Mihaly Szentmartoni

PROBLEMI S U V R E M E N E OBTELJI

U o v o m predavanju elio bih se dotaknuti nekih problema obitelj

s k o g i v o t a , koji s e rjee s p o m i n j u , i a k o s u p r i s u t n i u g o t o v o s v i m obi
teljima. M o d a j e u p r a v o t o r a z l o g t o s e o njima m a l o g o v o r i : p r e m d a
s e z b o g njih m n o g o p a t i i n e r v i r a , i n i n a m s e d a s p a d a j u n a n e i z b j e n i
tijek s t v a r i . O s v r n u t e m o s e n a tri g l a v n a i z v o r a p r o b l e m a : n a o d l a z a k
m l a d i h od kue, na rodbinske o d n o s e i na unutarobiteljsku dinamiku s
p o s e b n i m o s v r t o m n a s u k o b generacija. N a kraju u s p o m e n u t i p o n e k u
ideju s o b z i r o m na p r e v e n c i j u i terapiju.

Mladi i odlazak od kue

Odvajanje mladih od roditelja temeljna je etapa na putu prema

psiholokoj samostalnosti. S t o g a je o n o nuna pojava. Meutim, odvaja
nje m l a d i h i n j i h o v o d l a z a k i z r o d i t e l j s k e k u e m o e biti r a z l i i t . N e k i
m l a d i n a p u t a j u o b i t e l j na vlastitu inicijativu, prije n e g o su roditelji s p r e m
n i n a t o . M o e s e t o d e s i t i npr. n a k o n s u k o b a z b o g k a s n o g d o l a e n j a kui.
Drugi se odvajaju postupno, progresivno, poto su prije toga stvorili
s o l i d n u o s n o v i c u z a i v o t drugdje. I m a i t a k v i h koji k a o d a n e osjeaju
p o t r e b u z a o d l a s k o m n e g o n a s t a v e i v j e t i u n u t a r obitelji k a o v e odrasli
l a n o v i t e z a j e d n i c e . K a k a v g o d b i o n a i n n a p u t a n j a k u e , o n o j e uvijek
izvor napetosti i n e s p o r a z u m a . Sukobljavaju se razliite, suprotne potrebe:
i n f a n t i l n i osjeaj o v i s n o s t i n a s u p r o t elji d a s e n a e a u t o n o m n i i d e n t i t e t ;
elja r o d i t e l j a d a z a t i t e dijete, p r e m d a z n a j u d a i h moraju p u s t i t i d a
krenu svojim putem. P r o b l e m se komplicira time to za m l a d e i psiho
loki i m a t e r i j a l n o p o s t a j e s v e t e e n a p u s t i t i o b i t e l j . '

P r e m a n e k i m p o d a c i m a iz 1 9 6 9 . , u A m e r i c i je broj m l a d i h i z m e u
2 0 . i 2 9 . g o d i n e koji i v e s r o d i t e l j i m a p o r a s t a o 25*/o. M i s l i m da se isto
kretanje osjea i u n a s . J e d a n od r a z l o g a s i g u r n o je ekonomski: t e k o je

' D. GOLEMAN, Andarsene da casa: c' un momento giusto per farlo? Psicologia
contemporanea, 1981, No 8, str. 19 i dalje.

468
n a i zaposljenje. D r u g i J e r a z l o g , kasnija e n i d b a . O n a j e oduvijek zna
ila ritualno naputanje kue i obitelji. Nesposobnost naputanja kue
i m a k a t k a d t e i h p o s l j e d i c a z a m l a d e . N a v o d i m sluaj i z S a v j e t o v a l i t a :
djevojka, 2 2 g o d i n e , s t u d e n t i c a u Z a g r e b u , ali e k o n o m s k i i p s i h o l o k i g o
t o v o p o t p u n o o v i s n a o majci. O n a joj s u g e r i r a t o e o b u i , o s o b i t o k o d
kue, k a k v a m u a i m a traiti, itd. D j e v o j k a se sve vie osjea nedoraslom
n e s p o s o b n o m z a s a m o s t a l a n i v o t . N e r a d i se, d a k l e , s a m o o f i z i k o m
odlasku, nego o psihikom. P r e m a psihijatru Fredricku C o o n s u , ovaj je
p r o b l e m ei u p r v o r o e n a c a i n a j m l a e g d j e t e t a n e g o l i u o s t a l e djece, i
t o z b o g jae s k l o n o s t i roditelja da ih v e u z a sebe. I s t o t a k o d j e v o j k e
imaju v i e t e k o a n e g o m l a d i i .

S v r h a je odlaska prekid s djetinjstvom. Anna Freud Iznijela je tvrd

nju da z a d o v o l j a v a j u i p r i j e l a z iz d j e t i n j s t v a u o d r a s l o s t p r e t p o s t a v l j a p r e
k i d s d j e t i n j s t v o m , tj. o d b a c i v a n j e o n o g i d e n t i t e t a ( s l i k e o sebi) t o su ga
n a m e t n u l i roditelji. T o s e o i t u j e u m l a d e n a k o m buntu. P o d tim vidi
k o m , vanjske t e k o e u v e z i s o d l a s k o m manje su v a n e od unutranjih.
Jer n a i z g l e d n e o v i s n a djevojka, k o j a i p a k d v a p u t t j e d n o t e l e f o n i r a kui
iz g r a d a gdje s t u d i r a i f i n a n c i j s k i o v i s i o r o d i t e l j i m a koji se z b o g t o g a
prilino upleu u njezin i v o t , m o e biti m a n j e a u t o n o m n a ( s a m o s t a l n a )
od d r u g e koja i v i s r o d i t e l j i m a , ali se s a m a u z d r a v a i i v i v l a s t i t i m sti
lom ivota.

P o t r e b n o je s p o m e n u t i da raskid s obitelji ne znai p r o b l e m s a m o za

mlade n e g o I z a roditelje. P o sebi djetetov o d l a z a k (osamostaljenje) za
roditelje j e p o z i t i v a n d o g a a j . S a v o d g o j i a o j e u p r a v o z a t i m d a djeca
p o s t a n u s a m o s t a l n a , o d r a s l e o s o b e . A H nije t o u v i j e k sluaj, o s o b i t o a k o
je odlazak i z a z v a o konflikt. D a v i d Levi, H e l m Stierlin i Robert Savard
opisali s u p r o f i l 3 0 o b i t e l j i s p o r e m e e n i m ( p r o b l e m a t i n i m ) a d o l e s c e n
t o m . G o t o v o u s v i m s l u a j e v i m a p r o n a l i su p o v e z a n o s t s k r i z o m u oevu
ivotu. U p r a v o u asu k a d se adolescent s u o a v a o s potrebom odvajanja
o d obitelji i i z g r a d n j e n o v o g , n e o v i s n o g i d e n t i t e t a , o t a c j e i m a o p r o b l e m a
u v e z i s v l a s t i t i m I d e n t i t e t o m i o s m i l j e n j e m s v o j e g a i v o t a . S i n o v i izbori
profesije I ljubav podsjeaju ga na vlastite (promaene) izbore na tim
podrujima. Roditelj s v i s o k i m osjeajem vrijednosti m o e dopustiti svo
j e m djetetu da t r a i v l a s t i t e p u t o v e i usmjerenje; roditelj s p r o b l e m i m a u
vezi s vlastitim identitetom djetetova odvajanja i osamostaljivanje doiv
l j a v a k a o prijetnju, p a r e a g i r a ili k r i t i k o m ili p o t p u n o m nezainteresira-
nou.

Majke takoer prolaze kroz krizu. Perspektiva praznog gnijezda

suoava ih s g u b i t k o m majinske funkcije (koja im je dosad bila g o t o v o
sredinja f u n k c i j a ! ) i p o s t a j u o v i s n i j e o m u u s o b z i r o m na svoj i d e n t i t e t .
D r u g i m r i j e i m a : m o r a j u s e p o n o v n o v r a t i t i u l o z i s u p r u g e . S t o g a s e majka
o b i n o j a e n e g o o t a c , o d u p i r e o s a m o s t a l j e n j u djece.

Vrlo esto rjeenje o v o g alosnog stanja jest adolescentov napraiti

odlazak. A o n i koji ostaju k o d k u e , u s t a l n o m su s u k o b u , o s o b i t o s m a j -

469
k o m . T a k a v adolescent, kad se ve i osamostali, m o e ostati afektivno
v e z a n uz majku.
Kao najei znakovi promaenog osamostaljivanja, tj. nemogunosti
da se adolescent izdvoji iz obiteljskog sustava, n a v o d e se droga, antisoci-
j a l n o p o n a a n j e , apatija i p s i h i k e s m e t n j e . J . H a l e y s m a t r a i h f u n k c i o
n a l n i m p o r e m e a j i m a u s m i s l u p o t r e b e d a s e obitelj p o t e d i r t v o v a n j e m
v l a s t i t a r a s t a . N p r . o v a k a v p r o m a a j a d o l e s c e n t a e s t o slui t o m e d a s e
r o d i t e l j i n e m o r a j u s u o i t i s v l a s t i t i m b r a n i m p r o b l e m o m koji b i vjero
jatno d o v e o do rastave. K a d bi adolescent otiao o d k u e , roditelji b i
ostali sami sa svojim p r o b l e m o m ; ako ostane, m o g u ga odgoditi. M e u
t i m , cijena o b i t e l j s k e s t a b i l n o s t i u o v o m j e sluaju t e k a p r e p r e k a a d o l e s -
c e n t o v u e m o t i v n o m r a z v o j u . N j e g o v a f i z i k a p r i s u t n o s t pri t o m e nije n u -
d a n u v j e t z a o v a k v u situaciju. A k o sin ili k e r k a p o s t a j u p a c i j e n t p s i h i
jatrijske k l i n i k e , a k o p o s t a n e l u t a l i c a - b e s k u n i k , p a a k a k o s t u p i u s a m o
s t a n , a roditelji to s m a t r a j u d e v i j a n t n i m p o n a a n j e m , ti p r o m a a j i i dalje
e d r a t i o b i t e l j n a o k u p u : ujedinjuje i h z a j e d n i k a o b r a n a o d t a k v a p o n a
anja s i n a ili k e r k e .

Z a j e d n i k i n a z i v n i k s p o m e n u t i h s l u a j e v a jest a d o l e s c e n t o v o odbija
nje d a p o s t i g n e o s o b n i uspjeh. U s p j e h s e m o e o d n o s i t i n a k o l u ili n a
p o s a o ili n a z a d o v o l j a v a j u e i s t a b i l n e v e z e i z v a n obitelji ( n e m o e n a i
d j e v o j k u ! ) . O v a m o s p a d a j u i o s o b e k o j e n i k a d n e uspiju d i p l o m i r a t i , g u b e
jedan p o s a o za drugim, trae p o s a o ispod svojih sposobnosti, itd. U svim
t i m s l u a j e v i m a obitelj situaciju d e f i n i r a k a o n e u s p j e h .

N a pitanje z a t o a d o l e s c e n t o v o d l a z a k od kue mora znaiti toliki

p r o b l e m i o b i t e l j s k u k r i z u , p o z n a t i psihijatar J . H a l e y o v a k o j e o d g o v o r i o :
N a a kultura ne prua n i k a k v o f o r m a l n o sredstvo koje bi o l a k a l o pri
j e l a z . M n o g a p r i m i t i v n i j a d r u t v a imaju posebni ceremonijal za trenutak
o d l a s k a . T o s u c e r e m o n i j a inicijacije, gdje m l a d i o v j e k m o r a p r o i o d r e
e n e kunje. O d t o g t r e n u t k a dalje roditelji m o r a j u drukije p o s t u p a t i s
njima. Mi nemamo takvih ceremonija, osim moda stjecanje diplome.
N a d a l j e , ne postoje n o r m e ni s o b z i r o m na odvajanja. U E v r o p i se o b i n o
s m a t r a d a 1 8 - g o d i n j i sin j o n e e o t i i d a i v i s a m , n i t i s e o e n i t i . N a i m e ,
n e m a z a t o uvjeta.

I p a k t r e b a rei d a n e m a n i t a n e o b i n o g n i u t o m e a k o sin ili k e r k a

odlue ostati s roditeljima i kad odrastu. A k o su te osobe zadovoljne,
r a d e i z a r a u j u za s v o j i v o t , s t v a r je u redu. S l u a j p o s t a j e z a b r i n j l v a -
jui a k o sin ili k e r k a o s t a j u k o d kue pa su zbog toga stalno nezado
voljni, nedorasli, neuspjeni, t a k o d a s e roditelji m o r a j u b r i n u t i z a njih.

O t i i od kue ne znai uvijek i n u n o stalno ostati daleko. A k o se

n e t k o ne m o e snai, v r a a s e u o b i t e l j . T i p i a n j e sluaj d j e v o j k e k o j a
s e u d a j e jer k o d k u e i m a p r o b l e m a s r o d i t e l j i m a . J e d i n a p o d l o g a b r a k a
jest n j e z i n a elja d a i z i e i z k u e . O d l a z i , r o d i dijete, b r a k s e raspada. O n a
s e v r a a k u i jer n e m a k a m o i i . V e c i t i r a n i H a l e y d o d a j e o b e s h r a b r u -
juu slutnju: I m a m dojam da o s o b e esto n a s t a v e ivjeti u l o e m braku

470
s a m o z a t o d a s e n e m o r a j u v r a t i t i k u i k a o p r o m a e n i ljudi. P r e m a nje
g o v u miljenju, j e d n a o d g l a v n i h f u n k c i j a p r v i h g o d i n a b r a k a t r e b a l o b i
d a b u d e p o m o o s o b i d a s e o d v o j i o d s v o j e obitelji. A k o e n i n i roditelji
p o s t a j u p r e v i e n a m e t l j i v i , m u m o r a b i t i u stanju rei: N e , bolje j e n e
ii k n j i m a s v a k e nedjelje! I o b r a t n o . A e n a se m o e ispriati svojoj
m a j c i : J a b i h r a d o d o l a , ali m u nije ba o d u e v l j e n t i m e . M u i e n a
mogu si p o m o i d a u z a j a m n o u v a j u j e d a n d r u g o g a o d n a s r t l j i v i h rodi
telja i d a t a k o p o s t a n u s a m o s t a l n a j e d i n i c a . T a k o s t i e m o d o d r u g o g p r o -
blem.a o b i t e l j s k o g i v o t a d o p r o b l e m a r o d b i n e .

Rodbinski odnosi

Imati roake neizbjeni je dio obiteljskoga ivota. D o d u e , ovjek se

ne mora oeniti da b i i m a o r o a k e . A l i u l a s k o m u b r a k stjeu se novi
r o a c i na koje se t e k t r e b a p r i u i t i . A o d n o s p r e m a n o v i m r o a c i m a u biti
je t e s t o d n o s a i z m e u m u a i ene.^
P r o b l e m r o d b i n s k i h o d n o s a , o d n o s n o k v a l i t e t a tih o d n o s a o v i s i o r a z
liitim initeljima i uvjetima. O n i o v i s e npr. o estoti k o n t a k a t a . Ti k o n
t a k t i m o g u b i t i r e d o v i t i , p e r i o d i n i i rijetki. R e d o v i t i s u nedjeljni r u k o v L
P e r i o d i n i m a n j e o v i s e o b l i s k o s t i , a d o g a a j u se o b l a g d a n i m a i d r u g i m
o b i t e l j s k i m d o g a a j i m a . R i j e t k i m a se s m a t r a j u susreti na B o i i U s k r s s
i z m j e n o m d a r o v a i d o b r i h elja.
N a o d n o s p r e m a r o a c i m a utjee i d u i n a o f i r a n j a , tj. p o z n a n s t v a
prije braka. Prekratko p o z n a v a n j e prije braka nerijetko ima negativne
u i n k e n a r o d b i n s k e o d n o s e . N e t o b i t n o u t i m o d n o s i m a o b i n o s e mije
nja r o e n j e m p r v o g d j e t e t a . A k o s u r o a c i i i m a l i n e g a t i v a n s t a v p r e m a
b r a k u , d j e t e t o v i m d o l a s k o m p r i h v a a j u stanje s t v a r i : dijete n a n e k i n a i n
slui k a o j a m s t v o da je brak ipak uspjean.
P r v e godine braka donose vie problema s roacima. P r e m a jednoj
procjeni, e n e imaju o k o est p u t a v i e p r o b l e m a s m u e v o m r o d b i n o m
nego obratno (Duvall, 1971). Ipak, normalan odnos na poetku braka
o b i n o j e p o d r k a i ohrabrenje. R o d i t e l j i r e l a t i v n o rijetko izravno sabo
tiraju n o v i b r a k djece, a v e i n a r o a k a p o m a e m l a d e n c e financijski ili
k a o j a m c i z a k r e d i t ili n a koji d r u g i n a i n . I p a k , d v a s u p o d r u j a k r i t i n a u
p r v i m g o d i n a m a braka. P r v i s e p r o b l e m j a v l j a n e p o s r e d n o n a k o n vjena
nja, a o d n o s i se na j e d n a k o v r i j e m e koje e m u i e n a p r o v e s t i k o d
roditelja j e d n o g o d n o s n o drugog. esti je Izvor k o n f l i k t a u tome, k o m e e
o t i i z a B o i ili U s k r s . R o e n j e p r v o g d j e t e t a r e d o v i t o r a z r j e a v a i taj
p r o b l e m : ostaju k o d k u e . D r u g i se p r o b l e m j a v l j a u v e z i s o d g o j e m dje
t e t a . N e m a d v i j e obitelji, a k n i d v i j e o s o b e , koje b i s e p o t p u n o s l a g a l e v

' L. J. BISCHOF, Adult Psychology. Harper & Row, London 1976, str. 282 "i
daljc.

471
s v i m o d g o j n i m p i t a n j i m a . S t o g a nije n i k a k v o u d o d a e s e brak r a z i l a z i t i
t o s e t i e u n u k o v a o d g o j a . O b i n o j e e n i n a m a j k a t a k o j a e d o i d a joj
bude od pomoi neposredno nakon poroda. Rjee e t o initi mueva
majka. D j e d o v i o b i n o nemaju t a k v i h p r o b l e m a , n e mijeaju s e u o d g o j
u n u k a . M o d a o t u d a z a n i m l j i v a p o j a v a d a e b a k e rjee g o v o r i t i o n a
e m u n u k u n e g o e u v i j e k rei u j e d n i n i : m o j u n u k .
K a k o brak napreduje, s g o d i n a m a slabe problemi u v e z i s rodbinom.
S v a k a o b i t e l j g r a d i v l a s t i t i stil i v o t a , i m a iri k r u g prijatelja, p a r o d b i n
ski posjeti p o s t a j u rjei. S n a s t u p o m s t a r o s t i r o d b i n s k e v e z e j o v i e s l a b e .
N o s t a l g i j a p o s t a j e z n a a j k a s u s r e t a : sjeanja n a p r o l o s t , s v e m a n j e mije
anje u n u t a r n j i ivot obitelji. A smrt pomalo ali neumoljivo umanjuje
broj r o a k a . D o n o v i h t r z a v i c a o b i n o d o l a z i u v e z i s n a s l j e d s t v o m . a k i
sentimentalni predmeti bez vrijednosti (fotografije, dijelovi namjetaja,
s l i k e i si.) m o g u b i t i i z v o r n e p r i j a t e l j s t v a .

Bake i djedovi z a s l u u j u p o s e b a n t r e t m a n . Za njih o v o n o v o stanje

biti djed i baka znai drugu ansu: nepostojanje izravne o d g o v o r
nosti, s v a g d a n j i h b r i g a i s v a a o k o d j e t e t o v a o d g o j a I z a z i v a u d e s n e p r o
mjene u stavovima. M n o g e bake i djedovi koji su svoju djecu odgajali
strogo i konzervativno, odjednom postaju vrlo relaksirani i tolerantni
prema u n u k o v i m nepodoptinama.

Tradicionalno shvaanje u bakama i djedovima gleda dobrodune,

sijede a n e l e s b e s k r a j n o m s t r p l j i v o u i m o g u n o u da b u d u k o r i t e n i i
i s k o r i t e n i . I p a k , d a n a s s e n e t o o d t e s l i k e p o s t u p n o mijenja. B a k e i dje
d o v i s v e s u m a n j e s k l o n i t o m e d a b u d u b e s p l a t n i u v a r i djece. i n i s e d a
m o d e r n e b a k e v i e v o l e k r a t k e p o s j e t e , a o n d a dalje i v e v l a s t i t i m n e o v i s
nim ivotom.
Hader (1965.) u s t a n o v i o j e d a stari roditelji i p a k imaju umirujui
u i n a k u i v o t u s v o j e djece i u n u k a . N j i h o v a p r i s u t n o s t m o e s l u i t i k a o
o d r e e n i k o r e k t o r ili s u d a k a i n s t a n c i j a pri d o n o e n j u o d l u k e . N e o v i s n o o
d o b i n e k e o d r a s l e o s o b e , d o k l e g o d njezini roditelji i v e . Ima n e k o g a s t a
rijeg s v i e i s k u s t v a koji j e m o e u p o z o r i t i a k o n a p r a v i g l u p o s t i , b e z o b z i r a
na to p r i h v a a li taj savjet ili ne.
H o e l i u l o g a b a k e Ili d j e d a b i t i u g o d n a ili nee, o v i s i o m n o g o o k o l
n o s t i , m e u o s t a l i m , i o t o m e je li b r a n i d r u g i v ili nije. B i t i j e d i n a
b a k a ili jedini djed p r i l i n o mijenja situaciju. T o , dalje, o v i s i i o f i n a n
c i j s k o m stanju. A k o j e o n o d o b r o , m o g u u i v a t i u k u p o v a n j u d a r o v a u n u
c i m a ili p a k u t o m e d a i m p r i u t e p u t o v a n j a .
Autori se u g l a v n o m slau da s e v i e g e n e r a c i j s k e obitelji d r e s k u p a
p r v o t n o p u t e m e n s k e v e z e . e n s k i l a n o v i obitlji v i e s u z a i n t e r e s i r a n i
za obiteljsko jedinstvo n e g o muki. Majke bolje p a m t e roendane, imen
d a n e , g o d i n j i c e . O n e o r g a n i z i r a j u p o s j e t e i susrete.
Od p o s e b n o g je interesa dvostruka uloga odraslog lana viegenera
cijske obitelji. To je ujedno i izvor mnogih konflikata i nesporazuma.
T a k v a o d r a s l a o s o b a m o r a I s t o d o b n o biti dijete s v o j i h roditelja i roditelj

472
svojoj djeci. To su d v i j e u l o g e koje se u p r a k s i t e k o spajaju. t o su djeca
manja-, to v e i z a h t j e v stavljaju na s v o j e roditelje, ali je i v e a p r i s u t n o s t
jo n e p r e v i e s t a r i h d j e d o v a i b a k a . K a k o djeca rastu, t a k o s e u l o g e m i j e
njaju. D j e c a p o s t a j u s v e s a m o s t a l n i j a , djed i b a k a s v e stariji. P r o m j e n e su
j e d v a v i d l j i v e , ali s u s t v a r n e . J e d a n o d najjasnijih p o k a z a t e l j a jest n a i n
donoenja odluka. Starost donosi nepovratnost. Odrastao mora donositi
s v e v i e o d l u k a i m j e s t o s v o j i h s t a r i h roditelja. T o v i e vrijedi z a ene
n e g o z a m u k a r c e . M a j k e e s e u d o n o e n j u o d l u k a v i e o s l a n j a t i n a svoje
keri n e g o oevi na sinove.

D a n a s se s v e vie g o v o r i o jednoj n o v o j pojavi: zaposleni djedovi i

b a k e . N e m a s t a t i s t i k i h p o d a t a k a o toj p o j a v i , ali j e d n o j e s i g u r n o : n o s t a l
g i n a s l i k a o b a k i k o j a t i h o sjedi i t r i k a p o m a l o i e z a v a . D a n a n j e b a k e ,
i m a m o d o j a m , n e k a k o s u m l a d e , k o l o v a n i j e , imaju s v o j p r i h o d ( m i r o v i n u )
i prijatelje i z v a n k u e . A u p r a v o t e o k o l n o s t i m o g u biti i z v o r p r o b l e m a ,
jer je j a s n o da se t a k v e b a k e i d j e d o v i n e e o l a k o p o v u i u svoj k u t a k ,
n e g o i te k a k o e l e da se osjeti n j i h o v a p r i s u t n o s t u obiteljskoj d i n a m i c i .
P r o b l e m j e t e i , k a k o m i s e ini i z p r a k s e , k a d s e radi o m u e v o j majci,
koja, s j e d n e s t r a n e , ne m o e p r i h v a t i t i s n a h u , a s d r u g e s t r a n e sin je
a f e k t i v n o jo o v i s a n o njoj. O v a k v a situacija m o e d o v e s t i d o p r a v e k a t a
s t r o f e u b r a n o j z a j e d n i c i , a k do r a s t a v e .

S l u a j i z S a v j e t o v a l i t a : D o l a z i o t a c z b o g keri ( 1 8 g o d . ) k o j a s l a b o
ui i n e z a i n t e r e s i r a n a je u k o l i . Sin ( 1 5 g o d . ) p o n a v l j a r a z r e d . Situacija u
kui: baka, koja ivi u konfliktu sa s n a h o m (dvije dominirajue enske
figure) i p o m i r l j i v o t a c (koji djeluje k a o s l a b i ) . D j e c a s u n o s i o c i s i m p t o
ma, a s v i se t u e u p r a v o na b a k i n o mijeanje u n j i h o v obiteljski i v o t .
O v a j nas sluaj u v o d i u t r e e p o d u j e m o g u i h p r o b l e m a : u n u t a r o b i -
teijska (intrafamilijarna) dinamika.

Ur2ntarobiteljika (intrafamilijarna) dinamika

O b i t e l j s k i j e i v o t m r e a obiaja, p r i l a g o d b i ( k o m p r o m i s a ) , u v s t v e
n i h o d n o s a , n a p e t o s t i i apatije, o d k o j i h s v a k o r a s t e ili s e smanjuje k a k o
koji l a n o b i t e l j i stari. U n u t a r s v a k e obitelji m o e m o p r o n a i i t a v i s p e k
tar l j u d s k o g p o n a a n j a . P o k u a t e m o i s t a k n u t i n e k e n a j v a n i j e m o m e n t e
intrafimilijarne dinamike pod vidikom moguih arita konflikta.

Na prvom mjestu treba spomenuti sukob (jaz) izmeu generacija.

U v i j e k je bilo i bit e generacijskog problema: n e m o g u n o s t da se razgo
v a r a , g l e d a n j e n a iste p o j a v e s r a z l i i t i h g l e d i t a , n e o s j e t l j i v o s t z a osje
aje d r u g i h , kritiziranje ponaanja i vjerovanja drugoga. Tradicionalno,
jaz i z m e u generacija znai e m o c i o n a l n u (uvstvenu) udaljenost izmeu
r o d i t e l j a i djece. A l i nije t o j e d i n i o b l i k . A . A d l e r m i s l i d a s e p r v o r o e -
n a c i posljednje dijete u j e d n o j obitelji m o g u smatrati dvjema razliitim
generacijama.

473
 N a j e e t e m e koje i z a z i v a j u r a s k o r a k m e u g e n e r a c i j a m a jesu p o l i
tika, vlast, seksualno ponaanje i religija. Prema jednom istraivanju
( L e r n e r i dr., 1 9 7 1 ) , a d o l e s c e n t i ( p r o s j e n a d o b 16 g o d . ) i o d r a s l i ( p r o
sjena d o b 44 g o d . ) u 90''/o s l u a j e v a r a z l i k u j u se s o b z i r o m na te t e m e .
K o n f l i k t i z m e u g e n e r a c i j a d o g a a s e u g l a v n o m z b o g sadanjih, a k t u a l
n i h t e m a , a u m a n j e s o b z i r o m na t u m a e n j e prolosti.^
Generacijski problem uvelike je problem komunikacija. Komunicirati
z n a i biti s h v a e n i sluati o d g o v o r . Poinje p r v i m d j e t e t o v i m p l a e m i
m a j i n i m o d g o v o r o m n a taj p l a . N o o n o t o n e k i roditelji n e m o g u ili
ne e l e s h v a t i t i jest t o d a , k a k o djeca rastu, k o m u n i k a c i j a p o s t a j e s v e
l e d n a k o p r a v n i j a . I roditelji m o r a j u u i t i o d djece. Prije s e u g l a v n o m g o v o
rilo o utjecaju r o d i t e l j a na djecu; d a n a s se s v e v i e g o v o r i I o utjecaju
djece n a roditelje.

Utjecaj roditelja na djecu. O d n o s i z m e u roditelja i djece k o m p l e k s n i

je k r u g r e c i p r o n i h o d n o s a koji su I s t o d o b n o stabilni i nestabilni, pozi
tivni i destruktivni, dugoroni i kratkoroni. Roditelji r a z l i i t o utjeu
n a i v o t d j e c e : u v a j u ih, h r a n e , pribavljaju odjeu, p r u a j u z a t i t u , v r e d
nuju p o n a a n j e , s u d e u s u k o b i m a s b r a o m , m o d e l i su za n a s l j e d o v a n j e ,
f o r m i r a n j u l i n o s t i , u e djecu o d g o v a r a j u o j seksualnoj ulozi. M n o g i su
s e p r e p l a i l i k a d s u m a j k e p o e l e r a d i t i : s v e e t e o d g o j n e funkcije o t p a
sti, djeca e rasti d i v l j e . M e u t i m , l o n g i t u d i n a l n a i s t r a i v a n j a i p r a e
nja p o k a z a l a s u d a s e djeca z a p o s l e n i h majki i p a k n e razvijaju drukije
o d djece m a j k i koje s u k o d k u e . S a m a o k o l n o s t d a j e m a j k a o d s u t n a v e i
d i o v r e m e n a z b o g p o s l a nije d o v o l j n a d a p r o t u m a i e v e n t u a l n o n e p r i l a -
g o e n j e d j e t e t o v a p o n a a n j a . B i t n o z a o v a j p r o b l e m jest t o d a dijete s h v a t i
z a t o m a j k a radi.

Utjecaj djece na roditelje. D i j e t e u v e l i k o j mjeri utjee na i v o t i p o

n a a n j e roditelja. N a v e s t e m o s a m o n e k e najee utjecaje. R o d i t e l i i e s t o
mijenjaju i v o t n i stil n a k o n d j e t e t o v a roenja. Mijenjaju se i n j i h o v i sta
vovi i shvaanja o odgoju kad se k o n k r e t n o dijete p o j a v i . Mijenja se i
o d n o s i z m e u m u a i e n e : m o e biti p o z i t i v a n u smislu m e u s o b n a p o m a
ganja, ali m o e I z a z v a t i s u p a r n i t v o , ili ii a k d o r a z i l a e n j a s o b z i r o m
na p r a v i l a ponaanja I djetetova prava. Rekreacija i vrijeme za razonodu
p o s t a j u o v i s n i o d j e t e t u i o b i n o se reduciraju. D j e t e t o v a p r i s u t n o s t m o e ,
dalje, z a h t i j e v a t i r a d i k a l n e p r o m j e n e u d n e v n i m o b i a j i m a , p r i l a g o d b u v r e
m e n a i f r e k v e n c i j e s e k s u a l n o g i v o t a , t e k e r t v e z a osiguranje v l a s t i t i h
odjevnih predmeta, k a t k a d zahtijeva prekovremeni rad da bi se pribavio
dodatni n o v a c itd.
S p o m e n u l i s m o p o j a m o b i t e l j s k e p r i l a g o d b e . Pri t o m e s e m i s l i n a n o r
m a l n o i d o b r o f u n k c i o n i r a n j e j e d n e obitelji. S t i m u v e z i i m a n e k i h z a n i m
ljivih p o d a t a k a . A k o s e o t a c i m a j k a s l a u u t o m e k a k o t r e b a d a i z g l e d a

' Usp. L. J. BISCHOF, nav. d}. str, 296.

474
svojoj djeci. To su d v i j e u l o g e k o j e se u p r a k s i t e k o spajaju. t o su djeca
manja, to v e i z a h t j e v stavljaju na s v o j e roditelje, ali je i v e a p r i s u t n o s t
jo n e p r e v i e s t a r i h d j e d o v a i b a k a . K a k o djeca rastu, t a k o s e u l o g e mije
njaju. D j e c a p o s t a j u s v e s a m o s t a l n i j a , djed i b a k a s v e stariji. P r o m j e n e su
j e d v a v i d l j i v e , ali s u s t v a r n e . J e d a n o d najjasnijih p o k a z a t e l j a jest n a i n
donoenja odluka. Starost donosi nepovratnost. Odrastao mora donositi
s v e v i e o d l u k a i m j e s t o s v o j i h s t a r i h roditelja. To v i e vrijedi z a ene
n e g o z a m u k a r c e . M a j k e e s e u d o n o e n j u o d l u k a v i e o s l a n j a t i n a svoje
keri n e g o o e v i n a s i n o v e .

D a n a s se sve vie g o v o r i o jednoj novoj pojavi: zaposleni djedovi i

b a k e . N e m a s t a t i s t i k i h p o d a t a k a o toj p o j a v i , ali j e d n o j e s i g u r n o : n o s t a l
g i n a s l i k a o b a k i k o j a t i h o sjedi i t r i k a p o m a l o i e z a v a . D a n a n j e bake,
i m a m o d o j a m , n e k a k o s u m l a d e , k o l o v a n i j e , imaju svoj p r i h o d ( m i r o v i n u )
i prijatelje i z v a n k u e . A u p r a v o t e o k o l n o s t i m o g u biti i z v o r p r o b l e m a ,
jer je j a s n o da se t a k v e b a k e i d j e d o v i n e e o l a k o p o v u i u s v o j k u t a k ,
n e g o i te k a k o e l e da se osjeti n j i h o v a p r i s u t n o s t u obiteljskoj d i n a m i c i .
P r o b l e m j e t e i , k a k o m i s e i n i i z p r a k s e , k a d s e radi o m u e v o j majci,
koja, s j e d n e s t r a n e , ne m o e p r i h v a t i t i s n a h u , a s d r u g e s t r a n e sin je
a f e k t i v n o jo o v i s a n o njoj. O v a k v a situacija m o e d o v e s t i d o p r a v e k a t a
strofe u branoj zajednici, ak do rastave.

Sluaj i z S a v j e t o v a l i t a : D o l a z i o t a c z b o g keri ( 1 8 g o d . ) k o j a s l a b o
ui i n e z a i n t e r e s i r a n a je u k o l i . S i n ( 1 5 g o d . ) p o n a v l j a r a z r e d . Situacija u
kui: baka, koja ivi u konfliktu sa s n a h o m (dvije domlnlrajue enske
f i g u r e ) i p o m i r l j i v o t a c (koji djeluje k a o s l a b i ) . D j e c a s u n o s i o c i s i m p t o
ma, a svi se t u e u p r a v o na b a k i n o mijeanje u njihov obiteljski i v o t .
O v a j nas sluaj u v o d i u t r e e p o d u j e m o g u i h p r o b l e m a : u n u t a r o b i -
celjska (Intrafamilljarna) dinamika.

Unittarohiteljska (intrafamilijarna) dinamika

O b i t e l j s k i j e i v o t m r e a obiaja, p r i l a g o d b i ( k o m p r o m i s a ) , u v s t v e
n i h o d n o s a , n a p e t o s t i i apatije, o d k o j i h s v a k o r a s t e ili s e smanjuje k a k o
koji l a n o b i t e l j i stari. U n u t a r s v a k e o b i t e l j i m o e m o p r o n a i i t a v i s p e k
tar l j u d s k o g p o n a a n j a . P o k u a t e m o i s t a k n u t i n e k e najvanije m o m e n t e
intrafimilljarne d i n a m i k e p o d v i d i k o m m o g u i h arita konflikta.

Na prvom mjestu treba spomenuti sukob (jaz) izmeu generacija.

U v i j e k je bilo i bit e generacijskog problema: n e m o g u n o s t da se razgo
v a r a , g l e d a n j e n a iste p o j a v e s r a z l i i t i h g l e d i t a , n e o s j e t l j i v o s t z a osje
aje d r u g i h , kritiziranje ponaanja i vjerovanja drugoga. Tradicionalno,
jaz i z m e u generacija znai e m o c i o n a l n u (uvstvenu) udaljenost Izmeu
r o d i t e l j a i djece. A l i nije t o j e d i n i o b l i k . A . A d l e r m i s l i d a s e p r v o r o e -
n a c i posljednje dijete u j e d n o j obitelji m o g u smatrati dvjema razliitim
generacijama.

473
 N a j e e t e m e k o j e i z a z i v a j u r a s k o r a k m e u g e n e r a c i j a m a jesu p o l i
tika, vlast, seksualno ponaanje i religija. Prema jednom istraivanju
( L e r n e r i dr., 1 9 7 1 ) , a d o l e s c e n t i ( p r o s j e n a d o b 16 g o d . ) i o d r a s l i ( p r o
sjena d o b 44 g o d . ) u 90"/o s l u a j e v a r a z l i k u j u se s o b z i r o m na te t e m e .
K o n f l i k t I z m e u g e n e r a c i j a d o g a a s e u g l a v n o m z b o g sadanjih, a k t u a l
n i h t e m a , a u m a n j e s o b z i r o m na t u m a e n j e p r o l o s t i . '

Generacijski problem u v e l i k e je problem komunikacija. Komunicirati

znai biti s h v a e n i sluati o d g o v o r . Poinje p r v i m d j e t e t o v i m p l a c e m i
m a j i n i m o d g o v o r o m n a taj p l a . N o o n o t o n e k i roditelji n e m o g u ili
ne e l e s h v a t i t i jest t o d a , k a k o djeca rastu, komunikacija postaje sve
J e d n a k o p r a v n i j a . I roditelji m o r a j u u i t i o d djece. Prije s e u g l a v n o m g o v o
rilo o utjecaju r o d i t e l j a na djecu; d a n a s se s v e v i e g o v o r i i o utjecaju
djece n a roditelje.

Utjecaj roditelja na djecu. O d n o s izmeu roditelja i djece k o m p l e k s n i

je k r u g r e c i p r o n i h o d n o s a koji su i s t o d o b n o stabilni i nestabilni, pozi
tivni i destruktivni, dugoroni i kratkoroni. Roditelji r a z l i i t o utjeu
n a i v o t d j e c e : u v a j u ih, h r a n e , pribavljaju odjeu, p r u a j u z a t i t u , v r e d
nuju p o n a a n j e , s u d e u s u k o b i m a s b r a o m , m o d e l i su za n a s l j e d o v a n j e ,
f o r m i r a n j u l i n o s t i , u e djecu o d g o v a r a j u o j seksualnoj ulozi. M n o g i su
s e p r e p l a i l i k a d s u m a j k e p o e l e r a d i t i : s v e e t e o d g o j n e funkcije o t p a
sti, djeca e rasti d i v l j e . M e u t i m , l o n g i t u d i n a l n a i s t r a i v a n j a i p r a e
nja p o k a z a l a s u d a s e djeca z a p o s l e n i h m a j k i i p a k n e razvijaju drukije
o d djece m a j k i koje s u k o d k u e . S a m a o k o l n o s t d a j e m a j k a o d s u t n a v e i
d i o v r e m e n a z b o g p o s l a nije d o v o l j n a d a p r o t u m a i e v e n t u a l n o neprila-
g o e n j e d j e t e t o v a p o n a a n j a . B i t n o z a o v a j p r o b l e m jest t o d a dijete s h v a t i
z a t o m a j k a radi.

Utjecaj djece na roditelje. D i j e t e u v e l i k o j mjeri utjee na i v o t i p o

n a a n j e roditelja. N a v e s t e m o s a m o n e k e najee utjecaje. R o d i t e l j i e s t o
mijenjaju i v o t n i stil n a k o n d j e t e t o v a roenja. Mijenjaju se i n j i h o v i sta
vovi i shvaanja o odgoju kad se k o n k r e t n o dijete p o j a v i . Mijenja se i
o d n o s i z m e u m u a i e n e : m o e biti p o z i t i v a n u smislu m e u s o b n a p o m a
ganja, ali m o e i z a z v a t i s u p a r n i t v o , ili ii a k d o r a z i l a e n j a s o b z i r o m
na p r a v i l a ponaanja i djetetova prava. Rekreacija i vrijeme za razonodu
p o s t a j u o v i s n i o d j e t e t u i o b i n o se reduciraju. D j e t e t o v a p r i s u t n o s t m o e ,
dalje, z a h t i j e v a t i r a d i k a l n e p r o m j e n e u d n e v n i m o b i a j i m a , p r i l a g o d b u v r e
m e n a i frekvencije seksualnog i v o t a , teke r t v e za osiguranje vlastitih
odjevnih predmeta, k a t k a d zahtijeva p r e k o v r e m e n i rad da bi se pribavio
dodatni n o v a c itd.
S p o m e n u l i s m o p o j a m o b i t e l j s k e p r i l a g o d b e . Pri t o m e s e m i s l i n a n o r
m a l n o i d o b r o f u n k c i o n i r a n j e j e d n e obitelji. S t i m u v e z i i m a n e k i h z a n i m
ljivih p o d a t a k a . A k o s e o t a c i m a j k a s l a u u t o m e k a k o t r e b a d a i z g l e d a

' Usp. L. J. BISCHOF, nav. dj. str. 296.

474
n j i h o v a ( i d e a l n a ) o b i t e l j , o n a e o b i n o b i t i d o b r o p r i l a g o e n a . D o b r u pri
l a g o d b u m o e m o o e k i v a t i i o n d a k a d a s e n j i h o v o miljenje o I d e a l n o j
o b i t e l j i n e p o k l a p a s a s t v a r n o m , ali s e m e u s o b n o s l a u . D o p o r e m e a j a
d o l a z i a k o se roditelji m e u s o b n o ne slau s o b z i r o m na idealni oblik svoje
obitelji.

K a d d v o j e ljudi osnuje o b i t e l j , s v a k a o s o b a d o n o s i s v o j p r o g r a m i d e
ja. S a d se m o r a j u d a l j e r a z v i j a t i zajednike ideje koje su o b i n o k o m p r o
m i s . D o t e k o a d o l a z i k a d s v a k i p a r t n e r s t r o g o d r i ideje k o j e j e p r i s v o j i o
u obitelji iz k o j e p o t j e e . D i j e t e k o j e i v i i r a s t e u o v a k v o m d v o s t r u k o m
p r o g r a m u ideja, u t r a j n o m je k o n f l i k t u . A k o se p r o i s t o v j e t i s m a j i n i m
programom, sukobljava se s o c e m . A k o p r e u z m e o e v e p o j m o v e i njegov
s u s t a v , s u k o b l j a v a s e s m a j k o m . * D a k l e , koji g o d s u s t a v ideja p r e u z m e , n a
l a z i se u k o n f l i k t u i s t v a r a se osjeaj k r i v n j e z b o g n e p r a v d e n a n e s e n e d r u
g o m roditelju. M o d a j e t o j e d a n o d r a z l o g a z a t o d a n a s i m a t o l i k o b e z v o l j
ne, a p a t i n e d j e c e : t o s u z a p r a v o d e p r e s i v n a djeca.

S m a t r a m k o r i s n i m o s v r n u t i s e o v d j e n a n e k e najee s u s t a v e ideja,
o d n o s n o p r e d r a s u d e k o j e su p r i s u t n e u p o j e d i n e v u i v o t u , ali, n a r a v n o i u
n j e g o v u p r i s t u p u drugima.^ ( 1 ) D a b u d e m s r e t a n , p o t r e b n o j e d a u s v a k o m
p o t h v a t u u s p i j e m . ( 2 ) D a b u d e m s r e t a n , p o t r e b n o j e d a m e u v i j e k svi ljudi
v o l e . ( 3 ) D i v n o j e b i t i p o p u l a r a n , g l a s o v i t i b o g a t ; a s t r a n o j e biti n e p o
p u l a r a n i osrednji. ( 4 ) A k o p o g r i j e i m , z n a i d a s a m n e s p o s o b a n . ( 5 ) M o j a
vrijednost k a o osobe ovisi o t o m e to drugim misle o meni. (6) A k o se net
k o n e s l a e s a m n o m , z n a i d a m e n e v o l i . S r o d n a s u o v i m p r a v i l i m a dru
g a k o j a K . H o r n e y n a z i v a tiranija m o r a n j a . N a j e a s u : ( 1 ) J a m o r a m
biti p o t p u n o v e l i k o d u a n , o b a z r i v , hrabar, n e s e b i a n . ( 2 ) M o r a m b i t i s a v r
eni r o d i t e l j , prijatelj, s t u d e n t , u e n i k . ( 3 ) N i k a d s e n e s m i j e m osjeati p o
v r i j e e n ; u v i j e k m o r a m b i t i s r e t a n i v e s e o . ( 4 ) U v i j e k m o r a m biti s p o n t a n .
(5) U v i j e k m o r a m biti uspjean.

H t i o bih s p o m e n u t i jo jedan i z v o r m n o g i h napetosti u obiteljskom

ivotu: planiranje u obitelji. Moemo razlikovati dvije vrste planiranja:
d n e v n o i d u g o r o n o . D n e v n o p l a n i r a n j e o d n o s i s e n a v r i j e m e ustajanja,
o b r o k a , lijeganja, k o l s k i h a k t i v n o s t i djece, u p o t r e b u a u t o m o b i l a , k u p n j u
itd. O b i t e l j s k i j e i v o t k o o r d i n i r a n i s u s t a v o b i a j a t a k o d a i najlabilnija
o b i t e l j m o r a p l a n i r a t i s v o j e a k t i v n o s t i . P e r i o d i n o p l a n i r a n j e m o e b i t i se
z o n s k o ( r o e n d a n , l j e t o v a n j e ) i e p i z o d i n o (sa s v r h o m d a s e r i j e i n e k i b u
d u i p r o b l e m , n p r . k u p n j a ili p r o d a j a a u t o m o b i l a i U k u e , u p i s djece u
k o l u , t e d n j a i p o t r o n j a o b i t e l j s k o g b u d e t a ) . O v a m o s p a d a i planiranje
djece. D n e v n o p l a n i r a n j e o b i n o j e z a d a t a k e n e o d n o s n o majke. e n a
n i k a d nije s a m o d o m a i c a i m a j k a n e g o j e u v i j e k o r g a n i z a t o r o b i t e l j s k o g
ivota.

* N. PESESCHKIAN, Positive Familientherapie, Fischer, Frankfurt 1980, str. 217.

' A. T. BECK, Cognitive Therapy and the Emotional Disorders, IUP, New York
1976, str. 255257.

475
 P o t r e b n o je rei n e l v o l i k o rijei i o p l a n i r a n j u b u d e t a . P r o b l e m se
j a v l j a u o b i t e l j i m a s a s r e d n j i m p r i h o d o m : imaju d o v o l j a n p r i h o d d a m o
g u p l a n i r a t i , ali n e m a j u d o s t a d a b i m o g l i i s p u n i t i e l j u s v a k o g a l a n a .
D u v a l l ( 1 9 7 1 . ) p r e d l a e p e t u o b i a j e n i h s i s t e m a k a k o obitelji barataju n o v
c e m : ( 1 ) m i l o s t i n j a r : j e d a n l a n obitelji i z d a j e n o v a c p r e m a p o t r e b i ; ( 2 )
b l a g a j n i k : j e d a n l a n obitelji o d g o v o r a n j e z a b u d e t , ali n e daje p o p o t r e
b i n e g o s v a k o m e daje o d r e e n u s v o t u koju o v a j troi p r e m a elji i p o t r e b i ;
(3) podijeljeno: za vee izdatke o d g o v o r a n je mu, a za dnevnu nabavku
e n a ; ( 4 ) z a j e d n o : r a u n e p l a a b i l o koji p a r t n e r , o v i s n o o situaciji; ( 5 )
b u d e t : i z d a c i se u n a p r i j e d p l a n i r a j u ; o s t a t a k ide u z a j e d n i k u k a s u koja se
troi s a m o p r e m a d o g o v o r u .
V e o v a j l e t i m i a n p r e g l e d m o g u i h p r i s t u p a z a j e d n i k o m n o v c u daje
n a s l u t i t i d a t o p o d r u j e nije uvijek bez problema. U m n o g i m obiteljima
u p r a v o j e t o trajni i z v o r k o n f l i k a t a i n e z a d o v o l j s t a v a .

Prevencija i terapija

to se m o e u i n i t i d a b i s e izbjegli n e p o t r e b n i k o n f l i k t i u o b i t e l j s k o m
s u s t a v u ? I r a n s k o - n j e m a k i lijenik N o s s r a t P e s e s c h k i a n , u t e m e l j i t e l j t z v .
p o z i t i v n e o b i t e l j s k e terapije, na o v o pitanje o d g o v a r a jednom izrekom
istonjake m u d r o s t i : Sluaj, stablo, da si na vrijeme promijenilo mjesto,
n e b i t r e b a l o p o d n i j e t i n i o k r u t n o s t sjekire, n i o t r i n u p i l e ! J e d n a o d t i p i
n i h o z n a k a d u e v n i h , p s i h o s o m a t s k i h i p s i h o s o c j a l n h p o r e m e a j a jest j e d n o
s t r a n o s t ideja i u p o r n o prianjanje uz njih. V l a s t i t e se ideje g r e v i t o brane,
jer s v a k o o d s t u p a n j e o d njih z n a i o p a s n o s t z a i d e n t i t e t . T o o s o b i t o vrijedi
kad su u g r o e n i p o j m o v i koji stoje u p o z a d i n i s h v a a n j a o b i t e l j s k e r a v
n o t e e . U t o m sluaju p o k a e s e n e s p o s o b n o s t p r i l a g o i v a n j a , tj. o d s t u p a
nja o d ideje. T i p i a n j e sluaj k a d roditelji prisiljavaju s v u s v o j u djecu d a
i d u n a f a k u l t e t , ili u g l a z b e n u k o l u , jer n e m o g u p o d n o s i t i ideju d a i m
dijete b u d e o b i a n r a d n i k , d o k s u o n i i n t e l e k t u a l c i . O d s t u p a n j e o d s v o
jih ideja d o z i v e k a o o p a s n o s t z a o b i t e l j s k u r a v n o t e u .
N e s p o s o b n o s t p r i l a g o d b e , o d n o s n o o d s t u p a n j a o d v l a s t i t o g s u s t a v a dr.
P e s e s c h k i a n ilustrira p o d a t k o m i z p s i h o l o g i j e i v o t i n j a . K a u d a m a k i c e ,
ako im je za vrijeme prvih tjedana i v o t a doputeno gledati samo v o d o
r a v n e ili s a m o o k o m i t e c r t e , p o s t a j u slijepe z a d r u g u m o g u n o s t . T a k o
v o d o r a v n e m a k e p o t p u n o i z g u b e orijentaciju u s v i j e t u s o k o m i t i m cr
tama, i obratno. O v a j eksperiment m o e se usporediti sa situacijom ovjeka
koji je o d r a s t a o s o d r e e n i m k a l u p o m ideja i p o j m o v a . T k o se u svojoj
obitelji n a u i o p o n a a t i p o j e d n o m m o d e l u u l j u d n o s t i , t e k o s e s n a l a z i u
svijetu d r u k i j i h o b i a j a .
T e r a p i j s k i p r o c e s i d e z a t i m d a r a s k l i m a o v e k r u t e s u s t a v e ideja i p o j
m o v a i da p o k a e d r u g e m o g u n o s t i . A t e h n i k a se sastoji u p r o m j e n i p o -

N. P E S E S C H K I A N , nav. dj., str. 182184.

476
l o a j a ( s t a j a l i t a ) , t o se p o s t i e rasvjetljenjem ideja. R a d i se, d a k l e , o
nekoj vrsti spoznajne terapije. T o z n a i d a s e nastoji s h v a t i t i relativnost
p o j m o v a , ideja, v r i j e d n o s n i h s u d o v a , i d a s u p r o t a n p o j a m n e z n a i n u n o
o p a s n o s t n e g o p r o i r i v a n j e v l a s t i t a h o r i z o n t a . T o o m o g u u j e redefiniciju si
tuacije i p r o n a l a e n j e a l t e r n a t i v n i h rjeenja. N i j e s v r h a t e r a p e u t a d a a u t o
r i t a t i v n o razbija k r u t e p o j m o v e i d a p o n u d i j e d n a k o t a k o k r u t e m o g u n o
sti, n e g o d a p o m o g n e o s o b i s p o z n a t i k o j a j e ideja v o d i , k a m o j e v o d i i k a k
v a m i t o l o g i j a stoji u p o z a d i n i . N a r a v n o , o d s t u p a n j e o d prijanjih uvjere
nja i v r s t i h o b i a j a m o e d o v e s t i d o z a m r a j a a k i v l a s t i t a i d e n t i t e t a .
S t o g a s e t o n e radi n a g l o n e g o p o s t u p n o . A u t o r i o p e t p r e p o r u u j e j e d n u
istonjaku mudrost: Stare obiaje ne valja j e d n o s t a v n o izbaciti kroz pro
z o r , n e g o i h treba, p o p u t d r a g o g a g o s t a , ispratiti d o v r a t a . M u d r o s t j e t o
koja n e vrijedi s a m o z a I s t o k n e g o i z a Z a p a d , i n e s a m o z a obiteljski i
v o t n e g o z a s v a k o p o d r u j e l j u d s k o g i v o t a : n e valja g r e v i t o prianjati n i
z a to t o nije A p s o l u t n o , jer e n a s p r e g a z i t i p r o m j e n a v r e m e n a n e u m o -
Ijivou n o v i h ideja i n o v i h o b l i k a . N e m o m o s e o t e t i d o j m u d a s e i o v d j e
o s t v a r u j e biblijska p o r u k a o i d o l i m a : s v e t o nije B o g , a o v j e k ga a p s o l u t i -
z i r a . s p a d a u svijet i d o l a . A i d o l i i n e n e s r e t n i m to vrijedi i za o b i t e l j
ski i v o t .

477