_______________________

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 391 _______

R744 (CO2) SOUTUCU AKIKANLI SOUTMA

SSTEMLER, KANATLI BORULU R744 (CO2)
EVAPORATR VE GAZ SOUTUCU
TASARIM ESASLARI

Fatih KASAP
Hasan ACL
Hatice CANBAZ
Selim ERBL

ZET

R744 (CO2), soutma endstrisinin gelime dnemlerinde yaygn olarak kullanlmtr. Ancak, kritik
nokta civarnda veya zerindeki s atm nedeniyle ortaya kan soutma tesir katsaysndaki d ve
yksek alma basnlar nedeniyle yerini halokarbon soutucu akkanlara brakmtr. Halokarbon
soutucu akkanlarn evre zerindeki olumsuz etkileri nedeni ile alternatif, doal soutucu akkan
olarak yeniden kullanlmaya balanmtr. Gncel makine ve eanjr teknolojisi, sistem kontrol
elemanlar sayesinde R744 (CO2) verim ynnden transkritik evrim ile zellikle kuzey lkelerinde ve
subkritik kaskad evrim ile gney lkelerde rekabeti seviyelere ulamtr.

Son zamanlarda souk iecek otomatlarnda, spermarketlerde, souk odalarda, gda retim ve
ileme tesislerinde, endstriyel dondurma retim makinelerinde, s pompalarnda ve ara klimalarnda
CO2'nin soutucu akkan olarak kullanm giderek yaygnlamaktadr.

Makalemizde R744 (CO2)in soutucu akkan olarak kullanld sistemler ile kanatl borulu CO2
evaporatr ve gaz soutucular hakknda bilgiler aktarlacaktr.

Anahtar Kelimeler: CO2, R744, Transkritik evrim, Subkritik evrim, Gaz Soutucusu, Doal
Akkan

ABSTRACT

R744 (CO2) was used in the early stages of the refrigeration industry, but it lost the competition with
halocarbon refrigerants because of its high operating pressure and the loss of capacity and coefficient
of performance when rejecting heat near or above the critical point. Because the negative effect of
halocarbon refrigerants on environment, that R744 (CO2) started to used recently. New heat
exchanger technology and system components allow R744 (CO2) to reach competitive efficiency
levels for transcritic cycle especially in northern countries and for sub-critic cascade cycle in southern
countries.

Recently, CO2 has been intensely studied for application as the primary refrigerant in transcritical
mobile air conditioners, vending machines, supermarkets, cold rooms, food production and process
industry, industrial ice cream machineries and heat pumps.

This article is prepared to give general technical information on R744 (CO2) cooling systems, CO2
evaporators and gas coolers.

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 392 _______

Keywords: CO2, R744, Transcritic CO2 Cycle, Subcritic CO2 Cycle, Gas Cooler, Natural Refrigerant

1. GR

20. yzyl boyunca gelimi lkelerin ban ektii sanayileme, byme, kalknma geninde
gereklesen ekonomik faaliyetler, insann yaamn srdrd evresel alanlarn kaldramayaca bir
kirlenmeyle sonulanmtr. Toprak, su ve hava, insan yaamn tehdit eder boyutlarda bir kirlilik
dzeyiyle kar karyadr. Problemin boyutlarn fark etmeye balayan lkeler kalc zm arayna
girmi bulunmaktadrlar [1]. Bu alanda her geen yl yeni standartlar ve normlar gelitirilip uygulamaya
koyulmaktadr. Sre ile ilikili firmalar da yaanan gelimelere uyum salayabilmek iin yeni yasa ve
standartlara uygun teknolojiler, rnler ve imalat (proses) yntemleri gelitirmek durumunda
kalmaktadrlar.

Birok endstri dal gibi iklimlendirme sektr de bu gelimelerden etkilenmektedir. Soutma

sistemlerinde kullanlan, kresel snmay hzlandrc, ozon tabakasna zararl, evreye negatif etkisi
olan kloroflorokarbonlar (CFC) ve hidrokloroflorokarbonlarn (HCFC) yerine evreye uyumlu soutucu
akkan zmleri bulunmas noktasnda almalar yaplmaktadr. Hidroflorokarbonlar (HFC), klor
iermeyen etan, metan gibi doal gazlardan sentez yolu ile elde edilmekte olup klor yerine hidrojen
ikame edilmekte ve bu nedenle greceli olarak daha evreci diye tanmlanmaktadr [2, 3]. CO2nin yan
sra isobtan, propan gibi doal akkanlar yanc ve patlayc olmalar nedeniyle byk arjl
sistemlerde kullanlamaz. R717 (NH3, Amonyak) gaz ise bakr alamlarna etkisi, toplu mahallerde ve
byk arjl sistemlerdeki zehirleme riski dezavantaj olarak karmza kmaktadr.

Kresel snmaya etkisi olmayan ve ozon tabakasna zarar vermeyen doal soutucu akkanlar ise
kukusuz bu srete en nemli alternatiflerdir. CO2 gaz bu noktada etkili bir zm olarak karmza
kmaktadr. CO2, soutma endstrisinin gelime dnemlerinde yaygn olarak kullanlmtr. Ancak,
kritik nokta civarnda veya zerindeki s geii nedeniyle ortaya kan soutma tesir katsaysndaki
d ve yksek alma basnlar nedeniyle yerini halokarbon soutucu akkanlara brakmtr [4].
Halokarbon soutucu akkanlarn evre zerindeki olumsuz etkileri nedeni ile alternatif, doal
soutucu akkan olarak yeniden kullanlmaya balanmtr. Gncel makine ve eanjr teknolojisi,
sistem kontrol elemanlar sayesinde CO2 verim ynnden transkritik evrim ile zellikle kuzey
lkelerinde ve subkritik kaskad evrim ile gney lkelerde rekabeti seviyelere ulamtr. R744 (CO2),
31,06 C dk kritik nokta scakl ve 73,8 bar yksek kritik nokta basncndan dolay dier
geleneksel soutucu akkanlara nazaran bir takm ek teknik gereksinimlere ihtiya duymaktadr.

2. SOUTUCU AKIKAN OLARAK R744 (CO2)

R744 (CO2), 1850 ylnda ilk kez soutucu akkan olarak, Britanyal Alexander Twining tarafndan
gndeme getirilmitir. Fakat ilk CO2 soutma sisteminin yaplmas 1860l yllarn sonunda Amerikal
Thaddeus S.C. Lowe tarafndan gerekletirilmitir. Temiz ve gvenilir oluundan dolay 1920lere
kadar gemilerde ve endstride yaygn olarak kullanlmtr. 1928de CFClerin kullanlmaya
balanmasyla, yukardaki sebeplerden dolay CO2 yava yava market dnda kalm, 1950lerde de
kullanm son bulmutur. 20. yzyl sonlarna gelindiinde CFClerdeki kstlamalar younlat iin
yeni araylara girilmi ve CO2 ve NH3 gibi eski, doal akkanlar tekrar gndeme gelmitir. 1990da
Prof. Gustav Lorentzenin transkritik CO2 evrimi patent uygulamas bu konu iin bir milat
oluturmutur [5].

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 393 _______

2.1. CO2 evresel zellikleri

Soutucu akkanlarn evresel zellikleri ile ilgili iki temel kavram mevcuttur.

1. ODP (Ozon Tketme Potansiyeli - Ozone Depletion Potential): Bir gazn ozon tabakasna
verebilecei zarar ifade eder. Bal bir deer olarak bulunur [6].
2. GWP (Kresel Isnma Etkisi Global Warming Potential): CO2in GWPsi 1 kabul edilerek belli
zaman srecinde bir sera gaznn evreye kresel snma etkisini CO2e bal olarak veren
deerdir [6].

CO2in ozon tketme potansiyeli sfrdr (ODP=0) ve kresel snmaya dorudan etkisi ok dk
seviyededir (GWP=1). Tablo 1de yaygn bilinen soutucu akkanlarn evresel zellikleri
verilmektedir.

Tablo 1. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn evresel zellikleri [6]

Soutucu Akkan Soutucu Akkan Snf ODP GWP

R 11 CFC 1 4600
R 12 CFC 0,82 10600
R 22 HCFC 0,034 1700
R 134a HFC 0 1300
R 410a HFC 0 1980
R 404a HFC 0 3780
R 407c HFC 0 1650
R 507a HFC 0 3850
R744 (CO2) Doal Akkan 0 1
R 717 (NH3) Doal Akkan 0 <1
ODP: (R11=1 kabul edilmitir) GWP: (CO2=1 kabul edilmitir)

ODP ve GWP kavramlarna ek olarak literatrde Toplam Edeer Isnma Etkisi (TEWI) kavram da
mevcuttur. Toplam Edeer Isnma Etkisi (TEWI), akkann ve bulunduu sistemin dorudan ve
dolayl olarak yaratt kresel snma etkisini tanmlar. Akkann zelliklerinden dolay evrede
oluturduu etki dorudan etkidir. Kullanld soutma sistemine enerji temini esnasnda oluan CO2
emisyonu ise dolayl etkidir. ki etkinin birden toplam Toplam Edeer Isnma Etkisi (TEWI) eklinde
tanmlanr. CO2, soutma sistemlerinde toplam edeer snma etkisinin azaltlmasnda da etkili bir
akkandr [7].

2.2 CO2 Gvenilirlik

Soutucu akkanlar zehirlilik ynnden 2 gruba ayrlr. A snf deriiklii 400 ppme eit veya altndaki
olan soutkanlar gsterir. B snf deriiklii 400 ppmin zerindeki soutkanlar gsterir. CO2
deriiklii 400 ppm altndaki soutucu akkanlar iin zehirlilik belirtisi olan A snfndadr [8].

Yanclk ynnden soutucu akkanlar 3 snfa ayrlr. Snf 1; 21Cde ve 101 kPa basnta
alevlenme testinde yanmayan soutucu akkanlar gsterir. Snf 2; 21Cde, 101 kPa basnta 0.10
kg/m3 younlukta dk yanclk gsteren ve 19 kJ/kgdan dk yanma ss reten soutkanlar
ifade eder. Snf 3; 21Cde, 101 kPa basnta 0.10 kg/m3 younlukta yksek yanclk gsteren ve 19
kJ/kgdan byk yanma ss reten soutucu akkanlar ifade eder. CO2 yanc zellii olmaya snf
1de yer almaktadr [8].

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 394 _______

CO2in zehirsiz olduu belirtilmesine ramen, havadaki konsantrasyonuna bal olarak insanlar
zerinde bir takm fiziksel etkileri vardr. Havadaki CO2 deriimi hacimce %2-3 arasnda iken
solunumda hzlanma ve hafif bir ba ars hissedilebilir. Acil Yaam ve Salk Tehlikesi (IDLH)
konsantrasyonu %4te sabitlenmi ve lmcl konsantrasyonun %10 olduu belirtilmitir. Pratikte snr
konulan, havadaki %5 CO2 oran gayet mantkl bir deerdir [9]. Sonu olarak bu snr deere gre
tasarmlar yaplmal ve herhangi bir kaza veya bir sznt durumunda canllara verilen zarar en aza
indirilmelidir.

Tablo 2de yaygn bilinen soutucu akkanlarn gvenilirlik ynnden snflandrlmas verilmektedir.

Tablo 2. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn Gvenilirlik Ynnden Snflandrlmas [8]

Soutucu R744 R 717

R 11 R 12 R 22 R 134a R 410a R 404a R 407c R 507a
Akkan (CO2) (NH3)
Zehirlilik A A A A A A A A A B
Yanclk 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2

2.3. CO2 Termofiziksel zellikleri

Bir soutma sistemi tasarlarken soutucu akkan zellikleri byk nem arz etmektedir. CO2
zelliklerinin dier geleneksel soutucu akkanlardan farkl olduu bilinmektedir. Karlatrma
yapldnda CO2in en dikkat ekici zellii dk kritik nokta scakl (31,06 C) ve yksek basncdr
(73,8 bar). CO2'yi uygulamadaki dier bir snrlayc etken -56,6 C ve buna karlk gelen 5,1 bar
basntaki yksek l noktasdr. Ayrca geleneksel akkanlarla (CFC, HCFC, HFC, HC)
karlatrldnda buhar basnc ve hacimsel s transferi kapasitesi (0Cde 22545 kJ/m3) olduka
yksektir [9].

CO2 faz diyagramndan da grlecei gibi iki fazn denge halinde bulunduu durum vardr: Kat-
Gaz, Kat-Sv, Sv-Gaz denge durumlar. Atmosfer basnc altnda CO2 yalnzca kat veya gaz halde
bulunabilir. Bu basnta sv faz mmkn deildir. Bu scakln zerinde CO2 sblimleerek gaz fazna
geer. 5,2 bar ve -56,6C CO2in halinin dengede olduu kouldur. Bu artlarda maddenin hali
denge durumundadr. 31,1Cde CO2 kritik noktaya ular. Bu noktada sv ve gaz faznn younluklar
eittir ve iki faz arasndaki farkllk ortadan kalkar. Bunun sonucunda yeni bir fazn ortaya kmas sz
konusudur. Maddenin bu fazna sperkritik faz denir. ekil 1de CO2 Faz Diyagram, ekil 2de CO2
lnP h Diyagram verilmektedir.

ekil 1. CO2 Faz Diyagram [10] ekil 2. CO2 lnP h Diyagram [10]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 395 _______

Tablo 3ten grld gibi CO2 cazip termofiziksel zelliklere ve benzer halokarbon soutucu
akkanlarna nazaran dk viskozite, yksek hacimsel kapasite, yksek sl iletkenlik ve yksek
buhar younluuna sahiptir.

Tablo 3. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn Termofiziksel zellikleri [11]

Isl Is letim Dinamik

Sv Faz Gaz Faz Hacimsel
Kapasite Katsays Viskozite
Pkritik, Younluu Younluu Kapasite
Tkritik, (C) cp, k, ,
(bar) f, (kg/m3) (kg/m3) (kJ/m3)
Soutucu (kJ/kg) (W/m.K) (mPa.s)
[a] [b] [a]
Akkan [a] [a] [a]

R 11 198 44,1 1536,9 2,36 0,85 450,76 0,09 0,5

R 12 112 42,2 1400,1 17,185 0,93 2636,52 0,62 0,25

R 22 96,2 49,9 1285,7 20,41 1,16 4205,28 0,09 0,22

R 134a 101,1 40,6 1298,9 13,9 1,3 2773,75 0,09 0,27

R 410a 72,13 49,3 1175 28,82 1,5 6566,35 0,1 0,16

R 404a 72 37,3 1154,8 29,91 1,3 4953,99 0,07 0,18

R 407c 86,74 46,2 1240,8 18,86 1,4 3973,24 0,01 0,21

R 507a 70,6 37,05 1161,1 30,98 1,37 5055,32 0,072 0,18

R744 (CO2) 31 73,7 934,26 94,148 2,5 22089,00 0,11 0,101

R 717 (NH3) 132,3 113,3 640,28 3,31 4,41 4192,51 0,56 0,172

Aklamalar: [a] -1,1C'deki doymu sv; [b] -1,1C'deki doymu buhar

2.4. CO2 Akkannn Maliyeti

Tablo 4te yaygn bilinen soutucu akkanlarn karlatrmal fiyatlar grlmektedir. Doal akkan
olarak CO2in, maliyetinin geleneksel akkanlara gre ok daha dk olduu grlmektedir.

Tablo 4. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn Karlatrmal Fiyatlar [12]

R134a R404a R407c R410a R507 R744 (CO2) R717 (NH3)

9,38 /kg 8,85 /kg 10,68 /kg 9,58 /kg 19,53 /kg 0,52 /kg 1,3 /kg

3. CO2 TEMEL SOUTMA EVRMLER

CO2 soutma sistemlerinde Subkritik ve Transkritik olmak zere iki tip temel evrim vardr. Subkritik
olarak adlandrlan evrimin tamamnda basn kritik noktann altndadr. Transkritik evrimde ise
evreye s geii kritik noktann zerinde gerekleir.

3.1 Subkritik evrim

3.1.1 Direkt Genlemeli CO2 Subkritik evrim

Subkritik evrim soutma endstrisinde en ok kullanlan sistemdir. Btn scaklklar ve basnlar kritik
noktann altnda, 3l noktann zerindedir. Tek kademeli CO2 subkritik evrim olduka basit bir

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 396 _______

sistemdir. Fakat kstl scaklk aral ve yksek basntan dolay baz dezavantajlar bulunmaktadr.
Dk kondenzasyon scaklndan dolay evreye s geiinin geeklemesi gleir. alma
basnc 60 bar seviyelerindedir [13].

ekil 3. Direkt Genlemeli CO2 Subkritik evrim ekil 4. Direkt Genlemeli CO2 Subkritik evrim
[14] ln P h Diyagram [10]

3.1.2. CO2 Subkritik Kaskad evrimi

CO2 kaskad sistem, birbirine karmayan iki farkl akkanl iki evrimden oluan bir soutma
evrimidir. ki evrimden bir tanesi genellikle sktrma evrimidir ve darya s geiinin gerekletii
evrimdir. Bu sistemlerde, akkan olarak R 717 (NH3, amonyak) bata olmak zere, R404A ve uygun
dier HFC akkanlar kullanlr [15]. Bu tip sistemlerde alma basnc 4045 bar dolaylarndadr [16].

12 CO2 Kompresrnde izentropik sktrma

23 Kaskad Kondenserde (kovan tipi) CO2'in sabit
basnta youmas
34 Genleme Valfinde sv CO2'in genlemesi
41 Subkritik Evaporatrde sabit basnta
buharlama
5-6 R717/R404A/R134A,vb. Kompresrnde
izentropik sktrma
6-7 R717/R404A/R134A,vb. Kondenserinde sabit
basnta youma
7-8 R717/R404A/R134A,vb. Genleme Valfinde
sabit entalpide genileme
85 Kaskad Kondenserde (kovan tipi) sabit basnta
NH3'n buharlamas

ekil 5. Subkritik CO2 - R717/R404A/R134A, ekil 6. Subkritik CO2 - R717/R404A/R134A

Kaskad evrimi emas [15] Kaskad evrimi ln P h Diyagram [17]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 397 _______

Kaskad sistemlerde farkl olarak kaskad kondenseri olarak bilinen s deitiricisinde CO2
younlarken, yksek scaklk tarafndaki akkan buharlamaktadr. Bu tip s deitiriciler plaka tipi
veya boru-kovan tipinde olabilir [16].

3.2. CO2 TRANSKRTK EVRM

3.2.1. CO2 Transkritik evrim

CO2, 31,06 C dk kritik nokta scakl ve 73,8 bar yksek kritik nokta basncna sahiptir. Klasik
buhar sktrmal evrimlerde olduu gibi akkann kondenserde youarak atmosfere s atmas
mmkn deildir. Sperkritik blgede evreye s geii gaz fazndaki CO2in youmakszn,
scaklnn dmesiyle gerekleir. Bu ekilde gerekleen evrimlere transkritik CO2 evrimi denir
[6]. Bu sebeple sistemde kondenserin yerini gaz soutucu alr. Transkritik CO2 evriminde
Kompresrde sktrlm CO2, gaz soutucusunda ssn evreye atar [18].

ekil 7. CO2 Transkritik evrim [19] ekil 8. CO2 Transkritik evrim ln P h Diyagram
[10]

3.2.1.1. Is Deitiricili Tek Kademeli Basit Transkritik evrimi

Transkritik sistemlerde etkenlii arttrmaya ynelik olarak i s deitiricisi kullanlmaktadr. Bu eanjr

sistemin EER deerini arttrmaya ynelik hem gaz soutucu k scakln drrken hem de
kompresre sv kamasn engellemek iin akmlatr grevi grerek evaporatr knda gaz
olmasn garanti altna alr.

ekil 9. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim [10]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 398 _______

12 Kompresrde izentropik sktrma

23 Gaz Soutucusunda sabit basnta s geii
34 Is Deitiricide souma
45 Genleme Valfinde sabit entalpide genleme
56 Transkritik Evaporatrde sabit basnta
buharlama
61 Is Deitiricide kzdrma

ekil 10. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim [20]

ekil 11. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim ekil 12. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim
ln P h Diyagram [21] T-S Diyagram [21]

3.2.1.2. Is Deitiricili Gaz By-Passl Basit Transkritik evrimi

Transkritik sistemlerin verimliliini artrmak iin gaz by-passl olarak tasarmlar da

gerekletirilmektedir. Geleneksel sistemlerden farkl olarak ikinci bir genleme vanas sisteme eklenir.
Birinci genleme ilemi gaz soutucudan likit tankna gerekleirken burada sv ve gaz fazlar oluur.
Daha sonra tekrar sv istenen buharlama scaklna kadar kslm olur. Bu sistemlerde hem ikinci
genlemeden dolay evaporatrn giriindeki kuruluk derecesi azaltlm olur bylece sistemin EER
deeri artar hem de ara basn kademesinde likit tank kullanldndan dolay sistemin d ortam ile
balants azaltlm olur. Sistem de ayrca dengeleme valfi bulunur. Bu valf sayesinde likit tanktaki
basn seviyesini kontrol ettiinden dolay genleme vanas ncesi scaklk dolaysyla da evaporatr
giri entalpisi kontrol edilir.

12 Kompresrde izentropik sktrma

23 Gaz Soutucusunda evreye izobarik (sabit
basnta) s geii
34 Is Deitiricisinde souma
45 Genleme Valfinde sabit entalpide genileme
5- Sv Buhar Ayracnda sv ve gaz faznn
ayrmas
67 Genleme Valfinde svnn sabit entalpide
genlemesi
78 Transkritik Evaporatrde sabit basnta
buharlama
910 Genleme Valfinde sabit entalpide genleme
111 Is Deitiricisinde Ar Kzdrma

ekil 13. Is Deitiricili Gaz Bypassl CO2 Transkritik evrim [20]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 399 _______

ekil 14. Is Deitiricili Gaz Bypassl CO2 ekil 15. Is Deitiricili Gaz Bypassl CO2
Transkritik evrim ln P h Diyagram [27] Transkritik evrim T-S Diyagram [27]

4. CO2 AKIKANLI SSTEMLERN DER GAZLI SSTEMLER LE KARILATIRILMASI VE

SSTEM VERMLL

Son yllarda CO2 Transkritik Soutma sistemlerinde yaplan almalar, zellikle iklimin daha lman ve
souk olduu blgelerde bu evrimin daha kazanl olduu gstermektedir. Bu dnceyi n plana
karan sebep ise sistem EER deerinin d ortam scaklnn dk olduu blgelerde daha yksek
olmasdr. ngiltere de TESCO ve Danimarka da FAKTA spermarketleri CO2 Transkritik Soutma
uygulamalarnda Kuzey Avrupa lkelerinde ba ekmektedir. Yazn scak getii dnemlerde bile bu
lkelerde CO2 Transkritik soutma sistemlerinde harcanan enerjinin konvansiyonel sistemlerle
karlatrldnda yakn olduu gzlemlenmitir. Aada ortalama yllk scaklklar baz alnarak
Avrupa nn nemli ehirlerinde R404A tek kademeli sistem ile CO2 Transkritik evrimin enerji
tasarrufu karlatrmalar Avrupa corafik haritas zerinde gsterilmektedir. [22]

ekil 16. Avrupa Blgesinde R744 (CO2) Transkritik Soutma Sistem Verimliliinin R404A gazna gre
karlatrlmas [22]

R744 soutma sistemlerinin genel olarak orta ve dk scaklktaki lman ve souk iklim kuaklarnda
daha verimli olduu grlmtr. ok scak iklim koullarna sahip blgelerde kaskad sistemlerin
kullanm tavsiye edilmektedir [23,27].
Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 400 _______

Spermarket derin dondurucu ve normal soutmann birlikte uyguland sistemlerde daha yksek
etkenlik katsaylar ve verimlilik art salayabilmek iin almalar devam etmektedir. Ayrca scak
iklim blgelerinde evaporatif kondenser uygulamalar ile verimliliklerin artrlabilmesi almalarnn
ilerleyen dnemlerde younluk kazanaca dnlmektedir [27].

5. CO2 AKIKANLI SOUTMA SSTEMLER TEMEL ELEMANLARI

5.1. CO2 Kompresrler

Gnmzde CO2 ile soutma teknolojisinin ilerlemesiyle birlikte birok firma piyasaya kompresr
srmtr. Hem subkritik hem de transkritik uygulamalara ynelik rotorlu, hermetik, yar-hermetik,
sarmal, vidal ve santrifj tipte kompresrle bulunabilmektedir. Transkritik kompresrler uygulamaya
ynelik olarak tek ve iki kademeli olarak seilebilir. Bu kompresrler ayrca ekonomizer ekipmanyla da
bulunabilmektedir [24].

ekil 17. alma Basnlarnn Karlatrlmas [25]

R744 soutma sistemlerinde kullanlan kompresrlerin avantaj ve dezavantajlar aadaki gibidir;

Tablo 5. R744 Kompresrleri Avantaj ve Dezavantajlar [24]

Avantajlar Dezavantajlar

ok dk scaklklardaki uygulamalarda basma hatt

Dk sktrma oran ve
scakl ok fazla artmaktadr.
yksek hacimsel verimlilik
alma basnlar yksek olduundan dolay d kabuk ve
Dk sprme hacmi
dier komponentlerde nemli bir takviye gerekmektedir.

5.2. CO2 UYUMLU YALAYICILAR

CO2 transkritik soutma sistemlerinde karabilen veya karamayan tipte olmak zere iki tipte sentetik
yalayc kullanlmaktadr. Polyfaolefin (PAO) karamayan tipte yalayc olup, genellikle sv CO2
zerinde akmaktadr. Karabilen tipte ise Polyester (POE) yalayclar kullanlr ancak bu
yalayclarda suya kar ok fazla hassasiyet bulunduundan yada stabilizasyon salanmaldr.
Ayrntl bilgi aadaki tabloda mevcuttur [10].

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 401 _______

Tablo 6. Yalayclarn Karlatrlmas [10]

Ya Tipi PAO POE
znebilirlik Az ok
Hidroliz Az Suya kar yksek hassasiyet
Yksek derecede filtrasyon gereli (Aktif HFC/ HCFC sistemlerinde olduu
Ya Ayrc
karbon ve ok kademeli) gibi basit
Dk scaklktaki toplama kabndan ya HFC/ HCFC sistemlerinde olduu
Ya Besleme
drenaj iin gerekli gibi basit
Ya ayrc ve beslemede zel Yada stabilizasyon ve suya kar
Dezavantajlar
gereklilikler hassasiyet

5.3. CO2 Genleme Valfleri

Sistemde gaz soutucu knda CO2 gazn evaporatre sabit entalpide gndermek iin mutlaka
genleme ilemi gerekletirilir. Bu ilemi gerekletiren vanalar aadaki gibidir; [26]

Kapilar Boru veya Orifis

Otomatik Genleme Valfi
Termostatik Genleme Valfi
Elektronik Genleme Valfi

Valflerin avantaj ve dezavantajlarn Tablo 10da bulabilirsiniz.

Tablo 7. Genleme Valflerinin Karlatrlmas [10]

Mekanik Genleme Termostatik Elektronik

Kapilar Boru / Orifis
Valfi Genleme Valfi Genleme Valfi
Sisteme tam
Deiken kapasiteye D ortamdaki
kontrol ve
Avantaj ok basit ve ucuz. gre reaksiyon deiken scakla
optimizasyon
gsterir. gre karlk gsterir.
salar.
Sadece tek bir set
Sadece belirlenen deeri vardr, d Deiken kapasiteye Pahal ve
Dezavantaj artlarda optimal ortamdaki deiken gre optimizasyon kompleks
alr. scakla yeteri kadar yapmaz. sistemlerdir.
reaksiyon gstermez.

ekil 18. R744 Elektronik Genleme Vanalar

[26]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 402 _______

5.4. Kanatl Borulu CO2 Is Deitirgeleri

Friterm A.. Ar-Ge blm bnyesinde, evreye duyarl teknolojiler ana bal altnda TBTAK
destekli bir bilimsel aratrma kapsamnda, CO2 subkritik ve transkritik soutma sistemlerinde
kullanlmak zere evaporatr ve gaz soutucu dizaynlar zerine allmtr. Bu alma kapsamnda
kanatl borulu CO2 s deitiricileri tasarm iin bir yazlm gelitirilmesi ve bir test laboratuarnn
kurulmas gerekletirilmitir. Aratrmada, yazlm verileri ile test laboratuar verileri karlatrlarak
yazlm sonularnn test sonularna uyumluluu salanmtr. Aadaki bilgiler bu aratrma
almas sonucunda ortaya kan verilerin genel bir ereve ierisinde aktarlmasdr. [27]

5.4.1. CO2 Evaporatrler

Kanatl borulu CO2 evaporatrleri hem subkritik hem de transkritik evrimde kullanlabilirler. Tasarm
iin gerekli veriler temelde ksm altnda ele alnmaktadr:

1. Hava taraf tasarm verileri

2. CO2 taraf tasarm verileri
3. Is deitiricisi tasarm verileri

ekil 19. FRTCOILS CO2 Evaporatr Modl Arayz [27]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 403 _______

5.4.1.1. Hava Taraf Tasarm Verileri

1. Atmosfer basnc: Havann basnca bal fiziksel zelliklerinin belirlenebilmesi iin atmosfer
basnc bilinmelidir. Burada atmosfer basnc deeri yerine Rakm deerleri de tanmlanabilir.
2. Hava debisi: stenen kapasiteyi karlayabilecek hava debisi bilinmelidir. Hava hz veya
ktlesel debi deerleri de tanmlanabilir.
3. Giri scakl: Soutucunun alaca ortam havas giri scakl bilinmelidir.
4. Bal Nem: Soutucunun alaca ortam havas bal nemi bilinmelidir. Bu ksmda bal
nem yerine ya termometre scakl da tanmlanabilir.

5.4.1.2. CO2 Taraf Tasarm Verileri

1. Akkan Debisi: Akkan debisi biliniyor ise evaporatr k artlar kolaylkla hesaplanabilir
Bu durumda kzgnlk deeri debi miktarna gre belirlenir. Eer bilinmiyorsa aada
tanmlanmas istenen dier veriler ile birlikte kzgnlk deerinin belirtilmesi gereklidir.
2. Evaporasyon scakl: rn ve soutucu kullanm gereksinimlerine istinaden belirlenen ortam
havas scakl ile buharlama scakl farkn karlayacak evaporasyon scakl bilinmelidir.
3. Kuruluk Derecesi:
Transkritik R744 (CO2) Soutma evriminde, Evaporatre giren akkann zelliklerinin
belirlenebilmesi iin akkann kuruluk derecesi bilinmelidir. Bu deer evrimde s atm grevi
yapan gaz soutucunun alma basnc ve k scaklna baldr.

ekil 20. Transkritik evrim Kuruluk Derecesi Tayini [20]

Subkritik R744 (CO2) Soutma evriminde, sistemin tasarm Kondenzasyon scakl ile ar
soutma miktar bilinmelidir.

ekil 21. Subkritik evrim Kuruluk Derecesi Tayini [20]

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 404 _______

4. Kzgnlk Derecesi: Evaporatr k artlarnn bilinmesi iin kzgnlk dercesi belirtilmelidir.

5. Ar Soutma Derecesi: Subkritik CO2 soutma evriminde tanmlanan kondenzasyon
scakl ile genleme vanas ncesi scaklk farkdr.

5.4.1.3. Is Deitiricisi Tasarm Verileri

Kanatl borulu s deitiricisi tasarm verileri aada verilmitir.

Borular ve sralar aras mesafe ile boru ap ve dizililerini tanmlayan batarya geometrisi
Kanat dizili uzunluk
Boru says
Sra says
Gei says veya devre says
Kanat hatvesi
Kanat malzemesi
Kanat kalnl
olektr aplar (eer biliniyorsa)
Distribtr borular ap ve boyutu
Boru malzemesi
Boru kalnl

Yukarda ana balk altnda tanmlanan veriler, kanatl borulu CO2 s deitiricinin tasarlanmasna
ve hesaplanmasna imkn salar.

ekil 22. Bakr Borularn ve Dirseklerin (Kurvelerin) Grnm [27]

CO2 s deitiricinin tasarmnda dikkat edilmesi gereken baz nemli konular vardr. rnein, CO2
evaporatrlerinde alma basnlar konvansiyonel soutma sistemlerinde alan evaporatrlerin
alma basnlarna nazaran daha yksektir. Bu nedenle kullanlan bakr boru et kalnlklarnn
artrlmas gerekir.

Bir dier konu ise, CO2 gaz R404A, R410A, R134A, vb. gibi gazlara kyasla yksek zgl s, yksek
iletim katsays ve dk viskozite deerlerine sahiptir. Bu durum iki gaz iin ayn ktlesel debide CO2
gaznda daha dk basn kaybna neden olur. CO2 s deitiricinin tasarmnda gzlemlenen bir
konu da yksek hacimsel verim nedeni ile boru aplarn da klmeye gidilebildiidir.

Bu kapsamda, yukarda belirtilen veriler nda tasarlanan CO2 evaporatr prototipleri ortamla
dengeli tip kalorimetrik test laboratuarnda teste alnmlardr.

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 405 _______

ekil 23. Laboratuarda CO2 Evaporatr rn Testi [27]

ekil 24. CO2 akkan hazrlama nitesi [27]

CO2 evaporatrlerinin test edilmesi iin belirlenen koullar Tablo 11de verilmitir.

Tablo 8. Evaporatr Test artlar [27]

Hava Bal
Test Edilen CO2 Evaporasyon CO2 Ktlesel Hava Giri
Test Nemi
rnler Scakl (oC) Debisi (kg/h) Scakl (oC)
(%)
1 Prototip 1 1,58 193,11 12,02 45,17
2 1,25 164,068 10 48,79
Prototip 2
3 -7,08 122,829 -0,01 50,20
4 Prototip 3 -12,39 76,492 -0,01 41,50
5 Prototip 4 -2,74 110,705 15,03 27,70

Evaporatr tasarmlar iin elde edilen test sonular gelitirilen FRTCOILS CO2 yazlm programnda
incelenmitir. Elde edilen deney sonular Tablo 12de grlmektedir.

Tablo 9. CO2 Evaporatr test sonular [27]

Deney Sonular
Test Test Edilen rnler
Kapasite (kW)
1 Prototip 1 11,503

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 406 _______

2 9,667
Prototip 2
3 7,684
4 Prototip 3 4,665
5 Prototip 4 6,989

Elde edilen test sonular ile gelitirilen yazlm program arasnda uyumluluk elde edilmitir.

5.4.1. CO2 Gaz Soutucular

Kanatl borulu CO2 gaz soutucular transkritik evrimde kullanrlar. Tasarm iin gerekli veriler
evaporatrlerdeki gibi hava taraf, CO2 taraf ve s deitiricisi tasarm verileri olmak zere temelde
ksm altnda ele alnmaktadr:

ekil 25. FRTCOILS CO2 Gaz Soutucusu Modl Arayz [27]

5.4.2.1. Hava Taraf Tasarm Verileri

1. Atmosfer basnc: Havann basnca bal fiziksel zelliklerinin belirlenebilmesi iin atmosfer
basnc bilinmelidir. Burada atmosfer basnc deeri yerine Rakm deerleri de tanmlanabilir.
2. Hava debisi: stenen kapasiteyi karlayabilecek hava debisi bilinmelidir. Hava hz veya
ktlesel debi deerleri de tanmlanabilir.
3. Giri scakl: Gaz soutucunun alaca d ortam havas scakl bilinmelidir.
4. Bal Nem: D havann bal nemi etkili bir parametre olmamakla beraber deeri bilinmelidir.

5.4.2.2. CO2 Taraf Tasarm Verileri

1. Akkan Giri Scakl: Akkan giri scakl sistem alma basnlar ve kompresr
verimine bal olarak belirtilmelidir.

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 407 _______

ekil 26. Akkan Giri Scaklnn Belirlenmesi [20]

2. Akkan Debisi: Akkan debisi biliniyor ise gaz soutucu k artlar hesaplanabilir Eer
bilinmiyorsa aada tanmlanmas istenen dier veriler ile birlikte CO2 gaz soutucu k
scaklnn belirtilmesi gereklidir.
3. Akkan k Scakl: Akkan debisinin bilinmedii durumlarda gaz soutucu k scakl
mutlaka belirtilmelidir. Tasarmlarda CO2 k scaklnn hava giri scaklna yakn
yaklak 3-5 K olmas istenir.
4. CO2 Basnc: Gaz soutucu tasarmlarnda alma basnc d ortam scakl ve kompresr
verilerine bal olarak belirlenir. Ayrca sistem EER deerini sadece kompresr basma hatt
basnc deil d ortam ve gaz soutucu k scakl gibi dier parametrelerde
etkilemektedir. Bu sebepten dolay sistem tasarm esnasnda optimizasyon almas
yaplmaldr.

5.4.2.3. Is Deitiricisi Tasarm Verileri

Kanatl borulu s deitiricisi tasarm verileri aada verilmitir.

Borular ve sralar aras mesafe ile boru ap ve dizililerini tanmlayan batarya geometrisi
Kanat dizili uzunluk
Boru says
Sra says
Gei says veya devre says
Kanat hatvesi
Kanat malzemesi
Kanat kalnl
Kollektr aplar (eer biliniyorsa)
Distribtr borular ap ve boyutu
Boru malzemesi
Boru kalnl

Yukarda ana balk altnda tanmlanan veriler, kanatl borulu CO2 s deitiricinin tasarlanmasna
ve hesaplanmasna imkn salar.

Bu kapsamda, yukarda belirtilen veriler nda tasarlanan CO2 gaz soutucusu prototipleri ortamla
dengeli tip kalorimetrik test laboratuarnda teste alnmlardr.

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 408 _______

ekil 27. CO2 Gaz Soutucu rn [27]

Tasarlanan gaz soutucu Friterm A.. Ar-Ge Test laboratuarndaki teste tabi tutulmutur. Test artlar
Tablo 13de belirtilmitir.

Tablo 10. Gaz Soutucusu Test artlar [27]

CO2 Giri Basnc CO2 Giri CO2 Ktlesel Hava Giri Hava Debisi
Test
(Mpa) Scakl (oC) Debisi (kg/h) Scakl (oC) (m3/h)
1 7,647 64,78 281,879 25,03 6840
2 9,2 84,92 227,47 25 6840

Gaz soutucu test sonular, gelitirilen FRTCOILS CO2 yazlm programnda incelenmitir. Elde
edilen deney sonular aada grlmektedir.

Tablo 11. CO2 Gaz Soutucu Test Sonular [27]

Deney Sonular
Test
Kapasite (kW)
1 13,215
2 14,535

Laboratuarda gerekletirilen prototip testleri ile yazlm almalar desteklenmitir. Oluturulan

yazlm programndan elde edilen sonular ile deneysel verilerin uygunluu salanmtr. Sonu olarak
kanatl borulu CO2 evaporatr ve gaz soutucusu tasarmna olanak salayan yazlm program
oluturulmutur.

SONU

Yaamn her alannda gemiten gelecee mutlak ihtiya olan soutma sistemlerinde uzun zamandr
yaygn olarak CFC ve HCFC soutucu akkanlar kullanlmaktadr. Bu kimyasal gazlar sera etkisi
yarattndan dolay kresel snma probleminin artmasna neden olmaktadr. Bu nedenle soutucu
akkan olarak yeni alternatifler arayna gidilmitir. Bu noktada dikkatleri zerine eken doal
akkanlarda CO2 uygulamalar yaygnlamaya balamtr. R744 gaz iin ozon tketme faktr sfr
ve kresel snma yaratma potansiyeli birdir. ok ucuz olmasnn yan sra temin edilmesi de kolaydr.
En nemli zellikleri ise yksek hacimsel soutma kapasitesi ve s zelikleridir. Bu durum hem boru
tesisatnn emme ve basma hatlarnda hem de kullanlan kanatl borulu s deitiricilerin boru
aplarnda klmeye gidilmesini salar. Tm bu nemli avantajlarn yannda CO2, 31,06 C dk

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 409 _______

kritik nokta scakl ve 73,8 bar yksek kritik nokta basncndan dolay dier geleneksel soutucu
akkanlara nazaran bir takm ek teknik gereksinimlere ihtiya duymaktadr.

Kritik nokta basncnn dier gazlara kyasla ok yksek olmasnn zellikle gvenlik asndan
problem yaratmamas iin kullanlan sistem ekipmanlarnn mekanik dayanmnn artrlmas
gerekmektedir. Kritik nokta scaklnn dk olmas zellikle lman ve scak iklime sahip lkelerde
sistemi basma hattnn kritik st scaklkta almas konusunda zorlamaktadr. Bu durum kaskad
sistem uygulamalar ve kritik st noktada gaz soutucu uygulamalarnda optimizasyon almalaryla
giderilmektedir.

Yukarda yaplan almalarda da grld zere, tasarm artlarna uygun olan sistem seimi nem
kazanmaktadr. zellikle daha lman ve souk iklime sahip blgelerde subkritik ve transkritik sistemler
daha yksek verimlilikte almaktadr. Scak iklim blgelerinde ise CO2 kaskad uygulamalar daha
verimli olmaktadr.

Sistemin en nemli komponentlerinden olan evaporatr ve gaz soutucu tasarmlar iin gerekli
yazlm gelitirme almalar yrtlmtr. Yazlm almalar laboratuarda gerekletirilen prototip
testleri ile desteklenmitir. Oluturulan yazlm programndan elde edilen sonular ile deneysel verilerin
uygunluu grlmtr. Sonu olarak kanatl borulu CO2 s deitiricisi tasarmna olanak salayan
yazlm program elde edilmitir.

KAYNAKLAR

[1] YALIN A. Z., Kresel evre Politikalarnn Kresel Kamusal Mallar Perspektifinden
Deerlendirilmesi, Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 12, Say 21, ss.288-
309, Haziran 2009
[2] BULGURCU, H., KON, O., LTEN, N., Soutucu Akkanlarn evresel Etkileri le lgili Yeni Yasal
Dzenlemeler Ve Hedefler , VIII. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi, 2007
[3] ZKOL, N.; Uygulamal Soutma Teknii, TMMOB Makine Mhendisleri Odas Yayn No: 115,
Nisan 1999, Ankara.
[4] 2006 Ashrae handbook-refrigeration (SI)
[5] PEARSON A., Carbon dioxidenew uses for an old refrigerant, 2005
[6] Thermophysical Properties R744, International Institute of Refrigeration, 2003
[7] IIR 15th Informatory Note on Refrigerants, February 2000
[8] Classification of Refrigerants, International Institute of Refrigeration, 2001
[9] KIM M.H., PETTERSEN, J. ve BULLARD C.W., Fundamental process and system design issues
in CO2 vapour compression systems, Progress in Energy and Combustion Science 30, 119174,
2004
[10] Danfoss Refrigeration and Air Conditioning Division, Food Retail CO2 Refrigeration Systems,
Danfoss A/S (RA Marketing/MWA), DKRCE.PA.R1.A1.02 / 520H3371, February 2009
[11] LEMMON, E. W., HUBER, M. L., MCLINDEN, M. O., NIST Standard Reference Database 23,
Version 8.0, Physical and Chemical Properties Division, 2007
[12] DuPont - Canta A ve Gne Gaz Ltd. ti. Mays 2010
[13] EVANS C. L., BOHN Group-Product Management, CO2 Unit Coolers for Supermarket
Refrigeration Systems, September 2009
[14] http://www.cartage.org.Ib/en/themes/sciences/physics/thermodynamics/basicthermodynamics/
Refrigeration/Refrigeration.htm
[15] Danfoss Refrigeration and Air Conditioning Division, CO2 Refrigerant for Industrial Refrigeration,
Danfoss A/S (RA Marketing/MWA), DKRCI.PZ.000.C1.02 / 520H2242, September 2007
[16] ONBAIOLU H., An Overview of Vapour Compression System Using Natural Refrigerant CO2,
SKD ACV&R Journal of Turkey, Vol:2, pp: 48-64, 2010
[17] http://www.swep.net
[18] SARKAR, J., BHATTACHARYYA, S., RAMGOPAL, M., Optimization of a Transcritical CO2 Heat
Pump Cycle for Simultaneous Cooling and Heating Applications, International Journal of
Refrigeration, 27, 2004.

Bilimsel/Teknolojik almalar
 _______________________
X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR 410 _______

[19] BAYRAKI, H.C., ZGR, A.E., AKDA, A.E., Ayni soutma Yk iin CO2li s pompalarnn
enerji sarfiyatlarnn karlatrlmas, IX.Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi
[20] http://simple-one-stage-co2-cycle.software.informer.com
[21] FARTAJ, A., TING, D.S.K., YANG, W.W, Second law analysis of the transcritical CO2
refrigeration cycle, Energy Conversion and Management Vol:45, 2004
[22] Danfoss Teknik Dkmanlar
[23] CECCHINATO, L., CORRADI, M., Transcritical carbon dioxide small commercial cooling
applications analysis, International Journal of Refrigeration, Vol: 34, 2011.
[24] ZIMMERMANN, A., Carbon Dioxide as the Refrigerant in Supermarket, CO2 Compressors, 10th
Short Course in Supermarket Refrigeration, 2010
[25] Bock Kompresr Teknik Dkmanlar
[26] The Danfoss CO2 Gas Cooler Solution
[27] Friterm A.. Teknik Dkmanlar

ZGEM

Fatih KASAP

Fatih KASAP 1986 yl Karabk doumludur. 2009 ylnda stanbul Teknik niversitesi Makine
Mhendislii blmnden mezun olmutur. Ayn niversitenin Is Akkan anabilim dalnda yksek
lisans eitimine devam etmektedir. Lisans ve Yksek lisans tezlerini Friterm A.. Ar-Ge blm
bnyesinde tamamlamtr. Halen Friterm A.. Ar-Ge blmnde Test Laboratuar ve rn Gelitirme
Mhendisi olarak grev almaktadr.

Hasan ACL

Hasan ACL 1976 yl Ayvalk doumludur. 1999 ylnda Yldz Teknik niversitesi Makine
Mhendislii blmnden mezun olmutur. Yksek lisans renimini Gebze Yksek Teknoloji
Enstits Bilim ve Teknoloji Stratejileri blmnde tamamlamtr. Makine Mhendislii renimi
dneminde ve sonrasnda stma, soutma, iklimlendirme sektrnde faaliyet gsteren eitli
firmalarn antiye, sat, retim ve ar-ge blmleri olmak zere farkl departmanlarda mhendislik ve
yneticilik grevi yrtmtr. 2003 ylndan bugne dek alt Friterm A. firmasnda halen Ar-Ge
Blm Mdr olarak grev yapmaktadr. Bu grevinin yan sra Friterm Akademi sorumluluu ve
eitmenlii yapmaktadr. Hasan Acl Tbitak/Tsside Ar-Ge Uzman Sertifikasna sahiptir. Makine
Mhendisleri Odas stanbul ubesi Kartal le Temsilcilii yrtme kurulu yelii de yapan Hasan
Acl, uluslararas rn Gelitirme ve Ynetimi Dernei (PDMA), stanbul Proje Ynetimi Dernei ve
Gemi Modelcileri Dernei yesi olup evli ve bir kz ocuk babasdr.

Hatice CANBAZ

Hatice CANBAZ 1985 yl Kocaeli doumludur. 2008 ylnda Yldz Teknik niversitesi Makine
Mhendislii blmn bitirmitir. Ayn niversitenin Is Proses anabilim dalnda yksek lisans
eitimine devam etmektedir. Lisans mezuniyeti sonras almaya balad Friterm A.. Ar-Ge
mhendislii grevini yaklak iki yldr srdrmektedir ve Tbitak/Tsside rn Gelitirme Uzman
Sertifikasna sahiptir.

Selim ERBL

Selim ERBL 1986 yl Ankara doumludur. 2010 ylnda Yldz Teknik niversitesi Makine
Mhendislii blmnden mezun olmutur. Yksek lisans eitimine stanbul Teknik niversitesi Enerji
Enstitsnde devam etmektedir. Lisans bitirme tezini Friterm A.. Ar-Ge blm bnyesinde
yapmtr. u anda otomotiv sektrnde hizmet veren bir firmada rn gelitirme ve dizayn mhendisi
olarak almaktadr.

Bilimsel/Teknolojik almalar