), selloz ve trevleri, silikonlar, ellak v.b verilebilir.
26.1. Mikrokapsl Hazrlama Yntemleri
Genel olarak snf altnda incelenmektedir.
Kimyasal yntemler:
1. Yzeyleraras polimerizasyon
2. In-situ polimerizasyon
228
3. Delik yntemi
Fizikokimyasal yntemler:
1. Sulu zcden faz ayrm
Basit koaservasyon
Kompleks koaservasyon
2. Organik zcden faz ayrm
3. Kompleks emlsiyon yntemi
4. Eriyebilir dispersiyon ve soutma
Mekanik yntemler:
1. Wurster yntemi
2. Pskrterek kurutma
3. Vakumda kaplama
4. Elektrostatik aerosol yntemi
26.1.1. Faz ayrm (Koaservasyon) yntemi
Koaservasyon, scaklk deimesi, non-solvent ya da tuz eklenmesi, geimli

olmayan baka bir polimerin eklenmesi ya da polimer-polimer etkileimi
sonucu olumaktadr. Bu yntem, sulu ve organik zcden faz ayrm
olmak zere iki grup altnda incelenmektedir.
Sulu zcden faz ayrm yntemi:

Bu yntem suda znmeyen kat ve sv zellikteki maddelerin
kaplanmasnda kullanlr. Burada eper maddesi suda zlr ya da datlr
ve hidrofobik ekirdek maddesi bu zeltide dispers edilir. Bu yntem basit
ve kompleks koaservasyon ad altnda iki alt blme ayrlmaktadr.
a) Basit Koaservasyon: Scaklk, pH, zc (alkol) ve tuz uygun oranlarda

seildiinde, herhangi bir sulu polimer zeltisi basit koaservasyona urar.
Eklenen maddeler, biri kolloid damlacklar asndan youn, dieri ise
seyreltik iki fazn oluumuna neden olur (ekil 1). lem temel olarak
4 admda geliir.
b) Kompleks Koaservasyon: Bu yntem kart ykl polielektrolitlerin

birbirleriyle etkilemesiyle, znrln azalarak kompleks oluumunu
salamas ve faz ayrmas meydana gelmesi eklinde aklanmaktadr. Bu
etkileme pH ve scaklk deimesiyle olmaktadr. Ntral pH' daki jelatin ve
arabistan zamknn birlikte kullanm bu ynteme iyi bir rnektir.
229
o o o o<<
o o o o o o
o o o o o
(1) (2)
O O O
o o
o o
(3) (4)
ekil 26.1. Basit koesarvasyonla mikrokapsl oluumunun ematik

gsterimi
(1) ekirdek m a d d e s i ( o) polimer zeltisinde disperse edilir.
(2) zeltiye koservasyonu salayacak faz ilave edilerek kaplayc maddenin ( ) ortamdaki
znrl azaltlr bylece kaplayc m a d d e ayr bir faz halinde ayrlr.
(3) Kaplayc madde, kaplama oluturacak ekilde ekirdek maddesi zerinde toplanr ().
(4) K a p l a m a sertletirilir ( O ) .
Organik zcden faz ayrm yntemi:

Bu yntemde eper maddesi hidrofobik, ekirdek maddesi ise hidroflik
zelliktedir. Suda znen sv veya kat zellikteki maddeler organik
zcde znm eper maddesiyle, non-solvent zellikteki ikinci bir
polimerin eklenmesiyle oluan faz ayrm sonucu kaplanr.
26.2. Mikrokapsllerde Yaplan Kontroller
26.2.1. Mikroskobik almalar:

Mikrokapsllerin yzey zelliklerini tayin etmek iin optik mikroskop ve
taramal elektron mikroskopu (SEM) kullanlmaktadr.
26.2.2. Mikrokapsl ierii miktar tayini:

ekirdek materyal ve kaplayc polimerin znrlne dayanan iki ana
yntem kullanlarak ierik miktar tayini yaplmaktadr. Eer her iki materyal
de lpoflik zclerde znyor ise, bir organik zc iersinde
230
mikrokapsller zlmekte ve etkin madde uygun analitik yntem
kullanlarak tayin edilmektedir. Sadece ekirdek materyalin suda znd
durumlarda ise mikrokapsllerin yksek hzdaki paralayclar/kartrclar
veya ultrasonik banyo kullanlarak su iinde paralanmas salanmaktadr.
Paralanan mikrokapsllerden aa kan etkin madde miktar uygun
yntemler kullanlarak tayin edilmektedir.
Verimin hesaplanmas:
% rn verimi: [Elde edilen toplam mikrokapsl miktar (mg) / Formldeki
toplam kat madde miktar (mg)] x 100
Etkin madde ykleme kapasitesinin hesaplanmas:

% Etkin madde ykleme kapasitesi: [Mikrokapsle yklenmi olan
(llen) etkin madde miktar(mg) / Formlde yer
alan (teorik) etkin madde miktar(mg)] xl00
26.2.3. Mikromeritik zelliklerinin incelenmesi
ekirdek maddenin patikl bykl oluan mikrokapsllerin

zelliklerine etki ettii iin ekirdek maddenin ve oluan mikrokapsllerin
partikl dalm analizi optik mikroskop veya Coulter counter gibi metodlar
kullanlarak yaplmaktadr.
26.2.4. Mikrokapsllerden etkin madde salm
Mikrokapsllerden etkin maddenin salm kullanlan polimer

konsantrasyonuna, mikrokapsl boyutuna ve eper kalnlna bal olarak
deimektedir. Kapsl eperi termal, mekanik, kimyasal etkilerle hzl
olarak; anma, znme ile de yava olarak paralanmaktadr.
26.2.5. Mikrokapsl eper kalnl tayini
alma 26.1.
I. Etkin madde ve kaplayc polimer zeltisi

Parasetamol (250-354 pm) 25 g
Poliisobutilen 6g
Eudragit RS 100 8g
Kloroform y.m. 100 g
20 g hazrlaynz
231
II. Non-solvent zeltisi
Poliisobutilen 6g
Siklohekzan y.m. 100 g
60 g hazrlaynz
Hazrlama:
25 C'ye ayarlanm termostatl su banyosu ierisinde yer alan boyunlu
bir balona (250 ml) 1.2 g poliisobutilen (PIB) ve 1.6 g Eudragit RS ieren
20 ml kloroform zeltisi konulur. zerine partikl bykl nceden
ayarlanm parasetamol (250-354 pm ) ilave edilir. Balondaki ierik bir
magnetik kartrc ile srekli kartrlrken (300 rpm) ierisine bir
damlatma hunisi yardmyla dakikada 0.9 g damlayacak ekilde, ierisinde
3.6 g PIB olan 60 g siklohekzan zeltisi ilave edilir. lave ilemi bittikten
bir sre sonra mikrokapsl oluumu tamamlanr. Mikrokapsl yzeyinde
kalabilecek PIB kalntsn ve bo polimer artklarn ayrmak iin
mikrokapsller 2 kere 100'er ml'lik porsiyonlar halindeki siklohekzan ile
ykanr. Son olarak mikrokapsllere 50 ml siklohekzan ilave edip vakumla
filtre edilir. Elde edilen mikrokapsller oda scaklnda kurutulur.
Yaplan kontroller:
Miktar tayini: Parasetamoln miktar tayini, metanol iersinde 246 nm dalga

boyunda spektrofotometrik olarak yaplmaktadr.
znme hz tayini: znme hz pH 5.8 fosfat tamponu iersinde srekli

ak yntemi kullanlarak yaplmaktadr. 7 saat boyunca belli zaman
aralklarnda alman rnekler iersindeki parasetamol ierii, 240.5 nm dalga
boyunda spektrofotometrik olarak tayin edilmektedir.
232
Siklohekzan 50 ml
Vakumla fltrasyon
Oda scakl, 2 saat

r
Kurutma
ekil 26.2. Mikrokapsl hazrlama ak emas
233
Sorular:
1 .Mikrokapslleri hangi yntemle hazrladnz? Neden?
2.Hazrladnz mikrokapslleri optik mikroskop altnda inceleyerek sonu
hakknda yorumlarnz yapnz.
3.Mikrokapsllerdeki etkin madde miktarn tayin ediniz ve sonular
kaydediniz.
4. Mikrokapsllerde rn verimini etkileyen faktrler nelerdir? Sizin
bulduunuz rn verimi ve etkin madde ykleme verimi sonularn
yorumlaynz.
234
27. MKROKRELER
Mikrokreler, ilerinde etkin maddenin molekler dzeyde ya da

makroskopik partikller halinde disperse edildii, aplar birka
mikrometreden birka yz mikrometreye kadar deiebilen monolitik yapda
kat kresel partikler ek deki mikrotayclardr. Mikrokreleri,
mikropellet, mikrokapsl gibi ila tayc mikropartikler sistemlerden
ayran en nemli fark mikrokrelerde etkin maddenin tayc matriks
ierisinde znm veya dalm halde bulunmasdr. Mikrokre sistemleri
bu yaplan nedeniyle matriks ila datm sistemlerine rnektir.
Mikrokrelerden beklenen balca zellikler; etkin maddeyi kontroll ekilde
salmas, etkin maddenin yap ve aktivitesinin olumsuz ynde
deitirmemesi, etkin maddeyi hedef organ, doku ve hcreye tamas,
hedefe ulaana dek etkin madde sznts olmamas, in vitro ve in vivo
koullarda olduka dayankl olmas, dk dozda etkin madde kullanmna
olanak salamas, dk doza bal olarak toksisitesinin azalmas ve
biyolojik sistemle uyumlu olmasdr. Mikrokrelerin hazrlanmasnda
lipitler, aminopolisakkaritler, proteinler ve karbonhidratlar gibi doal
polimerler veya selloz trevleri, poliesterler, poliakrilamidler ve silikonlar
gibi sentetik yapl polimerler yaygn olarak kullanlmaktadr.
Mikrokrelerin hazrlanmasnda kullanlan yntemler yle sralanabilir;
Emlsiyon oluturma yntemleri,

-zc buharlatrma yntemi (y/s emlsiyonu, y/y emlsiyonu,
s/y/s oklu emlsiyonu)
-zc ekstraksiyon yntemi,
Protein jelasyon yntemi (Is denatrasyonu, desolvasyon, kimyasal
apraz balanma)
Polimerizasyon yntemleri (Emlsiyon polimerizasyonu,
sspansiyon polimerizasyonu)
Koeservasyon yntemleri (Basit koeservasyon, kompleks
koeservasyon)
Pskrterek kurutma,
Pskrterek dondurma.
235
Mikrokrelerin tanmlanmasnda ve kullanmnda; byklk ve yzey
zellikleri, yklenen etkin madde miktar, etkin maddenin salm, biyolojik
uyum ve toksisite, saklama ve sterilizasyon kriterleri incelenir ve esas alnr.
Mikrokrelerin klinik uygulamalarnda uygulama alanlar; antikanserojen
ilalar, antienflamatuar ilalar, lokal anestezikler, ortopedik uygulamalar,
kemoembolizasyon, beyine implantasyon, doku, hcre veya organa
hedefleme, peptid ve proteinlere balanma ve alar olarak younlamtr.
alma 27.1.
Etilselloz 2.0 g
Alminyum stearat 1.5 g
Potasyum klorr 2.0 g
Aseton 100 ml
Sv parafn 100 ml
n- Hekzan 50 ml
Hazrlama:
200 ml'lik bir beherde etilselloz 100 ml asetonda tamamen zlr.
Ardndan bu zeltide alminyum stearat ve potasyum klorr disperse
edilir. Karm 25C'lik su banyosunda 10 dakika (150-350 rpm) kartrlr
ve 25'deki 100 ml sv parafin iine boaltlr. Oluan emlsiyon 45C'ye
stlarak ve srekli kartrlarak aseton uurulur. Ardndan n-hekzanla
ykanarak szlr ve 40C'de kurutulur.
27.1. Mikrokrelerde Yaplan Kontroller
Etkin madde miktar tayini: Formlden bir miktar hassas olarak

tartn. Polimer ve etkin maddenin ortak zcs olan bir
zcde zn. Mikrokreler tamamen zndkten sonra
szn ve balonjojede belirli hacme zc ile tamamlayn.
zeltinin, etkin maddenin maksimum absorbans verdii dalga
boyunda UV spektrofotmetrede absorbansn lerek etkin
maddeye ait kalibrasyon denklemi yardmyla etkin madde
miktarn hesaplayn.
Partikl irilii ve dalm: Bu amala elek analizi veya
mikroskop yntemi uygulanabilir. ASTM standartlarna uygun
( DN 4188 ) mini elek takm ile cihaz 100 ayarnda 10 dakika
236
altrn. Her elek zerindeki fraksiyonu tartarak % olarak
belirleyin ve grafiini izin.
Akkanlk - Yn as: 10 cm st ap, 0.9 cm boyun genilii
ve 1 cm boyun uzunluu olan bir cam huniyi, az noktasndan
10 cm yksee yerletirin. Bu huninin iine 10 g mikropellet
koyarak alttaki kada serbest akn salayn. Mikromeritik
blmnde anlatd ekilde yn asn belirleyin.
Kme hacmi ve younluu ( mezrde): Mikrokrelerden 10 ml
aln. 20 tapping yaparak hacmini ln. Arl bilinen toz
kmesinin, arlnn hacmine blnmesiyle younluunu
hesaplayn.
znme hz deneyi: stenilen miktar etkin maddeyi ierecek
ekilde hesaplayarak tarttnz mikrokreleri 900 ml'lik
znme ortamna koyarak palet ya da sepet yntemi ile
znme hz deneyi uygulayn. Palet yntemi uygulanyorsa
mikrokrelerin znme ortam ile temas yzeyini artrmak iin
ortama % 0.01-0.03 orannda Tween 60 ilave edilebilirsiniz.
Tespit edilen aralklarla 5ml numune alarak (her defasnda
ortamdan alnan numune hacmi kadar taze zelti znme
ortamna ilave edin) belirlenen dalga boyunda
spektrofotometrede absorbans okuyarak kalibrasyon
denkleminden etkin madde konsantrasyonunu hesaplayn.
Uygulanabilecek Dier Kontroller
lem etkinlii
ime derecesi tayini
Sorular:
1. Mikrokre retimi amacyla laboratuvarda uyguladnz yntem
hangisidir? Bu amala kullanlabilecek dier yntemler hangilerdir?
2. Etkin maddelerin mikrokrelerinin hazrlanmasnn avantaj ve
dezavantajlar nelerdir?
3. Elde ettiiniz kuru mikrokreleri mikroskopta inceleyerek, kurumadan
ve oluumlar esnasnda gzlemlediklerinizle arasndaki farklar belirtin.
237
28. MKROPELLETLER
Mikropelletler, kre biiminde yuvarlanm, tek veya ok tabakadan oluan,

genellikle 0.4 - 1.5 mm arasndaki aplarda partikler ila formlardr.
Bazen ap byklkleri 0.1 - 2.0 mm arasnda yer alabilmekte ve
"mikrodraje" veya sadece "pellet" adyla da isimlendirilebilmektedirler.
Etkin madde iermeyen, sadece ekirdekten oluan mikropelletlere de "non
pareille" ad verilmektedir.
nceleri etkin madde dayanklln arttrmak, etkin maddenin kt tat ve
kokusunu ortadan kaldrmak, partikler materyalin karmlarna uygun ak
zellikleri kazandrmak, ila formlarnn veya ara rnlerin hacim / arlk
oranlarn duyarl olarak kontrol altnda tutarak kesin doz ayarlamas
yapabilmek ve forml yapsndaki maddelerin karlkl etkilemelerini
engellemek iin tasarlanan bu oluumlar, daha sonra bu zelliklerinin
yansra modifye salm yapmak ve optimal biyoyararlanm salamak zere
gelitirilerek bylece uzatlm salm, kontroll salm veya srekli salm
yapan preparatlann retiminde youn olarak kullanlmaya balanmlardr.
yi bir mikropellet yapsnn sahip olmas gereken zellikler;
Yksek miktarda etkin madde oranna sahip olabilmesi,

Formlarnn dzgn - kresel ekilli ve yzeylerinin
olabildiince przsz olmas,
Yeterli sertlikte olup, az anma ve ufalanma gstermesi,
Partikl bykl dalmlarnn dar bir aralkta olup, dk
porozite gstermesi,
Zamanla fiziksel veya kimyasal olarak yaplarnda fazla
deiiklik gstermemesi olarak zetlenebilir.
Mikropelletlerin retiminde balca ana yol izlenir, bunlar deiik alt

teknikleri de ierirler. Bu ana retim yntemleri:
Belirli byklkte bir ekirdek esas alnarak (non pareille),
zerine etkin madde/lerin kaplanmas yntemleri,
Pskrtlerek partikllerin oluumunu salayan yntemler,
Toz karmlarndan dorudan mikropelletlerin retimini
gerekletiren yntemler olarak toplanabilirler.
Yukarda saylan yntemlerin uygulanmasnda deiik yap ve zelliklerde

cihazlar kullanlr ki, bunlarn belli bal olanlar ksaca;
Amaca uygun draje kazanlar,
238
Tabak ve basamakl tabak cihazlar,
Granlatrler ve marumerizerler,
Akkan yatak (Fluidized bed) cihazlar,
Pskrterek ekillendirme (Spray congealing veya spray drying)
cihazlar olarak saylabilir. Ayrca son yllarda baka ekillerde cihaz ve

yntemler de kullanlmaktaysa da, esas olarak bunlarn hepsi yukarda
saylan cihaz ve yntemlerin gelitirilmesiyle oluturulmu
modifikasyonlardr ve ana sistemleri ayndr.
Mikropelletler oluturulurken etkin madde/lerin yansra baz grup yardmc

maddelere ihtiya duyulur. Bunlardan balcalar; seyrelticiler, dolgu
maddeleri, yaptrc ve balayclar, yapmay nleyiciler, kaydrclar ve
kaplayc maddelerdir.
Mikropelletlerin kaplanmas ska uygulanan bir ilem olmutur. Bundaki

amalar; ekillerinin dzgnletirilmesi, zellikle d faktrlerden i yapnn
korunarak stabilitenin arttrlmas ve etki sresinin ayarlanarak eitli
zelliklerdeki modifye salmn salanmasdr. Mikropelletlerin kaplanmas
ilemlerinde genellikle draje kazanlar, akkan yatak cihazlar, pnmatik
tayc sistemler, Pellegrini kaplama kazan, daldrma klc sistemi,
Accela-Cota sistemi ve Driacoater kaplama kazan kullanlmaktadr. Dier
baz yntemler endstriyel retime uygun olmayp, ancak aratrmalarda
kullanlabilmektedirler.
Mikropelletlerin retiminde rutin olarak ilem ii ve ilem kontrolleri ile,

final rn kontrolleri kapsamnda balca; organoleptik kontroller, tanecik
bykl ve dalm kontrolleri, ufalanma - anma kontrolleri, kme
dansitesi-yn as lmleri, dalma testi ve znme hz testi gibi
kontroller yaplr. Gerektiinde partikler sistemlerde kullanlan dier kalite
kontrolleri de programa alnr.
alma 28.1.
Basamakl Tabak Metodu ile Mikropellet retimi

Etkin madde (Teofllin) 16.0 g
Laktoz 2.0 g
Aerosil 200 0.2 g
Avicel PH 101 2.0 g
Balayc zelti (%3-5a/h) y.m
239
Hazrlama:
Basamakl tabak aletinin, tabak as 45 olarak ayarlanr. Tartlan toz
maddeler cihazn tabak blmne yerletirilerek kartrmaya balanr.
Belirli aralklarla karmakta olan toz ktlesi zerine balayc zeltiden
pskrtlr (atomizrn tabaa uzakl 20 cm olacak ve balayc zelti
10 saniye aralklarla 0.05 ml pskrtlecek ekilde ayarlanr). Oluan
mikropelletler, tabak as azaltlarak tabaktan alnr. Mikropelletler
30C'lik etvde 45 dakika kurutulur.
28.1. Mikropelletlerde Yaplan Kontroller
Etkin madde miktar tayini: Formlden bir miktar hassas olarak

tartn. Polimer ve etkin maddenin ortak zcs olan bir
zcde zn. Mikropelletler tamamen zndkten sonra
szn ve balonjojede belirli hacme zc ile tamamlayn.
zeltinin, etkin maddenin maksimum absorbans verdii dalga
boyunda UV spektrofotmetrede absorbansn lerek etkin
maddeye ait kalibrasyon denklemi yardmyla etkin madde
miktarn hesaplayn.
Partikl bykl ve dalm (Elek analizi): Bu amala

ASTM standartlarna uygun mini elek takm (DN 4188)
kullanlabilir. Cihaz 100 ayarnda 10 dakika sreyle altrn.
Her fraksiyonu % eklinde belirleyerek, grafiini izin.
Akkanlk - Yn as: 10 cm st ap, 0.9 cm boyun genilii

ve 1 cm boyun uzunluu olan bir cam huniyi, az noktasndan
10 cm yksee yerletirin. Bu huninin iine 10 g mikropellet
koyarak alttaki kada serbest akn salayn. Mikromeritik
blmnde anlatld ekilde yn asn hesaplayn.
Kme hacmi ve younluu: Mkropelletlerden 10 ml alarak 10

ml hacimdeki bir mezre koyun. 20 vuru ilemi yaparak
mikropelletlerin hacmini ln. Arl bilinen toz kmesinin,
arlnn hacmine blnmesiyle younluunu hesaplayn.
Ufalanma- anma: Mikropelletlerden 10 g tartarak, friabilitrde

25 devirde 5 dakika evirin. Eleyerek tozlarndan ayrn. Tekrar
tartarak ufalanma anmay % olarak belirleyin.
240
Nem ierii (Sauter Inframatic): 10 g mikropelleti cihazn
kefesine yerletirerek 60C'de 60 dakika tutun.Tekrar tartarak
nem ieriini % arlk kayb olarak hesaplayn.
Dalma testi: Mikropelletleri 0 numaral jelatin kapsllere

koyarak 37C'deki su banyosuna 30 kez daldrlp karn.
Dalma srelerini not edin.
znme hz deneyi : stenilen miktar etkin maddeyi ierecek

ekilde hesaplayarak tarttnz mikropelletleri 900 mL'lik
znme ortamna koyarak palet ya da sepet yntemi ile
znme hz deneyi uygulayn. Palet yntemi uygulanyorsa
mikropelletlerin znme ortam ile temas yzeyini artrmak
iin ortama % 0.01-0.03 orannda Tween 60 ilave
edilebilirsiniz. Tespit edilen aralklarla 5mL numune alarak
(her defasnda ortamdan alnan numune hacmi kadar taze
zeltiyi znme ortamna ilave edin) belirlenen dalga
boyunda spektrofotometrede absorbans okuyarak kalibrasyon
denkleminden % etkin madde miktarn hesaplayn.
Uygulanabilecek dier kontroller
Younluk Tayini
Sorular:
1. Model etkin maddenin mikropelletleri halinde hazrlanmasyla etkin
maddenin hangi zelliklen deitirilmi, dzeltilmitir ?
2. Mikropellet retiminde laboratuvarda kullandnz Basamakl Tabak
cihaz dnda baka hangi cihazlar ve yntemler kullanlmaktadr?
3. Mikropelletlerde yaplan kontroller nelerdir? Hangi amalarla
yaplmaktadrlar?
241
29. KONTROLL SALIM SSTEMLER
Kontroll salm yapan sistemler klasik (derhal salm yapan) dozaj

formlarndan farkl olarak etkin maddeyi nceden belirlenen bir tarzda ve
daha uzun bir sre boyunca salan sistemlerdir. Salm hz ve srelerinin etkin
maddenin fzikokimyasal ve farmakokinetik zellikleri gznnde
bulundurularak nceden yaplacak bir tasarmla belirlenmesi gerekmektedir.
Etkin madde salm hz ve sresi klasik dozaj formlarndan farkl olan
sistemler genel olarak farmakopelerde "modifed release" (deitirilmi
salm) bal altnda yer almaktadr. Bu tr sistemleri tanmlamada
terminolojide bir btnlk olmamasna ramen ekil 29.1'de deiik salm
profilleri ve bunlarla ilgili terminoloji yer almaktadr.
Zaman
ekil 29.1. eitli dozaj ekillerinin plazma konsantrasyonu - zaman

erileri (a- Derhal salm, b- Geciktirilmi salm, c- Tekrarlanan etki, d-
Uzatlm etki, e- Kontroll salm).
Kontroll salm sistemlerinin yararlar yle sralanabilir:
Dozlarn say ve sklnn azalmas nedeniyle hasta uyuncunun

artmas, hasta bakmnn kolaylamas, zellikle hastanelerde zaman
tasarrufunun salanmas,
Yan etki iddeti ve sklnn azalmas,
242
Hastada uzun sre ve uygun farmakolojik cevap salayan etkin madde
teraptik kan dzeylerinin salanmas,
Kullanlan toplam doz miktarnn azalmas ve uzun sreli kullanmda
etkin madde birikiminin minimuma inmesi.
Kontroll salm sistemlerinin sakncalar ise unlardr:
Bu tip dozaj formlar ile tedavi srasnda istenmeyen yan etkiler

olutuunda etkinin daha uzun srmesi ve tedavinin kesilememesi,
Gelitirilmeleri ve retimlerinin pahal olmas,
Formlasyonlarnda kullanlan etkin madde miktar yksek
olduundan herhangi bir nedenle rnein hz kontrol eden
membranlann yrtlmas sonucunda hzl salm olduunda vcutta
toksik dzeylerin oluabilmesidir.
Kontroll salm sistemlerinin tasarm ve performansnda etkin maddenin

zelliklen nemlidir. Bu zellikler bir etkin maddenin kontroll salm
formu halinde hazrlanmas ve ilacn verili yolunu kstlayabilmektedir.
Etkin maddenin bu adan belirlenmesi gerekli zellikleri unlardr:
Fizikokimyasal zellikler Biyolojik zellikler

-Doz bykl -Absorpsiyon
-Suda znrlk -Dalma
-Partisyon katsays ve molekl bykl -Metabolize olma
-Stabilite -Yarlanma mr
-Yan etkilen
-Teraptik indeksi
-Proteine balanma
-Hastaln rol
Kontroll salm sistemleri uygulama yerine gre (rnein: okler, nazal,

bukkal, peroral, rektal, transdermal, implant sistemleri gibi)
snflandrlabildikleri gibi etkin madde salm mekanizmalarna gre de
aadaki ekilde snflandrlmaktadrlar:
1. Difzyon kontroll sistemler

- Depo (membran) sistemler (ekil 29.2A)
- Matris sistemler (ekil 29.2B)
243
2. Kimyasal olarak kontroll sistemler
- Vcutta anan sistemler (ekil 29.2C)
- Polimer zincire takl sistemler (ekil 29.2D)
3. zcnn harekete geirdii sistemler

- ime kontroll sistemler (ekil 29.2E)
- Ozmotik kontroll sistemler (ekil 29.2F)
4. Magnetk kontroll sistemler
5. Mekanik kontroll sistemler

- Ultrasonik sistemler
- Ortama duyarl sistemler (pH, scaklk)
- Elektrik ve nkleer eneji kullanan sistemler
Bu sistemler ematik olarak ekil 29.2'de grlmektedir.
Etkin madde -^polimer ^ B
Etkin
madde'
2aman=0 Zaman=0 Zaman=t
Bkin madde + polimer
I polimer iskeleti I polimer iskeleti I

T T T T T V T T T J - C
su veya enzim
Zaman=0 Zaman=t Zaman=0 Zaman=t
Polimerde znm Ozmotik k aral Bkin madde z.1

etkin madde "jV-kar
Etkin maddenin Yar geirsen ^ Su girer

zar
salnd imi polimer Bkin madde
Zaman=0 Zaman=t Zaman=0 Zaman=t
ekil 29.2. Kontroll salm yapan polimerik sistemlerden etkin madde salm
mekanizmalar. A- Membran sistem, B-Matris sistem, C-Vcutta anan
sistem, D-Polimer zincire takl sistem, E-ime kontroll sistem, F-
Ozmotik kontroll sistem.
244
Kontroll salm sistemlerinden etkin madde salm tarznn in vitro ve in vivo
yntemlerle ispatlanmas gerekmektedir. In vitro znme testi, kontroll
salm sistemlerinin tasarlanmas, deerlendirilmesi ve kontrolnde nemli
bir aratr. Genel olarak, kat ila ekilleri iin kullanlan duyarl ve
tekrarlanabilirlie sahip bir znme testi yntemi ile etkin maddenin salm
hz profilleri ve salm mekanizmalarna ilikin verilerin elde edilmesi
gerekmektedir.
29.1. Yzen Dozaj Formlar
Kontroll salm yapan oral preparatlardan etkin madde saliminin yetersizlii

yannda, aa kan etkin maddenin gastrointestmal kanalda (GI) absorbe
edilecei blgede kal sresinin ksalnn biyoyararlanm sorunu
dourduu bilinmektedir. Bunu nlemek iin rnein, mideden ve/veya ince
barsan st taraflarndan emilimi olan bir etkm maddeyi ieren preparatn
midede kal sresinin uzatlmas gerektii belirtilmektedir. Bu amala;
Mide boalma hzn yavalatt bilinen ya asitlerinin formllere

ilavesi,
Mide-barsak epitel yzeyine yapma yeteneine sahip polimerlerin
formllere ilavesi,
Dansitesi mide svs dansitesinden dk olduu iin mide ierii
zerinde yzebilen, bylece midede daha uzun zaman kalabilen yzen
dozaj formlarnn gelitirilmesi
nerilmektedir.
Hidrodinamik dengeli sistemler (HBS) olarak da bilinen yzen dozaj

formlar genel olarak GI svlarla temasta jel oluturan hidrokolloidlerle
etkin madde ya da maddelerin kartrlmasyla hazrlanan tablet, kapsl,
granl eklindeki preparatlardr. Bir etkin maddenin;
nce barsak svsnda znme ve/veya stabilite probleminin olmas,

Lokal olarak midede etkili olmas,
Absorpsiyonunun sadece mideden ve/veya ince barsan st
ksmndan olmas durumunda HBS eklinde formle edilmesi
dnlebilmektedir.
Yzen tablet eklindeki dozaj formlar, ortam svsyla jel yaps veren ve
preparatn younluunun mide svsnn younluunun altnda kalmasn
salayan tablet eklinde hazrlanabilecei gibi, forml iine preparatn
245
yzmesine katkda bulunmak zere gaz kabarcklar veren efervesan ksm
da ilave edilebilmektedir. Suyla temasta efervesan ksmn oluturduu
kabarcklar jel yapnn iine hapsolmakta ve preparatm yzmesini
salamaktadr.
alma 29.1.
I HPMC 4000 250 mg

Sodyum bikarbonat 34 mg
Sitrik asit 28 mg
II Asetilsalisilik asit 100 mg

HPMC 100 30 mg
Baslabilir eker (Di-Pac) 20 mg
Hazrlama:
Her iki tabakay ieren karmlar ayr ayr hazrlanr. Mhreye nce
yzmeyi salayan ksm konarak dk basnta 12 mm'lik zmba ile sadece
toz ktlesinin skmasn salayacak ekilde n basm yaplr. Daha sonra
k kontrol eden karm konularak ktle baslr.
- Hazrlanan preparat 100 ml pH 1.2 yapay mide ortamna konularak

yzmeye balama sresi saptanr.
- Yzmeye balama sresi tayininde kullanlan tablet laboratuvar sresince
yapay mide ortamnda tutularak yzme sresi saptanr.
Sorular:
1. HBS sistemde kullanlacak hidrokolloidlere rnekler veriniz.
2. HBS sistemlerde kullanlabilecek efervesan karmlar neler olabilir?
3. Yzen dozaj formu hazrlamak iin baka neriler neler olabilir?
Aklaynz.
4. Hazrladnz preparatm yzmeyi salayan tabakas ve kontroll salm
salayan tabakas hangisidir? Bu amala kullanlabilecek forml
nerileriniz neler olabilir?
246
29.2. Matris Tipi Preparatlar
Matris tipi preparatlar kontroll salm yapan oral dozaj formlarnn bir
grubunu oluturmaktadr. grupta incelenebilirler:
- nert matrisler
- Hidrofilik matrisler
- Mum (lipid) matrisler
nert matrisler: Polivinil klorr, polivinil asetat, etil selloz vb. polimerler
kullanlarak hazrlanan inert (plastik) matrisler yaplarnda bulunan etkin
madde serbest hale getikten sonra feesle deimeden atlmaktadr
(monolt). Sistemden etkin madde k difzyon mekanizmas ile
gereklemektedir.
Hidrofilik matrisler: Sodyum karboksimetil selloz, karboksimetil selloz,

polivinil pirolidon, hidroksipropilmetil selloz gibi hidrofilik karakterdeki
polimerler kullanlarak hazrlanan matrislerdir. Bu sistemlerde kullanlan
polimerin yaps ve preparatn tatbik edildii ortamn zellikleri (pH, su
ierii vs.) etkin madde ahmnda etkili olmaktadr. Sistem btnln
koruduu srece etkin madde salm difzyon mekanizmasyla meydana
gelirken zamanla ien polimerde meydana gelen kopmalarla erozyon
mekanizmas da etkin madde ahmnda rol almakta ve sistem anarak
kaybolmaktadr.
Mum (lipid) matrisler: Bu tr sistemleri hazrlayabilmek iin karnauba

mumu, btil stearat, stearik asit, hidrojene hint ya, hidrojene pamuk
tohumu ya, stearil alkol vb. kullanlabilmektedir. Bu sistemlerden etkin
madde knda difzyon etkili olmakla beraber kullanlan matris
maddesinin preparatn tatbik edildii blgede bulunan enzimlerden
etkilenmesi durumunda erozyon mekanizmas da gzlenebilmektedir.
Bu almada hazrlan kolayl gstermesi nedeniyle mum matris tipi

kontroll salm yapan tabletlerin hazrlan verilecektir. Bu amala balca
3 yntem kullanlabilir:
1. Eritilmi mum materyale etkin maddenin ilave edilip kartrlmas ve

ktlenin donmaya yakn uygun eleklerden elenerek mum granllerinin
elde edilmesi ve tablet halinde baslmas,
247
2. Mum materyal organik zcde zldkten sonra, buna etkin
maddenin ilave edilip solvann uurulmas sonucunda elde edilen
ktlenin elenmesi ile granllerin elde edilmesi ve tablet baslmas,
3. Toz etkin madde ve lipid materyalin fiziksel karmlarnn tablet halinde
baslmas.
ncelikle bu tr dozaj formlarnda kullanlacak etkin maddenin

fizikokimyasal-biyofarmastik zelliklerinden hareketle doz tasarmnn
yaplmas gerekmektedir. Buna gre sfr dereceden sabit hzla salm
yapmas planlanan dozaj formunun iermesi gereken etkin madde miktarnn
ve etkin madde aa k hz sabitinin hesaplanabilmesi iin aadaki
eitliklerin kullanlmas gerekir;
D s = kr.h
kr = Cp.Vd.kd
Dj = Cp.Vd
D x = D; + D s
DS : Srdrme dozu
Di : lk doz
Dt : Toplam doz
CP : Etkin maddenin etkin kan konsantrasyonu
kr : Sfr derece salm hz sabiti
Vd : Dalm hacmi
kd : Eliminasyon hz sabiti
h : Etkin maddenin kr hzyla salm istenen sre
alma 29.2.
Parasetamol 306 mg
Lipid materyal 62 mg
Hazrlama:
Ktle yukarda verilen yntemlerden biri kullanlarak hazrlandktan sonra
10 mm apl zmba kulanlarak uygun basn altnda el presinde baslr.
Hazrlanan tabletler znme hz deneylerinde kullanlmak zere saklanr.
248
Sorular:
1. Aada farmokokinetik parametreleri verilen etkin maddenin doz
tasarmn yapnz.
Cp= 20 mg/ml
Vd= 6.35 1
kd= 0.326 saat"1
ka= 6.76 saat"1
2. Lipid matrislerden etkin madde aa k mekanizmas hakknda bilgi

veriniz.
3. Hazrladnz preparatm znme hz tayini iin nereceiniz yntem
veya yntemler ne olabilir? Aklaynz.
249
30. AEROSOLLER
Bir gaz faz iinde sv veya kat taneciklerin dispersiyonu halinde

pskrtlerek kullanlan tek veya ok fazl sistemlerdir. Eczaclk ve tpta
solunum yoluyla veya haricen kullanlan preparatlardr.
Basnla pskrtme gsterdiklerinden iki ekilde alrlar;

eriini dardan verilen enerji ile verenler ki bunlara
genellikle neblizr ve atomizr isimleri verilmitir,
Enerji taycsn ieriinde sktrlm ve/veya svlatrlm
itici gaz olarak bulunduranlar ki bunlarda da genellikle aerosol
veya sprey isimleri kullanlmaktadr.
Hangi tr enerji kullanmyla uygulanrsa uygulansnlar hepsi fiziksel olarak

aerosol sistemleridir. Genelde solunum yoluyla kullanlanlar inhalasyon
aerosolleri, haricen kullanlanlar da pskrtme aerosolleri (sprey) olarak
tanmlanrlar.
Kullanm blgesine ve amacna gre farkl yapda ve zelliktedirler. Gerek

aerosoller olarak nitelendirilenler ieriinde %80'in zerinde pskrtc
(itici) gaz bulundururlar ve pskren paracklarn boyutlar 5 (im'nin
altndadr. Haricen kullanlan ve yzey spreyleri diye tanmlananlarda
svlatrlm itici gaz oran %40-70 arasnda deiir ve pskren
partikllerin boyutlar 50-250 (.m arasndadr. Pskrtc gaz oran %30'un
altna derse slak spreyler diye tanmlanan preparatlar oluur ki burada
pskren tanecikler bir demet eklinde deil, 250-1000 (im arasndaki
boyutta damlalar eklinde olur. Etkin madde svlatrlm pskrtc gaz
ile emlsiyon oluturuyorsa kpk aerosolleri ortaya kar, bunlarda
pskrtc gaz miktar % 10-20 arasndadr. Eer etkin madde kat halde
pskryorsa pudra spreyleri denilen aerosoller oluur ve bunlarda itici gaz
oran %5-20 arasnda deiir.
Bir aerosol sistemi balca ana kap, valf takm, pskrtc (itici veya sevk
edici) gaz ile etkin maddeyi tayan konsantrattan oluur.
Ana kap metal (aluminyum, elik, teneke), cam veya plastikten yaplr ve tek
para (monoblok), iki para veya para (bodymaker) halindedir. Kabn
yapsnn seimi kullanma tekniine, ieriin formlasyonuna ve ticari bak
asna gre deiir. Cam kaplar dier tip kaplara gre saydam olmasnn
250
yansra, ierikle etkileme tehlikesinin en az dzeyde olmas dolaysyla
avantajl grnrse de, mekanik ve termik direnlerinin azl nedeniyle
kullanmlar snrl kalr. Metal kaplarda korozyon oran yksektir, buna
kar i yzeyleri inert bir tabakayla (laklama, plastik kaplama, vb.)
kaplanarak kullanlrlar. Bunlar mekanik oklara ve daha yksek i
basnlara dayanrlar. Plastik kaplar ise olduka merttirler ama ancak dk
basnl ierik tayabilirler, daha ok basn enerjisini dardan alan
neblizr sistemlerinde tercih edilirler.
Valf takm sistemin pskrmesini ve pskrtme eklini belirler. Kesintisiz

(devaml) ve ll (belli dozda) pskrtme yapanlar olarak iki tiptedirler.
Kesintisiz pskrtenler valfn zerindeki aktivatr balna basl tutulduka
devaml pskrtme yaparken, ll pskrtme yapanlara basldnda ne
kadar sre basl tutulursa tutulsun sadece tek bir defa belirli dozda
pskrtme yaparlar. Valf takm eitli paralardan oluur, nde gelen iki
ksm pskrtme odac ve pskrtme deliidir. Bu ksmlar aerosol
sisteminin ieriindeki itici gazla birlikte pskren taneciklerin pskrme
zelliklerini ve byklk dalmn belirler.
Basn enerjisini iinde tayan aerosollerin ieriinde yer alan pskrtc

ise sktrlm ve/veya svlatrlm itici gazlardan (propellan) oluur.
Sktrlm gazlardan, svlatrlmadan kullanlanlar; azot, azot oksidl,
argon, karbondioksit gibi inert gazlardr. Svlatrlarak kullanlanlar ise
propan, btan, izobtan gibi hidrokarbonlar veya vinil klorr, metil klorr,
etil bromr, Frigen veya Freon adyla tanmlanan klorlu-florlu
hidrokarbonlar gibi halojenli hidrokarbonlardr. Pskrtme basnlar
tiplerine ve karm oranlarna gre deiir, tp ve eczaclkta genellikle
1-10 atm arasnda i basn salayacak oranlarda kullanlr. Genel olarak
havaya pskrtlecek aerosollerde basncn 3-4 atm civarnda olmas
istenirken, haricen deri zerine pskrtlecek aerosollerde basncn 3-5 atm
civarnda, inhalasyon aerosollerinde ise daha da dk olmas gerekir.
nhalasyon aerosollerinde basm/partikl bykl ilikisi ok nem
kazanr. 20-30 pm byklkte pskren paracklar trakeada kalrken,
10-20 pm arasndakiler bronlara, 5-10 pm arasndakiler ise broniyollere
ularlar.Daha kk boyuttakiler ise alveollere inerler.
Bir aerosol sisteminde konsantrat olarak tanmlanan ksm ise etkin madde,
zc ve yardmc zc (kosolvan) ve formlasyonda gerekli olan dier
yardmc maddelerden (yzey etken maddeler vb. gibi) oluur. Eer etkin
madde ieren konsantrat svlatrlm itici gaz faznda znerek homojen
bir karm oluturuyorsa iki fazl bir aerosol sistemi ortaya kar, byle bir
251
sistemde fazlar; stte buharlam itici gaz ve altta ise sv faz halinde geri
kalan btn karm bulunur. Buna karn stte buharlam itici gaz, bunun
altnda ayr ayr iki faz halinde etkin madde konsantrat ve svlatrlm itici
gaz fazlar duruyorsa fazl bir aerosol sistemi oluur. Bunlar iyice
alkalanarak kullanlmaldr.
Aerosollerin retimi soukta basn kullanmadan veya normal scaklkta

basnla yaplr. Soukta doldurma ileminde - 40C'ye kadar soutulan
konsantrat ve svlatrlm itici gaz ayr ayr kaba doldurulur ve valf sistemi
kaba taklarak kapatlr. Normal scaklkta basnla doldurmada ise nce
kaba etkin madde konsantrat konur, valf sistemi taklr ve svlatrlm
pskrtc gaz valf azndan basnla itilerek ieri doldurulur.
Svlatrlmam itici gaz kullanmnda da bu yntem uygulanr.
Pskrtme enerjisini ieriinde tamayan aerosol sistemleri ise esnek

plastikten yaplm kabn sklarak ieriin dar pskrtlmesiyle veya
kaba eklenmi bir puarn sklmasyla alan ve itici gaz iermeyen
yapdadr. Bunlar skma basncna ve pskrtme deliinin inceliine gre
deiik byklkte ve miktarda damlac sis eklinde pskrtr.
alma 30.1.
Antimikotik Etkin Maddeli Aerosol malat
Oksikonazol 250 g
Etil alkol (%96) 10.5 g
Freon 12 15.9 g
Hazrlan:
Oksikonazol etil alkolde zlr ve nceden temizlenmi aerosol tplerine
13'er ml olarak doldurulur. Valfn daldrma borusu kullanlacak tpe gre
ayarlanr ve aerosol kapatma cihaznda tplere valfleri taklr. Daha sonra bu
tplere aerosol dolum cihaznda itici gaz gerektii kadar doldurulur. Uygun
ekilde etiketlenir.
252
alma 25.1.
Aerosollerde Kontroller
1. Pskrtme hz kontrol
En az drt aerosol kab alnr. Kapa ve koruyucusu kartlr. Herbiri iki-

saniye sre ile pskrtlr ve tam olarak tartlr. Kaplar 25 lC'deki su
banyosuna daldrlp i basnlar dengeye gelinceye kadar tutulur.
basncn dengeye gelip gelmedii Madde 2' de akland gibi llr.
basnlar dengeye gelen kaplar su banyosundan alnr, kurulanr ve her kutu
5 saniye sre ile pskrtlr (zaman tespit iin kronometre kullanlr). Her
kap tekrar tartlr. Kaplar scakl ayarlanm su banyosuna tekrar daldrlr
ve pskrtme ve tartma ilemi defa tekrarlanr. Her saniye iin gram
olarak ortalama pskrtme miktar hesaplanr.
2. Basn testi
Drt taneden az olmayan aerosol kab alnr. Kapa ve koruyucusu karlr

ve i basn sabit hale gelinceye kadar 25 lC'deki su banyosunda tutulur.
Kaplar su banyosundan alndktan sonra iyice alkalanr. Pskrtc bal
karlr, slaklk varsa kurulanr. Her kap dik tutularak valfe basn ler
(manometre) skca balanr. Basn ler yaklak olarak beklenen basnca
nceden ayarlanm olmal, valflere uygun adaptr ile skca balanmaldr.
Basn dorudan doruya manometre gstergesinden okunur.
3. ki fazl aerosollerde damlack bykl tayini
Bu metod boya-talk karm ile muamele grm bir kat parasnn

pskrtme ile lekelenmesi esasna dayanr. Bu amala deiik seri ve deiik
pskrtc balklarn gsterdii pskrtme farklln lmek zere zel
cihaz kullanlr.
Deney, ieriin zelliine gre yada veya suda znen boyalarn formle
eklenmesi ile yaplr. Partikller kada arptnda absorbe olur ve bu kat
karlatrma iin kullanlr.
zel cihazda kat, dnen diskin hemen arkasna sabit olarak balanr.
Aerosol kab cihaza yerletirilir. Bir veya iki saniye pskrtme yaplr; kat
224
alnp zerinde homojen damla dalm grlp grlmedii incelenir.
Belirli bir alandaki damlacklarn says ve bykl uygun bytme
cihazlar (rnein mikroskop) kullanlarak % olarak hesaplanr.
Sonular log-olaslk grafiine geirilir. Buradan ortalama damlack

bykl ve standart sapma hesaplanr.
4. Kat partikl tayan aerosollerde tanecik bykl tayini
Aerosol kab iyice alkalanr ve sabit olarak yerletirilir. Aerosol iki-

saniye pskrtlerek etkili pskrtme uzakl saptanr. Bu uzakln
yarsnda, pskrtc balk ile ayn dzlem zerinde iyice temizlenmi bir
lamn kelerine aerosol pskrtlr. Lam zerine yapan tozlar uygun bir
sva kullanlarak datlr. Mikroskop yntemiyle kat partikllerin
boyutlar saptanr. En az 1200 partikl sayarak boyutlarna gre
snflandrlr. Sonular log-olaslk grafiine geirilerek ortalama tanecik
bykl ve standart sapma hesaplanr.
5. Birim doz pskrten aerosollerde pskrtme hacmi tayini
Aerosol formlasyonunun nceden younluu saptanr. Aerosol kab iyice

kurulanarak tartlr ve daras alnr. Aktvatre basarak pskrtme yaplr.
Kap tekrar temizlenir, kurulanr ve tartlr. Arlk kayb hassas olarak
saptanr. Bu ilem en az on defa uygulanr. Saptanan sonularn ortalamas
alnr. Formlasyon younluu, ortalama arlk kaybna blnerek
pskrtme hacmi bulunur. Sonu, valf spesifkasyonu ile karlatrlr.
6. Szdrma Testi
7. Net arlk saptanmas
8. Kabn korozyona dayankllnn kontrol
Sorular
1. Hangi tip ierik yaps ile hangi tip aerosol kaplar kullanlmaldr, neden ?
2. Aerosollerde ne kadar basn olmal ve kaplar ne kadar basnca
dayanabilmelidir ?
3. Birim doz pskrten aerosollerde miktar tayininin nemini aklaynz.
254
31. PARENTERAL PREPARATLAR
Parenteral preparatlar insan ya da hayvan vcuduna, enjeksiyon, infzyon ya

da implantasyon yolu ile verilen steril preparatlardr.
Enjeksiyon bal altnda verilenler u ekilde snflandrlmaktadr;

Kullanma hazr zeltiler
Kullanlmadan nce zc ile kartrlan znr kuru rnler
Kullanma hazr sspansiyonlar
Kullanlmadan nce bir tayc ile kartrlan znmeyen kuru
rnler
Emlsiyonlar
Verilmeden nce seyreltilen sv konsantreler
Bu tip enjeksiyonlar; intravenz, subkutan, intradermal, intramuskler,

intraartikler, intratekal v.b.yollarla verilmektedir.
nfzyonlar, steril sulu zelti ve emlsiyon eklinde hazrlanan

preparatlardr. Byk hacimdeki verili iin tercih edilmektedir.
nfzyonlarn da verilmeden nce seyreltilen sv konsantre ve
kullanlmadan nce sulandrlan toz eklindeki formlar bulunmaktadr.
mplantlar, parenteral implantasyon iin uygun ekil ve boyuttaki steril kat

preparatlardr. Etkin maddenin uzun sreli salm iin tasarlanmlardr.
31.1. Byk Hacimli Parenteral Preparatlar
100 ml ya da daha fazla hacimdeki tek kullanmlk, herhangi bir koruyucu

iermeyen infzyon eklindeki verili iin tasarlanm ve hermetik olarak
kapatlm preparatlardr. Besleyici ve kalori verici, elektrolit dengesini
salayc, kann plazma hacmini artrc olarak kullanlmaktadr. rrigasyon,
hemofltrasyon ve peritonal dializ iin kullanlan zeltiler de byk hacimli
parenteral preparatlar (LVP) ierisinde yer almaktadr. Bu preparatlar
llitre'den daha fazla hacimde de olabilir.
31.2. Kk Hacimli Parenteral Preparatlar
100 ml'den daha az, genellikle 1-50 ml hacimde hazrlanan preparatlardr.

USP 27'de monografnda baka ekilde belirtilmedike tek dozlu kaplar
1000 ml ile, ok dozlu kaplar ise 30 ml ile snrlandrlmtr.
255
31.3. Parenteral Preparatlarn Verili Yolu
ntravenz uygulama iin genellikle 10 ml'den daha byk hacimdeki

preparatlann verilmesi tercih edilmektedir. Verili hacmi intraspinal
uygulama iin 10 ml, intramuskler iin 3 ml, subktan iin 2 ml,
intradermal iin ise 0.2 ml ile snrlandrlmtr.
zc ve tayc seimi de verili yolu ile dorudan ilikilidir. Sulu

zeltiler intravenz ve intraspinal olarak verilirken; yal zeltiler,
sspansiyonlar ve emlsiyonlarn intramuskler ve subktan olarak
verilmesi tercih edilmektedir.
zotonik zeltiler daha az irritan olmasna, daha az toksisiteye sebep

olmasna ve olas bir hemolizi ortadan kaldrmasna ramen tm
enjeksiyonluk preparatlar izotonik olmayabilir. Subkutan ve intramuskler
enjeksiyonlar iin hipertonik zeltiler sklkla kullanlmaktadr. ntravenz
zeltiler de verili hz, kann ayarlamasna ve seyreltmesine izin verecek
kadar yava olduu srece izotoniklik ok nemli deildir. Ancak intraspinal
enjeksiyonlar serobrospinal svnn yava sirklasyonundan dolay mutlaka
izotonik olmaldr.
31.4. Formlasyonda Kullanlan zcler
Parenteral preparatlarda zc olarak enjeksiyonluk su (USP 27, EP 5)

kullanlmaldr. Ayrca propilen glikol, polietilen glikol, etanol, gliserin gibi
suyla karabilen zc maddeler ve susam, fndk, zeytin, msr ya gibi
suda znmeyen bitkisel yalar da kullanlmaktadr.
31.5. Formlasyona lave Edilen Kat Maddeler
Parenteral formllere antioksidan, pH ayarlayc tamponlar, antimikrobiyal

maddeler, elat yapc maddeler, yzey etken maddeler, tonisite ayarlayc
maddeler ilave edilmektedir.
31.5.1. Tamponlar
Bir preparatm pH'sndaki deiimler, rnn saklanmas srasndaki

paralanma reaksiyonlarndan, ambalaj materyalleri (cam, kauuk vb.) ile
etkilemesinden gazlar ve su buharnn znmesinden meydana gelebilir.
Bu problemlerden saknmak iin birok rne tampon ilave edilir. Uygun bir
tampon sistemi, saklama esnasnda rnn pH'sn stabil bir deerde tutmak
256
ve vcut svlar ile pH'y kann pH'sna kolaylkla ayarlamak iin yeterli
tampon kapasitesine sahip olmaldr. deal pH, kann pH's olan 7.4'dr. Bu
pH'dan ar sapmalar komplikasyonlara sebep olmaktadr. pH 9'un zerinde
doku nekrozu grlrken, pH 3'n altnda ar, flebit meydana gelmektedir.
Kk hacimli parenteral preparatlarda, intravenz verili iin kabul
edilebilir pH aral 3-10.5'dir. nk kann kendi tamponlama kapasitesi
vardr. Dier yollarla verilen parenteraller iin pH 4 - 9 arasna
ayarlanmaldr. Bu amalar iin asetik asit ve bir tuzu (pH 3.5 - 5.7), sitrik
asit ve bir tuzu (pH 2.5 - 6), glutamik asit (pH 8.2 - 10.2), fosforik asit tuzlar
(pH 6 - 8.2) kullanlmaktadr.
31.5.2 Antimikrobiyal maddeler
Antimikrobiyal aktiviteye sahip maddeler aksi belirtilmedike veya etkin

maddenin kendisi bakteriostatik etki gstermiyorsa ok dozlu kaplarda
ambalajlanan rnlere ilave edilmelidir. Ancak; tek bir dozu 15 ml'yi
geenlere ve intrasisternal, epidural, intratekal, intra ve retro-okler ya da
serebrospinal svya herhangi bir yolla verilen enjeksiyonluk preparatlara
mikrobiyal koruyucu madde ilave edilmemelidir. Besleyici, elektrolit
dengesi salayc ve plazma hacmini artrc gibi byk hacimli parenteral
preparatlara da antimikrobiyal maddeler ilave edilemez.
31.5.3. Tonisite
zotonik zeltiler kan plazmas ile ayn ozmotik basnca sahip zeltilerdir.
Ozmotik basnc plazmann ozmotik basncndan daha dk olan zeltilere
hipotonik, daha yksek olan zeltilere hipertonik zeltiler ad
verilmektedir.
Parenteral bir rnn, dokuya zararn ve irritasyonunu minimuma indirmek,

kan hcrelerinin hemolizini azaltmak ve kk hacimli parenteral
preparatlann veriliinden sonra elektrolit dengesizliini nlemek iin
izotonik olmas istenir. Baz enjeksiyonlarda dk hacimde yksek etkin
madde konsantrasyonu gerekli olduu iin, verili yolu ile doz rejiminin
eitlilik gstermesi ve rnn stabilite koullarndan dolay bu durum her
zaman gerekleememektedir. Tonisite ayarlayc olarak; dekstroz, sodyum
veya potasyum klorr ve sodyum slfat kullanlmaktadr.
zeltideki iyonlarn molar konsantrasyonu (elektrolit konsantrasyonu)

ozmotik basn zerine etki yaptndan, klinik uygulamada Ozmol ya da
257
miliOzmol birimi ile ifade edilir. Ozmotik basn (Ozmolalite) ise Ozmol/kg
veya mOzmol/kg olarak ifade edilir.
zeltilerin ozmolarite deerleri ise mOzmol/litre olarak ifade edilir ve

aadaki forml kullanlarak hesaplanr.
Madde miktar (g/litre)

mOzmol/litre = x 1000 x zeltideki mevcut
Kat maddenin molekl arl iyon says
Ozmotik basn aadaki formlle hesaplanr,
n
P (t) = RT = cRT
V
V: zelti hacmi (litre)

n: Kat maddenin mol says
R: Gaz sabiti 0.082 litre atm/mol (K)
T: Mutlak scaklk (K)
c: Kat maddenin konsantrasyonu (mol/litre = molarite)
yonlarna ayrlan maddeler iin formle iyonlama sabiti (I) (rnein;

NaCl=2, CaCl 2 =3, FeCl 3 = 4) ilave edilmektedir.
P(ti ) = I.C.R.T
31.6. zotonik zelti Hazrlama Yntemleri
zeltinin donma noktasn kann donma noktasna (- 0.52)

drmek iin sodyum klorr veya baka bir izotoni ayarlayc
madde ilave ederek izotonik yapma yntemi:
Bu snfta donma noktas alalmas (Kriyoskopi) ve sodyum klorr

edeerlii yntemi yer almaktadr.
Etkin maddeyi izotonik zelti oluturmas iin yeterli miktardaki

suda zp, izotonik zelti ile gerekli hacme seyreltme yntemi:
258
Bu snfta White-Vincent ve Sprovvls yntemi yer almaktadr.
31.6.1. Donma noktas alalmas hesab
Liso : Kan ile izotonik konsantrasyondaki etkin maddenin molar donma

noktas alalmasdr. Kriyoskopi sabiti olarak da ifade edilmektedir.
Elektrolit olmayanlar iin 1.86; zayf elektrolitler iin 2; uni-univalan
elektrolitler iin (NaCI, KCI gibi) 3.4 gibi deerler almaktadr
(Baknz izotonik deerler tablosu).
c: Kat maddenin konsantrasyonu (mol/litre = molarite)
g/litre
c= = mol/litre = molarite
Molekl arl
Elektrolitler iin donma noktas
AT = Liso.c.I
I: yonlama sabiti (zeltideki iyon says)
zeltilerde donma noktas alalmas ve osmotik basn arasndaki iliki

aadaki formlle verilmektedir.
AT
P(n) = R.T
Liso
R.T = Gaz sabiti ile Kelvin derecesinin arpm

(0C de 22.4 atm, 25C'de 24.4 atm'dir)
AT
P(7t) = 22.4 = 2 2 . 4 / 1.86 . AT
Liso
P(7t )=12. AT
259
31.6.2. Donma noktas alalmas yntemi
Maddelerin %1'lik zeltilerinin donma noktalar kaynaklarda listeler

halinde verilir. Bylece %1'lik zeltisinin donma noktas bilinen bir
maddenin 100 ml'lik zeltisini izotonik yapmak iin aadaki forml
kullanlr.
0.52 - a
W=
b
W: 100 ml zeltiye konmas gereken ayarlayc madde miktar (g)

a : Etkin maddenin % 1 'lik zeltisinin donma noktasnn maddenin
% oran ile arpm
b : Ayarlayc maddenin %1 'lik zeltisinin donma noktas
31.6.3. Sodyum klorr edeeri yntemi
1 g etkin maddenin gsterdii osmotik basnc gsteren sodyum klorr

miktarna o maddenin sodyum klorr edeeri denir ve E harfi ile gsterilir.
Aadaki forml ile hesaplanabilir.
Liso
E = 17
M
M: Maddenin molekl arl
Maddelerin sodyum klorr edeeri listeler halinde kaynaklarda yer

almaktadr. Maddelerin sodyum klorr edeeri aadaki formlle
hesaplanr.
W= 0.9 - ( E x g )
W: 100 ml zeltiyi izotonik yapmak iin gerekli NaCl miktar (g)

E : Etkin maddenin NaCl edeeri
g : Etkin maddenin % miktar (g)
Formlde birden fazla madde yer alyorsa denklem aadaki ekle dnr.
W = 0.9 - [ ( E,x gl) + (E2X g2 ) + ( Enx gn) ]
260
Tonisiteyi ayarlamak iin sodyum klorr yerine baka bir ayarlayc madde
(dekstroz, potasyum asetat veya nitrat vb.) kullanmak isteniyorsa gerekli
ayarlayc madde miktar aadaki ekilde hesaplanr. ncelikle
kullanlacak ayarlayc maddenin sodyum klorr edeeri kullanlarak
zeltiyi izotonik yapmak iin gerekli sodyum klorr miktar hesaplanr ve
aadaki orant kurularak tonisiteyi ayarlamak iin gerekli izotoni ajannn
miktar bulunur.
1 g ayarlayc madde X
Ayarlayc maddenin 100 ml zeltiyi izotonik yapmak

NaCl edeeri iin gerekli NaCl miktar (g) (W)
X = 100 ml zeltiyi izotonik yapmak iin gerekli ayarlayc madde miktar

(g)
31.6.4. White-Vincent yntemi
Bu yntemde hazrlanan zeltiyi izotonik hale getirmek iin gerekli olan

sv hacmi aadaki formlle hesaplanr.
V = W x E x 111.1
V : Maddenin znecei sv hacmi (ml)

W : Maddenin arl (g)
111.1 : 1 0 0 / 0 . 9
Formlde birden fazla madde varsa denklem u ekle dnr.
V = [ (W, x E,) + ( W 2 x E 2 ) + (Wx E) ] x 111.1
Formlde yer alan madde ya da maddeler V hacmi kadar suda zndkten

sonra gerekli hacme izotonik zelti ile tamamlanr.
31.6.5. Sprowls yntemi
Sprovvls tarafndan White-Vincent ynteminin daha da basitletirilmesiyle

ifade edilen bir yntemdir. Formldeki W deerinin sabitletirilmesiyle
bulunan V deeri tablolarda verilmektedir. Sprowls %1'lik bir zeltinin
1 fluid ounce iindeki madde arl olan 0.3 g' semitir. Tablolarda 0.3 g
261
ekil 31.1. Steril zelti retimi ak emas
31.8.1. Parenteral preparatlarda kullanlan ambalaj malzemeleri
Steril ambalajlar; primer ve sekonder ambalaj bileenlerinden olumaktadr.

Sekonder ambalaj dorudan steril rn ile temasta deildir ve rnn
tannmasna ve tanmasna yardm eder. Primer ambalaj steril rn ile
dorudan temas halindedir ve hem rnn sterilitesini muhafaza eder hem de
rnn fiziksel ve kimyasal olarak dekompoze olmasn engelleyen bir ortam
salar. Primer ambalaj malzemesi olarak ampuller, flakonlar, rngalar,
rnga kartular, kauuk ve plastik tpalar saylabilir. Primer ambalaj
materyali temiz ve steril olmaldr.
USP 27 tarafndan parenteral preparatlar iin kullanlan cam ambalaj
malzemeleri aadaki tablo'da gsterilmektedir.
264
USP 27 tarafndan parenteral preparatlar iin kullanlan cam ambalaj
malzemeleri aadaki tablo'da gsterilmektedir.
Tablo 31.2. Parenteral preparatlar iin kullanlan cam ambalaj malzemeleri

Cam tipi Ambalajlanan rn
Tip I pH'sna baklmakszn tm kk hacimli parenteral

preparatlar; hafif alkali ve termal oka dayanmas nemli
olan byk hacimli parenteral preparatlar
Tp II Intravenz zeltiler, irrigasyon zeltileri, antikoaglanlar,
insan kan ve komponentleri, tehis preparatlan gibi byk
hacimli parenteral preparatlar; ntral ve asidik yapdaki
kk hacimli parenteral preparatlar
Tip III Soda kire camnda saklanmas ve paketlenmesiyle zarar
grmeyecei onaylanm kk hacimli parenteral
preparatlar; bunlar; bitkisel ya iindeki sspansiyon veya
zeltiler, kullanlmadan nce sulandrlan kuru tozlar ve
birka ntral sulu rn.
Dier bir cam tipi olan NP (Nonparenteral) camlar parenteral verili iin
kullanlmazlar.
Parenteral rnler iin polikarbonat, polivinil klorr ve poliolefnler

(polietilen ve polipropilen) gibi plastik ambalaj materyalleri de
kullanlmaktadr.
31.8.1.1. Ambalaj malzemelerinin dolum iin hazrlanmalar
Cam Malzemeler
Ampul, flakon, ie, rnga ve rnga kartular gibi camdan yaplan
ambalaj malzemeleri kullanlmadan nce ykanmal, sterilize edilmeli ve
gerekiyorsa silikonlanmaldr.
Ykama: Cam ambalaj malzemeleri srasyla filtre edilmi hava, buhar ve

filtre edilmi scak pirojensiz su ile ykanmaldr.
Sterilizasyon: Cam ambalaj malzemeleri kuru syla sterilize edilmelidir.

lem 4 saat sreyle 250C'lik etvde uygulanmaldr. Steril, pirojensiz cam
265
ambalaj malzemeleri nemi kontrol edilen temiz alanda, soukta tercihen
laminar hava akm altnda kapal paslanmaz elik tepsilerde saklanmaldr.
Silikonlama: Silikonlama cam kap ierisinden zelti, sspansiyon ya da

toz eklindeki kat rnlerin tamamen dar alnmasn kolaylatrmak iin
tercih edilmektedir.
Kauuk Malzemeler
Tpalar gibi kauuk bileimler kullanlncaya kadar souk ve temiz alanlarda
saklanmaldr. Kullanlmadan nce ykanmal, sterilize edilmeli ve
gerekiyorsa silikonlanmaldr.
Ykama: Ykama ileminde detejan kullanlmas tercih edilmez; ancak

gerekiyorsa detejan dikkatlice uygulanmal, kauuk zerinde hibir kalnt
kalmamasna dikkat edilmelidir.
Sterilizasyon: Ykanm kauuk materyaller otoklavda ya s ile sterilize

edilmelidir. Kauuk materyallerde ya s ile sterilizasyon s
penetrasyonunun hzl olmasndan dolay tercih edilmektedir. Kuru s ile
sterilizasyon snn yava penetrasyonuna bal olarak kauuk materyalin
kurumas ve atlamasna neden olabilmektedir. Kauuk materyal
otaklavlandktan sonra mutlaka kurutulmal, nemi kontrol edilen souk ve
temiz alanda tercihen laminar hava akm altnda saklanmaldr.
31.8.2. Parenteral rnn doldurulmas, kapatlmas ve szdrmazlk

kontrolnn yaplmas
Oksijene duyarl baz parenteral rnlerin inert atmosfer artlarnda

ambalajlanmas gerekmektedir. Bu art birka yolla salanmaktadr. Bunun
en kolay yolu rnn liyoflizasyon ile hazrlanmasdr. Dier yolu ise
ambalajn, 2-3 psig basnta filtre ve sterilize edilmi inert bir gaz altnda
kapatlmasdr. Bu amala azot ya da argon gibi gazlar kullanlmaktadr.
Ampuller, alev altnda, camn bir ksmnn erimesiyle kapanan ambalaj

malzemeleridir. ki ekilde kapatlabilir;
1) Ampuln boyun ksmnn stlmas sonucu bu blgenin erimesi ve
evirme hareketi ile kapatlmasdr. Dnme hareketi yetersiz olursa
ampulde atlak olumaktadr. Kapatma srasnda ampuln boyun
ksmnda zelti kalmamasna dikkat edilmelidir.
266
2) Ampuln u ksmnn syla eritilerek kapatlmas ilemidir.
Kapatma esnasnda ar stma sonucu cam baloncuk olumas,
yetersiz stma sonucu ile de delik oluumu gibi riskler sz
konusudur.
Ampullerde kapanma srasnda oluan atlaklar kontrol etmek iin eitli

yntemler kullanlmaktadr. En yaygn yntem; vakumlu boya banyosudur.
Ampuller kapatldktan ve sterilize edildikten sonra boya banyosuna (metilen
mavisi zeltisi gibi) daldrlmakta ve 15 dakika vakum uygulanmaktadr.
31.8.3. Sterilizasyon
Sterilizasyon bir preparat iersindeki ya da bir nesne zerindeki tm canl

mikroorganizmalar tahrip etmek iin yaplan ilemdir.
Sterilizasyon iin balca be yntem verilmektedir.
Ya s ile sterilizasyon
Kuru s ile sterilizasyon
Radyasyonla sterilizasyon
Gazlarla sterilizasyon
Filtrasyonla sterilizasyon
31.8.3.1. Ya s ile sterilizasyon
Doymu buhar basnc altnda, otoklavda yaplan sterilizasyon yntemidir.

zellikle zcs su olan preparatlar iin uygundur ve bu preparatlar 1 atm
basn altnda, minimum 121 C lik scaklkta en az 15 dakika sterilize edilir.
En etkili sterilizasyon yntemi olmasna ramen, sya duyarl maddeler ve

baz plastik malzemeler iin kullanm snrldr.
Bu terminal sterilizasyon yntemi ile bakteriyolojik ortamlar, fermantasyon

tanklar, cam ve paslanmaz elik malzemeler, ameliyat eldivenleri ile
giysiler sterilize edilmektedir. ou giysilere 2 atm basn altnda 134C de
3 dakika sterilizasyon uygulanmaktadr.
31.8.3.2. Kuru s ile sterilizasyon
Yksek sdan etkilenmeyen zcs ya olan preparatlar, kuru tozlar ve

malzemeler iin uygun bir terminal sterilizasyon yntemidir. Kuru s ya
267
sdan daha az etkin olduu iin sterilizasyon iin daha uzun sre ve daha
yksek scaklk gereklidir. Bu yntem iin verilen referans koul 160C
(320F) de 2 saattir.
170C de (370F) 1 saat

150C de (300F) 2.5 saat
140C de (285F) 3 saat
gibi sterilizasyon koullar da farmastik ve hastane malzemelerinin

sterilizasyonunda kullanlmaktadr.
Ancak baz farmastik preparatlar bu gibi koullara da dayankl deildir.

Kemoteraptik maddeler, dk erime noktasna sahip tozlar, dimerkaprol
gibi svlar vb. iin daha dk scaklklarda ve daha uzun zaman ieren
zel sterilizasyon koullar tasarlanmtr.
Kuru s ile sterilizasyonda hava sirklasyonlu frn ya da bu i iin zel

tasarlanm ekipman kullanlmaktadr.
31.8.3.3. Radyasyonla sterilizasyon
yonize radyasyon vitaminler, antibiyotikler, steroidler, hormonlar, kemik ve

doku implantlan ile plastik rngalar, ineler, kataterler, protezler ve cerrahi
ipliklerin endstride sterilizasyonu iin kullanlan terminal sterilizasyon
yntemidir. Bu yntemin en byk sakncas organik molekllerde etkinlii
deitirecek ve toksisite meydana getirebilecek deiikliklere sebep
olabilmesidir.
Radyasyonla sterilizasyon hem elektromagnetik hem de partikl

radyasyonuyla yaplmaktadr. Elektromagnetik radyasyon ultraviyole (UV),
gama, X ve kozmik radyasyon ieren foton enejisinden olumutur. Kobalt-
60 ve sezyum-137 gibi radyoaktif maddelerden yaylan gama radyasyon en
yaygn kullanlan elektromagnetik radyasyon sterilizasyon kaynadr. Bu
yntem iin absorbe edilen birim doz 25 kGy ya da 2.5 Mrad olarak
verilmektedir.
253.7 nm dalga boyunda yapay olarak oluturulan UV radyasyonunun

germisit etkisi olmakla birlikte sterilizasyon yntemi olarak kullanlmas
tavsiye edilmemektedir. Ancak alan ve odalarn aseptikliini srdrmek iin
farmastik endstride sklkla uygulanr.
268
31.8.3.4. Gazlarla sterilizasyon
Etilen oksit, formaldehit, propilen oksit, ozon vb. gazlar germisit zellik
gstermektedir. Ancak bunlardan sadece etilen oksit tbbi rnlerin
sterilizasyonu iin kullanlmaktadr. Bu sterilizasyon ilemi ya ve kuru s
ile sterilizasyon yntemlerinden daha zordur. nk ok sayda parametre
(scaklk, nem, gaz konsantrasyonu ve gazla temas sresi) kontrol altnda
tutulmaldr.
Bu yntem endstride scakla duyarl tbbi cihazlarn sterilizasyonunda

kullanlabilir. Bu yntemin bir avantaj koli haline getirilmi rnlerin
sterilizasyonuna olanak vermesidir. nk gaz plastik filmler ve karton
malzemeden gemektedir.
31.8.3.5. Filtrasyonla sterilizasyon
Filtrasyonla sterilizasyonda, mikroorganizmalar ortamdan filtrasyonla

uzaklatrlr. En eski yntemlerden biridir. Dier sterilizasyon yntemlerine
dayankl olmayan zeltilerin sterilizasyonu iin uygulanr. Gemite
sintirlenmi cam, porselen veya selloz gibi porlu malzemelerden hazrlanan
filtre sistemleri kullanlrken, gnmzde membran filtreler tercih
edilmektedir. Membran filtreler ince, salam, homojen polimerik
malzemelerdir. Sterilizasyon amac ile 0.22 pm por byklndeki filtreler
kullanlr.
Membran filtrelerin performanslar sterilizasyon ileminden nce ve sonra,

rutin olarak filtreye zarar verici olmayan membran btnlk testleri ile
kontrol edilmelidir.
31.8.3.6. Aseptik hazrlama
Etkin bir sterilizasyon ilemi olmamasna ramen, aseptik hazrlama tm

maddeleri steril olan reetelerin hazrlanmasnda sklkla kullanlmaktadr.
Bu durumda sterilite, steril malzemeler kullanlarak ve alma koullar
kontrol altnda tutularak srdrlmelidir. Tm kaplar ve cihazlar sterilize
edilmi olmal ve alma laminar hava akm veren cihazlar altnda
yaplmaldr.
269
31.8.4.Parenteral preparatlar da yapdan kalite kontrol testleri
Parenteral preparatlarda dier preparatlardan farkl olarak;

Sterilite (EP 5)
Pirojen (EP 5)
Partikler bulama (EP 5)
Alnabilir hacim (EP 5)
Ambalaj btnlk (atlaklk)
testleri yaplmaktadr.
Kk Hacimli Parenteral Preparatlar
alma 31.1.
Enjeksiyonluk Glukoz zeltisi (USP 27)

Dextrose injection
D-Glukoz monohidrat 5.0 g

Doygun potasyum klorr 0.3 ml
Enjeksiyonluk su y.m. 100.0 ml
5 ml'lik ampuller hazrlaynz.
D-Glukoz monohidrat'n (dekstroz) molekl arl : 198.17 g
Hazrlama:
Bir erlende D-glukoz monohidrat, su ve doygun potasyum klorr zeltisi
karmnda zlr. Porselen, membran veya cam szgeten szlr. Bo
ampuller, ampul ykama makinasnda ykanp, etvde kurutulduktan sonra
hazrlanan zeltiden enjektrle 5.5'er ml ekilerek doldurulur. (Ampul
doldurulurken zeltinin ampuln boyun ksmna bulamamasna dikkat
edilir). Doldurulan bu ampuller, hamlata boyun ksm stldktan sonra bir
pensle ekerek kapatlr. Otoklavda 110C'de 40 dakika sterilize edilir.
Otoklavdan karlr karlmaz scak ampuller %0.5'lik souk metilen
mavisi zeltisine boyun ksm aa gelecek ekilde batrlr, buradan
karlarak ykanr, gzle renk, berraklk kontrol yaplr. Uygun ekilde
270
Sorular:
1. Bu zelti hangi yolla ve amalarla kullanlr ?
2. Bu zeltinin ozmotik basncn hesaplaynz.
3. Formldeki hidroklorik asitin grevi nedir ?
4. Sterilizasyondan sonra ampulleri neden metilen mavisi zeltisine
batryorsunuz ?
5. Glukozun paralanmas sonucu hangi rn, nasl olumaktadr? Bu rnn
olumasn nasl engellersiniz?
alma 31.2.
Enjeksiyonluk Sodyum Novamin Slfonat zeltisi

(Sodium Novamine Sulphonate solution for injection)
(Genel ve Endstriyel Farmastik Teknoloji renci Deneysel
almalar- 1985)
%50 orannda sodyum novamin slfonat ieren 2 ml'lik ampuller

hazrlaynz.
Hazrlama:
Bir erlende steril enjeksiyonluk su ile 6 ml %50 a/h orannda sodyum
novamin slfonat zeltisi hazrlanr. Porselen, cam veya membran filtreden
szlr. Sznt ikiye ayrlr, yarsna %0.1 orannda sodyum metabislfit
ilave edilir. nceden ykanm kurutulmu ampullerden birine enjektr ile
sodyum metabislfit iermeyen zeltiden 2.1 ml dier ampule de sodyum
metabislfit ieren zeltiden 2.1 ml doldurulur. Ampuller kapatlr ve
121C'de 1 atm basn altnda en az 15 dakika sterilize edilir. Otoklavdan
kan scak ampuller hemen %0.5'lik metilen mavisi zeltisine batrlr,
buradan kararak ykayp, gzle renk, berraklk kontrol yaplr. Uygun
ekilde etiketlenerek teslim edilir.
Sorular:
1. Ampullere sodyum metabislfit ilavesinin nedenlerini ve otoklavdan
karldktan sonra iki tip zelti arasndaki farklar yaznz.
2. 2 ml'lik ampullere neden 2.1 ml zelti konulmaktadr?
3. Bu preparat iin ne tr ampuller kullanlr? Neden?
271
alma 33.11.
Hidrokortizon sodyum fosfat 50 mg

Benzil alkol 9 mg
Sodyum sitrat 10 mg
Sodyum bislft 3 mg
Sodyum hidroksit 1 mg
Enjeksiyonluk su y.m. 1 ml
1 ml'lik ampuller hazrlaynz.
Sorular:
1. Hazrladnz zeltinin izotoni hesabn yapnz
2. Formlde yer alan etkin maddenin farmakolojik etkisini ve dier
Maddelerin formlasyonda kullanm amalarn yaznz.
3. Hidrokortizon sodyum fosfatn stabil olduu pH nedir ? Bu zeltiyi hangi
pH' da hazrlamanz gerekir ?
alma 31.4.
Prokain Penisilin Enjeksiyonluk Sspansiyon (300 mg/ml)

(Procaine penicillin injectable suspension)
Prokain penisilin G 30.00 g

Kollidon 17 PF 0.40 g
Karboksi metilselloz 0.15 g
Sistein % 0.2
10 ml'lik flakonlar hazrlaynz.
Hazrlama:
Prokain penisilin G gerekli partikl byklne getirildikten sonra
(5-10 pm) 80C kadar stlm enjeksiyonluk suyun bir ksm ile kartrlr.
Bir miktar 80C'lik enjeksiyonluk su ile Kollidon 17 PF ve Karboksi
metilselloz ayr ayr kartrlr, otoklavda sterilizasyon uygulanr. Metil
paraben ve sisteinin oda scaklndaki enjeksiyonluk su ile hazrlanan
zeltileri 0.2 veya 0.45 pm por geniliindeki membran filtreden
272
geirilerek aseptik ortamda bu zeltiye kartrlr. Tm karm steril
enjeksiyonluk su ile yeterli hacme tamamlanr. Laminar hava akm altnda
steril ampullere doldurulur.
Sorular:
1. Formlde yer alan maddelerin kullanm amalar nedir ?
2. Preparat hangi parenteral yolla kullanlr ?
3. Parenteral bir sspansiyon formlnde bulunmas gereken zellikleri
yaznz.
alma 31.5.
Prokain-Adrenalin Enjeksiyonluk zeltisi (B.P. 1980)

(Procaine - adrenaline injection)
Prokain hidroklorr 2.0 g

Sodyum klorr y.m.
Klorkrezol 0.1 g
Adrenalin zeltisi (1/1000) 2.0 ml
Sodyum metabislft 0.1 g
Sorular:
1. Formlde yer alan etkin ve yardmc maddelerin kullanm amalarn
yaznz.
2. zotoni hesabn yaparak kullanlmas gereken NaCl miktarn
hesaplaynz.
3. Bu formlasyon iin nasl bir sterilizasyon yapldn aklaynz.
4. Prokain HC1 ve adrenalin'in stabilitesi asndan bu zeltiyi hangi pH'da
hazrlamanz gerekir ?
alma 31.6.
Siyanokobalamin 0.1 mg
Sodyum klorr y.m.
Metil paraben 1.5 mg
Propil paraben 0.2 mg
lml'lik ampuller hazrlaynz
273
Sorular:
1. Bu preparatn hazrlann anlatnz.
2. Formldeki her bir maddenin grevini yaznz.
3. Preparatn izotoni hesabn yapnz.
Byk Hacimli Parenteral Preparatlar
alma 31.7.
Bileik Sodyum Klorr Enjeksiyonluk zeltisi (USP 27)

Ringer 's Injection
Sodyum klorr 8.60 g

Kalsiyum klorr. 2 H 2 0 0.33 g
Hazrlama:
Sodyum klorr, potasyum klorr ve kalsiyum klorr bir beherde bir miktar
enjeksiyonluk su ile zlr, mezre alnarak istenen hacme tamamlanr.
Porselen, membran veya cam szgeten ieye szlerek ienin az uygun
ekilde kapatlr. Otoklavda 121C'de (1 atmosfer basn altnda) en az
15 dakika sterilize edilip, uygun ekilde etiketlenerek teslim edilir.
Sorular:
1. Formldeki sodyum, potasyum ve kalsiyumun mEq/l deerlerini bulunuz.
2. Bu zelti hangi amalarla kullanlmaktadr ?
3. Bu zelti hangi yolla ve ne dozda kullanlr ?
4. Litresinde 2.7 mEq/l kalsiyum, 4 mEq/l potasyum ve 130 mEq/l sodyum
bulunan bir zeltinin formlndeki CaCl 2 .6H 2 0, KC1, NaCl miktarlarn
bularak yaznz.
274
alma 32.19.
Kolera zeltisi
(Genel ve Endstriyel Farmastik Teknoloji renci Deneysel
almalar- 1985)
Sodyum klorr 5.0 g

Hazrlama:
Sodyum klorr, potasyum klorr ve sodyum bikarbonat, bir erlende bir
miktar enjeksiyonluk su ile zlr, bir mezre aktarlr. stenen hacme
enjeksiyonluk su ile tamamlanr. zelti membran veya cam szgeten
ieye szlerek ienin az uygun ekilde kapatlr. Otoklavda 121C' de
(1 atmosfer basn altnda) en az 15 dakika sterilize edilip uygun ekilde
Sorular:
1. Formle gre 1000 ml kolera zeltisindeki Na + , K + , HC0 3 ", Cl"
iyonlarnn mEq/l olarak miktarlarn bulunuz.
2. Bu zelti hangi tip camdan yaplm ielere konur, hangi yolla hastaya
verilir ?
3. Bu zeltinin ozmotik basncn hesaplaynz.
alma 31.9.
Antikoaglan Sitrat Fosfat Dekstroz zeltisi (USP 27)

(Anticoagulant citrate phosphate dextrose solutiori)
Sitrik asit (susuz) 2.99 g

Sodyum sitrat dihidrat 26.30 g
Monobazik sodyum fosfat monohidrat 2.22 g
Dekstroz monohidrat 25.50 g
275
Hazrlama:
Formlasyonda bulunan tm kat maddeler ayr ayr porsiyonlar halinde
zlerek kartrlr ve istenen hacme enjeksiyonluk su ile tamamlanr.
Hazrlanan zelti porselen, membran veya cam szgeten ieye szlerek
uygun ekilde sterilize edilip etiketlenerek teslim edilir.
Sorular:
1. Hazrlam olduunuz bu zeltinin kullanm amac nedir ?
2. Bu preparat iin uygun sterilizasyon yntemi hangisidir? Neden?
3. Byle bir zeltiyi ne tip ambalajlarda muhafaza edebilirsiniz ?
4. Hazrlam olduunuz zeltinin hangi pH aralnda olmasn
beklersiniz?
5. Antikoaglan terimini aklayarak bu amala kullanlan ve farmakopelere
kaytl olan preparatlara rnek veriniz.
31.9. Peritonal Diyaliz zeltileri (EP 5)
Peritonal diyaliz zeltileri, plazmann elektrolit bileimine yakn

konsantrasyonda elektrolit ieren intraperitonal olarak kullanlan
zeltilerdir. eitli konsantrasyonlarda glukoz ya da uygun ozmotik madde
ierirler. zeltideki bileiklerin litre bana den konsantrasyonu
genellikle tablo 31.3'de verilen deerler arasndadr.
Tablo 31. 3. Diyaliz zeltilerindeki bileenlerin litredeki konsantrasyonlar

mmol mEq
Sodyum 125-150 125-150

Potasyum 0-4.5 0-4.5
Kalsiyum 0-2.5 0-5.5
Magnezyum 0.25-1.5 0.50-3.0
Asetat ve/veya laktat 30-60 30-60
ve/veya hidrojen karbonat
Klor 90-120 90-120
Glukoz 25-250
Eer formlde hidrojen karbonat yer alyorsa, sodyum hidrojen karbonat

zeltisi ayr bir kapta hazrlanmal ve kullanlmadan nce elektrolit
zeltisine ilave edilmelidir. Aksi belirtilmedike metabislft tuzlan gibi
antioksidan maddeler zeltilere ilave edilmemelidir.
276
alma 32.19.
Diyaliz zeltisi
zelti I Molekl
Arlklar
Sodyum klorr 214.800 g 58.5

Potasyum klorr 2.612 g 74.6
Kalsiyum klorr dihidrat 7.720 g 147.0
Magnezyum klorr hekzahidrat 3.558 g 203.0
Asetik asit (%100) 4.207 g 60.0
Ters ozmoz yntemiyle y.m. 1000.000 ml
elde edilmi su
zelti II
Sodyum bikarbonat 84.0 g 84.0

Ters ozmoz yntemiyle y.m. 1000.0 ml
elde edilmi su
Hazrlama:
zelti I ve zelti II belirli oranlarda kartrlp ters ozmoz ile elde edilmi
su ile seyreltilir.
(zelti I + zelti II + Ters ozmoz yntemiyle elde edilmi su : 1 litre +
1.225 litre+ 32.775 litre)
Sorular:
1. Bu preparat neden ters ozmoz ile elde edilmi su ile hazrlanmaldr?
2. Hazrladnz zeltideki Na+, K \ Ca+2, Mg+2, HC0 3 ", Cl", CH3COO"
iyonlarnn mEq/1, mmol/1 miktarlarn ve total zelti ozmolaritesini
hesaplaynz.
3. Seyreltilmi zeltinin pH's ka olmaldr?
4. Bu zelti ne ekilde kullanlmaktadr?
5. Diyaliz zeltilerinin tamas gereken zellikleri yaznz.
277
alma 32.19.
Steril Ntral Zeytinya (T.F. 1974)

Oleum Olivae Nuetralisatum Sterilisatum
Hazrlama:
Steril ntral zeytinyann hazrlanmas iin nce zeytinyann asitlik
derecesi tayin edilir. Sonra bu deerlerden faydalanarak zeytinyan
ntralletirecek kristal sodyum karbonat miktar hesaplanr.
Asitlik derecesi : 100 g yada bulunan serbest asitleri ntralize etmek iin
gerekli N KOH zeltisinin hacmen (ml) miktardr.
1. Ntral eter: alkol zeltisinin hazrlanmas

Bu amala, nce 30 ml eit hacimdeki alkol:eter karmndan (15 ml %95
h/h alkol + 15 ml eter) hazrlanr. Bu karma 1.0 ml fenolftalein zeltisi
(1 k fenolftalein + 99 k alkol) ilave edilir. 0.1 N KOH zeltisi ile pembe
renk grlp 10 saniye sabit kalncaya kadar titre edilir.
2. Zeytinyann asitlik derecesinin tayini

Yukardaki ilemden sonra bir erlen iinde 5 g ya tartlp, zerine bu zelti
ilave edilir. Ya iyice zndkten sonra bu karm zerine 1.0 ml
fenolftalein zeltisi konup,, devaml alkalayarak 0.1 N KOH zeltisi ile
pembe renk 15 saniye sabit kalncaya kadar titre edilir. Asitlik derecesi
aadaki formlle hesaplanr.
Harcanan miktar 0.1 N KOH (b) ml olsun, asitlik derecesi 100 g ya iin
gereken miktar olduu iin;
I) 5 g ya iin b ml harcanmsa
100 g ya iin X ml harcanr
X = 20 x b ml 0.1 N KOH
Asitlik derecesi N KOH'in hacmen miktardr; bizim kullandmz
KOH 0.1 N olduu iin;
II) N,xV,=N2XV2
0.1 x (20 x b) = 1 x V2
V 2 = 20 x b x 0.1 = Asitlik derecesi (AD)
278
1. Zeytinyann ntralletirilmesi
a) Bu amala kristal sulu sodyum karbonat (Na 2 C0 3 .10H 2 0) kullanlr.

Kullanlacak yan ierdii serbest asit, oleik asit zerinden hesaplanr.
Yan asitlik derecesinden faydalanlarak 100 g yada bulunan serbest
oleik asit miktar hesaplanp bulunan deer 2.5 ile arplr. Bylece 100 g
ya ntralletirecek kristal sulu sodyum karbonat miktar bulunmu olur.
100 g yada bulunan oleik asit miktar yle hesaplanr:
R-COOH + KOH > R-COOK + H 2 0 Birer mol kullanldndan KOH

1 mol 1 mol miktarndan hesaplanabilir.
KOH molekl arl 56.1 g, oleik asit'in molekl arl 282 g'dr.
1000 ml N KOH 56.1 gie

AD iin X
X= (56.1 x A D ) / 1 0 0 0
282 g'a karlk 56.1 g harcanyorsa

X (56.1 x A D ) / 1 0 0 0
X = 0.282 x AD g kadar oleik asite karlk gelir.
Bu deer 2.5 ile arplarak ilave edilmesi gereken Na 2 C0 3 .10H 2 0 miktar

bulunmu olur.
Na 2 C0 3 .10H 2 0' n molekl arl = 286 g, tesir deeri 2

KOH molekl arl = 56.1 g, tesir deeri 1
2 x 56.1' e karlk gelecek Na 2 C0 3 .10H 2 0 miktar > 286 g ise
0.282 x AD' e karlk gelecek Na 2 C0 3 .10H 2 0 miktar0.282xAD x 286
2 x 56.1
Bulunan oleik asit miktar iin kullanlacak
Na 2 C0 3 .10H 2 0 miktar = 0.282 x AD x 2.5
279
NOT: 100 g yan ntralizasyonu iin bulunmu olan bu deer hazrlanmas
istenen ntral ya miktarna gre tekrar hesaplanr.
b)Ya da yan asitlik derecesinin 0.6 ile arpmnn sonucu ile de ilave
edilmesi gereken Na 2 C03.10H 2 0 miktarn bulmak mmkndr.
Hazrlayacanz yan miktarna gre gereken sodyum karbonat miktar

hesaplanr. Miktar saptanan sodyum karbonat, arlnn 1/10'u su ile
bulama haline getirilir. Su banyosunda 45C'ye kadar stlm olan ya
iine ilave edip kuvvetle alkalanr. Bir mddet alkalanan ya 24 saat kendi
haline braklr. Sonra kuru szge kadndan szlp, gerekli miktar
ielere konularak kapatlr. Kuru havada 150C'de 2 saat sterilize edilir.
Uygun ekilde etiketlenip teslim edilir.
Not: Szme ilemi masada birleik olarak yaplabilir.
Dikkat edilecek hususlar:

1. Su gereinden fazla konulmamaldr; nk szmede su alta geer ve
yalanm olan szge kadndan kendisi szlmedii gibi yan
szlmesine de engel olur. Szntye az miktarda da olsa su geerse,
150C'de sterilizasyon srasnda en altta toplanm olan su bu scaklkta
birden buharlaacandan patlama yapabilir. Ayrca sterilizasyon srasnda
scakta, fazla konan su emlsiyon meydana getirerek preparatn bulank
olmasna sebep olur.
2. Kauuk kapaklar 150C'lik kuru scaklkta doldurulup kapatlm ielerle

beraber sterilize edilirler. nce ieler iyice ykanr, bir kat zerine ters
kapatlp suyu szdrlr. Sonra kurutma dolabnda kurutulur. 5.3 ml
ntral zeytinya doldurulup, ykanp kurutulmu olan kauuk kapaklar
kapatlr ve sterilize edilir.
Sorular:
1. Steril ntral zeytinya eczaclkta nerede kullanlr? Bununla hazrlanan
preparatlarm isimlerini Latince ve Trke olarak yaznz.
2. zcs su ve ya olan ila ekillerinin sterilizasyonu nasl yaplr ?
3. Yalan oksidasyondan korumak iin hangi maddeler kullanlr ?
4. Steril ntral zeytinya ile hazrlanan preparatlar vcuda hangi yolla
verilir, neden ?
280
32. GZ, BURUN VE KULAK PREPARATLARI
32.1. Gz Preparatlar
Gze uygulanan preparatlar lokal etki oluturmak zere uygulanan steril

preparatlardr. Gz preparatlar EP 5'e gre balca gz damlalar, gz
banyolar, gz damlas ve gz banyosu hazrlamak iin tozlar, yar kat gz
preparatlan ve insertler olmak zere snflandnlrlar.
32.1.1. Gz damlalar
Bir veya daha fazla etkin madde ieren, lokal uygulanarak kullanlan, steril
sulu zelti, yal zelti ve sspansiyon yapsndaki preparatlardr.
Preparatn stabilite problemi varsa etkin ve yardmc madde karm steril
toz halinde ambalajlanr ve kullanmdan hemen nce uygun steril zc ile
zelti veya sspansiyon haline getirilerek uygulanr.
Gz damlalannn formlasyonu srasnda etkin madde/maddelerin yansra,

tonisite ayarlamak, viskozite ayarlamak, preparat en stabil olduu pH'ya
getirmek ve etkin maddenin znrln artrmak amacyla baz yardmc
maddelerden de yararlanlr. zcs su olan gz preparatlar ok dozluk
kaplarda hazrlanaca zaman uygun bir antimikrobiyal madde iermelidir.
Eer antimikrobiyal madde konulmas uygun deilse preparat tek dozluk
kaplarda hazrlanmaldr. rnein; gz ameliyatlarnda kullanlan gz
damlalar koruyucu iermez ve tek dozluk kaplarda hazrlanr.
zcs su olan damlalarn steril olmasnn yansra partikllerinden

arndrlm ve berrak olmas, sspansiyon halinde olan gz damlalarnn ise
alkalama ile tekrar homojen olarak dalmas (redisperse olmas) ve her bir
damlatma ile verilen doz homojenliinin doru ve yeterli olmas
gerekmektedir. ok dozlu kaplarda hazrlanan gz damlalarnn baka bir
ekilde nerilmedike hacminin en fazla 10 ml olmas gerekir.
Gz preparatlar, zel bir ambalaj materyali iermiyorsa, kullanlmak zere

aldktan ksa bir sre sonra kontamine olur. Bu nedenle ambalajlar
aldktan sonraki maksimum kullanm zamanlar ambalajlarnda
belirtilmelidir.
281
32.1.1.1. Gz damlalarnn formlasyonlar
Gz damlalarnn formlasyonunda izotoni, izohidri, stabilite, viskozite ve

sterilite en nemli zelliklerdir. Bir gz preparat etkin madde dnda
balca; zc, stabilizan, tampon, antioksidan, koruyucu ve tonisite
ayarlayc yardmc maddeleri ierir.
zcler: Gz damlalarnda genellikle kullanlan zc artlm sudur.

zc olarak ya kullanlmas gerekiyorsa susam, pamuk, yer fst ya
gibi bitkisel yalar tercih edilir. zc seiminde etkin maddenin
zellikleri dikkate alnmaldr. Gz damlalarnn hazrlanmasnda uygun
pH'daki tampon zeltileri de zc olarak kullanlabilir.
zotoni: Gz yann ozmotik basnc kann ozmotik basncna eittir. Gz

zeltilerinin izotonik olmas istenirse de hafif hipotonik veya hipertonik
olabilir. Gz % 0.6-1.8 sodyum klorr zeltisine edeer tonisiteli
zeltileri tolere edebilir. Ancak, izotonik olmayan zeltilerin uygulanmas
gzde irritasyon ve yaarmaya neden olur. Gz damlalarnn tonisiteleri
250-350 mOsmol/kg deerleri arasnda olabilir. Gz damlalarnda tonisite
ayarlamak iin; sodyum klorr, mannitol, sorbitol, dekstran, dekstroz vb.
maddeler kullanlabilir.
zohidri: Gz zeltilerinin pH deeri, kullanmlar, stabiliteleri ve etkileri

asndan ok nemlidir. Gz zeltilerinde iyi bir biyoyararlanm iin
preparatn en stabil olduu pH ile fizyolojik pH arasnda bir pH deeri
(euhydrie) seilmelidir. Gz damlalarnda kabul edilebilir en uygun pH
aral 6.0-8.8'dir. Gz yann bu pH snrlar arasnda olan zeltileri
tamponlama kapasitesi vardr. Gz zetilerinde en ok kullanlan
tamponlar; asetat, borat, fosfat ve sitrat tamponlardr. Tampon seiminde
etkin maddeler ile olabilecek etkileimlere dikkat edilmelidir.
Viskozluk: Sulu gz preparatlar gz ya svs ile kolayca kanr ancak

drenajla abuk atld iin gz dokusu ile temas sresi azalr. Bir gz
dokusunun gz damlas ile temas sresini artrmak zere metil selloz (MC),
hidroksipropil metilselloz (HPMC), polivinil alkol (PVA), poliakrilik asit
polimerleri (karbomerler) vb. maddeler kullanlabilir. Gzn kabul
edebilecei en uygun viskozite deeri 15-30 cP arasndadr.
Koruyucular: ok dozlu bir gz preparat (ameliyat srasnda kullanlanlar

hari) koruyucu iermelidir. Gz preparatlannda en ok kullanlan
koruyucular; kuaterner amonyum bileiklerinden benzalkonyum klorr,
282
cival koruyucular (fenil merkri asetat, fenil merkri nitrat, tiyomersal),
klorbutanol vb. maddelerdir. Disodyum EDTA koruyucularla sinerjik etki
elde etmek amacyla kullanlabilir.
Sterilite: Her gz preparat steril olarak hazrlanmak zorundadr. Gz

preparatlannm sterilizasyonlar hazrlanan formlasyonun ve etkin
maddelerin zelliklerine gre deiik yntemlerle yaplabilir.
32.1.2. Gz banyolar
Gz banyolar gz ve evresini ykamak iin kullanlan steril, sulu

zeltilerdir. Gz banyolarnda da etkin maddenin yan sra tonisite,
viskozite, pH ayarlamak iin yardmc maddeler kullanlabilir. Ancak bu
maddelerin etkin madde ile etkilememesi ve lokal irritasyona neden olacak
konsantrasyonlarda bulunmamas gerekir. Gz banyolar da formlasyonlar
asndan gz damlalar ile ayn zelliklere sahip olmaldr. Aksi
belirtilmedike ok dozluk gz banyolarnn hacminin en fazla 200 ml
olmas istenir.
32.1.3. Yar kat gz preparatlan
Yar kat gz preparatlan konjunktivaya uygulanmak zere hazrlanan steril

merhem, krem veya jel yapsndadr. Uygun bir tayc sva ierisinde bir
veya daha fazla etkin maddenin znmesi veya disperse olmas ile
hazrlanan homojen grnl preparatlardr. Kullanlan svan konjunktiva
zerinde irritan etkisinin olmamas gerekir. Bu preparatlann da en fazla
5 g'lk uygun ambalajlar iinde bulunmas ve ambalajn mikrobiyal
kontaminasyona engel olacak ekilde kapatlabilmesi gerekir.
32.1.4. Gz ii sistemler (Oftalmik insertler)
Gzn cul de sac blgesine yerletirmek zere tasarlanm uygun byklk

ve ekle sahip steril, kat veya yar kat preparatlardr. Bu preparatlar genel
olarak etkin maddeyi bir matris yap iinde bulundururlar veya depo eklinde
ve hz kontrol edici bir membran ieren yapya sahiptirler. Fizyolojik sv
iinde az veya ok znen etkin madde membran veya matris yapya bal
olarak belli zaman aralklannda salnr. nsertler her biri tekli ambalaj
iersinde ve steril olarak muhafaza edilir.
283
alma 32.19.
Atropin Slfat Gz Damlas
Atropin slfat 0.05 g

Sodyum klorr y.m.
Hazrlama:
Bir erlende atropin slfat ve sodyum klorr artlm suda zlr. Porselen,
cam veya membran filtreden ieye szlr ve ienin az uygun bir ekilde
kapatlr. Otoklavda 121C'de, 15 dakika sterilize edildikten sonra uygun
ekilde etiketlenip teslim edilir.
Sorular:
1. Bu gz damlasnn NaCl-ekivalan ve White-Vincent yntemlerine gre
izotoni hesabn yapnz.
2. Formldeki maddelerin grevlerini yaznz.
3. Yukardaki formlasyonda artlm su yerine tampon zelti kullanlmas
gerekirse tampon zelti seimi nasl yaplr?
4. Sspansiyon ve yar kat yapsnda olan gz preparatlarnn partikl
bykl snrlar ile ilgili Avrupa Farmakopesinin nerisi nedir?
5. Avrupa Farmakopesine gre ok dozlu kaplarda bulunan gz damlalarnn
ve gz banyolarnn ambalaj aldktan sonraki kullanm sreleri ile ilgili
olarak etiketlerine yazlmas gereken uyarlar nelerdir? Yaznz ve
nedenini aklaynz.
6. Bir gz preparatnn hazrlanmasnda dikkat edilmesi gereken balca
faktrler nelerdir? Yaznz.
7. Gz preparatlar hazrlandktan sonra Avrupa Farmakopesine gre hangi
kalite kontrollerinin yaplmas gereklidir? Yaznz.
alma 32.2.
Pilokarpin Hidroklorr Gz Damlas
Pilokarpin hidroklorr %1
Benzalkonyum klorr % 0.004
EDTA % 0.01
Sodyum klorr y.m.
pH 5.5 fosfat tamponu y.m.
10 ml hazrlaynz.
284
Hazrlama:
Uygun bir yntemle formln tonisitesi hesaplanr. zotonik olmas iin
gerekli yardmc madde miktar bulunur. pH 5.5 fosfat tamponunun bir
ksmnda formlasyondaki maddeler zlr. stenen hacme kalan zc ile
tamamlanr. Hazrlanan zeltinin pH's kontrol edilir ve cam filtreden
szlr. zelti otoklavda 121C'de 15 dakika sterilize edilir.
Sorular:
1. Hazrladnz gz damlas ne amala kullanlr?
2. Bir gz damlasnn izohidrik olmasnn nedenini aklaynz.
alma 32.3.
inko Slfat Gz Damlas
inko slfat % 0.25

Tiyomersal % 0.0025
Borik asit y.m.
pH 6.8 sitrat tamponu y.m.
10 ml hazrlaynz.
Hazrlama:
Uygun bir yntemle formln tonisitesi hesaplanr. zotonik olmas iin
gerekli yardmc madde miktar bulunur. pH 6.8 sitrat tamponunun bir
ksmnda formlasyondaki maddeler zlr. Kalan tampon ile istenen
hacme tamamlanr. pH kontrolnden sonra cam filtreden szlr, otoklavda
121C'de en az 15 dakika sterilize edilir.
Sorular:
1. ok dozluk bir gz preparat kullanrken hasta nelere dikkat etmelidir?
2. Hazrlanan preparatn kullanm amac nedir?
285
alma 32.19.
Gm Nitrat Gz Damlas
15 ml, izotonik % 1 'lik gm nitrat zeltisini hazrlaynz.
alma 32.5.
Prokain Hidroklorr Gz Damlas
%1.5 konsantrasyonda, 30 ml izotonik prokain hidroklorr zeltisini

hazrlaynz.
alma 32.6.
Gentamisin slfat 2.0 g

Prokain hidroklorr 0.5 g
Sodyum klorr y.m.
Artlm su 100.0 ml
10 ml hazrlaynz.
alma 32.7.
Sert Kontakt Lens Temizleme zeltisi
Hidroksipropil selloz % 0.50

Benzalkonyum klorr % 0.0004
Disodyum edetat % 0.01
Sodyum klorr y.m.
pH 7.4 Fosfat tamponu y.m.
50 ml hazrlaynz.
286
alma 32.19.
Yapay Gz Ya Preparat
Karbomer (Carbopol 934) 0.300 g

Mannitol 5.000 g
Tiyomersal 0.004 g
Sodyum hidroksit y.m.
Disodyum edetat 0.100 g
50 g hazrlaynz.
(* 1 g Karbomer iin 400 mg sodyum hidroksit olacak ekilde ayarlanr.)
32.2. Burun Preparatlar
Burun preparatlar, sistemik veya lokal etki salamak iin burun boluuna
uygulanan sv, yan kat ve kat preparatlardr. Formlasyonlannda bir veya
birden fazla etkin madde kullanlr. Burun preparatlar mmkn olduunca
burun mukozasnn fonksiyonlar ve silia zerinde irritasyona ve olumsuz
etkilere neden olmamaldr. zcs su olan burun preparatlar genellikle
izotoniktir. Forml yaplarnda preparatn viskozitesini, pH'sn ayarlamak,
etkin maddenin znrln artrmak veya preparat stabilize etmek iin
yardmc maddeler iermektedir. pH'lar bir tampon zelti yardm ile
5.5-6.5 arasnda olmaldr, tek dozlu ve ok dozlu olan ve zcs su olan
burun preparatlar farkl bir uyar yaplmadka uygun bir antimikrobiyal
madde iermelidir.
Burun preparatlar EP 5'e gre; burun damlalar, burun spreyleri, burun

tozlan, yar kat burun preparatlan, burun banyolan ve burun stikleri olmak
zere snflandrlrlar.
287
alma 32.19.
Efedrin Slfatl Burun Damlas
Efedrin slfat 0.5 g

Sekonder sodyum fosfat 0.5 g
Primer sodyum fosfat 0.5 g
Sodyum klorr 0.15 g
Susuz glukoz 1.0 g
Klorbutanol 0.5 g
15 ml hazrlaynz.
Hazrlama:
Potasyum klorr, sodyum klorr, sekonder sodyum fosfat, primer sodyum
fosfat, klorbutanol ve glukoz bir erlende az miktarda artlm suda zlr.
zerine efedrin slfat ilave edilerek kartrlr. Geriye kalan su ile 100
ml'ye tamamlanr. Uygun bir cam szgeten szlerek etiketlenip teslim
edilir.
Sorular:
1. Formlasyonda bulunan tm maddelerin grevini yaznz.
2. Bu ila eklinin tonisitesini NaCl-ekivalan yntemi ile hesaplayarak
gsteriniz.
3. Hazrladnz zeltinin pH'sn lnz. Burun zeltilerinde pH'nm
nemini yaznz.
4. Bu preparatm ambalaj nasl olmaldr? Neden?
alma 32.10.
Fenilefrin Burun Damlas
Fenilefrin hidroklorr 0.025 g

Efedrin hidroklorr 0.025 g
Metil selloz zeltisi (400 cP, % 2) 25.000 ml
Benzalkonyum klorr zeltisi (% 0.1) 0.500 ml
Sodyum klorr zeltisi y.m. 10.000 ml
288
Hazrlama:
Fenilefrin hidroklorr ve efedrin hidroklorr, sodyum klorr zeltisinin bir
ksmnda zlr. zerine benzalkonyum klorr zeltisi ilave edilir.
Kaynatlp soutulmu suya metil selloz ilave edilerek znmeye braklr.
ki karm birletirilip sodyum klorr zeltisi ile istenen hacme
tamamlanr. Uygun ambalaja konarak etiketlenir.
Sorular:
1. Bu preparatn kullanm amacn yaznz.
2. Formlasyondaki maddelerin kulanm amalar nelerdir? Yaznz.
3. Burun damlalarnn hazrlanlar ve kullanmlar srasnda silia ve
mukozaya zarar vermemeleri iin nelere dikkat edilmelidir? Yaznz.
alma 32.11.
Efedrin Hidroklorr Burun Damlas (Remington 20"' e d . )

Klorbutanol 0.5 g
Sodyum klorr 0.5 g
alma 32.12.
Oksimetazolin Hidroklorr Burun Spreyi
Oksimetazolin hidroklorr 5.0 mg

Benzalkonyum klorr 1.5 g
EDTA 5.0 mg
pH 6.0 fosfat tamponu 10.0 ml
32.3. Kulak Preparatlar
Tedavi veya kulak ykama amacyla kulak yoluna damlatlarak,

pskrtlerek veya srlerek uygulanan sv, yar kat ve kat preparatlardr.
Genellikle bir veya birka etkin maddeyi uygun bir tayc iinde ierir. Bu
preparatlann formlasyonunda tonisite, viskozite ve pH ayarlayclar, etkin
maddenin znrln artrc maddeler ve mikrobiyal korumay salayc
maddeler bulunabilir. Ambalajlar tek dozluk ve ok dozluk olabilir.
289
Operasyonlarda kullanlan kulak preparatlar tek dozluk ambalajlarda ve
antimikrobiyal madde iermeden hazrlanr. EP 5'e gre kulak preparatlar;
kulak damlalar ve spreyleri, yar kat kulak preparatlar, kulak tozlan, kulak
banyolan ve kulak tamponlar olmak zere snflandnlr.
alma 32.13.
Benzokain-Antipirin Kulak Damlas
Antipirin 0.3 g
Benzokain 1.0 g
Gliserin y.m. 30.0 ml
Hazrlama:
Benzokain ve antipirin havanda iyice toz edildikten sonra, su banyosu
zerinde gliserin ile kartrlarak zlr. Tlbentten szlerek mezrde
30 ml'ye tamamlanr. Uygun bir ieye konarak etiketlenir.
Sorular:
1. Kulak damlalarnda zc olarak suyun kullanlmama nedenini
aklaynz.
2. Bu preparatn kullanm amacn ve gnlk dozunu yaznz.
alma 32.14.
Aminofenazon Kulak Damlas
Aminofenazon 4g
Lidokain hidroklorr 1g
Etanol (% 95) 24 g
Gliserin y.m. 100 g
290
alma 32.15.
Alminyum Slfatl Kulak Damlas
Alminyum slfat 225 g

Asetik asit (% 33) 250 ml
Tartarik asit 45 g
Artlm su 750 ml
alma 32.16.
Fenoll Kulak Damlas
Fenol-Gliserin* 40 ml
Gliserin y.m. 100 ml
* Fenol-Gliserin
Fenol 160g
Gliserin 840 g
alma 32.17.
Sodyum Bikarbonatl Kulak Damlas (Remington 20 th ed.)
Sodyum bikarbonat 5g
Gliserin 30 ml
alma 32.18.
Borik asit zeltisi (%4) 10 ml

Oksijenli su lOml
alma 32.19.
Borik asit
Gliserin
292
33. GEMSZLK
lacn retimi, depolanmas ve kullanm esnasnda yapsnda bulunan

maddelerin etkileerek retiminde, kullanmda veya tedavide zorluklar
karmas, tedavi deerinin deimesi veya saknca yaratmas geimsizlik
olarak nitelendirilir. Geimsizlik etkin madde/ler, yardmc madde/ler,
ambalaj materyali/yalleri arasndaki etkilemelerden ortaya kabilecei gibi,
ila vcuda alndktan sonra vcutta bulunan maddelerle veya beraberce
kullanlan dier ilalarla ilacn yapsndaki maddeler arasndaki etkilemeyle
de meydana gelebilir. Geimsizlik ilacn retim veya bekletilmesi srasnda
belirgin olarak izlenebildii gibi, yapsnda gzle grlr bir deiiklik
olmadan gizlice de seyredebilir ki buna larva geimsizlik denir. Geimsizlik
hangi aamada ve zelliklerde olursa olsun ila stabilitesinin bir parasdr
ve bu ynde ele alnr.
lacn formlasyonunun yapsndan kaynaklanan geimsizlikler forml

dzeltmeleriyle giderilebildii gibi, tedavi srasnda hastaya verilecek
ilalarn nceden kartrlmas veya vcuda alndktan sonra karmas
durumunda ortaya kan geimsizlik de uygulama eklinin deitirilmesi ile
giderilebilir. lacn/larn vcuda alnmasndan sonra teraptik/farmakolojik
olarak izlenen geimsizlikler ise ancak pozolojisinin veya tedavi eklinin
deitirilmesi ile giderilebilir. Fiziksel ve kimyasal geimsizliklerin
nitelendirilmesi ve giderilmesinde stabilite testlerinde ngrlen limitlerin
alp almad esastr. Limitlerin almamas ve/veya kaydadeer sakncal
veya zararl bir durumun domamas halinde ilacn tedavide kullanlmasnda
bir mahsur grlmez.
Geimsizlik fiziksel, kimyasal veya teraptik olarak ya da ayn anda birok

mekanizmayla ortaya kabilir ve incelenebilir. Fiziksel olarak ilata
nemlenme, sulanma, renklenme, sertleme, kme, viskozluk deimesi,
kristallenme gibi deiik ekillerde grlebilir. Kimyasal veya
fzikokimyasal olarak bu belirtilerin yansra veya bu belirtiler gzkmeden
forml yapsndaki bir veya birka maddenin paralanmas, karlkl
reaksiyona girerek yeni maddelerin ortaya kmas ya da ilacn
kullanmndan sonra organlarda bulunan maddelerle kimyasal reaksiyona
girmesiyle ortaya kabilir. Teraptik geimsizlik ise ilacn vcuda
alndktan sonra yan etki, etki deimesi veya ilacn toksisite kazanmas
olarak grlr. Bunlara neden olarak hatal dozda ila verilmesi, etkin ve
yardmc maddelerin vcuda alndktan sonra etkileerek toksik etki
kazanmas ya da ilacn vcuttaki maddelerle etkileerek zararl zellikler
gstermesi, ilacn pozolojisinde yaplan hatalar dolaysyla organlarda
293
birikmesi, hastann metabolik yapsna bal olarak ilacn resorpsiyon
hznn ar artmas, beraberce vcuda alndktan sonra birka ila arasnda
antagonist tesir gzkmesi saylabilir.
Her ne ekilde ortaya karsa ksn, vakit geirmeden eczacnn ve hastann
hekimi haberdar etmesi ve geimsizlii giderecek nlemlerin alnmas
gerekir.
Geimli/Geimsiz Reeteler
alma 33.1.
Kafein 0.30 g
Sodyum benzoat 0.30 g
Ratanya urubu 15.00 g
alma 33.2.
Kafein 0.30 g
Sodyum benzoat 0.30 g
Basit urup 15.00 g
Sorular:
1. Bu reeteler nasl hazrlanr?
2. Her iki reetenin hazrlannda dikkatinizi eken hususlar
nelerdir? Nedenlerini aklaynz.
3. Reetedeki her bir maddenin kullanlma amacn yaznz.
alma 33.3.
Atropin slfat 0.20 g

Papaverin hidroklorr 0.80 g
Sodyum bromr 1.00 g
Ratanya urubu 5.00 g
294
Sorular:
1. Bu reetedeki herbir maddenin farmakolojik etkisini aklaynz.
2. Reetedeki maddelerin birbiri ile geimsiz olanlarn nedenleri ile
aklaynz.
alma 33.4.
Papaverin hidroklorr 0.10 g

Luminal sodyum 0.20 g
Sodyum bromr 2.00 g
Sorular:
1. Bu reetedeki her bir maddenin farmakolojik etkisini aklaynz.
2. Bu reetedeki geimsizlikleri nedenleri ile aklaynz.
3. a) Bu reetedeki papaverin hidroklorr hangi pH'da kelmeye
balar? Hesaplaynz.
b) Bu reetedeki sodyum luminal hangi pH'da kelmeye
balar? Hesaplaynz.
c) Bulduunuz sonular deerlendirerek reetedeki maddelerin
znme durumu hakkndaki dncelerinizi yaznz.
Veriler:
Papaverinin znrl 0.02 g/l
Papaverinin pKa's 5.9
Papaverinin molekl arl 340
Papaverin HCl'n molekl arl 376
Fenobarbitalin znrl 0.9 g/l
Fenobarbitalin pKa's 7.4
Fenobarbitalin molekl arl 232
Fenobarbital sodyumun molekl arl 254
alma 33.5.
Sodyum fenobarbital 0.5 g

295
Sorular:
1. Reetedeki maddelerin farmakolojik etkisini aklaynz. Bu
reete ne amala kullanlr?
2. a) Reetedeki geimsizlik nedenlerini aklaynz,
b) Bu ortamda sodyum fenobarbital ve efedrin hidroklorr
hangi pH'da kelmeye balar? Hesaplaynz.
3. Bu reeteyi hastaya ne ekilde hazrlayp vermek gerekir?
Veriler:
Fenobarbitalin znrl 0.9 g/l
Fenobarbitalin pKa's 7.4
Fenobarbitalin molekl arl 232.23
Sodyum fenobarbitalin molekl arl 254.22
Efedrinin znrl 50.00 g/l
Efedrinin pKb'si 4.64
Efedrinin molekl arl 165.23
Efedrin HCl'n molekl arl 201.09
alma 33.6.
Bizmut subnitrat 10 g
Sodyum bikarbonat 5g
Nane suyu 85 ml
Bu preparat hazrlanp derhal ieye konup az mantarla kapatlrsa, birka

dakika sonra ienin kapa frlayacaktr. Bu patlamann nedenini kimyasal
denklemlerle aklaynz.
alma 33.7.
Kloral hidrat 2g
Sodyum bromr 3g
Garus eliksiri 100 ml
296
alma 33.8.
Salisilik asit 3g
Rezorsin 3g
Alkol 100 g
Glsuyu 200 g
Sorular:
1. Bu reetelerdeki geimsizlik nedenini ve hangi eit
geimsizlik olduunu yaznz.
2. Bu reetelerdeki geimsizlii nasl giderirsiniz?
alma 33.9.
Mentol 1.25 g
Kafur 1.25 g
Fenol 0.80 g
Salisilik asit 1.80 g
Sorular:
1. Yukardaki formlde oluan reaksiyonlar aklaynz. Bu
maddeler bir arada ne tr bir reaksiyon verirler?
2. Eer yukardaki forml bir paket halinde hazrlamak
isterseniz ne yapmanz gerekir?
alma 33.10.
inko slfat 4g
Potasyum slfr 4g
Artlm su 100 ml
Sorular:
1. Hazrladnz zeltilerin ilk ve kartrldktan sonraki
grnmleri nasldr?
2. ki maddenin zeltileri bir araya getirildii zaman bir
deiiklik oluyor mu? Nedeni nedir?
alma 33.11.
Bizmut subnitrat 0.5 g

Sanatnza gre kartrarak 2 paket hazrlaynz.
Sorular:
1. Bir aylk bekleme sresinden sonra hazrladnz paketlerde
ne gibi bir deiiklik oldu?
2. Byle bir reeteyi hastanza verir misiniz? Neden?
298
34. LA STABLTES
retilen farmastik rnlerin tm zelliklerinin nceden belirlenmi

spesifkasyonlara uyduunun ve bu rnn retimi aamasndan hasta
tarafndan kullanlp yarar salanncaya kadar geen sre boyunca bu
zelliklerinin belli snrlar tesinde deimediinin kantlanmas ve
dzenlenmesi gerekir.
Bu nedenle bir ila oluturulurken, bata iindeki etkin madde/ler olmak

zere, tm komponentlerin ve hatta ambalaj materyalinin en uzun srede
dayankl kalabilecek ekilde bir formlasyonun hazrlanmas ngrlr.
Gelitirilen ila ekli btn yapy koruyarak, zellikle etkin madde/lerin
stabilitesini arttrmal, ayn zamanda dier etkin ve yardmc maddelerle
olabilecek etkileimleride nlemelidir.
Bir ilacn stabilitesi, bir yandan ila formlasyonu gelitirilmesi srasnda i

faktrler olarak tanmlanan; btn komponentlerin fiziksel ve kimyasal
yaplarnn kendi aralarnda eitli etkilemelere elverili olup
olmadklarnn, genel zelliklerinin, kaliteli ve saf olup olmadklarnn,
ilacn polifarmastik bir yapda olup-olmadnn, retim yntemi ve
kullanlan cihazlarn etkilerinin gz nne alnmas, incelenmesi ve gerekli
dzenlemelerin gerekletirilmesi ile salanabildii gibi, dier taraftan d
faktrler olarak da; ilacn retildii, bekletildii ve kullanld
ortamlardaki scaklk, k, nem oran, oksijen oran gibi etkenlerin
incelenmesi ve ilacn yapsnn bu artlara uygun olarak oluturulmasyla
salanabilir. Bylece stabilite incelemeleri ve dzenlemeleri tamamlanan
ila fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik, biyofarmastik, farmakolojik ve
toksikolojik ynden dayankllk kazanr.
la oluturulurken hem nformlasyon, hem de formlasyon aamalarnda

stabilite incelemeleri ve dzenlemeleri balar. Formlasyon
oluturulduktan sonra da uzun sreli stabilite testleri olarak devam eder.
Bylece stabilite testleri balangtan itibaren nce etkin ve yardmc
maddeler zerinde, genellikle ksa sreli ve/veya hzlandrlm stabilite
testleri olarak, sonra ara rnlerde ve nihayet final rnde uzun sreli
stabilite testleri olarak yaplr. Btn test sonularnn uygun ve yeterli
olmas halinde ilacn kullanma girmesi ile birlikte izleme(follow-up)
testleri olarak da ila kullanmda kald srece devam eder. Bylece
ilalarn stabilitelerinin incelenmesi ve salanmas, kaliteli olmas zorunlu
olan bir ilata gvenirlik ve etkinliin salanmasnn yansra, tedavide
299
kullanl ve pazarlanabilir rnlerin gelitirilmesi asndan da bir
zorunluluk oluturur.
alma 34.1.
Aspirinin Dayankll ( Stabilite Testi)
A. Materyal
Aspirin 9g
Sodyum sitrat 27 g
Distile su y.m 500 ml iin
a) Yukarda forml verilen zeltiyi hazrlayn, pH'sn ln. Bu

zeltiden 50er ml alarak 4 ie veya erlene koyun.
b) Hazrladnz zeltileri ielere koyarak etiketleyin, oda scakl 37C,
45C ve 60C'lik su banyolar veya s dolaplarna koyun. Saati yazn. Oda
scakln lerek kaydedin.
c) Oda scaklnda saklayacanz iedeki zeltinin hemen miktar
tayinini yapn, bu miktar %100 olarak kabul edin.
d) Drt farkl scaklkta bekletilen zeltilerden 30., 60., 90., 120. ve 180.
dakikalarda numuneler alarak 0.1 N NaOH zeltisi ile titre ederek, miktar
tayini yapn.
B. Yntem
10 ml aspirin zeltisine 2-3 damla fenolftalein indikatr ilave edilip,

0.1N NaOH ile titre edin. Renk deiimi 1 dakika sabit kalmaldr.
Bozulmadan
(2A - B )
kalan madde x 100
A
konsantrasyonu
A = Hidroliz balamadan, aspirin ortamda %100 iken harcanan 0.1 N
NaOH miktar (ml). (Aspirin tam hidroliz olduu zaman harcanan miktar
2A ml 0.1 NNaOH'dr.)
B = Belli bir zaman sonra rnekteki hidroliz olmu ve olmam aspirini
ntralletiren 0.1N NaOH miktardr. Belli bir zaman sonra ortamda
hidroliz olmadan kalan aspirin miktar ( 2A - B ) ml 0.1 N NaOH'e
karlktr. Her scaklk iin aadaki gibi bir tablo yaparak sonular
gsteriniz.
300
C. Sonularn deerlendirilmesi
Tablo 34.1.
Zaman 0.1 N N a O H % Kalan etkin n C
(dakika, t) (x) (B ml) madde (y)
konsantrasyonu (C)
Tablo 34.1' de gsterdiiniz, zaman (t) deerlerini serbest deiken (x) ve

n konsantrasyon deerlerini bal deiken (y) olarak grafii ve oluan
dorularn m (eim), n (kesiim) ve r2 (determinasyon katsays) deerlerini
hesaplaynz. Drt deiik scaklk kullanld iin drt ayr doru elde
edilir.
1. Derece kinetie uyan bu reaksiyon dorularnn denklemi;

n C = n C 0 - kt , olarak yazlr,
k = Reaksiyon hz sabiti (zaman"')
C 0 = Balangtaki etkin madde konsantrasyonu
Bu denkleme gre, her scaklk (T) iin elde edilen dorunun eiminden, o
scaklktaki reaksiyon hz sabitesini (k) hesaplayn ve Tablo 34.2'yi
hazrlayn.
Tablo 34.2.
Scaklk Scaklk l/T eim (k) (lnk)
(C) (K) x zaman"1 y
Tablo 34.2'de gsterdiiniz, l/T deerlerini serbest deiken (x) ve n k

deerlerini bal deiken (y) olarak grafie geiriniz. Oluan dorunun
eim (m), kesiim (n) ve determinasyon katsays (r2) deerlerini
hesaplaynz.
301
Reaksiyon hz ile scaklk arasndaki iliki Arrhenius eitlii ile
tanmlanmaktadr;
n k = n S - (E, / R) x (1 / T)
S = Frekans faktr (molekllerin birbiri ile arpma skl)
Ea = Aktivasyon enerjisi (kcal.mol"1)
R = Gaz sabiti (1.987 cal.mol"1.derece"1)
T = Scaklk (Kelvn)
Tablo 34.2'ye gre hesaplam olduunuz dorunun eiminden aktivasyon

enerjisini (E a ), kesiim deerinden de molekllerin birbiri ile arpma
skln veren frekans faktrn hesaplayn.
Sonularn yorumlanmas;
Aktivasyon enerjisi 10 kcal.mol"1'den kk olan reaksiyonlar kolay

oluaca iin, zelti oda scaklnda daha abuk bozulacaktr.
30 kcal.mol" 1 'den yksek aktivasyon enerjisine sahip olan reaksiyonlar g
oluaca iin, zelti oda scaklnda dayankldr. Bu bilgilere dayanarak
zeltinizin dayankll hakknda yorum yapnz.
Sorular :
1. Hazrladnz aspirin zeltisinin molaritesini ve normalitesini
hesaplayn ve deneyde bunun nemini belirtin.
2. Aspirinin hidroliz reaksiyon denklemini ak formllerle yazn. Tam
hidroliz olduu ve hi hidroliz olmad zamanlardaki baz sarfiyatnn
farkn aklayn.
3. Aspirin hidrolizinin ortamn pH's ile olan ilikisini grafik ile gstererek
aklayn.
4. Oda scaklnda, zeltideki etkin maddenin %10 kaybolmas iin geen
zaman eimden bulduunuz k'ya gre hesaplayn. Buna gre zeltinin
dayankll hakknda yorum yapn.
5. Hzlandrlm stabilite testi hangi durumlarda ve hangi ila ekillerinde
yaplr, yorumlayn.
302
35. EKLER
T a b l o 35.1. Ksa Farmastik Szlk (Genel ve Endstriyel Farmastik Teknoloji renci Deneysel
almalar. A.. Basmevi A n k a r a 1985)
TRKE LATNCE NGLZCE FRANSZCA ALMANCA
zelti Solutio Solution Solution Lsung

Damla Gutta Drop Goutte Topfen
Dekoksiyon Decoctum Decoction Decoction Dekokt
Dilalt tableti Compressi Sublingual tablet Linguette Lingual Tablette
sublinguales
Draje Compressi-obducti Coated tablet Dragee Drage
Emlsiyon Emulsio Emulsion Emulsion Emulsion
Extre E x t ra c t u m Extract Extrait Extrakt
Granl Graum Granle Graule Granulat
nfusyon nfusum Infusion Infusion Aufguss
Kapsl Capsula Capsule Capsule Kapsel
Kae Capsula amylace Caclet Cachet Strke-Kapsel
Liniment Linimentum Liniment Liniment Liniment
Losyon Lotion Lotion Lotion Lotion
Msilaj Mucilago Mucilage Mucilage Schleim
Merhem Unguentum Ointmet Pomnade Salbe
Pastil Pastillus Lozange Pastille Pastille
Pat Pasta Pasta Pte Paste
Pill Plula Pili Pilule Pille
urup Sirupus Syrup S i rop Sirup

Sera Ceratum Cerate Cerat Wachs
Sva Masse Base Velicule Vehikel
Sv Liquor Liquid Liquide Flpig
Su Aqua Water Eau Wasser
Supozituvar Supositorium Suppository Suppositoire Zpfchen
Sspansiyon Suspesione Suspension Suspension Suspension
Tablet Compressi Tablet Comprimee Tablette
Tentr Tinctura Tincture Teitue Tinktur
Toz Pulvis Powder Poudre Pulver
Vajinal tablet Compressi Vaginal tablet Pessaie Vaginal Tablette
vaginales
Ya Oleum Oil Huile l
vl Ovula Vaginal Ovule Vaginal kugel
suppository
303
Tablo 35.2. Latince Ksaltmalar (Merck Index Ed. 13 th )
Ksaltmalar Latince Karl Anlam
a. ante nce
a., aur auris kulak
aa. ana her birinden (eit miktarlarda)
a.c. ante cibos yemeklerden nce
Ad ad a' kadar (tamamlaynz)
add. adde, addantur, ilave ediniz
addendus,addendo
ad lib. ad libitum arzuya gre
adm. admove uygulayn (kullann)
ad man. med. ad manus medici talep eden doktora elden teslim

ediniz
ad satur. ad saturandum doygunlua kadar
Agit agita alkalaynz
alb. albus beyaz
alt. hor. alternis horis iki saatte bir
A.M. ante meridiem leden nce
ampl. amplus byk
ampul. ampulla ampul
applicand. applicandus uygulanacak olan
aq. aqua su
aq. bull. aqua bulliens kaynar su
aq. dest. aqua destillata distile su
aq. ferv. aqua fervens scak su
aq. Frig aqua frigida souk su
b. bis iki defa
ben. bene iyi
bib. bibe iecek
b.i.d. bis in die gnde iki defa
304
Tablo 35.2. Devam
bol. bolus bol

Brevis brevis ksa
bull. bulliens, bulliat, kaynatnz
bulliant
c. cum ile
C centum yz
cap. capiat hastaya veriniz

caps. capsula kapsl
cerat. ceratum sera
chart. charta kat, kat paket
chart. cerat. charta cerata mumlu kat
chirurg. chirurgicalis cerrahi
chord chirurg. orda chirurgicalis katgt

cito disp! cito dispensetur! derhal kullannz
coch. Amp. cochleare amplum orba ka dolusu
coch. Mag. cochleare magnum orba ka dolusu
coch. Med. cochleare medium tatl ka dolusu
coch. Mod. cochleare modicum tatl ka dolusu

coch. parv. cochleare parvum ay ka dolusu
col. cola sz
colet. coletur szn
collun. collunarium burun zeltisi
collut. collutorium az zeltisi

collyr. collyrium gz zeltisi
comp. compositus bileim
cong. congius galon

Tablo 35.17. Devam
cont. contra -e kar, zt
contus. contusus ezilmi
Coq coque, coquatur kaynatnz
d. dexter sa
d. dies bir gn
d. dosis bir doz
da. da veriniz
dent., d. dentur veriniz
det. detur veriniz
dieb. alt. diebus alternis deiik gnlerde
dieb. secund. diebus secundus gn ar
dil. dilue seyreltiniz
disp. dispensa,
dispensetur (ila reetesini) hazrlaynz
div. divide
blnz
div. in. par. aeq. dividatur in partes
eit paralara blnz
aequales
d.t.d. dentur tales doses bu dozda veriniz
dulc. dulcis tatl
dur. duru sert
e.m.p. ex modo prescripto reetedeki tarifine gre (tarznda)
Et et ve
Ex ex haricen
ext. extractum ekstre
f ft. fac, fiat, fiant yapnz
ferv. fervens scak
flt. fltra sz
fl. fluidus akc
306
Tablo 35.2. Devam
flav. flavus sar
fldext. fluidextractum sv ekstre
fort. fortis kuvvetli

frig. frigidus souk
garg- gargarisma gargara

Gm. gramma gram
gr- granum tane, para

gran. granulatus granle edilmi
gtt. gutta damla
h.s. hora sommi yatarken

hydrarg. hydrargyrum civa
i.c. inter cibos nler arasnda

juxt. juxta yannda, yaknda
Kal. kalium potasyum
l.a. lege artis sanatnza gre
laev. laevus sol

lb. libra libre, pound
lev. levis k, aydnlk
liq. liquor likr, alkoll zelti
lot. lotio losyon
m. mane sabah
M. mise kartrnz
m. mitte gnderiniz (gnder)
mag. magnus byk
m. dict. more dicto talimat verildii gibi

min. minimum en az
Tablo 35.17. Devam
Ksaltmalar Latince Anlam
Karl
mist. mistura karm
mixt. mixtura karm
m.p. modo praescripto reetede yazld gibi
m.t.d. mitte tales doses bu dozda gnderiniz
n. naris burun delii
Natr. Natrium sodyum
nebul. nebula neblizasyon iin
n. et m. nocte maneque gece ve sabah
nig. niger siyah
no. numero say, numara
noct. nocte gece
non rep. non repetatur tekrarlamayn, tekrar etmeyin
0. Octaris galonun sekizde biri sv l birimi,
o.d. oculus dexter sa gz
o.l. oculus laevus sol gz
omn. hor. omni hora her saatte
omn. man. omni mane her sabah
opt. optimus en iyi
o.s. oculus sinister sol gz
o.u. oculus uterque her iki gz
p.ae. partes aequales eit paralar
parv. parvus kk
p.c. post cibos yemeklerden sonra
phial. phiala ie
Plumb. Plumbum kurun
P.M. post meridiem leden sonra
308
Tablo 35.17. Devam
p.o. per os azdan
pond. ponderosus ar
ppt. praecipitatus ktrlm

p.r.n. pro re nata gerek duyulduunda, ihtiyaca gre
pro rect. pro reeto rektal
pt. perstetur srdrn

pulv. pulvis, pulveres toz, toz edilmi
q qq. quodque, quaeque her bir, her

q.i.d. quater in die gnde drt kez
qq.hor. quaque hora her saat
Q.R. quantum reetum doru miktar
q.s. quantum sufficiat, yeterli miktar

quantum satis
quot.op.sit. quoties opus sit gereken sklkta

q.v. quantum voleris dilediiniz kadar ok
R recipe alnz
recen. recens taze

rect. rectifcatus damtlm
ren. sem. renovetur semel (sadece) bir kere yenilenecek
rept. repetatur yineleyin, tekrarlayn
rub. ruber krmz
S-, Sig. signa, signetur yaznz, (hastaya tarif eklinde) yazlacak
s.a. secundum artem sanatnza gre

Sat saturatus doymu, doygun
Seat scatula kutu
scat.orig. scatula originalis orijinal ambalaj, retici ambalaj (ve
etiket)
Sic siccus kurutulmu
309
Tablo 35.17. Devam
s.n. secundum naturam zelliine gre
sol. solubilis ozunur
sol. solutio zelti
solv. solve ozunuz
s.o.s. si opus sit ihtiya olduunda
spir. sipiritus spirit
spiss. spissum kurutulmu
ss. semis yarm
stat. statim derhal
suc. succus sebze veya meyve zsuyu
sum. sume, sumendus alnz, alnacak
S.V.R. spiritus vini rectifcatus alkol
syr. syrupus urup
tab. tabella tablet
tal. talis, tales, talia byle (o kadar)
ter. tere ovunuz
t.i.d. ter in die gnde kere
tinct., tr. tinctura tentr
trit. tritura seyreltiniz
ult. ultime son olarak
unct. unctus syrlm
ung., ungt. unguentum merhem
ust. ustus yank, yanm
ut dict. ut dictum tarif edildii gibi
V. vel veya
vesp. vesper akam
vol. volatilis, volatile uucu
310
Tablo 35.3. Alkolometrik Tablo (USP 27)
(D (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
CjHsOH yzdesi Havadaki zgl C 7 HÔH yzdesi Havadaki zg
arlk a rlk
Hacim Arlk 25 Arlk Hacim
olarak olarak 25'de 15.56 'de olarak olarak 25'de 15.56 'i
15.56C'de 15.56 15.56C'de 25 15.56
0 0.00 1.0000 1.0000 0 0.00 1.0000 1.0000
1 0.80 0.9985 0.9985 1 1.26 0.9981 0.9981
2 1.59 0.9970 0.9970 2 2.51 0.9963 0.9963
3 2.39 0.9956 0.9956 3 3.76 0.9945 0.9945
4 3.19 0.9941 0.9942 4 5.00 0.9927 0.9928
5 4.00 0.9927 0.9928 5 6.24 0.9911 0.9912
6 4.80 0.9914 0.9915 6 7.48 0.9894 0.9896
7 5.61 0.9901 0.9902 7 8.71 0.9879 0.9881
8 6.42 0.9888 0.9890 8 9.94 0.9863 0.9867
9 7.23 0.9875 0.9878 9 11.17 0.9848 0.9852
10 8.05 0.9862 0.9866 10 12.39 0.9833 0.9839
11 8.86 0.9850 0.9854 11 13.61 0.9818 0.9825
12 9.68 0.9838 0.9843 12 14.83 0.9804 0.9812
13 10.50 0.9826 0.9832 13 16.05 0.9789 0.9799
14 11.32 0.9814 0.9821 14 17.26 0.9776 0.9787
15 12.14 0.9802 0.9810 15 18.47 0.9762 0.9774
16 12.96 0.9790 0.9800 16 19.68 0.9748 0.9763
17 13.79 0.9778 0.9789 17 20.88 0.9734 0.9751
18 14.61 0.9767 0.9779 18 22.08 0.9720 0.9738
19 15.44 0.9756 0.9769 19 23.28 0.9706 0.9726
20 16.27 0.9744 0.9759 20 24.47 0.9692 0.9714
21 17.10 0.9733 0.9749 21 25.66 0.9677 0.9701
22 17.93 0.9721 0.9739 22 26.85 0.9663 0.9688
23 i 8.77 0.9710 0.9729 23 28.03 0.9648 0.9675
24 19.60 0.9698 0.9719 24 29.21 0.9633 0.9662
25 20.44 0.9685 0.9708 25 30.39 0.9617 0.9648
26 21.29 0.9673 0.9697 26 31.56 0.9601 0.9653
27 22.13 0.9661 0.9687 27 32.72 0.9585 0.9620
28 22.97 0.9648 0.9676 28 33.88 0.9568 0.9605
29 23.82 0.9635 0.9664 29 35.03 0.9551 0.9590
30 24.67 0.9622 0.9653 30 36.18 0.9534 0.9574
31 25.52 0.9609 0.9641 31 37.32 0.9516 0.9558
32 26.38 0.9595 0.9629 32 38.46 0.9498 0.9541
33 27.24 0.9581 0.9617 33 39.59 0.9480 0.9524
34 28.10 0.9567 0.9604 34 40.72 0.9461 0.9506
35 28.97 0.9552 0.9590 35 41.83 0.9442 0.9488
36 29.84 0.9537 0.9576 36 42.94 0.9422 0.9470
37 30.72 0.9521 0.9562 37 44.05 0.9402 0.9451
38 3 1.60 0.9506 0.9548 38 45.15 0.9382 0.9432
39 32.48 0.9489 0.9533 39 46.24 0.9362 0.9412
40 33.36 0.9473 0.9517 40 47.33 0.934! 0.9392
41 34.25: 0.9456 0.9501 41 48.41 0.9320 0.9372
42 35.15 0.9439 0.9485 42 49.48 0.9299 0.9352
43 36.05 0.9421 0.9469 43 50.55 0.9278 0.9331
44 36.96 0.9403 0.9452 44 51.61 0.9256 0.9310
45 37.87 0.9385 0.9434 45 52.66 0.9235 0.9289
46 38.78 0.9366 0.9417 46 53,71 0.9213 0.9268
47 39.70 0.9348 0.9399 47 54.75 0.9191 0.9246
48 40.62 0.9328 0.9380 48 55.78 0.9169 0.9225
49 41.55 0.9309 0.9361 49 56.81 0.9147 0.9203
50 42.49 0.9289 0.9342 50 57.83 0.9124 0.9181
311
Tablo 35.17. Devam
(D 2) (31 (6) ZL (8)
C?HsOH yzdesi C,H,OH yzdesi
arlk arlk
Hacim Arlk Arlk Hacim
olarak olarak 25'de 15.56'de olarak olarak 25'de 15.56'<de
15.56C'de 25 15.56 15.56C'de 25 15.56
51 43.43 0.9269 0.9322 51 58.84 0.9102 0.9159
52 44.37 0.9248 0.9302 52 59.85 0.9079 0.9137
53 45.33 0.9228 0.9282 53 60.85 0.9056 0.9114
54 46.28 0.9207 0.9262 54 61.85 0.9033 0.9092
55 47.25 0.9185 0.9241 55 62.84 0.9010 0.9069
56 48.21 0.9164 0.9220 56 63.82 0.8987 0.9046
57 49.19 0.9142 0.9199 57 64.80 Q.8964 0.9024
58 50.17 0.9120 0.9177 58 65.77 0.8941 0.9001
59 51.15 0.9098 0.9155 59 66.73 0.8918 0.8978
60 52.15 0.9076 0.9133 60 67.79 0.8895 0.8955
61 53.15 0.9053 0.9111 61 68.64 0.8871 0.8932
62 54.15 0.9030 0.9088 62 69.59 0.8848 0.8909
63 55.17 0.9006 0.9065 63 70.52 0.8824 0.8886
64 56.18 0.8983 0.9042 64 71.46 0.8801 0.8862
65 57.21 0.8959 0.9019 65 72.38 0.8777 0.8839
66 58.24 0.8936 0.8995 66 73.30 0.8753 0.8815
67 59.28 0.8911 0.8972 67 74.21 0.8729 0.8792
68 60.33 0.8887 0.8948 68 75.12 0.8706 0.8768
69 61.38 0.8862 0.8923 69 76.02 0.8682 0.8745
70 62.44 0.8837 0.8899 70 76.91 0.8658 0.8721
71 63.51 0.8812 0.8874 71 77.79 0.8634 0.8697
72 64.59 0.8787 0.8848 72 78.67 0.8609 0.8673
73 65.67 0.8761 0.8823 73 79.54 0.8585' 0.8649
74 66.77 0.8735 0.8797 74 80.41 0.8561 0.8625
75 67.87 0.8709 0.8771 75 81.27 0.8537 0.8601
76 68.98 0.8682 0.8745 76 82.12 0.8512 0.8576
77 70.10 0.8655 0.8718 77 82.97 0.8488 0.8552
78 71.23 0.8628 0.8691 78 83.81 0.8463 0.8528
79 72.38 0.8600 0.8664 79 84.64 0.8439 08503
80 73.53 0.8572 0.8636 80 85.46 0.8414 0.8479
81 74.69 0.8544 0.8608 81 86.28 0.8389 0.8454
.82 75.86 0.8516 0.8580 82 87.08 0.8364 0.8429
83 77.04 0.8487 0.8551 83 87.89 0.8339 0.8404
84 78.23 0.8458 0.8522 84 88.68 0.8314 0.8379
85 79.44 0.8428 0.8493 85 89.46 0.8288 0.8354
86 80.66 0.8397 0.8462 86 90.24 0.8263 0.8328
87 81.90 0.8367 0.8432 87 91.01 0.8237 0.8303
88 83.14 0.8335 0.8401 88 91.77 0.8211 0.8276
89 84.41 0.8303 0.8369 89 92.52 0.8184 0.8250
90 85:69 0.8271 0.8336 90 93.25 0.8158 0.8224
91 86.99 0.8237 0.8303 91 93.98 0.8131 0.8197
92 88.31 0.8202 0.8268 92 94.70 0.8104 0.8170
93 89.65 0.8167 0.8233 93 95.41 0.8076 0.8142
94 91.03 0.8130 0.8196 94 96:10 0.8048 0.8114
95 92.42 0.8092 0.8158 95 96.79 0.8020 0.8086
96 93.85 0.8053 0.8118 96 97.46 0.7992 0.8057
97 95.32 0.8011 0.8077 97 98.12 0.7962 0.8028
98 96.82 0.7968 0.8033 98 98.76 0.7932 0.7998
99 98.38 0.7921 0.7986 99 99.39 0.7902 0.7967
100 100.00 0.7871 0.7936 100 100.00 0.7871 0.7936
312
Tablo 35.4. Termometrik eitlikler (Scaklk Cetveli) (Merck Index Ed.l3 lh )
Sembol isimlendirme Sfr noktas Suyun donma Standart

noktas atmosfer
basnta
suyun
kaynama
noktas
C Celsius derece Suyun donma
0C 100C
veya santigrat noktas
K Kelvin veya Mutlak sfr 273.15K 373.15K
santigrat
derecede mutlak
scaklk
F Fahrenheit derece - 178C + 32F 212F
Tablo 35.5. Termometrik eitlikler. (Aadaki formller scaklklarn bir

skaladan dierine evrilmesinde kullanlabilir) (Merck Index Ed. 13 th )
Verilen istenilen scaklk

scaklk C K F
C c C +273.15 1.8C + 32
K K - 273.15 K 1.8K-459.4
F 0 . 5 5 6 F - 17.8 0.556F +255.3 F
313
Tablo 35.6. Yunan alfabesi (Merck Index 13"')
Harfin Byk Kk Trans- Harfin Byk Kk

Transliteasyon(*)
ismi harfi harfi literasyon ismi harfi harfi
alpha A a a nu N v n
beta B 6 veya b xi S X
R
P
gamma r y g omicron 0 0 o (ksa)
delta A 5 d Pi n 71 P
epsilon E s e (ksa) ho p P r
zeta Z z sigma E veya s
0
eta H n e (uzun) tau T T t
theta e th upsilon Y D y
iota I l i phi <D <P f
kappa K K k,c chi X X ch (Almancadaki
gibi)
lambda A X 1 psi V ps
mu M m omega Q (1) o(uzun)
Transliterasyon : Yabanc yazlarn, okunular dikkate alnmadan harf harf aktarlmas, harf evirisi.
Tablo 35.7. Romen Rakamlar (Merck Index 13"')
I II III IV V VI VII VIII IX X

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
XX XXX XL L LX LXX LXXX xc IC c
20 30 40 50 60 70 80 90 99 100
cc ccc CD D DC DCC DCCC CM XM M
200 300 400 500 600 700 800 900 990 1000
314
Tablo 35.8. SI Temel Birimleri (EP 5)
Miktar Birim Tanm
sim Sembol sim Sembol
Uzunluk 1 metre m Metre, n vakum altnda bir saniyenin 1 / 2 9 9 792 458'lik bir zaman dilimi ierisinde
kat ettii mesafe
; Ktle m kilogram kg Kilogram, kilogramn uluslararas prototipinin ktlesine eittir.
Zaman t saniye s Saniye, sezyum-133 atomunun temel eklinin iki ar saf seviyesi arasnda geie
uyan radyasyonun 9 192 631 770 periyotluk sresidir.
Elektrik I amper A Amper, ihmal edilebilir dairesel apraz-ksml sonsuz uzunlukta iki dz paralel iletkenle
akm beslenen ve vakumda birbirinden 1 metre uzaklkta yerletirildiinde bu iki iletken
arasnda metre uzunluk bana 2 X 10 ? newton'luk bir gce eit olarak meydana gelecek
sabit akmdr.
Termodinamik T kelvin K Kelvin, suyun l noktasnn termodinamik scaklnn 1/273.16'lk ksmdr.

scaklk
Madde miktar n mol mol Mol, karbon-12'nin 0.012 kilogramnda bulunan atomlar gibi bir ok temel birimi
tayan sistemin madde miktardr*
Ik candela cd Candela, verilen bir dorultuda 540 x 10" hertz dalga boyunda monokromatik radyasyon
Iv
yayan bir kaynan k younluudur ve o dorultudaki enerji younluu steradian
younluu
bana 1 / 6 8 3 vvatt'dr
* Mol kullanldnda, temel birimler tarif edilmeli ve atomlar, molekller, iyonlar, elektronlar, dier partikller veya bu gibi partikllerin belirtilmi gruplar
olabilmelidir
(1) Uluslararas Sistemde kullanlan birimlerin tanmlar Bureau International des Poids et Mesures, Pavillon de Breteuil, F -92310 Sevres tarafndan
baslm brorde verilmitir.
Tablo 35.9. Avrupa Farmakopesinde kullanlan SI birimleri ve dier
birimler ile edeerlii (EP 5)
Miktar Birim
tim Sembol nim Sembol S temel bi ritleriDi Cer Si birimleri lger br Balerin SI hirimlerine dmmnu
olarak ifadesi olarak ifadeli
Dalga says V metre bana bir l/m m'
Dalga boyu X mikrometre um l*m
nanometre nm 10*m
Alan A, S metre kare nV m'
Hacm V metre kp m' m* i ml - 1 cm" - 10* mJ
Frekans v hertz HE s4
Yoft uluk P metre kp bas^ kg/m1 ku.m'J 1 (L'ml..fi.rmJ..lo1 k&m'*
kilogram
Hz V saniyede metre m, s ra.i"'
Kuvvet p nevvtn N m.kn.f 1 dr * 1 l.cnsj - I04 N
kp.fl.mifiSN
J a 3
Basn p pascal Pa m.k N.m" 1 dn/cm* lir fa - Itf' Nrn'
1 alm - D 325 Pa - 101.125 kPa
1 kar . 11/ pa -0.1 MPa
mmHt . 133 322 387 Pa
1 Tar . 131322 3CA l'J
1 fsi - 6.894 757 kP
Dinamik >1 pasa;! saniye Pa.s ir1.!." N.s.mJ 1 P- 10'Pas - 10'N.sm'
viskozite 1 cp . 1 ml'a-5
Kinematik V saniyede metre m'/s ma.s' i'a.s.ra'JitT 1 St . 1 croJ < . 10'* rr.' s'
viskozite kare NjnikT
1
Enerji w joule i m lig.*' N.m 1 erji . i cm'.gy -
1 din cin . 10' J
iol.4IW8J
Akm yayan g p watt W m'.kfts' N.m.s' 1 erft's. 1 dincm.s'1 -lfr' W -
J.SJ lif 1 -
llC J
Absorbe doz D fi ray Cy m'." IH' 1 ad - 10= Cy
l yaylan
enerjinin
Elektrik U volt V mJ.kS.KJ. V W,A"
potansiyeli,
elektromotv g
Elektrik R ohm a m'.ktfV. A" VA'
rezistans
Elektrik miktar 0 coulomb c A. s

Hr radyonklitn A bekerel Bq i'1 1 C - .17 10* B<| - 37-lfff'
aktivtes
1 J
Konsantrasyon c metre kpbar.a mol/m' nuilm i mol 1 . i M - i mol/dm* - 10* mol m*
(bir maddenin). rftol
mol ar
konsantrasyon
Ktle P metre kp bana k*/mJ ke.m'1 1 g 1.1 (in-.1 - 1 ke m1
konsantrasyon kilogram
316
Tablo 35.10. Uluslararas sistem ile kullanlan birimler (EP 5)
Birim SI birimleri deeri

Miktar
Sre Sembo!
Sre dakika dak 1 dak - 60 sn
saat s 1 s - 60 dak - 360l sn
gn gn 1 gn -24 s - 86 400 sn
Dz a derece
la - 171/180! rad
Hacim litre 1 11-1 dm3 - 10J m3
Ktle ton t 1 t - 10' kg
evirim dakikada
r/dak 1 r/dak-(1/60) s-
Frekans drsme
Tablo 35.11. Birimlerin ondalk katlar ve altkatlar (EP 5)
Faktr nek Sembol Faktr nek Sembol

M
10 eksa E 10' de si d
13
10 peta P 10* santi c
10* tera T o-1 mili m
,J
10 giga C o* mikro M
10" mega M 10" nano n
10a kilo k piko P
2
10 hekto h 10* femtn f
o- deka da o a attD
317
Tablo 35.12. Student t tablosu (Smblolu K., Smblolu V., Biyoistatistik,
1988)
t TABLOSU
Tek Ynl Testte
Serbestlik 0.25 0.05 0.025 0.01 0.005
Derecesi ift Ynl Testte
0.50 0.10 0.05 0.02 0.01
1 1.000 6.34 12.71 31.82 63.66
2 0.816 2.92 4.30 6.96 9.92
3 .765 2.35 3.18 4.54 5.84
4 .741 2.13 2.78 3.75 4.60
5 .727 2.02 2.57 3.36 4.03
6 .718 1.94 2.45 3.14 3.71
7 .711 1.90 2.36 3.00 3.50
8 .706 1.86 2.31 2.90 3.36
9 .703 1.83 2.26 2.82 3.25
10 .700 1.81 2.23 2.76 3.17
11 .697 1.80 2.20 2.72 3.11
12 .695 1.78 2.18 2.68 3.06
13 .694 1.77 2.16 2.65 3.01
14 .692 1.76 2.14 2.62 2.98
15 .691 1.75 2.13 2.60 2.95
16 .690 1.75 2.12 2.58 2.92
17 .689 1.74 2.11 2.57 2.90
18 .688 1.73 2.10 2.55 2.88
19 .688 1.73 2.09 2.54 2.86
20 .687 1.72 2.09 2.53 2.84
21 .686 1.72 2.08 2.52 2.83
22 .686 1.72 2.07 2.51 2.82
23 .685 1.71 2.07 2.50 2.81
24 .685 1.71 2.06 2.49 2.80
25 .684 1.71 2.06 2.48 2.79
26 .684 1.71 2.06 2.48 2.78
27 .684 1.70 2.05 2.47 2.77
28 .683 1.70 2.05 2.47 2.76
29 .683 1.70 2.04 2.46 2.76
30 .683 1.70 2.04 2.46 2.75
35 .682 1.69 2.03 2.44 2.72
40 .681 1.68 2.02 2.42 2.71
45 .680 1.68 2.02 2.41 2.69
50 .679 1.68 2.01 2.40 2.68
60 .678 1.67 2.00 2.39 2.66
70 .678 1.67 2.00 2.38 2.65
80 .677 1.66 1.99 2.38 2.64
90 .677 1.66 1.99 2.37 2.63
100 .677 1.66 1.98 2.36 2.63
125 .676 1.66 1.98 2.36 2.62
150 .676 1.66 1.98 2.35 2.61
200 .675 1.65 1.97 2.35 2.60
300 .675 1.65 1.97 2.34 2.59
400 .675 1.65 1.97 2.34 2.59
500 .674 1.65 1.96 2.33 2.59
1000 .674 1.65 1.96 2.33 2.58
oe .674 1.64 1.96 2.33 2:58
318
C\
co
" O t ^ O - CO^MOOV
S2 VO 00 !>. O COOOVONN 00 Pj g g O fl to
*"! ""!""! o o cnjn O
o o o o d 000000 000000000000 dod oo*-0 O o o Odddd
0000000 Od 00000
o
C3
NÔflNrsfijononc)
ca
-C NoKnMbicdnnv fOONONN iiO n fo r-- m r- rv m
ncNiijoin nuj o u oj u-> ui r--
Oh
13
o
35
ONCO CJ o o n o o o t N o 00 t r
o-d o sOsd
r^-ON omm-fN
O^d oo 000 co c* rg
000000 00 0000000 (M _ _ _ c\J o o 00000
00000
3c/3
O
3ca
"m
00 ct> 01
focoroT^r- cur^rg N gr^g
bNcmoNr
m 10 m 00 co evto*r*r\o
O I f^cdcdtNro r-.O'O'cba m 00 o o u> mr^ <o -i Nujtn
f mui 000 -NOlÔO m o o j c i ' - N 004
nm Ku> mvjcnm o>
r> co Nr c
(<
M
7> IMflrf
rx
ft 00 vO
<>
l nnN-M s
>)
"O
C
O
o
N
0 11 .
I
i?
II .8 . 8 z
r
O T
3
5 j 1 I . f| il
5s i f ! 5s8P2 jSg I
lHSSH Ji
S M S f i S5 nX^
ir! l i f i | I I -S
ro ' f os H sssI . S
S X S 5 l l s t . l 3 . s 3 c \H I 1E3 J= jC |I S
* 2 ^ = .5 ,c a
s S l C'-CESimo^ l l l *,
s i | 3 | . si I* c S 5 3= ~
\sl MiSi i 11 ? E f
! 3 M S
i i l ? 2 > c = =^ u^ 5h y
liaj i I I l i f 2 r p i '115 Sas2cs2 I sJ sHsi
H ".333.3 Os O1O 1O O1O3OOi l -UJUUUUUJ I I Il l 5 I I s l l l l *
Tablo 35.13. devam
Substance uw V ar,'
PhenooarDlai sodium 254.22 0.24 8.0 0.14 3.6

Phenol 94.il 0.35 11.7 0.20 1.9
Phenylephrne hydrochloride 203.67 0.32 9.7 0.18 3 5
tneosynephrine hydrochloride)
Physosttgmne salcyiate 413.46 0.16 5.3 0.09 3.9
Physostigmine sutlate 648.45 0.13 4.3 0.08 5.0
Pilocarpine ntrate 271.27 0.23 7.7 0.14 3 7
Potassum acid phosphate 136.13 0.43 14.2 0.25 3.4
(KHjPO.)
Potassum chtorde 74.55 0.76 25.3 0.45 3.3
Potassum lodide 166.02 0.34 11.3 0 20 3.3
Procane hydrochloride 272.77 0.21 7.0 0.12 3.4
unine hydrochloride 396.91 0.14 4.7 0.08 3.3
Qunne and urea hydrochloride 547.48 0.23 7.7 0.14 7.4
Scopolamine hydrotyomde 438.32 0.12 4.0 0.07 3.1
(hyoscine hydroromide)
Silver ntrate 169.89 0.33 11.0 0.19 3.3
Sodium acid phosphate 138.00 0.40 13.3 0.24 3.2
(NaHjPO.HjO)
Sod>um benoate 144.11 0.40 13 3 0.24 3.4
Sodium bcarbonate 84.00 0.65 21.7 0.38 3 2
Sodium bsultite 104.07 0.61 20.3 0.36 3.7
Sodium bofate l O H j O 381.43 0.42 14.0 0.25 9.4
Sodium chlorde 58.45 l.OO 33.3 0.58 3.4
Sodium iodide 149.92 0.39 13.0 0.23 3.4
Sodium nitrate 85.01 0.68 22.7 0.39 34
Sodium phosphate, anhydrous 141.98 0.53 17.7 0.31 4,4
Sodium phosphate-2HjO 178.05 0.42 14.0 0.25 4.4
Sodium phosphale-7HjO 268.08 0.29 9.7 0.17 4.6
Sodium phosphate-12H,0 3 5 8 21 0.22 7.3 0.13 4.6
Sodium proponate 96.07 0.61 20.3 0.36 3 4
Sodium sulfte. exsccated 126.06 0.65 21.7 0.38 4.8
Slreplomycin sullate 1457.44 0.07 2.3 0.04 6.0
Strong silver protein . n.oa 2.7 0.05
Sucrose 342.30 0,08 2.7 0.05 1.6
Suitacetamde sodium 254.25 0.23 7.7 0.14 3.4
Sulladialine sodium 272.27 0.24 8.0 0.14 3.8
Sullamer82ine sodium 285.29 0.23 7.7 0.14 3.9
Sulfanlamde 172.21 0.22 7,3 0.13 2 2
Sullahazole sodium 304.33 0.22 7.3 0.13 3.9
Tannic acid 0.03 1.0 0.02
Tetracaine hydrochloride 303.82 0.18 6.0 0.11 3.2
(poniot-ane hydrochloride)
Tetracycline hydrochloride 480.92 0.14 4.7 0.08 40
tripelennamine hydrochloride 291.83 0.30 7.3 0.17 3.8
(pyribenumne hydrochloride)
Urea 60.06 0.59 19.7 0.35 2.1
Zinc chloride 139.29 0.62 20.3 0.37 5.1
Zinc phenolsulfonate 555.84 0.13 6.0 0.11 5.9
Zinc sulfate-7H,0 287.56 0.15 5.0 0.09 .2.5
MW : Etkin maddenin molekl arl

E : Etkin maddenin sodyum klorr edeeri
V : 0.3 g etkin maddeye (%1 'lik zeltinin 1 fluid ounce iindeki
madde arl) suyun ilavesiyle hazrlanan izotonik zeltinin
ml olarak hacmi
ATg : Etkin maddenin %1 'lik zeltisinin donma noktas alalmas
Liso : Kan ve gzya svs ile izotonik konsantrasyondaki etkin
maddenin molar donma noktas alalmas
320
Tablo 35.14. statistiksel deerlendirme formlleri (Smblolu K.,
Smblolu V., Biyoistatistik, 1988)
Forml Aklamalar
Standart n S : Standart sapma
sapma ( V
'-1 : rneklerin aldklar
yxf J
deerlerin
ut n karelerinin toplam
- i n - 1 -i : rneklerin aldklar
deerlerin toplam
n : rnek says
Varyasyon V : Varyasyon katsays
Katsays V = x 1 0 0 S : Standart sapma
X
: rneklem
ortalamas
Standart s
s
Hata s - S
: Standart hata
: Standart sapma
n : rnek says
Evren
ortalamas 'u : Evren ortalamas
gven X - S x t < ji < X + s x t
snrlar X : rneklem
ortalamas
S
x
: Standart hata
t : Seilen yanlma
dzeyi (a ) ve n-1
serbestlik
derecesinde t
tablosundaki deer
321
Tablo 35.15. Elek numaralar (deerler mikrometre olarak verilmitir)(EP 5)
Aralklarn Tolerans Tel apl ar

Elek
Bir aralk Ortalarm
numaralan Ortalama nerilen Kabul
iin elek
(Aralklarn aralklarn standart edilebilir
maksimum genilii
standart tolerans ller snrlar
tolerans tolerans
lleri)
+X Y +Z d dnuks dmin
11200 770 350 560 2500 2900 2100
8000 600 250 430 2000 2300 1700
5600 470 180 320 1600 1900 1300
4000 370 130 250 1400 1700 1200
2800 290 90 190 1120 1300 950
2000 230 70 150 900 1040 770
1400 180 50 110 710 820 600
1000 140 30 90 560 640 480
710 112 25 69 450 520 380
500 89 18 54 315 360 270
355 72 13 43 224 260 190
250 58 9.9 34 160 190 130
180 47 7.6 27 125 150 106
125 38 5.8 22 90 104 77
90 32 4.6 18 63 72 54-
63 26 3.7 15 45 52 38
45 22 3.1 13 32 37 27
38 ~ 30 35 24
322
T a b l o 3 5 . 1 6 . B a z kat m a d d e l e r i n a n d o y g u n sulu zeltilerinin kapal bir
s i s t e m d e ve belirtilen scaklkta saladklar % n e m o r a n l a r ( C R C Handbook
and Chemistry and Physics 57<h ed)
Kat faz Kat faz

% %
tC tC
nem nem
H3PO4. 1/2 H 2 0 24 9 NaC10 3 20 75

KC 2 H 3 O 2 168 13 (NH 4 ) 2 S0 4 108 75
LCl.H 2 0 20 15 NaC2H302 3H20 20 76
KC 2 H 3 O 2 20 20 H2C204. 2 H 2 0 20 76
KF 100 22.9 Na2S203.5H20 20 78
NaBr 100 22.9 NH4CI 20 79.5
NaCl, K N 0 3 v e N a N 0 3 16.39 30.49 NH4CI 25 79.3
CaCl 2 .6H 2 0 24.5 31 NH 4 C1 30 77.5
CaCl 2 .6H 2 0 20 32.3 (NH 4 ) 2 S0 4 20 81
CaCl 2 .6H 2 0 18.5 35 (NH 4 ) 2 S0 4 25 81.1
Cr03 20 35 (NH 4 ) 2 S0 4 30 81.1
CaCl 2 .6H 2 0 10 38 KBr 20 84
CaCl 2 .6H 2 0 5 39.8 T1 2 S0 4 104.7 84.8
ZnN03.6H20 20 42 KHSO 4 20 86
K2C03 2H20 24.5 43 Na2C03.10H20 24.5 87
K2C03. 2H20 18.5 44 BaCl 2 .2H 2 0 24.5 88
KNO2 20 45 K2Cr04 20 88
KCNS 20 47 Pb(N0 3 ) 2 103.5 88.4
Nal 100 50.4 ZnS04.7H20 20 90
Ca(N03)2.4H20 24.5 51 Na2C03.10H20 18.5 92
NaHS04.H20 20 52 NaBr03 20 92
NaCr207.2H20 20 52 K 2 HPO 4 20 92
Mg(N03)2.6H20 24.5 52 NH 4 H 2 PO 4 30 92.9
NaC10 3 100 54 NH 4 H 2 PO 4 25 93
Ca(N03)2.4H20 18.5 56 Na2S04.10H20 20 93
Mg(N03)2.6H20 18.5 56 NH 4 H 2 PO 4 20 93.1
K 100 56.2 ZnS04.7H20 5 94.7
NaBr.2H20 20 58 Na2S03.7H20 20 95
Mg(C2H302)2.4H20 20 65 Na2HP04.12H20 20 95
NaN02 20 66 NaF 100 96.6
NH4CI ve K N 0 3 30 68.6 Pb(N0 3 ) 2 20 98
KBr 100 69.2 CuS04.5H20 20 98
NH4CI ve K N 0 3 25 71.2 TINO 3 100.3 98.7
NH4CI ve K N 0 3 20 72.6 TICI 100.1 99.7
323
Tablo 35.17. Baz madde ve ekstrelerin yer tutma faktrleri
Kakao ya iin VVitepsol iin

Yer tutma Yer tutma faktr
Madde ad faktr (1) (0
Alum 0,50 0,57
Aminofilin 0,87 0,87
Aminopirin - 0,84
Anestezin - 0,68
Aspirin 0,70 0,63
Atropin slfat 0,45 -
Balknefsi 1,01 1,00

Barbital 0,78 0,78
Belladon ekstresi 0,71 0,75
Benzoik asit 0,75 0,67
Beyaz balmumu 1,00 1,00
Bizmut subgallat 0,28 0,37
Bizmut subkarbonat 0,14 0,40
Bizmut subnitrat 0,19 0,33
Bizmut subsalisilat 0,29 0,29
Borik asit 0,67 0,67
inko oksit 0,24 0,15-0,25
inko slfat - 0,50
Efedrin hidroklorr 0,78 -
Fenol 0,90 0,90

Gallik asit - 0,68
Gliserin 0,75 0,78
Hamamelis ekstresi 0,91 0,90
Hidrokortizon - 0,81
Hintya 1,00 1,00
Ihtiyol - 0,84
yot 0,23 0,28
Kafur 0,97 1,49
Kafein 0,78 -
Kat parafn 1,12 1,00

Kinin hidroklorr - 0,83
Kloral hidrat 0,50 0,67
Kodein hidroklorr 0,74 -
Kodein fosfat - 0,80
324
Tablo 35.17. Devam
Kakao ya iin VVitepsol iin

Yer tutma Yer tutma faktr
Madde ad faktr (f) (f)
Kokain hidroklorr - 0,76
Mentol - 1,53
Morfin Hidroklorr - 0,85
Opium (toz) - 0,77
Papaverin hidroklorr 0,72 -
Parasetamol - 0,71
Peru balsam 0,83 0,83
Potasyum iyodr - 0,25
Prokain 1,35 0,80
Rezorsin - 0,71
ahsilik asit 0,65 0,71
Salol 0,76 -
Sitrik asit 0,65 -
Sodyum bromr - 0,44

Sodyum fenobarbital - 0,62
Sulfatiyazol - 0,62
Tannik asit - 0,68
Tetrasiklin hidroklorr 0,61 -
325
ekil 35.1a. Grafik katlar, (milimetrik kat) *
326
ekil 35.1b. Grafik katlar.. (2 log x mm (Chart Well - Graph Data Ref. 5521) *
* K i t a p f o r m a t na bal o l a r a k k l t l m t r .
327
ekil 35.1c. Grafik katlar. (Weibull - log-olaslk)*
OOO O <01 * n o 0) oo r^ <o n O

i t1' (i oi T-" T - r-' O O O O P
99.90 / ' /
/
99.00 /
// // _ '"
95.00 / / .
90.00
80.00
// / / X

.
70.00 f
60.00
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
5.00
3.00
2.00
1.00
0.50
0.30
0.20
vww iti .11 c<>111

0.10
* K i t a p f o r m a t n a bal o l a r a k k l t l m t r .
328
ekil 35.2. gen faz diyagram
e>
c
329
KAYNAKLAR
Aabeyolu, ., Doanay, T., elebi, N., Acartrk, F., stn, G., Ocak, F.,
canolu, M., Erden, N., Takka, S., Ataberk, P., Ocak, ., Deim, T.,
Deim, Z., Klal, . "Farmastik Teknoloji Laboratuvar Elkitab"
2.Bask, Ankara, 1990.
Aabeyolu ., elebi N., Ocak F.. Deim T., Takka S., Teksin Z.., Uslu
A., Parlatan Z., mren S.G., Doanay T., Acartrk F Ocak O.H., Deim
Z.G., Trkolu A., okun O., Yetkin G., Senkoylu A., Sever S.,
"Farmastik Teknoloji Laboratuar El Kitab" 3.Bask, Ertem Matbaa,
Ankara, 1999.
Ankara niversitesi Eczaclk Fakltesi Parenteral zelti Merkezi,
Hemodiyaliz zeltisi.
Aulton, A.E., "Pharmaceutics, The Science of Dosge Form Design", 2nd ed.,
Churchill Lvingstone, Edinburg - London - New York - Oxford -
Philadelphia - St Louis - Sydney - Toronto, 2002.
Avis K.E., Lachman L., Lieberman H.A., "Pharmaceutical Dosage Forms:
Parenteral medications", Volume 1, Marcel Dekker, Inc., New York,
1984.
Avis K.E., Lachman L., Lieberman H.A., "Pharmaceutical Dosage Forms:
Parenteral Medications", Volume 2, Marcel Dekker, Inc., New York,
1984.
Banakar U.V., "Pharmaceutical Dissolution Testing", Marcel Dekker, Inc.,
New York, 1991.
Barry, B.W., "Dermatological Formulations", Marcel Dekker, Inc., New
York-Basel, 1983.
Baykara T., "Eczanelerde la retimi - I Kat la ekillerinden
Kapsllerin Eczanelerde Hazrlanmas", TEB 6. Blge Samsun Eczac
Odas Dergisi, s.22, Ocak 1987.
Baykara T., Karata A., "Preparaton of Acetaminophen Microcapsules by
Coacervation-Phase Separation Method", Drug Dev. Ind. Pharm., 19(5),
587-601, 1993.
Baykara T., Yksel N., "The Preparation of Prolonged Action Formulations
in the Form of Semi Solid Matrix into Hard Gelatin Capsules of
Oxprenolol, I- Thermocap Method", Drug. Dev. Ind. Pharm., 17(9),
1215-1227, 1991.
Baykara, T.,Yksel, N., "The Preparation of Prolonged Action Formulations
in the Form of Semi Solid Matrix into Hard Gelatin Capsules of
Oxprenolol, II- Thixocap Method", Drug. Dev. Ind. Pharm., 18(2), 233-
243, 1992.
331
Bayraktar-Alpmen, G., "Kozmetik Preparatlar", Nurettin Uycan Matbaas
A. stanbul, 1978.
Benita S., "Microencapsulation: Methods and Industrial Applications"
Marcel Dekker, Inc., New York, 1996.
Bozkr, A., Aydnl, A., "In Vitro Release Study of Lidocaine Hydrochloride
From Ophtalmic Gels Containing Polyacrylic Acid Polymers", Bolletino
Chimico Farmaceutico, 136 (8), 550-555, 1997.
Bozkr A., Klarslan M., "Enemalar ve Enema Formlasyonlarnda Yeni
Gelimeler", Ankara Ecz. Fak. Derg., 26(1), 36-51, 1997.
British Pharmacopoeia, The University Press, Cambridge, 1980.
British Pharmacopoeia, Stationery Office Ltd., London, 1999.
Bhler V., "Generic Drug Formulations" Fine Chemicals, BASF, 4th ed.,
2001.
Canefe, K., Bozkr, A., Aydnl, A., omolu,T. "Investigation on
Formation of Tablets From Theophylline Micropellets by Stepped
Rimmed Flatpan Method" Bolletino Chimico Farmaceutico, 136 (9),
589-592, 1997.
Canefe, K "Chorda Resorbilis Aseptica", Turkish Standard, No:3497, TSE
Ankara, 1980.
Canefe,K., Bozkr,A., "An Investigation of Stabilities on Tablets and
Capsules Dosage Forms", Pharmacia, 30(3), 126-135, 1990.
Canefe,K., "lalarn Stabilitelerinde Scaklk ve Nem Deerleri", Aylk
Rapor, 4 (30), 2, 1991.
Canefe,K., Bozkr,A., " The Limitations and General Defmitations on the
Stability Investigations of Drugs under Different Climatic Conditions",
Pharmacia, 31(3), 129-145, 1991.
Canefe.K., Duman,G., "Selective Drug Delivery and Targeting", J. Fac.
Pharm. Ankara, 23, 53-63, 1994.
Canefe,K., zyurt,C., "Safety Closure and Packaging for Drugs", Standard,
25(296), 16-18, 1986.
Canefe, K., zyurt,C., "Studies on the Formulation Parameters and
Technologies of Pilot-Production of Micropellets", Doa, C 10(1), 12-
20, 1986.
Carstensen, J. T., Rhodes, C. T., "Drug Stability", Marcel-Dekker Inc.,New
York, 2000.
Carstensen, J.T. "Pharmaceutics of Solids and Solid Dosage Forms", John
Wiley& Sons, New York, London, Sydney, Toronto, 1977.
CRC Handbook and Chemistry and Physics 57th ed. Weast, R.C., CRC Press
Inc., 1976-77.
Dittert L.W., "American Pharmacy" Sprowls', Seventh Edition, Lippincot
Comp., 1974.
332
Elsner, P., Maibach, H.I., "Cosmeceuticals", Marcel Dekker, Inc., New
York-Basel, 2000.
European Pharmacopoeia, 5th Ed., Council of Europe, Strasbourg, France,
2004.
European Pharmacopoeia, 4th Ed., Council of Europe, Strasbourg, France,
2002.
Fahrig, W., Hofer, U., "Die Kapsel:Grundlagen, Technologie und
Biopharmazie einermodernen Arzneiform", Wissenschaftliche
Verlagsgesellschaft, Stuttgart, 1983.
Gegil, . "Farmastik Teknolojiye Balang", Cihan Matbaaclk, stanbul,
1991.
Gnl, N., "ok Fazl Sistemler I: Yzey Kimyas ve Kolloidler", Ankara
niversitesi Basmevi, Ankara, 2000.
Gnl, N., "ok Fazl Sistemler II: Sspansiyon ve Emlsiyon Teknolojisi",
Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 2000.
Grimm,W.,"Stability Testing of Drug Products", Wissenschaftliche
Verlag.mbH, Stuttgart, 1987.
Grsoy, A., Dortun, B., Akbua, J. "Farmastik Teknoloji Uygulamalar
1", Papirs Basm Sanayi, stanbul, 1992.
Grsoy, A., Dortun, B., Akbua, J. "Farmastik Teknoloji Uygulamalar
2", Papirs Basm Sanayi, stanbul, 1992.
Grsoy A. Z., "Kontroll Salm Sistemleri", Elma Bilgisayar Basm,
stanbul, 2002.
Grsoy A.Z., "Farmastik Teknoloji - Temel Konular ve Dozaj ekilleri",
Piksel Biliim Ltd. ti., stanbul, 2004.
Grsoy, A., et al.,"Kontroll la Serbestletiren Sistemler", M. . Eczaclk
Fak. Yaynlar No:469/5, stanbul, 1989.
Gven, K.C., "Tbbi ve Kozmetik Formleri" lO.Bask, Nobel Tp
Kitabevleri, 2001.
Gven, K.C. "Tbbi Formler", elik Cilt Matbaas, stanbul, 1969.
Gven, K.C., "la Endstrisi Teknolojisi, Cilt II: Kat Preparatlar",
Hsntabiat Matbaas, stanbul, 1979.
Harry, R.G., "Harry's cosmeticology", 7th ed., Ed.: Wilkinson, J.B., Moore,
R.S., George Godwin, London, 1982.
Heckel R.W., "Density-Pressure Relationships in Powder Compaction",
Trans. Met.Soc. A.I.M.E., 221, 671-675, 1961.
Hickey,A.J.,"Pharmaceutical Inhalation Aerosol Technology", Marcel-
Dekker Inc., New York, 1992.
Higuchi T., "Mechanism of Sustained-action Medication: Theoretical
Analysis of Rate of Release of Solid Drug Dispersed in Solid Matrices",
J. Pharm. Sci. 52, 1145-1149, 1963.
333
Hxson A.W., Crowell J.H., "Dependence of Reaction Velocty Upon
Surface and Agitation I - Theoretical Consideration", Ind. Eng. Chem.
23,923-931, 1931.
zg, E., Canefe, K., Aabeyolu, ., Baykara, T., Alkan, H., Tarmc, N.,
elebi, N., Acartrk, F., Kaynar, N., zyurt, C., Ercan, A. "Genel ve
Endstriyel Farmastik Teknoloji renci Deneysel almalar",
Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 1985.
zg, E., "Genel-Endstriyel Farmastik Teknoloji II ve la Sanayinde
Organizasyon Uluslararas yi malat (GMP)- Kontrol (GLP) Koullar,
Fabrika ve alma Gvenlii", Ankara niversitesi Basmevi, Ankara,
1983.
zg, E., "Genel ve Endstriyel Farmastik Teknoloji I", Ankara
niversitesi Basmevi, Ankara, 1984.
Karata A., "Asetaminofen'in Koaservasyon-faz Ayrmas Yntemiyle
Mikrokapsllerinin Hazrlanmas" Yksek lisans Tezi, A.. Salk
Bilimleri Enstits, Ankara, 1989.
Kaynar-zdemir N., Aabeyolu ., "Studies on Sustained Release VI: Lipid
Matrix Tablets Prepared by Employing Hydrogenated Castor Oil" ,
S.T.P. Pharma, 4 (8), 656-662, 1988.
Lachman L., Lieberman H.A., Kanig, J.L., "The Theory and Practice of
Industrial Pharmacy", 3 rd Ed., Lea&Febiger, Philadelphia, 1986.
Lachman L., Lieberman H.A., Kaning J.L., "The Theory and Practice of
Industrial Pharmacy", Lea and Febiger, Philadelphia, 1970.
Lieberman, H.A., Rieger, M.M., Banker, G.S. "Pharmaceutical Dosage
Forms, Vol. II", Marcel Dekker, Inc., New York, Basel, 1989.
Lieberman H.A., Lachman L., Schwartz J.B., "Pharmaceutical Dosage
Forms: Tablets, Volume 1", 2"d Ed., Marcel Dekker, Inc., New York,
1989.
Forms: Tablets Volume 2", 2nd Ed., Marcel Dekker, Inc., New York,
1989.
Forms: Tablets Volume 3", 2nd Ed., Marcel Dekker, Inc., New York,
1989.
Ldde K.H., Kawakita, K. "Die Pulverkompression", Pharmazie. 21:393,
1966.
Martin A., "Physical Pharmacy", 4th Ed., Lippincott Williams&Wilkins,
USA, 1993.
Martin E.W., Cook E.F., Rhemington's Pharmaceutical Sciences, Mack
Publishing Comp., Easton, 16th Ed., 1994.
334
Martindale, The Extra Pharmacopoeia , 27th Editidion., Ed.: Wade, A.,
Reynolds, J.E.F., The Pharmaceutical Press, London, 1977.
Martindale the Extra Pharmacopoeia, 29th Edtion., Ed., James E.F.
Reynolds, London the Pharmaceutical Pres, , 1989.
Mitra A.K., "Ophthalmic Drug Delvery Systems", Marcel Dekker, Inc. New
York-Basel-Hong Kong, 1992.
Mitsui, T., "New Cosmetic Science", Elsevier, Amsterdam-Lausanne-New
York-Oxford-Shannon-Sngapure-Tokyo, 1997.
Moore J.W., Flanner H.H., "Mathematcal Comparison of Dissolution
Profiles", Pharm. Technol. June, 64-74, 1996.
Ordu, ., "Yzen dozaj formlarnn in vitro-in vivo incelenmesi", Doktora
tezi, A.. Salk Bilimleri Enstits, Ankara (1994).
Ordu ., zdemir N., "Furosemidin znme Hznn PVP ile Kat
Dispersiyonlan Hazrlanarak Artrlmas", Ankara Univ. Ecz. Fak. Mec.,
25(2),73-80, 1996.
zdemir N., Ordu ., zkan Y., "Studies on Floatng Dosage Forms of
Furosemide in Vitro and n Vvo Evaluations of Bilayer Tablet
Formulations" ,Drug Dev. Ind. Pharm.,26 (8),857-866, 2000.
zdemir N., zalp B., "Drug Release From Lipid Matrices I: Influence of
Formulation Factors on the Release of Water Soluble Drug", Bolletino
Chimico Farmaceutico, 135(9), 524-527, 1996.
zdemir N., zalp B., "Drug Release From Lipid Matrices II : Influence of
Formulation Factors on the Release of Slightly Soluble Drug", Ata
Poloniae Pharm., 53 (2), 107-110, 1996.
zyurt, C. "Mikropelletlerin Pilot malat Teknolojileri ve Formlasyon
Yaplar zerine almalar", Yksek Lisans tezi, A..Salk Bilimleri
Enstits, 1984.
zyurt, C. "lkemizde Topik Amala Kullanlacak lalarn Aerosol
Sistemlerinin Gelitirilmesine likin almalar", Doktora tezi,
A..Salk Bilimleri Enstits, 1989.
zyurt, C, Akn,A., Canefe,K., "Aerosol Formulations Which Form
Antiseptic Film and Evaluation of Their Antiseptic Effects", Doa , 2,
43-49, 1992.
zyurt,C., Canefe,K., "Safety Closure and Packaging for Drugs",
Pharmacia, 25:55(3), 413-416,1985.
Parrot, E.L., "Pharmaceutical Technology Fundamental Pharmaceutics", 3nd
Ed., Burgess Publishing Company, USA, 1971.
Parrott, E.L., Saski W. "Experimental Pharmaceutics", 4th. Ed., Burgess
Publishing Company, Mnneapolis, Minnesota, 1977.
Rathbone M.J., Hadgraft J., Roberts M.S., "Modifed Release Drug Delivery
Technology", Marcel Dekker, Inc., New York, 2003.
335
Rawlins, E.A. "Bentley's Textbook of Pharmaceutics", 8th Ed., Macmillan
Publishing Co. Inc., New York, 1977.
Remington: The Science and Practice of Pharmacy, Ed.: A.R. Gennaro, 20th
Ed., 2000.
Robinson J.R., Lee V.H.L., "Controlled Drug Delivery, Fundamentals and
Applications", Marcel Dekker, Inc., New York, 1987.
Rosoff, M., "Controlled Release of Drugs:Polymers and Aggregate Systems"
VCH Publishers, Inc., New York, 1989.
Shaw, D J . Introduction to Colloid and Surface Chemistry, 2nd. Ed.,
Butterworths, London, 1970.
Smblolu K., Smblolu V., "Ek 2." Biyoistatistik, Hatipolu Yaynevi,
Ankara, 1998.
umnu, M., "Kat dispersiyonlar 1. Teorik inceleme", FABAD
Farm.Bil.Der., 9, 231-245, 1984.
The Merck Index, Thirteenth Edition, Merck&Co.Inc., 1997.
TS 1324, 11.02.1986, Lastikler
TS 3957, 05.04.1983, Plasterler
TS 4397, 07.02.1985, Kauuk Tpalar- Enjeksiyon Preparatlannda
Kullanlan
TS 4786, 01.04.1986, Hidrofil Pamuk
TS 4865, 13.05.1986, Cam la ieleri
TS 5461, 16.02.1988, Cerrahi plikler
TS 5540, 07.03.1988, Kauuk Tpalar-Liyoflize preparatlar iin
TS 6077, 25.10.1988, Gaz Bezi-Hidrofl
Trk Farmakopesi-I, Avrupa Farmakopesi Adaptasyonu, T.C. Salk
Bakanl, la ve Eczaclk Genel Mdrl, 2004.
Trk Kodeksi, T.F.,1974, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1974.
USP 27, The United States Pharmacopeia, United States Pharmacopeial
Convention, Inc., 2004.
Witepsol "Suppository excipients Witepsol", Chemische Werke Witten,
1961.
Yazan, Y., "Kozmetik Bilimi", Nobel Tp Kitabevleri Ltd. ti., stanbul,
2004.
Yksel, N., Baykara,T., "la Tayc Sistem Olarak Mikrokreler ve
Hazrlama Yntemleri", Pharmacia-JTPA, 31:54-68, 1991.
Yksel N, Kank A.E., Baykara, T., "Comparison of In Vitro Dissolution
Profles by ANOVA-based, Model-dependent and -independent
methods", Int. J. Pharm, 209, 57-67, 2000.
336
DZN
zeltiler 7, 8, 12-15, 41, 257, 276

znme hz 179, 184, 232, 237, 241
znme testi 190, 199, 223
znrlk 185
Az bakm preparatlar 152
Az boluuna uygulanan zeltiler....41
D
Ak hzt 62, 167
Dalma testi 55, 190, 199, 223, 241
Akkan yatak yntemi 220
Datclar 195
Aktivasyon enerjisi 302
Deitirilmi salm (modifye salm).. 242
Ambalaj malzemesi
Deodoranlar 138
la kaplan 51
Depilatuvarlar 145
Kauuk tpa 52
Deplasman faktr 120
Cam kap 49, 56, 250
Depo (membran) sistemler 243
Plastik kap 59,251
Deri krem ve losyonlar 131
Antiperspiranlar 138
Dorudan basm yntemi 196
Arayzey gerilimi 74
Dorudan tabletleme ajanlar 195
Artlm su
Dolgu maddeleri 171, 194
Byk hacimli 46
Doz tasarm 248, 249
Ambalajlanm 46
Dner palet (paddle, Apparatus 2).... 208,
Yksek derecede 46
213
Enjeksiyonluk su.... 46, 263,270, 272,
Dner basket (paddle, Apparatus /)... 208
273, 274, 275
Dudak boyalar 141
Steril artlm su 46
Duyarllk 3, 4, 5, 69, 70
Bakteriostatikli enjeksiyonluk su 46
nhalasyon iin steril su 46
rrigasyon iin steril su 46 E
Byk hacimde enjeksiyonluk su ....46 Efervesan granl 177, 178
Arrhenius denklemi 302 Efervesan tablet 194, 207
Aspirinin dayankll 300 Elek analizi 160, 161, 162,240
Eliksir 36,37
Emme tableti 204
Emoliyan zellik 100
Emlgatr 93,109, 119, 156
Balayclar 171, 172, 176, 194, 221 Emlsiyon
Baslabilirlik 175 Kuru zamk (Kontinental) yntemi . 91
Bebek preparatlar 154 Ya zamk (ngiliz) yntemi 91, 92
Benzerlik faktr - f 2 213 ie yntemi 91, 92
Birinci derece kinetik 210
Enema 37, 38, 39
Burun preparatlar 287
Eritme-zme yntemi 183
Cerrahi malzeme 63
Fark faktr - f, 213
Flaster 63, 66, 67, 98, 99
ineme Tableti 205
337
Hidrofobik jeller 98
Gargara 13,43, 152

K
Geimsizlik
Farmastik geimsizlik 293
Kaplama 172, 217, 218, 221, 230
Fiziksel geimsizlik 293
eker kaplama 220, 222
Kimyasal geimsizlik 293
Koruyucu kaplama 221, 224
Teraptik geimsizlik 293
Alt kaplama 222, 224, 225
Geometrik seyreltme 158
Dzeltici kaplama 222, 225
Glidantlar 196
Renk kaplama 222, 226
Gz preparatlar
Film kaplama 218,219
Gz banyolar 283
Kapsl 187, 188, 191,231,303
Gz damlalar 281,282
Kae 169, 303
Gz ii sistemler (Oftalmik insertler)
283 Kat zelti 183
Kawakita eitlii 168
Yar kat gz preparatlar 283
Kolloidal dispersiyon 83
Granl 161, 176, 179, 180, 303
Kollodyon 40,41
Ya granlasyon.... 176, 196, 197, 203
Kollutuvar 44
Kuru granlasyon 175, 196, 197
Konsolidasyon 163
Briket tablet (Slugging).. 175, 197-199
Kozmetikler 131
Dnen silindirler arasnda sktrma
(Roller compaction) 196 Krem
Yal krem 98
Gne preparatlar 141
Yasz krem 98, 134
Kulak preparatlar 289, 290
Kme dansitesi 163, 179, 190
H
Kme hacmi 165,237,240
Ktle tekdzelii 179, 190, 198
Hausner indeksi 165
Heckel eitlii 167
Hzlandrlm stabilite 302
Hidrodinamik dengeli sistem 245
Hidrofil gaz bezi 68
Hidrofil pamuk 63,64, 65 Lapa 98, 99
Higuchi eitlii 212 Lineer regresyon 209, 216
Hixson-Crowell kp kk kanunu 210 Liniment 96
HLB 92, 93,94, 109, 156, 192 Losyon 89, 146, 147
Lubrikantlar 195, 196
/
M
erik tekdzelii 179, 190, 198, 223
la etkilemeleri 283, 293,299 Matris sistemler 243
yon deitirici reine 46, 49 nert matris 247
Mum matris 247
Hidrofilik matris 247
Merhem 103, 104, 105, 107, 108, 109,
J
113, 155
Mikrobiyal kalite tayini 190, 199, 223
Jel
Hidrofilik jeller 98
338
Mikrokapsl 228, 230, 231, 232, 233 Supozituvarlar 116, 119, 124, 125
Faz ayrm-koaservasyon yntemi 229 Srekli ak hcresi (flovv-through celi
Basit koaservasyon 229, 235 Apparatus 4) 208
Kompleks koaservasyon 229 Sspansiyon....84, 85, 158, 235, 272, 284,
Mikrokre 237 303
Mikropellet 239, 241

N
ampuanlar 147
Newtonian svlar 77, 78 ime kontroll sistemler 244
Non-Newtonian svlar 77, 78 urup 26, 28-31,33-35,37, 225
o-o
Okluzif zellik 100, 101, 132 Tablet kontrolleri 198
Ovller 128 Tablet makinas 198
Ozmotik kontroll sistemler 218, 244 Terazi 3, 4, 5, 6
tektik karm 183 Termokap 192, 193
Tbbi flaster 98
Trnak preparatlar 150
Tiksokap 192, 193
Toz tcler - deirmenler 158
Pansuman malzemesi 63 Tra preparatlar 143
Partikl bykl ve dalm 240
Pasta 111,303
Pill 171, 172, 174, 303 v-w
Plastizer 152
Polimer 83,236, 240, 244 Viskozluk
Pudra 137 Dinamik viskozluk 77, 78
Kinematik viskozluk 77, 78
Viskozimetreler 78-81
R Vcutta anan sistemler 244
Weibull dalm 211,325
Reaksiyon hz sabitesi 301 Wurster cihaz 219, 220, 229
RHLB 93,94
Yar-kat matris (Semi-solid matrix;SSM)

Sedimentasyon hacmi 88 191, 192
Sert jelatin kapsl 186, 187, 190, 191, 192 Yar kat preparatlar 98, 99, 101, 105
Sfr derece kinetik 210 Yar kat sva 100
Sktrlm dansite 163, 165 Yer tutma deeri 120
Sink koul 209 Yn as 166, 167, 237,240
Stabilite testi 300 Yzen dozaj formu 246
Steril katgt 71 Yzey etkenlik 74
Supozituvar svalar 117, 119 Yzey gerilimi 8, 74-76
339

257 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

257 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ankara niversitesi

Deneysel Uygulamalar Kitab

Farmastik Teknoloji Deneysel Uygulamalar kitabnn, fakltemizden veya

1.1. Pratik almalarda Uyulmas Gereken Kurallar

1. Laboratuvara zamannda gelmeyenler laboratuvara alnmazlar.

Not: Yaplan kontroller srasnda gsterge, snr izgilerinin dna kyorsa

rnek 2.1. 10 mg ile 2 blme izgisi sapan terazinin duyarll nedir?

rnek 2.2. Duyarll 3 mg olan bir terazide % 5 hata ile en az ne kadar

1. Terazinin gstergesi 10 mg ile ka blme sapyor? Duyarllk ne kadardr?

7. Aada verilen deerlere sahip terazilerden hangisinin duyarll daha

Terazi kollarnn eitlik kontrol

Tartmlarm doru olabilmesi iin terazi kollarnn eit olmas gerekir.

2.4. Alkol Hesaplamalar

Pratikte alkol derecelerini hacim ve arlk olarak belirten, arlk ve hacim

1000 g 60 lik alkol iin 555 g 96 alkol gereklidir.

27.5 g 96 alkolden alnr, 50 g' a artlm su ile tamamlanr.

rnek 2.4: 96 alkolden hareketle 100 ml 70 alkol hazrlaynz.

V, :stenen alkoln ml miktar

72.9 ml % 96 h/h alkolden alnp, artlm su ile mezrde 100 ml'ye

rnek 2.5: % 90 a/a alkolden hareketle 400 g % 40 a/a alkol hazrlaynz.

Vi :stenen alkoln gram miktar

177.7 g % 90 a/a alkolden alnp, artlm su ile terazide 400 g'a

Uygun bir zcde ya da zc karm iinde bir veya daha fazla

zeltilerin hazrlanmasnda kullanlan konsantrasyon ifadeleri;

Eer % konsantrasyon yukardaki ifadeler gibi kesin olarak belirtilmemise;

Farmastik zeltilerin Formlasyonlar

Farmastik zeltiler zclerine gre;

zcs su olmayan zeltilerde, su yerine uygun alternatif zcler

Su yerine kullanlabilen zcler unlardr:

Farmastik zeltilerin formlasyonlarna giren yardmc maddeler:

Farmastik zeltiler grubunda yer alan preparat eitleri ise:

Farmastik zeltiler hazrlanma yntemlerine gre;

Farmastik zeltilerin Dayankll

zeltilerde yer alan maddeler kimyasal stabilite asndan kat formlarla

% 3 a/a Borik Asit zeltisi

Alminyum Subasetat zeltisi (USP 27)

Alminyum slfat 145 g

Alminyum Asetat zeltisi (USP 27)

Alminyum Subasetat zeltisi 545 ml

Kire Suyu (USP 27)

Ntr Sodyum Hipoklorr zeltisi (USP 27)

Sodyum hipoklorr zeltisi 5.00 ml

Aktif Klor Miktar Tayini:

Seyreltik Hidrojen Peroksit zeltisi

nceden konsantrasyonu saptanm olan konsantre hidrojen peroksit

I- Deriik Hidrojen Peroksit zeltisinde Hidrojen Peroksit Miktar Tayini:

1 ml zelti su ile 100 ml'ye seyreltilir. Bundan 20 ml alnp zerine 5 ml

5 ml hidrojen peroksit zeltisi artlm su ile 100 ml'ye tamamlanr, deriik

III- zeltinin Asitliinin Saptanmas:

10 ml zelti su ile 20 ml'ye seyreltilir ve zerine 5 damla metil krmzs

**Titrasyon hafife stlarak yaplmaldr.

Konsantre yot zeltisi (USP 27)

Topikal yot zeltisi (USP 27)

Etanoll yot zeltisi (USP 27)

4. yot ile alrken dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? Aklaynz.

Konsantre Etanoll yot zeltisi (USP 27)

Serbest yot Miktar Tayini:

Renksiz yot zeltisi (Martindale, 29th ed.)

Kmr Katran zeltisi (USP 27)

Kmr katran 200 g

Ard Katran Losyonu

Rezorsin-Salisilik Asit zeltisi

Konsantre Kafurlu Su (BP 1999)