KLTR BAKANLII YAYINLARI / 4 35

Dnya Edebiyat Dizisi / 6

OSMANLI
TARH
YAZARLARI
VE ESERLER

eviren:
Prof. Dr. Cokun OK
 Kltr Bakanl - 1992 - ANKARA
ISBN 975-17-1104-5
Kapak Dzeni / Mcmik KAYAOLU

Yaymlar Dairesi Bakanl1nn 9-1 2-1 99 2 tarih ve

2549 sayl makam onay ile ikinci defa
tpk basm olarak 8.000 adet bastrlmtr.

Mersin imar n. Tic. Ltd. ti Basmev^l992

9 (74) 34 38 10 -^MERSN
 nsanln geirdii byk dnmlerin, elde ettii deerlerin a r
kasnda iki kavram yer almaktadr. "KTAP" ve "OKUMA".
Hangi alanda olursa olsun som ut, yapc, ulusal ve evrensel
zelliklere sahip olum lu sonularn elde edilm esi ancak dncenin
retilmesi ile olanakldr.
20. yzyl geride brakmamza ok az bir srenin kald gnmzde,
bu iki kavram grselliin sm rtam m az etkinlii ve gc ile sava verir
haldedir. Ne var ki, iletiimin teknolojik gelimelerle deien trleri yann
da bu iki kavram , insanlara zg haz duygusu nedeniyle zelliini ve
nemini her zaman koruyacaktr.
Dn olduu gibi, bugn de, gelecekte de "OKUMAK" ve "YAZMAK"
insanolunun gnlk davranlar arasnda yer alacak, insanlar dnce
retip, kendini yenilemek abasndan vazgemeyeceklerdir.
Btn iyi niyetimiz ve abalarmza ramen yazl bilgi, yazl kltr bi
rikim i, grsel bilgi edinme yollarnn oalmasyla nemli darboazlara itil
m ektedir. zellikle televizyonun elinde bulundurduu kolay e riile b ilirlik
gc zaten okuma ve yazma alkanl az olan insanmz iin, ok nemli
bu iki kavram asndan tehlike gibi grnmektedir. Karamsar olmamza ge
rek yok. Ayn televizyon, sinema sanatnn da gerilem esine neden olmad
m? stelik bu "olumsuz" gelim eler okuma alkanlnn yaygn, yazl
kltr birikiminin geni olduu Batl toplum larda da yaan m tr, y a
anmaktadr.
Soruna zellikle bu adan baklrsa, Trkiye'nin karsnda duran
km a zn , ya da a lm a s gereken engelin biraz daha farkl olduu
grlebilir. O da. Batnn yazl kltr birikimini belli bir dzeye getirdikten
sonra grsel kltre onun zorlam asyla getii u sralarda, Trkiye'nin
ayn olguyu, yazl kltrn henz oluturmadan yaam aya balam o l
masdr
Asl siunde dnlmesi gereken, asl zm bulunmas gereken
sorun budur...
Byle bir zm aray, hi kukusuz, kitaba toplum iinde gerek
nitelik, gerekse nicelik asndan daha yaygn bir yer verilm esini bir n
koul olarak sunar.
 Oysa, tam da byle bir gei dneminde, bir toplumda ve bir lkede
kitaplar yasaklanyorsa, tutuklanyorsa, kitaba ynelik giriim ier ,!$u,! ola
rak deerlendiriliyorsa, farkl dncelerin yazl rnleri zaman zaman
dlanyorsa, kayg verici bir yanlg yaanyor demektir.
Kltr Bakanl olarak, bu zorunluluklarn bilinciyle, ncelikle kitap
lara ynelik yasaklar kaldrarak attmz ilk adm, ikinci aamada, insanlk
ta rih in i dnce tarihini, aydnlanma geleneini, dem okrasi klasiklerini...
ksacas, ada insan dncesinin oluum una katkda bulunm u tm
verim leri dilim ize kazandrarak, bu konudaki toplumsal retim im izi destek
leyerek srdreceiz.
Toplum sa! dnce b irikim im izi oluturan, o arada da ulusal kl
trm ze katkda bulunm u olan ve fakat zel yaynevleri tarafndan
yaynlanm asnda bilinen glkleri yaayan yaptlar yaynlayacaz.
Bylece, ulusal kltr b irikim in i, yalnzca bir korum a m antyla deil,
gnn gereksinim lerini karlayacak bir yaklamla ele alm olacaz.
Okuma, yle grnyor ki, iinde yaadmz bu grsel kirlenme" or
tamnda kiinin kendisiyle, kendi bireyliiyle yalnz kalabildii tek alandr.
Kendi iine dnmenin ve kendi usunun ve anlann bilincine varp, derin
liine ulaabilm enin tek yolu da okumaktan geiyor.
Trkiye gibi, gen nfusun fazla olduu topiumlarda, okuma edimine
ayr bir ilev dt ortadadr. Ancak bu yolla ulusa! ve evrensel kltr
birikimlerine ulaabilmemiz olasdr.
Bu gerekelerle ve bu b ilin le "kitap-okuma" som utunda ba la t
tm z g iriim le rin , bundan sonraki kuaklarn soyut dnsel abalara
arlk veren, a, iinden bakarak yaayan kuaklar olarak yetim elerine
nemli katklarda bulunacana itenlikle inanyorum.

D .Fikri SALAR
Kltr Bakan
 NDEKLER

evirenin nsz................. ....................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... . M

Yazanm nsoz.................. ............................ .......... .................. ..........

En nemli ksaltmalarn listesi.................... ..... .......... .........................

-Giri.......................... .... 3

Osmanl Tarih Yazclnn Balanglar..... .................. ..................... 7

Osmanl Tarih Yazarlar.............. ....... ........... ..... ......... ........................ H

Yazar ad dizini.................. ................ .................................... ...... ........... 443

Dorulamalar ve Eklemeler................ ...................... ............. .............. 444

Kiap acb dizini........... .... ,..... .................. ......... ......... ............................ 469

zd adlar dizini..................................... .................... ....... ..... ................ 487

 EVRENN NSZ

nlii Alman trkologu Franz Babingerin 1927 ylnda

yaynlad Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri adl
biyo-bibliyografik kitabn yllarca nce trkeye evirmi
tim. Osmanl tarihi aratrclar iin vazgeilemez bu bavuru
kitabnn baslmas Kltr ve Turizm Bakanl Danman
deerli rencim Yavuz Biilend Baklerdin abalan ile Ata
trkn Doumunun Yznc Yl serisi iinde gereklee
bildi.
Bir yaam boyu almann, incelemenin, didinmenin
rn olan byle kapsaml bir kitapta yanllarn bulunmas
doaldr. Ben bir biyo-bibliyograf deilim. Ancak grebil
diim ve bilebildiim yanllan dzeltmee altm. Kitabn
yaynland yldan bugne kadar birok karanlk noktalar
aydnlanm, baslmam kitaplar baslm, bilinmeyen yaz
malar bulunmutur. Eserin yanllarnn dzeltilmesi, eksik
lerinin tamamlanmas btn aratrclarn katklarna
aktr.
Kitab kimi bask sorunlar yznden transkripsiyon ile
bastramadk. Ancak zel adlarda olanak iinde asl yazl
larna sadk kalmaya ve bu bakmdan bir yazm birlii
salamaya altm. Kimi zaman kef cd-znn, kimi zaman
da kef el-znn veya kef z-znn yazan Babingeri de
dzeltmedim.
Kitabm kullanlabilmesi iin vazgeilmez olan ayn
indeksi deerli rencilerim Prof. Dr. Ahmet Mumcu ve
Do. Dr. &ber Ortayl byk bir titizlik ve zveri ile gece-
gndz alarak hazrladlar. Kendilerine en iten teekkr
lerimi sunanm.
Ankara Austos 1982
Cokun OK
 C. Brockelmannm o biricik Geschichte der ambischen
literatr (Arap edebiyat tarihi) ad kitabyla hemen hemen
30 yl nce Axap bibliyografyas alannda yapt gibi ben
de yllardan beri Osmanl bibliyografyas iin yardmc
kitap hazrlamakla uramaktaym. Byle bir giriimin
nne kan zorluklar az deildir ve yalnz buna benzer
alanlarda alm olan kiiler Brockelmannm o iki ciltlik
eserinin iinde bulunan i ve zahmet ynn lebilirler.
Hi olmazsa d lkelerde o eserin, binlerce ve binlerce,
hecelerle uraan ufak ilmi eserlerden ok fazla Alman
Orientalistikinin deerlenmesine hizmet eden bir eser ol
duu ve Dou aratrmalarnn en byk baarlarndan
biri bulunduu anlald. Osmanl teliflerini inceleyecek
olan bir eserin Broekelmannm eserinin verdii rnee
gre planlanmas gerektiini daha ilk nceden anladm;
ancak u da unutulmamaldr ki Osmanl telifleri iin kay
naklar ve yardmc vastalar, on yllardan beri incelenen
ve bir ok yazma listeleri hazrlanm olan Arap teliflerin-
kinden ok daha zor ele gemektedir. nk daha uzun
zaman bu incelenmesi g ve konulan baka baka olan
metinlerin eit bir ekilde incelenmesi mmkn deildir,
hatta Trkoloji incelemeleri artk slamistikin koruyucu
rts altna veya Semitistik erevesine sokulmayp da
bamszlasa bile bu beyledir. Son yllardaki ilerlemeler
Trkolojinin buna hakk olduunu aka ispat etmitir.
Bundan byle artk stnlerin kk grmesi ile slamis-
tikin bu koluna bakmaa ve Trklerin kltrsz olduklar
yolundaki eski masal devam ettirmee imkn yoktur.
Yalnz Osmanl teliflerinin geniliinden ve neminden ta-
mamiyle habersiz olanlar Trkolojinin ancak eoctra ordinem^
zaman, istek ve imkn olunca Orientalistik erevesi iinde
yer bulabileceini soyliyebilirler.
Yeter genilikte yaylm olan bu dnceyi sarsmaya
belki bu kitap yardm edecektir. Onun iin Osmanl telif
lerinin en nemli kollarndan birinin ilk defa olarak kendi
bana uurlu bir ekilde incelenmesi denenecektir. Kitabn
plan ortaya kmtr. Osmanl tarih - yazarlarm eserle
rinden anlyarak anlatmak ve onlarn lemlerinin zihni
erevesinin zn kavrayarak (Stephan Zvveig) tasvir
etmek benim vazifem deildir. Bu yazarlarn hayatlar
hakknda ele geen bilgiyi kritik ederek gzden geirmenin,
eserlerini, bilindii kadar, ksaca tasvir etmenin ve deer
lendirmenin de kendine gre bir nemi vardr. Bu yazar
larn pek ou bugne kadar, hatta birok uzman aratr
clarn bile mehuldr ve bunlarn en nemlileri hakkn-
daki bilgimizin geniletilmesi iin yllarca ve usanmadan
almak gerekecektir. Osmanl Devletinin ilk zamanla
rndan yklna kadar Osmanllann yazm olduklar tarih
kitaplarnn says, herkesin kabul etmek zorunda olduu
gibi, ok byktr. Bu alanda bilgisi olanlar bile tarih
yazan Osmanllann ne kadar ok olduuna aabilirler :
Hemen hemen beyz yllk bir zaman iinde be yz. Bun
larn ounun eserleri bugne kadar kalm ve bu eserde
hi olmazsa bunlarn bir nshasnn bugn nerede bulunduu
yazlmtr. Kaybolan veya bilinmiyen tarih eserlerini tek
rar bulup bulmamakta ne kadar baar salanacan
gelecek gsterecektir. Bat Avrupa koleksiyonlarnda bu
lunan yazmalarn baslm fihristlerinden baka yalnz
stanbul, Kahire ve Hindistann baz ktphanelerinin
baslm katologlanndan faydalamlmtr. stanbulda bulu
nan yazmalar gsteren fihristlerin ne durumda olduu ok
tanberi herkese bilinmektedir. Bundan dolay o fihrist
lere dayanarak verdiim bilgilerden tr sorumluluu
zerime almayacam sylemekle yetinmek istiyorum. Son
zamanlarda bir ok vakf ktphanelerinin yerlerinin dei
tirilmi olmas veya bunlarn birletirilmesi keyfiyeti de
buna eklenmitir.
Bu kitapta tabiatiyle ancak eski kataloglara ve eski
yerlere gre bilgi vermek mmkn olmutur. Avrupada
bulunan trke yazmalara gelince : Notgemeinsehaft der
Deutschen W issenschaft (Alman lim adamlarna yardm
kurumu) sayesinde hemen hemen btn, talya ngiltere
ve Fransada bulunan ilgili kolleksiyonlan ahsen grdm
ve henz kataloglanmam yazmalar bu kitap iin deer-
lendirebildim. Bylece Venedig, Bologna, Milano, Flo
ransa, Roma ve Napoli Ktphanelerini gzden geirmek
frsatm buldum. Bibliotheca Vaticana mdr Msgr. Gio-
vanni Mercatinin iyi karlay sayesinde orada bulunan
ve imdiye kadar katologa gememi olan trke yazmalar
inceleyip ne olduklarn ve kimin tarafndan yazlm ol
duklarn tayin edebildim. Oxfordda da tannm Bodleian
Librarynin mdr Dr. A. C. Cowleyin tkenmek bilmez
yardm severlii bana Turcicay iyice gzden geirmek
imknn verdi; H. Ethenin katalogunun trke yazmalar
iine alan ve hemen kemen baslmas bitmi olan ikinci
ksm henz yaynlanmam olduu iin bu gzden geirme
zellikle nemliydi. Ch. Rieunn esiz Catalogue of Turkish
Manuscripisinden sonra British Museuma gelmi olan ve
bu kitab ilgilendiren btn trke yazmalar da gzden
geirdim ve kitapta iaret ettim. Bundan baka Berlinde
Prusya Devlet Ktphanesinde bulunan 2000den fazla
Bat - trkesi yazmalarn W , Pertschin kataloguna ge
memi olanlarndan tarihi olanlarm da bu kitapta iaret
ettiimi sylemeliyim. J. H. Mordtmann tarafndan bu
yazmalar iin hazrlanm olan yazma fihristin bana ok
yardm dokundu; bu fihrist umulduu zere yaknda ba
slnca Ch. Rieunn ve W . Pertschin bu yoldaki eserlerinin
yanndaki erefli yerini alacaktr. Bunlardan baka, basl-
mis olan kataloglarla yetinmek mecburiyetinde kalmadm
ve nadir olarak bunlarn doru olup olmadkanm aratra-
bildim. Son zamanlarda Istanbuldald eski Padiah Sa
rayndan karlm olan v e ' anlaldna gre says
ok biiyiik olan tiirke yazmalar burada incelenemedi.
Bunlarm iinde Sultan iin yazrlanm olan olaanst
gzel yazmalar halinde birok Unicalarn bulunaca p
hesizdir. Bu hazineler yakn bir zamanda ie yarar kata
loglarla bilim lemine alabilse! Yugoslav ilim Akademi
sinin bir daveti bana Srp - Hrvat - Sloven kiral snr
lan iinde dalm bulunan trke yazma koleksiyonla
rndan ancak nmzdeki gzn faydalanma imknn
hazrlarken, bu haftalar iinde Yunan hkmetinden al
dm bir davet de Yunanistandaki Genel Ktphanelerde
bulunan ve says az olan trke yazmalar gzden geirmek
frsatn verdi. Kitap yansna kadar basldktan sonra
Parise yapm olduum ve bir ka hafta devam eden bir
ziyaret bana orada BibIiotheque Nationalede bulunan ve
iinde ok deerli kitaplar olan trke yazmalar koleksi
yonunun daha esaslca incelememe imkn verdi. Umul
madk bir sonu elde ettim; ne yazk ki bunu ksmen ve
ekler halinde (kitabn sonunda), okuyuculara bildirebildim;
ancak dizinde bunlar zellikle iaret edilmitir.
Btn ekilen zahmetlere ve geirilen zamanlara ra
men kitabn boluksuz eksiksiz ve yanlsz olmayacana
eminim. Bu alanda ilk giriim saylabilecek byle bir eserin
hedefi ilerdeki almalara temel olmak, ve talihi ise bir
ok yerlerinde dzeltilmek ve yemlenmektir. Kitabm
tenkidi iin S i parva Licet componere magnis ( = K
bykle mikayese etmee izin verilirse)- J. v. Hammer*
Purgstallin Geschichte der Osmanischen Dicftkunst (VI,
595 v.dd.) adl eserinin sonuna koymu olduu uygun ve
ho szleri hatrlatabiliriz. Zamanla, bu yolda sz sylemeye
yetenekli kimselerin ve dar alanda aratrma yapanlarn
bulularndan bu esere gelecek fayda ok yksek ve deerli
olacaktr. Umanm ki, bunlarn, yaknda I. Selime kadar
gelen ksmn bastracam Geschichte der Osmanischen Lite
ratr (=Osmanl Edebiyat tarihi) adl eserime de faydas
dokunur!
Eserin baslmasn bir basm para yardm ve seyahat
paras yardmlaryla kolaylatrm olan Notgemeinschaft
der Deutschen Wissenschaft (=Alm an ilim adamlarna yar
dm Kurumu) dan baka bu pahal ve byk eseri yayn
lamak teebbsn zerine alan Bay yaynlaycya zel
likle teekkr ederim. Son olarak J. H. Mordtmanna ye
niden en candan teekkrlerimi sunmakla zevk duyarm.
O, Kitabn hazrlanmasna tevik edici szlerle yardm etti
ve prova tashihlerini beraberce okurken baz yerleri dzeltti'
baz yerleri tamamlad.

Retmno (Girit) 12. Temmuz 1927

Franz BABINGER
AFGH = Archivfiir Geographie, Historie, Staats - und Kriegs-
kunst, yaynlayan Frh. v. Hormayr, XIII Yl,
Viyana 1822.
Ayn-i zuref bk. Cemleddn, ayn-i zuref.
BROCKELMANN, GAL = C. Brockelmann, Geschichte der
arabischen Literatr, iki cild, Weimar 1898 ve Berlin 1913.
Ed = Enzyklopaedie des Islams I. Cild v.d. Leiden 19139
den beri.
CEMLEDDN, Ayn-i zuref, Ahmed Cevdet tarafndan
stanbulda 1315de 144 S. 8 olarak yaynlanm olan
Osmanl Tarih ve - m'errihlerinde vardr (Bk. A.
Nu. 328).
GBB, HOP = E.J.W . Gibb, History of Ottoman Poetry,
6 Cild, Londra 1900-1909.
GOD = J. v. Hammer, Geschichte der osmanischen Dicht-
kunst, drt cilt, Pete 1836 v.dd.
GOR = J. v. Hammer, Geschichte des osmanischen Reiches9
on cild, Pete 1827/35.
H .K . HACI KALFA (Hacc Halfa), Lexicon bibliographicum^
ed. G. FLGEL, yedi cild, Leipzig ve Londra 1838/58.
Kahire, TK = AL EFEND HLM EB-BAESTN, Fih
rist el-kiitb el-trkiyye el-mevcudeui fi'l-ktphanet el-
hidiviyye, Kahire, 1306, X V , 406 S. 8.
MOG = Mitteihngen zur osmanischen Geschichte, yaynlyan
F.v. KRAELTZ * GREFENHOKST iki cild, Viyana ve
Hannover 1921denberi.
OGNZ = O.M.v SCHLECHTA - WSSEHRB, Di* mmani
schen Geschichtsschreiber der neueren Zeiu Aus dem V III.
Bande der Denkschriften der philos. - HisU Classe der
 KaiserL Akademie der Wissen$chaften besonders abged-
ruckt. Viyana 1856, 47, S. 4.
OM = MUMSAM MEHME TAME, Osmanl mCellifleri^
(I. Cild. stanbul 1334, 706 S. by. - 8; II. Cild, stan
bul, 1338, 510 S. by. - 8; III. Cild. stanbul 1343,
328 -j- 12 S. by. - 8 (bk. a. Nu. 376).
REUS CTM = CH. REU, Catalogue p of the Turkish Manus-
crips in the British Museumf Londra 1888.
REU, CPM = CH. REU, Catalogue of the Persian Manus-
cripts in the British Museum, cild, JLondra 1879/83
SO Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmn, stanbul 1308/15,
4 Cild by. - 8. (Bk. a. Nu. 354).
N = AHMED TAKPRZDE, akffik el-nu>maniyyey
Mehmed Mecd tarafndan hazrlanm trke terc
mesi, stanbul 1269 (bk. A. Nu. 68).
TOEM ve TTEM = Tarih-i Osmn (veya Tiirk) encmeni
mecmu*as yahut Revue Historique publiee par Plns~
titut d'Hstoire Ottomane stanbul 1910danberi.
WC5TENFELD, GdA = F* WSTENFELB? Bie Ge-
schichtsschreiber der Araber und ihre Werke. Abhan-
dlungen der KgL Gesellschaft der Wissenschaften su Gt-
iingen*in X X V III . .X X I X . cildlerinden, Gttingen
1882. V III, 307 S. 4.
OSMANLI TARH YAZARLARI
VE
ESERLER
 G H 1

Osmanl kudretinin kuruluundan nce Anadoluda

hkm srm olan ve TevaHf l-mlk ad verilen kk
beylikler zamannda yazlm olan btn eserler gibi tarihi
eserler de imdiye kadar koyu bir karanla gml kalm
lardr 1. Ancak, bu kk beyliklerin bazlarnn tarihini top

1 Burada u veya bu Anadolu Beylii zerine yaplm olan aratrmalar b k araya getir
mek denemesi yaplacaktr t B u yoldaki almalarda en ok hissesi olanlar yeni Trk tarihi
leridir, bunlarn iinde de zellikle Halil E4hem ve Ahmed Tevhd Beyler. Ayduaolullar hakknda
Ahmed Tevhd Bey Revue Historique, puhliSe par VInstitut d Histoire Ottoman, ( Tarik-i osmani
encmeni mecmu*as) m n 19. numarasnda (stanbul 1911) bir etd yaynlamtr; Banmend-
oulan iin bk. A . D . Mordtmann Z D M G , X X X (1876), S. 467-486 ve Paul Cananova, Rev*
Numismatique, I I I (Paris 1894), S. 307 v.dd*, 433 v.d d ., ve J. H . Mordtmam E d t, I , Cild., S. 952
v .d d .; Denizli Beyleri iin bk. Ahmed Tevhd B ey, T O E M Nu. 13 ve J. 0 - Mordtmann, I,
97 9 ; enderoUIar iin bk. AH Bey, T O E M , 781 ve F . Glese, E d t, I , 868 (endereli); Zulkadriyye
(bk. Der slam, X I I I (1922), 102), Mehmed A rif! Paa (Eski K onya Valisi, dom. 1274, lm .
29. Rebi* II. 1333) T O E M 'm n 30-38. saylarnda ve J. H Mordtmann E d l , I , 1000-1002; Ben
Eretna iin bk. Ahmed Tevhd, T T E M , N u. 25 ; Germyanoullan iin bk . T O E M , N u. 2 (1910
ve J. H . Mordtmann, E d , I I , 139 v .d .; Hamdoullan iin bk. Mehmed A rif Bey, T O E M , Nu.
15 (1912) ve J.H . Mordtmann E d t, I I , 265 v .d .; Isfendiyaroullan (sonralar adlan Kzl Ahmed
olmutur) in bk. Ahmed Tevhd B ey T O E M , 6. say, S. 382*392 ve J. H . Mordtmann E d t, I I .,
567 v.d d .; Karamanoallan hakknda Halil Edhem Bey T O E M rn 11, 12, 13 ve 14. (1912)
saylarnda etdler yaynlamtr, ayrca J. H Krsmers E d t, 11, 800 v .d d .; Mara Emirleri
iin bk. MklrmSn Mall, T T E M , Nu. 5 (82) ve N u. 6 (83); Mentee Beyleri in bk. Abmed Tevhfd,
T O E M (1912) Nu. 12 (ve Paul W ittek, Dos Frstentum Mentesche, Studie sur Geschichte Westklein~
asiens im 13. - 1 5 . jh . (tsianbnier Mitteilungcn H eft 2), stanbul 1934. B u eser Orhan ik
fiokysy tarafndan trkeye evrilmitir : Mentee Beylii, 13. - 15. asrda garbi Kk A sya
tarihine ait tetkik (T . T . K . yaynlarndan IV . Seri-Nu. 1) Ankara. T . T . K . Bassmevi. 1944.
(evirenin ilvesi)); R*nazanoulIar iin bk. Ahmed Tevhd, T O E M , Nu 12 (1912), 9 v.d d .;
Sarnhfloulian iin bk. Ahmed Tevhd, T O E M , N u. 10. (1911) ve F . Bnfcinger, E d , TV. Cilt, 189
v .d d .; Tekeoullar iin bk. As Bey, T T E M , N u. 2 (79), ve Ahmed Refik Bey gene ayn yerde
(Teke - eli); bk. bu mnasebetle, Ahmed Tevhd Beyin Konya Sultanlnn yklmasndan
sonra Anadoludaki Beylikler hakknda yazd etde, T O E M (1911) Nu. 9 ., oraa Bahkesir ve
Karasi beylerinden de bahsedilir, ve bk. M .F . Kprl, Anadolu Beylikleri Tarihine ait notlar,
Trkiyat mecmu as, I I . Cild S. 1-33 (stanbul 1926; Ayr basm 32 S.). Karasi tarihi iin bk.
J. H . Mordtmann, ber da* Trkische Frstengeschlecht der Karasi in Jtfysien. Sitzungsberichte
der K . Preuss. A k. der JViss., phil. - hist. K L , Berlin, 1911, R um SeluLlu'jr?rsm ve onlar
takip eden Devletlerin, imdiye kadar yalnz J. H Mordtmann tarafmdar ypM gibi Bizans
kaynaklanna ve ayrca Ermeni. Surye ve Grc kaynaklarna dayan^rr ic carifclerinin yazl
mas hala bununla uraacak uzman beklemektedir. (1. H . Uzunarl d '.a ok yerli kaynak
lara ve yukarda sralanm olan etdlere dayanarak Anadolu Beylik eriadea topluca bahseden
bir eser yazmtr; b u eser Anadolu Beylikleri ad ile T . T . K . taramadan yaynlanmtr,
T . T . K . yaynlarndan V I I I , seri-Nu. 2. evirenin ilvesi).
lama teebbslerinde bulunulduu da2 kesin olarak anlal
maktadr. Osmanllarm ncleri olan Rum Seluklular3
zamannda da hemen hemen hepsi fara 4 ve sanldna gre
olduka ok tarih eserler yazlm olduu da phesizdir;
bunlardan bize ancak kk artklar ve sonralar dei
tirilmi nshalar kalabilmitir. Tevaif-Umlk tarihi kay
naklarna gelince, imdiye kadar yalnz Danimendoul-
lar9 lirik air5 ve Sivas Hkmdar Kad Burhaneddin
(745-799 h) ve Karamanouilan hakknda emin eserler
bulunabilmitir. Sultan I. Muradn istei zerine Tokat
Kalesi Mustahfizi li veya Arif (bk. E L , Nu. 11813)
adl biri 762/h. 11 .X . 1360 ylnda Seluklular zama
nndan kalma eski bir esere dayanarak bir Danimendoul-
lar tarihi yazmtr. Bu eserin, Tokatdan bn Al (Belki
de Arif B. Afi adl) biri tarafndan yazlm olduu sylenen
ve ne yazk ki ele gememi olan Tarih f i beyn el-devlet
el-Dnimendiyye adl eser olmas ok muhtemeldir. Bu
eserin son zamanlara kadar bir kopyasnn mevcut olduu,
Hseyn Hezrfenn, Cihnnum ve Mneccimhadaki istin
sahlardan aka anlalmaktadr. Dresdende cod. turc.
123de (H. O. Fleischer, Catalogus, S. 18) bir kopyas bulunan
Mirkt l-cihd adl tarihi eser bu eserin sonradan dei
tirilmi bir eklidir; bunun gibi A l6 diye anlan tarihi

2 bk. Bunun iin F. Babinger, Deutsche L itera tr - Zeitung, 1925, Sp. 352 v.dd.
3 Bunun iin M . Th. Hootsmanm geni eserlerine baklmaldr z_e!like ber ein e t'rkische
Chronik su r Geschichte der Seluqen K le in A s ie n s , A cies du Vliem e congres internat. des orien -
talistes tenu en 1883 d L eid e, I , 369 v.d d .; S om e rem arks o n the history o f the S a ijuks, A ta O ri-
entalia'da, I I I , 136 v.dd.
4 R um Seluklularnn tarihi sonradan Osmanh Tarih - yazarlarn da uraftrmgtr; by-
leee H . & . (L s x . bibi., N u . 2150) 977/1569da lm olan Bursah M d erris Molla h m e h. Meh
m etin {b k . O M , I I I , 10) Vezir Ceraledd* A l h. Yauf sS-Kf (film. 4 6 /1 2 4 8 ) W ta rih * l-i
Sduk'unu devam ettirdiini ve zellikle bundu R am Seluklularm anlattn bildirmektedir.
Herhalde asl arapa olan bu eser Mehmed b. M edledin tarafndan trkeye evrilmitir; bk.
O M , H , 10. - Sad(t) emseddn el-PezdeYnn Farta T arih- <U- Seluk adl bir eseri stanbul'da
yasoty Ktphanesinde Nu- 3019da bulunmaktadr,
5 Dvn-i Kd Burh&neddn 1922/1338 ylnda stanbul'da Robert College retmen-
leriadea biri tarafndan yaynlanmtr (64 S. 8 ) , anlayanlarn fikrine gre bu yayn yetersizdir.
6 B k. Bunun iin A lt, M en ktb-i knerver&n (ctanbul 1926), vd..
Mustafa (lm. 1008/1599) bu eseri eklerle deitirerek
yeniden tertip etmitir7. Dikkate ayan Sivas Kads Bur-
hneddn hakknda ok deerli ada bir kaynak vardr
Asl ad Bezm u rezm olup ok kere Meknib-i Kdi Burhan-
eddin diye de anlan bu eseri Astrabadl Azz B. Arder
adl birisi Yazmtr. Eser Receb 800 ba (b. 20. III. 1398) -
nda bitmitir ve birok nshalar stanbul Ktphanelerinde
bulunmaktadr8. Hac Kalfa (Nu. 2273) Tarih el-Kd
Burhneddin el-Sivs adl 4 cildlik bir kitaptan bahset
mekte ve mellifi olarak, Sultn Ahmed Celir (lm. 813/
1410. bk. Ed, 1 , 1046) zamannda Badadda yaam olan
Abdlaziz Badd adl birini gstermektedir. Bu da ayn
eser olabilir. Ahmed Tevhid Bey TOEM (1914/15)nin 26,
27, 28, 29, 30, 31 ve 32 saylarnda Bezm u rezm'den par
alar yaynlam ise de bununla bu eserin tam olarak yayn
lanmasn gereksiz klmamtr 9. - Hkmetleri X V . Yz
yln sonlarna kadar srm olan Karamanoullannn ilk
zamanlar tarihi hakknda da Osmanllardan nce bir eser
yazlmtr. Asl farsa olduu muhakkak olan bu eserin
sonradan trke tertipleri de hazrlanmtr10. Bunlarn
en tannm air ikr Ahmedinkidir (lm. 992/1584; bk.

7 OM I I I , 1 8 6 ,1 0 da kayt edilmi olan ve belki de ok sonralar yazlm olan Haus Nlksaris

Mehmed Vehbnin Tarih-i Hasret-i melik Dnimend Gz adh eseri ve M lk-i Dnmendiyye
trihi (bk. O M . I I I , 187, 3, stanbulda Millet Ktphanesinde vardr) adl eser hangi zamana
aittir kestiremiyorum, gene bunun gibi Paris de Mill Ktphane de anc. fd s. Sure N u. 317 de
bulunan K ssa-i melik D&nimen daha yalandan incelenmek gerektir.

8 MsL A y a Sofya, N u . 3465; RSgb Paa, N u. 982; Saray Ktphanesi, N u. 2822; Eead
Efendi, N u. 2079. B k. H s M U t m B ey, T O E M , I I I (1912), 1019, not.

9 Besrn u rezm Profesr M . F . Kprl tarafndan yazdan eser ve mellif hakkmdaki

bir nszle birlikte 1928 Ylnda stanbulda yaynlanmtr, E vkaf Matbaas, 21-4-541 + 75
S. 3 S Fotokopi. (evirenin eki).

10 l Konsolos Dr. J. H . Loylved Karsmanoullan tarihiyle uram ve K onyada bu

hkmdar sllesinin tarihini anlatan eski bir eser kopya ettirmitir. B u kopya Prusya Devlet
Ktphanesinde 3129 a acc numarasnda bulunmaktadr; aym ktphanede 3129 acc numara
smda bu ok efsanevi mahiyette olan eserin baz yerlerinin Lytved tarafndan yaplmj almanca
bir tercmesi bulunmaktadr.
 SO, III, 154)11 imdiye kadar dier beylikler hakknda
Osmanllardan nce yazlm tarihler ortaya kmamtr;
Eer byle kitaplar yazlm idiyse bile geen Yzyllar
iinde vahi ( = bo) diye kk grlmler ve belki de
sssz slplarndan dolay kimsenin gzne arpmamtr.
Gen Trk tarihisi Mkrimn Halil Bey TevHf el-mlk
tarihini anlatan eserleri arayp bulmay kendisine vazife
bilmi ve azdan bildirildiine gre birok eserler bulmak
saadetine de erimitir.

11 Bh. Nec s m , kdftm, N u. 8842 (27. E k i . 1337/1921) ve N u. 8849 (3. Kasm . 1337/
1921). Buna gre lkrain bir kopyasj niversite Ktphanesinde stanbul'da bulunmaktadr,
ve bunun da bir fotokopisi stanbul Arkeoloji miizesindedir.
 OSMANLI TARH YAZICILIININ
BALANGILARI

Olduka ge zamanlara kadar Osmanllann kronik

niteliinde olan tarih yazlan btn gebe uluslarn tarih
yazma denemelerine has olan o gelimemi, ocuka - basit
tasvir eklini gstermektedir. Atalarndan tarih yazclnn
temellerini ve yardmc vastalarn renmi olan, tarihi
eserlerinin daima tam, dnlm ve iyice incelenmi bir
sanat eseri intiban uyandrd ve her tarafta ok eski
almalarn tesirleri grlen komukn Bizansllann tam
aksine olarak Osmanllann en eski tarih geleneklerinde byle
bir sanatn izi bile grlememektedir. Yaz acemice ve ilkel
dir; hemen hemen birbirleriyle hi ilgili olmayan olaylar dasi-
tn veya tarihi olduklar gznnde tutulmadan birbirine
eklenir veya yalnz dasitn-tip motifleri ile yan yana konur.
Bunlan bir btn olarak kavramak ve birbirlerini takip
etmelerinin sebebini daha iyi anlamak ihtiyac, baka ke
limelerle, tek tek olaylarn birbirleriyle olan grnmez ba
larn, Neden i arama ihtiyac 15. Yzyln sonuna kadar
grlemez. Bizans tarih yazcl en yksek gelime ama
eritii bir zamanda Osmanllannki daha balangtayd.
Nihayet yerlemee karar veren bu tam oban milletin
basit hayat nesilden nesile sk skya bal olarak akp
gitmekteydi. Burada deien durumlan ve bylece tarihi
olaylan daha derinden kavramaktan daha uzun zaman
bahsedilemezdi. Bu millet iin insan olma baknmndan
yalnz, kendi aralarndan kan Hkmdann, nderin ola
anst hayat bir deer ifade etmekteydi. Bylece, btn
tarih yazcl balanglarnda olduu gibi, uzun zaman
Emirin stn ahsiyetinin ihtiam ve ulvilii o yzyllarn
tarih yazclnn asl ekirdeini tekil eder. OsmanlIlarda
 daha sonra yazlm olan eserlerden eski tarihi geleneklerin
zn bulup karmak zor deildir. Nihayet yazyla tesbit
edilinciye kadar kahramanlk . arklar halinde azdan
aza geen eski boy destanlar kolayca tannrlar. Osmanl
Trklerinin de Orta Asyadaki vatanlarndan Anadoluya
epik arklar getirmi olduklar phesizdir. 7. Yzylda(lS)
Rum Seluklular hakknda yaklm farsa el-evmT el-
alniyye fi'l-umr el-aliyye adl tarihin mellifi bn Bb
yani Nsireddn Yahy B. Mecdeddn Mehmed (lm. 670/
1272)den rendiimize gre saraylarda airler ve ar
kclar kopuz ad verilen bir sazn refakatiyle nl atalarn
ve kahramanlarn yaptklarn terennm ederlerdi. Kk
' Asya Trklerinin ait olduklar uluslar gurubunun ilk
atas ve hkmdan Ouz bu terennm edilen kahraman
larn en nlsyd. ranl Tarih - yazan Rededdn bile
bize bu Ouz Han hakknda bilgi vermekyteyse de bu bil
ginin efsanevi mahiyeti kolayca gze arpmaktadr. Buna
ramen eski kahraman Ouzun, tarihi bir ahsiyet olduun
dan da kimse phe edemez. Ouz Han hakknda efsane ve
geleneklerin ilk nce mslman olmayan Trkler tarafn
dan tesbit edilmi olduu kesin bilinmektedir ve X V . ve
X V I. Yzyln gerek Trk gerek Arap tarihileri Ouzname
adl bir eserin gerekten var olduunu ve bunun Mool
yazs ile yazlm olduunu temin etmektedirler1. Ne ya-
zkki bu eser ilk yazl eklinde bugne kadar bulunama
mtr. Dou Anadoluda yazlm olduu' sabit olan Dede
Korkudun kitabnn Ouz Han menkbesinin bir ksm
olduu hakl olarak sanlmaktadr. En basit ve eski bir
uslupla yazlm olan ve Ouz Hann damman Dede

1 bk. Livrt d'Oghu* en turc ariental fart en caracthes ouigours ou mongots Fragment dans
leguef se trouve exposets la cscendance d'Oughouz, le nom de ses fils et petits -fi l s et l'invention de
eurs armoiries, Ch Schefer Koileksiyonu (Schefer, D j. 44), 21 ypr. kalnlnda. Bk. E . Blodhet,
Cotalogue de la collection de mss. orientaux,. . . . form ie par M . Ch. Schefer (Peris, 1900), S . 151,
N u . 1001.
Korkuda atfedilen bu eserin ancak X V I. yzylda yazlm
olan bir nshas ele gemitir. Bunun iinde Dede Korkudun
azndan her trl rivyetler ve iratlarla kark olarak
mnal szler ve tler bulunmaktadr2. Efsanevi olduu
phesiz olan bu Ouzname Trkiyede pek de hakl olma
yarak eski bir tarih kitab gibi kabul edilmek istenmi ve
iindeki efsanevi bilgilerin efsanevi olduundan da phe
edilmitir3. Bu tarz anlayn sebebi baz Osmanl tarih-
yazarlarmm veya airlerinin de Ouzname adl kitaplar
yazm olmalardr4. Halbuki sonradan yazlm olan bu
Ouzname veya Tevrh-i Ouzn adl epopeler hnme
eklinde yazlm -olup Handan stn kr bahisden sonra,
Rum Seluklularn6 anlatarak, yazldklar zamana kadar
geen olaylar sralayan epik tasvirlerden ibarettir. Eski
Ouznme'nin paralannm bugn hl Anadolu da sylenen
halk arklarnda yaamakta olduundan phe edilemez;

2 Bunun zerine k yazy yazan, Babli yanmda eski Prusya elisi Heinrich Friedrich
v. Diez olmutur (bk. F . Babinger, Goetke - Jahrbuch, X X X I V (1913), 83-100; F. Babinger, Ger-
manisch - Romanische Monatsschrift, V (1913), 577 * 592, bunun iin de Euphorien, X X I I (1920),
743 v.dd.), yaz Denktcrdigkeitcn von Asien, I (1811), 157-205de ve I I (1815), 288-331dedir.
Ouznmenin nitelii ve kkeni hakkmdaki kavray ise yanltr, v. B ie Dresdendeki Yazra
N u. 86 (bk. H . O. FJeischer, Catalagus, S. 12) y kendi eliyle kopya etmitir bu da Berlin?dedr
(bk. W . Petersch, KaU Trk. Has., N u. 203, S. 227 v.dd.). B k. Ogusname. D as Buch des Ogus.
Trkische Eklogen, J . v. H am m tr'in Morgenlaendisches Kleeblatt (Viyana 1819), 63-73de.
-Dresdendeki yazmay W . Barthold ksmen yeniden basmtr: Zapiski vostonago otdeleniya
imperatorskago archeoogieskago obestva, V I I I (1893/94), 203-218; X I (1897/98), 175-194;
X I I (1899), 037-038; X V (1902/03), 139 v.dd. Bk. AbdiiIkdir, Trkiyat mecmua's, I (stanbul
1925), 213 v.dd ve K C s A , II (1929), 124 v.dd..
Kitb-i Dede Korkid yal Lisn-i ta'ife-i Ouzn Berimdeki nshaya gre stanbulda 1332,
172 S. olarak yaynland.
Eseri Orhan aik Gokyay, Dede Korkut adyla 1938 de stanbulda yeniden bastrmtr.
Arkada B . L X X V I I 4 -1 7 1 S .; ikinci bas. stanbul A . H alit K ., 1943. 120 S. (evirenin ilvesi).
3 Bu hususta J, H . Kramers'in ver de gesehiesschrijving bij de osmaansche Turken (Leiden
922) S. 7ye daya nm ak taym .- Ouznme'den birka rusa eserde babsedilmekde ise de bunun
toplu bir eserin yokluu anlalmaktadr.
4 Ousnme adl bir eserin stanbulda 88 sayfas baslmtr, bk. M . Hartmann, Der slam,
V I I I (1918), 322. T a m bir yayn imdiye kadar yaplamamtr.
5 Msl. buraya u kitaplar girer : Defterdar Cafer eleb-zde nin Sultan II. Murad zamannda
bitirmi olduu bn Bhnin farsa kroniinin (bk. yukarya) Trke evrisi, bu eviriden VI*-
Gordleyskij, Drevnostij Vostoniya, I V , 1 (1912)*de etraflca bahsetmektedir. Bk. Der slam ,
IV -1913 ), 135, N u . 19.
belki ilk yazlm olan uygurca nsha da bir gn ele gee
cektir.
Grld zere bu eserler dorudan doruya bilimsel
olarak deerlendirilebilecek tarihi kaynaklar deildirler.
Kendi yazm olduklar eserler Osmanl Trklerinin ilk
zamanlan hakknda bize hemen hemen hi bir bilgi verme
mektedirler. Yalnz hemen hi deimiyen yalnz baz
adlann yazlnda aykrlklar gsteren bir Silsilenme
vardr. Bu, efsanevi karanlklara doru geri giderek bir ok
boy babularnn adlann bildirir ve en eski Osmanl tarih-
yazclmn ekirdeini tekil eder. Sonradan yazlm
olan btn tarihler, Paul Wittek?in muhtelif tertiplerinden
bilimsel ve ilgilendirici aratrmalar iin faydaland6
bu silsilenme'ye dayanmaktadr. Ancak bu basit ve te
ferruatn tahkik etmee imkn olmayan bir adlar listesi
tam bir Silsilenme9den ibarettir. Bize yalnz ad kalm
olan en eski Osmanl tarihi, Yahinin Menkbmm bu
Silsilenme9den kt ve onu, bu eserden de sonra gelen
btn mstensiherin kopya etmi olduklan phesizdir.

6 B k. Der slam, X I V (1924), 94 -1 0 0 .

 1. YAH FAKH
Yahi Fakh, imdiye kadar tannan en eski Osmanl
tarih yazandr. Hayat hakkmdaki biricik bilgi, Sultan
Orhann imamnn olu olduudur, tmamm adnn Ishk
Fakh olduu sabittir (Bak. M . 0 . G. II. 319 t.). k
Pazde hastalanarak evinde yatt (bk. Tarih. S. 84)
bir tandk olarak Ishk dan bahseder vc Yahinin uMen-
kb-i l-i Osman ta Yldrm Hana gelince eserinin sahibi
bulunduunu da aka anlatr. Bunun iin Yahi Fatihin
tarihi bir ahsiyet olduunu kabul etmek gerektir. Telif
ettii Menkib'ia 1389 tarihine kadar geen vakalan (I.
Muradn lm) ierdii tahmin olunabilirse de, 1403
den sonraki vakalardan bahsetmedii de muhakkak say
labilir. (Bk. M . O. G. I. 97.). Bu eseri imdiye kadar bulu
namamtr. Yahinin eserinin kendisinden sonra gelen
tarih yaz arlan tarafndan tamamiyle kopye edildii kabul
edilebilir. Yahinin Menkibnmesinh metin tenkidi me-
toduyle bu kopyalardan ayrd edilmesi belki mmkn
olabilir (Oru, Tevrh-i l-i Osman).
Ak Paazde mukaddimesinde YahVnin eserinin
Bayezidin clusuna, yani 1389 a kadar geen vekayii
ierdiini (Bu mukaddime baslmamtr, fakat Dresden-
deki gibi iyi yazmalarda mevcuttur, bk. P. Wittek, MOG,
I, 97, burada mukaddime baslmtr) aka sylyor.
Ayn mukaddimeden Yahinin 1413 ylnda da henz ha
yatta olduu anlalyor. Verdii bilgileri sultan Orhann
imam olan babas Ishkm rivayetlerine dayanmaktadr1.

1 Onun adnn Ishk olduu yalnz bir yerde geer ki, doru olan da buchr. Baka eserlerde
ve Hac K alfa N o. 2154e re (Bk. SO, I V , 645, e bundan da Ak Paazde, Tarih, 84 not.)
ona Uyas denilmektedir. Eger bir yanl anlama sonucu deilse, drs Bitlisi (Bk. Aada N u.
28) Orhann Osmn Yahi adl bir imam olduunu syler (Bk. G. O .R . I , 77) Hseyin Namk,
Yeni Mecmua, I V (1923) N o. 80, S. 287, Dergh, I V N o ., 7, S. 106 ve M O G, I I , 320de br Mlk*
nme*ye dayanlarak Sultann ne yakn emlkin sahihi olan Yahi Fakh ailesinin aadaki
eceresini neretmektedir :
Sultan Orhan n m am Ishk Fakh

KusSsa Yahi Fakh Mehmed

tsa Fakh Aim et Fakh

 K A Y N A K L A R : Ak Paazade, tarih, 84; MG, I. 97; 3 0 , IV ,
645; Necfb sim, TOEM, I, (1910), 42 de; bozum iin Bk. M. . , No. 2154;
OM,- I1, 163; M 0G , II, 319 t (Hseyin Nmk).

2.AHMED

Asl ad bilinmiyen ve her halde ad Tceddn brahim

de olmayan (Bazlarna gre Tceddm Ahmed B. brahim
B. Hzr, bak J. H. Mordtmann, Der slam, X Y , (1926) 90)
Ahrned, her ne kadar dasitan ekli semise de, Osmanl
tarih yazarlarnn kincisi olarak zukredilmee deer. O,
Takprzdeye gre (ekik el-mTmniyye, S. 70) Ger-
miyanh, Latfye (Tezkire. 82) ve Aliye (Khn l-ahbar,
128) gre, Sivasldr. Gen yamda Kahireye giderek ora
daki baz yurtdalar ile ve bunlar arasnda .mekr hekim
Hcc Paa ve Molla emseddn Muhammed el-Fenr ile
sk temasda bulundu. Memlekete dndkten sonra hoca
olarak nce Germiyanolumn sonra da Mr Sleymnm
hizmetine girdi ve tskendernme adl byk eserini hazr
lamaa balad. Bunu Mir Sleymann Edirnedeki ksa
saltanat srasnda (1402-1410) bitirdii sylenir. Yazl
tarihinin 972 (1390) olduu yolundaki rivayet Germiyan-
oluna sunduu, onca pek de beenilmiyen ayn adl ese
rinin yazl tarihinden galat Olsa gerektir (Bk. Edt, K
Sssheim, I, 217). 1410 ylnda Sleyman kaarken ld
rlnce, Ahmed, Rumeliyi brakp 80 yanda bir ihtiyar
olarak 815 (1413) ylnda hayata gzlerim yumduu Amas
yaya ekildi., tskendernme adl eseri parmak hesab ile
nazmedilmi 8250 beyit iinde Byk skendere ait efsa
neleri tasvir ettikten sonra bir bilim ansiklopedisi halini
almaktadr. Gerekten eser ilk olarak 1. Rebi I. 792 (19.
III. 1390) de bitirilmi ve Ahmedinin Bayezidin en byk
olu Sleymana snmasndan sonra da o zamana kadar
geen Osmanl tarihinin eklenmesi ile tamamlanma ben
ziyor (Bk. H. K. Nu. 684). ele geen muhtelif nshalar bu
noktada birbirinden ayrlmaktadr. Bazlarnda hikye I.
Bayezidin lmne kadar devam ettirilip Sleymandan
hakl olarak hkm sren emir diye bahsedilmektedir.
Dier bir takmnda ise Emir Ahmedin TebViz yaknlarnda,
813 ylnda (6 .V . 1410) urad malubiyet en son olay
olarak gzkmektedir. Ahmed, mr vefa ederse, bir
Sleymnnme yazmak, bunda koruyucusu Mr Suleymnm
kahramanlklarm tasvir etmek istediini aka syler.
Hac Kalfa, her ne kadar No. 7248 de ondan ve tamamlanm
bir eserinden baka bir suretle bahsediyorsa da, Ahmed
,j \ \ fikrini tahakkuk ettirmitir. Ahmednin Osmanl Tarihi

alanndaki yeri S. Assemaninin Venedik deki Bibliotheca

Marciana da bulunan Nam X L (283 s. 76 res.) numaral
yazma iin verdii bilgilerden gzelce anlalmaktadr (Bk.
S. Assemani, Catalog, I, 112-142, zellikle 141 t); buna
ilveten J. v. Hammerin Wiener Jahrbiicher; LVII, cilt,
Anzeigenblat, s. 1 t. deki ve DOG, I, 92 t. deki bil dirik
leriyle karlatrlmaldr. Necb sim Bey TOEM, I (1910),
41 t. index skendernme'nin osmanl tarihine ait msra
larn yaynlamtr; anonim tevrih-i Osmanda, baz ms-
ralarm bulunduunu F. Giese doru olarak tesbit etmitir
(Bk. MOG, I, 69).
Y A ZM A LA R : Berlin, Dev. Ktph., or. 8 965 (yl. 904/1449,
ok gzel bir kopya), or. 4 1271 (kopya, Yl. 880/1475); Gotha, No.
184-186; Mnih, D ev, Ktph., No. 174; Paris, Mill Ktph., No, 309-
311, K at., 332; Stokholm, Kraliyet Ktph., No. 62 (W . Riedel, kataL,
41 t.; bunun iin mukayese et, J. H. Mordtmann, Der slam, X V , 90
da); Upsala, Univer. Ktph., No. 188-189; S. Petersburg, Umum
Ktph., N o. 565-566; Rom a, Vatikan Ktph., N o. 58 (bunun iin
bk. Paul Horn, ZDM G, L I, 1897, 51 (No. 60a); Venedig, Codex Nani,
No. X L (bk. Assemani, KataL, I., 112 t); Cambridge, univer. Ktph.,
Add. 3542 (E . G. Bro>me, yazma listesi, S. 251); Londra, Brit. Mz.,
HarL 3273 (Riea, C TM , 162 t.), Add. 7980 (Rieu, C TM , 164), or. 7234;
stanbul, Laleli, No. 1995 (? ); Abdullah E No. 240 (? ); Umum, No.
5030 (? ); Mehmediye, No. 4186 (? ) GOD, I, 89 t. de skendernme*den
denemeler.
 KYNKLAE : N, 70 t.; SeM, Teshire, 54 t.; Latif^ Tezkiref
82; G0B* I, 89 t.; GOK, I, 350 t.; SO, I, 191; GBB, HOP, X, 260 t.;
ED, I, 217 t. (Sssheim); TOEM I (1910), 45 t. (Necb sim); Rieu,
CTM, 162 t.; ZBMG, L X X I I I (1919), 2 t. (. BfckImme); MOG,
I, 61, 69 t. (F. Gesse); OM, l , 73 t.; Mill K tph., yl dnm saysnda
(Viyana, 1926), S. 766 t. de Th. Seif; Gasnik Zema. Museya, X X X V I
(Saraybosna, 1924), 95 t. de Safvet Bey Baagi (Mellifde bulunan
yazmaya gre). SO, IV , 645 (Yahi ad altnda Dervi Ahmed Hamd*
nin Yahinin Menkibnmesin.den aktard yolundaki bildiri glkle
bu Ahmedye mal edilebilir. B u Ahmetli ile ekseriya kartrlan Ahmed
D a l iin bk. Aada Nu. 4.

3. HAMZAY
Hamzav, Alnnednin kardeinin, mahlasdr. 0, 24
czden oluan Hamzanme adyla1 kuru ve zentili bir
uslupa yazlm eserinden baka Cami l-meknnt adl
kafiyeli bir Osmanl tarihi yazd iin, bu srada zikre
deer. Bu eserin ierii, kaynaklar ve deeri hakknda
henz bir ey bilinmemektedir. Eserin Bayezidin son
zamanlarna ait olaylar iermesi gerektii Al tarafndan
Knh l-ahhr, V, 94, 140, 22 (stanbul, 1277)de sylen
mektedir.

1 Kitap Uhad gazvesinde ehit den, Peygamberin days H am zaya ait menkbeyi ier
mektedir. B u ad zel bir deyim hline gelmitir; uydurulmu hikyelere H am sa hikyeleri
denilmektedir, bk, GO2, I , 3 lf l f 332| ^^9 6 ^ v s GD, I , 81 t., ve H . K . Cihnnum, 590, 4
andan.-
Haraaa mn bu tarihi romanyla ne yazk ki imdiye kadar kimse uramamtr. Tarsuslu
Eb Tbir Mebmed tarafndan farsadan tercme edilip muhtelif nushalan ele geen, dil ve-ede
biyat bakmndan phesiz ok ilgilendirici olan Kabramnnme de yine bunun gibi tetkik olun
mamtr (Bk. Grundriss der ran. Phii , 318, G IB B , H O P , I I I , 149, N ot 6 ve Berlin D ev. Ktph.
de 1039 numaral fara yazm a,) bu kitabn ieriinin trl kahramanlara ait olduu kabul
edilebilir; bunun iin bu ad tayan dier mensur romanslarn da bir kerre gzden geirilmesi
gerektir.
Y A Z M A L A R : Berlin, Devi. Ktph.* N o. 476-78 ( a y n yazl; bk . Perlaefe, Katal.,
460, t.); Gotha, N o. 254-257 (paralar; Pertsch, kataL, 205 t.); Leipzi. Belediye. K tph.,
N o. 280 (paralar; bk. Fleischer, atal., 522 t., indekiler hakknda bili ile); Viyana, Milli,
Ktph., N o. 799 (yalnz balan; bk. FlgeL, K at., I I , 32); Floransa, Med. - laur. Ktph.*
No. 248 (N e yazk ki ok fena bir durumda bulunan fevkalade bir nsha, 649 ift S. byklnde
yani dier btn yazmalardan daha fazla); R om a, Casanatense Ktph., No. 4 {Catalogo, 444
t.); Paris Milli K tph., c.r. 3 2 1, 343, 344, (herhalde ayr ayn yazllar); T K . (Tarih-i Kahra-
mn-i Ktil, K sh n m n denilen ucm Gafet>*n ierir; 196 ift S, her sayfada 25 satar).
 Y A Z M A L A R : imdiye kadar bilinen biricik yazm a, O M , II U e
gre stanbul da blenn Mahmud Keml dedir. Viyana Mill Ktp
hanesinin yazma. 795 i (bk. Flgel, Katai,, II, 29) ve Oksford da Bodey
ktphanesinin or. 41 yazmas buraya m aittir? karar vermee cesaret
edemiyorum. Leiden de Cami ii-Meknn adl 1013 tarihli yazma,
1448(1) Testa, Hamsa vnin eserini iermemektedir. GR, I, 625 (S.
324e) Solakzdenin sonunda (Tarike 79, Son.) Cmi l-MeknnCd&n
ve Hamza nm tarihlinden ayr ayr eserlermi gibi bahsedilmektedir.
Necb sim, TOEM, I, (1910), 46 ya da bak,
K A Y N A K L A R : GR, I, 350 t.; GOB, I, 71 t.; OM, II, 74; l i
s.g.e., V , 129 t., de bir biyografya; k elebi ve Kmalszde Haan
eebFnin yazma Tezkire-i u'arl&Tinda. daha baka bilgiler; MOG^
I, 71 (Giese), bunun iin bk. Der slam, X I I I , 159 (J. H. Mordtmann)
ve OLZ, 1925, stun 289; TOEM, I, 46, t. (Necb sm).

4, AH M ED D M
Osmanl tarihinin baz dnemlerini nazm ile yazan
Ahmed DYden de burada bahsedilmeden geilemez, Mev-
ln Ahmed, Ahmednin adadr ve ou kez ad onunla
kartrlr. Germiynelinde domutur. Svasl olmas daha
ok muhtemel olan Ahmecye ada olan bu Ahmed ile
kartrlp yanllkla Germiyanh denilmi olmas tahmin
edilebilir (Bk. yukarya Nu. 2) Alinin Khn l-ahbrhndmk
(V, 130) ve Sehnm tezkire*sinden 56 anlald iizre Emir
Sleymann hocas olmakla tannm olan Ahmed D
onun buyruuna uyarak kendisiyle kardeleri arasnda
geen kavgalarm airane bir ekilde tasvir ettii enknme
adl eserini yazmtr (Bk. E . K, No. 4219) K Bugn
bu kitabn nerede olduu bilinmemektedir, fakat Al ve
Dervi Rm bunu grm, belki de bundan faydalan
mlardr (Bk. H. K. II, 114; SO, I, 239 : enknme). Ahmed
Dnin bir baka eseri, enknme gibi, hi bir nshas

1 B u bilgi hayat baklanda verilen dier btn bilgiler gibi phelidir. nk H . K . 4219a
gre Selim le babas (kardei deil) Bayczid arasnda savatan bahsedilmektedir. J. t . Hammer
GOD, , 12 de enkn& m e'y engnme olarak kabul etmektedir. GOR, I I I , 7, aotda da baka
trl, bk . aada N u ; 110/10. not. 1.
bulunmam olan Ferahnme'nin de, 0 M , II, 17F de iddia
edildii zere, yine ayn konuyu nazm ile ifade etmi olduu
phelidir. nk henz hi bir nshas kimsenin eline
gememitir. Ahmed D rivayete gre 815/1412 de lm
tr. Fakat yukarda bahsettiimiz birbirine kartrma bu
hususta da hatra gelebilir-
Y A ZM L R : Cambridge, niver. Ktph., No. 871 (Bk. Browne,
yazma, listesi ilavesi, 1431) de ve Hlis Efendi Ktphanesinde bulunan
(OM, II, 172) Rediiddn Muhammed Vatrt (lm 573/1177)m man*
zum lgatinin bir taklidi olan ukd el-cevhir adl arapa-farsa lgat-
esinaen baka Ahmed D nin btn manzumelerinin Timur savalar
srasnda kaybolduu anlalyor.

K A Y N A K L A R : l, Kunh l-ahhar, Y , 130; SeM, Tezkire, 56;

Latf, Tezkire, 85; GOR, I, 351; GOX>, , 72; GBB, HOP, I, 257, not 1;
MOG, I, 241 (P. m t te k ); 5 0 , I, 190; OM, II, 171 t.

5. II. MURAB ZAMANINDA TARHLK.

(1421-1451)

Timurun Mool frtnas Kk Asya zerinde estik

ten, Osmanl Devletini bir harabe haline soktuktan sonra
tarihiliin bir duraklama geirdii kolayca anlalabilir.
Gerekten Ankara meydan muharebesini takip eden ve Os-
manl Devleti iin ok kritik bir devre olan srekli karde
kavgalarnn bu devletin mevcudiyetini tehlikeli bir hale
koyduu yllardan zamanmza tarihi* nitelikte hi bir- eser
kalmamtr. E yle eserler vcuda getirilmi olsayd bile
ieriklerinin gayet zayf olmu olacam kabul etmek doru
olur. Ancak Ankara yenilgisinin kt sonularn devletin
kesin olarak yendii II. Muradm aaal saltanat devrinde
hi olmazsa annalist bir yol takip etmek eiliminin tekrar
belirdii grlyor. II. Muradn atalarnn tahtna kt
yldan balayarak (824/1421) Tevrih-i l-i Osman ad
verilen eserlerde srekli bir surette olaylarn gn gnne
ve doru olarak tarihleriyle kaydedmi olmas gze arp-
makdadr1. Bundan nceki devirlere ait olaylar hakkmdaki
bilgilerin doruluu pheli ise de, bu tarihten sonra geen
olaylar kroniklerde yl ylma takip edilebilir. Bununla
beraber, imdilik II. Murad zamannda gerek bir tarihiliin
mevcut olduu sylenemez. Halbuki onun zamannda edebi
yatn dier kollarnda ayrca ncelenmee ve zerinde durul
maa deer byk bir gelime grlmektedir. II. Muradn
adna armaan edilen 2 veya varlklarn onun isteine veya
tevikine borlu olan3 eserlerin says gze arpacak kadar
oktur. Bu devre ait (1421-1451) tarihiliin izlerinin ortaya
kmas umudu beslenebilir4. Bu zamann biricik tarihisi
olarak yalnz5 II. Muradn Anadolu paytahtmda oturan,

1 Bunun iin bk. benim M O G , II, 311 t. nde (Hannovar 1926} ki Chronofogische M iszeh n
N o. 1 de ki notlanma.
2 O M , l . 183.4 de Ya*3c*de linin l . Murad'a ithaf ettii tark -i Ui Seluk adl eser
den bahsedilmektedir. Ceiieddn Rm nin eseri ilk defa olarak M esn ev i-i m urdi adyla nazmen
tercme edilmitir. Bunun vasat evval 84G/nisan 1437 tarihli ilk cildi Cam bridc niv. Ktp
hanesinde N o. M m . 3.10 (Bk. E . G. Browne, Y azm alar listesi, 19 (N o. 1000) da bulunmaktadtr.
3 Yalnz tannm bir bekim olmayp ayn zamanda tarih i tercmelerle de uraan irvanl
Mahmd >. Mehmed b. D iid II. Murad tarafndan mtercim olarak vazifelf-ndirraiti. O,
mesel Hm e!-Yerd'nin haridat el-ac'ib ve-fardat el-gar'ih'ini sonra E bal-fid Ismlin (l
m . 774/1373) b y k tarihi eseri olan el-hidyc vej-nihyc (Bk. H . K ., I I , 25) sini tercme et
m itir. Birinci eserin Y A Z M A L A R I aadaki yerlerde bu lunu r : Uppsala, N o. 315; Paris, Milli
K tph., e. r. N o. 151; Petershurg bk. Buietin $cientifique, V I I , 368; stan bu l, Nuri O sm an iye,
No. 3021; kinci eserinkiler de aadaki yerlerdedir : Berlin, Devi. Ktp No. 192 (Pertach,
K at., 220; 4. blm); Belediye Ktph. No. 274/5 (Fldseher, atal., 519); Paris, Mill Ktph.,
c, r. No. 97 (7. Blm ); sta n b u l, Danaad brahim, N u. 892/6 (iki defa birin ci b l m , ikin ci nc
ve drdnc blmler.). - O M , I I I , 139 t, (Bk. 235 e de ) de grldg gibi Muhammcd el
Karabl nin Clib el-surr ve~ slib el-gurr'unv Trkeye evirmi olmasna imkn yoktur;
nk Muhammet! al-KarabSt 942/1535 ylnda znikde lmtr. B u eserin Viyanada bulu
nan tereraesi (B k . Flgel, Kat., , 400, No. 413) her halde daha sonra yaam olan baka bir
Mfamnd b. Mehmed tarafndan yaplm olm aldr. O M , I I L 139 t. ve 253 de zaten baka kar
trmalar da vardr,
4 stanbulda Beyazid K t p h an esin d e (N o. 2404) bulanan tarih-i vafca-i Sultn Mehmed
b -M s elebi adl eserin eskilii ve ierii aratrlmak gerekir. Eer bu eserde 816/1413 ylnda
geen olaylar tasvir ediliyorsa ve bu o zamana ait bir kaynak ise, o zaman bu eser Osmanl ta
rihiliinin en eski rnlerinden olur. Bk. G O R I X , 173, No. P. W ittek tarafndan M O G , i ,
241 (Bk. GOR. V I I , S 5 0 - de I I . Muradla ilgilen dird ii M urdnm e daha nonra, II I. Murada
aittir; fakat belki Parisdeki Sehcfcp Koleksiyonunun N o, 1138i (Mill K tph., atal., 189;
I. M rad.) I I , Murad'a aittir,
5 Bu arada, Anadoluda yaam olup bazlannca Osmanh tarih ya*arlanndan saydam
bir bilginden, K ara Y s'k b lakabiyle anlan Ya'kb b. drsden bahsetmek yerinde olur s Kara*
m&nelinde Nidclidir. 789/1387 ymda domutur. am da ve Kahirede tahsil ettikten som a
onun gzne girmi bulunan hdurrahmn e-Bistm adl
bir rap bilgininin ad ileri srlebilir.

6. ABDRRAHM N B. MUHAMMED B. AL B.
AHMED EL-BSTM

Antakyaldr Kahirede tahsil etti, sonra lm ta

rihine (858/1454) kadar oturduu Bursaya osmanl sarayna
geldi. Mezar orada Sad tekkesindedir.
hdurrahnim bir ok lakaplar vard : e!-Bistm1
ve el-Hurf. Birinci lakab Karamanl Mehmet Paann
(Bk. aada Nu. 11). kayn babas Musannifek lakabl
mehur Aleddn Al h. Mehmed ile mterektir. kincisini
harflara muhtelif noktalar koymak suretiyle kelimelere
muhtelif manalar vererek muammalar tertibindeki (Bk.
H. K . Nu. 3030 ve 3041) veya harflar kabalistik thsmlar
ve vefkler tanzimindeki maharetinden kullanrd (Bk.
Wstenfeld9 GdA9 208 t.). O, yalnz arapa olarak ve ou
bahsedilen alanda olmak zere bir ok eserler yazd. Bundan
baka hanef olan Ahdrrahmn din eserler ve nihayet
tarih eserler de meydana getirdi. Bu arada diirer fVUha-

K onya evresind e Larendeye geldi, orada R eb I . 8 3 3 /2 8 .X I -1429 da ld; hanefiydi ve bir

sra din kitaplar yazd. B u n d a n baka irak e-Uvrih adl (Bk. H . K ., I , 788) arapa bir pey
gamber tarihi (T a r h i N eb ev i) yazd. Bunda Peygamberin, ak rabalarnn, sahahilerinm, en
byk mezhep imamlarnn, hadis rvilerinin ve hafrziarm bayatlarna dair bilgi ile bunlarn
yalarn ve ld k leri tarihleri yazd (B k . N , 75 yukarda). Eser tarih kaynak olarak pek ky
metli d eildir, daha ziyade muhtelif arapa toplamadr. Belki de el-cnn r h el-tevrhi
buna rnek olnutr. ~~
Y A Z M A L A R : Gotha Memleket Ktiiph., rapa yazm a N o. 1744 (Pertseh, K a t., I I I , ~329
t.); Carnride, Trinity College (Bk. E . Palmer, M a nuscrip ts o f T rin ity College S. 88 t., iindeki
leri tam olarak bildirir.); Eseurial, N o. 1740, 6 ; Paris, Mill K tph ., No. 2014; stanbul, A ya-
gofya, N o. 2954, 3023, 3509. Sylenildiine gre Sar Y akb b. A t allh el-Karam Sm nin (8 2 0 /
1417 civarnda, bk. N . 73) eseri Berlin de Prusya D evi. Ktphanesinin arapa yazm a No.
9589unu iermektedir. (Bk. W . Afe!wardt, Katal., I X , 157, her halde bir y a n llk ; bk . Bre
ckelmaun, G A L , I I , 223).
K A Y N A K L A R : S N , 74 t.; Sa deddn, Tac l-tevrh, I I , 432; SO, I V , 64 ; O M e
1 , 397; Brockelmam , G A L , I I , 223.

1 Abdurrahmn herhalde Bistm tarikatine mensup o ld u u iin e~B*tro? adn ta

la aktadr, B k. Fliigel, Wiener Katal., I , 15 not.
vdis veH-siyer (ksaca vefayt ala tertib el-a*vm) adl eseri
bahse deer. 835/1431 senesinde Bursada ikinci Murada
sunduu (Bk. H. K . Nu. 5032) bu eserde Muhammedden
700/1300 ylma kadar yaam olan kimseler anlmaktadr.
840/1436 de tamamlanan ve Taber ile Cevhernin Biyog-
rafy alaryla nihayet bulan ve alimlerin biyografyalarm
toplayan bir eseri daha vardr; Bu belki de daha byk bir
arapa eserden alnmtr. Bundan baka Abdrrahmm
bir ok kronikler de yazmtr.
Bunlardan 839/1435 ylnda tamamlanan tavzih menhic
el-envr ve-tenkh mebhic el-ezhr adl eserinde harflerin
noktalarna gre muhtelif manalar alan kelimelerden bah
setmektedir. Bu eserin tarih kymeti2 bununla anlalr.
H. K . Nu., 138719e gre nazm el-shlk adyla Peygam
berden 806/21. V I I . 1403e kadar geen zamana ait zet
bir tarihi eserle aban 8 3 6 /3 .1 0 .1432de biten el-tevrh
el-latfe ve'l-sr el-acbe (H. K . Nu., 3724.) adl bir eser
yazd.
J. v, Hammerin L X X X II I. cilt Wiener Jahrbcher^
Anz.-Blatt., S. 12-15de etraflca izah ettii el-fev*ih
el-miskiyye f ? l fevtih el-Mekkiyye (795/844 de yazlp II.
Murada sunulmu) adl hurufilere ve mutasavvflara gre
yazlm ve eksik kalm tuhaf bir ilim ansiklopedisinin
sahibi olan AMurrahmnn tarih eserleri henz incelen
memitir. Bundan dolay eserlerinin zamanma ait olaylar
ve kiiler hakknda bilgiyi ierip iermedii ve buna gre
deerleri olup olmad henz anlalamamtr.

2 H . K ., I V , 412 ye gre 967/1559da len Akhisarl eyh ly&s B . tsmn liumz l-knz
adl eseri de hemen ayn mahiyette olmaldr. J. v. Hammepia (GOR, I X , 52 numaraya 201),
Nkteli bir tarzda ve pek yerinde olarak Osmanharn Michel de Notredamc (Nosfcradamus =
mehur Fransz astrologu, eviren) adn verdii eyh lysm bu kabaistik tarih eserinde S
leyman ile ondan sonraki zamanlarn olaylarna isimleri terkib eden harflerin ebced ile tekabl
ettii rakam kymetlerine gre manalar verilmi ve bu suretle Trk devletinin istikbaline dair
kehnetler gsterilmitir. B k. GOB, I X 9 200 t., ve Fliigel. Katal. "Wien, I I , 581 (Burada Mill
Ktphanede bulunan 1502 ve 1503 numaral iki yazmadan bahsedilmektedir.).
 Y A ZM A LA R : A ) Drer f i l-havdis ; Leiden, niver. Ktph..,
Nu. 769. B ) Adsz biyografya eseri : Go tha, Nu. 1738 (Pertsch, KataL,
III, 324 t.). C) Tavzih menhic ei-envr : Londra, Brit. Mzesi, suppL
481 (Rie, Supplcm., 289). D ) Nazm el-slk : st., Aya Sofya. Nu.
3503.
K A Y N A K L A R : N, I, 108 (Arapa bask); SO, III, 309; Wis-
tenfeld, GDA, 208 t., Nu. 481; Brockelmann, GAL, II, 231 t. (Yaz
listesi ile); E D , I, 764 b.

7. MEHMED EMN BN HCC HLL

Konyaldr (Bizzat kendisine el-Konev demektedir)
ve sylediine gre Fatih Mehmedin emri zerine Osmanl
hanedannn farsa tarihini yazmtr; buna gre Karaman!
Mehmed Paanm ada olmaldr. Asl konusu Osmanl
tarihine girimeden nce Rum Seluklularndan ksaca bah
setmektedir.
imdiye kadar mevsuk olan tek yazma CH. Scheferin
mlkiyetinde bulunmaktayd. Bunun stanbul Saray K
tphanesinden kt sanlmaktadr. Kitap rani air
Hvernin bir beyti ile bitmekte ve mellifin mhrn
tamaktadr. Bu eserin ayn zamanda yazlm dier tarihi
eserlerle bir arada hemen incelenmesi uygun olur.
K A Y N A K L A R : E. Bochet, Catalogue de coll. de mss. or. formee
par M . CH, Schefer (Paris, 1900), S. 87; ayn yazar, Catalogue des mss.
persans (Paris 1905), I, S, 322.

S. KRULLH B. IHBEDDN AHMED

Tam ad krallh b. mm ihheddm Ahmed b. mm
Zeyneddn Zekdir. Anadoluludur1. II. Murad ve II.
Mehmed zamannn bginlerindendir. Bir kere Karaman-
ou brahim Bey bir baka sefer de 852/7.III. 1448
tarihinde Mirza Cihanah yanma hususi vazife ile eli gn

1 Aslnn masya ve eyh Yr Ali'nin (bk. O M , , 192) kardei olu olduu sylenir. Kendi
sylediine gre (Bk. GOR I X , 179) tarihi eserini, 22 sene Osmanl bismetinde altktan sonra
73 yanda bitirdiinden, 789/2, I I , I38*da domu olmaldr.
 derildi. 861/1457 ylnda Fatih Mehmedin sadrazam me
hur Mahmud Paa-i Vel iin, on ksma ayrlm Behet
l-tevrh adn verdii mcmel dnya tarihini yazd (H. K .
Nu. 1957). GK, IX , 177 t.de her kmn iindekileri gs
terir geni bilgi vardr. G. Flgel, Wiener. Kat., II, 84, Nu,
828de ise daha ksa bilgi vardr. Kaynak olarak (Bk. GOR,
IX , 179) mehur tarih eserlerinden faydalanmtr. H. KJ*
mn da dedii gibi, bunlarn arasnda artk bulunmalarna
imkn olmyan eserler de vardr. Sekizinci ksm Fatih
Mehmedin tahta kmasna kadar (1451) olan Osmanl
tarihinden bahseder. Osmanl Tarihinin ilk zamanlarna
ait olup baka bir yerde rastlanmyan zellikleri ieren bu
eser, Ahmed aa adl bir zatn teviki zerine 937/25.V III.
1530 tarihinde Fris mahlas {GOR, IX , 177 ve I, X X X I ,
Nu. 17 de yanllkla iddia edildii gibi Muhlis deil) biri
tarafndan trkeye evrilmitir2. Mehmed Zamin tari
hinde krullhm Behet i-tevrhinden istifade olundu
unun izleri aka grlr (Bk. aada Nu. 84); hatta ks
men kelime kelime tercme edildii anlalyor (Bk. Rieu,
CTM, 27 b, 28 a).
krullhm istifade ettii kaynaklar arasnda bugn
kaybolmu coraf eserler de bulunduundan, Behet u-
tevrhin Corafya bakmndan da deerli olduu kabul
edilebilir 8.
krulh 894/5.X I I . 1488 ylnda stanbul da ld
ve eyh Vefa camisinin avlusuna gmld.

2 Sefa, T ezkire, 130da Babalide mlssm Fris mahasl bir Mustafa'dan bahsedilmek
tedir. stanbuPda Bayezid Ktphanesinde N u. 2343de Mustafa adl birinin eliyle yazlm bir
Behet ii-Tevrh tercmesi bulunduundan, bunun Frisi msh&s Mustafa olduuna kuvvetle
htikmolunmak gerektir. Kahire T K , 233de de bu isimden aka bahsedilmektedir. 3. aban
937/23, I I I . I531*de biten tercmenin ad m ahbb'i kulb u l- rifn 'd ir ,- B k. G O D , I I , 486*ya da.

3 krlahn baka eserleri d vardr; banlar arasnda : M in h e sUred f sulk tUib

(864'de telif edilmitir). Bunda 145 ilimden bahseder (Bk. N . 114 matlab ve H . K . N u. 1323?
demek ki H . K . Kitab grmtr.); Dier eserlerinin bulunanlar ile b^Ianmyanlarm l)iidiren
his liste OM I , 332de bulmmakdadur. Brnar pek de tarih sesier deildir.
 Y A ZM A LA R ; ) Farsa olan esas eser : Yiyana Mill Ktiipb.,
Kt. 828 (Bk. Flgel, Katal., II, 64); Londra, Britanya Mzesi, Nu. or.
1627 (B k. Rien, C PM , 884); Paris Mill Ktph., Nu. 90 ve 91 (anc.
fonds); Schefer 161 v e 190 (Supplem. 1470 veya 1500); Supplem. 1120
(B k. E. Blochet, Cat, des mss. pers., I, 210 t.); Petersburg umum Ktph.
Nu. 269 (V v. Rosen, cat. des. mss. pers,, 113 t.); stanbul, A ya Sofya,
Nu. 2990; Nuri Osmaniye Nu. 3059; Bayezid, Nu. 2342; Umunu, Nu.
4902. B ) Faris mahas Mustaf'nn tercmesi : Berlin, Devi. Ktph.,
or. 2 3349; Paris, Mill Ktph., Schefer kolleksiyonu, Nu. 1031; stan
bul, niver. Ktph., Nu. 881; Esad Efendi, Nu. 2213; Bayezid, Nu.
2343 Mehmediyye, Nu. 4202/3; Kahire, T K . 233 (4 K opya;).
K A Y N A K L A R : H . L , Nu. 1957 (Burada trke tercmeden de
bahsedilmektedir.); 2V., 114 t.; k Paazade, Tarih, 121, 147; Sa -
derdn, Tac l-tevrk, II, 452; SO, II I , 154 (yanl lm yl); OM, I,
332; MOG, I, 208 t. (M. Fuat Kprl); Rieu, C PM , 884. - Th. Seif,
MOG, I I (1925), 63 t. de krollh m eserinin Osmanl tarihini ilgilen
diren blmn yaynlamtr.

9. AHMED B. MUHAMMED B. ABDULLH

(BN ARABH)

bn Arabh hayatnn bir ksmn Osmanl lkesinde

geirdiinden ve Osmanl tarihine ait bir ok eserler yaz
dndan Osmanl tarih yazan olarak anlmaya deer.
15. Zul-kade 791/6. X I . 1392de amda domutur. ehrin
Timur tarafndan fethi srasnda esir edilip Semarkanda
gtrld. Orada mehur el-Curcn ve el^Cezernin ya
nnda tahsil etti. Farsay olduu gibi Moolca ve Tiirkeyi
de iyice rendi, sonra daha iyi renmek iin Hrezm
ve Dete gitti. 815/1412 ylnda Krm zerinden Edirneye
I. Sultan Mehmedin Sarayna geldi. Orada ehzde hocas
ve sr ktibi olarak on yl kald. Bundan baka Hnkr
iin bir ok eserler tercme etti (Bk. mesel. Aya Sofya
Ktph., Nu. 3167)1. I. Mehmedin 824/1421 ylnda l-

1 Burada eski zamanlarda gze arpacak kadar ok olan f ara ve arapa tarihlerin trke
tercmelerinden ba h setm ek ten vaz gemek mecburiyeti vardr. Zaten burtlann ounun evi
renleri bilinmez, B k. m esel stanbul da Nuri Osmaniye Ktphanesinde bir nshas bulunan
mimden sonra vatan ama dnd. 840/1436 da Kahireye
gt. Orada Ebu-l-mahsin el-Tagriberdi ile sk mna
sebette bulundu. Alaka bir iftiradan dolay hapsedilip
serbest brakldktan bir ka gn sonra 15. Receb 854/
25 .V III.14 5 0de ld.
bm Arabh en ok Timurun hayat ve faaliyeti hak
knda sanatkrne bir slp ile arapa olarak yazd
ve 17. Muharrem 839/12. Y I I I . 1435de bitirdii AcHb
el~makdr f i nevffib Tmr adl (H. K . Nu. 8074) eseriyle
mehurdur. Bu dnya fatihinin zamanna ait balca bir
kaynak olan bu eserin ok yazmalar, basmalar ve terc
meleri vardr. Osmanl lkesindeki ikmetini; bu esnada
zamann mehur alimleri ile olan temas ve mnasebet
lerini tasvir eden ve bir nevi otobiyografya mahiyetinde
olan eserinin ne yazk ki imdiye kadar ele gemiyen ukd
(her halde bazlarnn dedii gibi nkd deil, bk. Der slm,
X I , 20, not 2; gene ayn yer 62) el-nasha adl kitab olduu
muhtemeldir. Bunun bulunmas Osmanl tarihi aratr
malar iin pek faydal olur. 16. Yzylda stanbulda s

(Nu. 428/29) Ebl -Mahsin Cemleddra Y su f b . Tagriberdnn (8 1 3 /8 7 4 = 1 4 1 1 /1 4 6 9 ; Bk. Bro-

ekelmann, G A L , I I , 41 v.d .) tannm eseri m enkel el's fi ve'l-m ustavfi bard el-y/sinin trke
tercmesine. Arapa tarih eserlerinin bu bazan ok eski olan, hatta X I V . yzylda hazrlanm
olan trke tercmeleri ekseriya ok enteresan meseleler ortaya atmaktadr, mesel Sahte V-
kidVnin f u t h ei-m adl eserinin Erzurumlu bir mevlev olan Z a rr M u sta f b. Y s u f b. mer
tarafndan 790/1388de tamamlanm olan tercmesi gibi; B k. O M , I I I , 137 v.d. ve Neefe sm*
Darf/ntm E d ebiyat F a kltesi M ecm u a s, I, 1. cz (stanbul 1332/4). Daha incelenmesi gereken
bu eserin nshalar aadaki yerlerde bulunmakdadr : Dresden, N u. 38 ve 40; Gotha, Nu. 154/5
(Bk. Pertsh, K a ta l 126 v.d .), Viyana, K o n s .- Ak ad., N u. 261; (B k . K rafft, K ata l., 97 v.d .), Londra,
Brit., Mze., N u. or. 3214 (Bk. Kieu, C T M , 38 vd .); Paris, Mill K t , N u. 310 (Bk. atal, 56);
Uppsala, niv. K t., N u. 259 (B k . Tornherg, atal., 177 v .d ); stanbul, Ayasofya, N u. 3327 /8;
Mehmediye, Nu. 428 6 ; bk. O M , I I I 138, 4 e d e .- F u th el-m 'n gene eski, 786 recebi banda
Austos 1384 de, Mehmed Fa kh adl bir hanef tarafndan tamamlanm olan bir tercmesi
hakknda da Bk. Kahire. T . K . 191 (burada, herhalde unicum olan otagraf anlatlmtr). Kahire
T K . 190 da eserin X I . yzylda yaplm olan dier trke tercmeleri de bulunmaktadr, mesel
1081/1670de Trablus valisi Halil Paann emriyle erke Mehmed B . Ysuf'un hazrlad ter
cme (Bk. O M , III 148; Viyana, Mill K t., 903de de vardr; B k. Flgel, katal., I I , 34 v.d.),
ve Ysuf es-Sagisin 1024 de hazrlad tercme; bk. JJL4S, 1892, 548, N u. 7. Baka anonim
yazmalar iin bk. Bie* C T M t 39a. F u t h el-m daha sonra Mehmed fe. brhra (Vehb) ta
rafndan da trkeye evrilmitir (Vehbinin lm 1072/1661; Bk. H K . N u. 14602).
tinsah edildii bilindiine gre bunun bir kopyasnn o za
man stanbulda bulunm olmas lzmdr. bn Arabh
nihayet bu kitabda yer alamyacak olan Msr Sultam Cak-
makm hayatna ve saltanatnn ilk yllarna (841/3 yani
1437/39) ait ayrntl bir tarih yazmtr. (Britanya Mze
sinde, suppL ar. Nr. 559/60)2.
YAZM A LA R : Timur Tarihi : Gotha, ar. yazL 1840/42 (Mellifin
hayatnda kopya edilmi nsha; bk. Perisek, K at., III, 398 v .d .); Berlin,
Devlet Kt. Nu. 9731 ve 9732 (AlKvardt; K at., I X , 244; bk. ZDMG,
V , 279 a da); Mnchen, Devlet K t., Nu. 422 (Aumer, Cat., 171); Viyana,
Kons. - Akad., Nu. 256 (Krafft, K at., v.d.); Londra, Brit. Mz. Nu.
569; Leeuwarden (Bk. Cat= Leiden, Nu. 2787, 2); Amsterdan (B k. Cat.
Leiden. Nu. 2790); Leiden, Nu. 846 (Burada baka yazl. da vardr);
Cambridge, niv. - Kt. Nu. 676/9 (Bk. E. G Browne, Handis, 120
v .d .; Paris, Mill K t., Nu. 1900/5; stanbul, Esad E f., Nu. 2366; Kahire,
A K , Y . 85.
BASIM LAR : hmedis Arabisadae Vitae et rerum gestarum Timuri,
qui vulgo Tamerlanes dicitur, historia (Latince nszle Jac. GoHus tara
fndan yaynlanmtr). Lugudun Batav., ex typographia Elzeviriana.
1636, 4, 448 s... J. Golius., yaymnn faksimileleri Schultens, Reiske.
Lette ve Schroederin elyazmas notlar ile birlikte Utrecht de bulunmak-
dadr. (Bk. atal. Leiden, Nu. 26.81 ve 2682.) kinci yaym, Jacob Meyer
tarafndan, Oxonii, 1073/04 Bk. aada S. H. Manger yaymna. The
history o f Timour in the originai arabic, vritten by Ahmud bin Moohum-
mud o f Damascus in Syria, generally hnovn by the name o f Ibno A r ab
Shah, With four manuscript copies o f the W ork? and corrected for the
press b y Shykh Ahmud-oobnoo-Moohumrrrtd il Ansarey ool Yumunee.
(A . Lockett in ngilizce nsz ile) Calcutta 1812, 8; 2. yaym. Cacutta
1818, 8. - 1232/3 (1817), 1257 (1842); Kahire, 1285 ve 1305.-
TERCMELER : Murtez Nazmzde tarafndan 1110/1698, (Bk.
H. K ., IV , 190; V I, 544) da trkeye evrilmitir. bn Arabh baklandaki
girite u(n)kd en-nasika9an bahseder. Basm : stanbul 1142, 11 -j- 129
yaprak. 4. (Bk. F. Babinger, Stambuler Buchvesen (Leipzig 1919), 14
ve GOR, V II, 583). Yeni basmlar : stanbul 1277, 243 S. 8; ve 1283;
yazmas bakalar meyamnda bir de Londra da, Brit. Mze. Add. 7847
ve Add. 11, 524 de bulunmatadr. (Bk. Rien, C TM , 43 vd.). Latince :

2 H . K . N u. 8570e gre 2m A . 851/1447 ylnda Trk ve Tatar slaleleri hakknda bir

eser yazmakla meguld.
hmedis Arabisedae vitae et rerum gesiarum Timuri, qui vugo Tamer~
lanes icitur, Hisoria. (E didit,) Latine vertit et adnotationes adjecit
Samuel Henr. Magner, K. 4. Tom. I, II (1) 2. 3 Cilt. T. I : Franequerae
1767- T. II : Leovardiae 1772. -U histoire du grand Tamerlan, divisee
en sepi livres.. . raduite- en Franois de VArabe d'Achamed fils de Guer-
apse, par Pierre Vattier. Paris 1658. 4. 2 nc cildin ad : Portrait du grand
Tamerlan......... nouvellemeni traduii de VArabe de fils de Guerapse par
D. Vattier, Paris 1658.
K A Y N A K L A R : N, 73 v. d.; Gotha, arab, E s. 94, 13 (Bl. 62 b
v. dd.) bn Arabh hakknda biyografik bilgilerle (Bk. Pertseh, Kat.,
1, 171); Nazmzde, nsz; G. W . Freytag, Fructus imperatorum (Bonnae
1832) yaymnn nsznn X X V - X X X I I I sayfalarnda; Journal des
Savants 1835, 604 S. 604 (S. de Sacy); Wstenfeld, GdA, Nu. 488, S. 216
v.dd.; Brockelmann, GAL, II, 28 v. dd.; E d , II, 385 (J. Pedersen); bu
nemli kiinin edebiyat tarihi bakmndan etrafl bir incelemesi henz
yaplmamtr.

10. URUC B. DL

Uruc b. dil imdiye kadar bilinen en eski mensur

Osmanl tarihinin mellifidir. Hayatna ait bilgimiz, ktip
adyla anld ve Adil adl bir Kazzzhn olu olup Edirne
de doduu hakknda kitabnn balangcnda verdii
bilgilerle snrldr. Tevrih-i l-i Osman adn verdii kro
nii balangcndan Fatih Mehmede kadar Osmanl tarihini
ierir. Kendisinin grd ve iinde bulunduu olaylardan
baka tarihi hadiseleri yazarken eski kaynaklardan ve
bunlar arasnda en ok Yahi Fakhin Menkhnme*sinden
istifade etmi olduu tahmin edilebilir. Bundan sonra ya
zlan anonim tevrh-i l-i Osmanlarla Urucun metni ara
snda gze arpan uygunluk, bunlarn hepsinin ortak bir
kaynakdan, byk bir ihtimalle Yahi Fakih?in eserinden
yararlanm olduklarn hatra getirmektedir. Edirnede
oturan mellif, olaylar daha yakndan grd iin II.
Mehmedin devrine ait tasvirleri daha ayrntldr. Baka
yerlerde aranp bulunamayan bilgiler bunun eserinde vardr.
Uruc Beyin kroniinin aslnn ne zamana kadar devam
ettii imdilik kesin olarak sylenemez. nk imdiye
kadar btx satrlarn yazar tarafndan xfordda Bodleian
Libraryde kef edilen biricik asl yazmann sonu tamam
deildir. 872/2. V I I I . 1467ye kadar geen olaylar yazmak
tadr (Fatih Mehmedin Karaman seferi). Urucun Kro-
niinin imdiye kadar elde edilen yazma nushalan bu
tarih yazarnn yaad tahmin edilen zamandan daha
ilerisine ait yllarn olaylarm de yazmakta iseler de bu,
Urucun eserinin biti tarihini bu husus iin tahmin edilen
zaman snrndan daha ileriye gtrebilmemize hak verdi-
remez. (Bk. F. Giese, OLZ, 1926, Sp. 850-854).
Y A ZM A LA R : Urucun kronii yaz. Ratol. or. 5 (Bk. J. Uri, ata-
iogus, S. I, 304, Nu. X I .)de bulunmaktadr; Yaz. Piskopos Richard
Rawlinson ( lm. 1755)un imi; bir avrupal trafmdan yazlm olduu
aka belli oluyor. Cambridge niv. Kt. de k i Yaz. Dd. II. 15 de de
baka bir metni bulunmaktadr. Bk. E. G. Browne, Hand-List o f ihe
Muhammadan M SS (Cambridge 1900), S. 51; bu, Die Frhosmanischen
Jahrbcher des Urudsck (Hannover 925)da yardr. Paris Mill K t.
suppl. turc. 859, trad. 23 de de Urucun kroniinin baka bir yazma ekli
vardr : bu 1144 ramazan banda (2 7 .I I . 1.732) tamamlanmtr, 847
ylnda II. Muradn tahttan, feragatine kadar gelir. MnihMe Bavyera
Devlet K t. cod. Turc. 83 de de Urucun eserinin bir yazmas vardr
(Bk. J. Amer, atal., 24), bu F. Giese tarafndan ilenmitir; bk. MOG,
L 58.
TERC M ELER : Yazm. Sppl. Turc 859, trad.daki yazmada
55. b yapranda 23. satrdan 90. b. yaprana kadar bu eserin bir
tercmesi bulunmaktadr. Bu tercmeyi Jeune de Langues Sieur
Roepes yapm ve F. Petis de a Croix kontrol etmiti* : Histoire de
Vorigine des Empereurs ottomans. Traduite par le S. Rocpes, par les
soins et sous la direciion du R . P. ROMAN de Paris, conseiller des M is-
sions et prefet des Jeunes de Langues. 1733.
Y A Y IM L A R : Quellemverken des slamischen Schrifttums, II, Cild
(Hannover 1925)de. 1926 Maysnda Hannoverda da bir Nachtrag zu
den Frhosmanischen Jahrbchern des Urudsch : Berichtigungen und
verbesserungen kmtr.
K A Y N A K L A R : Urue Bey ve kroniinden ekrzde Sad Efendi
(Bk. Aada Nu. 270) hevpeyd adl eserinde (bk. OM. III. 180) ve
Teyyrzde At Bey de (lm, I. Knun 1877) Tarh-i Endern'(stan-
bul. 1294) unun. 324, sayfasnda bahsetmekte ve Urucun eski bir dille
Sultan. Osman ve Orhann zamanlarnda olup bitenleri anlattm sy
lemektedirler, Necb sim buna dayanarak Uruc dan TOEMf 1. (1910),
42 v .d . da en eski Osmanl tarih pazar diye bahsetmitir.

L KARAM N MEHMED PAA

Lakabndan da anlald zre Karamanda ve rif

elebi adl birinin olu ve mehur Ceileddn Rmnin to-
runlanndan biri olarak dnyaya gelen Mehmed Paa, Uruc
Beyin adadr. Talih onu, gen yandayken, yeni fet
hedilen stanbula gnderdi. Orada 1474 de idam edilen
sadrzam Mahmud Paa-i Veli ile tantrld1 ve onun
evkiyle paann kendi vakf ve tesis ettii medresede tahsil
grd. Biraz sonra 869/19. X I . 1464de vezirlik payesi
ve nianc unvan ile devlet maviri olmutur. 4. Zul-
Kade (13.X I . 1458) tarihli vakfiyesinde kullanlan el-emr
el-kesr ve'l-vezr el-kebr unvanndan anlald zere
862/19.X I . 1454 ylmda yani stanbulun fethinden hemen
biraz sonra byk mevkiler igal etmi olmaldr (Vakfi
yenin sureti : Berlin Prusya Devlet Kt. de Bk. W . Ahlvvardt,
Katal. der ar. H s s IV, 227, Nu. 4763). Fatih Mehmedin
gittike tevecchn kazand ve devlet memuriyetlerinin
dzenlenmesi ve devlet idaresine ait esasl kanunlarn ter
tibi hususunda hkmdara mavir oldu. Her halde mehur
kanunnmenin Sk. MOG, I, 13 v. dd) byk ksm onun
eseri olmaldr. 1478 yl maysnda Gedik Ahmed Paay
azleden Fatih, sava olmayan fakat yksek dnceli
Mehmed Paay Sadrzam yapt. Sadrzam iken Uzun
Haana yazm olduu slp ve iindekilerden dolay bee
nilen siyas - mektuplar bu makamdaki hretinin sebebi1

1 Bu yksek Devlet adamm) hayat bir halk kitabnda efsanelerle sslenmitir. M ah-
mdnme veya Menkhnme-i Mahmd Paa-i Veli denilen ve bir ok yazmalar iver tarafa
dalm bulunan bu eserin tarih bir kymeti yoktur; bk. F . Babinger, Der slm, X I I I , (1923),
105 ve GOR, I X , 238, N u. 116.
olmutur (Bk. Ahmed Ferdn Bey, Mna't es-seltn,
I, 266 v.dd.). Fatihin lmnden bir gn sonra 4. mays
1481 de Karaman Mehmed Paa Tahta Kalede syan eden
yenieriler tarafndan vahicesine ldrlmtr (Bk. M.
Guazzo, Histoire ove se conteneno le gverre di Maometo,
Venedig, 1454 28 a; bk. Andrea Navagero* Muratorinin,
Rerum italic, scriptores, X X I I I , 1167, Milano, 1733de)
stanbul da Kum Kapda Yeni Nmc Camisinde gml
dr (bk. Hadkat iil-eevmi, I, 209; GOR, IX , 90, Nu.
449; SeM, tezkire, S. 23, 10 daki bilgi yanltr). Mehmed
Paa airlii de tecrbe etmi ve iirleri Nian mahlasyla
yaylmtr. Ancak son zamanlarda tannm olan tarih
yazarl nitelii ile daha kymetlidir. Osmanl tarihi ze
rine arapa olarak iki ksm? da" iki risale yazmtr. Birinci
risale Osmandan II. Mehmedin clusuna (1451), ikinci
risale 1451 den 885 hicri (13. III. 1480)ye yani hnkrn
ve kendisinin lmnden bir az evveline kadar ki zamanlara
aittir.
Karamam Mehmed Paann tarihi eserinin izleri Ruh
nin (Bk. aada Nu. 25) eserinde grlmektedir. Bu, her
ikisinin de ortak bir kaynaktan yararlanm olmalar ihtimali
ile de aklanabilir.
Y A ZM A LA R : stanbul, Aya Sofya, Nu. 3204 ve ir Efendi, Nu.
234 (1. Ksm). Mkrimu H alil T T E M , X I V (1924), 85 v.dd. ve 142
v.dd. da eserin baz ksmlarn trke olarak yaymsa da mellifin
~k;im olduunu amamtir.
K A Y N A K L A R : Sehi, Tezkire (stanbu l 1325) 23; Latifi, tezkire
(stanbul, 1314) 334 (Nin); k Paazade, Tarih, 192 ( Nianc Paa1**
yayan tarafndan tannmamtr.); Osmanzrfe Ahmed Tih, hadikat
l-vuzer (stanbul, 1271), 14 v .d .; SO, IV , 105; GOR., II, 246 v.d. ve
GOD, I, 281 (yanl bilgilerle); E d , II, 798 v.d. (F. Babinger) ve gene
ayn yazar, MOG, II, 242, v .d d .de.
 12. T U R S U N B E Y

Tursun klna sokulan asl adnn Tr Sn olmas

muhtemel imi1. Soyu sopu hakknda bilgi yoktur. Ancak
kendisi babasnn Bursann mehur mtesellimi Cuhhe
Alnin (Bk. GOR. I. 464) amcas olduunu syleyor. Baba
snn sahip olduu Tmardan gen yamdayken yararlanm
olduu tahmin edilmektedir. Tursun Bey stanbulun zab
tnda bulundu. Belgrad seferine katld ve Srbistana kar
yaplan her seferde kendini gsterdi. 865/1460 ylnda
Trabzon seferinde Divan ktibi olarak grlyor. Sonra
Anadolu ve daha sonra Rumeli Defterdar oldu. Bayezid
zamannda da - bu memuriyette kalmtr. ld tarih
belli deildir. 905/1499 dan sonra lm olmaldr. Mahlas
Lebbdir.
Tursun Bey Fatihin saltanat zamanyla II. Bayezidin
saltanatnn ilk alt ylna ait tarih-i ebu'l-feth sultn Mehmed
hn adl bir kitab yazd; eser 893/17. X I I . 1487 tarihine
kadar geen olaylar anlatmaktadr ve 903/905/yani 1496-
1500 yllan arasnda yazlmtr,
Y A ZM A LA R : Viyana, Mill K t., Nu. 984 (Flgel, K a ia l, H , 207
v .d .); stanbul, A ya S of} a, Nu. 3032 (359 S); Top Kapu Saray, Erivan
Kk, iki yazma, 383 ve 387 yaprak.- Kronii Mehmed A rif Rey yayn
lamtr; TOEM, nin 26-38 czlerine (1914-16) ilve olarak kmtr.-
Paralar : J. Thury, Trk trtenetirok, 1 (Budapete 1893), 73-95.
K A Y N A K L A R : GOR, I X , 192, Nu. 28, ve I, X X X I X ; Flgel,
Katal, II, 207 v .d .; GOD, I, 292; Mehmed Arif Bey in TOEM nin 26.
czndeki girii (1914); OM, III v.d.

13. E H D

Bu ahnmecinin hayat hakknda fazla bilgi yoktur.

Yalnz zengin bir tacirin olu olup Kastamonuda dnyaya
geldii ve II. Mehmedden sonra da II Bayezid zamannda

1 Bu iddia geree uymaz. T U R S U N hi de as kullamlmyan eski bir Trk addr bk.

mesel SO, I I I , 254 v .d ., burada hicri X I . yzyla kadar bu ad tayanlar tesbit edilmitir.
defterdar olduu bilinmektedir. Fatih Sultan Mehmedin
emriyle bir hnme yazmtr. Her halde yitmi olan bu
eserin bykl hakknda eitli rivayetler vardr. SeMye
gre on bin beyitten, lye gre de Firdevs hnmesfnm
vezninde sadece 4000 beyitten olumaktadr. Be beyitten
ibaret bir gazel Alnin khrt -ahbr9mda gnmze kadar
kalmtrx. Yazar her hlde 4000 beyiti bitirdikten sonra
lm olduundan eseri tamamlayamam ve o bylece
eksik kalmtr. Aslnda eserin 10000 beyit olarak tasar
land yalnz 4000 beytinin yazlm olduu kabul edilebilir.
B k . l Nu. 5495.
Y A ZM A LA R : Artk bulunamad anlalmaktadr : Necb sim
stanbul kolleksiyonlarmda onu bouna aramtr; Avrupa kitaplklarnda
da bulunmad anlalyor.
K A Y N A K L A R : H, kiinh l-ahbr (bk. TOEM , 427); Seh, 67;
Latifi, tezkire, 213; Kmalzde, tezkire (bk. TOEM, I, 428); k elebi,
tezkire, TOEM, I, 426 vd .; SO, III, 181, burada ebld elebiye erm
denilmekte ve (her hlde lye dayanlarak) eserinin 4000 beyit olduu
sylenmektedir; GOR, II, 243 v .d .; GOD, I, 255 v.d .; OM, II, 257.

14. TA RH - KONSTNTINIYYE VE TARH-

Y SOFIA
Btn eski, hatta yenice Osmanl tarihlerine stanbulun
ilk tarihi ve Aya Sofyann yapl ile ilgili efsnevi
blmler eklenmitirx. Bu eklenmi blmler asl eserle
zayf bir balant iindedirler (msl. Al, Sadeddn, Solak
zde) ve hepsinde ayn yerde, yani hemen. stanbulun fet
hinden sonra yer alrlar2. Al, knh-iilahhr, V, 260da,

1 B k. Y a z. N u. 759 (Fliigel, K a t., I , 706), Viyana*da ehd adl bir airin gazelleri ile.

1 Bundan, sonra bu hususta yazlanlarda Mortmamm (Der slam, X I I I , 159 v. t.) ara
trmalarn izlemekteyim.
2 J, v. Hammer'i, GR, I , X X X I X , not b de iaret ettii hususlar ayrca incelenmeye
deer : trh-i l-i Osmn, stanbul'un kuatlmas ve almmas tarihi, Tersine kitaplnda Nu. 10,
folio; bu Bayezid'in klcmn ve A y a Sofya adinin masalvri bir tarihinin anlatl ile biter;
I I . Mehnedin saltanatnn ksa tarihi, yazarn ad yoktur. I733de tercman olarak yetitiril
mekte olan Joseph Brue tarafndan frartszcaya evrilmitir, asl ve tercmesi Paris Tersane
stanbul dtkten sonra Fatih. Sultan Mehmedin btn
genimet kitaplar bir araya getirttiini, bunlarn iinden
stanbulun kuruluu ve Aya Sofyann yapl ile ilgili
kitaplar setirdiini ve bunlar bilgin papazlara tercme
ettirdiini, kendinin de (yani l) imdi buna anlatacam
yazar; F Giese tarafndan yaynlanm olan anonim tevrh-i
l~i Osman, 74, 10 v.d.da buna benzer daha basit bir anlatm
yer almaktadr. Hac Kalfa ise stanbulun almndan sonra
bir muhtasar tarh-i y Sofya'y Ahmed h. Ahmed Ciln
adl birinin yunancadan farsaya evirdiini ve Ftihe
sunduunu (Nu. 2170), sonradan da bunu Nimetullh b*
Ahmedin (lm. 969/1561) 3 trkeye evirdiini yazar4.
Bununla birlikte hafz Aleddin Ali b. Mehmed el-Kuci
(lm. 879/1474)nin ayn konuda ssl bir fara ile yazm
olduu (bk. N. 180) bir eserden bahsedilmektedir5.
10 .IY .1 9 18 de Beyolu Macar Bilim Enstitsnde
J. H. Mordtmann verdii bir konferansta (bk. zeti, Tu-
ran, 1918, S. 231 v.d.) ilk olarak Bizansn metin tarihini
Th. Pregerin son aratrmalarna dayanarak aklad

(Arsenal) kitaplmdadr her hlde nemli deil; Latfinin Paris Milli ktphanesinde 132 Nu-
daki stanbul tarihi, hu da masal gibidir; mahahbetnme, Cfer Hisbnin bir stanbul tasviri,
88-14Q5de (I ?) yazlmtr. Burada iaret etmek gerekir ki, Par iste eski osmanl dnemine
ait en deerli tarih eserleri bulunmaktadr, ancak bunlar yeni bir kafalogamaya uyruk tutul
madklarndan tannmadan ve bilinmeden ylece kalacaklardr. Arsenal ktphanesi (imdi
Paris te Milli ktphane) denilen kitaphktaki trke yazmalar ok nemli sonulara aratr
clar ulatrabilir,
3 SO, I V , 574 e gore N imetulh b. Ahmed bir de Timur tarihini farsadan trkeye evir
mitir.
4 O M , I I I , 50de Alaehirde eyh Sinan kitaplnda yazmas bulunan, Hayfilzde brbm
b . Mehmed (lm. Edirne 1022-1613)m b ey n -i bin-i A y a S ofya adl 36 sabifelik bir kitapndan
bahsedilmektedir; bu I I . Mehmedin emri zerine nl Akermedin Mehmed b. Haraza (aml,
lm. 880-1475) tarafndan sryaniccden farsaya (1011-1602 ylnda) evrilmi, hrShim b. M eh
med tarafndan da trkeye evrilmi. - Bir baka tarihli y Sofya?mn farsadan trkeye
tercmesini Karamanl Dervi emseddn Mehmedin yapt O M , I I I , 71, 173de bildirilmek
tedir; kr. H . K . V I , 338.
5 Alcddn Ali el-K inin H . K . N u. 2209 da bahsedilen T a rk ti H atVsi Nur-i Osmaniyye
kitaplndaki T a rh -i in 'd e E sad Efendi kitaplndaki Hkn~i inde bize kadar intikal
etmie benzemektedir; kr. bunun iin E . Blocbet* atal des m ss.. p e r s . de la B ibi. Nationale^
I , 318 v. t. (Paris 1905), orada bu konu zerinde baka bilgiler de vardr.
IlaTpLa Ko>vcTTavTtv<TU7r6X6x;6 ile trke tarih-i Konstan-
iniyye ve y Sofya arasndaki yakn ilikiye iaret etmi
ve Aya Sofyann yapl hakkndaki blmn aynen
Patria^nn At^y^aden aktarlm olduunu kantlamtr.
Bylece bu tarihlin iki ayn tertibi olduu ve bunlardan
Sadeddn (I. 437) ve Evliya elebi (I, 222 v.d. Travels,
I, 1, S. 55)nin benimsediinde Aya Sofyann yaptrcs
olarak Justinianus ve mimar olarak Ignatiusun anlmakta
olduu, tekinde ise yaptrc olarak Konstantinin gste
rildii, mimarnn da adnn verilmedii anlalmaktadr.
Al, Khn l-ahbr, N, 276, 28de kendinin almam olduu
baz ayrntlar hakknda birka kitapla bilgi verileceini 7
sylerken bu tarihlerden daha geni olann gz nnde
tutmaktadr. Aya Sofya hakkndaki hikyelerin tersine,
birinci blm, yani asl tarih-i Koristantiniyye, J. H. Mordt-
mannm aratrmalarna gre deerlendirilecek olursa, ila
rpanin ilgili blmleriyle ancak benzerlikler gstermek
tedir. O hlde Trk yazarlar bu blmlerde ya baka kay
naklar izlemilerdir, ya da eer imdiye kadar bilinmeyen
Bizansn son dneminden bir halk kitabna dayanmyor
larsa, kendileri zgrce uydurmulardr (bk. bunun iin
K. Krambacher, G B L 2, 399 v.d.). J. H. Mordtmam incele
meleri sonucu yle demektedir : 1550lerden sonra her iki
tertibe uygun olarak iki ayn tarih meydana gelmitir.
Bunlardan biri II. Mehmed, teki II. Byezd zamanlarnda
yazlmlardr. Her ikisinin de arketipleri bilimsel kitaplard;
ancak bunlar ok gemeden halk kitaplan hline gelmi-

6 Bk. K . Krumbacher, Gesch. der byzant. Literatr! (Mnchen 1897), 423 v.d.

7 l, Knh ~ahbr, V , 261 de stanbulun ilk tarihi iin tbrhm b. Vsf lsm (Alt, jKnh
l~ahbr I ,8 6 da ve J. H . Mordtraann, Der slm, X I I I , 160, not 2de ad bu biimde okunmak
tadr) acih V-kber adl bir eserine dayanmaktadr. Bununla ya Hac K a l k N u. 8062*de
kaytl ac ib el~dny adl kitap veya, daha uygun deni, H . K . Nu. 10290daki ( el-Bnf!)
kib-i ac ifc el-kebir (her hlde "W. Pertsch, Trk. Has. Berlin, N u. 470, yazar yok ? ile aym)
anlalmak gerekir, bk. bunun iin J. H . H o r t o a n n , Der slm, X I I I , 160 v.d.
 lerdirg. Bu eski efsnelere kar gsterilen ilgi, onlarn ye
niden ebed olarak ele alnmalarna neden olduysa da meddh
ve seyircileri iin hazrlanm olan birok anonim tarh-i
Konstantiniyye ve y Sjyalar elde dolat9. Bunu
Mneecimba, I, 550deki para da kantlamaktadr.
Y A ZM A LA R : A ) Ahmed b. Ahmed Cilam nin farsa metni : Aya
Sofya, Nu. 3025; B ) bunun sadrzam Ayaz Paaya (lm. 1539, bk.
a. Nu. 63) sunulduu sanlan ve Nimetullh b. Ahmed tarafndan } apl-
m trke tercmesi de Mnchener trk. Hs. Nu. 92 dedir (bk. Aumer,
Verzeichnis, 27), orada ayrntlar yazldr, ayrca J. H. Mordtmann,
Der slam, X I I I , 160, not 1.; Aleddn Alt b. Mehmed el-Kui nin farsa
metnini hibir yerde bulamadm; sadrzam iman A lnin hizmetinde
mu'allim olan Iys (A l el-Arab llys ?) adl birinin gazm olduu
evrih-i Konstantiniyye ve y Sofya ve ba?zi hikyt balkl bir kitapk
yazma olarak Berlin de Nu. 232 dedir (Pertsch, S. 258 v .d .) ayrca Viya-
na da Nu. 1661, 5 (Flgel, III, 97) de v e A ya Sofya Nu. 324 te de var
dr; bunun iin GOR, I, X X X I X , Nu. 40 daki ksmen yanl bilgilere
bk. (bundan da F. Giese, MOG, I, 72). J A , 1859, I, 532de Nu. 22 altnda
(bk. Nu. 24de' de) aklanm olan ve ta basmas bende bulunan feth-i
Konstantiniyye ve ta'rih-i y Sofya'nn bunlarla ilgisi hakknda karar
verecek durumda deilim. Bunlarla yazma HarL 500 British. Mus.
(bk. Rieu, CTM , 104 v .d .)dan alman ve W . D. Smirnov (1846-1922)
tarafndan yaynlanan Bizan stanbulu ve A ya Sofya hakkmdaki par-
amn hibir ilgisi yoktur. Bu stanbulun Trkler tarafndan ele geiril
mesinden nceki dnemdedir ve dorudan doruya veya dolaysyla
ok daha eski Abbasler dnemine kadar geri giden v e b n Battta ve
Hm el-Verd deki efsnelerle karlatrlabilecek haberlere dayanmak
tadr. Zamanmzda V. v. Rosen in Zepiski vostonago otdeleniya, X I.

8 GOR, I , X X X I X , N u. 40 a gre buna benzer yazmalar birok kez Pariste bibliothfcque

Nationae, N u. 147 de, Panteon de ve Arsenal de vardr.
9 Y a za n binrmyen baka bir tertibi (888/bkI. 9 . I I -1483 ylndan) Berlinde Rhnin
kronie ek olarak yzm . Or. 4 N u. 821de, br dieri de Ysuf b . Ms adl Balkesirli bir mnec-
ctmindir (yazl 884/1479, Berlin, Staatsb-, N u. or. 8 1040 ve Halle, W aisenh.); bk. O M , I I I
163. stanbulun fethi tarihi ile ilgili ve 1210/1795de Muhammed Mehdi e-irvn el-Ensr
tarafndan trkeden farsaya evrilmi olan kitab hakknda henz bir karar verilememitir
(bk. W . H . Marley, Descriptive Catalogue o f the kist. M S S o f the Royai Asiatic Societyy London,
1854, S. 143, Nr. C L V III). - stanbulda U m um Ktphanede 4966 numarada hakknda baka
bilgi verilmeyen bir Trih-i Konstantin bulunmaktadr; Sleymaniye Ktphanesinde ise 818.
numarada bir tarh-i bin-i y a Sofya bulunmaktadr; bk. ayrca Paristeki yazma c.r. 147 (atal.,
319).
eild (S. Petersburg 1898) 368-402 de kantlad g ib i10 Yasily D,
Smimovun Tureckiya leendi o Sviaioy Sofii i o drugih vizantishih dre v
nostyah, St. Petersburg 1898, 2 cilt, 141, 14 S. zayf ve yetersiz bir kitap
tr. Nihayet facz Kalfa Nu. 6020 de sz edilen ve Cenb nin (bk. Viyana
yazma, Nu. 854, Flgel, kat., II, 88) arapa yazlm Tarih'mm trke
zetinde bulunan risle f i bin-i y Sofya ve kaTe-i Konstantiniyye
anlmak gerekir; bk. bunun iin "V^stenfeld, GdA, 252, Nu. 538 ve aa
da Nu. 90.

K A Y N A K L A R : E d t, A ya Sofya maddesi, I , 548 v.d. (K . Sssheim);

Der slam, X I I I , 159 v.d. (J. H. Mortasam); MOG, I, 73 v.d. (F. Giese).

15. BEYT EYH MAHMD

Trkmen aslldr; Bey t ad Kerkk dolaylarnda ya

ayan Bey t airetinden olduunu gsterir. O, eyh Dede
mer Ruennin1 rencisiydi ve nl ehzde Cemin
dikkatini ekti. 886/1481 de hacca gitti ve ayn yl ehzde
Cemin emri zerine Ouznme'nin verdii bilgilere daya
narak Osmanoullannm bir sisilenme*sini yazd. Cm-i
Cem yin adm tayan bu eser, kronolojik bilgileri zel
likle dikkate deer nemli bir eski Osmanl tarih kaynadr.
Onda Ouznmenin nemli blmlerinin bulunduu anla
lmaktadr. Eserin bilimsel bir incelemesi ok yerinde
olur.
Y A ZM A LA R : stanbul, Al Emri Efendi, imdi M illet Ktp
hanesi. Al Em ri Efendi tarafndan 13I4/1896 da Arnavutluk ta Del-
vino da bulunmutur; Berlin, Staatsbibl. or. 8- 1943.
BASIM : 1331, stanbul, 55 S., dar 8, Al Emr Efendi tarafndan
eski genealoji blmlerinde baz ksaltmalarla.
K A Y N A K L A R : Yayndaki nsz, OM, III, 29; P. Wittek, Der
slam, X IV (1924), 94 vd.

10 Bk. bunun iin N. D . Dossioa, Leende asupra Biseriei Aghia Sofia la Bizantini i
la Grecii de astasi, sludiu folkloro istoric, ArhivaMa (Ya), 1898, N u. 4-3 (7 Ss.).

1 Bk. SehS, teshire, 63 v .d .; Latifi, teskire% 48.

 16. SABULLH B. MUSTAF (CEM SADS)

Sereslidir; nianc's, ktibi ve srda olarak ehzde

Cemin yanndayd. Kardei II. Byezdden Avrupaya
katnda da Cemin yanndan ayrlmad. Bundan tr
kendine Cem Sadsi ad verildi. Her hlde Cemin lmnden
(20.11.1495) ksa zaman nce stanbul da yakaland ve
limanda denize atlarak boduruldu.
Sad skinme tarznda yazlm bir manzume ile eh
zade Cemin hayatn1 terennm etti, . J. W* Gibb tarafn-
dan Sad Cem divannn yazar olarak gsterilir: bk. HPO
II, 78 v.d.
Y A ZM A LA R : imdiye kadar Avrupa da bulunmamtr.
K A Y N A K L A R : SeM, tezkire^ 68; Latifi, tezkire^ 188 v .d d .; S 09
I II, 25; Gibb, HOP, II, 71, 73, 78 v.dd.

17. LYS B. H IZIR (UZUN FRDEVS)

Bursaldr asl ad lys b. Hzrdr. Fakat daha ok

Uzun Firdevs ve Firdevs-i Rm diye tannmtr. Hayat
hakknda yalnz II. Bayezid zamannda yaad ve sonra
stanbuldan veya ikmetghnn bulunduu Balkesir
den 1 rana gittii ve orada lm olduu svlenebilir.
lm tarihi (1508den sonra) belli deildir.

1 920/1514 ylnda yazlm olup Sa d Paanm Ktphanesinden kan (fotokopisi. A n

kara Trk Tarih Kurum u K t. Y a zm . N u. 67de vardr) vk'i-i Sultn Cem de Cemin hayatn
dan bahsetmektedir. Bu eser Mehmed A rif tarafndan yazlan bir mukaddime ile T O E M rdn
22, 23 ve 25. saylarna ek olarak neredilmitir; bir de belki Cemin dfterdar ve mahremi Haydar
elebi (Bk. Seh, tezkire, 96) -tarafndan yazlm olan ve halis Efendi kolleksiyonunda bulu
nan Gurhetnme ad risale vardr; Ahmed Sinn Bihit nin evvelce Topkap Saraynda, Erivan
kknde (Bk. O M , I I , 376 v.d.) bulunan, tarihe adb kk tarih risalenin konusu da Gem ile
kardei (Bnhiner yanllkla babas yazmtr; eviren) II. Bayezidin mcadeleleri tekil
eder; bk. Viyana Yazmalar N u. 1213 (Flgel, K ar., I I , 376 v.d.).

1 Eserlerinin bazlarnda bunlarn Balkesir de yazldklar aka gsterildiinden bir za

man Balkesir de oturmu olduu anlalyor; 893/1488 ve 914/1508 yllarnda orada oturmu
olmaldr; bk. O M , I I , 358. Bu kitabn 359. sayfasnda 908/1502 yerine 980/1572 yazlm olmas
bir basl yanlldr. 94de Manisada Sleymvn/me nin 281. czn yazmakla meguld*
Bk. . K rafft, KaiaI. der K o n s .- k .. 151, N u. C C C L X X X V I I.
 Firdevs II. Bayezidin istek ve uygun bulmas ile pek
uzun bir eser olan Sleymnnme'yi yazmtr, kendisine
Uzun lakabnn verilmesi de eserinin uzunluundan kinaye
olduu sylenegelmitir. Eserin asl, zamannn byn bil
gilerini iinde toplyan 366 czden ibaret imi. Tarih ve
Genealogyaya da bu eserde yer verilmitir. 366 cz 499
meclisle taksim edilmitir; Sultan kendisine sunulan btn
eserden 80 cz beenip tekinin yok edilmesini emretmi
imi. Bu, yazarn onuruna dokunduu iin hcumlaryla
alm ve kap uzaklara gitmitir. Bakaca ebcet
hesabiyle tarih drmekle de tannm olan Firdevs
Franszlarla Venediklilerin Midilli Adas2 iin yaptklar
mcadeleyi Kutbnme adl bir eserinde manzum olarak
tasvir etmitir. Bundan baka Silhr - nme ve Santra
nme adl iki eserin de yazardr; birincisinin Almancasm
O. M. v. Schleclta - Wssehrd, ZDMG, X V I, 1. V .dd, de ve
trkesini de M. Wickerhauser (Viyana, senesi yok. 21 S.
8) ve L. Bonelli (Roma 1892, Rendiconti delV Academie dei
Lincei, Seri, V, 1. cild, S. 435-454) yaynlamlardr. kinci
eser iin bk. A. V, D. Linde9 Qhellenstudien zur Geschichte
des Schachspiels (Berlin 1881), 398 v.dd. ki trls
bulunan Santran-nmenin yazmalar Berlin (or. 8 1631),
Mnih (Nu. 250) ve stanbulda (Nur-i Osmaniyye) bulun
maktadr.
Y A ZM A LA R : 1. Seymannme : Berlin, , Devlet K t., Nu.. 470
(Pertch, Kat,, S. 457); Gotha, Nu. 11, 1 (Pertsch, K a ta l, S. 18) Nu. 208
(gene orda. S. 179 d. Nu. 242 (? ) (gene orda, S. 200); Rom a, Vatikan
K t., Nu. 188 (Bk. G. de Hammer, Bibi. ItaL, X L V II, 16, ve P. H om ,
ZDMG, L I, (1897) 49, Nu. 53 (28); TTppsala, niv. K t., Nu. C X V I
(Toraberg, atal., 119, bildirildiine gre eserin tamam); Sieyman-

2 stanbulda Hlet efendi Ktphanesinde 643 numarada Kssa-i M idilli adl bir Risle-i
mansme bulunmaktadr. Bunun aym eser olmas muhtemeldir. Cambridge*de niversite K
tphanesinde de Gagavi^i M idilli adl anonim bir mesnevi bulunmaktadr (Bk. Y a z. nu. 706;
bk. E . G. Browne, Handlist. 127). B u iki manzumenin ayni olmas ok muhtemeldir.
 nme'nin m uhtelif paralar stanbul Ktphanelerinde bulunmaktadr.
II. Kutb-nme : Galata Mevlevi tekkesi.
K A Y N A K L A R : Laf, tezkire, 261 v .d .; H. K . Nu. 7408; S, IV,
14; GOD, I, 276; J. v. Hammer, Rosenoh I, X V , Nu. V I; Trk Yurdu,
III, yl, 7, Cild, 75. Gz, S. 2452 (stanbul 1330); OM, II, 351 (Bibliog-
rafya ile beraber); E d, II, 116.

18. KEML (SARICA KEML)

Bergamaldr ve ilk olarak Sadrzam Mahmud Paa-i
Velnin i olanlarn eitmitir. Onun lmnden sonra
Edirne yaknnda Haskyde mderrislik yapmtr. 895 /
1490 ylnda Sultan II. Bayezidin (1481-1512) emriyle
bin beyitten oluan destn-i l-i Osmn veya seltinnme
adl trke bir eser yazmtr. Bunda Osmanl hanedannn
kahramanlklarn er1. zellikle Osmanllann Anadoluya
gelmelerini ve Suluk Sultan Aleddn ile karlamalarm
tasvir eder. Bir yl nce (894) Sadrzam Mahmud Paann
emri zerine Fazlullhm tarih-i mu'cem f sr mulk
el-aceni* (H. K . Nu. 12382) 2 ini Belgatnme ad ile trkeye
evirmitir.
Y A ZM A LAR : A ) Destn-i l-i smn .* stanbul, niv. kt.,
(Unicum); B) Tercme-i tarh-i mu*cem : Berlin, Devlet. K t., Nu. 227
(Pertsch, K at,, 254); stanbul, Nur-i Osmaniyye.
K A Y N A K L A R : Seh, tezkire, 78. v.d ., Ltifi, Tezkire, 284 v.d. ;
Knlzde, tezkire.', GOD, I, 285 v .d .; O M , II, 277 v e III, 123; MOG,
I, 209.

19. SEB H AYREDD N ELEB

Edirnelidir, Be bin beyitlik bir manzumede Sadrzam
Koca Bv Paa (lm. 4. Rebil I. 904/20.X . 1498, Bk.

1 Beyazd', ihbudda Ahmed h. al-Huseyn al-Uleyyf (lm. 922/15 1516; B k. H . K . t

Nu. 4893), adndaki arap airi el-Durr el-manzm f menkb Bayezid melik el-Rm (stanbul
Mehmediye K t. N u. 4357, ve Um um i Kr. N u. 5044; bk. Ahlw&rdt, Arab. H ss. Berlin, I X ,
2 ;5 , 4, burda yazmadan bahsedilme*.) adl eserinde methetmitir.
2 Bu farsa eser iin bk. Pertsch, Kat. der pers. Has. Berlin, 420. v .d . (Nu. 428 e) ve orada
kullanlm olan eserlere.
 SOf II, 323 c.dd.; ve Ed, I, 968) rin Bosna seferlerini te
rennm ettii iin burada anlmaa deer. Sylendiine
gre Edirne de Eski Camiin avlusunda gmldr.
YAZMALAR : Bulunamamtr.
KAYNAKLAR : SeM? tezkire, 72; Latifi, tezkire, 219; Kmalzde,
, GOD, I, 257; OM, II 278; Rfat Osman, Edirne Rehnums
tezkire9
(Edime. 1336)* 104.

20. SUZ ELEB

. S M (Mahlas olmas muhtemel) elebi PrizrendIidir
ve Mihalolu Ali ve Mehmed Beylerin ktibi idi. II, Bayezid
zamannda yaad ve iir ile urat. On be bin beytinde
Osmanl Devletinin en eski ve asl aknc babuu ailelerin
den olan mehur Mihalolu ailesinden Ali Beyin yaptk
larn terennm ettix.
YAZMALAR : Bulunamamtr.
'KAYNAKLAR : Seh, Tezkire. 112; Latif, tezkire. 194 v.d.; Kraal
afide, tezkire-, SO, III, 114; GR, III, 466; GOD, I, 246; OM. II, 231.

21. DERV AHMED B. EYH Y A H Y B.

E Y H . SELM N1 B. BALI (AL?) IK PAA
B. MUHLS BABA B. BABA LYS
(IKPAAZDE)
Asl ad Dervi Ahmed (Mahlas Ak) olan Akpaa-
zdenin dou Anadolu da ailesinin mal mlk bulunduu
sanlan ELVN ELEB 2 de domu olmas muhtemeldir.
Byk babasnn babas olan mehur k Paa (Dom.
tahminen 670/1221, lm. 13. S af er 833/3. X I . 1332) bat
trkesinin en eski manzum eseri olan (bitii. 730/1329)

T Sleyman Kanuni zamannda yaayan, Prizrendi air ikinci bir Szl elebi daha var
dr; bu Gz! MihTin. ahfadndan imi; Bk. SO, I, 114-. zmit Mutasarrf Nzhet Mehmed
Paa da Ahv-i G-xi Mih adl yine bu soyu ven bir eser yazmtr; bk. TOEM, 508.

1 Baz yazmalarda ve Basmda herhalde yanllkla Slaymn.

2 Herhalde kaybolmu bir divann mellifi ve kpaazdenin olu olan Elvan ele
b iy e izafeten; bk. N, 22.
 Garibnme 8nin yazan ve Ynn yani Karaman hkm
dar Muhlis Baba ve Horasanl mehur i isyanc Baba
lysn tortullarndandr. kpaazde 803/1400 ylnda
domutur. 816/1413 ylnda hastalanarak Sakarya bo
yunda Gevye de tarih yazan Yahi Fakh (bk. yukarda
Nu. l ) in evinde misafir kaldn kendisi sylemektedir.
Hayatnn bundan sonraki zamanna ait bildiklerimiz bir
sre Elvan elebi de bulunduundan 841/1437 de II. Mu-
radm Srp Seferine ve 852/1448 de de Yohan Hunyadiye
kar yaplan sefere katldndan, 861/1457 ylnda da eh-
zde Mustaf ve Bayezidin Edirne de yaplan Snnet
dnnde bulunduundan ve yine o yl iinde skbe
gittiinden ibarettir. Hayatnn dier zamann dervie
geirdii anlalmaktadr; Mehur Bedreddm el-Konevnin
Konya daki zaviyesinde oturan4 hdulltif ile aralarnda
dostluk ve hususiyet vardr. 841/1437 ylndan bir az nce
Mekkeye Hacca gitti, Evliydi. 874/1469 ylnda kz R-
bieyi Menkb-i Tc l-rifin de lmekte olan 19. ya
ndaki Seyyid Vilyet5 (lm. 929/1522, stanbul) eyh
Ebul-Vef 6 ile evlendirdi. kpaazdenin ld yl bilin
miyor. Kendi sylediine gre 889/1484 ylnda tarihini
yazd zaman 86 yanda idi. Hemen bu tarihten sonra
lm olmaldr. Onun kabrinin stanbulda kendisi tara
fndan vakfedilmi olan kk kpaazde Camiinde (Bk.
Hadkat l-Cevmi, I, 153) bulunduu kabul edilebilir.
kpaazde tarihi ad ile tannan ve ounlukla Afe-
nkb yahut tevrih-i l-i Osmn adyla anlan tarihin ta-

3 Garhnmc'nin imdiye kadar hinmiyen ve ikinci babla balyan bir yazmasn 3.1.1926
da Roma da Vatikan Ktphanesinde codici Borgiani Turchi (Nu. 73) de buldum.
4 Bk. Seyyid tsm' Bel-i Brsev, Gldestc-i riys-i rfn (Bursa. 1302) 95 v.d.
5 Bk. N, 352 v.d., Mezar iin bk. Hadikat l-cevmi, I, 154 ve GOR, I X , 76, NS 330.
Mezar kpaa Camimin karsnda kpaa tekkesi mesddindedir; bk. MOG, II, 319.
6 eyh Ebul-Vef garip Menkbnmc-i Tc eLrifin'de methedilmek1
- ,-dir; bu eserin
iki eski ve iyi yazmas Avrupa koleksiyonlarnda bulunmaktadr; bk. W . Pertsch, Katalog der
Gothaer Trk. Hss., S. 137, Nu. CLXVI ve Toraberg, Cataogus codd. orr. Uppsal., S. 211, Nt>
CCCVII. Giride Seyyid Vilyet ten etraflca bahsedilmektedir.
marnnn kpaazde tarafndan yazlm olmad muhak
kaktr. kpaazde btn eserin ancak kk bir ksmn
bizzat yazm olmaldr. Geriye kalan byk ksm belki
ondan kalan msveddelerden istifade edilerek phesiz
bakas, ihtimalki torun veya hsmlarndan biri tarafndan,
yine ihtimalki Msrda tamamlanmtr. Ancak F. Giesenin
hazrlamakta olduu kpaazde kroniinin yeni yaym
metin kritii bakmndan aratrmalara imkn verecektir.
imdiye kadar ele geen yazmalar zerine F* Giesenin
grleri aaya yazlmtr (Bk. MOG, 11, 146 v.d.).
S. 188, l l e kadarki ksmda bulunan sra bakmndan
ufak tefek ayrntlar gze alnmazsa btn yazmalar stan
bul da baslan nsha ile hemen hemen birdir; bundan sonra
bir birlerinden ayrlrlar. Mesel (stanbul basmas) nce
vezirler, sultanlarn karakterleri, limler vesaire hakknda
genel bilgileri yazdktan sonra II. Mehmed ve II. Bayezidm
zamanndaki tarihi olaylara getii halde U (Uppsala), M
(Mordtmann) ve N (Viyana yayn)'9de tarih tasvirler bi
tirildikten sonra bu genel bilgi verilmektedir. D(Dresden)
nshasnda grdmz son ksmn tamam olup olmad
ndan emin deiliz. Metin bakmndan U ve Mye sra y
nnden ise daha ok 1ye uymaktadr. D1 ( = Dietrichstein,
bk. MOG, I, 76 v.d.) sra bakmndan bu drdnden hi
birine uymamaktadr. UM de en son tarih 890 (Al Beyin
Karabodan seferi = 1, 229,6)dr. Bundan sonra genel bilgi
gelir M. ve D, l de bulunmyan kk bir ksmla bitmek
tedir; t, 218,5 den sonra U, , 218,6 1 den 219,20ye kadar
anlatmakta ve l de olmyan bir msra ile bitmektedir*.
D1 genel bilgiyi t gibi vermekte fakat sra itibariyle de 1
ve yukarda b ahse dilenlerden pek o kadar ayrlmamaktadr.
Bunda bulunan en son tarih 897dir. 1, 240,l l e kadar
anlatldktan sonra bir ka msra gelmektedir. Dier yazmalar

Metin anlaamadg iin bu ekilde yorumlanarak evrilmitir (eviren).

 son bakmdan burada bahse konu olamazlar, nk bun
larn sonlan eksiktir. Cod. V (Vaticanus) gibi biter .
Geniletildikten sonra asl tarihin ancak 883/1478
ylma kadar olan olaylar yazd F. Giesenin verdii bil
gilerden sonra hemen hemen kesin olarak anlalmtr.

kpaazdenin tarih-i l-O sm nhnn son zamanlan

zellikle Neri tarafndan iktibas edilmitir. Bununla birlikte
vedii zgn bilgilerden dolay eser ilk Osmanl devirleri
tarihinin en kymetli kaynaklarmdadr.
YAZMALAR : Dresden, Saksonya memleket kt., cod, tur*. 60
(FleiscHer, atal, S. 8b); Uppsala, niv., Kt., Nu. CCLXXIX (Tom-
berg, atal, S. 194; MOG, I. 95, not; OLZ, 1923, Sp. 290); stanbul, Asar
Atika Mzesi (Al bey tarafndan kullanlmtr); Roma, Vatikan Kt.,
Nu. X X X (ssl yazma, kralie Christinein; bk. P. Hora, ZDMG, LI,
S. 47, Nu. 49, ve GOR, I, X X X III; Al Bey tarafndan ilenmitir);
Paris, Cod. reg. Nu. CI (Eksik); Oxford, (Para, 17 yaprak.; M s. turk e
1; V. D. Smimov tarafndan Obrazovya Proizvedeniya osmanskoy litera-
tury (St. Petersburg. 1903) de ksmen baslmtr, 16. v.d.); J. f. Mordt-
mann (Berlin) in zel ktphanesinde bulunan yazma, codex Cayol (Bk.
JA. VI. seri, 8. cild 1866), S. 439 v.d.)9un kopyas; bugne kadar buluna
mamtr; bu, bu eserin en gzel yazldr; Bk. J. H. Mordtmam, Der
slam XIV, 370, 376; Nikolsburg (Mahren) Saraynda prens Dietrich-
stein Fideikommis ktphanesindeki yazma, bk. L. Forrer, MOG, I, 76;
eskiden Ahmed Vefk Paa (lm. 1308/1891)nn ve eski Madrid elisi
Sm Paazade Necib Paamn mallar olan dier iki yazma kayp olmua
benziyor. Ankara. Trk Tarih Kurumu Kt. Yazm. Nu. 3 (evirenin
eki)
BASIMLAR : Al Bey tarafndan stanbul. 1332, X X , 318 S. 8;
bk. Milli Tetebbu ler, II, 171-190 (stanbul. 1331) ve Edebiyat Fakltesi
mecmuas 1, 114 v.d., ve M. fartmann, Der slam, VIII (1918). 325 v.d.
KISALTMALAR : kpaazdenin menkb-i l-i Osmji'mn,
bildirildiine gre Necb Paa yazmasndan alnm baz ksmlar kapan
m olan ra-i mmet mecmuasnn I. Ylnn (stanbul 1326/1328 H),
218, 219 ve 220 numaralarnda baslmtr. mmet, I, (stanbul, 1326/
11328 H), Nu. l de kroniin yalnz balan vardr. V. D. Smirnov. ayn.
eser., S. 16 v.d.;- F. Giese bilinen yazmalara dayanarak eseri kritik bir
ekilde bastrmaktadr.
 KAYNAKLAR : Al Bey, stanbul Basmnn girii; GOR, I,
X X X III, Nu. 27; J. H* Mordlmsm, Der slam X , 159; X III, 166 v.dd,,
XIV, 370; ayn mellif, LZ, 1923, Sp. 290 v.d.; P. Wiek9 Neues zu
yqpaazde, MOG, II, 147 v.dd.; F. Babinger, ayn yerde, II, 315
v.dd.; Wann starb yqpaazde ?); OM, III, 84.

22. MEHMED NER

Hayat hakknda bilgi azdr. Evliya eiebiye gre

(I, 247,5. aadan) Germiyan - elilidir. Al, Khn l-ahbr,
V, 225 de II. Murad zaman lemasmdan Mevln Mehmed
b. Neri adl birinin hal tercmesini yazmaktadr. Buna
gre bu Neri kk yada Bursaya geldi. Orada sonralar
mderrisi olduu Sultan medresesinde tahsil grd ve orada
ld. Neri adnn tesadf edilemeyecek kadar nadir bir ad
olduuna ve oturduklar yerin bir ve hal tercmelerinin bir
birinin benzeri bulunduuna baklrsa bu Mehmed b. Neri
nin tarih yazarnn byk babas olmas J. H. Mordt-
mannm dedii gibi muhtemel deil belki muhakkaktr.
Hi olmazsa bu iki kii arasnda bir hsmlk olduunu kabul
etmek gerektir. Nernin Bursada Mderris olduu muhak
kak ve 926/1520 de orada lm olmas muhtemeldir.
Neri Cihnnum adl sekiz ksmlk bir dnya tarihi
yazmtr. Bunlardan yalnz Osmanl hanedannn tarihini
ieren altnc ksm zamanmza kadar muhafaza edile
bilmitir. Umumiyetle Tarih-i l-i Osmn ad verilip H. K.
Nu. 4356ya gre ayrca yaynlanm olan bu eserin bir
toplama (Kompilasyon) mahiyetinde olduu Paul Wit-
tekin incelemeleri sonucunda anlalmtr. Yalnz burada
Nernin bir toplayc (Kompilator) m olduu yoksa dnya
tarihinin altnc ksm olarak, nceden toplanm olan bir
eseri kopya m ettii sorusuna P. Wittek ikinci kk kabul
ederek cevap vermektedir (bk. MOG, I, 139). Bu eserde
Akpaazdenin tarihinden baka, Bihit (Bk. aada
Nu. 26)nin koroniine de benzerlikler olmas pheyi a-
rmaktadr. Meddah Nernin mi yksek bir slupla ya
zlm olan Bihitnin tarihini halk diline evirdii, yoksa
slpu Bihitnin mi Nernin eserini zarif bir biimde
yeniden yazd aratrlmas uygun bir konu saylabilir.
Cihnnumffnm altnc ksm tabakaya ayrlmtr : ev-
ld-i Ouz Hny Rm Seluklun, Osmanl Hanedan. Osmanl
tarihi II. Bayezide kadar anlatlmakta, ve bu hknn yap
t byk ilerden, kurdurduu binalardan, uzak memle
ketlere gnderdii elilerden, Osmanl hkm darlarnn
vezirlerinden, limlerinden, eyhlerden, dervilerden (Ab
dal) b ahsedilmektedir. Paul Wittek e gre her ne kadar
eser II. Bayezidin lmnden sonra (1512) yazlmsa da,
yalnz 1485e kadar olan olaylar iermektedir. Kitabna
ald eserlerden birinin 1485e kadar geldii muhakkaktr.
Bayezidin saltanat devrinin ortalarna doru cereyan eden
olaylarla kapanan bu eserin sonunda Beyazidi ven bir
kaside vardr.
Nernin kendinden sonra gelen tarih yazarlarna etkisi
byk olmutur. Eseri ou kez kaynak olarak zikredilir.
Mesel Al, Y , 5, 19, 25 (Cihnnum*dan bahsediliyor;),
117, 199; Sadeddn, Solakzde ve Mimeccimba.
YAZMALAR: Viyana, Mill Kt., Nu. 986 (Flgel, II, 209 v.d.); stan
bul, Bayezid, Nu. 2351; Avrupada baka yazmalar olduu tesbit edile
memitir, fakat daha bakalarnn bulunduunu kabul etmek gerekir.
Bk. mesel : Viyana Konsular -Akademie. Yazma Nu. CCLXXII,
Krafft, Kat., 103 (879/1491e kadar geliyor), ve Paris Mill Kt., Schefer
kolleksiyonu Nu. 1183; Ankara Trk Tarih Kurumu Kt., Yazm. Nu.
45 (eviren).
BASIMLAR : Mehmed Neri, Kith-i Cihn-num, Neri Tarihi,
L Cilt. Ankara 1949, VIII + 419 S, II. Cilt, Ankara 1957, VIII + 420
S. F. R. Unat ve M. A. Kymen tarafndan eski ve yeni harflerle kar
lkl kritik yaym (T. T. K. yaynlarndan III. Seri. No. 2a -f- 2b)
(eviren).
KISALTMALAR : W. Bemauer, Quelien fr serbisehe Geschichte
aus trkisehen Urkunden, Viyana, 1857; Th. Nldeke, ZDMG, XIII
(1859), 176-218, XV (1861), 333-380, 811 v.d.; XVI, 269 v.d., (onu0
tercmesi iin bk. P. Wittek, MOG, I, 77 v.d.); V, D. Smimov, Obraz-
oviya proizvedeniya osmankoy literaturi (St. Petersburg 1903), 19-24;
J. Thury, T rok trtenetirok, I (Budapest 1893), 29-72; P. Wittek, Zum
Quellenproplem der aetesten osmanischen Chroniken (Nerdeu paralarla),
MOG, I, 77-150 (Ner tarihinin iindekiler hakknda yetecek bilgi verir,
Kaynak sorununa ait hkmlerinin ou eskimitir, Bk. bunun iin
J. H. Mordtmann, Der slam, X III, 166 v.d.); F. Babinger, der slam,
X I (1921), 38 v.dd.
KAYNAKLAR : Riyz; tezkire (Bk. GOR, II, 630, not ****); N
(Bk. GOR, II, 630, Anlaldna gre stanbul basmnda eksik); SO,
IV, 107; Behrnauer, ayn., esr., S. VI; Nldeke, Giri; J. H. Mordtmann,
Der slam, X (1920), 159 v.dd; ayn mellif., ayn. eser, XIII (1923),
168 v.dd. bk; bunun iin GOR, IX , 188, Nu. 15 ve ayn. esr., I, X X X IV ,
burada ilk defa olarak Ner ile Johannes Lwenklau (Bk. aada Nu.
57)m Historia Musulmana*smda mevcut olan Codex Hanivaldanus ara
sndaki iliki gsterilmitir; bk. sonra P. Wittek ayn. esr., S. 140 v.d.;
F. Schrader, Osman. Lloyd, 1916, Nu. 36 v. 5. ubat, tarihli., buna il
veten Die Welt des slams, IV (1916), 58; OM. III, 150.

23. ANONM TEYRH - L- OSMN LAR

I. Selim den evvelki zamana ait olmak zere Tevrh

l-i Osmn gibi genel ve bundan tr az mna ifade eden
bir unvan altnda daha bir ok kymetli ve mhim eser
lerin bulunmas umulur. Genel olarak bunlar Friedrich
Giesenin Die altosmanischen anonymen Chroniken in Text
und bersetzung ( 1. Ksm (Breslau. kendi yayn >1922),
421 + 174 S. trke metin; II. ksm (Leipzig 1925, Abhand-
lungen fr die Kunde des Morgenlandes, X V II, cild., Nu. 1),
170 S) adl eseriyle ilim alemine tantt Tevrh-i l-i
Osmn*m deitirilmi, ksaltlm ekillerinden veya de
vamlarndan ibaret olmaldr; Bk. MOG, I, 49 v.dd. de Ein-
leitung zur Textausgabe der Altosmanischen anonymen Chro
niken tewrh-i l-i Osmn adl yazma. Ancak, iinde ilk
Tevrh-i l-i Osrcnlarn bulunaca bir Corpus Scriptorum
Historiae Osmanae'nin. gereken temellerinin hazrlanmasn
dan sonradr ki, bu kroniklerin bir birlerine olan ilgilerini
ve bunlarn kaynak olarak deerlerini tayin etmek mm
kn olabilecektir. Son zamanlarda Necb sim bey bu
mesele zerinde durarak bunlarn kritik usul ile yaynlan
malarm zellikle istemitir (TTEM . 1. mart. 1926. Yeni
seri, Nu. 14). Yaym hususunda K. Krumbacherin ayn
nitelikteki Bizans halk kitaplar iin SB A B W , phil.-hist.
KL9 Y l 1892, S. 264 v.dd.de Bemerkungen ber textkri-
tische Methode"*de izdii yol izlenmelidir.
Haklarnda bibliyografya bilgisi az olduu iin sraya
koymaa cesaret edemediim bu ilk Osmanl kroniklerinden
bir takm aada gsterilmitir :
I. Manzum ve mensur Trh-i Sultn Mehmed Hn
Ftih el-lslmbol, adl bir eser.
Ch. Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1049; bk, Blochet.
Catalogue de la collection. . . . Ch. Schefer (Paris
1900), 165.
II. 850 /29 .3 .1446dan II. Sultan - Mehmedin hk
metine kadar (1451-1481) geen olaylar toplayan
trh-i l-i Osman. Elyazmas 280 yaprak olduun
dan bu kadar ksa bir zaman tasvir etmesi hemen
hemen mmkn deildir.
Schefer Kolleksiyonu. Nu. 1051; Bk. Blochet, ayn
esr. 165.
III. II. Bayezide (1481-1512) ithaf edilmi olan bir
trh-i l-i Osmn Pariste Mill Ktphanede Ciu
Schefer Kolleksiyonunda Nu. 1047 de bulunmak
tadr; bk. E. Blochet, ayn. esr. 164. Bu eser hakknda
Sadettin Bulu tarafndan geni bir etd almanca
olarak yaynlanmtr : Untersuchungen ber die alt-
osmanische anonyme chronik der Bibliotheque Natio-
nale zu Paris, Suppl. turc. 1047, Anc. Fonds turc 99
Inaugural Dissertation), Breslau 1938 (Basm. A.
Pries Gmbh. Leipzig), 56 S. 8. (eviren).
 IV. 896/14. X I . 149Q a kadar geen olaylar toplayan
Tevrh-i l-i Osmn. Utrecht. niv., Kt., coef
turc 20 (Bk, M. J. de Goeje, atal., V, 267),
V. 876/1471e kadar geen olaylar toplayan Tevrh-i
l-i Osmn; Viyana Mill Kt. Nu. 983. (Bk, Flgel,
KataL, II, 207).

stanbul kitap kolleksiyonlarnda sakl bulunan ayni

nitelikteki yazmalarn says ok daha artktr. Baslm
fihristler genel olarak Tevrh-i l-i Osmn slubundaki
tarihi kitaplarn balklarna bakarak eksiklikleri ve iin
dekileri anlama mmkn klmamaktadr. Bu kitabn
baka yerlerinde adlaryla yazlabilecek olan eserleri burada
yazm olmak tehlikesi varsa da bu yazmalardan bir takm
aada gsterilmitir :
1. Tarh-i l-i Osmn, Umum kt. Nu. 5224.
2. Tarh-i l-i Osmn, Es ad Efendi, Nu. 2080.
3. Tarh-i l-i Osmn, manzum, Esad Efendi., Nu. 2081.
4. Hikyt-i l-i Osmn, Husrev Efendi. Nu. 386.
5. Tarh-i Seltn, Es ad Efendi. Nu. 2145.
6. Tarh-i Kadm, Nur-i Osmaniyye, Nu. 3157.
7. Tarh-i Trk, Nur-i Osmaniye, Nu. 1436.
8. M in el-Tarh (!) Nur-i Osmaniyye. Nu. 1458.
9. K ta min el-Tarh, trke ve arapa, Umum Kt.
Nu. 5098. '

. stanbul Kolleksiyonlarnda bulunan aym nitelikteki

eserlerin says tabii bu kadarla kalmaz.
Fransa da ve hele Paris kolleksiyonlarnda sakl bulu
nup ou eski el yazmas olan katologlara gre niteliklerini
tayin g olan Tevrih-i l-i Osmnlam. da says her halde
daha az deildir. Paristeki Mill Ktphanenin Codices
regii*sinde bu nitelikteki kitaplardan en nemlileri aada
gsterilmitir :
 1. Cod. reg. C X V III (atal., 316) : tevrh-i l-i Osmn;
bk. P. Wzttek, MOG, l , 151 v.dd.
2. Cod. reg X C IX (Cat., 315) : Tevrh-i l-i Osmn,
I. Selim e kadar gelir.
3. Cod. reg. C X V II (Cat., 316) : Bayezid e kadar Os-
manl tarihi, bunun yazar olarak Ebul-Hayr adl birisi

4. Cod. reg. C X X I (cat., 317) : Tevrh-i l-i Osmn.,

baka bilgi yok. Erturul un Babas efsanev Hrmz
(Her halde rmuzd) Ebbekir adl birisinin sfahan ya
knlarndaki Haman (Her halde Mhn) dan Konyaya g-
etmesiyle balayan ve 908/7.V II. 1502 (Malkovi, Malko
olu Bali Beyin II. Bayezid zamannda Eflk a akm)
yl ile biten Osmanl tarihinin belki de popler bir tasviri
Dresden Memleket Ktphanesinde 111 numarada bulun
maktadr (Bk. H. O. Fleischer, atal., 16 : 54 yaprak 4).
Haklarnda fazla bilgi verilmemekle birlikte aadaki
tarih eserleri de vardr : Cod. regi L X X X II (Cat., 311; II
Selim zamannda Trklerin tarihi) ve X V C III (Cat., 314)
984/1541e kadar Osmanl tarihi (Herhalde, Mhyieddn
Cemli, a. bk. Nu. 57) ve sonra Gotha Memleket ktp
hanesinin trke el yazmas Nu. 149 (Trh-i l-i Osmn,
895/1490a kadar) ve Nu. 150 (Trh-i l-i Osmn, 963/
555e kadar); bk. Pertsch* Katal., 121 v.dd.
*

24. YSUF (EVK)

Ysuf Edirneli dir. Mahlas evki5dir. II. Bayezid za
mannda divan ktiplii yapmtr. Trke ve farsa iirleri
vardr; bir divan vardr. Ayrca bir trh-i l-i Osmn yaz
dna hemerisi Seb (Tezkire, 81) ve daha sonraki Riyz*

1 GOR, X , 694de bahsedilen eser bunun ayn olmaldr. Orada bu eser haksz olarak l-
med Tskoprsre (EbI-Hayr)nin (A. bk. Nu. 68) sanlmaktadr. Bk. bunun iin P4tis de la
Croix, Histoire du Grand Genghizcan (Paris 1711) 525. Eser iyice incelenmek gerekir.
tanklk etmektedirler- Hayatnn son gnlerini stanbul da
bir hastahanede geirdi. Orada Galata mezarlnda gm
ldr,
i, III, 71de avmil-i fris adl bir gramer eserinden
bahsedilmektedir. Ktip Ysuf ayn zamanda nl, bir
hattatt.
YAZMALAR : Trh-i l-i Osman, yeri belli deil; Divn, Berlin,
Devlet. Kt., Yaz. or 8 1630.
KAYNAKLAR : Seh, tezkire, 80 v.d.; Latifi, Tezkire, 212 v.d.;
(Burada ondan Abduihou diye bahsedilmektedir, belki de dnme
ocuu?); Riyz, tezkire\ GO, I, 253; SO, III, 172; OM . III, 71 v.d.

25. RH ELEB

RM o mellifin mahlasdr ki yakn zamana kadar

eserinin varl ancak lnin Khn l-akbrhnda ve Mnec-
cimba tarihindeki iaretlerden anlalmakta idi., J* H.
Mordtmann son zamanlarda eline geirdii bir ok el yaz
malarnn bu mellifin eserinin kopyalar olduunu ispat
etti. Mellifin kiiliyi hakknda bunlardan hi bir ey
renemiyoruz. Tarih yazan RMyi Muhyie&dn Cemli (a.
bk. Nu. 57) gibi Zenbill l Efendinin oullarndan biri
ve air olan ve sylendiine gre 927/12.X I I . 1527 de
len Rh Fzl Efendi ile ilgilendirmek (Bk. benim Uru
yaynma S. X II I) bir ihtimalden baka bir ey deildir.
Ona Rh Edrenev denildii iin bu iddia doru olabilirdi,
Bununla beraber baz eserler de Rh Fzl Efendinin s
tanbulda doup gene orada ld bildirilmektedir (Bk.
Sehf tezkire 127).
Rhinin tarihi iki ksma ayrlmtr; mellif birinci
ksmna mebdi ikinci ksmna metlib adm vermektedir.
Birinci ksm genel nitelikte iki babdan oluur. kinci ksm
ise her bab bir sultann hkmetini anlatan sekiz babdan
meydana gelir. Bu suretle btn eser on bab tekil etmek
tedir. (bk. bunun iin Lesmclavms, Historia Mslim Turc.,
Sp. 42) II. Bayezid zamannda (148-1512) yazlm olan
kronik 917/31 .I I I . 1511. ylyla bitmektedir. Ltf Faamn
kronii RMnin etkisi altnda kalmtr (A. Bk. Nu. 64).
YAZMALAR: Berlin, Devlet Kt, or. 4 821 (yal A. D. Mordtmann*
m ktphanesinden), bk. MOG, II, 129 v.dd.; Oxford, Bol, Libr., Marsh.
313 (Uri, atal., I, 303; Rotografyas F. Babingerde, Berlin); Cezayir,
Mze. Kt., Nu. 650Fagnan, Catalogue, 459); Edirne, Faik Bey Ktp
hanesi (Bk. Mehmed Cevdet, Dergh, Nu. 15 (1337), 39, not. 1); stanbul,
M. Fuat Kprl Kolleksiyonu, bk. MOG, II, 134 ve buna ilve olarak
MOG, t , 217 v.d. (Mellifin kim olduunu anlamadan paralar aln
mtr).
KAYNAKLAR : Der slam, X III, 159 (M , Mordtmam); MOG,
II, 129 v.dd. (J. H. Mordtmann); Seh, Tezkire, 127; Latifi, Tezkire, 172;
SO; II, 421; OM, III, 54.

26. S N N ELEB (BHT)

Sinan eleM Kandran (Lleburgaz, Trakya)ldr ve
II. Murad zamannda (1421-1451) Vize de valilik eden ve
fethe itirk ederek stanbul un Suba*s olan (Bk. k-
paazade, Tarih, 142, 15; Kritoboulos vsr). ve sonra Belgrad
seferinde II. Mehmedin maiyetinde bulunan1 Sleyman
adl bir Rumeli Beyinin oludur. Sinn elebnin II. Baye-
zidin gazabna urad, Irana kap orada mehur air
C m i ve Mr Al r Nevyi tand ve bunlarn ricas
zerine afedilerek tekrar saraya kabul olunduu ve Sancak
Beyi nasbolunduu rivayet olunur. O, Nizmnin hamse-
lerVni taklid eden ilk Trktr. Babasyla kendisinin hayat
hakknda verilen toplu bilgiye gre 1450 ile 1520 arasnda
yaadn kabul etmek uygun olur. Hayatnn sonu hakkn
da bilgi yoksa da 1520 de ldn kabul etmek mmkn
dr.
Bihit mahlas ile tannm olan Sinn elebi bir Os-
manh tarihinin mellifidir slup itibariyle zamannn kro-

1 Olu Ahmed Bihiti (Bk. Sehi, Texkiret 94 v.d., O M s II 96) Cem ile Sulta Baye*d*ra
mcadelesi ti*erme bir tarihe yasmtr; Bk. Yukayda Nu. 16, not 1; SO, II, 184, a. 1.
iliklerinden ve zellikle Mehmed Nernin eserinden tama-
myle ayrlan hu kitaba, Sanatkrane slup ile yazlm
ilk Osmanl tarihi denilse yeridir. Mellifin airlik istidadna
uygun olarak hu eserde ayrntlara ait olaylarn tasviri
geni olmayp buna kar meydan savalar airane ve
etrafl yazlmtr.
Kitabn ele geen ve son ksm eksik olan tek yazma
nshas Yldrm Bayezidin Hkmeti ile (1389) balamakta
ve II . Mehmedin lmnden hemen sonra, tarih yazan
ve Sadrazm Karamam Mehmed Paanm katline kadar
gelmektedir (Bk. yukarda Nu. 11). Eser I I . Beyazdin
saltanat srasnda bitirilmi olmaldr. 902 de len air
Ahmed Paa dan kitapta merhum diye bahsedilmekle bun
dan terminus post quem kmaktadr. Baz yerlerinde eksik
likler, baz yerlerinde ilveler bulunan ve bu kitabm ksmen
bir istinsah olan dier bir yazma 908/7. V I I . 1502 senesi
ile bitmektedir. Bunlarn birbirleriyle olan ilgisi henz aydm-
lanmamtr 2.
YAZMALAR : Londra, Brit* Mz., Add. 7869 (Bk. Rieu, CTiVf,
44. v.dd.) ve Add. 24* 955 (Rieu, C T M , 44, v.dd; ilk yazlan yazmann
ksaltmas). Metin tecrbesi : Der slam, X II (1921), 106 v.d. ve XII,
231.- Rotografyas eseri yaymay tasarhyan F. Babingerde (Berlin).
KAYNAKLAR : Rieu, ayn. esr.; Al, Kiinh l-hbr, baslmam
ksm; Latifi. Tezkire (stanbul 1314), 104 v.dd. (iirlerinden numune
lerle) Knalzre, tezkire; Evliy elebi, Seyhetnme, I, 341, 9 v.dd.
(ok az); F. Babinger, Der lemi, /X II, -105 v.dd.; bk. GOR, III, 755,
Nu. 10 ve 760, Nu. 32 (?) ye de. *

2 Ramaan Efendi (Bibst). Vize de SwtlmshsB adh birisinin olu olarak dnyaya gelen
ve Sinan elebinin hemerisi ve onun gibi Bihitf mahlasn tayan Ramazn Eendiyi Sinn
elebi ile kantrmamaldr. Ramazn Efendi mehur. eyh Merkez MusliheddSn Efendinin
(lm. 959/1552, bk. N, 522 v.d.; Evliy, 1, 372) mrididir ve 979/1571 de imam ve vaiz olarak
orlu da lmtr. Orada onun zaviyesinin yanmda gmldr (bk. Eviiy, III, 298, 6 v.dd.).
Trakyak bu iki Blhiti arasnda fair kan hsml olup olmad malum deildir. Ramazn efendi
bir Scymnnme yazd iin burada anlmaa deer. Bu manzumenin tarih olup olmad
belli deildir.
K A Y N A K L AR : At, %eyl-i N> 156; Latf, Tezkire, X 105 v.d.; SO, II, 34; OM, I, 42;
Babinger, Der slam* X I I , 105 v.d.
 27. KIVMEDDN YSUF B. EL-HASAN
HSEYN (K A D - BADAD)

Kvmeddn Ysufun hayat hakkndaki bilgi irzl

olup itikadndan dolay gen iken oradan hicret ederek
sonralar Badad a kad olduundan ibarettir. Daha ziyade
Kd-i Badd diye tannmtr. ah Ismilin zuhuru ile
iiliin glenmesi zerine Badadta dahi oturamad.
nce Mardin e, sonra daha ierilere gitti, sonunda stanbul da
Sahn mderrisi oldu; H. K. II, 204e gre 922/5.11.1516
yllarnda baka kaynaklara gre de 819/19.III. 1512 y
lnda orada ld.
Kvmeddn Ysuf Osmanl hanedannn bir tarihini
yazmay ve bunu II. Bayezidde ithaf etmeyi tasarlyordu.
Her halde Bayezid ona iltifat etmi olmaldr. H. K . Nu.
149 da Ahkm es-seltin (Bk. N. 327, 14 a.) ad verilen
bu kitap da asla yazlm olmamaldr. Buna kar farsa
yazd, ve iinde Sultana yapaca etkiyi denemek iin
plann aklad ayrntl dbce bulunmutur.
YAZMALAR : Dbce : Leipzig, ehir Ktphanesi, yazma mec
mua, Nu. IX , 144 v yaprandan 165 r yaprana kadar (bk. H. O.
Fleischer, Catalogus, 380. Y. S., 20 yaprak dolduran dbce9nin iindeki
leri tam olarak bildirir).
KAYNAKLAR : N , 326 v.d. (orada ahfadndan ikisi (bk. S. 327,
yukans)nden bahsedilir ve bunlara Baddzdeier denir); SO. III,
62; Fleiseher, ayn. esr.

28. HAKMEDDN DRS B. HSAMEDDN

AL EL BTLS (D RS BTLS)
drs Bitlisli dir (bk. erefimenin H. A. Barb tara-
fndan almanca evirisine, Kitap, IV, S W. A W, Phil-Hist,
K L9 1859 (Viyana 1860), 153). O, eyh mer Yesrin tari
katna mensup Husmeddin adl bir sofinin oludur. drs
nce Akkoyunlularm saraynda Uzun Hasann olu Ya-
kb Beyin maiyetinde ktip olarak alt. 890/1485 yi
lnda II. Bayezid e yazm olduu br tebriknme ile h
kmdarn dikkat ve takdirini ekti. ah smailin Safev
saltanatm kurmas zerine 907/1501 ylnda randan
II. Bayezid e kat ve onun saraynda kald. Sonralar
ran seferinde I. Selimin maiyetinde bulundu ve Sultanm
emriyle Krdistan ona verildi. Bir Krd ordusunun ba
nda Iranllan yendi, Mardini fethetti, Urfa ve Musulun
lhak iin grmelerde bulundu. Fethedilen memleketin
i dzenini glendirdi. Msr seferine de katld. Msrn
daresi hakknda arzettii mtalaalar kabul ettirmek
iin Sultan tantanal bir kaside ile vd. stanbul da I.
Selim ile ayn ylda Zul-hicce 926/12.X I . 1521 de ld
(Olu EbuI-Fazlm verdii bilgi, a. bk. Nu. 82). Eyyb de
kan Zeyneb hatun tarafndan vakfedilen mescide bitiik
drs kknde gmldr,; bk. Hadkat l-Cevmi, I,
262 v.dd., ve GOR3 IX , 100, Nu. 531. Olu babasnn tarih
eserini yazmaya devam eden Defterdar Efoul-Fazlchr; A.
bk. Nu, 82.
drs Bitlisi Het Bihit adyla farsa byk bir Osmanl
tarihi yazmtrx. Bitlisi, II. Bayezidin 908/1502 ylnda,
t Melik Cuveyn, Vassf, Muneddn Yezd ve erefeddn
Yezdinin tarihlerini rnek edinerek, kuruluundan o gnk
gne kadar Osmanl hanedannn ayrntl bir tarihini yaz
may kendisine emrettiini eserin nsznde syler. O iki
buuk yl iinde Sultanm emrini yerine getirmitir. Btn
eser sekiz ksma (Aslna gre ketbe) ayrlmaktadr. Her
hkmdarn hkmeti devrine bir ksm tahsis edilmitir
ve her ksmdan nce manzum bir nsz vardr. Btn
eserin bir emas aada gsterilmitir s Giri (talfa)9 iki
ksm : 1. Tarih ilmi, 2. Osmanl hanedannn ve bu ese
rin ykseklii. I. Bihit: tali a, iki mukaddime, 15 destn
(Yazmalarda ekseriya 13-14), Hatime; tali9a Osmanllann

1 bk. H . K .y Nu. 2152 ve Nu. 14406.

kkeninden ve soyktnden bahseder, iki mukaddime
Osmanllarm ilk harplerini Seluklularla ilikilerini, Osmanm
tahta km ve ada hkmdarlar anlatr. 14 Destn9
dan alts Osmann tahta kndan nceki, dierleri daha
sonraki olaylara aittir. Htime; Osmanm lm. II. Bihit:
tcdfa, iki mukaddime, 18 destn. TalVa hkmetin Orhan a
geiini sebeplerini, mukaddimemler bu hkmdarn iyi va
sflarn ve faziletlerini, tahta kn ve ada hkm
darlar anlatmaktadr; Destnlar da seferlerinden ve fe
tihlerinden bahsederler. III. Bihit: ayn ekil, 18 destn,
bunlar I. Muradm hkmetini anlatrlar. IV. Bihit: iki
mukaddime ve 16 destn, bunlar Yldrm Bayezidin hkr
metine aittirler. Y. Bihit: 1 mukaddime, I. Medmedin
hkmetinden bahseden 28 destn bir Htime. VI. Bhit:
iki mukaddime ve 24 destn (II. Murad), V II. Bihit: iki
talfa bir kalb ve iki cenh9dan oluan mukaddime, 29 destn.
Mukaddime, 1. ta lfa : II. Mehmedin clusu, 2, talfa :
ada Kr al ve alimler hakknda bilgiler; kalb: II. Meli
sa din faziletlerinden rhanlarmdaan, kudretin den ve
ordusundan, seferlerinden, yap ve onarm ilerinden vsr.
den bahseden blmlerle; 1. cenah: ocuklar, 2. Cenah:
vezir ve komutanlar; 29 destn II. Mehmedin Mslman
larla 7 ve Hristiyanlarla 22 olan harplerinden bahseder.
VIII. Bihit: Bir mukaddime9ye, bir talfa'ya. bir kalb'e
ve iki 6asa ayrlmtr. Mukaddime: II. Bayezidin hk
meti, ada krallar; T a lfa : II. Bayezidin faziletleri ve
dier vasflan, yap ileri ve din vakflar; K alb,; Clus;
I. bas: harpler, fatihler, 8 destn, bunlardan sol cenah9m
(Meysere) en sonuncusu Franszlarn ve Venediklilerin 907/
1501 ylnda Midilliye yaptklar hcumun pskrtlmesini
anlatr. Sa Cenh'm {Meymene sonuncusu ise ehzade
Mahmdun oullarnn 911/1505 ylnda yaplan snnet
dnlerinden bahseder; II. Bcfs; iki cenah dan olumak
tadr : I. (II. Bayezidin ocuklar), vezirleri, beyleri, kosrn
tanlar, hkimleri, limleri, 912/1506 ylnda r z Beyin
Bosna Valisi olmasyla biter. Mellifin el yazs ile olan
yazmadan Mehmed h Fenrnin istinsah etmi olduu
nsha (Kalkte, siatic Soeiety)mn da delalet edebilecei
gibi eserin sonundaki htime (Bayezidin hali ve Selim in
clsu) de bizzat drs Bitlisi tarafmdan yazlmtr..
drs Bitlsnin Het Bihit*i Osmanh Tarihi iin im
diye kadar istifade edilmemi bir hazinedir. Yakn bir
zamanda, en iyi yazmalara gre yaynlanmas Trk tarihi
aratrmalarnn ok abukluk gerekriten bir devidir.
D. S. Margoliouth bir ka yl nce Gibb MemoriaVda. yaymn
tasarlyordu, bu niyetinden vazgetii sonradan iitilmitir.
Bunu dnceden i alanna karmak artk bilimin bir
onur devi saylmaldr.
Farsa yazlm olan bu eser (Bk. GORy I, X X X V ve IX ,
188 v.d.) fazla ssl slbundan tr sonraki nesiller tara
fmdan az anlalm ve ok gemeden drsin anlatt olay
lar yalnzca' kopya eden daha sade eserler yerini tutmutur.
Bu hal eserin tam kopyalarnn nisbeten az olmas sebebini
aklar. Kemal Paazade (Bk. a. Nu. 42) tarafndan yazl
d sylenen Het Bihit tercmesinin de yle pek fazla
yaylmad anlalmaktadr. drs Bitlsnin mukaddime
sinde ne yazkki adlarm sylemedii kaynaklar hakknda
hi bir aratrma yaplmamtr. Ancak bir ok kayp olan
veya henz bulunamyan eserlerden onun istifade etmi
olduu phesizdir.
drs Bitlisi, lmnden sonra ancak baz paralan
ele geerek olu Ebul-Fazl tarafndan yeniden dzenlenen
(bk. a. Nu. 82) farsa yazlm bir Selmnme'nm de mel
lifidir.
YAZMALAR: 1. Het Bihit, farsa aslnn tam kopyalar: Bankipore,
Oriental Public Linbrary, Nu. 532-534, kitabn sonuna baklrsa eserin
mellif tarafndan yazlm nshas (bk. MaYavi Abdal M uktadir, Catalogue
of the Arabic and Persian M SS. in the Oriental public Library o f Bankipore,
VI, Cild (Patna 1918), 203 v. d.d. (ok iyi bilgilerle); Uppsala, niver.
Kt., Nu. 274, olaanst ssl nsha, bu bir yayma esas olabilir;
bk. bunun iin Tornberg, atal., 191 v. d.; Londra, Brit. Mz. Nu. 7646/7
(Rieu, pers. M ss., I, 216 v. dd.); Oxford, Bodlein Library, 311 (Bk*
Ethe, Boi. Libr. Cat., 1. 166 v. d.); Petersburg, Umumi kt., nu. Nu*
85 (Bk. BuiL de VAcad. m p., VIII, 264); stanbul, Umumi., Nu. 5161/62;
Nur-i Osmaniyye, Nu. 3209/12, 2082.-II. Tam olmayan kopyalar: Berlin
Dev., Kt., Nu. 440 (Bk. W . Fertsek, Pers. H ss., 430 v.d.), yalnz son
3 bihit vardr; Londra, Royal Asiatic Siociety, Nu. CLVII (bk. Morley,
Descriptive Catalogue, 142), yalnz 6. ve 7. Bihit vardr; Londra, India
Office, Nu. 571, yalnz 7. Bihit (bk. Ethe, Catalogue, 226 v. d.); Man-
chester, tniv. Kt., Lindsay Kolleksiyonu. Nu. 395/6 (ki cild); Paris,
Mill Kt., Supplem, 1558 (1.-6. Bihit); anc. fds. 59 (Mazarin, C. J2.
1507; 3, ve 4. Bihit.) anc. fds. 76 (7 ve 8 bihit); anc. fds. 77 (8. Bihit);
anc. fds. 78 (8. Bihit); bk. bu yazmalar iin E. Blochet, atal, des mss
pers., I, 319 v.dd.; Kalkte, As. Soc. Nu. 211 (D. 346; 7., 8. Bihit ve
Htime; Bitisnin el yazmasndan Mehmed h Fenrnin 963/4 yllarnda
ettii stinsah; bk. bunun iin Wl. vanov, concise descriptive catalogue o f the
persian M ss. vsr. (Kalkte 1924), 67 v. d.) ; Ankara Trk Tarih Kurumu
Kt. Yalnz 7. Bihit (eviren) -III. Trke tercme : 1146/1733 ylnda
Sad mahlasl Abdul-bki (lm. 1161/1748) tarafndan tamamlanmtr;
Bk. GOR, I. X X X V ve IX , 188 v.d.; Viyana Milli Kt., Nu. 994, 4 cilt
(bk. Fliigel, Kat., II, 216 v. dd. ) iindekiler hakknda tam bilgi ile);
Stockholm, Kral. Kt., Nu. 70 (2 ce 3. bihit; bk. Riedel, Katalog. 47)
stanbul, Nur-i Osmaniyye, Nu. 3078; Hamidiye Nu. 928; Aya Sofya,
Nu. 3544. IV. Selimnme : Londra Brit. Mz. Nu. Add. 24960 (Rieu. C P M ,
I, 218 v.d.); Manchester, niv. Kt., Lindsay, Nu. 47; Paris, Mill Kt.,
anc.fds. Nu. 236.
KAYNAKLAR : Sadeddm, tc l-tevrh, II, 566; N, 327 v.dd.;
Hadkat l'cevmV, I, 262 v.dd.; Der slm X I (1921), 42 (baka kaynak
iaretleri ve trke tercmeden numunelerle); Brockelmam, G AL , II,
231; E d , I, 745 (Bidlisi kelimesi altnda (Cl. Huart); OM , III, 6. v.d.

29. SAF
Bu air tarih, yazan Sinopludur, stanbulda yaam
tr. skender Paanm sonra da Beyolundaki mevlevihane
eyhinin ktibi idi. 927/1521 ylnda ve rivayete gre 110
yanda lmtr. stanbulda tersanenin arkasndaki ko
nutunda gmldr.
 II. Bayezid zamannda yaayan mehur Keml Reisin
(bk. GOR, II, 293, 327) deniz savalarn (Gazevt-i bahriyye)
10 000 beyitlik bir mesnevide terennm etmitir. Bundan
baka Fetihnme-i ynabahti ve Motn (26.V III. 1499 ve
10.V III. 1500) adl bir eser telif etmitir; bk. G&R, II,
319 v .d .d 1.
YAZMALAR : imdiye kadar bulunamamtr.
KAYNAKLAR : l, Knh-l-Ahbr, baslmam ksm; SeM,
tezkire, 72; Latf, Tezkire, 226; GOD, I, 262; SO, III, 227; O M , II, 80.

30. TC BEYZDE C FER ELEB

Cafer elebi, Tc Beyin (bk. Latifi, Tezkire, 108) olu

ve 922/1514 de idam edilen Sad elebinin kk kardei
dir; onun gibi airdi. Amasya da domutur. Sonralar iki
defa nianc'hk makamna geldii stanbul da yaamtr.
8. Receb. 921/18.V III. 1515de Sultanm gazabna kurban
olarak idam edilmitir, (bk. L. Forrer, Die Chronik des
Rustem Pascha, S. 43). I. Selimin emriyle ah smailin
kars Tach Hanmla evlenmiti. Kardeinin ve kendisinin
mezarlar stanbul da Balattadr (Evliya. I. 371 v.d.).
Cafer elebi mahrse-i stanbol fethnmesi veya Feth-
nme-i Istanboi adl bir eser yazd iin burada anlmaya
deer.
YAZMALAR : stanbul, Hlis Efendi (Millet Kt.)
BASIMLAR: TO EM , IY, Cilde ilve olarak' (stanbul 1913), 20
ve 21 aci czler de Halis Efendi tarafndan yaynlanmtr.
KAYNAKLAR : SeM, Tezkire, 28, Latf, Tezkire, 118 Sadeddin,
tc l-tevrih, II, 298; GOD, 1, 180 v.dd.; GOR, I, 180; GiM, HOP, II,
263-285; SO, II, 68, 69; N , 335; OM , I, 263 v.d.; E d l, I, 1036 (C, Huart).

1 Bk. bunun iin mni Seyyid Mehmedin Morann II. Byezid tarafndan fethinin ksa
tasviri; Paris Mili; Kt., Kolieksiyon Schefer Nu. 1170; erfal., 198.
 31. I, SELMin RZNMES

Feridn Beyin Miincft es-Seltn, 12, 396 v.dd. de

nakledilen sefer (396 v.dd. Edirne den aldran a ve geriye
Amasyaya; 407 v.dd. de Amasya dan Kemah a ve geriye
stanbula; 450 v.dd. d e ; Edirneden Msr a ve geriye)
den baka I. Selmin hayat hakknda yine sefer bilgisini
ieren deerli bir kaynak olan bir ruznme vardr. Bu da
dierleri gibi Feridn Beyin ayn. esr. I2. 458-511 de bulunur,
ve 477. sayfadan anlald zere divan ktibi Haydar
elebinin elinden km ve 480. sayfadan anlaldna gre
de 922/1516 ylnda yazlmtr. Feridn Beyin ayn. esr.,
I2, 603 e gre 945/1538 ylnda Dvn Ktibi olan Haydar
elebinin hayat hakknda baka bilgimiz yoktur.
BASIMLAR : Feridn, Ayn. Esr.
LENM YAYIMLAR : Tagebuch des aegyptischen Feldzgcs
Sultan Selimse Halil Edhem tarafndan, tercme edilmitir, Deutsche
Orient - Bchereiy 20. cild (Weimar. 1916) Haydar elebinin ruznme'
sinden paralarla.
KAYNAKLAR : Yukarda yazlm olanlar.

32. KEF MEHMED ELEB

Kefi Mehmed elebi Segban Ba ve Amasya Valisi

Hzr Aann oludur ve orada domutur. Tczde Sadi
ve Cafer elebi ile dostluklar vard ve I. Selmin clusunda
divan ktibi olup Iran ve Msr seferlerinde sr ktibi olarak
Sultanm maiyetinde bulunmutur. 926/23. X I I . 1519da
Anadolu Defterdr tayin edildi, istirahata ekildikten drt
yl sonra 931/29.X . 1524 ylnda stanbul da ld.
Kefnin bir ok arapa ve farsa manzumelerle kark
olarak telif etmi olduu Selmnme, eserin sonundaki ta
rihe gre Receb 927/7 . V I . 1521de birmitir. Ksmlara
ayrlmam olan bu manzum kronik de Suriye, Msr ve
ran seferleri olaylar tarih srasyla tasvir edilmi ve nemli
olaylara ait tarihler ebced hesabyla saptanm bulunmak
tadr. Tarih Tmn Bym lm ile bitmekte yani 21.
Rebi I. 923/13. I V . 1517ye kadar gelmektedir.
KAYNAKLAR : Ali, Knk l-Ahbr (bk. GOR. III, 756, Nn. 73?);
GOR, II, VI, Nu. 9; IX , 193, Nu. 31; Flgel, Katalog, II, 211 v.d.; 0 M t
III, 122.

33. KR

Hayat hakknda bilgi azdr. Alnin Knk l-Ahhr*Aa

(baslmam ksm), Latfnin tezkire, 204 v.dd.de ve Kna-
hzdenin verdikleri bilgiler birbirine uymamakta ve hi
biri ak bir tasviri iermemektedir. Aslnn Krt olduu
muhakkaktr; Emr imi (bk. Latifi, Tezkire 204; H. K .
Nu. 2158). SeKmndme sinin hatimesinde srarla aslnn Krt
olduunu ifade eder ve mderris, kkim ve ktip ve ahin
avna dkn olduunu syler. Alnin verdii bilgilere
gre hocas olduu Zulkadirolu Al Bey b. ehsuvrm
hizmetinde idi. Manzum kroniinin ne mnasebetle naz-
medildii hakknda mukaddimede verdii bilgi bunu teyit
eder. Efendisi olup I. Selime seferlerinde yllarca refaket
eden Al Bey (bk. Ed, I, I, 1001) kendisi ile olan konuma
larnda ou kez I. Selimden hayranlkla bahs ve kendi
tasvirlerine gre bu Sultanm manzum bir tarihini yazmaa
onu tevik etmi. Al Beyin hayatna ve hkmetine mal
olan Ortokbd muharebesinden sonra (bk. Leunclavus,
Hist. Mus., 759 v.dd.), babas1 ve byk babas da (Haan
Aa) daha evvelki sultanlara hizmet etmi olup kendisi
de evvelce I. Selimin Kapucu B a lln d a bulunan Koi
b. Halil adl biri Elbistan (Zul-Kadriyye) sancak beyi oldu.
Bu, iikryi artt ve Selimnme' deki byk yanllk
larn gsterdi. Bunun zerine air eserini imha etti ve Koi

1 Bk. GOR, I X , 193, Nu. 33, buna gre ad Hzrdr; fakat dorusu her haJde Halildir,
bk. Rieu, CTM , 174 b. ve Fleischer, Cat. Dred.t 14, Nu. 101.
Beyin verdii bilgiye gre 930 ylnda yeniden yazd Se-
lmnme yahut Selmnme (Bk. H . K .9 II, 113, ve IV, 380 :
el-futht el-Selmiyye) elmin 895/1490 yhnda Trabzon a
vali olmasyla balar ve Viyana daki yazmada Sleymann
clusundan hemen sonra Sefer 927/Ocak. 1521 de Canberdi
Gazali isyannn bastrld tarihe, dier yazmalarda ise
930/10. X I . 1523 ylma kadar devam eder. Bu biraz
kaba ve tatsz manzumede ran seferi mhim yer almak
tadr. kr eserini gen Sleymna ve Sadrzam brahim
Paaya sundu, ve caize olarak kendisine bir tmar ihsan
olundu. Bir Sleymnnme yazmas kendisinden istenmi
ise de bunu yapmad sanlmaktadr. krnin Selmnme
si, olaylar gzleriyle grenlerin nakillerine dayanlarak ya
zldndan yksek bir tarih deeri haizdir. Sonralar bir
ok defalar -Ysuf b. Mehmed (a. bk. Nu. 38, not 2)in
yapt gibi bu eserden iktibaslarda bulunulmutur. Ka
hire erkeslerinin ktibi Ysuf (a. adna baknz) iikrnin
SelmnmesVm geniletip mensur olarak tercme etmitir.
Bunun bir devamm OM, III. 76,14 e gre (Sucd (A. bk.
Nu. 35) yazm imi. OM . III. 72ye gre evri mahlasl
bir air (Her halde S. O. II. 91e gre 1065/1654de len
evri mahlasl divan ktibi brhm) krnin eserini za
mannn slubuna gre yeniden nazmetmitir; yazmas
stanbulda Mill Kt. de.
YAZMALAR : Viyana, Nu. 1007 (Fliigel, II, 229) : eer. FlgeFin
bu yazmann. 927 ylnda meydana getirilmi olduu yolundaki iddias
doru ise, bu eserin ilk eklidir; bu yazma iin bk. GOR, II, VI, Nu. 12
ve GOR, IX , 193, Nu. 32 ve 33; Dresden, Nu. 101 (28. Ramazan. 971
tarihli, 930a kadar gelmektedir; Fleiseher, Cat,, 14) Upsalada, Nu. 206
(Tornberg atal, 125, 18. Rebi. II. 965 tamamlanm kopya); Londra,
Brit. Mz., or. 1039 (Rieu, CTM, 174); stanbul Millet Ktphanesi.
KAYNAKLAR : l, Knh l-Ahbr (bk. GOR, III, 755, Nu. 46);
Latifi, Tezkire, 204 v.dd.; SO, III, 155; GOD, II, 452; GOR, II, VI, Nu.
12; GOR. IX , 193, Nu. 33; Fliigel, ayn. esr.; Rieu, ayn. Esr; OM, III,
72.
 34. SB K B v BRHM
shak elebi skbldr. Kl cilacs brahimin olu
dur. Kaza mesleini takip etti ve Takprzde, N, 468
v.dd.de adlan yazl ehirlerde mderris ve kad oldu. So
nunda Zul-Hicce 942/Mays 1536da kad olarak am a gitti
ve orada 943 (SO, I, 324) yahut 944/10. V I . 1537 de ld1.
O Selmnme yahut da shaknme ad verilen (bk.
' H. K . Nu. 2158, 7244) bir eser yazl. Bunda I. Selimin
clusuna kadar ,(918/1512) ki hayatna ait olaylar tasvir
eder. Eser uzun, ksa bir ok menzumeyle yle doludur - ki,
secili nesirle nazm durmadan bir birini takip eder (bk.*
Flgel, Kat., II, 212). Selmin babas II. Bayezid ve kardei
Ahmed ile mcadelesi zellikle geni olarak tasvir edilmitir;
eser Selimin olu ve veliahdi ehzade Sleymann stan
bul a gelmesiyle biter.
Viyana, Mill Kt., El yazmalar 991, yaprak 94 v.
v.dd. da grld zre (Bk. Flgel, Katal, 216 v.d.) shak
elebi ayn zamanda mektup rnekleri mellifidir.
YAZMALAR : Viyana, Mill kt., Nu. 935, 2 (Flgel, Kat,, II, 161 :
982 tarihli : Futuht-i Sultn Selm); Nu. 989 (ayn. esr. II. 212 v.d.;
1029 tarihli; Nu. 990.(Ayn. Esr., II, 213, 952? tarihli); Nu, 991 (Ayn.
Eser., 213, 974 tarihli ve eksik); Bk. bunun iin GOR, II, VI, Nu. 7 ve
IX , 192, Nu. 29; Paris, cod. reg. CXLI (atal,, 319); Schefer koleksiyonu,
Nu, 1174; Kahire. TC 170 v.d.
TERCMELER ; Franszca tercmesi, Paris, Mill Kt., trad. -Nu.
XXVIII. (bk. catah cod. reg., 355).
KAYNAKLAR : iY. 468 v.dd.; Al, Knk l-hbr, (bk. GOR.
III, 755, 2); SeM, tezkire, 45; Latifi tezkire, 89; 80, I 324; GOD, II, 218
Gibb, Ottoman Poems, 193 Gibb, HOP, III, 40 V. dd.; Knalzde, tezkire',
Rieu, CTM, 176 v.d. (shak eehinin Divan, biyografya bilgileri ile);
O M , II, 76 s.

1 im yk hakknda ayn rivayetler vardr. Bk. bunun iin Ries, C T M , 176 b. aada,
ve SI&, HOP, III, 41, not. '
2 Elyazmas listeleri ekseriya anonim Selmnme'leTtm bahsetmektedirler. Mesel Berlin,
Devlet Kt.t*nin yeni elde edilen bir yazma mecmuasnn 56b yaprandan 61b yaprana kadar;
bir de (Paris) Scbefer koeksiyonunun 1166 numaras (57 yapr.) bk. Bfoehet, Catalogu* 197;
 35. SUCD ELEB
Scfiif ' (Mahlas) K alkandeenl veya Latifi, Tezkiref
1839e gre Pritinelidir. I. Selimin son zadnazm Piri
paann himayesinde idi ve Sihdar Ktiplii yapyordu.
Baka kaynaklara gre de Sipahi ktibi idi. SO, III*
95a gre Sleymann saltanat sr.asmda lmtr.
Sucdnin Selunnme*si tslk elebinin aym adl
eserinin bir devamdr 1 1. Selimin Sefer 918 (Mays. 1512)*de
clsu ile balar I. Selimin ran seferleriyle (aldran
muharebesi) ve neticesi Merci Dabig de alman Suriye ve

onra, stanbul, Esad Efendi., Nu. 2148, 2152.- okluk II. Selm adrna yaklan eserler bunlarla
karmaktadr. I. Selrae ait Seimnmehtin bir oklan kayb olm gibidirler, yahut da bu
manzumelerden. baklan hakkmda hi bir bilgi yoktur. te burslardan en nemlileri.
1 SeHmnme, IznikIi Derni tarafndan. nanzmede I. Selmin Iran ab
Ism ve Masr Sultan Knsb ei-Gr ie jrr/cadelcleri tasvir edilir, yazar iin
bk. Latlffetezkire^ 152 v.d. bu kaynaa gre o Laifinin ada imi, ve SO, 11,
327 burada o her halde yanllkla terzi olavak gsterilir. SO, II 327de grl
d zere Bcraat ad Sleyman samannda ek rabette idi. Eser bakknda bk-
GOR, I, X X X I X , not. I X , 256, Nu. 62; 0,%% III, 181, t (iindekiler hakknda
ksa bilgi le).
% Sdmnmc> llld tarafndan yjmlrmfr. NlydeI bir kad^Bm mahlasdr.
stanbnMa, Erivan kknde; hk. OM, III 186 a. 8. (iv yafeit II. Selim ?).
S SeUmnme, riff (Bk. H. K IV 13) yazm vs I. Selfme smzmstur. Belki de
rifin iinde II. ByeacPin I. Spl'mle rncadelesim tasvir ettii BSyexidnme*
atin ayndr; bk. OM, III 185, 4 (Yine orada 176, a. 3 d evki mablak
Mebrae-i bm Mustaf tarsfmdsm 1013-1604 ylnda yasjlnr. bir Byesidnra*d<sn
bahsedilmektedir, hmrnn ymmam her halde stanbul'dadr). 891/1486 yxhnds
yaslm farsa anonim bir Byemnme, Cambridge niversite ktUpbasesia-
dedir; Bk. Nu. 1450* E, G. Brownc, Supphmsntary Handist, 243
4 hnme \hM tarafndan yaaalrmtvr. 4000 beyittir* her hM I . Sdsm sa
manndan; bk. M. K . IV . S (efedf ile kjmm-a m?).
5 SeUmnme? Seast tarafmdaan ysslms, be?kf II. Selfm samamna aittir; bk.
M , IH* 185* I hma kar OM l'U SS5 fer, gre SiiIayKismy sdls ibibr
manram.e bahse konudur ;
6> Seimnme veya hnme, M&ySJnimdir; b k. GOR9 I , X X X I X * not. ayrsstla
bilinmiyor.
7 Selmnme%I. Selm arsfmdan Suriye'nin vs MmrHn fathinin imvlrt v@ b
mei samanmd (916-22) yapfctklan. Mancbeater, niversite Kt., Lindsay Kol
leksiyssm Nu, 136. Bk. (M 7mn%y'} Bihli'ihttca Linmicma (Aberde. 1898), 26S
Sultanlara ithaf edilmi lsm. ir ounun y&Imss smriif bir yasmass bulunan b eserlerde,
bir oumsa. Saray ICtphancsind bulusmas ramkiteJir. Yukarda adlan y*xla kitaplar
d orada aransa yeridir; bk- Kebire * T i 5, l-?0. (TrCfs Slfe H fe ) 114 (b k el yam*
masa mecssmad. II. Byestd'm taribl-)*
 Msr seferiyle etraflca megul olurx. Selefi gibi Sucd de
oka, bir ok nazm ve tarih beyitleriyle kark secili
nesri kullanmaktadr. Bk. H. K. II, 112.
M 0, II, 76ya gre Sucd, kr (Bk. Yukarda Nu. 33)
nin SelmnmesVnia bir devamm yazmtr. Bu bir yan
llk olmaldr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 992 (Flgel, II, 215; bk,
buna ilaveten, GOR, II, YI, Nu. 8 ve IX , 193, Nu. 30).
KAYNAKLAR : SeM, Tezkire, 110 v.d.; l, Knh l-Ahbr; k
elebi, Tezkire; Knalzde, Tezkire; Latf, tezkire, 183; S 0 9 III, 9; GOD,
I, 239; Der slam, VI, 387 (W, Barthold); OM , III, 183, 6.

36. MUHAMMAD B. MUHAMMED B. MER

B. SULTN
Bakaca tannmy-n bu yazar I. Selimin Arap memle
ketlerindeki seferlerine gre bir biyografyasm yazdndan
burada anlmaya. deer. Yazarn hayat hakknda bildik
lerimiz amh (Salihiyeli) olduu, orada 870/1465 ylnda
doduu ve 950/1543 ylnda da ldnden ibarettir.
Hanef idi. el-Cevhir sl-muziyye f i eyyam el-devlet el- Us-
mniyye adl eeri ksma ayrlmtr, ve ksa izgilerle
ad geen Sultann hayatm anlatr. Sultana sunulmu ol
duu tahmin edilen bir tek nshas bulunmutur bundan
dolay da fazla yaylmamtr.
YAZMALAR : Berlin, Prusya Devlet Kt., ar. Hs. Nu. 9725 (Bk.
hifvardt, Katal., 240 v.d.; her halde Unicum). ^
KAYNAKLAR : Ahlwardt, ayn. esr.; Brockelmann, GAL, II, 289.

37. HAAN B. HSEYN

Haan B. Hseyin Semerkandldr. ve Sleyman'n
saltanatnn ilk on ylnda kad olarak almtr. Hayat
hakknda baka bilgi edinmek mmkn olmamtr. 936/

1 GOD, I, 239a gre eser byk selsele ile balar (Yani 1509, bk. GOR, II, 349, 622) ve
Byeaidin lmyle (Yani 2 6 .V . 1512) biter, muhakkak bir yanllk.
1529 ylnda mehur sadrzam brahim paa (lm. 942/
1536; bk. GOR, III, 162) iin LatHf el-efkr ve-kif el-esrr
(H. K. Nu. 11113) adl be ksmdan oluan bir nevi siya-
setnme yazd. Bu ksmlar unlardr 1. Siyasetin esaslar
(F Ahkm el-siyst). 2. Tarih (F tarh ekbir el-berriyt)
3. Edep bilgisi (FVl-edebiyyt), 4. Umum ahlak bilgisi hak
knda (fl-ahlk el-mahmdt veUmazmmt), 5. acaip yara
tklar ( f ac'ib el-mahlkt). Tarih hakknda olan ikinci
ksm dnya tarihinin bir zetidir. Bunun Osmanllar a ait
olan dokuzuncu km yalnz I. Selimden ve Viyana seferine
kadar (936/1529) Sleymandan bahseder. Bu kk A rapa
risale kendi tr arasnda ilk eser olmak itibariyle Osmanl
tarih edebiyat iinde anlmaa deer.
YAZMALAR : Viyana, Mil Kiitp., Nu< B85 (Flgel, Katal., II,
114 v.d.); Viyana, Kons. Akad., Nu. 244 (Krafft, katal., 86; yalnz ikinci
tarihsel blm ierir).
KAYNAKLAR: Yazma kataloglan ve Brockelmann, GAL, II,
446.

38. AHMED B. ALI B. AHMED N RED D N

(BN ZNBL^
Ahmed B. Ebil-Hasan Al b. Ahmed Nureddn el-Ma-
hall e-fi b. Znbl er-Rammlm hayat hakknda
bildiklerimiz unlardan ibarettir. Bu zat Sultan Kansuh
al-Grnin saray mneccimi olup yanndan hi ayrlmazd
ve eserinde tasvir ettii onun btn seferlerine itirak
etmitir. Babasnn lakab Ali Znbl1e nisbetle kendisine
de tbn Znbl ve Ramml yani kum falcs ad verilmitir.
951/1544 ylnda henz hayatta imi K
tbn Znbl Sultan Selimin Msr fethinin bir tarihini
yazmtr. Bu sultan Kansuh al-Gr nin 16 Rebi II 921/

1 Kahire katalogu* (A K %V , 23 ve 173)*nda baka ad ve tarihler gsterilmektedir (Bu, 15.

Ramazn 1062 ve 1012 tarihleri ancak kopyalarn biti| tarihleri olabilir. Toksa eserin yanl
tarihi deil), mesel tarih eisultn Sdm maKansk el-Gri veya vak'a el-sultn Selim Hn.
31.V . 1515 tarihinde sefere kmasyla balar ve' 923/1517
ylnda memleketin tamamen teslim olmasyla biter. Ki
tabn ad Feth Misr (Tark ahd M isr min el-Carksa)
olup bir ok defalar zerinde yeniden allm ve devam
ettirilmitir (if. K . Nu. 2158).
Bundan baka uhfat ebmulh ve*l-rag9ib lim f i %
barr ve'l-bakr min el-acffib ve%garHh, adl gene! corafyaya
ait bir eseri vardr.
EPkhn fVl-duny adl astronomik eseri (fek Berlin-
deki yazma 5889, AMwardt, KataL, V, 285 v.dd,) 983/1575
Ylnda III. Muradn emri zerine Milas kads Abdur-
*

rahman tarafndan ac*ib-i a'zam adyla Trkeye evril

mitir; stanbulda Nuri Osmaniyyede bir yazma nshas
vardr; bk0 .OM, M, 85*
YAZMALAR : ) Feth Misr : Mnih, Bavyera, Devlet Kt., Nu.
411 ve 423 (Aumer, atal., 164 v.d.); Viyana, Mill kt., Nu. 928 ve 930
(Ffgcl, Katal, 7 II, 256 v.dd); Leiden 2629 (De Goeje, atal, 9 V, 205);
Paris, Mill Kt., Nu. 5828; Kahire, AK* V, 23, 173; dier yazmalar
iin. bk. Bracketmam* OAL, II, 298. B) Ksaltlm ekli : Mnieh,
Bavyera Devlet Kt., Ntt. 412; Viyana, Mill Kt., 929 (Flgel^ Kat.f
l, 156 v*d.); Gotha, Nu. 1669 (I.' Selimin lmne kadar 926/1520,
devam ettirilmi),- C) popler ekli (iki m uhtelif yazl); Londra, Brit.
Mili, Supp. 565/566
TERCMELER : Trkeye : 1. Sffcjl (bk. H . L, Nu, 2153;
Sfceylfms tercmesi iin bk jL BL Mortdmann, Der slam*, X V 2 371
v.dd.) tarafndan, fethinden 2030/2620 ylma kadar Msra giden s-
tnanl valilerinin stesi3 ile birlikte s Mnih, Nu. 69; Londra, Royal

2 Mtsrra Ostnmh vsfsrl .^skk.sdst yaslm lan deersin ve gelii gCKe! bir qok y$x?3amt
Bepsim rarsda keydstmk mivmknn deildik. Bunlarn mjtnt pek oktur. Bu eserciMerm o-
nnnn ?ar?Jbf. deer! yok tu r, y& m.aBS'm veya -mensur olarak Valilerin kupkuru bir listesin? yap-
raaMs v&ns da btnlardan birisi atmrtrtis.lt hir tarzda gklere pknrw.sMs yetinirler. Birine!
t iin. NreMm (Bs.miSm de) Mfcsssmei S Y-mf l-Mssjlsef (Knnf Siileyratm zamamncR
KaMre de hffifip olarak ysasnts* 'Bk. Bre&e:lmn. IIS 295 r s-bud? m s firsfm m
miy&UKAhir veya el-nu-esm vhshirt f tmsi eS-Khirs &h ki yiis r&eea Beytimden oj.ugan gen
&TV,tx oscral: gsterilebilir. BumSa' 'M srca A m ? Jb. els tarafradaB {18/639} fethi tarOmdei.
$56/1549 ikisine 960/1553 yslma kadsr gele feiSfn vlBIc? saylmtr (Yasmak? %Besim,, Devfot
Kt., Mm, 9828; TIyss MiB Kt,e 9I3a I ; Kmhhss AK* Y ff 165 |966 ya lfe*tdRT gelir)), kinci ti\w
b JSMmmmim t.-, Jlssi? 1> AM^rsm 9H0/S53 j~mm w iftl Mnhm paaya fks. 34 sm.
siatic Soe*; bk. JR A S , 1892, 549, Nu. 17; 0xford, Bodl. Ktp. Sd&
67a? (1032/1623e kadar gelmektedir); Uppsak, niv Kt.f Nu. 266 (1027/
1618 ylna kadar gelmektedir), Hu*. 267 (Toraberg,. atal. v 187 v.d.);
stanbul, Halet ef., Nu, 621; Husrev* Hu. 351; Kahire, T K , 221.- 2,
Tsf MtleTi s tarafndan : Londra, Brit Mz. Hu. (bk, Kien, C TM , 59
v.d.).- JEFisfortf I\f4ccr<femie fes nscriptions, X X I Cild, (Paris 1754)
559 v.dd.*de eserin arapa aslnn baz paralan J* - P. Tescier tarafn
dan franszcaya evrilmitir.
BASIMLAR : Kahire 1278, Litografya (Arapa asl eser); tarh
Misr el-Cedd stanbul, 1142 (Stseyis tercmesi); franssca yas* ter
cme : Paris. Milli Kt., bh> Cat* Cod. reg. S* 343 (Nu, YII) ve S. 354
(Nu. XXVI).
KAYNAKLAR : WstenfeM, Gd, 239 v.d., Na. 523; Brockehnann
G-4LSII, 298; J. EL M&rfen&BiOy Der slam, XIV* 371, not I; Reur, CTM*9
59 v.d.

39. ABDUSSAMED B* S ^ Z J 9 AL
Abdussamed b.'Seyyid Alt b* Dv 'yarbakrIdr, Ka
Mrenin I. Sultan Selim tarafndan .zbf srasnda orda
bulunmutur. Buna gre kiik yata' iken Msr a gitmi
olduu kabul edilebilir. Sultann, el-Melife el-eref Bars-Bay
hakkndaki tarih bir eseri arapada jTiirkeye j tjerciime
etmek vazifesini ona verdiine baklrsa^ Sultanla sla
temas etmi olmaldr*
Husrev Paanm Msr Valilii srasnda 941/1534 den
943/1536ya kadar Dimyat da kadlk etm? kalkn ikyeti
zerine 947/8. V-, 1540 da azledilmi v e .sonralar her balde
Yali Davud Paanm. iltimas ile tekrar tayin edilmitir.
Hangi tarihte ld belli deildir*

II. 975/16. X I I . 1576) bir v oiaz feih eUciivd vc-erh e!~cdft medh mevln*l--baa Mahmd
ach eseri tipik bir rnektir. Bu Paris*de Milli Kiit., Nu. 2165 de vardr; bk. Brodcelmasn, G.ALf
II, 289.
S Bu Yusf MleT ok kes yazmalar kopy etmi olmakla tannr, bk. Der Islamt X IV,
373, not., birda Berm d* bultman bir yasmadan bahsedilir Bumm iin Caxn.foyide Univ.
Kt., mu E. G. Handli$t, 21, 22, 79, 95, 176, 190 aylalarndaki yakmalara iaret ederim.
Burad&K tam a. mlaskaaktad; Y$*$ h. Mdbntei (=lSm sleir), X I I . hicri yzyhv,. ba*-
formda yaamtr. Yukarda bahsedilen tercme 28. Ctmmda II. 1127/Iiaziran 17X5 d bitmi
tir; o feside 15.30/1718 sraisrasm dimi olrsakdiT. >k. OM9 IIIe 164.
 Abdussamed, Haan b. Hseyn B. Ahmed b. Tlnun
Msr tarihinin trkeye tercmesi ve devam olan ve ad
Nevdir l-ahbr oltaas lzm gelen eserini gzne girmek
dncesiyle 927/1540 ylnda Dvd Paaya ithaf etti.
Haan b. Tln (dom. 832/1428 sralarnda) eUnzhet
el-seniyye f zikr et-hulef veH-mulk eUMsriyye (Bk. H.
K., Nu. 13695) adl.bir eser yazmtr. Bunda Peygamber
den ve ilk Halifelerden bahyarak Kit Bay (901-904
1495-1498) m olu Melik el-Nsir Muhammedin sal
tanat zamanna kadar, ki kendisi de o tarihte yaamakta
idi, Msr tarihini anlatmtrl . Abdussamed buna kendi
kalemi ile o tarihten kendi zamamna kadar geen olaylar
olduka ayrntl olarak ilve etmitir; 931/1524 ylma kadar
geen olaylar daha ok ayrmthdr. Sonraki Valiler (Sleyman
Paa, 931/41; Husrev Paa, 941/43; Sleyman Paa, 943/4)
ksaca anlatlmladr. Buna karlk eserin adna ithaf
edildii Dvd P^iamn memuriyeti zaman pek geni
tasvir edilmitir Abdussamed grdklerini anlattndan
eserinin bu devir iin belli bir deerinin olmas umulur2.
YAZMALAR : 'Eserin arapa asl Berlin or. fol. 3398 ve Kahire
A K , V, 166 (4 Yazma) dan baka EscuriaFda da bulunmaktadr, ancak
bu sonuncusu Cesiri tarafndan (II, 171, Nu. 1761) Bactascho Altocati
Cappadoci, urbis Cairi Praefectoya yani Tokatl Bekta adl birine mal-
edilmektedir; bk. G. Wei, Geschicte der Kalifen, Y, XV : Gotha, Nu. 156
(Bk. Pertsch, Katal. 128, v.d.); Londra, Brit Mzesi, Add. 7846 (Rieu,
CTAf, 66 v.d.); Kabire, T K , 238; stanbul, Millet Ktphanesi, (bk.
OM, III, 187, 4.
KAYNAKLAR * W. 'Pertsch ve Ch. Riunn kataloglarsn sy
lenilen yerleri; Wstenfeld, GdA, 226, Nu. 505.

1 Wse2leld, GdA, 226, Ku. 505 e gre Malik el-Eref, KSnsh el-Grlnin hkmetinin
(900*909) balangcn da anlatmtr.
2 K ef el-gumem an ahbr el-umem adi eserin daha eski bir arapa tarihin iirkeye ter
cmesi olmas muhtemeldir. Bu yaradltan doknzuncn Hicr yzyln { i400) banda Burcit
memlk el-Melik el-Mansr''a kadar devam eden bir tarihtir. Eserin arapa asln bilmiyorum.
Kitab ad buna benzeyen tbd tarihi (bk, J. Sschau, MSOS, I, 2. Ksm. (Tierlin 1898), S v.d,)
ile kartrlmam ahdr.
YAZMALAR : staibul, Aya Sofya, Nu. 3155; Kahire, T K , 191 (buna gre eser 801/1398e
kadar gelmektedir, yani Berkkun zamamna kadar, bu halefi gibi el-Melik el-Mansr adn
tamamtr.
 40. HADD
Asl ad bilinmez Hadd ancak Mahlasdr. Asl Hakkn
da yalnz Fereeikli olup orada hatiplik ve demircilik yap
t rivayet olunur x. 930/10. X I . 1523 de balangcndan
930 ylma kadar Osmanl hanedan tarihi Haza (-----/-----/-----)
vezninde ve mesnevi eklinde yazd. Kitabn son ksm
brahim Paanm 929/20.X I . 1522 ylnda sadrzam nas-
bolunmasmdan bahseder. Kitabm ad hakkmdaki rivayet
ler eitlidir : H. K. Nu. 2156 da onu (manzm) tarh-i l-i
Osman genel adyla kaydettii halde baka yerlerde S-
leymnnme denmektedir. Bu manzum Kroniin deeri
hakkndaki fikirler eitlidir. Sadeddn eseri kmsemek
tedir. (Tc l-tevrh, I, 217, bununla GOD, II, 403 ve GOR9
I, 627yi ve H. K ., Nu. 2156y karlatrnz). Haddnin
kaynaklan hakknda aratrma yap ^inamtr; dier eser
lerde eserlerinin izlerine ok rastlam mesel ona dayanan
tbrhm Peev (Bk. Der slam, V III, 258).
YAZMALAR : Berlin, Dev. Kt., Nu. 206; 196 yaprak, (Bk. Fer
tsek, Katal., 232); Fundgruben des Orients, IV, 122 (Do. Nu. 187de
bahsedilen szde Haddnin yazmas Seyyid Lokman (bk. ona)n eseri
dir. stanbulda bir nsha Esad Efend iKt., Nu. 2081de bulunmak
tadr, bundan baz rnekleri Kprl Mehmed Fud MOG, I, 220 v.dd.
yaynlamtr.
KAYNAKLAR : Seh, tezkire, 101; Latif, 127; k elebi ve Knal-
sde (bk. MOG, I, 220); GR, I, X X X IX , Nu. 27, , 627; GOD, II, 403;
SO, II, 110; MOG, I, 220 (Mehmed Ftd Kprl); O M , III, 45 v.d.

41. SAD B. ABDLMTEL

Kmelinde domu olmas muhtemel ve Hirisyitanlk-
tan dnme birinin olu olduu muhakkak bulunan bu

1 HaddTmn hatib ve lakabnn mesleki olan demircilikten gelme olduu yolundaki SehS
ile Lalfiuin iddialarma kar Ak elebi ve Kmalzde anun lemdan mlzm ve mderris
olup babasnn demircilikte tannm bulunduunu iler srerler. Sehl ve Latif! bu manzum
kronii verler k elebi ve ona bal olan Kmalzdenin bu eser hakkmdaki fikirleri iyi
deildir. Bu son iki tezkirecinin verdii bili Sehl ve Latfininkilerden daha ok inanlmaa
deer, OM, III, 45e gre Haddl 967/3.X . 1559 ylnda Trhala -kadn iken lmtr.
tarih yazarnn hayat hakknda hi bir ey bilinmemektedir.
Paristeki yazmaya g^e ad Selmnme olan eseri II. Ba=
yezidin sonunu, I. Selimin zamanm ve 1524 ylna kadar
Kanun Sleymann saltanatn anlatmaktadr1. Eserde
en son, Kanun Sleymann Edirne den ve Sadnrazam
brahim Paann Msr dan stanbul a dnmelerinden bahs-
olmur. Eser tarih felsefesine ait genel grlerle balar,
gelecein olaylarn ileride gelecek tarihilerin yazmalar
dileiyle biter. Eserin onaltnc yzyln ilk eyreinde ya
zlm olduu muhakkaktr.
YAZMALAR : Basel,' nivr. K t., N* IYS 28 (yal Jah. Bsk-
torfsun (lm. 1629) ktphanesinden, 95 yaprak., adsz (Kitb-i ba'si
evrh vsr..); Paris, Mill. Kt., c.r. Nu. 74 (bk. GK, II, VI, not. (Buna
gre ad Selmnmedir); VI, V, not. b. (Larissadan2).
KAYNAKLAR : Pro^ Dr. R Tschninm (Basel) Dr. L. Forrerm
yazlarna dayanarak (h n. -"tn Osmanische Chronik des Rustem Paschaf
Leipzig, 1923, S. 125n _ verdii yazk bilgiler.

42. EMSEDBN AHMED B. SULTN

B. KEML PAA, (KEML PAAZDE)

Keml Paazade Edirneli yksek bir ailedendir. Sley-

mn Paa adl zengin bir adamn oludur. Edirne de do
mutur; byk babas Keml Paa iin bk. SO. IY. 78.
Keml Paazde nce II. Bayezidin ordusunda alt,
sonra ulema snfna girdi. Tokad Lutf (lm. 904/498)nin
rencisi oldu. Sonra kendi de Al Bey Medresesi (Talk
da denir)nde ders vermee balad. Mderris olarak s
kb e, sonra da Edirne2je tayin edildi (Halebiyye Medrese
sine). Sonra fazlaca bir aylk ile tekrar Talk Medresesine
tayin edildi. Fakat hi bir kayda bal olmayp tamayle

1 Byleca SsTms ba eseri Bss. Kanfwlr,l Gtsekichte Ses Osman. Reiches (Hamburg
1745) S. 54 58Me bahsettii Sdi ffendi ni eseriya ayn olamaz, nk bu Osmanl tari
hinin baglsngjc ile batlarm (bk, ayn. es?. S. 5B). Bk. J. H. M urlssa, Der Jaiam, X I V (1924),
156.
2 L m ss halde LSrt ile karsftmld ii kmt*? bk. &$. Nu. 81.
serbestti. II. Bayezidin bir Osmanl tarihi yazmak yolun
daki emrini yerine getirmek iin gh Sofya, gak Dupnieye
(Bulgaristan) giderek orada kalyordu. Bu arada da hukuk*
tarih, iir ve ina gibi eitli alanlarda almaktan geri
kalmayordu. Edebi yaratclk kudreti ok bykt, iirf
bilim alanlarnda yazd risaleler saysz denecek kadar
oktur. I. Selim Zamannda Keml Paazde Anadolu
Kazaskeri (1516) rtbesine ykseldi, ve bu sfatla Msr
seferinde Sultana refakat etti. Sefer srasnda kendisine,
Arap tarihisi Efeni- mahsm ibn Tagriberdnin hilafetin
memleketleri hakkmdaki iki eserini trkeye tercme et
mek emri verildi. Dndkten sonra Keml Paazade tekrar
Edirnedeki derslerine balad. Durmadan kitap yazds
ve 2 evval 941 ( = 6 . IV . 1535) de stanbul'da gzlerini
hayata kapad; Edirne Kaps dnda Mahnid elebi
tekkesine gmld. J. v. Hammer - Purgstall tarafndan
lm ylnn 940 olarak gsterilmesinin yanll mezar
tandaki ebeed hesabiyle yazl tarihle de sabittir; bk.
Hadhat l-Cevmi, I, 180; Evliya elebi, I, 345, 359, bun
lara kar d a J. v. Hammer5 SW AW , VI (1851), 326 v.dd.
ve ZDMG, YI, 282, a.
Burada yalnz Osmanl tarih yazan olmas dolaysyla
bahsedilebilecek Keml Paazade nce II. , Bayezidin
emriyle Hicretin 886. nc ylndan yani bu padiahn clu
sundan 933/1526 ylnda Kanuni Sleymann birinci Macar
seferine kadar gelen bir Osmanl hanedan tarihi yazmtr.
Tevrih-i l-i Osmn adm tayan bu eserin tam yazmalar
ok az olduu halde kimi ksmlarnn eitli ktphane
lerde ok bulunmasndan eserin gelii gzel paralar halinde
ve eitli zamanlarda fakat byk bir ksmnn da II. Ba
yezid zamannda yazld kabul olunabilir. J. JBL Mortd-
mam Der slam*) X III, 153 v.d. de bu ayr ayn paralar
toplayp sraya koymay tecrbe etmitir. Eski Osmanl
tarihiliinin kaynak sorunu hakkmda deerli bilgi kmas
 umulduundan Keml Paazdenin kroniinin incelenmesi
ne kadar istense yeridir. Eseri tam olarak yaynlamay
(Dresden yazmalarna dayanarak) dnmenin de srasdr.
Keml Paazdenin hangi kaynaklardan yararland da
aydmlanmaa deer bir keyfiyettir. Anlaldna gre
Keml Paazade Moha seferini (1526) balca bir eser
mevzuu olarak almtr (Bk. H. K ., Nu. 2159), fakat bu
esere btn telifin htimesi olarak da baklabilir, nk
Tevrh-i l-i Osmr'm hemen bittii yerden (933. Hicr;)
balamaktadr.
Keml Paazdenin eserleri ve hayat hakknda geni
bilgi erafettin Turan tarafndan yaynlanan Tevrh-i l-i
Osmri*m V II. defterinin tenkidli transkripsiyonunun IX -
XC. sayfalarnda vardr. T. T. K . . yaynlarndan III. Seri
No. 5. Ankara 1957 ve I. Defteri X V III. seri-say 2. Ankara,
1970, (evirenin ilvesi).
YAZMALAR1 : A) Tevrih-i Ui Osman : Dresden, Saksonya mem
leket kt. bk. H. O. Feische*-, Catalogus, Nu. 2, Hicretin 927 ve 928.
yllarna ait; Nu. 70, a) I. Selmin Saltanat ve Ferhad Paamn 928
hicr ylnda ehsuvrolu Al Beye kar seferine kadar Kanun Sley
mann Saltanatndan, b) Rodos seferinden (928), c) Canberdi Gazlmn
isyanndan (927) bahseder; Nu. 103 : a) = Mohanme, b) = 70 c, c)
70 b; Nu. 391, 886 ylndan (II. Bayezidin clusu) 927 ylma kadar bah
seder (Sonu eksiktir) bk. J. H. Mortdmann, Der slam, XIII, 153 v.d.;
Hamburg, ehir Kt., Nu. 268 (Brockelmann, Katal., 140 ve Der slam
XIV, 363, Nu. 14), 926/1520den 933/1526ya kadar; Viyana, Mill Kt.,
Nu. 996, 927 hicr ylndan 933 ylna kadar; gene orda Nu. 997 (bk.
G. Flgel, Katalog, II, 220 v.d.); Paris; Arsenal Kt., Nu. 9 (Bk. J. v.
flammar, AFGH, X III (1322), 306, Nu. 5; stanbul, Aya Sofya, Nu.
4221; Esad Efendi, Nu. 2087 (Tarih), Nu. 2336 (Fethnme); Mehmed-
diyye, Nu. 4421; Kahire, T K , 166-927 den 933e kadar) - Mohanme :

1 Edeb almalar bu kadar yksek ve srekli olan Keml Paazdenin kendi elinden
yazmalara hemen hi bir yerde tesadf edilmemesi ok gariptir. Bu belki, byk bir k
tphane gahibi olan stanbullu Kad Haan Beyin (Doutan Amandr, 19. Muharrem 984/
18.IV .1576da stanbulda lmtr) Keml Paazdenin el yazmalarn toplam ve sonra da
bu emsalsiz ktphanenin her hangi bir ekilde mahvolmu olmasyla izah edilebilir. Hasaa
Bey iin bk. SO, 11, 12.
Dresden, Nu. 95 ve Nu. 103 b; Gotha, Nu. 152; Paris, Ecole Nationale
des langues orientales vivantes (bk. Pavet de Courteille, I. cild. S. V;
sonra S. VI, Viyanadaki iki yazma da mohanme yazmasdr.); Ankara
Trk Tarih K. Kt., Nu. 66 (Mohanme olmayp Kahire nshasnn
fotokopisidir, (eviren). - Londra, Brit. Mzesi or. yazma. 7506, 203
Yaprak, tevrh-i l-i Osmn ve gazevt-i in (yani Ronen umm ktp
hanesindeki Nu. 1493 (or. 19) yazmayla ayn adl, bk. J. Deny, Gram-
maire de la langue turque, X X I, Paris 1921) adl 894 ylna kadar gelen
yazma baka yerde bulunmayan biricik mukaddimesine ramen bir
Anonymus Giesedir yani yazma fihristinde bunun Keml Paazdenin
eseri olduu yolundaki bilgi yanltr.
BASIMLAR : Histoire de la campagne de Mohacz par Kemal Pacha
Zadeh, Publiee pour la premiere fois , avec la tradction franaise et des
notes par M. Pavet de Courteille iki cild, Paris, 1859.
KISALTMALAR : J. Thmy, Trk tortenetirok, I, (Budapete 1893)
185-275.
KAYNAKLAR: N , 381-385; Selis, tezkire, 43; Latf, Tezkire,
79; Th. v. Chahert, Latif (Zrih 1800), 79; GOD, II, 205; ayn mellif,
GOR, III, 635, IX , 197, Nu. 46; Brockelmann, GAL, II, 449-453 (Yaz
listesi ile); OM, I, 223; lmiyye Salnamesi (stanbul 1334), 346 v.d.;
Mehmed Arif Bey, TOEM, S. 1411; Journal Asiat., V, Seri, 15 Cild.,
438 v.dd.; Edl, II, 912 v.d. (Fr. Babinger).

43. H A R R ABBLCELL ELEB

Harr Kastamonuludur ve ada Hadid den (bk.

yukarda Nu. 40) iyice ayrd edilir. Sadrzam brahim Paa
nn ve Defterdar skender elebinin pek gznde idi.
940/23. Y I I . 1533de lm imi.
Harr Futht-i Sleymnyye ad verilen (Bk. H. K.
Nu. 8906) seciler ve kinyelerle dolu musanna bir nesirde
Kanun Sleymann ftuhatn terennm etmitir. Eseri,
brahim Paa vastasyla Sultan a sunulduu zaman tak
dire mazhar olmu ve ahna ihsan ile dllendirilmitir.
YAZMALAR : Bulunamamtr.
KAYNAKLAR : Latifi, tezkire, 129; SO, II, 110; GOD, I, 404.
 44. EYYU3B
Bu yazarn hayat hakknda hemen hi birey rivayet
edilmemitir; hatta gerek ad da bilinmemektedir. Her
halde stanbulun Eyyiib mah alesindendir; bunun iin de
Eyyiib denilmitir. I, Sleyma zamannda yaam olan
bu zat bu hkmdarn icraatm ancak baz paralan ele
geen bir manzum tarihinde terennm etmitir Firdevsnin
hnme'smi de Trkeye tercme etmitir; bk. bunun iin
MG? III, 10.
YAZMALAR : Bulunamamtr,
KAYNAKLARs OM, III, 9 v.d.

45, MHEEM
Mahremi rivayete gre stanbulun d mahallelerinden
tatavlaldr. 20 yl kadar Galatada kad naibliinde bulun
mutur. Sonra ayn sfatla Selnike gitmi; stanbul a d
nerken Frank korsanlan tarafndan esir edilmitir. Bu
srada (Yani 1534 sularnda) Barbaros Hayreddn Tunus
Filosuna Kumanda ediyordu. Amiral onu fidyesini vererek
kurtard Fakat Mahremi, sonradan Nakk Haydar 15m,
rivayete gre bin yedi yz dska vererek kurtard ailesini
gremeden ld. U. K 13e gre Mahremi (Her halde Mah
las) 943/1536 tarihinde bu fni aleme veda etti.
Mahremi, her halde kayp olan, bir hnme^de clu
sundan Badadm zabtna (941/birinci Kn. 1534) kadar
Kanun Sleymann icraatn terennm etmitir. Bundan
baz rnekler osmanl antolojilerinde bulunmaktadr (bk.
GOD, II, 521 v.d.)*
YAZMALAR Bulunamamtr.
KAYNAKLAR : Latifi, tezkire 306; li, Knk l-ahbr (Bk. GOR,
III, 756s Nu. 82); GOD, II, 521 v.d.; GOR, I, X X X I X , not.; SO, IV, 98
(Buna gre o III. Muradm saltanatnn, banda lmtr).

1 Nskkaf Mujiar iakabh ffeyia? Rci iin bk. e. Nu. 48.

 46. H3REV
Hiisrevin hayat hakknda bilgi yoktur; Sultan Sley
man devrinde yaam ve Zafernme-i Sultn Sleyman
Hn adl bir eserde bu hkmdarn 932/1526 ylndaki
Macar seferlerini tasvir etmitir*
YAZMALAR : stanbul Aya Sofya, Nu. 3382.
KAYNAKLAR : Sebi, Tezkire, 30 v.d.(?); OM, III, 50

47, ZE K E RYYA ZD E ELEB

Kanun Siileymn devrinde yaam olan bu zat stan
bulludur ve tersane ktiplii etmitir. Ferh adl ve be
makalemden oluan bir tarih eserde Fiyie Paanm deniz
savalarm tasvir etmitir.

48, HAYDAR (NlGR)

iirde mahlas Nigr olan Haydar Galatal dr ve Sul
tanim filosunda gemi kaptan olarak hizmet etmitir. Nak
ve iir ile de urard. II. Selmin mahremlerinden idi
Otuz yldan ok denizcilikte altktan sonra 980/1572 de
yahut G0R9 IV* 233e gre 984/1576da .lmtr.
Haydar Sinan Paann. deniz kahramanlklarm zel
likle Trablusgarb fethini ve 960/961 yllarnda spanyol
filosuna kar kazand zaferi paann lmnden (9-61)
biraz nce 999 beytlik bir manzumede terennm etmitir
Paann lmnden bir az nce 961 ylnda yazlm olan
b 'eser Turgud Reisin spanyol filosuna yenilii ve span
yollarn Mefediyyeyi fethi (957) ile balar sonra Sinnn
kfirlere kar denize almasn tasvir eder ve spanyol
lar yendikten sonra bu muzaffer anriraFin sultan sarayna
kabul edilmesiyle biter
YZMLB ; Londra Brit, Mzesi, dd. 7921 (MSeu CTM, 177
v.d,).
KAYNAKLAR' s Knuduftd, Teshir; GOD, II, 349; GOR, W , 233;
Rieu, CTM* 111 v.d.; li* Menhih~i hmrvern9 69.
 49. ND
Nidnin hayat hakknda hi bir ey bilinmiyor;
nk ayn zamanda yaam olan Dervi Nid ile (bk.
Rieu, CTM, 125b ve GOD, II, 541, burada kartrlr) ayn
kii olmas muhtemel deildir. Nid 967/1559 ylnda yaz
d fethnme-i kaVe-i Cerhe adl manzumesinde 1560 yl
maysnda Cerbenin (Receb, aban 967; bk. GOR, III,
420 v.d.) Kapdan- Derya Piyle Paa tarafndan zabtn
ve Afrika kysnda b ristiyan filosunun malubiyetini
tasvir eder.
YAZMALAR : Londra, Erit. Mz.t Add. 23984 (Me, C TM f 178),
belki avtografya; Milano, Ambros. Kt., Nu. 244 (Her halde bu eser).
KAYNAKLAR.: Rieu, C T M , 125b ve 178b.

50. NASUH MATRAKI

Kanun Sleyman zamannda yaayan Nash B. Abdul

lah bu hkmdarn clusundan (926/1520) 954/21.II. 1547
ylma kadar devam eden bir ciltlik bir tarih yazmtr.
Bundan baka Fethnme-i Kara Budan1 adl bir eseri
vardr. Kanun Sleymnn emri zerine 926/1520 ylnda
Tabernin tarihini Maemal-tevrh2 adyla trkeye e

1 Kahire T K ., 159da bulunan Hoca-i Cihn lakabl Eb sbakm Mnat-i Fethnme-i

Kara Bodan adl eseri ile ilgisini bilmiyorum.
2 Tabernin trke tercmeleri bir defa eyiee aratrlmaldr; bunlar ksmen ok eskidirler.
ou Belmm tarafndan yazlan farsa zetinden evrilmitir. En. eskisi on beinci yzyln
balarnda yazlmtr. Mevcut Basmlar (stanbul, 1260. 1288 ve Bulak 1275) ounlukla yaz
malara uymamaktadrlar. (Bk. ZDM G, 11, 285 v.d. da. I X , 850 v.d., JAOSt 1, 435 v.ddd., 11,
270 v.dd. (J.P. Browne)daki ksmlardan baka genellikle G. KSEN ve J>. Mordtmann, ZDM G,
II, 159-187; 285-314, sonra J. v. Hammer, Journal aiat., IV. Seri, 8. cilt, S. 258; G. Flgel,
Wiener Jahrcher, 47. cilt., Anz.~Bl. . S. 20; Ancak Bat Trkesine yaplan tercmelerin (bir de
Dou trkesine yaplan tercme vardr, bk. B. Dorn atal. des mss, et xylogr.t Petersburg 1852,
Nu. D X I X ve B. Dom, Dos asiatische Museumt Petersburg, 1846, S. 347) bir karlatrlmas
sonucunda ka tercmenin mevcut olduu ve bunlarn kimler tarafndan yapld anlalabil-
lecektir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 191; Gotha, Nu. 145; Jena, tniv. Kt., Kasse!
memleket Kt.; Leipzig, ebir kt., Nu. 218; Londra, Brit Mzesi., Add. 7862 (Tam); add. 7845
(Paralar); Add 18, 888 (Paralar.; bk. Rieu, CTM, 22 v.d.) Cambrdge, niv. Kt., Nu. 191-197
(bk. E. G. Brwue, HandlUt 33 v.d.); Milano, Ambros. kt., Mu. 121. Bibi. iiaL X I I I , Sl*de);
virmitir. Kaleminden kan dier bir eserin ad da tuhfet
l-guzt 3dr. Nash idman grm bir matrak ve mahir
bir hattatt.
Nash Matraknn hayat hakknda geni bilgi H. G.
Yurdaydm Nashs-Silh (Matrki), Beyn-i MenziUi
Sefer-i Irkeyn adl eletirmeli yaynnda vardr. Bk. S. 1-25;
T. T. K. yaynlan I. Dizi-Say. 3, Ankara 1976 (evirenin
ilvesi).
YAZMALAR : a) Tarh : bilinmiyor, b) Fethnme-i Kara Budan :
stanbul, Erivan kk; c) Mecrna9 U-Tevrh ; Londra, Brit. Mzesi.,
dd. 7862 (Rieu, CTM y 22 v.d.); Paris, Mill Kt., anc. fds. turc Nu. 50
( safi Nasouh el-Mitraki, . Blochet, Cat. de mss. persans, 1, 192);
d) Tuhfet l-guzt : stanbul, Esad Efendi., Nu. 2206 (?).
KAYNAKLAR : OM, III, 150 v.d.; 350 v.d. (Burada 940/1533
ylnda ld yolunda verilen bilgi yanl olmaldr).

51. M ERH
Merh pek tannmam ve mesnevi tarznda yazlm
fethnme-i Zigetvr adl eseri nazmeden airin mahlasdr,
tarih bir nitelii olmayan bu eserde sadece Sleymnm
Macaristana seferi ve 974/1566 ylnda Zigetvar a hcumu
tasvir edilir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1002 (Flgel, Katal., II,
226).
KAYNAKLAR : GOR, III 466; 752; IX , 197, Nu. 48.

Mnih, Devlet, kt., Nu. 63; Paris, Mill Kt., Nu. 51, 52, 53; Petersburg, Asya mzesi., Nu.
582 ve 582b; geae orda Rumanzov Mzesi, Nu. 6 (bk. BtUU scient., I, 159); gene orda iirnv..
Kt., 6 tane yazma (Bk. C. Saleman - V. v. Rosen, Indic. a p h a b 21); Uppsala aiv. -K t.,
Nu. 233; Viyana, Milli kt., Nu. 872; stanbulda bulunan Osmanl trkesine tercmelerden
bazlar: Aya Sofya, Nu. 3150; Nur-i Osmaniyye, Nu. 3139/42; Selim Aa, Nu. 766 (eviren
rivayete gre Hseya h. Sultn Ahmed) Feyzullah, Nu. 107; Abdullah, Nu. 246; Laleli, Nu.
2018/19; Mehmcdiyye Nu. 4277/79; Selimiyye Nu. 467.-Ch. M..v. Fraehn, Bitil, scient. y I 158de
175/28 yllarnda Ahmed Paa iin hazrlanm olan bir tercmeden bahsetmektedir, bu da bir
ok tercmelerin mevcut olduunu ispat eder.
3 OM, III, 172, 3e gre Husrev adh bir re h-i silhjrn da bir silhrnme ve bir de tuhfet
l-guzt yazmtr. Nu eserlerin stanbulda yazmalar bulunmas muhtemel grnyor; Belki
burada Nash*la bir kartrma mevcuttur. Dier taraftan Cambridge niversite Ktphane
sinde bizim Nasuh el-SaSh (=silh ?) el-Mitrk* (Bk. H . K ., Nu. 8312)vnm umdet l-kis&b
(h-usz&b?) veya tuhfet l-ce (Ebcedle terih=940) adl bir eseri vardr.
 52. SEH ELEB
SeM elebi Edirnelidir. Sonradan kaymbabas olan
nl air Necati Nh (lm. 1 7 .I I I . 1509)un lfetinde bu
lunmu ve ondan ders almtr. Sonra II. Bayezidin en kii-
iik olu ahzade Mehmede Ktip olmu ve ehzade va
lilikle Kefeye giderken onu da birlikte gtrmtr. eh
zade 911/1504 ylnda lnce SeM stanbul a giderek orada
Divan Ktibi olmutur, daha sonra Edirneye dnm bir
Br l-Hadis*e Mtevelli olmu ve orada 955/11.11. I548de
lmtr,
SeM iinde 216 airin ve nzmn biyografyalar ile
seme paralar bulunan, het bihit adl bir tez&zrenm yazan
dr* Eser aka fars rneklerine (Cm? Devleth, Mir Ali
ir Nev) gre tertip edilmi ve sekiz ksma ayrlmtr.
imdiye kadar ancak bir yasma nshas ele geen, eyh-
olnmm (X V . Asr)1 Kenz l~kher*s bir yana braklrsa
SeMnin air biyografilerini toplayan bu kitab, Osmanl
dilinde bu yolda yazlan ilk eserdir. Yazann bu eserde
genliinden beri veya sonradan tand ve ada olan
Osmanl airleri hakknda verdii bilgiler zellikle deer
lidir.
YAZMALAR; Halle (Saalc), WafsenhaTgs, Hu. 48; Viyana/Ml Kt.,
Nts. 1216 (Flgel, Katah9 II, 377); Londra, Brit. Mssesi. (E. J. W Gibin
terekesinden), bk. HOP* II, XVIII; stanbul, ya Sofya, Nn. 3547.
Tercmeler ; v Roerazweig*SehwaaaTi tarafndan temen, Viya
na, Konsnlar Akademie; Bk, ZDMG, X X {1866) 439, Nte 1 f 4I4 sik
yazlm byk formada fakat yan yanya hommn yaprak).
BASIMLAR : stanbul, 1325, 144 S. 8, Fik Re&dVn sonsz ile
Mehme* lfe tarafndan yaynlanmtr.
KAYNAKLAR : Lattfl, Terkm, 1% ; SO, III, 115; M, II, 225;
GOD, II, 255 v,dd GOR, III, 467, 756 (Nu. 138, Fye gre); Gibb, HOP,
uassiiBg bk. III, 7; Edt, IV, 219 (F. Babinger); Evliyi, 1, 347. !

1 Bu Hrslfe jmmm, (Ttogr#ya) VL W^ 8|re'MB!m Sel ktphanendcdir, S"ifriIS

Trk Ed<$hiyatmd life Msasavvfar {stsmbuL 1921) S. 410 d BibilyografysBjB 124, rromarn- ;
smds 3>m serim dil deH yat ariM t>ijbsnBs.!B ok deerli oldmra ejleiBekte^ir.
 53. IK MEHMED ELEB B. AL

924/1518 ylnda domu olan Seyyid Mehmed k

elebi b, Al bir kaynaa gre Bursal daha doru olan bir
kaynaa gre de Prizrendlidir 979 yl abanm sonunda
(Ocak 1572) skb de lm ve orada gmlmtr (bk.
Evliya, V, 560 : Lokmn tekkesi) k elebi, Takpr-
zdein ak ik el-Nu'mniyye (V) sinin zeylinden baka
Sleymnm seferini ve Zigetvar a hcumunu tasvir eden
bir Zigetvrnme yazd iin burada anlmaa deer. k
elebi en ok Tezkiret e-*ar ve meir ez-zurefa f i kavaid
edeb el-kttb min ei-fuzel (Bk. H. K .9 Nu. 2815) adl ese
riyle nldr. Bunda Osmanl airlerinden iki yz ellisinin
hayatlar ve iirlerinden rnekler alfabetik bir sra ile yazl
mtr. Bu nemli kaynak bugne kadar yaynlanmamtr.
L K ., Nu. 6558e gre k elebi, Hatbzde adyla
tannan (lm. 940/1533, stanbulda, bk, Brockelmann,
GAL7 II, 429) Mhyeddn Mehmed B. Kasm B. Yakbun
ravz el-ahyr adl eserini de trkeye evirmitir.
YAZMALAR : A) N. Zeyli : Berlin, Devlet. Kt., Nu. or. 8
2135; Paris, Mill Kt., cr. 137 (atal., 318).B) Tezkire : Mnih, Dev
let Kt., Nu. 149 (Aumer, Cat., 41; 988 tarihli); Viyana, Mill Kt., Nu
1218 (Figel, Katal., II, 380; 994 tarihli); Paris. Mill Kt., Schefer Kol-
Ieksiyonu, Nu. 1077; Kahire, T K , 182; stanbul, Air Efendi., Nu. 268.-
C) Zigetvrnme : belli deil.
KAYNAKLAR : *At% N Zeyli, 161 v.dd. (k eiebinin ata
lar hakknda doru bilgilerle etrafl biyografyas vsr.); Latf, Tezkire,
237; Knalzde, Tezkire; smil Beli Brsev, Gldeste-i Riyz-i rfn
(Bursa 1302), 488 v.d.; OM, II, 307 (orada baka eserlerden de bahse
dilir; GOR, I, 499, 662; II, 499; III, 467, 756, Nu. 138; GOD, II, 335
v.dd; GiMs, HOP, 111, 7 v.dd., 162 v.d.

54. GEH MANSR ELEB

Vardar Yenicelidir ve kadlkla stanbulda bulunurken

986/1577 ylnda lmtr. Tarihe ait olarak Sleymnm
 Ziget seferim tasvir eden Tarh-i gazUi Zigetvr1 adl (Bk.
H . K., Nu. 2159) deersiz bir eser ortaya koymutur. Bun
dan baka denizciler dili zerine uzun bir manzume yaz
mtr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : GR, III, 466, 756, Nu. 113. (l); GOD, III, 12
v.d.; 50, IV, 516; OM, III, 4.

55. DERY MEHMED B. EYH RAMAZN

Kanun Sleyman zamannda yaamtr ve Osmanl

hanedannn Adem den zamanna kadar genealojik tab
lolar eklinde bir eceresini tertip etmitir. Ayn zamanda
yaam olan erif af adl birisinin eseri rnek alnarak
yazld sanlan bu eseri H. K , Nu. 7006 da Subhat el-
ahbr ve-tuhfet el-ahyr1 adyla kaydeder; bu ecere son
zamanlara kadar devam ettirilmitir. Bu ecerelere tarihi
bakmdan byk bir deer vermek gtr.
Bu eser kt bir tomar zerine yazlr, fakat ou kez
de adi yazmalar eklinde bulunur. Bu takdirde ecerenin
devam bir sahifeden atlyan krmz izgilerle gsterilir.

1 Sonucu nemli olan Zigetvr olay sonralar da mensur ve manzum bir ok eserlere konu
olmutur. Mesel Defterdar Seyfullh Seyf elebi (lm. 1006/1597den sonra; bk. ( O K II, 440
ve SO, III, 123 aada) yazmas bulunmam bir Zigetvrnme kaleme almtr (bk. fakat,
OM, III, 169, 6). Bu Seyf daha nce yaam ve rivayete gre 990/ 582de ?m olan dier
Defterdar Seyf ile kartrlmamaldr. Bu Seyf Kitb-i tevrh-i Pdikn-i vilyet-i Hind ve
Hata' ve Kimir ve vilyetti acem ve Kger ve Kalmuk ve in ve sa'ir pdiahn-i pn es evld-i
Cingiz Hn vsr. vsr. der semn-i sultn Murd Han B. sultn Selim Hn gibi uzun bir ad tayan
ve Leiden niver., Kt./nde Warner 9171 (bk. Cat., IV, 33) ve Paris. Mill kt./nin Schefer
Koleksiyonu nu. 1136 da bulunan kk bir eserin yazandr. Ch. Scheferin Melanges Orientax
(Paris 1383)de etraflca anlatt ve bakalarnn (Norberg, Fleischer, Zenker, O. v. ScMecta-
Wssehrd; bk. W . Pertschin Katal, der trk. Hss. zu Berlin, S. 200 v.ddde Prusya Devlet, Kt.*-
deki 183 numaral yazma iin hazrlad liste) inceledikleri hemen aym zamana ait eserle yine
ayn isimli ta basmalarnn bu eserle ilikilerinin olup olmad henz hal edilememitir. Bu
eserler pek de tarih deildir. Bu Seyf, yeni ele geirilip Berlin e gnderilen ve 980/1572 ylnda
yazlm olan bir yazma mecmuann 53a ila 56a yapraklarnda bulunan bir kronolojik risalenin
yazan saylabilir.

1 Balklarda akyr ok kere ahbr il* kartrlmaktadr (bk. Flgel, Katal., II , 75,
Not.).
 Eserin birinci vazifesi gerek Peygamberdin, gerek Osmanl
Sultanlarnn dorudan doruya Ademden geldiini ispat
etmekdir. Bu Nh a kadar gider ve krmz izgilerle bir
birine bal isim tablolarndan olumaktadr.
Bu ecerelerin mucidi olan afTnin farsa eserinin
asl (Yazmas, Viyana, Mill Kt., Nu. 867 (Fiigel, Katal.,
II, 97 v.d.) yine Kanun Sleymn zamannda yaayan
Ysuf b. AM Ikitre (Bk. OM, III, 163) de rnek
olmutur; eserin yazld yl 952/1545 2 dir.
YAZMALAR : A) Mehmed b. Ramazn : Viyana, Mi Kt., Nu.
868 ve Nu. 869 (Flgel, Kat., II, 99 v.d.); Manchester, niversite Kt.,
Lindsay Kolleksiyonu, Nu. 140; stanbul Nuri Osmaniyye Nu. 3335.
B) Ysuf b. Abdullatf: Berlin, Devlet Kt., Nu. 248 (Bk. Perisek,
Katal 274); M s. or add. 2 2063; Nu. 277 (Pertsei, Katal , 272 v.dd);'
Gttingen, niversite Kt., cod. turc. 23; Petersburg, Asya Mzesi, Nu.
522 ve 523; Paris, Mill Kt., Nu. 6, Nu. 89 (II. Selim zamanna kadar);
Leipzig, niv. Kt., Nu. 1022; Mnih, Devlet Kt,, Nu. 66. Sofya Nu.
3259; Wolfenbttel, Memleket Kt., Nu. 31 3; Oxford, Rodl. Kt., Marsh
196 (Uri, atal, Nu. 6); Londra, Brit. Mzesi. Add. 7881; Landsdoume
roll 38 (Bk. Rieu, CTM, 32 v.d.); Amsterdam, Bilimler Akademisi;
bk. de Jong, atal, bibi reg. acad., 255); stanbul, Aya Sofya. Nu. 3259;
Nur-i Osmaniyye, Nu. 3334; Husrev Paa, Nu. 406. 409 (Ysuf b. Abdul-
Latlfin el yazmas); Cezayir Nu. 1654 (Bk. Nu. 1652/3e de); Kahire,
TK, 206-1106ya kadar gelir.

BASIMLAR : stanbul, 1270, Ta Basmas, (Bk. ZDMG, IX , 627,

20 ve 8 B W A W , XVII, 173).
KAYNAKLAR : GR, IX , 186, Nu. l i ; Flgel, KaU, II, 75, 89
v.d.; Pertsch, Katal. Berlin, 272 v.dd.; OM, III, 52.

2 Silsilenme ad altnda stanbul ktphaneleri fihristlerinde burada kaydedilmesi gere

kebilecek olan ecereler vardr, Aadakileri anyorum : Husrev, Nu. 406; Eamahan., Nu. 300;
ehzade, Nu. 118; Aksaray, Nu. 727; Abdullah, Nu. 262/63; Kemanke, Nu. 399 (II. Mehmede
kadar gelir).
3 Bu esere ve WolfenhttePdeki yasmaya (Bk. G. E, Leasing, Zur Gesch. und Literartur,
. Beitr. (Lachroasm yaym, I X , 65) gre W ilM n Schikard Tark, h. e. Series regum Persiae
(Tubingae 1628; tam ad iin bk. J* Th. Zenker, Bibi, or., I, 102, Nu. 856)*sini hazrlamtr.
 56. G A Z L MEHMED (DEL BRA D E R)
Durmu elebi adl birinin olu olup Bursa da domu
tur. renimini bitirdikten sonra nce mdrris oldu, sonra
tatl sohbetli olduu ve abuk nkteler bulup syledii
iin II. Beyazdn olu ehzade Korkutun Manisada
ve Msrda daim ktibi ve arkada olmutur. Korkutun
idamndan sonra (Kasm 1512; Korkut 13 Mart 1513 de
boudurulmutur. Bk. s. Ans. Korkut md. eviren.). Bur-
sa da Geyikli Baba (Bk. Evliya, II, 46) tekkesine ekildi.
Ancak ksa bir zaman bu hayata dayanabildi. Tekrar Ana
dolunun eitli medreselerine (Sivrihisar, Akehir. Amasya)
mderris oldu. Sonunda kendisine Kanun Sleyman
zamannda ayda bin ake maa baland. Bunun zerine
stanbul da Beikta da yerleti ve orada hla mevcut
olan (bk. Hadkat l-Cevmi II, 115) bir cami bir medrese
ve bir mermer hamam yaptrd ve hamam Sultanm emriyle
yaktnlmcaya kadar kafadarlaryla birlikte sefihe bir hayat
yaad. Gazl bunun zerine (938/15. V III. 1531) Mekkeye
gitti, orada da bir cami yaptrd ve yetmiini gekin bir ihtiyar
olduu halde 942/2. VII. 1535 ylnda orada ld.
Deli Birader bir divanla farsa bir Latif kitabndan
baka rivayete gre Mirkt l-kHnt adl bir tarih de yaz
mtr (Bk. H .K. Nu. 11740) bunda Adem den balayarak
Kanun Sleymn a kadar dnya tarihini yazm imi.
Eser gaip olmu olmaldr. Deli Birader -ebced his abyla
tarih drmekteki yetenei ile nldr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : N, 471; SeM, Tezkire, 86; Latifi, Tezkire, 254;
i l , Knh l-ahbar (Bk. GR, III, 755, Nu. 59); k elebi; KmsmMe;
tsmai Beli, gldeste-i riyz-i irfan, Bursa. 1287, 496 v.dd.; SO, III,
619; GOD, II, 198; OM, II. 348 v.d.; Gibi, HOP, 111, 36; Journal d'An-
toine Galand (Paris. 1881) I, 416; E d%II, 157; Jeni Mecmua, I. Yl.,
N. 15, S. 285 v.dd. (stanbul 1917).
 57. M UHYEDDN B. ALEDDN L
EL-CEML
Muhyeddin Mehmed, Fahreddn el-Rznin ardgelen
lerindendir. Aksarayl Cemleddn Mehmedin (Bk. SO.
SO. II, 82, Cemli lakabi bundan gelir) torunu olan mehur
eyhlislm Zenbiili Al (Bk, GOR^ II, 536. v.dd., buna
ilaveten N9 302 v.ff. ve SO, III, 488)nin oludur Babas
ve akrabasndan olan Husmzde ve Mu ayyedzde gibi
deerli hocalardan ders aldktan sonra Muhyeddin Mehmed
fakihler zmresine girdi. Istanbulda Murad Paa medre
sesinde mderris ve daha sonra sahn oldu. Nihayet Edirneye
kad tayin edildi; fakat tekrar sahn oldu. Gnde yz aka
emeklilik ile dinlenmeye ekilinceye kadar vazifesindeki bu
deimeler devam etti. 957/25.X . 1550 ylmda ld2. Edir
ne de ld sanlmaktadr.
Muhyeddin eski anonim tevrh-i l-i Osmn adl kro
nikler zerinde alt ve onaltmc yzyln ortasna kadar
devam ettirdi. Tarh-i l-i Osmn (H. K . 2157 de byle)
adl eserinin ancak 1490dan sonraki olaylara ait ksm
Muhyeddnin eseridir. Kronii lmnden hemen biraz
ncesine kadar devam ettirdii grlyor; Eserini ieren
yazmalarn bir ou tam 956/25.X . 1557 yl ile bitmek
tedirler. Bu kroniin iki ayr nshas vardr ki, MOG, I,
68 de izah edilen sebeblere baklarak her ikisinin de Muhyi-
eddnin eseri olduuna hkmetmet icap eder. Veranzische
Chronik adyla tannm olan (Piskopos Anton Wranice
izafetle bu ad verilmitir, lm. 15. V I. 1573) J* v. Hammerin

1 Bu ilikiler ok basittir. MOG, I 65 aada baka bir Muhyeddinden bahsedilir. Haki

kisi ise nce S. 389 v.d. da etraflca anlatlmtr. Babasnn adnn baz yerlerde Al baz yerlerde
de Aleddn diye gemesi (bk. MOG, 1, 66 yukarda) alacak bir ey deildir. nk her f-
eim, Aldir, daha ok Aieddn 'alem Al iin bir lakabdr; bk. aynca Der slam, X I, 20, not.
L. Boneili, Reniconti della R. Acc. dei Lincei%V. Seri, ph.-bist. k. I X . Cild. Rom I9Q) 424 not*a
ek olarak.
2 Bu lm yl N, 490da ve buna gre de S . K . Nu. 2157de bu! untnakt adtr; Cemleddn
Ayn-i Zref, 25 de 956 diye gsterilmektedir.
de farkna vard gibi (Bk, Der slam9 X , (1920), 15f v.dd.)
Muhyeddmia. eserinin tam bir nshasdr. Spiegel ad
verilen Hans Caudir (lm. 30.Y III. 1579, Glatz) tarafndan
almancaya tercme edilen kk bir nshas 1567 ylnda
Frankfurt an der O der de Marcus Brosian tarafndan Ch-
ronicajderjAta von der Trkischen Tyrannen Herkommenj
und gefhrten Kriegen, aus Trkischer Sprachen verdeut-
schetjVorhin nie in D ruckausIgangen. Anno M DLXVII
(Bk. C. AussereT, Der slam, X III, 226 v.dd.) adyla yayn
lanmtr. Amelsbrenli Hans Lwenklaun Annales Sul-
tanorum Othmanidarum (Francof., 1588)mdaki Jatince ter
cme . ise Caudir - Spiegelin almanca tercmesine dayan
maktadr. Codex Yerantianus ad verilen kronik de Hans
Lwenklau tarafndan Historiae Musulmanae Turcorum
de Monumenis ipsorum exscriptae libri X V I I I (Francof.,
1591, Andreas Weche)inde latinceye ve tamamlanmam
olarak Newer Musulmanischer Histori Trkischer Naion
(Frankfurt axn main. 1595)unda almancaya evrilmitir.
Bu sorunla ilgili sorulara F. Giesenin MOG, I. 49 v.dd.
daki makalesinden baka J. H. Mordtmannm, Der slam,
X III, 152 v.dd.deki geni aratrmasnda karklklar
bulunmaktadr,
YAZMALAR : (imdiye kadar elde edilen veya zahmetsizce byle
olduklar kabul edilebilecek olanlar) : Berlin, Nu. 207 (Pertsch 233;
956ya kadar gelir); or. 2 3365 (Herhalde birinci ekil) Viyana Nu.
1000 (Fliigel, II 223; 956ya kadar gelir); l?k. ilveten Paris, Schefer
kolleksiyonu (Milli Kt.,) Nu. 1046 (Blochet, cat^ S. 164; 953/1546ya
kadar gelir).
BASIM: Die Altosmanischen anonymen Chroniken'e. yaymlyan
F. Giese (Breslau 1922, kendi basmevinde).
KAYNAKLAR : M, Knh l-ahbr (bk. GOR, 111, 756, Nu. 121,
ilveten III, 758, Nu. 4); N, 389 v.d.; Sadeddn, tc btevrh (bk.
MOG, I, 65, basmda eksikdir); Cemleddr, ayn-i zuref, 10, 25 (Bk.
MOG, I, 66, orada aynen baslmtr); OM, III, 63;.GOR, III, 758, Nu. 4.
 58. KANUN SLEYMAN IN H AYATI YE
SEFERLER
Kanun Sleymann uzun hkmeti gnlerinde (1520-
1566) 1 bu sultann sefer ve fetihlerini mensur veya manzum
olarak ven yazarlarla byk kk airlerin saylam-
yacak kadar ok olduunu kolayca syliyebiliriz. Bu konu
zerine yazlm olup yazarlar bilinen deerli ve byk
eserlerden sras geldike bu kitapta bahsedilmitir. Fakat
bunlardan baka yazarlarnn adlan bilinmeyen veya kim
likleri belirlenemeyen bir ok eserler de vardr ki incelen
meleri gerektir. stanbul Ktphanelerinde bulunan bu
gibi yazlarn says hi de az deildir. Bu nemlileri aaya
sralanmtr.
I. Kenz el-cevhir el-seniyye f futki el-Siileymniyye> Aya Sofya
Nu. 3392.
II. Menkib-i sultn Sleymn Hn (Manzum), Esad Efendi., Nu.
2422.
III. Gazevui sultn Sleymn Hn (Fihristin yazdna gre bir ka
yazar tarafndan), Aya Sofya, Nu. 3317/9.
IV. Heft Dsitn, Laleli, Nu. 2114; niversite.- Kt., Nu. 1700 : H .K ,,
Nu. 14417e gre Sokullu Mehmed Paaya ithaf edilmi olup S-
leymnm 970/1562 ylndan lmne kadar (974/1566) yaptk
larn tasvir eden bu eserin yazar bir divan ktibi imi; GOR, IIIV
not ve IX , 256, Nu. 75, yanllkla lye atfedilmitir; her halde
onun Heft meclis*i ile kartrlm olacak.- J. v. Hammer, AFGH,
X III (1822), 308, Nu. 35e gre eser Parisde Arsenal Kt.,de
Ve St. Germain- en - Layede Belediye Kt.,nde Nu. 118 de bulun
maktadr 2.
V. Risle-i Sleymniyye, Selimiyye, Nu. 483.
IV. Risle-i Guzt (Gazt ?) Aya Sofya, Nu. 3202.

1 Bk. F. Babinger, sulejman, E. MKCKS ve K . A . t . MLLEBla Meister der politik 2.

Basm Stuttgard 1923 II, Cild., s. 39-64.
2 Paris Milli Ktphanesinin cod. regii Nu. C (atal., 315) : J. Sleymann tarihi', Nu. CLVIII,
(Cat., 316) : I. Sleyman'n tarihi de incelenmek ister; bk. bunun iin Nu. CX VI (Cat., 316) :
Sleyman'a kadar Osmanl Hanedan tarihi. (Trk Tarih Kurumu Ktphanesinde yaz. Nu.
18de de Tarh~i Sultn Sleyman adl bir eser ve gene orda Nu. 36da hnme-i Sultn Sleymn
ve feth-i kaVeyi Zigetvr adl dier bir eser bulunmaktadr. eviren).
VII. Tarh-i Sultn Sleymn Hn9 Umumi, Nu. 5004.
VIII. Tarh-i Sultn Sleymn Hn, Kemanke. Nu. 384.
IX . Tarh-i Sultn Sleymn Hn, Esad Efendi, Nu. 2151.
X . Tarh-i Sultn Sleymn, Nuri Osmaniyye, Nu. 3134 ve Nu.
3135.
X I. Defter-i havadis der zemn-i Sultn Sleymn Hn, Nur-i Osma-
niyye, Nu. 2259.
Bunlardan baka Sleymnm zamamna ait olaylar tasvir eden
aadaki kk eserler de vardr :
A. Cevahir el-beyn f devlet el-Osmn (Arapa) 930/1523 sralarnda
Ahmed h. Kara Keml tarafndan yazlmtr. Roma, Vatican
kt., ra./., 87 de vardr (Bk. Brockehnann, GAL, II, 425).
B. El-risle el-fethiyye el-Rdssiyye (arapa). Kanuni Sleymnm
hekim bas Ramazn (lakab el-tabb) tarafndan telif edilmitir,
Paris, Mill Kt., Nu. 1622de vardr; J. P. Tercier tarafndan
franszcaya evrilmitir t Memoires sur la prise de la ville et de
Vle de Rhodes, Memoires de litterature de VAcademie des nscrip-
tions, X X V I, Cild. (Paris 1759) 728 v.dd. da (Bk. GOR, V, Nu. 6;
Brockelmann, GAL, II, 424 ve OM, III, 17).
C. Tarh-i Feth-i Rodos, Bilinmeyen bir yazar tarafndan, ayn olay
yani 929/1 Ocak 522de Rodos adasnn Kanun Sleymn tara
fndan fethini tasvir eder; Viyana, Mill, Kt., Nu. 1067, 26v
yaprandan 50 r. yaprana; bk. Flgel, Katal., II, 270 ve Kahire,
TK, 173. (Tarh-i feth-i kaVe-i Rodos) belki de skdarda Selim
Aa, Nu. 757 (Fethnme-i Rodos) ve Paris Schefer Kolleksiyonu
Nu. 1153 (Feth-i Rodos).
D. Sleymnnme, Kanun Sleymnm tarihi, Londra, Brit. Mz.
Yaz. or. 7476.
E. Sleymnnme, Roma, Vatikan, Barberini' kolleksiyonu, cod. or.
39.
F. Zafernme, Htif mahlas Edirneli Abdurrahmn tarafndan; bk.
OM, III, 170, 4 (Buraya m ait?).
G. Sleymnnme, Bursal ems tarafndan (Aada Nu. 88de bah
sedilen Svasl ems ile kartrmamak ?); bk. OM, III, 120 not. 2
ve 169, 10 aadan.
H. Tevrh-i Sultn Sleymn Hn, 966/974e kadar Sleymnm
tarihi, Londra Royal siatic Society; bk. JARS, 1892, S. 549,
Nu. 16.
 . Sleymnnme, Nev mahlasl Yahya b. Pir Al b. Nash (bk.
Gibb, HOP, III, 172; 30, IV, 634; om. 940/1533, lm* 1007/
1599) tarafndan III. Murada ithaf edilmi; Paris Milli Kt., c.r.
44 (Catalogus, 308), Nev efendinin eserleri arasnda kayd edilen
ve baka yerde bahsedilmeyen bir eser.
K. Sleymnnme, Hlet mahlasl Azmzde Mustaf (Bk. GOR, IV,
629; Gibb, HOP, 221. v.dd.; dom. 15 Saban 977 Ocak 1570, lm
5ban 1031/6.VII.1622). tarafndan stanbul Esad Efendi. Nu.
2284,
L. Kanun Sleymann tarihi, Glasgow, Hunterian Mzesi; bk.
J R A S , 1906, S. 603.
M. Tarih-i l-i Osmn, 926dan 962/1554e kadar Kanun Sleyman
zamannda Osmanl Devleti tarihi; Paris, Mill Kt., Schefer Kol
leksiyonu, Nu. 1176; Bk. Blochet. atal., 200.
Malkoolu (Yani Malkovi) adl biri tarafndan muhtasar el-tarh
adyla teif edilmi olup Osmanl hanedannn bandan Sleymn*a
kadar olan tarihini hikye eden kitabla (bk. OM, III, 180, 2. aadan)
Aleddn Al b. Kdi Sad (Bk. H. K., Nu. 8513) adl biri tarafndan
gayet eUbeyn ve nihayet el-tibyn f tarh el-Osmn adyla yazlm olan
ksa Osmanl Devleti tarihi de bu srada anlmak gerekir; bk. OM, III,
172, i 3.
Bir de Viyana, Mill Kt., Nu. 1006 da bulunan masallar iin yazl
m olduu anlalan popler bir Sleyman tarihi de vardr ki tarihi
deerden yoksundur. Bunu J. v. Hammar pek yerinde olarak taktir
etmi (GOR, IX , 197, Nu. 49. Fena bir halk destan tarznda) ve TM.
Nldeke, ZDMG, XII, 220 v.dd. (bk. ilveten H. L. Flcischer, Nachtraege,
S. 229, 225, deil ve gene orda 237, 333 v.dd.)de genie anlatmtr.
Fevri mahlasl air Molla Ahmed b. Abdullah (lm. 987/1570; bk. At,
zeyl- N, 124 v.dd., sonra GOR., III, 754 ve GOD, II, 499 v.dd., geni
biyografya ile)n ahlk-i Sleymanda, tarih aratrmalar iin deerli
deildir. Bunun bir nshas Viyana Mill Kt., Nu 665 dedir; bk. l
veten, GOR, IX , 200, Nu. 51 ve Flgel, Katal., I, 627, lveten H. K .,
Nu. 5654, buna gre Fevr, Sleymann divann dzenlemimi.

3 Anton Muhlinaki (Rusa, Muhinskiy, lm. 2 5 .X . 1877. Varova) tarafndan erh ve ne

redilen Risle-i Tatarlar. Zdanie spratcy 9 Teisrah Litmo&kik przsz Ytdnego s tych Tatarov xloxon*
Suanovi Suleymanovi v roku 1558. (Varova ?), S58. adl ve her halde anonim olan bir eser
Sleymn samannda 1558 ylna kadar Litvanya Tatarlarnn durumundan bahseder.
 59. KANUN SLEYMANIN RZNM ELERl
J. t . Hanmer tarafndan yaplan istinsahlar ve daha
sonra bu yoldaki almalar sonucunda Sleymn m rz-
nmeleri adyla tannm olan resmi kaytlar bu hkm
darn seferlerini incelemek iin bir ana kaynak oluturmak
tadrlar. Bunlar sekiz tanedir, ve Sleymann sekiz sefe
rinde izledii yollan gn gnne ve konak konak tasvir
ederler. Ksalklarna ramen bu kaytlarn tarih byk
deeri vardr ve bilimsel bir biimde toplanp yaynlanmaya
deer.
Y A Z M A L A R : Viyana. Mill Kt., Nu. 327 (Fliigel, Kut., 293 v.d,?
ssl yazma, iinde rznmelerin sekizi de vardr). Bunlar u seferleri
anlatrlar : Balgrad; Rodos; Moha; Viyana; V. Karla kar; ilk Iran
seferi; Avlonya; Budan seferi.
BASIMLAR: Ferdn, Mnat es-seltn2 (stanbul 1274/75),
II. Cild, S. 507-515 (stanbuldan Belgrada), S. 529 v.dd. (Rodos, Muha
sara ruznmesi); S. 54 v.dd. (Moba sava); S. 556 v.dd. (brahim Paa-
mn Viyana seferi); S. 577 v.dd (Sleymnn 938 ylnda Macar seferi);
S. 584 (940. Ylnda ran Seferi); S. 598 v.dd. (943. ylnda Avlonya
seferi); S. 602 v.dd. (Budan Seferi).
TERCMELER : W. F. A. Behrcauer, Sulainam des Gesetzgebers
(Kanuni) Tagebuch auf seinem Feldzuge nach Wien im Jahre 953/6
d.H. = J. 1529 n. Ch. zum ersten Male im trk. Originaltexte Herausge-
geben, mit einer deutschen bersetzung un mit A nmerkungen versehen.
Viyana, 1858, 32 -f 28 S.
NDEKLER HAKKINDA BLG : GOR, III, 621-632; 639-
644, 647-652, 665-671; 678-689; 696-700; IX , 197 v.dd., Nu. 50.
KISALTMALAR: Macarca tercmesiyle : Thury, Trok tor-
tenetirok, I, (Budapete 1893), 277-362.

60. SNN AVU

Kanun Sleyman zamannda yaayan ve hnkrn
iltifatna mazhar olan Sinan avu, Sultann emriyle mehur
deniz kahraman Hayreddin Paanm (Barbaros adyla ta
nnm; lm. 1546) hayatm bu amiralin dikte ettii biimde
halk diliyle pek uzun olarak yazmtr. Cesur denizcinin
 Gazevt-i Hayreddn Paa ad verilen bu anlar sonradan
bir ok defalar ilavelerle yeniden yazlmtr; sonralar
bunlar masal syleyenler (Kssa - hand) tarafndan kah
velerde anlatlan halk kitaplar srasna gemitir; Baz
nshalarn Meclis'lere taksim edilmi olmas bunun sonucu
olabilir (Bk. msl. Viyana Yaz. 1005,39 Mecfs den ibarettir,
Fliigel, Katal, II, 228). Bundan baka Sinn avu, Barba
rosun zendirmesiyle Kanun Sleymnm Siklos, Gran
ve Stuhlweissenburg (= F ey er) gibi Maear ehirlerine kar
yapt (1542/44) seferleri en kk ayrntlarna kadar
tasvir eden bir tarih yazmtr (bk. GOR, IX , 197, Nu. 47)1.
Hac Kalfa Osmanl deniz harplerinin tarihini yazarken
Sinn avuun Hayreddn Paanm 2 deniz seferleri hakkn-
daki eserlerinden yararlanmtr; bk. GOR, III, 690.
YAZMALAR : A) Gazevt-i Hayreddn Paa : Viyana, Mill Kt.,
Nt. 1004 (15 meclis); Nu. 1005 (39 meclis, daha temiz ve yksek trke;
bk. Flgel. Katal., II, 227 v.d.). B) Sleyman'n Siklos, Gran ve Stuhl-
weis$enbur*a kar seferleri ; Viyana, Mill Kt., Nu. 1003 (Flgel,
Katal., II, 226 v.d.); Paris; Mill Kt., cod. reg. 75 (atal., 311).
KISALTMALAR : J. Thury, Torok Trtenetirok, II (Budapete
1896), 279-363.
KAYNAKLAR : Fliigel, ayn. esr., II. 226- v.dd.; GOR, III, 164,
711 v.d.; IX , 197, Nu. 47.

1 Sinn avu Metrislere nezret vazifesi ile sefere kalkmt. (Viyana yaz. 56. Yaprak).
Bu sefer hakknda Sultan rznmesi bulunmadndan (Bk. yk. Nu. 59) bu eser zellikle
deerlidir. Bu eserin bir de arapas vardr; bunu M. Pelaez, La vita e la storia di Ariadino
Barbarossa (Palermo 1886) adl eserinde G. L. Alamora (1578) nin eski bir spanyolca nshasna
dayanarak ve Sonder Rang ile F. J. Deni de Fondation de la rigcnce d'Alger (Paris 1837) adl
eserlerinde yaymiarddr. E. Fagnanm cezayir Catahgue'nna (S. 451, Nf. 1622/3 iin) gre
Arapa tercme Cezyirm Hanef mfts Muhammet! B. Ali Kloln Ces'irl tarafndan
yaplmtr, Gazevm dorahu iin bk. H . de Grammont'un L IVazaouat est-il Voeuvre de
Kheir ed Dine Barberousse (Vleneuve 1873) ve bunun iin de Comtes - rendus de VAcademie
des nseriptions, 1873, S. 429 ve Si. Guyard, Revue Critiquet 1874, S. 228.
2 Hayreddn Paamn cesur ane seferleri halk kitaplar iin iyi bir konu olmutur. Bunun
iin bu yolda yazlm birok kitaplar tesbit edilebilmitir; bk. J. v. Hommerin GOR, III*
690 (ve baka yerlerde) da anlatt yazmaya, Bibiotheca Barberina (imdi Vatikan da) orT
127; ve Kahire H K , 169. OM. III. 1 8 0 ,14e gre Kastamonulu Haeyn b. Al adnda birisi Tarh i
Cez'ir adh bir eserinde Barbarosun yaptklarm terennm etmitir. -B k . Paris Mili! Kt. Sche
fer Kolleksiyonu. Yaz. Nu. 1186.
 61. MURD
Hayreddnin ada olup imdiye kadar hayat hak
knda ak bilgi elde edilemeyen Murd mahlasl bir air
de bu amiralin deniz seferlerini ve savalarn vmtr1
Necb sim Beyin TOEM, I, 234 de yazdna gre Murad
den (Seyyid Murd, OM, III, 183,8) baka hi bir yerde
bahsedilmemektedir.
Fethnme veya Gazevt-i Hayreddn Paa ad verilen
bu manzumenin imdiye dein ele geen tek yazmas da
ancak 946/19.V . 1539 ylma kadar gelmektedir. (Castel-
nuovonun zabt, bk. GOR, 111,215 v.d.) bu ok ssl yaz
mazm son yapraklan eksiktir. Fakat 950/1543 da len eh
zade Mehmedin mlk olduundan Barbaros un lmne
kadar (6. Cumada I. 953/4.V II. 1546) geen olaylar tasvir
etmedii kabul edilebilir.
YAZMALAR : (Unicum) : stanbul, Erivan Kk, TOEM, I,
233-238 de metin rnekleri ile birlikte Necb Asm Bey tarafndan ince
lenmitir; Belki de Kahire, XX, 213de bulunan manzum fethnme-i
Hayreddn Paa da buraya aittir.
KAYNAKLAR : Necb sim, ayn. eser; OM, III, 63 (A.) 183, 8.

62. SADIRZAM AYS, LUTF YE RSTEM

PAALARIN TA R K L E R
Kanun Sleymnn zamannda bir biri ardndan
sadrzam olan bu kii yanl bir anlayla tarhi eser
lerin yazar olarak tannmlardr. Bu, vezirlerin adlarn
tayan tevrh-i l-i Osmanlar daha ziyade onlarn emriyle
yazlm eserlere benzer. Bu eserden hi Birinin bal
bana bir eser olmak nitelii olmayp daha ok nce yazl
m eserlere sk ballklar vardr.

1 Hsyreddsra kardei ve onun gibi nl bir denizci olan Oru (Avrnpahlann Ulualsi,
lm. 1518) da imdiye kadar tetkik edilmeyen ve bir nshas Halis Efendi Ktphanesinde (Bu
gn Mill Ktphane) bulunan bir dsitanda rctennm edilmitir; bk. OM, III, 63 a. Amiral
Fljle Paanm vgcleri olarak yukarda' Zekeriyyzde elebi ve Nidi den bahsetmitik
(bk. OM, III, 63).
 63. AYS PAA
Ekseriya Ays Mehmed Paa denilen bu zat Avlon-
yaldr. I. Selim zamannda sarayda eitim grm. 923/
2 4 .I.1517de Yenieri Aas, bundan iki yl sonra da Kas
tamonu Beylerbeyi ve sonra da Anadolu, Suriye ve Rumeli
Beylerbeyi olmutur; 929/20.I X . 1522 de nc Vezir son
ra ikinci ve en son Ramazan 943/ubat. 1536 da Sadrzam
olmutur. 17. Sefer 946/4.V II. 1539 da stanbul da vebadan
ld, ve Eyybe gmld (Bk. GOR, III, 211 ve 702, sonra
Hadkat l-Cevmi*, I, 256, burada bambaka tarihler
verilebilir!) x.
Ays Paanm Tarh-i l-i Seluk ve l-i Osmn adl
tarihi eseri Seluk ve Karamanolu tarihlerini ksaca anlat
tktan snra onuncu hicr yzyln ortasna kadar (byle mi?)
Osmanl hkmdarlarnn tarihini anlatmaktadr.
YAZMALAR : Paris, Mill Kt., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1021
(Bochet, 157, ak olmayan bilgilerle) 204 yapraktr.
KAYNAKLAR : Hadkat l-vzer, 26 v.d.; SO, I, 446 v.d. (Her
halde Peev, tarh, I, 20 v.d.; yukardaki biyografya da buna gre);
Hadkat UCevmi, I, 256; GOR, III, 211 ve zellikle 702 (nemli).

64. LUTF PAA

Ays Paann halefi ve onun gibi Arnavud aslndandr.

Padiahn hareminde terbiye grdkten sonra bir ok saray
memurluklarnda bulundu. Sonra Kastamonu Sancakbeyi,
Karaman ve 936/1529da da Suriye Valisi oldu. Ksa bir
ayrlmadan sonra tekrar bu ie geti. 941/1534de Rumeli
valisi oldu ve kendisine nc vezirlik rtbesi tevcih
olundu. Ve bylece Belgrad, Rodos, Moha, Tebriz ve Ba-
dad seferlerine katld. Muharrem 948 Mays 154Ide azl
edildi ve Dimetokaya stld. Mhr-i Hmyn Rstem

1 26 Safer ( = 1 2 .VII) her halde Lutf Faanm sadnzam oluuna aittir; yoksa Ays Paa.
nm lmne deil. Bk. Trk. Bibi., X X I . C. (1923), 103.
Paaya verildi. SOya gre Lutf Paa 13 aban 971/
2 8 .III.1564 de srgn yeri Dimetoka da ld. Yl bak
mndan bu tarih doru olabilir.
Lutf Paa Tevrh-i l-i Osmn adl ve Avrupa da
bulunan biricik yazmada 961/7.X I I . 1553 ylma kadar
olan olaylar anlatan bir tarih yazmtr. Eserin giriindeki
ondokuz yazsn gsteren listenin sonunda eserin kendi
tarafndan yazldn sylemise de ancak kendi zamanna
ait olan ksmna bal bana bir kaynak olarak baklabilir.
Geri kalan ksmlarda kendinden ncekilerin yazdklarn
kopya etmekle kalm, kendi memuriyet ve icraatn ise
etraflca anlatmtr. Lutf Paa bundan baka sfnme
ad verilen adrazamhk kitabnn yazardr. Bunda Yksek
devlet memuru olmann vazife ve vecibelerini kuru ve ace
mice bir slupla anlatmtr. Burada nihayet Lutf Paa nm
kanunnmesini de anmak gerektir (bk. H . K . , Nu. 1095)
yukarda bahsettiimiz ve Trk. Bibi. X X II. c. (Berlin,
910), X V . v.dd. baslm olan listede kendisi bunu anmamak
tadr. Belki de bu sfnme ile ayni eydir.
YAZMALAR : A) Tevrh-i l-i Osmn ; Viyana Mill Kt., Nu.
1001 (Fliigel, II, 224; bk. GOR, I, X X X V I; IX , 189); stanbul, Husrev
Paa, Nu. 333; Bursa, Tekke, Ankara, Trk Tarih Kurumu Kt. Yazm.
Nu. 28. (eviren). BASIM : Ali Bey tarafndan yaynlanmtr, stanbul
(1925de 450 S. 8) 2000 nsha olarak yaynlanan bu eser kitap pazarndan
kaybolmutur. (Btn yaym Bekteler almlarm.). ~ B) sfnme,
(Trk. Bibi., XII. c. S. xvde yazlm olanlardan baka) : Berlin,
Devlet Kt., or. 8 985; Leiden Nu. 1971 ve 1972; Uppsala, Nu. 468;
Paris Mill kt., c.r. Nu. 129; Schefer Nu. 1092 ve Nu. 1134; Berlin. Nu.
36, 2 ve or. 8 985, llv yaprandan 18v yaprana kadar; stanbul,
Husrev Paa, Nu. 348; Kprl Mehmed, Nu- 202/3. - C) Kanunnme ;
stanbul, Aya Sofya.
YAYIMLAR : D as sfnme des Lutfi Pascha nach den Hand-
schriften zu TFien, Dresden und Konstantinopel zum ersten Male Herausge-
geben und ins Deutsche bertragen Von Dr. R. Tecimdi, Trk. BibL,
X II. e. (Berlin 1910), X X I, 38 + 45 S. (Bk. bunun iin J. H. Mordtmann,
ZDMG, LXV (1911), 599 v.dd. ve C. F. Seyfcold, DLZ, 1911, Eyll 1823,
lveten W . Barthold, Der slam, VI* 387 v.d.); Alt Emrnin girii ile
tr Beyin trke yaym, stanbul, 1326, 26 S. (Bu yaym, bir ok
yerlerinde onunkinden ( = Tschudi) daha iyi ve daha tam bir metin
ortaya koymutur , J. H. Mordtmann, ZDMG, LXV, 602). P. I . Cheikho
eseri Loutfi Pacha. Code du Grand Vizirat. ad altnda Beyratda 1911de
{Maehriq*den ayn basm) Arapa olarak yaynlamtr.
KISALTMALAR: J. Thury, Trk Trtenetirok, II (Budapete'
1896), 1-38.
KAYNAKLAR : Tschad, ayn. esr., bunun iin, Peevi, Tarih, I,
21; OM, III, 132 v.dd.*, Tiirkiyyt Mecmuas, I (stanbul 1925), 199
v.dd. (M. Fuad Kprl); F. Wstenfeld, Chroniken der Stad Mekha9
II, 299 v.d.

65. RSTEM PAA

Rstem Paa 1500 tarihi sralarnda Bosna da domu
tur; Hrvata asl ad Opukovidir. stanbul a geldi, En
derun a ve saray hizmetine alnd. Orada Rikbdr oldu,
sonra Diyarbakr ve Anadolu Valisi oldu. 1539 da nc,
1541de ikinci vezir oldu. I. X II. 1544de de Mhr-i Humayun
kendisine verildi. 1553de kendisi avfini istedi ve skdara
ekildi; 1555de tekrar Sadrzam tayin edildi ve bu makamda
28 evval 968/11.V II. 1561de ld. stanbul da ehzade
camimin yannda hususi bir trbede gmldr (Bk. Ha
dkat l-vzer, 28 v.dd., ve Hadkat l-Cevmi^ I, 16; SO,
II, 378 yanltr). Kars Kanun Sleymnm Kz Mihrimh
Sultand (Bk. GOR, III, 213).
Rstem Paamn adn tayan Tarh-i l-i 'Osman*m
en iyi saklanm olan nshas 968/22. I X . 1560 ylma kadar
gelmektedir. Cambridgede bulunan bir yazma ise 955/
11.11.1548 yl ile bitmektedir. Eserin daaa nceki olaylara
ait olan ksm anonim Tevrh-i l-i Osmn'!^ra Muhyeddn
ve Nerye dayanmaktadr. II. Mehmedin saltanatndan
sonra eser olduka bamszdr, fakat belki bu ksm iin de
bir kaynak bulmak mmkndrI.

1 Rstem Paamn tarih aratrmalar himaye ettiini Mustaf fa. Masan ba 957/1550
ylnda Mrhvndm Kavzat cl~$af adl tarihini trkeye evirttirmi olmas ispat eder. Hadkat
UUy ad verilen bu tercme iin bk. OM, IIIt 140 180 a .. Bir ka yl sonra da Zul-hicc
 YAZMALAR : Viyana, Milli W , Nn. 1012 (Fliigel, Xaial., II,
233); Cambridge, niv. Kt., Nu. 167 (955/1548e kadar gelmektedir;
bk. E. G. Browse, Handlist, 26); gene orda, Nu. 168 (yalnz ba ksmn
paralan; bk. Browne, ayn. esr., 26); Paris, Milli Kt., anc. fds. turc.
Nu. 94 (ba ve on ksmlar tam deil).
KISMEN TERCMELER : Die Osmanische Chronik des Rustem
Pascha von. Dr. Ludwig Forrer, Trk. Bibi., X X I. c. (Leipzig, 1923),
VII, 207 S. Bk. OLZ. X X V III (1925), 246 v.d. (F. Giese) ve Der slam,
XIV (1925), 154 v.dd. (J. H. Mordtmann).
KAYNAKLAR: Hadkat l-vzer, 28 v.dd.; SO, II, 377 v.d.;
Mehmed Bey Kapetanov, Wies$enschaftliche Mitteiiungen aus Bosnien
vsr., III, c. (Viyana 1895) 524 v.d.

66. FERD
J. y. Hammer tarafndan (GOR, IY, 241, not, e) sylen
mi olup ayrca J. v. Karabecek tarafndan iddia edildiine
gre Ferd, Kanun Sleymnm 921/1515 de doan ve Kon
ya Erelisi civarnda konaklad srada, 6. X . 1553de bo
durulan olu ehzade Mustafann mahlasdr. Bu iddiaya
ortak olunmazsa Ferd Efendinin hayat karanlklara g
ml kalr x. Ferdnin hanedandan olduuna inanlabilecei
gibi kanun Sleymnm oullarndan birinin byle bir
mahlasa sahip bulunduu da doru olabilir. Ancak buna
kar bk. GOR, III, 755, Nu. 61.
Ferdi Sleymnnme adl ve Sleymnm clusun
(926/152) dan 949/17.IV . 1542 (Valiliklerin deimesi)ye
kadar geen zaman anlatan bir tarih eserin yazandr.
Esere bu devrin ba kaynaklarndan bir diye baklsa yeridir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., N. 998 (Fliigel, Kat., II, 222;
ok ssl nsha, ehzade Mustaf adl birinin elinden kma, belki de

962/Ekim. 1555de Balizde Mehme Keml Tercman dstr f havadis sl-esmn ve'l-uhr
adyla yeni bir tercmesini bitirdi, bunun yazmalar, stanbul, Laleli, Nu. 2025; Nur-i Osmaniyye,
Nu. 3238/50 (?) ve Kahire, T2C, 783 {Avtograf)* de vardr; Basm : (I. Kasm) : stanbul, 1258
(1848), 359 S. fol. eviren iin bk. OM, III, 122.

1 944/1537 ylnda yani hemen ayn zamanda Ferdi adl bir ktip bir Mardin Mlk-i Ar-
tikyye tarihi yazmtr. Bu Ali Emiri tarafndan 1331de stanbulda (72 S., dar 8^ Mrdin
Mlk-i Arikiyye Tarki adyla yaynlanmtr.
yazarn. 364 Yaprak. 8); gene orda. Nu. 999 (Flgel, Katal.y II, 222 v.d.;
yalnz 936/1529 ylma kadar gelir, yani ilk yazmann 163b yaprana
kadar); Torino Mill Kt., Nu. 103, 3v-72r yapra (C. A. Nailine* Maros-
critti, 84); stanbul Aya Sofya, Nu. 3317.

KISALTMALAR: J. Thuy, Trk trtenetirok, II, (Budapete

1896), 39-111.- F. v. Kraeliiz - Greifenhorst (Viyana) eseri yaymay
tasarlamaktadr.
KAYNAKLAR : GOR, III, v, 710; IV, 241 not. e IX , 196, Nu. 42;
,
GOD, III, 87 v.d.; Buna kar, GOR III, 755, Nu. 61; J. t Karabecek, .
Zur oriental. Altertumskunde, VII : Geschichte. Suleimans des Grossen,
verfasst und eigenhaendig geschriehen von seinem Sohne Mustafa, Viyana,
1917 (Sitzungsber. der *Wiener Ak., Phil Hist.- K, 185. c. 1. Abh.).

67. AHMED PARE PAREZADE (HEZR PARE)

Bursa civarndaki Gkderelidir. Kazasker Fenrzde

Mehmed ahm hizmetine girmi, mlzm sonra Silivri
kads nihayet yz elli aka aylkla Trhala kads olmutur.
Orada 968/22 . I X . 156 da lm ve mer b. Turhan Bey 1in
camiine gmlmtr. Silivri Kads iken (932/18.X . 1525)
manzum bir Osmanh tarihi yazmtr (Tevrh-i l-i Osmn)9
H. K . Nu. 2156ya gre bunda hnme vezniyle Sleymann
fetihlerini terennm eder.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : k elebi, me'ir l-u'ar\ At, zeyl-i N,
20 v.d.; sm'l Bel-i Brasevi, Gldesle-i riyz-i irfn, 449 v.dd.; SO,
I, 199; GOD, II, 284; GOR, III, 466; J. y. Hammerin Para Parazde
(onun. dedii gibi Hezrpare) nin aylkl hnmeci olduu yolunda ver
dii bilgi belgelenmek gerekir; bk. bunun iin TOEM, I, 425 v.dd. orada
ad yoktur; k elebide ondan daha etrafl bahsettii halde bunu
sylemiyor.

1 Torlmss Beyler Rumeli aszdelerimn en kibarlanndantf; urban Beye ait bir

ktbnme (?)> den J* Pli. FaUmerayer, Fragmente aus dem OrienS, 2A . (Leipzig, 1877) 381de bah
seder; bu onun zamannda Yeniehir (Larissa)da byk camide mevcuttu (1842); butsun iin
bk. ZD M G, L X X V I (1922), 151, not, 2,
 68. AHMED TAKPRZDE
Kendi kaytlarna gre 14. Rebi I. 901/3.X I I . 1495 de
Bursa da domutur. Takprl Moll Muslibeddn. Mus
taf (bk. N, 391 v.d., dom. 857, lm. 935)nm oludur.
Babasnn yanmda Ankara d a 1 ve Bursa da, sonra stanbul
ve Amasya da okumu, Recep, 931/Mays 1525 sonunda
Dimetoka Medresesine mderris olmutur. 933 banda
(Ekim. 1526) stanbul a, Zulhicee 936/Temmuz 1531
bamda ise skbe mderris oldu. 17. evval 942/10.IV .
1536 de tekrar stanbul a mderris oldu; 4. Zulkade de
945/25. I I I . 1539 da Edirneye tayin edildi ve 23 Rebii
I. 946/1539 da sahn olarak tekrar stanbul a tayin edilin-
ciye kadar orada kald. 10. evval 951/2 6 . X I I . 1544 de
Edirnede Bayezidiyyeye tayin edildi. 26 Ramazan 952/
2 .X I I . 1545de istemeyerek Bursaya kad oldu. Fakat 18
Receb 954/4. X I . 1547de tekrar Edirneye mderrislik vazi
fesine dnd. 27 evval 958/20.X .1551 de stanbul kads
oldu. yl sonra bir gz hastalna tutularak tamamiyle
kr oldu. stanbul da 968 Recebinin sonuncu gn (16.IV .
1561) ld. kpaazde mahallesinde kpaa tekkesinin
mescidinde gmldr (bk. Hfz Hseyn Hadkat l~cevmi\
I. 155; GOR, IX , 76, Nu. 320). Olu tarih yazan Takpr-
zade Kemleddn Mehmed (lm. 1030/1621, bk. a. Nu.
124)dir.
Ahmed Takprzde ansiklopedik eilimliydi. Arapa
bir san at ve bilimler ansiklopedisi yazd (Bk. Fliigel, Katal.,
Wien, I, 25 v. dd). Bu eser yukarda ad geen olu tarafndan
trkeye tercme edilmi ve bu ekliyle baslmtr (Mev-
zCt Z- Ulm, stanbul, 1313, 844-(-712 S. kdam Mat
baas). Eserlerinin says oktur. Burada ancak tarih eser
leri anlabilir. Balca eseri arapa yazlm olan mehur
ak'ik eUnu'mniyye f 'ulem eVdevlet l~0$mniyye'>dir.

1 Orada babas kendisine Bbn Muyr ameddn adm takmtr.

Bunda 10 Osmanl hkmdarndan sonra (Osman dan Ka-
nunye kadar) on tabakada be yz yirmi iki bilgin, ve
tarikat eyhinin biyografyalarm yazmtr, kitabn sonunda
kendi biyografy as vardr. 30. Ramazan 965/16. V I I . 1558de
yazdrlmas biten eser, o zamanki Osmanl dn tarihinin
ba kaynadr; bir ok kez trkeye evrilmi ve bakalar
tarafmdan devam ettirilmitir.
Bir de Nevdir eUahbr ve-menkb el-ahyr (Bk. H.
K ., Nu. 2247) adnda alfabetik sraya gre tertip edilmi,
her harfinde kendi kaynana. (Bk. Flgel, II. 347
v.d.) gre ayrlm olup 30 Cumada II. 938/9.1.1532de
skb de tamamlanm olan bir biyografya mecmuas
yazmtr.
GOR, X , 694 de Ahmed Takprzdenin bir de Osmanl
Devleti tarihi yazd iddia edilmektedir. Bunun yerinde
olup olmad ancak Paris de bulunan buna ait yazmann
incelenmesinden sonra anlalabilecektir; Bk. yk. Nu. 21
ve Not. 1.
YAZMALAR : A) akHk el-numniyye (Arapa asl) : Berlin,
Devlet Kt., Nu. 9881/2 (Avtografdan ikinci kopya, bk. Ahlwardt,
IX, 354); Gttingen, niv. Kt., Nu. 100; Gotha, memleket Kt., Nu.
1765/6; Leipzig, niv. Kt., Nu. 716, 1; Mtin Devlet Kt., Nu. 315,
141; Yiyana, Mill Kt., Nu. 1182; Viyana, Kons.- Akad., Nu. 311;
Petersbujg, Umum Kt., Nu. 117/8; gene orada, Asya Mzesi, Nu.
204/6; Kazan, Nu. 110; Londra. Brit. Mz., Suppl. 678 (Rieu. cat., 462);
OXFORD, Bodl. Libr., Nu. 818, 846, 1; Cambridge, niv. Kt.,
Nu. 632/34; uppl 810; Paris, Mill Kt., Nu. 2157/62, 5945, 5981, 5991,
6644; Manehester, niv. Kt., Lindsay Koleksiyonu Nu. 538; Leiden,
niv.- Kt., 874/5; stanbul, Umumiyye, Nu. 5205/6; 5052/3; Laleli,
Nu. 2022; Damatzde Mehmed, Nu. 1460; Halet ef., Nu. 603; Bayezidiyye
Nu. 2434; Mihri Mh, Nu. 314; Abdullah Ef., Nu. 264; Kahire, E K 9
V, 74 Ankara, Trk Tarih Kurumu Kt., Yazm. Nu. 26. (eviren).-
B) Nevdir el-ahbr ve menkib el-ahyr : Viyana, Milli Kt., Nu. 1181;
stanbul, Bayezidiyye, Nu. 2458.
TRKE TERCMELER : 1. Mehmed (Edirneli Mecr) tarafndan,
(Bitii 995/1586, lm. 999/1590; bk. At Zeyi-i N, 334 v.dd.; OM,
III, 139); Viyana, Milli Kt., Nu. 1225; Paris, Mill Kt. c.r. Nu. 138
(2. Ksm); Petersburg, sya Mzesi, Bk. Bora, atal., 100; stanbul
Esad ef., Nu. 2226; Aya Sofya, Nu. 352; Nuri Osmaniyye, Nu. 3379/
82; Aksaray, Nu. 758/9; Hamidiyye, Nu. 924; Ragb Paa, Nu. 1000.-
2. Amasya Kads brahim h* Ahmed tarafndan (Bitii.. Cm. L 998
sonu / Mays 1590): Londra, Brit. Mz. Add., 5966 (Rieu, CTM , 72
v.d.); Kahire, TK, 188 v.d. 3.Mehmed k B. AH tarafndan (Bk. Yk.
Nu. 53).- 4. Belgradh eyh Mehmed Hki b. el-Mhtesib tarafndan.
Receb 968 / Mart 1561de bitmitir. (Bk. M. K ., IV, 65 v.d., Buna gre
eserin ad Hadik er-reyhn*dr) : Berlin, Devlet Kt., Nu. or. 8 2092;
Paris, Mill Kt., e.r. Nu. 137 (2. ksm). stanbul, Aya Sofya, Nu. 3153;
Kprl Mehmed, Nu. 230, Ankara Trk Tarih Kurumu Kt., Yazm.
Nu. 506 (eviren).- 5. Bervi Ahmed tarafndan, bitii 972/1564 : Kahire,
TK, 202 (buna gre eserin ad davhet l-rfniyye f ravzet l-ulem
el-Osmniyye, dir.).
EKLEMELER : 1. Mehmed k (Bk. yk. Nu. 53).- 2 Munuk
lakabh Ali b Bai (a. bk. Nu. 94).- 3. Ylanck Afodukdir ef. (lm. 1000/
1591) : Paris, Mill Kt., Nu. 2164, 1.- 4. Nevzde At (bk. a. adna),
baslmtr.- 5. Seyyid brhm fe. Abcfulbk, Uakzde (Yani Uakl,
Uak; deil), lm. 1136/1723 (ona baknz).6. eyh Mehmed b. Haan
el-Feyzs (eyhi), lm. 1145/1732 : (ona baknz), bunun bir de olu tara
fmdan yazlm ZeyFi vardr.- 7. Anonim : Berlin, Devlet Kt., Nu.
9885 (Bk. Ahl^ardt, Katal., IX , 356 v.d.) 2. Bk. GOR, IX , 239 v.d. ve
Darlfnun Edebiyat Fakltesi Mecmuas, I. yl., 2. cz (stanbul 1332/4),
137 not.
BASIMLAR aka'ik el-numniyye (Arapa asl) : m Halknn
vefayt^mn kenarnda Bulak 1299; Mehmed Mecdnin trke tercmesi :
Muharrem 1269 / Ekim 1852de baslmtr; 5. yaprak ve 522 S. fol.
(Bk. O. M. v. Schlecha - Wssehrd, S W A W , phil. - hisU KL., XIV. c.,

2 N *yi tamamlayan ve devam ettiren b ir ok kimseler vardr. Bunlarn adlan &. K .

IV , 66 v.d d .de kaydedilmitir. Burada da toplu olarak yaryoruz : 1. tipli Hseya, lm . 993/
1585; bk. At, zeyl-i N , 284; H . K ,, IV , 66y a gre mahlas Sadr dir. ~ Lutf Beyzde Mehmed
h. Mustaf, lm. 996/1588; bk. babas iin A tS, ayn. esr, 300 v.d. - 3. Abdlkdir k Emir KS-
gdr, lm. 1000/1591; bk. A t ayn. esr., 320; Yaz. Paris, bk. yk . Nu. 3.-4. Emrullfih Mehmed
b. Srek M bjeddin, dom . 5. B u I-kade 9 4 5 /2 5 .I I I . 1539. lm , 15. abn 1008 (Berat gecesi)
1. I II. 1600. bk. A l , ayn. esr., 432 v.d. - 5. H a m ili Karaca Ahmed, lm, 1024/1615. bk. AtS
ayn. esr. 573. - 6. Abdulkerra is. Sinn Akhsgrs, dom . 977/1569, lm. Recep 1038/ubat. 1629.
B k. A tS, ayn. esr., 718 v.d. - Bu zeyiieilerin eserleri Ati ve kesmen de Y.nin mtercimi olan
Mehsisi MecdS (Bk. ta, ayn. esr. 334 v.d d .) tarafndan eserin aslna eklenmitir. Bunun iin
de bunlarm yazmalar ele gememitir. -K a h irede Ynin trke yazlm bir ncs varm i
896/1490 a kadar gelen teskiret'^l-ulem - (bk. T K , 138) adl b u eseri ben ilemeyi dnyorum.
Anlaldna gre ayn eser Paris-Milli Kt.. Schefer Kolleksiyonu Nu. 1107 (atal., 180) ve
stanbul, Esad E f., Nu. 2142 de de vardr.
4) 0 . Rescher arapa asl eserin almanca tercmesini stanbulda bas
trmaktadr.
KAYNAKLAR : N, 524. v.dd. (Avtobiyografya); t N z&yVi,
8 v.dd.; K, Knh l-ahbr; Wstenfel, GD, 241 v.dd., Nu. 527
(Avtobiyografyann tercmesiyle); Bcockelras, GAL, II, 425 v.d.
Bibliyografya ile); GOR, III. 757, IX , 239.

69, FETHULLH R F
Ktip Dervi irzi adl biriyle nlii eyh brahim
Giilennin kzlarndan birinin oludur. Gen iken babas
ile birlikte Msr a gitti sonra tekrar vatan olan ran a
dnd. Sonralar da talik onu stanbula yollad; orada
yerleti ve Arifi mahlasyla trke iir sylemee balad.
Kanun Sleymnm ilgisini kazand ve kendisine denek
verildi. Sonunda manzum bir Osmanl tarihi yazmak em
rini ald; bunun iin kendisine nceleri altm sonra da yetmi
aka gndelik verildi. Zaten randa hnmeci olarak
ehzde Elks Mrzmn hizmetinde bulunmutur. Fet-
Imlll hattatl ile de nldr (Bk. GOi?, III, 755, Nu. 51).
969/11.I X . 1562 de Msrda ld. Bundan baka bugn
yitmi olan ve iinde Osmanl hanedannn, zellikle I.
Selmin 1 kahramanlklarn terennm ettii 8000 (Baz
larna gre 6000) beyitlik farsa bir hnme yazmtr.
Alnin verdii bilgiye gre, iinde ihtiyar sadrzam Ha
dim Sleyman Paanm 1538de (Bk. GOR, III, 210) Hin
distana yapt seferi vd iki bin beyitlik remi vezninde
yazlm bir de destn? vardr Bu eserin de bu gn bir izi
bulunamamtr. Bk. H. Nu. 2156.
YAZMALAR : Her iki eserinkiler de daha Nevzde At zama
nnda (Bk. Zeyl-i N, 31) kaybolmutu, bk. Neefo sim, TOEM, I,
429; GOR, III, 466, not fy& gre Romada Biblioteca del Falazso Bar-
berinide yazmas vrm2.

1 Cemleddn, A yn -i zrtft 40 a gxe &hnrac yalmr. . Seijnia Ofiserf mdari 1h*'W-t-

mektedir.
2 Her halde Bibltotheeft Barberina da bulunan yazma, or., 39 or'aldr : poem a - parcimm
historieum ab initio F u ndation is im p erii issque ad prin erp iu m regni sultani Suiim ani. Bu yazma
Osmanh tarihi m 641/1243 yhndau 945/1538 ylma kadar tasvir etmektedir ve ne vazkki oria
ksm tam d e b id ir (B az yapraklar eksiktir^.
 KAYNAKLAR : li, Knh l-ahhar (Bk. GOR , III* 755, Nu. 51
ve TOEM, I, 429); At, Zeyl-i N , 31; SO, IV, 8; O M , III, 116 v.d.;
137, Not; 137, not; TO EM , I, 107, 428 v.d. (Necb sim); elebi,
Tezkire, Kmalzde, tezkire; bk; GOR, III, 466. not. u

70. EFLTN RYN

Efltun un asb Trkmen dir ve irvanl dr. nceleri,
ah smailin olu olup 987/1579 da lm olan ehzade
Elkss Mrzanm ktipliini, saray airliini ve Ktphane
ciliini yapm, sonra bu ehzade kap stanbul a gelirken
(954/1547) birlikte gelerek stanbul a yerlemitir. Bir ok
entrikalara ba vurarak Fethullh Arifin yerine hnmeci
olmak istedi, fakat bundan dolay hnkarn gazabna urad
ve az kalsn idam edilecekti. Fethullh Arifin lmnden
sonra (969/1562) yerine hnmesi oldu. Farsa iirlerinde
Esiri, trkelerinde ise Hizn mahlasn kullanmtr. 977/
B. 16.VI. 1569a doru lm olmaldr1.
YAZMALAR : hnme*sinin yazmas bulunamamtr, bk. Necb
sim, TO E M , 430.
KAYNAKLAR : l, Knh l-ahhr (Bk. GOR, III, 755, Nu. 3);
A hd, Tezkire (Bk. TO E M , 108, not. (rnek 430); GOD, II, 384 v.d.;
T O E M , 108 (AJbmed TevMd), 429 v.d. (Nec sim).

71. K B HSEYN

Hseyni b. Mehmed h. el-Hasan Diyarbakrhdr. Son

radan Mekkeye yerleti ve orada Kad t olarak, sylendi
ine gre 966/1558 ylnda ld.
Hseyn zellikle bn Him a dayanarak el-tarh el-
hams1 f ahvl nefs nefis ad altnda, bir mukaddime
rkn ve bir htime den oluan bir kitapta Peygamberin
hayatn tasvir etmitir. Bunda Kanun Sleymn a kadar

1 Efltn bir mehur nesta'lik hattat v e zamannn tezhip ve tasvir stadj idi.

1 el-hams (ha ile) veya e-hams (h ile) yazl hakknda b k. Journal Astat., 1854, II, 434
ve Fliigel K at. W ien, I I , 343, Nu. 1177 iin.
Hilfet tarihi hakknda ksa ve faydal bilgi vermitir. Bk.
H . K . Nu. 4644 ve Nu. 4807.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 9467/8 (Ahlwardt, Kat.,
IX , 71 v.dd.) Gotha, Nu. 1798/1800; Viyana, Mill Kt., Nu. 1177/8;
Kopenhang, Nu. 130/2; Petersburg, Umum Kt., Nu. 48/9; Brit. Mz.,
Nu. 922/3; Nu. 1279; SuppL Nu. 517/8; Cmridge, Kings Coll., Nu. 78;
Paris Mill Kut.s Nu. 1980/3; 5377, 5435, 5505; Leiden, Univ. Kt., Nu.
1888/9 (atal, V. 196 v.dd.); stanbul, Damadzde Mehmed, Nu. 1432;
Selmiyye, Nu. 466; ehzde, Nu. 112; Yeni Cami, Nu. 847; Hamidiyye,
Nu. 938: Damad brahim Paa, Nu. 897/8; Kprl Mehmed, Nu. 1035/
6; slrdar, Selm Aa, Nu. 760/1 : Cezayir. 1585/0.
BASIMLAR : Kahire 1283 ve 1302 (ki c. 8; 1. c.: 8, 565 S., 2.,
e.: 8, 437 S.); J. Petermann, Linguae arab. Grammatica>smda 2. A., S.
43 (1867) de ksmen.
TERCMELER : Geschichte der Ttung des Chalifen Omar aus der
Chronik des Dijarbekri arab. und deutsch mitgetheilt von O. v. Platen
(Berlin 1837), X X I I , 24, 32 S. 8.
KA YN AK LAR : OM, III, 118 v.d.; WlistenfeM, GDA, 241, Nu.
526; Brockelmann, GAL, II, 381 ve yazma kataloglan.

72. KUTBEDDN

Asl ad Muh. b. Aleddn Al b. Mh. b. Kd Hn

Mahmd Kutbeddn el-Mekk olan Kutbeddn Nahravla
(Gcert) dan Mekkeye go etmi olan birinin oludur
ve 917/1511 ylnda orada domutur. renim iin iki
defa Kahire ve stanbul a (943/1536, 965/1557) gitmi, sonra
baba ehrinde Hanef fkh mderrisi olarak alm ve
orada 988/1580 yahut 990/1582 ylnda mfti iken lmtr.
Kutbeddn III. Sultan Murad a ithaf ve iinde Mekkenin
Osmanllar zamanndaki durumunu tasvir ettii ve F.
Wstenfeld tarafndan Chroniken von Mekka (Leipzig 1857;
Kahirede 1303 de aynen yeniden baslmtr)nm I. cil
dinde yaynlanm olan1 el~Vlm bi-c?lm beyt allh el-harm

1 Yazar eserini 8. aban 940 (2 2 .1 1 .1534)de Kanun Sleymann hkmetiyle bitir

initir; ou yazmalar ve basmlar I II. Muradn clusu ile (982/1574 ylnda) bittiine gre
eser bakalar tarafndan devam ettirilmi olmaldr;.
 adl bir eser yazmtr. Bundan baka Sadrzam Sinn
Paaya ithaf ettii Yemenin Osmanllar tarafndan fet
hini anlatan el-bark el- Yemn fVl-feh el-Osmn veya
el-futht el-Osmniyye IVl-aktr el-Yemniyye, (Bk. Viyana,
Nu. 977t flgel, Kat, II, 200, buna kar H. K . Nu. 1785)
adl bir eser de yazmtr. Bunda kendi grdklerini anlatr.
Sz ksa keser ve vezir Sleymn Paa zamanndaki birinci
fetihle (945/1538) sze balar, Zeydlerin dnn tasvir
eder, sonra bu kt anm Sadrzam Sinn Paa tarafmdan
ikinci defa fethini anlatr. Sadrzamm Tunus ve Goletta 2 se
ferlerinden de ksaca bahseder. 1. Ramazan 981 ( 3 .3 .1573) de
tamamlanm olan eser bablara ayrlm drt ksmdan
olumaktadr; eser 978/1570 yl ile biter. Wstenfeld, GdA9
251e gre sonralar eser Vezir Mehmed Paa iin yeniden
yazlmtr. Yeeni Abdulkerm (lm. 1014/1606; Bk.
Wiistenfe!d, GdA, 255 v.d.) eseri sonradan ksaltm ve
baz yerlerine eklemeler de yapmtr.
YAZMALAR : A) El-Vlm b alm beyt alih el-harm, Arapa
asl eser : Berlin, Devlet Kt., Nu. 6065/6; Gotha, Nu. 1708/9; Leiden,
niv. Kt., Nu. 798/801; Londra, Brit. Mz., Nu. 326/7; Cambridge,
niv. Kt., Nu. 42/44; Paris, Mill Kt., Nu. 4924, 5932, 5999; stanbul
Yeni Cami, Nu. 817/8; brahim Paa, Nu. 55I(?) ve baka yerlerde.;
Cezayir, Nu. 1610; Kahire, A K , V, 10. Ksaltmalar : Leiden, niv.
Kt., Nu. 802. B) Sokullu Mehmed Paamn istei zerine air Bak
tarafndan trke evirisi (Bk. H. K ., Nu. 949 ve GOD, III, 115; IV,
72) : Gotha, Nu. 158; Viyana, Milli Kt., Nu. 895; Viyana, Kons.- Akad.,
Nu. 260 (Bk. Krafft, Katal., 97); Roma, Vatikan Kt., Nu. 136; ~bk.
.
J. t Hammar, Bibi. Italy., XLVI, 3); Cambridge, niv. Kt., Nu. or.
672(12); stanbul Aya Sofya, Nu. 3091(?); Nuri Osmaniye, Nu. 3170(?);
Kahire TK , 184 (Rivayete gre Baknin avtograf, ancak tamamlanma
tarihi olarak gsterilmi olan 1. Rebi II. 1033/22.1.1624 pazartesi bir
yanllksa, dora olabilir nk bugn bir pazartesi deil salyd.).
C) el-bark el-Yemn fVl-feh el-Osmn, araba asl eser ; Berlin, Devlet
Kt., Nu. 9742; Gotha, Nu. 1616; Viyana, Milli Kt., Nu. 977 (Biraz
deiik adla, Avtografyadan kopya); Petersburg, Asya. Mz., Nu. 182;

2 Goettaa m fethi iin bk. eed. reg.f Nu. 121, Paris Mili? kt., (atal., 317).
Paris, Mill Kt. Nu. 1644/50; Londra, Brit. Mz., Nu. 1646; suppL
588; Oxford, Bodl. Libr., Nu. 839; Kopenhang, Nu. 140; Escurial, Nu.
1715/6; stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 3085; Kprl Mehmed, Nu.
1013/4, ve baka yerlerde.- Trke evriler, 987/1579 da Hnsrevzde
Mustaf ef. (lm. 1000/1591 : bk. H. K F e z i k e , 1, 5; OM, , 294 v.d.)
tarafndan tamamlanmtr : Paris, Mill Kt., c.r. 142; stanbul, Hamid-
diyye Nu. 921.
BASIMLAR : A) bi a9m vsr.: F. Wstenfed tarafndan
Chroniken von Mekka I. cild de yaynlanmtr; Kahirede 1303de ve
v4hme b. Zeyn Dahlnra huisat ei-kelmmn kenarmda aynen yeni
den baslmtr. Baknin trke tercmesi J. M. E. Gottwadt tarafndan
Kazanda 1286 Muharremi ortasnda 1896 Nisam sonunda yaynlanm
tr. B) ai-bark el-Yemn vsr. bk. TERCMELERe.
TERCMELER YE KISALTMALAR : Extractos da historia da
conquista do Yaman pelos Othmanos. Por David Lopes (Lizbon 1892),
102 S.; Silv. de Sacy, Notices et extraits>nin IY. Cildinde her iki eserden
de ok geni bahsetmitir : bk. S. 538 v.dd. (El-Vlm vsr.) ve S. 412
v.dd. (El-bark vsr.). Bk. ilveten Paris Mill Kt., Yazma Nu. 5190/1e
(S. de Sacynin Franszca bir tercmesi bu yazmann iindedir.).
KAYNAKLAR : F. Wetnfeld, GdA, 249 v.dd. (Geni biyografya
ile); Broekeiraann, GAL, II, 381 v.d.; GOR, IX , 203, Nu. 61; S. de Sacy,
Notices et extraits, IV 412 v.dd. ve 538 v.dd.,

7 3 / OSMANLI TARHLNDE Y EM EN N
KNC DEFA FETH
977/1570 ylnda Yemenin Sinan Paa tatafndan
fethi tabi olarak manzum ve mensur birok eserler yazl
masna neden olmutur. Bir ikisi ayrk bu eserlerin yitmi
olduu sanlr; bunun iin burada yazarlarm adlarnn, ksa
ca bilgi verilerek, kaydedilmesiyle yetineceiz1 :

74. AHMED
Hnkr Ktibidir. Manzum bir yemen tarihi yazm
ve Sinan Paamn fetihlerini terennm etmitir; Yazl
tarihi olarak 977/1570 yl gsterilir.

1 Bk. bunun iin F. Wtistenfe!d, Jemttn im X I ( X V I I .) Jahrhundert. D ie Kriege der Trken,

die Arahischen m me und die Gelthrttn (Gttinen 1885), 3-56.
 YAZMALAR : Bilinmiyor,
KAYN AKLAR : OM, 111, 101.

75. MUSTAF (RUMZtl

Lakab Rnmz olan Mustaf bey H. K ., II, 14 vd,ye
gre Yemen de emir el-liva ve Defterdr'. Al, Knh l-
ahbr'a gre (Bk. GOR, III, 560, not a) Rumm manzum
olarak, Sinan Paann Yemeni fethini terennm etmitir.
Kutbeddn (Bk. yk. Nu. 72) bark el- Yemnfsmm mukaddi
mesinde bu esere dayandn aka sylemektedir. OM,
III, 101 e gre bu manzum eser birincisi Yemenin eski
tarihinden, kincisi Osmanblar tarafndan fethediliinden
bahseden iki ksma ayrlmtr.
YAZMALAR : stanbul, bk. OM, III, 176 v.d.
K AYN AKLAR : U .K ., II, Cild, S. 44 v.d.; GOR, III, 560, not g;
OM, III, 101, 176 v.d. (Metin rnei; bk. 171, a. 1. ve 183, 2ye de.).

76. HB

lnin Knh l-ahbrmda. (Bk. GOR, 1, X X X I X ,

not, III, 560, not o.) ihb, Muamm' adl bir kad ile
beraber ayn konuyla ilgili manzumelerin yazar olarak
gsterilmitir; eserlerinin izleri bulunamamtr. GOR, III,
V II, not a ve OM, III, 72ye gre Moll ihb Selmnme
yazan kr (Bk. yk. Nu. 33)nin oludur.

77. NHL

ahs hakknda bilgi edinilemiyen INihl mahlasl

(GOD de bu ad tayan dier be kimse burada bahis Konusu
olamaz); biri 982/1574 ylnda fethiyye-i Yemen yahut fethn-
me-i Yemen adl mukayyed kafiyeli bir manzume yazm
tr. Bunda 974/82 yllarnda Yemende geip bizzat grm
olduu olaylar, zellikle Yemen Valisi Behrm Paann
yaptklarm tasvir eder. Nih! (Flgel, Katal., I, 641 e
gre) stanbulun bir ok antlarna kitabe yazm
olmakla da tannmtr
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 684 (Fl&gei, Kof., I. 640.
v.d.) Herhalde yazarn avtografyas.
K A YN AK L AR .: l, Knh l-ahbr (Bk. GOR, III, 756, No. 1.04,
105, 156?); GOR, III, 560 (k. 1, X X X I X , not.); Ahd, Tezkire; Flgel,
ayn. esr., I. 640 v.d.

78. NREDDN AL
Nreddn Al b. el-Cezzr (Yani kasapolu) Msrladr.
Hayat hakknda verilecek bilgi yoktur. Bykl ve
deeri hakknda hi bir ey sylenemeyecek olan drt bab
dan oluan II. Selim zamann anlatan arapa bir eser
yazmtr. Tahkik el-ferah veH-amn ve'l-farac li*ahl el-imn
bi-devlet el-sultn Selim b. Sleymn (H .L, Nu. 2709)
hi bir yerde kaynak olarak gsterilmez, her halde pek
deerli deildir.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KA YN AK LAR : H. K ., Nu. 2709; J. v. Hammar, AFGH9 X III,
(Viyana 1822), 422, Nu. 143 (yalnz adndan bahsedilir).

79. ABDRRAHMN B. ABDULLH (GUBR)

Akehirlidir. lk renimini orada bitirdikten sonra
stanbula gitmi ve orada Nakibend tarikatine intisap
ederek nl eyh Ahdullatfin mridi olmutur. Sonra

1 Behrm Paanm 978/82 yllarndaki seferlerim 990/1582de Zebd* (Gney Arabistan)

de yaam olan Muhammed. b. Yayh el-Mutayyib Bulu el-m erm f tarh devlet mevln Behrm
adh eserinde anlatmtr. Bu eserin iki nshas Cambridge niv. K t. sinde (Nu. 142 ve 217;
bk. E. G. Browne Handlist, 23, 36, v .d .), bir nshas da Paris, Mill K t., (Nu. 1651, 3)ndedir;
Bk. bir de Brocfeelmann, GAL, l , 401. Tarh el-Yem en adh Cambridge deki ikinci nushanm
bu eser olup olmad kesin olarak bilinmiyor.
Ancak bunun ikinci ksm manzum olarak Sdvn Paanm fetihlerinden bahsetmektedir; tarih
olarak 972/1654 gsterilmitir. - Yem enin X . Hicr yzyldaki tarihinden Paris Mill Ktpha*
nesinde Nu. 1651, l de bulunan Ahm ed b. Ysuf b. Muhammed Ftrzun metali el-nrn adh
eseri bahsetmektedir; bk. GOR, V , V I I, Nu. 13 ve Brockelmann, GAL, II, 402, Notices et extra-
ifsde S. de Sacy bunu incelemitir, IV . Cild, 505 v.dd. nihayet anonim el-tcn el-vfirat el-se
m e n f tark eUYemen adh kk eser, Paris, Mill kt., N u. 1651, 2; bk. GOR, V , V I I, Nu. 12;
S. de Sacy, Notices et extraits, IV . c. S. 510.
 Mekkeye seyehat etmi, dnnce II. Bayezid tarafndan
olu Orhan a retmen tayin edilmitir. Kanuni Sleymn
zamannda Irak seferinde ktip olarak bulunmu stanbul a
dnnce Surre-i Humyun Emini tayin olunmutur. Sy
lendiine gre 974/B. 19.V II. 1566 ylnda Mekke de l
mtr. Tabi pek ihtiyard. Zamannn nl hattatlarndan
idi (Sls ve nesh yazard).
Gubri Sleymnnme adyla farsa yazd tarihi
eserinde Kanun Sleyman zamannda geen olaylar an
latmtr.
Bundan baka iki manzumede Mekkedeki Kbenin
bykln ve erefeni tasvir etmitir; birinci manzumenin
ad Meshtnme, ikincininki ise K abenme*dir.
YAZMALAR : A) Sleymnnme : Manisa, Muradiye camii Ktp
hanesi. B) Meshnme : stanbul, Aya Sofya.- C) Ka'henme :
Manisa enegr Ktphanesi.
KAYNAKLAR : l, Knh l-ahbr (Bk. GOR , III, 755, Nu. 58);
Kmahzde; GOR, II, 328 v.dd.; Bursah Mehmed Tbir, Trk Yurdu,
III, yl. 2. cz, 930 v.dd., stanbul 1329; OM, III, 112 v.d.; SO, III,
311.

80. BLGERZBE (BLEKZBE) MEHMET

B. AL

T. L, K ef el-zunn'un avtografyasnda1 Dlgerzde,

baka yerlerde doruluu pheli olarak Dlekzde denilen
Mehmed b. Ali SamsunIudur. Zubde Utevrh (Bk. T. i.,
Nu. 6808) adl on sekiz babhk bir tarih yazmtr. Eer
bununla, SO, IV, 119da ad geen Dlekzde Mehmed
Efendi ayn adam ise2 birok mderrisliklerde son olarak
sahn mderrisliinde bulunduktan sonra Rebi I. 699/Kasm.

1 stanbulda Genel Mdr D r. HalH Edhem B ey'in ltfettii bilgi.

2 Bilgiler H . K .mnkilere hemen hemen uymaktadr, yalnz SO da Dlgerzdenin babas
Mehmed [skbMe bir cam i yaptrm, byk babas K onyal, bu da stanbul'da Sarahanede
bir snesit yaptrmtr bk. Hadkat i-cevmi X, 107 (Dlekzde) ve GOR, IX 66 Nu. 207]
dir A l deildir; her ikisinin de lm yl olarak 977 gsterilir.
1561 de Badad kads olarak kadlk mesleine gemi ve
muharrem 974/Temmuz 1566 da vazifeden ayrlmtr. 977/
B. 16.V I. 1569 da lm ve Eyybe gmlmtr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : SO, IV, 119 (Burda ad Diilekzdedir); OM, III,
51 (Dlekzde).

81. M USIH EDBN (E L -L A rI)

ti ayn. esr., 170, yuk. 22ye gre tam ad Molla
Mehmed B. Salh B. Cell B. Keml el-Nsir el-Sad el-
bd el-idir. Fakat genellikle Musilheddm Mehmed
el-Ln diye anlr. Fars lkesinde Laristanldr, gen iken
Hindistan a gitmi ve Hind imparatoru Hmyn ahm
hocas olmutur. Onun lmnden (27.1.1556) sonra hacca
gitmi sonra stanbula gelmi ve mehur eyhlislm
Ebussud ile bulumutur. Maann azlndan dolay
(50 ake) kzm ve Diyarbakr a gitmitir. 967/1559 ylnda
ocuklarm okuttuu skender Paa kendisine oradaki
Husrev Paa Medresesini tevcih etmitir. Zul-hiece 979
(B. 15.IV .1572)da, baka kaynaklara gre (Bk. SO, IV,
494) ramazanda (B. 1 7 .1 .1572) Diyarbakrda altmn
gemi olarak lmtr.
El-Lr bir nsz ile on baba ayrlm, t.arihine (E bced).
gre 974/b. 19. V II. 1566 da bitirilmi olan ve giriinde
adlarn yazd birok kaynaklardan toplanm farsa bir
dnya tarihinin mellifidir. Mir' eUedvr ve-mirkt eU
ahbr (H. K ., Nu. 11718) adl bu eserin son babnda Kanun
Sleymnm lmne kadar (974/1566) bir Osmanl tarihi
ve her devirde lm olan devlet adamlarnn bilginlerin, ve
yazarlarn bir listesi bulunmaktadr. Kitap bamsz olma
makla birlikte Sadrzam Sokullu Mehmed Paanm ia
retiyle mehur tarih yazar Sa deddn (bk. a. Nu. 109) tara
fndan dorudan doruya deil dzeltilip geniletilerek
Trkeye evrilmi ve bir ok nshalar etrafa yaylarak
 rabet kazanmtr. Mtercim kendi eseri Tc l-tevrih?de
Osmanl Tarihini ayrca yazm olduundan eserin onuncu
babn brakm fakat tekilerini bir ok eklemelerle tamam
lamtr.
YAZMALAR : A) Farsa asl eser : Paris, Mill Kt., suppl. 169
(Bk. Blochet, atal, des mss. pers., I. 231 v.dd., Nu. 344 Lrnin adn
verdii btn kaynaklar bildirir); Londra, Brit. Mzesi, Add. 7650
(Rieu, CPM, 115 v.dd.); Petersburg, Umum Kt., ve Asya Mzesi (Bk.
Melanges Asistiques, III, 728, IV, 498); stanbul Aya Sofya, Nu. 2085;
Husrev Paa, Nu. 345/7.- B) Ksaltma (Muhtasar), belki de mellif
tarafndan, her halde Flgel, Kat., 74 (GOR, I, X X X II. Nu. 18 ve IX ,
186, Nu. 12den almarak)de iddia ettii gibi Musliked-dn diye tannm
olan Muhammed es-Sa*di el-Ubd tarafndan deil: Viyana, Mill Kt.,
Nu. 838.
TRKE TERCMELER : SaMeddm : Viyana, Mill Kt.,
Nu. 845 (Flgel, II, 80 v.d.); Manchseter, niv. Kt., Lindsay Kollek
siyonu, Nu, 74; Paris, Mill Kt., c.r. Nu. 139; Schefer Kolleksiyonu,
Nu. 1117; stanbul, Beir Aa, Nu. 470; A ir Efendi. ? Nu. 245; Nur-i
Osmaniyye, Nu. 3229/30; Yeni Cami, Nu. 836; Abdullah ef., Nu. 255;
Hamiddiyye, Nu. 922; Esad Ef., Nu. 2409/10; Kahire, T K , 192.
KAYNAKLAR : At, zeyl- N, 169 v.dd; GOR, III, 468, 757
(Bakaca eserler de yazm olan Lrnin bibliyografyas); SO, IV, 494;
Fundgruhen des Orients, III, 330; Wiener Jahrbcher, L X X . c. (Anz.
BL), -72 (J. v. Hammer : Trke tercmenin iindekiler); J. v. Hammer,
Geschichte der schnen Redeknste Persiens (Viyana 1818), 350.

82. EBULFZL MEHMED

Ebulfazl Mehmed, nl drs Bitls ile (Bk. yk. Nu. 28)
Zeyneb hatunun oludur. Manisa da mderris, -sonra Trablus
kads daha sonra Anadolu Defterdar, Nihayet ba Def
terdar olmutur. stanbul da Tophane de byk baheli
ok gzel manzaral bir mlk vard; orada hla onu hatr
latan medreseli Defterdr cmii vardr; 987/B. 26.11.1579
d e1 lm ve bu camiin avlusuna gmlmtr (Bk. Ha-

1 l m yl hakknda a y n a yn rivyetler vardr. Hadkat iil-Cevmi I, 263 v e II, 65*de

971 dir (B u ise kroniin yazld yla uymam akta dr); H . K ., Nu. 2125 ve 2152de buna karlk
987/B. 26.11.1579 dir. SOr I, 171de ise 982/B. 2 3 .IV .1 5 7 4 dir. -Cemfiieddfn, A yn -i Zref
 dkat l-cevmi\ I, 263, II, 65, sonra GOJ, IX , 100 Nu.
531 ve IX , 115, Nu. 666 ve IX , 156, Nu. 161).
Ebulfazi babasnn Uet Bihit adl kroniini devam
ettirmi (Bitii Ramazan 974/Mart. 1576) ve I. Selmin
hkmeti zamanndaki olaylar (918/926/1512-1520) fars
dilinde yazmtr. Giriinde babasmm kroniinin I. Selm
zamamna ait ksmnn planm II. Selmin grmek istemesi
zerine bundan ancak bir iki sahife bulduunu ve bu sebeple
Het Bihit'ia Drdnc cildi ve zeyli olan eserini yazdn
anlatr. Kitap yllara gre ayrlmtr; gzel ve ssl bir
uslupla yazlm olan bu mensur kitap sk sk manzumelerle
kesilmekte ve dasitan ve hikyelere ayrlmaktadr (Bk.
Flgel, Katal, II, 219 v.d.).
Ebulfazl babasnn eserine dorudan doruya bal
olarak ayn bir Osmanl kronii daha yazmtr. Dokuz
kitaba ayrlan bu eserde Osmanl tarihini Osman dan I.
Selime kadar anlatmtr. Msveddesi Berlin de (Esas
Nu. or. 8 2035) ve temizi Viyanada Konsular Akdemie de
(Nu. CCXLIX; Krafft, K a t a l 91 v.d.) bulunduu anlalan
eserin asl 975/1567 ylnda yazlmtr2. Ayn cildin ba
nda deitirilmi bir klkta Kad el-Beyzvnin (lm.
1290 sralarmda) Nizm eUtevrh adh dnya tarihi bulun
maktadr. Farsa. eser yaracfltan 674/1275 ylma kadar
olan olaylar yazmaktadr. Eer H. K ., Nu. 2125 ve 2152
de bahsedilen on iki blml, yaradltan mellifin yaad
zamana kadar gelen tarih eser (Bk. SO, I, 172, yukarda,
Ebulfazi tarafndan yazlm olan trke Tarh-i smn
adh bir eserden bahsedilmektedir) bu eserden farkl ise, Ebul-
fazln kaleminden km. bamsz bir tarih eser daha

25 e re Ebulfazi Semendire ve Rdn (Herhlde Budin, Ofen olacak?) kadlklarnda ve

Karaman kayt memurluunda bulunmutur. Dem ek k, SO, I , 171 dekinden bambaka memu
riyetler. Ebulfazlm biyografyasnn hemen her noktasnn aydnlatlmas gerekir. Mehmed
Zeknin TO EM N. 63/77 (1923), 169-180 deki biyografya makalesi b u yolda b ir denemedir
lm . yl iin bk. orada S. 171, not. Mehmed Zeki kaynaklar zetlemitir.
2 Kahire T K , 196ya gre eserin baka ad vardr, bk. Y A7.MAT-.A~R,
var demektir; Bu ihtimali Paris deki on iki blme ayrlm
olan yazma kuvvetlendirmektedir3.
Nihayet Ebulfazl babasnn Seimnme9sini toplam
ve dzenlemi olmakla da anlmaa deer. Bu eser (Bk.
yk. Nu. 28) EbulfazFm nsznde syledii zre babasnn
lmnde dalm ve ksmen gaip olmutu. Kanun S
leyman bu paralan toplayp birbirine eklemesini emretmi;
fakat ancak II. Selm zamannda bu emir yerine getiril
mitir. Bu Sultan a ithaf edilmi olan bu kitab biri mensur
biri manzum olmak zere iki ksma ayrlr. Manzum ksm
mensur ksmn tekrardr4.
YAZMALAR. : A) Het Bihifin devam : Gotha, pers. Hs. Nu.
32 (Pertsch, 54 v.d.; Gmada . 977/11. Ekim 569; tarihli kopya); Viyana,
Mill Kt., Nu. 994, IV (Flgel, II, 219 v.d.; 153 yaprak), bk. bunun
iin GOR, IX , 189.- B) Beyzvnin Nizm el-tevrh?inin tercmesi ve
Osmanl tarihi : Berlin, Devlet Kt., or. 8 2035 (Msvedde?); Viyana,
Konsular - Akademie, Nu. CCXLVII ve CCXLIX, bk. Krafft, Katal.,
91 v.d. (Herhalde mellifin ilk yazs, kendi ekleme ve deiiklikleri
ile); Paris, Mill Kt., c.r. Nu. 91.- C) Seimnme : Paris, Mill Kt.,
c.r. 235 (Sokullu Mehmed Paa iin hazrlanm ok ssl yazma; bk.
Blochet, atal, des mss. pers., I, 321 v.d.; Nu. 527); Londra, Brit. Mzesi,
Nu. Add. 24960 (Rieu, CPM , 218 v.d.); Manchester, nivr. Kt., Lind-
say Kolleksiyonu, Nu. 47; Kahire, T K , 196 (Buna gre, yaradltan
Kanun Sleymann evval 926 / Eyll 152de tahta kma kadar
gelen ve on iki baba ayrlm olan eser cerdet l-sr ve hardet l-ahhr
adn tamaktadr.).
KAYNAKLAR : SO, I, 171 v.d.; SaMedBn, Tc l-tevHh, II, 566
v.d. Hadikt l-cevmi, I, 263, II, 65; Cemleddnj ayn-i zuref, 24 v.d.;
At, Zeyl-i N, 188 v.d.; SeM, Tezkire, 32; k elebi, meHr e-uer%
O M ; III, 8.

3 Bu eser iin bk. Rien, C P M , 832-834; E. G. B rorae, Persiar, Literatre under Tatar Do
minion (Cambridge 1920) 100, v e Slivestrc de Sacynin Nolices et extraits, IV , 672 v.dd.daki
zetlere.- K.effe mfettii Ab<iranrabmn, b . Mustaf 983/1755 de yazm olduu E nis l-miih
f tercmet nizm el-tevrh adl eserinde bu eserle uramtr. Yazm as Istanbuda Ham id-
diyye Nu. 890da vardr. Mtercimi iin bk. SO, I I I . 312.
4 Rieu, C P M , 219a (Bk. Blodbet, Catalogue des mss, persans, I , 321)ya gre bu eserin giri
inde Mrrahtm bbslnin arapa manzum ve mensur kad 'AbdlkeMr L stfmn farsa
mensur ve nihayet rz h Moll Muhammed AdSnin hnme vezninde ve manzum olarak I.
Semi vdkleri yazl imi. Fakat b u Selrrmneerden b i bir iz bulunamamtr. A&i iin
b k. a. Nu. 83,
 83. MUHAMMED (AD )
Ada irazl MoU Mehmed adh birinin mahlasdr. I.
Selim yahut Sleyman zamannda Trkiyeye gelmi olduu
sanlmaktadr. Alden baka (Bk. Knh l*ahbr, ve GOjR,
III, 755, Nu. 1.) hi bir tezkirecinin ondan bahsetmemesi
gze arpmaktadr. Sleymnm olu ehzde Mustafnn
ve Sadrzam Sokullu Mehmed Paann korumasnda ol
duunu l den anlyoruz. H. K .r Nu. 7243 xde farsa
7517 beyitlik bir Selmnme nazm etmi olduunu bil
diriyor 2.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : E . Nu. 7243. GOR, III, 755 (lye gre); GOD*

84. MEHMED ZA M

Mehmed Zam zeamet sahibi idi (Bunun iin Zam

lakabn almtr), ve III. Muradm clusunda (8, Ramazan
982/22.X I I . 1574)1 krk yanda idi. Buna gre 952/1545
ylnda domu olmaldr. Sokullu Mehmed Paanm seda-
reti srasnda (972-987) divan ktibi arkadalar onu bir
Osmanl tarihi yazmaa zendirdiler. Muharrem 985/21
Mart. 1577 de almaa balad ve ayn senenin Zul-hicce-

1 drs Bitlisi nin 6'elmrcme smr n sznden ^d k . y k Nu. 28) eserin Slteymanm deil
I. Selim in hkmetini anlatt anlalyor. (H . K.., Nu. 7243deki Sleymnnme adnn hatr
latt gibi deil).
2 II. Selimi hkmet ve hayat henz incelenmemi olan m uhtelif ^efmnme erle vl
mtr. Yukarda (Nu. 34. not. 2) I. Selimin II. Selim ile kartrlmas muhtemel olduuna
iaret edilmitir. Aadaki anonim yazmalar II. Selime aittir.
2. Seimnme, bilinmeyen bir yazar tarafndan; gmlmenin tasviri ile biter; II. Selim e
ait Y A Z M A : Paris, Arsenai K t., Nu. 73 (F olio); bk. J. V. H sm m er, AfG H , X I I I (1922),
Nu. 50.
2. Dsitn-i Sultn Selim (I I ), hilinm ^r... ytu.*r tarafndan, Uen Dilci J e so Herau* ta
rafndan franazcaya evrilmitir (1732).
Y A ZM A : (Orijinal tereum esiyle beraber), Paris Arsenal K t., Nu. 49i Bk. J t . H am -
m er, A fG H . X I I I (L 822), 235 Nu. 49 ayu esei herhalde HahircM* de va T K y 224
(Dsitn-i hazret-i sultn Selim kn).

I H . K.y 3889 ve buradae Flgel, II, 84. ve GOR, X, X X X I I ve I X . 180, Nu. 2 de b u y

yanllkla eserin yazlmas yl olarak gsterilmitir.
sinde (B. 9 .II. 1578) eseri bitirdi. Kendi verdii bilgiye
gre Hum-i cmV l-tevrh adl b u 2 eser iin aadaki
kaynaklardan yararlanmtr : Taber, Firdevsnin hnme9
si; Kt el-ervdh subhat el-ahbr (Ahyr; bk. yk. Nu. 55.
Not. 1); Nizm el-tevrh; Mir't el-zamn, ecere-i mulk
u9seltn; iikrallhn Behet l-tevrh'i; CmV l-hikyt;
Kitb-i meslik ve memlik; Tevrh-i seltn-i l-i Osmn.
zellikle krullhm tarihinden yararlanmtr. Baz sahi-
feleri olduu gibi kitabna almir. Sokullu Mehmed Paa 3,
ya sunulmu olan bu eser be ksma, ksmlar grhlara,
bunlar da makalelere ayrlmtr. Her makale bir hk
metten bahseder. Beinci ksmn drdnc gruh'unda
Osmanl tarihi balar. Eserin iindekiler hakknda Rieu,
C TM f 27 de tam bilgi vermektedir. Eser Zul-Hicce 985/
ubat 1578 (Ordu Bakomutanlna tayin edilmi olan
Mustaf Paanm ran zerine yry, bk. GOR^ IV,
60) daki olaylarn tasviri ile biter. Ancak, ahit olduu olay
larn tasvirine ait ksmlarn zel bir deeri vardr. nk
grdklerini doru olarak anlatmakta olduuna inanlabilir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 194 (Bk. Fertsek, Katal.,
221 v.d.); Viyana, Mill Kt. Nu. 852 (Bk. Flge, II, 84 v.d.; bk. il
veten GOR, I, X X X II, Nu. 19; IX , 180 v.dd. iindekiler hakknda bilgi
ile); Londra, or. 3295 (Rieu, CTVf, 26 v.d.; iindekiler hakknda tam
bilgi ile); Petersburg, Asya Mzesi (Bk. B. v. Dom, As. Mus., 78); stan
bul, Nuri Osmaniyye, Nu. 3270; Mehmediyye, Nu. 4306; Kahire, XJ,
193. _
KISALTMALAR : H. F. v. Diez, Denkwrdigkeiten von Asien I.
(Berlin 1811), 212 v.dd.; I. v. Hammer, Sur les origines Russes (Peters
burg 1827), 61 ve 120; J. Thury, Trok trtenetirok, II (Budapete 1896),
364-370.
KAYNAKLAR : GOR, IX , 180, N. 2; Kim, CTM, 26 v.d.; OM,
III, 64.

2 Hac Kalfa Nu. 3889 ve onu kop ya edenlere gre eserin ad sadece CmViU-tevrk',ir.
3 Bu sadrzaram yeeni olup 1578 de idam edilmi olan Ofen Valisi (1566dan beri) Sokullu
Mustafa Paam n hayat da bilinmeyen bir yazar tarafndan yazlm olan Gencine-i ahlk adl
bir eserin konusunu oluturur. Bunun 179 oktav yaprakl bir kopyas Viyana Milli Ktpha-
nesindedir (N u. 1220, bk. GOR, I X , 201 N u. 53; Fliigel Katal., I I , 381 v.d .).
 85. SLH B. CELL
Slih Koca Nianc Mustafnn (Bk. a. Nu. 86) kk
kardeidir. Uzun mddet stanbulda ve Edirnede (Baye-
zidiyye de) mderrislik yaptktan sonra 951/B. 2 4 .III. 1544
de kad olarak Halebe bir yl sonra da oradan Kahireye
gnderilmitir. Buradan 953 ylnda stanbul a dnmtr.
Sonralar tekrar kad olmu ve bu sefer de nce am a,
sonra da yine Kahireye gitmitir. 957/bk, 20.1.1550 de
azledilmitir Bunun zerine stanbula ekilmi ve kardei
tarafmdan kurulan Eyb medresesinde almtr. Nihayet
Rebi I. 973/B. 2 6 .I X . 1565 de ok ihtiyar, sylendiine
gre seksen yamda olarak lmtr. Eybde gmldr;
bk. A. Nu. 86.
Mo Salihin kaleminden kma eserler arasnda ta
rihi mahiyette olanlardan unlar anlmaa deer :
1. Tarh-i Msr-i Cedd, Kanun Sleymnm emriyle
953/b. 5 .III.1 5 4 6 da yazm olduu bu eserde Ebul-fid
nm Muhatasar tarh el-beer, Suytnin kevkeb el-Ravza
ve Husn el-Muhzara f ahbr Misr ve'l-Khire ve bir de
Markznin el-mavffiz ve'l-Vtibr f zikr eUhitat ve^l-sr*m-
dan ok faydalanmtr. Eser Adem den beri Msrn halini
tasvir eder, eski hkmdarlar ve Peygamberleri,, ehirleri
ve binalar sayar ve memleketin Arablar tarafndan zabtn
dan sonraki tarihine geer, Memlklar a kadar Halife sl-
lalelerini takip eder, yeni ehirlerden, kanal ve baka bina
lardan, nihayet memleketin Osmanllann egemenlii al
tndaki durumundan bahseder. Kitabta, iine hrafe ve ef
sane karm tarih ve coraf bir ok bilgi vardr (bk.
GOR, IX , 253, Nu. 197 ve Flgel KataL II. 160).
YAZMALAR : Mnih, Nu. 70 (Amner, Cat., 21); Viyana, Nu. 934
(Flgel, Kat., II, 160 : Mellifin avtografyas (ilk yazl), 953de Kahire
ve stanbula geldii zaman bitirmitir); Nu. 937 (Flgel, Kat., II, 160

1 B iyografyss hakknda etrafl v e doru bilgi iin bk, A tf, Zeyl-i N . 47 v.dd.
v.d., 982 Sefer Haziran 1574 tarihli kopya); Londra, Add. 7849 (Rieu,
67b); Oxford, Bodl, Libr., Arch. A . Seld., 16; Paris, Milli Kt., c.r. 61
{Cata., 310); Kahire, T K , 193 (Burada eser Makranin tercmesi zan
nedilmi ve bir yazma avtografya olarak gsterilmitir); stanbul, Top
Kap, Erivan Kk (bk. OM, II, 279); Esad E t , Nu. 2175/7; Abdullah,
Nu. 248; rivayete gre 980/1572de yazlm olan bir muhtasar stanbul
da Damat brahim Paa Kt., Nu. 920dedir.
TERCMELER : Salih Gelil, Anales de Egipto en que se trata las
cosas mas principales que han scedido desde el princpio del mundo hasta
de sien anos a esta p o rte .......... .. traducidos de lingua turca en castellano
por V. Bratutti Ragusco, 8. 358 S + 2., 8 (Madrid 1678).
2. Kitb el-muhtasar f ahvl el-beer, OM, II, 279 a
gre bu eserde Suytnin Husn el-muhzara f ahbr Misr
ve'l-Kahire* sinin bir devam varm.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
3. Tarih-i Budun. Buda(Pete) tarihi.
LK YAZMA : stanbul, Topkap Erivan Kk; OM, l, 279,
Nu. 4.
4. Fethnme-i Rodos, Yazarn Mna atfndan alnm
olan bu yaz Rodos adasnn 929 ylnda fethini bildirir ve
bu ylda yazlmtr.
YAZMALAR Viyana. Mill Kt., Nu. 993. 19r yaprana kadar
(Fliigel, Katal, XI, 216)
5. Mohanme^ Austos 1526 da Moham Sleymn
tarafndan zaptn tasvir eder.
YAZMALAR : Bk. OM, II, 279 v.d., Nu. 14.
6. Tarh-i Sultn Sleymn^ giriinde Sleyman ve
Sadrzam brahim Paay ver, yani eser Sleymancn
saltanat srasnda ve aka sylendii zere Muharrem
935)Eyliil 1528 de Hnkr Vize den dnerken yazlmtr.
Elli be blme ayrlm olan kitap Sleymann clusundan
(926) 935 ylma kadar geen 9 yl iindeki olaylar anlatr3.

2 2v-18r yaprak byklirn deki v e ayn yazmann iinde bulunan Fetknme-i stanbul'u
G. F lgefin yapt gibi Slih K Cell e atfetm ek zaman sebeplerinden dolay mmkn deildir.
3 Felis Tauer tarafndan Histoire de la campagne du sultan Sleyman Ser contre Belgrade en
1521. Text pgrsan pubHi d'aprhs deux manuscrits de Constantinapfo avec une traduction abrgfo
(Prag 192;) 8 1 -f 121 S, Ss de incelenmi olan stanbul ktphanelerindeki yazmalar, yani A ya-
sofya Nu, 3392, Hekimoghx,Nu, 764 (imdi Millet k l.) ve skdar Selim A a nn.769, belki de
 YAZMALAR: Leipzig, Blediye Kt., Nu. 278 (Flefecher, Ca*.,
522 : 197 yaprak kalnlnda); OM, II 278 v.d.da bahsedilmez belki
Umcum-
KAYNAKLAR t l% Knh l-ak&r; Hadikt-l Cevmi, 5 295
v.d.; SO, III, 200; OM, II, 278 v.dd.; At% Zeyl-i IY, 47 v.dd.; GOD,
II, 327; Bkm, CTM , 67.

86. MUSTAF B. CELL (KOCA NlNCI)

Ramaznzde Mehmed Paa dan (Bk. a. Nu. 87) ay
rabilmek iin ou kez Koca Nine denilen Cellzde
Mustaf elebi 935/1583de lm olan Celleddnin oludur.
Kastamonu yaknndaki Tosya da domutur. nceleri
Firenk Ibrhm Paa nn yannda serkiib, 930/h. 10.X I .
1523 de tezkireci, 931/1524 de reHskttb 941/1534de
nianc olmu. 964/b. 4 . X I . 1556 da memuriyetinden al
narak mteferrika ba tayin edilmitir. 974/19. V I I . 1566da
ikinci defa ninc olmutur Rebi9 I. 975/Eyliil. 1567 d e1
lm ve Eyybde yaptrm olduu cami hamam ve
tekke yaknnda (bk. Hadkat l~cevmi\ I, 295 v.d.; GOR,
IX , 104, Nu. 570). Karda Slih efendi (bk. yk. Nu. 85)-
nin yanma gmlmtr.
Dier bir ka eserden baka2 Cellzde Mustaf otuz
Tabaka ve 365 -derece9ye (bk. H. C., Nu. 2159) blnm
olan Tabakt el-memlik ve derec el-meslik adl geni bir
tarih yazmtr. Bu eser ne yazkki tamamlanamamtr.
Eserin yalnz otuzuncu ve sonuncu tabakas yazlmtr*
Giride aka syledii zere fazla bymesinden korkarak
yazar yalnz olaylar hikye ile yetinmitir. Bu eser zaman
silsilesine ok dikkat edilerek Kanuni Sleymn zamannn

Halet Ef. Nu. 623 (Tarh-i Ungurus), Cell olu S&lihin biz eserinin bir birine bala m uhtelif
tertipleri olmass muhtemeldir. Dresdendeki yazm a ile mukayese etmek gerektir.

1 A yn -i si F e f 26.19= yk.*da R eb i, H de yani Ekim 1567dedir.

2 yani mevhib e-haUfcf mertib el-ahtk (M. K . N u. 7927), M a'ri el-nubuvv* f i medrie
tercmesi (bk. H . K .v Nu. 12295, buna gre tercmenin ad dal'il d-nbvm et -M u-
hmmmsd m~mnU l-fuSuwe$ el-Ahm$dVir; OM* I II, 38 v .d .), Mng&sl.
olaylar hikye edilir. 963/h. 16.X I . 1555 ylna kadar
geenleri hikye eden eser Osmanl Devleti tarihinin en
parlak devrine ait kaynaklarn en deeriilerindendir. Bir
baka cildin mevzuu olmak iizere geriye braklm olan
corafyal ve istatistik bilgiler ile memleket tasvirleri ve
vali listeleri ve buna benzer bilgiler bu cild yaplamad
iin ne yazkki eksik kalmtr.
Bundan baka Cellzde Mustaf ok nadir bulunduu
anlalan ve H. tarafndan kaydedilmeyen Seimnme
veya mesir-i Selm hn adl I. Selmin saltanat zamanna
ait bir tarih yazmtr. 23 fasF a ayrlm olan bu kitabn
giriinde yazar kendi hayatndan bahsetmektedir; Bundan
Selmnme^nm. Tabakt el-memlik?en. sonra bitirildii ve
Selmi baba katillii ithamndan kurtarmak iin yazlm
olduu anlalyor. ok ayrntl olan bu eser zaman silsi
lesine riayet ederek lmne kadar I. Selmin hayatm
anlatmaktadr. Bundan baka Tarh-i kaTe-i stanbul ve
ma?bed-i y Sofya adyla farsadan tercme edilmi bir
eser brakmtr. (Bk. OM, III, 39, burada Ceilpaazdenin
dier eserleri hakknda da bilgi vardr).
YAZMALAR : A) Tabakt el-memlik ve-derect el-meslik ; Londra
ADD. 7855 (Rieu, 49. v.d.; tarihi Karaelebizde bduiazz Efendinin
(Bk. ona) Ktphanesinden; or. 1590 (Rieu, 50a); Add, 24 595 (Rieu,
50); Viyana Mill Kt., Nu. 1010 (olaanst ssl ve resimli 983/1575
tarihli bir yazma; bk. Flgel, II, 231 v.d.; GOR9 III, I, Nu. 39; I X , 196,
Nu. 41); Uppsala, Nu. 291 (Tomberg, 200); Kopenhag, Cod. turc. Nu,
XI (van Mehren, 55 v.d.); Manchester, niv. Kt., Lindsay Kolleksi
yonu, Nu. 158/9; stanbul, Aya Sofya, Nu. 3296; Mehmediyye, Nu.
4422/3; Esad Ef., Nu. 2315; Kahire, TK, 211 (l.c .).- B) Seimnme
(M esir-i Selm Hn) : Dresden, Nu. 350 (ok ssl yazana; Fescher,
53); Londra, Add. 7848 (Rieu, 50. v.d.); stanbul, Arkeoloji Mzesi.
KISALTMALAR : J. v. Hammer Fundgruben des Orients, II, 143-
154de Tabakamdan paralar yaynlad; J. Thury, Trk Trtenetirok,
II (Budapete 1896), 112-278, H. F. v. Diez, Denkwrdigkeiten von Asien,
(Berlin 1815), 355 v.d.de Seimnme9den paralar tercmeler etmi ve
 KAYNAKLAR : il* Knh l-ahbr (bk. GOR, III, 756, Nu. 94);
IV, II, 105; Latifi, Tezkire 335 v.d.; H. F. y. Diez, Denkcrdigkeiten
von Asien, II. 368 v.d; Peev, tarih* I, 43; SO, IY, 375 v.d.; GOD, II,
330 v.d.; Celleddn, ayn-i zuref, 25 v.d.; Resmi, sefinet er-riies, 5
v.d.; Hadkat iil-cevmi, I, 295 v.d.; I, 1050 (J. H. Mordtmann)
orada baka kaynaklar da gsterilir; OM, III, 37 v.d.

87. MEHMED PAA (KK NANCI)

Mehmed Paa Merzifonludur ve Ramazn elebi adl

birinin, oludur; SO, IV, 120ye gre lakab Yeilce dir.
Divan Ktibi idi. 960/B. 18.X II.1 552de Badefterdr,
961 de Re'islkttb ve 965/b. 2 4 .X . 1557 de Nine un-
vam ile Re'islkkttb oldu. Sonralar Halep Defterdar
daha sonra Msr Valisi olmu nihayet arazi tahriri iin
Moraya gnderilmitir; 970/b. 31.V III.1562 de emekli
olmutur; Cumada I. 979/b. 2 1 .I X . 1571de lmtr.
Koca Nianc, Cellzde Mustaf dan ayrdedilebilmek iin
(yk. bk. Nu. 86) buna Kk Nine denir.
Kanun Sleymnm zendirmesiyle ve Siyer-i enbiy-i
izam ve ahvl-i hulef-i kiram ve menkib-i seltin-i Osmn
(bk. Krafft, 90. v.d.) adyla yazm olup tarh-i Ramazn-
zde (H. 2., Nu. 2232) yahut Tarh-i nnc (H. K ., 2329)
diye tanmm olan tarihi eseri bugn bile sevilen, Osmanl
tarihine ait el kitaplanndandr. Bu eser drtte birini dol
duran ksa bir dnya tarihinden sonra (Patrikler, slm
sllaleleri vsr.) Osmandan Sleymn a kadar (969/1561e
kadar) ve ayrntl olarak Osmanl tarihinden bahseder
ou yazma .nshalarda en son olay olarak ahzde Baye
zidin 15 Muharrem 969/25. X I . 1561 deki idam yazlmtr,
tarihi bilgiler arasnda Evliyalar, nl airler bilginler,
yazarlar, binalar ve sultanlar hakknda bilgiler vardr.

1 Bu kitabm nshalar bir ok yazm a koleksiyonlarnda bulunmaktadr; her nshada

kaydedilen son tarih bakadr. Ancak yazarn 969 nihayet 973 ylna kadar olan olaylar yazd
nuhakkflk+y. Bk. bunun iin W . Peterscfa, Trk Hsa. Gotha 118 not.
 YAZMALAR: Berlin* N. 13 (Ferisek, 220 v.d, or. 4 1482;
J. H Mordtmann Kolleksiyonu (Berlin); Bresau, M. 1528 (Brockelmann,
33 v.d.) Dresden, Nu. 25 (973e kadar; Nu. 45 (982 tarihli); Nu. 67 (ah
smlin eceresi ile); Nu. 91 (982ye kadar?); (bk. Fleischer, 4, 6, 9,
13); Gotha, Nu. 146 (Fertsch, 117 v.d.; 988e kadar); Halle, Yetimevi,
Nu. 50; Leipzig ehir Kt., Nu. 277 (Fleischer, atal., 521; 969a kadar)
Viyana, Nu. 846 (Flgel, II, 81 v.d. burada mellif yanl olarak Zti
Mustaf diye adlandrlmaktadr, 969 ylma kadar gelir); Nu. 847 (Fl
gel, kat., II, 82 v.d.; 974e kadar); Nu. 848 (Flgel, II, 83; 12 evval
985/23. XII. 1577ye kadar gelir); Nu. 849 (Flgel, II, 83 v.d.; 985e
kadar?) Viyana Konsular - Akademie, Nu. 247, muhtelif nsha
(Krafft, 90 v.d.); Leiden Nu. 934, Warn. 672; Cat. III, 20, 974e kadar
gelir) ve Nu. 935 ( Warn. 838; 977 tarihli kopya); Cat, III, 20); Londra,
Add. 7871 (Keu, 25 v.d.) : Royal As. Soc.; bk. J R A S , 1892, 548, Nu.
5; Oxford, Bodl. Kt., caps. or. C. 11 (982ye kadar gelir); Cambridge,
niv. Kt., Nu. or. 6619; Manchester, niv. Kt., Lindsay kolleksiyonu,
Nu. 163; Oxford, Bodl. Libr. Marsh. 542 ve Pococke 63; Paris Nu. 54,
90 ve 100, Schefer, Nu. 1061; Petersburg, Asya Mz., Nu. 586, 590; ark
enstits. Nu. 356; Roma Vatikan Kt., Nu. 61 (Hora, 48; Rebi I. 984
sonu (1576) tarihli kopya, 966ya kadar gelir); Uppsala Nu. 254 (Tom
berg, 174 v.d.); stanbul, Nuri Osmanmyye Nu. 3131, Damadzade Meh
med Nu. 1447; Halet ef., Nu. 615 ve 618; Aya Sofya, Nu. 3021, 3027;
3100/01; Air Ef., Nu. 23; Mehmediyye, Nu. 4234; Laleli, Nu. 2012;
Beir Aa, Nu. 459; Esad ef., Nu. 2184/6; Husrev Paa, Nu. 356; Kahire,
T K , 229 (Rivayete gre 929a kadar gelir); Ankara, Trk Tarih Kurumu
Kt., Yazm, Nu. 20 (eviren).
BASIMLAR : Tarih-i nianc Mehmed P a a ,. stanbul Devlet Mat
baas 15. Muharrem 1279 (13. VII. 1862), 2 - f 348 S. 8 (ad yazlmam
olan yayc Ahmed Vefk Paadr.). Bu Basm 969 ylma kadar gelmektedir.
Sonunda eski zamanlar slaielelerinin ksa bir tarihi vadi.
K AYN AKLAR : l, Knh l-ahbr (Peet, Tarh, I, 44 de tekrar
edilmitir); SO, IV , 120; A yn-i zuref, 10; GQRf IX , 182, Nu. 5; bk.
GOJR, IV, Der slam, X IV (1925), (J. H. Mordtmann).

88. EMS AHMED PAA

ems Ahmed Paa Kzl Ahmedli (tsfendiyrolu, bk.
Ed%II, 567 v.d.) ailesindendir. Ad Mehmed lakab Mrz
olan babas II. Bayezidin kzlarndan biri ile evlenmitiK
1 esasi hm e Faa b u soydan olduu iin ok marurdu : B i b . elM*e kadar kan
tsir &emMy&mlm eceresi tertip etmi ve bu nesil iin Ksal Ssaseli (bk. E d t I I , 567 (J. Mffifit-
n y t a ) ) dm kullanmt?.
ems, I, Selim zamannda avc ba, sonra blk aas, son
ra da mteferrika ve sipahiler aas olmutu. 957/B. 20.1.
1550 de am Valisi ve sonra Sivas Valisi, 962/b. 26. X I . 1554-
de Anadolu ve nihayet Rumeli beylerbeyi olmutur. S
leymn zamannda vezir ve sultan mu&hib*i oldu. III.
Murad zamanmda da nfuzu eksilmeden devam etmitir.
ems Ahmed Paa 6 Mart 1580de lm ve skdar da
vakfetmi olduu cami ve medresenin yanma gmlmtr
(bk. Hadkat l-cevmi, II, 191 v.dd., bundan da GOR,
IX , 129, Nu. 755).
ems Ahmed Paa lmnden bir az nce hnme-i
Sultn Murd adh bir eser yazmtr, (bk. H. K ., Nu. 5488
ve Nu. 8388), bunda 1160 ifte kafiyeli Msra da Saman-
oullanm ve Seluklular terennm ettikten sonra Osmn
dan III. Murd a kadar bt Osmanl sultanlarn airane
vmtr. Kitap 19. aban 9 8 7 /ll.X . 1579da sadrzam
Sokullu Mehmed Paa mn caniyane katlinden bahs ile ve
bir htime ile biter.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1020 (Flgel, II* 239 ve GOR,
IX , 190); Paris, Mill Kt., Schefer koleksiyonu, Nu. 1144. Roma da Vati
kan Ktphanesinde eski Bihlioteca Barberinadan gelmi olan ve III.
Murd zamannda Sivash emseddn Ahmed b. Mehmed tarafndan yazl
m olup Sleymann hkmetinin sonuna kadar gelen (bk. GOR, IV, VI,
Nu. 5) Sleymnnme adl bir kitap bulunmaktadr, cod. Turc. Vat.
X X V I I I (Barb. or. 112); bk. A. Mas, atal., codd. bibi. Vat. Arab., pers
Vsr. (Romae, 1831), 667; 183 yaprak 4, bu eser J. V. Hammer in bile
gzne arpm ve o bunu ayrd etmitir, bk. GOR, III, 730; IV ; V I,
Nu. 5. Gerek z adnn gerek baba adnn ayn olmasna (emsettin ok
kere alem Akmedin lakabdr, bk. Der. slam, X I (1921) 20, not. 3) ve ayn
zamanda yaam olmalarna ramen, burada iki ayr mellifin bahis
konusu olduu anlalyor : Gerekten mahlas ems olan ve Glenbd
adh mistik bir manzumenin (996, bk. H. K . ., Nu. 10833; Fliigel, III
307; Fleischer, Cat. Dersd., Nu. 177, VII) ve menzil l-rifn adl (933)
(Bk. Rieu. CTM, 1B v. d.) dini bir risalenin mellifi bulunan Sivash ems-
eddn Ahmed h. Mehmed adh birisi yaamtr. O Sivasda Halveti eyhi
idi ok yal olduu halde III, Murada Erlav seferinde refaket etti ve
1005/1596dan biraz sonra ld. (H. 2C,*VI, 131, Nu. 12921deki rakamlar
yanltr, bk. bunun iin GOD, V , 206. eer katalogdaki bilgiler doru
ise ancak bu emsi Sleymnnme'nin mellifi olabilira.
KA YN AKLAR : l, Knh l-ahbr, baslmam ksm; l, Mehsin
el-edeb (bk. Hadkat l-cevmV, II, 191; Kmakzde, geni bilgi, GOR,
III, 314, 730, IV, 3 v.d., 232, 609; GOD, SO, III, 23 v.dd. III, 170; Peevt*
ttah, II, 10 ve dd. (bk. GOR, IV, 619); SelnikS, ksmen (bk. GOR, III,
750); Sl. Gerlach, Tage - Buch (Frankf., 1674), 331 ( afeer, verstaendiger
Mann und guter Poet in trkischer und persischer Sprache ).

89. FERBN AHMED

Asl ve doduu yer bilinmiyor. Defterdr ivizde

AbduUh elebinin evinde eitim grm, 960/1552 de
ktip olarak Sokullu Mehmed Paann hizmetine girmitir.
Sonralar divan ktibi olmu ve sultan Sleymnin bir
ok seferlerine katlmtr (Msl. Nahievan 1554, Ziget 1566).
8. Muharrem 978/12.V I. 1570de ReHsiilkttb olmu ve
3 ramazan 981/27.X I I . 1573de ninc payesini almtr.
9 evval 982/21 .X I I . 1574 de Mundt el-seltn adl ese
rini III. Murda sunmutur. Bir yl sonra gazaba uram
ve 10.V I. 1576da azledilmitir (bk. St. Gerlach, Tage-
Buchf S. 175).
1577 Austosunda Semenderiye Sancakbeyi olmu,
1580de oradan Kstendile tayin edilmitir. Muharrem
986/ubat 1581de stanbula geriye arlm ve yeniden
nianc olmutur. 12. Rebi I. 990/6.IV . 1582de Sadrzam
Rstem Paamn (bk. yk. Nu. 65) kz Aye Sultanla ev
lenmi ve 21. Sefer 991/16. IIP. 1-583 de stanbul da kan
kaybettii iin lmtr. Bk. G, IV, 104, Nor. b.). Mezar
iin bk. Evliy. I, 405.
Ferdnun ba eseri olan Mune-t el-seltn (Bu
terkib ayn zamanda Ebced hesabiyle eserin biti tarihini

2 lve ; Berlin, Prusya D evlet K t., son zamanlarda Svaal esmm n iki eserim elde et
mitir, bunlar Sleym&nnmt (Esas nu. or. 8 1817) v e Mejzil -rifn (Esas n u .: or. 8 1998)*
dir. Bununla m uhtelif iki erasinin b i r Sleymnnme yazdklar ispat edilmi oluyor.
gsterir 982). Selmknin tanklna gre (Tarih, 137) 11
cild iinde Osmanl Devletinin kuruluundan III. Murdn
clusuna kadar geen zamana ait 1880 vesikay toplamakta
imi. Her iki baskda da eserin aslndakinden ok daha az
belge bulunmaktadr. Bundan baka her halde zeyl yazanlar
tarafndan daha sonraki zamanlara ait bir ok belgeler
eklenmitir. Eserin banda Mifth-i cennet (Bu terkib de
eserin yazl tarihini gsterir : 982) adh etik bir risale bu
lunmaktadr. Bundan baka esere Msr topraklarnn du
rumu hakknda bir makale eklenmitir. nsznde Feridun
Zigetin fethinden (974/1566) sonra geen iki yla ait olarak
yazd Nzhet eUahhr adh tarih risalesinden bahseder.
Son zamana kadar kymetli bir tarih kayna diye grlen
Mne'thn doruluundan phe etmek pek yerinde olur.
Eser zellikle tahrif edilmi bir takm eski belgelerle dolu
olduundan yararlanmak istenirken ok incelenmelidir.
TTE M , cz 63 s 77, 78, 79, 81 (stanbul 1921 v.dd.) da
Mkrimn Halil Beyin yapt etrafl aratrmalar Feridn
un mecmuasndaki belgelerin byk ksmnn tahrif edilmi
olduunu ispat etmitir. Feridunun atlarm kendi grm
gibi bir anlatm ile kitabna ald bu belgelerden hi biri,
bu gne kadar ele gememitir. zellikle eski Osmanl d
nemine ait belgeler eski kroniklerden fazla bilgi vermekte
ve ok defa sikkelerin, kitabelerin ve dier antlarn teyid
ettii olaylara ve tarihlere aykr dmektedir (bk. J. H*
Mordtmann, Der slm, X IV (1925), 362 v.d., Not).
Feridn Bey efsanev Fransa kral Faramunddan IX .
arla kadar (1563) Fransa kr allar tarihini anlatan bir
tarihin tercman Haan h. Hamza ve Ktip Al b. Sinan
tarafndan trkeye evrilmesine sebep olmutur. Fransz-
cadan tercme edilmi olmas muhtemel olan bu eserin
evrilmesi 980/1572 de bitmitir. Ve bir nshas Dresdende
Saksonya memleket K t.nde bulunmaktadr (cod. turc.
120; bk. H. O. Fleischer, atal. 9 17).
 YAZMALAR : A) Muna t (d-saln : Berlin, Devlet Kt., or
8 2201 ve ot. fol. 3323 (paralar); Londra, Brit. Mz., cod. or. 61 (Rieu.
CTM, S. 80 v. dd.); Viyana, Mill kt., Nu. 312 (Flgel, kat., I, 282 v.d.),
Viyana, Konsular- Akademie. Nu. 83 ve Nu. 189 (Krafft, Katal., 28 ve
187); Paris, Mill kt., c. r. Nu. 79 (CataL, 312); Kahire, TK , 158 v.d.;
stanbul Ktphanelerinde bir ok nshalar vardr. -B ) Nushet el-ahbr :
Leiden niv. Kt., cod. Wam. 277 (CataL, I, 176).
BASIMLAR : -Mme'*! ; lkbasm, Mecmu a-i mune*t-i seltn
ad altnda I. c., 22 4- 7 + 535 S. fol., stanbul, Cum. II. 1264; 16 -f-
14 + 519 S., fol stanbul, Rebi II. 1265, 300 paradan oluur; bk. ZDMG
VII, 460; ikinci basm : I. c., 26 + 626 S., fol., stanbul, Cum. II. 1274;
II. e. 17 -f- 600 S., stanbul Rebi II. 1275, 600 paradan oluur.
KISALTMALAR : L. M. Langles Notices et extraits'e toplyann
kim olduunu anlamadan 465 yaprakl bir Paris yazmasndan 88 belgeyi
yaynlamtr, V. C, S. 668-688; M. Wickerhauser, Chrestomathie (Viyana
1853), S. 201-250 (Trke) ve S. 211 v.dd. (Almanca). Munet &a.
bulunan belgelerin zelliklerini J. y. Hamner, GOR, I X , 246 v.dd.de
ve sonra I X , 355 v.dd.de yazmtr.
K A YN AK LAR : Mune im nsz; bundan At ZeyVi N,
336 v.d.; Ahmed Resm, sefinet er-r9es, 12 v.d.; GOR, IV, passim, I X ,
246; ayn kii, GOR, II, 491; Krafft, Kat. der K on s.-A k ., 28; J. H. Mordt
mann, E d, I, 100 (nceki buttdan almtr); OM, II, 363; Mune't
iin bk. L. M. Langles ayn. esr., V, 688 v.dd. (orada baka yazmalardan
da bahsedilir) ve Rieu, C T M , 80 v.dd.- Mkrimn Halil beyin bahsedilen
incelenmesi tercme edilmek ve daha baka kaynak aratrmalar ile
derinetirilmee deer. Mune't&n yararlanrken ok dikkat etmek
gerekir.

90. MUSTAF CENB

Seyyid Eb Muhammed Mustaf B. Haan B. Sinn
B. Ahmed, Anadolulu bir bilgin ailesindetidir. Sonralar Edir
ne kads olan Emr Haan (lm. 975/1567; bk. At, zeyl-i
N, 118; SO, II, 121; bu Niksarl Seyyid Sinann olu
idi)m olu olup Amasya da domutur; kk kardei
evval 999/temmuz 1591de lm olan air Sud dir (Bk
GOD, III, 75 v.d.). Seyyid Mustaf iirlerinde Cenb1 mah

1 Cenbye Fliigel'den beri niin daima e-Cennb (A cem Krfezindeki Cennbe den ol
duu sanlarak!) denildii anlalamyor.
lasm kullanmtr. Fkh renimi grm nl Ebus-
sud un mlzimliinde bulunmu muhtelif medreselere
mderris olmutur (sefer 981 de Dvd Paa, Cumada I.
984de Kahriyye, Rebi II. 985 de Bursa da Sultaniyye,
Rebi I. 988de stanbulda sahn, aban 990 da Sleyma-
niyye, evval 994 de Edirne de Selimiyye medresesilerine).
Sonralar kadlk mesleine gemi ve Receb 996/Haziran
1587de Halep kads olmutur. Receb 997/Mays 1589 da
azledildikten sonra 999/b. 30.X . 1590 ylnda lnceye
kadar orada kalmtr.
iinde Muhammed den zamanna kadar gelip geen
btn hkmdar hanedanlarm skk bir tarzda tasvir
ettii baka baka adlarla anlan (Msl. eW ailem el-zhir f
ahvl el-avffil ve'l-avhir, bazan el-bahr yahut ou kez olduu
gibi Tarh-i Cenb, bk. H. K ., II, 124, Nu. 2198) arapa
bir tarih yazmtr. Bu kitapta her biri bir hkmdar aile
sine ayrlm ksa fakat bilgi dolu sekseniki blm vardr.
Bunlarn sonuncusu Osmanl ailesine ayrlmtr. 997/1588
ylma yani III. Murdm hkmet zamanna kadar gel
mektedir. Bu eserini yine kendi Trkeye evirmi ve bun
dan da bir ksaltma ( Muhtasar) yapmtr. Cenbnin
tarihi kendisinden sonra gelenler tarafndan ok kullanlm
ve nshalar kartlmtr; msl. H. Fezlike adyla,
bu gn gaip olmu olan, Arapa bir ksaltmasn (bk. Ed,
II, 217, Nu. 1.) ve Trke bir tercmesini bitirmitir. Sonra
Mneccimba ve dierleri bundan aynen aktarmlardr,
(bk. Rieu, CTM, 31a). Son zamanlara kadar bu eser Tr
kiyede slm tarihlerinin en gzdelerinden olmutur. K
saltmadaki Osmanl tarihi asl eserdekinden daha fazla yer
almaktadr; Bunda stanbulun ve Aya Sofyann efsanev
bir tasviri de vardr. H. K . nm Nu. 6020de Cenb nin
ayr bir eseri diye kaydettii her halde bu eser olsa ge
rektir. Trke tertipleri asl olan arapasnm hemen de
yerine gemitir denilebilir.
 YAZMALAR : A) Ta'rh* arapa asl eser : Oxford, Bodl. Libr.,
Na. 657/785/6; Petersburg, Asya Mzesi, Nu. 183; gene orda, ark Ens
tits, Nu. 50 (tam deil); stanbul Aya Sofya, Nu. 3033; Nuri Osmaniyye
3098; Yeni Cami, Nu. 831; Kprl Mehmed, Nu. 1031/2; Ragb Paa,
Nu. 823/4.- B) arapa ksaltma, Ahmed b. Mehmed b. Alt (lm. 1003/
1594, bk. Ah!wardt, Katal,, IX , 241 v.d.) tarafndan, Osmanl tarihinden
bahseder; Berlin, Nu. 9726; bk. Londra Brit Mz., Suppl. 489/90. C)
Trke tercme : a) Cenbnin *, Viyana, Mill Kt., Nu. 853 (bk. Flgel,
Katal.i II, 85); stanbul, Damadzde Mehmed, Nu. 1429/30; Hamidiyye,
Nu. 896; Nuri Osmaniyye, Nu. 3099/3102; b) Hac Kalfann (ona bk.) :
stanbul, Esad Ef., 2167/8; c) Mehmed Gubrnin Dresden, Nu. 80,
(Cat., 11). Trke ksaltma (Muhtasar) : Viyana, Mill Kt., Nu. 854
(Flgel, Katal., II, 87 v.d.); stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 307 a.
TERCMELER : Ksaltlm : Mustaphae F ilii Husein Algenabii
de gestis Timurlenkii seu Tamerlanis opusculum Turc.Arab.Persicum.
Latine redditum a Jo. Bapt. Podest (Vienna 1680); B. v. Bora, M uh.
Quellen, IV, 468 v.dd.
KAYNAKLAR : At zeyl-i N , 308 v.d.; SO, II, 88; GOD, II, 74;
GOR, I, X X X II, IV, 235; Wstenfeld, GdA, 252, Nu. 538; Brockelmann,
G AL, II, 300; Ed, I, 1060 (Broekelmam); OM, III, 39 v.dd.

91. 990/1582. YILINDA IL AEHMEDN

SNNET OLMASI

1582 yl baharnda III. Muradn olu III. Mehmed

iin tertip ettii snnet dn (sr-i hmyn) gerek parlak
l ve zenginlii gerek uzun srmesi bakmlarndan Osmanl
tarihinde ei grlmemi olarak kalmtr. 14. Cumada I.
990/6.V II. 1582 de balayan ve 24 Cumada IL ye kadar
devam eden dn krk gn bile gemiti. Ad bilin
meyen ve GOR, IX , 204, Nu. 69da Rah()mzde olduu
yanl olarak ileri srlen bir divan ktibi bu dn en
kk ayrntsna varncaya kadar doru olarak tasvir
etmitir. O zamann Bat edebiyatnda buna dair yazdan

2 Ahm ed b. Y sufun arapa ksaltmas iin bk. Nu. 118.

kitaplar ve risalelerle bu dn Avrupa d a 1 hret bul
mutur. Srnme-i Hmayun*un kltr tarihi bakmndan
deeri byktr. Ne yazkki J. v. Hammer den beri (bk.
GOR, IV, 118-134) kimse bu eserle uramamtr. Bu,
bu tasvir trnn en eskisidir. Her nekadar bu derece
tantanal bir dn bir daha yaplmam ise de sonra edebi
yat sahasnda byle tasvirler byk rol oynamtr2.
YAZMALAR : Viyana Mill Kt., Nu. 1019 (Fliigel, Katal., 239).
KAYNAKLAR : GR* IV VI* Nu. 9; IX . 204, Nu. 70.

92. ABDULLATF (LATF)

Latifi mahlas ile tanmm olan bdullatf Kastamo

nuludur. Hayatnn sonuna doru mret Ktiplii yapm
ve 990/b. 26.1.1582 de Msr a giderken frtna neticesi
batmtr; ok yal olmu olmal.
Latifi Tezkiret e-u*ar ve-tebsirel el-nuzem adh (Bk.
H. K ., Nu. 2814) bir biyografya mecmuasnn mellifidir.
Bu eser fasVa. ayrlmtr, nce Rum (Anadolu) mistik
eyhlerini sonra Osmanl sultanlar arasnda air olanla-
rmki bu iki ksmn toplam 20 eder; giderek II. Murd dan
(1421-1452) eserin yazld yla kadar, dier snflardan
iki yz seksen iki airin hayatm anlatr.
Bu arada hemerilerini, Kastamonudan yetienleri,
gze arpacak biimde ykseltir. Harf srasna gre dzen

1 Bk. msl. Trhische Beschneidung. Warhaffte kurtze Beschreibung, tcie Amurath, der Jezt
regierende Trkische K aiser, seinen Son Mahometen................. beschneiden assen M . D. L. X X X I I
(Nrnberg de baslmtr, Leonhard Heusserde; Berlin : Devlet K t., M s. Germ. 4 576, Nu.
41), sonra particular Sesckreibung der Ordnung und Herrlichkey, so indem Fest der Beschneydung
des Sultan Machmet, yetzigen Trkischen Kayser Sultan Amuraths Sont su Constaninopel im
1582. Jahr st gehalten. . . Getruckt su Augsburg bey Michael Manger, 1583. 4 24 yaprak (bk.
GOJR, X , 145, Nu. 1074 v e 146, Nu. 179, 1079 v e 1090) ve Joh. Lewenklan, Newe Chronika Tr-
ckischer Nation vsr. Francfurt ara Mayn, 1590, Fol., S. 468-514 (S. 105e gre Niklas Haunold
tarafndan Lewenklau*a bildirilmi). Ne mnasebetle v e ne zaman yazldklar belli olmayan
bir ok Srnmeler m uhtelif koeksiyonlarda bulunmaktadr; msl. Londra Brit. Mz. Nu. or.
7218.
lenmi olan esere, cahillerden, kskanlardan, tariz eden
lerden, taklitilerden ve zamannda ilme deer verilmeme
sinden bahs eden garip bir girile balar. Bunu lmnden
ok nce 953/1546 ylnda bitirmitir. Yukarda da sylen
dii gibi hsmlarna ve hemerilerine fazla yer vermesi
dolays ile her noktasna tamamiyle inanmak doru olma
yan bu eser edebiyat tarihi bakmndan daima nemli bir
kaynak olmak deerini korur. Bundan baka Latifi bir
dzineye yakn eser yazmtr, bk. OM, III, 135.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 294 (Pertsch, K atal, 30?
v.dd.; iindekiler hakknda tam bilgi ile); Dresden, Nu. 83; Mnih Devlet
Kt.,. Nu. 150; Viyana, Mill Kt., Nu. 879, 2; 1221, 1222, 1223; Londra,
Brit. Mz., Add. 17339 (Rieu, CTM , 75 v.d.); Milano, Ambros. Kt.,
Nu. 183; Floransa, Med.- Laur. Kt., Nu. 506; Uppsala, niv. Kt.,
'Nu. 302; Petersburg, Asya Mz., (Katal., 208); ark Enstits, .Nu.
401 (Smimov, atal., 48); Manehester, niv, Kt., Lindsay Kolleksiyonu
Nu. 72 ve Nu. 118; Paris, Mill Kt., c.r. 297, 318; Londra, R.As. Sos.;
bk. JRAS, 1892, S. 549, Nu. 20; Cambridge, niv. Kt., Nu. or. 5977
ve Add. 3654 (9) Paris, Mill Kt., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1122 ve
1147; stanbul, Kemanke Nu. 388; Mehmediyye, Nu. 4254/6; Aya
Sofya, Nu. 3142/3; Kahire, T K , 183.
BASIMLAR : Latifi, Tezkire, stanbul, 1314, 382 S. 8, kdam
basmevi tarafndan yaynlanmtr.
TERCMELER (Ksaltlm) : Th. v. Chabert, Latifi oder biogra-
phische Nachrichten von vorzglichen trkischen Dichtern, nebst einer Blu-
menlese aus ihren Werken (Zrich 1800); H. F. v. Diez, Denkwrdigkei-
ten von Asien, I (Berlin 1811), 244 v.dd. (I. Selim hakkmdaki fasl trke
ve tercme).
KAYNAKLAR : Kendi eserinde ki avtobiyografya, tezkire, 297 v.
dd.; Al, Knh l-ahbr (Bk. GOR, III, 756, Nu. 77); Kmalzde (onu
tanrd ve onu ihtiyar ve halsiz bir adam olarak tasvir eder); GOR, III,
467; GOD, III, 28 v.dd.; H. F. v. Diez, Denhwrdigkeiten von Asien, I
(Berlin 1811), 244; Gibb, HOP, II, 7; SO, IV, 92; OM, III, 134 v.d.

93. AHMED B. EMS (AHD)

Ahmed b. ems aslen ranl dr. Badad da domutur.
Talih onu stanbul a gndermitir. Orada trkeyi renerek
fikri hayatn bir ok ahsiyetleri ile tanmtr. stanbul da
uzun bir ikmetten sonra tekrar baba ehrine dnm ve
orada III. Murdn hkmetinin sonunda lmtr (Sy
lendiine gre 1002/b. 27. I X . 1593de).
Mahlas Ahd olan Ahmed Glen-i u*ar (Ebcedle
biti tarihi : 971/1563) adl^ (bk. H. X ., Nu. 2816) fakat
ekseriya Tezkiret e-u*ar diye anlan bir biyografya mec
muas yazmtr. ravza'ya ayrlm olan bu eserde a
da olan yz kii hakkmda bilgi verir. Birinci eravzada
Padiahlar, ehzadeler ve vezirlerden, kincide alimlerden
^nollalardan ve mderrislerden, nc de de harf srasna
gre dizilmi iki yzden fazla airden bahseder. Sonra
padiah olan ahzede Selme sunulmu olan eser hakkm-
daki fikirler daima lehte olmamtr ve tarafgirne ya
zld ileri srlmtr. airler biyografi Riyazi eserin
hretinin ksa olaca kehanetinde bulunmutur.
YAZMALAR : Viyana, Nu. 1217 (bk. Fliigel, Katal., II, 379 v.d.,
burada 1. ve 2 ravza9nm iindekiler tam olarak bildirilir); Londra, Brit.
Mz., Nu. dd. 7876 (Reu, CTM, 76, 1001e kadar gelen daha sonra
yazlm bir nsha); Kahire, T K 9 216; stanbul, Bayezidiyye, Nu 323.
TERCMELER : Ksaltlm olarak V. v. Rosemnveig - Schwanfiu
tarafndan, Viyanada Kons. Ak.de; bk. ZDMG, X X (1866), 439, Nu.
2 ( 15 paralanm fakat sk yazl byk varak ).
KAYNAKLAR : GORf III, 467; GOD, II, 475 v.dd.; SO, III, 609;
, HOP, II, 8; TOEM , I, 430.

94. AL B. BAL (MUNUK AL)

Ali b. Bali Budin kads iken len Alanya5h Bali Efendi

(bk. SO, II, 5)nin oludur. 934/1527 de domutur. Bir
ok medreselerde mderrislik yapmtr. (Bu arada Haseki
Camii medresesinde). Sonunda Kadlk mesleine gemi
ve Rebi II. 991/Nisan. 1583de Mara kads olmutur.
Receb 992/Ekim 1574de orada lmtr ve Alauddevle
camisinin avlusuna gmlmtr. Arkadalar arasnda
Munuk Al (Munuk hadm, gereke Mouvouxos dan1 )
diye anlrm. El-lkd el-manzm f zikr efzil el-Rm (bk.
H. K ., Nu. 7630, 8908) adyla Takprzdenin akHk
el-numniyye'sine arapa bir zeyl yazmtr. Grm veya
tanm olduu seksen bir deerli adandan her birini
bir bendde anlatr. Bu zeyl 968-981 yllar iinde lm
olanlar alr ve zaman itibariyle asl eserin brakt yerden
balar. Bundan baka her halde yine arapa olarak Ndiret
el-zaman f tarh el-Yemen (bk. H. K . 13509) adl bir Yemen
tarihi yazmtr.
YAZMALAR : A) el-ikd el-manzm f zikr efzil el-Rm : Berlin,
Devlet, Kt., Nu. 9883/4; Leipzig, niv. Kt., Nu. 717 (Yollers, Katal,
230); Viyana Mill Kt., Nu. 1183; Paris, Mill Kt., Nu. 2163, 5944,
Schefer Kolleksiyonu, Nu. 5944, Londra, Brit. Mz., Nu. 960; Cam
bridge, niv.- Kt., 686; Pertersburg, Asya Mz., Nu. 555; stanbul,
Nuri Osmaniyye Nu. 3316; Bayezidiyye, Nu. 2421, 2435/7; Hamidiyye,
Nu. 972; Kahire, A K , V, 89 v.d.; B) Ndiret el-zaman f tarh el-Yemen :
bilinmiyor.
TERCMELER : 998/1590 ylnda N /y i de trkeye evirmi
olan Amasya kads Ahmed b. brahim eseri trkeye evirmitir (bk.
yk. 68). Paris, Mill Kt., Schefer kolleksiyonu Nu. 1121 (Blochet, atal.,
184).
BASIMLAR : el-ikd el-manzm, bn Halliknin Vefeyt*mm ikinci
cildinin kenarnda, Bulak, 1299.
KAYNAKLAR : A*% Zeyl-i N, 279 v.d.; OM, III, 85; Wstesa-
feld, GdA, Nu. 537, S. 251; Brockelmann, GAL, II, 426 v.d.; SO, III,
502.

95, ZR E K ' .
Fliigel (Katal, II, 236) gibi Zrekin H. K .9 Nu. 18659de
bahsettii Mehmed mrullh Zrek el-Huseyn olduunu
kabul etmezsek hayat hakknda verebileceimiz bilgi ancak
^II. Selim devrinde yaam olduunu sylemekten ibaret
kalr.

1 UVOUXO dan >COVOC^a benzer; sim iin b k. K Vollers, Katalog dr slam Hss.
der univ, - Bibi, ssu Leipzig. 1906),. 230 Numara ,717ye
 Zrek Tarh-i Kbrs yahut Fethnme-i Kbrs adl
kk bir eserin yazardr. Bunda Kbrs adasnn II. Selm
tarafnda 1570 yaznda zabtm 1 tasvir eder. Fakat bu
hkmdarn zamamna ait baka olaylar da hikyesine
ilve eder (Msl. skender Paamn lm, Yemen Fatihi
Sinn Paa hakknda bilgi, bk. yk. Nu. 75). Eser Ebcedli
tarihine gre 982/b. 23.IV .1574 de yazlmtr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1015 (Flgel, Katal, II,
236).
KAYNAKLAR : Fliigel, ayn. e s r II, 236; GOR, IX , 203, Nu. 62
(Bk. III, 786).

96. USL (VUSL)

Aym ad tayan daha^ eski bir airle (Bk. GOD, II,
241 ve H. K ., Nu. 5290) kartrlmamas lzm gelen Usl
hviyeti tamamiyle bilinmeyen bir kiinin mahlasdr.
Viyana yazmasnn (bk. Flgel, Katal., II, 234) kirli bir
sahifesinde bulunan bilgi eer doru ise Vusl mahlasl
bir airin bahis mevzuu olduuna ihtimal verilebilir. GOD,
III, 80 (Ak eieM ve Kmahzdeden) de bu ad altnda
Moll elebi, yani Slih Abdlkerm b. Mehmed (bk. SO,
III, 20 ve H. K ., Takvim, 188, 11; kaymbabas ve Selimin
hocas hekim amseddn iin bk. SO, III, 164) kaydedil
mektedir ki, verilen bilgi az ok buna uymaktadr. Fakat
Mehmed Vuslnin bahis konusu olduu daha yakndr.
mamlk yapt hakkndaki bilgiden baka btn dier
nitelikleri, yazmann bu kirli sahifesindeki niteliklere uy
maktadr. Abdullh Aa adl bir Kapucu bann olu
olan Mehmed Vtsl II. Selimin ehzadelii srasnda Konya

1 A yni olay J. y. Hammerin yanllkla m m hmede atfettii Tarh-i feth -i Kbris adh
(Bk. GOR- I X . 203, Nu, 63) 81 yaprakl k. 8 byklndeki bir eserde tasvir edilmitir
(Viyana, Mill K t., Nu. 1111 bk. Flgel, Kat., 295 v.d .). Bundan baka belki de Mevlevi eyh
rif Dede tarafndan Kbrs Tarihesi*nde de tasvir edilmitir; b k; OM , I II, 186, 6 a .. Kahire,
T K , 228de drt makaleye ayrlm Risle f i feza 'il-i gazevt v e - feth -i cezire-i K bris adh burava
ait olmas gereken kk anonim bir ser vardr.
ve Ktahya kads idi ve onun mahremi olmutu. Selimdin
clusunda Bursa Kads iken ayn yl iinde (974) stanbul
kads olmutur. Receb 976/Ocak. 1568de Anadolu kaz-
askerliine ykseldi. Cumada II. 978/Kasm. 570 de az
ledildi. Muharrem 979/Mays 1571de tekrar stanbul Ka
ds tayin edilmi ve Zulka de 982/ubat. 1575de azledil
dikten sonra Cumada I. 988/Haziran 1580 de yeniden bu
mevkie gelmitir. lm tarihi olan 16 Receb 998/21. Y . 1590
dan biraz nce drdnc defa olarak stanbul kads olmutu.
Eyybde zel trbesinde gmldr. Bir ok binalar yap
trmtr : Fndkl da bir cami ve bir hamam (hk. Hadkat
l-cevmi II, 82 v.d., ve GOR, IX , 118, Nu. 964) ve Parmak
Kap da bir cami ile bir okul bu yaptrd binalardandr.
Bu Mehmed Yuslnin II. Selmin hkmetini tasvir
edip III. Muradm clusu ile biten ksaca Seimnme denilen
TevrtCi Sultn Selm Hn adl bir eserin yazan olmas
muhtemeldir.
Y AZM A LA R: (Unicum ? ): Viyana, Mill Kt., Nu. 1013 {Bk.
Fliigel, K atal, II, 234).
KAYNAKLAR : OR, 111, 756, Nu. 159 (linin Knh -ahbr*
ndan); IX , 203, Nu. 60 (Buna gre sl, Selm Manisa Yalisi iken bile
onun hizmetinde imi); SO, IV, 127 v.d. (Hadkat l-cevmit II, 82 v.d.;
ndan); bk. OM, II, 475 v.d.ye de (burada bu Vislnin bir Cihdnme*
sinden bahsedilir (Yazmas stanbulda, Arkeoloji Mzesinde) belki bu
Selimnme'nin ayndr. Her halde bahis konusu olan bu iki kii aslnda
bir kiidir.).

97. M R B. MUHMMEB EBBtFM

mir b. Muhammed Eddu m 1 Trklerin Yemeni
fethi srasnda San a yaknlarndaki Kevkebn kalesinin

1 Kendisinin nispet edildii D u m adla bir yer v e ya kabile bilinm iyor, fakat J . H .
M orltouan ltfen verdii bilgiye gre bir Men Du'm varm (Bk. Sprerager, D ie PosS*
und Reiserouten des Orienis (Leipzig 1864), 154, ve ASe Geograpkie Arabiem , S 308) ve m m
Mubtarm kardeleri olan sseddn ve emseddn in ellerinde 953/1546 ylnda bir Sk e-Du'&m
bulunduundan bahsedilir; bk. H ac! Ahmed Rfid, Tarh-i Yemen ve-San'& (stanbul 1291),
, 34. O halde A* Rurtgeroden beri D a &mS yanllkla R b &b okunmutur.
hakimleri emseddn ve zzeddnin Ktibi idi. Osmanl f-
tihleriyle arap hkimleri arasmdaki grmeleri, bir ksm
yazl olmak zere, ynetmi ve bunlar arasnda zzeddnm
kendisiyle bir anlama yapt, 988/1580 de Yemen Valisi
atanan Haan Paa ile grmelerde bulunmutur Amir
Eddum birisinin ad el-ravz el-hasan f ahbr siyer mev
ln shib el-sa^de el-b Haan f eyym vilyetehi bi-
iklm el-Yemen olan iki eserde anlarn yazmtr. Bunda
Amir (988/993 yani 1580-15852 yllarnn olaylarn tasvir
etmitir. El-ravz el-ndir (nzir) f ahbr el-emr zzeddn
adl olan kincisinde ise zzeddnin bana gelenleri hikye
etmitir.
YAZMALAR : A) el-razv el-hasan : Leiden, niv. Kt., Nu. 806.-
B) Al-ravz el-ndir (Nzir) : bilinmiyor (Bk. A. Rutgers, ayn. esr., IX).
TERCMELER : Historiae Jemanae sub Hasano Pascka, quam e
codice MS arabico bibliothecae academiae Lugduno-Batavae edidit atque
annotatione et indice geographico instruxit Antonms Rutgers. Lgduni
Batav., 1838, X II -f 219 S. 4.
KAYNAKLAR : A. Rutgers, Historiae, Giri; Wiistenfeld, GdA,
252, Nu. 540; Brockelmann, GdA, II, 401 v.d.

98. MEHMED VEF

eyh Mehmed Vef yahut Vef Tevrh-i gazevt-i
sultn Murd slis adl bir eserin yazarym. Giriinde
sadrzam Osmn Paa (lm. 5. Zul-kade 993/29.X . 1585)y
vm olmasna ve ilve ettii Ebced tarihinin verdii
sonuca gre eser 992/B. 14.1.1584 ylnda bitirilmitir.
J. v. Hammer (GOjR, VI IV, Nu. 6) ve ondan G. Flgel
(JViener Katal., II, 247) yukardaki eserin yazar olduu
rivayet olunan bu adam hala kullanlmakta olan Rzn-
meyi dzenledii sylenilen Konyal Zeyn eyh Muslihed-
2 Herhalde Kutbeddn (bk. yk. Nu. 72) in olu olan Muhammed. h. Kutbeddn b. Alddn
Rebi I. 1005/Ekim. 1596 da yazm olduu bthc el-insn ve'l zaman fi'l-ihsn el-vsil li'~
haremeyn min el-Yemen himavln'l-ndil el-b Haan adh. arapa e s e r in d e a y n olaylar a n la i-
mtr. Kahire, A K t V , 2; bk. Brockelmann, GAL, II, 383.
 dn Mustafa b. Ahmed [lm. 2. Ramazan 896/9.V II. 1491,
stanbul, orada bir cami (bk. Hadkat l-cevmV, I, 130
v.d., ve GOR, IX , 71 Nu. 272) ve bir meydan hala onun-
adn tamaktadr1] ile hi de haklan olmadan kantr-
maktadrlar. Bu tarih eseri yazann kiilii imdilik mehul
kalacaktr2. Eser 3. Rebi II 93 4.IV .1 5 8 5 den evval
994/Eyll 1586ya kadar geen olaylar genie hikye
etmektedir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1031 (Fliigel, Katal , II,
1031).
KAYNAKLAR : Flgel, ayn. esr.

99. MEHMED PAA (SAF)

Asaf uzun sren memurluk meslei srasnda divn
ktiplii, Anadolu Defterdarl (986), Reislktib'hk (989),
ba Defterdarlk (990) hizmetlerinde bulunduktan sonra
azledilip sonra da Kbrs Beylerbeyi ve 993den itibaren
Halep Beylerbeyi olan Defterdr Okuzde1 Mehmed Paann
mahlasdr. 995/b. 12. X I I . 1586da lmtr.
Mehmed Paa, bu mahlas ile, 29. Ekim. 1585 (Zul-
kade 993) tarihinde sadrzam iken lm olan zdemir
Osmn Paamn menkbelerle dolu hayatn (bk. GOjR,
IV, 174, ilaveten Abdurrhmn erefin TO E M in. 21.25.

1 Sadreddn K on ev (Sadr)nin haleflerinden eyh Vef iin bk. N , 251 v .d d .; SaMeddfn,

tc l-levrh II, 527 e.dd.; E . K ., Takvim., I I I ; GOD, I, 316; Eles, C T M . 123 a.-br ok k o le k
siyonlarda bulunan (bk. en son C. F. Seybold, Der slam, X (1920), 157, yerlerini gsterir) ve hla
kullanlan Rznme iin bk. Hieronymus Velschiua Commeniarius in Rusname Naurus (Augs-
burg 1766: .Rznmenin tkpbasmyla ve J. B. Naven, Fundgruben des Orienis, IV (Viyana
1814), 38 v.d d .; Mnezzinzde A yn-i A li (Bk. a. Nu. 117) bunun bir erhini yazmtr. ZeynS
eyh Vef!nin yazm olmas pek de muhtemel olmayan Rznmenin ki-min tarafindan yazl
d aydnlatlmak gerektir.
2 stanbul da Esad Ef. K t.nde bulunan (Nu. 2149) Tarh-i Sultn Murd Hn adl rivayete
gre anonim yazmann da I II. Murad zamanm anlatmas muhtemeldir. Es ad Efendi Nu. 2435
ve Londra Birt. Mz. or. 7703 de bulunan Vak'a-i Tiflis adl eserin I II. Murad zamannda ve
987/1579 ylndaki Tiflis kalesi muhasarasn m anlattn bilm iyorum , b k. GOR, IV , 75 v . d d ..

1 TOEM . 21. saya S. 1292 notda Asaf, Defterdr Mehmed Faann mahlas olarak gste
rilmitir ki, orada da her halde Bu Mehmed Paa anlatlmak istenilmitir.
 czlerindeki ve Mehmet rifm 26. cz S. 110 v.dd 2daki
makalelerine) anlatan manzum bir tarih yazmtr. Eserin
ad ec>etnmeidir, 994 en son 995 ylnda bitmi olmaldr.
YAZMALAR : stanbul, Yldz Kt., (ok ssl nsha, 304 yaprak,
86 minyatr; bunlarn TOEM, 26. say. S. 110-117de resimleri vardr);
Top Kap Saray, Erivan Kk; Umimiyye, bk. TOEM, S. 1292, Not.
KAYNAKLAR : Resm sefinet er-res, 23 v.dd.; SO, IV, 125 v.d.;
TOEM, 21. Say, S. 1292 v.dd. (Abdurrahmn eref); 26. Say, S. 110
v.dd. (Mehmed Arif); OM, III, I83> 3 ve not.

100. N YZ

Sleymn zamannda ok tesadf edilmekte olan Ni-

yz mahlash airlerden biri Hnernme yahut da Zafer -
nme (H. K ., Nu. 14428) adh bir eserde Badad valisi
Al Paa ^nm 992/1584 ylnda Sincar ve Muaa a (rak)
kar yapt seferi vmtr. Osmanl tarihinde ayrca
yer tutmam olan bu tenkil hareketi hakknda bu eserde
geni bilgi bulunmaktadr ve belki de Sincar da yakn-

2 Ozdemir Osman Paamn seferleri ekserisi anonim olan yahut yetecek kadar aratnlraam
bulunan daha bir ok eserlere de konu olmutur. Bunlar aada yazlacaktr; l Nusretnme'*
sinde (a. bk. Nu. 110/5) Grcstan seferini ok ayrntl olarak tasvir ettii iin bunlarn deeri
byk deildir.
1. Tarh-i Osmn Paa, bilinmeyen yazar tarafndan 986/8 yllan Grcstan seferinin tarihi.
J. v Hammerin bu eseri avu Rah()mfzde ye mal edii yanl olmaldr (bk. GOi?, I X , 204,
Nu. 69).
Y A Z M A L A R : Viyana, Mill K t., Nu. 10X6, v yaprandan 35v yaprana kadar
(Flgel, K at., I I , 237).
2. if el-kulh ve-lik ei-mahbb ( T. K ., Nu. 7618 ?) yahut Natr aUnsirn ve-makb
el-htirn., yazan bilinmiyor, 986/1578 ylnda lrvnm Osmn Paa tarafmdan fethini
anlatr. Eser yedi K fa y a ayrlr ve Leidendeki yazmada 88 yaprak kalnln bulur.
Y A ZM A L A R : (U nicum ?) Leiden, U niv. K t., cod. Warn. 801 (1 ); bk. CataL, V , 233.
3. Beyn-i ldr (GOR, L X , 204 nu. 69 a gre, bk. IV . v, Nu. 10), 993/1585 ylnda l-
dr a yaplan seferin avu Rah()mzde tarafndan tasviri. Bu yazar hakknda bil
diimiz Dergh-i li*de avu olduundan ibarettir; bk. bunun iin GOR, IV , 170 v .d .de.
Y A Z M A L A R : Viyana, Milli K t., Nu. 1018, 6v yaprandan 12v yaprana kadar
(Flgel, kat., I I , 239).

1 A d geen Nazmlzdeye gre 984/den 995*e kadar Badad Valisi olan Elvendzde Alt
Faa dir; o Kerbelda Hseynin trbesini tam ir etmitir ve A bdelkdir el-Gln in bir
trbe yaptrmtr; bk. SO, I I I , 504.
lanndaki kabileler hakknda da bu eserde aydnlatc bilgi
bulunabilir.
YAZMALAR : stanbul, Esad Ef., Nu. 2367.
KAYNAKLAR : E K , Nu. 14428.

101. ABDULGAN
Abdulgan Bolu civarnda Geredelidir ve Emir h
adh birinin oludur. Mderris sonra da arka arkaya am
ve Kahire Kads olmutur. Zul-kade 987/Ar alk. 1579 da
stanbul kads olmu, Rebi II. 988/Mays 1580 de azledilip
Rebi I. 991/Mart. 1583 de tekrar ayn vazifeye gelmitir.
Bundan krk gn sonra Anadolu Kazaskeri olmu fakat
Zul-hicce (Aralk)de ayrlp Rebi. I. 994/ubat 1586 da
am, Ramazan/Austos da Kahire Kads olmu Rebi9 I.
995/ubat 1587de azledilmitir. Bursada Nakidend tari-
katine girmiti, ve oraya gitti 995 ylnda ld ve Zeynler
tekkesinin yaknna gmld. hnmeci Mehmed Ndir
(bk. a. Nu. 144) bunun oludur.
Abdulgan Fezil el-m v trkeye evirdii iin
(H. K . Nu. 9126) burada anlmaa deer. Bu tercmeyi
am da ilk kadl srasnda Sefer 984/Mays 1576da bitir
mitir.
YAZMALAR : Berlin Devlet Kt., Nu. or. 2 3127, 9 b yapran
dan 22a yaprana kadar (Tarh-i m); Yyana, Mill Kt., Nu. 1286(?)
(Flgel, Katal, II, 437 v.d.); Esad Ef., Nu. 2338.
KAYNAKLAR : SO, III, 341; OM, I, 35&

1 bk. bunun iin W . Mward, Katal. Berlin, Nu. 6081 v.d d (V , 395 v.dd.). - Faz -i mt
Tarh'i m cennet - mem(m). veya Tarh-i m-i erf adh trke eserlerin arapadan tercme
edilmi olduklar sanlr. Bunlarn says oktur; H . K . Nu. 9126 ve 9127de bir ok yazarlar
kaydedilmitir. Burada yalnz b u addaki bir ka yazma kaydedilebilir. stisnasz bunlarn hepsi
Suriyeyi, zellikle am ehrini vm eye, oradaki Em ev Camiini tasvire, Suriye de bulunup orada
gmlen baz Peygamberleri ve bunlarn havvari veya bahabilerim, haleflerini, bilginleri, s-
fleri saymaya, sonra am ehrindeki zikre deer yerleri anmaya hizmet ederler (ou 6 fa sl
veya bb'a ayrlmtr).
Y A ZM A L A R : Berlin, Devlet K t., Nu. 225 ve 226 (Fertsek, K a ta l, 252 v .d .); Uppsala,
Nu 255, 2; Paris, Mill K t., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1091 (on fasl, arapadan tercme,;
bk. Blochet atal., 176); Cambridge, niv. K t., Nu. A dd. 3236. (Browne, Handlia, 134 v .d .);
Kahire, T K . 228 (6 bob).
 102. L DEDE B. MUSTAF

Alt Dede, Mutaf Aleddn adl birinin oludur ve

Mostar (Bosna) bdr. Halveti tarikatine girmi ve Macaristan
seferinde Sultan Sleymnm maiyetinde bulunmutur.
Sultan Zigetvr kuatmas srasnda 7 .IX .1 5 6 6 da lp
istihkmn yannda hususi bir trbeye gmlnce * Alt
Dede trbedar, olmu ve bundan tr eyh et-Trbe nva-
nn kazanmtr. Hayatnn sonuna kadar orada kalmtr.
Yalnz bir defa, III. Murd 1001/1592 ylnda kendisini Mekke
Camiindeki Makam- brahim?i onarmaya memur etmesi
zerine ksa bir mddet iin oradan ayrlm - Mekkede
iki arapa eser yazm ve Macaristana dndkten sonra
Rebi I. 1007/b. 2 .X .1 5 9 8 de Szolnok kalesinde lmtr.
Al Dede yalnz, Subtnin tarih eserini Muhderet
el-evffil ve-musmeret el-evhir (bk. H. ., Nu. 1467, 11508)
adyla zetleyip buna baz ilavelerde bulunmak suretiyle
bir eser yazm olduundan burada anlmaa deer. Receb
997/Mays 1589 da bitirilmi olan eser slm rf ve det ve
messeselerinden ve muhtelif hkmdar slalelerinin son
hkmdarlarndan ve son olaylardan bahseder (bk. AM-
wardt, Katal., IX . 8 v.dd.) Bu eserin tarih deferi yoktur.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kiit., Nu. 9371/2; Viyana, Milli Kt.,
Nu. 822 (bk. Flgel, II, 55 v.d.); Petersburg, Asya Mzesi., Nu. 194/5;
Leiden, niv,, Nu. 852; Paris, Mill Kt., Nu. 2079/80 5996, 5933 (Bur-
sadaki vtografyadan); stanbul Kprl Mehmed, Nu. 1381; Nuri
Osmaniyye, Nu. 4132/7 ve baka yerlerde.
BASIMLAR : Bulak, 1300, Kahire, 1311.
KAYNAKLAR : At, zeyl-i N, 466; Riz, Tezkiret e-uar,
67 v,d.; H .K ., -Fezlike, I, 122 v.d.; Peevi, Tarh, II, 219 v.d.; Vnsten-
feld, GdA, Nu. 545, S. 254; Brockelmann, GAL, II, 427; Safvet Beg Baa-
gi, Bonjaci. i Hercegovci u isiamskoj knjizevnosti (Saraybosna, 1912),
33 v.dd; SO, III, 504 (Buna gre 1006Ma lmtr.).

* Sleymann cesedi deil ancak kalbi ve barsaklar oraya gmlmtr; bk. GOi? I I I ,
546 2. basl (eviren).
 103. DERY AL
III. Murad zamannda ,Halep mftiliinde bulunmu
olan Dervi Ali yalnz isim ve tarihleri alan ve III. Murda
kadar gelen bir genel dnya tarihi el kitab yazmtr. III.
Murdn clsundan ve saltanatmm banda Hudbende
ile yapm olduu mcadeleden "de bahsettiine gre Devr
Alnin 1000/1591 ylna doru lm olduu sylenebilir.
Hulasat el-tevrh adn tayan bu kk eserin tarihi
deeri yoktur.
YAZMALAR : Berlin, Devlet. Kt., Nu. 9469 ve 9470 (Ahhvardt,
Kat., IX , 74 v.d.); Viyana Mill Kt., Nu. 925, 2 (Flgel, Katal, II, 154).
KAYNAKLAR : AUvvardtm ve Flgelin Katalogdan; Brackel-
mauu, GAL, II, 300. OM, III, 51...

104. ALEDDN AL
Seyyid leddn Al Mekke de Sleymaniyye medre
sesinde mderrislik etmitir. Orda lm olmas muhtemel
dir. Cevmi el-fezail f mescid el-kabffil adyla ok nadir
olduu anlalan ve az tannm trke bir eser yazmtr.
Bunda kutsal yerleri (Mekke, Medine, Kuds) camilerini
tasvir eder. Eserini 1 (Gurre) Muharrem 1000/19.X . 1591 de
yazmaa balam ve 12. Rebi I. de (28.X I I . 1591) bitir
mitir x.
YAZMALAR : Kahire, T K , 196 (Mellifin Avtografyas, 234 yap
mak, sahifede 13 satr); stanbul, Aya Sofya, Nu. 3174.

1 Bu tarihlerde zaten kutsal belde (Mekke, Medine, Kuds) Osmanh topografya ve

tarih eserlerinde geni yer tutmulardr. Bunda b u kutsal beldeleri ziyaret eden haclarn say
larnn gittike oalmasnn etkisi olsa gerektir. Ekseriya Fez'il vsr. ad verilen bu eserler
bir ok yazma koleksiyonlarnda vardr. Ancak b u eserlerin hepsinin yazarlarnn kimler olduu
sylenemez. Yalnz Mebmet Yemeni Efendi adnda birinin (oralar tanyan biri olsa gerek) 1010/
1601 sralarnda bu trden eser yazd ve bunlarn kopyalarnn sonradan yayld bilinmek
tedir. Eserlerin adlar unlardr : Fez'ii i M ekke-i mkerreme, Fezil-i Medne-i Mnevvere,
ve Fez il-i K us-i erif yahut Tuhfet l~kn (bk. Paris. Mill kt., c.r, 133/4).
Y A Z M A L A R : Cambridge, niv. K t., Nu. 1376 (Browne, Handlist, 303; eser bir arada);
R om a, Vatikan K t., cod. Borg turc. 29 (Fez'il-i (Kuds-i) erif-, bitii Cumada II. 1017/Eyll,
1608; herhalde Mehmedin eseri); stanbul, A ya Sofya, Nu. 33422. Bu arada benzer adlar aitmda
Gotha, Nu. 160 (12 fasl; bunun zetleri Jf. v. Hammer, Fundgruben des Orients, II. - V . cilt (Vi
yana. 1811/16)de vardr, bk. Pertsch, Katal, 131 v .d d .) ve Nu. 161; Viyana, Mill K t., Nu. 897
 105. YSUF B. N METULLH
Hayat hakknda bilgimiz olmayan Ysuf B. Nimetul-
lh, brahim B. Yasf hn Msrn ilk efsanev zamanla
rndan 688/1289 ylma kadarki tarihini hikye eden Ceva
hir el-buhr ve-vakffV el-umr (H. K ., Nu. 4272 ve II, 150,
bk. WustenfeH, GdA, 151, v.d., Nu. 373a; OLZ, I (1898),
147; Brockelmann, GAL, I, 335 v.d.) adl eserini trkeye
evirmi ve eseri zamanna kadar devam ettirmitir. 1001/
1592 ylnda bitirilmi olan bu tarh-i Msr adh eser 17
Ramazan 999/7. V I I . 1591de Msr Valiliine tayin edilmi
olan Hafz Ahmed Paanm memuriyeti zamanm hikye
ile biter x.
YAZMALAR: Torino Mill Kt., Nu. 104 (Nallino, Manoscritti, 85).
KAYNAKLAR : Nallino, ayn. esr..

106. ABD ELEB

Hayat hakknda hi bir ey syleyemeyeceimiz Abd
elebi1 Yank (Gyr, Jaurinum, Raab) kalesinin fethine

(Flgel, Katal., II, 125 v .d . Fez'il-i M ekke-i mu*azzama, bir seme); Boogna, Nu. 371 (Bk.
Bibi. tal., L V I (1829, 34); Paris, Mill kt., c.r. 132 (atal., 318 : Fez il Mekke ve'UMedne
ve'l-Kuds); stanbul, Husrev Paa, Nu. 443 (Feza il UHarameynydet bulunan eserlerin nereye
ait olduu aratrlmak gerektir. Bk. bakaca OM , I II, 172, 2 ve . a. v e 173, 1. yk. - Bu trden
baz eserler baslmaktadr da msl. Tarh ve -fez'il-i Kuds-i erif (stanbul 1265/1849, 8).
Bir ounun tarih deeri olmad iin kutsal beldeler zerine yazlm zengin trke edebiyat
burada toplanamaz. Yalnz 954/1547de Erzineanh Abdullh, b. Hscyn tarafndan yazlm
olan Futh el-harameyn adl I. Selmin Mekke ve Medineyi fethi tarihi, stanbul da A ya Sofya
Nu. 3322dedir (bk. O M , I I I , 169, 1), sonra H icr (bk. OM , I II, 173, 2. yk.) adh birinin bu ik
ehir iin yazd Sift l-harameyn adh manzum vgs, nihayet fa sl ve bir htime'den
oluan Mehmed Ebulfazi SincrSnln Fez il-i Mekke*si (K opyas, Berlin Devlet K t., yazm a,
nu. or. 8 1602, r yaprakdan 14r yapraa kadar).

1 1000/1591 ylndan sonra, Msr n Osmanl idaresi altndaki tarihini anlatan eserler o
almaktadr. Bu eserlerden pek aznn zel bir deeri vardr. ou bir takm ilvelerle arapadan
tercme edilmi eserleridir. Mesel Berlin Devlet K t., or. 8 1943deki yazm a mecmuada ha
yat hakknda bilgimiz olmayan Mollzde brhm b. Yahy mn Tevrh-i M sr adh bir eseri
bulunmaktadr. Bu adamn Tarh-i mthtasar-i M sr-i muizziyye adh kk bir eserin yazar
olan Yahy Efendizde fbrhm olmas kuvvetle muhtemeldir; bk, O M , I I I , 181, 2. a., buna
gre eserin yazar vey a mtercimi Dar l-hadis de muhaddis imi.

1 Bu adamn 1002de Nine sonra da (1009 da Defter emini olan ve 1014/1605 de len ve
ktip ve air olarak gsterilen serho Abdi olmas mutemeldir, bk. SO, I I I , 407, burada bir baka
bd elebi daha kaydedilmitir ki, (lm. 1008/1599) bunun da bu eserin yazar olabilecei ha
tra gelir.
ait Ynk kaVesi fehnmesi adl bir eser yazmtr. Eser
kaPenin yirmi gnlk kuatlmasn ve bundan sonra 17.
Temmuz 1594/10 Zul-kade 1003de zabtm tasvir etmi
olmaldr (bk. GOR, IV , 223 v.dd.).
YAZMALAR : stanbul; bk. OM, III, 186, L
K AYN AKLAR : OM, III, 186, 11.
olay.

107. MEHMED NECT

De Tarh-i feth-i Ynk adl eserinde tasvir etmitir.
Bu yazar hakknda ayrca bilgi yoktur.
YAZMALAR : stanbul, Millet Ktphanesi; bk. OM, III, 184,
2 a.
KAYNAKLAR : OM, III, 184, 2. a.

108. CA FER (YN )

Lakab tyn (Ayn) olan Cafer sylendiine gre
Pes (Fiinfkirchen, Macaristan) lidir. OM, III, 41de hi
bir asla dayanmadan bunun brahim Peevnin byk
babas olduu ileri srlr. Her n e ' kadar o da ayn ad
tam ise de asla Pese X X X X X gitmemitir ve daha
evvel yaamtr (bk. Der slam, V III, 253 v.d.). Halbuki
bu Cafer Beyin Temevarda Hazine Defterdar olduu
sabittir; OM, III, 41e gre de Tezkireci imi. 1000/1591
sralarnda yaamtr.
Ayn yl iinde Cafer Bey Gazevt-i tiryaki gazi Haan
Paa (bk. a. Nu. 131. not. 4, orada bu cinsten yazlar
zerine durulmutur) adh bir eser sonra, 1003/1595 ylnda
Zubdet l-nesHh ve umdet l-tevrh adl drt babdan oluan
bir baka eser yazm sonra 1012/1603 de de Gazlnin
Mikt el-envr (bk. H. K ., V, 558 v.d.)*m Nrnme adyla
trkeye evirmi sonra Tarh-i cedd-i Ungurs ve en son
Nesih-i mlk adh bir eser yazmtr.
Cafer Beye Sultan Ahmed camii mimar Mehmed
Aadan bahseden Risle-i mVmriyye adl eserin yazan
diye de baklmaktadr; bk. Turan 1918, S. 238 ve OM,
III, 192, 1. a
YAZMALAR : A) Gazevt-i Tiryaki Haan Paa : bk. a. Nu. 131.
not. 4).- B) Zubde l-nes*ih : Manisa, Muradiye Kt.,- C) Tarh-i
cedd-i Ungurs : bilinmiyor.- D) Risle-i mVmriyye : stanbul, bk.
Turan, 1918, S. 328. E) Nrnme : Ankara Trk Tarih Kurumu Kt.,
Yazm., ge. Nu. 1548. (eviren).
KAYNAKLAR OiVf, III, 41 v.d. (Fakat ne yazkki orada baka
kaynak gsterilmemitir).

109. SADEDDN (HOCA EFEND)

Sa deddn Mehmed h. Cn h. Hafz Mehmed b. Hfz
Cemeddn aslen sfahanh bir fars ailesindendir. Ancak
Hfz Mehmed aldran seferi (920/1514) dolays ile olu
Haan Cn ile birlikte stanbul a gelmitir. Olu saraya
girmi ve I. Selimin son alt ylnda nedimi olmutur.
Sonralar Sa deddn babasndan I. Selim hakknda ayrntl
hikyeler ve fkralar dinlemi ve bunlardan yararlanarak
Seimnme*sini yazmtr. Haan ann 1000/1591 ylnda
hayatta olduu yolundaki rivayetler her ne kadar abartmal
ise de her halde ok yaam olduu anlalyor. Sadeddn
943/1536 da stanbulda domut ur. Hemen btn mr
de orada gemitir. 963/1555de mlzimi olduu nl
Ebussud efendiden ders grmtr. 979/1571 ylnda
sahn olmutur. Muharrem 981/Nisan 1574de Manisaya
orada vali bulunan ehzde Murda retmen olarak
gnderilmitir. O zamandan itibaren Hoca labakn almtr
ve bu gn de genellikle halk arasnda bu adla tannmak
tadr (Hoca Efendi]. Aralk 1574de III. Murdm tahta
gemesinden sonra da onun sadk danman olmakta devam
etmi ve Hoca-i sultn unvann almtr. Bu sfatla dev
letin siyasetine de karmtr. D siyaset alannda ngiltere
ile iyi ilikilerin gnlden yandayd (Bk. GOR, IV, 114,
159); nce Franszlar tutmu iken, sonradan ingilizler yann
tutmak iin kralie Elizabetten be bin duka alm imi.
Erlav a (Macaristan) kar alan sefere III. Mehmedi
bizzat katlmaya tevik eden Sadeddndir (bk. GOR, IV,
257, 266; Erlavm dmesi zerine yazd kaside). Dman-
larnn btn entrikalarma ramen III. Murdm halefi
III. Mehmed zamannda da saraydaki mevkiini korumu
ve aban 1006/Mart 15985de SeyhHslm olmutur. Bun
dan iki yl sonra 12. Rebi I. 1008/2.X . 1599da Mevld-i
nebevi gn Aya Sofya da dua etmek zre iken lmtr.
stisnasz hepsi en yksek eref payelerine ermi olan oul
lan 1 tabutunu Eyybe gtrp Yahya Efendi Tekkesinin
avlusuna gmdler.
Sadeddn Tc l-tevrh adh ok mehur bir Osmanl
tarihinin yazandr. Yazlmas Sultann emriyle olmasa
bile -Sa deddn hi bir zaman G0, I, 252 de yazld zere
(bk. MOG, I, 241) vakanvis olmamtr- bu eser bu gn
hala eski osmanl tarihi iin nemli ve daima ba vurulan
bir kaynak deerini korumaktadr. Eser, Tevrh-i l-i
Osmn adyla tannm olan eski kronikleri yalnz unuttur
maya deil kmsemeye de sebeb olmutur (bk. H. !.,
Nu. 2045 ve 2158 ve Der slam, X , 160). Kuruluundan
I. Selmin lmne kadar Osmanl Hkmdarlarnn za
manlarnda geen olaylan, daha ok ssl ve adal bir
slupla anlatan kitabta eski eserlerden bir ok alntlar
da vardr. Sadeddm Tc l-evrUCi Lr (yk. bk. Nu. 81)nin
yukarda ad geen dnya tarihine %eyl olarak yazmay d
nm ve bunun iin de bu eserin Osmanllara ait ksmn
brakarak dier ksmlarn trkeye evirmitir. Eserin
sonradan bir ok kopyalan her tarafa yaylm ve daima

1 Oullan unlardr : Mehmed, eyhlislm olmutur; bk. SO, IV , 144; Mehmed Esad,
sonradan o da eyhlislm olmutur, bk. SO, I , 330; Abdiilazz kazasker olmutur, bk. SO, I I,
338; Siih, sonradan kazasker olmutur, bk. SO, I I I , 200 v.d .; Mesud, Sahn iken gen yanda
lmtr, bk. SO, IV , 365 v.d . - Sadeddnin halefleri olduka zengin idiler. batn iinde
toplanan ve deerli eyadan oluan aile hzinesi bir isyan srasnda yenieriler tarafndan 4.
R eceb 1065/lO.v. 1655de yama edilmitir; bk. Nm , tarh (Birinci Basm), II, 524 ve GOR,
V , 630 O zaman Sadeddnin Ebussud adl bir torunu eyhlislamd.
 bir rnek diye methedilmitir. eyhlislm olan olu Mehmed
babasnn eserine bir zeyl yazmak istemise de bitirmeyi
baaramamtr (bk. At% Zeyl-i N. 575 v.d.; H. K .,
Fezlike, I, 372) 2. Buna kar Mustaf Sf! (a. bk. Nu. 122)
bir Zeyl yazmtr 3.
Babas Haan Cnm verdii bilgilerden yararlanarak
Sadeddn bir de Seimnme yazmtr; bu I. Selmin sal
tanat ve hayat hakknda bir takm fkralardan oluur.
Bir tarih eseri olmaktan ok bir halk kitabdr, ve ok bee
nilmitir.
YAZMALAR : A) Lrnin dnya tarihinin trke tercmesi, bk.
yk. Nu. 81.- E) Tc l-tevrh : Berlin, Devlet Kt., Nu. 213 (Pertsch,
Kat., 242 v.d.). or. 4 1163 (sulu boya 9 sultan resmi ile), or, 2 3387;
Dresden, Nu. 386; Mnih, Devlet Kt., 76-81 (Auer, CataL, 23) Viyana,
Mill Kt., Nu. 1026/9 (Fliigel, Kat., II, 244 v.dd.); Konslar Ak., Nu.
263 (Kraff, Katal., 100); Leiden. niv. Kt., Nu. 519 Warner ve 1183(1)
Warner (CataL, IV, 27 v.d.); Londra Brit. Mz., Nu. dd. 19628 ve or.
856 (Rieu, CTM, 51 v.dd.), or. 7285/7 ve or. 8764; Royal as. Soc., Nu. 14
ve 15, bk. JRAS, 1892, 548 v.d.; Cambridge, niv. Kt., Nu. or. 472(10)
(Rrowne, Suppl, Handlist, 38; 1024/1615 tarihli ssl yazma); Oxford,
Bodl. Libr., Marsh. 409, Sale Nu. 66, Rauol. or. 32, ve caps. or A. 7;
Paris, Mill Kt., c.r. Nu. 64-70; Petersburg, niv. Kt., Nu. 1 ve 2
(v. Rosen - Saleman, Cat., 21); Bologna, niv. Kt., Nu. 361 (bk. Bibi.
al., LVI (1829), 33); Milano, Ambros. Kt., Nu. 243; Roma, Vatikan
Kt., Kralie Kristineye ait olmu bulunan ssl yazma; bk. J. v.
Hsmmer, Bibi. al. XLVI (1827), 35, 115 ve P. Hora, ZDMG, LI (1897),
45 v.d.); Venedig, Bibi. Marc., Nu. 30, 85, 3 ve 134; Stokholm, Kral
Kt., Nu. 73; Turng, niv. Kt., Nu. 104; Uppsala, niv. Kt., Nu.
245; stanbul, Aya Sofya, Nu. 3042/3; Hamidiyye, Nu. 898; Laleli, Nu.
2006; Husrev, Nu. 332/5; Yeni Cami, 826; Nuri Osmaniyye, Nu. 3107/13;
Ragb Paa, Nu. 977; Beir Aa, Nu. 447; Bayezidiyye, Nu. 2344 (tam
deil), Nu. 2345; Kahire, T K , 166 ( yazma), 225 Ankara, Trk Tarih
Kurumu Kt., Yazm. ge. Nu. 3994 (eviren).- C) Seimnme : Berlin,
Devlet Kt., Nu, 212 (Pertsch, Katal., 241 v.d.), or. 8 963; Dresden,

2 Mehmed iin bk. bir de m iyye Slnmesi, s. 426 d .v (stanbul 1334); O M , I I , 22 v.d .;
GOR, IV , 600. stanbul da 5. Cumada II. 1204/2. V I I. 1615de lmtr.
3 OM , I I , 22 v .d . da kardei Mehmed Ea ad ( lm . 14. a ban 1034 2 2 .V . 1625.) yanllkla
bu zeylin yazan olarak gsterilir.
Memleket Kt., Nu. 381 (Fleischer, atal., 60); Yiyana, Mill Kt., Nu.
987 (Flgel, Katal.i II, 210); Milano, Ambros. Kt., Nu. 243 (Bk. J. v.
Hammer, Bibi. tal. XLII (1826), 31 v.dd; Paris, Mill Kt., c.r. 63
(atal., 310).
BASIMLAR : A) Tc l-tevrih, stanbul, Devlet Matb. I. c.: 4ypr +
2 ypr. 582 S.; IL C : 2 ypr -j- 619 S. 8. 600. S.ya gre basm 1280/1863
ylnda tamamlanmtr. Bk. Journ. As. 1863, II, 262.- B) Seimnme,
Tc ltevrh, II, S. 221-401de baslmtr.
TERCMELER : W. Seaman, the Reign o f sultan Orchan, second
king of the Turks. Translated out o f Hojah Effendi, an eminent Turkish
Historian. Londra. 1652, 8 (Sultan Orhandan bahseden ksm); Yine.
Bratutti, Chronica delVorigine e progressione della casa ottomana com-
posta da Saidino Turco. 1. Ksm : Yiyana 1649, II. Ksm : Madrid,
1652. 4 (Bk. Die Welt des slams, VII, 110 ve Der slam, XII, 228 v.d.);
Sad ed-Dni Annales turcici usque ad Muram I. Turcice et Latine cura
Fr. Kollar, Viyana, 1755 (tamamlanmamtr, 64 S. dir, kapak sayfas yok
tur; bk. Die Welt des slams, VII, 125 v.d.); Site de VHistorie Ottomane
ecrite par Saadud-din Mehemed Hassan, plus connu ehez les Turcs sous
le nom de Cogia Efendi^ mise an franeois par Antoine Galland, profeseur
et lecteur royal en langue arabe, 1710; Paris Mill Kt., yaz. fds. franc.
Nu. 6074 (yalnz ikinci cild, birincisi kaybolmutur); E. J. W. Gibb,
the Capture of Constantinople. Londra 1879 (1453 de stanbulun fethi
hakkmdaki ksm, ve Biyografya); baz ksmlar da J. H. Garcin de Tassy
tarafndan tercme edilmitir : Journ. Asiat., IV. 347 v.dd.; VIII, 306
v.dd., 340 v.dd.; IX , 153 v.dd.; H. A. Hamaker, Leiden niv. Kt.,
1433 Nu.l yazmada (yalnz paralar); V. D. Smirnov, Obrazovya proiz-
vedeniye osmanskoy literatury (Petersburg 1903), 33-37. J. Thurry, Trk
trtenetirok I (Budapete 1893). 96-184. Bk. bir de The History of the
turkish War with the Rhodians, Egyptians, Persians and other Nations,
written by WilL Caoursm and Khodja Afendy, a Trk (Londra, 1683,
8).- Seimnme : H. F. v. Diez, Denkumrdigkeiten von Asien, I (Bjerlin
1811) 256-302 (Mukaddime hari hepsi).
KAYNAKLAR : At, zeyl-i N, 429 v.dd.; Knalzde, tezkire,
Sadeddne ithaf edilmi olan eserin banda geni biyografya; Riz,
tezkire, 46 v.dd.; H .K ., fezlike, I, 130 v.d. Peeyi, tarh, II, 288 v.d.;
Nam, tarh (birinci ksm), I, 191; SO* III* 18 v.d.; lmiyye Salnamesi,
116 v.dd. (stanbul, 1334; elyazs numunesiyle); Tc l-tevrh bas
mnn nsz; GOD, 1x1, 98 v.d.; GOR, 1, X X X V II, I\', 262 v.dd., 306;
IX, 189 ve baka yerlerde; Journ. Asiat., VI, R., 2. ., 262 v.dd., Gibb,
HOP, I, 164, 205 v.dd.; Ed, Khodja Efendi maddesi (F. Babinger);
Yeni Mecmua, II (stanbul 1918), 62 v.d. (Ahmed Refk); Ahmed Refik,
limler ve san*atkrlar (stanbul 1924), 95-128; Rifat, davhetl- me'ih
36 v.dd.; , III, 66 v.d.

110. MUSTAF B. AHMED (L)

Mustaf b. Ahmed b. Abdullh (bazen yanllkla Ahdul-
mevl denir) Geliboluludur. Orada 2. Muharrem. 948/
28.IV .1541 d e 1 domutur. Bir hocann oludur. Yedi
yanda iken farsay pek iyi bilmekle nl hemesiri Hfiz
rihi Surr ( ~ Mustaf b. aban. lm. 969/ 1561; bk.
GOD, II, 287) den ders almtr; lyi 968/1560da ise
ehzde Selmin hizmetinde mlzim olarak gryoruz.
Biraz sonra ktip olmu ve Lala Mustaf Paamn daveti
zerine 970/1562de Suriyeye giderek alt yl Mustaf
Paanm divan ktipliinde bulunmu sonra Msr a git
mitir. Burada az kalm olmaldr. Receb 977/Aralk.
1569 da stanbulu yakp kavuran byk yangn grmtr.
Bundan yl sonra Bosna hududunda Klisdeydi. Bosna
Yaisi Ferhad Paanm Ktibi olarak 24. Ramazan 982/
7.1.1575 de Graf v. Auersperge kar kazanlan zaferin
haberini Babiliye yazmtr. Bir yl sonra onu snr
komutan Malkoolu Bali bey ve Pozsega valisinin yannda
gryoruz. Bosna da sekiz yl kalmtr. 985/1577 ylnda
Lala Mustaf bakomutan olarak ran a kar sefere gider
ken l de ktibi olarak birlikte gitmi ve sonradan Nus
retnme*sine ald bir ok zafer haberlerini ve davetiyeleri
yazmtr. Bu deerli hizmetlerine karlk olarak kendisine
Halep Tmarlarnn Defterdarl verildi. 986/1578-1583
yllarnda bu vazifede kalmtr. Koruyucusu Lala Paa
bu srada ld (989/1580) ve l yava yava unutuldu.
Karlat ihmal zerine ikyetnmeler yazmas bu yl
lara rastlar. CmVul-huhr adl eserinde ahzde Mehmedin
Snnet dnn (bk. yk. Nu. 91) tasvir etmesi zerine

1 Muharremm ikisine rastlayan bir pazartesi gecesi doduunu aka syledii iin 2.
Muharrem 948 (Perembe idi) pek uymuyor.
yeniden hatrlanm ve 993/1585 ylnda Erzurum Defter
dar olmutur. Burada alt ay altktan sonra ertesi yl
ayni vazife ile Badad a gitmitir. Rivayete gre Rebi
I. 996 sonunda /ubat. 1588de Rumeli Defterdar olmutur
(bk. Selmk, tark, 238). evval 1000/Temmuz 1592 de
Yenieri Ktibi olmu fakat bir ka ay sonra azledilmitir
(Selmk, tarh, 327, 340). ertesi yl Geliboluya gitmi ve
kendisine defter emini vazifesi de verilmitir (bk. Selmlk,
ayn. esr., baslmam ksm). Rebi I. 1003/Kasm 1594de
tekrar Yenieri ktibi olmutur (Selnk, ayn. esr. basl
mam ksm). Msr Defterdarln isterken dmanlarnn
entrikalar sonucu olarak Sancakbeyi payesi ve Merkezi
Amasya olmak zere (Muharrem 1004/Eyll 1595) Anadolu
Defterdar olmutur. Hayatnn bundan sonra nasl gemi
olduu bilinmiyor. 1008/b. 2 4 .V II. 1599 ylnda Ciddede
(Arabistan) lmtr; ld ay ve gn ile gmld yer
bilinmiyor. Henz altm yam bitirmiti.
Mahlas Al olan (nceleri em mahlas kullanmtr)
Mustaf Osmanl fikir hayatnn en dikkate deer ahsla-
larmdan biridir. ou tarih olan eserlerinia says otuzu
geer. Mutlak doruluk severlii ve inamlabii irlii eserlerini
ada olan bir ok yazarlarn eserlerinden ayrd ettirir
ve onlar zamannn olaylar iin gerekten deerli kaynaklar
haline sokar. zellikle nemli ksm henz yaynlanmam
olan (ki bunu akl almyor) geni Osmanl,tarihi aratrmalar
iin bir definedir. Kl adamlaryla ok vakitler aras ak
olan Al zamannn bir ok yazarlar ve airleri ile ahsen
dosttu, ve onlarn hayat ve eserleri hakknda verdii bil
giler fikir tarihi bakmndan Sleymn devrine ait elde et
tiimiz en deerli bilgilerdir. Burada Alnin ancak tarih
eserleri kaydedilebilir. tekileri iin Inbleman Mahmd
Keml Beyin edeb almalar hakknda yazd mkemmel
makaleye haklraalrhT-
 1. Knh l-ahbr, lnin genel diinya tarihi, 1002-
yani 1593-9 yllarnda yazlmtr. Drt Rkne ayrlr
(H. K., Nu. 10950; 10872 ile kartrlmamal), bunlardan
birincisi dnyann yaradlndan, Peygamber menkbele
rinden, etnografik ve coraf bilgilerden, kincisi Arap
tarihinden, Muhammed den, Halife slalesinden ve o
zamann yazar, eyh tabib ve hakimlerinden, ncs
Trklerden ve Tatarlardan ve daha ok kk beylikler
den (Adlan iin bk. K. Sssheim, Edl, I, 296, ortada), dr
dncs Osmanl hanedam tarihinden ve Rum memleket
lerinden bahseder. slamdan nce ve ilk slam tarihine ait
olarak bu eserde toplanm olan bilgilerin madd deerinin
tabiatyla yksek olmamasna kar son iki rku pek deerli
ve yksektir. nk Alnin bu gn yitmi olan kaynaklar
dan toplayarak yazd Osmanl tarihi geni ve dorudur;
kendi zamanna ait ksm tabiatyle daha geni ve daha dik
kate deer bir klkta yazlmtr. Kari Sssheim eserde
slubun deitiine iaret etmitir. Birinci ciltlerin slubu
airane ve tumtrakl ve haiv ile dolu olduu halde son
ksmlarnda sadelik ve teklifsizlik gze arpmaktadr. Os-
manl devletinin kuruluundan balayp III. Mehmedin
hkmeti zamanna kadar gelmektedir. Eser iin bk. GOR,
I, X X X V II I ve IX , Nu. 20,
Elde bulunan yazmalara dayanarak hi olmazsa dr
dnc cildin bilimsel bir biimde yaynlanmas ok arzu
edilir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., yeni elde edilmi (eserin tam);
Halle, Yetimevi, Nu. LI (2. Ksm); Mnih, Devlet Kt., Nu. 73 (4.
Ksm), Viyana, Mill Kt., Nu. 1022 (4. Ksm; Flgel, Kat., 241), Nu.
1023/4 (4. ksmdan paralar); Leiden, niver. Kt., Nu. 288 Warner
(CataL, III, 28; 4. Ksmdan paralar); Uppsala, niv. Kt., Nu. 280/2
(4 Ksmdan paralar); Paris, Mill Kt., c.r. 94 (CataL, 314; tam eser);
Schefer kolleksiyonu, Nu. 1028 (CataL, 159); Arenal Kt., St. Germain-en-
Laye, ehir Kt., Nu. 118 (bk. GOR, III, VII, not); Londra, Brit. Mz.,
Add. 10004 (4. Ksmn paras), or. 32 (4. Kismn paras), or. 7832;
Stokholm, Kral Kt., Nu. 71/2: Kahire, T K , 217 v.d. (4. ksmn 5
yazmas); stanbul, Mehmediyye, Nu. 4225, Selimiyye, Nu. 368; Nuri
Osmaniyye, Nu. 3406/9; Hamidiyye, Nu. 911/4; Esad Ef., Nu. 2161;
skdar, Selm Aa, Nu. 675.
BASIMLAR : stanbul, 1277/85, 8. I. .: 5 + 328 S. Zul-kade
1277; II. 4 + 245 S., Yl yok.; III. 440 -f 8 S. (1248); IV. 1.
Ksm : 218 + 58 + 78 + 2. S., yl yok.; IV. C. 2. Ksm : 280 S., 1285;
bk. Journ. Asiat., V. R., 14. c. 76.
KISALTMALAR : V. D. Smirnor, Obrazovya proizvedeniya osman-
skoy literatury (Petersburg 1930), 25-31.

2. Kenz l-ahbr ve lakh l-efkr, 1000)1591 ylnda,

H. K ., Nu. 10872ye gre ise alt yl iinde yazlm olan
bu eser hkmdar slalelerinin kp batmalarndan bah
seder. Bu eserinden, sonra Fusl-i hail (bk. nu. 7) adh
yazsn karmtr.
YAZMALAR : Kaybolmu, Nuri Osmaniyedeki 3406 numaral
yazma Knh l-ahbr'&Tr.

3. Menkib-i hnervern, 995/1587de yazlm olma

ldr. Bir Mukaddeme ve be fa sF dan ve bir hatimemden.
ibarettir. Alt bunda bir ok arkadalarnn ve byk Sa
deddn, Kutbeddn Mehmet Yezd, Kininli Abdullah gibi
hattatlarn yardm ile hepsi iki yz seksen bei bulan tes-
bihi, cildi, nak, basma kahps ve dier sanatkr
lardan bahsetmitir. Her ne kadar bu statlar hakknda
verilen bilgiler ok kere pek az ve mbhem ise de eser on
altnc yzyl Osmanh sanatkrlar tarihi iin nemli bir
kaynaktr.
YAZMALAR : Leipzig, niv. Kt., Nu. 1039 (Viyanadaki 1227
numaral yazmadan G. Flgelin el yazs ile kopya); Viyana, Mill Kt.,
Nu. 1227 (Flgel, Katal, II, 387 v.d. ve GOR, IX , 241, Nu. 131); Paris
Miil Kt., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1162 (atal., 196); Petersburg,
Asya Mz.,? Kahire, T K ., 220 (2 nsha); stanbul, Esad Ef., Nu. 2211;
Umumiyye Nu. 4987; Mill Kt., Nu. 1093 (2154); niv. Kt., Nu. 687;
Yldz Kt., (imdi niv. Kt.,) Nu. 26122; Arkeoloji Mzesi (Yep yeni
bir kopya); Mahmd Keml Beyin ve Mehmed Zek Beyin zel Kt.,
skdar, Selim Aa, Nu. 757.
 BASIMLAR : stanbul, 133 -f- 92 S., Mahmd Keml Bey tarafn
dan. yaynlamtr (ilk ksmda lnin mkemmel ve ayrntl bir Biyo-
bibiyografyas vardr).
KISALTMALAR : Bernh. v. Dom, Die beriihmtesten muhammeda-
nischen Schnschreiber, Buletin de la classe des sciences historiques et
politiques de VAcademie mperiale des sciences de Saint-Petersbourg, X . G.
(1853) Nu. 5, Sp. 65-75de bu Melanges Asiatiques, II, 38-52de aynen
baslmtr. lnin verdii bilgiler Habb tarafndan hatt u-hatttn
(stanbul 1305) 4. Ypr ~b 285 S. 8 adl eserde ilenmitir. Bu eser !e-
ment Huart tarafndan Les calligraphes et les miniaturistes de Vorient
musulman (Paris 908), 388 S. adyla franszcaya evrilmitir.
4. Heft meclis, Sokullu Mehmed Paanm grevlendir
mesiyle yazlm olan bu eser Zigetvr seferinden (974/1566)
bahseder. Pek de tarih deeri yoktur. Bk. H .K ., Nu. 14416 2).
YAZMALAR : Bilinmiyor.
BASIMLAR : stanbul, 1316. 55 S. 8.
5. Nusretnme^ Lala Mustafa Paanm Grcistan sefe
rinin ayrntl tasviri. l bu seferde Paann maiyetinde
bulunmutur. Eser Mustafa Paamn 22. evval 985/Ocak.
1578 de ba komutanla tayini ile balar ve 19 Zul-kade
987/11. Ocak 1580de geri arlmas ve yerine Sinn Paamn
gemesi ile biter. Eserde l tarafndan kaleme alman sefer
hakkndaki hemen btn haber ve bildiriler vardr. Bk.
H.K., Nu. 13820.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1017 (Flgel, Katal, II,
238; bk. GOR, IV, VI, Nu.,7, IX , 204, Nu. 67); Londra, Brit. Mz., Nu.
Add. 22011 (Ssl nsha; bk. CTM 61 v.d.); Paris, Mill Kt., Schefer

2 G. B. Donndo nvm Della Lctternture de' Turcki (Venedig 1688) adl kk eserinin 83. say
fasnda sz geen ve Vincenzo Liomm trkeden tercme edip rivayete gre 1682de Vene-
digte baslm olan Historia delVacquisto di Segedin, fatto da Makometto, Autore Emir Hali adr
eserin Markgraf Ludwig von Badeniss 1686 gznde (bk. Rid, tarh, I (stanbul 1153), 124
v.d .; GOR, V I, 476) Segedini 24 gn kuatmadan sonra zaptetmesinden bahsetmi olduu sa*
mamaz. J. v. Hammerin (bk. GOR, V I, 637) bu eserle ilgili grd 1697 yl olay ile bir il
gisinden sz amak bile yerinde deildir. (Donadonun eseri 1688 de baslm!). Eser her halde
IV. Mehmed den ok nce olan Zigetvar m ele geirilmesinden bahseder, yani l nin Heft M ec-
lisidir, o basmay ele geirmek J. v. Hammer gibi bana nasil olmamtr; Mtercimin bir tann
m Venedikli Famiglia segretaresca'dan olmas muhtemefccftrv H fi A lnin olmayan
Heft dsitn adh bir eserle ok kere kartrld anlalyor; Bk. MaabraiM Keml Bey, ayn. esr.
99 ve yk. S. 74 v.d.
Kolleksiyonu, Nu 1134; stanbul, Esad Ef., Nu. 2433; Nuri Osmaniyye,
Nu. 4350; Kahire, T X , 237 v.d..
6. Mirki l-chd f tarh melik Dnimend Ahmed
ve-evldihi, 997/1586 ylnda riTin 762/1360 ylnda yazm
olduu eski bir esere dayanlarak krk gnde yazlmtr.
Bunda Dnimend Oullarnn efsanev tarihi bahis mevzuu
olmaktadr. Bk. H .K ., Nu. 11813 ve yk. S. 4.
YAZMALAR : stanbul, Mill, Kt., Rid Efendi ksm, Nu. 678;
bk. bunun iin Dresdendeki 123 numaral yazmaya (Fiescher, Katal.,18).
7. Fusl-i hail u-akd usl-i hare u-nakd, (H .K., Nu.
9086). Nu. 2nin ksa bir zetidir. Sefer I007)Eyl 1598de
yazlmtr, otuz iki hkmdar .hanedannn kuruluunu ve
yklnn sebeplerini ortaya koyar, bu tarih o zaman,
dzeni gze arpacak kadar bozuk olan Osmanl devletine
ve adalarna bir uyan olarak yazlmtr.
YAZMALAR : Berlin Devlet Kt., or. yaz. Nu. 8 985. J. H. Mordt-
mam kolleksiyonu; Viyana, Mill Kt., Nu. 855/6 (Flgel, Katal., II,
88 v.dd.; bk. GOR, IX , 181 v.d., Nu. 4); Londra, Brit. Mz., Nu. Add.
7871, 127-204 ypr (Biea, CTM , 26); Add. 7870, 17V-237 ypr. (!Etlen,,
CTM, 251); Leiden, niv. Kt., Nu. 923 Warner (atal., IV, 21); Oxford,
Bodl. Libr., Clarke 36 ve Rawl, or. 16; Paris, Mill Kt., Schefer Kol
leksiyonu, Nu. 1104 ve 1152; stanbul, Esad Ef., Nu. 2335, 2389; Baye-
zidiyye, Nu. 2441; Hamidiyye, Nu. 974; Nuri Osmaniyye, Nu. 3399
Umumiyye, Nu. 5027/5195.
BASIMLAR : Bsl. y.y ( == stanbul) ve yl y., 30 S. 8.
8. Mirt l-evlim^ 995 de Sokullu Mehmed Paanm
zendirmesiyle yazlmtr. H.K.J .ma Nu. 11736 da^ pek
yerinde olarak kmsedii bu eser yaradl, Peygamber
mucizelerini olduka ksa ve safa anlatr. Bk. F. Taeschner,
ZDMG, 76 (1923) 38, Not. 2; burada haksz olarak bu eseri
Alnin yazdndan phe edilir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 5, 58; 36, i (Plagiat, her
halde Maral Hsm tarafndan, or. 8 985, 30-44. ypr.; Mnih, Devlet
Kt., Nu. 105, 262; Viyana, Mill Kt., Nu. 863 (Fliigel, Kat., II, 94);
stanbul, Esad Ef., Nu. 2407.
BASMALAR : stanbul, 1287, 40 S. 8.
 9. Zubdet l-tevrh, eFcnin patriklerden, Peygam
ber den ve esbabndan bahseden rk eUtevrih?inin trke
tercmesi. Eser III. Murda ithaf edilmitir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 857 (Flgel, Katal., II, 90);
stanbul, Arkeoloji Mzesi, Nu. (1046 tarihli kopya).
10. Ndiret iil-mehrib, II. Selim ile kardei Bayezid
arasmdaki karde savan (bk. GOR, III, 369, Y.d.) anlatan
bir eserdir; bk. H .K ., Nu. 13510, anlaldna gre manzum 3.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
11. Hlt el-Khire min el-di el-zhire, Msr zerine
yazlm bir nsz iki fasl ve bir son szden oluan bir eser;
Muharrem 1008 de yani Alnin lmnden bir az nce
yazlmtr.
YAZMALAR : stanbul, Mehmediye, Nu. 5427; skdar, Sem
Aa, Nu. 757 (Mecma); Kahire, T K , 197.
12. Cami l-buhr der meclis-i sr, ehzde Mehmedin
mehur snnet dnnn tasviri (bk. yk. Nu. 91); eser
bir nsz sekiz bb ve bir son szden oluur; bir ksm man
zum olup yarm yl iinde yazlmtr.
YAZMALAR : stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 4318; Kahire, TK,
222 (Mecm'a).
13. Fursname, Lala Mustaf Paamn halefi ve d
man olup lyi sevmeyen (Bk* Ed, 296b;. Mahmd Kelm,
Mukaddeme, S. 57). Sinn Paamn emri zerine yazlmtr.
YAZMALAR : Leiden, niv. Kt., Nu. 1043 (Cat., V, 57).
14. Nasihat es-seltin, 989/1581 de Halep de yazlm
olan bu siyas - ahlak eser bir nsz drt bb ve bir nszden
oluur. Bk. H .K ., Nu. 13833, bir tr Frstenspiegel. Nam
tarih?inde I, 43 (stanbul 1280) bundan bahseder.
YAZMALAR : Leiden, niv, Kt., Nu. 1043 Warner (Cat, V, 57);
Kahire, T K , 252 (ki Yaz.: Nasihat l-mlk).

3 H . K .,m n Nu. 2X60 (II, 113 v.d .) v e Nu. 4219 da I I . B yczidin, olu I. Selim ile v e II.
Se.imin, kardei ehzade Bayezid ile ilikilerinin bir birine kartrlm olduu yolundaki p
hemi sylemeden geemeyeceim, Germiynh Ahmedin v e on altnc yzyln banda yaa
m olduu sanlan Dervi Rm inin lnin bahsettii II. Selim ile kardei arasndaki anlaa
m am ad terennm etmi olmalarna t mkn olmad aktr. (Bk. Nu. 4 not. 1).
 15. Mehsin l-edeb, arkada ve koruyucusu ok zen
gin Gazanfer Aa4mn tavsiyesiyle 1004/1595 ylnda K ay
seri de yazlm olan bu eser hkmdarlarn vazifelerinden
bahseder. Bir nsz on be fasl ve bir sonszden oluur.
indekiler hakknda bilgi Flgel, Wiener Katal. III, 312
v.d.da vardr, ancak burada Alnin eseri arapa yazd
ve bunun Osmanzde Ahmet Tib tarafndan trkeye
evrildii yolunda verilen bilgi yanl olmaldr. Daha ok
l, Eb Osmn Amr b. Chizin minhc el-sulk adh arapa
eserinden yararlanm ve Ahmet Tib de Alnin eserini
zetlemitir; bk. H .K ., Nu. 14944, ve Mahmd Keml, ayn.
esr., 86 not.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt,, Nu. 1886 (Flgel, Kat., III,
312); stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 4224 (Meciis l-dh!),
16. Mn Lin, yazarn hayat ve zamannn tarihi
iin de ok deerli olan her trl mektuplar mecmuasdr.
Be fasl dan ibarettir. J. v. Hammer iinde bulunan yuvar
lak hesap seksen yazdan Alnin ilk biyografyasm yazmak
iin GOR, IV, 651 v.d. da yararlanmtr.
YAZMALAR : Viyana, Nu. 290 (Flgel, Katal., I, 267 v.d.); stanbul,
Bayezidiyye, Nu. 1916.
Alnin dier eserlerinin ou, etik, mistik yahut da
hikye trndendir. Yani burada bunlardan bahs edilemez.
Ayn ad tayan daha tannmam yazarlarn eserlerinin
Mustaf Alye mal edilii az deildir; bk. bunun iin Mah
md Keml, ayn. esr. 98 v .d .5.
KAYNAKLAR : Riz, Tezkire, 66 v.d.; GOR, "IV, 308, 651 v.dd.;
GOD, III, 115 v.dd.; SO, III, 290; Bursal Mehmed Thir, Mverrihini
Osmniyyeden l ve Ktip elebinin ercme-i hlleri, (Selanik 1322/
1906); OM, III, 85 v.dd.; Journ. Asiat., VI, R., 14. C., 76, 90 v.d.; Ed,
I, 295 v.d. (K. Sssheim); Emnzde Mahmd Keml Menkib-i hner-
vern yaym, stanbul 1926, S. 1-133de (ok esasl).

4 Drssado aas Gazanfer A a aslen Macar dr; bk. GOR, IV , 7. v.d ., 609; SO, I I I , 619.
Bitm ek tkenmek bilmeyen terekesinin 1011/1602 ylnda- yaplm olan listesinin yazm a ns
has Leiden, niv. K t., Nu. 333 Warner (bk. atal., IV , 26 v .d .) dedir.
5 OM , I II, 91de Mesel bir Selnmme (Nu. 29) ve bir Tarh-i U n guT s'rm lnin eseri
diye kaydedilmesi yerinde deildir.
 111. ABDULLAH b . s e l h e d d n

Hayatna dair bir ey bilinmiyen eyh Ahdull b.

Selh (eddiu) b. vd b. Ali b. D 1010/1602 ylnda
Sultan III. Murd iin Hatipe bir uslup ile arapa bir
tr dnya tarihi yazmtr. Yaradlla balar, 1004/1495
yl ile biter ve Sultan Murd zamannda Yemenin fethi
tarihine zellikle byk yer ayrr. Eserin ad Futh el-sultn
Murd f bild el- Yemen yahut H. K Nu. 8912ye gre
ksaca el-Futht el-Murdiyye (fVl-ciht el-Yem eniyyeydir.
eyh Abdullh bundan baka esn el-metlib fVl-co-
rfiyye adl (Yaz. stanbul,Nuri Osmaniyye, u. 2986)
coraf bir eser yazmtr.
YAZMALAR : Londra, Brit. Mz., Suppl. 589 (Rieu, Suppl, Cat.,
380 v. d.); stanbul, Ragb Paa, Nu. 979.
KAYNAKLAR : U .K ., Nu. 8912, bundan da WsteneM, GdA,
254, Nu. 546; Brockelmann, GAL , II, 427; Rieu, Suppl. Cat., 380 v.d..

112. MER D ERY BEY

Mahlas Dery olan mer Dery nceleri Levend sonra

Aa sonra Bey olan ve kendi dediine gre btn hayatn
karz, ocuksuz snrlarda geirip yedi defa yaralanan bir
sava eri idi. Askerlik hayatn sade bir nesir ile alatacak
yerde mer airlii denemi ve mparatorun Macaristan
ba komutam Frst Kari von Mansfeld tarafndan Gransn
zabtm (1003/1595) ve on yl sonra Trkler tarafndan geri
alnmasn vfir vezninde bir nazm ile kaleme almtr.
lk kuatmada Aa olarak bulunup oradaki durumu iyi
bilen mer, kendi ahsiyetini mbalaal bir ekilde yk
selterek muharebeleri, Grans ehrini ve saireyi tasvir etmek
tedir, pek tarihi deeri olmayan bir eser1.

1 III. Mehtnecfin 1005/1596/7 ylndaki Macaristan seferlerini anlatan ve trkeden ev

rilmi olan Fethnme-i hnk&r-i Rm adl farsa bir eser Oxfordt B odl. Library, Nu. 572 de
bulunmaktadr; B k. Ethe, Catalogue, I , 227.
 Y A Z M A L A R : Leipzig, ehir kt., Nu. 326 (Fleiacher, Catalog.,
545 v.d.)*
K A Y N A K L A R t Fleiscler, ayn. esr.; mer Dery (Dery) den
bakaca bahsedilme.

113. MUSTAF (SELNK)

Doduu ehir olan Selanike nisbetle ou Selmki

adyla anlan Mustaf, tarih eserinde hayatnn sonlan
hakknda ayrntl bilgi vermi ancak soyuna ilikin bilgi
vermei ihmal etmitir. Zul-kade 972/Hziran 1565de
Rumeli Beylerbeyi Ahmed ems Paa (yk. bk. Nu. 88)
maiyetinde Kuran okuyucusu olarak bulunurken babasn
Selanik de gaip ettii (Tarh, 11) biliniyor. Daha sonraki
hayatna dair bildiklerimiz ise oktur. Bir ok seferlere
(Msl. Belgrad, bk. Tarh, 62 v.d.) ve muhaberelere (Msl.
Navarin, bk. Tarh, 110), katlmtr. Uzun zaman Nianc
Mehmed Paann (Bk. Tarh, 163) ktipliinde ve divit-
darlnda bulunduktan sonra Silihdr Ktibi (bk. Tarh,
235 : 22. Zul-hicse 995/23,X I . 1586), Sipahi Ktibi, ve 13,
evval 999/4.V III. 1591de de Rznmeci olmutur. Sonra
Harameyn. muhasebecisi ve mteferrika olmutur. aban
1003/Nisan 1595de Ulufe Emni (GOR, IV, 244) bulunduunu
gryoruz. Son olarak Anadolu Muhasebeciliinde bulun
mutur ve 1008/1599 ylndan bir az sonra lm olmaldr.
Mezar, OM , III, 68e gre Larissa (Yeniehir)da Gelenbev
nin mezarnn kuzeyindedir; fakat mezar ta sonradan par
alanmtr.
ok kez Tarh-i Selnk denilen tarih eseri asl yazmada
Sefer 971/Eyll 1563den 1008/1599 ylna kadar gelmekte
yani Kanun Sleymnm son yllarn, II. Selm ve III.
Murdm zamanm ve III. Mehmedin Hkmetinin ilk
be yln almaktadr. Rznme biiminde yazlp yalnz
olaylan kaydeden bu eser yazarn yaad ve grd
olaylar sadakatle anlatmaktadr. Muhasebe ilerinde alm
olmas kendisine ayrca emin istatistiklere dayanmak ola
nam vermitir (bk. GOR, IV, 435; IV, 181, 185, A.d.).
Bylece Selmknin tarihi 1563-1599 yllan iin yksek
deerde bir kaynaktr. Ne yazkki sonundaki bir notun sy
ledii zre (S. 351) basm yalnz 1001/b. 8 . X . 1592 ylna
kadar gelmektedir, nk Nam (Ona bk.) bu yldan
balamtr.
Y A ZM A LA R : Viyana, Mill K t., Nu. 1030 (Flgel, K a ta l, II,
246 v.d. 7; Uppsala, Nu. 284 (Tomberg, CataL, 196 v .d .-; stanbul,
Nuri Osmaniyye, Nu. 3132/3; Es ad E f., Nu. 214*4; Bayezidiyye, Nu.
2368; Hamidiyye, Nu. 901/3. Ankara. T. T. K. Kt., Yaz. Nu. 59 (evi
ren).
BASIM : Tarh-i Selnk Mustaf, stanbul, Receb 1281 / Aralk,
1863, 14 yap 351 S.
K A Y N A K L A R : GR, III, 750; IV, 180, 185, 243, 435; IX , 202,
Nu. 57; Cemleddn, Ayn-i zuraf, 36 Yeni Mecma, I. Y l (stanbul
1917), Nu. 5.6 (Ahmed Refk); Ahmed Refik, limler ve Sanatkrlar
(stanbul 1924), 34 v.dd.; E d , IV , 222 (F. Babinger); OM, III, 68.

114. MUSTAF (S)

S Mahlasl olan Mustafnn n yalnz air olup

Ebced hesabiyle tarih yazmasndan gelmez. Mustaf ayn
zamanda nakkalk, ta zerine ince iilik, resim gibi alan
lardaki becerisiyle de n almt. 1004/1595 ylnda stan
bulda lm ve Silivri Kapda gmlmtr.
Mustaf S nl Mimr Sinanla arkadat ve onun
erefine yazm olduu Tezkiret l-bnyn adl eserini sa-
drzam Siyvu Paa (bk. E d t, bu maddeye)ya ithaf et
mitir. Bunda manzum ve mensur olarak byk mimarn
hayat ile eserlerini tasvir etmi ve bunlarn bir listesini
kitabna ilve etmitir. inde pek de biyografik bilgi bu
lunmayan eser her halde Sinn b. Ahdulmennnm tezki
ret l-ebniyye eserine dayanlarak yazlm ' olmaldr.
ki ina listesi ksmen birbirinden ayrlmaktadr, ksmen
de birbirini tamamlamaktadr. Bu listeler kritik1dilerek
aratrlrsa bu iki eserin nasl yazld hakknda sonulara
varlabilir.
Y A ZM A LA R : A ) Tezkiret l-ebniyye, Sinn 2, Abdulmennn
tarafndan : Kahire, T K , 231 (Mecm*a).~ B) Tezkiret l-Bnyn, Mus
tafa S tarafndan : stanbul da Hafz Efendide; Kahire, T K , 231
(Mecma, yukardaki gibi).
BASIM LAR : Tezkiret l-ebniyye : stanbul, bsl. yl. y ., 16 S. k.
8 (ok nadir, bir nshas yazarda vardr). Tezkiret l-Bunyn : stan
bul, 1315, 72 S. 8, Ahmet Cevdet Bey tarafndan yaynlanm ve nsz
yazlmtr.
K A Y N A K L A R : H .K ., Nu. 5490; Kis, tezkire, 51; SO, III, 2;
Ahmed Cevdet Bey in nsz.

115. MEHMED IK B. MER B. BYEZD

Ayn ad tayan ada ile (Bk. a Nu. 130) kar
trlmamak gereken Mehmed k jb. mer Byezd Trab
zonda 964/1555 ylnda domutur ve orada Hatu-
niyye mderrisi bulunan birinin oludur. Baba ehrinde
zellikle eski tarih edebiyat okumu ve yirmi yamda
iken geziye kmtr. 983/1675 ylndan balayarak hemen
hemen yirmi be yllk hayatm tamamiyle izlemek mm
kndr. Bir ok seferlere katlm, bir ok ehirlerde ve en
ou mahkemelerde ktiplik etmi en sonu 1005/1596 y
lnda ama yerlemitir. ok gemeden ve ihtimal bu
ehirde lmtr. G. Flgel, Wiener K a t a l., II, 431de lm
yl olarak 1009/1600 gsterilmektedir ki, bu da az ok
doru olabilir1. ,
Mehmed k, Kazvn, Dimik ve Hamdullh Mus-
tavfnin yazdklar kitaplar slubunda yazlm Menzir
l-^evlim (H. K . Nu. 12982 ve Cihnnum, 14, 13 v.dd)
adh bir kozmografya kitabnn yazardr. Hac Kalfamn
iddiasna gre eserin temizini deil msveddesini Ramazan

1 Edirnede Selimiyye Ktphanesinde bulunan yazma email-i Tirmiz erhinin 1022/

1613 ylnda Mehmed k b. mer tarafindan yazlm olduu yolunda O M , IH , 95 de verilen
bilgi doru ise Trabzonlu olduu gsterilmi ve ad tam olarak yazlm olduuna gre Mehme
s k daha uzun sre yaam olmaldr.
1006/Mays 1598de bitirmitir. J5u geni eserde Mehmed
k dounun ortaaa ait btn corafya materiyelini
kolayca grlp kavranacak biimde toplamtr. Her ne
kadar uzak memleketler iin verdii bilgiler orijinal deilse
de -Ba kayna EbuI-fidnm Takvim el-huldn?dr, bunu
Mehmed k hemen hemen tercme etmitir denilebilir
yazarn gezdii ve aratrp inceledii Osmanl mparator
luu blgeleri hakknda, kitabndan ok deerli topografik
ve tarih bilgiler edinilebilir. Bunun iin eserin gereken k
saltmalar yapldktan sonra yakn bir zamanda yayn
lanmas pek yerinde olur. F. Taeschener, ZD M G , N.
F. 2. C. (1923), 48-56da daha derin bir tahlil yapm
ve Mehmed km kaynaklarn birer birer kaydetmi
tir. Menzir l-evlim'in Hac Kafay Cihnnum*
sim yazmaya yneltmi olmas muhtemeldir. Gerekten
Hac Kalfa bu eserin ok kez adm vermeksizin bu kaynaktan
yararlanr.
Y A ZM A LA R : Berlin, Devlet K t., or. 4 1344 (1036 tarihli); Viyana
Mill K t., Nu. 1279 (bk. Flgel, Katal., II, 431 v .d .); Manchester, niv.
K t., Lindsay kolleksiyonu (bk. M. Keraey), Bihiotheca Lindesiana,
(berdeen), 1898, S. 244, Nu. 78, bildirildiine gre Mehmed kn
avtografyas; stanbul, Galata, Mevlevi Tekkesi (bk. TOjEM, 48. Say,
S. 322); Es ad E f., Nu. 2421; Nuri Osmaniyye, Nu. 3426; Hamidiyye,
Nu. 991; Halet E f., Nu. 616 (bildirildiine gre avtografya, bihattihi);
A ya Sofya, Nu. 3466.
K ISA LTM A LAR : MOG, I, 163 v.dd. (F. Babinger); TOEM, 48.
Say, stanbul 1334, S. 322 v .d d .- F. Taeschner (Mnster) bir Y A Y IM
hazrlamaktadr.
K A Y N A K L A R : Der slam, X I I , 104 v.d. (F. Babinger); MOG,
I, 163 v.d. (F. BABNGER); ZDM G, N F , 1. C. (76. .), 282 v.dd. (F.
Taeschner); gene orda VjP., 2. C., 48 v.dd. (F. Taeschner); OM, III, 94
v.d. (orda ada ile kartrlr).

116. HAAN ELEB (KINLIZDE)

Kmalzde lakabl olan (bu ad iin bk. ZD M G , X IV ,
544 ve Gibb9 i/OP, III, 199, not) Haan elebi bilgin yeti
tiren nl bir Osmanl ailesindendir (bk. GOR, III, 736).
Babas zellikle Ahlk-i Al' kitabnn yazar olarak n
alan Aleddn Al b. Emrullh (bk. E d ts bu ada (F. Babinger))
dr. Haan elebi 953/1546da babasnn mderris olarak
bulunduu Bursada domutur. Yirmi yamda Ebussud
mlzirrCi 975/1567de mderris, 990/1582de stanbul Fa
tih camiinde sahn olmutur. Be yl sonra eskiden babasnn
da mderris olduu Sleymniyede mderris olmutur
(GOR, III, 349). 999/1590 ylnda Halebe sonra Kahireye,
Edirneye ve tekrar Kahireye kad olmu, 1007-1598de de
kad olarak Bursaya, sonra Geliboluya en son Eyyiibe
Sefer 1011/Temmuz 1602de de Eski Zaraya kad olmu
tur. 12. evvl 1012/15, III, 1604de Arpalk olarak ken
disine tahsis edilmi olan Redde (Msr) lmtrx.
Haan elebi, H . K ., Nu. 2817ye gre dolgunluu ve
slubunun ssll ^ile daha nce yazlm ayn trdeki
eserleri gemi olup blme (Fasl) ayrlm olan geni
Tezkiret e-u^ar*s ile n almtr. Byk Sadeddn (yk. bk.
Nu. 109)e ithaf edilmi olan bu eserde alt yze yakn airin
biyografyas ve iirlerinden rnekler bulunmaktadr. im
diye kadar baslmam olmas gariptir. Bk. G. Flgel, Wiener
Jahrbcher, C. cild. Anz. -B L , 489 ve ZD M G , X IV 544 v.dd..
OM , II, 98 v.dye gre 1006/1597de stanbulda lm olan
Sfler Tekkesi (Ok Meydannda) eyhi Grulhzde Beyn!
Mustaf bu eseri zetle ahntlyarak bir de.zeyl ( ?) yazmtr.
Y A ZM A LA R : Berlin, Devlet K t., or. 8 2203 ve or. 2 3116;
Gotha, Nu. 167 (Pertsch, Kat., 138 v .d .); Hamburg, ehir K t., Nu.
281 (bildirildiine gre avtografyas; bk. Der slam, X IV , 363); Erlangen,
niv. K t., Viyana, Mill K t., Nu. 1228 (Flgel, Katal., II, 387 v.d.);
Stokholm, Kraliyet K t., Nu. 51; Petersburg, Umunu K t., Nu. IV ,
3, 79 (Bk. V. D. Smimovun, atal, des mss. turcs, 49daki iaretlerine);
ark Enst., 402 (Smimov, atal., 48 v.d .); Londra, Brit. Mz., Add.
24957 ve or. 35 (Rieu, CTM . v.d .) ve Nu. 7062; R oyal as. Soc.; bk. J R A S .

1 Kabrziin bk. Evliy, 1, 363

1892 S. 549, Nu. 21; Manchester, niv K t., Lindsay Kplleksiyonu,
Nu. 150; Paris, Mill K t., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1145 ve 1167;
Kahire, T K , 181 v.d. (3. Yazm a); stanbul!, A ya Sofya, Nu. 3140; Meh-
m ediyye, Nu. 4250/3; Umumiyye, Nu. 4988; Y eni Cami, Nu. 835.
BASIM LAR : Knahzde Haan elebi, Tezkiret'-u'ar, I. cilt,
eletirmeli basky hazrlayan thrhm Kutluk, Ankara, T. T. K . Basm
evi, 1978, V - f 576 - f 73 S. 8 ; IL C. 578 1094. s. Ankara 1981
(evirenin ilvesi).
TERC M ELER : V . Ilgesmwig - Schmuura tarafndan ksal
tlarak yaplan bir almanca tercmesinin yazmas Viyana da Konsuar-
kademie de bulunmaktadr, 58 yapraktr; bk. ZDM G, X X (1886), 349
Nu. 5.
K A Y N A K L A R : Att, zeyU N , 491 v.d .; H.K., Fezlike, l f 240;
Riz, Tezkire, 30 v.d .; GOD, I, 44, II, 341, III, 131 GOR, II, 736, I X ,
243, Nu. 137; GiMs, HOP, her tarafnda, III, 199 v .d .; MsMMs, Hulsa,
II, 27 (Kahire 1284); WsenfeM, GdA, 254, Nu. 547; OM, II, 385; E d ,
II, bu ad altmda (F. Babinger).

117. A Y N - AL

Mezzinzde Ayn-i Al Manisadr. On yedinci yz

yln ilk de birinde yaam ve eitli memuriyetlerde
bulunmutur. Defter-i hkni emini, sonra saray memur
larnn muhasebe kaleminde deneti daha sonra Divn
ktibi ve nihayet svri mukbelecisi olmutur. 1016-21den
balayarak izi gdlebilir. O zaman ok ihtiyarm ve biraz
sonra lm.
Ayn (bazen de Ayn-i Al) Al, I. Ahmed zamanmda
hazine khyas iken 1016/1607 ylnda Sadrzam Murd
Paamn emriyle Tmar ve Zaamet messesesine ait kanun
lar toplam ve bunlar kritik ederek fenalklarn ortadan
kalkmas arelerini ileri srm olmak suretiyle o zamann
hal ve durumunu bize iyice gstermi olduundan burada
anlmaa deer. J. v. Hammer hakl olarak bu risaleden
Zamannn dier dnsel rnleri arasmda daha byk
ve daha geni deeriyle ykselen, I . Ahmed devrinin bir
ant diye bahsetmektedir, bk. GOR, IV, 493 ve GOR29
II, 767. ounlukla Kavnin-i l-i Osmn ve hulse-i mez-
mn-i defter-i divn adyla anlan bu eser (bk. H . K ., Nu.
9361; burada iindekiler hakknda tam bilgi vardr) yedi
blm ve bir sonszden ibarettir; bk. GOR, IV, 493 ve J. v.
Hammer, Des Osmanischen Reiches Staatsverfassung, I,
(Viyana. 1815) 370 v.dd..
ki yl sonra yine sadrzam Murd Paanm zendir
mesiyle yln (1018/1609) Receb, aban Ramazan aylarnda
datlm olan lufeler hakknda bir risale yazmtr1.
Bu yaz drt mertebe (Merri6)ye ayrlr : Ordu Ulufesi
(Piyade ve Svari), Bahriyeliler ve tersane amelesi, Saray
hademesi ulufesi, saray memurlar ulusefi. Bundan sonra
iki son sz (htime) gelmektedir. Birincisi en yksek din
ve dnyev rtbe sahiplerinin deneklerini, kincisi de ad
Risle-i vazifehorn-i mertib-i bendegn-i l-i Osmn olan
bu eserin yazlmas sebebini bildirmektedir.
Nihayet Al, Osmanl devletinin dier esas kanunlar
zerine baka risale ve mecmualar yazmtr, Bunlarn
bir listesi OM , III, 286da bulunmaktadr. Ancak orada baz
kartrmalar olmu olmaldr.
Ayn-i Alnin Msr defterdrhmda bir mddet
alm olmas muhtemeldir. Bylece bu memleketin de Mal
kanunlarn tophyabilmitir. Nihayet Kahire defterdar
Mehmed Paanm zerine eyh Vefnm (bk. yk. Nu. 98
not. 2.) nl ve hl kullanlan Rznme*sine 10(1/1612
ylma kadar gelen bir erh yazmtr.
Y A ZM A LA R : A ) Kavnin-i l-VOsmn : Berlin, Devle Kt..
Nu. 264/5 (Pertsch, Katal., 288* v.d.); Dresden, memleket K t., Nu.
233, 1 (Fleischer, atal., 34 v .d .); Gotha, Nu. 133, 1 (Pertsch, Katal..
111); Leipzig, Belediye K t., Nu. 233 (Fleischer, atal., 498 v .d .); Mnih.
Devlet K t., Nu. 116, 1 (Aumer, atal., 36); Viyana, Mill K t., Nu. 1818,
1819, 1820,1821 (Fliigel, Katal., III, 252 v.dd.); Paris, Mill K t., c.r. 128
(atal.* 3177; Schefer kolleksiyonu, Nu. 1092 (belki yalnz risle-i vazife-

1 bk. bunun iin. F. . Krselitz - Greifenhorst, Der slam, V I I I (1918), 139 v .d ..

horn); Rom a, Casanatense K t., Nu. S (atal. 9 444 v .d .); stanbul,
Esad E f., Nu. 2361; Stockholm, Kra!. K t., Nu. 78/9; Ankara, T.T.K*
K t., Nu. 31 (1145 tarihli, eviren).- B ) Risle-i vazifehorn : yukarda
yazlan yazmalarn hepsinde vardr yalnz Viyana, Nu. 1818 ve Esad
E f., Nu. 2271de yok tu r.- Bk. bunun iin Viyana, K on s.- Akd. Nu. 470
(fc a fft, K a ta l, 178 v.d.).
BASIM LAR : Kavnn-i l-i Osmn der hulse~i mezmn-i defter-i
divn. stanbul R ebi I. 1280/ubat 1864, Ahmed Veffc Paa nn zen
dirmesiyle Bk. F. Belin, Journ. Asiat., V I. Seri 4, ., 243.
TERC M ELER : Descrittione totale di tutta la potenza ottomana
et delle ferze militari di tutto il suo mperio> provincie et regni con li nomi
d'esse et delle Passaltiy Beglerbeiati, Sanzachccti9 rendite commcnde et9
gvemi con loro contributioni distintamente espressi. Presentata al Gran
Turco S. Ahmet - Can dal Primo Vesir, cioe Presidente maggior, tredotta
parola per parola pontualmente senza alterazioni nel essentiale dal Turco
in taliano. Viyana Mill K t., cod. 8570 (bk. Tabulae cod. mss., V . 286,
Vindob. 1864).- Paris Mill K t., Trad. L (Bk. atal, cod. reg., 360 v .d .),
360 v .d .) de bir gen dilcinin franszca tercmesi.- Sammlung der Lehens-
gesetze im osmanischen Reiche unter Sultan Ahmed I.. P. A. v. Tischen-
dorfun Das Lehenswesen in den moslemischen Staten insbesondere im
osmanischen Reiche (Leipzig, 1872) adl kitabnda S. 57-103. Fr. Belin
tarafndan ksaltlarak yaplan bir tercme de Journ. Asiat., V I. Seri.,
15, ., S. 239 v.dd. (z).
K A Y N A K L A R : Jv. Hammer, P. A. v. Tischendorf, F. Belin in
yazma kataloglar ve risaleleri; OM-, I II, 286.

118. AHMED B. YSUF EL-KARAMN

El-Karaman lakabn tayan EbuTabbs b, Sinn
Ysuf b. Ahmed amda domutur, ve Nreddn hastanesi
ve Emev camii mtevellisi olup ar suiistimalinden dolay
(bk. Wsrenfeld, GdA, 257) 14. evval 966/20. Y IL 1599da
bodurulan birinin oludur. Ahmed elebi nceleri ktip
sonra da amda blunan iki Msr kadm hastanesi vakfnn
ynetim kurulu bakan olmu ve doruluu ve yanszl
dolaysiyla byk itibar kazanmtr. 29 evval 1019/
1 3 .1 .1611de baba ehrinde zengin bir kii olarak lmtr.
Muharrem 1008/1599da Cenb (bk. yk. Nu. 90)nin
tarihinin pek de yanlsz olmayan arapa bir zetini yapm
ve kitaba bir takm ilvelerde bulunmutur. Btn eser
bir slm dnya tarihinden ibarettir, ad ahbr el-dvel
ve-sr el-uvePT. Ayrca kk blmlere ayrlan 55 byk
blm zerine yazlmtr. Bunlarn iindekiler hakknda
bilgi J. L. Rasmussen, Annales Islamismi (Havniae 1825)
ve Ahhvardt, Katal der ar. H ss., X I , 75 v.dd. de vardr.
Bu zet alntnn doruluundan H . K ., bile (Nu. 195)
phe etmitir. Buna ramen bir ok kopya ve basmlarn
ispat ettii zere ok tutulmutur. Eser sonralar tekrar
ksaltlm ve Hoca Hseyn (Bk. a. Nu. 164) tarafindan
trkeye evrilmitir1.
Y A ZM A LA R : Berlin, Devlet K t., Nu. 6052; Nu. 9471 (yazarn;
torununun kopyas), Nu. 9472 (Bk. Ahlwardt, Katal., I X , 75 v.dd.);
Gotha, Nu. 1579; Londra, Brit., M z., Nu. 284 (Cat. 147), Nu. 936 (Cat.9
728) ve Nu. 491 suppl. ; Cambridge, niv. K t., Nu. Qq. 154, er. 654 (12)
759 (8) Oxford, Bodl. Libr., Nu. 771 (Ksaltmalar Nu. 123, 4 ve 126, 6)
Leiden niv. K t., Or, Nu. 2005; Kopenhagen, Nu. 128 (Ksaltma);
Paris, Mill K t., 1556/9; R om a, Vatikan K t., Nu. 138 (Ksaltma; bk.
Bibi. Ital., Petersburg, ark Enst., Nu. 52/7; Asya M z., Nu. 85; ark
Enst., 52/4; stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 3042/3; Halet ef., Nu. 620;
Kprl Mehmed, Nu. 1002; Kahire, A K , V , 6.
BASIM LAR : (Badad) 1282 / 1865, bibliyografya, 499 S. 4; Bulak
1290, b n el-Esr in 11 ve 12. ciltlerinin kenarnda baslmtr.
K IS A L T M A L A R : J. L. Rasmussen, Annales tslamismi (Havniae
1825), 61-134 (Latince, 48-53. Blmlerin tercmesi).
K A Y N A K L A R : MuMSj, hulsa, I. 209; Wste 2sfeM, Gd, 257,
Nu. 550 Brockelmann, GAL, I I, 301; OM , I I I , 11.

119. MEHMED B. ABDULAZZ (VUCD)

Vucd mahlasl Mehmed b. Abdulazz Larendelidir

(Konya civarnda). Srasyla mderris ve mft olmu

1 Ahm ed elebi, Dervi Easan-i Rm inin 963/1556 da yazm olduu ve tiKibr~i muta-
savafiyyeden brhm b Edhera in hayatn anlatan e-tirz l-mu allem { f kssat) es-sultn h - *
rhm b. Edhem adh bir eseri de trkeye evirmitir; Bu eserin el-ravz el-nesim ve'l-durr el-yetm
f menkb el-sultn brhm adh zetinin yazm as Berlin D evlet kt., Nu. 9055/6 dadr; bk.
Ahlwardt, katal. t V I I I , 47 v . d d . . .
ve 1016/1607 ylnda Moll olmutur. 102.1/b. 4 . III. 1612
ylnda Larende kads iken lmtr.
Vucd bir ok manzumelerden baka (Bk. OJVf, III,
158 v.d., orada onlarn adlar yazldr) el-Cevznin Mirkt
el-zamn f tarih el-a*yn (bk. Brockellmann, G AL, I, 347)
adl tarihini trkeye evirmitir. Bu tercmenin el-Cevz
nin btn eserini ve bylece bu gn artk arapa aslnn
gaip olan ksmlarn da iine alp almad tesbit edileme
mitir. Bundan baka Vucd, zdemir Osman Paanm
(bk. yk. Nu. 99, Not. 2,) ve Kbrs Fatihi Lala Mustaf Paa
(lm. 25. Cumada II. 988/7.V III. 1580; bk. GOR, IV, 79
v.d.)nn gazevfm tasvir eden tarihi yazmtr.
Y A ZM A LA R : Bilinmiyor.
K A Y N A K L A R : Ati, zeyi-i N , 559 v .d .; buna gre SO, IV , 603;
OM, III, 158 v.d..

120. HAAN (KF)

Kfi mahlasl olan Moll Haan Bosnada Travnik ya
knlarnda Akhisar (Prusak)!dr. Bunun iin de ounlukla
Akhisar diye anlr. Hayat hakknda bildiklerimiz nce
Saray Bosna kads Bali efendinin Naibi olduu (986/1578)
sonra baba ehrine kad tayin edildii ve yirmi yl altktan
sonra orada 15 aban 1025 (Berat gecesi)/28. V III. 1616da
lm olduudur. Orada gmldr ve kabri uzun zaman
ziyaretgh olarak bulinmitir; bk. Evliy, Seyhetnme, V,
446 v .d .. Evliy elebinin V, 445de geni olarak bahsettii
ve onun adn tayan tekke (Halveti tarikatindendi)nin
bugn artk mevcut olmad anlalyor; bk. Sair Sikiri,
Trn (Budapete 1918), 574 v.dd., orada iaret yoktur.
Erlav seferi srasnda Haan Usul el-hikem f nizm el-lem
( H . J5C., Nu. 853) adl (Bitii, Zul-hicce 1004/aus. 1595)
devlet ynetiminin ekil esaslar hakknda bir muhtra
yazmtr. Bir yl sonra Receb aynda (ubat 1597) mnzevi
Akhisarda bu risaleyi, devlet memurlarnn yararlanmas
iin, adeta erh yazar gibi ciimle cmle trkeye evirmitir.
Bu eser bir siyas ahlak yazsdr. Dnya dzeninin temel
lerini gsteren bir giriten her birine as ad verdii drt
blmden mrekkeptir : 1. Hkmet dzeninin sebeplerin
den, 2. danmadan, sonu karmadan, dikkatten ve nce
den hazrlanmadan, 3. Harp silahlarn kullanmay ren
mekten ve hereyden nce Allahn yardmn salamann
gerekliliinden, 4. sonuncu blm ise bar ve andlamalarm-
dan bahseder.
Bu Muhtra daha sonralar Koi Beyin ve H . KS nin
bu neviden olarak yazm olduklar eserlerin bir ncs ve
bir feylesof ve devlet adam kafasnn rndr.
Y A ZM A LA R : 2) Arapa asl eser : Dresden, Nu. 177 (bk. Flei-
seher, atal., 26; trke tercmesiyle); Leipzig Nu. 231 (Fleischer, atal.,
429 v .d .; trke tercmesiyle). B ) Trke tercme : Viyana, Kons.
A k., Nu. 475 (Krafft, K at., 181); Londra, Brit. Mz., Harl. 5490, ypr. 343v
yaprandan 373 b yaprana kadar (Rieu, C TM , 237 v .d .); Paris, Mill
K t., Schefer kolleksiyonu, Nu. 1133; stanbul, Umumiyye Nu. 5172.
(Tarh-i Sefer-i Eri). Ankara T. T. K . K t., Nu. 11 (eviren).
BASIMLAR : stanbul, 1278/1861; stanbul 1285/1868; (Jdsisr)
Nizm el-lem, stanbul, 1287/187, 40 S. 8.
TERC M ELER : Franszca : Princip es de sagesse, touchant Vart
de gouverner par Rizwan-ben abd'oul-mennan1 Ac-hissari, Parisdeki
yazma V I (bir gen dilcinin fena bir tercmesi de bununla beraber
ciltlenmitir)e dayanlarak J. H. Garcin de Tassy tarafmdan Journ.
asiat., IV (1824), 213-226, 283-290 da; Macarca : A z Eri Trk emle-
kirat a kormanyzas modjarol. . Eger vara elfoglalasa alkalmaval az 1596.
evben irta Molla Haszan elkjafi, Ennericl (m re) V. Karacson tarafndan
yaynlanmtr (Budapete 1909), 25 S.; Almanca : Eine Denkschrift
des bosnisehen Mohammedaners Molla Hassan eljkafi, ber die art und
Weise des Regierens , L. v. Thalioczy tarafndan (v. Karacsonun ter
cmesine dayanlarak) Archiv f r slav. Philologie, X X X I I (Leipzig 1911),
139-158.

1 Garcim de Tassy ve Gen Dilcinin bu ad nasl bulduklar anlalamyor; gene de bk. a

tal. cod. reg.y 362, buna gre R dva bir Mtercim ad olsa gerektir, bir de A . K rafft, ayn. eser.,
181e bk.
 KAYNAKLAR : A zeyl4 N, 304; H K .* F edike, I , 380 v.d .;
Baagi, Bonyaci i Hercegovci i islamskoy knyzevnosti (Saray Bosna
1912), 52 v.dd.; Brockelmams, GAL, II, 443; OM, I, 277 (burada Hasadn
.Eri melhamesi tarihesi adl bir eserinden de bahs edilmekdeyse de bu
bir yanllk olmal, nk Hasan m siyas eseri bazen Tarh-i Sefer-i
Eri adyla da anlmaktadr; bk. E. v. Karacsonun makalesine); Bosna
Salnmesi, 1302.

121. MEHMED (CERRHZDE)

stanbulda bir cerrahn olu olduu iin Cerrhzde
diye hret bulan Moll Mehmed uzun zaman eyhlislam
Yzde Mehmed Efendi (lm. 995/1596)nin m l z im i
inde bulunmutur. Sonra Sinn Paa medresesine mderris
olmu ve 1007/1598 ylnda Erzurum a ve 1011/1602 ylnda
Nehcivna kad olmu ve bir yl sonra tranllann eline
esir dmtr. stanbula dndkten sonra sultana sunduu
bir eserde Erivann Muharrem 1013/Haziran 1604de ah
Abbas tarafndan zabt srasnda grdklerini anlatmtr
(Bk. H . K ., Fezlike, 1, 238 ortada ve 239,9. a.) Gerek H . K ^
(bk. Fezlike, I , 210-219; 226 v.dd.) gerek ondan alntda
bulunan Nam (T arh^ birinci basl, I , 200) Moll Meh
medin kitabndan ok yararlanmlardr; Eserin kendisi
her halde yitmitir.
Cerrhzdenin daha sonraki hayat hakknda bilinen,
1013 ylnda Tireye 1017/1608 ylnda Saray - Bosnaya
1020/1611de de Diyarbakra (Amid) kad tayin edilmi ve
Ramazan 1025/Eyll 1616 da bu ehirde lm olduudur.
YAZM A LA R : JBilinmiyor.
K A Y N A K L A R t H K ., Festike, I, 381 v .d .; SO, IV* 145; GOR,
IV , 356 not, 601.

122. MUSTAF B* BRHM <SF)

Sf mahlasm kullanan Mustaf b. tbrhm Makedon
yada Krupita (Kastori yaknmda) da domitur. Naki
bend tarikatine girmi ve Bursada imamlk ettikten sonra
 1010/1601 ylnda ozaman stanbulda yeni yaplm olan
Cerrh Mehmed Paa Camiine imam olmutur (bk. Hadkat
l-cevami% 1, 71 ve GOR, IX , 60, Nu. 120) 1015/1606 ylnda
Sultan imam olmutur. Receb 1024/Temmuz 1615de ken
disine 250 ake aylkla Anadolu kadl rtbesi verilmitir.
Zul-hicce 1025/ Aralk 1616da lmtr.
Saf1 mahlasyla I. Ahmed (1603-1617)in emri zerine
SaMeddnin Tc l-tevrh'ine Zubdet l-tevrh (H . K .,
Nu. 6806) adh bir zeyil yazmtr. Bunda I. Ahmed devri
olaylarm 1024/b. 21.1.1615 ylna kadar anlatmaktadr2.
GOR, IV, 600 (bk. V III, 592)e gre bu tarih eser iki cilttir.
Ksmen mensur ksmen de manzum olarak yazlmtr.
Bundan baka OM, III, 80e gre Ademden zam anma kadar
gelen zet bir tarih yazmtr; bu belki de zubdenin birinci
cildidir.
Y A ZM A LA R : stanbul, Bayezidiyye, Nu. 2428/9; Nuri Osmaniyye,
Nu. 3304; Hamidiyye, Nu. 938; GOR, I X , 174, A ya Sofya Nu. la gre
A ya Sofya Ktphanesinde de Sfnin Zubdet l-tevrh'1i vardr; Kahire,
T K , 177 (tarh).
K A Y N A K L A R : H.JC, Fezlihe, I, 382; SO, IV , 383; GOD, XII,
160; GOR, IV , 454, 457, 600, V III, 592; OM, III, 80.

123. MUHAMMED B. EBSSURR

Muhammed b. Ebissurr el-Bekr el-Sddk1, yani
Halfie Eim Bekirin torunlarndan, anlaldna gre btn
mrn Kahirede geirmi ve rivayete gre 20 Cumada
I. 1028/6.V . 1619da orada lmtr.

1 Bununla ayn ahs olmas imkn olmayan bir baka Sf, Barbarosun yaptklarm ven
Cihdnme adh yans mensur yans manzum bir eserin yazandr. III. Murad a (1574-595)
ith af ediien bu eserin Feth-i Cezairistcin adh bir kitabn tercmesi olduu anlalyor. Cihd
nmenin bir nshas Londrada Brit. M z., dd, 24958 de bulunmaktadr (B k. Rieu, C T M ,
61, orada baka aretler de vardr).
2 Nam Zubdet l-tevrh'den yararlanmtr (B k. Tarh, Birinci basm , I, 287, 293).

1 Lakab bazen Zeyneddn, bazen de emseddn oiarak gsterilir. Zaten ad ve yaad

zaman hakknda byk kanklk vardr. Buna sebeb gen Ibn E bs-surr (bk. a. Nu. 167)
ile kartrlm olmasdr.
 Uyun el-ahbr ve-nuzhet el-absr (H. K .9 Nu. 8458)
adyla on alt Maksad*a ayrlm orta byklkte bir dnya
tarihi yazmtr. Bunun sonuncu ve ayrntl blm Os-
manii egemenliini (Msr Valileri hakknda bilgi ile birlikte)
anlatr. Ayn iki biimde dzenlenmi olduu anlalan bu
eserin sonradan, on iki maksad'a ayrlan ve sultan brahimin
saltanat zamanna kadar (1049/1640dan sonra) geldii
iin de bakalar tarafndan2 devam ettirilmi olmas gere
ken Nuzhat el-ebsr ve-cuhaynat el-ahbr adl bir dier bi
imini dzenlemitir. El-minah el-rahmniyye fiH-devlet
el-Osmniyye (H . K Nu. 13152) adyla ayrca bir Osmanl
tarihi yazmtr. Kibar bir adamn ricas zerine yukarda
ad geen eserinden zetleyerek yapt alntlar ve bir
Msr Osmanl valileri tarihi ile bu eserini geniletmitir.
Eser on be blme ayrlmtr. Bunlardan her biri, I. Mus
tafya kadar, bir Osmanl sultann anlatr. Buna ayrca
el-letHf el-rabbniyye alH-minnah el-rahmniyye adl bir
zeyil (H. K ., Nu. 13152) yazmtr. Buna sebep olarak el-
minnahhn yazlmasmdaan sonra hkmetin deitiini,
bunun iin de II. Osmnm tarihini ilve etmeyi arzu etti
ini syler; yani bu zeyil 1027/1618 yl ile bitmektedir.
Bunlardan baka Osmanl tarihi hakknda iki eser daha
yazmtr, Faiz el-mennn f zikr devlet l-Osmn (. K .,
Nu. 9325) adndaki birincisi 1027 ylma kadar gelir ve
Msr valilerini de iler; Drer el-asmn f asi menba?
l-Osmn adl kincisi de ok ssl bir dil ile Osmanl
hanedannn asln anlatr. H. K . Nu. 2619 ve Nu. 2829da
ilk bahsedilen eserlerin zetleri olan Tuhfet el-zuref (bu
Uyun el-ahbr ile el-Minah arasnda bir eserdir ve Tezkiret
el-zuref (ayn eser olmal) adh iki eserden bahseder (Bk.
H . K ., II, S. 164); nihayet rastgele yazlm olan Tefric
el-hurbe (H. K ., Nu. 3147ya) iaret etmek gerekir. Bunda
1047 ylnn bir olay ilenmitir (Bk. Wstenfeld, GdA, 259).

2 Belki aada Nu. 167de kaydedilmi olan olu tarafndan.

 Y A ZM A LA R : I. Uyn el-ahbr : Berlin, Devlet K t., Nu. 9473/4
(Her halde ik i ayr tertip; bk. Ahlwards, Katal., IV , 78 v.dd); Paris,
Mill K t., Nu. 1560; Kahire, Kral vekili K t., K at., V , 92. II. Nuz-
ket el-absr : Berlin, Devlet K t., Nu. 9475 (bk. AMwardtt K at., I X ,
80 v .d .); Cambridge, Univ. K t., Nu. 1169 (Bk. E. G. Browne, Handlist,
234; burada yazarn eyh emseddn Muhammed k eyh EMs-surr
b. Muhammed b. Ebl-Hasan olduu aka yazldr ve tarih olarak
14. Receb 1042 gsterilir); Paris; Mill K t., Nu. 1561.- III. El-minah
el-rahmniyye : Viyana, Mill K t., Nu. 978 (Flgel, K at., II, 202);
Paris, Mill K t., Nu. 1623; Cezayir, Nu. 1651.- IV. El-Lata'if eJ-rafc-
bniyye : Viyana, Mill K t., Nu. 978, 95r-105v yaprak.- V. Faiz el-men-
nn: Kahire, A K , V , 103.- V I. Durer el-asmn : Gotha, memleket K t.,
Nu. 1614 (Bk. Pertsch, Katal., 233).- Muhammed b. Abis-surrun dier
eserlerinin yazmalarna iaret edemiyeceim.
K A Y N A K L A R : Bk. S. de Sacy, Notices et extraits, I, 165 v.dd.
(burada bir kartrma vardr); GOJR, I X , 193, Nu. 23; Wstenfeld, GdA,
258; v.d .; Nu. 552; Brockelmann, GAL, II, 301.- Bk. H .K ., V II, C., S.
1163, Nu. 6170 e de.

124. TAKPRZBE KEMLEBBN MEHMED

Ahmed Takpriizde (Bk. Yk. Nu. 68)nin oludur ve
959/1552 ylnda stanbulda domutur. O.aceleri mderris
idi. Sonra sra ile Selnik, skdar, Haleb, am, Bursa,
Kahire ve Galataya kad olmutur. Zul-hicce 1011/Mays
1603de stanbul kads Cumada I. 1012 Ekim. 1603de
Anadolu kazaskeri olmu Cumada I. 1013/Ekim. 1604de
azledilmi fakat yine bu ylm Zul-hicce aymda (Mays
1605) yeniden iine geirilmi sonra tekrar azledilmitir.
1018 yl bamda (1609 ilkbaharnda) ikinci defa Anadolu
Kazaskeri olmu. Zul-kadede (ubat 1610) azledilmi,
Sefer 1021/Nisn 1612de Rumeli Kazaskeri olmu sonralar
tekrar tekrar azledilerek sra ile Anadolu ve Rumeli kaz-
askerliklerinde bulunmutur. Rumdi Kazaskeri iken Ulah
seferine itirk etmi; stanbula dnerken hastalanarak
4. evval 1030/33. V I II. 162 l de Ishakda (Romanya, Bk.
GOR, IV, 525) lmtr. Cenazesi bakente getirilmi ve
babasnn yanma gmlmtr. Kemleddn Mehmed iirde
Kemali mahlasm kullanm ve mtercimlikten baka1 tarih
yazarl da yapmtr. Tarh-i sf (Tuhfet l-ahbb da denir,
bk. I. 6) ad altnda ve eseri ithaf etmi olduu I. Ahmede
kadar (1602-1617) gelen bir Osmanl tarihi yazmtr. Yine
bu ad altnda Abbas hanedan ile teki hkmdar ailelerinin
tarihini toplayan bir eser yazmtr. Bunun ancak Osmanl
tarihini anlatan birinci babnn zel bir deeri olduu sy
lenebilir. Bundan baka Kemleddn Sultan II. Osmann
emri zerine yazlm bir hnme'mn. nzm olmakla da
tannr. Ancak bu hnme'mn hi bir izi bulunamamtr.
Y A Z M A L A R ; Blimmyor
B A SIM L A R : Tarh-i sf, stanbul 1287, b ir cild iinde cz.
(1. cz : 88, 2. cz : 40 S., 3. Cz : 127 S.); bk. Journ, Asica., V II. Seri.,
I. cild. (1873), S. 550, Nu. 5L
K A Y N A K L A R : A t, zeyl4 N .9 641 v .d .; Riyss, Tezkire; E .K .,
fezlike, II, 6; SO, IV , 80; GOD, I II, 170; GOR, I II, 602, 693 v .d .; MOG,
I, 164 not. (F . Babinger); OM , I, 347; Evliya, I , 360 ve 375.

125. MEHMED B. AHMED (NNCIZDE)

968/b. 2 2 .I X . 1560*da domutur. Sonralar Mekke
kads olan Moll Ninczde Ahmed Efendi (lm. 986/
1578, bk. biyografyas SO, I, 201 v.d., Nakibend eyhi
Abdullatfin bir kz ile evliydi : bk. Rieu CTM, 30a)nin
olu ve bylece yukarda bahsedilen (Nu. 87) tarih yazan
Mehmed Ramaznzdenin torunudur, nce nl hoca
Sadeddnin (bk. yk. Nu. 109) mlzimH idi. 990/1582de
mderris, 1002/b. 27. I X . 1593 de sahn olmu, Cumada
I. 1004/Ar alk 1596da kad olarak Badada gnderilmi
bundan sonra Rebi I. 1008/Eyll 1588de Yeniehire sonra
Sefer 1012/Temmuz 1603de skdara abn 1020/Ekim.
1611de Mekkeye kad olmutur. Baka yerlerde de kadl

1 Kemleddn babasnn byk Ansiklopedisini de trkeye evirmitir. Bu Mevs't Ol

ulum adyla yaynlanmtr, stanbul 1313, 844-f712 S.

2 tS 649 ve A yn -i Zref 28, 5. a. *a gre 962 de Ve Merzifon da domutur. Bu bilgiye

inanlmaz Bk. R ieu, 30a.
vardr, (btn bu memuriyetleri ve ie balad tarihleri
gsterir tam bir liste At 648 v.dd.de vardr.). Sefer 1031/
B. 1 6 .X I I . 1631de Edime kadlna tayin edilmi fakat
yolda lm ve stanbulda eyh Emir Buhr tekkesine
gmlmtr.
Mehmed dier eserlerinden baka Mir't l-kint
(bk. H . IC, Nu. 2223) adh sekiz ksm?a ayrlm bir dnya
tarihinin yazardr. Bunun iindekiler Rieu, CTM, 29b
v.d.da etraflca bildirilmektedir. Osmanl tarihi bu eserin
on babn tutar. Ancak Kanuni Sleymann lm ile
(1566) yazar bahsi kapamakta, bundan sonra olaylarn
henz kaydedilmemi olduunu ve kendisinin de o zaman
vekayii zabt edemiyecek kadar kk bulunduunu sy
lemektedir. Bir ok eski ve yeni tarih eserlerden derlenmi
olan bu eserin zel bir deeri yoktur; Bir ok efsanev hik
yelerle doludur. H . if., bile (Fezlike, II, 29) bunun inanla-
myacak bir eser olduuna iaret etmitir (bk. GOR^ IV,
600, not a da).
Y A ZM A LA R : Londra, Or. 1129 (Rieu, 29 v.d .; yaluz V I, V II,
ve V III. ksmlar); Addy 7858 (Rieu, 30 yalnz V. Ksm ); Cambridge,
niv. K t., or. 5998; Oxford, Bodl. L ibr., Sale 59; Manchester, niv.
K t., Lindsay Kolleksiyonu, Nu. 132 (5-8. Ksm ); stanbul, Mehmediyye,
Nu. 4478/9; Selimiyye, Nu. 501; Es ad af., Nu. 2408; Husrev E f., Nu.
327 448/50; Ham idiyye, Nu. 989; Nuri Osmaniyye, Nu. 3417/8; Aya
Sofya, Nu. 3413; Damdzde Mehmed, Nu. 1466/7; Kprl Mehmed,
Nu. 251/2; 1158; Ber Aa, Nu. 458; Kl A l Paa, Nu. 763; Kahire,
T K , 234. _
B A SIM LAR : Bulak, 1257, 10 + 399 - f 20 S; Bulak, Zu I-kade
1269 sonu I. C.: 10 + 400 S.; II. C.: 20 + 204 + 28 S. fol.; stanbul,
1290, I. C.: 9 4- 706 S.; II. C. 24 + 688 S. 8.
K A Y N A K L A R : H .K . Fezlike, II, 29; Ati, Z eyl-i N , 648 v.dd;
Cemleddn, ayn-i zuref, 28 v .d .; 0W, III, 141.

126. EMSEDDN ABDUSSAMED

Kad emseddn Abdussamed Hayiz-Taizz (Gney
Arabistan) yolu zerinde bulunan Mavzahdr, ve on yedinci
yzyln ilk yansnda yaamtr. Trk egemenliine ve
Trklerin Yemeni fethine dair el-lhsn f duhl memleket
el- Yemen taht zili adlet l-Osmn adl arapa bir tarih yaz
mtr. Bu eserini olu bitirmitir. Yazl II. Osmn (1618-
1622) zamanndadr.
Y A Z M A L A R : Paris, Mill K t., Nu. 5973 (Schefer), 119 yaprak.
K A Y N A K L A R : E. Biochet. Catalogue des mss, arabes des nouvelles
acquisitions (1884-1924), Paris, 1925; Ne eserden ne de yazardan W s-
tenfeid, GdA9 da bahis edilmemitir.

127. MEHMED (HELVACIZDE)

Helvaczde (Arapa el-halvni) Mehmed mderrislikte
bulunmu sonra sra ile zmire Kudse ve Eybe kad
olmutur. 1032/1623 ylnda Eyybde lmtr. Sylen
diine gre (bk. SO, IV, 149) rif mahlasm kullanmtr1.
Ebu Bekrden I. Ahmedin hkmeti zamamna kadar
gelip geen iki yz kadar nl eyhin biy ografyalanm
limzt el-halaviyye adh bir eserde yazmtr. H . K bile
Eseri kaydetmediinden bunun gerekden ok nadir olduu
anlalyor. te yandan A. Krafftin Handschriftenverzeichnis
(Viyana Konsalar Akademie), 127 v.dd.de yazdna gre
bu eserde baka yerlerde haklarnda yeter bilgi olmayan
kiiler hakknda yeter bilgi bulunduu anlalyor2.
Y A ZM A LA R : Kahire, T K , 218 v .d . (235 yaprak, veya 327 yaprak;
iki kopya). Viyana da Konsalar Akademiedeki 315 numaral yazmann
15. yapranda bir fihrist vardr; bk. A . Krafft, Katal., 126-130.

K A Y N A K L A R : Kahire, T K , 218 v.d. ve A . Krafft. ayn. esr.

1 Belki de Ramazn 1031/Tem m uz 1622'de lm olan rifi mahlasl Hocazde Mehmet!

rif ile bir kartrma ^bk. SO, l , 264).
2 . K rafft, yeter sebeb olmakszn bu eseri nl skdar eyh H dT(asl ad Sivrthi-
sarl Mahmd, lm. 1038 ortas/1629; bk. H . K . f Fezlike, II, 113 v .d ve GOR, V , 99 v.d.) ye mal
etmitir.
 128. UVEYS B. MEHMED, YEYS
Veysi mahlasn kullanan Uveys b. Mehmed 969/1561
ylnda Alaehirde domutur, ve bir kadmn oludur.
Babasnn mesleine girerek, Akhisar, Tire, Alaehir, Serez,
Rusuk ve daha baka yerlerde kadlk etmi ve 1013-1604-
de yedinci defa skb kads olduktan sonra, Trhaalada
geirdii ksa bir zamana baklmazsa, mrnn sonuna kadar
orada kalmtr. Azlinden sonra 14. Zul-hicce 1037/15,
V III, 1628de orada lm ve Kumanovaya giden yol
zerindeki mezarla gmlmtr.
Bugn bile yal Trkler arasmda deeri olan Veys*
Bkden sonra Osmanl nesir yazarlarmm en parladr,
yazlarnn says olduka oktur. Daha ok Siyer-i Veys
ad verilen ve Nb (bk. ona) ve Nazmzde (bk. ona) tara
fndan devam ettirilmi olan Siyer-i neb adh kitabndan
baka Hbnme'si de nldr ki, bunda ryasnda grm
gibi skenderin azndan yirmi be byk Peygamberi
ve hkmdar anlatr ve skenderin azmdan bir ok siyasal
retiler syler. 1017/1608 ylnda ve I. Ahmede ithaf edilmi
olan bu eser li (bk. yk. Nu. 110/4)nin buna benzer bir
eserinin airane taklididir. Bu eser Osmanl mparatorluu-
nun kme belirtileri gstermesi zerine yazlm olan ve
devletlerin kmesinden bahseden (bk: GOR, V, 100 ve 663
v.d.) risaleler serisine girer1. ok defa Vak'a-nme veya
Hbnme ad verilen bu eserin birok nshalar her tarafa
yaylmtr. Yeysnin burada kaydedilebilecek eserleri ara
snda bir de Filistinin Amr b. el-As (18/21 6^9/41) tara
fndan zabtna.ait Futh e-m adl, tarih kaynak deerini
haiz olmayan eksik bir kitab vardr.
Nihayet Miina't veya Mektib'i burada kaydedilmee
deer. J. v* Hammerin ona mal ettii ve belki de T. iC ,

1 Bu tr yazlar on yedinci^yzylda ve on sekizinci yzyln banda Osman!* Edebiyarrada

yer tatmugtur. Bunlardan b ir takmnn yazarlar bilinmiyor. Msl :
Nu. 11439da bahsedilen eserin aym olan (Mecma l-tevrih)
Mecm'a-i tevrh ve nevdir adl eserin ( air Veysfnin
tariki ve istatistik bilgileri havi beenilen bir eseri ; bk. J. v,
Hormayrs Archiv, X I II (Viyana 1822), 422b) Veysnin
kaleminden km olduu, pek muhtemel deildir2. Zaten
OM, II, 477 v.d.da aka grld zere Veys Bibliyo-
grafyasmda karklk vardr.
Y A ZM A L A R : A ) Vak'a-nme (Hbnme) : Berlin, Devlet K t,,
Nu. 5; 68; Nu. 28; or. 8 348; Gotha, Nu. 3, 2 ve Nu. 140; Mnih, Nu.
68, ypr. 61 v .d d .; Viyana, Mill K t., Nu. 643, 2 (Flgei, Kat., II. 77);
Nu. 1039/42 (gene orda, II, 252); Viyana, K o n s.- A K . Nu. 250; Londra,
Brit. Mz., Add. 19, 508 (Rfen, C TM , 28 v.d .); Add. 5964, Y pr. 307 v.d.
(tam deil), ve Nu. 5998, ypr. 66v v .d d .; Petersburg, Asya Mz.; stanbul,
hemen her ktphanede bir ok nsha bulunduundan burda ayr
ayn yazlm ad; Kahire, T K f 225 - B ) Futh e-dro ; bilinm iyor.- C)
Mna't (Mektib) : Berlin, Devlet K t., or, 8 1613; Viyana, Mill
K t., Nu. 1067, ypr. 8v. v .d d .; (bk. GOR, I X . 248 v.d. ve Flgel, Kat.,
II, 270); Londra, Brit. Mz., Add. 19804 (Rieu, C T M , 99).
BASIM LAR : Hbnme, Bulak, 1252, 37 S. (bk. J A , 1843, l , 47.,
Nu. 132); stanbul. 1263, 8, 33 S. (Litografya); stanbul, 1293, 8, 46.
S. 46 S.; Klliyt d a da vardr, stanbul, 1286, 8, 2 + 350 S. (Bunda
u eserler vardr : Hbnme; Mna't (ksmen); ehdetnme; bu ayrca
da baslmtr : stanbul, 1283, k 8, 3 + 108 S); TERC M ELER e
de bk.

a) Nasihatnme, br nevi siyaeetname, bunu Sultan I. brahim in (1640-40) ihtiyar ve

doruluk, sever bir veziri onun hkmetinin ilk ylnda (1050/1640) Dervi Mehmed Paa
Badad valisi iken yazmtr. Bu, devletin kudreti ve m al vaziyeti hakknda retici
klkl yazlm iyi bir t gibidir.
Y A Z M A L A R : Viyana, Mill K t., Nu. 1823-F l g e l, K at., I II, 256).
TE R C M E LE R : Z D M G , X V I I I (1864), 699 v.d d . (W . F . A . B ehm auer); bk. GOR ,
V , 325 v .d . ve zellikle 684-687 (Ksaltma).
i>) Gldeste f beyn-i ahvl~i deviet-i osmaniyye , dokuz bb dan ibaret bir siyas risale. On
sekizinci yzyln banda yazlm olmaldr. nszde benzeri eserlerden bahsedilir ve
Lutf Paam n sfnme 'si de kaydedilir.^
Y A Z M A L A R : Berlin, D evlet kt., acc. 1913 Nu. 153; stanbul, Nuri Osmanniyye,
nu. 3129 (Tarh f ahvl-i devlet-i osmaniyye', ayn eser m i?).
2 Mecma i-tevrh adl bir eserin iki yazmasn grdm. Bunlardan biri stanbul'da
Bam atzade Mehmed, Nu. 1465de teki de Kahire, TT, 219 dadr. kinci yaradlla balayp
Muhammed zamannda K abenin inaas ile biten bir tr dnya tarihidir, yani J v Hsmmeffin
dndnden baka bir eydir. Kahire, T K , 219dan, eserin 1040/1630 ylndan nce
yazlm olduu anlalyor; b k. H . K . t Nu. 11439.
 T E R C M E L E R : Ermahnung an slambol oder Strafgericht des
trkischen Dichters Uweissi ber die Ausarung der Osmanen, bersetzt
und erlautert und mit dem trkischen Text herausgegeben von H. F. v. Diez,
Berlin, 1811, 8., Fundgruben des Orients, I (Viyana 1811), 249-274 den
alnarak aynen baslmtr.
K A Y N A K L A R : At% zeyl-i N , 713 v.dd.; H .K ., Fezlike II, 107
v .d .; Rz, tezkire, 101 v.d .; GOD, III, 203.; GOR, V , 100, 663; I X , 206,
Nu. 80; OM, II, 477 v .d d .- Viyana, Mill K t. de bulunan 1916 numaral
yazmann 56v-61r yapraklarnda (Flgel, K at., III, 375) Moll Veysye
bir vg bulunmaktadr (Menkabe-i acbe-i Veys Efendi).

129. AHMED B. SADEDDN

El-Gumr el-Osmn denilen ve hayat hakknda bir
bilgi olmayan Ahmed b. Sadeddn 1040/1630 ylnda yuvarlak
hesap 9000 beyitlik, Mslmanlar tarafndan fethinden
zamanna kadar Msrn tarihini, hkmdarlarn, vali ve
bakadlarn anlatan Zahret el-Vlm bi tarh mer el-Misr
fi* l-slm adh bir recez manzumesi yazmtr. IV. Murd
zamannda 1040 ylnda yazld aka gsterilmektedir.
Manzume bir nsz iki blm ve bir sonsze ayrlr.
Y A ZM A LA R : Berlin, Devlet K t., Nu. 9831 (hhvardt, Kat.,
I X , 317 v .d .); Gotha, Nu. 1639 ve 1640 (Pertsch, Katal., III, 254 v.d.);
Paris Mill K t., Nu. 1850/1; Kahire, A K , V , 57.
K A Y N A K L A R : Yazma kataloglar ve Brockelmann, GAL, II, 297.

130. MEHMED IK B. MER

Mehmed k B. mer el-Hfiz el-Rm el-Hanef nl
ada ile (Bk. yk. Nu. 115) kartrlmamaldr. Bu Mehmed
k 950/1543 ylnda Mekkede domutur. Amasyah
olup ticaretle Herata gelerek yerleen ve Nakibend
tarikatine giren babas Mekkeye gm ve 956/1549
ylnda orada lmtr. Mehmed k ancak yirmi iki
yama girdikten sonra trkeyi renmitir. Sylendiine
gre 1032/1622de lmtr. Kendisi, genellikle Tarh-i
Medne-i mnevvere denilen ancak gerekte Hulse f tarh
el-Medne adn tayan ve metinde ise Ihtisr l-hlse
diye anlan on blml bir Medine Tarihinin1 yazar olarak
tannr.
Fakat kendi verdii bilgilerden ve U . K ., Nu. 4772den
anlald zere Samhdinin Hulsat el-vef adh arapa
eserinin babas tarafndan farsaya2 ve bundan da kendisi
tarafndan trkeye evrisi olduu anlalmaktadr. Eser
avtografyaya gre 17. Zul-hicce 1012/17. V . 1604de bit
mitir.
Y A ZM A L A R : Berlin, Devlet K t., Nu. 1043, 8 (yazarn avtog-
rafyas); Paris, Mill K t., Schefer kolleksiyonu Nu. 1081 (Blochet, CataL,
173, ad bakadr); stanbul, Mehmediyye, Nu. 4333; Abdullah Ef.
Nu. 249; Beir Aa, Nu. 465; Bayezidiyye, Nu. 2450; A ya Sofya, Nu.
3289; Nuri Osmaniyye, Nu. 3395; Aksaray, Nu. 767; Esad E f., Nu.
2278 (stanbul yazmalarnn adlar baka bakadr, msl. Hulset l-ahbr
ffe z 'il Mekke ve Medine veya f futht veya f tarh Mekke ve Medine).
K A Y N A K L A R : Berlin Prusya Devlet K t., deki avtografya;
OM, I II, 94 v.d. (Burada ada ile kartrlmaktadr.

131. AB D U LLH EYY (KFZDE)

Abdulheyy Kfzde1 1010 Cumada I. nin sonunda
(10.V III. 1611) stanbulda vebadan lm olan (bk. H . 2.,
Fezlike, I, 341 v.d.) Rumeli Kazaskeri Feyzullhn oludur 2,
998/1590 ylnda stanbulda domu orada okumu, Sultan
Hocas Aydnl Mustafnn mlzimi olmu, sonra da bir
ok medreselerde mderrilikte bulunmutur. 1027/1618
ylnda Selnike, iki yl sonra da ama kad olmutur.
1030/1621 ylnda kendisine Midilli arpal verilmi, Receb

1 Kilisli Dervi Ik (Mahlas?) Mustaf B. mer adl biri, arapa yazlm ayrntl bir Mekke
Medine tarihini Trkeye evirmitir; bunun olduka yeni bir yazmas Paris Mill K t., Schefer
Kolleksiyonu Nu. 1037/9dadr ( cilt., 286, 460 ve 259 ypr. byklnde; bk, Blochet, atal.,
162). 1093/1682 de lm olan aym adl Mltek rihi (bk. H . K ., Nu. 14673 ve 14859) ile ayn
ffflVng olmas pek mmkn olmayan b u mtercimin ahsiyeti ve yaad zaman hakknda bir
ey bilinmiyor.
2 Bu farsa tercmenin yazmas belki de Berlin Devlet K t., Y a z. Nu. 532a (Pertsch, K atal
510 v.d .)da bulunan 959/1552 tarihli yazmadr.

1 Kfzde ad AhdSheyyin dedesi Kftf A hme (lm. 965/1558; H . K ., Feziike, I , 341)

den gelmektedir.
2 Baba ile oul ok defa kartrlr. MsL GOD> I I I , 151 v.*5 * 3 ~
1031/Mays 1622 de ancak otuz yamda iken stanbulda
Yenieri isyannda ldrlmtr (Bk. GOR, IV , 543).
airlik II. Osman adna ithaf edilmi Skinme'li bir
Leyla ve Mecnn mesnevisi yazm ise de bunu tamamya-
mamtr (Londra, Brit. Miiz., or. 1155 de vardr; bk. Rieu,
C T M , 190)- slupuluk ve mnilikle nl olan (bk. Flgel,
Katal, Wien, I, 248, Nu. 257) Abdolheyy zellikle Zubdet
iil-e'r (H. K ., Nu. 6799) yahut da Zubdet erhb l-me'rif
(Bk. Viyana da yaz.) ad verilen ve 1023 Seferkinin ba
1614 martnn ortasnda bitirilmi olan ve iinde be yz
on drt Osmanl airinin seme yazlan bulunan bir eseri
ile tannmtr. Tezkiremlerde olduu gibi isimlerin alfabe
srasma gre dizildii bu eserde her ne kadar biyografik
bilgiler az ise de her airin lm tarihi ve iirinden rnekler
bulunur 3. Nihayet bir ka defa Budin Valisi olan, Kanianm
ok zeki ve tedbirli savunucusu (Eyll 1601; bk. GOR,
IV, 315 v.dd.) Tiryaki Haan Paanm (lm. Budin. 1020/
1611) gazevfm Hasant-i Haan adh bir eserinde yazmtr.
Nmk Keml Kni piyesini (stanbul 1303; K. 8,
128 S.) yazarken bu eserden ok yararlanmtr4.

3 Kfzdenin Zubdet l-erna. 1086/1675 yihna lm olan Sirekzde Mehmed sam

E f. (H . K Nu. 14711) ve sonra, Be-i Brsev adyla anlan Seyyid sm l (1138, H . K . Nm.
14712; bk. GOR, V I, 327 ve a), zeyiller yazmlardr. air A zim ise Leyla ve M ecnn'u tamamla
mtr; bk. GOR, V I , 327.
4 Tryk Hasaa P ss iin bk. . v. Gevay, Versuch eines ehrortologischen Verseichnisses
der trkischen Statthalter von Ofen J. v. Chemel in sterreichischer Geschichtsforsckerinde, I I . .,
Viyana 1841 (S. 56*90, yasma olarak baslm olan A'buai pas&k, Viyana 1841 eseririm almanca
s; bk. F. Babinger, Der slam, X I I , 233).
Tiryaki Haan Pafann seferleri Ga%cvt-i Tiryaki gzi Masan Paa adh ve her tarafta bir
ok yazm a nshalar bulunan b ir halk kitabna konu olmutur. Bunda tarih gerekler abart
malarla anlatlmtr. O .zamann Osmanl tarih yazarlar tarafndan olduka ok tasvir edilen
Kanianm hileli savunmas (bk. Na im, tarh, 1. basm, I , 134-150 (F olio); H . K . f Fezlike,
I , 158-173) b u eserde sade bir hikye slbu ie v e roman gibi tasvir edilir kahraman Haan
Faa zellikle yceltilir. Mahmdnme gibi (bk. yk . Nu. 11. not.- 1) meddahlarn okuduu bir
kitap mahiyeti alan bu eserin birbirinden ok farkl m uhtelif yazm a nshalar vardr; bk. GOR
IV , 317 not, ve I X , 304, Nu. 71 v . d ..
Y A Z M A L A R : Berlin, Devlet K t., Nu. 28, 1; Viyana, Mill kt., N u. 1032-FIgel, Katal.,
I I , 248); 1033, Nu. 1034; nu. 1035 (Tam deil), Nu, 1036, 22v. ypr. v .d d .; K on s.-A k ., Nu. 508
(Tam deil); Mnih, Devlet K t., Nu. 89 (Aumer, atal., 26); Londra, Brit. Mz., or. 33 (Elem
 Y A ZM A LA R : A ) Zuhdet l-e'r : Viyana, Mill K t., Nu. 699
(Flgel, Katal., I , 651 v .d .); stanbul, niv. K t., Nu. 301.- B) Hasa*
nt-i Haan : stanbul, bulunduu yer bilinmiyor.
K A Y N A K L A R : M . , Fezlihe, I I , 29 v.d .; GOR, IV , 234, 365
(Kartrlm); GOD, I II, 151 v.d. (Babas ile kartrlmtr); Gibb,
HOP, III, 204; S, III, 307; OM, II , 386 v.d.

132. HSEYN T U ELEB

H. L, Nu. 2160a gre II. Mustaf zaman ecnd9 ( = as
kerler)mdandr. SO, II, 53e gre ise divanda ktipti. Dres-
dendeki yazmaya gre (Nu. 178) SoZdfcdr. Bu H . K*hun
yerdii bilgiye uyar. IV. Murd devrinde lm imi.
Hseyn T Vaka-i sultn Osmn Hn (H. K ., Nu.
2160) adl bir yazsmda Sultan II. Osmann bal ve ebadetini
ve I. Mustafann ikinci defa clusuyla hkmeti devrindeki
olaylar anlatr. Hikye 7. Receb 1031/18.V . 1622 ile balar.
Sultan I. Mustafnn kinci defa halini tasvir eder ve IV .
Murdm clusundan bir ay sonra biter. Sonunda yazarn
bir dilekesi vardr. Eser 1032/b. 5 .X I.1 6 2 2 de yan IV.
Murdm clusundan hemen biraz sonra yazlmtr
Y A ZM A LA R : Dresden, memleket K t., Nu. 178, 27r-52r. (Fleise-
her, 27); Viyana, Mill K t., Nn. 1044 (daha uzun bir ad vardr, ve
daha bykledir; Flgel, Katal, II, 254); Bk. GOR, I X , 205, Nu. 74.

C T M , 62) ve or. 6442 ( ? ) ; Cambridge, niv. K t., Add. 3711, 109b. Y p r. v.d d .; Paris, rsenal
K t., N u., 34 (Baptiste Defienne in Franszca tercmesiyle, bk. J. v. Hammer, A fG H , X I I I ,
389, Nu. 79)*); Bologna, 3459 (Marsigli Kolleksiyonu; bk. Ksen, CataL, 17); Kahire, T K ,
231; Avrupa Kolleksiyonlarnda bulunan bu eserin yazmalarnn ou en son Trk savalarnda
elde edilm itir, eserin ne kadar ok tutunmu olduunu bu da ispat eder.
TE R C M E LE R : Paris, Arsenal K t., (Bugn Mill kt.), Nu. 34; Baptiste Defennem
yazma franszca tercmesi (bk. J. v. Hammer, A fG H , X I I I (Viyana 1822), 389. Nu. 79).
* J. v. Hammerin Mehmed b. Sleymn adl birini bu eserin yazan olarak gsterirken
neye dayandn anlayamyorum. Tpk bunun gibi bu 77 ve 78 de geen Surri Haan Paa
ad da yanllk olmahd?; nk Berimdeki Yazm a. Diez A . 8 34 (bugn Nu. 28)* de Tiryaki
Haan Paadan bahsetmektedir.

1 Cambridge niversite kt., Nu. Dd. 11. 18 de Menkih-i sultn Osmn adl bir eser var
dr. E . G. Brovvnein fikrine gre bu sultan II. Osmnn biyografyasn ve Mays 1622 deki Yeni
eri isyann anlatan bir kitaptr. Hseyn b. Safer S). Abdulls adl birinin yazm olduu bu
kitabn ierii, bykl ve yazarnn ad Hseyn Tlninkine uyduundan bunun ayn eser
olduuna m eylediyorum. B k. R* G Bronnae* Handlist, 219, Nu. 1109.
 TERC M ELER : La Mort du Sultan Osman, ou le retablisscment de
Mustapha sur le throsne, traduit d un manuscrit turc par Anioine Galland.
(Antoine de Barre in Etat present de VArchipeVinm. nc ksmna
ek olarak kmtr, Kolonya 1678, 12 (S. 93 e kadar metin, S. 94 den
sonra 123 e kadar Remarques, bunlardan Tg^nin eserinin, asl adam
Musbetnme olduu anlalyor).
K A Y N A K L A R : SO, XX, 53.

133. OSMN B. DERV

Hayat hakknda bilgi edinilmiyen Osmn B. Dervi de
Sultan II. Osmann hali ve ehdeti (bk. GOR, IV, 528
v.dd.) hakknda olduka ayrntl bir eser yazmtr; bk.
SO, III, 418. burada Osmn b. Dervi ile ilgili grnen ayn
adh birok ahs kaydedilmitir.
Y A ZM A LA R : Leiden, niv. K t., Nu. 917 (2) Warner, 40 ypr.,
Hseyn b. Sad tarafndan 1031/1622 ylnda yazlmtr; bk. atal. 9
cod orient., IY , 20.
K A Y N A K L A R : atal, Codic. Orient, Lugd., IV , 20.

134. Y A H Y B. Z E K E R Y Y
Yahya b. Zekeriyy 960/1553 ylnda stanbulda do
mutur. eyhlislm Zekeriyy (lm. I001/1592)nm o
ludur. Gen yamda birok ehirlere mderris ve kad olmu
1012/1603de stanbul ehri kadlna tayin edilmi bir
yl sonra da Sadr Anadolu ve daha sonra da Sadr Rumeli
olmutur. Receb 1031/Mays 1622de eyhlislm tayin
edilmi, ksa aralarla bu makama defa gelmitir. 18.
Zul-hicce 1053/23.11.1644de stanbulda lm ve kendisi
tarafndan vakfedilmi olan medresedeki (GOR, IX , 151,
Nu. 78) trbede babasnn yanma gmlmtr.
Zamannn nl bir airi olan Yahy (Bk. Gibb, HOP,
III, 273 v.dd.), tarih ile de uram ve II. Osmnn kt
akbeti hakknda bir eser yazmtr1.

1) A yn olay anlatan v e rivayete gre anonim olan bir eser Parisde Mill K t., Schefer
Kollcksiyom nda 1165 numaral yazmann lv -4 9 v yapraklarnda bulunmaktadr. E* Biochet,
Catalogue, 196ya gre eserin ad Kitb-i mevrd e~uhed { Vak*a-i Sultn OsmnyiT
 Y A ZM A L A R : Paris, Mill K t., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1142
(59 Y pr.); stanbul, Top K ap Saray, Erivan Kk.
K A Y N A K L A R : H .K ., Fezlihe, II, 231 v.d .; Knahzde, tezkire;
N& tm, Tarh II, 33; Uaklde, zeyl-i zeyl; GOR, IV , 365; V, 5, 35, 310,
332; GOD, III, 378 v .d .; C&b, HOP, III, 273 v.dd.; SO, IV , 636; OM,
II, 498 v.d .; Mahmd Keml bey tarafndan yaynlanm olan Yahy
Divnmn (stanbul, 1334/1916, 334 S. 8) giriinde ok geni bir biyog-
rafya vardr; R ifat, Ravzet l-meih 46 v.dd-* Hmiyye salnamesi, 441
v.dd. (stanbul 1334).

135. MEHMED HALFE. I.

Sultan kilerinde vazife sahihi olan Mehmed Halife1
Tarh-i Sultn Mustaf adh kk bir eserinde grdklerine
dayanarak, akl hafif I. Sultan Mustafann (GOR, X , 692
de olduu gibi II. deil) Hkmetini anlatmtr. Bunun
Mustafnn ikinci saltanat (1622/23) devrine ait olmas
muhtemeldir.
Y A ZM A LA R : Viyana, Mill K t., Nu. 1052, 153v-194r. yaprak
(Flgel, Kat., II, 260); GOR, X , 692.
K A Y N A K L A R : bk. yk.

136. MER B. YUSUF

Zeyneddn Mer h. Ysuf b. EM Bekr b. Ahmed el-Ke-
rem el-Makdis el-Hanbel, Tul-Kerem (Nablus yaknlarnda)
lidir. Kuds ve Kahirede akaid ve fkh okumu ve nce
Kahirede Ezher camisine kraat hocas, sonra da bn Tulun
camisine Hanbel fkh mderrisi olmutur. Rebi I. 1033/
Ocak 1624de Kahirede lmtr.
ok verimli bir yazar olan eyh Mer, arapa bir ok
tarih eserler yazmtr. Kahire Kads Azmzde Mustaf
Hletnin (bk. Gibb, HOP, III, 221 v.d .T )1 zendirmesi
ile Nzhet el-nzirn f tarh men veliye M isr min el-hulef

1 Aada kaydedilecek dier iki adandan ayredileMlmesi iin b u Mehmed Halife'ye.

t. denmitir.

1 bk. yk . Nu. 53.

ve'l-seltin (L K .f Nu. 13742) adl Msrn slm hkm
darlar hakknda ok ie yarar bir risale yasmtr, 1031/1621
ylnda tamamlanm olan eser Sultan 1 Mustaf ve ayn
yl iinde Kahireye gelen Msr Valisi Silihdr brahim
Paa ile biter. Bundan baka 1. Muharrem 1031/16.X I .
1621de tamamlanm olan Kale? id el-ikyn f fezHl el Osmn
(H. X ., Nu. 14605) adl bir eserde Osmanl sultanlarm dier
sultanlar arasnda sekin klan yirmibe fazileti sayar. Bu
kitap ksmen garip sebeplere dayanlarak Osmanl hkm
darlaramn meziyetlerini anlatan ve en bir kasideden iba
rettir. Msl. Emevlerin baaramadklar stanbulun fethi
Osmanllarm zellikle byk bir baars olarak gsteril
mitir. Bir arap yazarnn azndan iki anlaml bir ikrar.
Bu yaznn tarih aratrmalar iin hemen hi bir deeri
olmamas doaldr.
Y A Z M A L A R : A ) Niizhet el-nzirn : Berlin, Devlet K t., Nu.
9829/30 (bk. AM^ardt, Katal., I X , 316 v.d.), or. 4 1390; Gotha, Nu.
1642 (Bk. Fertscfe, Katal., III, 2567; Mnih, Devlet K t., Nu. 395, Nu.
889, 197-210 ypr.; Viyana, Mill K t., Nu. 920/2 (bk. Flgel, Katal.,
I, 149 v.dd.; Nu. 920, Avtografyanm kopyas; Nu. 922, yazarn aile
sinden); Kopenhag, Nu. 151/2 (Nu. 152. Reiseke nin kopyas); Londra,
Brit. Mz., Nu. 1233; Cambridge, niv. K t., Nu. or. 5238; Oxord,
Bodl. Libr., Nu. 153, 3 (Mernin kardeinin 1035/1625 ylma kadar
gelen zeyVi ile; Reiseke nin ektii nsha); Paris, Mill K t., Nu. 1826/31,
5920 (Schefer Kolleksiyonu; 1099/1687ye kadar gelen vali listesi ile);
Petersburg, ark Enst., Nu. 55; stanbul, Husret Paa, Nu. 456 Ragp
Paa, Nu. 1051.- B ) KalHd el-ikyn : Viyana, Mill K t., Nu. 979 (Bk.
Flgel, Katal., II, 203 v .d .); Paris, Mill K t., Nu. 1624; stanbul, Esad
E f., Nu. 2340.
TER C M ELE R : A ) Niizhet el-nzirn : J. J. Reiske tarafndan
almancaya, Bsching s Magaziny V . C., 371, v.dd. (para para); Fran-
szcaya, Sieur Philbert Deval tarafndan, secretaire interprete du R oy
et premier drogman de Franee a Constantinople : Histoire des Khalifs
et des sulans qui on regne en Egypte suivi d'un petit Recueil de conseils
aux Princes, par M ar'y ibn youssef alhanhey, bu Mnih de Devlet Kt.,
ar. Yaz. Nu. 295 (Quatremere Ktphanesinden; bk. Amer, atal,
152 v.d.yde vardr; Yenture, Revue d'Egypte, 1, 321-348; 385-399; I I ,
99-112; 143-183; bk. ayn ey. Yoluey, Voyagc, 3. A ., I. 24 4 .- B) Kal id
eUikyn t Trkeye, arapa aslna birok ilvelerle bekim aBn B. Ahmed
if tarafndan (bk. GM, II, 220 v.d. lm. Zl-kade 1116/ubat. 1705);
Yazmas, Viyana, Mill K t., Nu. 980 (B k. Flgel, Katal,, II, 204; yaza
n a avtogr afyas); stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 3404. Bk. H .K
N. 14605.
KAYNAKLAR : GOR, X S 191 v.d.; Wfigtenfeldt GdA, Nu. 555,
S. 261 v.d .; Broekelroann, GAL, II, 369 (Merain bibliyografyas ile);
Muhibbi, Hulset el~sr (Kahire 1284), IV , 385 v .d d .; bk. bir de Fund*
gruhen des Orients, II, 298; J. 3 Kher, Echhom un Reperorium,
I II, 275 inde; J. J. Marcel, Histoire de VEgypte (Paris 1834), X X I I ,
buna gre eyh. Mer 1029 ylnda Sultan II. Osmann emriyle ve Mus
tafnn yanda olduundan dolay ldrlmtr; bu imknsz bir
eydir.

137. MUHAMMED B a ABD LM U T

Muhammed b. bdlnrat b. Efeil-feth b Ahmed K
Anddgan (-mugn) b. Ali El-Ishk9 Manfludur ve 1032/
1623 sralarnda Sultan I, Mustafya ithaf etmi olduu
nkteli yani tarihi kymeti olmayan LetHf ahbr el-vel
frnen tasarrafa f M isr min erbb el-dvel (H. K . Ntu 11103)
yahut Davhet el-ezhr fmen veliyye el-ddiyr el-Misriyye
adl bir eser yazmtr 1033 Zul-hiccesinin sonunda (Ekim.
1624) bitirilmi olan bu arapa eserde slm ar tarafndan
fethinden Sultan I. Mustafnn Hkmeti zamanna (1032/
1623) kadar Msr tarihini anlatmtr Kitap bir giri ile on
blmden ve hkmdarlar iin tavsiyeler, telkinler yol
gstermeleri ieren bir sonszden oluur. Dokuzuncu blm
Msrn Osmanllar tarafndan zabtndan bahseder. Onuncu
blmde de yukarda yazlan tarihe kadar gelen Osmanl
Valileri s*ra ile kaydedilir. Bundan baka El-Ravz el-bsim
f ahbr men mez min el-avlim adh bir eserde Peygam
berdin Hlefay Rdnin, Emevilerle Abbaslerin ve Eyyu-
bilerin ve 1032/1620 ylna kadar Msrn tarihini anlat
mtr. Bu eserin de ayrca bir deeri yoktur1

1 1038/1628 ylna kadar Osmanl egemenlii gz nnde tutularak Msr tarikini anlatan
L e ia if ei-miinfe f sikr el-evlet el-Osmniyye adl anonim bir risaleden GOR, II, vu, Nu. 17de
bahsedilmektedir. gaip olmua ben**-
 YAZMALAR : K) Lat&Hf ahhr t Gotha, Nu. 1633/7'(Pertsch, Katalt
I, 249 v.dd.; Nu, 1634 yabanc bir el tarafndan III. Osmn9a kadar
(1168/1754den beri) ve Nu. 1637 de I. Mahmd a kadar (1143/1730 dan
beri) devam ettirilmitir); Mnih, Devlet K t., Nu. 396/7 (Aumer, Catal9
153 v .d .); Viyana, Mill K t., Nu. 924 (Flgel, Kat., I I, 152 v .d .); K o n s.-
A k., Nu. 257 (Krafft, Katal., 96); Kopenhag, Nu. 153; Uppsaa, Univ.
K t., Nu. 265; Cambridge, niv. K t., Nu. 976/7 (Browne, Handlsit,
atal, 357, 827); Oxford, Nu. 851; Paris, Mill K t., 1839/49; Petersburg,
ark Enst., Nu. 56 (V. v. Rosen, Cat., 28 v .d .); Rom a, Vatikan K t.,
Nu. .733 (Bk. Bibi ial, X L V I, 37, 131); Kahire, AK, V, 121; V II, 23;
stanbul, Esad E f., Nu. 2367 ve baz husus ktphanelerde (bk. msl.
Journ. Asiat., 1854, II, 487, n o t.- B ) El-Ravz ei-bsim : Paris, Mill
K t., Nu. 1562; Londra, Brit. Mz., Nu. 1251.
BASIMLAR : Kahire, 1276, 9 + 391 S. 8; K ahe, >1286, Litog
rafya,, 392 S. 8; Kahire, 1296, abn sonu, 2 -f- 278 S., geni 8; Kahire,
1300, 2 + 263 S. 8; Kahire, 1303 ve 1304.
K ISA LTM A LAR : Extrait du manuscrit arabe intitule Lethaifahbar
el etvelfi man tessarefe f i masr men erbabil dvel, ou Historie des Dynasties
qui ont regne en Egype9 compose par shak D. D. Cardonne tarafndan
tercme edilmitir, C. P. Petitotmm Collection camplete des memoires
relatifs Vhistoire de France, I. Seri, 3. Cild (Paris 1819) inde; Bk. J. G.
Eichhoraun Repertorium f r biblische und morgenlaendische Literatr,
X V . Cild (Gttirgen 1780), 290 v.dd. (J. G. Chr. Ader) ve Jean Sire de
Jomvle, Histoire de Saint Louis (Paris 1761, 553 v.dd.
K A Y N A K L A R : WstenfeW, GdA, 272, Nu. 568 (burada o, benzer
adl bir airle kartrlmtr); Brockelmann, GAL, II, 296; J. L. Ras
mussen, Annales Islamismi, V I v.d.

138. SHEYL
Kiilii hakknda bakaca bilgi olmyan Sheyl mah
last zat ya aml ve yahut Suriyelidr (E-m). Yalnz
Divn Ktibi olup IV. Murad zamannda yaad bilin
mektedir. bn Znbl n tarihini (yk. bk. Nu. 38) trkeye
evirdikten baka1 Tarh-i Mekke-i mkerreme adl bir

1 J. H . Mordtraann a (Berlin) ait olup (B k. Der slam, X I V , 365) SiiheylFnin elinden km

bir yazmann sonunda yazar epeyi zaman nce Msr Valisi Mustafa Paanm zendirmesiyle
Durret el-yctme f zikr evsf M isr el-kadme adh bir eserde 1040/1630 ylma kadar bu memle
ketin tarihini tasvir ettiini syler. Bu yazm a her halde OM , I II, 68de bahsedilen, SiiheylTnin
y a ra d l ta 1038/1628 ylna kadar geen zamana ait olarak yazm olduu Tarh-i h adh
tarihi ierir bir baka yazma nsha her halde Manchester de nic. kt., Lindaay kolleksiyonu
Nu. 32de.
Mekke kronii yazmtr. BjJdtabta, 19 abn 1039/3.
IV . 1630da bir frtna etkisiyle ylkm olan Kabenin (Rk.
GOR, V, 123) IV. Murad zamannda yeniden yaplmas
srasnda grdklerini2 bir rzname biiminde yazar3.
Y A Z M A L A R : tbn ZnBln trke tercmesi yk. Nu. 38 de yazl
m tr.- Tarh-i Mekke : Viyana, Mill K t., Nu. 896 (Flgel, K a ta l,
I I , 125).
K A Y N A K L A R : GOR, V, 665; Der slam, X IV , 371 v.dd.; (J. H
Mordtmann); SO, III, 115; OM, III, 68 (Karklklarla)4.

139. TUL- ELEB

Kiilii hakknda bakaca bilgi olmayan Tul elebi
mahlasl zat (S, III, 253e gre III. Murad zamannda
lm olan Kalkandelenli Kad Tul brahim ile ayn
ahs olmasn kabul etmek pek gtr; bk. GOD, III, 322) bir
paanme yazmtr. Anlalan mensur bir rnee dayanarak
bunda Kenn Paanm (bk. F. Babinger, E d l, II, 915 v.d.)
yapt ileri anlatrx. IV. Murda balanm olan bu
bu airane eser Kenn Paamn Rumelideki silere kar
hareket etme emirini ald Receb 1036/Mart 1627 tari-

2 K abe'nin yeniden yapl hakknda dier bir trke eser Gotha, Memleket K t., Nu. 159
(Pertsch, Katal., 131)dadr v e Tevrh-i beytullh adn tamaktadr .B u olay baklanda arapa
yazlm olan eserlerin bahcas Meymn diye anlan eyh brhm b. Mnhammcd Is. Is*
(lm. 1079/- 1668) mn Tahniyet ehl e-islm bitecdd beyi allh ei-harm {H . K ., Nu. 3398) adl
eseri olmaldr.
3 Hemen de ayn zamanda Msr tarihine ait arapa eserler trkeye evrilmitir. Mesel
bu arada 1012/1603dan nce, bn el-Ntk diye anlan Bursal rif Efendi adl birisi Tarh-i
M isr adl bir eser (Tercme) yazmtr. Bu Kahire, T K , 187de vardr.-Sadece arapadan ter
cme olmayp zeyilli veya ilveli olmak itibariyle az ok bamsz olan eserlerden mtercim
lerinin adlar altnda bahsedilecektir.
4 1610 da lm olmas muhtemel olan Sheyl mahlasl Kethd Ahmed b. Heradem ile ka
rtrlmamaldr. B u arapadan tercmeler, nkteler ve saireyi ieren Ac'ib el-ma'sir ve ga-
r'ib el-nevdir (H . X ., Nu 8069) adl bir eserini Sultan I. Ahm ede Bxmmtur. (Basm : stan
bul 1256, 6, 362 S. 8; Kazan 1882, 374 S. K. 8; Y az. Berlin, D evlet K t., or. fo l. 3130; Paris,
Mill Kt., e. r. 153; Manschcster, nivr. K t., Lindsay kolleksiyonu, Nu. 133; stanbul, Meh-
m ediyye, Nu. 4431). Tarih deeri olmayan eserlerinden Durre-i Se l-mk adl bir yazma
yine ayn stanbul ktphanesinde Nu. 3456 dadr.

1 K enn Paanm da kitap yazd sanlmaktadr. Evliy Seyhetnme, I I I , 366y a gre

San Saltuk Dede (B k. F. Babinger, E d , IV , 184 v.d.Vden bahseyley en Saltuknme adh bir eser
yazmtr; bk. F . Babinger, E d , II, 916a.
iliyle balar. Ele gemi olan Dr ksm eksik yazmann
sonunda Kenan Paamn Karadeniz korsanlarna kar
kazand zaferden (Sefer 1039 sonu/Ekim. 1629 ortas;
bk. Nam, Tarih, I, 489) bahsedilir. Bu yl iinde Kabenin
yeniden yaplndan bahsettiinden (Bk. yk. Nu. 138 not 2;
ve Nam, I, 490) eserin en erken 1040/1630 ylnda yazlm
olduu anlalr.
Y A ZM A LA R : Londra, Brit M z., Soane 3584 (Rieu, C T M , 191
v.d.).
K A Y N A K L A R : filen, C T M , 191 v.d.

140. HNMECLER
On beinci ve onaltmc yzyllarda Fars dil ve edebiya
tnn Osmanl lkesindeki geni nfuzu sonucu olarak
Firdevsnin hnme'sinin de, Osmanl hanedannn kuru
luunu ve glenmesini tasvir yollu yazlan bu gibi eserlere
rnek olmu olduu kolayca anlalabilir.
Gerek, daha II. Byezd zamannda Kemlin eseriyle
d e. sabit olduu zere, Osmanl Hkmdarlarnn icraatn
hnme tarznda terennm etmek denemesinin saray
tarafmdan zendirilmi olduu anlalyor. Bundan hemen
yzyl sonra, Sadeddnin Tc-l-tevrh*inin. ondan evvel
yazlm mensur tarihlerin artk yerini tuttuu bir srada,
Osmanl saraynda ahnmecitiin zel bir memuriyet
niteliini kazand grlyor. Kemli bir yana braksak,
Ftih Mehmed zamannda yaayan ve ze olarak memur
edilmedii halde bu yolda alm olan jehd (bk. yk. Nu. 13)
bir bakma bu snfn bir ncs olmutur. nceleri Fars
lann yahutda hi olmazsa Fars dilini iyi bilen ediplerin,
sultanlarn yaptklarm farsa vm olmalar bir tesadf
neticesi olmad muhakkaktr. Bylece Fethullh ve
irvnl Efltn (bk. yk. Nu. 70) u hizmete alm olan Ka
nun Sleymandan, hrhm Mlhemyi altrm olan
IV. Murada kadar (1623-1640) bu tr hnmeefletm
hemn kesilmemi bir sras vardr. Resm vakaniivslerin
ortaya kmasyla eserleri ada yazar ve airlerin kakl
eletirilerine ok uram olan bu tr hnmecilere artk yer
kalmamtr. Baz ksmlarna baklmazsa eserlerinin deeri
pek byk deildir. Zamanlarnn en byk stadlar ta
rafndan sslenmi (Tezhip) olan bu hnme yazmalar
ancak gzel sanatlar bakmndan toplu olarak ncelenmee
deer. ok kere yalnz bir nsha olarak yazlm olan bu
hnme veya Zafernme*lerin1 olaanst ssl nshalar
daima sultanlara sunulmu olduundan hemen hepsi Saray
Ktphanesinde sakl bulunmaktadr. Ancak bir kann
kopyas yaylmtr.
K A Y N A K L A R : GOR, I, X X X I X (Burada resmen vazifelendiril
memi olan aknmeci'ler de kaydedilmitir); TOEM, 4? 5 v.dd.; Yeni
MccmTa, Nu. 9, stanbul 1917 (Almed Refik); J. H. Kramers, ver de
geschiedschrijving biy de osmaansche Turken (Leiden 1922), 15 v .d .; MOG,
I 9 243 (P. W iltek).

141. SEYYD LKMN

Seyyid Lokmn b. Seyyid Hseyn el-r el-Hseyn
Urmiyahdr. Kendisinin bildirdiine gre evvl 976/Mart
1569da (Bk. TO EM , 430, buna gre Muharrem 977/Haziran
1569da tayin edilmi olduu yolundaki bilgi yanltr)
Efltuia (Bk. yk. Nu. 70) halef olarak hnmeci olmutur.
1005/1596da bu vazifeden azl ile Defterdar tayin edilmitir.
1010/1601de hla yaamakta imi.
Lokmnm saray airi iken gze arpacak bir yazma
kudreti gsterdii anlalyor, nk o srada yazlm olan
bir sra eser varlklarn onun kalemine borludurlar. Her
eitten bir ok iirler ile kozmografya ilmine ait bir eserden
baka (TO E M , 107) 992/1584 ylma kadar gelen Mcm
l-tmr adh bir Osmanl hanedan tarihi yazmtr. Yine
bu yl iinde bitirilmi olan bu eser baa (Rbite) ayrlr :

1 Zafernms genel ad altrods stanbul ktphanelerinde bir ok yazmalar vardr. Fakat

buniarra iinde s s olduu b ir bakta hemen anlalamamaktadr.
 1 -Giri (Mukaddeme), 2 on iki ayrm (Fasl), bir
sonsz {Hlime). Giri Ademle balayp Msr Hkmdar
larm (Trk valisi Mesih Paaya kadar) Karamanoullann
ve Osmanl hanedannn zuhurunu anlatr. kinci ba
( Rbite) da Osmanl tarihinden bahseder. lk dokuz
hnkr hakknda verilen bilgiler ksa olup tarih deerleri
yoktur. Buna kar Kanun Sleymn, II. Selim ve III.
Muradn hkmetleri ayrntl olarak ve anlalan ariv
kaynaklarna dayanlarak kaleme alnmtr. II. Selimin
ve halefinin zaman annalitik yazlmtr, olaylar yl yl
kaydedilmitir. Kronik, Receb 992/Temmuz 1583 tarihi
ile birden bire bitmektedir. En son tasvir edilen olay Mahmd
Beyin Karaman Defterdar olmasdr. Sonszde leddra
Paadan Receb 992de azledilmi olan Siyvu Paaya
kadar sadrzamlarn bir listesi bulunmaktadr. Girie
stanbulun efsanev tarihi ( Yunan bilgelerinin verdii
bilgiye gre diye sylyor) ilve edilmitir; bk. yk. Nu. 14.
996 en ge 997/b. 2 0 .X I . 1588 ylnda Kyafet l-
insniyye f emHl ebOsmniyye adyla Osmanl hkm
darlarnn kyafet ve ekil ve emaillerini anlatan bir eser yaz
mtr. Bamda nl SaMerfdmin bir takriz*! bulunan (Tak-
rzin. metni GOR, I X , 191, Nu. 25de vardr) Eser bir nsz
( mukaddeme) on iki bolm ve bir sonsze ayrlr. Girite
ressam sad Osmnm ve sadrzamin yardm ile ou
firenk stadlan tarafndan yaplm olan sultan resimlerini
topladm ve bunlarn her biri iin birer metin yazdm
bildirir. Fizyonomyaya inanan birisi olmak dolaysyla
d klktan i yetenek ve kudretler hakknda hkm vermek
istediini gstermek iin Kyfe kelimesini kullanm imi.
On iki blmde de III. Murada kadar Osmanl hkmdar
larnn zamanlarnda gemi olaylar ksaca tasvir (Koruyu
cusu Sadeddnin eserinden yararlanr) ve bu sultanlarn
ekil ve emil ve sairesinden bahseder. Genellikle emHl-i
Osmniyye ad verilen bu eseri, gerek Lokmn koruyan
Sadeddn gerek Knh l-ahbr* (V, 38) da kaynak olarak
kaydeden l beenmilerdir. Ancak Lokmnn kabiliyet
ve ehliyetini taktir umum deildir; bk. GOR, IV, 232 GOD,
III, 1. Bu kitapta Sultanlarn resimleri bulunmaktadr;
bu kitabm yazma nshalarnn deeri tabi her nshann
niteliine gre deiir.
Lokmn hnme-i l-i Osmn adyla bir de manzum
Osmanl hanedan kronii yazmtr. 999/B. 30.1.1590
ylnda bitirilmi olan eser slllenin kuruluu ile balar ve
yazarn zamamna yaklatka ayrmtlar. 997/1688 ylndan
sonraki olaylar bsbtn geni yazlmtr. Manzumede
sadrzam Sinn Paaya byk bir yer ayrlmtr.
Lokmnn dier eserleri II. Selimin hkmetini an
latan Seimnme ve III. Muradm hkmetini anlatan
hinhnmeir. Bu eseri 15. Ramazn 985de Sultana
sunmu, Sultan da bunun zerine kendisine Hnernme*
sini yazmay emretmitir.
Bu byk eserin ksmen tamamland anlalyor
(Bunun iin Ahmed Teyhd Beyin T O EM , 103-111deki
makalesini tavsiye etmek yerinde olur); nk yalnz ikinci
cild mevcuttur. Bu, Kanun Sultn Sleymn devri tarihine
ayrlmtr. Bundan dolay birinci cildin I. Selim iin yazl
masnn dnldn kabul etmek yerinde olur. Mnih
slm eserleri sergisinde (1910) heyecan uyandran ok re
simli olaanst nsha III. Muradm ktphanesinden
kmadr. Cild on fasl bir tezyil ve bir hlime den oluur.
300 yaprak (29 x. 34 santim.) ve std Osmnn 65 minya
trn iermektedir. erii iin bk. TO EM , 105 v.dd..
Lokmn kaynak olarak Sadeddnin Tc l-tevarh?ini gs
terir, fakat bugn yitmi olan bir ok baka belgelerden
yararland muhakkaktr.
Y A ZM A LA R : A ) Mucmil l-tmr ; Londra, Brit. Mz., R.
1135 (Rieu, CTM ss, 54 v .d .).- B ) K yafet l insniyye f ema*il eUOs
mniyye : Dresden, Nu. 373 (Fleischer, CataL 58); Mnih, Devlet K t.,
Nu. 87 (Aramer, atal., 25 v.d.;) Viyana Milli Kt., Nu. 1211 ve 1212
(Flgel, Katal., II, 375 v.d.; bk. GOR, IX , 191, Nu. 25 1; Londra, Brit.
Mz., Add. 7880 (Ries, CTM , 53 v .d .); stanbul Topkap, Sark odas
(Bk. TOEM, 111, n o t).- C) Seimnme : stanbul, Topkap, Erivan
kk; bk. TOEM, 432.- D ) Hnernme : stanbul, eskiden Yldz Sara
ynda, imdi bilinmiyor; bk. F. Saire ve E . F. Martin, Meistervoerke
muhammedanischer Kuns (Mnih. 1912), K a t.- Nu. 866; 39 ve 40 tablo
lar ve Ahmed Tevhd, TOEM , 103 v.dd.
KAYNAKLAR : TOEM , 103 v.d.; 430 v.dd. (Necib sim ); Yeni
mecm a, Nu. 9. (stanbul 1917 : Ahmed R efk); Ahmed R efik : limler
ve Sanatkrlar (stanbul 1924), 81 v.dd.; OM, III, 135 v .d .; SO, IV,
93; Ahd, tezkire, GOR, IV. 232, not; IX , 191 Nu. 25; GOD, II, 1 (bk.
II, 259, not 2 ye de).

142. TALKZDE MEHMED

Genellikle Ktip Mehmed diye anlan Mehmed rivayete
gre nl Moll Fenr ailesindendir. Babas Mehmed el-
Fenrdirx. On iki yl, III. Murad adyla tahta geen
ehzade Muradm hizmetinde bulunmu. 982/b. 23.TV. 1574
de Divn ktibi olmutur. Muhtelif seferlerinde III. Muradm
maiyetinde bulunmu ve nihayet 1005/1596 ylnda defterdar
tayin edilen Seyyid Lokmnm halefi olarak hnmeci
olmutur. 1008/B. 29.7.1599 ylnda lm imi.
hnmeci sfatyla eser yazmtr. Revniyye adl
olan birincisinde o zamana kadar Rumeli Beylerbeyi olan
Ferhd Paa tarafndan Erivann tahkimini (1583 sonu,
bx. OR, IV, 85 v. d..) vm, Tebriziyye adh olan kinci
sinde ise 1595 sonbaharnda (993; GOR, IV, 170 v.dd.) sad-
rzaxn Osmn Paa tarafndan Tebrizin zabtn tasvir et-

1 Flgel, Katalog W ien, II, 225 de Seyyid Lokmnmn Dobruca da sakin Tatarlarn tarihin
den ve San Saltuk Dedenin (Bk. Babinger, E d , IV , 184 v.d .) zuhurundan bahseden br baka
ynzmm yazar olduu yolundaki iddia bana kalrsa doru deildir; bu yaza j . J. W . Lagsss tara
fndan 1854 ylm da Viyana daki yazm aya gre (Nu. 1001, 109y-117r ypr) Seid Lacmani ex Uhro
Turcico qui inscribiiur excerpta adyla iatince ve trke olarak yaynlanmtr.

1 R iz, Tezkiresinde 89da babasnn Lzikiyyeli Taliklssde Mehmed elebi olduu ya-
zmtr. Buna kar bk. Necb sim , T O E M , 423, not., ve OM , III, 34 buna gre ise Denizli*-
lidir (Y ani Ldik^yeU; b k. E d t, I , 979.
mitir. Nihayet* i l i , Murad a ithaf etmei tasarlad h
nme-i hmyn?da Bosna Valisi Haan Paa'nm lmn
de (5. Hamasan 981/b. 2 9 .X I I . 1573) IIL Mehmedin
clsuna kadar (16 Cumada I. 1003/27.1.1595) geen olay
lar ve ksaca Yank ve Ulah seferlerini (1003/1595) anlat
mtr.
Y A ZM A LA R : A ) Revniyye : stanbul Topkap Saray, Erivan
Kk, III. Murd a sunulmu olan olaanst ssl nsha. B) Teh~
riziyye : stanbul, aym ek.- C) hnme-i hmyn : Viyana, Mill
K t., Nu. 1014, iv-99r Ypr. (Bk. Flgel, Katal., II, 234 v.d .; burada
Tarh-i l-i Osmn diye adlandrlmtr, G. Flgel e gre kt bir eser);
stanbul, Ham idiyye, Nu. 352 (III. Mehmed e sunulmu olas nsha);
E vkaf Mzesi, Nu. 1774 (ok ssl nsha).
K A Y N A K L A R : Riz, Tezkire, 89 (buna gre o ehiden lmtr);
TOEM, 432 v.d. (Necb sim); GOR, IV , 233 (Orada Mecd diye anlan
Mehmed le kartrlr); OM, III, 34 (Orada Talkzde Mehmed Sui
diye anlr).

143. HAAN MKM

Hkm mahlasn tayan Haan Dvn K tibi idi ve
bu sfatla ran seferinde sersker ialazdenin maiyetinde
bulunmutur. Cumada II, 1010/Kasm. 1601de Sultanm
bir fermanyla (Bk. GOR^ IX , 421, Nu. 1121, burada Hkm
yerine Hakim yazlmtr; Sar bdullhm na "smda bulunan
ferman Cemleddnin A yn-i ziiref, 41-43 de baslmtr)
Talkzde Mehmede halef olarak hnmeci tayin edil
mitir. Kendisini 1012/b. 11 .Y I . 1603de mevcut bulunan
krk divan ktibi arasnda on nc olarak grmekteyiz.
1023/b, 11.11.1614de Reis l-knb 1027/b. 2 9 .X I I . 1617-
de Nine, 1030/b. 2 6 . X I . 1620de tekrar Reis l-kiittb
olmutur. Sonra Siphi miikbelecisi ve nihayet IV. Murad
Badad seferinden (1048/1638) dndkten sonra tekrar
reis l-Kttb olmutur. Hayatnn sonu hakknda bir ey
bilinmiyor; bundan hemen biraz sonra lm olmaldr.
Hkmnin hnmecV^^L zamanndan kalma toplu
bir eseri olmad anlalyor. Yalnz baz mecmaarda
 yahut n kitaplarnda ona ait baz paralar bulunmak
tadr. Bunlar her halde imdiye kadar yaynlanmamtr.
Y A ZM A LA R : Bk. Necb sim, TO E M 435, buna gre eserin bir
parasnn yazmas Dstr l-in (Flgel, I, 286, Nu. 316?) adl bir
kitapta, ikinci bir paras Veleddn (Y ani B ayezidiyye) Ktphanesinde
bir yazma mecmuasnda bulunmaktadr.
K A Y N A K L A R : Resm, Sefinet er-r es, 28; Necb sim, TOEM,
434 v .d .; GOR, IV , 601.

144. MEHMED (NDR)

Ndiri 980/b. 14. V. 1572 ylnda stanbulda do
mutur. O zaman ehir kads olup ad yk. Nu. 101de
gemi olan Abdulgannin oludur. Hoca Sadeddne (bk.
yk. Nu.. 109) akirdlik etmi 1000/1591de mderris,
1005/1596da sahn 1010/16l9de Selanik, 1013/1604de
Kahire, biraz sonra da Edime, evval 1015/ubat 1608de
stanbul Kads olmu. Cumada II, 1017/Eyll 1608de
azledilmi, evvl 1018/0cak 1610da Galata kads, ban
1021/Ekim 1612de Anadolu kazaskeri olmu Cumada
I. 1023/Haziran 1614de azledilmi, evvl 1028/Eyll
1619da Rumeli kazaskeri olmu, Cumada II. 1029/Mays
1620de azledilmi 1031/b. 16. X I . 1621de tekrar Rumeli
kazaskeri olmu, evvl 1034/Temmuz 1625de hizmetten
affolunarak emekli olmutur. Cumada II. 1036/17.II. 1627
de stanbulda lm ve bid elebi camisinin yanma gml
mtr (Bk. Hadkat l-cevmi\ I 9 152, 4. a.).
Mehmed Ndiri bir divandan (H . K ., Nu. 5707.) baka
II. Osmann (1027/1031) emriyle yazm olduu bir h-
nme brakmtr. Bunda hemen iki bine yakn iki kafiyeli
beyitle (1948, bk. GOR, IV, VII, Nu. 15) talihsiz II. Osmann
ksa sren saltanatn ve zellikle onun leh seferini Hotin
iin yaplan mcadele ile talanmtr. (1621) terennm

1 H. K Nu. 2160a gre hnkr hademesinden Mehmed el-Klr (bk. GORt V, 462) adl
biri Tarh-i sefer-i Hotin (Basmda Hyn diye yazlmtr; b k . bunun iin Fleischer, Cat. Dresd.,
47 Nu. 520, 4.) adh bir eser yazmtr.
etmitir. Manzume II. Osmnn clusuyla balar ve Sul
tann stanbula dn ve bir ehzadenin doumu ile biter
(Bk. GOD. III, 183 v.d.). Zamannda Ndiri mni olarak
da n almtr. Yaad devrin tarih bakmndan ok
dikkate deer ierikli mncft mecmuas da bunu ispat
eder. (Bk. GOR , IX , 249, Nu. 174).
Y A ZM A LA R : A ) hnme : Viyana, Nn. 1050 (Fliigel, II, 258
v.d .; mehur hattat Dervi A lnin elyazs bk. GOR, IV, V II, Nu. 15);
stanbul, Yahya Efendi Ktphanesi, Bk. OM, II, 349.- B ) M neat :
Berlin, Devlet K t., or. 8 2122; Viyana Mill K t., Nu. 291 (Flgel,
K a ta l, I, 268 v.d .), Nu. 293(?). Flgel, K at., II, 269 v.d.).
K A Y N A K : At, zeyl-i N, II, Riz, tezkire, 93 v.dd.; 702 v.dd.;
H .K ., Fezlike, II, 99; SO, IV , 152; TOEM, 498 (Neeb sim; ok ksa);
OM, II, 349; GOD, III, 178 v.dd. (hnme den paralarla, bk. GOR4,
X X X I X , IV , 601, 694).

145. BRHM MLHEM

Mlhemi mahlasm kullanan tbrhm Erzurumludur.
Canbulatzde 1ye hoca olmu -Canbuladzde Hocas lakab
bundan gelir sonra eitli stanbul medreselerinde mder
rislik etmitir : 1039/1629da A brahim medresesine,
1040/1630da Husrev Khya medresesine, 1049/1639 da
Dvd Paa medresesine, 1051/1641de Rum Mehmed Paa
medresesine, iki yl sonra da Kl Al Paa Medresesine,
1055/1645de Kadrgada Mehmed Paa Medresesine, 1056/
1646da Mfti Zekeriyya Medresesine bir yl sonra Sahn,
1058/1648 de Zl Mahmd Paa medresesine; lm tarihi
olmak zere gsterilen 1065/b. 2 5 . X I I . 1650 ylnda Mus
tafa Paa Medresesine mderris olmutur, tbrhm Ml-
hemnin matematiki olarak byk n vardr.
Mlhemi hinhnme adl farsa bir eserin (Yalnz
nsz trkedir) yazardr. Hi olmazsa birinci ksm IV.
Muradm emriyle yazlm olan bu eserde bu Sultanm

1 Bu herhalde 1 4 .Y I.1 6 3 6 da Erzurumda idam edilmi olan Cajabulad-zde Mustaf Pa

adr, bk. GOR .y. 218.
devrindeki olaylara terennm eder Doumundan (1618)
B&dad Seferine kadar' (Kasm 1638) bm, hkmdarn haya*
tnn tarihini anlatr vc dolaysyle I. Mustafa devri durum
larndan da bahseder. Bu birinci cildin ieriidir, kinci
cild Badad Seferinden dnten (1638 sonu) IV . Mnradn
lmne kadar (16. evvl 1049/9. I I . 1640) geen zaman
anlatr.
Nam, Tarh^ II, 257 (I. Basun)ye gre M lhem i bir
dnya tarihi, bir Yunam ve Fireni tarihi yasmtr* Gerekten^
Mneeei&aisda," hmme f hmkk sukm M urd rhi\
ksaca Murdnme ad verilen2 birinci eserin izleri bulun
maktadr. Halbuki Tarh-i m lk- Rm ve Efreme adl
ikinci eserden baka yerde bahsedilmemektedir. Bunun
yitmi almas muhtemeldir.
Nihayet Mlhemi Fethnme-i Kara Bodan* adh bir
eser daha'yazmtr.
Mlhemi resmi sultan hnmecfle silsilesinin sonun-
cusudur.
Y A ZM A LA R : hinahnme ; stanbul, Topkap Saray, ISrivaB
Kk (B k. TOEM , 499). MftlbemTam dier eserlerini hibir yerde Irala
madm.
K A Y N A K L A R : efM* Zeyl-i N, I I A a M e , g m e rda, TOEM .,
I, 49S v.d. (Herab n ) ; GOR, V , 524 ( M m , l , 257*efi) hk. GOR, V ,
594 (Nsm, II 42X9den); J. v. Hanmar, Melhem diye yazar, GOD,
l i , 4M 9de de yledir; OM, III, 12 v .d :

146. NEV ZDE ATULLH (ATI)

Mahlas ti olan tnllh sekin air NevTnin, tam

adyla Yahya k f r A i k Na8h*(Dm. Malkara 940/1533,
lm. stanbul, Zu-kade 1007/Haziran 1599; Ai*i zeyl-i N ,,

2 Bk. Sah&if et^&l*ftr, , 7, 9, a. v e GOR, Y U , 5 5 0 . MOG, I , 241Me m o m L Mnrad

veya L Murad zamanna ait olduu yohradaki tereddt bannala giderilir. - Kahire, TK * l ? l 'd e
bslunmakta olup be bhr &m s'deni b a rei a h u Tsrk-i Szdtn M urd M&n adl eser d e IY .
ifa ? ad ssm am se ait oimahdr.
S Bk. yk . N o . 50. s o t . 3deki b ck i de bnrada ksydedjzed gerekse Kalare ymsmagma
68 v.dd. ve 418 dd., sonra Gibb, HOP, III, 172 v.dd.)1 nn
oludur. 991/1583de stanbulda domutur. NevMPnin olu
olmaktan gurur duyard, ve Nevzde lakabn kullanrd.
Kfzde FeymDh (lm. 1020/1611; bk. yk. Nu. 131) ve
hizde bdulhalmden ders alm, ve sonra Lofe, Silistre,
Rusuk, Tmova, Manastr, Trhala ve skb gibi deiik
yerlere kad olmutur. Ad en son geen yerdeki memuri
yetinden azledilir edilmez 1044/b. 27. V I I . 16342de lmtr.
stanbulda eyh Vefa camisinin avlusunda babasnn kabri
yannda gmldr (bk. Hadkat l-cevmi, I, 130 v.d.;
GOR, IX , 71, Nu. 272, fakat orada Atden bahsedilmez).
At Takprzdenin (bk. yk. Nu. 68) akffik el-
nu*mniyye'sue trke bir zeyil yazd iin burada anlmaa
deer. Hadffik l-hakffik f tekmilet e-ekHk adndaki bu
eser kanun Sleymn ve II. Selim zamanlarnda yaadklar
halde Takprzdenin kaydetmei unuttuu bilginleri
iine alan bir ak'ik el-numniyye Zeylinden baka IV.
Muradm saltanatna kadar gelmi olan Osmanl bilginleriyle
eyhlerinin biyografyal arn iermektedir. Bu Biyografy alan,
Takprzdenin biyografyasm baa getirmek suretiyle,
onun brakt noktadan yrtr ve bylece sultanlarn
srasna gre onuncu tabaka'y yani Kanun Sleymn za
mannda yaam olan dier fakih ve eyhlerin biyografya-
lann yazar, sonuncu onyedinci tabaka IV. Murad devrinde
(1032/1623-1640) yaam olan bilginleri iine alr. lm
yazarn eserine devam etmesine engel olmutur. Bunu
sonradan Uakzde Seyyid tbrhm b. AMnlfeki (bk. ona)
ve eyhi (Bk. ona) devam ettirmilerdir. Atnin eserinde
999 biyografya vardr; bk. H . K , IV, 67 v.d.. airlikte

1 SO, I I I , 475de lzn tarihi olarak Cumada I. 1045/Ekim. 1635 gsterilmektedir; H . K .t

Fezlihe, I I , I28 den anlald zere yl muhakkak yanl yazlmtr.
2 Eer Catalogus cod. reg., 308 deki bilgi doru ise bu Nevs efendi I II. Murada ithaf edil
mi olan Knni Sleymn tarihVnm yazandr. Bu eserin bir yazmas Paris de Mill Ktphane
c.r. XLXV*de bulunmaktadr. SO. IV . 634deki listede bu eser yoktur. stanbulda Esad efendi
Nu. 2158de bulunan Atzde tarihi ile b u eserin ilgisinin aydnlatlmas gerektir.
 de byk bir n olan AfT(Brr Hamse yazmtr; bk.
Gibb9 HOP, III, 234 b.dd.) nin farsa szlerle dolu ve ok
tasannulu bir slpta yazlm olan bu eseri, zamannda
rnek tutulacak kadar n kazanmtr.
Y A ZM A LA R : EaHk l-hakHk t Mnih, Devlet K t., Nu. 102;
Viyana, Mill K t., Nu. 1234 (Flgel, Katah, II, 393 v .d .); Oxford, Bodl
Libr. Sole 65;. Paris, Mill K t., Nu. c.r. 88 {atal.>314), Schefer kollek
siyonu, Nu. 1050 ve 1059; Petersburg, ark Ensttis, Nu. 480 (Smir-
nov, CataL, 49 v .d .); stanbul, Aya Sofya, Nu. 3181/2; Nuri Osmaniyye,
Nu. 3311, 3314/5; Mehmediyye, Nu. 4318/9; Halet E fM Nu. 604, 631;
Husrev Paa, Nu. 395; Esad E f., Nu. 2341, 2309/10; 2342/4; Ragfe
Paa, Nu. 1009/13; Bayezidiyye, Nu. 2422/3; Beir Aa, Nu. 477/8;
Selim a, Nu. 818; Ham idiyye, Nu. 934; Kahire, T K , 202, 228. Ankara
T. T. K . K t., Nu. 65 (eviren).
BASIM LAR : Had'k bhak'ik f tekmilet e-ek'ik. stanbul,
1268, Fol., 15 - f 771 S.
K A Y N A K L A R : IJkize, ZeyUi zeyl, birinci madde; Hiz, Tez-
kire, 70 v .d .; H .K ., Fezlihe, II , 168; Muhibbi, Hulsa, IV , 263 (Kahire
1284 s.; GOR, I X , 240, Nu. 124; GOD, III, 244 v.d d .; SO, II I , 475; Gibb,
HOP, II I , 232 v .d d .; OM , III, 95 v .d .; WsterfeM, G<L4, 268, Nu. 562;
Brockelmann, G^4L, I I , 427 (orada G iA ya gre Muhammed diye adlan
drlr.).

147. MEHMED B. AHMED NERKES

Herkesi mahlasl olan Mehmed 1000/1592 sralarnda
Saray Bosnada domutur. Kad Nerkes hmedin oludur.
Babasnn Nerkes lakabna bal olarak ounlukla Ner-
keszde diye anlmtr. Daha genr yata iken stanbula
gelmi olmaldr. Burada Fkh tahsil ettikten sonra tekrar
Bosnaya memleketine dnp bir ok yerlerde mderrislik
ettikten sonra Gabela, Mostar (1030/1620), Yenipazar,
Banyaluka (1038/1628), Manastr gibi yerlere kad olmutur.
Receb 1044/b. 2 1 .X II.1 6 3 4 de Erivan kanl seferine
kan IV. Murdm maiyetinde vakanvis- olarak bulunmu

3 V stenfcld, G dA , N u. 562 ye gre M nhftb!, A i nin biyografyalarradan** ok yararla-

lanmtr**.
fakat daha 1045/1635 baharnda Gebze civarnda attan
derek lmtr; Cesedi stanbulda (Eyybde ?) g
mlm olsa gerektir.
Herkesi ok teklifli ve tasannulu slubu ile n almt.
ok gariptir ki, o zamanlar bu yolda yaz yazmak hevesi
bir moda hastal olarak Avrupa da da hkm srmek
teydi (bk. MOG, I, 153). Nerkes Lisn bugn bile lfz
ynnden pek ykl ve tumturakl sluplar iin bir vasf
olarak kullanlr. En nl eseri bir Hamse*dir; bk. MOG,
I, 153, orada iindekiler ve basm hakknda daha geni
bilgi vardr Yalmz sefer sras iin vakaniivs tayin edilmi
olduundan Nerkes tabii bir ey yazamamtr. Buna kar
mensur eserlerinden ikisi tarih edebiyat arasnda anlmaya
deer. lk olarak, Sultann kayn biraderi ve sadrzam
Slih Paamn kardei sava Bonak Murtez Paamn
(lm. Mart 1636 sonu; bk. A. v. Gevay, J, v. Chmels Oes-
err, Geschichtsforscher, II, (Viyana 1841), 73) valilii zama
nna ait olarak 1038/1628 ylnda yazlm olan vasi el-kmii
f ahvl el-vezr kl-dil adnda tarihten, sonra da, tarih kay
na olarak deerli ve her paras yalnz o zamann Osmanl
slbunun bir rnei olmakla kalmayp ayn zamanda tarih
belge olarak da kymetlendirilebilecek olan j ^ smdan bahset
mek gerekir. n kitabnda deiik konulu eli yaz vardr.
Y A ZM A LA R : A ) Vasi e-kmil : Viyana, K t., Nu. 1059. ypr.
298r v.dd. (Fliigel, Kat., II, 265; Bk. MOG, I, 154); gene orda, K on s.-
A kad., Nu. 308 (Krafft, Katal., 114; iindekiler hakknda tam bilgi);
stanbul, Topkap Saray, Erivan Kk (Nerkesnin ilk yazm as.).-
B ) n : Berlin, Devlet K t., or. 8 1613 ve or. 2 3375; Mnih, Devlet
K t., Nu. 235 (Aumer, Cat., 63); Viyana, Mill K t., Nu. 257 (Fliigel,
K at., I, 248; seme paralar); Nu. 1059, Y pr. 258r-297r (Fliigel, Kat.,
I I , 265 ve GOR, I X , 249, Nu. 172); gene orda K o n s.- A k., Nu. 87 (Krafft,
Katal., 41 para).
K A Y N A K L A R : Ukzde, zeyl-i zeyl\ eyh, zeyl-i zeyl; Riz,
Tezkire, 97; GOD, III, 229 v.d ., GOR, IV , 603; SO, IV , 158; MOG, I,
152 v.dd. (F. Babinger); Safvet Beg Baagi, Bosnyai i Hercegovci u
islamskoy knyizevnosti (Sarayevo 1912); 59-72; Yeni Mecm'a I. (stan
bul 1917), 15-18 say; OM, I I, 440. v.d.
 148. AHMED HAAN BEYZDE
Asl ad Ahmeddir ve 1585 de reislkiitth olan kk
Hasas Beyin oludur. Babasnn, mesleine girmi, 1598/
1603 yllar Macar- seferlerine, Serdar Satrc Mehmed Pa
amn ktibi sonra tezkireci ve 1601den sonra reisiilkt-
tb olarak katlmtr. 1018/1599da Anadolu Defterdar
idi; H . L, Nu. 2160a gre 1046/5.'Y I . 1636da lm
t r1. Sultan IV. Murda ithaf edilmi olan Tarh-i l-i
Osmannn birinci ksm Sadeddnin Tc l-tevrh'inden
(Bk. Yk. Nu. 109) zetlenerek ahntlanmtr; Kanuni
Sleymann clusundan I. Mustafann ikinci defa tahta
kma (1032) kadar gelen ikinci ksmn son blmleri
yazarn grd olaylar tasvir eder ve bunun iin de H* C.,
(Fezlike, I, 11, 71) Peev (II, 210, 238, GOR , IX , 294 yan
ltr), Soakzde ve Nam (I, 112, 113, 122, 127) gibi ta
rihiler deerli bir kaynak olarak bundan yararlanmlardr.
Eserin yazlmas 7. Receb 1031den 19 Cumada I. 1032ye
(= 1 8 , Y, 1622 - 21. I I I . 1623) kadar srmtr. GOR,
I X , 204, Nu. 65e gre belki bir yanllk sonucu olarak,
tarih Osmanl devletinin kuruluu ile balar denilmektedir*
Ahmed bir de Kani Fethnmesi yazmtr.
Y A ZM A LA R : A ) Tarh-i l-i Osmn : Viyana, Mill K t., Nu.
1046, Ypr. 209v. v.d d ., 1032ye kadar gelir; Nu. 1047, 926 dan 1032y
kadar gelir; Nu. 1049, 1003 den 1045 e kadar gelir, yani 1032 den 1045e
kadar devam ettirilmitir (Masan Beyzade tarafndan u n ?); bk. Fliigel,
II* 255 v.dd., ve GOR, I X , Nu. 65 ve I X , 205, Nu. 75 ( Kpriilzde
Akil Bey ; bunun iin Flgel, II, 257, Nu. 1049); stanbul, Ragb
Nu. 987, Nuri Osmaniyye, Nu. 3105/6; Esad., Nu. 2136; Kahire, T K ,
169., Ankara. T. T, K . K t., Nu. 517 (eviren.),- B ) Kana Fethnmesi :
bilinmiyor.
K A Y N A K L A R : Ahmed Resmi, Sefinet er-riTesd, 26 v.d. (bundan,
aynen, ayn-i zuref, 21 v .d .); E d , I I, 196 v.d. (J. H Mordtmann, ben
burda bunu izledim); OM , III, 46.

1 OM , I I I , 46ya gre 1035/1625 de lm v e Gmsy mezarlna gmlmtr.

 149. S B. LUTFULLH
Sana kalelerinden biri olan Zu Marmarda 986/1588de
domu olan s b. LutfUh b. el-Mutahhar1 b . erefeddn
Yahy el-Yemen! b. Reslulll Yemendeki muzaffer Trk
lere katlmtr. Babas 994/1586da Trkler tarafndan
stanbula gtrlmtr. Kendisi 3. Rebi I. 1048/15.V II.
1638de lmtr.
901/1495 ylndan 1039/16292 ylma kadar Yemen-
deki Fetihleri, isyanlar ve olaylar anlatan Ravh eUrh
fm hadata ha?d el-mVa el-tsia min el-fitan ve*l-futh
adyla kronik biiminde bir eser yazmtr.
Y A ZM A LA R : Berlin Devlet, K t., Nu. 9743 (Ahlwardt, Katal. f
I X , 251); Londra, Brit. Mz., suppL 590 (bk. Rieu, A M , suppL, 381
v.d.). Kahire, A K , V , 60 v.d. ve 139.
K A Y N A K L A R : Brockelmann, GAL, I, 402 ve Yazm a Katalog
lar; Muhibbi, Hulsa, II, 472, III, 293 : REU, SuppL Ca., 381 v.d.

150. EREFEDDN (MR EREF)

Mir eref diye anlan Seyyid erefeddm Hiiseyn aslen
Krdtr; Tebriz civarmda domutur. Sonradan Osmanl
devletinde kadlk etmi ve skdar kadlndan emekli
olduktan sonra 1050/1640 tarihinde lmtr.
erefeddn alt bba ayrlan Enfs el-ahbr (H. K
Nu. 1375 ve 2323) adl farsa bir tarih yazmtr. Her bb\n
iindekiler unlardr : 1. Yaradl, 2. Fars krallan, 3. Siyer
(Peygamber tarihi), 4. Halifeler, 5. Abbasler. 5. Mool
Hkmdarlar, 7. Timur, 8. Osmanl hanedan Kitap
1026-1032/1617-1622 yllarnda yazlmtr.
Y A ZM A LA R : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : I. 463, v.d. ve II, 154 (onu tanma benzer);
Bundan da OM t II I , 73.

1 Byk babas el-Mutahhr ve onun iki olu ve bunlar arasnda baba ILutfulh iin bk.
F. W8tenfeia, Jemen m X I . ( X V I I I ) . Jhdt. (Gttingen 1885), 20, 58.
2 Ahiwardt ve Rieuye gre byle; Kahire, A k , V , 60 ve 139*a gre ise eser ancak 1029/
1620 ylna kadar gelmektedir.
 151. ABDULLH ELEB, (RIDVN PAAZDE)
Vaktiyle Kefe valisi olan (1019/1610) Rdvan Paann o
n olup bir sre mteferrikalkta bulunan bu yazarn bayat
hakknda fazla bilgi yoktur. 1049/1639 ylnda Sultan I.
brahim zamannda yazlm olan Tarh-i Rdvan Paazade
adh Dnya tarihine ait eseri yuvarlak hesap alt yz b
lmde btn eski ve yeni tarihi anlatr. Bu kitabm dokuz
faslm tutan Msr tarih ayn zamanda balama ve kar
latrma temeli olarak alnmtr. Yazar teki gzlemlerini
de bu dokuz fasla balamaktadr1. Eski ve yeni tarihin
olaylar, tarih incelemeler, istatistik bilgiler hi bir dzen
gzetilmeden karmakark yazlmtr. Bahsedilen dokuz
fasl yle yazlmtr : 1. nsann yaradlndan kitabm
yazld zamana kadar (Dnya tarihi bakmndan bir
giri), 2. Tufandan sonra Msr Kr allan, 3. Msrn tlsm-
lan, 4. Msrn dier memleketler yanndaki ncellii, 5.
Msrn blgeleri, 6. Msrn Halifeler zamanndaki valileri,
7. Msr hkmdarlarnn ykllarnn nedenleri, 8. I. Selim
ile Knsh el-Gr arasmdaki muhabere, 9. I. Selimin
Tmnbyla be sava. Sadrzam Kara Mustaf Paaya
(lm. 1053) ithaf edilmi olan eser dikkati pek ekici olarak
Deccl a ait hikye ve Ynusun baln karnndaki dua
syla biter.
Bundan baka Rdvan Paazde yazd Tarh-i hnn-i
Tatar ve-det-i Kpak adl ksa bir tarihi eseri de Kapdan
Hseyn Paaya sunmutur. Bunda IY. Mrad zamamna
kadar Krm hanlarnn tarihi anlatlmaktadr.
Y A Z M A L A R : A ) Tarh : Berlin, r. 8 962 (1090 tariH i kopya);
Viyana, Mill K ., Nu. 858 (Flgel, Katal., II, 90 v .d .; bk. GjR, I X ,
183); Gotha 157 (Pertsch, K at.9 129, 9 yerine 12 fasl iermektedir ve Msr
taribi sultan I. brahim e kadar anlatlmaktadr); Londra, Brit. Mz.,

1 Ekseri yazm a mshalarda Msrn Osmanl Valilerinin trl byklkte listeleri bulun
m aktadr; 1050 sralarnda yazlm olan eser bakalar tarafndan devam ettirilmie benzemek
tedir.
 3% ve Add 24956 (Re, CTM , 68 v.d .; Berlin ve Viyan dakiler gibi
9 fasl iermektedir); Leiden, Nu. 941 (Catalogus, III, 23; 1056ya kadar
gelir); Paris, Mill K t., Schefer kolleksiyonu, Nu. 1041 ve 1043 (Blo~
fibet, 162, 163; 1050 ve 1065(?) yllarna kadar gelirler); stanbul, Baye-
zidiyye, Nu. 2467; Ham idiyye, Nu. 900; Mehmediyye, Nu. 4302 ( Risale
f tarih M isr); Kahire, T K , 175 2._B ) Tarh-i Hnn i Tatar : Paris,
Mill K t., ve Arsenai K t., Nu. 39; bk. A F G H , X I I I (1822), 421, Nu.
124.
TERC M ELER : Tarh-i Hnn-i Tatar : Paris, Mill K t., Trad,
Nu. 39 (atal, cod. reg., 358), Yazm. Franszca tercme, bix Gen D ilci
tarafndan.
K A Y N A K L A R : A d geen yazma kataloglar, zellikle GR, I X ,
183 ve .Rieu, C T M , 68; OM, III, 103 v.d.

152. MEHMED B. MUSTAF (RYZ)

Moll Mehmed 980/1872de domutur ve Birgeli

(zmire bal) Mustafa efendi adl birisinin oludur. nce
leri mderris sonra Halep Kads olmu ve Sefer 1054/17.IY .
1644de lmtr (G O R , YI, 44e gre Kahirede). E l-a s a m m
lakabn kullanrd. airlik de Riyazi mahlasm tard.
Balca eseri, iinde 384 airden bahsedilen R i y z el-
T a r ( H . K . , 2818 ve 6724) adh airler tezkiresidir. Bu
eser 1018/1609da bitirilmitir (U. J., Nu. 6734 tamamiyle
yanltr). Riyazi bundan baka tbn Halliknm V e fe y t
el-a ?y n adl eserini ksaltarak trkeye evirmitir1.

2 Yazar TacCel-ezhr f acHb el-aktr adh olup yazan bilinmeyen arapa kitabn sras
dtke baka eserlerden aktarmalarla geniletilmi bir terceroesini yazdm sylemektedir
(Bk, Pertsch, Gotha, 129 ve Rieu, 68b).

1 m Halkim Vefeyt' ok nceleri farsa ya evrilmi olup Osmanl lkesinde bundan

istifade edilmitir. 895/1490d a Ysuf B. Ahmed B. Mehmed b. Osmn bir Farsa tercmeyi
bitirmitir (Londra, Brit. Mz. Nu. Add. 1674; bk. Rieu, S P M , I, 334). I. Selim zamannda ve
onun emriyle (A M iil-) Kebr b. Uveys b. Mehmed Latifi yahut Kdze (lm. Kahire 930/1523;
bk. H. K ., V I, 455) bunu izlemitir. Eser Oxfordda Bodl. K t., Nu. 361de vardr; bk. Ethe,
atal., 193; Cambridge, K ing s College Nu. 110 (bk. E. G. Browne, SyppL Handlist, 223, buna
gre 5. Zul-kade 926/17. X . 1520de stanbul da bitmi olan birinci ksm avtografya, 928/1522 de
bitmi olan ksm ise avtografyam n kopyasdr). Kiyas, eseri ksaltarak trkeye tercme eden
ilk iidir. Fakat bu tercmesi pek yaylmama benzer. nk Moll Mehmed b . Mehmed R o-
doszdemn [Ayasouklu, 23. Muharrem 1113/30.I V . 1701 de stanbul da mderris iken lm
ve E yyb de dris K k (bk. yk . Nu. 28)nde gmlmtr; bk. SO, IV , 200] tercmesi (bn
 Y A Z M A L A R : Riyz e-sfar : Berlin, Devlet K t., or. 8. 105!
or. 8 1042; Viyana, Mill K , Nu. 1237 (Flge., Katal. y II, 268), Kons.
A k., Nu. 314 (Krafft, Katal., 126); Hamburg, ehir K t., Nu. 282 (Bk.
Der slam, X IV , 364); Uppsala, Nu. 303; Paris Mill K t., c.r. Nu. 248;
stanbul, niv. K t., 20, 678, 3384; Mahmd Keml Bey Kolleksiyonu.
TERC M ELER : V. v. Rosenzweig - Schwanau tarafndan ks
men, Kons. A k., de Viyana da; bk. ZDM G , X X (1866), 439, Nu. 3 (20
varak).
K A Y N A K L A R : Rz, Tezkire, 38 v .d .; SO, II, 425; GOD, III,
367; GR, V I, 44; OM , II , 183 v.d

153. SNAS MEHMED A&A

ins Mehmed Aa Yenieri ocaklarndan birine men

sup olan Bayku Haan Aazdenin oludur. Kendisi
Yenieri orbacs olmutur. Yaad zaman hakkndaki
bilgi Sultan brahim devrinde (1640-1648) alm oldu
undan ibarettir. Tezkiret es-seltn ve-meclis el-kavnn
adyla drt ciltlik bir tarih yazmtr. Yalnz birinci cildinin
hilkatten Muhammedin peygamberliine kadar olan zamana
ait bilgiyi ierdiinden baka bu itabn blmleri hakknda
bilinen bir ey yoktur. Bundan baka Kanun Sleymnm
Zigetvr seferi hakknda Feridn Beyin (bk. yk. Nu. 89)
Nzhet el-ahbr adl kitabn zetleyerek 1058/27.1.1648
ylnda Nzhet el-ahbr f icmal sefer Zigetvr adyla bir
eser yazmtr.
YAZM A LA R : Tezkiret es-seltnin birinci cildi stanbulda- Top-
kap Saraynda Erivan kknde bulunmaktadr.
K A Y N A K L A R : OM , III, 30.

RaUikn Tarki ad ile stanbulda baslmtr) bunun yerini tutmutur. Sadrzam Kara Mus
tafa Paa iin (bk. E d , I I , 8 0 ; v.d.) 1087/1676 ylnda meydana getirilen b u tercme1 ( if . K . t
Nu. 14580) nin yazmalar bir ok kollelcsiyonarda vardr : Msl. Viyana, Mill kt., Nu. 1239
(Flgel, Katal., II, 399 v .d .); stanbul, A ya Sofya, Nu. 2231; Ham idiyye, Nu. 926; Selim Aa
Nu. 778; Mebroediyye, Nu. 4297/8; Nuri Otmamiyye, Nu. 3223/4; Bayezidiyye, Nu. 2406; Beir
A a, Nu, 4$6.
 154. HACI L
Hc Alnin ancak divan Ktibi olduunu ve X I . yz
yln ortalarnda yaadn bilmekteyiz. Kendisini l
adyla adlandrd anlalyor.
l 1060/1650 ylnda Kutbeddn (bk. yk. Nu. 12)nin
e l-b a rk e l - Y e m n fi* l-fe t h el-O s m n adl eserini T e lh is
e l - Y a m n adyla trkeye evirmitir; adndan da anla
laca zere bu bir zet olsa gerektir. Bundan baka Nb
gibi Kamina seferi hakknda bir yaz yazmtr. Nihayet
1074/1663 ylnda nl velilerle bilginlerin biyografyalanna
dair T u h fe t l-m c h id n adl bir kitap yazmtr.
A) Telhis el-Yem n: st. Millet Mt. Nn. 801 (1862). - B ) Tarh-i
Km ina: Bilinmiyor. C) Tuhfet l-mchidn: Bilinmiyor.
K A Y N A K L A R : OM, III, 47 ve 101 (A l l)

155. YASF
Vasf kimlii iyice anlalmayan bir yazarn mahlasdr.
nceleri Kapdan Paa olup bir ok defalar Sadrzamla
ykselen Halil Paa (Kayserili, asl Ermeni, lm. 1040/
1630, bk. H . K ., fezlihe, II, 137 v.d., ve J. H. Kramers,
E d t, II, 942 v.d.) mn I. Ahmed ve IV. Murad zamanndaki
seferlerini Tarh-i Hall Paa veya Gaztnme-i Hall Paa
ad verilen bir eserde tasvir ettii iin on yedinci yzylda
yaam olmaldr. Olduka ayrntl olan bu yazda, yalnz
Osmanl tarih yazarlarnn deil Avrupa tarih yazarlarnn
da lml ve dil diye vdkleri (Bk. GOR, V, 77) Hall
Paanm karada ve denizde geen btn seferleri anlatl
maktadr.
Y A ZM A LA R : Viyana, Mill K t., Nu. 1043 (Bk. Flgel, K ata l,
II, 253 v.d .); stanbul Esad E f., 2139 (Orada fihrist de yazarn ad
yazldr).
K A Y N A K L A R : Yukardakiler gibi.

1 Y an i O M , I l I de l iki defa kaydedilmitir : Mahmud Kem l B ey in Menkib-i hner-

vern. mukaddimisinde S. 100 de (stanbul 1926) syledii gibi zaten bu A l, Mustaf l ile
(bk. yk. Nu. 110) okluk kartrlmaktadr.
 156. YSUF AA
1030/b. 2 0 . X I . 1620de Kahirede erkeslerin ktibi
olduundan baka bayat hakknda bilgi olmayan Ysuf
Aa, krnin manzum Seimnme'*sini Vali Koi Beyin
zendirmesi zerine dzeltilmi olan yeni nshasndan nesir
olarak trkeye evirmi ve bu srada baka tarihilerin
yazlarndan da Mesel tbn Znbl (bk. yk. Nu. 38)
kaydediyor yararlanmtr.
Ysuf Aamn Selimnme'sinin Viyanadaki yazma
nshasna Msrn I. Selim tarafndan fethinden Receb
1052/Eyll 1642de Maksd Paanm tayinine kadar Msra
gelen Osmanh valilerinin bir listesi ilve edilmitir; , bk.
bunun iin GOR, IX , 103 v.d..
Y A ZM A LA R : Berlin, Devlet K t., or. 8 1045; Viyana, Mill K t.,
Nu. 1008 (bk. Flgel, Katal., II, 229 v.d.).
K A Y N A K L A R : GOR, II, V I, Nu. 13; I X , 193 v.d ., Nu. 33; OM,
II, 193, 5 a.

157. ZYED D N BRHM (NR)

Nr Mahlasl Ziyeddn thrhmin hayat hakknda
fazla bilgi olmad anlalyor. GOjR, V , 15 ve 601e gre
Badadda kadlk etmitir. O, Badadm abn 1048
(Aralk. 1638)de kuatlma ve fethini ayrntl olarak tasvir
etmitir. Bu eser Osmanl tarafndan ok fars tarafna ait
geni bilgi verdii iin bu olay tasvir eden dier eserler
den1 ayrlr (GOR, V , 671). J. v. Hammer, Fethnme-i

1 Bu kuatmann sn dikkate deer tasviri mehur fransz seyyah Sieur da Loir (Kasm
1639dan Haziran 1641*e kadar Douda scyahet etmitir^m nemli seyahatnamesi Les Voyages*
(Paris 1654, 4)da bulunmaktadr, bunda o la domination dit Grand Seigneur, la religion et les
moeurs de ses sujeis ensemble ee qui se passa d la mort du fe u S. Mourat dans le serail, les
ceremonies de ses funeraillcs . . . . avec la relation du siege de Bahylone fa it en 1639 (Yani Ba
dadm 1638 ylnda)dan bahsetmi ve b u kuatmaya ait yazy latince transkripsiyonla trke
olarak ve franszea tercmesiyle basmtr. Trke metin 224 S. - 254. S. la n doldurmaktadr
fakat bunun yazaranm kim olduu anlalamyor. A ncak bu trke ksm dil tarihi bakmndan
da aratrlmaa deer. B k. GO?, V , 248 not.-L on dra Brit. Mz., Nu. A dd. 18071, 235-237 ypr.
tarda (Rieu, C T M , 36a) k i ksa JBadd Fethnmesi ile St. Gerraain-en-Laye de ehir kt., Nu.
379da bulunan Tarh-i Feth-i Saddhn kime ait olduunun ortaya karlmas gerektir;
b k. J. v. Hammer, A fG H , X I I I , 389, N u, 83.
Badad adl bu eseri eletiriyorsa da, Nrmn yazdklarnm
doruluundan phe etmesi doru deildir. Zira Nr
Badadn kuatlma ve fethi srasndaki olaylar hakknda
ok iyi bilgisi olduunu gsteriyor. Bunun iin de eserinin
deeri vardr. Eser IV. Muradm lm ile (1049) sona
ermektedir.
Y A ZM A LA R : Viyana Milli K t., Nu. 1054 (FIgeL K at., II, 261,
v.d .; GOR, V , 671; I X , 205, Nu. 78), 231 ypr. Byklnde.
K A Y N A K L A R : GOR, V, 15, 601, 671; Flgel, K a ta l, II, 261.

158* MUHAMMED B. ALLN

Muhammed k Allan k AMIh el-MeMk k A l b.
Mubrekh el-Sddk ei-Alev, Mekkelidir. Orada yaam
ve lm bir eyh olmas muhtemeldir. ok eser yazm
olan eyh Cemleddn Muhammed k Al k Muhammed
k Alln bunun akrabalrmd an biri olmaldr; bk. JET. K*9
V II, 1115, Nu. 4313, burada altm kadar eserinden bir
kann ad yazlmtr; ve Wiistenfeld, GdA, 270 v.d.,
Nu. 567.
Mulamraed b. Alln Badadm kuatlmasn ve fet
hini tasvir eden El-feth el-mustecd f eth Badd (H. K .9
Nu. 8B85) adl kitabn 1048/1838 ylnda yazmtr. Bu
biricik tarih eseridir. nk dier yazlar ttn imee
(H. K ., 3619) ve hacca gitmenin kutsallna (H. K ., Nu.
11371) ilikindir.
Y A ZM A LA R : Bilinmiyor.
K A Y N A K L A R : H .K ., Nu. 8885; J. v. Hammer, A F G H , X I I I
(Viyana 1822), 423, Nu. 146 (Yalm z kitabn adndan bahsedilir).

159. MUSTAF B. RIDVN

Hc Mustaf k Moll Rdvn Badadldr, ve 1048
ylnda (Kasm 1638) bu ehrin dtn grmtr.
Fethnme-i Badd adl eserinde tasvir edilen olaylarn
1030/1621 ylndan sonrakilerini gzyle grdn aka
syler1 Bu fetihname Kanun Sleyman zamannda 941/
1534 ylnda Badadm fethiyle balar. IV. Murad zamamna
kadar geen olaylar kronik biiminde anlatr. Buradan
itibaren asl eser balamakta ve 1049/1640 ylmda IV.
Muradm lm ve I. brahimin clusu ile bitmektedir.
Eser Umum yerlerde okunmak zre yazlm olmaldr.
Y A ZM A L A R : Oxford, Bodl. Library, Nu. or. 276 (Her halde
Unicum).
K A Y N A K L A R : Yazmann incelenmesi.

160. AHMED (HAMD)

Hayatna dair bir ey bilinmiyen Ahmed Hamd, IV.

Muradm hkmeti srasnda (1623-1640) bu sultana ithaf
ettii Tarh-i M isr adl kk bir eser yazmtr. Bu yaznn
konusu I. Selimin Nil diyarn fethine aittir. ki blme
ayrlr. Bunlarn birincisi nceki ve savaa sebeb olan olay
lar, kincisi ise seferi ve Suriye ile Msrn fethini anlatr.
Y A ZM A LA R : Viyana, Kons. A k., Nu. 258, 41 4 yaprak doldurur.
K A Y N A K L A R : Kzat, K a ta l, 96.

161. MEHMED B. MEHMED

Edirneli olup divan ktipliinde bulunduktan sonra
stanbulda Beylerbeyi Emir l-mer medresesinde m
derris olduundan, 10. Rebi5 I. 1050/30. Haziran 1640'da
orada ldnden baka hayatna dair bilgi yoktur.
adl tarih eserinin bi
ISuhbet l-tevrh ve'l-ahbr
rinci ksmnn ayr iki ekli vardr1. Mehmed birincisini

1 1018 (!) ylnda Baddda domu biri tarafndan yazlm ohp Kitb-i Tark gibi basit
b ir ad tayan kk bir yazm a (47. ypr) 1028/1619da Badadda geen olaylarla balar ve
Sultan brahim (1049-1058/1640-1648) v e II. h A bb ssa (1052'1077/1642-I666) kadar devam
eder; eser Leiden, niv. K t., cod. Schutens 1278 (1), bk. CataL, IV , 29da ht hm m akt.adr.
stanbul'da U mum kt., Nu. 4955 de hakknda fazla bilgi verilmeyen Tarh-i Badd adl
Trke bir eser vardr.

1 J. v. Hammer ve Ch. R ieunn eserin iki ayr tertibi hakknda verdikleri bilgiler aka
anlald zere eserin hkm dar sllelerinden bahseden birinci ksmna aittir.
1030/b. 2 6 . X I . 1620 ylnda Sultan II. Osmana (1026-
1031), ok geniletilmi olan kincisini ise Sultan IV. Mu-
rada (1032-1049) ithaf etmitir. Birincisi iki cilddir. H . K .,
Nu. 13631e gre bunun birinci cildi 87 hkmdar slale
sinden, kincisi Osmanl tarihinden bahseder.
Her iki ksmn iindekiler hakknda Rieu, CTM, 31
v.d.da tam bilgi vardr. Eser I. Ahmedin 23 Zul-kade
1026-22. Kasm. 1617deki lmyle biter. Eserin birinci
ksm H . Kamuda knayarak gsterdii zre (VI, 315)
Cenbnin (Bk. yk. Nu. 90) dnya tarihinin bir zetinden
barettir.
Eserin yalnz birinci ksm daha ayrntl olan ikinci
tertibi de iki blme ayrlr. Bunun ikinci blm birincinin
eidir ve yine I. Ahmedin lmne kadar 2 (1026/1617) Os-
manl tarihini anlatr.
Y A Z M A L A R : Birinci tertip : Viyana, Mill K iit., Nu. 859 (yalnz
birinci ksm, bk. Fliigel, Katal., II, 91 v .d .); Nu. 860 (Birinci ksmn
zetleri); Paris, Mill K t., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1022 (Blochet,
atal., 157; 1028 e kadar gelir); Londra, Brit. Mz;., or. 31 (Rieu, CTM ,
30 v.dd.). k in ci tertip : Berlin, Devlet K t., or. Nu. 1039, 8; Viyana
Nu. 861 (FlgeL, Kat., II, 93, iki ksm; Osmanl tarikine ait ikinci
ksmn paras Nu. 862 de); Manchester, niv. K t., Lindsay Kollek
siyonu, Nu. 123; Uppsala, niv. K t., Nu. 253 (B k. Tornberg, atal.,
171 v.dd., iindekiler hakknda tam bilgi ile; yalnz 1. ksm); Oxford,
Bodl. Libr., Sale, 64; Petersburg, Umum K t., Nu. 521 (B. v. Doru,
atal., 467); Asya Mz., bk. B* v. Dorn, Asiat. Museum, 382 ve Melanges
siatiques, V, 460. stanbul ktphanelerinde aadaki yazmalar varsa
da bunlarn hangi tertipten olduklar fihristlerden anlalmaktadr :
Nuri Osmaniyye, Nu. 3443/7; Ham idiyye, Nu. $95/7; Ham idiyye, Nu.
995/7; Laleli, Nu. 2108/9; Mehmediyye, Nu. 4202/3; Halet E f., Nu.
589; Bayezidiyye, Nu. 2456; Damad brahim, Nu. 925; Kahire, T K ,
2372. Yazm a.). Ankara T. T. K . K t., Nu. 518 (B irinci tertip, (eviren).
B A SIM LAR : Nkhet l-tevrh ve l-ahbr, stabul, Amire, 5. Receb
1276/28. I. 1860, 2 ypr + .2 4 S + 7|r S. (ecereler v e Slleler) + 251

2 Bir ok yazmalarda Msrn Osmanl valilerinin bir listesi vardr; b k. msl. Flgel, Katal,
I I , 93 ve basm.
S. Msr Valileri listesi bu kmn yazl srasnda vali olan Mustafa
Paaya kadar gelmektedir (7. a ban 1026).
K A Y N A K L A R : GOR, I X , 181, Nu. 3 (Birinci tertibin iindekiler
hakknda bilgi); Kies% CTM., 30 v.dd.; Fliigel, Katal., II, 91 v.dd.; OM,
11 (burada Mehmed b. Mehmedin Tuhfet es-sukk adl bir eser daha
yazm olduu iddia edilmekteyse de bu her halde Edirne li Mehmed
b. Dervi Mehmed (Sen) ile bir kartrma sonucudur, halbuki bu iki
yazarn birbirine kartrlmamas gerekir bk. H .K ., Nu. 7773 (IV , 106).
H .K ., da iki kiiyi birbirine kartryor. Bk. Nu. 5344, buna gre Meh
med Sen Balkesirlidir, her halde Sen mahlasl baka bir air.

162. EMSEDDN MEHMED B. MEHMED

(ER)
IV. Murad zamannda (1623-1640) yaam olduu
anlalan emgeddn Mehmed h Mehmed e-er, Emr
Yahy k AM ultif Kazvin5' (dom. 885/1480, lm. 23.
Receb 962/Haziran 1555, sfahan)nin Lubb -tevrh
(Bk. H. K ., Bu. 11076) adl farsa yazlm dnya tarihini
trkeye evirmi ve zerinde ayrca almtr. Eserin
tertibi aslnn tertibi gibi olup1 yalnz asl drt ksm
olduu halde tercmesi alt ksm?a ayrlmtr. Birinci ks
mndan sonra Adem ve haleflerini anlatan bir ksm eserin
sonuna da IV. Muradm 1049/1639 ylndaki lmne ka
dar Osmanl tarihini anlatan bir ksm ilve edilmitir.
Y A Z M A L A R : Yazarn yazd ilk nsha : Viyana, Kons.
A k., Nu. 251 (Bk. Krafft, Katal., 92) : Byk 8, 59 ypr., yazarn
elyazs notlar ile 1055/1645 yihnda yazlmtr; 1051/1641 ylma kadar
geen olaylar anlatr; *) Kitabn banda yazarn mhr vardr :
emseddn hdim-i er'i mhn,
K A Y N A K L A R : Kraff, ayn. esr.; MOG, I, 85 (P. Wiitek).

1 20. Zu l-H icce 948/Nisan. 1542 de bitm i olan, Emr Yahya nn eseri iin bk. B. v. D o m ,
Asiatisckcs Museum 670 v e Melanges Asiatiques, I, 3; eserin latince bir tercmesi Mcdulla H is-
toriarum ad altnda . F. Bsehmg in Magazin fiir die neue Historie und Geographie'sinde X V I I .
C. de kmtr (H alle 1783, GiJher Galminin el yazs tercmesinin basm ; bk. onun In Hame-
dallae Casbinensis, Persae sapientiam universi, Paris, 1641, 12 adl yazsna).
* K itapta 1051/1631 (41 olacak) ylnda yazlmtr; 1055/1645 ylna kadar geen olaylar
anlatr eklinde yazl ise de bunun bir tertip hatas olduu aka grldnden yukardak
ekilde rakamlarn yerini deitirdim (eviren).
 163. MUSTAF, KO B EY
Koi Bey diye . anlan Mu&af Griceli ve Arnavut
tur (bk. H. Gelzer, Vom Hl. Berg und aus Mazedonien (Leip
zig, 1904), 201 v.dd.). Ko yahut ko (Yani krmz) ad
OM, III, 119, nota gre arnavuda imi. Kkken stan
bula gelmi sarayda eitilmi, Sultan I. Ahmed devrinden
Sultan IV. Murad zamanna kadar hkmdarlarn hizme
tinde bulunmutur. zellikle bu sonuncu hnkrn gzne
girip onun maviri ve mahremi olmutur. Bu sfatla,
iinde Osmanl devletinin kmesi sebeplerini apak tahlil
edip gsterdii genellikle Risle-i Koi Bey ad verilen
nl risalesini Sultan iin yazmtr. Eski devlet dzenine
aykr hareketleri, bu dzenin ihmal edilmesini, yaklamakta
olan ykln balca sebebi olarak gstermektedir. Osman
llarn Monteskiys Ko Bey bu siyasi yazs ile Osmanl
Devletinin gten dmesini politik ve istatistik bir ekilde
isabetli olarak anlatm ve III. Muraddan IV. Murada
kadarki dzensizliklerin sebeplerini aydnlatmtr. 1040/.
1630da yazlm olan eser1 muhtelif basklardan da anla
laca zere ancak son zamanlarda. byk bir nem ka
zanmtr. SO, IV, 63 de bulunup Nam dan alnd sanlan
bilgiye gre Ko Bey ayn konu zerine ve Sultan brahim
iin (1640-1648) bir baka risale daha yazm imi. Ko
Bey zaten Namnm (bk. ona) stad idi. IV. Mehmedin
hkmetinin balarnda, yani (1650)ye doru lmtr^
Baba ehrinde Mirahor lyas Bey camisinin avlusunda
olu Sefer hn yannda gmldr. Kardei Hurrem
Rusyaya kam ve Hristiyan olmu imi.

1 A yn trden olup Koi B ey risalesi gibi 1040/1630 yhnda ve yine Sultan IV . Murd
iin zz Efendi adl biri tarafndan yazlm olan Knnnm c-i Sultani adh bir eser Beriinde
D evlet K t., Yazm a Mecmualar, Nu. Or. 4 1209, 129r. ypr. v.d d dadr. Yazar III. Muraddan
beri Osmanl devletinin k sebeplerini aklamakta v e bu arada zellikle Krd beyleriyle
ilgilenmektedir.
 YAZM A LAK : Risle-i K oi hey ; Berlin, Nu. 215 (Pertseh., 244
v .d .); Leipzig, niv. K t., Nu. 1027, I ; Viyana Mill K t., 1045 (Flgel,
Katal., II. 255); Mnih, Devlet K t., Nu. 96; Petersburg, Umum K t.,
Nu. 534; stanbul, Esad E f., Nu. 2237/8; Kahire, T K ., 250 v e 247 v.d.
(el-telhist el-mutcfallike bi-tedbr umur saltanat el~devle el-aliyye el-Os-
mniyye ad ile).
BASIM LAR : stanbul, 1277/1860 (B k. Journ. Asiat., 1863, II,
31, Nu. 134); basld yer yazlmakszn ( = Londra, Britanya ncil
Cemiyeti Basmevi) 1279, Ahmed Vefk Paa tarafndan yaynlanmtr.
(Fakat adm yazdrmamtr), 32 S. 8; stanbul, 1303, 124 S. 8.
K ISA LTM A LAR : Ehzziy Tevfik, numne-i edebiyt-i Osmaniyye
2 (stanbul 1302), 31-36.
T E R C M E L E R : A lm a n ca : W . F. A . Belrnauer, ZDM G , X V
(1861) 272-332, bk. X V I, 271 v .d .; Franszca : Canon du Sultan Suleiman
I I , represente Sultan Mourad I V pour son instruction. Traduit du turc
en jranois, par M ( = Petis de la Croix), Paris 1725, 12; Macarca :
J. Thury, Tork torenetirok, I I (Buadapete 1896), 406-415; R u s a :
Vasgiiy Bmitrievi Smrnov, Koibeg Gmilcinskiy2 i drugie osmanskie
pisatei X V I I v. (Petersburg 1973) trke metinle birlikte.
K A Y N A K L A R : GOR, IV , 344 v.dd. (indekiler hakknda ksa
bilgi ile); ZDMG, X I , 111; X V , 272 v .d d .; X V I , 271; SO, IV , 63; OM,
I II, 119 v.d. (Ailesi hakknda bilgilerle); E d , II, bu addaki madde
(Fr. Babinger).

164. KOCA HSEYN

Mverrih diye anlan Koca Hseyn Saraybosnaldr.

Babas orada Gz Husrev (bk, E d , II, Husrev Gz maddesi
ve Turan, Budapete 1918, 583 v.dd.) camisi ktphanesinde
hafz ktp idi. Hseyn Badad seferinde (1048/1638)
IV, Muradm maiyetinde bulunmu ver onun buyruuyla,
Cenbnin eserinin bir zeti oln Ahmed b. Ysuf Kara
man (bk. yk. Nu. 118) nin ahbr el-diivel adl arapa dnya
tarihini trkeye evirmitir. Sonradan SO, IV, 797deki
listeye gre bir ok defalar Reislkttb olmutur. Rivayete
gre seksenlik bir ihtiyar olarak 1054/1644 ylnda lmtr.

2 SmknoY, Behm auer'in br yanlna uyarak K oi Bey*ia Gmlcineli olduunu syle

mitir.
 Hseyn ld yl Bedffi l-vek'i (Suytnin dnya
tarihine benzetmek zre her halde byle adlandrlmtr)
adndaki dnya tarihini yazmakla uramaktayd. Bu
eserin bitirilmedii anlalyor. Her ne kadar uzmanca
grleri yazarn pragmatik bir dnr olduunu ispat
ediyor ise de (GOR, IV, 601) eserin insicam yoktur. Eser
de bahl bir nsz ve drt blm (fasl) vardr. nszn
birinci bab btn Arap tarihini, kincisi Peygamberin
doumundan Hicrete kadar geen zaman, ncs Mekke
ve Medineyi sonra da lmne dein Peygamberin tarihini
anlatmaktadr. Eserin drdnc blm ise Cengiz Hana
kadar Emevlerin, Abbaslerin ve sairenin tarihini anlat
maktadr. Viyanada Nu. 864deki yazmann, iki cild olduu
sylenilen eserin tamam olduu kabul edilirse bu eserin
bitirilememi olduuna inanmak gerekir. Zamannn tarihine
ait bir takm iaretlere (bk. GOR, V II, Nu. 2) baklmazsa
kitabn Osmanl tarihi iin bal bama bir deeri yoktur.
Eserin tertibi Ahbr el-dveVe ve Cenbnin tarihine ok
benzemekle bunun bamsz bir eser olup olmadm ara
trmak yerinde olur. Belki de yukarda adlar geen eserler
den tercme edilmitir. Ancak Koca Hseyinin biri tercme
dieri telif olmak zere birbirinden ayr, tarihe ait iki eseri
olduu anlalyor. Sonuncuyu yetmi ile seksen yalan
arasnda yazmaa altndan bunun bitmemi olmas
ihtimali kuvvetlidir.
Y A Z M A L A R : Viyana, Mill K t., 864 (Flgel, Katal., II, 94 v.d.)*
K A Y N A K L A R : Ahmed Resm, Sefinet er-res, 34 v.d .; GOR,
IV* 601; OM, I II, 46 v.d.

165. ABDULKDR (KBR)

Kadiri mahlasl hdulkdirin hayat hakknda pek

fazla bilgi yoktur. Kendi verdii bilgilerden 1004/1595de
topular ktibi bulunduunu ve otuz yl sonra II. Osmann
Leh seferi srasnda Divitdr ve Nine olduunu reni-
niyoruz. G. Flgel hi de hakl olmayarak, sadece bir sava
olan bu Abdulkdirin, H . K Nu. I586ya gre musiki
dinlemenin hell olduuna dair bir risalesi olan ve 1034/1624
ylnda len Seyyid Abdulkdir b, Mehmet b. Mehmed Kdir
ile kartrmtr. Nianclar listesine gre (Bk. SO, IV,
792 v. dd.)bdulkdirin yalnz orduda Nianc olduu, yani
o yksek memuriyette bulunmad anlalyor. 1055/1645
sralarnda lm olmaldr. .
Abdulkdir bir rivayete gre yalnz Tarh-i l-i Osmn
diye anlan kendisine deer biilebilir ak slplu bir tarih
yazmtr. Bunda 1000/b. 19.X.1591 ylndan 1054/b. 10.111.
1644 ydmn bana kadar, yani III. Muradm hkmetinin
son ylndan brahimin hkmetinin ortasna kadar
Osmanl lkesinde geen olaylar anlatr. slubunun kaba
olduundan ve gzel yazma bilemediinden, santkrca
yazmaktan vazgetiini eserin bir ok yerlerinde syler.
Tand harp aletlerinden (toplar, bunlarn trl adlarm
yazar, adrlar, arabalar vesr; bk. GOR, X , 690 v. d.) ok
geni bahsetmesinden asker olduu aka anlalmaktadr.
Bir oklarna katlm olduu Macar seferleri tasvirlerinin
bal bana deeri vardr.
Nama tarihini yazarken Abdulkdirin eserinden ok

Y A ZM A LA R : Viyana, Mill Kt. Nu. 1053 (Fliigel, K a t l, 260

v.d. ve GOR, X , 689 v.dd.).
K A Y N A K L A R : GOR, X , 689 v.dd.; FKigef, II, 206^ v.d.

166. ABDULKDR
Yukarda anlatlan Abdulkdir Kdiryi ada ve ada
olup 1012/1603 den 1053/1643e kadar geen zaman anlatan
arapa bir kroniin1 mellifi AJbdiilkdir ile kartrmama-

1 Bildirildiine gre anonim olup daha byk bir eserin bir paras olmas ihtimali bulunan
ve I II. Muradm ( lm . 1033/1595) hkmetinin son yllarn, I II. Mehmedin btn hkmeti
zamanm ve 1014/1605 ylna kadar I . Ahmedin hkmetini anlatan bir eser Kopenhagda
Kraliyet K t., cod ' turc. X I I (73 yp r. Folio; bk. A . F. Mchpct) atal., 56)dedir,
ldr. Tam ad bilinmeyen bu eser olduka ayrntl olarak
kimi baka alanlara kamak, kimi de fkralar kartrmak su
retiyle o zamann Osmanl tarihini baka bir grle anlat
maktadr. Biyografyas ile ilgilli bilgi elde edemediimiz
yazar, kimsenin kt tarafn anlatmamak yolunu tutmu
tur. Kaynaklarndan yalnz Kutbeddn (bk. Yk. Nu. 70)nin
yeeni Abdulkerm b. Muhihbeddn Aleddn el-Kutb (lm.
1014/1606)nm bir eserini zikretmektedir; bk. Ahlwardt,
Katal. 9 IX , 243. imdiye kadar ele geen biricik nshasna
baklrsa Abdulkdirin kroniinin bitmemi olduu anla-
hyor.
Y A ZM A L A R : Berlin, Devlet K t., Nu. 9729 (151 ypr. 4; bk.
hlwardt9 K at., IX , 242 v.d.).
K A Y N A K L A R : Ahlwardt, Katal., IX , 242 v.d .; Brockelmann,
GAL, II, 299.

167. MUHAMMED B. MUHAMMED B.

MUHAMMED B. EBSSURR

Eb Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b.

Ebissurr emseddn Kahirelidir. yukarda ad geen (bk.
Nu. 123) ve ok kere kendisiyle kartrlan tarih yazarnn
oludur. 1005/1596 da doduu sanlmakta olup 1055/1645
yahut da 1060/1650 sralarnda doduu ehirde lmtr.
Ailesi iin bk. Muhibbi 9Hulsa, II, 439 ve Wstenfeld,
GdA , 269, Not).

Babas gibi Msr olaylarna ait arapa bir ok tarih

eserler yazmtr.
Bunlardan en bynn ad el-tuhfet el-behhiyye f i
temellk el-Osmr el-diyr el-Misriyyevdir. Bunda blmde
a) I. Selim tarafndan lkesinin alnmas, b) 923/1517 yln
da fethinden 1038/1625 ylma kadar valiler, c) ayn zaman
iindeki kadlar anlatlmaktadr. El-ravzat el-zehiyye f
vult M isr ve'l-Khire el-mxCizziyye adl dier bir eseri
en eski alardan 1035/1625 ylna kadar1 Nil lkesinin
tarihini anlatr. Muhammed b. Muhammed bu eserini zet
leyerek yirmi babh ve 1053/1643 ylna kadar gelen el-ke-
vkib el-sffire f ahbr M isr ve%Khire adh bir eser daha
yazmtr; Bk. S.de Sacy, Ntoices et extraits, I, 165 v.dd..
Eser bakalar tarafndan devam ettirilmitir2.
YAZMALAR : A) El-tuhfet el-hehiyye : Viyana, Mill Kt., Nn. 925/
6 (Flgl, Kat., II, 153 v.dd., yanllkla babasna izafe edilmitir; 1042/
1632ye kadar gelirler); Kopenhang, kraliyet Kt., Nu. 158 (Bk. A . F.
Mehren, CataL, 101; 1045/1636ya kadar gelir). B) EUravzat el-zehiyye :
Gotba, Nu. 1638 (Pertsch, Katal,, III, 252 v.d.; 1035/1625 kadar gelir);
Ooford, Bodl. Kt., bk. Uri, Cat., 832; Pusey, CataL, 597 (1041/1631e
kadar gelir); Roma, Vatikan Kt., bk. Bibi, ItaL, X L V I, 37, 129 (1061/
1651 e kadar).- C) Al-Kevkib el-s'ire : Mnih, Devlet Kt., Nu. 298
(Bk. Aumer, CataL, 155; 1055/1646 ylma kadar gelir); Gotba, Nu. 1646
(Petersch, Katal., III, 260; Brockelmann, GAL, II, 298e gre bu eserin
bir paras); Londra Brit, Mz., Nu. 324 (1060/1650ye kadar gelir);
Paris, Mill Kt., Nu. 1852 1063/1653e kadar gelir).

NDEKLER HAKKINDA BLG : El-kevkih el-s'ire : Noti

ces et extraits, I, 165 (S. de Sacy tarafndan etraflca).

K AYN AKLAR : Wiistenfe d, GdA, 269 v.d., Nu. 565; Brockelmann,

GAL, II, 297 v.d.; F. Wstenfeld, Zeitschrift Fr vergelich. Erdkunde,
I, 66; Silv. de Sacy, Notices et extraits, I, 165 v.dd.; J. Marce!, Histoire
de VEgypte (Paris 1834), X X V

168. L HSYN

l (eif ile) Hsyn Edimeli dir (Kimi ere ileriye srl

d gibi Adanah deil) ve 1058/1648 de Mteferrika iken
stanbul da lmtr; nl hicivci air Nef nin rencisiydi.

1 Yazm alannm uzunluu k op ya edenler deitike deitiinden b u eseri yazarn hangi

yla kadar kendinin yazm olduu anlalamyor.
2 Muhammesi b. Muhammed, Makarlznin HUafm.&n otua bba aynlan v e K a tf el-ezhr
adl bir zet yazmtr. Leiden de niv. K t., Nu. 929*da; Petersburgda, Asya Mz., Nu. 237/8
de vardr; b k . C. Vollera, Note str un ms. arabe abrig de Maqrisif Bitil, de la Soe. K hidiv. gtorg.
I I I . ser, Nu. 2, S. 131*139.
 air Al Hseyn ilerinde ok kere Arap ' ataszlerini
konu olarak ald bir sra yazdan baka Ademden zamanna
kadar gelen bir Tarh-i umm yazmtr 1.
YAZMALAR : MIss, Tezkire, II , v.d.; SefTS, Tezkire; GOD9 III*
294; OM , III, 4 v.d.

169. AL B. MEHMED
Al B.Mehmed Mihal civarnda Karacabeylidir
(bk, ZDM G, LX V , 1911, S. 101). Barsama ve stanbulda
eitim grdkten sonra memleketi olan Karacabeyde
Karaca Ahmed Paa Camisine ktip olmutur. 1061/1651 de
orada lmtr.
indekiler hakknda hi bir bilgi olmyan Misbh
iil-kulb adh tarih bir eser yazmtr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KA YN AKLAR OM, III, 97,

170. AHMED B, ABDULHALM

(RH UL-MENRZBE)

Moll Ahmed 17. Ramazan 1051/21.XII..1641de len

ve Nesefnin Menrhna yazd erhden dolay rih el-m&~
nr diye n alan Kad Ahdulhalmin oludur, ve kendisi de
bundan dolay rih l-Menrzde denmekle daha ok n
almtr. Fkh retimi grm, yalandktan sonra birok
yerlere mderris olmu ve stanbulda Davud Paa Medresesi
mderrisi iken 1067 abanmda/Mays 16579de lmtr.
Moll Ahmed mil ve Kmil adh bir dnya tarihinin
yazardr. eyhnin bildirdiine gre1 eser 1060/b. 4.

1 Kahire de T K , 235de iki bb v e bir sonszden (Hatime) oluan Musa Peygamber hakknda
l (elif ile)nin yazd M ifth er-rakmet adl 23 ypr. byklnde bir eser vardr, bu her halde
aym li nindir.

1 Bu ksmn bir kopyasn dostluu hi eksilmiyen genel Mdr Dr. Haiti Edhem B ey e
borluyum.
 1650 ylna kadar gelmekte fakat Osmanl lkesi olaylarm
1066/b.. 31.X.1655 ylma kadar almaktadr.
Bugiin yitmi olup bouna aranan bu eserden, tarihini
yazarken Nam ok yararlanmtr.
YAZMALAR : Bulunamamtr.
KAYN AKLAR : Babas Abdnlhaltm iin bk. eyhden baka:
SO, III, 202; GOR9 V, 310, 399 v.dd.- Moll Ahmed iin bk. eyh, vak'i
el-fuzel (baslmamlar), bu ada; GOR, yer yer; sonra Nam, eserini
bir ok yerlerde anar; OM, III, 13 v.d.

171. MEHMED B. MUSTAF (BALDIRZDE)

Selisi mahlasl ve Baldrzde lakabh Mehmed Bursa da

domutur. Mderris Mustafnn olu ve Tokatl eyh
Al Dedenin torunudur, ilmiye mesleine girmi ve Isml
Belg-i Brsevnin Gldeste-i riyz-i irfan (Bursa 1302)
S. 346 v.dd.da kaydedilmi olan bir ok yerlere mderris
sonra da Mekkeye kad olmutur. Memleketine dndkten
sonra Yeniehir arpaln almakta iken Receb 1060/Tem-
muz 1650 de Bursa da lmtr. Orada Abdal Mehmed
camisinin avlusuna gmlldr.
Baldrzde Ravzet-i evliya (ebcedle yazl tarihi = 1059/
1649) adl daha ok Tarh-i vefeyt yahut yalnzca Vefeyt
diye anlan biyografik bir eserin yazandr. Bunda Bursa da
gml ikiyzellialt velinin hayatm anlatr. Zul-hicce
1059/Oeak. 1649da yani lmnden,hemen bir az nce biti
rilmi olan eserde biyografyalan alfebe srasyla yazmtr
ve eski Osmanl bakentinin fikir hayatn biyograya kroki
leriyle tasvir etmekte olup kendisinden sonrakiler tarafmdan
bu yolda tekrar edilen deneyimlerin ilkidir1.

1 Gerekten de Bursada gml olan veMerin byografyaann yazm olan Bursah bir
Sehu Mclmed elebimden (lm. 1055/1645, Bnrsa mezar Hnkr Kkne yakn Temenna
neaarhmdadr) bahsedilmektedir, b k. OM Tl, 103, n ot (Buna gre eserin artk m evcudu bu-
Ummad anlalyor) v e I I , 229.
 YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1238 (Flgel, Katal., II,
398 v.d.); Manchester, niv. Kt., Lindsay Kolleksiyonu, Nu. 73; Paris,
Mill Kt., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1164; Kahire, T K , 176; stanbul,
Air Ef., Nu. 265; Nuri Osmaniyye.
KA YN AK LAR : Ismfl Beitg-i Bmsevt, Gldese-i Riyz-i rfan,
346 v.dd. (S. 349?da halefleri); SO, IV, 164; OM, I, 257 v.d., II, 103, not.
(Buna gre Fez*il-i harameyn-i erifeyn, cevm.i*l-me*ikn, tarh-i
Mekke gibi baka eserler ve Kabenin yeniden inas hakknda (bk. yk.
Nu. 138. not.2) bir eser, ayrca mahkeme belgeleriyle ilgili bir eser yaz
mtr; GOK, IV, 328de yanllkla bu eser Selisye ( Selisi, dem Schler
Baldrsades ) maledilmitir); GOR, X . 241, Nu. 128; Bldrzdenin
eserinin sonundaki avtobiyografya.

172. BEHM PEEY

brahim 982/1574 de Macaristanda Fiinfkirchende
(Macarcas Pecs, trkesi Peevi, aslnda Ibrhme Peevili
demek gerekir) domutur (Bk. Peev, Tarh, I, 286 ve II,
433; GOR, IV, 5 ,nottaki bilgiler de dorudur). Atalan hak
knda kendi verdii bilgiler vardr : bildii en eski atas
II. Mehmed zamannda Bosna da bir zeamet sahibi olan
silihdr Kara Dvddur. Bunun, hrhmin dedesi olan
olu Cafer Bey de gene Bosnada (Tergrite de) alay-
beyindir. Bu Cafer Beyin oullarndan biri brahimin baba
sdr. brahimin onun adn anmam olmas olduka garip
tir (bk. Tarh, I, 87) Babas da artk Peevide oturmakta
idi. Peevnin anas Sokolovi ( = Sokullu) ailesindedir.
Eserinden -brhmin 14 yanda bir ksz olarak Budin
valisi olan days Ferhd Paanm konana gittiini sonra
da baka bir akrabas, Lala Mehmed Paamn yanma sn
dm reniyoruz (Tarh, II, 323); 15 yl bu sonuncunun
yannda kalmtr. 1002/1593 yhnda asker hizmete girdi;
Sinn Paamn Macaristan seferlerine katld; Gran kuat
masnda (bk. tarh, II, 136, 180), Eri seferinde ve Petro-
varadin kuatmasnda bulundu. Bundan sonra 1013/1604 den
beri sadrzamla ykselmi olan Lala Mehmed Paa om
maiyetinde yllarnn bir ksmm geirdi. Tarf/inde atanm
olduu trl grevlerdeki yaantlarm ou kez ayrntl
olarak anlatmaktadr. Koruyucusu Lala Mehmed Paanm
lmnden (1024/1615) sonra onun ardgeleni tarafndan
birok sancaklarn defterlerini yazmak zere Anadoluya
yolland. Sonradan orada Tokatta, uzun sre, defterdr
olarak grev yapt. Sonradan gene ayn grevle Tuna illerine
yolland; bu grevi braknca ona Anadolu defterdrh
unvan olarak verildi. Hayatnn geri kalan ksmn asl
memleketinde geirdi. nce Feyer ( = Stuhlweissenburg),
sonra Temevar defterdrh oldu. 1051/1641 ylnda bu grevi
brakt ve Budine gitti; orada ve Peevi ( = Fnfkirchen)de
tarih kitabm yazarak hayatnn son yllanni geirdi. lm
yl kesin olarak bilinmiyor; H K. Nu. 14536ya gre 1061/
bl. 25.XII.1650de lmtr, ancak birka yl nce lm
olmas gerekmektedir; nk Gojthadaki yazma Nu. 151de
daha 1059de ondan merhm diye bahsedilmekttedir (bk.
Pertsch, Kat. Berlin, 234 b v. d.)
Daha genliinden beri tarih incelemelerine an
bir eilim gsteren brahim Paev 926-1049 = 1520-1639
yllan iin en deerli kaynaklardan saylan bir tarih kitab
nn yazardr. Kanun Sultan Sleyman zaman iin Cell-
zde Mustaf ve Slih, Nianc Mehmed Paa, l, Haan
Beyzde, Hadd, ktip Mehmed Zam, Sadeddn gibi
yazarlann ve babasnn ve eski savaanlarn (hepsinden nce
yukarda Nu. 102de szn ettiimiz eyh Al Dede arka
dayd) verdikleri bilgilere dayanan Peev, N. v. stvanffy
(1622) ve K. Heltai (Klausenburg 1575) gibi Macar tarih
ilerinin eserlerine de bakm ve bylece her halde yabanc
kaynaklara da bakan ilk Osmanh tarih yazar olmutur.
Daha sonraki yllarnda ise olaylarn tan olarak yazmtr.
Eseri basit ve ak bir dille yazlmtr, kafiyelerden, seci-
lerden, Dounun tumturakl ifadesinden kanlmtr.
Ancak arada srada macarca szck ve deyimlere rastlan-
maktadr. brahim. Peevnin bu dili bildii phesizdir.
 Peevnin eserinin kopyalarnn ou 1049/1639 ylma kadar
gelmektedir; bunda son anlatlan olay IV. Muradm ran
seferinden stanbul a dndr (Bk. bunun iin F. v
Kraetz, Der slam, VIII, 260)x.
YAZMALAR : Berlin., Devlet Kt., Nu. 208 (1049 a kadar gelir;
bk. Pertsch, Kat., 234 v.d.); Nu. 2698 fol.; Dresden, Memleket Kut.,
Nu. 381 (IV. Muradn lmne kadar gelir; bk. Feischer, atal., 60);
Viyana, Mill Kt., Nu. 1057 (1047ye kadar gelir; bk. Flgel, Katal.,
II, 261 v.d.), Nui 1058 (1045e kadar gelir; bk. Flgel, Katal., II, 264);
Viyana, Konsl.- Akad., Nu. 266 (1045e kadar gelir; bk. Krafft, Katal.,
111); Londra, Rrit. Mz., Add. 1871 (IV. Muradm lmne kadar gelir,
1049; bk. Rieu, C T M , 55 v.d.) aynca or. 7353; Paris, Milli Kt., c.r. Nu.
72 (bk. atal., 311 ve Fundgruben des Orients, III, 262); gene orada Sche
fer Koli., Nu. 1034 (Blochet, Cat., 161); Manchester^ niv. Kt., Lind
say koli., Nu. 161/2; Petersburg, Genel Kt., Nu. 530; gene orada, Asya
Mz., Nu. 28 (her ikisi de 1049 a kadar gelirler); Leiden, niv. Kt.,
Nu. 1311 (962-1049 yllarm kapsar, bk. CataL, III, 30 v.d.); Uppsaa,
niv. Kt., Nu. 283 (1049a kadar gelir); stanbul, Nuri Osmaniyye,
Nu. 3026 (1049a kadar gelir, Nu. 3090/92); Esad Efendi, Nu. 1094;
Bayezidiyye, Nu. 2353; Hamidiyye, Nu. 895; Damadzade Mehmed Nu.
1428; Kahire, T K , 220 (Mehmed b. Fahrislm Paamn zeyli ile).
Jv. Hammar, J. v. form ayrm Archiv f r Geographie, Histoire Staats-
und Kriegskunst, X I I I yl (Viyana 1822) S. 47 v.d.da Kremsier (Mo-
ravya)de Stiftsbiblicthek de (imdiki Bapiskoposluk Saray Ktp
hanesi) bulunan ve Cumada II. 1079 sonu tarihini tayan bir Pcev
yazmasndan szetmektedir. Bunda u szler varm : Osmanl Dev
letinin- Allah onu maher gnne kadar korusun! parlak zaferlerini ve
stn fetihlerini kapsayan bu kitabn yazl Bb-i Alinin sadk hdimi,'
hakirlerin en hakiri, zayflarn en zayf, yoksullarn hizmetkr Giilen-
bd denilen Peevi ehrinde- Allah onu maher gnne kadar her trl
kaza ve beldan korusun - Mevlevi' tekkesi eyhi Mehmed Mevlevi

1 Eserin birinci tertibinin i 041/1631, nihayet 1045/1635 ylna kadar geldii (ViyanaMaki
her iki yazm a b u zamana kadar gelmektedir; bk. GOR, I X , 196; Pertach, Kalal. Gotfm, 123 v .d .)
sante. Bamsak M efemed TMr Beyin Temevar Defterdn Belgradl M m tef b, ASsmdTin esere
1045 ylndan 1061 ylma kadar geen zaman anlatan bir zeyil yazm olduu yolunda verdii
bilgi buna uymaktadr. B u zeylin bir nshas stanbul'da Badad kknde im i; bk. OM,
I II, 333, bunun iin de Peevt, Tarih, I , 8e bakmal (buraya gre 1050 sraanndayazmtjr),
[ Kahire T . K . 220 (Mecmua) y e gre Vezir Mehnte Paa fe. Fafar eS-slm Paya, Peevfmn
tarihine I. brahimin hkmeti zamanna ait bir baka seyil yazmtr. D em ek k i bu seysl
yalms 1640-1648 yllarn iine almaktadr; Yasas hakkm da bilgi edmilememtir.
tarafndan 1079 yl Gumda I sonunda bitirildi ve bu yazma asl ile
bandan sonuna kadar karlatrlarak doru bulundu. . . Bundan
anlalmaktadr ki, Peevinin avtografyas doduu yer olan Peevi de
vard, ney azk ki, Kremsier de bulunan ve 1049 ylma kadar geen
olaylar kapsayan bu yazma ile birlikte o da yitip gitmitir. Kremsier de
onun izini bulmak iin bouna uratm.- Glenbd iin bk. P. de La-
garde, Symmica I (Gttingen 1877), 164 yuk., orada el hcc Ahmed b.
Murd adl bir yazcdan szedilmektedir, ayrca Peev, Tarh, I, 205,
1. satr, (glistan).
BASIMLAR : Tarh-i Peev, (Knn Sleymanm tahta kndan
1049 ylnda IV. Muradm lmne kadar gelmektedir) : I. C.: 10 + 504
S. 8, stanbul 1281 (982ye kadar); I. C.: 7 + 487 S. 8, stanbul 1283
(1049 a kadar); bk. Journal Asiat., 1868, I, 471 ve 484 ( eldeki bir yaz-
mamn hibir eletiriye uramam basks , F. v* Kraelitz, Der slam,
V III, 259).
TERCMELER VE ZETLER : Fundgruben des Morgenlandes,
III, 261; J.v. Hammer, Wiens erste aufgehobene trkische Belagerung (Pete
1829), 98, 139; E. v. Karacson, Trk lrtenetirok, III (Budapete 1916),
11 v.d.
KAYN AKLAR : GOR, IV, 5, 600, V, 666, I X , 196, Nu. 44; J .v .
Hammer, Archiv f r Geographie, Historie, Staats-und Kriegskunsi, X III.
yl, Nu. 87 ve 88 (Viyana 1822); J. v. Hammer, Wiener Jahrbcher, cild.
C. Anz. B l., S. 25, Nu. 458; J. Thury, Szazadik, 1892, S. 395 v.D.; G.
Gmery, Hadtrtenelmi kzlemenyek, 1890, 417; E. v. Karacson, Trk
Dem ei, stanbul 1327, Nu. 3 ve Trk trtenetirok, III, 67 v.d., Ahmed
Refik, 14 ve 17. IV. 1914; F. v. Kraelitz, Der slam, V III (1918), 252
v.d. (burada kitabn modern bilimsel kritik bir yayn istenmektedir);
Safvet Beg Baagi, Bonyaci i Hercegovci i islamskoj knjizevnosti (Sara-
jevo 1912), 80 v.d.; OM, III, 32 v.d. Ahmed Refik, limler ve sanatkr
lar (stanbul 1924), 129 v.d.

173. MUSTAF b. ABDULLH, HACI KALFA

(HALFE)
D aba ok Ktib elebi diye anlan Mustaf b. Abdullh.
1017/ubat 1609da stanbulda ciheti askeriye de memur
bir kimsenin olu olarak dodu. 14 yanda iken silihdr
birliklerine girdi ve ayn zamandaa Anadolu muhsebe
kalemVnde alt. ki ksa aralk bir yana braklrsa 1033-45
( = 1624-35) yllan boyunca dou Anadolu da ordu ile birlik
 te seferde bulundu. Bylece ayaklanm olan Abaza Paaya
kar ii sefere, Badadn sonusuz kuatlmasna ve Erzu
rumun iki kere kuatlmasna katld. Badaddan geri
ekilirken babas Zulkade 1035/Austos 1628 de Musul da
ld. Ona svari ba mukabele kalemisinde bir grev verildi-
1038 evvli banda/1629 Mays sonunda sadrzam
Husrev Paann ordusuyla yeniden ran a kar sefere katld
ve ancak 1041 ortalannda/1630, sonunda stanbula geri
ekildi. Nihayet IV. Murdjn byk ran seferine katld
(1043-5/Eyll 1633-1635 sonu). Ordu Halep te k geirirken
hacca gitti (1633/4). 1045 Recebi bamda/1635 Arakkmda
stanbula geri dnnce kendini bilimsel almalara ada-
maya karar verdi; Buna birok miraslara konduu iin olanak
bulmutu. Terfi ettirilmedii iin stanbuldaki grevini
1055/1645 ylnda brakm fakat yl sonra yine ayn
kaleme ikinci halfe (J. v. Hammer bir kelime oyunu yaparak
Gehilfen diyor) olmu ve bundan byle de kendisine H id
Halife denm itirx. Daha elli yama gelmeden bir kaza
sonucu stanbulda 15. Zul-hicce 1067/4. Ekim .l657de
((E dl, II, 217ye gre iki gn sonra) lmtr; Vefada
kendi adn tayan bir mektebin yanna gmlmtr.
Hac Kalfa bilgisi akla gelebilecek btn sahalara yayl
m olan en byk Osmanl tarihisidir (Ployhistor). Eser
lerinin ou tamamiyle veya ksmen tarihdir. Bunun iin
onlar mellifin kendisi tarafndan iaret edilen zaman sra
sna gre kaydetmek yerinde olur :
1. Fezleket ahvl eUahyr f ilm d-tarh ve9l-ahbr9
yaradltan yazarn yaad zamana kadar gelen arapa bir
dnya tarihidir. Bunda, Cenbinin eserinden zetle alnan
seksen iki hkmdar slalesi yz elliye karlmtr. Eser
1051/1641 ylnda yazlmtr; bk, H . K ., Nu. 2198 ve Nu.
3496 ve aada Nu. 10. ve Nu. 13.

1 Maille bu irtifa f&rak tdaffdt M a ISafifeye d sls

Haas d enir. Yafamda dalsa &k KH^ firii adyla g&mnmsisr.
 YAZMALAR : Her halde kaybolmu.
2. Takvim l-tevrh : . 1058/1648 de yazlmtr. Giri
iyle bir takm eklemeleri trkedir. Yaradltan 1058 yl
sonuna kadar (Aralk 1648) geen olaylar gsteren cetveller
ise farsa yazlmtr; bk. H . K ., Nu. 3496. Eserin bir ok
tertipleri vardr. Bunlardan birbirinden tamamiyle
ayrdedilebilir. Eser sonradan yetienler tarafndan devam
ettirilmitir2. Mesel Mehmed eyh (Bk. A. Nu. 236)
1059-1144 ylma, Matbac hrhm Mteferrika 1146 ylna
ve nihayet Al Suv (bk. A. D. Mordtmann, Stambul und
das moderne Trkentum, I (1877), 224 v. dd.) 1147-1227
ylma kadar birer zeyil yazmlardr. Al Suv yazd ek
lemeyi asl eserle birlikte 128. sahifeye kadar 1291 ylnda
Parisde bastrm ancak bunu tamamhyamamtr.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 195 (Pertsch, Kat*, 22 v.d.),
Nu. 196/8 (tam deil) or. 2 3062, or. 4 1463; Gotha, Nu. 147 (tam deil;
bk. Pertsch, Kat., Hamburg, ehir Kt., Nu. 266; Leipzig, ehir Kt.,
Nu. 273 (Fleischer, CataL, 518); Mnih, Devlet Kt., Nu. 60 ve 61; (Cet
veller eklinde ve ad iyn l-tevrh, 1070e kadar gelir; bk. Aamer,
CataL, 18); Viyana, Mill Kt., Nu 866 (Flgel, K at., II, 97); gene orda,
Kons.- Akd., Nu. 252 (Krafft, K at., 92 v.d.); Leiden niv. Kt., Nu.
937 (Cat., III, 21); Paris, Mill Kt., c. r. 45, Schefer kolleksiyonu, Nu.
1149; Venedik, Bibi. Marc., 79; Londra, Brit. Mz., Add. 7872/3 (Rieu,
C T M , 33 v. d .; bk. farsa Yaz. Add. 23886 C P M , I, 137 ve arapa Yaz.
Nu. 1253); Manschester, niv. Kt., Lindsay Kolleksiyonu, Nu. 146;
Stockholm, Kral Kt., Nu. 77; Uppsala, Nu. 251/2; stanbul, Aya Sofya,
Nu. 3162 (Muhtelif, Aslna uygun deil); Esad Ef. Nu. 2234; Laleli, Nu.
2032; Hamidiyye, Nu. 929; Bayezidiyye, Nu.*2409/11; Kprl Mehmed,
Nu. 1064; Umumiyye, Nu 4990; Damadzade Mehmed, Nu. 1451; Aksaray,
Nu. 735; Yeni Cami,Nu. 839; H u s r e v Paa, Nu. 379/80; Abdullah, Nu. 257;
Kahire, T K , 194; Kalkutta, Buhar Kt., Nu. 10 (bk. CataL9 1, 8 v. d.,
rivayete gre yazarn avtografyas3. Ankara T.T.K. Kt., Yaz. Nu 62
(eviren).

2 Bu tr seyiTlere misl olarak Londra da Brit. Sfiz. or. 1133 de bulunan Tsvrk-i kadme
ve tevrh-i cedide adyla, baka biri tarafndan 1127 ksmen de 1130 ylna kadar devam etti
rilmi olca yazm a gsterilebilir; bk. Rieu, C T M , 34 v.d.
3 Takvm'in bir avtografyas Henr Cayol (lm . A . 1865 stanbul da) un kolleksiyomrada
imi; b k. J . A s., V I. Seri, 8 C., S. 440.
 BASIM LAR : stanbul, 1. Muharrem 1146/19- V I. 1733, 12 + 247
S. Byk 8, BbrMm M efem ka m Hac Kalfamn hayat hakknda
giri ve 1146/1733e kadar eklemesiyle; bk, G. B. Toderini, Letteratura tur-
chesca, III, 131-178; Sim A ssemani, Cataiogo dei codici mss. della Biblioteca
Naniana, II (Padova 1792), 71-192; ve F. Babinger, Stabmbuler Buchvescn
(Leipzig 1919), 16; amdnzde Fmdkll Sleyman, M er l-tevrh
(stanbul 1338); Al Suvi, basm tam deildir.
TERCMELER : Giovanni Rinalro Conte Carli, Chronologia histori*
ca, scritta in lingua Turca, Persiana e Araba da Hazi Halife Mustafe e
tradotta nelVidiomi taliono da gia Rinald Carli, nobile Justinopolitano
e dragomano della serenissima repubblica di Venezia. Venedig 1697 4
(Sadk olmyan bir tercme). -J . J. Reiskenin latince tercmesi Kopen
hagda Kraliyet Kt. (bk. Additions la Bibliotheque Orientale, IV (La
Haye) 760.dadr. Antoue Gaand da eseri Tables chronologiques de
Hadjy Khalfa adyla Franszcaya evrilmitir, bu tercmenin, bulunduu
yer bilinmiyor.
KISALTMALAR : G. B.Toderini, Letteratura Turchesca, III (Venedig
1787), 143 v.dd. (G. Hausleutner in almanca yaym, 246 v.d.); H. F.
v. Diez, Denkvrdigkeiten von Asien, II (Berlin 1815), 375 v.dd., II
(Berlin 1815), 375 v.dd. G. B. Donado, Della letteratura de9 Turchi (Venedik
1688), 102 v.dd.
3. Cihnnum : Hac Kalfa nm ilk ve biricik dnya
corafyas (Kozmografya); yazar bunu Nu. 4355 de kaydert-
mitir. 1058/1648 ylnda yazmaya balad bu eseri IV.
Mehmed e ithaf etmitir. Ancak, ele geen yazmalardan
da anlald zere eser bitmemitir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1282 (Flgel, KataL, II, 434,
en tam olan yazma budur; eserin yazlmam olan dier blmleri hakknda
H .K ., mn el yazmas planlarn ve mesel ikinci tertip iin (bk. a. Nu.7)
hazrlklar ierir, bundan baka dier bir kimse tarafndan yazlm
matlaplar iermektedir, bunlarn Eb Bekir b. Behrm (bk. a. Nu. 197)
tarafndan yazlm olmas muhtemeldir; bk. F. Taeschner, MOG, II, 308
v. dd.); Nu. 1278, 2 (Flgel, Katal., II, 430); M xt, Nu. 762 ve 826 (her ikisi
de henz kataloga girmemitir; Oxford, Bodleian Libr., Yazm. Sale 67,2.
TERCMELER : J. v. Hammer, Rumeli und Bosna, geographisch
beschrieben von Mustafa Ben Abdalla Hadschi Chalfa (Viyana 1812),
1282 numaral Viyana yazmasndan tercme edilmitir (bk. MOG, II, 308
v.dd.) 4.

4 F Taeschner (Mnster)in verdii lutufkr bilgi; bk. onun Zur Geschichtc des D jihnn um
adl incelemesine, M S O S , X X I X , 2. Ksm . (Berlin 1926), S. 99. v.dd.
 4. Sullam el-vusl il tabakt el-fuhl : Mehur adamlarn
biyografyalan hakknda arapa bir eser. Bunun birinci cildi
1061-2/1650-1 de temize ekilmitir.
L K Y A Z M A : ehid Ali Paa Kt., stanbul.
5. K e f el-znn an esmi H-ktb veV-fnn : Byk
bibliuyografya kamusu. Hac Kalfa en byk eseri olan bu
kitap iin yirmi yl materiel toplamtr. Eser Arapadr.
Birinci cildi 1064/1653 ylnda bitirilmitir. Yazar mukad-
dimede bilimlerin tanm ve blmlerinden ve nitelikleri
ile tarihlerinden bahseder. Asl eserde btn bilimlerin adlan,
konulan ve yazann grm olduu kitaplar alfabe srasyle
dizilmitir (Yuvarlak hesap 14500 eser ad), eserin bir de
sonsz (Htime) vardr. Bu esere bir ok zeyiller yazlm
tr. eyh Vinezde Mehmed Izzetnin (Dom. 1039/1629;
lm. abn 1092/Austos 1681 bk. SO, III, 455) bir zeyli
olduu gibi Hanfzde Ahmed Thir (lm. 1217/1802, stan
bul) iinde 506 kitap ad bulunan sr-i nev isimli bir zeyil,
eyhlislam Arif Hikmet de (lm. 1275/1858, stanbul)
baka bir zeyil ve en son olarak Badad sm'il Paa (Sley-
maniyeli, lm. Bakrky 1339/1920; bk. OM", III, 28) da
iinde yuvarlak hesap on sekiz bin kitap ad bulunan zh
el-meknn fV l zeyl al kef el-znn adl bir zeyl yazmtr.
Hanfzdeninkinden bakalar bu gne kadar baslmamtr.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 21 (Ahhvart, Kat., I, 12
v.dd.). Nu. 22 (Tam deil), Nu. 23 (tam deil); Dresden, bugn kaybolmu;
bk. Fleischer, atal., IV; Viyana, Mill Kt:, Nu^ 35 (Flgel., I.~49 v.d.;
Nu. 36da Hanfzdenin sr-i nev i de bulunmaktadr); Viyana, Kons.
Ak., Nu. 1 (Krafft, Katal, 1. v.d.; iki nsha); Kopenhag, Nu. 172; Paris,
Arsenal Kt., Bk. S. de Sacy, Notices et extraits, V II, 25 ve V III, 200 v.dd.;
Leiden, niv. Kt., Nu. 1370/1 (Cat., 1 , 19); Bologna, niv. Kt., Marsigli
Kolleksiyonu, Nu. 428; Roma, Vatikan Kt., bk J. S. Assemani, Bibi.
Orient. Clem. Vaticana, I (Romae 1719) 663; Manchester, niv. Kt.,
Lindsay Kolleksiyonu, Nu 640/59; Petersburg, Rumenzof Mz. ; stanbul,
Saray, Sultan III. Ahmed in Kolleksiyonu (Yazarm avtografyas); Nuri
Osmaniyye, Nu. 3724; Mehmeddiyye, Nu. 1039 (2100); Hamidiyye, Nu.
984/5; niv. Kt., Nu. 2221; Kahire, A K , V, 117 (3 Nsha);. -B k. bunun
iin stanbulda Yeni Camide 815 Nu.lu yazmaya.
 BASIMLAR : Leixcon bibliographicum et encyclopedicum, G. Flgel,
tarafndan yaynlanmtr, Leipzig 1835-1858, Oriental Tanslation hesabna
baslmtr, 7 cild, 4 (Arapa ve latince); Budak, 1274, 516 ve 438 S.
Folio; stanbul, 1310/11, ki cild, 4, 591 ve 4, 662 S. 4.
TERCMELER: Fr. Petis de la Croix tarafndan 1698/1705 ylla
rnda franszcaya evrilmitir, Paris, Mill Kt,,fonds arabe Nu. 4462/4de
bulunmaktadr; G. Flgel tarafndan Lexicon bibliographicum*a. latin-
ceye evrilmitir; V. y. Rosenzweig - Schwannau tarafndan Almancaya
evrilmitir, Viyana, Kons. -A k ; Bk.; ZDM G9 X X (1866), 439, Nu. 4.
(67 yaprak doldurur).
KISALTM ALAR: Barthol. dHerbelot (Paris 1697, Maastricht
1776, 1780, Haag 1777/9, Paris 1781/3; Almancaya Halle 1789/90 4, cild)9
mm Bibliotheque orientale'min. bibliyografik ksmnn esasn H.C.nn
eseri tekil eder. J? v. Hammer Encyclopaedische bersichtt der Wissen-
schaften des Orients (Leipzig 1804, iki ksm)de hem nsz hem de btn
bilim tariflerini tercme etmitir.
6. Levam* el-nr f zulmet atlas mnr : G. Mercatorun
ve LdL Hondius un (Yaym Arnheim 1621) Atlas mmorunun
Trkeye tercmesi. thls muhlash mhted eyh Mehmed
in yardm ile 1064/5 yllarnda bitmitir.
YAZMALAR : stanbul, Merhum Badad sma il Paamn kolleksi
yonu (H.iC.mn avtografyas); Hamiddiyye, Nu. 988; Esad Ef., Nu.
2042/8; kprl Mehmed Paa, Nu. 178; Nuri Osmaniyye, Nu .2998;
niversi. Kt., Nu. 4654.
7. Cihnnum (bk. Nu. 3) : ayn eserin G. Mercator,
A. Ortelius ve Ph. Cluverius gibi bat yazarlarnn eserlerin-.
den yararlanlarak baka bir plana gre ikinci tertibi. Bu
ikinci tertip de birincisi gibi bitmemitir. Hac Kalfanm
lmnden sonra Eh Bekir B. Behrm (bk. a. Nu. 197)
bu eseri devam ettirmitir.
YAZMALAR : Leiden, niv. -K t., Yazm. Warner or. 1109; Oxford,
Bodl. Libr. Yazm. Sole 67, Eb Bekirin eklemesi : Londra, Brit. Mz.,
Nu. or. 1030(Rieu, CTM , 111) un iinde; stanbul, Saray kt., (Burada
yazann eserin hemen yarsn ieren avtografyas bulunmaktaym;
bk. OM, III, 128); F. Taeschner (Mnster) in ltfettii bilgiye gre stan-

5 Yazarm Avtografyas Henr Cayol ( lm . A . 1865 stanbul da) un kollekgiyonunda imi;

bk. Journ. Asiat., V I. Seri 8. C., S. 440.
buldaki dier yazmalar aadaki yerlerde bulunmaktadr : I. bir arada
(1. ikinci tertip, 2. Birinci tertip) : Millet Kt., Al Emiri Kollekisiyonu,
Nu. 1201(2266); Nu. 267 (1326); Ragb Paa, Nu. 1061. -I I . yalnz birinci
tertip : Bayezidiyye, Nu. 2336; Halet Ef., Nu. 640; Umiumiyye, Nu.
4966. -I II. yalnz ikinci tertip : Umumiyye, Nu. 4672. -I V . ikinci tertibin
ilenmi ekli: Halet Ef., Nu. 641. V. Henz incelenmemi ve hangi
tertip olduu bir incelemeye ihtiya gsteren yazmalar: Aya Sofya, Nu.
2604, Mihriah, Nu. 308 ; Nuri Osmaniyye, Nu. 3006 ve Nu. 3275; Kara
elebizde Husmeddn, Nu. 111 (Tarh-i Cihnnum); Kprl Mehmed
Paa, Nu. 171/2 (Cihnnum-i Bahriyye ve Cihnnum-i berriyye); Esad
Ef., Nu. 2046; Ankara, Trk Tarih Krumu Kt., Yazm. Ge. Nu. 848
(eviren).
BASIMLAR : Cihnnum, stanbul, bitii 10. Muharrenm 1145/3.
VII. 1732, 698 S. Folio, 41 (ok kere 40) harta (bazlar elle renklendiri-
dirilmi), Eb bekir b. Behrm (422. sayfadan itibaren)n eklemesi ve
yayan Ibrhm Mteferrika'mn ilveleri ve giriiile; bk. F. Babinger, Stan^-
buler Buchvesen im 18. Jhdt. (Leipzig 1919), 16.

TERCMELER : Franszcaya : Aramam tarafndan, Paris, Mill

kt.,fds. fran., nouv. acqu. Nu. 888/9 (bk. N. Lenglet, Methode pour etudier
la geographie 1, Paris 1742, nsze de); L. Yiven de St. Martin, Histoire
des dccouvertes geographiques, III (Paris 1846), 637 v.dd. (Kk Asya
hakkndaki blm Armam tarafndan tercme edilmitir); Fr. Charmoy,
Cheref-nameh (Petersburg 1868), Einleitung ( = giri, Cihnnum'9dan
paralar); Latince tercmesi : Cihnnum i. e. Liber mundum ostendens,
autore Kitib Celebi, vulgo Hagi Chalfe. in Latinum idioma translatus.
I ve II. cild biri 76 yaprak 1798. cra et stadio Franc. Libr. Bar. Ottenfels
Gschwind; III. Cild, 85 varak, cura et studio D. Strmer et Val. Huss-
ard; IV. ve V. Cidler, 68 ve 155 varak, transt. Val. Hussard, Viyanada
Mechitaristen manastrnda vardr; Matth. Norberg, Cihn Numh,
Geographia orienialis ex Turcico in Latinum versa, Londini Gothorm 1818,
4 (tam deil ve fena); Anadoluya ait blmn almanca ksmen bir
tercmesini de J. v. Hammer, Jahrbiicher der Literatr, X I I I (Viyana
1821), 213-265, X IV (Viana 1822), 21-88.

8. Bizans tarihisi Laonikos Chalkondylesin Frenk

Kronii nin trke tercmesi. Her hlde yitmi.

9. Ravnak el-saltana? bir stanbul tarihi, bildirildiine

gre Hac Kafann asln arapa olarak yazm olduu bir
eserin tercmesi, her hlde yitmi.
 10. 1. Numarada kaydedilmi olan Fezlike'mn trkeye
tercmesi.
Y A ZM A LA R : stanbul, Esad E f., Nu. 2399 (? )
11. Dstr el-amel li-islh el-halel? Osmanl mliyesindeki
bozukluklar islh iin dstur. 1063/1653 ylnda yazlm ise
de ancak yl sonra kamunun yararna sunulmutur.
Eser Devletin durumundan bahseden bir nszden ve birin
cisi tab adan, kincisi ordudan, ncs de devlet hzine
sinden bahseden blmden, nihayet devlet btesinin
dengesini salama areleri hakknda bir sonutan ibarettir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt. ,Nu. or. 2 3375 in iinde; Leipzig,
Kat., I I , 269 v.d. ve GOR, I X , 206, A Nu. 81).
BASIMLAR : stanbul, 1280/1863, Ayn-i Alnin Kavnin-i l-i
Osmn yaymnn 119-140. sayfalarnda.
TERCMELER : Almancaya : W . F. A. Behrnauer, ZDM G,
X I (1857), 111-132, bk. X I , 330
12. CmV el-mutn : iinde tarih veya edeb fkralar
bulunan yz Mecm? d* dan yaplm bir toplma,.
Y A Z M A L A R : stanbul, Esad E f., Nu. 2399(?).
13. Fezleke-i Tarh : Fezleke (Nu. 1 veya 10)nin trke
bir zeyli. Bu 1000/1592 ylndan 1065/1654 ylma kadar olan
Osmanl tarihini iine alr .Bu zaman iin ok geni ve deerli
bir kaynaktr. Olaylar yllan srasyla bildiren bir kroniktir.
Her yln olaylann anlattktan sonra o yl iinde len
byk devlet adamlan ile alimleri yazar. Fndkli Mehmed
Aa (bk. a. Nu. 223) buna 1065den 1115e (kitaptaki
1045-1107, yanl olacak, eviren) kadar gelen bir zeyil yaz
mtr.
Y A ZM A LA R : Yiyana, Milli K t., Nu. 1064 (Flgel, Katal., II,
268 v.d. ve GOR, I X , 203; lk yazmann kopyas); Bologna, niv. Kt.,
Nu. 363 (bk. J. v. Hammer, Bibi. tal., LVI (1829), 33); Oxford, Bodl,
Libr., Nu. or. 20 ve Sole 60 c. 1; Petersburg, Asya Mz., Nu. 520; Paris,
Mill Kt., c.r. Nu. 76 (atal., 311); stanbul, Esad Ef., Nu. 2167/8;
Nuri Osmaniye, Nu. 3152/3 (biraz bakaca); Hamidiyye, Nu. 910; Husrev
Paa, Nu. 440/2: Mehmediyye, Nu. 4433; Kahire, T K , 213 ( nsha).
 BASIM LAR : stanbul 1268/7 ,iki cild byk 8. I.C. : 412 S., II.
C. 398 S. (Yiyana daki 1065 ve 1066 numaral yazmalarda bulunan giri
basmda yoktur.)
14. Tuhfet l-kibr f esfr Uhbihr : Osmanl deniz
gcnn tarihi. Sefer 1067 /Kasm. 1656da Osmanl filosu
nun yenilmesinden sonra yazlmtr.
YAZMALAR : Leiden, niv. Kt., Nu. 825 Warner (Cat., IV , 31);
Paris Mill Kt., c.r. Nu. 120 (atal., 317), Schefer Koolleksiyonu, Nu.
1132, 5r yaprak v.dd.; stanbul, Saray Kt., (H .KSm n avtografyas);
Nuri Osmaniyye, Nu. 3219/21; Aya Sofya, Nu. 3126; Beir Aa, Nu.
463; Damad brahim, Nu. 908.
BASIMLAR : stanbul, 1141, brhm Mteferrika Basmevi,
7 + 7 5 + 2 ift sayfa kkfolio, be tane renkli harta; bk. G. B. Todenni,
Letteratura turchesca, I I I , 25-34 ve F. Babinger, Stambuler Buchvesen
(Leipzig 1919), 12. -Y eni basm : stanbul, Mays 1329, 12 + 166 + 2
S. byk 8, bir ok renkli, kara resim ve hartalarla.
TERCMELER : Franszcaya, Fr. Petis de la Croix tarafndan,
Estat de la marine turque de, . Paris, Mazarine kt., Nu. 1939 (Catalo
gue, II, 288) da; bk. bunun iin 4146 numaral yazmamn 1-97. yapraklar
na (Estat de la marine de Vempire othoman) ve Nu. 4898 (Estat de la marine
othomane, divise en trois traittes) Arsenal Kt., Paris; Siesr La Rocqueun
Leiden niv., Kt., Nu. 1599 (atal)., IY, 31)da bulunan Histoire des
conquetes des Ottomans sur Les Chretiens tant dans dans la mer mediter-
ranee que dans la mer noire avec les noms des places et les circinstances
des victoires : adl tercmesi; ngilizceye, James Mitchel tarafndan,
The History o f the maritim wars o f the Turks, translated from the Turkish o f
Haji Khalifeh, Londra 1831,4 (yalnz ilk drt blmn tercmesidir)
ve History o f the maritim wars o f the Turks o f H aji Khalfa, translated by
J. C. From an original persian (!) manuscript, Londra, yl yok; Juen
Dumoretnin ksaltma tercmeleri, Journ. Asiat., X . .C, (1827) 264 v.dd.
15. M i z n el-h a k f i ih tiy a r el-a h a k , Saf er 1067 /Kasm
1656nm dini tartmalarn anlatr. Hayatnn son alarn
da ihtiyar hocas Kdzde9 (bk. GOJR, V, 163) den fikren
ayrldn anlatmak i in yazlmtr. O gnlerin dinsel
kanlarn gstermek bakmndan byk nemi vardr; bk.
Rieu, CTM, 254 de iindekiler hakknda verilen bilgiye.
Y A Z M A L A R : Berlin, Devlet K t., Nu. Or. 8 1906; or. 8 2174
or. 2 3375.; Mnih, Devlet K t., Nu. 23; Viyana, Mill Kt., Nu. 1063
(Flgel, Katal., II, 267 v.d .); Bologna, niv. -K t., Marsigli Kolleksiyonu,
Nu. 3318; Cambridge, niv. -K t., Nu. 1156; Londra, Brit. Mz., Add.
7904, 41v. yapra v.dd. (Rieu, CTM , 254); Paris Mill Kt., Schefer
kolleksiyonu, Nu. 1132 ve 1149; Petersburg, niv. K t.; stanbul, Hami-
diyye, Nu. 993.
BASIM LAR : stan b u l: 1280, 14B S. 8; 1286, 147 S. 8; 1306, 155
S. Kk 8.
KA YN AKLAR : Nu. 15in sonunda H. K .nn avtobiyografyas.;
almanca J. v. Hammer Encyciopaedische bersicht der Wi$senschaften
des Orients, I. Teil (Leipzig 1804), 3-15 ve M. Wickerhauser, Wcgweiser
(Viyana 1853), 159-167 (Trkesi de var); Nu. 4n sonunda avtobiyog-
rafya bilgileri; Uakzade, zeyUi zeyl', GOR, V I, 46 v.d.; SO, IV, 395;
Bursal Mehmed Thir, Mverrihn-i Osmniyeden l ve Ktib elebinin
tercme-i hlleri (Selnik 1322) OM , III, 124 v.dd.; Bursal Mehmed
Thir, Ktip elebi (stanbul 1331), 30 S. 8; Wisteneld, GdA, 274 v.dd.
Nu. 570; Brockelmann, GAL, II, 428; E d , II, 217 v.d. (J. H. Mordtmann,
ben onu burada bir ok yerlerde kelime kelime takip ettim); H. K .
Hakknda daha eski Avrupa kaynaklar G. Flgelin Lexicon bibliogr.,
I. C., S. X v.d. (Not)da ve Viener Katalog, I, 49; Ktip elebi, hayat
ve eserleri hakknda incelemeler T T K . Basmevi, Ankara 1957, 2255.
8 (evien).

174 MEHMED HEMDEM, SOLAKZDE

Ad Mehmed mahlas Hemdemdir. stanbulludur.
Herhalde memur olmaldr. 1068/b. 9.X.1657de orada
lmtr. Musikdeki yatenekleriyle tannmtr. Her halde
bunun iin kendisine Solazdeden baka M iskli 1 elebi
de denmitir (bk. Evliy, I, 509; bk. fakat 446 ve 636ya da.).
Mehmed Solakzde ksa bir Osmanl lkesi tarihinin
yazandr. Eserini IY. Mehmedin hkmeti srasnda (1058-
1099) yazmtr. Bilinen yazmalarn uzunluu baka bakadr.
Fakat ou 1053 ve 1054 ylma kadar gelmektedir 2. Eserin
ad ashnda Fihrist-i hn ise de genellikle Solakzde tarihi

1 Mskal (Meninski miskl (peltek s ile) yazyor) bir tr oban fltdr, bk. Ahmed Yek,
Lehe'i osmni , 1138.
2 bk. Peevde sylenenlere; a yn a y n yazm a nusbalann yazldklara yllara kadar bakalar
tarafndan tamamlanm olmalar imknsz deildir. B u halde Solksdenin eserinin nereye
kadar geldii anlalamaz.
adyla tannmtr. indekiler eitli tarih eserlerinden top
lama ise de eser ok yaylm ve beenilmi ve beenilmekte
bulunmutur. Buna ramen yazmalarna ok az rastlanr.
IV. Murad zamamna ait ksm bir yana braklrsa Solakzde
nin bu fihrist1! bal bana bir tarih kayna saylamaz.
Bu popler esere Srr Efendi (lm. 1142/1729) ve Mnif
Paa zeyiller yazmlardr.
YAZMALAR : Mnih, Devlet Kt., Nn. 74, 75 (Aumer, CataL,
22 v.d.); Viyana, Mill Kt., Nu. 1061 ve Nu. 1062 (smi Beg-i Br-
sevnin avtografyas, a. Nu. 232; Flgel, K a t II, 266 v.d.; GOR, I,
X X X V I I I ; I X , 190, Nu. 21); Paris, Milli K t., c.r. 66 (Bk. CataL, 311);
Londra Roayal As. Soc.; bk. J R A S , 1892, 548, Nu. 13; Kahire, T K ^
171 v.d.; stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 3137/8; Halet E f., Nu. 614
Hamidiyye, Nu. 906; Mihrah, Nu. 302.
BA SIM LA R : Tarh-i Ui Osmn li-Soakzde adyla 1271/1854
ylnda stanbulda bir ta basmas kmaya balamsa da ancak 1.
Cze kadar (83 S. Folio) kmtr; bu Yldrm Bayezdin lmn
bildiren bir beyitle biter, bu beyit basunm 88. sayfasnn a. 39 satma
dadr. 1068/b. 3 . X . 1657 ylna kadar geen olaylar anlatan tam bir
basm 1297de stanbulda kmtr 6 -j- 12 + 773 S. dir.
KISALTM ALAR: V. D. Smirnov, Obrazovyja vsr. (Petersburg
1903), 38-59.
K A Y N A K L A R : SO, IV , 171; GOD, I I I, 424 (Memem); A yn-i
zuref, 35 v.d.; Evliy, I, 509, 636; OM, III, 80; Sef, tezkire (Bk. Fl
gel, Kat., Wien, II, 400 v.d.); eyh, zeyl-i zeyl-i At.

175. ABDULAZZ, K A R A E LE B ZD E
Ahdulazz bir ok bilginler yetitirmi olan Karaelebi
ailesindendir. Babas Rumeli kazaskeri Hsmeddn
b. Hseynvjb. Mehmed b. Hsmeddn (lm. Muharrem
1007/A. 1598; Bursa civarmda Cevzabad daki ifliinde,
bk. tsmIl Bei-i Br^ev, gldeste~i riyz-i irfn, 314 v. dd.)
dir .Kazasker Mahmd (lm. 6. Zul-hicce 1042/14. VI.
1633, stanbul da; bk. H . K . .^Fezlike, II, 152; SO, IV, 155de
yanllkla Mehmed diye adlandrlmtr) kardeidir, ken
disi 1000/1591 ylnda stanbul da domutur. nceleri
kardeinden sonra da M tf Sanullhdan ders grmtr.
Ondan sonra ilmiye mesleine girmi ve muharremn 1021/
Mart 1612 de Hayreddn Paa camisine mderris olarak
yerletikten sonra daha bir ok mevkilere gemitir. Bun
larn tam bir listesi tarihleriyle birlikte sml Beli-i Brsev
nin ayn eserinin 317. v.dd. da vardr. Talihin evkiyle Bursa,
Edirne ,stanbul, Mekke, Yeniehir gibi yerlere gidip geldik
ten sonra Receb 1043/0eak 1634de stanbul kads olmu
ve bu_ sfatla gvenlii salamakla grevli bulunduu ba
kentte (bk. GO, Y. 178) ran Seferi hazrlklar srasnda
JSa-gsteren ya buhranndan dolay halkn krgnln ve
IY. Muradm kzgnln zerine ekmitir; nk o zaman
kadlar fiatlan tayin ile de ykml idiler (bk. Z D M G ,
X V III, 722). Bunun zerine azledilmi ve suda baulmasma
ferman kmtr. Hayrete ayan bir tesadf neticesi hayatta
kalmtr (bk. Nam, Tarih, I, 577, ve bundan da GOR, V,
183 v. d.) Abdulazz biraz sonra afedilerek Rumeli kaz-
askeri tayin edilmitir. Bu egoist ve entrikac adamn asl
amac eyhlislm olmakt. Osmanl tarihinde iitilmemi
bir olay olarak nce sadece bir unvan olarak eyhlislm
adn alm sonra da Cumada I. 1061/Nusan 1651de gerek-
den eyhlislm olmutur. (Blios mftsi iin bk. GOR9 V,
531 v. dd.). Fakat bundan birka ay sonra Sakz a nefyedil-
mi, ancak iki yl sonra Bursaya gitmesine msaade olun
mutur. En son Mudanya ve Gelibolu kadlklarnda bulun
mutur. 6. Rebi II. 1068/11.1.1658 akam lm bu kark
hayatna son vermitir. Cesedi Bursaya gtrlm ve
eyh Mehmed Deveci mezarlna gmlmtr.
Abdi mahlasn kullanan Abdulazz hemen her alanda
verimli yazlar yazm olan bir yazardr. iirler yazm,
farsa ve arapadan eserler tercme etmi, ancak daha ok
tarihi olarak tannmtr. Bu alandaki balca eseri brahime
ithaf edilmi olan ve yaradhdan 1056/b. 17.II.1646ya kadar
gelen ravzet l-ebrr (H. K.> Nu. 2158, 2276, 6613) adl drt
blmlk tarih eseridir. Yalnz drdnc blm (Fasl'I
Osmanl tarihinden bahseder (bk. GOR, IX , 187, Nu. 13)
Sonralar eseri 1056/1646dan sefer 1068/Kasm 1657ye kadar
gelen bir zeyil ile tamamlanmtr (bk. GOR, IX , 205, Nu. 76).
Abdulazzin dier tarih eserlerinden Sleymnnme anjl-
mahdr. Bunda ssl ve tumturakl bir slpla Kanun
Sleymann hayat ve hkmetini anlatr, nihayet Zafernme
adl bir eserinde Erivann (1635) ve Badadm kuatma ve
fetihlerini tasvir etmitir. Bu esere trl adlar verilir. Mesel
Tarh-i feth-i Revn ve Badd. inde Peygamberlerden
bahsettii mir9t es-saf adl (H. X ., Nu. 1173) eseri de tann
mtr.
YAZMALAR : A) Ravzet l-ebrr : Viyana, Mill Kt., Nu. 865
(Flgel, Katal., II, 96); Uppsala, niv. Kt., Nu. 277 ve 286 (atal.,
192, 197; Nu. 286 yalnz 1034-1041 yllarndan bahseder); Oxfoxd, Bodl.,
Sale 62; Paris, Mill Kt., s.t. 48, I ve 48, 2 ve Nu. 1085; Kahire T K ,
173, 177, 205; stanbul Aya Sofya, Nu. 3047 ve 3206; Esad Ef., Nu.
2163/2267( ?); Nuri Osmaniyye, Nu. 3149/51; Bayezidiyye, Nu. 2424;
Beir Aa, Nu. 453; Damadzade Mehmed, Nu. 1440; Kprl Mehmed,
Nu. 213; Ragp Paa, Nu. 993; skdar, Selim Aa, 762.- B) Zeyl-i rav
zet l-ebrr : Berlin, J. f. Mordtmann kolleksiyonu (Karaelebizdenin
avtobiyografyas); Graz, Johanneum, or. Yazm. Nu. 18 (ok gzel bir
kopya, byk 8, 256 yapr.); Viyana, Mill Kt., Nu. 1056 (Flgel,
Katal., II, 262 v.d.); Gene orda, Kons. A K .-, Nu. 265 (Krafft, Katal.,
100 v.d.); Oxford, Bodl. Libr., Sale, Nu. 63; Paris, Mill Kt., Schefer
kolleksiyonu, Nu. 1043(?); stanbul, Halet E f., Nu. 682; Husrev Paa,
Nu. 396; Ankara, T. T. K. Kt., Nu. 503 (eviren).- C) Sleymnnme :
Viyana, Mill Kt., Nu. 1009 (Flgel, K at., II 230 v.d.) gene orda Kons.-
Ak., Nu. 264 (Krafft, Katal., 100); Paris, Mill Kut.-? Schefer Kolleksiyonu
Nu. 1143(?) stanbul, Bayezidiyye, Nu. 2430; Hamidiyye Nu. 951;
Air Ef., Nu. 257.- D) Zafernme : Viyana, Mill Kt., Nu. 1055 (Flgel,
K at., II, 262, Erivann fethi tarihi ile); Paris Mill Kt., c.r. 135 (atal.,
318; Schefer kolleksiyonu, Nu. 1140; Kahire, T K , 205; stanbul, Esad
Ef., Nu. 2086.- E) Mir-t es-saf : Berlin, Devlet Kt., Nu. or. 8 1970;
Paris, Mill Kt., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1115; Kahire, T K , 234;
stanbul, Esad Ef., Nu. 2405/6; Bayezidiyye, Nu. 2451; Air Ef., Nu.
269; Beir Aa, Nu. 484( ?); Ankara, Trk Tarih K.,yazm. Ge. Nu.
845. (eviren).
 BASIMLAR : A) Ravzet l-ebrr, Bulak, Muharrem 1248, 3 ypr -f
637 S. fol.; (637. sayfaya gre eserin tam ad Ravzet l-ebrr el-mbn
bihctk'ik l-ahbr'dr).- B) Sleymnnme, Bulak 1248, 1. Yapr + 230
S. fol.,
TERCM ELER: 1044/7 yllarna ait ksmn franszca tercmesi
Yazm, trad. X X X I (CataL cod. reg., 356)de bulunmaktadr. Yazm.
Trad. X X X I I I (CataL cod. reg., 357) hakknda verilen bilgi ak deil
dir, bunun da* Karaelebizdenin bir eserinden tercme edilmi olduu
anlalyor. evirenler Gen dilcilerdir ( = Jeunes de Langue).
K A YN AK LAR : Nam, tarh, 1068 ylnda ve muhtelif basmlarda;
Evliy, I, 407; sm21 Bel-i Brsev, gldeste-i riyz-i rfn (Bursa
1302), 317 v.dd.; R ifat Ef., davhet l-meyih, 58 v.dd.; lmiyye sl-
nmesi (stanbul 1334), 461 v.dd.; (Karaelbizdenin imzas ile ayn
basm); Ahmed Refk, limler ve sanatkrlar (stanbul 1924), 151 v.d.;
SO, III, 339; GOD, III, 426 v.ud.; GOR, V, 164, 178, 184; F. Wstese!i,
Die Gelehrtenfamilie Muhibb, 48; E d , II, 779 v.d.; (F. Babinger)
stanbulda ehzade camisinde bulunan yazma kolleksiyonu Kara-
elebizdenin babas Husmeddn in bir hediyesidir. GOR, III, 760, Nu.
25e gre bu da tarih yazmakla uram imi.

176. SARI ABDULLAH, ABD

San bdullh, I. Ahmed zamannda stanbul a g
etmi olup beylerbeyi Mehmed Paamn kzlarndan bi
riyle evlenen Marib Seyyid Muhammedin oludur.
bdullh skdar daki mehur eyh Mehmd Hud5
nin mridi idi. nce tezkireci, 1037/b. 12.IX.1627 de
reislkttb olmutur. Ramazn (Mays) da azledilince
days Halil Paa (bk. GOR, IV, 519, V, 72) ile birlikte bir
sre skdar daki eyh Mahmd Hud tekkesine sn
mt. Sonradan San bdullh daha bir hayli memuriyetler
de bulunmu ve Badad seferlerine IV. Muradmn maiyetinde
katldktan sonra ikici defa reislkttb olmutur. En son
mefsuh mukatcfacs olmu ve azledildikten sonra Receb
1071/2. III. 1661*de lmtr. Topkap yaknlarnda Malte
pe mezarlna gmlmtr (bk. Gibb, HP, IV, 7).
Mevln Celleddn Rmnin mesnev'sine trke gzel
bir erh yazan ve tassavvuf ve ahlaka ait bir ok kitaplar
(bk. i?. K ., Nu. 3844, 12244; IV , 429) telif eden, zellikle
ttnme* (Basm : Bulak, 1253, stanbul 1256; Bulak
1267; Yeri belli olmyan 1287 tarihli; yeri belli olmyan 1307
tarihli; almancaya Georg Rosen tarafmdan evrilmitir,
Leipzig, 1858; bk. Z D M G , X X I , 505 v. dd.)nin mkemmel
bir trkesini meydana getirmekle n alm olan San Abdullh
byk deerde bir in mecmuas toplam olmakla bu
rada anlmaa hak kazanr. Dstr l-in adn tayan
bu esere Ahmed Ferdn Beyin mnefmm bir devam
diye baklabilir. Bunda trke, farsa ve arapa hemen
yz elli kadar ferman ve berat vardr. Ve bu ynden bu eser
o zamana ait belgelerin deerli bir hzinesi saylr. Jos.
Hammer, GOnin IX . cildinin 359. S. v. dd.da (Nu. 287den
itibaren) bunlarn byk bir ksmn kaydetmi ve incele
melerinde bunlardan yararlanmtr. San Abdullahn 4.
Receb 1049/1. X I. 1639 da bitirmi olduu Cevheret l-
bedyet ve durret l-nihyet adh eseri de tarihdir. Bunda
IV . Murad zamanndaki olaylar ve zellikle Badadn
zabtn anlatmtr
YAZMALAR.: A) Dstr l-n ; Viyana Mill Kt., Nu. 316
(Flgel, Katal,, I, 286; San Abdullahn elinden, ilk tertibi); Paris Mill
Kt., s.t., Nu. 1179.- B) Cevheret i-bedyet : Kahire, T K , 196 v.d.;
Hadkat l-cevmi, I, 202 v.dd.
K A YN AK LAR : Resmi, sefine er-rues,- 32 v.dd.; SO, III, 367;
GOR, IV, 602, V I, 328; GOD, III, 482; E d , IV, 183 (GL Muart); Journ.
A s., 1873, I, 526; Sabk gazetesi (stanbul, 8 ;X .1 3 2 7 (1909); Hadkat
'cevmi, II, 202 v.dd.

i S an Mulitm edeb almalarn yakndan inceleme gnl ekicidir. 1069/1649da

bir de Nasihat -mlk targlbn li-hsni'l slk (iki yazmas, Kahire, TK, 252*de) adyla dev
let ynetim i siyasetine ait b ir eseri vardr. Osmraaid^ Abme ?*b (bk. ona) telhis Unes&'ih
adyla bunnn bir zetini meydana getirmitir (Basl, stanbul 1283/1871, 2 ypr. -f- S.)
Binadan baka 1288/1871*de tstanfeuFda Aisalils'm Semers i-fm,id adl tasavvuf? br a sm
kmtr (311 S. 8) bunun b ir yazmas Viyanada Milli K t., de Nu, 1979 (Flgel, K af., III,
470 v.d.) da bulanmaktadr.
 177. HSEYN VECH
Hseyn VecSM Bahesaray (Knm)ldr. stanbul a
gm ve o zaman Kaptan Paa olup Sadrazmla yk
selen Kara Mustafa Paaya mhrdr olmutur. 1071/
b. 6. IX . 1660da stanbulda lmtr. Edime Kapsnda
gmldr. Vech airdi bir divan vardr.
. Vecihnin tarihi 1047 yl ile balar nce IV. Murad
zamannda 1048/1638 ylnda efendisi Kara Mustafa Paann
katld Badad seferini anlatr. Sonra I. brahim Hk
meti devrinin tamamn ve IV. Mehmedin hkmetinin
ilk on iki ylm hikye eder. 1070/18.IX.1656 ylnda biter.
Bu eserin zellikle 1070 ylm anlatan son ksm ok deerlidir.
nk bununla Namnn (bk. ona) ve Ridin (bk. ona)
eserleri arasmdaki boluk pek iyi kapanmaktadr. Bu iki
tarihii ayrca ounlukl verdii bilgilere daya
nrlar 1.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1069 (Flgel, K at., I, 271;
Bk. GOR* IX , 206); Leiden, niv. Kt., cod, W am , 894 (bk. Catafogus,
IV, 32; burda ve SO, IV, 603de Vech her halde bir yanllk sonucu
olarak Haan diye adlandrlmaktadr); stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu.
3198; Hamidiyye, Nu. 917; Kprl Mehmed Paa, Nu. 225.
KAYN AKLAR : GOR, I X , 206; GOD, III, 441; SO, IV. 603 (Hassas
V.); Sof2, Tezkire : eyR zeyl-i N , OM, III, 159; Mehmei Tbir*
Krm mellifleri (stanbul 1335), 32.

178. BRHM B. EB BEKR.

brahim b. Eb Bekr el-Slih (el-Sevlih) el-Avfnin
biyografyas bilinmiyor. Tercim eUsavffik f vkVt
el-sancik adh arapa bir tarih yazmtr. Bunda 17.
Muharrem 1071/13.I X . 1661den 17. Rebi II. 1071/21.
XII.1661e kadar Msr Aalarn ve sancaklarm ve

1 Leidn niversite de bulunan ve anonim olduu anlalan bir yazma {ced. Warn. 1110,
yalnz 36 S. kalmlmda)*da IV. Murad, I. brahim, ve IV. Mehmed zamanlarnda 1032-1060
yllarndaki olaylara ve o zaman yaam olan nl adamlara ait hikyeler bulunmaktadr. Bu
yazma 1062/1052 ylnda Ahmed b. Y s kls adh biri tarafndan bitirilmitir. Bk. CttUslogtu, IV, 30.
Circe (Guerga - Msr) Beyi Mehmedin 1069/1658 ylnda
Msr Valisi ehsvr Mehmed Paaya kar isyanm (bk.
GOR, VI, 59 v.d.) genie anlatr. Zaten bu olay ayrca
ada dier vakanvisler tarafmdan da tasvir edilmitir
(bk. GOR, VI, 60, Not. i).
YAZMALAR : Mnih, Devlet Kt., (Aumer, atal. 9 I, 2 S. 166);
Paris, Mill Kt., Nu. 1853.
KA YN AK LAR : J. J. Marcel, Histoire de VEgypte (Paris 1834),
X X IV (burada Mnihdeki yanllkla avtografya zannedilen yazma
hakknda bilgi vardr); Aumer, Catalogus, I, 2, S. 166; Brockelmann,
GAL, II, 299.

179. MEHMED HALFE II.

Hseyn adl bir Bosnalnn oludur. Sultanm divannda

Kahveciba (bk. GOR, V, 464) idi. IV. Murad ve I. brahim
ve IV. Mehmedin hkmetlerini grmtr. Ksaca Tarh-i
Mehmed Halfe adn tayan tarihinde yazar 1043/8.V III.
1633den 1070/b. 1 8 .X I. 1659a kadar geen olaylar
yani IV. Murad saltanatnn son alt yln sultan b
rahimin hkmeti ile IV. Mehmedin hkmetinin ilk on
iki yln anlatr. Bunda zellikle IV. Mehmedin clusundan
hemen sonra 1648 (1058) Ekimindeki Iolanlan ile Acemi
Olanlarnn isyan uzun uzadya tasvir edilmitir (bk.
GOR, V, 466 v.dd.). Fakat eser en ok I. brahim zamann
daki (1640-1648) devletin gelir ve gideri hakknda verdii
ie yarar bilgi ynnden ok deerlidir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., 1068 (Flgel, K a ta l, II, 271,
109 ypr kalnlnda bk. ilveten GOi?, V, I X , Nu. 11).
KAYN AKLAR : Yalnz J. v. Hammer ve G. Fliigel; bk. hemen
aadaki esere.

180. MEHMED HALFE III.

Yukarda ad geen Mehmed Halfenin ada ve ada
olup padiah saraynda seferli hizmetinde (bk, GOR, V.
462) bulunan Mehmed Halfe de IV. Muradm, I. brahimin
ve IV. Mehmedin hkmetleri zamanm grmtr. Gen
liinde Koca Kenn Paanm olan *s idi ve htn sefer
lerinde onun maiyetinde bulunmutu. Bylece Kenn Paa
1046/1636 ylnda ErdiFe Rakoczi . isyann bastrmaya
giderken beraberinde gitmi ve Budine uzanmtr. Ondan
sonra Sleymn Paa, Kprl Mehmed Paa vsr. gibi
Osmanl ricalinin maiyetinde bulunmu ve nihayet brikdr
olmutur. Hangi tarihte ld bilinmemektedir.
Mehmed Halfe air olup lfeti mahlasm tard.
Drt bb on be blm (Fasl) ve bir sonsz (htimey den
ibaret Tarh-i Glmn adyla kronik tarznda bir tarih
yazmtr. Buna 10. evvl 1060/6. X . I650 de balam
ve 24 abn 1075/12. I I I . 1665de bitirmitir.
TO EM , 78. say (1924)nm ilvesi S. 2 de Ahmed Re
fikin incelemelerinden anlald zere Nam kaynann
adn bildirmeden bu Mehmed Halfenin bilgilerinden
yararlanmtr.
Yukardaki Mehmed Halfe ile bu kroniin yazarnn
aym ahs olmalar pek muhtemeldir; Ancak anlatlan za
manda 1043/1070 birisinde, 1060/1075 tekinde birbirine
uymamazhklar grlmektedir1.
YAZMALAR : stanbul, Ahmed Refik Bey in Kolleksiyommdan;
Saray Kt., (Her iki yazmada TOEM *nin 78. saysnn ilvesinde S. 6.
da); Ankara, T. T. K. Kt., Nu. 509 (eviren).

YAYIMLAR : Tccnk-i Gmn TOEM , 78-83. saylana -(stanbul

1924) ilvesi olarak kmtr, bu Ahmd Refik bey tarafndan yayn
lanmtr.

KAYN AKLAR : Afsspea Refikin girii, orada Me&me M f e nin

hayat hakknda baka bilgiler de vardr; OM, III, 142.

1 ok dikkate deer bir benzerlii kaydetmeliyiz : bu iki yazarn her ikisi de Venedike
kars. yaplacak sefer haanrhkanna ve Z650Meki anakkale savama katlmlardr; bk. GOR,
VI, 16 ve lme BefSk (bunun Viya&adaki yazmadan laaberi yoktur) ayn. esr. 4 .- olanlan
arasnda o zaman 92 Mehm& varm, bk. GOR, V I, 16.
 181. MEHMED B. HSEYN B. NASH
(NASHPAAZDE)
Vali Hseyn Paamn (bk. H . K ., Fezlike, II, 226;
GOR, V. 260 lm. 1053/1643) olu ve mehur Sadrazam
Nash Paamn (lm. 23. Ramazn 1023, stanbul Okmey-
danrnda gmldr, bk. SO, IV, 556)1 torunudur. Hayatna
dair bir ey bilinmemektedir.
Zeyl-i tevrh-i l-i Osmn adn tayan tarih eserinde
IV. Muradn lmnden (1048/1639) 1081/b. 21.V.1670
ylma kadar geen zaman anlatr. Joseph v. Hammer 191
ypr. Folio byldnde olup ne yazkki cildi bozulmu
olan Dresden memleket ktphanesindeki yazarn elyaz-
masndan ilk faydalanan (GOR, iin) ve kltr tarihine
ait bu kitapta bulunan bilgilere bu gne kadar ilk iaret
eden tarihidir.
YAZMALAR : Dresden, memleket Kt., Nu. 13 (Flescber, atal.,
2; yazann avtografyas, her halde Ussicum).
K A Y N A K L A R : GOR, Y* V III, Nu. 6.

182. HSEYN ELEB (NSR)

Nisar mahlasm kullanan Hizseyn elebi stanbul
ludur. Divn Ktibi olmu ve 1075/b. 2 5 .V II. 1664 ylnda
doduu ehirde lmtr. Emir Buhar tekkesinde g
mldr.
Ebced hesabiyle tarh dnnekdeki - becerisiyle n
alan Nisrf Tevrh-i nisri adh -ksa bir . Osmanl tarihi
yazmtr. Eseri 1065/1654 ylnda bitirmitir. Yani IV.
Mehmede kadar gelmektedir. Kendini tantmak emeliyle
yazlm olduu anlalan bu zet eseri bu Sultana ithaf
etmitir. Tarih kayna olarak hi bir deeri yoktur.

1 1030/1621*den hemen sonra imii olmas ihtimali bulunan Halepli Burhneddn tbrfthtm
b Ahmed h. Mehmed adh bri n'& el-rk bi-ma'sir Nash adl (H . K ., Nu. 1372) kitabnda
sonralara tdrsm olan Nsala Fasam Halep Valiliinden bahsetmitir. Yasm as buluna
m&m olan eser H. K.y gre 1020/1611 ylnda yasslram.
 YAZMALAR. : Leipzig, ehir K t., cod. or. 329, ypr. 14 v.dd.
KAYNAKLAR : GOD, III 453 v.d .; H. L. Fleischer, atal, Libr.
mss. Lips., 548; SO, IV, 541.

183. HALL PAAZDE EB BEK R

(TAB BEY)

z gemii olarak yalnz sarayda eitim grp sonradan

kapc olduu bilinmektedir. Tab Bey diye anlrd. Tariki
de bu adla tannmtr.
I. Muharrem 1076/14.V II. 1665 de (Kaymakam S
leymann anakkaleyi teftiden sonra stanbul a girdii
gn) balanm olup 1081/b. 21. V. 1670de bitirildii sanlan
ve konusu tarih felsefesi olan bu esere tbn Haldnun nl
Mukaddime1'*si rnek olmu ise de tabi bu eser o rnee
eriememitir. Jos. v. Hammerin fikrine gre yazarn dn
celerinde berraklk, dzen ve derinlik yoktur. Girite idam
edilmi olan Sultan brahimin olu Selimden, sonra da
ksaca Peygamberlerle din ulularndan bahseder. Bundan
sonra IsmTin lmne sril oullarnn on iki boyuna
(Sayt) geer. Nihayet asl konusu olan, Osmanl Devletinin
kuruluuna kadar gelip geen slm hkmdar sllelerinin
genel tarihini anlatr. Osmanl tarihinin tasviri kitabn ikinci
yansn doldurmaktadr; Osmanl tarihi 16. abn 1056/
28. I X . 1646ya kadar anlatlmaktadr.
Hemen her yerinde gze arpan tarih bilgi eksiklik
lerine baklmasa bile eser acemice imi; ancak yazarn
kendi yaad zamana ait ksmn bir deeri olsa gerektir.
Y A Z M A L A R : Viyana, Mill K t., Nu. 871 (Flgel, K a t II, 102;
302 ypr, folio; bk. GOR, I X , 183 v.d.).

K A Y N A K L A R : GOR, I X , 182 v.d .; Flgel, K a t II, 102; OM,

III, 12.

1 Bu eserin trke tercmeleri iin bk. a. Nu. 255

 184. ABDRRAHMN (H BR)
Edirnelidir. Ulema dan Hseyin adl birinin oludur1.
stanbul da eitim grm yarg mesleine girmitir. nce
Al Beyin (Talk) Edirne deki medresesine mderris olmu
sonra da ld tarih olan 1087/b. 1 6 .III. 1675ya kadar
Serezde kadlk etmitir. Serez de Hisarardnda gmldr.
Daha ok Hibr2 adyla tannm olan bdurrhman
bir ok tarih eser yazmtr. Bunlarn en tannm Ens
iil-Msmirn (T. K., Nu. 1457 ve Flgel, II, 259da yazl
m olduu gibi Ens l-msfirn deil)dir. Bunda 760 dan
1043e kadar (1359-1633) baba ehri olan Edirnenin tarihini
anlatr. Kitap on drt baba ayrlmtr.
Bunlarn iindekiler G0, X , 691 v.d.da daha tam
olarak bildirilmitir. 1. Edirnenin zapt, 2. Saray, sokaklar,
meydanlar, 3. Camiler, imaretler, 4. Medreseler, tekkeler,
darlfukaralar, zaviyeler, 5. Kervansaraylar ve hanlar,
6 ve 7. Irmaklar, baheler, kprler, kaynaklar, adrvanlar,
8. Edirnenin evresi ve yakndaki kyler, 9. Edirnede
gmlm olan byk bilginler. 10. Edirnede saltanat sr
m olan sultanlar; 1018/b. 6 .IV .. 1609 ylma kadar gelen
ve sonradan baslm olan ksa bir Osmanl tarihi, 11. Edirne
kadlar, 12. Edirne airleri, 13. Edirne ehri tarihindeki
garip olaylar; mesel Sleyman ile Musa elebi ve II.
Bayezid ile I. Selim arasndaki anlamazlklar vsr., 14.
Edirneye vgler ve Babaeskide gml ola n , II. Meh
medin av arkada Veli Gl Baba hakknda bilgiler.
T. tarafndan bir ok yerleri alntlanm olan (bk.
Rumeli und Bosnal) Eserin Edirne yerel tarihi iin esasl

1 Olu hayat hakknda ksa bilgi vermektedir : 1029/1620 de Al Bey (Talk) medresesinde
mderris, sonradan stanbulda Mebmediye medresesine sakn olmu ve 1039/1629 ylnda orada
lmtr.
2 3 u ad en tuhaf ve aeaip deiikliklere uramtr : Flgel II, 259da Pervri Abdurrah-
mn b. Haran; H . K ., Nu. 1457de Abdurrahmn b. el-Htiseyn el-Hayr {Lex. Bibi, yanl okun
mu ?) denilmektedir; ancak bu kartrmalar abuk anlalmtr, bk. Ch. Schefer, v e A. D.
Mordtmann, ayn. e sr..
deeri vardr. Hihr Edirnede mderris iken 1046/b.
5 .V I. 1636 da bunu yazmtr.
Bundan baka Hibr Defter-i ahbr adl alt defter ve
bir hatimemden oluan tarih bir eser yazmtr. Bunun
muhtemel ierii hakkmda da aada daha geni bilgi
vardr.
Nihayet Hibrnin Badadin ve Erivann fethi hakknda
1067/b. 2 0 .X . 1656 ylnda iki eser (Tarh-i feth-i Badd
ve tarh-i feth-i Revn) daha yazm olduu anlalyor;
bk. OM, III, 98, Nu. 7. ve 8.
YAZMALAR : ve BASIM : A) Enis i-msmirn : Viyana, Mill
K t., Nu. 1052 (Flgel, II, 259 v .d .; bk. GR, I, 592 ve X , 691 v .d .);
Serres Ktphanesi; J. H. Mordtmann, (Berlin) zel Kt., Kahire, T K ,
164 ve 231; stanbul, bulunduu yer bilinmiyor; Edirne, Mevlevi eyhi
Selaheddn Efendinin. zel kolleksiyonu; Belediye Bakan evket Beyin
Ktphanesi; Kahire, T K , 164 (Enis l-msfirn). Rfat Osmann
Edirne rehnums, (Edime 1335/1920) 5-7de eserin girii ayen basl
mtr. B u ' serin 3 cild kalnhmda ve Riyz-i belde-i Edirne adl bir
zeylim E m A h m ei Efendi (Dom . 1255/1839 E dim e, lm. 1326/1908
stanbul) yazmtr; bu eserin asl Edirnede Selimiye Camisi Ktp-
hanesindedir (bk. OM, II, 45, III, 31 v.d. ve a. Nu. 355).- B) Defter-i
ahbr : stanbul, Velieddin Efendi (Bayezidiyye), Nu. 2418.- Tarh-i
Cevr elebi yanl ad altnda stanbulda iki cz yaynlanmtr (I.
Cz, 1291, 121 S.; II. Cz, 1292, 92 S.). Tarih makaleleri ieren bu
czlerin hi olmazsa bir ksmnn Hibr trafndan yazlm olduu* anla
lyor; galiba bu Defter-i ahbr'm Enis l-m. ile kartrlm zet bir
basmdr. Birinci ksmn iindekiler aadaki gibi ayrlmaktadr : 1.
Edirnenin tasviri, S. 10-23; 2. III. Ahmede kadar Osmanl sultanlarnn
sras, S. 23-39; 3. 986 (1578) ylnda rana kar sefer, S. 39-49; 4. Demir
Kap kalesinin tasviri, S. 49-53; 5. 1002 (1691) ylnda Daltaban Mus
tafa Paamn Basraya seferi (Bu ksm Ch .Schefer tarafmdan yayn
lanmtr), S. 53-77; 6. 1103/1701 ylnda Habur Irmana sefer, S. 77-85;
7. ehzde Bayezid ve Selim arasnda 966 (1559) ylndaki mcadele, S.
85-99; 8. 969 (1568) ylnda Maltaya kar baarsz sefer, S. 99-100;
9. 973 (1566) de Ziget ve Vilagos a kar sefer, S. 100-105; 10. Kanun
Sleymann lm, 974 (1566); S. 105-109; 11. II. Selimin hkmeti
(1566-1575), s. 109-127; III. Muradm clusu, s. 127-128. kinci czde
o zamanlarda geen olaylara ait bilgiler vardr (ran seferleri, Snnet
dnleri, kale fetihleri, Edime olaylar), 16 blmden oluur; Kitabn
66. sayfasndan sonuna kadar olan yeri kapiyan Edirne kad, mderris
ve airleri hakknda liste zellikle ok deerlidir. Bu kitapta Defter*in
ve Enis l-m. in ne kadarnn baslm olduunu tesbit etmek her eyden
nce gerekir. Giriteki iaretlerden yazarn kendi yaad olaylar ve
atalarnn ve arkadalarnn yazdklarm anlatt anlalyor.
C) Tarh-i feth-i Badd ve tarh-i Revn : Edirne, Selimiye Kt.,
Merhum Bd Ahmed Bey in (bk. onun iin OM, III, 31 f.d.) kolleksiyonu.
Edirne rehnums (Edime 1336/1920) yazar Dr. Rifat Osman a
gre Hibr daha bka bir ok eserler de yazm imi. Bu eserlerden baz
larnn Defter-i ahbr adl eserin iinde olup olmad ilerde aratrlmak
gerekir; zaten bu eserin kimin tarafndan yazld da tam olarak anla
lamamtr; Dr. Rifat Osmn, Urf Mahmd Aa (b. a. Nu. 283)mn
bu eseri yazdm iddia etmektedir.
KISALTMALAR : I. Ksmn 53-77. sayfalan Ch. Scheferin ylmz
birinci ve biricik says km olan Journal Asistique de Constaniinoplet
dririge et publie par Henri Cayol (Constantinople 1852) daki makalesinde
aynen baslmtr. Schefer burada Hayr ile Cevrnin ayn ahs olduunu
anlamtr. A. D. Mordtmann, Beilage zur allgemeinen Zeitung, Nu. 180
(29.'V I. 1875 tarihli) S. 2830 da stanbul basmnn birinci ksm hak
knda etrafl bilgi vermitir.
KAYN AKLAR : Bursal Mehmed Tbir, Trk Yurdu, III, yl., 6.
Cild, 27. say, S. 225; bk. ZDM G, L X X I (1923) 45 v .d .; (F. Taeschner)
ve Jahrbuch der Asiat. Kunst, 1924 (Leipzig), 33 (F. Babinger); Rifat
Osmn, Edirne rehnmas, 105 v.d. OM, III, 97 v.d., GOR, X , 692.

185. SEFEDDN S
Sefeddn Isa el-Kdir el-Nakbend el-Bendenc (yani
Mendelli)nin bir tarikat eyhi olduu anlalyor. Kendisi
Badad da yaamtr ve CmFl-envr f menkib l-ahyr
adl trke bir eserin yazar olmakla tannmtr. Eser
1077/1666 ylnda Badad Valisi tbrhm Paa (1665-1667)
ya ithaf edilmi olup Badad ve evresinde gmlm olan
aziz ve velilerin menkbelerini toplamaktadr. Cumada II
I092nin sommda/Temmuz 1681in ortasmda bir baka
vali brahim Paa (1681-1864) iin tashih edilmitir. Hemen
hemen yalnz bn Halliknm Cmnin ve Mrhvndm
( Mrhnd) vsr. verdii bilgilere dayanan bu eserin ancak
son zamanlar iin zel deeri vardr ve Murtez Nazm-
 zdenin Giilen-i hlef9 (bk. Nu. 222) snn ba kaynadr.
Hanfzde, H . X ., Nu. 14628 de eserden Tezkiremi evliya
diye bahsetmekte, ancak yazar hakknda bir i bilgini ol
duu ve Badadda oturduundan baka bir ey syleme
mektedir.
YAZMALAR : Londra, Brit. Mz., Nu. 7877 (Rieu, C TM , 74 v.d.);
Paris, Mil Kt,, suppl. turc ,522 (656 dan 1088e kadar gelir); stanbul,
Halet Ef., Nu. 241; Merhum sml Paamn Bakrkydeki ve merhum
Bursah Mehmed Thr in engelkydeki Koleksiyonlarmda.
TERCMELER : Nakb Mahmd el-Kdirnin istei zerine eseri
Muhammed Ibu Alev Moll Ahmed, Mahmd el-ls (bk. Brockelmann
GAL, II, 498)nin ve olu Numn ve Abdulvahhb el-Hanefnin yardm
laryla arapaya evirmitir. Bu tercme 19. yzylda yaplmtr (1286/
1869dan nce); bunun yazmalar Badadda bulunmaktadr.
KAYN AKLAR : L. Massignon, Mission en Mesopotamie (1907-
1908), II (Kahire (912), 56 v.dd. (Tahlil); Rieu, C TM , 74 v.d. (ancak
burada eser Nazmzdeye (bk. Nu. 22) maledilmitir); Cl. Huart, His-
toire de Baghdad (Paris 1901) paralarla.

186. MEHMED RZ.

Zehirmrzde1 diye anlan Mehmed R k h. Mehmed

Edirnelidir. Hayat hakknda, uzun sre Uzunkpr de
mftlik edip 1082/1671 baba ehrinde ldnden baka
bir ey bilinmiyor.
Riz bir divandan baka bir de Tezkiret e-u'ar^ yaz
mtr. Bunda alfabetik sra ile hicri X I. yzyln ilk yar
snda yani aa yukar 1591-1640 yllarnda yaam olan
airlerden ksa bir ekilde bahseder. Giride 11 air sultan
anlatlmtr. Ebcedli tarihinden anlaldna gre kitap
1060/1640 ylnda yazlmtr.
Y A ZM A LA R : Viyana, M illi K t., Nu. 1233 (III. Sultan Mustafa
nin ktphanesinden; bk. Flgel, Katal., II, 392 v.d.); stanbul, Ragb
Paa, Nu. 1016; Air E f., Nu. 243.

1 Z*hir mr Edirnenin bir camii ve hrrhldc b ir mahallesidir; Flgel'in bunu ulmnncay

tercme etmesi o hlde doru deildir.
 BASIM : Tezkiremi Riz9 Ahmed Cevdet tarafndan yaynlanmtr,
stanbul, 1316, 109 S. 8.
KA YN AK LAR : GOD, III, 486; Fliigel, ayn. -esr.; SO, II, 397; OM ,
II, 185; Rifat Osmn, Edirne refnums (Edime 1336), 103.

187. HN AA

Haan Aa uzun iire sadrzam Kprl Fazl Ahmed

Faann (1072-87=1661-76)1 Mhrdrhmda bulunduu
ve onun dikte ettii resmi devlet yazlarm temize ektii
iin bu sadrzamn zamanndaki hkmet ilerinde tam bir
bilgi elde etmiti. Bundan dolay be baba ayrlm olup
iinde Fazl Ahmed Paanm Erzurum ve am valilikleri
ve nihayet on be yl sren sadrzaml srasndaki olaylar
ve bu arada Macaristan a 2 Venedi e ve Kandiyenin 27.
IX . 1669 da zabtna kadar Girid e kar yaplan seferleri
etraflca anlatm olduu Cevahir l-tevrh adh eseri, o
olaylarla dolu devri tasvir eden ada eserlerin en inan-
labileceklerindendir. OM, II, 30 yk da genellikle Tarh-i
mhrdr diye anlan bu eserin Haan Aanm olmayp
onun rivayetlerini tesbit etmi olan Erzurumlu Osmn
Dede adl birinin olduu iddia edilmektedir. J. v. Hammerin
Haan Aann kiilii hakknda' verdii bilgiler karsnda
Mehmed Thir Beyin iddiasnn doruluundan phe
etmek ve sorunun *vdmlanmasm bundan sonra yaplacak

1 R ivayete gre, 1136 ylnda (yani lm. yl) OsmSnsBde Ahme Tlb (bk. a.) Tarih-i
Fzl Ahmed Paa adl bir eser yazmtr; stanbul da Ham idiyye, Nu. 909da vardr; acaba
Osmn D d e ile bir kartrma m ? - Torinoda Mill K t., Nu. 106*da (bk. C. . Nallino, Manos-
critti, 87 v.d .) Ahm ed Sipsdlde (byle m i? = Siphizde)nin iinde zellikle Kandiyanm zabtn
etraflca anlatt VekH'i gazev&t-i seyyid Ahmed Paa adh ve 97 ypr. b.^&lilnde bir eseri
vardr, b u yazann adna ve bu esere baka hibir yerde rastlanmamtr.
2 U yvarm Sefer 1074/EyI! 1663 de Fzl Ahmed Paa tarafndan zabt (bk. GR, V II,
112 v.d.) baka bir ok eserlerin konusu olmutur. (&mer Efendi adh birisi Fethiyye^i TJyvar adh bir
eserde bu kalenin zabtn tasvir etmitir (bk. O M , I I I , 116, 13), bundan baka Zhdf diye anlan
K&ib Mustaf da Tarth-i Uyvar adh bir eser yazmtr (bk. O M , I I I , 180, 16); Bu iki eserin yaz
malarsam stanbulda olduu anlalyor.- 'SeffiTnin Tesfctresiade tannm olan air Heyl,
U yvarm Fetli zerine tarihler drmtr; bk. GOR, V I , 326 ve SO, II, 321.
aratrmalara brakmak gerektir; bk. Behcet Hseyn Ef.,
a. Nu. 190
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Hu. r. B 1613 (Tam deil);
Viyana, Mill Kt., Hu, 107(1 ve 1071 {GOR, IX , 206; Fliigel, Km., II,
272), Viyana, Kons.- K ., Ni. 267 (Kraift, Kaud., 101; bk. Ticre^r
Jahrbcher^ 100. C.; n z.-B L , 23 v.dd.); Bologna, niv. Kt., Marsigli
Koleksiyonu, Nu, 3619; Paris Mili! Kt, Suppl. turc, Nu. 1506 ve Nu.
1089 (Schefer Kolleksiyonu); stanbul, Esad E f., Nu. 2242; Bayezidiyye,
Nu. 2401 (Tarh-i mhrdr), Kprl Mehmed Paa, Nu. 214 (1069
ylndan Fazl Ahmed Paanm lmne kadar), Nu. 231(?).
TERCM ELER: Annaium Gemma auctore Haan Ag& Sigii
Custode Kupurii seu Cypry Ahmed Bas$ae, Supremi Vizirii Mehmed
Quatri Turcarum Tyranni, .................. . ex turcico diomaie in laiinum
translata et dimrsis noiis ac reminiscemiis illustrata a Jmsme Podesta,
S. C. R. Majestatis a secretis 1680, 106 ypr, 4, Viyana Mill Kt., Nu.
84g5*e (Eskiden H kt. p n f. 504; b k . tabuim Cod., V (1871), 2S7) ve Nu.
13385 (Suppl* 697) (Bk. T M m Cod.9 V II (1875), 211 w GM, VI, m,
Nu. 4; buna gre eserin ilk te birini iermektedir); Geri kalan te
ikisi Bevyerah Bartlo!. HBer, Viyanah Osrtopih Eajm Fese! ve Fran-
kenl Heh Omtian Selswegler adl Gen Dilci tarafmdan evrilmi
tir; Viyana Mill Kut., Nu. 8745 de (Eskiden Misi. prof. 505; bk. TabuUze
c & d V (1871), 291). Bk. Bunrn iin J* t . w d , Die Hm. ie r I X
Hofbibltihek, II (Viyana 1841), 502-506.
KAYNAKLAR : , V 9 v, v.dd.; 330; Fltgel, Kocal., 272 v.d.;
OM, III, 30, 116;

188. .ABD!
1082en 10989e (-1 6 7 1 4 6 8 6 ; bk. SO, IV, 658) kadar
Dr esse*det aas olan Ysuf Aga nn ktipliinde bulunan
bd, IV. Mehmedin olu ve veliahd ehzade Mustafann
pek tantanal snnet dnn, Vezir Mustaf Paa ile
Hadice Sultanm Rebii I ve II 1086/Haziran ve Temmuz
1675 de Edirne de yaplan dnlerini (bk. GOR, VI, 307
v.dd ve 313 v.dd) -k i Efendisi Yusuf Aa bu dnlerde

S GOD, III, 512 v.dd.*a g&re, BieatS mahlas, EerseVB air SSeym&n (im. 188/677)
Kandiye'nin fethini terennm etmitir; bk. btrnun iin AH Enver, smrn -h&ne-i *d*bt SS0 v .M .t
), 94-S;
ve Saffet Bg B sfs g lf, Boguyad i Hsreeg&ept u idem key tmyiwwno*H (Saray Bssa* 1911
OM, III 60, not., yanl ad ve yanllklar.
zerine byk roller almt (bk. GOjR, VI, 310, yani Kz-
laraas) grmtr. Birlikte yaplan bu dnleri Vek'i-
nme-i sr-i hmyn veya Mecma3-i sr-i hmyn 1 adm
tayan2 bir eserde tasvir etmitir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt. Nn. 1072 (?, bk. Fliigel* K a ta l,
II, 273); Paris, Mill Kt., su p p l turc, Nu, 501 ve Nu. 1045 (Schefer
Kolleksiyonu) stanbul, Millet Kt., Nu. 277 (414), Al Emr Kollek-
siyonu; Hekimolu, Nu. 642. '
TERCMELER : Paris, Mill kt., Nu. X L Y (atal, 36), Koboly
nin el yazmas franszca tercmesi.
KAYN AKLAR : GOR, ve yazma kataloglar; der slam, X IV (1925)
364 3,

189. K AN D YANIN FETH

Kandiyamn feth i1 ve bunun Kprllzde Fzl Ahmed
Paanm Zul-kade 1077 sonunda/Mays 1667de Kandiya
nne gelmesiyle balayp 1. Cumada I. 1080/27. I X . 1669 da
kalenin zapt ile biten n tarihi ayrntl ve anonim bir
eserin konusunu oluturur. II. Ahmedin hkmeti srasnda
1104/1692 ylna doru yazlm olan bu eserde tarih kay
naklardan yararlanlmtr; bk. Rieu, CTM, 62 v.d. daha
etrafl bilgi ile.
YAZMALAR : Mnih, Devlet Kt., Nu. 93 (Aumer, atal, 27 v.d.;
1074den 1080e kadar gelip adma da Mir't l-zemn olduu anlalyor);
Londra, Brit. Mz., or., 1137 (Rieu, C T M , 62 v.d.); Manchester, niv.
Kt., Lindsay Kolleksiyonu, Nu. 141 (Mekle*i tevrh-i mherrihe(!)-i
Kandiya, 1667den 1669 ylma kadar gelir); Paris, Milli Kt., suppl
turc Nu. 166 (bunun iinde Fethnme-i Badd da vardr.) ve Nu. 1127
(buna gre Fzl Ahmed Paann yazm sanld anlalmaktadr).

1 Bu ad J, v . Hamtncr dpn alnmtr; bk, Flgel, Kat., II, 273 not.

2 Memoires du Steur de L a Croix, eontenans diverses relations tris ctrieuses ds lEmpire Otho-
man (Paris 1684, 12), I I , 91 v.d d . da o zaman stanbulda sefaret ktibi olan yazar da bu
olaylar etraflca tasvir etmitir.
3 B k. J. H* Mofctlmaras, D er slam, X I V (1925), 364, Nu. 17, buna gre W . P . . Behrmraer
(1827-1890) bu kk yazm ay yaynlam ay tasarlyordu. Hamburgda ehir kt., Nu. 265de
vezirlerin ve valilerin snnet dn iin padiaha sunduklar armaanlarn bir stesini bulun-
o aktadr; bk. bunun iin Hseyn Hesrfezmin Telhis vsr., 13. ayrm.

1 bk. bunun iin H anyal Haeyu Km , Siy&s Girid Tarihi (stanbul 1328), 204 v.dd.,
ve gene onun Gird Tarihi (stanbul 1288); bk. Journ. as., V I I, 1 (1873), 534 v.d ., Nu. 41.
 B A SIM LAR : Relation du siege et de la prise de Candie par Varmee
ottomane 1669, en turc. Paris 1835.- A. Kazimirski de Biberstein, His-
toire du siege de Candie par Kuprulu Zadeh Ahmed Pachay Paris (Basld
yl y ok , Avtografya, 94 4 S.).

190. BEHET! HSEYN

Behcet Hiiseyn HezargracPldr (Bulgaristan), nceleri
Kprlzde ailesine imam olarak hizmet etmi ve rivayete
gre Divn Ktibi olarak Viyana kuatmasndan ricatda
1094/1683 ylnda Belgradda lmtr K
Behcet Hiiseyn bir divandan baka adn Kprl
Mehmed Paamn byk babas olan bir Arnavudun g
ettii Orta Anadoludaki Kpr kasabasndan alan Kprl
ailesi zerine bir eser yazmtr (bk. GOR, VI, 2. v .d .)2
Tarh-i slle-i kprl adn tayan bu eser anlalan
aile rivayetlerine dayanmakta ve bundan dolay bu tann
m vezir ailesi tarihine kaynak olarak byk deer kazanm
bulunmaktadr.
Y A Z M A : stanbul Kprl Mehmed Paa, Nu. 212.
KA YN AK LAR : SO, II, 32 (buna gre stanbulludur); GOD, ,
529; OM, III, 29 v.d.; Sefa , tezkire.

191. EVLYA ELEB

Daha ok Evliy elebi diye anlan Mehmed Zilli b
Dervi Mehmed 1020/1611 ylnda stanbul da domutur.
Bir ok defalar Kanun Sleyman ile birlikte sefere km
ve (bk. Seyhainmey I, 106; III, 442 v.dd.) Erlav seferine
de katlm olan (bk. III. 444) Derv Mehmed adl birisinin
oludur. Babas Zerker-i dergh-i l yahut Kuyumcuba
imi ve on sultana hizmet etmi (I, 258; III, 442). 1058/1649

1 OM , I I I , 29*a gre Bebeet, Msr Valisi iken 1183/1769*da lmii olan (bk. SO, I, 262)
H&f* Ahmed Paa mn imamdr, tabi zaman itibariyie buna imkn yoktur.
2 Bunun byle olmas dorudur. Leopoid . Ranke Kprl Mehmed Paa y bir Srp veya
Yanan papaznn olu diye gsterirken yanl kaynaklara dayanm olm aldr; bk. GQRt V I,
2, N ot; bk. KBprUl maddesine, E d . (F. BaMnger).
tarihinde rivayete gre (II, 458) yz on yedi yanda iken
(III, 444) lmtr. Annesi Sadrzam Melet Ahmed Paa
(lm. 1073/I662)mn kz kardeidir Daha byk atalar
iin bk. VI, 227 Gen Evliya okuyup renmee koyuldu
ve Ramazn 1045/ubat 1636 da Aya sofya camisine hafz
oldu. Bu srada IV. Muradm dikkat nazarn kendi zerine
ekti ve Saraya Mshib oldu. Ancak iki yl sonra aylkl
sipahi olarak saray terketti (II, 244/58). Bu andan bal
yarak kendini snmek bilmeyen bir gezme isteine kaptrd.
Seyyh-i lem olarak ksmen kendi kendine ksmen de
days Melek Ahmed Paa ile birlikte dnyay gezip dolat.
Nihayet 1083/1672 ylnda dinlenmee ekildi. Hangi ylda
ld bilinmemektedir. Seyhetnme'siade en son bah
sedilen tarih 1089/1678 dir (I, 301). Mezar (O M , III, 15e
gre) Beyolunda belediye dairesinin nndeki mezarlkda
imi, fakat mezar ta bugn yitmitir.
Osmanllann tbn Batta s Evliy eleM, bir ok
abartmalar ve gerekten cesurca uydurmalar olmakla
birlikte kltr tarihine, efsanelere ve corafyaya ait bilgi
lerle dolu bir hazine olan 10 ciltlik bir seyhetnme'mn sahi
bidir. Tasnifsiz bir usjup ile kaleme ald canl tasvirler
eserinin deerini bir kat daha arttrmtr. Daha ok sey-
hetnme diye anlan bu kitabn kaynaklan hakknda kitabn
metninde tek tk iaretler vardr; bk. E d t, II. 35 ve OM,
III, 15. Bu on cildin iindekiler aadaki gibi ayrlmtr.
I. Ksm : 1041/1631 den balayarak dolap gezdii
stanbul ve evresinin tasviri.
II. Ksm : Muharrem 1050-Nisan 1640 da Bursaya
seyahet; znike gidi geli; Batum, Trabzon ve Abhazyaya
(Cumada I, 1050-aban 1054=Austos 1640-Ekim. 1644)
seyahet; Giride sefer (1055)1645/; Erzurum, Azerbaycan.
Grcistan vsr. e seyahet (Receb 1056-Cumada II. 1058
sonu=Austos 1646-Mays 1648 sonu).
 III. Ksm : am, Suriye, Filistin, Urmiya, . Sivas,
Krdistan, Ermenistan vsr seyahet (aban 1058-Receb
1060 ortasEyll 1648-Temmuz 1650); 1059/1649 ylnda
Evliya hacca gitmitir (bk. I, 288), bunu ayr bir cildde
anlatmtr. Rumeliye sayahet (Bulgaristan, Dobruca vsr.;
1601/ 21651/2).
IV. Ksm : Van, Tebriz Badad, Basra vsr.ye se
yahat, 1065-6=1655-6 yllarnda.
V* Ksm : Van - Basra seyahatinin sonu; Oakov
( Karakerman)a seyahet; Rakoiye kar sefer; Rusyaya
bir akm (1066/81656-8); Anadolu asilerine kar sefer;
Bursa dan anakkale zerinden Edirneye dn (Receb
1069 sefer 1070 ba=M art/Ekim. 1659). Ayn yl iinde
Budan a gnderilmi; Erdile sefer; Bosnaya gnderilmi;
Delmayaya sefer; Sofyaya dn (abn 1070 ortasndan
Rebi I 1071e kadar= Nisan-Kasm 1660).
VI. Ksm : Erdil e sefer; Amavutluk a gnderili;
stanbul a dn (Zul-ka de 1071-Receb 1071=Temmuz
1661-ubat 1662); Macaristana sefer; Uyvar kuatmas;
yazann 4000 Tatarla birlikte, Avusturya, Almanya, Hollanda
zerinden imal denizine kadar akn (!) Uyvarn ve dier
Macar Kalelerinin zabt; Belgrad klama dn (aban
1073-Ramazn 1074 sonu : Mart 1663-Mart 1664); Herseke
gnderili; Raguza (Dubrovnik)ya seyahet, Karada a se
fer; Kania; Hrvatistan.
VII. Ksm t Avusturya. Knm , Dastan ve dier
Kafkas illeri; Det-i Kpak; Astragan (Baslmam).
VIII. Ksm : Krm, Girid, Selnik ve Rumeli (Ba
slmam).
IX . Ksm : Mekke ve Medineyi ziyaret (Hac), Ba
slmam).
X . Ksm : Msr (Baslmam).
Yedinci kitabda Evliyann macera dolu Viyana ve
Orta Avrupa seyahatini ve bu seyehatte Dnkerke kadar
gittiini anlatm olmas muhtemeldir (bk. Travets, I, 1,
S. 42 v.d.). Eli Kara Mehmed Paaya refakat etmekte
iken (1075 yhnda/1664 sonunda; bk. Gok, VI, 149) rivayete
gre Viyana dan sonra seyahetine yalnz devam etmi ve
buuk yl gezdikten sonra, Polonya, Rusya zerinden
1079/1668 ylnda Krma dnmtr (I, 300). 1080/1669
ylnda Girid seferine ve sonra da Maynotlara (veya Mni-
yatlar, Moranm gneyindeki Yunanllar) kar yaplan
seferlere katlmtr (Her halde V III. Kitabn konusu).
Evliy bir de Sikkenme adh bir kitabndan da bahse
diyorsa da (I, 385) bundan artk hi bir iz bile kalmad
anlalyor.
Btn eserin tam olarak yaynlanmas bilimin en ivedi
vazifelerindendir. Basld devrin sansr snrlamasndan
dolay ilk alt ciltte bir ok yerlerin krpld anlalyor.
Bunun iin bunlarn da yeniden yaynlanmas gerektir.
Evliynn seyahatname'sini Avrupallara tantan J. v. Ham
mer bu eserin deerine iaret edenlerin en nnde gelir.
YA ZM A LA R : Viyana, Mill K t., Nu. 1281 (Tarih-i seyyh\ bk.
Flgel, K at,, II, 433, IV . ksm ierir); Londra, R oyal Asiatic Society,
Nu. 22 ve 23 (I. il IV . cild); Basel, Tschudi Kolleksiyonu (I. il III.
cild); Manchester niv. K t., Lindsy Kolleksiyonu, Nu. 142 (III. ve
IV . cild ); stan bu l: Saray, Badat Kk, Nu. 300/303 (II. il V . cild);
Nu. 304/308 (I. il V III. cild, V I. Cild eksik); Erivan Kk, Nu. 366/
369 (1457/60) (V I. i IX . Cild); Halil Edhem beyin lutuf ettii bilgilere
gre Saray Ktphanesinde im di eserin tam ik i kopyas bulunmaktadr;
Hamidiyye, Nu. 963 (X . cild), Beir Aa, Nu. 448/52 (I. il X . cild.);
skdar, Pertev Paa, Nu. 458-462 (I. X . cild); bk. bunun iin F. Taesch-
mer* ZDM , L X X V I (1923), 64 v.d.
B A SIM LAR : Evliy elebi Seyahatnamesi : Necb sim Bey tara
fndan skdar daki Pertev Paa Ktphanesindeki yazmaya dayan
larak yaynlanmtr : stanbul 1314/5 (I. il V . cildleri) ve 131 (VI.
c ild ).- Mntehabt-i Evliy elebi (I. Cildin ba. (Basmn hemen hemen
138. sayfasna kadar), gerisi fena ksaltmalarla). stanbul 1258, 150
S.; stanbul, 1262, 143 S.; Bulak 1264, 140 S.; stanbul, 1890 a doru,
104 S. 4.
 KISALTMALAR: V. D. Smimov, Obrazovuya Vsr. (Petersburg.
1903), 79-101.
TERCMELER : Fundgruben des Orientas, IY . Cild (Viyana 1814),
246 (Krte dil rneklerilt Cild III, den); V. cild (Viyana 1815), 84
(Dobruca tatarcasndan dil rnekleri, Evliy, 111. Cildden); gene ayn
eserde, 204 (Macarlarn kkeni, Evliy, II. Cildden); J. v. Hammer,
Narrative o f travels in Europe, A sm and A fr ic a .___ by Evliya Efendi,
Londra, 1834, 1846, 1850 (Oriental Translation Fund; ilk iki cildin ter
cmesi); Zapiski mparatorik, Odesskago Obesva istorii i drevnosti,
VIII (Odesa 1973), 161 v.dd. (PE. Bran); I X (1875), 161 v.dd. (Pli. Bran);
X (1877), 501 v.dd. (A . Wwedjenski); Keleti Szemle I II, 72 v.dd. (A .
Vamh&y); gene orda, V III, 306 v.dd.; I X , 95 v.dd. (J. Germanus; Seya-
hatnme*nin I. cildinde Evliynn stanbul esnaf teekklleri hakknda
verdii bilgi); Kavkas (Tiflis) 1870 Nu. 64, 65, 68 mre Karacson : Evliya
Cselebi trk vilagutazo magyarorszagi utazasai 1660/1664, iki cild, Buda
pete 1904 ve 1908 (Macaristandan bahseden V I. Cildin tam tercmesi).
K A Y N A K L A R : Wiener Allgemeine Literaturzeitung, tnielligenz-
blatt (2, I. 1814 tarihli, J. v. Hammer); J. v. Hammer, Des Osmanischen
Reiches Staatsverfassung und Staatsverwaltung, 11, 456-469; GOR, V,
v-vu; E d , II, 34 v.d. (J. H. Mordtmann; yukarda Evliy elebi hakknda
verilen bilgi burdan alnmtr.); H . Orothe, M eine Vorderasienexpedition
1906-1907, I, C L X X X X V I (Leipzig 1911); A, BL Lybyer, The Travels
o f Evliya Effendi, JAO S, X X X V I (1917), 224 v.dd.; Cama de Van%,
Les penseurs de Vslcmt, I (Paris 1921), 249 v.dd.; Der slam, I X (1919),
184 v.dd. (R . Hartmann); F. Taeschner ,ZDMG, L X X V 1 I (1923), 64,
v& .; OM , III, 151 v.d.

192. IK AL

k Al Edirneli dir, ve orada bostancbaihk yapm

tr. 1088/1667 ylnda lmtr, orada Tekkekap mezar-
h&da gmldr. Mezar ta bugne kadar kalmtr.
fSi Al Aa, Sultan IV. Mehmede sunulmu olan, Edir-
Be'deki Saray ve kasrlar zerine yazlm bir risalenin
yazandr. Eser yitmi olmaldr.

1 Seyehatnamede y er yer rastlanan c J. Hammerla Rus bilginlerinden baka kim*

senin ilgisini ekmemi olan dil rneklerini bilimsel b ir yntem le aratrp incelemek phesiz
verimli o!ar.
 YAZMA : Yasarn kendisine ait olan ( bVllh k A li 1065 )
(Yani 1655) mhrn tarm) bir yazma Eski Edime Belediye Ba
kam Dilver Beyin elindeymi ve burdan da Dr. Rifat Osmn, Bey in
1339/1919da tahrib edilmi olan ktphanesine gelmimi; bk. onun
Edirne Reknums, 106 v.d.
KAYNAKLAR : R ifat Osmn, Edirne Rehnum, (Edime 1336),
106 v.d.

193. MEHMED ABDURRAHMN (EYHZDE)

Mehmed Abdurrahmn Serezlidir. eyh HabbuHhn
oludur. Sadrzam Kara Mustaf Paamn (bk. E d l, II,
807 v.d; lm . 2 6 .X I I . 1683) adadr ve onun buyruuyla,
drt bb'a ayrlm olan Nahlistn tarab f mahsin arz el-
arab adh trke bir Msr Tarihi yazmtr. Birinci bbda
Msrn eski tarihi, kincisinde Tufan dan beri gelen Msr
hkmdarlar, ncsnde slm fetihleri, drdncsnde
Nil hakkmdaki efsaneler bulunmaktadr.
YAZMALAR : Berlin, J. H. Mordtmann, kolleksiyonu; Viyana,
Mill Kt., Nu. 938 (Flgel, K at., II, 162 v.d.); stanbul, Bayezidiyye,
Nu. 2457; Hamidiyye, Nu. 998; Tire (Anadolu); Kahire, T K , 227, 228
ve 237.
K A Y N A K : OM, III, 74 v.d.

194. EREFNME
Bitlisli Emir eref B. emseddnin 1005/1596 da farsa
yazm olduu erefnme adh nl Krt tarihi birok kez
trkeye evrilmitir.
Abdl Hnm olu Emr eref -Hann istei zerine
Mehmed b. Ahmed Mirza 1078/1667 ylnda eseri ilk defa
olarak trkeye evirmitir. Tercme farsa aslna tama-
miyle uymaktadr1. Ashndaki bilinen boluk (2. furka, 3.,.
sahife; bk. Charmey, II, 2, C. 128) bunda da bulunmaktadr.

1 Eserin Farsa asl tercmesiyle Birlikte yaynlanmtr : Scheref-Nameh. ou Hisaire des

Kourdes p a r Sckeref, prince de Bidiis, p u b liee,. . traduiSe et annotSe par V . Veliam lnof - Z em of,
k i Cild. Petersburg, 1860/2. - Ckeref - Nmek ou Fastes de la Nation koure par Chref~ouyddine,
Prince de Bidiis, dans VSaikt d'rzeroume. Traduits du Persan eS commeniis par Franoi* Ber*
nard Charm oj. . Cild,, 1 v e 2. ksm ; II. Cild, 1 v e 2. Ksm . St. Petersburg, 1868/75. B k. Bunun
iin H eiorich lfred Bftrb, ber die unter dem Namen Tarich el Akrad bekannte Kurdenchronik
von Scheref, S W A W , 10. cild., 25 v.d d . v e baka etrafl makalelerine, SIPA W, 22., 28., 30. ve
32. ciidlerde.
 YAZMALAR : honm, B rit, or. 1127 ve Add. 7860 (Rieu, CTM9
70 v.d.); stanbul Esad Efendi, Nu. 2303.
KAYNAKLAR : Men, CTM , 70; OM, III, 72.
Eilbeyi Emir Mustaf (bk. Charmoy* I, 1, S. 481)xun
saraynda bulunan em mahlasl bir yazc bu beyin istei
zerine 1092/1681 ylnda erefnmeyi ikinci defa olarak
trkeye evirmitir (Rieu, C T M , 72ye gre 1095/1684
sralarnda). Bu tercme ilk bahsedilenden ksadr. Tercme
sine de Farsasmdaki tantanah havay vermemitir, seciler
braklm ve son ksmlarda da ksaltmalar yaplmtr. Buna
kar eviren iki nemli ilvede bulunmutur : 1. Eil tarihi
nin ve beylerinin zamanmza kadar srdrlmesi, 2. Palu
beylerinin tarihinin zamanmza kadar srdrlmesi,
YAZMALAR : Londra, Brit. Mz.* Add. 18547 CTM, 71
v.d.).
KAYNAKLAR : M m , CTM , 71 v.d.; OM; III* 72.

195. AHMED B. MUHAMMED

Ahmed b. Muhammed ei-Hamav (Hamal) II. Sley

mann (1687-1691) Kahire de kurmu olduu Sleyman
medresesinde mitdferrcVk de bulunmutur ve 1100/1688
sralarmda lm olmaldr; Brockelmam, G AL, II, 197
ve 310 daki lm tarihinin doruluu g kabul olunabilir.
Birok erhlerden baka (bk. GAL, II. 197, 312) Ahmed
adsz arapa zet bir Osmanl tarihi yazm ve bunu yukarda
ad geen Sultana sunmutur. 1099/1687 de bitirilmi olan
kitap Osmanl devletinin kuruluundan II. Sleyman a
kadar gelir; girite sllesinin soyluluundan ve asl ksmda
da Tanrmn dier hkmdar slleleri arasnda bu hanedan
yeleyip ayrk kldndan bahseder. zel bir amala yazl
m olan bu eserin deeri yksek olamaz.
YAZMA Viyana, Kons.- Akad., Nu. 2754.
KAYNAK : Krafft, KataL, 104.
 196. AL VUSLET
Al Bey Pai Uzie (Srbistan) lidir. Daha ok Vuslet
mahlas ile tannmtr, hal tercmesine ait bilgi yalnz
udur : 1089/1678 ylnda Polonya da ehrin e kar alan
sefere (bk. GOR, VI, 350 v.dd) katlm ve bu kalenin
dn, Kara Mustafa Paann emriyle yazd, be bin
beyitlik bir hamas manzumede terennm etmitir. Bu
dsitan daha ok Gaztnme-i ehrin diye anlr. Yazar
Sadrazm tarafmdan bolca dllendirilmi ve biraz sonra
da Beikta daki yazlk sarayn bitmesine bir tarih d
rnce IV. Mehmed kendisini Semendriyeye Alaybeyi tayin
etmitir. lnceye kadar bu mevkide kalmtr. Muharrem
1110/Kasm 1688deki Belgrad savunmasnda lmtr.
Vuslet zellikle tarih drmekdeki becerisi ile tannmtr.
Bunlardan ikisi en ok anlmaa deer ; birisi Kamanie
nin fethi (1083/1672), teki de Budinin yeniden tahkimi
(1091/1680).
YAZMALAR : Gaztnme-i ehrin : Paris, Mill Kt., Schefer
Kolleksiyonu, Yazm. 1124 (BSochet, atal., 185); Pressburg, niver.
Kt..
KAYNAKLAR : eyM, zeyl-i zeyl-i N ; Sef, tezkire; SKm, tezkire
107; GOD, III, 556; GO, V I 526; Safvet Beg Baagi, Bonyai i Herce-
govciu islamskoy knyizevnosti (Saray Bosna 1912), 105 v.dd. (Ebced
tarihlerinden nmuneierle).

197. EBU B E K R B* BEHRAM

Eb Bekr b. Behrm amhdr ve orada okumutur.
Sonralar stanbul a gitmi ve kprlzde Fazl Ahmed
Paanm (Bk. yk. Nu. 189) tevecchn kazanmtr. Son
radan tayin edilmi olduu Halep kadlndan ayrldktan
sonra Cumada II. 1102/Mart 1691de lmtr.
Eb Bekr b. Behrmm gerekten byk bilgi sahibi
bir kii olduu anlalyor. Adnn imdiye kadar hemen
hemen tannmam olmas alacak bir hldir. Birok tarihi
 ve coraf eserler yazmtr. Bunlar arasnda IV. Mehmedin
buyruuyla 1086/1675 ylnda alt cildlik Corfiya-i kebir
adl trke eserini yazm ve sonradan bunu ksaltarak
iki ciltlik bir eser meydana getirmitir. Bu eserin kaynaklar
henz yakndan incelenmemitir. OM, III, 315e gre bu
latinceden tercmedir. Her hlde 1662de Amsterdam da
km olan Wilem Janszoon Blaeu (1571-1638)un mehur
Atlas majforundan tercme olmaldr. Bunun bir nshas
1668 de Hollanda elisi Justin Collier (GOJ?, VI, 202) tara
fndan Sultana sunulmutur (bk. Journal de Mr. Colier,
resident la Porte, pour Messieurs les Etats Generaux des
Provinces Vnies, iraduit du Flamand 1672, S. 8 7 )1.

Yine Behrmm kaleminden km olan Nusret el-

slm ve's-surr f tahrr atlas myr adl eserin Corfy-i
kebr ile ayn eser olmas muhtemeldir.
Bundan baka Eh Bekr b. Behrm, Hac Kalfanm
bitiremeden brakt Cihnnum (bk. Nu. 173/7)y devam
ettirmitir. Bu eserin baslm olan nshasyla Behrmm
yazd ksm S. 422 den balar; bk. Nu. 173/7.
Nihayet Eb Bekr tarih bir eser yazm imi. Bunun
ancak ad bildirilebilir; El-feth er-rahmn f tarz-i devlet-i
Osmn, her hlde Osmanl devletinin eklinden bir eserdir.
Ebu Bekrin. eserleri yakn bir gelecekte iyice incelen-
melidir. Her ne kadar yazar Hac Kalfanm halefi olup
onun aydnlnda alm ise de slm Corafya tarihinde
kendine bir deer aramaya hak kazanr.

I Bu franszca tercmeler 1668 ylnda Lahey de kan Dagh - register van t genede heere J,
Coljer, Resident toegens de Siaien Generael der vcreenigdc Nederlanden,......... is gherenneentreert
op de Reyse van Constantinapolen, tot Adrianopolen usto, (4, gene ayn yl iinde Oprecht Journal,
van t geene de Heere J. Coljer usu>. adyla ve gene 4, yaynlanm olan; Cenevre 1671, 12 ve 8
iki m uhtelif Y a y m ; Paris, 1672) adl eserlere dayanmaktadrlar. Eserin Almanca bir tercmesi
A uffrfchtiges........... Tag - R eg ister................ vas dem Herrn J. Coljer ( 1 6 6 8 ) ..................bey seinem
Einzug su Constantinopcl tviederfahren, tvie auch w as i h m .................. nebenat dem Herrn J . van
Dim. . . . bvgegnet vsr. adyla P h . J. EHsi (*= Martin Meyer) Diarhuu F.trapaetm, 19. Ksm.
( Frankfurt am Main, 1659/81)'da yaynlanmtr.
 YAZMALAR : A) Terceme-i C&rfy-i kebr : Dresden, Nu. 370
(Fleischer, atal., 57 v.d.; Macaristan ve Almanyaya ait ksmn yaym);
Viyana Mill Kt., Nu. 1282 (Flgel, K at., II, 434; Eb Bekrin matlap-
lan ile); Londra, Brit. Mz., Nu. or. 1030 (Rieu, C T M , 111); stanbul
Kprl Ahmed Paa, Nu. 173, 174 ve 176 (OM , III, 315e gre aadaki
byklkte : I. cild : 554 ypr.; II. Cild : 559 ypr.; (III. Cild : 231 ypr.;
IV. cild.: 67 ypr.; V. Cild : 269 ypr.); Hamidiyye, Nu. 920; Hekimolu Nu.
735; Atf Bey., Nu. 1686; Nur-i Osmaniyye, Nu. 2995/6; Evkaf Mz.,
Sergi salonu, Nu. 1506, ok ssl nsha, her halde IV. Mehmed iin,
iki cildlik ksaltma; skdar, Selim Aa, Nu. 725 b; Kahire, T K , 240
(Eb Bekrin msveddesi, 5 cild, bunlarn yaprak saylar OM, III, 315
dekilere tamamen uymaktadr yalnz II. cildinki 559 yerine 599dur,
bu ya hurda veya oradaki bir basm yanll da olabilir.).- B) Nusret
el-lslm : stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 2994.- C) Feth er-rahmn :
stanbul, bulunduu yer belli deil.
K A Y N A K L A R : SO, 1 , 174 v.d .; OM, O l, 315; F, faesclmer. MSOS,
29. Cild, II. Ksm (1926), S. 104 v.dd..

198. ABDURRAHMN ABD PAA

Abdurrahmn Ahd Paa Anadoluhisarldr. . Sarayda
terbiye edilmi ve Sultann Pegir glm ve sr ktibi ol
mutur. Muharrem 1080/Haziran 1669da vezir rtbesiyle
Nianc'1!a1 karlm 1089/1678d*2* stanbul a Kcfim-
makm (bk. E d t, II, 687) olmutur (bk. GOR, VI, 347).
Rebi I. 1090/Nis. 1679da Bosna valisi idi. Bir yl sonra
yeniden Nianc, Rebi, I, 1092/Mart 1681de Kubbe veziri,
Ramazn 1095/Austos 1684de Basra Valisi olmutur,
(hk. GOR, VI, 379). 1098/1686 ylnda azledilmi bir yl
sonra Msr Valisi olmutur. 1100/1688de Rumeli, 1101/
1689 da Girid valisi olup Receb 1103/Mart I692 de orada
lmtr 2.

1 M illi Tetebbii'ler mecm'as, I, (stanbul 1331} 497-544de yaynlanm olup bir nevi
terifat kitab olan Tevk- (yani Nianc) Abdurrahman Paa?m 1087/1676 tarihli Kanunnme
adl eseri bu Abdurrahmn Paamn olmaldr. B u nemli eserin eskidenberi Hseyn Riza Paa-
nn mlk olup ad geen yaym a esas tutulmu olan tek yazm a nshas olduu anlalyor,
Bk. M . Hartmam, Der slam, V I I I (1918), 317 v.d.
2 A m Paa ok kere, kendine benzer bir bayat geirmi olan ada ve ada ile kart
rlr; bk. A. Nu. 214 N ot. 1.
 bdurrhman Paadan genellikle ilk resm vakanvis
(rVekH niivs) diye bahsedilir. Bunun neye dayand
bilinmiyor3. O, bir Osmanh lkesi tarihinin yazandr. Bu
eser IV . Mehmedin 1058/1648 de hkmete gemesiyle
balar ve 3. Ramazn 1093/5. I X . 1682de biter; Hac Kalfa
Nu. 14523de Hanfzdenin verdii bilgiye gre eser 1097/
1685e kadar gelmektedir. Bu yanh olmaldr. Daha ok
Tarh-i vekffi (H. K .9 14523) diye anlan ve vak?a-nme-i
Abd paa diye de adlandrlan bu eser IV. Mehmede sunul
mutur K
Y A Z M A L A R : Mnih. Devlet, Kt., Nu. 88 (Aumer, Cat., 26;
1058-1093 yllarn anlatr); Viyana, Mill Kt., Nu. 1073, 137v ypr.
v.dd. (GOR? I X , 202, Nu. 58de bu eserin 974-1058 yllatm anlatan ilk
ksmnn da Ahd Faa tarafndan yazld yolundaki iddia dorulana-
mamtr; bk. Flgel, K at., II, 274 v.d.), Nu. 1074, Nu. 1075 (tam deil);
Paris, Mill Kt., c.r. 72 (Cat., 317); Schefer Kollaksiyonu, Nu. 1023
(105M93 yllarm anlatr); Kahire, T K , 231; stanbul, Esad Ef., Nu.
2153/4; Kprl Mehmed, Nu. 216; Damadzde Mehmet, Nu. 1439( ?);
Umumiyye, N u .' 5154; Ankara T. T. K . Kt., 44. (eviren).
TERC M ELER : Paris, Mill K t., trad. Nu. X X X I I (atal cod.
reg.9 357)de 1052(?) 1062 yllarm anlatan ksmn bir Gen Dilci tara
fndan tercmesi bulunmaktadr.
K A Y N A K L A R : Salim Tezkire, 468 v .d .; SO, III, 408 (yanllk
larla); OM, III, 98 v.d.; Cemleddn, ayn-i zref, 51 v.d.; E d, I,
72 (G. Huart); GOR, V I, Passim (Bk. fihriste).

. 199. HSEYN HEZRFENN

Cafer adh birinin olu olup stankyldr. lk
renimini memleketinde grm stanbul a giderek mrnn
sonuna kadar orada kalm ok byk bilgi edinmi, geni
bir Ktphane kurmu ve 1103/24.I X . 1691de lmtr.

3 lk resm vaJcanvis'in kim olduu sorunu (bk. GOR, V I I , 465) aydnlatlmak gerektir.
GOR V I II , 591 v .d . daki liste rmhakkak doru deildir. Bk. bunun iin MOG, I, 152 v e 243
v.d. (F. Witek). Her ne ise, Abd Paa Trkiyede ilk vakanvis diye tannr; bk. Msl. Ayn-i
zref, 51 ve T D E M t X, 57.
4 Abd Paa ayrca birok eserler ve zemde erhler yazmtr; bk. H . K .t Nu. 14776 (Aftrm
Pend'nflme sinin erhi), Nu. 14838 (K ab b. Zuheyrin Kaside-i lmiyye'sin'm erhi.).
 Avrupal seyyahlarla grmtr; Bunlar seyehatnme-
lerinde kendisinden yksek bilgili, her kesi istekle hzine
lerinden faydalandran bir kimse diye bahsederler1. Hezr-
fenn (Bin fen bilen)in nemli dil bilgilerine sahip olsduu
ve ibranice ve greke bildii anlalyor. Tb bilimi ile de
ok uramtr (bk. H . K , Nu. 14926). Bu byk adamn
mezarnn ve hal tercmesinin hemen hemen hi bilinmemesi
gariptir.
Mehmed Tahir Bey tarafndan Trk Yurdumuda tam
bir listesi yaynlanm olan eserlerden baka Hseyn Hezr-
fenn Tenkh-i tevrh-i mlk (H. K ., Nu. 367614550, 14653)
adh her biri bir ok ayrmlara ayrlan dokuz ksmdan ve
bir sonszden (Htime) oluup IV. Mehmed e sunulmu
bulunan bir dnya tarihi yazmtr. Mrhvndm, Cenb
nin (bk. yk. Nu. 90) ve Alnin (Knh l-ahbr ve fusl-i
hail u-akd) eserlerinden bilgileri toplam ve bat eserlerinden
(latince ve greke) faydalanmtr. Kendisi Bat eserlerinden
yararlanarak Helas, Roma ve Bizans dan bahseden ilk
Osmanl tarihisidir. Beinci bb Osmanl Sultanlarnn ta
rihinden bahseder ve 1083/1672 ylnda IV. Mehmedin
Kamenie Podolsku zabt ile biter. Hezrfenn eseri Mu
harrem 1081 (1670 mays sonu) de yazmaa balam ve
24 evvl 1083/12. I I . 1673de bitirmitir. Eserin son sznde

1 Baron V ictor Rosenin Remarques sur les mss. orientaux de la collection Marsigli a Bolognc
(R om a 1885), 8. yk .da baslm olan K on t Ferdinand Rfarsigli nin Mays 1671 tarihli mektubuna
b k .: Adfuit tandem Hostinus qiudam dignitata efenis cognomcnto, vir sexcentarum virtutum.
Cum co fam iliariter diuque versatus sum. Agebat ille septuagesimum jarn aetatis annum, indolis
amicitia proborum honestorumquc hominum minime indignae, locupletisimae praeterea Biblio
thecae dominus, quique libros e suo M useo gratis et liberaliter rnihi comodabax ab interprete meo
legendos ei, si ita libuissct, etiam describcndos. Ea viri eruditi consueudinc ac plures msnses
potitus memorati interpretis opera vertendum curavi codicem ab illo sene itidem commodatum,
quem Canon Name, hoc esi cnnonm librum appcltant. n ea cantinebanttr vsr. Conte
Marsigliden baka sekin transz orientalisti Antoine Galland (eserlerinin ok kk bir ksm
baslmtr, fakat dierleri de nerdeyse baslmak zredir, bk. Mehaud, Biographie niverselle,
nouv, edt., X V , 441, Paris) da stanbulda oturduu srada Hseyn Hezrfensai tanmtr;
bk. Ch. Schefer, Journal d'Antoine Galland pendant son st'jour a VAmbassade de France a
Constantinople (1672-1673), l i (Paris 1881), ISO.-Bk. J. H , Mordtmann, Der slam X IV
(925), 366.
bir yerin arz ve tul derecesinin tam olarak tayini usulnden
bahsedilmektedir. Eserin iindekiler hakknda daha tam
bilgi GOR, IX , 184 v.d. da vardr.
Y A ZM A L A R : Berlin, Nu. 199 ve Nu. 200 (Perbdb, K a ta l, 225 v.
d.) I . M. Mordtmann Kolleksiyonu (tam deil; bk. Der slm, X IV (1925),
366 v.d.daki tasvire); Viyana, Mill K iit., Nu. 874, 875 ve 876 (Flgel,
K at., II, 104 v.dd.); Mnih, Nu. 67 (Aumer, Cat., 20); Cambridge, or.
49110 (Bk. E. G. Browne, Supplementary Hand-List, 57, 330); Paris,
Nu. 102 ( atal, 315); Glaskow, Hunt. Mz., bk. J R A S , 1906, S. 602
v.d.; St. Petersburg, Asya Mz., Nu. 583a (bk. Dom, A s. M us., 72 ve
78) ve Umum Kt., Nu. 520 Dorn, M ss. et Xylographes, 466 v.d.); gene
orda, niv. Kt., Nu. 105 (1084 tarihli); Oxford, Bodl. Libr., Sale, Nu.
61; stanbul, Ragb Paa, Nu. 997; Hekimolu, Nu. 731/2; Esad Ef.,
Nu. 2239; Aya Sofya, Nu. 3166; Mehmediyye, Nu. 4301/03; Hamidiyye,
Nu. 930; Kahire, T K , 194 v.d. (3 Yazm., bunun ikisi avtografya!)
Ankara, T. T. K. Kt., 502 (eviren).
KISALTMALAR : Yunan Feylosoflar hakkmdaki hb (VI. Ksm
da), H. F. v. Diez tarafndan, Denkwrdigkeiten^ von Asien, I, 71 v.dd.;
Danimendolular hakknda, A. D. Mordtmann, ZDM G , X X X , 468
v.dd.
Bundan baka Hseyn Hezrfenn 1080/b. 1 .V II, 1669
da Telhis l-beyn f kavnn-i l-i Osmn adyla IV. Meh
medin ana kanunlar hakknda on bablk bir eser yaz
mtr. Kltr tarihi bakmndan ok deerli plan bu eserin
bablar yle ayrlmtr -: 1. Osmanl hanedan hkmdar
larnn asllar, soy ktkleri ve geli sralar, 2. stanbulun
inas, Bizans mparatorlanmn antlar, Osmanl yaplar,
Sultan Saraynn ve Sultan hzinesindeki kutsal emanetlerin
tasviri, Saray memurlarnn bal olduklar dzen, 3. Divnhn
dzeni, Saraydaki detler ve elenceler, 4. hkmetin ge
lirleri, devlet iftlikleri (muhataralar) Vilayet Maliye memur
luklar vsr; masraflar ve sultan ve sadirzam Aaslan, 5.
Devletin belirli olmayan gelir ve gideri; Gne ve ay yl
arasmdaki fark; Kara ve deniz ordusu; devlete ait arazinin
vaziyeti; 6. Mrmrralann, emrlerin ve ze'amet ve tmr
sahiplerinin bah olduklar dzen, 7. Kap kullari*nm
durumu, muhtelif silah eitleri, Yenieri ocaklarnn dzeni,
Sipahiler, topular ve cebeciler, 8. Tersane ve mhimmat
ocaklar ve tersane subaylar; 9. Krm hanlarnn treleri,
Knyn hanlarnn harbe katlmalar yntemi, 10. Bilginlerin
dzeni ve bert cretleri, II , Vergiler, 12. Madenler, tuz
lalar, baz ehirlerin dzenleri, 13. Sultann olunun snneti
ve bununla ilgili olarak yaplan elenceler, sarzamlarm,
bilginlerin ve sanat sahiplerinin ' (Erbb-i hirfet) armaan
larn sunmalar. Bk. W . D. Smiraoy, Manusctirs turcs de
Vlnstitut des Langues Orientales (St.-Petersbourg 1897),
21 v .d d .

Y A Z M A L A R : Petersburg, ark Enst., Nu. 357 (Smimov, le$ mss.

turcs9 21 v.dd.; hu yazma Kont W . Rzewuskinin kolleksiyonundan
kmadr ve J. v Hammer in Staatsverf,, X X , ve G O jR , V I, 326 not g de
bahsettii yazmadr); Venedig, San Marco, Nu. 91, 96v. yaprana kadar
(Rebi I. 1086 tarihli; Bk. ssemani, Catalogo ei cod. miss, ve Behr-
uaer, Z DM G9 X V (1861), 275); Paris, Mill K t,, c.r. Nu. 40 (Catahgus,
308).
TERCMELER : (F. P6tis de la ; Croiz), Biat general de VEmpire
Ottoman par un soitaire turc (Paris, 1695)* de ve GiovannS Battista Donad*
nun Della letteratura de turchi (Venezia 688), 19 v.dd., 89 v.dd.da bulun
maktadr, bu sonuncu baka yelerde de (bk. S. 12 v.dd.) Hezrfem den
bahsetmektedir.- Tam veya yan bitirilmi bir almanca tercmesi bil
diime gre Dr. W F. A* Behmauerin terekesi arasnda Budapetede
Macar Bilimler Akademisinde bulunmaktadr.

TRANSKRPSYON : Btn eserin 315 S. ibaret ve latince harflerle

bir transkripsiyonu Parisde Mill Kt., Yazm. Nu. 694, Supplem. turc,
(stndeki bir mhrden anlaldna gre eskiden Parisde Sainte-
Genevieve Ktphanesinde bulunuyormu) bulunmaktadr. Bu Transk
ripsiyonun ad yledir : Estat de VEmpire Ottoman campose en turc par
Hussen Efendi Historiogfapke de La Porte autrement appelle Hezarfen
copie sur son original Constantinople Van 1696. Galland., Bu transk
ripsiyon Antoine Galland ile tank olan (bk. Not a) Hseyn Hczrfemin
eserinin aslndan evrildiinden ve X V II. Yzyl stanbul diyelei ile
yazlm olduundan iki kat deerlidir.

Nihayet Hezrfesm Tarh-i devlet-i Rmiyye adyla

slm ve Yunan kaynaklarndan yararlanarak bir Roma
tarihi yazmtr Bu belki de bir Dnya tarihinin bu konuya
ait bir babnn geniletilmesinden ibarettir 2.
YAZMALAR : stanbul, Millet Kt., Hlis Ef., Kolleksiyonu; bk.
Trk Yurdu 5 III. Yl 1. say, 873 yk,
K A Y N A K L A R : Bursa Mehmed Thr, Trk Yurdu, III, Yl.,
L say S. 872 v.d stanbul, 1329; OM, III, 243 v.d.

200. MEHMED B. AHMED, TERFTZDE

Babas 28 yl sultanm terifatbahn yaptndan
dolap Terft-zde diye anlan Mehmed h Ahmed, II.
Mustafnn hkmeti srasnda Defter-i terifat adyla bir
terifat listesi yazmtr. Kltr tarihi bakmndan ok
deerli olan bu eserde aadaki trenler bulunmaktadr :
1. 1106/1694 ylnda II. Mustafann tahta k* 2 II*
Mustafann 1, Cumada II. 1106/8.1.1695de kl kuan
mas \ 3* tahta k dolaysiyle hil at datlmas ve askerlere
verilen ulufenin arttrlmas, 4. Ankara (?) seferinin balan
gcnda saltanat sancaklarnn halka gsterilmesi, 5. San
caklarn karlmas* 6. Sefer dzeni 7, Sefer emri alm
olan Asker ahsiyetlerin listesi, 8. Bunlarn karargahdaki
durumu, 9. Sultana Panova da ehzade Mahmdun dou
munun bildirilmesi (1108/1696), 10. Bu mutlu doum iin
dua edilmesi hakknda emir, 11. ehzadenin snnet edilmesi,
12. Sarayda byk bir meveret divannn toplanmas,
13. Lutf Paa ve Piri Paa tarafmdan sadrzamara bra
klan nasihatnmeler, 14. Sadrzamm haftann her gnnde
yapmaa mecbur olduu iler, 15. 25 Remazndan Bayrama
kadar olan tebrikler, 16. Bayram gn sultann elini pme
treni.
YAZMALAR : Viyana, Kons.- Ak., Nu. 23 (tam deil); Mill Kt.6
Na. 1136 (Fliigel, Katal., II, 311 v.d.; tam deil).
K A Y N A K : Krafft, K m a l, 107.

2 Schefer Kolleksiyonu Nu. 1130 daki (Calsl., 186) He*pfenaia as! ad Kntsnnme oan
Hit'nme adh eserinin bununla ilgisi olup olmad anialraalc gerektir.

I JCIs Kuanm a (_~ K h nlaytt takd i cmr, takld eUseyf) tor eni ve tarihi iin bk. J. H.
X r a r 5 E d , II, 1081 v.d.
 201. ABDULLH B. BRHM
Abdullh b. brahim skdarldr. Sonralar Mevkft
Kalemi'nde halife olmutur. Hayatnn geii hakknda
baka bir ey bilinmiyordu. VkVt el-devlet el-Osmniyye
(H. K . Nu. 14520de Hanfzreye gre) adyla (1100/b.
1 6 .X . 1688?den 1106-b. 12.V III. 1694e kadar geen za
mandan bahseden bir ' Osmanl lkesi tarihi yazmtr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KA YN AKLAR : jff.K , Nu. 14520; OM, III, 99; OM, I1* 183,
16da Sultan Ahmed zamannda (hangi ?) bir mteferrika Abdullh
dan bahsedilmektedir, bu bildirildiine gre cml-i tarh-i muntahah
adi ksa bir Osmanl tarihi yazm imi; belki bunurJa bu Mulll b.
brahim kasdedilmitir. Bk. Bunun iin OM, III, 106 (1140/1727 ile ba
layan bir tarih yazm olan Abd).

202. ZU LFK R PAA

Zulfikr Has Oda?da bym, devlet adamlar srasna
girip (bk. GOR) V II, 567 not o.), 1078/1667de avuba
tayin edilmi 1080/1669 ylnda azledikdilden sonra Kapucu-
ba, daha sonra Ruznmeci^ nihayet Surre-i hmyn
emni tayin edilmitir. Bundan sonra Nianc rtbesiyle
ReHslkttb vekili olmu ve 1099/1688 ylnda paalk
rtbesi ve Rumeli Valisi unvanyle II. Sleymann tahta
kn bildirmek vesilesiyle, gerekte ise Avusturya ile
abuk yaplmas istenilen bar iini grmek zere Bab-
alinin elisi olarak Viyanaya gnderilmitir. Zulfikr Paa
nn yapmaa memur olduu bu grneler sonusuz kal
mtr. yl PottendorFda, Viyanada Lanastrassede
ve nihayet Komorn da gz hapsinde bekledikten sonra
bakanlk ettii heyet Mays 1103/1692 de hi bir ey elde
etmeden stanbul a dnmtr. Srplar ve Rayslar (= Y en i-
pazarllar) tarafmdan yama edilmi olan bir hazine ker
vannn muhafzl ile vazifelendirildikten sonra tekrar
SurTe-i humyun emni olarak Mekkeye gnderilmitir
(Bk. GOR, VII, 596). Zul-ka de 1107/Haziran 16965da Ye*
nieri ktibi olmutur. 21. Muharrem 1108/20 Austos
1696 da Ola (Macaristan) yaknnda Bega meydan muha
rebesinde ehid olmutur. Vali Kara Osmn Paa bunun
oludur; bk. SO, III, 424.
Zulfikr idare etmi olduu sonusuz bar grme
lerini ok deerli bir kitap halinde toplamtr. Bu kitaba
ilgili belge ve resm yazlar eklendiinden tarih deeri ayrca
ykselmektedir. Eser Kltr tarihi bakmndan da deer
siz deildir.
YAZMALAR : Mnih, Devlet Kt., Nu. 117 (Aumer, atal, 36)
Viyana, Mill Kt., Nn. 1077 (98. Yapr.* Fliigel, K a ta l, II, 276; bk.
GOR, IX , 207, Nu. 90).
K A YN AKLAR : Rid, tarh, birinci basm, II, 59 v.d.; GOR, VI,
528 v.dd.; SO, II, 343; Ahmed Refik, limler ve san'atkrlar (stanbul,
1924) 243 v.dd. (Fmdkll Mehmed Aeanm tarihinden; bk. a. Nu. 223).

203. IBRHM SIRR

skdarl dr. Maliye memurluklarnda bulunmu ve

1111/b. 2 9 .V I. 1699da Girid Defterdar iken lmtr.
Srr brahim hicivci olarak nldr. inde Osmanl ricaline
yazm olduu bir ok kasidelerle, Ebced hesabiyle yazlm
tarihleri toplam olduu bir divn'* (bir nshas Londrada,
bk. Rieu9 C T M , 199) dan baka Hanfzdenin (H. IC,
Nu. 14540) Tarh-i vak-i sultn Mustaf hn sni der Edirne
adyla bahsettii bir tarih eser yazmtr. Bu ada gre
bunun iinde II. Mustafann ubat 1695deki clusundan
Eyll 1699da (bk. GOR, VII, 10) Edirne den kma kadar
geen olaylar anlatlm olmaldr. Eser II. Mustafaya
sunulmutur.
YAZMALAR : stanbul, Halid Ef., (imdi Millet Kt.,).
KAYNAKLAR : SO, III, 14; GOD, III, 581; Rieu, C T M , 199 OM
III, 70 (Buna gre II. Mustafa zamanmda yaamtr); Salim, Tezkire,
344 v.dd.
 2 0 4 . NHD

d ve kimlii ak olarak bilinmeyip Nsitd mahlasn

tayan hu kiinin1 680/1281 ylndan IG97/b. 28.XI.1685*e
kadar gelen Tarh-i l-i Osmn adl bir Osmanl lkesi tarihi
vardr Bu eserin iindekiler ve bunlarn deeri hakknda
bir ey bilinmiyor.
YAZMALAR : stanbul, Saray, Badad Kk; Damadzade Meh
med, Nu* 1146.
KAYN AKLAR : OM, III, 152; 1777, 11 (Buna gre 1100/
1696 ylna kadar gelmektedir).

205, AHMED B* LU TFU LLH , MNECCMBA1

Selniklidir. Asl Karaman Erelisinden olan babas

oraya g etmitir. Mevlevi tarikatine girmi ve IV. Meh
medin zamannda bir sre (1089-1099) Mneccim Ba*
lkta bulunmutur, mrnn son yllarn srgn olarak
Medine sonra da Mekkede geirmi ve orada 29 Ramazan
1113/27. I I . 172%le lm ve orada gnlimtr.
ok ynl bilgi sahibi olan Mneccimbafi (daha ok
bu adla tannmtr) Arapa Farsa, ve Trke yetmi
kadar kaynaktan faydalanarak Adem den 1083/b. 29.
IV.1672ya kadar gelen CmV el-dvel (H . K .9 Nu. 14521)
adh iki cildlik bir hkmdar slleri tarihi yazmtr. Za
mannda arapa asl hemen hemen hi tannmad halde,
Ahmed Nedim tarafndan 1132-1142 yllarnda (balamas
Cumada II/Nisan 1720, bitii 25 evvl/Mays 1730) Sahffif
l-ahbr adyla Trkeye tercme (H, K 9 Nu. 14571) -edilip
basldktan sonra bu gayet gzel kaynak kitab kendine
yaraan n kazanmtr. Mneccimbann yararlanm
olup bugn bir takm yitmi bulunan kitaplarn tam bir
listesi GOR9 V II, 545-50de bulunmaktadr.

1 E e r yaad zaman doru tayin edilmise Berlin Devlet Kt. N. 403 (Pe^teeS* Ketal,,
402., v.d.)deki divasm yazan ile bu Nifefidj ayn kii olamazlar (bk, GOD, II, 459).
 YAZMALAR : A) Arapa asl eser : Kahire, Krai Kt., stanbul,
Umumiyye, Nu. 5019/20; Hamidiyye, Nu. 9X5.- B ) Ahmed Nedimin
trke tercmesi : Viyana, Mill Kt., Nu. 877 (Flgel, II, 106 v.dd.;
bk. GOR, 11,-545 v.dd.); Lund, niv. Kt., Nu. 58/9; Kahire, TK, 189.
BASIMLAR : Sahif l-ahbr : cild, by.~ 8, stanbul, Mat.
mire, 1285; L C., 2 ypr., 858 S.; L ., 722 S.; III. C., 2 ypr., 750 S.
KISALTM ALAR: Latince, H A Hamaket tarafndan, Leiden
niv. Kt. cod. 1409da (atal., IV, 22), Rusa, W . W . Grigozyev tara
fndan, Karahanidi vi Maverannagri po Tarihi Muneddjim-bai (ST,
Petersburg 1874); Eduard Sachau da Mneccimbamn verdii bilgileri
Ein Verzeichnis Muhammedanischer Dynastien (SBPA W, Berlin, 1923)
adl makalesinde ilemitir.
KAYNAKLAR : eyh, zeyl-i zeyl-i N, Flgel, II, 106 v.d.; SO,
I, 232; GOD, IV, 21 v.d.; OM, III, 142 v.dd; B m le k a n n , II,
443; Kahire, A K 9 II, 262; Al Enver, Sem-hne-i edeb, 9 v .d .- Ahmed
Nedm iin bk. OM, II, 453, SO, IV, 549 ve smet, Tekmilet es-aka'ik,
-T TEM , N 8912, 393.

206 MEHMEB G RY

1683den balyarak Krm hanlnda bulunan Hac

Girym olu olmas muhtemel bulunan Mehmed Girym
(Bu ad iin bk. W Barthold, E d t9 II, 181 v.d.) hi olmazsa
zamannn Km m hkmdarlannm zel tarihini yazan ilk
tarihi olduu anlalyor. Bu Tarh-i Mehmed Giray v da
1095/1684-115/1703' yllar yani III. Ahmedin clusuna
kadar IV. Mehmedin hkmetinin son drt yl anlatl
mtr. O halde eserde bahsedilen Krm hanlar da her
halde yazarn babas olan Hc Giryla Selm Girydr.

.
1 1. t Hammer AfGH, X II I (Viyana 1822), 421, Nu. 125 de bu gn Paris de Mill Kt.,
suppl. turc Nu. 164 de bulunan Tarh-i Shib Giry adh ve 1061/1651 tarihli br eserden bahset
mektedir. Hammerin Geschichte der Chane der Krim (Viyana 1856), 7. v.d.de bu eserden bahse
dilmiyor. Belki de sz konusu olan J. . Hammerin Nu. 124de zikredip Arscnal Ktphanesinde
Nu. 39*da bulunduunu syledii Rdyn Paazflde (bk. yk. Nu. 151) nin eseridir. ShU Giry
adm tayanlardan hangisinin kasdedildii de iyice anlalamamaktadr. - Londra da Britanya
Mzesinde Yazm. add. (Rleo, CTM, 250 v.d.) 7870*de 52 ypr. byklnde ve Sen8 adyla
anlan ve sonradan kad olan mnf Hac Mehmedin Km m Han Islm Grfiy b. Selmet Giryra
clusundan (1054/1644) 1060/1650 ylna kadar gelen, bu Hann tarihi bulunmaktadr. Belki
d* adlar baka olmakla birlikte ayn eser sz konusudur. Islm Giry 1064/1653de lmtr.
Eser yazlma yl olan 1115 Recebinde ( = Kasm 1703)
bitmektedir.
Y A ZM A LA R : Viyana, Mill Kt., Nu. 1080 (124 Ypr. byklnde;
Flgel, K a ti, II, 27 v.d., burada yazma muhtemel olarak yazarn, avtog-
rafyas diye gsterilmektedir.
K A Y N A K L A R : GR, V I, v, Nu. 5 ve FlgeL, K a ta l, II, 277 v.d.

207. YSUF

Mekke Camiinde ( Mescid-i Haram) Hatip olduundan

baka hal tercmesi hakknda hi bir bilgi bulunmayan Ysuf
adl biri 1120/1708 ylnda Ed-durr es-semn f beyn es-seltn
el-mteerrifn bi hizmet beyt ullh el-harm ve-mednet seyyid
er-mrseln adl bir eser yazm ve bunda ilk halife den
Sultan III. Ahmede kadar btn mslman hkmdar
larn Mekke ve Medine Camilerine verdikleri hediyeleri
saymtr. Yedi baba ayrlm olan bu eserde bir de Kabenin
plan vardr 1.
YAZMALAR : Paris, Mill Kt., suppl turc 1137 (Schefer Kollek
siyonu).
KAYN AKLAR : E. Biochet, Catalogue d la collection........... Ch.
Schefer, 189.

1 Onsckiznci yzylda Osmanl bilginleri tarafndan ou arapa olmak zere Mekke ve

Medine hakknda trl eserler yazlmtr. Mesel 1165-1751de meydana gelmi OM , III, 189,
13 de bahsedilen ve Trke olmas muhtemel olan sml b. Mehmed adl birinin Mehsin U
haram f ahbr belde l-harm adh eseri; sonra 1176/1762 de ehzde Abdiihamid iin yazlm
olup be bbdan ve son szden oluan eyh Muhammed Zcynelbfdn fa. Abdnll&h el-Afabtf
(bk. HanzSde, H . K . Nu., 14977 de; GOR, V III, 525 ve Brockelmann, GAL, II, 384, burada
bir vazmn^nn Kahire, A K , I I I , 107 de olduu yazldr) nin arapa Neticet el-fiker f haber me-
dnet seyyid e-beer adl risalesi. Gene bu yzylda Fez'il kitaplar (bk. Y k . Nu. 101 not. 1)
tekrar yazlmaa balamtr. Bunu b n Abdurrezzk diye anlan viz eyh Abdurrahmn b.
brahim'in 1130-1817de yazm olduu (bk. Hanfzde, H . K ., Nu. 14904 ve GOR, V I II , 525)
Fez'il el-m adl eseri de gsterir. Yukarda bildirilen bu eserden baka kaynak olmak ynn'
den az deerleri olan bu eserlerin yazma nshalarnn bulunduklar yerleri gsteremem GOR,
V III, 525 de amian Mahmd Lehb (SO, IV , 87de kaydedilmi olup 1149/1736da lm olan
Erzunmu Mahmd Lebib m i?) adl birinin 1138/1725de yazm olduu Tebrizde nl adam*
larm mezarlar hakkandaki Tuhfet l-Lebb'in bulunduu yer de bilinmiyor.
 208. MEHMED PAA, MUHSNZDE
Mehmed Paa Halepli tacir Muhsin elebinin oludur.
stanbul da eitim grm, memuriyet hayatna atlm,
srasyla Mutbah emni, Darbhane emni, abn 1112/Ocak
1700de kk- evvel Defterdar olmu sonra tekrar Mutbah
emni tayin edilmitir. 1116/1704de kendisine Paa rtbesi
ve Arabistanda Cidde valilii verilmitir. Rivayete gre
yine bu yl iinde orada lm ve orada gmlmtr.
Muhsinzde Mehmed Paa iindekiler hakknda yakn
dan bilgi edinemediimiz Nizm l-dvel adl kk bir
tarih risalenin yazardr.
YAZMALAR : stanbul, Millet Kt., Ali Emr Ef., Kolleksiyonu,
merhum eseri yaynlamay tasarlyordu.
K A YN AK L AR : SO, IV, 204 v.d.

209. YSUF N B
Ysuf Nb Urfaldr. IV. Mehmed zamannda oradan
stanbul a gelmi ve Kara, Mustafa Paamn mahremi ol
mutur. Kethudalik (Khya) mevkiine km, Sadrzamm
lmnden sonra Hacca gitmi ve dnte Halepte yer
lemitir. O zamana kadar 30 yl devlet hizmetinde bulun
duu anlalyor. Halep Valisi Baltac Mehmed Paa sadr-
zam olunca Nbyi stanbula gtrm ve ona Hocagn
(bk. GOR, VI, 621) rtbesi ile Anadolu Muhsebecilii
mansbn vermitir. Sonradan svari mukabelecisi olmu
ve nihayet doksana yakn bir yata iken 3. Rebi I. 1124/
10.IV .1712de stanbulda lmtr. skdar da Karaca
Ahmed Mezarlnda Miskinler Tekkesi yaknnda gmldr.
Zamannda v sonralar klasik bir deer kazanm,
ok ssl bir slup sahibi olduu iin Sultn el-u*ar un
vann alan Ysuf Nhnin tarihi eserleri arasnda koru
yucusu Sadrzam Kprl Ahmed Paaya ithaf etmi
olduu manzumelerle kark Tarh-i veki-i Kamina
(H. K ., Nu, 14534), Fethnme-i Kamina (1083/1672 vlnda^
Yahut ksaca Tarh-i Kamina diye anlan bir eseri vardr.
Bundan baka 1089/1678 ylnda skdardan kalkarak
Konya, Urfa, Halep, am, Kuds zerinden Hacca gidi*4
ini tasvir eden yine manzum ve mensur Tuhfet l-harameyn
adl bir eseri daha vardr. Bu eser 1093/1682 ylnda yazl
mtr; bk. H. K ., Nu. 14544, burada yanllkla yazl
yl olarak 1089/1678 gsterilmitir. Olu Ebul-heyr Mehmed
elebiyi tlemek iin Heyrnme yahut ksaca Heyriyye
adyla ifte kafiyeli yazm olduu didaktik manzumenin
tarih ile ilgisi yoktur. Ancak 1125-8 de sadrzam olan
Silahdr Dmd Al Paanm istei zerine. yazm olup
lmnden sonra da arkada Habezde bdurrahm (bk.
GOD, IV , 239, mahlas Rahmi) tarafmdan toplanm olan ve
slubundan dolay ok deer verilen Mn'ath (Hc K ,9
Nu. 14966) az ok tarihdir (bk. Krafft, Katal, 30 v.d.)
Nihayet Nb Siyer*-i Veysiye bir zeyil yazmtr. Buna
daha ok Zeyl-i Siyer-i Veysi derler.
YAZMALAR : A) Tarih-i Kamina : Viyana, Milli Kt., Nu. 721,
140v. yapr. v.dd. (Fliigel, Katal., 1, 672) ve Nu. 1088 (Flgel, Katal.,
II, 281 v.d.; bk. GOR, V I, V, Nu. 6 ve IX , 207, Nu. 87); Viyana. Kons.~
Akad., Nu. 226 c 276 (Krafft, Katal., 104); Paris Mill Kt., Schefer
kolleksiyonu, Nu. 1109; Londra, Brit. Mz., Nu. or. 24 (Rieu, C TM ,
260).- B) Tuhfet l-karameyn: Mnih, Devlet Kt., Nu. 94 (Aumer,
atal., 28); Viyana, Mill Kt., Nu. 721, 7v. YPR , v.dd. (Flgel, Katcd.,
I, 671); Londra, Brit. Mz., Add. 7853 (Rieu, C TM , 113}; Kahire,
stanbul, Esad Ef., Nu. 2204/5.- C) Heyrnme veya Heyrbd : Berlin
Devlet Kt., Nu. 420 (Pertsch, Katal., 420 v.d.); Mnih, Devlet Kt.,
94 ve Nu. 188 (Aumer, atal., 28); Viyana, Mill Kt., Nu. 721, 58v.
yapr. v.dl ve Nu. 724 (Flgel, Katal., I, 671 ve 675; iindekiler hak
knda tam bilgi, GOR, IV, 52 v.d.); Viyana, Kons. ak., Nu. 224 (Heyr
nme) ve Nu. 225 (Heyrbd; bk. Krafft, Katal., 76 v.d.); Paris, Mill
Kt., suppl. turc. Nu. 577. D) Mna t : Berlin, Devlet Kt., Nu.
or. 8, 1595; Gotha, Nu. 25 (Pertsch, Katal., 36); Mnih, Devlet Kt.,
Nu. 224 ye Nu. 235 (Aumer, Catcd., 60 ve 63); Viyana, Mill Kt., Nu.
326, 81 sa; v.dd., Nu. 332 (Flgel, Katal., I. 292 ve 297); Viyana, Kons.
Akad., Nu. 92 (Krafft, Katal., 30 v.d.); Londra, Brit. Mz., Add. 7888,
(CTM, 100 v.d.); toyal As. Soc. (Bk. J R A S , 1892, 549, Nu. 25); Paris,
Mill Kt., suppl. turc Nu. 574.- E ) Zey-i Siyer-i Veys : stanbul, Nri
Osmaniyye, Nu. 3307/8, 3345. F) Klliyt ; Paris, Mill Kt., suppl.
turc. Nu. 378.
BASIMLAR : A) Tarh-i Kamina : stanbul, bitii 29. Muh. 1281,
8. 84 S .- ) Tuhfet l-harameyn : stanbul, 1265,112 S. 8; 1 v. Hammer
S W A W , pkih-hist. K L Y I, 219.- C) Heyriye-i NM : stanbul 1307,
80 S. k. 8. Zeyl-i siyer-i nebev : Bulak, 1248, 2 -f 268 S. by. 8.
Divn* 1257 de Kahire den baka 1292 de 7 ksm olarak stanbul da
kmtr (117, 38, 243, 41, 22, 35, 64 S. By. 8).
TERCMELER : Conseils de Nabi Efendi a son fis bouH Khair,
publies en turc avec la trauction franaise et des notes par. Mr. Pavet de
Courieiile. Paris, 1857, 8; bk. D. D. Cardonne, MSlanges de litterature
orientale II (Paris 1770), 162 v.d.; A* Muchhnskij Osmankaya chres-
tomatia, II (Ptersburg 1859), 110-119.
KAYN AKLAR : Salim, u%kwe 628. v.dd.; SO, IV, 530; GOD, IV,
49 v.dd.; GOR, V I, 326, 328; O M , II, 448 v.d.; HOP, III, 325 v-dd.;
E d , I, 862 (Cameniec maddesine bk.).

210* T A B R B. NUMM
Seyyid Thir B. Seyyid Nmnm (nun, mim, ya) Urfa
ldr. OM, III, 83e gre 1122/1710 yalnda arapa bir kay
naktan yararlanarak yaradltan kendi yaad zamana
gelen Cmii-yt ve mih iil-heyyint adh trke bir
dnya tarihi yazmtr. Ne yazkki OM, III, 83 de bu kay
nan ne olduu anlmamaktadr1. Bundan baka tercme
ile de uramtr. Mesel Hoca Prsmn Fasl el-hitb
adl eserini yeniden trkeye evirmitir2. Seyyid Thirin
1 12. Hicr yzylda dnya tarihi hakknda trke incelemeler yazmann pek nadir olmad
anlalyor. Mesel OM, III, 182, 2de 1168/1754de Veli Beyzde Alt adh birinin toplad bir
Som&r (grekeden)daa bahsedilmektedir. Kahire, T K , 219 da yaradldan 1188/1774- yalna
kadar gelen yazar bilinmeyen Mucmelet l-vecse adh dnya tarihine a5t bir eserden bahsedil*
mektedir.
2 Bu eser daha ok nceleri, nl Timurta Paamn olu kumandan Umur Paanm (lm .
838-1434) buyruu zerine tznikli Ms b. Msc Hseyn (lm . 833-142$; bk. O M , I I , 13 v.d .;
E . Hartmannm OLZ, 1924, Sp. 497 v.dd.da bahsettii trke Kur an tefsiri de her halde bunun
dur) tarafndan trkeye evrilmitir. Umur Paa daha bir ok eserlerin trkeye tercme edil
mesini tevik etmitir (bk. D er slam, X IV , 113, 1. not); bu bakmdan, 748-1348 ylnda henz
39 yanda iken lm olan ada Aydmolu Umur B ey b. Mehmed Bey ile karlatrlabilir.
Her ikisi de sanat ve bilimin zendiricisi ve dostu idiler. Kasa hayat iinde yirmi alt sefer yap
m olan Umur Beyin zmir sarayna bilgin ve airleri toplamak iin nasl vakit bulduu
alacak bir eydir. J. H. Mordtraamm bulup yaynlad (Hannover 1925) Mesd b. hnaedia
romantik menzumesi Suhejl und Netcbehr onun zendirmesi ile yazlmtr. Umur Beyden.
yaknda baka yerde daha etraflca uahsetmei dnyorum.
dier eseri iin bk. OM, III, 83e. Hangi tarihte ld
bilinmiyor.
YAZMALAR : Cami, l-yt : bilinmiyor, her halde stanbulda.
KAYNAKLAR : OM, III, 83.

211. MEHMED EFK

Mutasarrfzde (bazen sylendii gibi Masrafzde ol
mamaldr) diye anlan Mehmed efik stanbuFludur. Divan
Ktipliinde, bulunmu sonradan Hoeagn rtbesini kazan
m (yani 28 kalem efinden biri olmu; bk. GOR, VIII,
431) vakflar kaleminin Muhasebe-i Kk?iine ef olmutur
ve en son Vakanvis tayin edilmitir. Bu ie tayininden
biraz sonra ld sanlr. lm yl olarak 1127/1715
gsterilmektedir. Vakanvisler arasnda byk bir yer
tutmamtr; nk Rid, Namnn kald yerden ba
lamtr. Mehmed efk, Sultan III. hmedin istei zerine
Tarh-i Abdullh (Bu Abdullh ile nefsini kasdeder) adl
bir eserde 1115/1703 yl olaylarn yani II. Mustafann
tahttan indiriliini ve III. Ahmedin tahta kn tasvir
etmitir. 3. Rabi 1 .1115/17. V II. 1703 de balayp Edirneye
kadar genileyen ve hnkr deitirilmesine sebep olan
mehur isyan bu eserde yer tutmaktadr. Ayn olaylar
Mehmed efik ayrca, dokuz makaleden ibaret olup pek
etin ve mulak ve ssl slubundan dolay hret kazanm
olan efknme (H. K., Nu. 14872) adl eserinde tekrar
tasvir etmitir. Ancak bu isyann gizli, sebeplerini, akm
ve sonucunu ilk anlan eserde her kesin anlyaca bir
klkta yazmay doru bulmadndan kincisinde byle
kapal ve sanatl bir slup kullanarak bir ok tarih ve siyas
gerekleri kendinden sonra geleceklere anlatmak istemitir
(Bk. GOR,, IX , 207, Nu 92ye gre Fliigel, Kat., II, 279).
efknme bir ok defa baslp yaylmakla kalmam 1 ona
1 Eser arara El-makclt el-efikiyye diye de adlanrimlmaktndr; bk. mesel Catalogue.
de la biblioth$que defet Mr. S. de Sacy, II (Paris 1847) 61. her halde 9 makaleye avrldi in
olacak.
bir ok da erhler yazlmtr. Celleddin Mahmd Paa
buna Ravzet l-kmiln adl bir erh yazmtr. Bundan
baka Abdullh Mehmed b. Mehmed (bk. H. K ., Nu. 14822
ve OM, II, 426; ilk yazmas stanbul da Yeni Gami Ktp
hanesinde) de bununla uramtr2.
YAZMALAR : A) Tarh-i Abdullh : Viyana, Imil Kt., Nu. 1082
(Flgel, Katal., II, 278 v.d.).- B) efknme : Berlin, Devlet Kt., or.
8 2129 Mehmed b. Mehmedin erhi ile); Viyana, Mill Kt., Nu. 1083
(Flgel, Katal ., II, 279); Londra, Brit. Mz., Nu. or. 3296, Abdullh
Mehmed b. Mehmedin erhi ile (Rieu, CTM , 63 v.d.); Paris, Mill Kt.,
Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1102; Petersburg, ark Enst., Nu. 346 (Smir-
nov, Cat., 46 v.d.); Stokholm, Nu. 76 (Katal., 50); Kahire, T K , 177 ( Tark-
l-vek'i); stanbul, Beyazidiyye, Nu. 2433; Hamidiyye, Nu. 1003;
Esad E f., Nu. 2307.
BASIM LAR: efknme : stanbul, 1282/1865, 112, K. 8;
stanbul 1288/1889, 4 -f 154 s. k. 8s, Celleddin Mahmd Paanm
efknme erhi ilave edilmitir; bu isim altnda 1289 da stanbulda
ayrca baslmtr, 312 S. 8.
TERCMELER : Athur Alric tarafndan balanan Franszca bir
tercme her halde hi bir zaman kmamtr.
KAYNAKLAR : GOD, IV, 80; GOR , IX , 207, Nu. 92 (numunelerle);
SO, III, 152; Cemleddn, Ayn-i zref, 50 v.d.; OM , III, 75; Slim,
Tezkire, 385 (Buna gre ad Ahmeddi); Tercmn-i hakikt Nu. 1131;
Celleddin Mahmd Pa mn erhinin mukaddimesinde (stanbul 1289)
Melmed efk in bir biyografyas vardr; E d t IV, 369 v.d. (F* Babinger).

212. AL ELEB RA H IK I
Zamann tannm Okusu (Kemanke)1 olup 1129/
1717de lerek Ok Meydanna gmlen (bk. SO, II, 376)

2 ehd AB Paanm emri zerine yazlm olan bir efknme erhinin yazmas Esad Efendi
Ktphan esindedir.

1 Trklerde okuluk ok eskidir ve bunun iin daha ok nceleri okuluun tekniini in

celemek ve nl Osmonh okularnn biyografyalann toplamak yolunda denemeler yaplmtr.
Bu trl toplamalarn ilki Bahtiyrzde elebininki olmaldr. O M , III 29ds bunun ad Bal*
tytrsde Haeyn diye geiyor ve II. Mehmed den balayp yz yl sren bir an tarihini yaz
m olduu bildiriliyor. Bu pek de inanlacak bir ey deildir. Edirne de domu olup Oku Bah-
tiyrn olu olan Hasaa elebi I. Selim ve Kanun Sleyman zamanlarnda yaam olmaldr.
Kltr tarihi bakmndan deerli olup inde nl Osraanb Okular zerine bilgiler toplad
eserine kendisinden sonra gelenler ekler yazmlardr, Mesel stanbulda Vfilide Sultan cami*
AS dteM ile ayin .adam olduu sanlan KaMM Enderndan
yetimi olmaldr. Vak?a-i sultn Mustaf der Edime ad
altnda Edime isyanm (Arapa?) tasvir etmitir2,
Y AZM A LA R : Paris, Mili! Kt,, Hm 6053 (Schefer), 44r il 96r
ypr
KAYNAKLAR, t E Bloehet, Catalogue des mss arabes des nouvelles
<tcquisition (Paris 1925), 173; Mustaf Km, Telhis res'il er-rumt (s
tanbul, 1263), 236 v.d.; 244 (Rahk, eyh Umeydn idi); Der slam,
XV, 248 (orada Rahknin yaad zaman yanl gsterilmitir).

213. BDULKERM B. ABDRRAHMN

Beyi l-mVe arapa ktibi olduundan baka hayat

hakknda bir bilgi bulunmayan AMulkerm b bdrralmn
Msr Yaisi tzmirli Al Paanm (1118-9)1 istei zerine

sinde yazc olan bdullh Efendi adh biri bir Texkiret er-rumt yasmtr. Seyyid H t 2. Haaffe
m yasp sultan Mehm,e (1I. veya IV .^ in olu Sultan Ahmed' (I. veya I I I .!) e sunmu olduu
Tuhfet l-hasb ise bu sonuncu esere dayanmaktadr. Bu son Mustafa KsaS (lm. Cumada II
1266/Nisan 1850) Telks-i res^il er-rumt (Basl stanbul, 1264-1847, 272 S. 8.) adl eserinde
okuluun tekniine nem vererek ayn konu ile uramtr.
Y AZM ALAR : A) H ac Hturnn b. BaSbtfylr : Dresden, Memleket kiit., cod. 39 ^eefcetr,
CataL 73); Gotha, Memleket kt., cod. turc. 10, 3, ypr. 106 v.dd. (Ksaltma); - B) Abdolli. es-
kiret er-rumt %Paris, Mill kt., sujpl, turc (Schefer kolleksiyonu) Nu. 1096 ve 1101Jfayn yazarn
Kat>nm*8tyle bir arada). - Seyyid Halil fe. Tuhfet l^hasb ; Paris, Milli kt^> suppl, turs
Nu. 1110 (Scfeher kolleksiyonu) stanbul, Beir Aa, Nu. 462.
Murtaf Knnm eseri iin bk. Joaeitim Hela, Bogenhanduerk und Bogensport bei den 0$~
manen, D er slam, X I V (1925), 289-360da ve X V , (1926), 1-80, 233-294*de. Ancak Orada Ktip
Abdullah'n, Seyyid Halilin eserleri ve Karahisar'da oturmu lntUeeif (byle mi?) in Tufhe-i
kemnke^&n adh eseri (III. Mahmd zamannda 5.233/1817de yazlmtr, yazma'*'bir nsha
Paris, Mill kt., suppl. turc Nu. 1114, Schefer Koeksiyonuda mevcuttur) incelenmitir. Bu
ad son geen eser Seyyid Mehmed Vahdin Viyanada Milli Ktphanede yazm. Nu. 1413de
(Flgel, KataL, II , 480 v.d.) bir nshas bulunan M inhc-i rumt adh eseriyle kantnlmamat-
dr; Bk. a. N u. 315.
2 Berlin Devlet ktphanesinde Nu, 218 de bulunan yazmada (H. F. v. Dles'in ktphane
sinden, bundan J. v. Hammer bile faydalanmtr. GOR, V , 74-86) 59 yazk yaprakta hepsi
de bu isyandan bahseden ayn yas vardr. Birincisi, sfyanm tarihini, bk. GOR, V II, 74 v.dd,;
kincisi murabba eklinde bir manzume, bu, isyandan sonra i bana geenlere bir hicviye
dir; ncs bir hikyedir ve bunun alayl ucu yine aym adamlara evrilmitir. Bu sonun
cusu Berlin Devlet Ktphanesi Nu. 327*de 45v yapranda da bulunmaktadr, ve yazan olarak
Nb Efendi (Bk. Y k . Nu. 209) gsterilmektedir.

1 12. Blochet, Catalogue, 177 v.d. ye gre Parisde Schefer kolleksiyonu Nu. 1098deJd
yazma 1010/160.1 ylma kadar gelmektedir; yine Ona gre eser o zamanki (?) vali Hac Mehmed
PafQ*mn buyruuyla yazlmtr. Bu bir yanllk olmaldr.
Arapa bir kaynaktan yararlanarak I. Selim tarafmdan
fethinden ad geen Al Paanm (bk. Rid, Tarih, 11, 49,
GOR, V II, 624) Cumada II. 1119/Eyll 1707de azline
kadar Msrn Osmanl valilerinin trke bir tarihini yaz
mtr 2. Her biri bir valiyi anlatan kk blmlere ayrlan
tarih-i Misr adndaki eser Msrn Osmanl valileri hakkm
daki/ dank bilgileri toplad iin deerlidir.
YAZMALAR : Lodra, Brit. Mz., Add. 7878 (Rieu, C T M , 69 v.d.);
Paris, Mill Kt., Schefer kolleksiyonu, Nu*. 1098 (orada, atal, 178 de
zaman itibariyle bir yanllk yaplm olmaldr); stanbul, bk. OM,
III, 182, 7 v.d. (Buna gre eser 1111/1699a kadar gelmetedir).
KAYNAKLAR : Men* CTM, 69 v.d.; OM, III, 182, 7 v.d.

214. MAHMD B. ABDULLH

Mahmd b. AbduUh b. Mehmed Badadldr. Hacca gi
derken Kudsten sonra 14. evval 1089/Ekim 1678de de
Abdurrahmn Abdi Paanm vali bulunduu Kahireye gel
mitir. 1 Onun istei zerine Suytnin Husn el-muhzara?&m
temel olarak alp Tarh-i Misr adh trke bir eser yazmtr.
Eserde 1090/1679 ylma kadar geen olaylar anlatlmaktadr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 916 (Flgel* K a m i , II. 145,
ad tntihb-i husn iil-muhzara*dr)% Londra, Brit. Mz., Nu. Add. 7861
(Elen? C T M , 69); Paris, Mill Kt., suppl turc Nu. 173; Kahire, T K , 175.
K A Y N A K L A R : Ad geen Yazma kataloglar.

2 Msrdan bahseden tarihlerin ounda Msrn Osmanl valilerinin listeleri de bulunmak

tadr. Bu gibi listeler J. M. Digeon, Nouveaux eontes turcs el arabes, pricM is d'un AbregS tihro-
nologique de VHistoire de la Maison Ottomane et du Gouvernement de VEgypte, I, Cild (Paris 1781)
de ve GOR, III, 794 v.d.mdan sonra her cildin sonunda baslmtr. Ancak bu listeler mesel
SO, IV, 835 v.dd. daki ile karlatrlnca bir bTerine ok aylan dtklerinden bunlarn kritik
edilerek incelenmeleri verimli olabilir.

1 Bu Abdnrrassnftn Abdi Paa tarih yazar ada ve bir zaman Msr valisi olan Imsst-
rahmn Abdi Paa (bk. yk. Nu. 198) ile ok kere kartrlmaktadr (GJ?, V l.da J. v. Hammer
tarafndan hemen daima). Burada anlan A M Paa Arnavudtur ve Hocaz&de Haan Paamn
hmdr. 27. Sefer 1087de Msr valisi tayin edilmi ve ordu komutam olarak Macaristana
gnderilmek aere 10. aban 1091de geriye arlmtr. Osmanllann son Budin Valisi olarak
2 .X I.1 6 8 8 de oraya yaplan bir hucm sonunda alan bir gedikte ehid olmutur. svirede
Waadt kantonundan olduu yolunda bir masal uydurulmu ve hayat bir ok romanlann konusu
olmutur; bk. Z. Baraayal. L e Bacha de Budet Bibliotkeque niverselle et Retme smssein Temmuz
nshasnda (Lausanne, 1922; S. - A . 31 S.) ve GOR, IB , 735. - Hayat iin bk. SO. III, 316, ancak
burada da kartrmalar olduu anlalyor, ve Der fslam, I X , 108.
 215. ABDEDDN B. ABDRRAHMN
Abdeddn, eyh Abdurrahmnm oludur ve kendine
Sivs demesinden Svasl olduu anlalmaktadr. 1118/
1706 ylnda o zamanki Msr Valisi ve hemerisi Abdi Paaya
ithaf etmi olduu T a r h -i a c f f i b - i M i s r ( H . K . , Nu. 14549)
yahut ksaca a c H b-i M i s r adl bir eser yazmtr. Bildiril
diine gre bu eser farsadr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : H .K ., Nu. 14541 ve Af III, 172, 6. a., buna gre
eser farsa yazlmtr.

216. MEHMED B. YSUF

Mehmed b. Ysuf el-k a ll k (yani berber) 1n hayat
hakknda bir ey bilinmez, ancak Hanfzde, (H. K ., Nu.
14542de) ye gre 1123/b. 11.11.1711 ylnda, Kahirenin
I. Selim zamanndan bahyan ayrntl bir trke tarihini
yazmtr. T a r h -i M i s r - i K a h ir e adn tayan bu eserin
iki tannm yazmas 1128/1716 (1130/1718) veya 1126/1714
yllarna kadar gelmektedir.
Bundan baka arapa, iindekiler yukardakinin ayn
olan, T u h fe t e-a h b b b im en m elek M i s r m in e l-m u l k v e %
n v v b adl bir eser yazmtr. Trke eserin bu arapasmm
tercmesi olmas pek muhtemeldir.
YAZMALAR : A) Tarh-i M isr : Viyana, Mill Kt., Nu. 936 ve
Nu. 937 (Para) (Fliigel, Katal., II, 161 v.d.); Stokholm, Kraliyet Kt.,
Nu. 75 (Riedel, Katalog, 49); Paris, Mill Kt., suppl. turc Nu. 512.- B)
Tuhfet el-ahbb : Petersburg, ark. Enst., Nu. 58 (V; v. Rosen, cataL, 30).
KAYNAKLAR : Brockemarm, GAL, II, 298 ve Yazma Katalog
lan.

217. MUSTAF NAM

Nam diye anlan .Mustaf Nam Halepte domutur.
1100/b. 2 6 .X . 1688 de sultan saraynda trbedar olduktan

1 Hallk meslek &ch her hlde baban Yrafa ait olmaldr. Yani Berber Ysuf lss .
sonra sadrazm Kalyhkoz Ahmed Paa zamannda Divan
Ktipliine ykselmitir. 28. Cumada I. 1116/28. I X . 1704 de
Anadolu Muhasebe Kalemine Halife olmu ve 1121/1709
ylnda Nim eti. Efendinin yerine terifat ba ve ayn
zamanda vakanvis tayin edilmitir, Receb 1125/Temmuz
1713de Defteremni, 1126 ortas/1714 Ocanda Ba Mu
hasebe Kalemine halife ve 28. Sefer 1127/4. Mart 1715de
Silhdr ktibi olmutur. Mora seferi srasnda Sersker
Kethdas iken 1128 yl bamda/1716 Ocamda Patras da
lm ve orada gmlmtr. Bu gn yeri yitmi olan bir
camiin avlusuna gmlmtr. Mezar ta iin bk. OM,
III, 151 a.
Resmi bir vazife ile yazm olduu Osmanl lkesi
tarihi cretkranedir. Karaelebizde (bk. Nu. 175), Hseyn
Vech (bk. Nu. 177), Ahmed rihiihnenrzde (bk. Nu.
170), ve Hac Kalfa (bk. Nu. 173) gibi tarihilerin eser
lerinden yararlanmt*. Eser 1000/b. 9 .1 0 .1591-1070/b.
8 .IX . 1659 yllarn iine alr. ok okunan bu eserin asl
ad Ravzat el-huseyn f hulsat ahbr eFhfikeyndir; H. K
Nu. 14525 de ksaca Tarih-i vek'i.
Nam bundan baka bir ka siyas risale ( ResHl-i
siyasiyye) yazmtr. Bunlar yazma bir mecmuada bulun
maktadr.
YAZMALAR : A ) N am Tarihi : Berlin, Devlet Kt., or. 2 3115
(Tam deil); Roma, Vatikan Kt., Nu. 6566 (Bk. ZDM G, L , 48; birinci
basmn kopyasdr); Paris, Mil Kt., anc. fd s. turc Nu. 76 ve Suppl.
turc Nu. 59; Londra Royal As. Soc. (Bk. J R A S , 1892, 548, Nu* 12); Lund,
niv. Kt., Nu. 60 (Tam deil); Kahire, T K .9 205; stanbul, Nuri Osma
niye, Nu. 3160/1; Umumiyye, Nu. 4917/8; Ragb Paa, Nu. 996; Hami
diyye Nu. 916; Damat brahim Paa Nu. 1442/5; Esad E f., Nu. 2439;
Selimiyye, Nu. 464; Halet Ef., Nu. 772/3.- Na'm tarihi*nin. yazmalar
nn ou stanbul ilk basmnn kopyalarndan ibarettir.- B) ResHl-i
siysiyye : stanbul, Esad Ef.,
BASIMLAR : Birinci Yaym : Tarh-i N am. I. Cild.: 6. ypr.
nsz, 6 ypr. fihrist, 701 S. fol., stanbul, Muharrem ortas 1147.- II.
 S ypr. fihrist -f 711 S* 26 S. Ek* (Feysullhn isyan; hk. J.H .
Mordtman, Ed9 II 45) stanbul Cumada II. Ortas 1147 (brhfm
mt-errm*um bast ilk eserlerden; bk. F. BaMuger* Stamhuhr Buch
tvesen im 18. jhdt., 17).- kinci Yaym; Tarh-i Na'm, yalnz I. C.:
stanbul Cumada I. 1259/Mays 1843 11 4- 616 S. fo l.- nc yaym
T iv fci NaHm : L C,, 12 -f 442 S. 8; I I . .t 14 4- 450 S. 8; III. .
10 4- 435 S. 8; W . C.s 12 - f 459 S. 8; Y . C : 8 4- 439 S. VI. C .;8 4-429
S., basl yl ve yeri yok ( stanbul 1280, Matbaay Amire eserin
sayfa evrelerinden tannan en iyi basm; bk. VI. C. S. 429).- Drdnc
yaym : Torft- Na9m% L C.t 15 4- 22' (Giri) + 462 S. ,8 (13. Rebi I.
1281de stanbulda Matbaay Amirede baslmtr); II. C. 14 4- 451
S. 8 basl' yl yok; III. C.: 10 4- 460 S. 8, Basl yil yok; IV. C.:
10 4- 465 S. 8, basl yl yok; V. C.: 6 4- 452 S; 8, basl yl yok;
VI. 8 4- 442 S. 8, 27. Cumada II. 1283, stanbul, Matbaay Amire),
bir de 58 S. lik bir ek (Feyzollhn isyan).- Bk. V. D. Smimov, Obraz-
cy; Proizvedenija vsr. (Petersta^ 1903) 60-78 (Metin nmneleriyle).
TERCMELER: Antoine Galland (1646-1715) Franszca tercme
sini hazrlajtr, bunun yazmas Paristeki; bk. (Michaud), Biographie
niverselle, nouv. edition, X V , 441.- Annals o f tfce TvrkUh Empire from
1591 o f the Christian era, by Naima. Translated from the Turhish by
Ctale Frmser* I. C.f Londra 1832 X V II, 67 S. 4 '(Tam deil); Zenker*
BO I, 113, nu. 933de verilen bilgi yanltr.
KSIALTMALAR: Macarca, Trk trtenetirok, 111 (Budapete
1916), 391 v.dd. mre Karacson tarafldan yaynlanmtr; svee,
Me Norberg, Turkiska rikets anneler, II. ksm (Christianstad 1822.).-
Ankara. T. T. K. Ktphanesinde Yaz. Nu. 527e Salim Efendi adh
birinin trh-i Na'mnm muhtasar adh bir ksaltmas bulunmaktadr.
Kk ktada on defterden ibaret olan bu ksaltmaya dier baz tarih
lerdeki bilgiler de ilve edilmitir (eviren).
. KAYN AKLAR': Mi* Tarh; A ti, Tarh, U \ 36 v.dd. ( e h A M e ?
xn Nev peyd'sma. gre Nammn etrafl biyografyas ve kaynaklmn
adlan); Cemleddn ayn-i zrefy 43 v.d.; GORy V I, 329 VII, 50; GOD,
IV, 84 v.d.; OM, III, 151 v.d.; Yeni Mecmt, Nu. 55, S. 49 v.dd. (stan
bul 1918); Ahmed Refik, limler ve Setri*Gtkrlar, 256 v.dd. (stanbul
1924); Sllsstj tezkire, 681 v.d.

I Feygplll&si Isyass fae&kmtlsj ?sileaiss jsuroast KaHre, T K , 2$Vf$ boluamak-

tadar.
 218. ZHN MEHMED, BERBERZDE
Berberzde diye anlan Zihm Mehmed stanbulludur.
nceleri divan ktibi iken sonradan tersneye Rznmeci
olmutur. Azlinden sonra 1127/1715 de (OM, III, 53e gre
1126/1714de; her halde ada Zihn Mehmed elebi ile
kartrlmaktadr) stanbul da lmtr.
Zihni Mehmed Tarh-i Misr el-Khire adh bir Kahire
tarihinden baka 1000/1591 ylndan ld yla kadar
gelen Tezkiret l-meyih adh nl bilginler ve eyhlere
ait bir biyografya mecmuas yazmtr.
YAZMALAR : A) Tarh-i M isr el-Khire : bilinmiyor.- B) Tez
kiret iil-meyih : bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Salim, Tezkire, 250 v.d.; SO, 1IS 344; OM, III*. 53.

219. MEHMED NTIK,. CE.LLIZADE

Celilzde Mehmed Ntk Edirnelidir. Doramac Meh
med Paamn adamlanndand. Ktip olmu, sonra emekli
edilmitir. Bir zamanlar attarhk ve sarraflk ile <le ura
mtr. 1129/1717 ylnda Edirnede lmtr.
Mehmed Ntk Mekke ve Medineye dair Tuhfet l-
harameyn (H. K ., Nu. 14545) adh bir eser yazmtr. Bv
eser belki de Ysuf Nbi (bk. yk. Nu. 209)nin 1089/1678 de
yazm- olduu ayn adl esere dayanmaktadr.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Salim, Tezkire, 636, v.d.; SO, IV, 534; Raf at
Osmn, Edirne rehnums^ 111; GOD, IV, 90 v.d.

220. DMD MEHMED PAA

Dmd Mehmed Paa1 Mevkft kalemi Ba Halifesi
Ahmed Efendinin evltldr. Onun lmnden sonra
1 Berlin Devlet Kt., Yazm. Nu 216da 1099-1116/1687-1704 yllarm anlatan ve yl sra
sna gre yazlm olan girisiz ve son szsz anonim bir tarih vardr; Bk. GOR, V I, v, Nu. 2
( ok iyi tarih ) ve Pertaeh, Katal, 245, 309 yazl yaprak byklndeki yazma ne Ridn
ae de Dftmd Mehmed Paanm tarihlerine uymaktadr. stanbulda Esad Efendi Ktphanesin
de Nu. 2150de bulunan Tarh-i Sultn. Ahmed H n Mustfa Hn adh anonim eser de hemen
hemen ayn zaman (1691-17031 "tatmaktadr.
Kasah Ba AB Aamn damad olmu, memuriyet haya
tna atlm ve ksa bir zamanda Maliyede bir ok grev
lerde bulunmu ve nihayet Defterdr ve Ninc olmutur.
Defterdarla drt defa gemitir. En son Kubbe veziri
olmu (GOR, VII, 211) ve Ramazan 1129/Austos 1717de
Nide Padiahn kararghnda iken mesne hastalndan
lmtr. ok deiiklikler geiren hayat hakknda SO,
IV, 213de geni bilgi vardr.
Zubdet l-vek'i, Zubdet l-tevrh yahut Tarh-i vek-i
(bk. H. X ., Nu. 14524) adyla' AM i Paa (bk. yk. Nu. 198)
mn kroniine bir ekleme olarak yl srasna gre dizilmi
bir Osmanl lkesi tarihi yazmtr.
Bunda nce 1058/1648 ylndan balayarak ksa bir
ntarih bulunur. Sonra 1082/1671 ylndan 1115/1703 ylma
kadar yani IV. Mehmedin hkmetinin ortasndan III.
hmedin clusuna kadar geen zaman tasvir eder 2. Yiyana
daki yazma byle ise de Hanfzde (JEL X ., Nu. 14524) ye
gre eser 1125/1713 ylma kadar gelmektedir. lm ylma
baklrsa bu mmkn olabilir 3. Mehmed Paa bundan baka
Nasihatnme (bk. Nu. 128, a. 1) klkl NesHh l-vzer
ve'l-iimer adyla ok deerli olduu anlalan devlet siya
setine ait bir yaz yazmtr* - Bu dokuz baba ayrlr. Bun-

2 O M , I H , 172, 5 v.d , da b u Mehmed Paanm 5adra?.am Dmd li Paanm (Bk. G O R ,

V I I, 182 v.d d .) Moray zabt zerine yazm olduu Ziibde-i Vek*Vt-i M o r a ve R avset UAU
( Futht-i A li-i ekd Paa der M o r a ) adh iki eserinden bahsetmektedir. Birincisi H . IC., 14539a
gre Tarh-i f tih -(i M ora) ehd A l P a a ) 1128/1716 ybnda farsa olarak yazlmtr. Dmfid
l Paa 17. a bn 1118/5.V I I I . 1 7!6 da Petrovardayn muharebesinde ehid olmutur; Bk.
G O R , V I I, 206 cv.d ., burada D efterd r Mchnedin de l>u savata bulunduu yazldr.
3 H . K ., Nu. 4524de Hanfzde b u tarihi eseri Damad Mehmed Paann yazm olduu
nu aka gsterdiinden ada, meslekda v e ada Bakklzde Defterdr H ac San Mehmed
Paa nm bunu yazm olmasna imkn yoktur. San Mehmed Paa da Dmd Paanm ld
ylda Kavalada idam edilmitir, orada Ulu Camide gmldr; SO, IV , 212 v.d. v e ondan ala
rak, OM , I I I , 52 nin fikirleri bakadr. S an Mehmed Paanm da yazar olduu ve Damad Meh
m ed Paa tarafndan yazlan bir takm kitaplarn ona mal edilmi olmas mmkn olabilir;
nk ok yerde b u ikisi kartrlmaktadr (HsL muhtemel olarak GOR, V I I. de) bk. not*.
* Gerekten burada Dmd Mehmed Paam n diye kaydedilmi olan Nesih l-vzer
teI mer 1935 ylnda W alter Livingston V rlg h t tarafindan Amerikada Princeton niversitesi
matbaasnda baslmtr. (172 ngilizce S + 135 Trke S. 8 bu yaym Ve tercme iin yazmalar-
larm iindekiler OM, III, 52de gsterilmitir. Rid tarih
eserden iyice faydalanmtr; bk. GOjR, VI, 330.
Y AZM A LA R: A) Zubdet l-vek'i: Viyana, Mill Kt., Nu. 1079
276; stanbul, Esad Ef., Nu. 2382; Nuri Osmaniyye, Nu. 3305, 3122;
Hamidiyye, Nu. 949; Kahire, T K , 206 (115 e kadar gelir).- B) Nes ih
hvzer vel-mer : stanbul, Esad Ef., Nu. 1830; (evirenin ilvesi) :
Paris, Mill Kt., Suppl. turc 1112 (Blochet, CataL, 181); Berlin, Prusya
Devlet Kt., Acc. 1913;. Nu. 153; Budapete, Macar lim Ak., Trk O
297; Petersburg, ark Dilleri Enst., X X IV , Nu. 360 (Smirnov, M ss . de
Vnstiut des Langues Orientales, 1897, 54-6.
KAYNAKLAR : Rid, Tarih; SO, IV, 213 v.d.; OM, l , 52, 172,
5-6; GOH, VI, v, 3, 330; VII, 94, 97, 103, 114, 207, 211, 217; IX , 206,
Nu. 85; ve Basmn girii (eviren).

221. OSMN B. AHMED

Tercmn diye anlan Ahmed ou Osmn Temevar
ldr. Orada 1068/1657 ylnda domutur. Dokuz ocuk
babas olan Belgradl bir svari subaynn oludur. Dokuz
yanda iken (1077) anasm babasn yitirmi, Odaba
olarak bir sipahi ktasna girmi ve Temevar komutan
Koca Cafer Paa tarafndan 1098/1687 ylnda bir sipahi
ktasyla Lippa Kalesine gnderilmitir1.
Avusturya mparator kuvvetlerinin eline dm ve
tutsak olarak uzun yllar Graz ve Viyanada kalmtr.
Pasarofa barndan sonra (1130/Haziran 1718; bk. GOR,
VII, 230 v.dd.) salverilmi ve doduu ehre dnmtr2.
On yedi yl orada Almanca dilmelii ( tercman) etmitir.

ia gsterilen ve bu yaym dan buraya nakledilen be yasmadan da faydalanlm -). Eserin

giriinde W right N es ih l-viizer ve J-iimermn Defterdr San Mehmed Paa tarafndan ya
zlm olduunu kuvvetli delillerle ileriye srmtr; bundan tr burada Defterdar San Meb-
med Paadan da ayrca bahsetmek gerekecektir. N esh -il l- Vzer ve'l m er. Sseyim Ragp
Uura! tarafndan Defterdar S an Mehmed Paa, Devlet Adamlarna tler ad altnda Trk
ve Arap harfleriyle ve bir nsre yaynlanmtr. Ankara 1969. T .T .K . Basmevi X X X I I - f 133
s. 8 (eviren).

1 1099/1688 ylnda olmas daha uygun olur, bk. G O R , V I, 517.

2 Viyana da ^filir kt., Yazm ., 1078 (Fliigel, K a ta i.t 11, 276 v.d.de hemen ayn zamann
Temevar tarihini anlatmaktadr; C. Flgel bu eseri yice anlatmamtr.
mparatorun elileriyle geen grmelerde o da byk bir
yer alm, ancak zamanla sal bozulmaa ve savatan
tr varl azalmaa yz tutunca stanbula gm ve
orada lmtr.
Osmn a Macaristanda ve tutsakl srasnda ba
ndan geenleri 1136/1723 ylnda Tophane de yazmtr.
Bu anlar ok . ekicidir. Bu eser Osmanl edebiyatnda
ei az bulunan avtobiyografyalardandr ve bunun iin iki
kat ekici iki kat deerli olup baslmas bir ok ynlerden
teekkr edilecek bir i olur.
YAZMALAR : (Her halde Avtografya) : Londra, Brit. Mz., or.
3213, 124 ypr.
KAYNAKLAR : Rieu, CTM, 73 v.d.

222. MURTEZ B. AL NAZMZDE

Nazmzde Murtez 1066/1655 de len Nazm mahlasl
air Seyyid Alnin oludurx. Bundan tr kendine Naz-
mzde denir. Babasnn yaam ve lm olduu Badadta
domu kendi de mrnn byk ksmn orada geirmitir.
Osmanl valilerinin hizmetinde bulunmu ve Hazine-i
Mliye*.de Rznmeci Halfesi olmutur. Badadta 1136/
1723 ylnda, baka kaynaklara gre de 1134/1721 ylnda
hatta 1133/1720de lmtr. GOR, V II, 261 deki bilgi bir
yanlla dayanyor.
Murtez Nazmzde her eyuen once arapadan ve fars-
adan tercmeleriyle tannmtr. Ibn^ Arabhm (bk. yk.
Nu. 9) nl Timur biyografyasn (H .K., Nu. 8074 ve Nu.
14569)2 sonra da farsa siyaset kitab Kbsnme^yi trkeye

1 Murtez, Vassfn tarihine bir erh ve bir de lgat kitab yazm olup 1130/1717 de Ba
dad da lm olan karda Hseyn Nazmznde ile kartrdn amaldr. Bu kartrma ok kere
grlmektedir; msl. GO?, V I II , 518 ve O M , I II. 152 v.dd.
2 R abi I. 1110/28.I X . 1698 de bitirilmi oln tercme sonralarna doru, arapa olan asl
eserden ayrlmaktadr, tbn Arabhn sonszniin yerine kendisi bir son sz yazm ve bundan
baka Timurun drt olunun haleflerinin ecerelerini iine alan bir zeyil eklemitir. Bk. Lond
ra, Brit. Mz. deki Yazm . A d d. 7847 (Rieu, C T M , 43), bu stanbulda baslm olan nshadan
daha genitir ve bunun iin daha ok dikkate deer.
 evirmi ve Veysf(bk. yk. Nu. 128) nin ve Nb(Bk. yk.
Nu. 209) nin Siyer (H. K ., Nu. 4927 ve nu. 14718)Ierine
bir Zeyl yazmtnv Ancak en tannm eseri Glen-i Hlef
(H. K ., Nu. 1454) adl tarihi eseridir. Badad valisi mer
Paanm (1088-1100) arzusu zerine bu eserde kuruluundan
1130/1718 ylma kadar Badad tarihini anlatmtr. Ayrca
bir babnda, ortaya klarndan ykllarna kadar Msr
daki Abbaslerin tarihini anlatmaktadr. Yetiip grd
olaylar anlatt son blmlerin deeri gerekten oktur.
Eser 1130 ylndan sonraki bir takm olaylar da anlatr.
Mesel Haan Paamn 1130/1718 ylnda Havze ve Ben
Lm (Giiney Dou Badad)a kar yapt sefer aka
anlatlmtr. Eser Badadm Osmanllar zamanndaki ta
rihi iin ok deerli bir kaynak olup bu ehre gelen Osmanl
valilerini tanmaada ayrca yardm etmektedir 4. Kerkkl
Resffl Havi Efendi5 adl biri sonradan 1132/1720-1237/1825
yllarn iine alan Davhet l-vzer adyla Badadm O-

3 475/1082de yazlm olan Keykvs b. skenderin mehur Kbsnme'si (bk. H. F. t o

Diez ve A . Querrynin tercmeleri) daha ok nceleri Osmanl trkesine evrilmitir. Bu eski
tercmeler incelenmeye deer. En eski tercme Ak KLdolu (Gibb. H O P III. 334de ad yle
yazlmtr; ak ya z- olu?) adh birinindir ve rivayete gre Emr Sleyman (lm. 813/1419)
zamannda yazlmtr. Mercimek diye anlan Ahmed b. flys adh biri II. Murad adna hazrlad
tercmeyi Filibede 23 a bn 835 Curaa/25. I V . 1432de bitirdii zaman (Bk. Nu. 5) Ak KSdou
nunkine artk eskimi gzyle bakldndan bu ilk tercme bat trkesi dil antlarnn en eski
lerinden saylmaldr. Badad Valisi Haan Paamn zendirmesiyle Nazmzde eseri 1117/1705
yhnda nc defa olarak tercmeye, balam ve Mercimek Ahmed B. lysn tercmesinin
artk anlalmaz olduuna aka iaret etmitir, son iki tercmenin yazmalar Pertsch tarafn
dan B e r t Katal., 276 v.d. da sralanmtr. En eski tercme, Gibbin brakt kitaplar arasnda
Londra Brit. Mz.nde bulunmaktadr. (Esas Nu : r. 7320). W . Pertsch ve Ch. Rieu, C T M , 116da
bahsedilen ve rivayete gre anonim olan, Petersburgdaki (Asya Mz.,), Bologna (Marsigli kol
leksiyonu) vsr.deki tercmelerin Ak Kdolunun tercmeleri olup olmad ncelenmee deer.
Bk. bunun iin H . S. v. Diez. Btch des Kabus, der Lekren des persischen Knigs Kjekjavus f r
seinen Sohn Ghilan Schah (Berlin, 1811, 867, S.) ve A . Querry, Le Cabous Name, ou Livre de Cabous
(Paris 1886, X I I , 455 S.).
M. Wickelhauserin Chrestomathie'sine S. 262 v.dd.da Ahmed b. Iys Mercimekin terc
melerinden ksaltlm paralar vardr. Franz v. Dombaym ksaltarak hazrlad almanca. ter
cmenin yazmas Viyana da ark Akademisinde bulunmaktadr.
4 Carsten Niebobr, Eeisehescjreihung nach Arabien und anderen umliegenden Laendern, II
(Kpenhang 1778), 309 v.dd; da Badadm Osmanh valilerinin bir listesi vardr.
5 Sf. H. Longrigg, For Ceniuries o f modern Irak (Oxford 1925), 328e gre byle.
 manii valileri tarihine bir zeyil yazmtr. Eser 1246/1830
ylnda Badadta baslmtr-; 358. S. 2 byklndeki
bu kitap sonradan yok edilmi olduundan bugn nshalar
ok nadir olarak ele gemektedir (bk. stanbul, Husrev
Paa, Nu. 390/1 ? ) 6.
Nazmzdenin Tezkire-i evliy-i Badad adh Badad
ehir tarihi alanna ait bir eseri daha vardr. Bunda Ba-
dadm iinde ve dnda bulunan velilerle eyhlerin bir listesi
ve bunlarn hayatlar hakknda bilgiler vardr. Eserin asl
ad Cami el-envrf menkib eUahyr 7dr. Bk. H. K., 14627.
ve 14628.
Nazmzdenin dier eserleri yldzlar bilgisi ve din
bilgisi gibi baka alanlarla ilgili olup burayla ilgileri yoktur*
Bk. Bunun iin ^III, 152 v.dd., burada yanllkla
eserlerinin bir ou karde5rlede_ kartrlmtr.
YAZMALAR : A) Timur Tarihi : Bu baslmtr, bk. a. ve yazma
larn. o bu basmdan ekilmitir; bk. Berlin, Kt., Nu. 244 (Pertsch,
Katal.i 270); Londra, Brit. Mz., Add. 11524 (bk. Rieu, CTM , 43 v.d.);
Paris, Mill Kt., suppl. turc Nu. 492.- B) Kbsnme : msl. Berlin
Devlet Kt., Nu. 252/3 (Pertsch, Katal., 277 v.d.); Londra, Brit. Mz.,
Add. 7841 (Rieu, CTM, 117), bk. a. Basmlar.- C) Giilen-i hlef :
Viyana, Mill Kt., Nu. 889 (Flgel, Katal,, II, 117; Londra, Brit. Mz.,
.Add. 7865, Add. 23, 588, Add. 23589 ve Add , 7864 (Rieu, CTM, 41 v.d.);
Paris Mill Kt., (bk. atal., cod. reg. S. 339-342, orada iindekiler hak

6 Sleymn b. HscS Tlib, Sblt miistear adyla Badd'da Klemen hkmetinin t ekiliy*
inkrsna dair rise (stanbul 1293, 95 S. kii.-8) ad altnda 1163/1750*1246/1830 yllarnda
Badad a gelen valilerin tarihini yazmtr; bk. . D. Mordtmnnm Augshurger Algemeine
Zeitung, 5. Ocak. 1878 tarihli nshasna ilvedeki incelemesine, ve ST. H. Longrigg, ayn, esr.,
339.- Yli Dyd Paanm zaman iin bk. Emin b. Haan el-Huvnnin Meti el-su'd bi-tb
ahbr e-vli Da'd (Biombay 1304, ta basmas).
7 Rieu, C T M , 74 v.d.ma gre NaVmzde genliinde eseri yazarken farsa ve arapa kay
naklardan yararlanm fakat sonradan 1092/1681 de eseri deitirerek son khma sokmutur.
Eserde Badad inde ve nnde gml olan yz yetmi kadar velinin hal tercmesi vardr. H . K .,
V I 559a gre (birinci?) tertip Nasrmzdemn deil Badadl i bilginlerinden birimndir. lk ter
tibin vali brahim Paa mn arzusuyla vcuda getirildii 1077/1666 ylmda Nazmzde henz
ok gen olduundan bu iddia doru grlmektedir. H. K ., Nu. 14628e gre eser ancak Cumada
II. 1092/Ocak. 1681de bitmitir. Belki de burada bahsedilen Nazmlzdenin eseri deildir. Y u
karda Nu. 185de bahsedilen Seledm Isnm eserinin deitirilmi veya ksaltlm bir ekli
veya kitabn dorudan doruya kendisidir.
knda tam bilgi verilir); stanbul, Aya Sofya, Nu. 3391; Bayezidiyye,
Nu. 2443; Hamidiyye, Nu. 986; Yeni Cami, N 895, Kahire, T K , 216.-
D) Tezkire-i evliy : Londra, Brit. Mz., Add. 7877 (Bk. Rieu, CTM ,
74 v.d., orada eserin yazl ve iindekiler hakknda daha yakn bilgi
verilmitir).- E) Veysnin Siyerime Zeyl-i Zeyl : Paris, Mill Kt., suppl.
turc Nu. 1268; stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu. 3309.
BASIMLAR : A) Timur tarihi : stanbul, 1. Zul-kade 1142 ; 6
ypr brahim Mteferrikanm nsz -{- 129 ypr.; yeniden basm : stan
bul 1277, 243 S. 8. B) Kbsnme : Kazan Moll Nsir Abdukay-
yum (Nasirov) tarafndan^ bu eser ksaltlm ve Kazanda kmtr
(Ms. 1898, By. 8. 140 S.); Madame O. de Lebedev (Mstear ad : Gl
nar) bunun rusa tercmesini hazrlamm.- C) Glen-i hlef : Sefer
1143 ba / Austos 1730, stanbulda Ibrhm Mteferrika Basmevinde,
130 ift sayfa kk uzun folio, Ibrhm tarafndan bunun nsz ve
yanl listesi de karlmtr; bk. F. Babinger, Stambuler Buchtvesen
(Leipzig 1919), 14b.- Heidelerg, niversite ktphanesinde J, Chr.
Clodiusa ait olmu bulunan ve eli Mustafnn ithafiyesini tayan bir
nshas bulunmaktadr (Ktphaneci Dr. J. Berenbach, Heidelbergin
bildirisine gre).
TERCMELER : A) Kbsnme, bk. Nu. 222 not. 3; H. F... Diez,
almancaya tercme ederken Nazmzdenin tercmesinden de yarar
lanmtr. Basmlar B) ye baknz.- B) Glen-i hlef : Gen dilci I*
Choqet5ni Franszca tercmesi, yazm. Paris, Mill Kt., suppl. turc.
Nu. 381) bk. CataL cod. reg. 33 v.dd., iindekiler hakknda tam bilgi
ile). J. Chr. Qodius?un tasarlad almanca veya latince bir tercme hi
bir zaman yaynlanmamtr. (Bk. G. B. Toderini, Letti turch., III, 89),
ama her halde yazmas mevcuttur. Daha 18. yzylda eserin bir rusa
tercmesi yaynlanm imi; ad bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Sfilim, Tezkire, 620 v.d.; SO, IV, 560; OM, 11I,
152 v.dd.; GOD, IY, 132 (kartrmalar) GOR, VII, 261 (kartrmalar);
A, Krafft, , Pertsch ve CH. Rieunn kataloglan.

223. F IN D IK L IM MEHMED A
Hoczade Mehmed a Fmdkl (stanbul)hdr. 12.
Rebi I. 1069/11.X I I . 1658de orada domutur. Yine orada
domu olup Fmdkll diye anlan fakat kimlii baka
olan daha sonraki bir tarih yazan ile kartrlmamahdr.
Bu Mehmed Aa sarayda eitilmi ve Ziilfli Baltac, Bos-
tnc, Seferli ve Dlbend aas gibi bir ok saray memurluk-
 lannda bulunmutur. 5. Rebi I. 1115/19.V II. 1703 de u
hadar ve hemen biraz sonra (8. evvl 1115) Sildfdr tayin
edilmitir. Bundan biraz sonra yz aka ile emekli ol
mutur. SO. IV , 221e gre 1136/1723 ylnda stanbul da
lmtr. Mezar ta Ayaz Paa da hastahanenin yanndaki
mezarlktadr.
Silhdr Mehmed Aa, Hac Kalfanm (bk. yk. Nu.
173/13) Fezleke-i tevrh* ine bir zeyl yazmtr. Bu 1065/b.
l l . X I . 1654 den 1115/b. 1 2 .V I I I . 1695e kadar, Yiyana-
daki yazmada ise (Nu. 1095) 1133/1729 (bk. Flgel, Kat.,
II, 284 v.d.) ylna kadar gelmektedir (Hanfzde, H. K.,
Nu. 14709) ve Osmanh tarihi iin, ne yazikki imdiye kadar
almam olan bir kaynak oluturmaktadr. Eserin zel
likle yukarda anlan zaman iindeki i olaylar bakmndan
deeri byktr. Zulfikr Paa (bk. yk. Nu. 202)nm so
nusuz elilii gibi baz olaylar bunda zellikle ayrntl
anlatlmtr.
' YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1095 (Flgel, Kat., II, 284
v.d.); stanbul, Beyazidiyye, Nu. 2369; bk. M. Hartmann, Unpol. Briefe
aus der Trkei (Leipzig 1910), 88.- Ahmed Refik Bey incelemesinde (bk.
Kaynaklar) S. 236da bir yazmadan bahsetmete fakat bulunduu. yeri
sylememektedir. 1107 ylma kadar geldii sylenen bu yazmann bil
dirilen byklnden ( 1200 sayfadan fazla ) ve Bayezidiyye de bulu
nan yazmann byklnden (658 57) anlaldna gre burada baka
baka iki yazma konu olmaktadr. O halde stanbul da ikinci bir yazma
daha vardr; bk. Aya Sofya Kt., Katalouna, H .K ., V II, 249, Nu. 1042.
de.(*).
BASIMLAR : 14709; SO, IV, 220~v.d.; OM, III, 69 v.d.;
Ahmed Refik, limler ve sanatkrlar (stanbul 1924), 228 v.dd. (ayrntl
anlatm); Journal Asiat., II. Seri I. C., S. 493 v.dd.

* Ankara, T.T.K.. Ktphanesinde ,Yazm. N. 521 de iki ciltlik bir Silihdr tarihi bulun*
maktadr ki, her varaknda 33 satr bulunan bu yazmann birinci cildi 659 ikinci cildi ise 550
varaktr. Ahmed Refikin S. 236 da bahsettii yazma bu olsa gerektir. Bayezid Ktphanesin-
'deki yazma da buna gre eserin birinci cildi olsa gerektir. stanbuldaki dier yazmalar iin bk.
Basm Cild I. S. X I- (eviren)
-BASIM : Eser Silihdr Tarihi ad altnda 1928 ylnda stanbulda Devlet Matbaasnda
baslmtr. Trk Tarih Encmeni Klliyatmn 10. ve 14. numaralarn oluturmaktadr. Cild
I: Ahmed Refik Beyin Fmdklnn hayat hakknda nsz X X I S X 763 S. metin (1065-1094);
II. C.: 8 S. Fihrist + 805 S. Metin (1095-1106). (evirenin ilvesi.).
 224. OSMNZDE AHMED T B
Tib mahlasl Ahmed, Sleymaniyye RznnecV si
Osman Efendinin oludur; bunun iin Osmnzde diye
anlr. retim mesleine girmi, nceleri mderris olmu
fakat sonra Kahire kads tayin edilmitir. Bu grevde
iken 2. Ramazn 1136/25. V . 1724 de lmtr.
Ahmed T5b olaanst verimli ve popler bir tarih
yazardr. Yaptlar en ok yaylan ve okunan kitaplardan
saylr. Bunlarn en tannm 1130/1718 ylnda yazm
olduu Hadkat Z-zer (Hanfzde, H. it., Nu. 14681 de;
bk. Nu. 4462)dr. Bunda, III. Sultan Ahmedi vdkten
sonra Aleddn AK Paa (bk. bunun iin Hseyn Hus-
medd, TTEM, Yeni Seri, 5-9. say) dan balayarak II. Mus
tafa zamannda 1115/1703 de azledilmi olan Rm Mehmed
Paaya kadar 92 sadrzamm hayatn ksaca yazmtr.
Bir ok nshalar yaylm olan bu kitaba bir ok da zeyiller
yazlmtr; bk. a. E K L E M E L E R E . Buna benzeyen ve biri
ksa teki uzun iki baka tertibi bulunan cml-i Menkib-i
seltn-i l-i Osmn veya Tuhfet yahut Hadkat l-mlk
hatta Fez'il-i l-i Osmn (bk. H. K., Nu. 14902, 14918 ve
14907 : Fihrist-i hnf mlk-i l-i Osmn) diye anlan nite
likte dier bir eseri daha az tannmtr. Bunun her iki ter
tibi de Osmanl sultanlarnn tarihine aittir. Tuhfet lmlk
adyla anlan ksas 1094/1683 yl ile yani IV. Mehmed ile
biter ise de cml-i Menkib-i seltn-i l-i Osmn adndaki
uzunu III. Ahmede (111-1143 1703-1730) kadar gelmekte
ve bu sultana ayrca dolgun bir bb verilmektedir. Eserde
u sra gdlmtr1 : nce sultann hayat, sonra sefer ve
fetihleri (GUzevt ve futtht) ve en sonra da vakflar iyi eser
leri (Hayrt ve Hasent) tasvir edilmektedir. Ahmed Tib in
byk eserlerin ksaltmalarndan ibaret olan dier eserleri
tarihi olmadndan onlar burada saymak yerinde olmaz.

1 Burada eski em'i edebiyatnn yeniden canlanm olduu grlr.

Ancak Miine-th anlabilir (bk. Viyanadaki Yazm. Nu. 728,
Flgel, KataL, I, 679 v. d.).
YAZMALAR : A) Hadkat iil-vzer : Viyana, Mill Kt., Nu. 1096,
3 (Fliigel, Kat., II, 286 v.d.; bk. GOR* IX , 238); Nu. 1244 (Fliigel, Kat.,
II, 403); Viyana, K on s.-A k ., Nu 317 (Krafft, K at., 130 v.d.); Londra,
Brit. Mz., Nu. Add. 7879 (Rieu, C TM , 73); Uppsala, niv. Kt., Nu.
292 (Tomherg, Cat., 200); stanbul, Kprl Mehmed Paa, Nu. 232
(Davhet l~vzer); Husrev Paa Nu. 390/1; Esad Ef., Nu. 2246; Hami
diyye, Nu. 936/7; Bayezid, Nu. 2246; Halet Ef., Nu. 605; Nuri Osmaniyye,
Nu. 3283; Kahire, T K , 229 v .d .- B) Tuhfet i-Mlk : Berlin, Devlet
Kt., or. 2 3064 (Seyyid Abdessamedin Hadkat -miilk adl ve sultan
Ahdlmectde kadar gelen eklemesiyle birlikte); (Mnih, Devlet Kt.,
Nu. 84 ve 115; Viyana, Mill Kt., Nu. 1096 (Flgel, K at., II, 285 v.d.);
stanbul, Umum, Nu. 5073; Husrev Paa, Nu. 384/5; Bayezid, Nu.
2414/5; Yahya Ef., Nu. Esad Ef., Nu. 2245; Halet Ef., Nu. 606 (yazar:
mer E f.).- C) cm l-i menkib-i seltn-i l-i Osmn : Viyana, Mill
Kt., Nu. 1096, 2 ve 1097 (Flgel, Kat., II, 286 v.dd.); stanbul, Husrev
Paa, Nu. 328; Kahire, T K , 223, 232; Ankara T. T. K. Kt., yaz. Nu.
505 (cm l-i tevrh-i l-i Osmn\ eviren).
BASIMLAR : A) Hadkt l-vzer : stanbul, 1271, 133, 86, 50,
23 ve 2 S. 8, hem Ahmed Tibin eserini hem de Dilver Aazde mer
Efendi, Ahmed Cvd ve Badad Abdufetth efkat in eklemelerini
iine alr; bk. O. M. v. Schlechta-Wssehrd, D W A W , V III. Cild, 15, 17,
47 ve SWW9 X X , 462, Nu. 313. B) Tuhfet l-mk ve zeyl-i nuhbe
Umlk, Mustaf Him adl birinin eklemesiyle, Istanb , 1299, 182.
S. 8.
EKLEMELER (Zeyller) : A) Dilver Aazde mer VaMdin
lm. 23. Zul-ka de 1172/18.VIIL1759, Reis l-ktb iken; bk. a. Nu.
267, Gl zib s hemen Rm Mehmed Paa d an sonra gelen Kavanoz
Ahmed Paa dan Dmd tbrhm Paaya kadar gelir (bk. H .K ., Nu.
4462 ve 14710).- B) Ahmed CvM in lm. 1218/1803; bk. a. Nu. 290.,
Verd-i mutarr s Rgp Paadan Ysuf Ziy Paamn sadrazamlna
kadar gelir. C) Badad Abdufetth efkat, bk., Nu. 290 yazmalar A.
buun eklemesi de Ziyeddn Ysuf Paa dan Alemdir Mustaf Paay
kadar gelir.- Btn bu eklemeler Ahmed Tib?in eserleriyle birlikte
baslmtr, bk. hemen aaya :
BASIMLAR : ehrzde Mehmed Sad, (bk. Nu. 270)in eseri de
Dilver azdenin eklemesinin kald yerden balar. Ahmed Rifatm
(bk. Nu. 335) Verd l-had'ik adl eseri (Ta Basmas, stabul, basld
yl yok) ayn konunun bamsz bir ilenmesidir; bk. Journ, Asiat., VI.
Seri, 11. Cild (1868), S. 486.
 KAYNAKLAR : Slim, Tesire, 178 v.d.; Fati, tezkire, 32; GOD,
IV, 120-131;' SO, 1, 242 v.d.; OM, II, 116 v.d.; Mafm&l Keml Bey
med Tlm imdiye kadar baslmam olan geni biyo-bibliyog-
rafyas; bk. W. Pertsch, Trk, K at . Berlin, Nu. 238 S. 264 v.d.; H .K
Nu. 14918.

225. MEHMED KM

Mehmed Kini b. brahim b eyh Sinn b. Mahmd

1059/1649 ylnda Edirne de domutur. Mderris sonra
da Galata kads, evkaf mfettii ve Kahire Kads olmutur.
En son Mekke Molll payesini kazanm ve Zul-ka de
1196/Temmuz 1724de stanbul da lmtr. skdarda
Mehmed Selim (bk. Nu. 227)in yannda gmldr.
Arapadaki derin bilgisi ile n alm ve her kee saylm
bir yazar ve air olan Mehmed Km -bir tuhfet l-vzer,
behcet l-n'em ve bir de Firznme'den baka ok deer ve
rilen bir divn91 da vardr- Mahmm el-fkeh adyla Hanef
fkhlar hakknda alfabetik sray takip eden bir biyografi
mecmuas yazmtr. Bunun- ancak son zamanlara ait ks
mnn deeri vardr; nk yazar gemi yzyllar iin bu
nitelikteki dier eserlerden yararlanmtr ve hele Takpr-
zdnn N.Vsini hemen hemen kelime kelime kopya etmitir-
Bunn iin byk bir kaynak deeri verilmez 1.
YAZMALAR : stanbul, Umum, Nu. 5061; Kahire, A K , V, 72.

I Onun bir selefi Gazze li Takeddn b. Mukdir e!*Tetnm el-Dr'dir. Fva (Msrda)
Jkads iken gen yanda 5 Cumada 11. 1010/2. X I I . 1601de lmtr. Takeddn 989-1581de
msveddesi ve 993/1583de temizi biten eUtabakt el-scniyye f tercim el-Hancfyye ( H .K . , Nu.
2879/7899) adl bir mecmua yazmtr. Alfabetik sra izleyen bu eser sultan III. Murad a ithaf
edilmitir. Bunda byk Hanef bilginlerinin biyografyalar vardr. Osmanl H aneflerine ok
geni yer veren bu eserin yazmalar aadaki yerlerde vardr; Berlin. Devlet Kt., Nu. 10029
(yalnz ikinci ksm; bk. A!hwardt, K at., I X , 441 v .d .); Viyana, Milli kt., Nu. 1189 (Flgel.
Katal., I I . 356 v .d .); stanbul, Aya Sofya, Nu, 3295; Hamidiyye Nu. 969 Yeni Cami, Nu. 862;
Kprl Mehmed Paa, Nu. 1113; Bayezid, Nu 1609 yazar iin bk. Muhibbi. Hulsa, 1, 479;
SO, I, 52; WstenfeM, GdA, 253 v.d ., Nu. 544; Brockemann, GAL, I I, 312. Bu trden dier
eserler iin bk. Ahltvardt Katal., I X ., 443, Nu. 10031. bazlar arapadan trkeye tercmedir.
Mesel 1094/1684 ylnda Manisa kads iken len Solkzde Haiti B. Hac Mehmed (bk. O M,
I, 341 v.d.) bu tor iki eseri trkeye evirmitir.
 KAYNAKLAR : Kahire, A K , V, 72; Brockelmann, GL, II, 438;
Salim, tezkire, 573 v.dd.; SO, IY, 73; OM, II, 391 v.d.; GOD, IV, 114
v.dd.

226. MUSTAF, SEF

Sef mahlasl olan Mustaf stanbulda domutur.
enta muharebesinde (1109/1697) ehid olan sadrzam
Elmas Mehmed Paamn ve Sadrzam Dmd brahim Paa
nm (bk.. a. Nu. 229) nedimlerindendi. Trl devlet hizmet
lerinde bulundu. Defter emni, bamuktd*ac, kale tezkirecisi
olmutur. kk sn defterdar iken stanbul da Cuma da
11, 1137/ubat 1725 de lmtr.
Sef bir tezkire yazardr. Bunda 1052/1642 den 1133/
1720 ylna kadar (bk. Salim, Tezkire, 430 yk.) yaayan yu--
varlak hesap 480 air hakknda bilgiler toplamtr. Yalnzca
Tezkiret e-uar adyla anlan (H. K ,, Nu. 14631) bu eserin
banda, bada Slim Mehmed (bk. a. Nu. 241) olmak
zre, ada bilginler tarafndan yazlm olan on yedi
Takriz bulunmaktadr. Eser Dmd brahim Paaya ithaf
edilmitir. Anlaldna gre, biri ksa rteki uzun olmak
zere en az iki tertibi vardr. Bunda airler alfabetik sra
ile yazlmakta fakat hal tercmelerinden daha ok, iir
lerinden rnekler bulunmaktadr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., 1241 (Flgel, Katal., II, 4.00
v.d.; bk.
GOR, IX , 243, "Nu. Kahire, T K , 182; stanbul, Bayezid, Nu.
2575. '
KAYNAKLAR : Slim, tezkire, 429 v.d. (ayrntl); Fatn, Tezkire,
239 v.d.; SO, III, 228 (torunlar hakknda bilgi ile); GOR, IV, VII, Nu.
12, VII, 377, IX , 243, Nu. 139; GOD, IV, 270 v.d.; Al Enver, sem-hne-
edeb, 138 v.d.

227. MEHMED SELM

Mehmed Selim Saraybosna kads Glpazarh Hseyn
b. Abdulhalmin oludur. lmiye mesleine girmi, mderris,
sefer 1129/Ocak.l7I7 de nianc olmu, bu grevde ancak
Zul-hicce (Aralk) ye kadar kalm ve Galata Mollas olmu
tur. 1137/1724 de Fetv ertni sonra Mekke Kads olmutur.
Ancak bu ie balamazdan nce 11. Zul-hicce 1138/31.
VII. 1726da stanbul da lmtr. stanbul da Karacaahmet
Mezarlnda Mehmed K&mrnin (bk. y^. Nu. 225) yannda
gmldr.
Mevrid el-basffir li-fer'id eUdarHr f ilm e-edeb
(Hamfsde, H . K 13333, bir ilve, . . , burada lm yl
bir yzyl nce olarak gsterilmitir, Bk. bununla birlikte,
gene orda nu. 14975) adl arapa bir eser yazmtr. 1107/
1695de yazlan bu eserde vezin bakmndan airlerin serbest
liiyle uralmtr. Bundan baka Mehmed Selm anlalan
trke Tarh-i Feth-i stanbul adh bir eser yazmtr. Bunun
bykl ve deeri hakknda ayrntl bilgi verilemez.
YAZMALAR : A) Mevrid el-bes'ir vsr.: Viyana, Mill Kt., Nu.
225 {Flgel?Katal., I, 203 v.dd.); Bursa, Muradiye mehur hattat Suyolu-
zdenin eyazs (bk. Nu. 293). Tark-i feth-i stanhol : bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Slim, tezkire, 359 v.dd.; Sef, tezkire; SO, III,
55 v.d.; GOD ; IV, 138 v.d.; OM, III, 69; Brockemann, GAL, II, 424.

228. i b r A h i m b . a b b l b k , u a k z d e
Seyyid Ihrhim stanbul da domutur. Uakl Seyyid
Abdlsknin oludur. Halveti tarikatine girmi ve 1136/
b. 1.10.1723 de stanbul da lmtr. Bozulmam olan
mezar Fatih camisi yaknndaki Nianc eamisinin bitiiin
de bulunan Keskin Dede mezarhmdadr. Daha ok Uak
zde 1 diye tannan Seyyid brhm, eyhlislm Seyyid
Feyzullh m emriyle Nevzde tnin tezkiresine bir zeyil
yazm olmakla n almtr. Atnin kald yerden balayan
bu zeyil fakihlerin ve eyhlerin Tahakfm anlatr. Daha
ok ksaca Zeyl-i A tffi diye anlan bu kitap (H. iv., Nu. 14713)

1 UakT.le de dier bazlar gibi G. Flgerin Araplatrma (tarib) hastalnn kurban

olmutur. Bu ad Uak'l birinin olu demektir. Uak da Anadoluda hallar ie nl bir ehir
dir. Bu ad pek sun olarak km oulu olan1Uak ile ilgilendir mitir (bk. Trke, Uak) Ufsk-
klzde udl bir aile bugn biie Trkiyenin en tamm ailelerinden biridir.
drlen tarike gre 1114/1702 ylnda yazlmaa balan
mtr, Eser IV. Murad zamannda 1032-43/1623-33 yllarnda
yaam olup Atnin bahs etmemi olduu fkh bilgin
leriyle balar sonra IV. Muradn hkmetinin geriye kalan
yllar, bu sultann hayat gelir, bundan sonra da bu hkm
darn devrinde yaayan sadrzamlar, bilginleri, ehyl*
slmlar vesr.yi anlatmakla biter. Daha sonra I. brahim
zamannda (1049-58 1640-48) on sekizinci tabaka, IV.
Mehmed zamannda (1058-1099 =1648-87) ondokuzuncu
tabaka, II. Sleyman zamannda (1099-1102 = 1687-1691)
yirminci tabaka, nihayet II. Ahmet zamannda (1102-1106
1691-1695) yirmi birinci tabaka gelmektedir. 527 biyog-
rafyay iine alan eser bu sonuncu sultamn hayatn hikye
etmekle biter. eyhi diye anlan eyh Mehmed b. Haan
(bk. a. Nu. 236) buna benzer bir eser yazmtr. Bu kadar
gerekli bir kaynan bu gne dein baslp kamunun yara
rna sunulmam olmas anlalmas ok g bir hldir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1235 (362 ypr. by. 8; bk.
Flgel, K a ta l, II, 395); stanbul, Es ad Ef., Nu. 2439; Hamidiyye, Nu.
943 Ragp Paa, Nu. 1009; Damadzade Mehmed Nu. 1455; Abdullah
Ef., Nu. 260; Aya Sofya, Nu. 3198(?) Kahire, T K , 203.
KAYNAKLAR : Slim, tezkire 218 v.dd. (Hasb ad altnda); eyh,
zeyl-i zeyl; Flgel, ayn. esr.; GOR, IX , 240, Nu. 125; GOD, I, 113; OM,
III, 17.

229. HVNDEMR ile A Y N nin

TRHLERNN TRKELER s

Cumada II. 1130/9.V . 1718 den balyarak on iki yl

mhr-i humayunu tam ve Osmanl tarihinin en parlak
devirlerinden birini yaratm olan Dmd brahim Paa,
Padiah Efendisi ve kayn babas III. Sultan Ahmed gibi
ince kltrl, tantana sever ve gzel sanatlann, bilimin
koruyucusu .idi. Onun zamannda matbaa memlekete gir
miti (bk. F. Babinger, Stambuler Buchwesen im 18. Jhdt.,
Leipzig 1919). O hla adn tayan bir genel ktphane
tesis etmitir. Ancak sadtzamm ani lnd (30.IX . 1730)
Osmanl fikir hayatnn bu yeni baharn zamansz kurut
mutur. Dmd brahim Faa iki nemli tarih eseri trkeye
evirmek iin iki bilim heyeti kurmu olduundan tr
de burada ayrca anlmaa deer. Bu iki eser Hvndemr
(=Hndmir)in 1Ha6i6 es-siyeri ve Ayn adyla andan Mahmd
b. Ahmed L Msn m 2 kd eUcumn f tarh ehl el-zaman*
dr. Sadrzam bu ikinci eserin tercme edilmesi emrini
1138/1725 ylnda vermitir. Hvndemirin tarihi iin H. L,
Nu. 14578de Haiifzdey e gre aadaki bilginlerden oluan
bir heyet kurulmutur : Eski Halep Kads Mansrzde;
Haan Fasihi; Mustafa Nahifi3; Sadi Efendi (bk. Nu. 253);
Mevlevi eyhi Ms Dede; Feyz Efendi; erm Efendi ve
Seyyid elebi. Bunlar bu geni eserin bblarm aralarnda
bltrmler ve tercmeyi bir yl iinde bitirmilerdir.
hrhm Paanm Ayninin eserinin tercmesi hakkm
daki arzusu da yine bu yl iinde emir haline dnm
ve tercmesi iin bu eserin bykl ile orantl byk bir
heyet oluturulmutur. H. K., Nu. 14569da yine Hanff*
zdey'e gre bu heyet aadaki kad, mderris ve eyhler
den kurulmutur : Mehmed Slim (bk. Nu. 241), shak

1 HYndemr H6n<irmr)in Habb es-siyer'i bir dnya tarinidir. Her biri drt blml
ii cilttir. Coraf bir zeyli vardr. 927/2521de balanmtr 930/1524 de bitirilmitir nc
eildin son blmii h Ismlin lmne kadar Safev tarihini anlatmaktadr ve bununla
bitmektedir.
2 Yazanrtr etinden km orijinali stanbul'da niversite Ktphanesinde bulunan (Bk.
MOG, I, 234) Ayn*mtt tarihi de arapa bir genel tarihtir. Trkeyi de bilen Ayn (Dom. 762/
1360 Ayntabda, lm. 85$ /1451de Kahirede) bunu on dokuz blm yahut drt kaln cild
oiarak yazmtr. Yaradlda. balar 850/1446 ylma kadar gelir. Bk. Wstenelc, GdA, 218,
Nu. 489; Brockelmann, GAL, II, 52 v. dd.; E d I 225 v.d. (Maraia).
3 Nahf adyla anlan (lm. 1151) ve bir Mesnevi tercmesinden baka (Basm : Bulak,
1268, ksm) EI-Brnin Surde manzumesinin bir tahmisi ile (Basm : Tahmis-i Kaside-i
burde, stanbul 1297, 60 S. 8) bir mevld man7\mesi ve H ilyet i-mvr adl bir manzum eser
yazm olan ada Siileymnla kartrlmamaldr. Hilyet l-env&rh'a esia olduu sanlan
nshas Istanburda Nuri Osmaniyyede Nu. 3228 de bukmraaktad.-; NaMfS iin bk. 5 0 , IV,
548; O M , II, 455 v.d. ve GOD, IV, 308 v.dd..
Efendi Medh4, lm Ahmed, Msebbihzde bdullh, Kara
Halilzde Mehmed Sad 5, Neyli. Ahmed6, Fetva Emini
mer Mustafa efendi, eyhlerden Esad Efendi, Arapzde
Haan, Mehmed ve Al Efendiler; Mderrislerden Yekeim
Isml, Recebzde Ahmed (bk. Nu. 231), Turucuzde
Mehmed7, Seyyid Hseyn Vehb (bk. Nu. 240), Nedim
Ahmet (bk. Nu. 205), Arabzde Salih, Tezkireci Hall,
Sm Ahmed Efendi, kir Hseyn Bey (bk. Nu. 248), D-
rendeli Mehmed, Rzzde (Ahdurrahmn Mnb; bk. Nu.
230), Kk elebi-zde sml sim (bk. Nu. 268), smet
Hac elebi ye kadlardan, eyh Mustaf, Mevkfti Hseyin
Paazade Mr Mehmed (bk. Nu. 235) ve Rzzde Abdul-
ltf8. Tercme ksa bir zaman iinde bitirilmitir. Sekiz
kaln cilttir.
Anlaldna gre bu byk eserin muhtelif ksmlar
teye beriye dalmtr; Bu tercmede alan bilginlerden
her birinin hizmetindeki hisselerini tayin etmek ok takdire
deer bir i olur. Arasra yanllkla u veya bu ahs Ayn
nin dnya tarihinin mtercimi olarak gsterilir. Gerekte
adlan anlan heyet yelerinin her birine eserin ancak kk
bir ksm dmtr.
Y A ZM A LA R : A) Hvndemrm Habib e$-siyer9lin trke ter
cmesi : Ankara Trk Tarih. Kurumu Kt. Yazm. Ge. Nu. 2750 (evi
ren).- B) Aymnin ikd el-cumn9mn trke tercmesi: 1. Mehmed Siim
stanbul, Nuri Osmaniyye (bk. OM, II, 236 yk. buna gre Mehmed

4 Sultan II. Osmnm emriyle Firdevsnin /mmesinj trkeye evirmi olan da bu

olmaldr; bu tercmenin bir paras Parisde, Mill Kt., Suppl. turc. Nu. 326?dadr. '
5 HanSfzfide Nu. 14597ye gre bu Kara HcKlzde Mehmed Sad (bk. GOR, V III, 65, 180)
aym eserin baz ksaltmalarla doruluunu yitiren bir tcrcmesini'meydana getirmitir; G. Flgel,
latince m etinde ve Wiener Katal., II, 78 n o t L de bir m tercim iki ayn ahs gibi gsterilmitir.
Gerekte sz 'konusu olan byk dnya tarihi deil bunun H . K . Nu. 2260da kaydedilen
ciltlik zetidir. Bu eser Viyanada, Mill Kt., Nu. 844dedir (bk. Flgel, K a ta l, II, 78 v.dd).
Mehmed Sad 1168/1755de Bursada lmt^ bk. SO, III, 28 v.d., OM, III, 70.
6 Bk. SO, II, 250 ve O M , II, 457; 1161/1748de lm olan bu bilgin Trklerin Macaristan
daki hareketlerim anlatan Haclet l-ars f tarh Ungurs adh bir tarih yazmtr.
7 bk. SO, IV* 223 : Mderris iken Sefer 1141/Ey 1728de lmtr.
8 skdarda domutur ve 1146/1733de yine orada lmtr, bk. OM , III, 54 v.d.
Slimir hissesine den ksm 8 cild byklnde imi., her halde
eserin bykl ile kartrlmtr.- II. Mehmed Sa'id i Hicretin. 387-
430 yllarm ierir, herhalde stanbulda, Bk. OM , III, 70. - III. Receb*
zde Ahmed : Tercmeye 25 Cumada I. 1138/28.II. I726da balam
ve 2. Zu l-hiece 1139/21.VII. 1727 de bitirmitir; Avtografas Kahire de,
T K , 186.- IV. Seyyid Hseyn Vehb : Avtografyas stanbulda Esad
Efendide Nu. 2347; Bk. OM, II, 236, burada tercme tannm lgat
Mehmed Vehb ( Tuhfe-i Vehbi', bk. Rieu, C T M , 144)ye (lm. J.224/1809)
maledimekte ve bitirili yl olarak 1184/1770 yl gsterilmektedir,
bu bir yamlma olmaldr.- V. Rz Abdullatf: bk. OM , III, 54, her halde
stanbul da
KAYNAKLAR : H .K ., Nu. 14'578 ve Nu. 14596.

230. ABDURRAHMN MNB, RZZDE

Rz (Efendi)zde diye anlan Abdurrahmn' Mnih

in hayat hakknda bilgi edinmek mmkn olmamtr.
Ancak 114,6/1733 ylnda stanbul kads iken skdarda
len (bk. Nu. 229. Not. 8) Rz Abdulltif Efendinin olu
olmas muhtemeldir.
Fihrist l-dvel veya Dvelnme (bk. H. K., Nu. 14537)
adh tarih bir eser yazmtr. Bunda yaradltan 1138/b,
2 9 .V III. 1725 ylma kadar dnya tarihi zet bir biimde
anlatlmaktadr. Eser Sadrzam Dmd brhim Paaya
(bk. E dt, II, 471; lm. 3 0 .I X . 1730 stanbul) ithaf edil
mitir.
YAZMALAR : stanbul, Hamidiyye, Nu. 978; Kahire, T K , 214.
KAYNAKLAR : U .K ., Nu. 14537 ve Kahire, T K , 214.

231. AHMED B. RECEB

Baz kere Recebzde diye anlan Ahmed 3b Receb s

tanbulda A tik Al Paa medresesinde mderris idi. 1139/
1726da orada lmtr.
Recebzde, Aymnin tarihini trkeye tercmeye yar
dm etmekle kalmayp (bk. Nu. 229) rivyete gre, Nzhet
l-ahbr f tercemet hilyet l-ahyr yahut da mecma?l-ahbr
f ta^rf l-ahyr adm tayan (bk. OM, III, 17) bir Osmanl
tarihini de yazmtr. Bunun iindekiler hakknda bilgi
edinmek mmkn olmamtr. Bunun iin de ada Ah
med b. ahnm ayn adl eserinin (bk. Hanfzde, H. K.,
Nu 4522de ve a. Nu. 234) yanllkla bu Ahmed b. Re-
cehe mal edilip edilmedii anlalamyor. Nihayet, 5. Zul-
hicce 1131/19.X . 1719da stanbul ve evresini harap eden
byk depremi (bk. Rid9 Tarh, birinci basm, 39. ypr.;
GOjR, V II, 245) tasvir eden bir eser yazd sylenmektedir.
YAZMALAR : A) A yn nin tarihinin tercmesi : bk. Nu. 229, Nu.
III. - B) Nzhet iii-ahbr vsr.: stnbul, yeri bilinmiyor. - G) Zelzelenin
tasviri : Beikta, Yahya Ef., Ktphanesi (OM, III, 18 yk.).
KAYN AKLAR : OM, III, T v.d.

232. SML B. BRAHM, BEL- BRUSEV

Seyyid Isml 1079/1668 de Bursa da domutur. -

Mn Mehmed adyla anlan Seyyid hrhmin oludur. Bunun
iin de kendisine kimi zaman hn Emrzde denir. Daha
ok Bel-i Brsevi diye tannmtrx. iir ve inaya vak
fettii hayatnn byk bir ksmn Bursada geirmitir.
1142/1729 ylnda orada lm ve yeni yer diye anlan iki
mezarlkdan birine gmlmtr (bk. OM, II, 102, not).
Seyyid sml daha ok Tezkire-i Beli-i Brsevi diye
anlan Tuhfet eUsr li zeyl zuhdet el-e'r adyla (bk. H. K.,
Nu. 14632) Kfzde Abdulheyy (bk. yk. Nu. 131) in tezki
resine drt yz elli airin boyigrafyasm iine alan bir zeyil
yazmtr. Ancak kendisi, Gldestemi riyz-i irfn ve vefeyui
dnivern-i ndiredn adndaki biyografya mecmuas ile
daha ok n almtr. Bu eseri Sefer 1135/Kasm. 1722de
bitirmitir. Hemehrisi Baldrzdenin (bk. yk. Nu. 171)
kitabna ek olarak yazm olduu bu eserde, Bursada

1 Buna ada air Yeniehirli (Tesalya) Mehmed Emra Belden ayrd edilebilmek iin
Bsli-t Brse?i destmi olmaldr; bk. Gibl, H P O IV , 117 v.d d .
gmlm olan mehur adamlar sralamtr. Bu eser
Giilbn adl be blme ayrlmtr. Birincisinde sultan
larn, ehzadelerin ve vezirlerin mezarlar (says krkdr);
kincisinde byk eyhlerin, vaizlerin ve dervilerin mezar
lar, ncsnde bilginlerin, mderrislerin ve salih adam
larn mezarlar; drdncsnde airlerin ve beincisinde
hekimlerin, musikiinaslarn ve meddahlarn mezarlar an
latlmaktadr. Hepsi toparlak hesap (726/1326 dan 1135/-
1722ye kadar) be yzelli mehur adamdr. Eser Bursanm
fikir tarihi bakmndan deerli bir kaynaktr ve bir ok
kimseler tarafndan devam ettirilmitir. Bu gibi zeyilleri
Erefzde eyh Ahmed Ziyeddn (lm . 1198/1784; bk.
a. Nu. 289), eyh Fiahreddn (lm . 1272/1855; bk. a. Nu.
289 not, M L ), 1afeftde eyh M illtf (lm. 1247/1831;
bk. A. Nu. 289 not. 1) ve Bakrc Mehmed Rid (lm .
1232/1817; bk. a. Nu. 289. not. 1. III, yazmtrlar; bk.
OM, il," 103.
Nihayet Hanfzde (M. K n Nu. 14871) ve Sef (bk.
yk. Nu. 226), Seyyid gmli iinde Bursanm gzelliklerin
den bahsedilen ehr-engz adh cildlik bir eserin yazan
olarak gsterirler 2.
YAZMALAR : A) Teshire : Avtografyas vardr; bk. M, II, 102,
not, 4, ancak orada bunun nerede bulunduu bildirilmemitir. ~ B)
Gldeste-i riyz-i rfn ; Viyana, Milli Kt., Nu. 1248 (Flgel, Katal,,
II, 406); Paris, Mill Kiit., Schefer Kolleksiyonu, Nu. 1087 (atal.* 175);
Kahire, T K , 215 v.d.; stanbul, Air Ef., Nu. 264.

2 Her halde byle bir ehr-engSs ymm olan Yeniehirli (Tesalya) air Beli ile imrtd*
k&njtnlmftr; bk. G!bS>, H O P, XV, 121. ekr-en-gt* diye arnlan eserler k*criya II. Bayesd sa
manrnda bu tr ilk eseri yazm olan Moslht* (lm. 98/1512) yi rnek almalardr. Me#lhf*nt
bn eserini bir oklar taklid etmilerdir (bk. H . K ., Nu. 7697). Bunlarn en tannanlar LnaTt
adyla anlan Mahmd b. Osmn (lm. 938/1531) ve Mehmed sk (bk. yk. Nu. 53) dr. Fsag
Bey (lm. 1224/1809) Meshyi rnek edinen en son Osmanl airi olmaldr. Bu $ehr-engx yaz-
larmm trleri hakknda bk. D ie Verherrlichung der Stadt Bursa, eine Reihe trkischer Gedicht*
von Lamyy im Deutsche bertragen von ag. Pfisnir (Viyana 1829). Bunlardan hibirinin
tarih! deeri almamas muhtemeldir. Buna ramen J> . Hammer (Bk. GOD, II, 20*195) ve E. J. W ,
GflbJ (bk. H OP, III, S0 v.dd.), bir yana brakhra A. Pfmaierden beri C8m-i Rm " diye a
ainug olan LftmlTnin eserlerinin yakndan ncelenmee deer grlmemi olmas hayretle kar*
iianr, nk bunlarn kltr ve edebiyat bak*tmndn bttyk yararlar vadettii iRptjmmsttr.
 BASIMLAR : Tarh-i Brusa Gldeste-i riyz-i irfan ve vefiyt-i
dnivern-i ndiredn. Eref b. Ali Bey tarafndan yaynlnmtr.
Bursa, Hudavendigr vilyeti matbaas, 1302, 8 ~j- 543 S. by. 8.
KAYNAKLAR : Faln, tezkire, 27; Sef, tezkire; Slim, Tezkire
173 v.d.; Gldeste basm, 541 v.dd.; GOD, IV, 153 v.d.; OM , II, 102
v.dd. (orada S. 104 de bir (anonim ?) 1260/1844 tarihli ve Yldz Ktp
hanesinde bulnuan telhis*den bahsedilmektedir); E d , I, 721 v.d. (F.
Gese); Viyana, Yaz. Nu. 1062 (Flgel, Kat., II. 267) Beli- Brsevnin
avtografyasdr; smet Tekmilet e-ah'ik, T T E M , Nu. 9013, 52 v.d.

233. HAAN, ESR

Haan Esiri b eyh Hseyn Bursahdr. Cebeci birlik

lerine girmi ve ikinci Viyana seferinde bulunmutur (1683).
Kuatmadan sonraki savalarda AvusturyalIlara esir d
mtr. Kurtulduktan sonra defterdar olmutur. Bu sfatla
1118/b. 15.IV .1706 da Badada sonra Kbrs a gitmitir.
1142/b. 27. V II. 1721de tekrar birliine dnm ve Cebeci
khyas olmutur. Bundan hemen biraz sonra ok yal
olduu halde ld sanlmaktadr.
Hasad Esiri yann ilerlemi olduu bir srada tarih-
coraf bir derleme meydana getirmitir. 1138/1725 ylnda
tamamlad bu eserini seksen cze ayrmtr; bk. ilaveten
H. K .5 zeyli Nu. 12441* orada yazarn ad muhtemel olarak
bozulmutur: ( bn e-eyh el-edb el-Hasan b. ei-Huseyn
garb (=azebi?) cebeci ). Mi-yr l~4vei ve-misbr l-milel
adl eserde on yedinci yzyl sonu Osmanl tarihinin zellikle
geni yer ald anlalmaktadr, ikinci Viyana seferinin
tasvirinin ok ayrntl olduu muhakkaktr 1.

1 Mehmed rf, ayn. esr., 994 de Topkap Saraynda Erivan kknde bulunan ve yazan
bilinemeyen Vek'i-i Be veya Vek'i-i hutt adl iki yz S. byklnde bir sava ruzn-
m esinden bahsediyor. - Parisde Ajrsenal ktphanesinde Nu. 35'de Mr. Latinfcin trkeden
evirmi olduu, ikinci Viyana seferi hakknda bir risale bulunmaktadr. Kont J.-F.-P. de Msu-
repas (1701-1781)ya yl ba hediyesi olarak hazrlanm olan bu tercmenin hangi eserden
evrilmi olduu anlalamyor; bk. AG H , XXII (1822), 390, Nu. 87. bu ikinci Viyana kuatma
sndan bahseden ve imdiye kadar tannm olan Osmanl tarihlerinin says az olduundzn
urada burada, bu olay tasvir eden daha baka trke eserlerin frnVnrmrm mmkndr.
 YAZM ALAR : stanbul, Esad Ef., Nu. 2109 (Ancak orada yazarn
ad El-Hacc Mustaf Halfe diye gsterilmitir); Hekimolu Ali Paa,
Nu. 804.
KISALTMALAR : 1683 ylnda lini Viyana seferine ait ksm,
TOEM , 994-1016 ve 1071-1075 (Mehmed A ni).
K AYNAKLAR : H .K ., Nu. 12441 (V, 640); Mehmei Arif ayn.
esr., 994-995; OM, III, 18.

234. AHMED B. A BN
Hac Ahmed B. abn b. Mehmed stanbulda Atik
Ali Paa medresesinde mderrislik etmi ve Sultan I. Mah-
mud zamnnda (1730-1754) yaamtr. Hayat hakknda
baka bilgi olmad anlalyor x.
Ahmed b. abn ad geen sultana sunduu, bir nsz,
dokuz bbdan oluan Mecma l-ahbr f tahrif Uahyr
(Hanfzde, H. K #9 Nu. 14522, ancak orada tar f yerine
belki de tarh okumak doru olur) adl bir genel tarih yaz
mtr. Bu ksa bir tarih el kitabdr. Bunu Macma* el-latffif
f tarh el-hulef adl ve kendi bildirdiine gre pek de tann
mam olan arapa bir eserden 1142/1729 yhnda biim ve
ierie sadk kalarak tercmeye balamtr. Ancak daha
baka tarih, bigografik ve din eserlerden de yararlanarak
ad geen el kitabm meydana getirmitir. Dokuzuncu bb
Osmanllar dan bahseder ve I. Mahmd a kadar gelir.
YAZM ALAR t Viyana, Mill Kt., Nu. 878 (Fliigel, K a ta l, II, 108
v.d., buna gre yazma Receb 1143 / Ocak 1731 tarihli ve yazarn avtog-
rafyasdr, hem de serin sultana sunulan nshasdr.).
KAYNAKLAR : B .K ., Nu. 14522; GOR, IX , IBS v.d,, Nu, 10;
eyh, seyl-i zey-l At .

235* MEHMED AFV

AfV mahlasm kullanan Mir Mehmed, en son hizmeti
Defterrlk olup 1003/1691 de idam edilmi olan Toanc
Bonak Hseyn Paanm oludur (bk. SO, II, 199). Kendi

2 bk, yk. Nu. 231. ada hm& b. Receb; bun* da aym adb bir eser atfedilmektedir.
de memurlua girmi ve evvl 1140/Mays 1728*de Anadolu
muhasebecisi olmu ve bundan sonra da iki defa Mevkft
olmutur. 1145/1732 ylnda Hac Mir Mehmed stanbulda
lmtr. Mezar Sinan Paa trbesi yannda Divan soka-
mdadr.
Hac Mehmedin kuvveti arapada idi; bunun iin
Ayninin tarihini tercmeye (bk. Nu. 229) yardm etmitir.
Bundan baka 971/b. 21.VIII.1563*den 1008/b. 24 .V II.
15999a kadar bir Osmanl tarihi yazmtr. Bunun daha
geni tasarlanm olan bir Osmanl tarihinin paralan (ba
lang ?) olduu kabul olunabilir.
YAZMALAR : Bilmiyorum.
K A Y N A K L A R : SO, IV, 226; OM, III, 99.

236. MEHMED B. HAAN, EYH

eyhi adyla tannm olan eyh Mehmed b. eyh Haan
el-Fey hayatnn bir ksmn stanbul da Edimekapsmda
Mahmd elebi (Mehur Emir Buhrnin damad) Tekke
sinin eyhi olan babasnn hizmetinde geirmitir. Sonradan
kendisi bu tekkenin eyhi olmu ve orada 1145/1732 ylnda
lmtr.
Bu tekkenin avlusunda gmldr.
eyhi eitli alanlarda yaz yazmtr, nce yirmi iki
yllk bir almadan sonra At tezkire'sinm zeyline bir
zeyil yazmtr. Bu eserin ad VekH l-fzel*r; ancak
daha ok Zeyl-i zeyUi A tff diye tannmtr. Arabaebaya
gre (H .K . IV, 68) eser ? H a m fizM e > (H. K*9 Nu.
14714/5) gre de iki cilttir. Gerek, ele geen yazmalar
iki ksm ve bir ekden ibarettir. Bu biyografyalar hemen
AtTnin kald yerden balamakta ve 1043/1633den
1130/1718e kadar gelmektedir. Bata IV. Muradm hk
meti zamannda yaam olan onyedinci tabakaya mensup
fkhlar ve eyhlerden adlan gemeyenler bulunmak
tadr. Bundan sonra bu devir iinde lm olan tarikat
 (Nakibendi, Halveti, Bayrm, Mevlevi, Celvet, Giilen*
Kdiri, Nrbah, Ruf, Zeyn) eyh ve mridleri ve IV.
Muradm biyografyas gelmektedir. En son, AtTdeki gibi
her devirde yaam olan Krm hanlarnn, sadnzam-
larn, reis l-ulemalann. kadlarn, amirallerin, Msr vali
lerinin, Yenieri aalarnn ve airlerin birer listesi gelmek
tedir. On sekizinci tabaka I. brahim devrinden on doku
zuncu tabaka da IV. Mehmed devrinden bahsetmektedir.
Eserin birinci cildi burada bitmektedir (1098/1687). tkinci
cild, II. Sleymn zamanndan bahseden yirminci tabaka
ile balamaktadr. Bundan sonra II. Ahmed zamanndan
bahseden yirmi birinci ve II. Mustafa zamanndan (1105-
1115== 1695-1703) bahseden yirmi ikinci ve nihayet III.
Ahmed zamanndan (1115-1130=1703-1718) bahseden yirmi
nc tabaka gelmektedir. Ancak 1143/1730 de lm
olan III. Ahmedin devri tam olmad iin nl sadrzam
Hekimolu Al Paa eyMnin olu Hasan 1130-1143=
1718-1730 yllarm tamamlamaya memur etmitir; bk.
H. K ., Nu. 14715. Sultan I Mahmda ithaf edilmi olan bu
zeyil tamamlanamam olan yirminc tabakann kald
yerden balar ve toparlak hesap yz otuz biyografyay
iine alr. Asl eserde bin sekiz yz biyografya vardr. Bu
birinci derecedeki biyografya hzinesi bu gne kadar basl
may beklemektedir, alacak bir durum. smet Efendi
(lm. 1322/1904; bk. a. Nu. 352) buna Tekmilet e~akHk
f hakk el-hakffik adyla 1134den 13149e (=1721-1896)
kadar gelen bir zeyil yazmtr.

Bundan baka eyhi, Hac Kalfanm Takvim l~tev-

rh'ine bir zeyil yazmtr. Bunda asl eser olduu gibi 1059/
1144 (=1649-1731) yllarndan bahsedilir.

eyh adl birisi tarafmdan yazlp 1145/1732 ylnda

tamamlanm olduu rivayet edilen ve stanbul da Hami
diyye Ktphanesinde bir yazmas bulunan (Esad Nu.
932/33) Cihnnuma-i Avrupa adl eserin bu eyhi ile ilgisi
olup' olmad aydnlanmak' gerektir.
Y A ZM A LA R : A) VekTl-fzel {Z eyl-i sey) : Viyana, Mill
Kt.,. Nu. 1236 (Flgel, Katal., II, 396 eyf mahdmu Hasan n zeyli
ile- birlikte); stanbul, Umumi(!), Halis Efesli Kolleksiyonu (eyhnin
avtografyas; bk. OM, III, 74); Nur-i Osmaniyye, Nu. 3312; Hamidiyye,
Nu. 939/41; Bayezid., Nu. 2361/2; Beir Aa, Nu. 479; Aya Sofya., Nu.
3 I9 8 (? ).-B ) takvim l-tevrh zeyili : bilinmiyor.
K A Y N A K L A R : Flgel, ayn. esr.; GOR, IX , 24&, Nu. 126/7; OM,
74; Safim, 'Tezkire,. 399 v.dd.; Hiaft, Tehire, 52; GOD, IV, 264 Ceml-
eddn>vlyna-izre/, 34.

237. MEHMED RB
Jtfelmed Rid stanbulludr. MalatyaI Kad Moll
Mustafan n . oludur. stanbul'da okumu - ve 1126/b.
T . 1 .1714de vekanvis tayin edilmitir. 1134/1721de Ha
lebe kad oluncaya kadar bu vazifede kalmtr. Yedi yl
Halep kadlnda bulunmu sonra Mekke Mollal payesiyle
rana eli olm u; abn 1142/ubat 1730 da stanbul
kads olmu ve Rebi I. 1143/Eyll 1730 da azledilmi
ve Cumada I. 1147/E kim 1734de Anadolu kazaskeri ol
mutur. 18. Sefer 1148/10. Temmuz 1735 de stanbul da
lm (bk. Subh, Tarih, ypr. 13-22, 66, gze arpacak
kadar ksa) Karagmrk sokanda Zincirli kuyu yaknmda
Efdalzde, medresesinin karsmda gmldr; mezar ta
iin bk. OM, III, 55 A. ,
Rid daha ok Tarih-i Rid adyla anlan ve 1071/
1660dan 1134/1721e kadar gelen bir Osmanl tarihi yaz
mtr. (H. K ., Nu. Nu. 14526). Bu eser Nam tarihinin
bir devamdr ve o zaman iin en deerli kaynaktr. -
Rid Halep e kad olunca Kk elebizde tsml
sim (bk. a. Nu. 268) yerine vekanvis olmutur (bk.
Rid, Tarih, III, ypr. 114).
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. or. 2 3337; Londra Bir.
Mz., Nu. Add. 23585 (paralar; bk. Rieu, CTM, 56 v^d.j; Royal Asiat.
 Soc. (bk. JRAS< 1892, 548, Nu. 8, 9); Oxford, Bodl Libr., M s. turc c.
1 (1115 den Cumada II. 1130*a kadar gelir); Petersburg, Umum Kt.,
Nu. 531 ( a ta l. 475); Kahire, T/C, 170; stanbul, Nuri Osmaniyye, Nu.
3123/8, 3130; Bayezid, Nu. 2363/6; Damadzade Mehmed, Nu. 1434/5;
Esad Ef., Nu. 2130/2; Halet Ef., Nu. 633; Ragb Paa, Nu. 992 (Zeyil
ile birlikte).
BASIMLAR : Birinci yaym : 1. C., Balk, 2 ypr. nsz, 12 ypr.,
fihrist, 277 ypr. Metin (1071 il 1115 yllarndan bahseder), stanbul,
1. Zil-hicce 1153/17. II, 1741; L balk, 8. ypr. fihrist, 193 ypr.
metin (1115 ila 1130 yllarndan bahseder), stanbul, I. cidle ayn zaman
da baslmtr. III, Cild, 2 ypr. fihrist, 114 ypr. Metin (1130-1134 yl
larndan bahseder). IV. C., 5 ypr. fihrist ve 159 ypr. metin, 1134 ila
1141 yllarndan bahseden sml Asim tarihini ierir, bk. a. Nu.
268. Eser foliodur. - ikinci yaym : I. C., 30 S. fihrist., 532 S. Metin
1071 ile 1098 ylandan bahseder), stanbul, basld yl yoktur; II. C.
40 S. fihrist ve 595 S. metin (1099 ila 1115 yllarndan bahseder); III.
., 24 S. fihrist ve 390 S. metin (1116 ila 1124 yllarndan bahseder);
IV. C., 20 S. fihrist ve 395 S. metin) 1125 ila 1130 yllarndan bahseder);
V. C., 8 S. fihrist ve 454 S. metin (1131 ila 1134 yllarndan bahseder),
stanbul, 29. Muharrem 1282/24.VI.1865. *- 8 byklndeki bu yay
nn VI. C. de sml sim tarihidir ve 17. Muharrem 1282 de baslmtr.
KISALTMALAR : M. Wiekerhauser, Cherestomathie (Viyana 1853),
75 ila 98 bu ksmn almanca tercmesiyle.
TERCMELER : Ksmen, M. Norberg, turkiska rikest annaler*
III. ksm (Hernsand 1822), 635-1079.
KAYNAKLAR : Slim, Tezkire, 260 v.dd.; III. Cildin sonunda
Rid in avtobiyografyas (ikinci yaynda V. cildin sonunda.); SO, II.
351; GOD , IV. 237 v.dd.; GOR, VII, 286, 434 Snbh, arh, ypr. 66 (ok
ksa deerlendirmeksizin); OM, III, 55 v.dd.; Yeni M ecmu1a, II. yl
(stanbul 1918), Nu. 53, S. 9 v.dd. (Ahmed Refik); Ahmed Refik, lim
le ve san'atkrlar, 302-328 (stanbul 1924); Cemleddn, ayn-i zref,
44 v.d. Fatn, tezkire, III; Ahmed Resm, sefinet er-resa, 129 v.dd.;
ZDMG, X X (1866), 452 v.d. Schleehla - Wssehrd).

238. MUSTAF, SKIB

Skb 1 mahlasl olan Mustaf zmirlidir. SO, II, 62ye
gre Bursaldr. Mevlevi tarikatine girmi ve nihayet Kil-
I Mara Valisinin divan ktibi oiup on sekizine? yzylda ok kullanlm oan bu mahlas?
tayanlardan bir baka Skb da 1118-1706 ylnda K e n s iii'v ck a i adh bit tarih yazmtr. OM,
I II, 186, a. 4 de bu eserin bir yazma nshasnn stanbulda Mill ktphanede bulunduu
bildirilmektedir. Eserin ierii ve bykl hakknda bir ey bilinmiyor.
xanya Mevlevihanesinde eyh olmutur. 1148/1735de orada
lmtr.
Mustaf Skb Dede tannm Mevlevi dervilerinin men
kbelerini Sefne-i Mevleviyye adl cildlik bir eserde top
lam olmakla byk bir hizmette bulunmutur. Eserde
bu mehur tarikat mensuplarndan yaklak yz krknn
kimi ksa, kimi uzun biyografy alan bulunmaktadr 2.
BASIMLAR : Sefne-i nefse-i Mevleviyn : Kahire, evvl 1283
sonu / ubat 1867.1. Ksm : I Yaprak 4* 268 S. fol.; II. Ksm i 1 ypr -j-
233 S. fol.; III. ksm 1 ypr -j~ 144 S. fol.
KAYN AKLAR : Sm, tezkire, 197 v.d.; Fatfn, tezkire, 38 v.d.;
Ali Eaver* Sem*-hne-i edeh (stanbul 1309), 24 v.dd.; S 09 II, 62; GOD,
IV, 140 v.dd,; OM , I, 50.

239. MUSTAF SM
Sm mahlasl Mustaf stanbulludur. Arpa Emini
Osmn Efendinin oludur. Ara sra Arpa Emmizde adm
kullanmtr. Memuriyete girmi, hocagn *dan olmu sonra
kk Rznmeci ve daha sonra ehiremni olmutur..
1138/1725 ylnda piyde mukabelecisi 1143/1730 da ise
Isml sim Efendi (bk. a Nu*. 268)nin halefi olarak veka
nvis tayin edilmi ise de yl sonra 1146/1733 de lm
tr. stanbul da Yeni Ali Paa camisinin mezarlnda g
mldr.
Mustaf Sm bir Divn'dan baka (bk. Viyana, Yazm.
Nu. 720. Flgel, K a ta l, I, 670)1 1143/17309dan lm yk
olan 1146/1733 e kadar gelen bir Osmanl tarihi yazmtr.
II. K, Nu. 14527!de Hanfzde eserin adn Tarh-i vek'i
olarak gstermektedir. Ve 1143-1147=1730-1734 yllarn
dan bahsettiini sylemekte ise de ele geen yazmalar
1146ya kadar gelmektedir. Vakanvislikte Smnin halefi
Hseyn kir (bk. Nu. 248) dir.

2 Bu trden, memr Mevlevi Dervileri biyografyalar iin bk. a. Seyyid M thm t Esr&r
Bde Nu. 295.

1 Bv&n*i Smi adiyle BulakMa bMikuytr. 1253,104.4 T .67. S. By. 8,

 YAZMALAR : Kahire, T K ., 170 (orada ad Hmid Ssnl diye ge
mekte ve eserin yanl tarihi olarak 1125 gsterilmektedir ki bu mmkn
deildir), 177 (burada eserin yazl tarihi olarak 1145 gsterilmektedir);
stanbul, bulunduu yer biinmior.
BASIMLAR : Tarh- Smi ve kir ve Subh, stanbul, 1198, 2.
ypr. basann nsz 6 ypr, fihrist., 238 ypr. metin, (bunun 1-71. yap
raklan Sms ve kire aittir); bk. V. D. Smirnov, Obrazocyja proizve-
deniya osmanskoy iiteratury (St. Petersburg 1903), 103-118 ve M Wi-
ckorhaaser, Chrestomathie, 98-131deki metin nmunelerine.
KAYNAKLAR : SO, III, 7; Cemleddn, Ayn-i ziiref, 46 v.d.;
bk. Hseyn kir'in Basmn ypr. 4 sa da verdii bilgilere de; GOD,
IV, 249; GOR, Y III, 592; F&fcm, Tezkire, 181 v.d.

240. HSEYN VEHB

Seyyid Hseyn Vehb stanbulda domutur. 1123/
l l V d e mderris olmu; sonra kadlk mesleine girmi
ve 1149/1736da stanbulda lmtr. Cerrah Mehmed Paa
camisinin yaknnda bulunan Cnbzizde tekkesinde g
mldr.
Seyyid Hseyn Vehb,, Aynnin tarihini trkeye e
virenler arasnda bulunan (bk. yk. Nu. 229. Not. 5 )1 Vehb
olmaldr. Daha ok, Zul-ka de 1132/Eyll 1729de stan
bulda kutlanm olan sultan III. Ahmedin drt ehzade
sinin snnet ve ilerinden bu hkmdarn kzlarndan
olmak zere be sultanm dnlerini tasvir etmi olmakla
tannmtr (bk. GOR. V II, 264 v.dd., ilveten Rid9 Tark,
III, Cild, ypr. 52-68, Vehbnin Srnmesinden paralar).
Srnme (H. K., 14759, bk. Nu. 14760, orada yazarn ad
yazlmamtr) adl bu eserde getirilen hediyeler, esnafn
geidi, misafirler, oyunlar vsr. yi anlatm Rd bundan
ok faydalanmtr. Vehbnin Divnh da burada anlmaa
deer. nk iinde antlar ve byk olaylar zerine d

1 OM , l, 236*da bu Vehb, lugati Simbitfzde Mebmed Vehb ile kartrlmaktadr. Bu

beriki iin bk. Rieu, C T M > 144 - Daha sonra Futh el'mt (bk. Nu. 9 not) trkeye evirtm
olan Mebned b. tbrfihSra Vehb se baka bir Vehbdir; bk. H. K ., Nu. 14602, buna gfire tercme
172/661 ylnda yaplmtr.
rlm elliden ok tarih bulunmaktadr, yani tarih deeri
edeb deerinden daha byktr; bk. GOD, IV, 340.
Y A Z M A L A R :-A ) Srnme : Viyana, Mill Kt., Nu. 1092(219
ypr. byklnde; bk. Flgel, Katal., II, 283 v.d. ve GOR, IX , 208);
Kahire, T K , 232; stanbul, Topkap Saray, iki yazma nsha, olaan
st minyatrlerle, her halde III. Ahmed in Ktphanesinden, Esad
Ef., Nu. 2282; Hamidiyye, Nu. 952; Mehmed Hfid. Nu. 244; Millet
Ktphanesi, Ali Emr Kolleksiyonu, Nu. 277 (414), Nu. 278 (417);
skdar, Selim Aa, Nu. 473. B) Ayni tarihinin tercmesi : bk. yk.
Nu. 229, Nu. IV.
K A Y N A K L A R : Slim, Tezkire, 710 v.dd; Fatn, Tezkire, 443;
50, IV, 617 v.d.; GOD, 339 v.d.; GOR, VII, 293, 332; IX , 208.

241. MRZDE MEHMED EMN, SLM

Slim mahlasl Mehmed Emin eyhlislm Mrz Mus

taf Efendinin (bk. Subh, tarih., ypr. 65 ve llmiyye Sal-
nmesi, 403 v.d.) oludur; stanbulda domutur. Bilimsel
eitim grd, mderris oldu. Sonra da kaza mesleine
girdi. nce Mekke kads, Zul-ka de 1134/Austos-Eyll
1722 de stanbul kads, Cumada I . 1143/Kasm-Ocak
1730da Anadolu Kazaskeri olmu, Rebi II. 1146/Austos
1733de kendisine Rumeli Kazaskerlii payesi verilmitir
(bk. GOR, VII, 434). Fakat 1148/1735de Sakza nefyedil-
,mi 1149/1736da tekrar kad olarak Mekkeye gnderil
mitir. Sonra kendisine Trablus am arpal verilmitir.
1151/b. 21.IV .1738 de am a gitmek emrini alm Mu
harrem 1152/Mays 1739da yolda am yaknmdaki Muf-
rikde lmtr. Babasnn stanbulda ' ehzadebamdaki
mezarnn yanma kendisi iin d e .bir amt ta dikilmitir.
Slim bir ok din eserleri trkeye tercme ve erhet-
mi, trke - farsa bir lgt yazm, Sultan I. Mahmudun
emri zerine yazmaa balad Cihd hakkndaki Nail
el-red f emr el-cihd adh eserini Zu-hicce 1145/Temmuz
1732de bitirmi (Basl stanbul 1294/1787) ve ynnin
tarihini (bk. yk. Nu. 229) trkeye tercme edenler arasnda
bulunmutur. Ancak Slim daha ok 1133/17205de bitirmi
olduu, 410 nzm ve airden bahseden Tezkiret e-u'ar
(bk. Hanfzde, H. 2C., Nu. 14633de) adh eseriyle tannm
tr. Eser bundan nce bu yolda yazlm olan eserler gibi
iki fasVa. ayrlmtr. Birinci fasl air sultan II. Mustafa
ve III. Ahmedi kincisi ise alfabetik sra ile zamann dier
airlerini anlatr. Bu tezkirenin zeylini Ftin yazmtr
(bk. a. Nu. 331).
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. or. 4 1357; Viyana, Mil
Kt., Nu. 1242 (Flgel, K a ta l, II, 401 v.d. ve GOR, IX , 243, Nu. 140);
Kahire, T K , 183; stanbul, Millet Ktphanesi, Halis Efendi Kollek
siyonu (yazarn avtografyas); bk. T T E M , 9316. Say, S. 208, A. 1.
BASIMLAR : stanbul, 1315/1897, 726 S, 8.
KAYNAKLAR. : Fsta, tezkire, 177 v.d.; SO, III, 3; GOR, VII,
434; GOD, IV, 247; M, II, 335; E d, IV, 122 (F. Bahrager).

242. MER B. AL

mer fo. Afi Erzurumdan gnlk uzaklkta bulunan

spirlidir. Kendisine daha ok mer Frk denildii akla
lyor. Ferhat el-fd adyla yazd bir kitab ktphane
cisi olmak emeliyle bir vezire sunmutur. 1150/1737 ylla
rnda yani I. Mahmd zamannda yazlm olan bu eser
Osmanhlarm ilk sultanlarna ait bir risaledir. Eser Kanun
Sleymann lmne kadar (974/1566) gelmekte ve sul
tanlarn biyografy al ar ile birlikte onlarn zamannda ya
am olan bilginlerin de biyografy al arn iine almaktadr.
Arapa yazlm olan bu eserin inceleme mi yoksa aktarma
m olduu aratrlmaldr.
YAZMALAR : Mnih, Devlet Kt., Nu. 425 (umer, atal., I, 2, S.
173 v.d.);
KAYNAKLAR : Brockelmam, GAL , ' II, 429.

243. MUHAMMED B. CAMA

Muhammed b. Cam a amldr. Byk bir tarih yazd
anlalyor. Ancak bunun 74. babnn eksik bir paras ele
gemitir. Bu 922/1516 ylndan yazarn yaad zamana
yani 1156/1743e kadar ama gelmi olan Osmanl vali ve
kadlarndan bahsettii iin deerlidir. Unvanndan ancak
Hanef olduu, Kadir! ve zil tarikatlarine mensup bu
lunduu anlalyor.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., ar. yazm. Nu. 9785 (Ahl-vvardt,
KataL, IX , 283 v.d.).
KAYNAKLAR : Breckelmas, G A U II, 302.

244, MUSTAF DYEZDE

SO, IV. 380 v.d.mda bahsedilen ayn adl ahsn halef

lerinden olmas muhtemel olan Dyezde Mustaf Istan-
bulludur. Defterdr Khyas idi. 1106/1743de Kars seferine
katilmi ve kalede kuatlm olanlar arasnda bulunmutur.
Dyezde Mustaf Selmiyye adl bir risale yazm ol
duu iin burada anlmaa deer. Bunda adm II. Selim den
alm oan Edirne camisinin tarihini anlatmaktadr. Bu
risalede dier iki eserinin ad bildirilmekte ise de bu eser
lerin neye ait olduklarn adlarndan anlamak mmkn
deildir.
YAZMALAR : Selmiyye : stanbul, Esad Ef., Nu. 2283; Dr. Halil
Edhem Bey in stanbuldaki zel Ktphanesi; Ankara T. T. K. Ktp
hanesi, Fotokopi (eviren).
KAYNAKLAR : M, III, 53; Bclvedere dergisi, IX , Yl. (Viyana,
1926), 84.

245. ABDURRAHMN ^EREF

Abdurrahmn Eref Merzifonludur. Bir mddet Kbrs

kadlnda bulunduu ve bundan dolay da Kbrs Mollas
lakabn kazand biliniyor. 1161/1748 ylnda stanbulda
lmtr.
Abdurrahmn Erefin Uyun l-ulm (Hanfzde, H,
J., Nu. 14887, orada lm tarihi olarak 1688 gsterilmekte
ise de bu mmkn deildir) adh bir eserden ve sadrzam
Damad brahim Paaya (bk* yk. Nu. 229) sunmu olduu
M irt es-sef (Hanfzde, H. K ., Nu. 14945) adl kitabn
dan, bir divandan ve bir ok erhlerden baka 8. Rebi I .
1151/26 . V I . 1738de bitirdii trke bir ansiklopedik mec
muas vardr. Tezkiret l-hikem f tabakt l-umem adm
tayan bu eserde nce muhtelif insan snflarm inceleme
ile balayan edebiyat tarihine bir bak bulunmakta, sonra
mslmanlann bilim ve edebiyat yolundaki almalar
gelmekte, sonra Kraat Sab'a imamlarndan (Kuram doru
okumak sanat zerine eser yazm olanlar) ve Peygam-
berin Arapa em'iVim nakletmi olan yazarlardan bah
setmektedir *;
YAZMALAR : T ekim l-hikem : Viyana, Mili! Kt. Nu. 32 (Vi
yana, Flgel, Katal., I, 6); Kahire, T K , 181; stanul, bulunduu yer
bilinmiyor.
BASIM LAR : Tezkiret iti-hihem var.: Bulak 1252, 313 S. 8 stanbul,
Basld yl yok ., Svash eyh emgedn m * Menkib-i imm-i m9
kenarnda.
KISALTMALAR : M* WtekoluiMr, Chremmmhie, 190-195.
KAYNAKLAR : ^Jgel, Kam i., I, U v.d.; OM, III, 100.

246. NUMN, EBU SEHL SLHZDE

Numn Einlidir. Sonradan Krm da Mengli Giraym

Kefedeki saraynda Ordu kads olarak bulunmu (1150/
1737); sonra Macaristan a ve ran a gitmi 1160/1747de
kazasker ve 1166/1752de Manisa Kads olmutur. Orada
ld anlalyor.
Numn Tedbirt-i pesendde (yazl ylna tarihtir :
1152/1739) adh bir eser yazmtr. Bu makaleye aynlr.
Birincisinde bir nszden sonra Krm daki seyehatlarinden
ve Mengli Giraym Sarayndaki konukluundan; kincisinde

1 zmirli KftntefotUa A b m e i & M tk r n ti (1198/1783d* gsaa tsmirde dm v* orada

gmlmtr. Bk. O M , III 121) 1195/1871 yslmda sma b&mm M? eser jr&sgKssafr.
3 HerMl yukarda Nu 88*de olan, em si de ilk drt Halfe lauklcmda Men&ktk^i
ehr yr-i gusn adh bir eser yazm ve bu 1258*de stanbul'da baslmtr, S5G S. 8.
Begrad barndan sonra (1154-1741) Avusturya Trkiye
snrm tayin etmek iin arazi lcs ve smr komiseri
olarak almalarndan, ncsnde ise yeni bir nszden
sonra 1160/1747de Ndir aha gnderilmi olan bykeli
Kesriyeli Ahmed Paanm maiyetinde (bk.HS?, V III, 99)
Hemedan a seyahati srasnda grd olaylardan bahseder.
OM, III, 155de kendi yazd biyografyasma dayan
larak topografya hakknda bir ka risale yazm olduu
bildirilmektedir.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., N tt.,l06 (Flgel, Katal, U s
292 v.d.; GOR, IX , 208, Nu. 98); stanbul, Kk Efendi Ktphanesi
(OM, III, 155e gre).
KAYNAKLAR : GOR, V III, 97, 99; Fliigel, Kmdg\ OM, III,
155.

247. NOV L MER

Bonak olup rivayete gre Novili olan mer Efendi
Avusturya mparatorluk ktalar ile Hekmolu Ali Paa
emrindeki ktalar arasnda etin savalar olduu bir srada
(1150/1737); bk. GR, V II, 497 v.dd.) vatannda kadlk
etmitir. Muharrem 1149/Mays 1739dan Cumada I. 1152
Sonu/Mart 1739 sonuna kadar Bosna'da olup bitenleri pek
sade ve kolay bir slupla tasvir eden ve kltr tarihi bala
nmdan ok ekici ve canl bir ekilde yazlm olan bir eseri
vardr. Bunun Gazevt-i Hekimoku l Paa adm tad
anlalyor. Bu hizmetine karlk orada mer Efendiye
Rthe-i vel-i ste payesi tevcih edilmitir. Bundan sonra
mrnn nasl geip nasl bittii bilinmemektedir. brahim
Mteferrika tashihlerde bulunmak suretiyle merin bu
eseri zerinde (bk. Hanfzde, H. K ,, Nu. 14533 j Gazevui
diyr-i Bosna) alm ve onu basmtr1.

1 ViyanaMa Mill ktphanede Nu. 1203de (bk. GOR, V II, vs, Nu. 8 ve IX 209, Nu*. 100
ve Fge, K a ta l II. 291). Banyalukanm Prens von Hldburghausen t,arafind*m kufatslmsiis*
ve T rk ler tarafndan kurtarlmasn {bk. GOR, V II, 4-98 v.d.) tasvir eden ve kimin tarafin*
dan yazlt belli olmayan Tarh-i Brrlha adl bir yazma bhntnaktadr. Hanfade'y gdre
 YAZMALAR : Gasevt-i Hekimoiu l Paa adl eserin aslnn
yazmas bulunamamtr^ buna karlk, urads* burada merin olduu
anlalan Gazevt-i iyr- Bosna adh yazmalara rastammaktadr :
Berlin Devlet Kt., or. 8 1626 ve or. 8 2093; Mnih Devlet Kt., Nu,
90 (umer, CataL, 26); stanbul, Esad E., Nu. 2094. Ancak yazmalarn
ilk basmnn kopyalarndan baka bir ey olmad pek ihtimal dahilin
dedir. Asl eserin ok gzel bir kopyas Saraybosna da areva camisinde
imi.
BASIMLAR : Ahvl-i gazevt der diyr-i Bosna, 8 -j- 62 S. 8. s
tanbul, ferMn mteferrika Matbaas, Muharrem 1154/Mart 1741; bk.
F. Babinger, Stcmbuler Buckzvesen im 18. Jhdt. (Leipzig 1919), 17. Yeni
basmla : Tarh-i Bosna der zemn-i Hekimoiu l Paa t stanbul,
1293, 94 S. 8P ve Bosna Gazevt-i dhiliyyesi an 1149 il 1152, stanbul,
1299, 116 S. 8 (her halde aym eser).
TERCtiLER : D ie Kriege Bosnien in den Feidzgen 1737,
1738 und 1739, beschrieben voa dem zu Novi in Bosnien bestek gewesenen
gelehrten Kadi Omer Effendi, Joh. Nep. Bubsky, Freiherr von Treljoraisfyc
tarafndan tercme edilmitir. Viyana 1789, 8 (Gvenilmez bir tercme;
bk. GOR, VII, 498, Not. a). History o f the War in Bosnia during ke
years 1737, 1738 and 1739, Charles Fraser tarafndan evrilmitir, Londra
1830, X IX , 88 S. 4 (Orienta Translaton Fund).
K AYN AKLAR.: H .K . 14533; Safvet Beg Baagi, Bonyaci i Her
cegovci u islamkoy kniyezevnosti (Saraybosna 1912), 152.

248. HSEYN KR
Hseyn kr Kad Gmrk Hseyn Paazade Mas*
tafnn (lm. Muharrem 1135, Edirne kads iken; bk. SOv
II, 193 Gmrk Hseyn Paa ad altnda, kr Efendinin
dedesi) oludur; Babas gibi lmiye mesleine girmi nce

(H. K.> Nu. 24532} vekanvis SaMt (bk. a, Nu. 272) Terk*i vek'i4 Bosna adyla bal b araa
bir kitap yasarak Al Paa am seferini tasvir etmitir. Halbuki Mehmed SubM tarihilin ilk
baslnn ypr. 15? ve dd.uda Bosna seferinden bahsettii hlde yazm olduu bu eseri
asmamaktadr. Bosna Akhifiarh (Yani Pnsa, bk. yk. Nu. 2) Hac Nesmou Ahmed h. Hss*.
Almanyada esir kald srada Bosna hakknda kk bir eser yazmtr. Bunun yasma bir
nsham Parisde Mill Ktphane Suppl. turc Nu. 168dedir.- i289Ma baslm olup 8-flO S.
k. 8 byklndeki Tebairet iil'ohiy adh eser Serdr-i ekrem mer Paanm 1266/1850
ylnda T8nximai*i hayriyye'y uygulamak iin Bosna da girimi olduu asker hareketleri an
latsr, ok seme bir supla yazlm olan bu. eerde -yastann dx bulunmamaktadr. M. Nssdberg,
Turkiska rikets ttnnaer, IV . Ksm (Hernsand 1822), 369*1388*de H sfs (!) m 1149/52 Bosna
sava hakkndaki bir tarihini isveeye tercme etmitir.
mderris sonra da 1146/1733de len Mustaf Smfnin
yerine vakanvis olmutur. abn 1155/Ekim. 1742de
Halep kadlna tayin edilinciye kadar bu vazifede kal
mtr. Ancak Halep e varp ie baladktan on be gn
sonra lmtr. Baz kaynaklar 1157/1744de ldn
bildirmektedirler.
Hseyn kir bir divn^dan baka vakanvis olarak
bir Osmanl tarihi yazm ise de bu, Subhnin eseri iinde
yitmitir. Ancak bir ka yl kapsam olmaldr; nk
halefi vakanvis Mehmed Subh (Bk. a. Nu. 272) olaylar
yazmaya 1143/1730 ylndan balamtr. Halbuki buna
1148 ylnn ortasndan balamal idi (bk. Basm, ypr. 174r).
Hseyn kir bundan baka Aynnin tarihinin trkeye
tercmesinde alanlar arasnda bulunmutur; bk. yk.
Nu. 229.
YAZMALAR : Bilinmiyor, ancak K a W d e ( T K , 177) 1144
1148 yllarn anlatan kronik Subh nin eserinin bir ksm deil ise bu
Htiseyn akirin olabilir.
BASIMLAR ; Tarh-i Sm ve kir ve Subh, stanbul 1198 folio,
2 ypr. basann nsz, 6 ypr. fihrist, 238 ypr. metin, bundan 1-71 ypr.
SAmS ve kir e aittir.
KAYNAKLAR : Slim, tezkire 170 v.dd. (?); Sef, Tezkire, Fan,
tezkire, 207; Cemleddn, A yn-i zref, 47; S 0 9III, 125; GOD, IV, 260(?).

249. ABDULLH, SZDE

szde Abdullh stanbuFludur \ ve kaza mesleine

girmi, kazaskerle kadar ykselmitir. Medine kads
iken 1163/1750de orada lmtr.
fesde AbdaDfih 1065/b. l l . X i . l 6 5 4 9den 1103/b.
24.IX .16915e kadar gelen bir Osmanl tarihi yazd iin
dikkate deer. Eer yanlmyorsam imdiye kadar hi bir

Vean zaznan stanbul Kads olan v 1693 Ramazan omtndft/Eyll 1682'de 8Iq
s Efeodinn ^ S d e le r diye Andan oullarndan biri olmas muhtemeldir* {f ve oul
lan iin bk. SO, 111 611.
yerde bu eserden bahsedilmemitir. Eserin yaknda yayn
lanmas hi olmazsa incelenmesi gerekir.
YAZMALAR : Eserin biricik yazmas stanbul'da fonlem Ma-
md Keml Beydedir.
KAYNAKLAR : SO, III, 611 (s ad altnda); OM, III, 100 v.d.

250. ABDULLH NlL PAA

Davud Paal (stanbul) Hac Halil Aanm olu olan
Abdullh Nili Paa divana girmi ve sra ile ok nemli
mevkilerde bulunmutur. Mesel terift, reis-l-ktth
ve en son abn 1168/Mays 1755 de sadrzam olmutur.
Fakat yine bu yl iinde azledilmi ve Sakza srlmtr.
Afedildikten sonra Girid, Selanik ve nihayet Cidde Valisi
olmutur. Zil-hicce 1171/Austos 1757de Hacca giderken
Mekke yaknlarnda birden bire lmtr (bk. GO, VIII,
218 v.d.); Hz. Hadcenin mezarnn yanma gmlmtr.
Vakanvis .Haiti Nr (bk. a. Nu. 298) torunlanndandr.
Abdullah Nil Paa terifat iken (1155/1742 srala
rmda) Sultanm emriyle Osmanl terifat kaidelerini Mu-
kaddime-i kavnin-i terift adl bir eserde toplanm olduu
iin burada anlmaa deer.
YAZMALAR : stanbul, bulunduu yer bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Resm, Sefinet er-rftes, 81 v.dd.; Dilverzde
me% zeyl- hadkat l-tnizer, 81 v.dd,; SO, III, 381; OM, III, 102;
GOR, V III, 218 v.d.

251. BRHM NAMEDDN

Hac tbrhm Nameddn Temevarldr (Macaristan).
Hayat hakknda baka bir ey bilinmiyor1. Eseri 1094/b.
31.X I I . 1682 ylndan 1157/b. 15.11.1744 ylma kadar

1 Bununla birlikte yazar baz atalarndan bahsetmektedir; Mesel annesinin dedesinin

dedesi tbrblm a III. Mehmed zamannda 1005/1596 ylnda Erlavm kuatlmasnda bulun
mu, bunun ou Ahmed aa ise sa cenahn komutam ve aiaybeyi iken ehid olmu, bunun olu
Ebbekir de anne tarafmdan byk babas imi (GOR, I X , 208, Nu. 93e gre byle* Flgel,
II, 297de ise baka).
Osmanl tarihini anlatr. Ele geen tek yazmanm (yazarn
el yazs) sonuna daha sonraki yllara ait taz olaylar hak
knda zel risaleler ilve edilmitir. Mesela yazarn koruyu
cusu ve efendisi Hac Hiiseyn Faa hakkndaki duygularn
gsteren bir risale, sonra 1169/7.X . 1755 yl hadiselerinden
bahseden bir risale, bunda da ilerlemesini salayan dier
bir koruyucusundan, ince ruhlu Sadrzam Abdullah Nil
Paa dan (bk. Nu. yk. 250) bahsetmektedir. Kitap bu Sa-
drzamm erdeminden ve olgunluundan bahseden bir
vg ile bitmektedir.
brhm Nameddn Muhrebt-i Macarisn adl ese
rinde (eer bu yukarda zikri geen eser deilse) Macaristan
seferini anlatmtr; bk. OM, III, 181, 10.
YAZMALAR : Viyana Mill Kt., Nu. 1113 (Fliigel, KaaU II,
297; Asl ilk nsha, 306 ypr. byklnde).
KAYNAKLAR : GOR, V II5 vx* Nu. 6 (Orada yazardan brhm
Melek Efendi diye bahsedilmektedir), IX , 208, Nu. 93; Flgel, Kat:,
II, 297 v.d.

252. ABDULGAFFR B. HAAN

Hayatna dair pek fazla bir ey bilinmiyen Hac Afe-

dulgaffr. h. Hac Haan h. Hac Mehmed h. Hac Abdul-
vahhb krk hadis erhinden baka Umdet l-ahbr fi%
(tarh )~ Ttr adyla Krm hanlnn trke bir tarihini
y a z m t r K e n d is i de Krmda domutur. Bu eserin
1157/1744 ylnda yazlm olduu bildirilmektedir. Bundan
baka 1157/1744 ylnda Krm Han tarafndan srgne
yollannca Socak (?) kalesinde Umdet l-tevrh adh trke
bir dnya tarihi yazmtr. Ad ilk geen eserin bunun bir
zeti yahut bir ksm olmas muhtemel hatta akla ok
yakndr,

1 I198/7845den evvel yazlm olan Tarh eUKrim adh kk bir eser (83 ypr. kalnlnda)
Kasirede T K 173 v.d.Madr.
 Y AZM A LA R: Umdet .l-akbr : stanbul, Esad Ef., Nn. 2331
(329 S. byklnde).
BASIMLAR : Krm hanlarna ait olan ksm T T E M ilavesi olarak
ve 85. (Yeni serinin 8.) saydan- itibaren Necb in Bey tarafmdan
Esad Efendi Ktphanesindeki yazmaya dayanlarak yaynlanmtr.
KAYNAKLAR : OM, III, 99 v.d.

253. A B B L B K I, SAD

Sad mahlasn kullanm olan Abdlbk, Ahmed Drr

Efendi (bk. Nu. 299/4)nin kardeidir. Onun gibi Vanldr.
nce divan ktipliinde bulunmu ancak hayatnn sonuna
doru Hotin (Polonya)de kk sani defterdar olmutur.
1161/1748 ylnda lmtr. 1146/1733 ylnda Sultan I.
Mahmuddan drs Bitlsnin (bk. Nu. 28) Het bihit adl
farsa eserini trkeye evirmek emrini almtr. Bu on
sekizinci yzylda Het bihitin deerli bir tarih kayna
saylm olduunu kantlar Bu eserin daha nce trkeye
evrilmi olduuna dair bilgi bulunmadndan Het bihifin
mevcut trke paralarnn dnmeden AbdUknin
elinden ktn sylemek yerinde olur.
YAZMALAR : Het Bihitf in trke tercmesinin yazmalar Nu.
28 de yazlmtr.
'KAYNAKLAR bk. -Tfv. Hammer, Journ. Asiat., XV, 35; GOR,
I, X X X V , IX , 188 v.d 9 ancak orada Sadnin adi bildirilmemitir;
Slim, Tezkire, 353 v.d,; S04 III, 26.

254. SEYYD MEHMED RZ

Seyyid Mehmed Riz nce mderristi, sonradan Ni,

skdar ve Diyarbakr gibi muhtelif yerlerde kadlklarda
bulunmu 8. evval 1165/19.V IIIi 1752de Edime mollal
payesiyle Nakb iil-erf olmutur. Cumada II. 1166/Nisan
1753 de Bursa kads olmu ve Rebi II. 1169/Ocak 1756 da
nkiblikden azledilmitir. 13. Zul-hicce 1169/9. I X . 1756 da
lm ve stanbul da Edime kaps nne gmlmtr.
 Seyyid Mehmed Riz Es-seb es-seyyr f ahbr mlk
l-Ttr (H. K ., Nu, 7013 ve Nu. 14535) adl trke bir
Krm hanlar tarihinin yazardr. ok beenilen bu eser
871/1466 ylnda Mengli Giray Hanla balar ve 1150/1737
ylma, yani IL Mengli Giray Han a kadar gelir1.
"Z M L R : Petersburg, ark Enst., Nu. 369 (bk. GOR, II, VII
v.d. ve Smimov, Mss. turcs 27 v.dd.; Kahire, T K , 207; stanbul, Hami-
diyye, Nu. 950; Ragb Paa, Nu. 1016.
BASIMLAR : Kazan 1832 (Ar A. Kasemleg tarafndan yayn
lanmtr), yanll.
K A Y N A K L A R : R ifat davhet l-nkah (stanbul 1283), 40
v.d.; SO, II, 397 v.d. GOR, II, vu v.d.; J. v. Hammer, Geschichte
der Krimchane (Viyana 1856), 8; V.D. Smimov, Krimskoe fanstvo, I
(St. Petersburg 1887), IX -X IV ; OM, III, 58.

- 255. MEHMED SHB, PRZBE

Mehmed Shib 1085/1674 ylmda stanbul da dnyaya
gelmitir. Piri a ' adl bir Yenieri subaynn oludur;
bundan tr Przde adn almtr. Bu ad halefleri im
diye kadar kullanmlardr (bk. SO, IV, 685 v.d.; M. Hart-
mann, Unpolitische Briefe aus der Trkei, Leipzig, 1910,
166; ayn* yazar, Dichter der neuen Trkei, Berlin 1919,
17. not). Mehmed Shib lmiye mesleine girdi1 mderris
ve imm, sonra da Padiah imam ve eitli ehirlere kad
oldu. Muharrem 1158/ubat 1745de eyhlislm olmu ve
hastal dolaysyla Rebi I. 1159/Mart 1746 da zorunlu
ayrlna kadar bu vazifede kalmtr. skdarda yerlemi

1 Kran Han.Selim Girym istei zerine, Cezral diye anilen elebi Efendi el*k! (Akker-
manii ?) adl biri bu eseri zetlemitir. Bunun bir yazmas (138 Ypr.) Kahirede T K , 174dedir.
d Tarh el'K rim dr.

1 Hocalarndan biri zamannda mehur olan ve sbak Hocas diye anlan A&meidir (lm.
1120/1708; bk. GRV V III, 119; GOD, IV, 265; SO, I, 236). Bu Zemfiirer'nn Mukaddimet d -
edeb (Yazm. Viyana. Mill Kt., Nu. 86 ve basm Aks e-arab f tereemet mukaddimet d^edeb
adyla stanbulda 1313 ylnda, 404, 205 ve 739 S. k. 4)ini trkeye tercme etmi ve bee
nilen bis M nfa't yazmtr. Bunun bir kopyas Viyanada Konsular Akademiededir; bk.
Krafft, K a ta l, 30, Nu. 91. Bu eser yazld devrin tarihi bakmndan da deerlidir; bk. GOR,
IX , 479 v.dd. orada iindekiler hakknda bilgi verilmitir.
 ve 9. Receb 1162/25.V I . 1749da orada2 lmtr. Mezar
skdarda Selimiye tekkesinin karsndadr.
Birok eserler yazm olan Mehmed Shib Efendi tbn
Haldnun mehur mukaddime*sini ilk defa trkeye ter
cme etmi olduu iin burada anlmaa deer3. Hac
Kalfa Nu. 14622 de Hanfzdeye gre Unvan es-siyer diye
anlan bu tercmeye 1138/1725 ylnda balam fakat be
yl sonra Rebi I. 1143/Ekim 1730da brakmtr. Ancak
te ikisini tercme edebilmitir, Geri kalan te birini
vakanvis Ahmed Cevdet (bk. a. Nu. 348) biritmi ve Pr-
zdenin tercmesiyle birlikde yaynlamtr. On sekizinci
yzyln ortasnda Osmanllarm tarih anlaylannm de
itiini gsteren bu tercme hi az olmayan yazmalarnn
ve zellikle yeni basklarnn kantlad zre Trkiye de
ok yazlm ve rabet kazanmtr.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 189 (Pertsch, Katal., 216
v.d.); Viyana, Mill Kt., Nu. 817-820 (Flgel, Katal., II, 52 v.dd.);
Manchester, niv. Kt., Lindsay kolleksiyonu, Nu. 130/3; Paris Mill
Kt., Suppl. turc. Nu. 1080 (Schefer Kolleksiyonu, tam deil) ve Nu.
1413; stanbul, Hamidiyye, Nu. 926; Beyazidiyye, Nu. 2412; Ankara
T. T. K. Kt., 283 (eviren).
BASIMLAR : Bulak, 1247, 626 S. fol.; stanbul, 1275/7, 4 - f 352
S.; 9 + 356 S.; 5 -f- 316 S. k. 2; bk. bunun iin Journ. Asiat., 1859,
I, 528, 12; 548, 58; 1860, II, 332, 100; 1863, II, 225, 126; 1868, I, 467,
zellikle 471. Mehmed Shibin torunlarndan biri olan eyhlislm
Przde Shib Moll, M. Hartmann a Kahire basm ie yaramaz; stan
bul basm iin msveddesi bende bulunan ve evirenin hazrlad ikinci
bir nsha esas tutulmutur demimi (bk. UnpoL Briefe, 166).
KAYNAKLAR : zzi, tarh, ypr. 104 v.d.; Ahmed Rfat, Davhet
iil-meyih, 93 v.d.; tlm iyye slnmesi, 519 v.d.; SO, III, 187; GOR,
V III, 52, 60, 62, 69, 83, 120, 235; GOD, IV, .265; OM, II, 115.

2 GOR, VIII, 820'ye gre Tekirdanda lmtr.

3 J. v< Hsmmerin Avrupa bilim aleminin dikkatini, asl arapa olan eserin deerine evir
mi oian ilk kii olduunu burada sylemek gerektir. Bk. GOR, III, 765.
 256. MUSTAF B. BRHM
Hayatna dair pek bilgi olmyan Hac Mustaf b. Hac
tbrhm, Hicr on ikinci yzyln ortalarna doru arapa
bir Msr tarihi yazmtr. Tarh-i Misr adndaki bu eser
1100/b. 26.X .1686 dan 1152/10.I V . 1739a kadar gelir ve
yazarn kendi grd olaylar ierdii iin deersiz deildir.
Kahirede asker kumandanlk etmi olan Haan amn
hizmetinde bulunmutur.
YAZMALAR : Kopenlang, Kral Kt., cod. ar. Nu. 159 (bk. A. F.
Mehren, CataL, 101 v.d., bana gre 216 folio ypr. byklndeki yaz
mann sonu eksiktir.).
KAYNAKLAR : Mehren* CataL, 101 v.d.; Brockelmann, GAL,
II, 299.

257. MUHAMMED B. S, BN KNN

Muhammed b. ts b. Mahmd b, Kinn 1074/1663 ylnda
lomu, am da mderrislik etmi ve 1153/1740 ylna
doru yine orada lmtr.
Kelm ilmi ve Corafyayla ilgili baz eserlerden baka
-mesel am Medreseleri hakknda bir tarih ile Suriyeyi
tasvir eden bir eser yazmtr (bk. Brockelmann, GLr II,
299, orada eserleri yazlmtr)- Muhammed b. Kinn mu
harrem 1111/Temmuz 1699 dan balayp Rebi II. 1153/
Haziran 1740a kadar gelen arapa ayrntl bir rzajlme yaz
mtr. Her yln banda, hkm sren sultann Ve Suriye
deki paalarn ve kadlarn adm bildirmekte ve sonra sra
ile her gn geen garip olaylar, tannm kiilerle zellikle
bilgin ve airlerle ilikilerini anlatmaktadr (W. Ahlwardt,
Katal.9 IX , 86 v.d.). Bundan eserin, o zamanlar Osman-
llarm elinde bulunan am ehrinin yerel tarihi bakcndan
byk deeri olduu anlalyor.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nn. 9479/80 (Ahl^att, Katal.,
IX , 86 v.d.; ok yazkki yazmann bir ok yerleri eksiktir.).
KAYNAKLAR : Mnhammel Halil el-Meml, Silk eUdurer, IV
(Kahire 1301), 85; AMwardt, ayn. esr.; Brockelmann, GAL, U , 299.
 258. SIRR

Mahlas Srr olup kimlii ayrca bilinemiyen bu zat

III. Mehmed zamannda memurlukta bulunmutur. Bu
belki de SO III, 14 de yalnzca zikrolufup hakknda fazla
bilgi verilmeyen yine bu isimli ve Tekirdah 1 mahkeme
ktibi ile ayn kiidir. Kendisinin bir ok defalar orduda
bulunduu anlalyor. Mesala Ndir hla yaplan muha
rebelere (bk. Nu. 263 not. 1) katldn aka sylyor.
Srri 1157/1744 yllarnda Ndir hla yaplan muha
rebeleri anlatan bir eser yazmtr. OM, III, 70in verdii
bilgilerden bu eserin bykl ve iindekiler anlalma
maktadr. Ayn yerde yk. Nu. 203 de kaydedilmi olan b-
rhm Srrnin bir eseri bu Srrye atfedilmitir.
YAZMALAR : stanbul, Esad Efendi2.
KAYNAKLAR : M", III, 70 yanllklar ve karklklarla.

259. MUSTAF, RAHM

Rahmi mahlasn kullanan Mustaf, Hseyn Vech

(bk. Nu. 177) gibi Bahesaray da (Krm) domutur. Bir
ok memurluklarda bulunduktan sonra (Dvn ktibi, Ter-
sne ktibi) byk eli sfatyla ran a giden Kesriyeli

1 Artk mevcut olmayan. Rudolf Haupt (Halle an der Saaie) kitapevmin 1916*da yaynlan
m olan 13 numaral katologda kaydedilmi olan Trke yazmalar arasnda Nu. 264 de
Verseichnis von zeitgenossischen Dichtern aus Tekfur Daghi, angefertigt auf Wun$ck des Meh
med Sa'id Efendi (Herhalde ehrizde Mehmed Sad, bk. Nu. 270), der eine tiirkische Literatr-
geschichte sekreiben tvolte. K opie nickt datiert, Das tcerkchen tcird um 1160/1747 cnsianden sein,
74 Seiten, 21 -seilig, 13, 7x19,8 Sm. ( = ada Tekirdal airlerin listesi, bir trk edebiyat ta
rihi yazmak isteyen Mehmed Sad !Efendi* nin isteiyle hazrlanmtr. Tarihi bulunmayan
kopya. Kiilik eser 1160/1747 sralarnda yazlm olmaldr, 74 sayfa, 21 Satrlk, 13, 8xl9;8
sm.) buhnmakda idi. Yazar olarak Ahmed Lutf b. Hac Haan adh biri gsterilmitir. Deerli
olduu anlalan bu yazma baka hi bir yerde bulunamamtr, ve bu yazmann da nereye git
tii saptanamamtr.
2 Bursah Mehmed Tfifar Beyin verafc_ _^amyle yetersiz bilgilerden nu. *x veya
Nt. 2436 ve yahut de Nu. 2417 (Kars kuatmas) den hangisini kastetmekte olduu ne yazkki
anlalamyor. Yazma fihristinde hunlann yazarlar hakknda hi bir iaret yoktur.
Ahmed Paa (bk. Nu. 246) maiyetinde Yakaniivis1 unvanyla
ran a gitti. Dndkten sonra tekrar tersane ktibi olmu
tur. 27. Ramazanr ;I164/20. V I II. 1751de Istabnulda veba
dan lm ve Edirne kapma gmlmtr. Mustaf Rahmi
bir sefretnme-i rn yazm bunda elilik heyetinin ran a
yolculuunu ayrntl olarak anlatmtr. Bundan baka
Tarh~i Tatar adm tayan ve Krm hanlarnn tarihinden
bahsetmesi muhtemel bir eserin de Mustafnn kaleminden
km olmas mmkndr.
Y A ZM A LA R : A) Sefretnme-i ran : bilinmiyor. B) Tarh-i
Tatar : stanbul, Esad Ef., Nu. 2091.
KAYNAKLAR : Rmls, Tezkire; Fatn, tezkire, 131; Cemleddn,
Ayn-i zref, 52 v.dd.; SO, .II, 376; OM, III, 57; GOD, IV, 171; tm ,
Tarih, 257. ypr; GOR, VII, 148; Bursal Mehmed Thir, Krim miVellifleri
(stanbul 1335), 34 v.d.

260. AHMED HASB, MMNZDE

Mahlas Hasib olan Mmnzde1 Ahmed Bursal dr.
Fakat biraz sonra stanbul a gm ve orada 1120/1708
ylnda kitap olarak eyhlislm atalcal Alt Efendinin
hizmetine girmitir. Sonradan bir ok yksek stanbul med
reselerinde mderris olmu, sonra kadlk mesleine girerek
1147/1734 ylnda Saraybosna mollas sonra Tokat daha
sonra Kayseri, Badad ve Manisa mollas olmutur. Ayrl
dktan sonra stanbul a dnm 1166/1753 de orada ol
mutur.

1 Eer burada vahanvis protokol efi deil de gerektel tarih yazcs anlamna ise bir
daha byle bir durum grlmemitir; bk. GOi?, V II, 465, not, orada veki-niivs ve vak'a niivs
birbirinden aka ayrd edilmitir. Bu suretle belki de Nerkes (bk. N u. 147)nm durumu da
kolayca anlalabilir. Yani Nerkes! ilk resmi Yeki-nvs Abdurrahman Abd Paa dan nce
vek'V-niivs olmam yalnzca ptorokol efi Vaka-nvs olarak ran seferinde bulunmu
olur.

1 Parisde Mill Ktphanede Trih-i M'mnz&de adh bir eser vardr, E. Blodhet, Cata
logue de la Collection Schefer, Nu. 1071 (S. 107 vd.)*e gre eser II. Mustafa zamannda 1106/1695
ylnda yazlmtr. O hlde bu Mmnzdenin eseri olamaz. Orada Nu. 1078de (Bloehet. atal.,
172) Seyyid Hasb adh binirinin yazm olduu htisr-i hdkat l-mlk adh bir eser de kayde
dilmitir. Bu balangtan III. Ahmedin hkmetinin sonuna kadar Osmanl tarihini ksara
tasvir etmektedir. Bunun yazan hakknda da bilgi yoktur; bununla birlikte bk. SO, II. 180.
 Ahmed Hasb Silk l-le*l adyla Sleyman ahdan
Fatih II. Mehmede kadar gelen manzum bir Osmanl tarihi
yazmtr. Bundan baka yaam olduu I. Mahmd devrini
de manzum olarak tasvir etmitir. Nihayet Dergh-nme
adl bir eserde stanbul tekkelerinin durumlarn incelemi
ve bundan baka bir de manzum Hekimolu Al Paa (bk.
Nu. 273) tarihi yazmtr.
. YAZMALAR : A) Silk l-le'l : stanbul, Mevlevi tekkesi (Galata).
B) I. Mahmd tarihi : stanbul, Murad Molla Ktphanesi (Avtografya)
C) Derghnme : stanbul, bulunduu yer bilinmiyor. D) Gazevt-i Hekim -
oglu Ali Paa : bulundu yer bilinmiyor; bk. OM, III, 144.
KAYNAKLAR : Salim, tezkire, 221 v.d.; Fatn, tezkire, 60 v.d.;
OM, III, 144.

261. MEHMED ESB B. SM L

Mehmed Esad Zul-kade 1096/Ekim. 1685de stan
bulda domutur. eyhlislam Isml Efendinin (Lakab
Eb shak, nk eyhlislam shakm, 1090-1146, baba
sdr) kk oludur. Babasndan okumu gen yata mder
ris olmu sonradan Rumeli Kazaskeri olmu ve nihayet
babas ve kardei gibi en byk din rtbe olan eyhl
islamla ykselmitir. (Receb 1161/Temmuz 1748). Bu
memuriyette ksa bir zaman kalm, Geliboluya srlm
ve ancak yl sonra stanbula geri dnmesine izin veril
mitir. Az zaman sonra 10. evvl 1166/10.V III. 1753 de
orada lmtr. ' Kabri Selimiyyededir.
Vakanvis Vsfm (Tarh, 28) musikide ikinci bir
FrM ve belagetjte ikinci bir Veys (bk. Nu. 128) ve NaM
(bk. Nu. 209) diye vasflandrd Mehmed Esad hemen
her alanda yazlar yazmtr. Zemahernin etvk el-zeheF
ini tanzir etmi, ilmi kelama ait eserleri erh etmi, iirler
(Blblname vsr.) ve kymetli bir trke - Arapa - Farsa
lgat (Kib-i lehcet l-lugt, Basm stanbul 1216, 851 S.
Folio) vsr. yazmtr (Bk. GOR, VIII, 116, 168)-, ancak
ksaca Tezkire-i hnendegn diye anlan etreb l-sr f
 tezkiret uref l-edvr1 adl kk bir eser yazd iin buray
ilgilendirir. 1127/1715 ylnda yazm olduu hu eserde
alfabetik sra ile yze yakn (97) Osmanl hanende ve musiki
inasnn bir listesini yapmtr; bk. Hanfzde, if.Jf., Nu.
14629 da Saray Ktphanecisi smet Efendi (bk. Nu. 352)
bu esercie imdiye kadar baslmam olan bir zeyil yaz
mtr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1240 (Flgel, K atal, II,
400; 67 ypr. 8); Kahire, TK, 164.
BASIMLAR : Tezkire-i hnendegnn byk bir ksm 1311/1893de
stanbulda Mekieb dergisinde baslmtr.
KAYNAKLAR : R ifai, Davhet i-meyih , 96 v.d.; llmiyye Sl-
nmesi, 524; SO, I, 332 v.d.; OM, I, 238 v.d.

262. SLEYMN' ZZ
Mahlas zzi olan Sleymn, Baltaclar Khyas Halil
Aann oludur. Divan kalemine girmi ve I. Receb 1158/
30.V II. 1745de Mehmed Subhnin yerine vakanvis tayin
edilmitir. evvl 1159/1. Ekim. 1746da kk evkaf ntuh-
sebecisi ve Zul-ka de 1160/Kasm. 1747de terifat olmu
tur. Cumada II. 1168/Mart 1755de stanbulda lm
ve eyhi Nakbend eyhi Murdzdenin yanma gml
mtr.
Sleyman zz bir divandan baka 1157/b. 15.11;
1744-1165/b. 2 0 . X I. 1751 yllarnn olaylarn anlatan iki
cildlik Tarh-i vek-i (Hanfzde, H .K., Nu. 14530) adyla
resm bir Osmanl tarihi yazmtr. Eser iki cilttir (I. .:
1157-1160, II. C.: 1161-1165; ypr. 288 de zeyl olarak nc
bir cild yazmay tasarlamakta olduunu syler). Ancak
slbu ok adal olduundan dier vekanvislerden ho

1 ok gariptir ki, kaynaklan arasnda her hlde iigin olup Hzr h. Abdullh b. MsrS
h. M ehmet adl birinin kaleminden km olan R is h der ilm-i msik adl trke eski bir
yazy anmamtr; Bunun yazma nshas Pariste Mill Ktilphane de A n c . fonds turc 150.-
dedir. Ne yazk ki Ormanllar T eskire'le rde musikiinaslara az ok vey evlat muamelesi yap
mlardr.
olmayan bir ekilde ayrlr. Sleyman tzz hattatlyla ve
tarih drmekteki becerisiyle de n almtr.
YAZMALAR : Londra, Brit. Mz, or. 9318; Royal As. Soe. (bk.
J R S , 1892, 548, Nu. 10, 2 ve 11); Uppsala, niv. Kt., Nu. 288 (Tom-
berg, atal., 198 v.d.; 1157-65 yllarm iine alr); Petersburg, Umum
Kt., Nu. 533; Kahire, T K , 172 v.d.; stanbul, Umum Nu. 4929; Ragb
Paa, Nu. 993; Bayezid, Nu. 2373; Hamidiyye, Nu. 907/8; Esad Ef.,
Nu. 2166; Halet Ef., Nu. 635.
BASIMLAR : stanbul, 1199/1784, Ad ypr. -j- 8 ypr. -f- nsz
288 ypr. k. foio.; bk. G. B. Toderini, Letter. turchesca, III, 226 v.dd.
TERCMELER : slbunun numunesi J. v. Hammer tarafndan
(A F G H , X III (1822), Nu. 147ve 148 ve 150 ve 151 de (Perisek, Trk.
Hss. Berlin 187 ve bundan da E d , II, 611 yanltr) almancaya ter
cme edilmitir; M Norberg, Tivh4^ n rikest annaler, IV, ksm (Hern-
sand, 1822), 1179-1234.
KISALTMALAR : M. Wiekerhauser, Chrestomathie (Viyana 1853),
131 v.dd.; V. D. Smirnov, Obrazovuya proizvedeniya osmanshoy litera-
tury (Petersburg 1903) 119-126.
KAYNAKLAR : Slim, Tezkire, 474 v.d.; Fatn, tezkire, 295; SO,
III, 467; Cemseddn, Ayn-i zref, 49 v.d.; GOR, V III, 78, 95, 142,
148, 149, 180, 189; GOD, IV, 173; E d , II, 611; OM, III, 101 v.d.

263. MEHMED RG-B PAA

1111/1699 da stanbul da domu olan sadrzam Meh
med Rgb Paa ktip Mehmed evknin oludur. 24. Ra
mazn 1176/8.IY . 1763de stanbulda lm ve yaptrp
vakfetmi olduu ok gzel ktphaneye gmlmtr (bk.
GOR, VIII, 249daki airane ksma). Osmanl devletinin en
byk dayanaklarndan ve en yksek devlet adamlarndan
biri olan Rgb Paa Osmanllarm klasik ediplerindendir. Her
sahada zarif bir uslup, ekici ve canl bir ifade ile sivrilen
(bk. Vgf, Tarh, 223, orada slm edebiyatnn dier bir
ok statlaryla karlatrldktan sonra ln$n-i kmil
diye iilr) eserler yazmtr. Byle parlak bir devlet adam-
mn siyas tarih yazma alannda alm olmas tabiidir.
Telhst diye anlan siyas yazlar bu gn bile en mkemmel
yaz rnekleri olarak nlerir \ korurlar. Bunlar ounlukla
Belgrad bar (1739) ile bu bara sebeb olan birlikleriyle
ilgili olaylar hakknda siyas bilgiler ile balar ve hn
krn sahk ve esenliinin geri gelmi olmasn kutlamakla
biter; Bk. GOR, IX , 626, Nu. 3338 ila 3653 ve A. Krafft,
Katalog der or. Ak. 31 v.d., Babali ile ran ah Ndir h1
arasnda 1149/1736 ylnda vuku bulan bar grmeleri
hakkmdaki ve tahkik ve tevfk adyla tannm olan risalesi
ile daha ok Telhsf m banda bulunan Belgradm 1739
ylndaki fethini bildiren Fethiyye-i Belgrd2 adl risalesi
de tarihe aittir. Farsa yazlm iki eseri trkeye evirmeye
balamsa da bunlar tamamlayamamtr fakat bunlar
bile Osmanl nesrinin en ustaca yazlm eserlerindendir.

1 Divan Ktibi Fhrzde Seyyid AbduUh Ferecnme adl eserinde Ahmed Paa ile Ndir
h arasndaki sava ve grmeleri (bk. GOR,. V III, 38 v.dd.) airane, daha dorusu manzum
oiarak anlatmtr. Bunun bir nshas Berlinde Devlet Kt., Nu. 221dedir (25 ypr.; Pertsch,
Katal., 249). Osmanllar ile Ndir ah arasndaki sava Osmanl air ve tarihilerinden bir o
unun eserlerine ya tamamen yahut ksmen konu olmutur. Bunlar arasnda unlar vardr :
I. M ekle'i vak a f jnuhsara-i K ars, Kars Kalesinin 1157/1744 ylnda kuatlmasn (bk.
GOR, V III, 57) anlatr, yazma nshalar : Paris, Mill kt., suppl. turc 1094 (Schefer Kol
leksiyonu) ve stanbul, Esad Ef., Nu. 2417.
II. Tarh der bevn-i icml-i ahvl-i Ndir h, Ndir ahla olagelen savalar anlatr;
yazmas stanbulda Esad Ef., Nu. 2179da ve deimemi adla Nu. 2436da. Bk. bunun
iin yk. Ni. 258 oraya gre bu yazmalardan biri Sirr adndaki bir yazarndr.
III. Tarh-i Vak'a-i Ndir h, 1156/1743 ylnda Ndir ah tarafndan Musulun kuatl
masn anlatr, yazmas Londra Britanya Mz., Add. 7867, I (Rieu, C T M , 250a).
IV. Ndir hla savam olup Cumada I. 1158/Haziran 1745*de Halep civarnda Merc D-
bikde lm olan Ruh valisi (1156-1158) Ahmed Paam n' tarihi; yazmas, Londra,
Brit. Mz., Add. 7866 (Rieu, C T M , 64 v.d.) ve belki de Gotha, Memleket kt., Nu. 165
(Pertsch, Katal., 136; tam deil).
V. Fethnme der hakk i Grcistan, air Nmnin Grcistann fethine dair eseri. Her hlde
GOD, IV, 305de Hekimolu Al Paaya yazlm olan mersiyenin yazar olarak kayde
dilmi olan Nam de ayn adam olmaldr; Yazmas, Uppsala, niv. Kt., Nu. 293 (Torn-
berg, atal., 201).
VI. Gazert-i Topal Osmn Paa, Sadrzam Topal Osmn Paanm 1144-1732 ylnda
randa yapt savalara dair; rivayete gre bir Hristiyan tarafndan yazlm; Yazmas :
Viyan, Mill Kt., Nu. 1102 (Flgel. Katal., 11, 290, orda ad Gzevt-i cuyu-i
osmaniyye diye uydurulmutur); Paris Mill Kt., eskiden Arsenal Kt., Nu. 43;
bk. AGH, X III (1822), 390, Nu. 88, orda yazl yl yanllkla 1068/1657 oiarak
gsterilmitir.
2 1155 de lm olan Mustaf Mnf adnda biri (bk. SO, IV, 519 ve OM , II, 418 v.d.)
Fethnme-i Belgrd adl bir eserde BoJrad n Ormanllar tarafndan bu delaki fethini verek
anlatmtr. (Bu eserin yazmas, Ankara T. T. K . Kt., Nu. 6dadr, eviren)
Bunlar Mrhvndm Ravzet es-se/ds ve Abdurrezzk b.
lahakm Matla es-sa'deyn (HanfsUle, U .K., Nu. 14619)
adl Timurlular tarihidir. Rgb Paa air olmak itibariyle
de aym derecede kutlanmtr; en nemli . iirleri Dvn
(Basm : Bulak 1252, 71 S. By. 8 ve basld yer yok
( = Bulak), 1253, 122 + 61 S. 8)mda toplanmtr. Bun
larn bazlar devrinin bykleri iin yazlm kasidelerdir.
YAZMALAR : A) Telhist : Berlin, Devlet Kt., Nu. 426 ve 427
Pertsch, Katal., 422 v.d.); Mnih Devlet Kt., Nu. 130 (? ; umer, atal.,
39); Viyana, Mill Kt., Nu. 317 ve 318, I (Flgel, Katal., 1, 287); Gene
orda, Kons.-Akad., Nu. 93 (Krafft, Katal., 31 v.d. iindekiler hakknda
tam bilgi ile); Ankara T. T. K. Ktphanesinde Yazm. Nu. 6 da Mse~
vedde~i Rgp Paa adyla 1152 yl muharebelerine ait bir mektup,
Risle-i Rgp Paa adyla 1152de Osmanl Devleti ile Avusturya ara
snda vuku bulan sava ve barla ilgili bir risale (82 ypr), vesair mektup
lar ve telhst bulunmaktadr (eviren).- B) Tahkik ve tevfk : Berlin,
Devlet Kt., Nu. 220 (Pertsch, Katal., 248 v.d.); Viyana, Kons.Akad.,
Nu. 277 (Krafft, Katal., 105, iindekiler hakknda bilgi ile); GOR, VII,
v, Nu. 10da bahsedilmi olan yazma bugn kaybolmua benziyor;
Paris, Mill Kt., suppl. turc l i l (Schefer Kolleksiyonu); stanbul,
Ragb Paa, Kahire, T K ., 181.- C) Fethiyye-i Belgrd : ounlukla
telhst yazmalarnda bulunmaktadr, ayrca Berlin, Devlet Kt., Nu,
220, II (Pertsch, Katal., 248 v.d .).- D) Ravzet es-sef tercmesi : Mnih,
Devlet Kt., Nu. 65 (Amer, atal., 20).- E) Matla es-sa*deyn ; Terc
mesi : bilinmiyor.
BASIMLAR : kinci (Bulak?) basmnda (1253) Telhst ksmen
baslmtr.
KAYNAKLAR : Ahmed Cvd, Verd-i mutarr, 4 v.dd.; SO, II,
358 v.dd.; GOD, IV, 177 v.d.; GOR, VII, V III pm sim , zellikle VIII,
254 v.dd. tam deer verilerek; OM, II, 190 v.dd.; Ahmed Resm, sefinet
er-r9es, 90 v.d.

264. MEHMED K F
Mehmed M Mrmrn Eb Bekir Paa (bk. SO, I, 178;
lm. 1167)mn oludur ve bir ka defa terift olmu ve
azledilmitir. Bu srada bir ok baka vazifelerde de bulun
mutur; bk. SO, III, 287ye tarihleriyle. Mehmed kif
azledildikten sonra 1. Zul-hicce 1171/6.V III. 1758de Is-
tanbulda lmtr. skdarda gmldr. Salacakda
bir mescid yaptrmtr; bk. Hadkat l-cevmi, II, 226;
IX , 133, Nu. 795.
Mehmed Akif sade slptu bir Osmanl tarihinin yaza
ndr. Bu tarih 1178/b. l.V II.1764den 1181/b. 30.V.
1767ye kadar gelir; Yani III. Mustafmn hkmetinin
(1757-1774) ilk yllarn iine alr.
YAZMALAR : stanbul, Esad Ef., Nu. 2108 (Tarh-i cls-i sultn
Mustaf hn 6. sultn Ahmed Hn, yani III. Mustafann clusu tarihi,
bu yukarda verilen bilgiye uymamaktadr.).
KAYNAKLAR : 50, III, 287; OM, III, 103.

265. AHMED B. AL EL - MANN

Ahmed b. Al b. mer b. Slih b. Ahmed1 el-Osmn
(H. !., Nu. 14789 ve Nu. 14826da aka eUudev) Manin
lidir; bundan dolay daha ok el-Mann diye anlr; 12
Muharrem 1089/6.III. 1678?de orada domutur. Gen ya-
da ama gelmi, orada okumu, Emev Camisinde mderris
olmutur. 19. Cumada II. 1172/17. II. 1759da amda
lmtr.
Utbnin tarihine (bk. H .K .9 Nu. 14826) yazm olduu
el-feth el-vehb al tarh EM Nasr el- Utb adh bir erhden
baka, bir ka benzeri gibi (bk. yk. Nu. 101. not 1.) el-Vlm
f fe z ffil el-m ad altnda amn iyiliklerini anlatan
arapa bir eser yazmtr. Bunu erif (Mehmed) Efendi
adl biri trkeye evirerek Vali Al Paaya sunmutur.
YAZMALAR : A) el-Vlm f feza il el-m, arapa asl eser : Kahire,
A K , V, 137. - erif (Mehmed)in trke tercmesi : Mnih, Devlet Kt.,
Nu. 95 (Aumer, atal., 28).- B) el-feth el-vehb al tarh eb Nasr el-Utb :
msl. Viyana, Mill Kt., Nu. 948 (Flgel, Katal., II, 171); Eser 1286da*
Kahirede baslmtr.
KAYNAKLAR : Kahire, A K , V, 137 (tam tarihlerle); Muit. Halil
Murd, Silk el-drer, I (Kahire 791), 133 v.dd. (ayrntl biyografya);
Brockelmann, GAL, II, 282.

1 B k. Kahire, V , 137, orada 9 atasndan bahsedilir.

 266. BRAHM B. SLEYMN, NHAL
Mahlas Nihl olan brhm b. Sleymn Halfe Hara-
meyn Muhasebesinde ba kesedr sonradan divan Ktibi
olmu ve 1186/1772de stanbulda lmtr.
Mirkt il-devlet adnda tarihi bir risale yazmtr. Bun
da 1182/1769 Trk - Rus savann sebeplerini gstermee
almtr. Bundan baka Mir't l-ukel adyla ahlak
bilgisi hakknda bir eser yazmtr; bu be bba ayrlr.
Bunlarn iindekiler OM, III, 155 v.d.mda gsterilmitir.
Bundan baka tb bilgisi ile uranm olduu anlalyor.
YAZMALAR : stanbul, bk. OM, III. 155 v.d., ne yazk ki orada
hi bir iaret yoktur.
KAYNAKLAR : OM, III, 155 v.d; GOD, IV, 38(?).

267. MER V A B B , DLVER AAZBE

mer Vahd, Dilver Aanm olu olup stanbulda
dnyaya gelmitir. Bir ok memuriyetlerde bulunmu
(SO, III, 591 de bunlar aynen yazldr), reislkttb olmu.
23. Zu*l-kade 1172/18.'VII. 1759 da stanbuTda lmtr.
Ahmed Tib (bk. yk. Nu. 224)in Hadkat l-vzer*
sna bir zeyl yazm olduu iin burada anlmaa deer.
Glzb adnda olduu rivayet olunan bu eser Damad b
rahim Paanm sedaretine kadar (1143/1730) gelmektedir.
Baka yerde eserin ad cml-i menkib-i vzer-i izm
olarak gsterilmektedir; Hac Kalfa Nu. 14710 (bk. Nu.
4462)da Hanfzde eserin adn sadece Zeyl-i hadkat l-
vzer diye yazm yln da 1162 olarak kaydetmitir
(Krafft, Katal., 121, ebeedli tarihe gre : 1162)K

I W . Pertschin Trk. K at. Berlin 264 v .d .m da 238 numaral yazm a iin syledikleri iyice
anlalamyor. Bana kalrsa bunu mer Yahdin yazm olduundan pheye yer yoktur. Hak*
knda aratrmada bulunulursa bu iki eserin yani ehrzfidc Mehmed Sdin Gl sibm ile mer
VaMd*in Zeyli arasnda iliki olup olmad ve varsa nitelii anlalacaktr. Mehmed Sa'fdin
Belgradda D efterd a rlk la bulunmu olan mer adh birinin msvedde halinde yazd bir
eserden yararlanm olmas bu vazife de bulunmam olan mer VahSdle ilgisi olduu sonucunu
vermez. Fakat buna karn Mehmed Std belki de Bilver asftdem n eserinden yararanmi|
ve bunu devam ettirmitir. Btn sorunun nemi ikm ci derecededir.
 YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1096, 4 (Fliigel, K a m i , II,
287), Nu. 1244, 2 (Flgel, Katal., i l , 403); Kons. kacL, Nu. 318 (Krafft,
Katal.? 121): Manchester, niv. Kt., Lindsay Kolleksiyonu, Nu. 98;
Kahire, TK, 230; stanbul, Esad Ef., Nu. 2440.
BASIMLAR bk. yk. Nu. 224 de Ahmed TW e.
KAYNAKLAR : Fatn, tezkire, 435 v.d.; 50, III, 593 v.d.; O. M.
v. Schieehta - Wssehrd, S B W A W , phil. kist. J., X X , 462, Nu. 313,
Sefnet er-ries. 98 v.dd.

268. SM L SM, KKELEBZDE

sim Mahlasl tsml, reiskttab Kk elebinin
oludur. Bundan dolay Kkelebzde diye anlr. lmiye
Mesleine girmi 1120/1708de mderris olmu sonra eski
eyhlislm sml Efendinin kzyla evlenmi, 1. Rebi
I. 1145/Austos 1732de Yeniehir, 1152/1739da Bursa,
1157/1744de Medine, Zul-kade 1161/Ekim. 1748de stan
bul kads olmutur. evvl 1162/Eyll 1749da azledilmi,
Muharrem 1169/Ekim. 1755de Sadr Anadolu payesini
elde etmitir. Sonra kendisine Sadr Rumeli payesi verilmi
ve Zul-kade 1172 balarnda Temmuz 1759da eyhl
islm olmutur. Yedi ay sonra 26. Cumada II. 1173/15.
II. 176da lm ve stanbulda Molla Gran mahallesinde
gmlmtr. sml sim memuriyetlerine ilve oiarak,
Halebe gnderilmi olan Mehmed Ridin yerine 28. Ra
mazan 1135/3.7.1723den itibaren vakanvislikde de bu
lunmutur. Bu sfatla Zul-kade 1134/13.Y III. 1722den
1141/27. V II. 1728e kadar gelen (H .K ., Nu. 14528, Hanf-
zde) ve Mehmed Ridin eserini (bk. yk. Nu. 237) devam
ettiren bir Osmanl devleti kronii yazmtr.
117/1756da tamamlanm olan Divnh da (if.i.,
Nu. 14696, Hanifzde) burada anlmaa deer; nk bunda
1127-1155/1716-1742 yllarnn en nemli olaylar hakknda
yazlm olan manzumeler ve III. Ahmed ile I. Mahm^da
kasideler vardr. Nihayet Hoca Gyseddn Nakk tara
fndan 825/1422de yazlm olup h Roh Mrznn 822/
1419da Ming slalesinden in imparatoru Yung Loya
gnderdii eli heyetinin macerasn anlatan ve eyh Keml-
eddn Abdtrrezzk b. Celleddn Isbakn Matla essdeyn 1
adl eseri vastasyla tannm olan risalesini Acfib U
letdiif adyla farsadan trkeye evirmitir. Damad bra
him Paanm tevikiyle tercme edilen bu eser yine ona
ithaf edilmitir.
Y A Z M A L A R 2 : A) Tarh-i vek'i : Paris, Mill K t., Schefer K ol
leksiyonu, Nu. 1075 (her halde sonradan uydurulmu olan ve o zaman
okdan modas gemi olan Tarh-i Ui Osmn adyla); stanbul, Nuri
Osmaniyye, Nu. 3096.- B) Divn : Viyana, Mill K t., Nu. 738 (Fliigel,
Katal., I. 687 v .d .).- C) AcHb UletHf : Paris, Mill K t., Schefer kol
leksiyonu Nu. 1169; stanbul, Millet Ktphanesi, Al kolleksiyonu.
BASIM LAR : A) Tarh : stanbul, Zu l-hicce 1153/ubat 1741,
bk. yk. Mehmed Rid e .- kinci Yayn : stanbul, 1. Muharrem 1282/
Mays 1865, bk. Mehmed Ride .- B) Divn, basld yer yok. stanbul)
1268/1852, 2 + 65 S. By. 8. (T a lik ta basm ).- C) AcHb l-leHf^
Al Emlr tarafndan yaynlanmtr. stanbul 1331, 47 S. Uzunlamasna
k. 8 .
TERC M ELER : M. Norberg in, Turkiska rihest annakry IV. Ksm
(Hernsand 1822), 1081-1115 de tarh ksmen tercme edilmitir.
K ISA LTM A LAR : Nech sim Bey, TOEM, L S. 553-563;
592-598 (Say 39/40) da smail smm terekesi arasnda kan yaz
lardan paralar yaynlanmtr.
K A Y N A K L A R : Fatn, tezkire, 265; Cemleddn, ayn-i zref,
45 v.d .; SO, I, 366; GOD, IV, 196; Gibb, HOP, IV, 74; OM, III, 43 v.d.;
45, v.d.; SO, I, 366; GOD, IV, 196; Gibb, HOP, IV , 74; OM, III, 43 v.d.;
Ed, I, 868 elebizde maddesi (C .Huart); Bk. Biyografya bilgileri ile
yaynlanm oan Divnca.; ZDM G , X X (1866), 453 (O. M* v. Sehleehta
Wssehrd).

1 M atla es-sa dayn adndaki Yimurler tarihi (704-875/134-147G)*de sadrzam Rgb

Paa tarafndan trkeye evrilm itir; bk. Hanfzde, sf. K ., Nu. 146I9'da ve yk. Nu. 263,
Eserin kendisi iirt bk. J. v. Hammer. Wiener Jahrbeher, LX X X . Cild., A n s.-S l. 32-47 ve
Et. Q?ntrerafcre, N otices et extraits, X I V . Cild, S. 1-514. Barda A n to in e Gniland'n (1646-1715)
ash farsa olan bu eseri '"Histoire des princes de la ligne de Tamcrand ( Matlaa assaadein)
adyla Franszcaya tercme etmi olduuna v e bunun bir yazma nshasnn Parisde bulun
mas gerektiine iaret edilmelidir; bk. (Michsud) Biorg. Vnivers., nouv. ed., X V . 441. Eski
tarihlerde arapa, farsa ve trkeden franszcaya tercme edilmi olup btn Fransaya ya
ylm _olan eserleri toplamak, mmkn ise bastrmak, ie yarar bir hale sokmak fransz
orientalistikin red edemiyecei bir borcndu~.
2 em l gm'n elinden kma trke bir yasma eser MnthMe Bavyera Devlet Kt.,
Nu. 69da bulunmaktadr.
 269. ABBU RREZZK , NEYRES

TVlahlas Nevres olan Abdurrezzk Kerkkldr. Gen

yanda stanbula gelerek orada okumu olduu anlal
maktadr. stanbulda nce mderris olmu sonradan 1159
1746 ylnda kaza mesleine girmitir. SOya gre Saray-
bosna ve Ktahya kadlklarnda bulunmutur. zellikle
ac ve incitici tarib beyitleri yazarak una buna dil uzat
tndan dolay air Hamet (bk. Nu. 275) ile birlikte Bur-
saya srlm ve Vsfm bildirdiine gre (Tark, 211)
oradan Ktahyaya gnderilmitir. Karlat muameleden
duyduu znt ile hastalanarak evvl 1175/Mays 17625
de Bursada lmtr. Mezar Hazreti ftde Camisinin
kapsnn karsndaki mezarlktadr.
Kendisinden sonra gelen bir adandan ayrt edile
bilmek iin daha ok Nevres-i Kadm adyla anlan Abdur-
rezzk Nevres farsa - tke bir Divn (Basm, stanbul,
1290/1873, 334 S. 8 ve bildirildiine gre 1304/1886)dan
baka 1143/1730da Ndir hla yaplan bir savan tarihini
yazmtr. Hekimolu Al Paanm maiyetinde bu savata
bulunmutur. Tebrziyye-i Hekimolu A l Paa adn tayan
bu eser zellikle ssl bir slp ile yazlmtr ve tarih kay
na olarak byk bir deeri yoktur1,
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. or. 8 2186 (yazarn temize
ektii nsha); stanbul, Esad Ef., . 2252.
KAYNAKLAR : F a la , tezkire, 419; SO, IV, 587; OM, II, 459 v.d.;
T T E M 16. Say yeni seri ( - 93), 197 not.; ? HOP , IV, 134 v.dd.;
GOR, V III, 74, 92, 244; GO, IV, 321 v.dd.; Mafami Keml Beyin
hazrlam olduu etafl bir biyo-bibliyografya henz yaynlanmam
tr.

1 Nesir ve nazmndan rnekler bir kitap hlinde toplanacak Eser-i ndir adyla 1302 ylnda
stanbul da baslmtr; Divnm m ad Mebli l-hikem olup bu terkib kitabn bitirilmesi tarihi
olan 1172/1758 yln gsterir.
 270. MEHMED SAD, EHRZDE
imdiye kadar hayat hakknda elde edilen bilgi 1143/
1730 ylnda stanbulda domu ve memur iken 1178/b.
1. V II 1764 ylnda yine orada lm olduundan ibarettir;
bk. aada Nu. 10daki avtobiyografyasma.
Mehmed Sad bir ok tarihi eserlerin ve derlemelerin
yazardr. Mehmed Tabir Bey hakl olarak edeb almalarm
Hac Kalfannkilerle karlatrmtr. imdiye kadar iyice
tannmam olmas hi de yerinde deildir.
1. Nevpeyd adyla III. Osman zamannda (1754-
1757) tarih bir eser yazmtr. Bunda Hlefy-i Ridn
ve Osmanl sultanlarndan bahseden yz Mebhas vardr
ve 699dan 1000 yani 1300den 1591 ylma kadar gelmek
tedir. Yazar girite yararland kaynaklar hakknda ayrn
tl bilgi vermekte, biyografyasm ve eserlerinin bir listesini
yazmaktadr.
YAZMALAR : stanbul, Mill Kt., Halis Efendi Kolleksiyonu.
(Unikum).
Bundan baka Mehmed Sad aadaki tarih eserleri
yazmtr :
2 Het bihit, ksa bir stanbul tarihi.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
3 Zubdet l-tevrh1 ; Yaradltan Sultan I. Mah-
muda kadar (1730-1754) gelen bir tr dnya tarihi. ki cz.
YAZMALAR : Kahire, T K , 206 (1. cz : 293 ypr., 2. cz : 301 ypr),
4 Tuhfet el-mustafaviyye f beyn kapudnn el-devlet
el-aliyye : Btn derya kaptanlarnn biyografyalar, Kap-
dn-i Dery Mustaf Paanm (bk. Vsf, Tarh, I, 193)
emriyle yazlmtr, yani 1174/1761 yllarnda2.

1 OM , III 76da Krm Hanlarndan ksaca bahsettii sylenen Lubb l-tevrh adl bir
eser kaydedilmitir.
% Kaptn- Dery ve air Krm l MdSIls Bzssls Paa (lm. 1226-1811de Y erky Koman*
ya da, orada gmlmtr; bk. O M , I I , 194 d)*mn Mehmed zzet adh olu, 761 ylndan 1253
ylma kadar gelen Osmanl Dery kaptanlarnn biyografyalann Bara-i kapudnn-i dery
adyla yazmtr. Bu ad eserin yazl tarihi olan 1253-1837 tarihini gsterir. Eser 1285-1868
 5 Zubdet el-muta?allike : Baltaolu Sleymandan
Soan Yemez Mahmd Paaya (14. Zul-kade 1159/28.XI.
1746da azledilmitir, eserin 1750de yazlm olmas muh
temeldir) kadar btn derya kaptanlarnn biyografy alan,
rivayete gre Nu. 4de kaydedilen eserin bir ksaltmasdr.
YAZMALAR : stanbul, Millet Ktphanesi, Hlis Efendi Kol
leksiyonu.

6 Kurrat el-ebsr f netffic el-tevrh ve*l-ahbr;

Nu. 10.
YAZMALAR : Kahire, T K , 214 (Avtografya; I. Bayezide kadar
981/1486 gelir).

7 Ravzat e-seltn : iindekiler kesin olarak bilin

miyor.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
8 Nuhbet-i ScCd : iindekiler kesin olarak bilin
miyor.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
9 Glzib : Osmnzde Ahmed Tibin (bk. yk.
Nu. 224) Hadkat l-viizer adl tezkiresinin zeyli; Nianca
Ahmed Paadan (III. Ahmed zamannda) Sad Mehmed
Paaya kadar (I. Mahmd zamanmda, 1169/1755 otuz bir
sadrazamm hayatn anlatr. 1161-1748 ylnda yazlmtr.8
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 238 (Pertsch, Kat., 264
v.d.); Mnih, Devlet Kt., Nu. 84, ypr. 155-194 (Aumer, Cat., 26); Viyana,
Nu. 1244, 3 (Fliigel, Kat., II, 403 Silihdr Mehmed Paamdan (1143/1731
de azledilmitir) Sad Mehmed Paaya kadar (1163/1750) gelir; Nu.
1246 (Flgel, Kat., II, 404; Nianc Mehraed Paa dan SaM Mehmed
Paaya kadar); stanbul, Beyazd (Veleddn Ef.,). ~ Ankara, Trk
Tarih Kurumu, Kt., Yazm. Nu. 39 (evire).

ylnda stanbul da baslmtr, 220 S. kk 8s. Kahire T K . 200de bu eserin 1249-1833 yhnda
ayn byklkte ve ayn adla baslm olduu kaydedilmi ise de basky hi bir yerde grmedim.
Zaten gsterilen basl yl da yazl ylna uymamaktadr. Bk. O M , I I I , 107.
3 Bu eserden ne kadar br ksmn Mehmed Sad Efendiye ait olduu henz tesbit edile
memitir, bk. W , Pertsch, Kat. Beri., 264 v.d ., Nu. 238 de.
 10 Metn el-tevrh : Kurrat el-eb$r adl eserinin bir
tr dizini (indeks), sonunda sayfa uzunluunda arapa
bir avtografyas (ypr. 65 v.dd.).
YAZMALAR : Petersburg, ark Enst., Nu.. 59 (v. Rose, atal.f 31
v.d.); 70 ypr.; yazarn avtografyas.
11 Ravzet l-enfus fVl-tarih : Hac Kaifanm Cihan-
numasma {bk. yk. Nu. 113, 3 ve 7.) zeyildir ve Rebi II.
1153 banda / Haziran 1740da yazlmtr. Eserin yazar
tarafndan son olarak gzden geirilmedii anlalmakta
ise de bu eserin deeri ok byktr
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., or. 2 3336 (tam deil).
KAYNAKLAR : Trk Yurdu, II. YL, 6. cild. 62. say, S. 2069 v.d.
(Mehmed Thir); OM, III, 75 v.d.; Brockelmann, GAL, II 429. Bu ok
bilgili ve her alanda yaz yazm kiinin tam bir incelemesi hen*. yapl
mamtr ve ok gereklidir.

271. MSTAF KESB

Kesb adyla anlan Mustaf Edimelidir, ancak 1051/
1641de len hemerisi air Mehmed Kesb ile (bk. SO, IV,
76 ve GOD, III, 287) kantrmamahdr. Bu ikisinin arasnda
bir hsmlk olduu anlalyor. nk her ikisi de Edirneli
hid elebi (lm. 901/1495den sonra bk. SO, III, 132)nin
halefleri olarak gsterilirler.
Kesb kendisinin de katlm olduu 1182/1768 Rus
Seferinin bretnum-i devlet adl ksa bir tarihini yazmtr.
YAZMALAR : stanbul, Arkeologya Mzesi1.
KAYNAKLAR: Rifat Osmn. Edime Rehnums 1336/1920),
109; OM, III, 131.

4 MSOS, X X I X . Cild., II. Ksm S. 109 da F. Taeacheaere gre ehrtzftde Ahmed b. m-

zehhib Said (lm . 1178) adl birinin eseri sz konuudur. Eer ehrze Mehmed Sa'd gerek
ten 1143/1730 da domu ise - k i baz deliller bunun aksinedir- htiyarlndan dolay bu eserin
yazan olamaz. Ancak Mehmed Sadin babasnn admtn ne olduu v e Mnehhib olup olmad
tesbit edilmelidir. Gerekten, Berlindeki avtografya olduu anlalan yazmada ypr. 4r, yukar
dan 3. satrda aka ehrixde Ahmed b. Mzehhib Said okunmaktadr.

1 stanbul da Husrev Faa Ktphanesinde Nu. 429 da tbrhm adndaki birinin bret-
num adl ve rivayete gre tarih! bir eseri vardr, burada bundan bahsedemiyeceira.
 272. MEHMED SUBH
Mehmed Subh9 Beyliki Hall Fehmi Efendinin oludur
ve stanbulda domutur. Devlet hizmetine girmi; divan
ktibi olmu ve sonralar bir takm yksek olmak zere
bir hayli memuriyetlerde bulunmutur; bk. SO, III, 220ye;
bunlar orada srasyla saylmaktadr. 1170/1756da darb-
hne emini olmu, iki yl sonra da Yenieri katibi tayin
edilmitir. evvl 1175/Mays. 1762de defter emini be yl
sonra da ikinci defa olarak ba muhasebeci olmutur. Sefer
1183/Haziran 1769da vakanvis olarak Sadrzam karar-
gabanda bulunurken Babadam da lmtr. Hseyn klr
in (bk. Nu. 248) halefi olarak 1148/b. 24.V .1735 ylndan
beri bu memuriyette bulunmakta idi.
Mehmed Suphi vekanvis sfatyla Tarh-i vekH adyla
.1143/h* 17. V II .1730 ylndan 1156/b. 25,11.1743 ylma
kadar geen zamana ait bir Osmanl tarihi yazmtr. (Bk.
Hanfzde, H .K ., Nu. 14529). Bundan baka Hanizde,
H .K . Nu. 14532ye gre Tarh-i vekiH-Bosna adyla (bk.
yk. Nu. 247 -not-) Bosna seferini tasvir etmitir.
YAZMALAR : Tarh-i vek'i : Londra, Bri. Mz., or. 1131 (Rieu,
CTM , 57 v.d.); Royal Asiatic Society, bk. JRAS, 1892. S. 548; Uppsaa,
niversite Kt., Nu. 28t(Tomberg, CataL, 198, buna gre yazma 1141 x;
1156 yllarn iine almaktadr); Petersburg, Umvi Kt., Nu. 532;
stanbul, Esad Ef., Nu. 2096; Halet Ef., Nu. 634; Abdullah Ef., Nu.
245; Bayezidiyye, Nu. 2371; Hamidiyye, Nu. 904; Air Ef., N. 237
(tam deil).
. BASIMLAR : Mehmed Subhnin tarihi, Sml ve k i r Efendilerin
tarihleri ile bir arada olmak zere 1198 ylnda stanbulda baslmtr;
bk. yk. Nu. 239 ve 248.
TERCMELER : Karnen, M. Norberg, Turkiska rikets annaler^
IY. Ksm (Hemsand 1822), 1115-1179.
KISALTMALAR : M. Wickerhauser, Chrestomathie, 98-128.
KAYNAKLAR : GOR, Y I, 437, 472, VIII, 39, 336; GOD, IY, 266;
Fatn, tezkire, 236; SO, III, 220.

1 B k . b u yl ve bundan sonraki yl iin TOEM., ( i . say 1910), v.d d .m deki rf Beyin

verdii bilgilere.
 273. SML ZYEDDN, ZY
Isml Ziyeddn defa sadrzam olmu olan Hekim-
olu Al Paanm oludur. lmiye mesleine girmi, bir ok
medreselere mderris olduktan sonra srasiyle zmir ve
Bursaya kad tayin edilmitir (Muharrem 1163/Aralk.
1749). Sonra da Mekke mollal ve stanbul mollal paye
lerini alm ve nihayet Anadolu Sadn payesine erimitir.
29 sefer 1179/18. VIII. 1765de lm ve babasnn trbesi
yaknma gmlmtr. Mahlas Ziydir.
1140/b. 19. V III. 1727 ylndan 1171/b. 1 5 . I X . 1757
yhna kadar gelen vekH-nme adl bir tarihten baka
babas sadrzam Hekimolu Ali Paa (15. abn 1100/4.
VI. 1689da domutur. Babas, II. Mustafann hekim-
bas Venedigli mhtedi Nh Efendidir, 1171/1758 ylrnda
lmtr; bk. E d t , I, 309, Nu. 8)nm Metali l-aliyye f
gurret l-gliyye yahut ksaca Tarh-i A l Paa denilen bir
tarihini yazmtr. Bu eser 1173/1760 ylnda bitmitir1.
YAZMALAR : A) VekH-nme : bilinmiyor.- B) Meti l-aliyye :
Viyana, Mill Kt,, Nh.1114 (Fliigel, Kat., II, 298; bk. GOR,IX , 209,
Ni. 99). tstanul, bnlemn Mahmd Keml Bey Kolleksiyonu Nu.
385, Tarih ksm.
KISALTMALAR : Mahmd Keml Bey tarafndan, TTE M , 93.
(16). say (1926). 197-210.
KAYNAKLAR : Rmiz, Tezkire; Mahmd Keml Bey ayn. esr.
S. 208 (Rmizden alnmtr); OM, III, 18.

274. MEHMED HKM

stanbullu Seyyid Mehmed Hkim memuriyete girmi,
Hocagndan olmu (bk. GOR, VII, 567, not.) ve 1173/
1759 ylrnda cebeciler ktibi tayin edilmitir. Bir yl sonra
sipahi ktibi ve 1176/1762de mliye tezkirecisi ve ayn
zamanda vakanvis olmutur. 1180/1766da tekrar Cebeci

1 Parisde Mill K t., de ancien Fonds turc 241 de &zi (? ) adh bir airin Medhiyye-i A l
Paa ve gsncne-i p u r igm adh bir eseri vardr. Bu mcdhiyemn hangi l Paaya ait oldu
um! tesbit edemedim.
ler ktibi ve sonra da ikinci rznmeci olmutur. 1184/1770
ylnda lm ve skdar da Ayrlk emesi 1nin yanma
gmlmtr.
Seyyid Hkim vakanvis sfatyla Tarh-i vekH adyla
'H .K ., Nu. 14531) bir takm yazlar yazmtr. Bildirildiine
gre bunlar 1160/1747 ylndan balar, Receb 1180 ba/
Haziran 1766ya kadar gelir. GOR, VIII, 287ye gre ancak
1178/1765 yl ile balamaktadr. Ahmed Vsf tarihini
yazarken bundan yararlanmtr.
Seyyid Hkimin Halite Stlice ile Eyb aras donduu
zaman Cumada 1168/ubat 1755de drm olduu tarih
mehurdur; bk. GOR, VIII, 178. Bundan baka bir Siyer-i
Neb (bk. Hanfzde, H .K ., Nu. 14764) yazmtr, bunun
yazma bir nshas Viyanada Mill Ktphanede Nu. 1255
de Flgel, Kat., II, 411 dir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., or. 2 3338 (Muh. 1160-1170
yllarn iine alr; 128 ypr. kalnhndaehr); Uppsala, niv., Nu. 289
(1171/2 yllarn iine alr; bk. Tomberg, CataL, 199); stanbul, Badad
Kk.
TERCMELER : Ksmen, M* Norberg, Turkisha rikets annaler,
IV . ksm (Hernsand 1822), 1389-1415.
KAYNAKLAR : SO, II, 101; Vsf, tarh I, 280; GOR, VIII* 287,
523; J, II, 142; Cemleddn, Ayn-i Zref, 54; GOD, IV, 220; Fatn,
Tezkire, 53.

275. HAMET
Kaziasker Abbs Efendinin olu olan Hamet1 sadr-
azam Rgb Paa (bk. yk. Nu. 263)nin mahremi ve nedimi
idi. Fakat evvl 1172/Haziran 1759da, ac szlerinden
dolay, air Abdurrezzak Nevres (bk. Nu. 269) ile birlikte
nce Bursaya sonra da Rodosa srlmtr. Sonradan
onu zmire gndermilerse de arada az kalm, tekrar

1 Ayrlk emesi Haclarn kendilerini yolcu eden yaknlarma ve dostlarna veda ettikleri
emenin addr.

I Trkesi byle ise de telaffuzu Hmet'dir.

Rodosa yollanmtr. 1182/1768de orada lmtr. Mezar
nl Kapdan Murd Reisin (bk. GOR, IV, 440, Not. a)
trbesinin yannda deniz kysmdadr.
Divan ile (Divn, drt ksm olarak Bulak da basl
mtr, 1257, 63, 13, 78, 20 S. 8) n alm olan Hamet,
Hihetullh Sultanm douu (21. Receb 1172) mnasebetiyle 2
Srnme yahut vildetnme adl bir eser yazm olduu iin
burada anlmaa deer. Bu eser bu trl yazlarn en sonun
cularndan biridir 3.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Fatn, Tezkire, 61; Vsf, tarh, 211; GOR, VIII,
244 (orada arapa sylenii ile Himet diye adlandrlmtr); Gibb, HOP,
IV, 140 v.dd.; OM, II, 141; SO, II, 233; bk. Divn Yaymndaki biv^-r-
rafik girie.

276. MUSTAF RESB, E M Z A T V R

Daha ok emzde diye anlan Mustaf Red Mekke

kadlarndan birinin oludur. stanbulda okumu olduu
anlalyor. Sleymaniye Dr l-haMs^inde mderris olmu
ve 1184 ylnn Recebi sonunda yahut abnmda/Kasm
177de lmtr. emzde bir sre vakanvis Seyyid
Hkim Efendinin yardmcs (Halfe) olmu ve kendisi
1180den 1182ye kadar vakanvislik ederken Mszde
ve Haan Behcet (bk. a, Nu. 227) kendisine yardmclkta
bulunmulardr.
emzdenin tarih yazlarndan Ahmed Vsf yarar
lanmtr.
YAZMALAR : Uppsala, niv. Kt., Nu, 290 (Tornberg, atal.,
199; 118/2 yllarn iine alr); stanbul, Esad Ef.

2 Bk. Bu Sultan iin Stnih Fethnin Hihetullh Sultn ve zevci adh eserine, stanbul
1330, 16 S. 8.
3 Lebb mahlasn kullanm olup II. Mehmed zamannda yaad muhtemel olan (bk.
OM, II, 406) bir air de (D oent Doktor Jan Kypka (Prag)rtm bildirdiine gre byle bir Sr-
nme yazmtr. Bunun her halde Unikm olan bir nu'das stanhu? Yldz Krifiphflm'finde
(Yani imdi niversite Ktphanesi) bulm myomm .
 TERCMELER : Ksmen M. Norbrgin Turkiska rikets annaler,
IV. Km (Hemsand 182), 1416-1424 (Grcistan Seferi).
KAYNAKLAR : Vsaf, iarh, 4, 280; OM, III, 45 (orada lm yl
ve mezar hakknda verilen bilgi bir kartrma sonucudur; bk. SO, II,
390 a.); Fatn, Tezkire, 138; SO, II, 389; Cemleddn, ayn-i zref)
54 v.d.; GOD, IY, 237 v.d.

277. MEHMED BDULLH, MUSZDE

Mszde Mehmed Abdullah 1160/1747 ylnda nce
kad sonralar mneccimba olarak grlmektedir. Nihayet
yakaniivis emzde Mustaf Red Efendinin (bk. yk.)
yardmcs olmu ve bu suretle zamannn nemli kiileriyle
yakn ilikilerde bulunmutur. 18. Zul-kade 1196/25.10,
1782de stanbulda lmtr. Mszde iki szden ibaret
bir Vekffi-nme yazmtr. Bunda Osmanl tarihinin kendi
zamamna ait olaylarn anlatr. Gaip olmu olmas muhtemel
olan bu eserden Ahmed Vsf (bk. a. Nu. 304) tarihini
yazarken yararlanmtr; Vsf, eksikliklerini Muszdenin
eserinden tamamladn syler.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Vsf, tarh, 4, 280; bk. GOR, IX , 256, Nu. 84 ve
OM, III, 45 (emzde kelimesi altnda) ve 171, 5 a.; Cemleddn,
Ayn-i zref, 55; SO, III, 387, orada lm tarihi olarak 18. Ramazan
1194 gsterilir.

278. HAAN B.YSUF

Haan b; Ysuf Ahiskaldr (Ahalh, Ahisha; bk.
H .K ., Cihnnum, 408 v.d.) ve Tunus Days Mehmedin
maiyetinde bulunmutur.
Haan Tehzb l*tevrh adndaki eserinde Tunus Bey
lii ile Venedik arasnda geen savalar (1189/1774)1 tasvir

1 12. Cumada I. 1193/28 . V . 1779da yazlm olup yazan bilinmeyen EUzuhret eUneyyire
f i bayn m cerkina agrai alai-cez'ir cuns el-kefere adl bir eserde Hristiyanlann Cezayire
dokuz defa hcumlar anlatlmtr. Eser Londra da Britanya Mzesinde* Nu. Add. 9701 (Rieu,
C T M , 65) dedir.- Bk. H .-D . de Grammont, Histoire d'Alger sots la nminntion turque (Paris
1886). 209 v.dd.
etmitir. Bu savalar olduka byk bir filonun banda
bulunan Amiral Angelo Emo idare etmi ve bu savalar
Venediki eskisi gibi hara vermee mecbur klan 1780
tarihli bir bar ile sonulanmtr (bk. Zinkeisen, GOR,
VI, 545). Haanm bu eseri trke yazlmtr ve kktr.
Hasanm hayatna dair baka bilgi yoktur.
YAZMALAR : stanbul; bk. OM, III, 47, 316 (orda yazardan yan
llkla Ysuf diye aksedilmitir).
KAYNAKLAR : OM, III; 47.

279. MUSTAFA EMS

Hayat hakknda yeter bilgi olmayan Hoca Mustaf
emseddn spanyollarn Cumada II. 1189 bamda/30.
VI. 1775de Cezaire hcumlarn anlatan bir Nme yazm*
tr. Bununla Haan b. Ysufun eseri istee uygun bir klkta
tamamlanmaktadr1.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1116 (Flgel, Kat., II, 299;
yazarn yazm olduu nshadan kopya, Nme-i ems Mustaf hoca,
22 ypr. Folio).
KAYNAKLAR : Flgel, Katal., II, 299; Der slm, XIV (1925),
362, Nu. 1 (J. Et. Mordtmann).

280. HAAN BEHCET

Haan Anteplidir. Gen yanda stanbula gelmi,
kad sonradan Kara Halizde Mehmed Sad9 (bk. Nu. 229.
not 5) in mektupusu olmu 1189 bamda/1775de vakanvis
tayin edilmi bir yl sonra azledilmitir. lm ylnn
belli olmad anlalyor.
Kk Kaynarcadan hemen evvelki zamana ait olan
yazlarn Enver, tarihinin birinci ksmna almtr.
KAYNAKLAR : . v. Sddeehta - W sseW , OGNZ, 5; SO, II, 32;
Cemleddn, Ayn-i zref, 56.

1 Burada Nu. 109 1. nottaki iarete ilve olarak Hoca Sadeddtn in sonra da eyhlislm
olan olu Mehmed Esadm kazasker iken ksa bir Tunus tarihi yazm olduu sylenmelidir.
Bunu A l Emr! (Bk. A. Nu. 374) o zaman kendisinin olup imdi millet ktphanesinde bulunan
yazma nshaya gre Tnus Tarhi adyla yaynlamay tasarlyormu.
 281. SLEYMN MERZBE
Ahiskal (Ahalm, bk. yk. Nu. 278) olan babas mer
den tr daha ok merefendizde diye anlan ve iman
lndan dolay da iman Sleymn yahut iman Moll
yahud da arkeli lakablann kazanan Sleymn stan
bulda domutur. 1178/1764de ilmiye mesleine girmi,
1208/9. V III. 1793de Yeniehire (Larisa), iki yl sonra
(abn 1209/ubat 1795) da Edirneye kad olmu alt yl
sonra Mekke payesini (1213/b.l5.VI. 1798) ve bundan
sonra da stanbul payelerini alm 1216/14. V.1801de
gerekten stanbul kads olmu 1222/11. I I I . 1807de Fm-
dkldaki kknde lmtr. 1190/21.II. 1776da kendi
sine verilip bir yl sonra elinden ahnan vekanvislik
vazifesini pek fena yapmtr. Enver, tarihinin ikinci ks
mnda bunun yazlarndan yararlanmtr.
KAYNAKLAR: O. M. . Schieella - Wsselr OGNZ, 5; SO, III
92, Cemleddn, ayn-i zref, 56 v.d.

282, BRHM, NAZR

Mahlas Nazr olan tbrhm b. Mustaf Edirnelidir., ve
^Mehmed Km (bk. Nu. 225)nin karda oludur. Edirne
mahkemesinde ktip idi. 1188/1744 ylnda Edirnede yahud
eski Zara da lmtr.
Tam listesi OM, II, 46da bulunan bir ok eserlerden
baka tbrhm Nazr Muhtasar Tarh-i Osmn adl ksa
bir Osmanl tarihi yazm ve Hibr (bk. yk.' Nu. 184)9nin
Ens l-msmirnin tamamlayc bir zetini hazrlamtr.
Bu eser Bd Ahmed Bey (bk. Nu. 355)in cildlik Edirne
tarihinden sonra deerini yitirmitir.
YAZMALAR : A) Muhtasar Tarh-i Osmni : bilinmiyor.- B) Ens
Umsmirn telhisi: bilinmiyor; bk. R ifat Osmn, Edime rehnums,
111.
KAYNAKLAR : Salim, tezkire, 674; GOD, IY, 304; BiFat Osmn,
Edirne rehnums, 111; OMt II, 45 v.d.
 283. MAHMD, URF
4

Urf Mahmd Aa Bostanc ba Hac Ali Aa (kendi

sine suhts ad taklmtr; bk. SO, III, 514; en son olarak
evvl 1067/Temmuz 1657den Cumada II. 1068/Mart 1658
e kadar Yenieri aalnda bulunduktan sonra lmtr)
nm oludur ve Edirnede domutur. SO, III, 454e gre
III. Mustafa zamannda (1757-1779) Blkbalkta bulun
mu ve 1192/1778de doduu ehirde lmtr. eyh
elebi Camisinin duvarnn dibinde gmlmtr, 1910
ylma kadar mevcut olan mezar ta bugn gaip olmutur.
Urf Mahmd Aa bir ok tarih eserlerin yazardr.
Mesel Mefhm l-tevrh ad altnda ieriini bilmediim
iki ciltlik bir tarih yazmtr. Bundan baka Muhabbet-
nme-i U rf 1 adl bir manzume ve Sultan III. Mustafaya
sunmu olduu kk bir Edirne tarihi yazmtr. Rifat
Osmn Beye gre Cevr Tarhi adyla tannan ve baslm
bulunan eser bu eserdir (bk. bunun iin yk. Nu. 184.)2.
Urf Mahmd Aann seleflerinden Hibr elebiden aktar
malarda bulunmu olduu anlalyor.
YAZMALAR : A) Mefhm l-tevrh : stanbul Al Emr Efendi
Ktp., Bugn Millet Ktphanesi.- B) Mahabbetnme : bilinmiyor.-
C) Edirne tarihesi : Rifat Osmn Beyin zel ktphanesinde, bk. OLZ,
1926, Sp. 861 v.d. (orada yazar ve zaman hakknda ok yanl bilgiler
verilmektedir).
KAYNAKLAR : Rifat Osmn, Edirne rehnums (Edirne 1336),
105; SO, III, 454; OM, III, 5 v.d.

284. SLEYMN B. AMDNZDE

Tokat Pazarl amdnzde Mehmed Aann olu olan
Sleymn stanbulda, Fmdklda domutur. Bundan
dolay daha ok Fmdkll diye anlr. Daha iki mverrih de

1 R ifat Osmn Beyin eserinde tertip yanll sonucu manm* yazlmtr; bk. OM , III,
5, buna gre manzume 412 beyitten olumaktadr.
2 Gerekten de ad gecen eserin birinci enzimim 15. sayfasnda bu pheyi kuvvetle -
dirici bilgiler vardr; hrf ancak U rfnin bir dizgi yanll onueundki sekli olabilir.
(bk. Nu. 223 ve Nu. 352) aym adla anldklar iin bu, baz
karklklara sebeb olmaktadr. Kaza mesleine girmi
Beypazar, Pravite (Kavala civarnda) gibi yerlerde kad
lkta bulunmu ve en son Fayyum (Msr)da almtr.
Fayyuma gitmeden nce Rumeli Kaziaskeri ve azledil
dikten sonra Beyi Lml ktibi olmutur. 1193/1779 ylnda
stanbulda lmtr. Eyybde eski Feshane fabrikasnn
karsndaki Balck Tekkesinde gmldr.
MoU Sleymn, iinde Osmanl hanedannn kronii
bulunan bir dnya tarihinin yazardr. Mer l-tevrh
adn vermi olduu bu eseri tam on yl altktan sonra
1188/1774 ylnda bitirerek Sultan I. Ahdlhamide sun
mutur. Eseri sonradan 1191 sonuna/1777 Ocana kadar
devam ettirmitir. Eserin banda Osmanl Sultanlarnn
(I. Abdulhamide kadar), sadrzaml arnn (1192/1778e
kadar) ve eyhlislmlarnn (1192/1778e kadar) listeleri
vardr. Eserde nce Hac Kalfann (bk. yk. Nu. 173/2)
Takvim l-tevrh*i ve erhleri bulunmakta sonra yazarn
yazd ksmlar gelmektedir. Bu eserin tarih deeri ok
byktr. zellikle ' yazarn yaad ye ak bir biimde
tasvir ettii devir iin bu deer daha byk lldr.
Ksmen kendisinin meydana kard 400den fazla kay
naktan yararlanmtr.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. or. 4. 1128 (593 ypr); or.
2 3344; Yiyana, Mill Kt., Nu. 1141 (Flgel, Katal., II, 315; tam deil,
eserin yalnz son 4,5 yl hakkndaki blmn ierir); stanbul, Umum.
BASIMLAR : stanbul, 1338, 509 S. By. 8, Ahmed Tevhd Beyin
nsz ile. Btn eserin birinci cildi, 926/1520 ylma kadar gelir. kinci
cild baslmaktadr (imdiye kadar kmad anlalyor; eviren).
KISALTMALAR : V. D. v. Smirnov, Obrazgovyya proizvedeniya
osmanskoy literatury (S.T Petersburg 1903), 102 v.dd.
KAYNAKLAR : Cevdet, tarh, 2. Basm, I, 165, 166; SO, III, 86;
O. M. v. Schlechta - Wssehrd, OGNZ, 13 v.d. (Moll Sleyman'n eser
lerini haksz olarak deersiz diye gstermektedir); Basmm birinci cil
dine Ahmed Tevhd Beyin nsz, buna usun bir de, giri ;'jye edile
cekmi; OM; 111, 76.
 285. HAAN, CRD
- Girid Haan (Girid, V. D, Srairnovun okuduu gibi
Kiird deil) adl biri 1197/1783 ylnda, vatan olan adann
blmnden oluan bir tarihini yazmtr. Ancak bu eseri
kendisinin mi yazm olduu, yoksa kaynaklardan m der
ledii sorunu zlmemitir. imdiye kadar ele geen biricik
yazma nshas aadaki ekilde dizilmitir : 1-135 ypr :
tarh-i cezre-i Gird sene 1055, yani adann Kprl Ahmed
Paa tarafndan zabt ve 1080/1669 ylma kadar srp gelen
olaylar : bk. yk. Nu. 189. Bunun eski bir eserden, belki de
Nu. 189da ad geen ve bu olay anlatan eserden amo
ve zetlenmi olmas ihtimal dahilindedir; 135v-143r ypr.:
Girid antikiteleri hakknda risale, bu Abdullah b. Vefal
adl birinin Ravzat el-mVmrh ile (baka nerede olduunu
bilmediim bir eser) EbuImehsin b. Tagriberd (bk. Nu.
9 ve Nu. 42)nin Nucm el-zhire f mulk Misr vel-Kahire*
sinden bir toplamadr; 143v-167v ypr.: Tarh-i M oskof
yani. Baltac Mehmed Paamn 1122/1711 ylnda Rusya
seferinin tasviri. Belki de bu ksm ayn ad tayp yazarnn
mehul olduu sylenen (bk. a. Nu. 288 Not. 2) eserdir.
Ancak Haan Giridnin bunun yazar olup olmad p
helidir. 166v-167 ypr. da bir otobiyografya varsa da, ne
yazk ki bunu V. D. Smlrnov ksmen olsun bildirmemi
tir.
YAZMALAR : St. Petersburg, ark Enst., Nu. 359 (Smimov, ata
logue, 18 v.d.).
KAYNAKLAR : V. D. Smimov, Catalogue, 18 v.d.

286. ABBURREZZK B H R PAA

Abdurrezzk Bhir Paa, reislkiittb Kastamonulu

Hac Mustaf Efendinin oludur. Memuriyet hayatna
atlmtr. Kendisi de reislkttb olmutur. 1194/1780
ylnda vali bulunduu Urfa da lmtr.
 Abdurrezzk Bahir Paa Zemahernin nevhig el-kelim
(bk. Barbier de Menynardm yayn Journ, Asiat., VII.
Seri, 6. cild, Paris 1875, 313-440, ve M. J. de Goeje9 ZD M G ,
X X X (1876), 569 v.dd.)ine ums el-bevzig f idffe m-
kilt el-nevbig adyla hret yapm olan bir erhden baka
Mecma l-uhd adl devlet siyasetine ait bir eser yazmtr.
Bu eserin tarih aratrmalar iin de deeri varm; Materi-
yel olmad iin iindekiler hakknda burada daha geni
bilgi vermek mmkn deildir.
YAZMALAR : Mecma l-uhd : bilinmiyor.
KAYNAKLAR : OM, 111; 106; SO, l, 335 v.d.; Resm, Sefnet
er-r'es, 108 v.dd.

287. MAHMD SBT

3. aban 1124/5.IX . 1712de stanbulda lm olan
Uzieli (Bosna) air Aleddn Sabit1 ile kartrlmamas
gereken Mahmd Sabit adl biri 1186/7 yani 1772/3 yllarnda
Silistrenin Ruslar tarafndan kuatlmasnda ve Trkler
tarafndan kurtarlmasnda bulunmu ve Tarh-i cedd-i
Silisre adyla 1182-8 yllarnda geen olaylar etraflca
tasvir etmitir. Eserin banda, ad geen kalenin2 1087/
1676 ylnda balayan ksa bir tarihi bulunmaktadr. Her
halde gene bu Mahmd Sabit bir halk kitab halini alm
olan bir eserinde Cezairli Gazi Haan Paanm kahraman
lklarn anlatmtr. Ch. Scheferin Ktphanesinde 1141
numaral yazmadaki (bk. E. Bloehet, Catalogue, 190) iaret
doru ise ve bu Haan Paaya ait ise bu eser, bu mehur
Osmanl amiralinin (bk. ], L Mordtman, E d , I, 1084

1 Hernerisi Yuset (bk. Nu. 196) gibi Aledn Sbit de Zafernm c adyla tannm ve ba*
silmi olan (stanbul, 1299, 46 S. 8s) bir dasitn yazm v c buna Krn Ham Selim Girym Ma
caristan neferini anatrnjtr. Bk. onur* iin Beitraege zur B iographie, Charakteristik und in ler-
preln iion des tiirkisehpn Dirhters Sbit. I. Ksm (Prag, 1924, X I , X I I , 1)4 S. 3) Jan Pypka
taralndan.
2 Ksnm Savanda Silistre tekrar kuatlmtr; bu kuatmann tarihini Ahmrd Hfz S i'
Ustre muhasaras (Ba^m anbul 1290. 96 S. 8) adl bir rserde anlatmtr.
 v.d.; lm. 14. Receb 1204, umla, orada Bektai tekkesinde
gmldr) emriyle meydana gelmitir ve ad Gazevt-i
Cezayirli Gzi Kapudn-i dery Haan Paadr. Yukarda
zikredilen 1141 numaral yazmada sadece Tarh-i Haan
Paa 3 adyla anlan hu eser J. v. Hammer, GOR, notda ayrca
byk bir deer vermemekte ve ondan Mulak ve kark
diye bahsetmektedir.
YAZMALAR : A) Tarh-i cedd-i Siliire ; Viyana, Mill Kt., Nu.
1121/2 (Flgel, Katal., 302 v.d.; bk. bk. GOR, VIII, 423, not f ); Ankara,
T. T. K. Kt., Nu. 47 (ancak bu yazmann ad Muhasara ve Vek9i-i
Silistre der Sene 1185-188dir, eviren).- B) Gazevt-i Haan Paa :
Viyana, Mil Kt., Nu. 1256 (Flgel, Katal., II, 412); Paris, Mill Kt.,
Suppl. turc 1053 ve 1141 (Schefer Kolleksiyonu); stanbul, Esad Ef.,
Nu. 2419.
KAYNAKLAR : OGNZ, 18 ve ad geen yazma kataloglan.

288. AHMED B. BRHM , RESM

Resm diye anlan Ahmed h. brahim, lakabnn da

anlatt gibi Resmoludur (Rethymno, Girid) ve aslen
Rumdur (bk. GOR, V III, 202), 1112/175e domu,
1146/1733de stanbul a gelmi, orada okumu ve nl
ReHs Tavuku Mustafa Efendinin bir kz ile evlenmi ve
Babli hizmetine girmitir. Muhtelif ehirlerde bir ok
memuriyetlerde bulunmutur (bk. SO, II, 380 v.d.). Sefer
1171/Ekim. 1757de Osmanl elisi olarak Yiyanaya gitmi
ve dndkten sonra grdklerini yazmtr. Zul-kade 1176/
Mays !763de elilikle tekrar Batya, bu sefer Berline
Prusya sarayna gnderilmitir. Bu elilik seyahatini de
etraflca yazmtr. Prusya politikas hakknda fikirlerini,
Berlin ehri ve sakinleri hakkmdaki tasvirlerini iine alan
bu eser bir hayli zamandan beri Bat da dikkati ekmitir.
Daha birok memuriyetlerde bulunduktan sonra 2. evvl

3 Bu eserin eitli tertip veya ekilleri m sos K onusudur me?eesi tahsa?iy!a burada aydm -
latlarmyaeaktr Haan Paa mn gazppt sylendii gibi bir halk kitab olmutur.
1197/31 .V III. 1783x'de stanbulda lmtr. Mezar sk
darda Selimiye mahallesindedir.
Ad geen Viyana ve Berlin sefaretnamelerinden baka,
Ahmed Resm Rus - Trk2 sava ve Kk Kaynarca
barndan (1769-74) sonra Hulset l-Vtibr adl bir risale
yazm ve bunda hem gzlemci hem de sava olarak Os-
manl tarihinin bu zamanna ait izlenimlerini belirtmitir.
Ancak Tezkire^lermln nemi daha byktr. Bunlar 1157/
1744de yazm olduu ve iine altm drt Reis Efendinin
biyografyalar bulunan Halfet er-riTes ve iinde kzlar
aalarnn biyografyalar bulunan Humeylet (Hamlet ?)
l-kber adh eserlerdir. Bu sonuncusunun banda bu
vazifenin Osmanl Devletindeki kkeni ile gelimesine ait
tarih bir nsz bulunmaktadr. Ahmed Resmnin buna
benzer eserlerinden biri de Hac Mehmed Emin b. Hac
Mehmed Alaybeyizde?nin 3 1077/1666 ylnda yazm olduu
Vefeyt pr iber (bk. Hanfzde, H .K ., Nu. 14990)ine yaz

1 Bk. bununla birlikte OM , I II, 59*a, oraya gre 1193/1779da lmtr, ve H . F, v. Diez,
Wesentl. BeSrachiungen , 105 de 1202/1787 ylnda ona stanbulda tesadf ettiini syler. F.
Berlin (Journ A s., 1868, I, 478) e gre 1197/1783de lmtr.
2 On sekizinci yzyldaki Rus - Trk savalarn grenlerden bir takm Ormanllar' bunlar
bir ok kitaplarda anlatmlardr. Fakat bunlarn yazarlarnn kim olduklar yeter derecede
tesbit edilememitir. Mnihte Bavyera Devlet Ktphanesinde Nu. 91de (Aumer, atal., 27)
ksma ayrlm olup 1122/1710 ylnda balayarak Trklerle Ruslar arasndaki savalar
anlatan Tarh-i M oskof adl bir kitap bultmmakdadr. Bildirildiine gre yazar bilinmeyip
1182-88/88-1768-74 Trk - Rus savandan bahseden Tarh-i Sefer-i Rsy, yahut Rsiy Seferi
adl bir kitap vardr; bk. Yazm . Nu. 1115, Viyana, Mill K t., (Flgel, Katal, II 298 v.d .), Yazm.
Nu. 295, Uppsala, niversite K t., (Tom berg, Cat., 201 v.d .: Kek'i-i sefer-i moskov) ve Yazm .
Nu. 2143, Esad E f., K t., stanbul, bu Ktphanenin defterine gre eserin yazar Sad adl
b iridir.- Ramazn 1244/Mart 1829da Bulakda Tarih-i Rsy adyla ilk defa basldktan sonra
(160 S. k.-fol.), Cumada I. 1246 ortasnda medci Sadullh Efendi nin dzeltmeleriyle tekrar
baslm olan (5 ypr-j-225 S .-fol.) eserin ash franszcadr ve Jean - Henri Casteramn Histoire
de Catherine 11, imprairce de Russie (Paris 1800) adl kitabndan Divan tercman Yakovaki
Argyropuio tarafndan trkeye evrilmitir. Y . Argyrolopuo Yunan karklklarndan dolay
Bursada srgnde bulunurken baz yksek zevatn arzusu zerine bu eseri sekin ve gzel
bir slup ile tercme etmitir.
S G, Flgel bunu Lli-Beysde ekline sokmu ise de bu mmkn deildir. Gerekte
sz konusu olan 1091/1680 de Ayasoya da mderris iken stanbul da len skbl Mehmet
Emindir. Hayat hakknda daha geni bilgi iin bk. OM , I II, 141, oradan babasnn 1045/1635 d
skbde lm olan Alay - beyi zde eyh Melmed olduu anlalyor.
m olduu zeyildir. Bunda onsekizinci yzyl sonuna kadar
yaayp lm olan nl kadn ve erkeklerin nasl ve ne
zaman ldklerini gsteren on iki liste toplanmtr; bu
deerli bir mecmuadr; iindekiler hakknda tam bilgi iin
bk. GOR, 187 v.d., Nu. 14. Ahmed Resm Efendinin Co
rafya ve ataszlerine ait kitaplar konumuzun dndadr.
YAZMALAR, : A) Viyana veya Berlin Sefretnmeleri : Paris, Mill
Kt., suppl. turc 1086 (Schefer Kolleksiyonu); Londra, Royal Asiat.
Soe., bkJ R A S 1892, 549, Nu. 24; Kahire, TK, 207; stanbtd, Air Efendi
252; Ankara. Trk Tarih Kutrumu Kt., Nu. 53 (Berlin Sefaretnamesi,
eviren).- B) Hulset l-ihibr : Berlin, Devlet Kt., Nu. 222 (Pertsch,
Katal., 250); Viyaca, Mill Kt., Nu. 1112 (Flgel, Katal., II, 296); Gene
orda, Kons. Akad., Nu. 277 (ki nsha, bunlardan biri avtografya imi;
bk. Krafft, Katal., 104 v.d.); Paris, Mill Kt., suppl. turc Nu. 1180
(? Schefer Kolleksiyonu) ve Nu. 1251; stanbul, Esad Ef., Nu. 2256;
Husrev Paa, Nu. 387; Ankara Trk Tarih Kurumu Kt., Nu. 12 (evi
ren).- G) Halfet er-rues ; Viyana, Mill Kt., Nu. 1250 (Flgel, Katal.,
II, 407 v.d.); stanbul, Esad Efendi., Nu. 2296; Air Efendi., . 256.-
D) Humeylet l-kber : Viyana, Mill Kt., Nu. 1249 (Flgel, Katal.,
II, 407); Kahire, T K , 200; stanbul, Esad Ef., Nu. 22S8; Husrev Paa,
Nu. 233.- E) Vefeyt pr iber : Viyana, Mill Kt., Nu. 870 (Flgel,
II, 101 v.d.).
BASIMLAR : A) Viyana Sefretnmesi : Vasf, tarh, 120-132.-
Viyana Sefretnmesi, stanbul 1304, 36 S. k.- 8 B) Berlin Sefaret-
nmesi : Vsaf, tarh, 239-262.- stanbul 1303, 68 S. kii.- 8.~ G) Hul-
set l-Vtibr .* basld yer ve yl yok ( stanbul 1282), 92 S. 8, bk.
Journ. Asiat., 1868, I, 478, I, 478; stanbul 1286, 99 S. 8 bk. Journ.
Asiat., 1871, II, 148, Nu.' 27 ve stanbul 1307, 120 S. 8.~ D) Halfet4
er-res : stanbul, Cumada II. sonu 1269, Takvimhne-i mire, 195
S. 8 (Ahmed Resmnin yazd ksm 81. sayfada bitmektedir); bk.
O. M. v. Schlechta - W8sehrd, SB W A W. ~ phil. - hist. K. XIV (1855),
82 v.d.
TERCMELER : A) Viyana ve Berlin Sefretnmeleri ; Resmi
Achmet Effendi, Gesandschaftliche Berichte von seinen Gesandtschaften
in Wien im Jahre 1757 und in Berlin im Jahre 1763. Aus dem trkischen
Originale hersetzt von einem ungenannten Miterbeiter der Agemeinen
Literatr - Zeitung ( =* J. v. Hammer - Purgstall; bk. GOR, VIII, 215,

4 Daha ok Sefnet er-r'es diye kaydedilir.

 Not a ve 273, not e) Berlin ve Stettin 1809, 103 S. 8.- Ahmed Ressmi
Effendi, Eine trkische Botschaft an Friedrich den Grossen. Aus dem
Trkischen ins Deutsche iibersetzt von Willy - Bolland. stanbul 1903,
40 S. 8 ( Mitteilungcn des Deuischen Exkursions - Kiubs in Konstanti-
nopeVnn VI. says).- B) Hulset l-Vibr Resmi Ahmet Effendi, We~
sentliche Betrachtungen oder .Geschichte des Krieges zwischen den Osmanen
und Russen in den Jahren 1768 - bis 1774. Aus dem Trkischen bersetzt
(und mit einem Vorbericht ber Sultan Mustafa III. und Resmi Achmet
Effendi versehen) von H. F v. Diez, Halle ve Berlin 1813, 307 S. 8.
KAYNAKLAR : GOR, VIII, ayn. eser,; SO, II, 380 v.d.; OM, 58
v.d.; G. B. Volz, Eine trkische Gesandtschaft am Hofe Friedrichs des
Grossen im JVinter 1763/64, Hohenzollern - Jahrbuch 1907; C. A. Bratter,
Die Preussisch - trkische Bndnispolitik Friedrichs des Gressen (Berlin
1915), 107 v.dd.

289. AHMED ZYEDDN, EREFZDE

Bursada oturan Erefzde soyundan (bk. SO, IV,
681) eyh Ahmed Ziyeddn bu ehirde domu ve 1198/
1784 de orada lmtr. eyh Eyyb Tekkesinde gml
dr.
Seyyid tsml Bel-i Brsev9 (bk. yk. Nu. 232,) nin
Tezkire*sine bir zeyil olmak zere eyh AJmed 1135/1722
den 1196/1781e kadar gelen Giilzr-i suleh, vefeyi-i uref
adl bir eser yazm ve bu zaman iinde yaam olan Bursal
mehur adamlar anlatmtr. Eser tamamiyle Gldestemi
riyz-i irfnhn slubunda yazlmtr1.

1 Bursolann biyografyalanna ait dier zeyil, hulsa ve taklidjerin adlar iie yazarlarnn
adlar aada yazlmtr; ~~
I. Bakrc Mehmed Rid, 1232/1817de Bursada lm, Moll Fenri camisinin batsna
gmlmtr. Ztthdei -veftn i der belde~i celle-i Brsa adyla Bursa nm mehur adamlarn
anlatan bir tezkire yazmtr.
Y A ZM A L A R : Avtografyas yazarn varislerinde imi, b k. OM , II, 103 not., Nu. 7. - stan
bul, Millet Kt., Ankara, Trk Tarih Kurumu Kt., Nu. 58 (eviren).
II. Seyyid Abdlltf b. Ahmed, Izzzde, 2274/1831de Bursada lmtr. Ravzet l-mf-
lihn (bk. TO EM , S. 1332) adl byk eserinin bir zeti olmas muhtemel oan Hulset l vefeyt
adyla Bursadaki Sultan Vezir ve Evliya trbe ve mezarlarm, camileri, ehrin stnln
ve gzelliklerini, gezinti yerlerini, akar sularn v e kaplcalarn tasvir etmi v e arada iYden
ve sm ail Bels-i Brsevl (bk. Nu. 232) ve Mehmed Baldr-jsde (bk. Nu. 171) nin eserlerinden
 YAZMALAR : Eserin avtografmm Bursada olduu anlalyor;
bk O, II, 103 not;, Nu. 3, ancak nerede olduu sylenmiyor; bk. a.
Kahire, T K , 216.
KAYNAKLAR : Kahire, TK, 216 ve OM, II, 103 not.

290. AHMED CVD

Ahmed Cvd bir tmar sipahi subaynn olu olup s
tanbulda domutur. 1202/1787de Hazne muhafz olarak
Saray hizmetine girmitir. Sonra stanbul ehremini olmu
ve lm tarihi olan 1218/1803 ylma kadar bu memuriyette
kalmtr. Mezar Beiktada Yahya Efendi Tekkesindedir.
OM, III, 42ye gre Cvd iki ciltlik tarih yazlar1 yaz
mtr. Bunlarn birinci cildi 1036/b. 22. I X , 1636dan Zul-

YA ZM A LA K : Berlin, D evlet kt., Nu. or 8 1057; stanbul. Esad Ef. Nu. 6*ya da,
III. eyh Fahreddn, 1272/1855de Bursada lmtr. Orada bir Tekke de eyh idi. 1263/
1846 ylnda Glzr-i irfn adyla Seyyid sml Bel-I Brflsevnin tezkiresine tam b ir zeyil
yazm ve bunu sultan Abdlmeeid e sunmutur. Zeyil, Erefzde Ahmedin zeylinin bittii
1196-1781 ylndan 1258/1842 ylm a kadar gelmektedir.
YA ZM A L A R : tstanbul, A tf E f.; Millet K t., A li E m r Efendi kolleksiyonu; bk. OM ,
II, 103 not., Nu. 4.
OM , II. 103 not nu. 5e gre 1140/1727 yllarna doru Bursada sahlaf olarak yaam
olan Sleymn Hlig adl biri Mehmed Baldsrsde mn eserine baz zeyiller yazmtr. Bunlar
Bursa da Orhan Gazi Ktphanesindeki Ravse-i evliy yazmasnn kenarndadrlar. B u ktp
hane de Ravzet iil-mfiikn v e Seyyid Abdulltrfin Glzr-i suhh mm n da birer nushalan bulun
makladr. Bk. bunun iin MOG, I I , 166 v.d ., Y en i m ecm uVmn 9. numarasndaki yetersiz bir
makaleden.

1 Onsekzinei yzylda baz yksek Osmanl rtbe sahipleri (E sh b M er tib) rznme

veya hatrat eklinde yazlar yazmlardr. Bunlarn bir takm baz yazma mecmualarnda
muhafaza edilmitir. Berlin D evlet Ktphanesinde or. 4 1209 numaral yazma bunlarn karak
teristik bir rneidir. Bu yazmann ypr. 215-370inde 1123/b. 1 9 .I I . 1711 ila 1173/b. 2 5 .V I I I .
1759 yllar arasnda Osmanl tarihinin nemli olaylar yani A vusturyalIlara, Ruslar a ve V e
nedie, Moraya ve rana kar seferler kaydedilmitir. Bunun iindekiler J. M. Mordtraannm
htufkr yazm dayanlarak aada bildirilmitir : ypr. 215-235 : 1123/1711 yhnda Baltac
Mehmed Paanm kumandas altnda R usya ya kar sefer; ypr. 236-242 : 1214/1712 ylnda
Sleyman Paam n kumandas altn d z sefer; ypr. 244-269 : 1126-7 yllarnda A l Paam n Mo
ra ya seferi : ypr. 270-296 : 1128-9 yllarnda Avusturya ya kar sava, 14. Ram azn 1131/
Temmuz 1719da bitm ektedir; burda anlatlmam olan 1132-1138 yllarna ait bir boluk bu
lunmaktadr bundan sonra ypr. 307/308 : 1138/1726 yhnda rana seferi; ypr. 309-352 ; 1161/
1748 ylma kadar en nemli olaylarn kayd; ypr. 35?v-370v: 1161den R eceb 1173/ubat 1760 a
kadar geen nemli olaylar tasvir. K itabda yazarn ad bildirilmemise de bu yazm a mecmuadaki
mnm m'nfsi I173/1759da tekrar Mevkfat olan ktb-i hasine-i birn Ahmed 2>. Mahmd
olmas ok muhtemeldir. -B u n a ok benziyen fakrt daha ksa bir in Leipzigde niversite
Ktphanesindcdir; yazm . 1025 (bk. K . Yoller*, Kaial.%359). Bunda Osmanl Devletinin i ve
kade 1187/14.1.1774e, kincisi ise bu yldan 1196/b.
17.X II. 1787 ylma kadar gelmektedir. Elde kaynak ol
mad iin bu yazlarn ierii hakknda daha etrafl bilgi
vermek mmkn deil ise de Ahmed Cvdin sarayda bu-
bulunduu srada III. Selimin kendisini en nemli olaylar
zaman srasna gre yazmakla grevlendirdii bilinmektedir.
Ahmed Cvd bunun zerine Ramazn 1204/b. 15.V. 1790
ile balayp Ysuf Ziya Paanm ikinci defa sadrzam
olmasyla (Cumada II. 1205/uh^ 1795) yani on ay sonra
biten yllklar yazmtr. Bu^yllklar Ahmed Cvde Fafe-
anvs-i Endern adnn verilmesine sebep olmutur. Bunlar
bir ok hatt humayunlara, kararghdan dorudan doruya
sultana gnderilen maruzata ve Sultana azdan veri
len haberlere dayandklar iin dikkate deerler. Bunlarn
doruluundan phe edilemez; nk bu belgelerin ou
yllkdakilerin ayn olarak kronie de alnmlardr. (OGNZ,
15). Ahmed Cvd, Osmnzpde Ahmed Tibin Hadkat-l-
vzerffsna (bk. yk. Nu. 224) Verd-i muterr adyla bir de
zeyil yazmtr; Bu, yukarda ad geen Ysuf Ziy Paamn
biyografyas ile bitmektedir2.
YAZMALAR : A) ki ciltlik tarih yazlar : stanbul, bulunduu
yer bilinmiyor, bk. OM, III, 42. Bunlar belki de Ahmed Cvd tarafndan
toplanm olan, Defterdr tf Efendinin mne't veya telhisth gibi
eylerdir (tf Efendi 1155/1742de lmtr, ad geen mneat veya
telhist Viyanada Mill Kt., Nu. 1247, II (Flgel, katal,, II, 405 v.d.)

d olaylaryla ilgili bir ok ksa kaytlar bulunmaktadr. Bunlarn zeBikie I II. Osman (1168-71)
zr.manmda ve ihtimalki byk bir memur, daha ok belki de bir subay tarafmdan yazlm
olmas muhtemeldir. Bunda Byk slm Bayramlarnn terifatndan, memurlarn rtbelerinden,
byk memurlarn maalarndan, bazlarnn azillerinden v e lmlerinden, mektuplardan,
ziyafetlerden vesaireden bahsedilir (bk. K . VoIIers. ayn. esr.).- Nihayet Kahirede (bk. T K ,
177 v.d.) Tarh l-vek'i adl 78 ypr. kalnlnda 1165 (1751-2) ylna ait bir kronik vardr. Yazan
bilinmez.
2 1242/1826 ylnda ok. ihtiyar olduu halde Kuruem e de len Badadls ktip Abdl-
fetth evket buna bir zeyil yazmtr. Bu, Ahmed Cvdin ksmen anlatm olduu Ysuf Ziy
Paann sedaretinden balayarak mehur Alemdar Mustafa Paaya kadar gelmektedir; bk.
OGNZ, 17; SO, I II, 151 ve OM , II, 265. Bu eser dahi ad geen 1271 stanbul basmnn iindedir
ve 23 S. 8 doldurmaktadr. AbdtifeUh H r de Tezkiret e-t'ar yazmtr, yazmas stanbul da
Bayezid ktphanesindedir.
 de bulunmaktadr.- B) Saray yllklar : Tarh-i Ahmed Cvd Bey :
Viyana, Mill Kt. Nu. 1147 (Flgel, Katal., II, 318; bk. 191 fasln, iinde
bulunanlar hakknda tam bilgi iin OGNZ, 45 v.d.); Kahire, T K , 168
(Buna gre eser 1204den 1206ya kadar gelmektedir) 3. - C) Verd-i muterr
Viyana, Mill Kt., Nu. 1247. T. (Flgel, Katal 404 v.d.);.
BASIMLAR . Verd-i muterr, Osmnzde Ahmed Tifoin Hadkat
l-vzer'sran iinde, stanbul, 1270, 50 S. kalnlnda; bk. yk. Nu,
224.
KAYNAKLAR : OGNZ, 14 v.d.; OM , III, 42.

291. HSEYN RMZ, ARABZDE

Arabzde Hiiseyn Rmiz Balkldr (Bulgaristan).
1200/1785 ylnda stanbulda lm olduundan baka
hayat hakknda bir ey bilinmedii anlalyor.
Hseyin Rmiz, Slimin (bk. yk. Nu. 241) airler
tezkiresine 1198/1783 ylma kadar gelen db-i zref1 adl
bir zeyl yazmtr. . Bundan baka Hadkat Uvzer (bk.
yk. Nu. 22.4) ve Davhet l-mesyih* e zeyiller yazmtr.
Nihayet III. Mustafann alt buuk yllk zamanm anlatan*
ve 1088/1774de biten Zubdet l-vkVt adl tarih de nn
dr.
YAZMALAR : A) db-i zref : stanbul, bulunduu yer bilin
iyor 2. - B) Hadkat l-vzer zeyli : bilinmiyor. C) Davhet l-meyih
zeyli : bilinmiyor. D) Zubdet l-vkVat : bilinmiyor.
KAYNAKLAR : OM, l , 48.

3 Yazar Ahm ed B ey adnda biri olup 1201 yl olaylarn anlatan Tarh Uvek'i adh yas
ma da belisi buraya aittir; bk. T K , 178. Bunun Ahmed Vsif olmas da muhtemeldir.

1 Fatn, Tezkire, 126d a Mevlevi Rm iz Efendi diye yazlm olup ordu hizmetinde bulun
duu ve 1202/1787de ld bildirilen kimsenin bu Rm iz ile aym kii olmas muhtemeldir.
2 Deerli olduu anlalan bu kaynan hi bir Bat ktphanesinde bulunmamas acnacak
bir eydir. Bir zetinin yaynlanmas arzu edilir.
* K kapta I. A b d ',1ham idin t diye yazl ise de 6,5 yl hkm sren ve 1774 de len sul
tan I. Mustafa olduundan o ekilde deitirildi (eviren).
 ?92. HSEYN B, SML
Hfz Hseyn B. Hci sml stanbulun Ayvansaray
semti hakkndandr ve 1201/1786 ylnda orada lmtr.
Eyyiibde Vezir Zl Mahmd Faa (asl Almandr) nm
vakfetmi olduu camiinin avlusunda gmlmtr. Balca
eseri. Hadkat l-cevmi. adl, stanbulun ve civarnn ca
milerini, mesitlerini, mabedlerini, tekke, medrese, imaret
hane, hastahane, trbe, ve btn hayr kurumlarm, vkf
ve mimarlarnn adlaryla birlikte anlatan bir eserdir. n
szden sonra 1193/1770 ylma ve sonszden sonra da 1195/
1772 ylma kadar mevcut olan btn bu binalar alfabetik
sra ile kaydetmektedir. Eski Hkmet merkezinin sanat
eserleri ve mimar tarihi bakmndan deeri byk olan
kitabn bu deeri, iinde tasvir edilmi olan binalarn bir
ou artk harap olmu olduundan bsbtn artmak
tadr 1 Zileli mmzdenin torunu olup 1258/1842de s
tanbulda lm bulunan yine Eyybe gmlen Al Sti,
Hafz Hiiseynin eserini 1258/b. 7 .IV. 1537 ylma kadar
devam ettirmitir. Bu suretle meydana gelen eser stan
bul da baslm ise de basmnda aslndan baz ayrlklar
ve yanllklar vardr . Al Sti Efendinin dostlarndan
Selm Besim Efendi Hadkat l-cevmVe 1276/b. 31. VII.
1859 ylma kadar gelen ikinci bir zeyil yazm ise de bu
henz baslmamtr.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt. or. 4^ 1047 (ya eserin ksaltl
m ekli veya ilk tasarlanm oan ekli); Viyana/ Mill_ Kt., Nu. 1284
(Flgel, Katal. II, 436); stanbul, Esad Ef., Nu. 2247/8; Mehmediyye,

1 Sdkt-'Ee Ahmed Red Efendi adl biri 1248/1832 ylnda asl eseri baz ilvelerle ksnlt-
mtr; Avtografyas stanbul Millet ktphanesin dedir; bk. O M , I II, 4 9 .- H a c smi Bey-
zde Osmn Bey de Meem a-i ect>mi adyla buna benzer bir eser yasmtr, basm : stanbul
1304 (I . C., 4-{-138 S. 8, II. C., 24-87 S. 8}.H adkat l-cevcbn^e. zeyil oiarak 1256/1840 ylnda
stanbulda 18 S. 8 byklnde tekke feerin adlarn gsteren bir liste kmtr. Biralardan
baka Bandrmal~ssde Seyyid Ahmed Mnih adh skiidnrl biri 1307/1389da yine stanbul da
baslm olan M ecm iV - T eky y adh bir eser yazp initir.- Mehmed R i f in H adkat iil-cevnri
slubunda yazmaya balayp bir ok bakmlardan genilettii M i r i - i fstnnbui adh eserinin
ne yazk ki ancak bir cildi bitmitir (stanbul 1314, 576 S. 8, 4 tablo); bk. Nu. 370.}.
Nu. 4320; Hamidiyye, Nn. 935; bir kopyas da stanbul Arkeoloji Mz.
Ktphanecisi Ali Beydedir.
BASIM LAR : Hadkat l-cevmi, li Sti Efendinin ilaveleriyle :
stanbul 1281. I. C., 310 S. 8; O. C., 263 S. 8. Bk. O .E y . Schlerita-
Wasehnl, ZMG, X X . C. (1866), 452.
KISALTMALAR : J. v. Hammer, GOR, IX , C., S. 47-144de eseri
olduka geni olarak ksaltmtr.
KAYNAKLAR : Basmm nsz; OM, III, 48 v.d.

293. SLEYMN SADEDDN, MUSTAKMZDE

jjaha ok Mustakmzde adyla tannm olan Sley-
mn Sadeddn 1131/1817 ylnda stanbulda dnyaya gel
mitir. Orada Nakibend tarikatine girmi ve mrnn
akamn alacak derecede ok risaleler, erhler ve yazlar
yazmakla geirmitir (bk. Listesine H . K . VII, 1233, Nu.
8612 ve 6813 ve Sm, Kamus l-alm, 2620 v.d.; OM,
I , 168 v.d.). 1202/1787 ylnda lm ve Soukkuyu medresesi
yaknndaki Zeyrek camisine gmlmtr. Mustakmzde
zamannn nl battallarndandr.
Burada Mustakmzdenin ancak biyografyalara ait
toplamalar kaydedilebilir. Bunlar yardmc kaynak olarak
bugne kadar deerlerini korumulardr.
1. Davhet (bazen Ravzet iil-m.) l-meyih iil-kibr:
Moll emseddn Mehmed Fehrden zamanna kadar (ya
zl 1157/1744) gelen eyhlislmlarn biyografyalar; bk.
Hanfzde, H. K ., Nu. 14693. Zeyilleri iin bk. a. Nu. 353.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1252-1254 (Flgel, Katal. >
II, 409 v.dd.;) Paris, Mill Kt., suppl. turc 1097 (Schefer Kolleksiyonu);
stanbul, Esad Ef., Nu. 2265/6; Air Ef., Nu. 251 (Avtografya?); Umum
Nu. 5045; Kahire, T K , 224 (Otagrafya), 225.
- BASIM LAR : Bk. a. Seyyid Ahmed Rifata Nu. 335. L

2. Tercim-i ahvl-i uyh-i y Sofya: stanbulda

Ayasofya mehur eyhlerinin biyografyalar.
Y A Z M A L A R : B ilinm iyor.
 3. Menkib-i Melmmiyye-i Bayrmiyye: nl Meln
veya Bayram dervilerinin biyografyalar.
YAZMALAR : Bilinmiyor.

4. Tuhfet (yahut Tabakt) l-hatttn1: nl Hat

tatlarn 2 biyografyalar, daha nce bu yoldaki toplamalara
ilavelerle 1171/1757 ylnda bitmitir; bk. Hanfzde H.
Nu. 148835de.
YAZMALAR : Bilinmiyor.

5. Meyihnme-i tslm : nl slm eyhlerinin biyog

rafyalar.
YAZMALAR : Bilinmiyor.

6. Tercme-i ukd l4uHuHye /. yin-i M evleviyye:

nl Mevlevilerin biyografyalarma ait bir mecmua olmas
muhtemeldir.
YAZMALAR : Bilinmiyor.

7. Riyz ul-ulem: tannm bilginlerin biyografyalar,

1152/1759da yazlmtr; bk. Hanfzde, H. Ks, Nu. 14753de.
YAZMALAR : Bilinmiyor.

1 Mmlklm-sfidemn Silsilet l-hatttn adl bir eserinden de bahsedilmakte ise de bunun

ayn eser olup olmad anlalamyor.
2 Mehur Osmanl hatatlarnm biyografyalar daha nce de toplanm ve bu yolda Tezki-
reier (bk. T u ra n , Budapete 191, 238) d aba sonra gelenler tarafndan da bir ok defalar yeni
den meydana getirilmitir :
1. Tokatl Dervi Ahmed, yaad zaman hakknda bilgi yoktur. Hsn b at ve hattatlar
hakknda Ar'is l-hatt adh bir eser yazmtr.
Y A Z M A L A R : bilinmiyor.
2. Nefes-zde tbrhm, 1060/1650 de stanbulda len bir hattattr; IV. Murad zamannda
G lzr-i senb adyla ayn yolda bir eser yazmtr.
Y A ZM A L A R : stanbul, bulunduu yer bilinmiyor.
3. Suyoleuzde Mustaf Necb, bu da bir hattattr. 1171/1757de stanbulda lmtr.
Davhet l-kttb adyla ayn yolda bir eser yazmtr; bk. Hanfzde, H, K ., Nu. 14630 da;
SO, IV , 542; Sm, Km s l-alm, 4569; OM, II, 458.
Y A ZM A L A R : stanbul, Arkeoloji Mzesi.
4. Daha sonra yaam olan Mehmed em Efendinin (lm. 1272/1855, Kstendde)
Tuhfet l-hatttni v e smet Efendinin ayn adh daha yeni eseri iin. bk. Nu. 340 not.
1. ve Nu. 352 Paris Mill K t. Schefer kollesiyonu S u ppl. turc. Nu. 1156 ( Tezkiret iil-kat-
ttn) ve Nu. 1160m (IV . Murad a sunulmu olan bir eser) da yukarda kaydedilen eser
lerden ikisi olmas mmkndr.
 8. Muhtasar zeyl-i At : At-nin tannm tezkire
sine zet bir zeyil; bk. Hanfzde, H . K ., Nu. 14937de.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Fatn, Tezkire, 194; SO, III, 87 v.d.; Sami, Kamus
l-alm, 2620 v.d.; OM, I, 168 v.d.; Ahmed Hilmi, ZiyreUi evliya,
(stanbul 1325), 155-157; GOD, IV, 300 v.d.

294. s l e y m A n f e y z p a a
Sleyman Feyz Paa aslen Krttr. stanbula gelmi
ve orada her eit bilim renmi, bir ok defa reisslkttb
olduktan sonra kendisine vezirlik rtbesi verilmitir.
3. Ramazn 1206/25. IV. 1792de son memuriyeti olan
Haleb valiliinde iken lm ve eyh Ebbekir zaviyesine
gmlmtr. Biyografyasma ait tarihler SO, III, 90da
vardr. orumda kendisinin kurmu olduu byk bir
ktphane bulunmamaktadr (bulunmakta idi ?).
Sleymn - Feyzi Paa bir ok din eserler yazmtr.
Bunlarn arasnda bir trke Krk Hads ( Hads-i Erbabn)
tercmesi vardr (bir nshas stanbulda Yldz Ktpha-
nesindedir). 1190/1776 ylnda Mektbt es-seltn fiH-mu*-
hedt ve'l-fermn adnda siyas ve tarih bir eser yazmtr.
YAZMALAR Kahire, TK , 251 v.d. (Yalnz ikinci cz).
KAYNAKLAR : Ahmed Resm, Sefnet er-rii'es, 120 v.dd.; SO,
III, 90; OM, III, 177.

295. MEHMED, ESRRDEDE

Esrrdede adyla anlan Mehmed Galata Mevlevihanesi

eyhi air nl Esad Giib Dedenin1 mrid ve mahremi
idi. eyhinin lmnden bir yl sonra 1211/1796da lm
ve bu Tekkede gmlmtr.

1 Glib Dede'nin d rn' 1253de Buiakda kmtr (124-f-164 S. by. 8). eyhin Hiisn
re-ak adh mehur bir eseri de 1304\ie kmtr. 266 s. k. 4 biiytikliinmedir. Glib Dede
Onsekizinci yzyln en byk Osmanl airlerinden saylmaktadr; bk. GOD, IV , 378-431; OM,
II 351; Hakk gazetesinin haftalk ilvesi, stanbul Haziran 1328.
 Esrrdede bir ok menzumelerden baka Mevlevi der
vileri arasnda yetien airlerin hayatlarn bildiren Tez-
kire-i Car-i Mevleviyye adl bir eser yazmtr. Bunda
iirlerinden rneklerle beraber iki yz Mevlevi airinin bi-
yografyas vardr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., 1257 {Fliigel, Katal, II, 412
v.d., orada yanllkla eser Esad Glib Dedeye maiedimitir); Paris;
Mll Kt., suppl. turc Nu. 1090 (Schefer kolleksiyonu); Kahire, TK,
182 v.d., ve belki de stanbul Ktphanelerinde.
BASIMLAR : Eserin asl baslmamtr, fakat 1309da stanbulda
Sem-hne-i edeb adyla baslm oan (262 4 S. 84) l Enverin eseri
buna dayanmaktadr.
KAYNAKLAR : Al Enver Sem-hne-i edeb, nsz; SO, I, 329
v.d.; OM, II, 80 v.d.

296. SADULLH EN YER

Enver Trabzonludur. Doduu yl bilinmiyor. re
nimini bitirmi olduu stanbulda gen yanda iken Bab-
liye girmi ve 1182 sonu 1769da sadrzram Al Paa
Rus seferine gittii zaman ekilmi olan Mszdenin ye
rine vakanvis olmutur. Sekiz yl sonra bu greve Haan
Behcet (bk. Nu. 280) tayin edilmi ise de hemen biraz
sonra onun yerine de merzde Sleymn (bk. Nu. 281)
gemitir, merzdenin tayininden (evvl 1190/Kasm
1776) onsekiz ay sonra sadrzam Dervi Mehmed Faa ve
eyhlislm Mehmed Esad Efendi ile dost olduu iin
Enver tekrar bu mevkie geirilmitir. Bundan yl sonra
sadrzam Silahdr Seyyid Mehmed Paa, imdiye kadar
toplam olduu tarih notlar Padiaha sunmasn ve ken
disinin sedarete gemesi trihinden balamak ve bu yeni
liin tarih ve Devlet iin de yeni bir devir olduunu belirt
mek suretiyle bamsz bir zeyil yazmasn art koarak
onun grevde * kalmasn onaylad. Zul-kade 1197/Ekim
1783de Byk Tezkireeilih^e tayin edilip vakaniivislik is
lerini Ahmed Vsfa brakmcaya kadar (Cevdet, Tarh, II,
 153) Enveri daha bir ok grevlerde bulunmutur, (1184-1167
de Terifat; 1187-1190da Cebeciler Ktibi; 1190-1196da
Terift 1196-1197de Mevkft) : 1202/1788 ylnda
nc defa vakanvis olmu ve bu sfatla sadrzam ile bir
likte seferlere (Avusturya-Rusya-Trkiye sava) gitmi fakat
1206/1791den sonra stanbulu terketmemitir. Bundan
iki yl sonra Anadolu Muhasebecisi tayin edilmitir. 11 veya
13. Rebi5 II. 1209/6 veya 8 .X . 1794de hemen hemen 60
yanda iken stanbulda lmtr. skdarda Karaca
Ahmed mezarlnda gmldr; bk. OM, II, 23.
Envernin ok kere can skc ve tatsz olmakla birlikte
kolay anlalr bir uslupla yazlm olan kronikleri aada
gsterilen zamanlara ayrlr :
Birinci Kronik vakanvislie tayin edildii 1182/1769
tarihinden balayarak III. Mustafann lmne kadar
(8. Zul-kade 1187/11.1.1774) Osmanl tarihini ve kk
Kaynarca baryla sonulanan ve kendinin katlm olduu
Rus savan anlatmaktadr.
kinci kronik birincinin devamdr. I. Abdhamidin
clusuyla balar. Rus harbinin gidiini anlatr ve Kk
Kaynarca baryla biter.
nc kronik bir ka ay sonra 6. evval 1188/10.X II.
1774 ile balar ve sadrzam Paanm 1193 abn 1779
Austosunda Srgne gnderilmesiyle biter. Bunda mer-
zade Sleymn Efendinin yazlarndan yararlanmtr.
Drdnc kronik de ncsnn devamdr; Enver
yeni sadrzamm yukarda bahsedilen biimde isteini ye
rine getirmek zere buna nsz yazmtr. Bu 1197/b.
Kasm 1783 yl ile biter.
Nihayet beinci kronik sylenildii gibi Envernin de
katlm olduu 1202/1788 Avusturya- Rus- Trk savan
anlatr. Bu iki ksma ayrlr. Birincisi I. Abdlhamidin
lm (7.4.1789) kincisi de Fa baryla (19. Ocak.
1792) biter.
 ok kere nemsizleri etraflca ve nemlileri ksaca anlat
m olduundan olaylarn tasvirinde bir l yoktur.
YAZMALAR I. Kronik : tam olmayan bir kopyas Viyana, Mill
Kt., Nu. 1117 (Flgel, Kat., II, 299 v.d .).- I. IV. Kronik : Berlin, Dev
let Kt., or. 8 2069; Viyana Mill Kt., 1118 (Flgel, II, 300 v.d.).~
II. Kronik : Viyana, Kons.- Akad., Nu. 268 (bk. Krafft, Kat., 101
v.dd.); Kahire, T K , 213 (Tarh el-Enver, 1182-1187).- V. Kronik :
Viyana, Mill Kt., Nu. 1119 (Flgel, Kat., II, 301 v.d.); Londra, Brit.
Mz., or. 6624, Lund, Nn. 61; Kahire, TK , 167; stanbul, Esad Ef.,
Nu. 2089; Halet Ef., Nu. 590; Yahya Efendi Nu. 253.- tsmil Rahmi
bu kronikleri ilemei zerine almt, bk. Pertsch, Trk. Hss. Berlin,
Nu. 208 a-f, S. 235 v.d.
BASIMLAR : J. Reinaud tarafndan bahsedilen Bulak basm
(bk. Journal Asmtique, VIII (1831) 336 ye Temmuz 1843, S. 35, Nu. 35,
bundan da Zenker, BO, Nu. 940) mevcut deildir. Envernin I. ve II.
kroniklerini Vsf Efendi Tarh9inin ikinci ksm iin esas tutmutur;
h. Vsf tarihi, I, 315 ve II, 3 (stanbul 1219).
KAYNAKLAR : O. M. v. Schiechta - Wssehrd, OGNZ, 15 v.dd.;
GOR, IX , 209 v.dd.; SO, I, 440; Cemleddn ayn-i zref, 17, 57; Cevdet,
Tarh, VI, 137 v.d.; Fatn, tezkire, 20; Ed, II, 28 v.d. (J. H. Mordtmann);
OM, III, 22 v.d.

297. AHMED BEHEDDN ClZYEDRZDE

Ahmed Beheddn Bursaldr. Hac Hseyn Aazde
Mahmd Efendinin oludur. 1154/b. 19.III. 1741Jylnda
domutur. Hoca brahimden Arapa, Kalyakzdeden
farsa okumutur. Cumada I. 1173/Aralk 1759da stanbul
da mderris, Rebi II. 1206/Kasm 1791de Haleb kads
olmu, Ramazan 1208/Nisan 1794de Bursada lp orada
gmlmtr. Slihyye adndaki tarih eserini ( Vefeyt-
nme) nasl yazm olduunu kendisi anlatmaktadr : 1185-
1187 yllarnda ateli bir hastala tutulmu olduu srada
Osmanl tarihi ile uratn ve zellikle Sadeddni okudu
unu ve o zaman hizmetinde bulunduu Kaptandery
Cezirli Haan Paa (bk. E d , I, 1084 v.d.) Bursaya sultan
trbelerini ziyarete gittii zaman, Paanm kendisinden
sade bir uslupla Osmanl hkmdarlarnn tarihini yazmasn
istediini syler. Eser, Sadeddn3 esas tutularak yazlm
ve 1187/b. 25.111.1773de bitmitir; eserin asl Bursada
iken Hekimba Mustaf Behet; Efendi tarafmdan (lm.
Nisan 183; SO, II, 31) 1235 ylnda kopya edilmitir.
YAZMALAR: Berlin Devlet Kt., Nu. or. 2 3347; stanbul,
Esad Ef., Nu. 2403; Kahire, TK, 194 (Tenkh-i tarh); Bursa; Bk. OM,
III, 30.
K A Y N A K L A R : Cemleddn, ayn-i zref 22 v.d,; Ahmed Rifat,
ravzet Uaziziyye, 179 (Ayn-i zref9dan); OM, III, 30.

298. HALL NUR

Feyzullh kir Beyin olu ve sadrzam Abdullh
Nil paanm (Bk. Nu. 250) torunudur. 1199/b. 14.X I.
1784de Hocagndan olmu ve Rebi II 1209/Ekim-Kasm
1794de Mliye tezkirecisi ve kk rznmeci oluncaya
kadar bir ok memuriyetlerde bulunmutur (bk. SO, IV,
590). Nihayet Envernin lmnden hemen sonra vaka
nvis tayin edilmitir. 1213/b. 15.VI.1798de Boazi
indeki kknde lm Eybde Kk Emr Efendide
gmlmtr. Kaymbabas stanbulda kendi adyla anlan
bir Ktphane vakfetmi olan eyhllislm Mustaf Air
Efendidir.
Nurinin III. Selime ithaf edilmi olan kronii slu
bunun incelii ve iindekilerin doruluu ile sivrilirse de
iinde dikkate deer bir ey bulunmaz. Ysfm 1209/b.
29.V II. 1794 ylnn ilk olaylaryla biten ikinci zeyilinin
kald yerden balayan bu eserde Halil Nr vakanvislie
tayininden Franszlarm Msra hcumlarna, yani hemen
kendi lmne kadar geen btn olaylar anlatmtr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1137 (Fliigel, II, 312; GOR,
IX , 223-234, iindekiler hakknda bilgi ile); London, Brit. Mz., Nu,
or. 3209 (Rieu, CTM, 58 v.d.); stanbul, ir Ef., Nu. 239 (Kaymbabas-
mu vakf); Kahire, TK, 178 v.d. (1209*dan 12Fe kadar).

1 H atta eserin Tc l'ievrhrn aktarlm yahut ondan zetlenmi olduu sylenilebilir.

 KAYNAKLAR : Fals, Tezkire, 421; SO, IV, 590; GOR, IX , 223-
234; (KM. Schecht# - Wssehrd, GJVZ, 9, 33; III, 156; Cemleddn,
ayn-i zref, 59; Ahmed Cevdet, Tark, "V, 137.

299. 17-19. YZYIL OSMANLI SEFARETNAMELER

J8v. Hammer, GOjRnin dokuzuncu cildinin 303-334nc
sahifelerinde Osmanl Devletinin kuruluundan Kk Kay
narca barma kadar Avrupa, Asya ve Afrika devletleri
tarafndan Babaliye ve BabIaliden bu devletlere gnde
rilmi olan elilikleri devletlerin alfabetik srasna gre
yaynlamtr. Osmanl devleti ile bat ve dou devletlerini
birbirine balayan, eski ve geni ilikiler bundan anlal
maktadr. On yedinci yzyln ikinci yarsndan sonra bu
eliler yakut maiyetlerinden biri elilik seyahetine ait
izlenimlerini yazmaa ve bunu memleketlerinde yaymaa
balamlardr. Daha ok Venediklilerin RelationrieTyle
mukayese edilebilecek olan bu sefaretnmeler.kltr tarihi
bakmndan ok ekici ve deerli kaynaklardr. Garp dn
yasnn Osmanl dimalarnda nasl .yanklar uyandrd
bunlardan aka anlalmaktadr. Tasvirde ve bat alemi
nin durumunu anlayta ve ona deer veride okluk ol
duka safdilne olan bu sefaretnmeler ara sra grmelerin
ak hakknda etrafl bilgi verdikleri iin nemli tarih
belgeler halini almakta ve ayrca siyas belgeleri tadklar
iin bu deerleri daha ok artmaktadr. Ondokuzuncu yz
yln ortalarna kadar bu elilik seyehatleri Bat memleket
lerinde heyecan uyandran temaalar tekil etmilerdir.
Bunlar hakknda o zamanlardan yalnz risaleler deil gra
vrler ve tablolar da kalmtr. Saltanat hzinesinden ireti
olarak alman eya ile gsterii bir kat daha artan bu ya
banc kafilelerin geilerini, saray sanatkrlar resimlerle
tesbit etmek frsatn karmamlardr. zellikle Fransada
byle bir elilik kafilesinin ehre girii gzel sanatlar iin
ok sevilen bir konu oluturmutur.
 imdiye kadar bu kitapta izlenen zaman, sras bir yana
braklarak Osmanl elilik seyahatlerinden birer sefretnme
brakanlar kendi aralarndaki zaman srasna gre aada
toplanmtr. J y. Hammer hu alandaki ilk denemeyi yapm
ancak bunu ok ileri gtrememitir; bk. AFGH., X III
(Viyana 1822), Nu. 48/49, 51/52, 63/64. srf bibliyografik
toplamalar; F* Babinger, OLZ, X X V (1922), 216 v.d., Fr.
Taeschner, ZDMGf L X X V II (1923), 75 v.dd., ve Bnrsaf
Mehmed TMr? OM, III, 189 v.d.daki geni makaleler de
vardr. Aadaki iste sylenilen yerlerdeki bibliyografyay
biraz oaltmaktadr. Bu konu iin Sad Beyin Sefirler
ve-ehbenderler (stanbul 1307) 88 S. 8, adl kltr tarihi
eserine bakmal
1 KARA MEHMED PAA, nceleri Bostanclar Oda
Bas iken 1075 Recebi/Ocak 1665de Rumeli Beylerbeyi
rtbesi ile Byk Eli olarak Viyanaya gnderilmitir.
Maiyeti 150 kii idi. Bunlardan ellisinin memuriyetinin
zel unvan vardr. Bu sefaret iin Bk. GOR^ VI, 149- Kara
Mehmed Paanm maiyeti arasnda Seyyah Evliy elebi
vard. Kendi bildirdiine gre EMiy elebi Viyanadan
Orta Avrupa9y a seyehate devam edip eliden ok sonra s
tanbula dnmtr* Seyhetnmenin ne yazk ki baslmam
olan yedinci cildinde (Kitap yazldktan sonra baslmtr,
eviren) bu elilik hakknda da yazlar yazmtr. Bunlar
bir dereceye kadar en eski Osmanl sefretnmesini tekil
etmektedir.
SEFRETNME : Rid, Tarh; Birinci basm, I.
Cild., 31 v.dd.; 17. yaprak kalnlndaki Relazione di cio,
che e passao circa Vambasciata solenne iurchesca neti* anno
1665 e 1666 da nemlidir. Bunu imparatorluk ba tercman
Franz; von Mesgnien Meninski (lm. 78 yanda iken 8 .X I.
1698 de Viyanada Leopoldstadtda; lm vesikasna gre)
yazmtr ve eser Ev-S aray-ve Devlet arivinde (=Baus~
Hof-und Staatsarchiv) bulunmaktadr, bunda o zamandan
 beri btn trk elilerinin karlanmasnda uyulan protokol
bulunmaktadr; bk. GOJ, VI, 149, Not. f., sonra Mehmed
Zek- Edebiyyt-i Ummiyye Mecmu*as* Nu. 77 (stanbul
1335), 866-872.
TERCM ELER: J. v, Hammer, AFG H , X III (Viyaaa 1822),
[257 vld. (Riddea almtr).
2. ZULFIKR PAA : Viyanaya gnderilmitir-1099/
1688) Bk. yk. Nu. 202.
3. BRAHM P A A : (lm. 1133/1720; bk. SO, I,
120) ikinci Defterdrd. 1718 yaznda (Babn 1131) Pasa-
rofa barnn onaylanmas iin Rumeli Beylerbeyi rtbesi
ile Ve ok byk bir aa ve debdebe ile Osmanl bykelisi
olarak Yiyanaya gitmitir. Maiyeti yediyz altm kii
idi. Yiyanaya gelii (28. Ramazan 1131/14. V III. 1719)
pek byk bir heyecan uyandrmtr; bk. GOR? VII, 247
v.dd., ve orada S. 248, not ada bahsedilen varakalara.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nn. 1090 (Fliigel, Katal., II,
282).
BASIMLAR : TOEM, 40. say (1334), 212-226; TERCMELERE
baknz.
TERCMELER : J* t. faramer, A F G H , X III (Viyana 1822), 273
v.dd.; 341 v.dd.; F. v. Kraelitz - Greifenhorst, Bericht ber Zug des Gross-
botschafters brahim Pascha nach Wien im Jahre 1719. m Original-
exte herau$gegeben%bersetz und erlaeutert. S B W A W , 158. Cild (Viyana
1907) de,
KAYNAKLAR : GOR, V II, 247 v.dd., 256; Rid, tarh (Birinci
basm), II, 492, 561; TOEM, 40. say (1334/1916), 211 (Ahmed'Refik).

4. AHMED B R R EFEND, Yanldr, 2. Rebi I,

1135/11. X II. 1722?de stanbulda lmtr. Osmanl top
raklarndan gemek zere ran ile Almanya arasnda vuku-
bulacak ticarete ait olup Pasarofa barnda temas edilen
ileri halletmek zere 1132/1720 ylnda ran a gitmitir.
YAZMALAR : Viyana, Kons.- Akad., 281 (Krafft, Katal., 106
v.d); Basel, Dr. R. Tschudi Kolleksiyonu; Paris, Mill Kt., anc. fds.
turc 40 (CataL, 358) ve Rid yazmalarnda. Bk. Nu. 299 not. 2.
 BASIM LAR : Rid, Tarki birinci basm, III, ypr. 93 ila 100;
Reation de Dourry Effendy, ambassadeur de la Porte ottomane pres la
cour de Perse, en Turk (Paris 1820), 32 S. 4,
TERCMELER : Prodomus ad tragicam vertentis belli persici his-
toiam seu legationis afulgida Porta ad Sopkorum regem Szah Sultan Hussein
a. 1720 expeditae autkentica relatio, quam redux e Perside Legatus Durhi
Effendi Turcarum mperiatori Achmet III. inscripto consignavit. Ex
turcico, additis scholiis, latine facta a P. Thaddaeo Krusinski, S. J, Mis-
sionario Persico. Leopoli, typi collegii soc. Jesu, 1733, X , 283 S. 4 1.~
L. Langl&s, Reation de Dourry Efendi et suivie de VExtrait des Voyages
de Petis de la Croix , redig par lui-meme. Paris 1810, VIII, 188 S. 8 (Gen
dilci Mr. de Fiennesin 1745 tarihli yazma Franszca tercmesine daya
nlarak yaynlanmtr.).
5. MEHMED SAD, Y R M SEKZ ELEB : (lm.
1145/1732; bk. SO, IV, 226). 1132-3/1720-1 yllarnda Os-
manii elisi olarak XIV. Luinin sarayna gitmitir. Parise
girii pek byk bir heyecan uyandrm ve bir ok resim ve
yazlarla tesbit edilmitir.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 186 (Pertsch, Katal., 212
v.d., elilik seyahatinin ayrntl tasviri); Gotha, Memleket Kt., Nu.
148 (Pertsch, Katal., 120; Ridin eserinden alman daha ksa bir tertibi);
Viyana, Mill Kt., Nu. 1093 (Flgel, Katal., II, 284); gene orda, Kons.-
Akad., Nu. 280 ( yazma bk. Krafft, Katal., 106); Uppsala, niv. Kt.,
Nu. 294; sonra Ridin eserinin yazmalar, bunlarn iinde sefretnme-
nin ksaltlm bir tertibi bulunmaktadr.
BASIMLAR : Bk. Rid, Tark, III, 82b-92b (Ksaltma); stanbul
1283, 83 S. 8 (bk. Journ. Asiat., 1868, * 485); Relation de Vambassade

1 Ahmed Drr Efendi sefretnmesimn (bk. Slim, 239 v.d .; SO, II, 337 v.d.) brhm
Mteferrikann eseri olan Tarh-i Seyyh'o. (Papas Krusinkinin latince yaym ) dayanp dayan
m ad keyfiyetinin kemiz aydnlanmam olduunu itiraf etmek mecburiyetindeyim, (bk.
benim Stambtler Buchtvesen im 18. Jahrhunderty Leipzig 1919, S. 13 .d.). Bu Tarh-i seyvhn
[Yazm l. Berlin, Devlet K t., Nu. 228 (Pertseh, Katal., 254 v .d .); Leipzig, niv. - K t., Nu.
1024 (Devam Viyanadaki gibi, Kons. * A k.; bk. K . Voilers, Katal., 358 v.d., buna gre esere
Tarh-i Ndir h ad da verilmektedir; bk. bunun iin M. W*ckerhauser, Chrestomntfie
(V iyana 1853), 195-2211deki ksaltmalara]; Viyana, Mill K t., Nu. 973 (Flgel, Katal., II,
194); gene orda, Kons. A kad., Nu. 262 (bunun devam ; bk. Krafft, Katal., 98)) ilk basm Sefer
1142 bamda/uatos 1729 sonunda stanbul dadr (bk. bunun iin G. B. Toderin, Letteratura
turehesca, I II, 34 v.d d ) ve 2227de tekrar baslmtr ( Tarh-i Afgn, 174 S. 8). Bu eserin
Drrf Efendinin sefretnmesyle ne derece ilgili olduu ancak hem basmn hem de tercmelerin
esasl bir surette incelenmesinden sonra anlalabilecektir (bk. benim Stambuhr Buchtvesen im
18. Jhdt., 13. not). Bk. Hanfede, H. K -, Nu, 14536*de.
de Mohammed Efendi (Texte turk) L'usage des eleves de UEcoe royale
si speciae des langes orientales vivantes. Paris 1841 80 S. 8, P.. Jauhert
tarafndan yaynlanmtr
TERCMELER Relation de Vambassade de Mehemet Effendi la
cour de France en 1721 ecrie par Lui-meme et traduite du turc (Julien-
Gaude Galland tarafndan), stanbul ve Paris 1757, 12. Bu tercmenin
veya daha eski bir franszca tercmenin yazmalarna ok kere tesadf
edilmektedir3. Sefretnmeden paralar aadaki eserlerde bulunmak-
tadr : G. B. Toderin, Lettaretura turckesca, III (Venezia 1787), 185 v.dd.;
(Bernard) Baron arra de Vaux9 Les penseurs de L'slam, I (Paris 1921),
253 v.dd. ve dubigny, Revue dhistoire diplomatique, III, Cild. (Paris
1889), 1. Say, S. 78-91; 2. Say1S. 200-235 ( = Un amhassader turc
a Paris sous la regencc, Ambassade de Mehme-Effendi en France, dapr&s
la relation ecrite lui m&me et des documents inSdits) Joim Seeker* Voyage
d*un ministre ottoman (Mehemet - Effendi), Monpelier 1874.
6. MUSTAF NAZF : bir defa Polanyaya gnderil
mi olan tezkireci Mustaf Mnf (bk. GOR, VII, 521; lm.
1156/1743; Fatn Tezkire, 308) ve vakaniivis Mehmed Rid
beraberinde olduu halde 1154/1741 yhnda eli olarak
rana gitmitir. 1159/1746 ylnda ikinci defa rana gn
derilmitir (bk. GOR, V III, 7 9 , 6 9 ) .
YAZMALAR : Basel, Profesr Tsdhudi kolleksiyonu; Kahire, TK,
208.
BASIM LAR : tmm, tarh, yapr. 86a aadan yapr. 90bye kadar.
K A Y N A K L A R : GOR, VIII, 28, 69, 79; SO, IY , 561,
7. MEHMED SAD PAA : Yirmi Seki eleMnin
(bk. Nu. 5) oludur. sve kral X II. KarPm borcunun
arta kalanm tahsil etmek zere 1145/1732 ylnda Stock-
holma gitmitir (bk. GOR, V II5 416).,
BASIM LAR : TOEM , II. say, S. 658-677.
K A Y N A K L A R : SO, III 29; GOR , V II, 416, 449; Fatfin, Tezkire, 411.
8. MEHMED EMN : Vidin kalesi kumandam Ysuf
Paann oludur, 1163/175de stanbulda lmtr (bk.
O M , III, 22). 1151/1738 ylnda eli olarak Rusyaya gitmitir.

2 Bk. msl. Berlin Devlet K iit., Yazm . H am ton 563e : R ecueil ontenant la Traduciion
des E eiations de PAm bassade de M ehem rt B ffen d y en F ran ce et celle de D o u rry E ffen d y en Perse.
Sonunda trke metin. vw dtr.
 YAZMALAR : stanbul, Murad Molla Ktphanesi, bk. OM, III, 22*
BASIMLAR : Mnir Aktepe, *Mehmed Emn Beyefendi (Paa)nin
Rusya Sefareti ve Sefretnmesi. Ankara, T .T .K . Basmevi. 1974. I X +1L73
S. 8. (evirenin ilvesi).
KAYNAKLAR ; OM, 111, 22; SO, 9 40L Miink Aktepe, yakardaki
eser.
9. MUSTAF HATT : Nianc rtbesiyle Osmanl
elisi olarak 1161/1748 ylnda Viyana5ya gitmi ve izlenim
lerini ekici bir sefretnme9de' toplamtr. Bu sefretnme
yeniden ncelenmee deer.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., Nu. 187 (Pertsch, Katal., 213);
Basel, Prof. Dr. R Tschudi kolleksiyonu,
BASIMLAR : Tarh, ypr. 190a-196b.
TERCMELER : Gesandtschafsbeshreihung des im Jahre 1748 nach
Wien geschickten rUernuntius Chatti Efendi, bersetzt von J. fammer3
sterr. Zeitschrift fr Geschichs-und Staatskunde von J. P. Kaltenbaeek?
yl 1823, Nu. 27, 28, 30, 31, 509 79, 80, 86sdaa
KAYNAKLAR : J* v . . Hammer in almancaya tercmesi; G0?9
VIII, 106; SO, II, 280.
10. RAHM EFEND : Krmldr, rana gitmitir;
bk. yk. Nu. 259.
11. MSTAF DERV MEHMED : 1168/1755 yln-
da eli olarak Rusyaya gitmi ve dndkten sonra izle
nimlerini yazmtr (bk. GK, VIII, 188 v.d.daki mizaM
imalara).
BASIMLAR : Vsf, tarh, ypr. 64 v.dd.
TERCMELER : Relation de Vambassade du dervich Mehemmed
Efendi a St. Petersburg en 1168 de Vhegire (1754), J. Bumoret tarafndan
Journ. Asim., Y1I (1826), 11 v.dd.*da.
12. AHMED RESM EFEND : 1757 ylnda Viyana
ve 1763 ylnda da Purusya Sarayna gnderilmitir; bk. yk.
Nu. 288.
13. OSMN EHB * 1171 Seferinde/1757. Ekimlinde.
I, Abdulharaidin elisi oiarak Saint Petersburg5a Byk
Katerinanm Sarayna gitmitir. Rus hkmet merkezini
ve nemli devlet adamlarn tasvir eden sefretnme*si zel
likle ekicidir; hayat iin bk, S, III, 178*
 YAZMALAR ; Paris, Mill.Kt., Supl m n , 1040 (Schefer Kollek
siyonu).
BASIMLAR : Vsf, tarh, birinci basm, ypl 138-141.
14. HACI AL AA : Zitovludur, bunun iin de
Zitovlu diye anlr. Cumada II. 1174/Ocak 1761de lm
tr. 1168/1754de III. Osmann clusunu bildirmek zere
(bk. GOR, V III, 176) eli olarak Polanyaya gitmi ve
manzum bir sefretnme yasmtr.
KISALTMALAR : TOEM, III, C., 777 v.dd.
15. MEHMED EMN NAHF : Rumanzov ile bira-
kma grmelerinde bulunan ve bar imzalandktan sonra
1188/1774de St. Petersburga gnderilmi olan Abdlkerm
Paann seyahatini yazmtr. Abdurrahmn b. Nasr b.
Abdullhm el-nech el-slk f siyset el-mlk (bk. JT.
Nu. 14120 ve Brockelmann, G AL, I, 461) adh siyaset bil
gisine ait kitabm trkeye eviren de (3. basm : stanbul
1286, 152 s. 8) bn kiidir.
YAZMALAR : Kahire, T K , 207.
BASIMLAR : Sefretnme-i Abdlkerm Paa : stanbul 1316* 71
S. 8.
16. NECT : Defter Emmi idi 1089/1775 de Rusyaya
gnderilen sefaret heyetinin seyahatini tasvir etmitir.
YAZMALAR : stanbul, Esad Ef., Nu. 2278.
17.-AHMED VSIF, Vakanvisttir 1201-3/1787-8 yl
larnda eli olarak Madride gnderilmitir. Seyehatnamesi
iin bk. a. Nu. 304.
18. AHMED AZM EFEND : (lm. 1236/1821; bk.
SO. III, 466) Eli Ahmed Resm Efendinin (bk. Nu. 288)
yeenidir. 1763 ylnda onunla birlikte Berline gitmi ve
12. Kasm 1790 (1205)da, son saltanat deiiminde vuku-
bulan tebriklerine cevap vermek bahanesiyle hakikatte
Rusyaya kar baz anlamalar yapmak zere olaanst
eli olarak II. Friedrich Wilhelmin sarayna gnderilmitir.
YAZMALAR : Halle, Deutsche Morgenlaendische Gesellschaft k
tphanesi; Basel, Prof. Dr. R. Tschudi Kolleksiyonu; stanbul, Esad
Ef., Nu. 277
 BASIMLAR : Ahmed Cevdet, Tarh., birinci basm, V. C* (stanbul
1278),. 411 v.dd.; stanbul 1303, 72 S. K. 8.
TERCMELER : Azmi Efendis Gesendschaftsrei&e an den preussi-
seken Hof. Ein Beitrag zur Geschichte der dipiomatisehen Beziehungen
Preussens zur Hohen Pforte unter Friedrich Wilhelm II.,. Yon Dr. Otto
Miiller - Kakham, Berlin, 1918, 113 S. 8 - ( = Trkische Bihli&theh
19. Cild).
19. EB B E K R RTB : 1214/1799 da Rodosta l
mtr (bk. S, II, 346). 1206/1792 ylnda aradaki mevcud
karlkl bar teyid eden bir hatt-i humayunu gtrmek
ve III. Sultan Selimin clusunu bildirmek zere Yiyanaya
gitmitir. Orada syledii nutuklarn yazmalarn Viyanada
Mill Ktphanede Nu. 1127dedir (bk. Flgel, Katal.,
II, 306. iindekiler hakknda bilgi vardr3.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1285 (yalmz fihrist; bk.
Flgel, Katal.9(II, 437); stanbul, Esad Ef., Nu. 2235.
20. YSUF AGH E F E N D 4 Giridiidir (lm. 1239/
1823; bk. SO, IV, 671) 1208/1794 ylnda eli olarak Lond
raya gitmitir.
BASIMLAR : Ahmed Cevdet, tarh (Birinci Basm), VI, 142, 290 v.
dd.; VI (kinci basm 1309) 377-385; bir ksm, Edebiyti Ummiyye
mecmas, II. C., 28. Say (stanbul 1917), S. 36-41, Mehmed Zeki Bey
tarafndan incelenmitir.
TERCMELER : Account of the Mission of Yusuf Agha, ambas-
sador from Turkey to the British Court, translated from the Turkish by
joseph v. Hammer, Transactions o f the Royal Asiatic Society, III. Cild,
Londra 1833de, (8 Receb 1209/30.1.1975de Kral tarafndan kabul
anlatan takrirm trkeden tercmesi).
21. MUSTAFA RSH : BabaHde memur sonra da
reis-lkttb olmutur (Bk. Ahmed Resm, Halfet er-res,

3 B k. bunun iin GOJD, IV , 418 v.d. orada J. v. Hammer kendi hayat v e Trk etderi
tarihi bakmndan ok dikkate deer olan u szleri yazmaktadr ; 1792 yaznda her gn eli
Rtib ve maiyetini ziyaret etmesi sayesinde bu tarihin yazcs, trke konumada ilk melekeyi
kazanmtr vsr. R tib in Viyana ark Akademisi iin yazm olduu kaside Fundgruhen des
Orientst I. Cild (Viyana 1809), 81 de yaynlanmtr.
4 Bahas Sileyms Peah Efendi adnda biri olup Mora ihtilli tarihesi adyla 1770 yln
daki Mora isyanma ksa bir tasvirini yazmtr bk. OM , I I I , 187, 1 v.d d ., ancak orada yazmann
nerede bulunduu sylenmemitir.
140 v.dd./ ve SO, II, 347), 1218/1803de lmtr. Rus
hkmet merkezine gnderilmi ve Ya barnn imza
sndan sonra (1205/1792) Cumada II. 1207/1793 banda
Sta Petersburga gelmi ve oradan Zul-hicce 1208/Temnraz
1794de stanbula dnmtr. Sefretnmenin tarihi deeri
II. Katarinanm sarayndaki byk bir ok devlet adam-.
arenin ahs tanmaya dayanan tasvirlerine dayanmak
tadr (OGNZ, 16)!
YAZMALAR : Yiyana, Mill Kt., Nn, 1150 (Fliigel, Katal., II,
319 v.d.; bk OGNZ, 16); Paris Mill Kt. suppl. turc Nn. 1025 (Sckefer
Kolleksiyonu); Kahire, T K , 178 (Tarh l-vekH)* 207; stanbul, Esad
Na 2281.
KISALTMALAR : Hayreddn Nedm, Bir elinin tarhe-i sefareti,
stanbul, 1333, 112 S. 8,
K AYN AKLAR : OGNZ, 16; k m ei Resmi ve SO, II, 347).
22. SEYYD L Morali dr. Merali diye anlr. 1211-2
yani 1796-7de Osmanl elisi olarak Paris e gitmitir.
BASIMLAR : TOEM , 20-24. say bk. ilveten 18. say S. 1120,
LEMELER : Maurice erbette, ne ambassade turque som e- di-
rectoire. Paris 1902 (Fransz vesikalarna dayanlarak)*
23. GLB SA D MEHMED PAA : Eski sadrzam,
1216/1801de Paris e gitmitir; bk. SO, III, 615 ^
BASIMLAR : Edebiyt-i ummiyye mecm9as, stanbul 1335,
Nu. 9 (S, 161-163); Nu. 10 (S. 180-181); Nn, II (S. 204-206) Nn. 12 (S,
222-223); Nn. 13 (S. 236-239), N h. 15 (S. 256), GlU Mehmed Paa
msveddesinden,
24. SEYYD ABDURRAHM MUHBB : bk. Nu. 309.

5 GSHb Sa d Mehmed Paa 1244-1828de B; Jiktsir de lmtr. OM . I H , 114 e gre Zi-

t o v bar grmelerinin nl protokoln yazmtr. B eyhlislm rif Minnketm ve dier
daha bir ok Osmanl makam sahiplerinin zendirmeleri ve para yardmlaryla Rcvbi l-ukud
adyla baslarak m skalan aralarnda taksim edilmitir. Bu eserin OGNZ, 17 v e 47, Nu. 45de
v e D W A W t phil. hist. K., V I K (1857), 285 de, O. M. v. Schlechta - Wsschrd e gre ancak 25-30
nsha baslm olup Osm ard kitaplnn en nadir paralarndan saylan 1787-1792 Avusturya-
R us-Trk savama ait Mkleme Mazbatas'mn aym olup olmadndan emin deilim. Bu eser
kk folio drt etliden ibarettir. Runarm birincisi 252 S, kincisi 205, nes 232, drdncs
de 159 S. feyklndedir; 1270 ve 1272 yllarnda stanbulda takvimhane matbaasnda
oaltlmtr. O. M . T. Schledhta - W ssebrdde tam serisi varJ. Bunlar bugim Viyana eski
Kozmlar Akademicisi ktphanesinde bulm ak m rid in olsa gerektir. kinci bir bask benim
ktphanemdedir.
 25. SEYYD MEHMED EMN VAHD PAA : bk.
Nu. 315.
26. SEYYD MEHMED REF : 1222/1807 ylnda
Babali tarafndan eli oiarak rana gnderilmitir. Mektub
kalemi memurlarndan idi. Receb 1224/Austos 83 da
lmtr; bk. SO, II, 412.
YAZMALAR : Ankara, Trk Tarih Kurumu Kt., Yazm. Nu. 53
(eviren).
BASIMLAR : ran Sefretnmesi, TOEM, 43 ve 44. saylara
(stanbul 1333/1917) ilve olarak kmtr, 31 sayfadr.Osmanh eli
lerinin hayat hikyelerini, grevlerini, eserlerini ieren bir kitap Faik
Reit Unat tarafndan Osmanl Sefirleri ve Sefretnmeleri ad altnda
hazrlanmtr. T. T. K. yaymlar, VII. Seri,5Sa. 8. tamamlayp yayn-,
layan. Bekir Stk Baykal, Ankara, 1968. IX . -j- 263. S. (eviren).

300, OSMN REMZ

OM, III, 106da hmzdenin (bk. A. Nu. 314) a'
da olarak gsterilen Osmn Remzi I. Mabmdun clu
sundan (Rebi I. 1143/Eyll. 1730) Nizm-i Cedidim, kurulu
una kadar1 (1215/1800e doru) gelen iki cidlik bir tarih
yazm imi. Hal tercmesi olarak yalnzca Tekirdal olup
Divan-i Hmyn kaleminde memur bulunduu ve 1237/
1821de ld sylenmektedir.
YAZMALAR : Bilinmiyor.
KAYNAKLAR : Fatin, Tezkire, 164 v.d.; OM, 111, 106.

1 H atta Onsekizmci yzyl Osmanl tarih eserleri hakknda bilgimiz alacak kadar azdr.
Mesel Parisde Mill Ktphanede suppl. turc Nu. 1029 (Schefer ko.) da I. Mahmd hkme
tinin (1730-1754) ve Belgrd barndan (1152*1740) nceki siyasal grmelerin olduka geni
ve bildirildiine gre anonim bir tarihi vardr. OM . I I I , 173, 13 de Musaff diye anlan Mustaf
adh birinin Tarh~i Mahmd evvel adh bir eserinden ksaca bahsedilmekte ise de ne yazan ne de
kitap hakknda bakaca bilgi verilmemektedir. Hicri on ikinci yzyln ortalarnda Osmanl
Hkmetin? vm ek iin arapa eserler de yazlm olduu anlalyor. Ancak hunar ya tann*
mamlardr, yahut da tarihi deerleri yoktur. ki misal veriyorum : Hanfzade, H . K ., Nu.
14906 da H ac elebi diye anlan Mehmed smet fo. fbrblm adh birinin 1139/1726 ylnda yaz
m olduu Fez il el-det)Jcf el-OsmSniyye adl bir eserini kaydetm ektedir. stanbul Esad Ef.,
Ktphanesinde Nu. 2337de, Kahireli bir bilgin olmas muhtemel olan Neemeddn el-Tmr-
ll el'merf eI-E*ber adh birinin 1156/1743 ylrnda bitirmi olduu el-mennn el-feth el-mpfhir
l-Osmn adl b ir eseri bulunmaktadr. B ylece, zamanla onsekizinc yzyl Osmanl tarih
olaylarm anlatan daha birok eserlerin kacan kabul etmek yerinde olur.
 301. MUSTAFA RESM.
Resmi mahlasl Mustaf vezir Memi Mehmed Paanm
sr ktibi idi. Sonradan hocegn'dan olmutur. Memi Meh
med Paanm lmnden (Sefer 1203/Kasm. 1780; bk. SO,
IV, 512 vd.) sonra Medineye ekilmi ve alt yl orada kal
mtr. Mustaf Resm 1214/1800 ylnda1 Vak?anme adyla
kk bir eser yazarak Cezzr Ahmed Paaya sunmutur.
Bunda Ahmed Paann 1213/1799 ylnda Bonapartela
olan savalarn ve Paanm Akkya ekiliini anlatmtr.
' YAZMALAR : bn el-mn Mahmd Keml Beyin ktphanesi,
stanbul (yazarn avtografyas.).
KAYNAKLAR : OM, III, 59.

302. HAAN ZZET

Haan zzet Darendelidir ve III. Selim zamannda
yaamtr. Hayatna dair daha esasl bilgi yoktur. Ziy-
nme adh bir eser yazm ve bunda sadrzam Ysuf Ziy
Paanm Krdistandaki tenkillerini ve Franszlarn M
srdan kouluunu1 anlatmtr. Eser bir mukaddime bir
destn ve bir de hatime den oluur ve eserin iinde birok
biyografik bilgiler ve zellikle Cezzr Ahmed Paamn (bk.
E d l, I, 1078) biyografy as vardr.
YAZMALAR : He~ halde stanbulda.
KAYNAKLAR : OM, III, 49.

1 Cezzr Ahmed Paa 1219-1804 ylnda ldnden OM , III, 59"da yazlm olduu gibi
kitabn 1224/1809 ylnda bitmi olduu kabul edilemez. v

1 Karahozde Mehmed Emin adl biri de Franezlann Msr Man ekililerini 1216/1801
yhnda yazd kiik bir tarih eserde anlatmtr; bk. OM , III, 49: yazmasnn nerede bulunduu
bilinmiyor. - Kahirede K raliyet Ktphanesinde (bk. T .K . 212) bulunan Gasevt-i Hseyn
Paa adh bir eserde 1216da (M art 1801 ba) Msrda skenderiye yaknnda karaya kp alt
bin kiilik bir kuvvetle ngilizlerin Franszlara kar atklar sefere katlan sadnazam ve
Kapdn-i Dery Kk Hseyin Paamn ( lm . 2. abn 1218/7.X I I . 1803; hk. J. H . Mordt-
m aan, E d , II, 367) Sava icraat anlatlmtr. Bu eser belki de eski Osmanl Gospfnmesri
slbunda yazlm olan en son halk kitabdr.
 303. MEHMED EMN EDB
Edb, Al Bey adl birinin oludur. renimini bitir
dikten sonra Terift Vekili olmu, 1202/13.X 1787de
vakanvis tayin edilmitir. . evvl 1206/Mays-Haziran
1792de Terift tayin edilmi ve lmnden sonra da
bu adla anlmtr. Vakanvis Envernin yannda ve ayn
sfatla almaa memur edilmi ve Enver (Bk. yk. Nu. 296)
sadrzamm maiyetinde Avusturya ve Rusyaya kar alan
sefere gittii zaman stanbulda kalmtr. SOya gre Edh
daha bir ok defalar vakanvis olmutur. Uzun sren has
talk istiraplarmdan sonra M. E. Edb ubat 1216/14.Y . 1801
de lmtr. Mezar skdarda Nuh Kuyusundadr.
Edbin vekayinmeleri iki ksma ayrlr: bunlarn birin
cisi Avusturya ve Rusyaya kar seferin almasndan (1202/
1787) Receb 1203/Nisan 1789da I. Abdulhamidin lmne
kadar, kincisi de III. Selimin clusundan 1216 ylnn so
nuna kadar (1792 yaz) gelir. Edb bakentde geen olaylar
yalnz kaydetmeyi yeter grp bunlar hakknda hi bir
yargda bulunmamtr. O. M. v. Schlechta - Wssehrde gre
bunlardaki en ekici ksm Vsf Efendinin spanya Sefa-
retnmesini ieren ksmdr1. Edbin airlii de vardr.
Divan deerliymi. Bununla birlikte Gibb, HOP, IV, 16L
notda ondan bahsetmemitir.
YAZMALAR : I. Ksm, Viyana, Nu. 1128 (Flgel, Kat., II, 307,
O. M. v. Schlechta, OGNZ, 32 v.d., Nu. 17); II. Ksm, gene orda, Nu.
1129 (Fliigel, Kat., 11, 307 v.d. GOR, IX , 218-223)2; Londra, BrJ*
Mz., or. 9470; Kahire, T K , 178 (1202-1206dan).
KISALTMALAR : TOEM, 8. Say. S. 500 v.dd.
KAYNAKLAR : SO, I, 317; O. M. v. Schlechta - Wsselr4, GVZ,
9, 32 v.d.; Cemleddn, Ayn-i zref, 58 v.d.; Fatn, Tezkire, 8; GOR.
IX , 218 v.d.; OM , II, 23.

1 Bk. Nu. 304 N ot 1. Bundan bu s e f ^ t*'s'rnemn iki defa vakamivklerin ederlerine gemi
olduu anlalyor.
2 Eb e ait olmas muhtemel bulunan 1130 numaral yazma iin Nu. 304n ikinci notun*
baknz.
 304. AHMED VSIF.
Ahmed Vsf Efendi Badadhdr, Halefe, Van ve Karsa
gitmi ve zellikle Arapaya almtr. Fakir olduu iin
yksek Osmanl memurlarnn hizmetine girmitir. Bylece
Kel Ahmed Paamn sonra da bza Mehmed Paanm ki-
tabcs olmutur. Bu srada Hulara esir dm bu esaret
iine yaramtr; nk iinde, Rusya ile Babli arasnda
derhal bar grmelerine balama niyetleri bulunan m-
poriterie Katerinanm kendi el yazs ile yazd bir mektubu
sadrzama gtrmtr. Vsf bundan sonra bir ok defa
lar kararghla bakent arasnda kuriye olarak gidip gelmi
tir. Sonradan birok eitli grmelerde hazr bulunmu
ve bunlara beceri ve baar ile katlm ve nihayet Bkre
bar kongresinde (1186/1772) tutanaklar yazmaya ( Vaka-
nvis) memur olmutur. Zulhicce 1197/Ekim 1783de En
vernin yerine (bk. yk. Nu. 296) vakanvis tayin edilmitir.
Be yl sonra olaanst eli olarak Madridde gnderilmi
ve bu seyahatini yazd bir sefretnmede genie an
latmtr x. Bu srada Rus - Trk sava baladndan Enver!
tekrar veknvislie tayin edilmi ve Edh (bk. Nu. 303)
de vekanvis vekili (yahut Rikb vakanvis) olmutur2.
Bylece Vsf geri dnd zaman Bir Babali memuruuy-
le yetinmek mecburiyetinde kalm, ancak III. Selim zama
nannda 1205/1791 ylnda ikinci defa olarak Ruslarla
yaplan bar grmelerine baaryla katldktan sonra
kendisine nemli bir memurluk (Anadolu muhsebecisi vekili)

1 Sefretrtmesi Ahmed Cevdet, Tarh, I II, 287 v d d .de vardr ve (Cas) Barbier de Meynard
tarafndan Journal A$iatique, V . Seri, 19. C. (Paris 1864) de S. 505-523de Ambassa.de de Vkis-
torien turc Vaif Efendi en Espagne (1787-1788), traduit sur la rndaction originale adyla Fran-
szcaya evrilmitir; Scfretnme,mn yazma bir nshas Kahire, T K , 193 v d . da bulunmaktadr.
Ankara, T. T. K . kt. Y az. Nu. 61*de de bir nsha vardr (eviren).
2 V sf spanya bakentinde iken Terifat Haan Efendinin yazm olduu tarihi yazlar
ieren ve Viyana Mill K t., 1130da (Flgel, Katal, II, 308) bulunan kitabn bu srada Vaka-
niivs vekili ve terifat olan Mehmed Emin Ediph eseri olmas muhtemeldir. Yazarn avtog-
rafynsmdan ekilmi olan bu yazmada bir ad yanll ohp olmad hakkmda hkm verecek
bir durumda deilim.
 verilmitir. Sonralar kimsesiz ve fakir, geim darl iinde
stanbulda yaamtr. Bir hkmet deimesi sonucu ele
geen baz mektuplarndan dolay Limniye yahut Midil
liye srlm ancak henz yolda iken hkmetin tekrar
deimesi zerine affedilmitir. Halil Nrnin (bk. Nu. 298)
lmnden sonra 1213/1798 de ikinci defa vakanvis olmu
ve Cumada I. 1220/Temmuz 1805de reHskkttb^ha yk
selmitir. Urad bir mide hastal vazifesini grmee
( engel olduu iin azledilmi ve uzun sren bir rahatszlktan
sonra 7. Rebi I. 1221/24.V. 1806da lmtr. Ahmed
Vsf ahsen irkin huylu, kendini beenmi, hasis, kskan
ve haddinden fazla haindi. Yaad mddete kendisini
kimseye sevdirememitir; bk. OGNZ, 7.deki makaleye.
Kendini byk bir air sanrd. Halbuki ancak orta dere
cede manzumeler yazabilmitir. Buna kar tarihi olarak
deeri byktr. Ekseriya bir ok devlet ilerine karm
olmas, ilerin akn iyice grebilmesini salamtr; ancak
tabiat icab olaylar olduu gibi deil de tek yanl yazm
olduu sylenebilirse de yarglarnn daima gze arpan
sertlii o zamanki gerek durumlara gre hakl olabilir.
Parlak ve ahenkli bir slbu vard ve zamannda tantanal
belgatin rnei saylrd.
Vsifm drt resmi kronii vardr. Zyl adyla tannan
bu kroniklar tzznin (bk. yk. Nu. 262) eserinin bittii
yerden balar. Mehsin l-sr ve-hakffik l-ahbr adyla
baslm olan eseri 1166/8.X I. 1752 ylndan 1. Receb
1188/7.9.1774e kadar gelir. Ancak 1183 -88 yllarndan
bahseden ikinci cildin byk bir ksm Envernin kaleminden
kmtr. Zeyillere gelince Envernin drdnc ksmnn
kald yerden balayan birincisi 1197/1783 ylnn son olay
larndan bahseder ve 1201 abn/1787 Haziran ile biter.
kinci zeyil III. Selimin clusu ile (Receb 1203/Nisan 1789)
balar ve 1209 ylnn banda (29. VII. 1794) bit^r. ncs
1213/b. 29.15.VI. 1798-1217/b. 4.1802 yllarndan bah
seder; Bu gne kadar ele gememitir. Drdnc ve sonuncu
zeyil Rebi I. 1217 (Temmuz 1802) den evvl 1219 (Ocak
1805) sonuna kadar gelir3.
Vsf Fr anszlarn Msra saldrlarn da ksaca anlat
mtr. Tek tarafl olarak yazlm olan bu eserin tarih
deeri yoktur. Vsifm arapadan tercmeleri Msl. Ze-
mahernin Nevbig el-kelim'ini trkeye evirmitir- bu
rada bahse konu olamazlar.
YAZMALAR : I. Zeyil (1197 -1201); Viyana, Milli K t Nu. 1131
(Flgel, Kat., II, 308.; OGNZ, 8, 25, not, 14), Nu. 1132 (Flgel, K ata l,
II, 309) -II. Zeyil (1203 - 1209); Viyana, ML Kt., Nu. 1133 (Flgel, K atal,
II, 309 vd.; Paris, Mil. Kt., suppl turc 508 (224 ypr. kaim), Kahire,
TK, 201 vd -III. Zeyil (1213 - 1217) : hi bir yerde ele gememitir.
-IV . Zeyil (1217 - 1219): Viyana, Mill Kt.,' Nu. 1134 (Flgel, K a ta l, II,
310 vd. ve O. M. v. Schlechta - Wssehrd, D W A W , VIII (1857), 283 v.dd.).
-stanbulda : Esad Ef., Nu. 2189, Husrev Paa, Nu. 360 ve Halet Ef.,
Nu. 636da Vsf tarihinin paralan varsa da Katlogda hangi zaman
lardan bahseden ksmlar olduklar gsterilmemitir.; Ankara Trk Tarih
Kurumu Kt., Yazm. Vaki-nme adl ve 1187/b. 25*111.1773 den
1205/b. 10,IX.1790a kadar gelen bir tarihi bulunmaktadr (eviren. -
Msr seferine dair risle : Viyana, Mill Kt., Nu. 1135 (Flgel, Katal,
II, 311; OGNZ, 9)., spanya Sefretnmesi : Ankara, Trk Tarih Kurumu
Kt., Yazm. Nu. 61 (eviren).
BASIMLAR : Mehsin l-sr ve hakffik l9-ahbr : I.C., 15 +
327 S. (1166-1183 yllarndan bahseder), stanbul, abn 1219 (bk. 11,
315); II. C. 6 315 S. fol. (1183-1185 yllarndan bahseder); Bk. GOR, V ll
589, Nu. 46. - Tekrar basm : Bulak Cumada 1. 1243/Arahk 1827 : .C.,
1 0 265 S. K, foL, IL, ., 7 251 S. K. fol. Bk. GOR, VIII, 522,
Nu. 31 ve Journ. A sia t^^ U . C. (1831), 335. -Yeni basm : Bulak, 1246,
k. fol.; I. C., 14 -f 210 S., II. C. 7 -f- 190 S. (Kaln kat); bk. Journ.
Asiat., 1843, II, 35, 39.
TEKL YAYIN LAR ve KISALTMALAR : Rel&tion turque de la
bataille de Tchezme, extrait du Vassif Efendi. T.X. Blanchi tarafmdan
ta basmas olarak yaynlanmtr, Paris, ts., 4. Relation de Vambassade
de Derviche Mehemmed Efendi Petersbourg, en 1168 de Vhegire (1754),
Extrait des annales de Vempire ottoman de Vassif Efendi. Paris, 1821, 8,

3 Kahire de Kraliyet Ktphanesinde Vsifm eserinin baz paralarnn bulunduu an*

talyor; bk. T K , 177 vd., ancak burada verilen bilgi eksik olduu iin yeter fikir edinilemiyor.
ta basmas : -V.D. Smirnov, Obrazovya proizvedeniya Osmanskoy litera-
tury (St. -Petersburg 1903), 127-139. -M. M. Wicker - Hauser, Chresto-
mathie, 154-166.
TERCMELER : Prcis Historique d la guerre des Turcs contre les
Russes de 1769 1774, Tire des annales de,... Vassif Efendi, Par Mr. A.P.
Caussin de Perceval, Paris 1822, XVI, 284 S. 8. -Notoy przeklad dziejopis-
ow tureckich dotycacych sie Histoiryi poliskiej, a szczegolniej Tarychy
Wasyf Efendego, I. (yalnz birinci) C., Berlin 1846, Ignaz Pietraszewsky
tarafndan yaynlanmtr (Anlam = Polonya tarihininden bahseden
Trk tarihilerinin ve zellikle Vsf Efendi*nin tarihinin yeni tercmesi).-
M* Norberg, Turkiska rikets annaler. Sammandragne ur dess egna urkender.
IV. Ksm (Hemsand 1822, 8), 1034-1369.
.KAYNAKLAR : GOR, VIII, 116, 195, 229, 233, 287, 3336, 378,
390,405 407 v.dd., 426; OGNZ, 5-9 (ok gzel bir makale); SO IV, 59 9vd*
vd.; OM, III, 159 vd. Resm, Sefnet er-res, 146 vdd.; Cemleddn,
Ayn-i zuref, 59 vdd.; Fatrn, Tezkire, 431; Ahmed, Cevdet, tarh, VII,
99.

305. MEHMED PERTEV.

stanbulda domutur, bir cami mvekktinin oludur.

Maliye Bakanlna girerek memurluk mesleine balam,
sedret mektupusu^ sonra da bilgin airlerin her akam
toplanmakta olduklar eski reis-lkttab Arif Efendinin
meclisine sk sk devam etmesi sayesinde medci olmutur.
Vsfm reislkttb olmas zerine (1220/1805) vakanvis
olmutur. 1222/1807 yhnda Ruslara kar sefere km
olan sadrzamm kararghna gitmek iin bakenti terk
etmise de Edirneye varndan bir ka gn sonra lmtr.
Pertevin tarih yazlar yalnz bir ka defter bykl
nde olup gaip olmu imi. Deerli, tannm bir divan
sahibi bir air olup nceleri Nr, sonra da Pertev mahlasn
kullanmtr (v. Schiechta).
YAZMALAR : Kaybolduu anlalyor. -Divn, Dvn-i Pertev
adyla 1253/1837 yimda RulakMa baslmtr, 91 S.dir.
KAYNAKLAR : O.M. v. Schiechta W88ehrd9 OGNZ, 9 vd.: Ceml-
edim, ayn-i zref, 63 vd.; Fatsu* Tezkire, 23; GOD, IV , 419 vd. (bk.
536 vd. da) ; G , HOP, IV , 218 vd.; SO, II, 38; OM, l , 33.
 306. SAD EFEND.
Hayat hakknda bilinen tek ey Vel Efendizdenin
khycfs olduudur.
Sad Efendinin kk tarih kitab (Tarihe) bu nevi
eserlerden tamamiyle ayrlr. Yazar geen yzyllardan
yalnz tek, tek olaylar alr; msl. Osmanl Devletinin ykse
liinin ve ba aa gidiinin sebeplerini etraflca anlatr.
1222/1807 (III. Selim) ve 1223/1808 (YI. Mustafa) yllarm-
saltanat deimeleri hakknda verdii etrafl bilgilerden
tr eser zellikle ondokuzuncu yzyl balangc tarihi
bakmndan nemlidir. Eserde bir ok belgeler vardr; Louis-
Philippe Comte de Segur (1753-1830) ve Raimund Graf
von MantecuccoJi (lm. 1680)nin eserleri gibi hristiyan
kaynaklardan da faydalanmtr.
Eserde ne bir nsz ne bir besmele, ksaca bu gibi tarih
eserlerinde yazlmas grenek olan hi bir ey yoktur. Asm
Efendi bu Tarihe*um. byk bir ksmn aynen kendi tari
hine almtr.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1123 (Flgel, II, 303; bk.
GOR, IX , 234-237, 129 ypr. byklnde oan bu eser hakknda geni
inceleme ve iindekiler hakknda bilgi ile)
KAYNAKLAR: GR , IX , 234 vdd.; O. M, ?. Sehlechta - W sseW ,
OGNZ, 13; OM, l , 132.

307. MER MR
mer Amir stanbulda domutur. Defterhne memur
larndan Himmeti Efendinin oludur; kendisi de nceleri
Defterhneye Ktip olmu. 1222/b. 11. III. 1807de meci
ve vakanvis, bir yl sonra da tezkireci vekili, Rebi I. 1223/
Nisan 1808de maliye tezkirecisi, 1224/b. 16.II. 1809da
Silahdr ktibi, 1225de ikinci tezkireci sonradan tekrar
maliye tezkirecisi olmutur. Btn memurluklardan vaz
getikten sonra, ikiye ok dkn olmas neticesi olarak
1230/b. 14.XII.1814de Boaziindeki fakirne evinde
lmtr.
 mer mirin ancak 1222 sonuna (1807) kadar devam
etmi oian vakanvisli srasnda yazm olduu ksr
yazlar halefi sim Efendi tarafndan devam ettirilmitir.
YAZMALAR : Kaybolmutur.
KAYNAKLAR : O. M. y, Scfaleshta - W m tM , OGNZ, 10; SO, III,
292; Cemleddn, Ayna- Zref, 64 vd.; Fatxn, tezkire, 279 vd.

308, AHMED SM
Anteplidir; babas air Cenm Efendi orada kad ktibi
idi. 1204/1789 ylnda stanbula gelmi ve yedi yl al
tktan sonra farsa Burhn-i kati lgatfni trkeye evirerek
Sultana sunmutur. Sultan eserin baslmasn emretmi
(stanbul 1214, 863 S. fio l; Tibyn-i nfi terceme-i burhn-i
ktV) ve mtercimi mollalk payesiyle dllendirilmitir.
sim, Frzbdnin el-Kms el-muh adndaki byk arap
a lgatini trkeye evirmekle de dilcilikle bir kat daha
kendini gstermitir. Bu tercme de devlet hesabna stan
bulda baslm (ilk nce, cilt olarak, 1230, 1232, 1234
yllarnda fol.; el-okiyns eUbasit f tercemet el-kms el-
muhit) ve bundan sonra bir ok defalar yeniden baslmtr
(Bulak, 1250, cild fol.; stanbulda birok defalar) sim
sonradan mderrislik mesleine girmi ve Rebi II. 1229/
ubat 814de Selanik Mollas olduktan sonra 9. sefer 1235/
28.X I. 1819da birden bire vebadan lmtr. Azlinden
sonra ekilmi olduu skdarda gmldr. sim 1222
aban/1807 Ekiminden balyarak vakanvislikte bulun
mutur. Zitov andlamasyla (4 .V III. 1791) balayan ve
1223 (28.VII. 1808) yhnda biten tarihinde, vekanvislie
tayini tarihinin bir yl ncesinden (1221/1806) balayarak
olaylar rznme biiminde yazar ve birok yerlerde basit
bir rznmeci seviyesinden gerek bir tarihi mertebesine
ykselir (Bk. O, M v. ScUechta-Wssehrd, - OGNZ> II, orada
eser etraflca anlatlmaktadr). sim, A. Cardinin fransz-
caya eksik tercmesiyle (Paris 1838) Avrupada tannm
olan Abdurrahmn b. Haan el-Cebertnin Franszlarm
Msr igali srasnda yazm olduu Muzhir el-takds bi-
zehb devlet el-franss adl arapa kronii de trkeye e
virmitir x.
YAZMALAR : A) Tarih : Viyana, Mill Kt. N. 1138 (Fliigel,
Kat., II, 312 v.d.; yazmann iindekiler hakknda tam bilgi OGNZ, 33
v.dd.de vardr); stanbul, Air Ef., Nu. 263; Kprl Mehmed Paa,
Nu. 208; Laleli, Nu. 2008; Ankara, T. T. K. Kt., Yaz. Nu. 516 (eviren);
Kahire, T K , 172.- B) Muzhir el-takds'in Trke tercmesi : Kahire,
T K , 192.
BASIMLAR : sim tarihi : stanbul, ts., 1. 344 S. II. C. 260
S. 8.
KAYNAKLAR SO, III, 283; Cemleddn, ayn-i zref, 65 v.dd.;
O. M. v. Schlechta * Wssehrd, OGNZ , 10 v.d.; OM, I, 375 v.dd. (Geni
bilgi): A. D. Mordtmann, Augsb. Ailg. Zeitung 29.Haz.1875 (lve Nu.
180); Fatn, Tezkire, 226.

309. BDURRAHM MUHB

Seyyid Ahdurrahm Muhib stanbuFludur. Memurluk
mesleine girmi ve bir ok divan memurluklarnda bulun
mutur. 1220/1806 da nianc unvanyla bykeli olarak
Nopolyan a Sukanm hediyelerini gtrmek ve en son za
ferleri iin tebriklerini bildirmek, ayn zamanda da Fransz
mparatorunun Rusya ile yaplacak bara Babliye elverili
hkmler koydurmasm salamak iin Fransaya gitti.
Muhib Efendi Parisde bulunduu alt yl iinde ou ifreli
olmak zere sadrzama gnderdii ve ondan ald acele
mektuplar, sonra Fransz kabinesiyle grmeleri hakkm
daki yabanc elilerin notalarn, Prens" Talleyrand, Dk
Rumenzov ve Tolstoy ile konumalarm ve nihayet kendi
etrafl ve geni gzlemlerini ok byk bir sefretnme^de
toplamtr. Hkmetinin gndermi olduu ynergeleri de

1 B u esefin trkeye bir baka tercmesini (dzeltmeli ve ilveli bir tercme) de Hekim
ba Mustaf Behet Efendi (bk. F alla, Teskirs, 29 vd, v OM , I II, 109 v d ., v@ yk . Nu. 29?)
m eydana getirmitir; bunun b ir yasma nshas Viyana*da Mill Kt., de N . 1144'dedir {Flgel,
Katal, II, 316; OGNZ, 13).
 aynen bu sefaretnameye geirmi olduundan BabIlinin,
o olaylarla dolu zamandaki durumuna hakim olan en gizli
dnceleri de ortaya koymas itibariyle de ok deerlidir
(O* M. v. Schiechta - Wssehrd). Muhib Efendi bundan baka
bir de ksa bir sefretnme yazmtr. Bunda Fransanm
i ynetimini ve orada grd dikkate deer eyleri an
latmakla yetinmi ve ylece Yirmi Sekiz elebi Mehmed
(bk. yk. Nu. 299/5)in 1132/1720 ylnda Fransada ki du
rumdan bahseden sefaretnamesiyle mukayese edilerek o
vakte kadar yaplan deiiklikleri ve slahat daha iyi anla
maa yardm etmitir. Ahmed Asnn aktararak tarihine
geirdii paralarn da jeydana kard gibi Muhihin
ince bir gzlemci ve diplomaside ok becerikli olduu anla
lyor,
1235/1819da tabhne-i /nire nazn olduktan sonra
19. Zul-Kade 1236/18. VIII. 1821de stanbulda lm
ve Eyybe gmlmtr. air Safvet Nesbe Hanm kzdr
(lm. 1253/1837; bk. SO, III, 229).
YAZMALAR : A) Byk Sefretnme : Viyana, Mill Kt., Nu.
1145 (361 ypr. Folio; bk. Flgel, Katal.^ II, 316 v.d.; O. M. v. Schlechta-
Wssehrd, OGiVZ, 14); stanbul, bulunduu yer bilinmiyor; bk. ,OM
III, 145; Ankara, Viyanadaki nshann fotokopisi D. ve T. C. F. Ktp
hanesinde (eviren).- B) Kk sefretnme : Viyana, Mill Kt., Nu.
1146; tanbul, bulunduu yer bilinmiyor.
NCELEMELER : Kk Sefretnme : Bertrand Bareilles, Un
Turc Paris, 1806-1811. Relation de voyage et de mission de Mouhibb
Effendi, Paris, 1920 (106 S. K. - 8); bk. F. Bafeinger in LZ, X X V
(1922), Ayr basm. 216 v.dd.daki eletirisine.
KAYNAKLAR : SO, IV, 98; OM, III, 145; OGNZ, 14; OLZ, X X V
(1922), 216 v.d. ayrca F. R. Unat, Osmanl Sefirleri ve Sefretnmeleri.
Ankara. 1968. S. 184-201. (eviren).

310. AHMED VEHB

Ahmed Veb, II. Mahmd zamannda, Endern-i H
myn Seferli kouu avularmdand. Hayat hakknda
baka bilgi olmad anlalyor. OM, III, 23e gre ksmen
tarih olduklar anlalan eseri, daha dorusu yazs var
dr. Bunlarn adlar aada yazlmtr:
I. Afisen iiUahbr^ 1235/1819 ylrnda yazlmtr. Pey
gamberin hayatndan ve Mekkenin vasflarndan bahseder
II. Hadkat l-nevdir; 1232/1816 ylnda yazlmtr.
ou dini olmak zere, bir takm konulan iine alan bir
derlemedir.
III. MecmiCa-i tarihiyye, on be maddemden ibarettir;
Msdan Ashb-i kehf*den1 ve buna benzer kssalardan bah
seder, Pek deeri olmasa gerektir.
YAZMALAR : Bu eserin yazmalar stanbulda olsa gerektirs.
KAYNAKLAR : OM, III, 23.

311. BLM GRY

Yukarda (bk. Nu. 206) bahsedilmi olan Mehmed
Giray gibi Kmm Hanlarnn torunlarndan olan Halm
Giry 207/I792?de Vizede srgnde iken lm olan ehbz
Giryn oludur. Kendisi atalcada yaam ve 1239/1823
de orada lm, Ferhad Paa camisine gmlmtr. Man
zum ve mensur yazlar yazmtr.
Olu ehbz Giry tarafmdan toplanm olup 1257/
1841de stanbulda bastrlan (59 S. 4) bir Divn'dan baka
Halim Giry daha nce o yolda yazlm eserlerden yarar
lanarak Glbn-i Hnn adyla Krm Hanlarnn ksa bir
tarihini yazmtr *. Bu daha ok Krm Hanlarnn biyog-

1 Milanoda robrosi&a Ktphanesinde Deri adl biri tarafindan .803/1400 ylrnda yazl
m olduu bildirilen Ash&b-i Keh adh bir manzume vardr. Bu b ir eski Osmanlca d ant
olmaktan tr incelenmek gerektir. Nzramra baka bir yerde ad gememektedir.
2 stanbul da Selimiye K t., Nu. 473de bulunan Tarh-i Vehb'nin kime ait olduunu
bilmiyorum.

1 Bk. J . r . Hammer, Geschichte er Chane der K rim (Viyana 1856), 9.-yasarsnm kim olduu
bilinmeyen v e 88Q/1574Men 1191/1777ye kadar gelen trke bir Krm taribi Paris de Milli
K t/d e bulunmaktadr: Yazm . euppL ture Nu. 515, Gene orada Yajsm. suppl. iare Nu. I068de
FeyzuMh Lutf adl birinin 1183/1769 K m m savama ait Tarh-i K rm adh bir asesi vardr.
Kmra tarihi hakkmdaki dier eserler iin b k. Nu. 252 v e 254. B u eserlerin ounu V . D . S u irn or,
K rinukoft &nstvo (I. ., St. Petersburg 1887; II. Gdessa 1889) v e O. Rttovskiy, Giray sikke-
leri hakknda (Moskova 1905) adh eserlerinde olduka ifltm iflsrdir.
rafyalarndan ibarettir. Hac Giry Han ile balar (lm.
871/1466) ve kendi babasna ve Baht Giry Hana (lm.
1215/1801 Midillide) kadar gelir. Eser olduka rabet bul
mu ve bir ok defalar bundan yararlanlmtr. Msl. Cevdet
Paa tarafndan, Krm ve Kfks tarihi (stanbul. 1307,
72 S. 8) adh kk eserinde.
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nu. 1260 (Fliigel, Kam i, Ih
414); Paris, Mill Kt., suppi. turc. Nu. 1116 (Schefer Kol.).
BASIMLAR : Glbn-i Mnn : stanbul, 1287, 2 + 130 S. 8;
stanbul 1327, 232 S. 8, Osmn Cd tarafndan haiyelerle yaynlan
mtr.
KAYNAKLAR : OGNZ, 16; S O , 'II, 243; OM, II, 143 v.d.

312. MEHMED SDIK, ZAMZDE

Z'mzde Mehmed Sdk stanbulludur. Bir ok nemli

ynetim grevlerinde bulunmu 1222/1807de Tophane nzn
sonra Cizye Muhsebecisi? 1226da Anadolu Muhsebecisi,
1227de de Haremeyn Muhsebecisi, 1237de Kumbarahne
Nzn,, 1238de Svri Mukabelecisi olmu nihayet olduka
ilerlemi bir yata iken 5. Zu9lHicce 1238/13. V III. 1823de
lm ve skdarda Selimiyyede gmlmtr. Kayn-
babas Re'islkttab bdullh Beri efendidir1; bk. bunun
iin Sefnet er-riTes. 132 vdd., orada kayn babasnn yaz
larn iyi muhafaza etmedii iddia edilmektedir.
Mehmed Sadk I. Abdulhamidin hkmetini (1774-
1789) anlatan Vaai Hamidiyye adl ksa bir Osmanl ta
rihi yazmtr.
YAZMALAR : stanbul, Esad Ef., Nu. 2171.
BAIMLAR : Vak9a~i Hamidiyye ; stanbul 1289, 125 S. 8.
KAYNAKLAR: SO, III, 193 v.d.; OM, III, 64, not.

1 Mernid l-uh adk seri iin bk. OM, I I I , 106, AMrrosak BM t Pafaya.
 313. MEHMED MNB
Seyyid Mehmed Mnih Anteplidir. Fakat stanbulda
eitim grm ve nihayet saray hocas olmutur. Bu yzden
srasyla mollalklara ve 1222/1807de de Kazaskerlik pa
yesine nail olmutur. evketli koruyucusu III. Selimin
ehdetinden sonra Anadolunun ierilerine srgne gnde
rilmitir. nce Ankarada sonra da Aydn (Gzelhisar) da
bulundu ve 20 evvl 1238/1 .V II. 1823de orada ld.
Kendisi gibi srgnde len eyhlislm Mehmed Atul-
lhn yanna gmlmtr.
zellikle arapay ok iyi bilen ve bu dilde eybninin
sava hukukuna dair yazm olduu Siyer el-kebr adl eserini
trkeye tercme etmi1 ve aynca bir ok eserlere deerli
erhler yazm olan Seyyid Mehmed Mnb, Mstekmzde-
nin (bk. Nu. 293) Davhet l-meyih -kibrhna 1221/1807
ye kadar gelen bir zeyl yazd iin burada anlmaa deer.
Bu zeyle de sonradan zeyiller yazlmtr; bk. Nu. 335. Niha
yet sylendiine gre2 Hulset l-kelmf redd l-avmm ady
la NizmH Cedd' savunan bir yaz yazmtr. Ya minnet-
darlk duygusu, yahut da vicdan kan kendisini III. Se-
lmin yapt dzeltim planna yanda klm ve ulemdan

1 Basl, stanbul, 1241, iki cild, 357 ve 373 S. 4.

2 Bu kitab yazmann ne gibi bir delile dayanlarak Seyyid Mehmed Miinlb e atfedilmi
olduu hakknda bir hkm verem iyeceim ; bk. N ot. l e. * G O R , I X , 244, Nu. 151 de de iaret
edilmi olduu zere N iz m -i C edd'i n asl kurucusu ve ba koruyucusu olup elebi Efendi adyla
anlan seksen drt yandaki R e'is -kttb Mahmd R 'if Efendi bu adla N is m 'i Cedid hakkn
da bir savunma yazmtr. Bu da W . WiIkmsEun Tablea de laJM oldavie et de la Valachie
(Paris 1821)siin 265-355 sayfalarnda E x p lica tio n de Vinstitution du N isa m y 'Gedid, ou N isam
D gedidt et rem arques curieuses o cet egard, p a r Tschclebi E fen d i, Pun des p r in c ip a u x digni-
taires de V E m pire Ottoman, conseiler, m in istre d'etat, ete., traduite du m anuscrit origina turc adyla
kmtr. Bunun Mahmd R i f Efendinin ilk nce 1213/1798 ylnda 60 S. 4 byklnde
ve 26 gravrle ve Tableau des n ouveau x reglem ens de V em pire O ttom an ad altnda baslm olup
(im prim S dans la nouvelle Im prim erie du g en ie sous la direetion d'Abdurrahm an E fe n d i) 1802
ylnda Paris de ve Strasburgda yine ayn adla tekrar baslm olan eseri olmas muhtemeldir;
daha etrafl bilgi iin bk. Zinkeisen, G O R , V I I, 324 not ve J. v . Hammer, GOR, V I I , 587, Nu.
28. 17. R ebi I. 1222/25. B .1 80 7 de lm olan Mahmd Rfii f Bey iin bk. SO, IV , 329 vd . ve
S efn et er-r es, 145 vd . Mahmd R i f her alanda bilgisi olan ok dikkate deer bir ahsiyet
idi. Hayatm incelemek suretiyle ona yakan deeri ermek yerinde olnr.
olduu halde bir ok kudretli muhaliflere kar bu planlarn
savunmasn stlenmitir. Bununla ilgili savunmasnda
Nizm-i Cedd kurumunun esas itibariyle din dogmaya
uygun olduunu ve bu arada dzeltimin nemini zellikle
eri ve tarih sebeplerle ispat etmee uramaktadr. Yeni
erilerin bozuk durumunu o devirde yaayan halkn gz
leri nne sermesi ve tasarlanan dzeltimin baarl olmama
lnn kk ve nemsiz sebeplerini aklam olmas, o
dikkate deer devrin anlalmasna deerli yazdmlarda
bulunmaktadr (OGNZ, 16).
Y A Z M A L A R : A) Zeyl-i Davhet l-meyih : msl. Kahire, TK,
225*de.~ B) Hulset l-kelm f redd l-avmm : Viyana, Mill Kt., Nu.
1152 (Fliigel, Katal., II, 320 v.d.; bk. OGNZ, 16). Ankara, Trk Tarih
Kurumu Ktphanesi., Yazm. Nu. 46 (Yazar olarak Koca Segban Ba
gsterilmitir. eviren).
BASIMLAR : A) Zeyl-i Davhet Umeyih : bk. a. Nu. 335.- B)
Hulset l-kelm : TOEM , 39-42 saylara ilave olarak yaynlanmtr,
54 S .s.
K A Y N A K L A R : Fatin, Tezkire, 382 v.d .; OGNZ, 16; SO, IV , 517.

314. ATA LLH MEHMED, ANZADE

mzde stanbulludur. Mderris Sadk Efendinin
oludur. Babasnn mesleine girmi 1208/b. 9 .VIII. 1793
de mderris? Muharrem 1230/Arahk 1814de Eyyb Kads,
Sefer 1235/Kasm 1819da vakanvis olmutur Muharrem
1237/Ekim 1821de Mekke Mollas payesiyle Evkaf mfet
tii olmu, 15. Sefer 1241/29.IX . 1825de azledilmi ve Sefer
1242/Eyl 1826da Yenierilerin imhas dolaysyla Bek-
tailike meyillerinden phe edilen dier mderrislerle
birlikde Tireye srlm ve az bir zaman sonra zntden

3 nszde, yazarnn K oca Segbn Ba (Bunlarn bir listesi, SO, IV , 770!) adnda biri olduu
ve bunun hayat hakknda 1131/1711 ylnda domu ve 1219/1804 ylnda lm olduuna dair
Cevdet Paanm verdii bilgiden baka bilgi bulunmad aka sylenilebilir. Bu eserin tamam
Ahmed Cevdet Paam n tarihine 7. ciid S. 243 v d da yaynlanmtr. B u basknn da balangc
ayn ad tadfm dan bunun Seyyid Mehmed Matfe e mal edilmi olan risale olduu phesizdir.
Btn bu mesele aydnlatlmak gerektir.
lmtr. nzde ok bilgili bir kimse idi. Gayet iyi fran
szca konuur ve yazar, askerlik, matematik fizik, tb ast
ronomi, edebiyat musiki resim bilirdi. Hatta saatilik de
yapard. Franszcadan tbba, denizcilie ve matematie
ait eserler tercme etmekle de bizmet etmitir; bunlarn
bir ksmndan kroniinin (bk. O. M. v. Schiechta - Wssehrd,
'OGNZ, 36, Nu. 22) nsznde bahseder. Mirkt eUabdn
f terih a9s el-insn adh eserinin iki cildi stanbulda 1235
yhnda baslm nc cildi de 1246/1830da Bulakda
kmtr
nzdenin ciltlik Osmanl tarihi Asm Efendinin
brakt yerden yani Sultan II. Mahmudun 1225/1808
ylrnda clusundan balar ve 1236/b. 9 .X . 1820 yl olay
lar ile biter. Bylelikle hemen hemen on drt yllk bir
devri anlatr. Yaz tarz ve kavray ayrca bir zellik
gstermez; ifadesinde de seleflerinkinden daha az taassub
grlr (O. M, v. Schiechta - Wssehrd).
YAZMALAR : Viyana, Mill Kt., Nn. 1139 (Flgel, II, 313, bk.
lveten OGNZ, 36-42, iindekiler hakknda burada tam bilgi vardr);
Paris, Milli Kt., Suppl turc 740/1; stanbul, Esad Ef., 2155; Ankara,
T. T. K. Kt., Yazm. Nu. 512 (eviren).
BASIMLAR : Trk-i nzde : I. Cild, 8 + 409 S. by. 8.
(1223 sonundan 1225e kadar) tarihsiz ve basld yersiz; II. 8 -f
425. S. (1226 dan. 1233e kadar), stanbul, 1. Receb. 1290; III. C., 4 +
216 S. (1234den 1236ya kadar),- (stanbul 1281); IV. C 4 - f 208 S..
(1236 yh), basld yer ve yl yok.
KAYN AKLAR : Cemleddn, ayna- ziref, 67 v.d.; O. M. v. Sch-
iechta - Wssehrd, OGNZ, 11 v.d.; 36 v.dd.; S O /III, 479 v.d., OM, III,
221 v.d.; Fatin, Tezkire, 303 : GOD, IY , 453 v.d. (airlik mahlas Atdr 2,
mmet I. yl. Nu. 2 (stanbul 1326-1328 H.), S. 5 (Biyografyas ve ince
leme); Lutf, tonrh, 1, 248 v.d.; A. D. Mortdmann, Augsb. llg. Zeitung.

1 bk. Bm m n iin Miroir des corps de Vanatomie de Vkvmme. EnvoyS & off^ri par S. Excellene
Vambasssdeur de France pres la suhiime porte la hibHothc.que du Roi par T. - . Biasehl, Paris,
1821, 1 resim, 38,6 S. 8; sonra GOR, V I I, 592, Nu. 63 (L CId, 131 S .; I I . CIsL, 283 S), Sonra,
Zcnker, BihL Orientalis, I , 159, Nn. 1304 (GOR, V I II , 519 v.d d . ve I X , 689 vd . eksiktir).
2 &ozienin D iv n 'm m yazm a bir nshas Viyana da Nu. 75 dedir (B k. Flgel, Katal,
1.700); matematie ait bir tercme eseri de g#ne ordadr, Nu. 1418 (Fitlgel, Kat., II. #84).
29. Haz. 1875 (ilave), Nu. 180; Mahmd Keml Bey (stanbul) m-
zdenin imdiye kadar baslmam olan bir biyo-bibliyografyasn yaz
mtr.

315. MEHMED EMN YAHD PAA

Babas stanbulludur. Annesi Kilislidir. Annesinin
Hristiyan olmas muhtemeldir. Kilisde domutur. Annesi
sonradan stanbula gelip baltac ile evlenmi ve bundan
byle kendisi stanbullu olarak gsterilmitir. Babliye
girmi, bir ok memurluklarda bulunmu (bk. srasna S0,
IV, 605 v.d.) 1221/1806 ylnda byk eli olarak Polonya
zerinden Fransaya gitmi fakat baarl olamamtr.
Bundan sonra devletin bir ok valiliklerinde bulunmutur.
Yunan bamszlk mcadelesi srasnda muhafz bulun
duu Sakz adasn inadla savunmutur. Nisan 1822de bu
ada sakinlerine tatbik edilen korkun tenkil iinin sorumlusu
Vahd Paadr; bundan dolay azledilerek Alanyaya srl
mtr. (bk. Cevdet, Tarih, X II, 40 v.dd. ve J. H. Mordt-
mannm Sakz makalesi, Ed, IV, 84 v.dd.). Sonradan
unvan tekrar geriye verilmi ve kendisi 1244/1828de
iftilik yapmak zere Bosnaya giderken, daha gidecei
yere varmadan yolda anakkalede 2. Sefer yani 14.VIII.
1828de lmtr. Hal tercmesini yazanlarn tasvirlerine
gre Vahd Paa sevilmez karekterli, abuk kzan ve mala
ok dkn bir adamd. Yabanc temsilcilerle siyasal gr
meler srasnda eski Trklerin zelliklerinden olduu zere
sebepsiz bahaneler icad ile bir ii uzatp durmak hnerini
gstermitir (O. M v.. Schlechta - Wssehrd).
Uzun zaman srgn olarak kald Ktahyada (bugn
bile mevcut olan ?) bir Ktphane vakfetmitir.
inde, her hangi bir sonuca balanmayan Napolyon
katndaki eliliini ve Polonya zerinden Parise seyehatini
ve mparator tarafndan iki defa kabuln tasvir edip et
rafl siyasal gzlemlerden bahsetmedii Sefretnme-i Fransa
adl bir sefaretnmeden baka Melmed Vahd Paa okuluk
sanat hakknda Minhc-i rumt adl bir eser ve bir de n
giltere elisi R. Adair1 ve kendisi arasnda 1223/1809da
anakkalede akdedilmi olan Ingiliz - Trk barnn g
rmeleri hakknda Risle-i Vahd Efendi ad verilen ksa
bir risle yazmtr 2. Nihayet 1237/1822 yl Sakz olaylarn
anlatan ve VaVa-i Skz yahut Tarh-i vak'a-i cezire-i Sakz
adyla tannm ve baslm olan eser her ne kadar onun
adn tamyorsa da Vahd Paamn olduu muhakkaktr.
YAZMALAR : A) Sefretn-m-e-i Fransa : Viyana, Kons.Akad.,
Nu. 282 (Krafft, Katal., 107); Ankara T. T. K. Kt., Yazm. Nu. 53
(eviren). B) Minhc-i rumt ; Viyana, Milli Kt., Nu. 1413 (Flgel,
K a m i, II, 480 v .d .- ) Risle-i Vahid Efendi : Viyana, Mill Kt., Nu.
1149 (Flgel, K a ta l, II, 319); Ankara, T. T. K. Kt., Nu. 53 (ad ngiltere
MuslehesVdi, eviren). D) Vak9a-i Skz : Viyana, Mill Kt., Nu.
1151 (Flgel, K atal II, 320); Paris, Mill Kt., suppl turc. Nu. 742 ve
Nu. 1128 (Schefer Kol.); Kahire, T K , 230.
BASIMLAR : A ) Fransa Sefretnmesi : Relation de Vambassade de
Mohammed Se id IPahid Effendi (Texte turk). Paris, 1843, 58 S. 8. stan
bul 1283/1866(?), 66 S. 8 ve stanbul 1304, 118 S. k.- 8.~ B) Tarh-i
vaka-i Skz : stanbul 1290, 52 S- 8.
KAYNAKLAR : OGNZ , 15 v.d.; Fatsn, tezkire, 436 v.d.; Viyana,
Yazm. Nu. 1149, ypr. 4v-7r; SO, IV, 605 v.d.; OM , i li k 160.; F. R# Unat,
Osmanl Sefirleri ve Sefretnmeleri, Ankara 1968. S. 201-203. (eviren).

316. MER F K
Hocagri'dan olup sonradan kk sni Defterdrlnda
bulunan mer Faik 1245/1829da stanbulda lmtr,
mer Fik Nizm l-atk f bahr l-amk adl tarih bir
eserden baka Meklt-i Sadkiyye adyla merhum Neccr-
zde eyh Sadkm menkbelerini yazmtr.

1 Bk. Robert Adair, The N cgotiations f o r tie P eace o f the D ardareHrs in 1808/9. ki cild,
Londra 1845.
2 Ankara, X- T. K. Kt. Yazm . Nu. 53 de Yhd Paa m u Avrupa ahvline ait risle. adh
bir risalesi de bulunmaktadr (eviren).
 YAZMALAR : Nizm l-atk f bahr l-amk'h nerde olduunu bil
iniyorum.
BASIMLAR : Meklt-i Sadkiyye, stanbul, ts.
KAYNAKLAR : OM, III, 106 v.d.

317. M EH M ED R F , T F E N K BI
Tiifenki Ba diye tannm olan Mehmed Arif nkara-
hdr. Fatn ise zmit'li olduunu iddia eder. Birok ehir
lerde kadlkta bulunmu ve stanbul payesini elde ettikten
sonra 12. evvl 1243/27.IV. 1828de lmtr. OAf, III,
105de 1248/1832 ylnda ld yazlmaktadr.
Mderriszde lakabiyle de tannan Mehmed Arif III.
Selim zamanna ait bir Tarihe yazmtr.
YAZMALAR : stanbul, Bayezid, Ahmed Cevdet Paa Kol.
KAYNAKLAR : Fatin, Tezkire, 261; SO, III, 270 (lm. gn ile);
OM, III, 105.

318. MUSTAFA NECB

Mustaf Necb stanbullu olup hayatn memurlukla
orada geirmitir. En son grevi Rznme-i evvel memurluu
idi. Bundan azledildikten sonra 1247/1831 ylnda stanbulda
lmtr.1. Eybde hekim Kutbeddn mektebi yanndaki
mezarla gmlmtr.
Mustaf Necb III. Selim devrine ait olup 1218den yani
1803den 1808 e kadar gelen bir tarih yazmtr. Yazar,
Tarh-i Mustaf Necb adn tayan bu eserinde Osmanl
Ordusunun durumuna ayrca zel bir yer vererek grm
olduu olaylar anlatmaktadr. Mesek Al Rif Efendi
adl birinin yazlarna dayanarak Tunada Ruslarn kar
snda bulunan ordunun genel kararghnda geen en nemli
olaylar olduka etrafl anlatmtr; bk. OGNZ, 7, 15 2.

1 Hadkat iil-c^vmi 1243/1918 yhnda ldn yazmakta ise de bunun bir tertip yan
ls olmas muhtemeldir.
2 F a rild e MiHi kttiphaurde su ppl. turc Nu. 1113\ie {ScbeiVr K ol.) III. Selimin buk-
metini sonunu ve IV . M ustniVmn hiiknmptmin balangcn anlatan tarih bir kk risale
 YAZMALAR :: Viyana, Mill Kt., Nu. 1148 (Fpg>i9 K a ta l, II,
*318); Kahire, TK , 179.
BASIMLAR : Sultan Selim Sis asri vek'Vne ve-mteferri9tine
d'ir asr-i mezkr ricalinden ve^eshb-i dikkatten Mustaf Necb Efendinin
kaleme alm olduu tarifidir. stanbul, matbaay-i Amire. 18. Ramazn
1280 baslmas bitmitir, 118 S. 8. Hemen de gene ayn adla yalnz
Mustaf Necib Efendinin yerine bir zatin vsr., ve sonunda bir tarihi nefis-
dir olmak zere ayn yl iinde Ceride-i Havdis matbaasnda (bk. a.
Nu. 324. not. 1) yeniden baslmtr 109 S. 8.
KAYNAKLA-H : OGNZ , 15, 46; Fam ,' Tezkire, 399; SO, IV, 544;
OM, III, 157.

319. MEHMED B N

Mehmed Dni mrahor Haan Beyin olu ve sadr-

zam Haan Paanm torunudur. 1220/1805 ylnda stanbul
da domutur. Daha kk yata iken dikkati eken bir
kabiliyet gstermi ve birok byk kimseleri tandndan
Babliye girerek Divn Kaleminde almtr. Parlak
memurluk hayatnn banda ve henz yirmi be yamda
iken 17. Ramazn 1245/12. I II. 1830da stanbulda l
mtr.
Mehmed Dni Trk, Arap ve Fars dillerine hkimdi
ve ok yksek bir uslupu olup iire byk istidad vard.
OM, II, 174 doru ise bu Mehmed Dni Bey1 Neticet
l-vekH 2 adl bir eserin yazardr. Bu eserde 1240/b. 26 . VIII
1824 yl olaylar ve zellikle stanbulda Nusretiye Cami
sinin tamamlanmas, Husrev Paa kumandasndaki Trk

varsa da bunun yazar anlaldna gre bilinTnem ektedir. Bundan baka, kitap kolleksy onnn u
stanbulda Hamidiye Ktphanesine hediye etmi olmakla tannm bulunan ehr Lala s-
sssfl adh biri de I. Abdlham idin hkmetinin son yllan ve III. Selimin hkmetinin balan
gc hakknda ksa bir tarih yazmtr; bk. OM, I I I , 76.

1 Zira SO, II, 322de ayn zamanda yaam olup 1253/1837de len ve uzun sre Bablide
alm olan baka bir Mehmed Dni daha kaydedilmitir. Eserin teki Mehmed Dnle mal
edilmesinin sorumu O M , II, 174e aittir.
2 OM, I II, 132den anlaldna gre Said Efendinin (bk. Nu. 306) de Neticet l~veki
adl tarih risalesi vardr. Demek ki hemen hemen aym.zamanda ve ayn ad altnda iki eser ya
zlmtr. Bk. a. Nu. 319ua ekler v e dzeltmeler blmne.
filosunun denize al ve Yenieri ktalarnn durumu
anlatlmtr.
YAZMALAR : Kahire, TIC, 236; stanbul, Yldz Kt., imdi ni
versite kt.
KAYNAKLAR : Fatm, Tezkire, 91; GOD, IV, 457 v.dd.; SO, II,
322; Vf, II, 174, bk. III, 184, a. 3.; Bu gen istidadn geni bir biyog-
rafyasm air Fehm Sleymn3 yazmtr, bunun yazmas Vivana da
Mill Kt., de Nu. 1259 adr (Fliigel, I, 413 v .d .)4.

320. MUSTAFA VZIH B. SML

Vazh mahlas ile hret bulmu olan Mustaf Amas-

yaldr. orumlu Mfetti Kara Ismilin oludur. Btn
hayatm doduu yerde geirmi olduu anlalyor. 1247/
1831 ylnda Mft iken Amasyada lmtr.
Mustaf Vzh el-belbil er-rsiyye f mesHl riyz Ama -
siyye adyla trke bir Amasya tarihi yazmtr. Trnn
en eskilerinden belki de en eskisi olan bu eserde doduu

3 Febim Sleymn (lm. 1262/1846; bk. SO, IV , 30 ve OM , II, 372) Bevletbn tezkiresini
Sefnet e-uar adyla farsadan trkeye evirmi ve II. Mahrrrada sunmutur. Bu eser Cu
mada II. 1259 ortasnda (Temmuz 1843) stanbulda baslmtr : 7-{-352 S. 4. Yazmalar da
bulunmaktadr. (B k. Msl. Viyana, Mill K t., Nu. 1258, Flgel, Katcd., I I , 413).
4 II. Mahmudun olaylarla dolu uzun hkmeti srasnda (1808-1839) u veya bu olay
anlatan b ir ok tarih risaleler yazlmtr. Bu tri eserlerden bildiklerim aada gsterilmi
tir :
I) R F N B E Y , Eribozlu, OM , I I I , 186, a. l l e gre muhrebt-i mehre-i slm adh
bir eserle Tarh'i trf&n adl bir tarih yazmtr. Bu iki eserin konulan ile byklkleri hakknda
bilgim yoktur.
II) M E H M E T T A Y Y R Efendi, OM , I II, 185e gre Unvrt i nusret adh bir eser yazm
ise de her halde bunda yaad zamamn tarihinden bahsedilmemitir.
II I ) A B D L H A K M O LL, (lm. 1270/1853) Hayrnllh Efendi (bk. Nu. 332)m n babas
dr. Tarh-i liv adh b ir risale yazmtr. Bunda II. Mahmudun 5. R ebi I. den 15 evvl 1244 e
kadar yani 1828/9, da R m iftliine v e Boaziin de Tarabya ya yapt gezintiyi anlatr.
Yasmalar Kahire, T K , 174 v .d ., ve stanbulda, Umumi ktphanededir; bk, OM, I I I , 51, 185
ortada. Paris de Milli Ktphanede suppl. turc Nu. 1073 (Schefer K ol.)de bulunup Tarth-i
vek'i-i devleri sultn Mahmd Hn adn tayan ve E . Blochetin bildirdiibe gr (CatalS
171) 1240'dan 1248'e yani 1814 den 1822*ye kadar I I . Mahraudun hkmetini anlatan tarihin
kime ait olduu ancak bir inceleme sonucunda anlalabilir. Kahire (T K , 179) laraiyet ktp
hanesinde bulunan Tark-i veki^i sene 1234 (b. 3 1 .X . 1818) adh kitabm da kimin eseri ol
duu tesbit edilememitir.
 ehrin ok hareketli gemiini olduka etrafl bir ekilde
anlatmtr x.
YAZMALAR : Berlin, Devlet Kt., or. 8 2000.
KAYNAKLAR : OM, IH , 145.

321. MEHMED SAD FERZ-ZDE

Feriz - zde Mehmed Sad Bursaldr. Orada okumu

ve yine orada Emir Sultan camisinde hatip olmutur.
1251/b. 29. IV.1835de lm ve ad geen caminin avlu
suna gmlmtr.
Mehmed Sad dnya tarihine ait bir eserin yazandr.
Glen-i marif adn tayan bu kitap iki cilttir. Bu eser
iin on dokuz yl alm ve zul-kade 1249/Mart 1834
(bk. Basm II, 689)de bitirmitir. Kaynaklar olarak
Veys Efendi adnda birinin behcet eUtevrih adl arapa eseri
nin irk l-tevrih adl trke tercmesini (Nu. 128de
bahsedilen Veys Efendi mi?) (Basm, II, 1688) ve Hac
Kalfanm (Basm, II, 1689), Sadeddnin, Namnm, R
idin, tzznin Subhnin ve Vsf Efendinin eserlerini gs
termektedir. Birinci ciltte dnya tarihine genel bir bak
vardr, ikinci ciltte ise Sultan I. Abdlhamidin hkmetine
ve kk Kaynarca barma kadar Osmanl tarihi anlatl
maktadr.
BASIM : Tarh-i glen-i marif, iki cild foy.8 ve birbirini izleyen
sayfa numaralan ile. I. C., 8 -f* 848 S. stanbul, Cumada I. 1202 ortas;
II. 8 ~f 849-1693 S. stanbul, Ramazn 1252.

1 Sevinle syliyebiriz ki son yllarda Trk yerel tarihlerinin says ok artmtr ve kk

bir ok Trk ehirlerinin ou gerekten iyi olan tarihleri meydana getirilmitir. Bu trl al
malar hkmet btn vastalaryla tevik etmelidir. nk bu suretle gaip olmak zre bulunan
bir ok kaynaklar ve yazlar tekrar meydana karlmakta ve kurtarlmaktadr. zellikle A m as
yann stanbulda Evkaf' Nezaretinde K uyud i arahiyye mtercimi Abdzde Hseyin Hiisam-
eddn?in kaleminden km olan mkemmel bir tarihi vardr. Bunun ad es-sefnet er-rsiyye
f tarh Amsyyt, ksaea Amasya Tarikidir Sekiz cilt olarak hazrlanmtr. imdiye kadar
ancak iki cilt bastlmrtr (I. C.. stanbul 1328 m= 33 h, 424 S. 8; II. C., stanbul 1329 m =X 332
h, 492-J-2 S. 8). (Sonradan nc ve d6rdneii ciltler de baslmtr : I II. C. stanbul 1927,
392 S : V I. C... stanbul 1928. 240 S.; IV . Cildin bakiyesi. stanbul 1935, 196 S. evirenin ilvesi)*
 KAYNAKLAR : Basm m 1685 v.dd. daki avtobiyografyas (S.
49de baknz); OM, III, 117 v.d.

322. EB BEKR

Eb Bekir Merzifonludur; II. Mahmd zamannda

Enderuna girmi 1251/1835 ylnda stanbulda lm
ve Eyybde Mihr ah Vlide Sultn mretinin avlusuna
gmlmtr, 1182-1228 yani 1768-1813 yllan Osmanl
tarihinden bahseden Vak'a-i - cedide adl anlar biiminde
ksa bir eser yazmtr.
BASIM : Vaka-i cedide, stanbul 1332, 39 S. 8.
K A Y N A K L A R : OM, 111, 12.

323. s l e y m An f I k

Sleyman Fik Muhassil Hafz Ali Aanm oludur.

1198/1783 ylnda Sakz Adasnda domutur. Bakentde
bir sra memuriyetlerde bulunmu 1253/1837de lm ve
Rumeli Hisar mezarlna gmlmtr.
Sleymn Fik iinde a ca ib olaylarla ilg ili haberleri top
lam olduu bir Mecmu3(i &an baka Ahmed Resmnin (bk.
Nu. 288) Halfet er-res v e Davhet l-meyih adl tezkire
lerine kesmen 1248/1832 ylma kadar gelen zeyiller yazmtr.
Birinci de 1167den 1219V yani 1753den 1804e ve Ahmed
Kmil Efendiden (1168) nl vakanvis Ahmed Vsf
Efendiye kadar gelip gemi olan otuz ReHslkttb*dan
bahseder. Bu eser sonradan idam edilmi olan koruyucusu
reHslkttb Mehmed Sad Hlet Efendiye ithaf edilmitir.
Davhet l-meyih zeyli 1221den 1258e (1806-1832) kadar
gelir.
YAZMALAR : A) Z eyU Halfet er-r'es : Viyana, Mill Kt., Nu.
751 (Flgel, K atal II, 408 v.d.; ve GOR9 IX 239, Nu. 19); Paris, Mill
Kt., suppl. turc Nu. 1082 (Schefer Kol.); stanbul, Galata Mevlevi
Tekkesi Kt.; Kahire, T K , 210.- B) Zeyl-i Davhet l-meyih : Kahire,
T K , 225 (Mficma): stanbul, bulunduu yer bilinmiyor.- C) Mecmu9a :
stanbul, buluduu yer bilinmiyor; bk. OM, III, 70 v.d.; ne yazk ki
orada bulunduu yer yazlmamtr.
BASIMLAR : Sefnet er-r'e$a, Ahmed Resmsmn ayn adl eseri
ile bir arada, stanbul, Cumada II 1269, 8. Matbaay Amirede ta
basmas; bk. . M. v. Schlechta - Wssehrd, SB W A W, phil. hist. K.
(XIV 1854), 74.
KAYNAKLAR : OGNZ, 18; Faftn, tezkire, 316 v.d.; OM, l l , 70.

324. MEHMED ESAD, SAHHFLAR EYHZDE

Seyyid Mehmed Esad 18. Rebi I. 1204/6. X I I . 1790da

stanbulda Ayasofya yaknnda domutur. Sahhflar
eyhi ulemadan Hac Ahmed L Abdullhm oludur. Henz
on sekiz yamda iken fkh hocalna balam ve bir sra
payeler alp mderris olduktan sonra Tireye srlm
olan nzdenin yerine 1241 Muharremi/1825 Austosunda
vakanvis olmutur. Ayn zamanda 1247/1831 sonundan
itibaren yeni kurulmu olan Takvimdi vekH1 gazetesinin
ba yazarln stne almtr. Sonradan stanbul kads
olmutur. Bundan sonra Anadolu payesi verilerek ran
byk eliliine tayin olunmutur. Orada bir yl kalmtr.
randan dnnce Karantine mdr, sonradan Meclis-i
vl azas, mcfrif-i ummiyye nzn (tarihler iin bk. SO,
I, 339) ve nihayet Rumeli Kazaskeri oldu. Sefer yahut
Rebi 1.1264/Ocak yahut ubat 1848de ld. Ayasofya
yaknlarnda vakfetmi olduu umumi Ktphanenin avlu
sunda gmldr.

1 Takvm-i vek-i 1831de Fransz l. Baque (hn. 1836, Malta) tarafndan kurulmu ve
idare edilmi olan Monitcttr Oticmanm yerine ilk defa olarak 25. Cumada I. 1247/1.X I.1 8 3 1 de
km v e 27. Muharrem 1337/3. Kasm 1334 (1918)e3 kadar (son Numaras 3348) Bablnm
resm gazetesi olarak kalmtr. Gazetenin kltr ve edebiyat tarihi bakmndan deeri bytif
tr; nk iinde bir ok etrafl makaleler ve relikle resmen yaynlanmasna irin verilip b aslp
kitaplarn adlan bulanmaktadr. Bu resmi gassetenin kurulurundan dokuz ysl onra n giliz.
TTilliaso Chorchill'in kurduu Cerde-i havis adh y a n resmi haftalk bir gaeet kmaya ba
lamtr. Takvm-i vekH tarihi iin bk. Ltft, tarh, I I I , 156 v.d d ., IV , 37; R . Wals&, A Rssd&me
at Constantinople, I I (London 1836), 281 v .d d .; A . TJfciehsi, Letfres sur la Turquie, 2. Basm (Paris
1853), I, 257, v.dd.
 Esadn gerek ina ve iire gerek memuriyeti dolay-
siyle tarihe ait yazlan vardr. Vakanvis olarak nzde
nin devlet yllklarna onalt aylk zeyil yazmtr. Bunda
1237/b. 2 8 .IX . 1821den Rebi 1 .1238 sonu/1822 Aralna
kadar geen olaylar anlatr. Asl tarihi ise 1241/b. 16. VIII.
1825 ylnn olaylarn anlatr. II. Mahmudun emriyle
yazm olduu ss-i zafer adl, baslm eser bunun bir
devamdr, ve Yenierilerin ayn yl iinde vukubulan
imhasn2 anlatr. Esadm eserleri adal ve ar bir slupla
yazlmtr. Bu slup, anlattklarnn doruluunu ve taraf
szln eksiltir. Nihayet Esad Efendi usl-i atka-i teri-
ft-i devleui aliyye-i osmniyye adl olup daha ok ksaca
Terft-i kadme adyla anlan ve kltr tarihi bakmndan
ok deerli olan bir eser yazm ve Osmanl saraynn eski
terifatn anlatmtr. Bu eser stanbulda Tophane-i Amire
de baslmtr (stanbul, ts. ( = 1287), 144 S. 8) ve nce
lenmee deer 3.
YAZMALAR : A) nizdenin tarihinin, zeyli : Viyana, Mill Kt.,
Nu. 1140 (Flgel, II, 314, asl nshadan kopya, bk. OGNZ, 26 (iindekiler
hakknda bilgi verir); Tarh (1214 ylndan bahseder) : Viyana, Mill
Kt., Nu. 1141 (Flgel, II, 314; Esad Efendinin elyazs ile ilveler ve
matlaplarla, bk. OGNZ, 26 v.d.); stanbul, Esad Ef., Nu. 2083/4; An
kara, T. T. K. Kt., Yazm. Nu. 507 (eviren).- B) ss-i Zafer : stan
bul, Es ad Ef., Nu. 2071; Umum ttu. 4891.
BASIMLAR : ss-i Zafer : stanbul, evvl 1243 sonu/1827, 3 + 4
-f- 259 - f 3 S. by. 8; 2. Basm (Birinci basmn kelimesi kelimesine

2 III. Selimin tahttan indirilmesine ve lmne sebeb olan nl Yenieri ayaklanmas

bilinmeyen bir yazar tarafndan Tarh-i fitne-i Y en icriyn adyla bir ruzname eklinde ve on
be bbda anlatlmtr. 16. R ebi I, 1222/24. V.187 den 22 abn 1222/25. X .1 8 0 7 ye kadar
geen zaman tasvir eder. Bu kk eserin bir yazmas Viyana, Mill K t,, Nu. 1143dedir
(Fliigel, Katal, II, 315 v.d .). iindekilerin tam bir tasviri O. M. v. Schlechta-Wssehrdin, D W A W ,
phil. - kist K. V I I I (Viyana 1857), 284 v.d., 288de bulunmaktadr. -Y a zm a suppl. turc Nu.
1062 (Sdhefer K ol). Paris Mill K t., de bulunan eser de her halde bu eserdir.
3 GOD, IV , 465e gre Es ad Efendi II. Sultan Mahmudun Edirneye seyahetini anlatan
sefernm e-i hayr adl bir baka eserde yazmtr. Bu eserin yukarda bahsi geen, (bk. Nu. 319
N ot 4) Abdiilhak Mollnra Tarh-i L ivs gibi tarih deer tamamas muhtemeldir. Yine ayn
kaynaa gre (IV , 357) Esad bir uar tezkiresi yazm ay da tasarlamtr. J. v. Hammer bunun
yazmasn GOD'si iin kendisine vermesini rica etmise de vermemitir.
aym) : stanbul, 1293/1876, 4 - f 4 + 259 S. 8, san kt zerine.
Ksaltma, V. D. Smimov, Obrazovya proizvedeniya osmanskoy literaturi
(St. Petersburg 1903), 147-1534.
TERCMELER : Precis historque de la destruction du corps des-
Janissaires par le sultan Mahmoud, en 1826. Traduit du turc par A. P.
Caussin de Perceval (Paris, 1833, 8.).- (lor opt,xy} 7repi7)X^ xa-
TaaTpocp% tou O-ji.aTo tcov FeviTaccp&v utto tou SouXtccvov Maxji.or
ev tco 1826. MsTacppaa bz6 T. IIoXv>x-pou<;aoD *Ev K^vaTavTtvov
7r6Xst 1871. Resimlerle, 233 S. 8.
KAYNAKLAR : GOD, IV, 463 v.dd.; Fatfn, Tezkire, 13; Cemledb*
yms-i zre/, 79-90; 0GVZ, 12, 43, Nu. 26 50, 1, 339; OM, III, 24 v.dd.

325. REC MEHMED

Esad Efendinin vakanvislikte halefidir. 1218/b*
23. IV. 1803de stanbulda domutur. Sefer 1264/Ocak
1848den itibaren vakanvis ve ayn zamanda tabhane-
Amire mdr olmutur. kiye dknlnden dolay
Cumada II. 1269 bamda/Mart 1853de her iki memurluk
tan da azledilmi1 ve her iki memurlukda da yerine

326. KF PAAZADE MEHMED N L

tayin edilmitir. Bu da 23 Cumada II. 1271/19.III. 1856da
stanbulda lmtrx. Bunun zerine Mebmed Rec
Tabbne-i mire mdrln tekrar zerine alm, vaka-
nvislik ise Ahmed Cevdet Efendi (bk. Nu. 348)y e veril
mitir.

327. ESAD, MMZDE ^

mmzde Esad stanbulda Zeyrek camisi imam
olan Konyak birinin oludur. Kendisi nceleri mderris

4 E sb d Efendinin dier baslm eserleri iin bk. OGNZ, 42, Nu. 25.

1 bk. O. M. v. Schlecbta - Wssehrd, OGNZ, 12 'v .d .; Cemleddn, ayn-i aref, 90 v .d d .;

Scfinet er-r'es, 102 v .d d ; Fatn, tezkire, 129 v.d . kendisi 13 evval 1291/1873*4 4 ^X 1 lm
tr; bk. SO, , 370.- oiu air Recizde Ekrem B ey dir (lm . 16.1.1914. stanbul).

1 bk. Cemleddn, ayn-i zrefa, 111 v .d .; SO, IV , 530.

olmu sonradan bir ok kadlklarda bulunmutur (Kuds,
Kahire, Medine, Halep) sonradan da bir ok byk memur
luklarda bulunmu (bk. listesine, S, I, 341) ve Cumada
1.1227/Mart 1851de stanbulda evine giderken birden
bire lmtr. Sleymniye Camisi avlusuna gmlmtr.
Ayin ad tayan vakanvis ile (bk. Nu. 324) kar
trlmamas gereken mmzde Esad bir ka din eserden
'b a k a stanbulun fethini anlatan Feth-i Konstantiniyye
a d l bir risale yazmtr.
YAZMALAR : Paris, Mill Kt., suppl. turc. 1187 (Schefer Kol.);
stanbul, Husrev Paa, Nu. 439.
BASIMLAR : Feth-i Konstantiniyye, stanbul, 1285, 22 S. B y.- 8.
KAYNAKLAR : 50, I, 341; OAf, I, 244.

328. CEMLEDDN MEHMED KRSLIZDE

Krslzde Cemleddn Mehmed Karsl Mehmed Efendi

a d l birinin oludur. lmiye Mesleine girmi mderris,
1253/1837de Selnik kads iki yl sonra Takvmhne*de
musahhih olmutur. 1261/1845de Bursa kads tayin edilmi
ise de daha iinin bana gitmeden stanbulda lp Eyyb
mezarlna gmlmtr. Mddiyyet i-hitn (stanbulda
baslmtr ts.) a d l snneti esnaf hakkndaki bir risale
sinden baka Sultanm emriyle Ayin-i zref (bitirme yl
olan 1259/1843e tarihtir) ad altnda Osmanl tarih yazar
lar ve eserleri hakknda zet bir eser yazmtr. Ancak
ifadesinin adal oluundan tr verdii bilgiler ak deil
dir. Eserin ilk yazl eklinde lm bir deeri yoktur.
ksma ayrlmaktadr, bunlarn birincisinde tarih eserlere
konu tekil etmi olan zamanlar ve olaylar ve bunlar yazan
lar incelenmitir (Keml Paazde ile balar, vakanvis Esad
Efendiye kadar gelir), kincisi zel surette tarihilikle ura
m olan kiilerden bahseder (Keml Paazdeden Ahmed
Cvd Beye kadar), ncs hnmecilerle (bk. Nu. 14-0)
balayrak bir at yukarda ad geen vakanvise kadar vaka-
nvislerden bahseder. Bu eserde adlar geen eserlerle tarih
ilerin listesine bakld zaman Cemleddn.in ne kadar
ok nemli eseri ve yazar tanmam ve yahut bahse deer
grmemi olmas insan artr.
YAZMALAR : Yiyana, Mill Kt., Nu. 1261 (Flgel, K ata l, II,
414 v.d.; bk. O. M. v. Schiechta - Wssehrd, OGNZ, 19).
BASIMLAR : kdm gazetesini yaynlayan ve byazar bulunan
Ahme Cevdet Bey Cemeddn in bu eserim Osmanl tarh ve mverrihleri
ad altnda stanbul da 1314/1896 ylnda yaynlamtr. 144 S. 8 byk
lnde olan bu kitabn 78-144 sayfalar yaynlayann ilvelerini ierir.
KAYNAKLAR : OGNZ, 19; SO, II, 83; OM, III, 42.

329. MEHMED KF PAA

Mehmed kif Paa 1202/1787de Yozgad civarnda

Bozokda domutur. Kad Ayintbzde Mehmedin olu
dur. 1228/1813de stanbula gelmi ve akrabasndan reisl
kttb Mustaf Mazhar Efendinin korumasyla rtbeler ve
memuriyetler kazanmtr. 1244/1829da kendisi de reHsU
kttb olmu ve alt yl sonra bu unvan yeni kabul edilmi
olan Hariciyye Nazr unvam ile deitirilmitir. Azledil
dikten sonra 1253/1838de Dahiliyye Nazn olmu ise de
bir az sonra bu grevden ayrlmtr. Valilikle zmit, Edirne
ve Bursaya gitmi tekrar azledilmi ve Hacdan dnerken
Zul-hicce 1263/Kasm. 1847de skenderiyede lmtr.
Mehmed Akif Paa iire istidad ve zellikle inadaki
kudretiyle hret bulmutur. eitli siyasal olaylar dolay
syla yazm olduu resm yazlar slup ve siyaset sanat
bakmndan bugn bile saygnln korumaktadr.
YAZMALAR : Yiyana, Mill Kt., Nu. 1153 (Fliigel, K a ta l, II,
321; l^iha'nn iindekiler iin bk. zellikle, OGNZ, 17, yk.).
BASIMLAR : Tehsre-i k if Paa, stanbul 1300, 86 S. 8, kif
Paanm en tannm olan mcadele yazs, Nmk Keml in ilaveleri ile
(bk. Nu. 342).- Eser-i k if Paa, stanbul, 1290, 23 S. 8, kif Paamn
baz mne9txr, torunlarndan biri tarafndan biyografik bir girile
yaynlanmtr. Muharreri-i hussiyye-i k if Paa, stanbul 1301,
8Q S. 8 (kif Paamn mektuplarm ve resm yazlarm iine alr).
 TERCMELER : Arthur Alric, Un diplomate ottoman en 1836
(affaire Churchill), traduction annotee Veclaircissement (Tebsireh) d*Akif
Pacha, Ministre des affaires etrangeres de Turquie. Paris 1892, 12.
KAYNAKLAR : Fatn, tezkire, 271 v.d.; SO, III, 287 v.d.; O. M. v.
Schlechta - Wssehrd, OGNZ, 16 v.d.; M , III, 324.

330. ABDLAZZ, MEKTUBZDE

Mektubzde Abdlazz, Mustafa zzet adl birinin olu

olup stanbulda domutur. 1235/1819da mderrisdi, son
radan Kaza mesleine girmi, abn 1268/Mays 1852de
am Kads olmu ve sonra stanbul ve Mekke payesini
kazanm, Sefer 1279/Agustos 1862de evkaf mfettii olmu
ayn yln Cumada I.inde lmtr (Ekim/Kasm). Halveti
tarikati mensuplarndan olduundan skdarda eyh Hu-
d derghna gmlmtr.
Mektubzde bir ok tezkireler yazmtr. Bunlarn
arasnda Tabakt-i tercim adl, Takprzdenin a/cA>
numniyyesVnin bir zeti ve Mstekmzdenin (bk. Nu.
293) ve Sleymn Fikin (bk. Nu. 323) Davhet l-meyih*
inin 1248-1279/1832-1862 yllarn iine alan bir zeyli bulun
maktadr. Nihayet bir Osmanl tarihi de yazmsa da bu
ancak Yldrm Bayezid zamanna kadar gelmitir.
YAZMALAR : A) Tabakt-i tercim : stanbul, Millet Kt., Halis
Efendi ksm, yazarn avtografyas. (Davhet l-meyih zeyli : Bilin
miyor.- C) Osmanl tarihi : Bilinmiyor.
BASIMLAR : Davhet l-meyih'in zeyli bu kitabn ta basmasnda
vardr; bk. a. Seyyid Ahmed Rifat, Nu. 335. 1.
KAYNAKLAR : SO, III, 340; OM, III, 107.

331. DVB* FATN

Mahlas Fatn olan Dvd Dramada domutur.

Hac Hlid Bey adl birinin oludur. nceleri Msrda bulun
mu, sonra stanbula gelmi ve ktiplikle Babliye gir
mitir. Daha sonra ticrethne-i mirede Mukbeleci olmu
tur. Btn mrn fakirlik iinde geirmi olduu anla
 lyor. O. M. v. Schiechta - Wssehrd 1856da ondan Orta
yal bir adam diye bahsetmektedir. Fatin 1283/1866da
stanbul da lm ve Gksu mezarlna gmlmtr.
Fatn baz yksek koruyucularnn zendirmesiyle
Sef (bk. Nu. 226)nin 1132/172t)de bitirmi olduu fr
tezkiresine ve Slimin (bk. Nu* 241) 1134/1721de bitirmi
olduu ayn nitelikteki eserine Tezkire-i htimet l-e'r
adl bir zeyil yazmtr. Bunda 1135/1722 ylndan yaad
zamana kadar gelmi olan air ve nzmlann biyografyalar
ile eserlerinden numuneler vardrx. Baka yerlerde adlar
gemeyen bir ok airler ve air tarih yazarlar hakknda
verdii bilgilerden dolay deerli ve yararl olan bu kitap
1269/1852 yhnda bitirmitir 2.
YAZMALAR : Viyana. Milli Kt., Nu. 1243 (Flgel, Katal., II,
402).
BASIMLAR : Tezkire-i htimet l-er, stanbul 1271/1855, 6 -f-
460^S. 8, ak renk mrekkepten tr okunamaz bir kaide olan bir ta
basmas (O.M.v. Schiechta - Wssehrd. OGNZ, 19).
TERCMELER : Y. v. Rosenzrveig - Schvvannau bu eserin baz
yerlerini almancaya evirmitir; 64 S. 4 byklnde olan bu tercme
Viyana da Konsular - Akademiededir; bk. ZDM G, X X (1966), 439,
Nu. 9.
K AYNAKLAR : OGNZ, 19; -O. M. v. Schiechta, S B W A W , phil.-
hist. K., X X . ., 467 v.d.; A. D. Mordtmann, Augsburger Allgemeine
Zeitung, Nu. 92 (Beiloge), 2 .I V .1855 tarihli; SO, IV, 25; OM , II, 373;
E d , II, 97 (J. H. Mordtmann).

332. HYRULLH

Hayrllh Edendi 1233/1817 ylnda stanbulda do

mutur. Eski bir Osmanl memur ailesindendir ve byk
tabib ve din bilgini reisl ulem Abdlhak Mollnm (bk.

1 1288 de stanbulda baslm olan divann (61 S. tarih beyitleri 60 (gazel) S. 8 bykl
nde) da ispat ettii gibi kendisi de iirle uramtr. Ndir bulunan b u bas*. hal tercmesini
ieren giriinden dolay nemlidir.
2 tbn I-Emn Mahmd Kem l B ey, Ftfnin b u eserine Keml e~uar adl bir zeyil yas
m ise de ne yazk ki b u zeyil henz baslmamtr.
Fatin, Tezkire, 780; SO, III, 301 ve yk. Nu. 319. Not. 4)
oludur. nce din retimi grerek mderris olmu, son
radan yeni kurulmu olan (1242/1826)1 Tbbiye mektebine
girerek babas gibi tb eitimi grm, ancak 1258/1842de
zmir Mollas olmu, bundan sonra kendisini eitime, doal
bilimlere ve tb bilimine vakfetmi, Meclis-i Marif yesi,
Ziraat Meclisi yesi ve Maarif nezaretinde yksek memur
olmutur. Sonradan Tbbiye Nazr olmu ve abn 1281/
Ocak 1865de Tahran elisi oluncaya kadar bu vazifede kal
mtr. Tahranda (ne yazk ki gn belli deil) abn 1283/
Aralk 1866da birden bire lmtr 2. Oullarnn en nls
yaayan en byk Trk airi Abdlhak Hmid beydir (bk.
Biyografyas, resmi ve deerlendirmesi, M. Hartmann,
Dichter der reuen Trkei, Berlin, 1919, 17 v.dd.).
Yaz yazma alannda ok verimli bir kii olan Hayrul-
h Tark-i devlet-i aliyye-i Osmaniyye adl Osmanl tari
hinden tr de ayrca dikkate deer. J. v. Hammer bile
Bu eserden ok dikkate deer bir eser diye bahsetmek
tedir. nk bu, Bat kaynaklarn da gz nnde tutarak
o devirde yaam olan slm ve Hristiyan hkmdarlar
hakknda ksa bilgi vermekte ve sade ve geleneksel zenti
den kurtulmu bir slpla ve tam bir yanszlkla olaylar
tasvir etmektedir. Yani bu eser ayn zamanda dnya tarihini
toplu olarak gr denemesi, hi olmazsa dnya tarihinin
byk olaylar ortasnda ve bunlarla olan ballklar ynn
den Osmanl tarihini inceleme yolunda bir admdr. Hay-
rullh Efendinin yararlanm olduu Avrupa kaynaklarnn
ou franszca yazlmtr; J.v, Hammerin GOjRsini, fransz-
easmdan okumutur. Eserin plannda her Sultana ayr bir
cz ayrlmas tasarlanmt. Ancak yazW Sultan I. Ahmede
kadar (1603-1617) gelebilmitir. nk buraya geldikten

1 Bu Kurumun ksa bir tarihi vardr, ad Mir't-i mekteb-i tbbiyye'dir.

2 Hayrullh Efendi'nin olu Ahdlhk Hmid Bey babasnn bayat hakknda bilgi vermek
lutfunda bulunmutur. Bundan dolay kendisine teekkr etmek isterim.
sonra lmtr, Divn-i Ahkm-i Adliyye*de mfetti olan
Al evld Efendi3 adnda biri bu eseri devam ettirmei
zerine almsa da bu da ancak cz yazabilmitir (16,
17. ve 18. czler). Bylece btn eser I. brahimi geeme
mektedir (1639-1648). Hayrullh Efendinin yazm olduu
ilk on czn iindekilere dair bilgi ve geni bir inceleme
SB W A W , phiL- hist. K., X II (1854), 533 v.dd. da. (J. v.
Hammer) ve X IV (1855), 77 (1.-3. Say), X V II (1855),
169 (4.-7. Say), X X (1856), 461 (8. Say), X X V I (1858),
344 v.d. (9. ve 10. Say)da O. M. v. Schiechta - Wssehrdin;
sonra Journal Asiatique V, 13 (1859), v.d. ve 547; V, 16
(1860), 337 ve VI, 11 (1868), 477 ve VI, 18 (1871), 137 de
bulunmaktadr.
BASIMLAR : Tarh-i Devlet-i A iiyye-i Osmaniyye : 1. Cz : 2 + 136
S. 8, basld yer ve yl yok ( = stanbul 1217/1854), Hicretin 620-680.
yllarm iine alr; 2. Cz : 2 + 96 S. 8, Hicret in 680-725. yllarn iine
alr; 3. Say : 2 + 112 S 8, 726-761 yllarn iine alr; 4. Cz : 2 -j- 105
S. 8, 761-791 yllarn iine alr; 5. Cz : 2 -f- 88 S. 8, 791-805 yllarn
iine alr; 6. Cz : 2 + 109 S. 8, 805-824 yllarm iine alr; 7. Cz :
2 -j- 104 S. 8, 824-855 yllarn iine alr; 8. Cz : 4 + 176 S* 8. 856-
866 (1271). yllarm iine alr; 9. Cz : 4 -f- 155 S. 8, 886-918 (1273)
yllarn iine alr; 10. Cz : 4 + 95 S. 8, 918-926 yllarm iine alr;
11. Cz : 2 -4- 237 S. 8, 926-974 yllarm iine alr; 12. Cz : 2 + 67
S- 8, 974-982 yllarm iine alp 13. Cz : 4 -{- 67 S. 8 982-1003 yllarn
iine alr; 14. Cz : 4 -f- 134 S- 8 1003-1012 (1282) yllarm iine alr;
15. Cz : 2 -j- 83 S. 8, 1012-1026 (1281) yllarm iine alr; 16. Cz :
2 + 77 S. 8, 1026-1032 (1289) yllanm iine alr; 17.- Cz : 4 + 119 S.
8, 1032-1049 (1290) yllarm iine alr; 18. Cz : 2 + 69 S. 8, 1049-
1058 (1292) yllarm iine alr. Son Cz (16.-18. Gzler) Ahmed evki
tarafndan yazlm ve yaynlanmtr.
KAYNAKLAR : Cemleddn, ayn-i zref, 125 v.dd.; SO, II, 319;
OM, III, 50 v.d.; Mahmd Cevd, Me'rif-i Ummiyye nezreti arihe-i
tekilt ve crat (stanbul 1338), 65 (Resmi ile).

3 Bu l evki Efendi, l Riza Paanm FtranszIarra Cezairi igalleri hakkndaki Mir't

l~cezaT adl arapa tarihini trkeye evirmi olan (basl ptanbnl 1293/1876, 143 SV-8?;
bk. A . D . Mordtmann Augshurger Allgemeine Zeitung> 5.1 .1 8 78 tarihli ilavesi) 9ah*= +r.
 333. MELEK AHMED
Morali Melek Ahmed Eribozlu Bekir Efendi adl
birinin olu olup, Tiryaki Haan Paanm (bk. yk. Nu. 131
not. 4) torunlarmdandr. Devlet memurluklarnda bulunmu
ve arada Mutasarrf olmu ve 1288/1871 ylnda Selnikde
lmtr. Orada Hortac Sleyman (bk. MOG, I, 165,
Not.) camisinin avlusuna gmlmtr.
Melek Ahmed gerek rumcay gerek franszcay ok iyi
bilirdi. Eski Yunanllarla Makedonyallardan bahseden
Tarh-i kudem-i Yunan ve Mkedoniyn adl tarihi bir
eserden baka Yunan bamszlk hareketlerini (1236/1821)
anlatan ve sylendiine gre iinde nemli bilgiler bulunan
geni bir eser yazmtr.
YAZMALAR : kinci eserin Mukaddime smin bir ksm OM, III,
146ya gre stanbul da Trk Tarih. Encmenindedir.
KAYNAKLAR : OM, 111, 145 v.d.

334. ZEYNLBDN
Daha ok Abidn diye anlan Zeynlhidn stanbulda
domutur; fakat mrnn bir ksmm memurlukla Manas-
trda geirmi 1292/1875 ylnda orada lm Ve Hanlar*
n mahallesinde Ruf derghna gmlmtr.
Sultan Abdlazizin hkmetine kadar (1861-76) gelen
cml l-tevrh adh bir eser yazmtr. Bundan baka
Hazreti Muhammed ailesinin l-i ab diye anlan bireylerimi
ven Kes-nme-i l-i ab adl bir eser yazm ve Simvl
eyh Bedreddnin (bk. F. Babinger, Der slam, X I, 106)
vridfm trkeye nazmen tercme etmitir. Nihayet
iinde sadrzam Rgh Paanm (bk. Nu. 263) geni bir
biyografyas bulunan Muhdert adl eksik kalm bir biyog
rafya mecmu1a9s brakmtr,
YAZMALAR : Muhderthn avtografyas stanbul da Millet Ktp
hanesinde bulunmaktadr.
BASIMLAR : Kes-nme-i l-i ab, OM, III, 108 gre baslm.
KAYNAKLAR : OM, II, 107 v.d.
 335* AHMED RFAT B. SML
stanbullu Seyyid Ahmed Rifat gmrk memuru idi
1280/1863de Rusmt Muhsebecisi, sonra Bursa Defter-
dn olmutur. Azlinden sonra, topallndan dolay Topal
Rifat diye anld ve pek iyi tannd baba ehrinde uzun
zaman dinlenmitir. 1293/1876da stanbulda lm ve
Edirne kaps dna gmlmtr. Ahmed Rifat bugn
bile faydal mracaat kitab olarak deerlerini koruyan
bir ok biyografya mecmualarn, tarif edilmez glklere
katlanarak ve ok alarak yazmak suretiyle Osmanl
tarihine byk hizmetlerde bulunmutur :
1. Davhet l-meyih mctzeyl : mstekmzde Sley
mn Sadeddn (bk. Nu. 293)in balad, Mehmed Mnih
Efendi (bk. Nu. 313)5nin 1221/1806ya, Sleyman Fik
(bk. Nu. 323)in 1248/1832ye, Mektbzde Abdlazz (bk.
Nu. 330)in 1279/1862ye kadar devam ettirdikleri eyhl
islm biyografilerinin Ahmed Rifat Efendi tarafndan
dzenlenmi ve mer Hsmeddn (lm. sefer 1288)e kadar
devam ettirilmi ekli.
BASIMLAR : 1 yld yer yok ( = stanbul), ts, 136 S. 4. Ta
basmas.
2. Davhet l-nkab : Seyyid Mahmddan Seyyid
Hilmi Efendiye kadar Nakib l-eraflarn (yani Peygamber *
slelesinden gelenlerin bykleri) biyografyalar.
BASIMLAR : stanbul, 1283, 64 S. 4^ (Ta basmas).
3. Verd l-hadHk : Hadkat l-vzer (bk. yk. Nu.
224)nm zeyli. Ysuf Ziy Paanm II. Mahmd devrindeki
ikinci sadaretinden Fud Paanm ikinci sadaretine kadar
(1224/83/1809-66) gelmi olan sadrzamlarm biyografyalar.
BASIMLAR : Basld yer ve yl yok ( ~ stanbul 1283), 76 S. 4,
Ta basmas.
4. Ravzet l-aziziyye : en nemli Islm Hkmdar
sllelerinin ve on nc Hicret yzylnn sekseninci
yllarna kadar ' gelmi Osmanl rtbe sahiplerinin krono
loji srasna gre dizilmi listeleri* Bir yangn baslmakta
olduu matbaay mahvettiinden bu faydal eser yayn
lanmamtr.
BASIMLAR : Ta basmasndan yalnz baz formalar mevcuttur ve
piyasada vardr, msl. S. 1-16; 25-48; 81-88; 97-216. 165-183 sayfalarda,
biraz hakikate uymakla birlikte Osmanl tarih yazarlarnn, zellikle
vakanvislerin bir listesi bulunmaktadr. S. 181-183de ise yazar kendi
den bahsetmektedir (bk. S. 3. Satr 20 v.dd. la).

Ahmed Rifatn koyu imanna ramen Bekta tarikatine

meyil etmi olmas muhtemeldir; Mir't l-meksid f def'l-
mefsid (Basl stanbul 1293) adh zel bir eserde bu tari-
kati savunmutur. Bekta edebiyatnda bu eserin nemli
bir yeri vardr.
KAYNAKLAR : SO, i , 408; OM, III, 62; Ahmed R ifat, ravzet
iiUaziziyye, 181 v.dd.

336. AHMED HLM

Ahmed Hilmi skdarda domutur. Hariciye Neza

reti tercme kaleminde memurlukta bulunmu ve kuru
luunda Meclis-i Mebusana aza olmutur. Trk konsolosu
olarak bir sre Tebrizde bulunmutur. Rus - Trk sava
ndan sonra gmenlere yardm ederken tifse tutulmux
ve 1295/1878 ylnda lm, skdarda Karaca Ahmed
mezarlna gmlmtr.
BASILMI ESERLER : A) Tarh-i Umm : alt blmlk bir
genel trih; yazan mehul olup Edinburgh da Chambers tarafndan
yaynlanm olan ngilizce bir eserin tercmesidir. eviren yalnz eserin
baz yanllarm dzeltmekle kalmam birok zel adlar da dzeltmi
tir : stanbul 1283, bykl bilinmiyor; bk. A. D. Mordtmannm ver
dii bilgiye.- B) Muhtasar tarh-i umm : 6 cilt olan yukardakinin iki

1 Kendisini ahsen tanm olan J. H . Mordtmann ltfen bildirmitir. Ahmed Hilmi haya
tmn sonunda |Tmwa Schiltbergerin Reisebuch'nun (seyahatname) -h er hlde H akluyt Society
(1859) klleksiyonunda J. B . Telfer tarafindan yaplm olan ngilizce tercmesinden- trkeye
evirmee uramtr.
ciltlik bir ksaltmas: k ekli yl ve bykl bilinmiyor.- ) Tarh-i
Hind : k yl bykl bilinmiyor2.
KAYNAKLAR : A. D. Mordtmann, Augsburger Allgemeine Zeittng*
un 2. II, 1867 tarihli ilvesinde; OM, III. 49, burada Ahmed Hilminin
tarihi ilgilendirmeyen dier baslm eserleri de saylmaktadr.

337. MEHMED BAHEDDN, DYEZDE

Dyezde diye anlan Mehmed Baheddmin hayat

hakknda bir bilgi yoksa da (belki yukarda Nu. 244te ad
gemi olan Dyezde ailesindendir) 1290/1873 ylma doru
lm olmas muhtemeldir. Kendisi Osmanl sultanlaryla
devlet adamlarnn biyografyalaryla ilgili gnlemeleri
( gn, ay, yl) toplam olduu iin burada anlmaa
deer. Bu gnlemeleri Eser' Bah-i adl kk bir eserde
sralamtr. Be cetvele ayrlm bulunan bu kk el kita
bnn birinci cetvelinde 699/1300den Sultan bdlazze
kadar gelmi olan Osmanl hkmdarlarnn doum, tahta
k, hkmet ve lmleri hakknda bilgiler vardr. kinci
sinde sadrzamlardan, ncsnde eyhlislamlardan, dr
dncsnde Ries-i askeriyye*den yani Ordu komutan
larndan, beincisinde Derya Kaptanlarndan bahseder.
Daha nce buna ok benzer eserler mevcut bulunduu iin
bu toplama hibir zaman byk lde yaylmamtr1.

2 1142/1729 da stanbulda baslm olan 91 ift sayfah 8 byklkte drt haritah, bu

yldz, on de insan, hayvan v e bitki tablol olarak baslan Tarh i-Hind i-garb adl eser
gerekte bir Bat H ind tarihi olmayp bir trl masal kitabdr ve rivayete gre 977/1540,
muhakkak olarak Barbaros Hatreddnin hemen lmnden sionra (4 .V I I. 1456) meydana geti
rilmitir; bu belki de H ac Kalfanm 2340 numarada kaydetmi olduu eserdir. inde ou
masala yaklaan Bat Hind kefi ve oradaki gelenek v e grenekler hakknda tasvirler vardr.
Bk. Henri Harisse, Zentralblats fr Bibiiotkektcesen, V . Cild (1888), 133-138; D . B . Maedonald,
The arabic and iurksh manuscripts in the Newberry Library (1912)3 Nu. X X I I , S. 15-18 ve F.
Babinger, Stambuler Buchtcesen im 18. Jhdt. (Leipzig 1919), 14. Eserin' tam am bugn en nadir
kitaplardan saylmaktadr.

1 bdullh Huls! Efendi adh biri Esmr l-hadik (Basl, stanbul, 1267, 80 S. 8, Li
tografya) adyla buna ok benzeyen bir toplam a yazm ise do bu da Nakibend eyhi skdarl
Haslbin ( lm . 1200-1785; bk. O M , I II, 47) daha nce tablo eklinde yazm olduu Vefiy-i
ekbir-i istmiyye gibi, Mehmed emnin (bk. Nu. 340) eserinden sonra tamamiyle unutulmutur,
 YAZMALAR : Kahire, T K , 163, 82 ypr., yazarn avtografyas;
stanbul, Trk Tarik Encmeni Ktphanesi (imdi Ankara, Trk Tarih
Kurumu Kt., Yazm. Nu. 38); bk. OM, 111, 77.

338. TEYYRZDE ATULLH AHMED,

AT BEY

Ksaca At Bey diye anlan Atullh Ahmed 1225/

1810da stanbulda domutur. Enderun memurlarndan
Teyyr Efendinin oludur. Babasnn mesleine girmi ve
eitli yerlerde ve makamlardaki idare memurluklarnda
bulunmutur. Hayatnn sonuna doru CezHr-i Bahr-i
Sefd, Kara Hisr-i Shib, Ktahya ve Karesi mutasarrf
lklarnda bulunmu 1293/1867de Mekkede Harem-i erif
Mdr olmutur. Zul-hicce 1294/Aralk 1877de (OM,
III, 108e gre 297/1880 ylnda) Medinede lmtr.
Atullh Ahmed genel olarak At tarhi adyla tannm
olan be ciltlik bir osmanl tarihinin yazar olmakla n
almtr. O zamana kadar yararlanlmam hatta tannmam
olan bir ok eski kaynaklara At mesel Urucun (bk.
Nu. 10) kroniini grm ve bundan yararlanmtr daya
nan bu eser bir ok ynlerden benzerlerinden stn bulun
maktadr. Bu be cildin iindekiler aadaki ekilde sra
lanmtr : I. Cild : Sllenin kurucusu Osmndan, Kanun
Sleyma kadar; terift, Enderun memurlar ve vazife
leri, tannm kiiler, yaplar vsr., II. Cild : Enderundan
yetimi olan sadrzamlarm, devlet adamlarnn ve dier
rtbe ve makam sahihlerinin biyografyalan; III. Cild :
Ondokuzuncu yzyln ilk yarsnda yaamakta olan sadr-
zamlann, rtbe ve makam sahihlerinin, bilginlerin vesaire-
nin biyografyalan, o an nemli olaylarn ilgilendiren
nemli belgeler; .IV. ve V. Cildler : Sultanlarn, ehzde-
lerin ve enderun airlerinin nazm ve nesirleri. Atmn
tarihine ancak Hayrullhm (bk. yk. Nu. 332) tamamlan
mam olan tarihi bir benzer olabilir. Eserin zellikle II.
Mahmd v e ' Abdlmecid zaman blm nemlidir. Bu
eser ya zamanda bu devirlerin Enderun tarihi1 de sayla
bilir.
KAYNAKLAR : Kahire Kraliyet Ktphanesi katalogu, 163 ;
OM , 111, 77.
BASIMLAR : Tarh-i At : I. Cild., 7 + 24 + 316 S. 8, basld
yer yok ( = stanbul) ve ts. ( Tekriz, 1291/1874 tarihlidir); 11. Cild.,
24 -}- 4 ~j- 227 S. Basld yer ve yl yok.; 111. Cild., 12 -f~ 7 ~f- 4 ( takriz)
-r 329 S.? stanbul, 11. Muharrem 1293; IV. Cild., 8 -f-6 + 322 S.,
stanbul 25 Rebi II 1293; Y. Cild., 10 + 5 -f- 432 S., stanbul, 5. Cupaada
II. 1293.
KAYNAKLAR : SO, III, 481 v.d.- OM , III, 108; MOG, I, 247 not.

339. MEHMED MAZHAR, FEVZ

Fevz Mahlasl olan Mehmed Mazhar Efendi Marahdr.

Osmanl maliye idaresine girmi ve en son Aydn Vilyeti
(zmir) Defterdarlnda bulunmutur. Bu vazifede iken
1295/1878 (SO, IV, 29a gre 1293de) zmirde lm ve
Seyyid Mkerremeddn. tekkesinin avlusuna gmlmtr.
Mehmed Mazhar Efendi 1289/1872de be blmlk
bir Osmanl tarihi yazm ve buna H a b e r -i sa h ih adm ver
mitir. Osmanllann geliinden II. Selimin hkmetine
(975/1574) kadar ulamaktadr. Bunun iinde bulunan bir
ok belge ve hccetlerin hemen hepsi Ferdn Beyin M n -
a^t es-sel tn ^ in d en alnmtr (bk. yk. Nu. 89). Hele yazar,
daha ok zaten tannm kaynak eserlere dayand iin
tarihinin kaynak olarak hemen de hi deeri yoktur.
BASIMLAR : Haber-i sahih : I. Cild., 6 - f 305 S. K .- 8, basl
d yer ( = stanbul) ve yl yok. II. Cild., 4 -j- 240 S., basld yer yok,
1290 111. Cild., 311 S. basld yer yok, Ramazan 1291; IV. Cild., 443

1 2281/1864de stanbulda lp skdar Mezarlnda gmlm olan Endern Mfettii

H fz Hzr Efendi (Yukarda Nu. 319 N ot 4 de ad geen M lhkk Mollnn kardeidir)
tam manasiyie bir Endern tarihi ve bununla ilgili olaylarn tarihini yazmtr. Ksaca Tarh-i
Endern diye tannm olup Veki-i lelif-i endern adyla 2276da stanbulda baslm olan
(503^-34 S. B y.-8s) b u eser 1228-46/1813-1830 yllarndan bahseder. Yazar bu srada Endern
mamurlarndan idi. Bk. O M , I I I , 108. nota da.
S., Basld yer yok 1291 ( = R ebi II 1292); V. Cild., 435 - f 11 S., basl
d yer yok Zu l-kade 1293 ba.
KAYNAKLAR : SO, IV, 29 (Baka tarihlerle); Cemleddn, ayn-i
zref, 145 v .d .; OM, III, 118.

340. MEHMED EMl MEREBZDE DMDI

Merebzde Damad (Yani Merebzde Ali Rif Efendi5

nin; bk. SO, IY, 706) diye anlan Moll Mehmed em Ma-
raldr. 1223/1808de orada domtur. stanbula gitmi
orada okumu, mderrislik veya kadlkla Osmanl lke
sinin bir ok ehirlerinde bulunmutur; bk. tam listesine,
SO, III. 171de. En son Anadolu Kazaskerliinde ve Rumeli
Kaziasker vekilliinde bulunmutur. 1299/1882 ylnda (SO,
III. 171e gre bir yl nce) lm ve skdara Atik Valide
camisinin avlusuna gmlmtr1.
Mehmed em, Mehmed Emn Efendinin (bk. Nu.
288 Not. 3), skdarl Hasbin (bk. Nu. 337. Not. 1) ve
Osmnzde Ahmed Tibin (bk. Nu. 224) ayrntl eser
lerinden yararlanarak ivei Esmr l-tevrh adl ok
ie yarar bir mracaat kitab yazmtr. Bunda 1295/
1878 ylna kadar gelmi olan en nemli slm hkmdar
hanednlar zellikle Osmanl Hanedan, sadrzamar, eyh
lislmlar, serskerler, Kaptan Paalar, Seyyidler, Rumeli
ve Anadolu kazaskerleri, stanbul kadlar ve E vkaf mfet
tileri hakknda ksa bilgiler bulunmaktadr. Doru bir
biimde dzenlenmi olup ok yararl olan bu eser, lm
esaslara ve en yeni aratrma sonularna gre Osmanl
devletinde en yksek makamlara km olanlar hakknda
ileride tertip edilecek olan bir eser iin ok ie yarar bir
temel oluturur.

1 2272/1855 yilmda Kstendil de lm olup Tuhfet iiUknittn adyla tannm hattatlarn

biyografyalanm (bk. yk. Nu. 318, n ot 2) toplarrm olan m ft Mehmed em ile kartrlmama
ldr.
 YAZMALAR : stanbul, Umum, Hu, 4887/9.
BASIMLAR : lvei esmr l-tevrh, stanbul 1295 2 -f- 205 S. 8.
ta basmas.
K A Y N A K L A R : O M , III, 77.

341. ABDULLATF SUBH PAA

AMulIatf SubM 12. Muharrem 1234/11. X I . 1818de

Tripolitzada (bugnk ad Tripolis), Osmanl valilerinin
Moradaki eski merkezinde domutur. Abdurrahman Sam
Paamn oludur. Yunan bamszlk savandan dolay
ailesi Msra gm ve gen Subh orada okumutur.. Ancak
1265/1849 ylndadr ki bu aile stanbula gelmi ve SubM
Beyde srasyla ve abucak Osmanl Devletinin en nemli
memurluklarna ykselmitir. nce Meclis-i Maarif yesi,
sonra Evkaf nazn ve Meclis-i Vl yesi olmtur. Ksa
bir zaman maarif nazrlnda bulunduktan sonra vezir
rtbesi ile Suriye Valisi olmutur. Sonradan tekrar maarif
ve Evkaf nazrlklarna, daha sonra Maliye ve Ticaret Nazr
lklarna tayin olunmutur. Tam be defa Evkaf nazr
olmutur. SubM Faa II. Rebi II. 1303/17.1.1886 da stan
bulda lmtr ve Sultan Mahmd trbesine gmlm
tr. Kendisi geen yzyln en yetikin ve ok bilgili Os-
manii devlet adamlarndan ve bilginlerindendir. Uza
gren ve Bat bilimini iyi tanyan bir kiidir. Hizmetleri
Batda da takdir edilmi ve SubM Paa Dou derneklerinin
fahri ve muhabir yesi olmutur; Mesel Alman Dou
Derneinin (Die Deutsche Morgenlaendische Gesellschaft)
1863den beri yesi idi; Bevyera ve Saksonya Bilim Aka
demileri de kendisini muhbir yelie semilerdi.
SubM Paa Dou nmismatik ( = Meskkt)i ile
uraan ve bunu Avrupa usullerine gre inceleyen ilk Os-
manl ve hatta belki de slm bilginidir. Bugn bile takdir
edilmee deen geni eserleri kendisine nmismatik tari
hinde srekli bir yer salamtr. Bunlarn en tannmlar
unlardr : Seloid ve Arsak sikkelerinden bahseden
Tekmilet l-iber; Islmda sikke tarihinin balangcndan
ve Yunan ve Rom a sikkelerinden bahseden Uyn l-ahbr
fVl-nukd ve'l-sr adl eserleri. M Faa asl tarih yazma
alannda bi Haidnun tarihinin birinci ve ikinci cildleri-
ni trkeye evirmi olduu iin burada anlmaa deer.
Tercmesi Mifth l-iber adyla baslmtr. Nihayet Maarif
nazrl srasnda slmiyetin ilk devirlerine ait HakHk
l-kelm f tarh l-slm adl bir tarih yazm ise de bunun
yalnz birinci cildi yaynlanmtr (Muhammedden Alye
kadar). Hicretin Seksen kinci ylma, yani 701e kadar
gelen ikinci cid yaynlanmamtr.
B A SIM LAR : A ) Tekmilet l-iber : stanbul 1278, ki ksm, 4 -f-
51 S. ve 1 + 28.S, 4 ta basmas, birincide 9 kincide ise 11 Seloykid-
lere ve Arsakidlere ait sikkelerin levhas vardr. -B ) Uyn l-ahhr fVU
nukd v&^l-sr ; stanbul 127^9, ki ksm, 16 S. ve 12 S. 8; 15 Muhar
rem v e 25 Sefer tarihli Tasvir-i efkr''dan ayr basm.- C) Mifth l-
iber : stanbul, 1276, 209 S. 4. D ) HakHk l-kelm f tarh l-islm :
stanbul, 1297, 5 -j- 357 S. 8 .- E) Risle-i Subhiyye : Padiah a muh
tra : stanbul 1281, 51 S, 8.
T E R C M ELE R : Comte-rend d9une decuvere importante en f ait de
mmismatige musulmane publie en lanque turque, tnaduit de Voriginai
par Ottocar de Schiechta (Leipzig 1862), B de gsterilmi olan eserin
Franszca tercmesidir.
K A Y N A K L A R : ^Suhh Pa&nm en iy i ve en geni biyografyas
Evkf-i hmyn nezretinin tarhe-i tekilt (stanbul 1335) 104 v.dd.9
da bulunmaktadr (Gzel bir resimle birlikte); SO, III, v.d.; Sm, K~
ms l-a9lm, 2935 v .d .; OM, III. 81.

342. MEHMED NMIK KEML

Mehmed Nmk Keml 26. evvl 1256/21.X II. 1840

da Tekirdanda domutur. Ailesi Osmanl lkesinin asl
ailelerindendir. Babas Yeniehirli (Anadolu) Mustaf sim
Beydir. Sadrzam Topal Osmn Paa (bk. Nu. 263 not.
1., Nu. VI) atalarmdandr. Annesi Arnavutlukludur. Ken
disi yeni zaman Osmanl nesrinin yaratcs ve Osmanl
yazar, ir ve slpularmn en nemlilerinden biridir.
Nmk Keml Beyin ok heyecanl bir seyir geirmi olan
hayat geni bir ok eserlere konu tekil etmi olduu iin
incelememizin dnda kalabilir. Vatan heyecanndan dolay
mevcudiyeti bir miiddet hkmete huzursuzluk vermi
ve bunun iin uzun zaman Kbrsta Magosa (Famagusta)
kalesinde mevkuf kalm ve orada en nemli yaratlarm
meydana getirmitir. Hayatnn sonuna doru Rodos ve
sonra da Sakz mutasarrflklarnda bulunmutur. Cier
lerinden ar hasta olan ve son nefesine kadar edeb sahada
alm bulunan Nmk Keml Bey 28. Rebi I. 1306/2.
X II. I888de Sakzda lmtr. Cenazesi sonradan Bula-
yra (Gelibolu yaknnda) getirilmi ve eski Osmanl eh-
zdesi ve komutam Sleymn Paamn tannm trbesinin
yanna gmlmtr.
Burada ancak tarih yazar olmas ynnden bizi ilgi
lendiren Nmk Keml Bey drt ksma ayrlan slm nl
lerine ait bir biyografya mecmuas yazmtr. Bunda Sel-
heddn Eyyb, H. Sultan Mehmed ve I. Selim ve Islm
Komutan Emir Nevmzun biyografyalan vardr. Eseri
Evrk-i perian adyla yaynlanmtr. Bundan baka Knia
adl Kanije fethi hakknda (bk. Nu. 131) ve Devr-i stil
adnda birer eseri vardr. Bir Osmnl tarhi yazmaa ba
lamsa da bunu bitirememitir. Biten ksm Osmanl Dev
letinin Kuruluundan I. Selimin hkmetine kadar gelir
Bu byk esere bir giri olmak zere.,bir Medhal yazm
ve bunda 438/1046 ylma kadar Roma ve slm tarihlerinden
bahsetmitir. Btn bu eserlerin tarihi kaynak olmaktan
daha ok yeni Osmanl nesrinin aheserleri olmak itibariyle
lmez deerleri vardr1. Nmk Kemlin Mehmed Akif

1 Eski Osmanl airlerinin slbuna ve beyan tarzna uygun oiarak yazm olduu stan
bulun fethi hakkmdaki arklar, ana diline nasl hakim olduunu gsterir; bunlar Briha-i
Zafer adyla stanbul da yaynlanmtr : 1305 (24 S. k.~8).
Paanm (bk. Nu. 329) Tebire19sini erh ederek yaynlam
olduundan bahsedilmitir.
B ASIM LAR : A ) Evrk-i perian mecm?as ; stanbul 1289, 175
S. 8, 1301, 379 S. K .- 8; Kasm, ksm da kmtr.- B) Devr-i stil :
stanbul 1289, 4 + 27 S. 8 (4. Basm), sonradan tekrar baslmtr,
stanbul 1304 40 S. k. 8 .- C) Kne : 1. basm : stanbul 1290 yazarn
ad yoktur; 2. basm : stanbul 1303, 128 S. K.~ 8, yazarn ad vardr;
3. Basm : stanbul, 1311, 136 S. k. 8, Ebuzziya Efendi tarafndan
yaynlanmtr; 4. Basm Kne muhsaras : stanbul 1335, 235 -f- 3
S. 8 .- D ) Osmanl Tarihi : Bu eserin 4 cildi 1326/8 yllarnda Klliyf&a
kmtr (Tertib II, 1 : I, 1 .- 6. cz; II, 1 .- 4. cz; III, l.~ 5 cz; IV,
I. 4. cz).
KAYNAKLAR : SO, IV, 82; OM, II, 396 v.dd.; (A. D. Mortramm)$
Stambul und das moderne Trkenthum (Leipzig 1877), 229-235; Keml-
zde A l Ekrem, Rh-i Keml (stanbul 1324; 08 S. 8); Ebzzir Ter
fik, Keml Beyin tercme-i hli (stanbul 1326; 24 S. 8); M. Selheddn,
Merhm Keml Beyin tarihi mes'elesi ve mevddi sire (stanbul 1327;
58 + 1 S. 8); Fr. Vincze, Nmk Keml Bej (Budapete 1911,
macarca); E d, II, 908 v.dd. (baka kitaplara iaretlerle).

343 MUSTAF NR PAA

Seyyid Mustaf Nr Msrdan veya Tunusdan Os-

manh lkesine gelmi olup zellikle zmirde Byk bir
rol oynam olan Mansrzde ailesindendir. Mustaf Nr
Paa da Sefer 1240/Eyll 1824de orada domutur. Mehmed
Emn Beyin oludur. dare mesleine girmi ve en yksek
makamlara kadar kmtr. Mesel bir sre Maarif Nazr
sonra da Evkaf Nazr olmutur. 27. Cumada I. 1307/19.1.
1890da birden bire stanbulda lmtr. Ye Sleymniye
camisi avlusuna gmlmtr.
Sekiz yl sren (1290-8) Defter-i hakn-i nzr*hL
srasnda Mustaf Nr Paa Net'ic Uvuk't adnda bir
Osmanl tarihi yazm ve bunu yazarken eski rznmeci-
lerin izledii yolu tamamiyle terk ederek olaylarn tasvir
ve takdirinde bsbtn yeni ve tenkd noktalardan hareket
eden bir yol tutmutur. Eserde baka yerlerde bouna ara
nlan bir ym nemli bilgi vardr. K olay ve akc slubu
eserin ok yaylmasna zellikle yardm etmitir. Osmanl
tarihi hakknda yazlm olan Trke eserlerin en retici
ve renme evki verici olanlarndan saylr.
B ASIM LAR : Seyyid Mustaf Efendi, Net'ic l-vuk't : I. Cild,
stanbul 1294, 3 ypr. -j- 182 S. & (balangtan 1003 ylma kadar); II.
Cild, stanbul 1296, 127 S. 8 (1003den 1099 a kadar); III. Cild. stanbul
1296, 134 S. 8 (1099Man 11885e kadar); IV. Cild., yasarn lmnden
sonra Mehmed Glib Bey in bir nsz ile stanbulda 1327 ylnda yayn
lanmtr, 125 S. 8(1188 den 1257ye kadar); 1327 ylnda ikinci defa
baslmtr. Mustaf Nr Paa; Netayic l- Vukuat (Kurumlaryla ve
rgtleriyle Osmanl Tarihi). Sadeletiren, notlar ve aklamalar ekleyen :
Neet aatay. Cilt 1-2. Ankara. T. T. K . Basmevi, 1979. X V I -j- 383.
S. 8; Cilt 3-4 Ankara. T. T. K . Basmevi, 1980. V III 4- 371 S. 8. (evi
renin ilavesi).
KAYNAKLAR : SO, IV* 486 v.d.; ta *, III, 146; NetHt temk*
t'n IY . Cildinde Mehmed Galib elinden yazlm olan nsz; Evkf-i
hmyn nezretinin Tarhe-i tekilt (stanbul 1335), 190 v.dd. (Resim
ve doru tarihlerle); Mahmd Cevd, Me'rif-i ummiyye nezreti tarihe-
i tekilt ve icrati (stanbul 1338), 252 v*d.; Cemleddn, Ayn-i zref,
143 v.dd.

344. EYYUB SA B M P4A

Eyyb Sabr Faa Tesalyada Armiroludur. Bir ok

yksek askeri mevkilerde bulunmutur, uzun iire Hare
meynde kalm ve en son Mirliv ve Muhsebt-i Balriyye
Re9isi olmu ve 15 Sefer 1308/30. I X . 189Qda stanbulda
lmtr. zellikle Mekke ve Medine ve Arabistan tarihi
ile uramtr. Eserlerinin ou da konularn buralardan
almlardr.
SASIMLAR : A ) Mahmd es-siyer : Peygamber Muhammedin
hayatm tasvir : Edim e 1287, 20 -f- 599 S. by. 8 B) Mir*t4l-hara-
meyn : Kutsal iki ehrin (Mekke ve Medine) tarihi ve ayn zamanda
Hac rehberi : stanbul 1306, S cid, by. 8C) Tarh-i Vahhbiyn :
Vahabler tarihi : stanbul 1296, 288 S. K . 8 - D ) Ahvl-i ceziret l-
Arab; kt yer ve yl ve bykl bilinm iyor.- E) Tekmilet l-men-
sik : Hac rehberi : stanbul 1292, 233 S. 8
 . KAYNAKLAR : SO, I, 451; OM, III, 26 v.d.; orada Eyyb Sahr
Paanm baka eserlerinden de bahsedilmektedir. Bunlardan baslanlar
olmu mudur bilinmiyor.

345. AHMED YEFK PAA

Ahmed Vefk Paa 23 evvl 1283/3. YIII. 1823de stan

bulda domutur. Yahudilikten simha dnm olan
Dvn Tercmn Yahy Nci Efendinin torunu ve Papis
eliliinde igder Ruheddn Efendinin oludur. Kendi de
Kk yata Fransaya gitmi ve vrup bir eitim gr
mtr. Fransz diline tam hakim olarak stanbula dnm
ve orada nce Babli tercme kaleminde almtr. Bir sre
Anadoluda (zmir) bulunduktan ve diplomatik mevkilerde
(Paris Elilii) altktan sonra, srayla Sadrzamhk, maarif
nazrl, Evkaf nazrl, Anadolu ve Rumelilide valilikler
gibi en yce devlet makamlarna ykselmitir. 1300/1882
ylnda memurluu brakm ve Rumeli Hisarndaki k
kne ekilmitir. Hayatnn sonunu orada ok gzel bir
ktphane iinde1 her trl incelemelerle uraarak
geirmitir. 22. aban 1308/3. IV.1891de orada lm ve
Rumeli Hisar mezarlna gmlmtr.
Damarlarnda yahudi ve ana tarafndan Rum kan
akan Ahmed Vefk Paa (bk. (A. D. Mordtmann), Stamhul
und das moderne Trkenthum, Leipzig 1877, 167 v.d.) yksek
kabiliyette bir ahsiyet ve geen yzyln en bilgili ve kltrl
Trklerinden bidi. Dil bilgini, tercmeci ve tarih yazar olarak,
Batnn bilgi alanndaki erigilerini, kavrayh almalaryla
yurduna kazandrmak iin uramtr. Bylece Fransz
Edebiyatnm trl eserlerini baarl tercmelerle yurtta-

1 Ktphanesinin bir fihristi baslmtr. 'rke ad A h m ed V efk P aa'-m erkum un K

tphanesinin defteridir dir. Franszca ad ise Catalogue de la bibliotheqre de f e u A h m ed V efyk
P a ch adr. stanhuf 1893, 4 y p r .-f 314 S. 4. Ahmed Vefik Paanm sahibi bulunduu y a zm a la r
bir ka yl nce Prag niversitesi Ktphanesi tarafndan satn alnmsa da ne yazk k i hens
tasnif edilmemitir.
larmm anlayaca kla sokmu ve zellikle Lehe-i Osmni
adl (birinci basm, stanbul, 1293, 2 Cild; kinci basm,
stanbul 1306, 2 Cild) tannm lgatiyle Osmanl trkesi
yaz diline unutulmaz hizmetlerde bulunmutur. Casimir
Barbier de Meynardm Dictionnaire turc-franais* (ki cild,
Paris 1881-90) si bu eserin tercmesidir (bk. bunun iin
Barbier de Meynard, Journal Asiatque9 VII. Seri, 8 .Cild,
S. 275 v.d. ve VIII. seri, 19. Cild, S. 570 v.d.).
Bu eserin birinci ksmnda Osmanl Trkesinin, trke;
ikinci ksmnda da Arapa ve Farsa kelimelerini tesbit
etmitir. Byk materiyellerini toplam olduu dou trkesi
lgati ne yazkki meydana gelmemitir. Ahmed Vefk Paa
tarihi olarak Tarh-i Osmn adl kk Osmanl tarihinden
ve eskiden okullar iin hazrlanm olan Fezleke-i trh-i
Osmn adh gerekten iyi olan el kitabndan dolay anlmaa
deer. Bunda Sultan Abdlazize kadar Osmanl tarihinden
ksaca bahsedilmektedir. Ancak ne bunda ne de yaynlam
olduu Koi Bey in (bk. Nu. 163), Ayni Alnin (bk. Nu. 117)
ve Hac Kalfanm risalelerinde (bk. Nu. 173) kendi ad
bulunmamaktadr. Bu eseri yaynlamakla zel bir niyet
gtm olmas sanlr.
BASIMLAR : Fezleke-i tarh-i Osmn : lk defa stanbul 1286,
295 S. 8 (Osmanl sllesinin soykt ile), sonradan bir ok defalar,
msl. stanbul 1288 (5. basm), 296 S. 8; 1290, 296 S. 8; 1294, 295 S. 8;
1302 (11. Basm), 219 - f 2 S. 8.- B) Tarh-i Osmn : basld yer ve yl
yok ( stanbul 1287/1870 sralarnda),- 115 S. 8.
K AYNAKLAR : Resmiyle birlikte en gzel biyografyas (Evkf-i
hmyn tarihe-i tekilt (stanbul 1335) 114 v.d.dadr; SO, I, 308
v.d.; Cemleddn, ayn-i zref, 126 v.dd.; (A. D. Mordtmann), Stambul
und das moderne Trkenthum (Leipzig 1877), 167 v.dd.; Th. Gomperz,
Essays und Erinnerungen (Stuttgart 1905), 149 v.dd.; E d , I, 216 v.d.;
(F. Giese); Servet-i f n n , I, Nu. 3, S. 38 (F. Giese den alnmtr ve
ksmen la Grande Encyclopedie9ye dayanmaktadr); Journal Asiatique,
VI. Seri, 20. cild. S. 268; VII, Seri, 20 Cid., S. 284; V III. Seri, 20 cild.
S. 344.
 346. AHMED RD PAA

Osmanl ordusu subay olarak uzun sre Arabistanda

kalm oian ve emekli Tmgeneral iken 139/b. 7.VIIL1891*
de Bandrmada len Ahmed Rid Paa yetmili yllarda
yedinci kol ordunun drdnc yedek alaynda Albay
iken Yemen ve Asrdeki seferlere katlm ve oralarn tarihine
nfuz etmee alarak buralarn tarihini yurttalarnn
anlyabilecei bir biimde yazmtr. zellikle Sanda bulun
duu srada s bin Lutfullhn Ravh el-rh? (bk. Nu. 149)
undan elDeybenin Kurrat el-uynf ahbr el-Yemen el-mey-
m/undan (bk. Brockelmann, GAL, II, 401), Kutbeddnin
el-hark el-YemnV (bk. Nu. 72) sinden, Tekmilet ravh el-rh,
Tb el-kes ve Cami el-mtr bi-ahbrVl- Yemen el-meymn
gibi eserlerden faydalanarak sade bir trke ile bir Yemen ve
San tarihi yazmtr. Ancak arapa kaynaklarn susmu
olduu yerlerde trke eserlerden bilgi toplam ve bylece
bu arapa kaynaklar tamamlam ve dzeltmitir. Askerce
bir itenlikle ve tam asker bir grle yalnzca Sultana,
btn Arabistana olan hakimiyeti hakkn temellendirmek
gayesiyle yazlm olan bu eser iki ksma ayrlr : Birincisi
901/1495 yl ile balar ve 1045/1635de Osmanl hakimiyeti
nin tamamyle yok olmasyle biter . kincisi Yazarn katlm
olduu Asr ve Yemn seferlerini anlattktan sonra bu mem
leketlerden, rnlerinden, sakinlerinden, sanatlarndan ve
Yemenin eski eserlerinden bahseder. Ahmed Rid Paanm
Trih-i Yemen ve Saras bugn bile bu memleketlerin
Osmanl hakimiyeti altndaki1 trihi iin deerli bir yar

1 1292 de stanbul da yaynlanm olan 30 S. 12 byklndeki yazan bilinmeyen tarh-i

Hadramavt adl kk eserin Hardram avt tarihi ile ilgisi yoktur. Bu, . D . M oritm annm Augs-
burger Allegemeine Zeitung*un 4 , V I . 1875 tarihli ve 155 numaral ilvesinde bildirdiine gre*
bir Osmanl memurunun bir ba makale slbunda yazm olduu bir risaledir. Bunda oralarn
o zamanki siyasal durumuna ait bir biriyle ilgisi olmayan bir takm bilgiler vardr. B u belki de
bir makama verilmek iin yazlmtr.
dmc eserdir ve zellikle yerel incelemeler iin deeri var
dr2.
BASIMLAR : El-Hcc Almed Rid, Tarh-i Yemen ve Sari* :
I. Cild, stanbul 1291, 4 + 321 + 12 S. 8; II. Cild, stanbul 1291, 5 +
374 S. 8, bir planla birlikte; A. B. Mordtmannm Augshurger Allgemeine
Zeitung, 5 .I I . 1875 tarihli ve 36 numaral ve 26. V . 1875 tarihli 146 numa
ral ilvelerindeki bildiriine.
KAYNAKLAR : A. D. Mordtmann, ayn. es.; OM, III, 60 v.d.; orada
burada bahsedilmeyen dier eserleri de saylmtr.

347, AHMED RFAT, YA-LIK ZDE

Yahkzde1 Ahmed Rifat stanbulda domutur.
ahn elebizde ailesinden spartah Mehmed Emin
Efendinin oludur. Muhasebe memuru idi. 1312/' b. 5.VII.
1894 yhnda stanbulda lmtr. Mezar Fatih camisi
yannda Emr Buhr tekkesinin avlusundadr.
Ada ile (bk. Nu. 335) kartrlmamas gereken Ahmed
Rifat Efendi N a k d l-tevrh ad altnda yaradddan 1295
(1878) yl sonuna kadar gelen fakat hi bir kaynak deeri
olmayan bir dnya tarihi yazmtr Buna karn yedi eiidlik
L u g t-i tarh iyye ve Gorfiyye'* si ok daha nemlidir. ok
faydal bir mracaat eseri olan bu lgatte baka yerde bulun
mayan bilgiler vardr. Bunun iin daha byk ilgiye deer.
Ahmed Rifatm dier eserleri tarih deildir.
KAYNAKLAR : OM, III, ,61.

348. AHMED CEVDET PAA

Ahmed Cevdet Paa Lofa (imdi Love, Bulgaristanda,
Pilevnenin gneyinde) da domutur. Hac sml Aa

2 Bunun A ya Sofya Ktphanesinde bulunan (Nu. 3048) arapa Tarh-i San' ve'-Yemen
ile bir ilgisi olup olmad ancak bir incelem eden sonra anlalabilecektir,

i Yalkzde ad ndir deildir. Mesel bu ad tayan. Sadrzam Mehmed fim in Paa

mehurdur; bk. bunun iin, SO, I H , 347, IV , 220, 664. OM, I II, 172, 4 de baka b i bir bilgi
verilmeden yazmalar arasnda kaydedilmi olan Vfam s - t*>rk*in b u ad tayanlardan hau
gisine ait olduun u bilemiyorum.
 b. Hac Al Efendi b. Ahmed Aa b. smail Efendi b. Ahmed
Aanm oludur. Babas Krklarelilidir. Oradan Lofaya
gmtr. nl olu 1238/b. 18.IX . 18225de orada do
mutur. Gen Ahmed Cevdet orada ilk bilgileri elde etmi,
renimini srdrmek zere stanbula gitmi ve orada ksa
zaman iinde hemen btn bilimlerde alacak bir derecede
derinlemitir. Biraz sonra mderris tayin edilmi Maarif
nezaretine alnm, retmen okuluna mdr olmutur.
Arkada Mehmed F d Efendiyle 1848de Bkree gitmi'
ve dndkten sonra onunla birlikte Bursada mehur Kavff-
id-i Osmniyyeyi yazmtr. Bu BL Kellgrenin almanca
Grammatik der Osmanischen Sprache adl tercmesinden
sonra (1855 Helsinki) Avrupada abucak tannmtr.
Krm seferi srasnda Sultan Abdlmecid onu, herkesin
anlayaca bir slpta, Kk Kaynarca andlamasmdan
Yenierilerin imhasna kadar (1774-1826) bir Osmanl
tarihi yazmaa memur etmitir. Bir yl sonra bu eserin ilk
cildini1 Sultana sununca dl olarak 14. Cumada II, 1271/
II. 1885de iktidarsz Nil Beyin (bk. Nu. 326) yerine vaka
niivislik vazifesi kendisine verilmitir. Sonraki parlak meslek
hayatnda srasiyla Halep, Bursa, Mara, Yanya ve sonra
da iki defa Suriye Valisi, defa Maarif, iki kere Adliye birer
defa da Dahiliye ve Ticaret nazr ve hatta ura-i Devlet
Reis vekili olduunu sylemek yeter. Emekli olduktan sonra
Boaziinde Bebekdeki kknde yaam ve ksa bir
hastalktan sonra 3. Zul-hicce 1312/24-25 Mays 1895 gecesi
orada lmtr.
Ahmed Cevdet Paanm burada anlatlacak olan tarih
ilik deeri her eyden nce VekaH^devlet-i aliyye yahut
ksaca Tarh ad verilen eserine dayanmaktadr.

1 lk iki cildin iindekiler iin bk. Jf. v. Hammerin S B W A W , phiL-hist. K l.t X V I I I . C.

(Viyana 1855), 3-16daki geni makalesine.
 K* Sssheimin Edl, I, 209 v.d.da aka anlatt
gibi Ahmed Cevdet yalnz arivlerden deil, kendinden nce
gelmi olan vekanivislerden de ve zellikle Vsf, Enver,
Edb, Hall Nr, Pertev, sim, nzde ve Esaddan ve sras
dtke de Ceberti (bk. Nu. 308) gibi arapa kaynalardan
faydalanmtr* Fransann Avrupann yarsna sz geirdii
bir dnemde Ahmed Cevdet'in Napolyonun Ste. Helene
hatralar bir yana braklrsa2 tannm Fransz eser
lerinden hi birine bakmam olmas dikkate deer. Selef
lerinin eserlerinden yle bamsz bir dnle yararlan
mtr ki, deh damgasn tayan eseri tamamiyle kendi
fikrinin rn olmutur. Buna ilave olarak Abdlmecid ve
Abdlazz devirleri iin - her halde son cild iin, artk
deil Hazne-i evraka da girmitir. Zaman srasna gre
olaylarn birbirini izlemesi yntemi kabul olunmu ise de
doru bir dnle, bu sraya uymak iin savalar ve i
olaylar birbirine kartrlmamlardr. slbu her ne kadar
ssl deilse de beyn t arzanin parlakl beinci cilde
kadar eski tarihilerinkine benzemektedir; altnc cildden
itibaren bu tarz birden bire brakmakta ve bu srada gzde
olan sade ifade tarzn yelemektedir (K. Sssheim). On
iki cildlik bu eserin muhtelif basmlarnn bir birine uymad
na dikkat olunmak gerekir. Hi olmazsa en son basm
siyasetten temizlenmi ekil de baslmtr. Ahmed Cev
detin eserinde gzetledii padagoga ama jdikkate deer;
bu srada hkmetin houna gitmeyecek baz dncelerin
yazlmadan geilmi olmas tabidir.
Bundan baka Ahmed Cevdetin kaleminden km
olan ve klasik slbundan tr Trk edebiyatnn en nefis
sslerinden saylmas gereken Ksas-i enbiy ve tevrh-i

2 Bununla birlikte Ahmed Cevdetin mehur Memoires de Ste.-H4Une (lk nce Paris 1822/
5,8 cild) in fr anszca nshasndan deil Tarh-i Bonaparte adyla 1247/1831de Bulakda km
olan 50 S. 8 byklndeki Trke zetinden yararlanm olmas daha muhtemeldir (bu
tercme 1260 da Bulakda yeniden baslmtr, 90 S. by. 8).
 hlefff& da ok mehurdur. Ahmed Cevdet takvim slahat
ile de3 uramtr; Takvim l-edvr adh ayrntl eerine
bugn bile deer verilir. bni Haldnun Mukaddime*sinin
Przde tarafndan tamamlanamayan trke tercmesini
Ahmed Cevdetin bitirmi olduu yukarda sylenmiti (bk.
Nu. 255). Ahmed Cevdet Paa ileyici ve yaynlayc olmakla
da byk hizmetlerde -bulunmutur : rn. Osmanllarm en
byk tarih drcs saylan Osmn Surrnin (lm.
11. Sefer 1229/2.II. 1814; bk. OM, II, 238) tarihlerini ve
bunun rencisi zzet Mollnm ve Takvm-i vek-i mdr
olmak dolaysyle tarih drm olan vakanvis Esad
Efendinin zeyillerini srri mecmu'as ad altnda yayn
lamtr 4. Her eyden nce Hlim Girym (bk. Nu. 311)
Glbn-i Hnnhndan yararlanarak bir de Krm ve Kafkas
tarihesi yazmtr.
Ahmed Cevdetin belagat, mantk, tefsir vsr. batkn
daki dier eserleri burada konumuzun dnda kalmaktadr.
[F. Babinger nasl olup da Ahmed Cevdet Paann ma'rzt
ve tezkir adh eserlerine burada yer vermemitir. Anlal
mas pek gtr. Cvid Baysun, Tezkir,. 1-12. S. XVIII.
de birinci ksm yok olmu bulunan marzt ile tezkir'in
hemen hemen aym olduklarn bildirmekte, S. I X 5da da

3 Bunun iin bk. Gzl Asem Muhtr Paa nm bu konuya ait yazlarna : slh -takvm
(Kahire 1307/1890, 152 S. 4, efik Bey Mansr Yegenin arapa tercmesi ile birlikte), fransz-
cas O. S. E. La reforme du caiendrier , traduit du turc (Leide 1893, IV -{- 70 s. 8 ve 28 cetvel), ve
tstimli takarrr eden takvm-i mli (stanbul 1332, 11 S. 8) ve Riyx l-muhir, sonra Mir'l
i-mkt ve'l-edvr, iki cild ve bir zeyil ve 36 tabloluk a yn bir tablo cildi (Bulak 1303/4, 387 ve
58 S. fol.). Ahm ed kir Paanm Senedi Mliyye hakknda m tlat stanbul 1808, 164 S.) ve
Takvm-i ncm (stanbul 1309, 82 S. 8) adh yazlar da buraya aittir.
4 Bildiime gre slm edebiyatnda Tarih drme tarihi henz bir aratrmaya konu
olmamtr. Osmanl lkesinde on sekizinci yzyln ortalarna doru tarih drmek o kadar
m akbul tutulmutur ki, her air v e nzm bununla uramtr. Bazlar ok hret kazanm
lardr. Osmn Surr bunlarn en iyilerinden ve olgunlarndandr. Divn mm baz nshalarnda
(Msl. Berlindekinde, Devlet K tp. Nu. or. 8 1050; fakat Viyanadakinde deil, Mill Kt.,
Nu. 754) drd tarihler de bulunmaktadr. Ahm ed Cevdet Paa m n eserinden baka Ebz-
siy Tevflk in Surr merrih (stanbul 1305, 54 S. k.-8). adh kk eserinde de bunlarn
semeleri vardr. slmlarda tarih drme tarihi bilimsel bir aratrmaya verimli bir konu
olarak tavsiye edilebilir.
ezkir'in Ahmed Cevdet Paanm grp iittiklerini, kendi
nin kart olaylar, iyzn bildii meseleleri, zamann
daki devlet adamlarna dair kaleme ald ve halefi Ahmed
Lutf Efendiye gnderdii yazlar ierdiini sylemektedir.
Bylece Tezkir Cevdet Paanm zaman iin bulunmaz bir
kaynak deeri tamaktadr. (eviren).]
BASIMLAR : A) Tarh-i Ahmed Cevdet (Vek^i-i devlet-i Aliyye)
sanbul I27-I301, 12. Cild B y.- 8; I. C.: 7 S. Fihrist, 2 S. Hata sevap,
334 S. (1188-1196 yllarndan bahs eder); II. C.: 4 ypr. fihrist ve hata
sevap, 264 S. (1196-1200), basm, drlen tarihe gre 1271 de bitmi
tir; III. C.: 8 S. Fihrist ve hata sevap, 439 S. (1200-1202), 1273 de basl
mtr; IV. C.: 8 S. Fihrist ve hata sevap, 527 S. (1202-1205) 1275de
baslmtr; V. C.: 7 S. Fihrist ve hata sevap, 457 S. (1205-1209), 1278
de baslmtr; VI. C.: 7, S. Fihrist ve hata sevap, 318 S. (1209-1211),
1294 de baslmtr'5; VII. C.: 8 ypr. fihrist ve hata sevap, 492 S. (1212-
1219), 1288de basnutr; V III. C.: 4 ypr. fihrist ve hata sevap 456 S.
(1219-1223), 1288de baslmtr; IX . 10. S. Fihrist ve hata sevap
382 S. (1223-1226), 1292de baslmtr; X . C.: S. Fihrist ve hata sevap,
268 S. (1226-1231), 1301(?) ylnda aslmtr; X I. C.: 11 S. Fihrist
ve hata sevap, 374 S. (1232-1236), 1301(?) ylnda baslmtr; X II. C.:
8 S. Fihrist ve hata sevap, 332 S. (1236-1241), 1301 ylnda baslmtr,
(bk. S. 225 ve Mukaddimenin ikinci sahifesine). nc basm (Tertib-i
cedd) I. 6 + 371 - f 6 S. by.- 8, stanbul 1309; II. 6 + 391
5., stanbul 1309; III. C.: 6 + 388 S., stanbul 1309; IV. C.: 4 + 465
5., stanbul 1309 V. C.: 4 -(- 370 S., stanbul 1309; VI. C.: 7 -J- 412 S.,
stanbul 1309; VII. C.: 7 - f 367 S., stanbul 1309; V III. 4 + 362
5., stanbul 1309 g IX . C.: 8 -j- 320 S., stanbul 1309; X . C.: 8 -f- 278
5., stanbul 1309; X I. C.: 8 + 275 S. stanbul 1309 X II. C.: 8 + 286
5., Osmaniyye Matbaasnda baslmtr. B) ki^cltlik zet : I. C.: 7 +
296 S., II. C.: 7 -f- 310 S. ., stanbul 1302/3.C) Ksas-i enbiy ve tev
rh-i hlef ; Birok defalar baslm bu eser ilk defa 1921 ylnda s
tanbulda kmtr, bir cild iinde ksmdan birleiktir, 519 S. 8.~
D) Takvim i-edvr : I. Basm : (stanbul) 1287, 2 + 53 S. k. 8,
II. Basm : stanbul 1300, 80 S. k.8.E) Mukaddimenin basmlar
iin bk. yk. Nu. 225. F) Krm ve Kafkas tarihesi .* stanbul 1307; 72

5 Bu altnc cildin ikinci basldr; elimde bulunan nshalardan Cevdet Paa nm Tarh9
inin eitli yaynlarnn tam bir bibliyografyasn yapmaa imkn bulunmadn sylemek
mecburiyetindeyim. Eserin bir ok serileri trl zamanlarda yaynlanan cildlerden bir araya
toplanmtr. Ne Berlin ne de Viyana Ktphanelerinde ayn yaynda km serileri yoktur.
S. 8.- G) Tezkir, 1-12. yaynlayan Cvid Baysun, Ankara, T. T. K.
Basmevi, 1953. X X V I -j- 178 S. 8; 13-20. Ankara, T. T. K. Basmevi
1960. VIII - f 295 S. 8; 21-39. Ankara, T. T..K. Basmevi 1963, X V +
273 S. 8; 40, Ankara. T. T. K. Basmevi 1967. X 316 S. 8; evirenin
ilvesi.
KISALTMALAR : Tarh in baz paralan V. S. Smirm>v,n, Obraz-
ovya proizvedeniya osmanskoy lieraturi (St. Petersburg 1903), 154-
166 da bulunmaktadr.
KALINTILAR : Trk Tarih Enemenininde Ahmed Cevdet Paa
mn M a rzt adl tarihi yazlar bulunmaktadr; bunun iin bk. TOEM,
44. Say, 93-105.
KAYNAKLAR : Fat, Tezkire, 48 v.d.; SO, II, 90 v.d.; OM, II,
129 v.d.; E d , I, 209 (K. Sssheim, ok gzel bir makale); Crci Zeydn,
Mahir-el-ark, II, 153 v.dd.; sml Hakk, Ondrdiinc asrn Trk
muharireri, 3. Say : Cevdet Paa (stanbul 1308), 88 S. 8; Fatma Aliyye
Hanm, Ahmed Cevdet Paa nm zaman (stanbul 1332), 123 S. 8; Ce-
meddm, ayn-i zref, 112 v.dd.; Evkf-i hmyn nezretinin tarih-
e-i tekilt (stanbul 1335), 159-170 (ok iyi bilgiler ve reim). Cvd
Baysm, Cevdet Faa, Tezkir, 1-12. S. IX . not, hayat hakknda geni
bilgi ve yayn listesi (eviren).

349 SML G-LB EDHEM

Ism l Glb Edhem 2. Zul-hicce 1263/11.1847de

domutur. Sadrzam brhm Edhem Paanm (1813-
1893; bk. SO, IV, 844 v.d.) ikinci oludur*. Fikir zenginlii
ile donatlm olan gen Glih Edhem Bey etrafl bir eitim
grm ve zellikle Bat ve Dou dillerine alm ve
renimini bitirdikten sonra devlet memurluuna girmitir.
1818/1895e kadar ura-i Devlet Tanzimat Dairesi ye
liinde bulunmu 1895de Girid vilayetinde bir memurlua
tayin edilmise de bu vazifede ksa bir sre kalmtr. s

1 Edhem Paanm en byk olu 5 . 1 . 1842de stanbulda domu olan Devlet adam
sanat bilgini ve ressam Osman Hamd Bey dir. 1868den 1870e kadar Badad valiliinde bulun
mu 1882den sonra stanbul Mze-i Humayun una Mdr olmutur. 2 4 .I I . 1910da stanbul da
lmtr. Trklerin en mtefekkir ve yksek kiilerindendir. En gen olu imdiki Asr-i Atka
Mzesi Mdr Dr. Phil. (Bern) Hall Edhem B eydir. 3. Haziran 1860 da domutur. Alman
niversitelerinden bir ounun fahri doktorudur. Arkeologya, tarib ve rtmismatik bilgini
olarak btn dnyada tannmtr.
tanbula dnm ve orada 15 Aralk 1895de istirap veren
bir hastala tutularak lmtr. skdarda iskele cami
sinde zel trbede yatan babasnn yanma gmlmtr.
Glib Edhem Bey AbduUatf Subh Paa5 (bk. Nu. 341)
dan sonra Trkiyenin en iyi nmismatdr ( = meskkt-
sdr). Bu gnk slm nmismatik aratrmalar onun
eserlerine dayanmaktadr. Antikiteler alanndaki tam bil
gisi ve bu alandaki geni Bat edebiyatn incelemi olmas
bu yolda kendisine yardm etmitir. Kardei Halil Edhem
Beyin, olu Mubrek Glih Beyin Ahmed Tevhd ve Ahmed
Ziy Beyler gibi Trk numismatikilerinin sonradan yaz
m olduklar mkemmel eserler onun aratrmalarna dayan
maktadrlar. Erken lm slm nmismatiki iin byk
bir yitik olmutur.
ESERLER : I) Essai de numismatique otomane. Catalogue des
monnaies et medailles de la collection de Vauteur ; description, hisioiret
merologie vsr. stanbul 1307 (1809) 12 resim sayfas, 22 514 S. by.
8, trke ( = Takvm-i meskkt-i osmaniyye) Franszca ad ile. B)
Essai de numismatique seldjoukide. Catalogue des monnaies seldjoukides
et des monnaies de quelques autres dynasties de VAsie Mineure de la col
lection de Vauteur : Description, histire* metrologie. vsr. stanbul 1309
(1892), 32 - j - 143 S. by.- 8, 5 resim sayfas, trke ( Takvm-i
meskkt-i Selukiyye) Franszca ad ile. C) Catalogue des monnaies tur-
comanes Beni Ortok, beni Zengui^ Frou, Aiabegyeh et Meliks Eyoubites
de Meiyafarikin du Musee mperial Ottoman. stanbul 1896, X X , 175
S. By. 8 8 resim sayfas ile. Bu eser nceden trke olarak kmt
ad Meskkt-i trkmeniyye katalogundur. stanbul 1311 (1894 183 S.
by.8, 8 resim sayfas ile.D) Meskkt-i kadime-i islmiyye katalogu
80 -j- 446 S. by.- 8, 55 sikke resmi sayfas ile.
Bunlardan baka Galib Eslisem Bey slm nmismaiii ve nadir
sikkeler zerine kk yazlar ve risaleler yazmtr. Btfnlar adlan ile
E. Drouinde yazldr.
KAYNAKLAR : E. Drouin, Revue numismatique<>de, III. Seri 14.
cild, Paris 1896 S. 117 v.d.; OM, III, 114 v.d.
 350. RD MEHMED AL

Rid Mehmed Al Efendi1 Maarif nezaretinde mektupu

idi 1313/b. 24. VI. 1895de stanbulda lmtr. skdar9
da eyh Hud tekkesine gmlmtr.
Rid Mehmed Al Tevrh l-enbiy f ird l-hlef
adl bir Peygamber tarihinden baka Halfet er-r'es (bk.
yk. Nu. 288)ya bir zeyil yazmtr. Bunun baslmam
olduu anlalyor.
BASIMLAR : Tevrh l-enbiy f ird l-hlef : stanbul 1280,
459 S. 8.
K A Y N A K L A R : OM, III, 60.

351. AHMED CEVD PAA

Ahmed evd Paa Kara Hisr-i Shibli albay Mus

tafa Asm Beyin oludur. 1267/b. 6 .X I . 1850de domu
tur. Kurmay Albay Hnkr yaveri sonra da Karada elisi
olmutur. zellikle Giridde Kurmay Bakanlnda bulun
duu srada kendini gstermi ve 1890da Mrlik'le dl
lendirilmi ve Girid Valiliine tayin edilmitir. 1891den
18955e kadar Sadrzam ve 1897de Girid Ba Komutam
olmutur. 1898 de Trklerin Giridi boaltmas zerine
kendisine amdaki beinci ordu komutanl verilmitir.
1900 de geriye arlncaya kadar orada kalmtr. 10.
VIII. 1900de stanbul da lm ve Emr Buhrnn
mezar yaknndaki zel trbesine gmlmtr.

X Bununla kartrlmamas gereken Belgradl Rid adl biri 1291/1874de Tarh-i vak'a-i
hayrenum-i Belgrd ve Srbistan (251 S 8) adl bir eserin ilk (ve birinci) cildini yaynlamtr.
Bunda Srbistann Osmanl hakimiyetine kar ayaklanmasnn tarihini anlatr. Eser eitli
oalyar, Babilinin Beigrad igal hakkndan vaz gemee seheh olan durumunu kil ile Nkil
arasnda geen bir konuma klnda anlatmaktadr. Yazar ayrca tannmam bir kiidir; yuka*
rdaki bilgileri kendisine borlu olduum J. H . Mordtmarmm fikrine gre yazar Belgradm son
Osmanl komutam Kbrsh Mehmed Paamn 1867 baharnda Belgrad dan ayrlmas zerine
Trkiyeye gelmi olan gmenlerdendir.
 Ahmed Cevd Paa Tarh- Asker- Osmn adl bir
tarih yazmay tasarlyordux. Sk sansr dolaysyla ancak
kuruluundan imhalarna kadar Yenierilerdin tarihini anla
ta n 2 birinci cildi kmtr. Eserde stanbulda Yenieri
Mzesinde bulunan niformalara gre hazrlanm olan
ok gzel resimler vardr. Ahmed Cevd Paa bundan baka
Sdov muharebesine kadar muhtasar tarh-i asker adl bir
eser yazmtr; konumuzla ilgili olmayan dier eserleri iin
bk. OM, III, 43.
BASIMLAR : A) Tarh-i asker-i osmn. Kitb-i evvel : Yenieriler
I. C., (hepsi) : stanbul 1297/9, 14, 304 S. by.- 8, bunun bir de 4 byk
lnde ve 17 resim sayfal bir atlas vardr. Eser Franszcaya ev
rilmi ve Etai miliaire Jttoman depuis la fondadan de VEmpire Jusqu*
nos Jours. Premieres partie : Le corps des Janissaires depuis sa crection
jusgu sa suppression , Paris 1882.- B) Sdov muharebesine kadar muh
tasar tarih-i askeri : stanbul.

'352* SMET B. OSMN

smet Efendi Fndklsdr. 17. Zul-hicce 1261/16.

X II. 1845te orada omutur. Bylece kendisi burada
domu olan nc Osmanl tarih yazandr (bk. Nu. 223
ve Nu. 284), Babas orumlu Hoca Osmn Efendidir.
Kendisi her eit geni bilgiye sahip olup d alemden el
ekmi bir halde daima kitaplarla ba baa yaayan Orta
a slm bilginlerinin bir numunesidir. ok ekici bir
kiilik sahibi olarak tasvir edilen smet'geni bilgi ile derin

1 Mahmd evket Paa da buna benzer bir eser yazmtr. Bu, Osmonh tekilt ve kyfet-i
askeriyyesi trke ad ve L organisation et les uniformes de VarmSe Ottomane depuis sa creaion
Jusqta nos jours firar srca ad ile iki cilt olarak yaynlanmtr. 2-{-2-f-92 S. b y .-8 bykl
ndeki birinci ciltte on dokuz renkli tablo vardr v e kuruluundan 1241/1826 ylna kadar gelir.
kinci cild S. 8 byklndedir, renkli sekiz tablosu vardr. 1241/1826-1318-1900 yllarm
anlatr.
2 Yenieriler Hakknda trke eski v e anonim edebiyat -mevcuttur. Bu Haes Bekts ile
Yenierilerin kuruluu arasndaki bilmen efsanev ilikiyi anlatr. Bu arada Carpentras (Gney
Frmsa) ehir ktphanesinin Traiti de Vinstitution, des rSgles et discipiines des Janissaires,-
raduii du turc par Mr* de Fienne, profcsscur au Cocge de France adndaki 177 ypr, bykln
deki yazmasna iaret ediyorum. Bu yazmann numaras 268dir.
hayat felsefesini, gn! alc byiik bir tevazu ile birletiren
ve ne yazk ki bugn eine rastlanmayan Trk bilginleri
zmresindendir. smet Bey Saray kitaplarndan olduu
iin btn hayatn deerli el yazmalar iinde geirmi ve
stanbul ktphanelerini iyi tanmakla birinci derecede
kaynaklardan yararlanma olanan bulmutur, Osmanl
bilginlerinin biyografyalar ile uramak en sevdii iler
dendir. Tekmilet e-ak'ik f hakk ehl l-hak'ik adyla
1134/1721den balayarak eyhinin eserinin (bk. Nu. 236)
hemen kald yerden devam eden ve Takprzdenin
ak'ik iil-nu3mniyye (bk. Nu. 68)sine 1314/1896 ylma
kadar gelen bir zeyil niteliinde olan bir eser yazmtr.
Bundan baka Tuhfet l-hatttn^ine (bk. Nn, 293 Not. 2)
ve eyhlislm Mehmed Esadn. (bk. Nu. 261) atrah l-
sarma zeyiller yazm ise de her iki zeyil de bir yangn
sonucunda mahvolmutur.
smet Efendi 6. evvl 1322/9. Kasm. 1904 ( = 30.
Ekim. 1320)de stanbulda lmtr ve skdarda Ka
raca Ahmed Mezarlnda babasnn yanma gmlmtr,
YAZMALAR : Tekmilet e-ctk*ik f hakk ehl l~hak*ik adl eseri
nin yazmas Yldz Ktphanesindeydi, bugn herhalde stanbul ni
versitesi Ktphanesindedir.
BASIMLAR : T T E M , yeni seri Nu. 12 (89)de eseri makaleler halin
de yaynlamaya (yani eskisi gibi ilve halinde deil) balamlard. Bu
ok deerli kayna bn el-Emin Mahmd Keml Bey in Keml e-u1-
ar's ile birlikte, kitap halinde ve en ksa bir zaman iinde basmak
Trk Mill eitiminin bir eref vazifesidir.
KAYNAKLAR : Mahmd Keml Bey, Keml l-ismet (stanbul
1328), 40 S. 8, sevgi dolu bir biyografya ve inceleme; OM, III, 109.

353. AH M ED LU TF

Ahmed Lutf Efendi 1231/b. 3 .X X I I . 18.15de stan

bulda Alaca Hamamda domutur. Nalnc Mehmed Aa
mu oludur. Mahalle mektebine gitmi, Kuran hfzetmi
ve hfz adm almtr. nce mhendis mektebine girmek
istemi ise de sonradan Amcazde Hseyin Paa Medrese
sine girmi ve 1253/1831e kadar orada okumutur. Bu
yl iinde Takvm-i vekcCi (bk. Nu. 324 Not. 1) matbaa
snda bir ie gemi, Rebi II. 1261/IV. 1845 de memurlukla
Vidin ve Nie gitmi sonra tekrar stanbula dnerek
srasyla bir ok vazifelerde bulunmutur. Mesel Mekteb-i
Tbbiyede hocalkta ve Maarif Meclisinde. Ahmed Cevdet
Paanm (bk. yk. Nu. 348) yerine 3. Zul-kade 1281/30.
I I I .1865de vakanvis tayin edilmitir. Sonradan daha
baz yksek memurluklara gemi ve payelere ermitir.
Mesel 1305/1887de Rumeli kazaskeri, nihayet ura-i
Devlet azas olmu ve 3. Sefer 1325 (5. Mart 1323 = 18.
III. 1907)de doksan yanda iken stanbulda lm
tr.

Genel Bilgisi ok olan - iir yazm (Bk. Divne-i

Lutf, stanbul 1306, 100 S. 8), Mesel Gazlnin bir eserini
trkeye evirmi ve lgat yazmakla uramtr (Lugt-i
kms adh eserini yalnz a ve h harfleri baslmtr) Ahmed
Lutf vakanvis sfatyla 1241/b. 16. V III. 1825den 1284
sonuna/1868 Martna kadar gelen bir Osmanl tarihi yaz
mtr. Ahmed Lutf Efendilin halefi Abdurrahmn eref
(bk. a. Nu. 375) 1261/h. 10.1 .1845 - 1264/n. 9 .X II.
1847ye kadar gelen cildleri yaynlanmtr ve eserin bundan
artan ksm henz yaynlanmamtr.
YAZMALAR : Kahire, T K , 174 (1241/3, Avtografya), Ankara da
Trk Tarih Kurumu Ktphanesinde Ahmed Lutf Efendinin tarihinin
baslm olan son cildinin ve baslmam olan ksmlarma yazmalar
bulunmaktadr (Yazm. Nu. 531/1-7). Bunlar yedi cilddir : (VIII. Cild)
1261-1265 yllarndan bahseder, 156 S.; 2 (IX . cild) 1266-1277 yllarndan
bahseder, 270 S.; 3 (X . Cild) 1277-1282 yllarndan bahseder, 156 S.;
4 (X I. Cild) 1283-1284 yllarndan bahseder, 182 S.; 5 (X II. Cild) 1285-
1287 yllarndan bahseder, 148 S., 1288-1289 yllarndan bahsetmesi
gereken X III, Cild yoktur; 6 (XIV , Cild) 1289-1290 yllarndan bahseder,
180 S.; 7 (XV. Cild) 1291-1293 yllarndan bahseder. Demek ki eser 1284
e kadar deil 1293e kadar gelmektedir (evirenin ilvesi).
 BASIMLAR : Tarh: i L utf : L C., 6 + 2 + 420 S. 8, stanbul,
23. Cumada II. 1290; II. C., 8 + 310 . 8, stanbul, 16. Muharrem
1291; III. C., 8 + 214 S. 8, stanbul, evval 1292; IY. C., 8 + 200 S.
8, stanbul, ts.; Y. ., 8 -fc 184 S. 8, stanbul 1302; VI. C., 4 -f- 168
S. 8, stanbul 1303; VII. C., 1 -f- 127 S.* stanbul 1306 (ok nadir,
hemen hemen hi bulunmaz); V III. Cild, Abdmrahmn eref tarafmdan
yaynlanmtr, 6 S. nsz ve Ahmed Lutf Efendinin biyografyas +
582 S. By.- 8, stanbul 1328, Sabah matbaas, bk. MOG, I, 175deki
incelemeye. Bundan sonraki cildleri Trk Tarih Encmenindeymi
(Avtografya) ve yaynlanacakm.
KAYNAKLAR : Cemleddn, ayn-i zref, 120 v.d.; VIII. cildin
banda bulunan ve bdurrahmn eref Beyin yazm olduu biyog-
rafya, S. 4-6; OM, III, 136 v.d.; Fatn, Tezkire, 362; A. D. Mordtmann,
Augsb. AUg. Ztg.'un 12., 16., 18 ve 22 ubat 1877 trihli ilvelerinde.

354. MEHMED SREYYA

Mehmed Sreyya Efendi stanbulludur. Babas Hsn
Beydir (bk. biyografyasma, SO, II, 179da). Kendisi Maarif
nezareti memurlarndand. 19. Zul-hicce 1326/12.1.1909da
stanbulda lmtr. Mezan skdarda Karaca Ahmed-
dedir.
Mehmed Sreyya uzun zamandan beri Bat orientalist-
lerince Osmanl biyografyasmn (iill-i Osmn) yazara
olarak tannmtr. Osmanl devletinin kuruluundan yir
minci yzyln bana kadar yaam olan btn nemli
kadn ve erkekler hakknda alacak bir mkemmeliyet
teki bilgileri, hi bir n alan olmadan, tek bir kiinin
toplam olmas dnlnce, insan bu eserin karsnda
ancak aar ve hayranlk duyar. zellikle yllarda ve gn-
lemelerde grlen yanllklar ve zayflklar, Mehmed
Sreyyann baarm olduu i karsnda arka planda kalr.
Sicill-i Osmni (Ksaltlm ekli SO)ni^ verdii bilgilerden
aratrclarn ancak byk bir dikkatle faydalanmalar
bunun deerini deitirmez. Eserden tarih kayna olarak
faydalanmak doru olmaz. Yazar ne yazkki bilgileri nere
lerden alm olduunu gstermemitir. Sicill-i Osmnfde
nce Osmanl hanedannn btiin fertlerinin biyografyalar
vardr. Sonra her hangi bir suretle tannm olan Osmanl
erkek ve kadnlarnn alfabetik sraya gre biyografyalar
gelir Drdnc cildde (bk. S- 679 v.dd.) bir zeyil ve en
nemli Osmanl rtbe sahiplerinin, hkmdar damadlarmn
(shr, S. 813 v.d,), Saray hocalarnn (bk. S. 717 v.d.),
Saray vizierinin (S. 718 v.dd), Hekimbalarn (bk. S,
721 v.dd.), Darsade Aalarnn (bk. S. 723 v.dd.), Silah-
drann (bk. S. 726 v.dd.), Byk Mr-i Ahrlarm (bk.
S. 732 v.dd.) listeleri, sonra mertib-i divaniyye eshabi
hakknda yani Kazaskerler (bk. S. 738 v.dd.)* Kubbe ve
zirleri (bk. S. 741 v.dd.), Babli Yksek memurlar (Bk.
S. 755 v.dd), eyhlislmlar (bk. B. 763 v.dd.), Mekke ve
Medine Emirleri (bk. S. 768 v.dd.), Segbanbalar (bk. C.
770 v.dd.), Yenieri Aalar (S. 771 v.dd.), Seraskerler
(bk. S. 778 v.dd.), topubalar (bk. S. 781 v.dd), Kaptan
Paalar (bk. S. 784 v.dd.), Tevki yani nianclar (bk. S. 792
v.dd.), Reislkttblar (bk. S. 794 v.dd), Hariciye Nazrlar
(bk. S. 798 v.dd.), Sadaret-i azam kethdalar (bk. S. 800
v.dd.), Dahiliye Nazilan (bk. S. 806), Sadaret-i azam ms
tearlan (bk. S. 806 v.dd.), avubalar (bk. S. 808 v.dd.),
avubalk makamna kaim olan Dev nezaretVne memur
edilenler (bk. S. 811), kk evvel defterdarlar (bk. S. 811
v.d.d.), Maliye nazrlar (bk. S. 816 v.dd.), Rsumat emin
leri (bk. S. 818 v.d.), Evkaf- hmyn nazrlar (bk. S. 819
v.dd.), Darbhane-i Amire emn ve nazrlan (bk. S. 821 v.dd.(,
Meclis-i val-i ahkm9! adliyye azalan (bk. S. 824), Ticaret
nazrlan (bk. S. v.dd.), Umur-u Nafia nazrlar (bk. S. 830
v.d.), Marif-i umumiyye nazrlar (bk. S. 831 v.dd.), Krm
Hanlar (bk. S. 833 v.dd.), Msr Valileri (bk. S. 835 v.dd.),
Budin ve Macaristan valileri ile (bk. S. 837 v.dd) kitabn
basld sralarda len ahsiyetlerin adlar (bk. S. 843
v.dd.) bulunmaktadr. Bunlardan baka Zade veya Olu
ile tekil edilmi olup kitabn 679. sayfasndan. 712. sayfasna
kadarki ksmnda faydal bir liste halinde toplanm olan
soyadlar zellikle dikkate deer. SO, genel olarak ok ie
yarar ve srekli el altnda bulundurulmas gereken bir
bavuru kitabdr ve yaknda yazlmasn hakkyla bekle
diimiz, Allgemeine Deutsche Biographie? Dictionary o f Na
tional Biography, veya Biographisch vooordenboek der Ne-
derland ve benzerleri slbunda bir Osmanl Biyografyas
yahut ona benzer bavuru kitaplar meydana getirilinceye
kadar deerini koruyacaktr. AMurrahmn eref Beyin
Tarh Mushebeleri (stanbul 1340) S. 336-341de ve em-
eddin Sm Beyin1 Kms l-a>lm>m ykseltmek iin
Mehmed Sreyyann SOsi aleyhinde verdii ar hkmlerin
pek de ll olmad sylenmelidir.
Mehmed Sreyya 1247/1831 ylndan 1292/1785 ylma
kadar vuku bulan resm tayinleri bilgilerle birlikte Nuhbet
l-vekai adl bir eserde toplama tasarlamaktayd. Bu
eserin ancak birinci cildi meydana gelmitir. OM, III, 36
v.d.na gre Mehmed Siireyy bunlardan baka daha bir ok
yazma eserler brakmtr. Bunlardan mesel Tekmile-i
Sicill-i osmn ve buna ait Zeyl-i zeyil ile II. Mahmuddan
Sultan Abdlazizin hkmetine kadar gelen dokuz cildlik
bir Osmanl tarihi ve nihayet Mir*t~i tarh-i islm adl
drt ciltlik bir eseri amlmaldr. Bu yazmalarn ounun
bir yangnda yanm olmas muhtemeldir. Eer yanmayp
kalan baka eserleri var ise bunlarn da derhal emniyet
altma alnmalar gerekir.
BASIMLAR : A) Nuhbet l-vek i : 5 cz, hepsi birden 216 S. 8,
bunlar 126^/1850 ylma kadar gelirler.- B) Sicili-i Osmani yahut tezhire-i
mehir-i Osmaniyye : stanbul 1308-1315, drt cild, 451, 442, 621, 906
S. by. 8 byklnde.
KAYNAKLAR : OM, III, 36 v.d.

1 1. V I . 185 de Arbavuthlc da F/aerde (bundan dolay Frer) domu olup 18. Haziran
1904de stanbul da len emseddn Sm Bey iin bk. Ismii Hakk, emseddn Smi Bey (s
tanbul 1311), 92 S. 7 Resira ve el yazs rnei iie, sonra OM, I II, 78 v.d. ve zellikle J . H . 2ra-
mers, E d, IV , 144 v.d.
 355. BD AHMED

Bd Ahmed Edirnelidir. mrn vergi mdrl

ile, Edirne, Konya ve Bursada geirmitir. 1326/b. 4 . II.
1908de stanbulda lm ve Eyybde Nerdibnl Kabris-
tri*a gmlmtr. iir ile de uram olan ve farsay
iyi hilen Bd Ahmed, Hibr (bk. Nu. 184) nin Enis l-ms-
mirn adh kitabna ve dier kaynaklara dayanarak yazd
Riyz-i belde-i Edirne adl cildlik eseriyle baba ehri
Edirnenin tarihine byk hizmetler etmitir. Ne yazkki
bu eserin baslmasna henz giriilmemitir. Bundan baka
Bd Ahmedin Edirne vilayetine bal yerlerden bahseden
Dev*ih-i vilyet-i Edirne adh ayr bir eseri vardr. Bu da
baslmamtr.
YAZMALAR : Merhumun yazma olarak brakt eserleri 1000
cildlik deerli bir ktphane oluturan kitaplar ile birlikte olu millet
vekili Fik Bey in istei zerine Edirne de Selimiyye Ktphanesine
verilmitir.
KAYNAKLAR : R ifat Osmn, Edirne rehnums (Edime 1336/
1920), 98; OM, III, 31 v.d.

356. MEHMED KR

stanbulda domu olan Mehmed kr Bey deniz su

bay olup Mekteb-i bahriye^de retmendi. Kaptan iken
1328/13.1. 1910da lmtr. Mezar Marmarada Heybeli
Adadadr.
Mehmed kr Bey Kendisini Osmanl harbiyesi ve
Trk deniz savalar hakknda aratrmalara vermiti1.
Ne yazkki bu alanda yazm olduu Esfr-i bahriyye-i 0s-

1 Safvet Bey den baka (bk. Nu. 366) biyografyas hakknda bilgi edinemediim Deniz
subay A l R iz Sey de denizcilik alannda baaryla yaz yazanlardandr. Baslm eserleri
arasmda unlar vardr : Keml re'is ve baba Uru, stanbul 1325, 115 S. 8, nl iki Osmanl
deniz kahramannn tarihi; Turgut re'is, 2. basm, stanbul 1327, 276 S. 8, Kapdn-i dery
Tnrgad re sin biyografyas; anakkale ve civar, stanbul 1327, 166 S. 8, niyabet mehur Bar
baros Hayreddn (bk. yk. Nu. 60)i anlatan v e 1328 ylnda 252 S. 8 olarak yaynlanm olan
(stanbul) Barbaros Hayreddn adh kitap.
mniyye adl kitabnn yalnz bir cildi baslmtr. Basl
mam olan ikinci cildi I . Abdlhamidin zamanna (1774-
1789) kadar gelmektedir. Bundan baka Osmnh tarhi ve
Bahriyyemizin tarihesi adl bir eseri ve Devletler aras
deniz hukuku hakknda bir risalesi vardr.
BASILMI ESERLER : A) Esfr-i bahriyye-i Osmfiyye, I. C.
(hepsi bukadar), 501 S. 8, stanbul 1306.B) Osmnh tarhi : stanbul,
basld yer ve bykl bilinmiyor. C) Bahriyyemizin tarihesi :
stanbul, basld yl ve bykl bilinmiyor.
KAYNAKLAR : OM, III, 79.

357. TIF MEHMED

Atf Mehmed1 Giridde Hanyada domutur. Hariciye

ve idare hizmetlerinde bulunmu ve hayatnn byk bir
ksmn Patinaki adyla tannm olduu Girid Adasnda
geirmi imi. 1336/b. 1 7 .X . 1719da Giridde lmtr.
Atf Mehmed Efendi Hulset l-tevrih2 adl ksa bir
dnya tarihi yazmtr. ki cild olan bu eser baslm ise de
hemen hi bir deeri yoktur. Hanyada ntibh gazetesinde
baslm olan (OM, III, 110a gre) ss l-ess adl eserin
deeri bilinmemektedir.
KAYNAKLAR : OM, III, 110.

358. AHMED MDHAT

Eserlerien az yz cild kadar tutan tannm Osmanl

yazar Ahmed Midhat fakir bir ailedendir. Babas Sleyman
aa adl biri olup anas erketir. 1841de Rusukda do
mutur. ok yazlm olan biyografyas ve edeb hayat
iin aada kaynak yazlar iaretle yetineceiz. Tarihle

1 18. Zul-hicce 1 3 3 5 /5 .X . 1917de len ve hatralar yazm oan bir Mehmed tf efendi
daha vardr; bunun iin T T E M , yeni seri, Nu. 7 (84), 40-54 (Mdhmd K e m ldeki makaleye
baknz, orada S. 40daki notda hayatna dair etrafl bilgi vardr.
2 Bu, tarih zetleri iin o k kullam lan bir addr. A li Rz (bk. onun iin OM , 112) adh biri
de baslm olan kitab iin ayn ad semitir.
de uram .ve 1908 inkilabmdan sonra stanbul niver
sitesinde dnya ve kltr tarihi dersleri vermitir. Silsileyi
tamamlamak iin burada yalnz tarih kitaplarndan bah
sedilecektir. Bunlardan yalnz ss-i inkilb adl ve birinci
ksmmda Krm Harbi srasndaki birinci inklbtan II.
Abdiilhalmidin clusuna kadar, ikinci ksmmda da bu
sultann hkmetinin ilk yln anlatt iki cildlik kitabyla
Rus - Trk savann diplomatik tarihi olan Zubdet l-
hakHk adl zeylinin zamanlarna gre tarihi deerleri ola
bilir. Ahmed Midhad Efendi 27-28. Ocak 1912 gecesi stan
bulda lmtr.
BASILMI ESERLER : Tarih olanlar : A) Mufassal tarh-i
kurn-i cedide, lkalardan Yeni Zamanlara kadar gelen genel bir dnya
ve kltr tarihi : stanbul 1303/5, 62 czden ibaret 3 cild, bir ok resim
ler, haritalar ve sava plnlar ile, 739, 3; 800 ve 384 S. L ex.- 8 byk
lnde. (Eser Abdlhamid zamannda ortadan kaldrlm ve iddetle
yasak edilmitir). B) ss-i nkilb, Krm Sava srasndaki inklab-
dan II. Abdlhamidin ilk yllarna kadar gelen bir inkilb tarihi : s
tanbul 1294/5, 440 veya 419 S. 8; bk. Birinci cild hakknda A. D. Mordt-
mann^ Augsburger Allgemeine Zeiiung*un 28.11.1788 tarihli ilvesinde
yazdklarna. C) Zubdet l-hakHk, 1877/8 ylndaki Trk - Rus savan
dan bahseder : stanbul 1295, 534 S. 8.- D) Tarh-i Umm : 1295/6,
iki cild; 472 ve 1095 S. K. 8. E) K a int, genel uluslar tarilji, 14
cildli : Mukaddime, stanbul 1288, 58' S.; I cildcik : Ingiltere, stanbul
1287, 238 S. 8. l . cildcik : Danimarka : stanbul 1287, 138 S. 8; III.-
Y. cildcikler : bunlarn bykln ktklar yllar ve iindekileri
tesbit edemedim, nk bunlar hibir ktphanede bulunmuyor. (evi
renin ilvesi : III. cildcik sve Norve, stanbul 128, 182 - f 2 S. k.
8; IV. cildcik : Rusya, stanbul 1287, 220 + 2 S. k.- 8;~Y. cildcik :
Fransa : stanbul 1292, 3 -j- 326 S. k.- 8); YI. cildcik : Belika ile,
Felemenk , stanbul 1292* 114 S. k. 8; Y IL ildcik, Almanya, stanbul
1293, 173 S. k. 8; Y III. cildcik : Hkmt-i cermniyye, stanbul
1297, 141 S. k. 8; IX . cildcik : Avusturya, stanbul, 1297, 106 S. k.
8; X . cildcik : svire, stanbul 198, 2 S. k.- 8; X I. cildcik : Por-
tugal ( Portekiz), stanbul 1298, 113 S. k.- 8; X II. cildcik : spanya
stanbul 1298, 205 S. k. 8; X III. cildcik : talya, stanbul 1298,
205 S. k.- 8; X IY . cildcik : Yunanistan, stanbul 1298, 126 S. k.-
8; Buna Medhal adl, dnya tarihinin (stanbul 1299; 80 S. 8), ba
langc ve Devlet-i Osmaniyye, (stanbul 1298; 187 S. 8)ye aittir.
 KAYNAKLAR : sml Hakk, Ahmed Midhat Efendi : (stanbul
1308), 83 S. 8 resimle beraber; E d, I, 211 v.d. (J. Ostrup); Gad Danske
Magazin, 1917 S. 1032 v.dd. (,T. Ostmp); OM , II, 94 v.d.; sonra yeni
tiirk edebiyat- hakknda F. Hornun makaleleri; M. Hartmanr, Unpoli-
iische Briefe aus der Trkei (Leipzig 1910), 70, 208; TOEM , I, 1113 v.dd.
resimle beraber (Abdurrahmn eref); Cemleddn, ayn-i zref, 147
v.dd.

359. MEHMED M URD

Mehmed Murd Dastanldr ve tahsilini Rusya da
muhtemel olarak Petersburg da yapmtr. Sonradan Tr
kiyeye kam ve orada abucak yerli hayata kararak
nemli siyasal bir rol oynamaa balamtr. Uzun sre
mekteb-i mlkiyye*de tarih hocas olmu ve bu bilmi Avrupa
metodlarma gre anlatmaa almtr. Bu yoldaki alma
larnn ilk meyvesi Fransz ve Rus kaynaklarna gre ha
zrlad Tarh-i Umm adl alt cildlik bir dnya tarihidir.
Buna ayn zamanda Tarh-i Osmni adl bir cildlik bir
zeyil yazmtr. Mehmed Murad sonradan bir mddet Bab-
li matbuat idaresinde alm ve Dyni Ummyye kom-
serliinde bulunmutur. Burada zellikle sivrilmi ve Os-
manl Devlet hzinesi iyiliine almtr. Kann-i Esas
nin yeniden yrrle giriinden (1908) nce kaak olarak
bir ok yllar Msrda ve Avrupa da gurbet hayat geir
mitir. Orada Abdlhamidin, istibdadna kar heyecan
uyandran bir ok siyasal yazlar yazmtr. Fikirlerini ken
disinin idare ettii Mizn Mecmuasnda srarla savunmutur.
1908den sonra Trkiyeye dnm ve mrnn sonunu
Anadolu Hisarndaki kknde geirerek 22 Cumada II.
1335/15.IV . 1917 1de lm v e ' o r a d a gmlmtr. Olu
Thzde 2 mer Frkdur; ve onun erefine kendisi Ebul-
fark adm almtr, Bir sre kalesinde mahpus bulunduu

1 Bu bilgiyi Ktphaneci A l B ey in rivayetine dayanarak genel Mdr Dr. Hail Edhem

B ey lutuf buyurmulardr.
2 Kur ann X X . Suresinin balangc olan T . k 'y & gre Ta-hazde,
Rodosda bir zamanlar ok rabet kazanan tarih felsefesine
ait eserini yazmaa alm ve bunda Osmanl tarihinin
rneklerinden kltrel ve siyasal dsturlar karma dene
mitir. Yedi cild olup bitmemi olan ve olu Thzde
mer Farkun erefine Tarh-i E b u l - Fark adyla adlan
drlan bu kitap kt zaman byk heyecan uyandr
mtr. Bu kitap ise bugn Trkiyede hemen hemen unu
tulmutur.
BASILMI ESERLER : A) Mourad Bey, Le palais de Yildiz et
la Sublime Porte. Paris 1895, 47 S. 8 .- B) La force . la faiblesse de la Tur-
quie. Les coupables et les innocents, par Mourad - Bey, Delegue general
du parti des reformes en Turquie. Cenevre 1897, 59 8.- C) Mudafy'a
niyetine bir tecvz : basld yer yok ( = Paris),' Meveret Matbaas
1314, 29 S. 8.- D) Teharr-i istikbl. Msrda ve Evropada ner olunan
Mizandan muktebestir, olu mer Fark tarafndan yaynlanmtr :
stanbul 1329, I. C., (hepsi bu kadar), 318 S.( ve stanbul 1330, I. C.,
(Hepsi bu kadar), 352 S.~ ) Tatl emeller, ac hakikatler yahud batn-i
mstakbele db-i siysiyye ta'lmi, olu mer Fark tarafndan yayn
lanmtr : (stanbul) 1330 ( = 1913/4), 1. basm 379 S. 8.- F) Hurri\pt
vadisinde bir pence-i istibdd : Yeni Meclis-i Meb-usan selamlamak
zere yazlm olan siyas bir risale : stanbul 1326, 93 S. 8.G) Muc-
hede-i Milliye. Gurbet ve avdet devreleri : stanbul 1324, 347 S. 8. H)
Turfanda m yoksa turfa m, Mill roman : stanbul 1308, 420 S. 8. )
Tarh-i ummi, 6 cild : stanbul, 1327/8, 358, 368, 360, 462, 376, 384
S. 8. Bk. Martin Hartmann tarafndan Die Welt des slams, Y (Berlin
1917), 182 vd. da bu kitap hakknda yazlanlara.- K) Tarh-i Osmn,
(Umm tarihin zeylidir) : stanbul 1306 sralarnda. L) Tarh-i Ebu U
Frk. Tarh-i Osmnde siyset ve medeniyyet itibariyle hikmet-i asliyye
teharrisine teebbs, 7 Cild, olu Thzde mer Fark b. Meh
med Murd tarafmdan yaynlanmtr : I. Cild : II. Mehmede ve stan
bulun almna kadar : stanbul 1325, 328 S. 8; II. Cild : S. Sultan
Selime kadar : stanbul 1325, 332 S. 8; III. Cild : Kanuni Sleymann
ve II. Selimin hkmetleri : stanbul 1326, 390 S. 8; IY. Cild : III.
Muraddan I. Ahmede kadar : stanbul : 1326, 408 S. 8; V. Cild : Sul
tan Mustafadan IV. Murada kadar : stanbul 1329, 424 S. 8; VI. Cild :
Sultan brahim in ve IV* Mehmed in hkmetleri: stanbul, 1329, 376
S. 8; VII. Cild : Kprller devri : stanbul 1332, 359 S. 8.- M) Ehkz-i
istibdd iinde : ve Zrdn tesellisi, mer Fark tarafndan yaynlan
mtr, stanbul 1329, 78 S. 8. N) Meskenet Maezrei tekil eder mi?,
mer Fark tarafmdan yaymlanmr : stanbul 1329, 299 S. 8.
 KAYNAKLAR : Murd Bey adl ta basmas ksa bir biyografya-
dr, bunun basld yer ve yl (1895 sralarnda olacak) belli deildir ve
bir nshas Prusya Devlet Ktphanesinde vardr (Yer numaras : Ui
5424); O M , III, 148 v.d.; Die Weit des slams V (1917), 182 v.d.

360. AHMED RED PAA

stanbullu olan erif Hac Ahmed Red Paa Hukuk

mektebinde renim grm ve idare mesleine girmitir.
Valilie kadar ykselmi ve en son Hicaz valisi olmutur.
mrnn sonunu stanbulda geirmi ve 1912 ylnda
orada lmtr. Mezar Sleymniye avlusundadr.
Ahmed Red Paa Mecelle, ticaret hukuku ve slm
dini hakknda bir ok kitaplar yazmtr. Asl tarihi eserileri
bunlar arasnda da bir umm slm tarihi baslmamtr;
bk. OM, III, 64 v.d.daki listeye. Ancak Haan Kfnin
(bk. yk. Nu. 120) Usl el-hikem f nizm eUlem adh siyaset
eserinin trkeye yeniden tercmesi baslmtr.
BASIMLAR : A) Usl eUhikem f nizm el-lem : Tercme ve Haan
Kfinin hayat hakknd bilgi veren bir mukaddime : Mekke, Vilyet
matbaas, 1331.B) D n-i mbn-i slm : stanbul 1328/9, 5 Cild, 168,
205, 172, 149, 128 S. 8.- C) Hazret-i mm-i cezamn siys tercme-i
hli : stanbul 1328, 24 S. 8.
KAYNAKLAR : OM, III, 64 v.d. Burada baka kaynaklar da gs
terilmitir.

361. MEHMED KML PAA

Mehmed Kamfl Paa 1248/b. 31,V.1832de Kbnsda
Lefkoada domutur, renimini Msrda grm ve orada
bir sre Vali Abbs Paamn hizmetinde tercmanlk et
mitir. Daha sonraki hayatndan burada ksaca bahsedile
bilir : 1880de stanbulda Maarif Nazn, 1882de Evkaf
Nazr, 1885-91, Ekim-Kasm 1895 ve 1908 Austosundan
ubat 1909a kadar Sadrzam bulunmutur. 1912 Ekiminde
tekrar Sadrzam olmu ve 23 Ocak 1913de Enver Bey
(lm. 18.VIII. 1922) tarafmdan ynetilen asker bir isyan
sonucunda drnceye kadar bu makamda kalmtr.
Sonra vatan Kbrs a ekilmi ve Lefkoada 14. Kasm
1913de mrn tamamlamtr. Orada Ahmed Paa cami
sinin avlusuna gmlmtr.
Mehmed Kmil Paa yalnz zaman tarihi bakmndan
nemli olan Htrfmn yazan olarak deil zellikle Tarh-i
Siys-i Devlet-i Aliyye adh geni kitabyla burada anlmaa
deer. Bu kitap kuruluundan bdlmecidin lmne
kadar Osmanl Devletinin siyasetini anlatmaya uraan
ilk eserdir. Sadrzam Kk Sd Paamn (bk. a.) can
dan dman olarak yazm olduu bir savunmada onun
yalnz siysetini deil hatratm da iddetle tenkid etmitir.
BASILMI E S E R L E R : A) Tarh-i Siys-i Devlet-i aliyye ; s
tanbul 1327 m = 1325 h, Cild by.- 8; I. Cild : 48 S. nsz ve fih
rist + 329 S., + 1 ypr. Basm yanllan; II. C.: 324 + 28 S. Fihrist III.
C.; 323 - f 2 S. Basm yanllar -j- 24 S. Fihrist.- B) Htirt-i Sadr-i
ashak Kmil Paa, I. Cid htirt-i Siysiyt der ahd-i sultn Abdlhamd
hn sni : stanbul 1329,' 198 S. + 1* bl. (Basm yanl) 8.- C) Kmil
Paann cCyn reisi Sa'id paaya cevaplan, stanbul 1328, 2. basm,
104 S. 8.
KAYNAKLAR Evkf-i hmyn nezretinin tarhe-i tekilt
(stanbul 1335), 171 v.dd. (hayat hakkndaki btn tarihlerle ve resimle).

362. KK SAD PAA

Kiik Sad Paa 1264/1838 ylnda Erzurumda do

mutur. Bir sre Tahran igderi olmu olan ve 4. X . 853de
len Al Nmk Efendinin oludur. Gen yata Devlet hiz
metine girmi ve abucak byk memurluklara yksel
mitir. lk defa 1879da Sadrzam olmu ve daha sekiz
defa bu makama gelmitir. Kk Said Paa burada yalnz,
iimde siyasi hayatn ve siyaset alannda grp geirdik
lerini anlatt ciltlik Hatrthyla bizi . ilgilendirir. Bu
eser zaman tarihi ve her eyden nce Abdiilhamid devri
nin tarihi iin ok deerli bir kaynaktr1. Bu Hatrat
ancak 1881 ylnda geen mehur, Midhat Paa muhakeme
sini anlattktan sonradr ki, devaml bir silsile kovuturan
bir tasvir haline gelmektedir. Asl bundan sonradr ki, Ab-
diilhamid saraynn ve sarayda mevki ve rtbe sahibi olan
larn entrikalar apak ortaya km bulunmaktadr. Siyas
ba dman Mehmed Kmil Paaya bal bana bir
mcadele yazs ayrmtr; Kk Sad Paanm edeb
baarlar iin Kari Siissheimin HommeUFeslschrift, II.
C., S. 2 9 5 - 3 V ( ~ M V A G 1916) deki Die Memoiren kk
Said Pad*s, ehemaligen osmanischen Grosswesirs adl geni
makalesine baknz.

1 Abdlharod sisteminin ve sk sansrn ortadan kalkmasndan hemen sonra Abdlham idin

eski vezirlerinden bir ou hatralarn yazmaa koyulmulardr. Bu yoldaki eserlerin hepsi
deilse de en nemlileri aada gsterilmilerdir :
1. Rz Faa, Abdiilhamid zaman harbiye nzrlanndan : Ht\rt~i ser'asker Riz Paa.
stanbul 1324, . C. (H epsi bu kadar), 95 S., 9 ypr., buna ilave olarak Hulse-i htrat,
stanhil 1326, 96, 14 S. b y .-8 , 4 istatistik cetveli ile.
II. Haan R m Paa, Abdlhamd zaman harbiye nazrlarndan : Htrt, stanbul 1324,
120 S. 8 ; buna ilave olarak Mukaddimc-i h&trt adh nsz, stanbul 1324, 13 S. 8.
I II. Mehmed Memdh Faa, Abdlham idin dahiliye nasrlarndan :
A ) Kt-i ikbl almetti sevl, II. Ahdlhamidin hkmeti zamanna ait hatralar, s
tanbul 1329, 66 S. 8.
B ) Fevern-i ezmn, Makedonya karklklar ve Gen Trk inklab hakknda, stan
bul 1324, 13 S. 8.
C) Esvt-i sudr, son elli yln Sadrazamlan hakknda kiisel anlan : zmir 1328, 112
S .+ l ypr. 8.
D ) Tesvr-i ahvl, tenvr-i istikbl, Kanun- Esas nin yeniden yrrle girmesinden
sonraki ilk gnler iinde geen olaylar hakknda siyasi yaz : zmir, 1328, 64 S. 8.
E) Hal'ler iclslar, kitap pazarndan geri ekilmi olan siyasi yaz : stanbul 1329, 178
S. 8.
F) Mir't-i 'nt, Abdlaz* ve Abdlhamd zamanndaki siyasi olaylarn tasviri :
zmir 1328 172 S. 8.
G) Serair-i siysiyye ve tehavvult-i essiyye, Siyasi yazlar : basld yer yok, 1324
21 S. 8.
1331-1913de Kahirede 240 S. by.-8 byklnde km oan Musekkirt-i Midhat
baa adl kitap 8. V . 1884 de Taifde hapishanede bodurulmu olan bahtsz Sad-
rzam Mithad Paanm hatralar olmayp Midhat Paa nm olu A l Haydar Midhat
B ey in 1903de The Life of Midhad Paska adyla Londrada km olan ve babas
hykkndaki hatralarndan ibaret olan kitabn ^ssl K.esn Beg Hatta tarafindan
arapaya tercmesidir. Bu tercmenin banda l Haydar Midhad Beyin bir n
sz vardr.
 1913 Ocakmda tekrar Ayn Reisi olan kk Sad Paa
uzun bir ktrmlkten sonra 1. III. 1914de stanbulda
lmtr. Kabri Eyyb Mezarlnda, caminin yanndadr.
BASIMLAR : Sad Paa'nn hatrat2 ; stanbul 1328/9, cild,
615, 416 ve 400 S. by. 8.B) Sa'd Paa'nm Kmil Paa hatrtna
cevblar : stanbul 1327, 90 S. 8.- C) Mektblar : stanbul 1324, 108
S. 8- D) Gazeteci lisn ; stanbul 1328, 144 S. 8.
KAYNAKLAR : K. Sssfaeimin makalesi; Revue du Monde Musul-
man, V (Paris 1908), 733; E d , IY, 71 v.dd.

363. MEHMED KR PAA

Mehmed kir Paa, Sadrzam Ahmed Cevd Paanm
(yk. Nu. 351) kk kardeidir ye Bursaldr. Ilarbiyeye
girmi kurmay olmu ve Ferik iken bir kaza sonucunda
1332/b. 30.X I. 1913 yhnda Afyon Karahisarda lmtr.
Cesedi Byk Adaya gtrlp orada gmlmtr.
BASILMI ESERLER : A) Yeni Osmanl tarihi, Bunun birinci
cildi Osmanl Devletinin kuruluundan 1. Bayezid zamanna ve Timurla
mcadeleye kadar gelir; kinci cildi ise Mr Sleymandan stanbulun
almna kadar gelir : stanbul 1330, 506 ve 460 S. 8, iki harita.- nc
ve drdnc cild de baslmak zere olduklar halde hi bir zaman yayn
lanan amlardr. nc cild II. Bayezid in E kmetinin sonuna,
drdnc cild II. Selim e ve beinci (sonuncu) cild de V. Murada kadar
gelecekmi.
KAYNAKLAR : OM, III, 79 v.d.; orada Mehmed kir Paann
dier baslmam eserlerinin bir listesi vardr.

.364. AHMED HLM HOCAZDE

ada ehhenderzde Ahmed Hilmiden ayrd edile
bilmek iin Hoczade diye anlan bu Ahmed Hilm Einlidir.
Eitimini stanbulda grm, Nakibend tarikatine girmi
ve daha gen yada iken 1332/b. 30.Y I .1813 ylnda s
tanbulda lmtr. skdarda Karaca Ahmed mezarlnda
gmldr.
2 Km i Paadan baka Ayandan Zihni Paada bu esere bir cevap yazmtr, bunun
ad Beyn- hakikat: meclis-i ayn re'si Sa'd paa hazretlerinin htrtmda mnderi ba's
mevadd'r, stanbul !327m/1912, 46 S. 8.
 Gazi ve bn el-Arab hakkmdaki bir ka monograf-
yadan baka Ahmed Hilmi Bey stanbul ve civarndaki tr
beler li akkmda bir rehber yazm ve buna trbelerini anlat
t s'iyh ve velilerin biyografyalann da ilve etmitir.
BASILMI ESERLER : A) mam G&soi, mam Gazali ve dier
tamur Sflerin biyografyalar : stanbul 1322, 80 S. 8. B) Hakikat
-evliy : Veliler menkbeleri stanbul 1318, yedi ksm, 175, 176, 47,
6 i, 40, 48, 62 S. 8 (Birinci ksmda M. Harimannr Der Islamische
Orient, I. Cild (Berlin 1899/1905), 340 v.dd.da yazm olduu veliler
vardr).- C) Ziyret-i evliy. Der-i se'det ve civarnda vedVet-i hakkw-
ru olan .......... meyihinin tercim-i ahvllerini hvidir. stanbul 1325
176 S. 8.
KAYNAKLAR : OM, III, 27 v.d.

365. AHMED HLM, EHBENDERZDE

ehhederzde Ahmed Hilmi Fezzndan stanbula

gelmi ve orada litihd-i slm adl bir gazete karmtr.
ok alkan bir makale yazar idi. Makalelerini kdm,
Tasvir-i efkr gazetelerinde yaynlard. Gen yata, rivayete
gre de yukarda ad geen adayla ayn ylda lm ve
Fatih camisinin avlusunda gmlmtr.
Ahmed Hilmi Bey bir ok din ve tarih risaleler brakm
ise de bunlarn ounun bitmemi olduu anlalyor. OM,
II, 156daki listeden anlaldna gre bunlarn arasnda
Simvl eyh Bedreddn, Ynus Emre ve Bektaler hakknda
yazlar bulunmakta idi. lmnden sonra bu konular bir
ok risale ve yazlara esas tekil etmitir. Ne yazkki bu
materiyel toplamalarnn baslmasna giriilmemitir.
BASILMI ESERLER : A) Tarh-i slm : stanbul 1326/7, iki
cild 8.- B) Sensiler, Sensler hakknda bir risale : stanbul 1325, 124
S. 8.C) tbrhm Gden, Halveti tarikatnn tannm mistik! hakknda :
stanbul 1322, 32 S. 8.
KAYNAKLAR : OM, II, 156 v.d., btn eserlerinin listesiyle.
 366. SA F V E T
Bahriye Kolaas Rifat efendinin olu Safvet Bey
anakkalede domutur. Kendisi Bahriye mesleine girmi
Firkateyn kaptanl rtbesiyle deniz kurmaynda bulu
nurken 1332/b. 3 0 .X I . 1913de stanbulda lmtr. Ka
sm Paa Mahallesinde Okmeydan mezarlnda gmldr.
Mehmed kr Bey gibi (bk. Nu. 356) Safvet Bey de Osmanl
denizcilii1 tarihi ile uramtr. Bu yolda bir ka tam
eserden baka, bir ok mecmualarda (msl. T O EM , Donan-
ma-i Osmni Mecm'asi, Trk Yurdu, Cerde-i Bahriyye)
bir ok makaleleri kmtr.
BASILMI ESERLER : A) Kapudan Mezemorta Hseyn Paa,
Byk Amiral Mezzomorto Hseyn Paamn biyografyas : stanbul
1327, 129 S. k.- 8, ve bir resim (Deniz sava).- B) Filsalar, Osmanl
denizcilik tarihi hakknda belgeleri iine alr : I Cild (Hepsi bu kadar),
stanbul 1329, 79 S. 8.~ Safvet Bey bunlardan baka stanbul Bahriyye
Mzesi Katalogunu (basm en son olarak stanbul 1917, Matha'a-i bah-
riyye) ve Hac Kalfann Tuhfet l-kibr f esfr l-bihr adl eserinin
(bk. Nu. 173/14) yeni ve resimli bir yaynn hazrlamtr (stanbul
1329, 168 S. by.- 8).
KAYNAKLAR : OM, III, 2; M. Iartmann, Unpolitische Briefe
aus der Trkei (Leipzig 1910), 124 v.d., 229; Ettore Hossi, Oriente M o-
derno, VI. Cild. (Roma 1926), S. 449 ve 454 v.d.da.

367. A L CEYD
Al Cevd Bey skdarldr. stanbulda Harbiyede
okumu ve bir ok askeri okullarda hocalk etmitir. Son
radan Bursaya bir redif alayna yarbay olmutur. Knn-i
EssVnin deitirilmesi srasnda srlm ve affinden sonra
emekli edilmitir. 1332/b. 30.X I. 1913 ylnda skdarda
lm ve Karaca Ahmed mezarlna gmlmtr.
A l Cevd corafyaya ait bir ka el kitabndan baka
aadaki kitaplar yazmtr.

1 Bu edebiyata Sleymn Nutknin muhabert-i hahriyye-i Osmniyye (stanbul 1307),

132 S. L ex.-8 , resimlerle.
 BASILMI ESERLER : A) Memlik-i Osmniyyenin tark ve
corafiye lgati, stanbul 1313/17, drt ksm, haritalar, plnlar ve ehir
manzaralar ile, 1212 S, 8. B) Mkemmel Osmnh tarhi 1255/1839
ylma gelen bir Osmanl tarihi : stanbul 1316, 466 S. 8, 31 Sultan resmi
ile.- C) Tarkin hanl sahifeleri : ekzde sultn Mustaf , Kanuni Sultn
Sleymnm olu ehzde Mustafnn hayat (bk. Nu. 66) : stanbul,
basld yl yok., 71 S. 8.
KAYNAKLAR : OM, III, 111, otada l Cevdm dier popler
eserleri anlmtr.

368. B R H M AG H PAA

hrhm Agh Paa stanbullu Kasdecizde ailesin

den olup kendisi de stanbulda domutur. Harbiyede
Eitim grdkten sonra askeri meslei izlemitir. Hizmet
hayatnn byk bir ksmn Arabistanda geirmitir. Sofu
bir Mslmand. Kur anr Ezber bilirdi yani hafz idi. Dini
bir eser yazm ve bunu 1311/1895 de Mekkede bastrmtr.
Bundan baka Hac Kaifamn (bk. Nu. 173) T a k v im l-te-
v r h >i yolunda V e k -i-i ta r ih iy y e adl bir eser yazmtr.
El yazmas metrkt arasnda bir Yemen tarihi de bulun
mutur 1.
BASILMI ESERLER : Veka>i~i tarihiyye : stanbul, basld
yl ve bykl bilinmiyor.
KAYNAKLAR : OM, II, 6.

369. MEHMED T E V F K PAA

Baka adalarndan ayrtedilebilmek iin daha ok

Ftihi Mehmed Tevfk Paa diye anlan Mehmed Tevfk
Paa stanbulludur. Askerlik mesleine girmi, Harbiyede
okumu ve abucak kurmay olmutur. Bir aralk Parise
ve Brksele atee militer almu ve dndkten sonra aske

1 Yemen hakknda Trke yeni eserler ara sndn unlar vardr : ki Faa, Yemen tarki
(stanbul 1326) iki cilt,* 146 ve 296 S. 8 haritalar ve bir ok resimlerler Haan Kadri, Yemen vs
hayt (stanbul 1328), 155 S. 8 resimlerle; Rad, Yemen htras (stanbul 1327), 201 S. 8
%e 0 tane haritayla; bk. bunun iin yk. Nu. 346.
ri okullar retim mfettii tayin edilmitir. 4. Aralk
1331/4 . X I I . 1915de lm ve stanbulda Fatihe gml
mtr.
Mehmed Tevfk Paa bir kere musanna baka bir defa
da sde bir slpla yazlm olup bir ka defa baslm olan
bir Osmanl tarihinin yazardr. Bundan baka eski Yunan
efsneleri hakknda bir eser ve Hannibal ve ehzade Cem
hakknda iki etd yazmtr (bk. Nu. 16 not. 1.).
BASILMI ESERLER : Teihs-i tarh-i Osmn : stanbul 1302,
242 - f 4 S. 8; Yeni basmlar : stanbu 1304 (Ebuzziy matbaas), 173
S. 8, staabul 1304 (Mavyan matbaas), 219 S. 8,- B) Osmanl tarhi.
umm Vdd mektebleri mntehi girdlerine mahss, Anayasa deiiklik-
larine kadar gelen bir Osmanl tarihi mektep kitab : stanbul 1328,
461 S. 8, harita ile.- C) Estir-i Ynniyyn, Eski Yunan efsaneleri
toplamas : stanbul 1332, 763 S. by.^- 8.- D) ehzde Cem, ehzde
Gem hakknda bir Monografya.E) nibl, Hannibal hakknda inceleme.
KAYNAKLAR : TOEM, 33. say, S. 564 v.dd., zellikle 568 v.dd.,
resim ile (Ahmed Refik Bey); OM, III, 35.

370. M EHM ED R F

Mehmed Rif Bey stanbulun Davud Paa mahallesi

halkndan dr. Harbiyede okumu ve sonradan kendi de
uzun zaman asker okullarda ezllikle askeri iddide
retmenlik yapmtr. 1335/b. 2 8 .X . 1916da stanbulda
lm ve Yedikule dndaki aile mezarlna gmlmtr.
Mehmed Rf Bey el yazmas bir ok eserler brakmtr.
Bunarm ou stanbulun yerel mimarlk - tarihine aittir.
M irt-i stanbul adl mkemmel eserinin bitmemi olan
ikinci cildi de bunlar arasndadr. Bunda stanbul ile civa
rnn en nemli antlar etraflca tasvir edilmektedir. Eser,
iinde btn bina kitabeleri etraflca yazld iin daha ok
deerlidir; bk. F. Bahinger, Jahrbuch der Asiatischen Kunst,
L Cild., S. 35.
BASILMI ESERLE : A) Mir't-i stanbul : I. Cild (hepsi),
stanbul 1314, 576 S. B y.- 8, resimlerle.- B) Top K apu Saray-i hum-
yn ve parknn tarihi : stanbul 1332, 64 S. 8.- G) Sultn Ahmed park
ve sr-V atikas^ stanbul 1332, 51 S. 8.baka baslm ve yazma eser
leri iin bk. OM., III, 62 v.d.
KAYNAKLAR : OM, III, 62 v.d.

371, MEHMED A T

Mehmed At Bey stanbulludur. Eitimini orada grm

ve Devlet hizmetine girmitir. Hayatnn son yllarnda
Maliye slahat komisyonu azas olmutur. Daha sonra ksa
zaman Maliye nazrlnda bulunmutur. At dou dili ve
fr anszca bilgisiyle tannmtr. 1337/b, 7 .X . 1918 de s
tanbulda lm ve II. Mahmd trbesinin avlusuna g
mlmtr.
En byk baars J. v. Hammer - Purgstallin Geschichte
des osmanischen Reicfes adl tannm eserini trkeye ter
cme etmi olmasdr. Bunu J.-J. Hellertin franszca ter
cmesinden (Paris 1835/43, 18 cild 8,) evirmitir; bk.
bunun iin M. Hartmann, unpolitische Briefe aus der Tiirkei
(Leipzig 1910), 117. Avrupada, en son kaynak aratrma
larna dayanan bir eser vcuda getirmeyip on yllarca nce ya
zlm bir eserin tercme edilmesini eletirme yolunda At
Beye ve Trk tarihilerine yneltilen ithamlar hi de yerinde
deildir. nk At Bey herkesin sand gibi eseri sadece
tercme etmi deildir. Elinden geldii kadar verilen bilgi
leri incelemi eletirmi ve zellikle o zamana kadar baslm
olan tarih kitaplarndaki yerleri doru olarak gstermitir.
Bundan dolay GOR'nin trke tercmesi asl eserin takdire
deer ve ie yarar bir tamamlaycs olmutur. Fakat ne
yazkki tercme tamamlanmamtr. Hepsinin 15 cild ol
mas tasarlanm ise de bunlardan ancak dokuzu kmtr.
BASIMLAR : Hammer tarhi tercmesi : stanbul 1330-1335 ara
snda 9 cild kmtr.
KAYNAKLAR : OM, III, 110 v.d., orada At Beyin bu kitab
ilgilendirmeyen dier eserleri de saylmtr.
 Ahmed Sib aslen erketir. Genliinde Rus mek
teplerinde okumutur. Sonradan Osmanl hizmetine girmi
ve Yzba rtbesiyle Msr olaanst komseri Gazi Ahmed
Muhtar Paaya (bk. Yk. Nu. 348 Not 3) yaver olmutur.
Sonradan stanbula dnm fakat siyasi fikirlerinden dolay
bir mevki alamamtr. Ancak sonradan stanbul. niver
sitesi Rusa hocaln elde edebilmitir. 1337/b. 7 .X . 1918
de Erenky de lm ve orada gmlmtr.
Ahmed Sib bir zamanlar ok rabet kazanan, yaad
devrin Osmanl tarihine ait bir takm eserler yazmtr.
Bunlardan baslm olanlar unlardr :
BASILMI ESERLES : A ), Tarh- Sultan Murd Hami, Kahire
1326 (2. basm), 239 S. 8.- B) Vaka-i sultn Abdlaziz, Kahire 1326,
215 S. 8; Muhammed Tevfk Cn tarafndan arapaya evrmir :
Beyrut 1911 (2. basm), 276 S. 8.- *C) Abdiilhamid'in^ ev'-i saltanat :
Kahire 1326 (2. basm), 206 S. 8. D) Son osmnh rs muharebesi :
Kahire 1327, 382 S. 8.E) Rehnum-i inkilb : basld yer ve yl bilin
miyor,
KAYNKLAi* : OM, III, 14, orada Ahmed Sib Kfendiuin basl
mam olan eserleri de saylmaktadr.

373. SMAL PAA

Isml Paa Sieymaniyeli ise de stanbulda genel
olarak Badd sml Paa diye anlmtr. En son jandarma
dairesi ikinci ube mdrlnde bulunmu ve emekli
olduktan sonra 14. Cumada . 1338/5.III. 1920de Bakr
kydeki kknde lmtr. Oradaki mezarlkta gml
dr.
sml Paa ok bilgin ve okumu bir kii idi. Hac
Kalfamn. K ef el-znn (bk. Nu. 173/5) adl mehur bibli
yografya lgatine kendi yaad zamana kadar gelen bir
zeyil yazma lk edinmiti. Esm el-m'ellfn va-sr
el-musannifn adl bibliyografik bir eserden baka zah
el-meknn fVl-zeyl ala kef el-znn adyla tannm esere
19 000 fkradan ibaret bir zeyil yazmtr. veya iki
eildden oluan bu btyk baar ne yazk ki bugne kadar
Kamunun yararna konulamamtr. abucak baslmas
ok arzu edilir.
YAZMALAR : Her iki eser de Badad smsl Paann miras
larnn elindedir.
KAYNAKLAR : OM, III, 28.

374. L E M R

Ali Emr Efendi 1274/1857de Diyarbakrda domu

tur. Mardin okullarnda okumu ve 1879 ylnda ser komser
unvanyla Anadolu slahatna memur bidin Paanm ma
iyetine sr ktibi olarak girmitir. Sonradan 'r . Miidri
olarak maliyede alm, rhuhasebecilie ve bir ilin en
yksek maliye memurluu oan defterdrla ve en son
maliye mfettiliine ykselmitir. 1908 inkilbmda yeni
durumdan yararlanarak daha nemli bir yere geecei
yerde Osmnh hanedannn en sadk yandalarndan ol
duu iin dk bir aylkla emekli olma tercih etmi ve
tamamiyle kitaplar arasna ekilmitir. Eski Osmanl Dev
letinin bir birinden uzak bir ok ilinde (Krehir, Diyarbakr,
Yanya, Ikodra, Yemen) bulunduu sralarda durmadan
yazmalar ve kitaplar elde etmee almtr. Bylece za
manla rivayete gre on sekiz bin cild toplamtr. Bunlarn
arasnda gerekten nadir ve deerli kitaplar vardr (rn.
Mfimd el-Kgrnin Dvn-i lugt it-tr&). zellikle
Arnavudluk gibi Trkiyenin sapa yerlerinde her trden
edeb servetler toplamay baarmtr. Bunlar ok iyi
muhafaza eder ve -ok nadir olarak bakalarna gsterirdi.
OGNZ, 19, not 3de Trklerin kitap dn vermekten sa
knmalar hakknda sylenen szler her halde buna aittir.
Mthi bir hafzaya sahip olan A Emr bekr olarak kitap
larnn arasnda yaar ve bunlardan bir ksmn ancak arada
srada her kesin yararlanmasna aard. O, d dnyann
 ilerlemelerine aldrmayp kendilerine gre bir hayat telak
kileri bulunan ve hemen artk elerine rast gelinmeyen
Ortaa bilgin tipini temsil edenlerden biri idi. Al Emr
hi bir bat dili bilmezdi ve batnn bilimdeki baarlarna
kar bir eilim duymamakta idi. Gen Trk bilim yolcu
larnn nderi edebiyat tarihisi Kprlzde Mehmed
Fud Bey (Do. 1306/b. 7 .I X . 1888) den nefret ederdi
ve bunu aa vurmaktan ekinmezdi. Bylece uzun sre
alm ve Mehmed Fud Beyin Kprllerden deil,
Kprl Mehmed Paanm kaym Kbleli Mehmed Paadan
geldiini ve bundan dolay ancak Kblelizde adn alabile
ceini ispat etmitir; bk. onun Osmnh ve tark edebiyt mec-
m'as, 30.Y I. (S, - 79 v.dd.) ve 31. V III. 1334/1918deki
yazlarna ve M. Hartmann, Dichter der neuen. Trkei (Berlin
1919), 91 v.dd. ve Jean Deny, Journal Asiatique, 1924,
377. Kendisi tarafndan tesis edilmi olup yazlar da yalnz
kendisi tarafndan yazlan bu Osmnh tarhi ve edebiyt
Mecmasann asl hedefi Mehmed Fud Beyle uramak
ve Osmanl hanedannn erdemlerini her ynde vmekten
ibarettir. Bu yolda iirle de uram ve sultanlardan bir
ounun nemli birer air olduklarn ispata almtr.
Doduu memleketi ok severdi. Gen yamda yazd
Mir* t l-fev'id f ahvl-i deb ve fzel-i mid adh ese
rinde baba ehri Diyarbakrn (=Am id) dikkate deer ki
ileri' ile uramtr. Bunun yalnz airlerden bahseden
bir zetinin ancak birinci cildi baslabilmitir. Nihayet
Nevdir-i eslf adyla bir seri kitap karmay ve bylece
eski trke yazmalar unutulmaa mahkm olmakdan
kurtarmay tasarlamtr. Fakat bunun ancak bir iki nshas
karlabilmitir. Kemlpaazdenin (bk. Nu. 42) Osmnh
kroniini de yaynlamaya hazrlam ise de bu da mmkn
olamamtr.
Al Emr yllarca bilim komisyonlarnn bakanlk
larnda bulunmutur. Mesel Mill tetebbu*ler encmeni ve
tasnif-i vesaik encmeni.
 Al Emr Efendi uzun bir hastalktan sonra 23. Ocak
1924 sabah lmtr. Esiz ve ok deerli Ktphanesini
vakflar idaresine brakmtr. O, bugn Fatih Camisi yak
nnda bulunan Millet Ktphanesinin deerli bir blmn
oluturmaktadr. Cenazesinde stanbulun btn ktpha
necileri ona son saygy gstermilerdir ve tabutu Millet
Ktphanesinin nne gelince o be dakika yksee kald
rlmtr. Bylece hzinelerine ve artk anlyamad bilim
lemine veda etmitir.
BASILMI ESERLER : A) Ezhr-i hakikat, etik bir yaz : stanbul
1334, 48 S. "8.- B) Tezkire-i ar-i mid, I. Cild (Hepsi) : stanbul,
1328, 6, 424 S. 8.- C) Cevhir-i mell, iir mecmuas : stanbul, 1330,
16 S. 8.~ D) Osmnl Vilyti-i arkiyyesi : stanbul 1337, 112 S. 8.-
E) Nevdir-i eslf, Al Emr tarafndan yaynlanm olan bir seri: Lutf
Paa, Asafnme, stanbul 1326, 26 S. 8 (bk. S. 80 v.d.); Mardin Mlk-i
artikiyye tarihi, stanbul 1331, 71 S. 8 (bk. S. 83, not. 1); Mahmd
Beyt, Cm-i Cem yin, stanbul 1331, 55 S. 8 (bk. Nu. 15); Gyseddn
Nakka, Ac'ib l-letaif, Hat'i seyhetnmesi : stanbul 1331, 48 S.
8 (bk. Nu. 268). Bundan baka bir ey yaynlanamamtr, ondan tr
Journ. Asiat., 1924, 278de verilmi olan bilgiler buna gre dorulanmak
gerekir.F) Osmnl tarh ve edebiyyt mecmu'as : yalnz yl kmtr,
stanbul 1334/6 veya 1336/8, 26 say 708 S. 8.
KAYNAKLAR : kdm, 24.1.1924 (Ahmed Mefk); T T E M , yeni
seri, Nu. 1 (78), 47-51 (Ahmed Refik); Journal Asiatique, 204. Cild (Paris
1924), 375 v.dd. (J. Deny); Al Emr, Tezkire-i u'ar-i mid, I. Cild
(stanbul 1327), 65-98 (Al Emr nin avtobiyografyas); kendi anlar.

375. ABDRRAHMN E R E F *

Ahdurrahmn eref Efendi 15. Zul-kade 1269/6. VIII.

1853de stanbulda domutur. Tershne-i mire muhasebe
mmeyyizi Haan Efendinin oludur. Ailesinin asl Safran-
boluludur ve Oradan stanbula gmtr. Ahdurrahmn
eref orada eitim grm kendini retmenlie adayarak
gen yata Mekteb-i Mlkiyye mdr olmutur (1877).
Ayn zamanda Galatasarayda krk iki yl tarih hocal
yapmtr. 1310/1892 ylnda bu muteber messeseye mdr
olmutur. 1908 Gen Trk inklabndan sonra ayan azas,
iki defa Maarif Nazr ve V. Mehmedin clusundan (Nisan
1909) hemen sonra Lutf Efendi (bk. Nu. 353) nin yerine
vakanvis olmutur. Byk Millet Meclisi tarafmdan Sal
tanatn ilgasna dein (1 .X I. 1922) bu mevkide kalmtr.
Yani Osmnh Devletinin en son vakanvisidir. Bu sfatla
Knn-i EssPni n yeniden yrrle giriinden (1908)
Sultan V. Mehmedin lmne (3 .V II. 1918) kadar geen
olaylarn tarihini yazmtr. 1918 gznde Evkaf Nazr
olmu Kasm 1919da tekrar Maarif nazrlna tayin edilmi
tir. Heyecanl bir politikac olarak lmne kadar bir buuk
yl stanbulu Byk Millet Meclisinde temsil etmitir.
Bundan baka Tarihi Osmn Encmenini sonra Trk
Tarih Encmenini ve Kzlay derneini idare etmitir.
Abdurrahmn eref 24 Receb 1343/18. I I . 1925de lm
ve Edirne Kaps dnda Ortak Tepedeki aile mezarlna
gmlmtr.
Abdurrahmn eref Tarh-i Devlet-i Osmaniyye adl
eseriyle tannmtr. F. v. Kraelitz - Greifenhorst, MOD,
II, 334de bunu bir Trk tarafmdan yazlm olan ilk bi
limsel Trkiye tarihi diye vasflandrr. Gerekden yaz
tarz, evvelki eserlerden tamamyla ayrdr. Yazar olaylar
pragmatik bir biimde tasvire almtr. Gemi yz yllar
iin eski tarihilerin verdikleri bilgilere dayanan Abdrrah-
mn eref Tanzimatdan sonraki zaman iin kendi aratr
malarna dayanmaktadr. Abdurrahmn erefin Osmnh
tarihinin zeti Trkiyede ok yaylm ve her eyden nce
okullarda ders kitab olarak okunmutur. O, bat aratrma
yntemini vatanna sokmaya ve dier eserlerinde istatistik
ve corafyay herkesin anhyabilecei bir ekilde anlatmaya
almtr. Zbdet l-ksas adl dnya tarihinin Trkiyede
aydnlatc bir etkisi olduu phesizdir. Tarh-i Osmni
Encmeni bakan iken bir mecmua karm (T O E M , yahut
TTEM), bu mecmua kt gndenberi nemli bir organ
olarak gelimi ve Trkiyede tarihi etdlere kar duyulan
sevginin artmasna ok iyi bir yolda hizmet etmitir. Kendisi
bu mecmuaya ve dier mecmualara daha ok mehur Os-
manllarm biyografy alarma ait bir ok makaleler yazmtr.
Etrafl makalelerini Tarh mushabeleri adyla toplayp
yaynlamtr. Lutf Efendinin tarihinin sekizinci cildini
yaynlam olduunu yukarda sylemi idik.
BASILMI ESERLER : A) Corafiy-i ummi : I. Cid., stanbul
1306, 402 S. 8; II. Cild stanbul 1306.- B) Zbdet l-ksas : dnya
tarihi : I. Cild;, stanbul 131 S. 8; II. 2. basm (Ortaa), stanbul 1316,
364 + 10 S. 8. C) statistik ve corfiya-i ummi stanbul 1314, 320
S. 8. D) Tarh-i Devlet-i Osmaniyye : I. Cid., stanbul 1315, 352 S.
8; II. Cild., stanbul 1318, 488 S. 8 (birok defalar baslmtr). E)
Ahmed Refik Beyle birlikte : Sultan Abdiilhamid-i snVye da?ir : stan
bul 1918, 16 S. 8.~ F) zdemir Osmn Paa : stanbul 1330, 109 S. 8
(TOEM 'en ayr basm). G) Tarh musheheleri, tarihi makaleler top
lamas) stanbul 1340, 404 S. 8.
KAYNAKLAR : T T E M, yeni seri, Nu. 9 (86), 211, 214 (Mkrimm
Hall); bundan da MOG, II, 331 v.d. (F. v. Kraeitz - Greifenhorst);
Cemleddn, ayn-i zref, 153 v.dd.

376. MEHMED T H R
Mehmed Thir Bey Bursaldr. Orada 19. Cumada
II. 1278/22. X I I . 1861de bir Cuma gecesi domutur. Rifat
Beyin olu Thir Paann torunudur. Asker olarak yeti
mee zendirilmi olduu iin Harbiyeye devama bala
m fakat ok gemeden bilime kar daha byk bir eilimi
olduunu anlamtr. 1299/1883de Manastr askeri okuluna
corafya hocas olmu stemenlie 1(1302 m./1886) sonra
da yzbala (1306 m./1890) ykselmitir. 1313/1897de
skb askeri okulu corafya hocalna tayin edilerek bir
yl sonra da Manastr askeri okulunun mdrl veril
mitir. 1320 yazmda/1904 kendisini tantm olduu Manas
trdan Selanike atanmtr. Sonradan tekrar asl askeri
meslee dnm, tabur komutan ve sonunda yarbay ol
mutur (1327/1911). Bundan sonra Divan-i Harbde alm,
 Bursa milletvekili olmu, nihayet 1329/1913 de yarbay-
hkdan emekli edilmitir. stanbulda sde bir hayat yaa
maa balam ve mrnn sonunu ahkan bir kitap tan-
ycs ve toplaycs olarak geirmitir. Boaziinde engel
kynde bir kk vard; 10. Rebi II. 1344/28.X . 1925de
orada lmtr.
Daha ok Brsal1 Mehmed Bey diye anlan bu zat
slm yazarlar ve zellikle Osmanl Edebiyatna kar
derin bir sayg duyar ve bunun her kolunu incelemek isterdi.
Ruhen ok iten bir dindr olan Mehmed Thir Bey - -M elm i
idi eski ermilere ve velilere kar hayranlk duyard ve
bunlarn hayatlarna dair baz gzel biyografyalar yazmt.
nl Osmanl bilgin, ir ve eyhlerinin biyografyalann
yazmaktan zel bir zevk duyard. Hemen byn yazdklar
. bu alanla snrl gibidir. Adna Avrupada hakl bir hret
kazandran en byk baars biyobibliyografik eseri Os-
mnl mellifleri (OM)dir. Bunda en nemli Osmnh
eyh, fakih, air, edib, tarihi, hekim, matematiki ve co
rafyaclarnn hayatlarn toplayp tasvir etmei denemitir,
giriinde de aka syledii zere bu eseri ile Trklerin
kltrsz bir millet olduklar yolunda d memleketlerde
yerlemi olan yanl kanlar skp atmak istemitir. Bu
baarnn modern aratrma yntemlerine ve llerine
uygun olmadn sylemee gerek bile yoktur. Mehmed
Thir Bey tamamiyle eski tezkireciler tarznda almakta
ve bu yolda stad olan bnlemn Mahmd Keml Bey
ayrk tutulursa bu silsilenin son halkasn tekil etmektedir.
cildden oluan Osmanl m'elliflerVnm. deeri pek byk
tr ve byle bir tezkire iin bu deer de pek tabidir. Yazar
Osmanl melliftnn baz dallarna zel bir ilgi gstermi,
buna karlk edebiyatn baz alanlarn da ok ksa ge

1 1321/1903de lm olup eitli tarihi aratrmalar yazm ve eviriler yapm olan Bosnah
Mehmed Thir beyden ayrlmas iin, Burssl denmitir: Bk. O M %III. 83. v.d.
mitir. nc ve sonuncu cild zellikle bu bakmdan bs
btn nisbetsizlik belirtileri gstermektedir. Bunu incelerken
yazarn bu cildi kendisine yabanc bir ortamda, sefalet ve
hastalkla savaarak meydana getirdiini hesaba katmak
gerektir. Dost eliyle yaynlanm olan bu ksmn son bir
dzeltmeden yoksun kald s a n lr . Binliyografik bilgi
lerin istisnasz hemen hepsi doru deildir. Ye bir takm
yazmalarn bulunduklar yerlerin hi gsterilmemi olmas
da nadir deildir. Esere bibloyografik bir baar olarak
baklamaz. Fakat byk Osmanl yazarlarnn hayat ve
eserlerine genel bir bak olmak bakmndan baarl olmu
bir denemedir. Bir balangc iin fihristler ie yaramaz
ve bir adn bulunmas ok kere bir tesadf veya bir
sabr iidir 2. Mehmed Thir Beyin bu ciltlik eserle ileride
Osmnh Edebiyat tarihini yazacak olanlara yapt ilk
hazrlk hi bir suretle azmsanacak gibi deildir ve onun
adna Trk Etd yllklarnda imdiden srekli ve erefli
bir yer salam olmaldr.
BASILM I E S E R L E R : A ) Trklerin ulm ve funna hizmetleri :
stanbul 1314, 42 S. 8; Y eni basm : stanbul 1327, 47 S. 8 .- B) l
ve Ktib elebinin terceme-i hlleri : Selanik 1322, 47 S. 8. C) Ktib
elebi* Hac Kalfann hayat : stanbul 1331, 30 S. 8. D) Aydn Vil
yetine mensb meyih, ulem, u'ar, mverrihin ve etibhnn tercim-i
ahvli : zmir 1234, 6, 186 S. 8. E) Krm m'ellifleri : stanbul 1335,
38 S. 8. F) Terceme-i hl ve fez'il-i eyh-i ekber Muhyieddn Arab :
stanbul 1326, 2. yayn 1329, 47 S. 8j. G) Siysete mte^allik asr-i
islmiyye : stanbul 1332, 24 S. 8 .- H ) Hac Bayrm-i Veli, Ankaral
Evliya Hac Bayramn biyografyas stanbul 1331, 8 S. 8; Y eni s
tanbul 1341, 14 S. 8.~ ) Delil-i tefsir : Kur an yorumlamasna giri :
stanbul 1324, 63 S. 8. K ) Mntehabt-i mer ve ebyt : stanbul
1328, 191 S. 8 .- L) Kibr-i meyih ve\ ulemdan on iki ztin tercim-i
ahvli : stanbul 1318 sralarnda.- M) Meyih-i Osmniyyeden sekiz

2 S. 194 de Mehmed Thir B eyin baslmam oan eserleri saylmaktadr, bunlarn arasnda
bir de M anastrca m ensb m eyih, ulem , u'arnn te,rcim-i ahvli adh bir eser vardr. Mehmed
Tevffkin M a n a str vil yeti tarihesi (Manastr 1328; 111 S. 8) adh kk eserinden baka
Manastr hakknda kitab bulunmadndan bu eserin yaynlanmas ok yerinde olur-
ztin ercim-i ahvli : stanbul 1318.- N) Ulem-i Osmniyyeden alt
ztin tercim-i ahvli : stanbul 1318 sralarnda.- O) Eski ve yeni ahlk
kitplarmz : tanbui 1328; P) Osmanl m^clUflerv, I. Cild stanbul
1334, 706 S. by. 8; II. Cild, stanbul 1338, 5X0 S. b y .- 8; III. Cild,
stanbul 1343, 328 + 12 S. (Fikrisi) b y .- 8: birinci cid iin baknz
Die Welt des slm, IV (Berlin 1916), 56 v.d., birinci ve ikinci cildler
iin de bk. MOG, I, 244.
K A Y N A K L A R : Mehmed thir Bey in hayat ve yaptklar hak
knda en geni bilgi yeeni M u allim Vah Bey in Bursal Mehmed Thir
Bey adl ve sevgi ile yazlm monografyasmda vardr. stanbul 1335,
Orhaniyye Matbaas, 194 S. b y .- 8 (Resimle) 3; M. Hartmann, Unpoli-
iische Briefe aus der Trkei (Leipzig 1910), 94 v.d ., 158 173 v.dd., 177
v.d., 217 v.d., 244; F. Schrader, Osmanischer Lloyd, 1916, Nu. 26, 5 .I I .
1916 tarihli; Trk Yurdu, X V . yl. 3 Cild., 14. say, S. 235 v.d. (ksa
bir anma); kendi anlar.

DORU LAM ALAR Y E EKLEM ELER

Giri, N ot 1 : ErefohIar iin bk. l Bey, TOEM, Nu. 28, S.

251 v.d .; nanolu lar iin bk. l Bey, TOEM , 87.10 say S. 225 v.dd.
Hall Edhem Bey in Dvel-i Islmiyye adl St. Lane - Poolen Muham-
medan Dynasties (1894)den yapt geniletilmi ve dzenlenmi ter
cmenin 269-319 sayfalarndan nayr basm olarak yaynlad Tev'if~i
mlk adl kk eseri yanllkla unutuldu.
Giri, Not 7 : bk. Bunun iin St. Petersburg Genel Ktphanesinin
578 numaral yazmasna (CataL, S. 522).
Giri, N ot 11 : bk. Bunun iin A l Em ninin 8876 numaral (1.
Aralk 1337) kdm gazetesindeki yazsna ve Krsi Csoma Archivum,
I, 415 v.dd.
Nu. 2 : Ahmednin skendernme'smia olaanst gzel bir yazma
nshas Paris Mill K t., suppl. turc 634de bulunmaktadr; 345/6 numa
ralan ise asl eserin baz paralarm iermektedir.
Nu. 3 : Parisde Mill Ktphanede anc. fds. turc Nu. 352 de bulu
nan Hamzanme de incelenmek gerektir.

3 1293 yhnda domu olup l . V I I . 1944 ylnda lm olan ve hayatnda bir ok eserler
yazm bulursan K ayserili eyh Ahmed R em zi Akyiirek M ift h iil-ktb adyla Bursal Mehmed
Tahir B eyin O M ne bir kitap ve m ellif fihristi hazrlam ve bumnla bu eseri kullanlabilir
hale sokmutur. M ift h l-ktb ve esm i-i m iV elliftn fih r is ti ad altnda 1928 ylnda baslm
olan bu dizin 2 S. nsz-}-2,5 S. Mehmed Thir B ey hakknda Fuad Kprlnn nsz ve
4*177 S. 8 ibarettir (eviren).
 Nu. 3, Not. I : Kahramnnme'nin baka baka bir ok nshalar
Paris de Mill Ktphanede bulunmaktadrlar : msl. anc. fds. turc 320/
I, 344/5, 352; Suppl. turc. 446 (I), 655 (Y ). Bk. bunun iin Mehmed Emn
el-YemenInin trkeye evirmi olduu Hikye-i garibe-i kahramn-i
ktil adl ta basmna, stanbul 1285, 163 S. b y .- 8.
Nu. 4 : Ahmed Di nin i Ukd l-cevhir9mxa bir yazmas da Paris
de Mill K t., suppl. turc. 295 de bulunmakta dr.
Nu. 5, Not. 1 : Hardat el-acaib in bir baka yazmas da Parise
Mill Ktphanede anc. fds. turc. 97 dedir.
Nu. 5, Not, 4 : Suppl. turc. 1138 (Schefer Kolleksiyonu) Sa deddn in
eserinden baz ksmlar ierir (Fr. v. Kraelitz - Greifenhorst, Viyanamn
bildirisi).
Nu. 9, Not. 1 : Tabernin trke tercmesinin bir yazmas da
Parisde Mill Ktphanede anc. fds. turc. 56da bulunmaktadr.
Nu. 12 : imdiye kadar ad hi iidilmemi olan o a tarihilerin
den Enyer buraya ilve edilm ek. gerektir :

12a. ENVER
Enver, kiilii hakknda baka bilgi bulunmayan ancak
II. Mehmed ve II. Bayezid zamanlarnda yaam olmas ve
bu hkmdarlarn seferlerine de katlm olmas muhakkak
gibi grnen bir tarih yazarnn mahlasdr. Kendisinin
Ulem'dan veya din adamlarndan olmas ve belki de mm
sfatyla II. Mehmedin fetihlerine tank olmu bulunmas
da muhtemeldir. Tannm sadrzam Mahmd Paa (bk.
yk. Nu. 11. not 1.) nin emri zerine 869/1464 ylnda Ds-
trnme adyla manzum bir tarih yazm ve ksma ayrlan
bu kitabta nce genel Islm tarihini, sonra' Aydn - oullar
tarihini ve en sonra da Osmnh Sultanlar tarihini anlatr.
Bu nc ksm ok ksadr ve yazarn kendisinin syle
diine gre Teferrcnme adn tayan ve Osmanl haneda
nnn tarihini daha etrafh anlatan baka bir kitabn zetidir.
Envernin bu manzum kroniinin zellikle ikinci ksm
deerlidir, nk bunda baka kitaplarda anlatlmayan
Aydnoular tarihi anlatlmtr. Her eyden nce, ok
iyi bir sava ve devlet adam olan ve 748/1348 ylrnda
henz 39 yandayken zmirin fethi srasnda ehit dm
olan Umur Beyin hayat ve 26 Gazve*si etraflca anlatl
maktadr. Ancak bu kitap sayesinde Osmanl tarihinin baz
eski yapraklan da aydnlanmaktadr; rn. Edirnenin fethi
(bk. F. Babinger, MOG, II, 311 v.d.) baka kaynaklarda
anlatldndan bsbtn baka bir ekilde anlatlmaktadr.
Y A ZM A LA R : A ) Dstrnme : Paris, Mill K t., ancin fonds
turc 250.- B) Teferriicnme ; bilinmiyor.
YAYINLAR : Mkrimn Hall Bey (stanbul) Enver^nin Dstr-
nme sini yaynlamay dnmektedir. (Mkrimn Hall Ynna Ds-
trnme-i Enveri9y i iki cz olarak yaynlamtr : I. Cz stanbul, E vkaf
Matbaas, 1928, 121 sayfa metin; II. Cz. stanbul, E vk af Matbaas,
1930, 98 S. Medhal; birinci cz eski harflerle ikinci cz Trk harfleri
iledir, eviren in ilvesi).

Nu. 20, N ot I : Nzhet Mehmed Paamn yazs stanbul da 1315

ylnda baslmtr, 112 S. 8 *
Nu. 22 : Nernin Ciknnum smiL olaanst gzel bir yazma
nshas Paris de Mill Ktphanede suppl. turc !5 3 de bulunmaktadr.
Benim tarafmdan pheli bir ekilde Ner - Codex diye gsterilen suppl.
turc 1138 (Schefer Kolleksiyonu) numaral yazma gerekten bu ndir
eserin pek iy i olmayan bir nshasdr.
Nu. 23 : Oradaki Necb sim ad Ahmed R efik diye deitirilmek
gerektir. Gene orada Nu. III. de bahsedilmi olan suppl. turc 1047 (Sche
fer Kolleksiyonu) yazma yakndan incelendii zaman ok ilgilendirici
bir eser olduu anlalmtr, bu kitab hemen k Paazdenin eserinden
sonra bitirilmitir, ona sk skya baldr, ve bu balln itiraf etmek
tedir. kpaazdenin eserinin ilerde yaplacak bir yayn iin bu yazma
en eski ekillerinden biri olmaktan tr zellikle deerlidir. Bunun
bir trl ksaltmas da anc. fd s. turc 99 da bulunmaktadr.
Nu. 29 : J R A S , 1892 S. 549, Nu. 18 de Londra da Royal Asiatic
Society de bulunduu bildirilen 60 ypr. byklndeki ve Account
o f a fight between the Ottomans and Venetians adh kitap belki de Sefnin
eseridir veya hi olmazsa onun anlatt olaylar anlatmaktadr.
ok yazk k i bir ok defalar sorulduu halde bu eserin yazar, eski
lii vsr. hakknda bilgi elde edilememitir.
Nu. 34 : shak 2>. brahim in Seimnme9sinin iy i bir nshas Paris
de Mill Ktphanede Suppl. turc. 523 de bulunmaktadr.
 Nu. 35 : Sucdnin Selimnme'sinin baka nshalar da Paris de
Mill Ktphanede suppl. turc. 1166 da ve Rom a da Biblioteca Yittorio
Emmanulle, Nu. 18, ypr. 85 v.d d . da bulunmaktadr (bk. Catalogo, 35)
Nu. 38 : tbn Snhln eserinin Sheyl tarafndan yaplan trke
tercmesinden yaplan svee ksaltlm bir tercme M. Norberg, Tur-
kiska rikets annaler, I. Ksm (Christianstadt 1822) da 1-147de bulun
maktadr.
Nu. 46 : Husrev iin bk. Al Enver, Sem'-hne-i edeb (stanbul
1307), 49 v.dd. buraya ok dinsiz ve hanedan dman olan bir yazarn
(Derv ?) yazm olduu Tarh-i l-i osmn adl Osmanl tarihi ilave
edilmek gerektir. Eser 946/1539 ylma kadar gelmektedir. Gze batacak
derecede cesurane yazlm olan bu eser iyice ncelenmee deer. Bu
hususta daha yakndan bir fikir sylemee cesaretim yoktur.
Nu. 50, N ot 3 : Son satrda Silh yerine silh okumak gerektir.
Nu. 53 : k elebinin Tezkire9sinin yazma bir nshas Uppsala,
niversite Ktphanesi Nu. 304, (Tomberg, CataL, 209 v.d.) de de
vardr.
Nu. 55, N ot 1 : Orada bahsedilen Berlin yazmasnn numaras
or. 2, 2332 dir.
Nu. 58 : IV. Numarada ad geen Heft dasitan adl kitap imdi
Parisde iki defa vardr : anc. fds. turc. 240 ve suppl. turc. 158; bu suretle
eski numaralar kalkm oluyor. Eser 980/1572 ylnda yazlmtr.
S. 77 : Kanun Sleymann ruznmeleri iin bk. bir de MOG,
II, 337 v.d.
S. 79 : Murdnin eserinin bir yazmas da Parisde Mill Ktp
hanede suppl. turc. 514 de bulunmaktadr.
Nu. 61, N ot 1 : Hayreddn Paa mn olu Haan Paamn kahra
manlklarm zellikle talyaya kar seferlerini Paris de Mill Ktp
hane de suppl. turc. 525 de bulunan bir yazma tasvir etmektedir; bunun
incelenmesi ve ilenmesi ok gereklidir.
Nu. 68 : Mehmed Sinneddn Ysuf (lm. 989/1581) adl biri Men-
kib l-ulem adyla iVyi ksaltm tr; Bu eser Paris de Mill Ktp
hane de suppl. turc. 1159 (Schefer Kolleksiyonu) da vardr.- lVnin
eyh Mehmed Hki tarafndan meydana getirilen trke tercmesi de
Paris de Mill Ktphane de suppl. turc 1267 de bulunmaktadr.
Nu. 68; BASIM LAR : lVnin Oskar Rescher tarafmdan hazr
lanan almanca tercmesi de kmtr; stanbul Galata 1927, IV , 361
S. 4.
Nu. 73 : Sinn Paa mn istei zerine 980/1572 ylnda yazlm
olan Tarih-i Yemen adl bir kitap da Paris de Mill Ktphane de suppl.
turc 174 de bulunmaktadr.
 Nu. 80 ; Paris de Milli Ktphane de suppl. turc 126 da bulunan
yazma belki de Dlgcrzdc Mehmed b. lnin eserini de iine almak
tadr.
Nu. 84 : Mehmed Zam in eserinin yazmalar Paris de Mill Ktp
hane de Suppl. turc 47 ve 131 de bulunmaktadr.
Nu, 85 : Slih k Cell in Tarh-i M isrmm bir ok gen dilciler
(Jeunes de langue) tarafndan hazrlanm olan bir tercmesi Paris de
Mill Ktphane de suppl. turc 840 v.dd. da bulunmaktadr.
Nu. 85, Not 3 : Bk. Taner'in yazm olduu eserin eletirisine,
MOG, 11, 337 v.d .da.
Nu. 86 : Mustaf h. Cell in Tabakt-i memlik'imn olaanst
gzel bir nshas Paris de Mill Ktphanemde supl. turc 165 de bulun
maktadr.
Nu. 92 : Latfnin Tezkire*si Paris de Mill Ktphane de bir ok
defalar mevcuttur, msl. anc. fds. turc 247 (297 deil) ve suppl. turc 192,
494, 519.
Nu. 93 : Abdinin tezkire*si de Paris de Mill Ktphane de suppl.
turc 518 de bulunmaktadr.
Nu. 99, Not 2 : 986/1578 ylnda yazlm olan Gazevtnme-i irvn
adl kitabn 990/1582 tarihli bir kopyas Parisde Mill Ktphanede
anc. fds. turc9de 123 numarada bulunmaktadr. Bildirildiine gre yazar
Mustaf Paa adl biridir. Derbendnme diye tannm olan eser Meh
med Avb Aktalniu 16. yzyln sonlarnda veya 17. yzyln balarnda
yazm olduu ve sonradan kayp olan farsa bir eserinin resmen trkeye
tercmesinden ibarettir ve 456/1064 ylna kadar gelir. Eser byk
Petro nun seferlerinden beri tannmaktadr ve birok yazmalar vardr
(msl. Paris de Mill Ktphane de suppl. turc 516). Mirza Kazem Beg
tarafmdan hazrlanm olan Derbend-nameh, or the history o f Derbend
translated from a Select turkish version and published with the text and
with notes (St. Petersburg 1851) adl tercmeli yayn birok anlyanlara
gre yeter derecede iy i olmadndan bu eserin yeniden yaynlanmas
gerektir (Bk. W . W Barthod, E d, I, 985). Derbend in Osmanllar zama
nndaki tarihi hakknda eser de zaten bilgi yoktur.
Nu. 100 : A l Paamn Niyz tarafndan tasvir edilen seferi iin
bk. Ferdn, mna>t2, II, 315 v.d. (J. H. Mordtmann).
Nu. 104, N ot 1 : Faz'il-i Mekke bundan baka Paris de Mill
Ktphanede Suppl. turc9de vardr : 51/2,
Nu. 109. Y A Z M A L A R : Belki de Paris de Mill Ktphane de
anc. fd s. turc 68 de bulunan yazma (961/1554 ylma kadar gelmektedir)
Mehmed B. Sadeddnin tamamlanmam olan eserini iine almaktadr.
Tc l-tevrh9in yazmalar bunlardan baka Paris de Mill Ktphane
de Suppi. turc 147de, 152de, 161, 167 ve 524(01aanst gzel nsha)
de bulunmaktadr. Orada onun Selmnme9sinin ikinci bir kopyas da
suppl. turc. 524 de bulunmaktadr.
Nu. 110/1 : lnin Knh l-ahbrhmn IY . cildinin ksaltlm
svee bir evirisi de M. Norberg in Turkiska rikets annaler I, ksm
(Christianstadt 1822), 148-238 de bulunmaktadr.
Nu. 110/3 : lnin Menkib-i hnervernnn gzel kopyalar
bunlardan baka Paris de Mill Ktphane de suppl. turc 193 ve 756da
bulunmaktadr.
Nu. 110/6 : lnin Mirkt l-cihd adl eserinin ok gzel bir kop
yas da Parisde Mill Ktphane de anc. fds. turc 318Pde bulunmaktadr.
Nu. 110/10 : lnin Ndiret l-mehrib adlf eserinin imdiye kadar
bilinen tek yazmasn Paris de Mill Ktphane de suppl. turc 1279 da
buldum. imdi notda ileri srlm olan phe bylelikle kolayca orta
dan. kalkm oluyor demektir. ehzde Byez& in babas Sleyman a
kar mcadelesini tasvir eden ve Parisde Mill Ktphanede suppl.
turc 162 de bulunan eser de buraya girmelidir.
Nu. 113. Y A ZM A LA R : Tarh-i SelnkVnin iy i bir yazmas Rou-
en (Fransa) da ehir Ktphanesinde Nu. 1506 da bulunmaktadr
(or. 32).
Nu. 114. BASIM LAR : Tezkiret l-bnyn iin bk. O. M. v. Seh~
Sechta - Wssehrd in ZDM G, X X (1866), 454 v .d . da verdii ok gzel
bilgilere.
Nu. 116. Y A ZM A LA R : Knalzdenin Tezkire9sinin yazmalar Pa
ris de Mill Ktphane, anc. fds. turc 246 da v e stanbul da Lala sml,
Nu. 315 de ve Kl Al Paa Nu. 779 da bulunmaktadr.- Burada, slam
Ansiklopedisinin almanca ve franszca nushalamda benim Kmalzde
iin hazrlam olduum makalenin baslmadn burnun yerine Haan
elebi hakkndaki makaleye iaret edilerek yetinildiini tesbit etmek mec
buriyetindeyim, bu iaretten tr ben sorumlu olmadm gibi Ansik
lopedinin ngilizce nshasnda makalenin ksaltlm olsa da km
olduunu sylemek isterdim. Bk. ngilizce nsha, II, 1017.
Nu. 122. Y A ZM A L A R : Mustaf Sf nin eseri Paris de Mill K
tphane de suppl. turc 497de bulunmaktadr; yazma 1013-23 yllarm
iine almaktadr.
Nu. 125. Y A Z M A L A R : Naneradenin Mir't l-kHnt adh,
eseri Parisde Mill Ktphane de suppl. turc 500de bulunmaktadr.
stanbul da da Nuri Osmaniyye Ktphanesinde Nu. 2420de vardr.
Nu. 128. Y A ZM A LA R : Veysnin vah9anme*si de Parisde Mill
Ktphanede suppl. turc 455 de vardr.
 Nu. 131, N ot 4 : Tiryaki Haan Paamn Gazevtnme*si de Paris
de Mill Ktphanede suppl. turc 64 de bulunmaktadr.
Nu. 134 : Yahy b. Zekeriyy iin Der slam, V III (1918), 315,
N ot l . de de ve Ahmed Refik, limler ve sari*atkrlar, 181-206ya da
baknz.
Nu. 138 : Bk. yk. Nu. 38 ve Avene! de Beauville in yapm olduu
tercmeye, bu Paris de Mill Ktphanede suppl. turc. 838 de bulun
maktadr.
Nu. 141 : Hnernme iin bundan baka bir de TOEM , Nu. 49/62
(1923), 86-89 a da bk.
Nu. 144 v.d. : Ndirnin eserinin bir yazma nshas da Paris de
Mill Ktphane de suppl. turc. de 160 numarada bulunmaktadr.
Nu. 146 : BASIM LAR da Hadaik l-hak'ik vsr. okunacak.
Nu. 148 : Haan Beyzdenin tarih eseri de Paris de Mill Ktp
hane de anc. fds. turc. 124 de bulunmaktadr.
Nu. 149 : s b. Lutfullhm eseri de Cambridge, niversite Ktp
hanesi., 17 (481) de bulunmaktadr.
Nu. 152 : N ot, 1 bn Hallikn Tarhi okunacak.
Nu. 157 : Badadm kuatma ve fethini Tarh l-ihtimm bi-feth
dar es-selm adn tayan ve Ahmed adl birinin yazm olduu bir eser
anlatmaktadr. B u eserin avtografyas Paris de Mill Ktphane de
anc. fd s. turc 125 de ve bir kopyas da gene ayn ktphanede suppl.
turc. 159 da bulunmaktadr.
Nu. 161 : Mehmed b. Mehmed in Nuhbet l-tevrh> de Paris de
Mill Ktphane de suppl. turc. 98 de bulunmaktadr, ancak hangi ter
tip, yani birinci m i ikinci m i olduu bilinmemektedir.
Nu. 163 : K oi Bey ad hakknda bana Prof. Dr. Norbert Jokln
(Viyana) bildirdiine gre Arnavut dilinde Kuk* = krmz imi. Arna-
vudann Kuzeydou diyeleklerinde ise kelime kut diye sylenirmi;
belki bu sonradan trkede kot ekline girmitir. Kuti krmz adam
manasna gelmektedir. Onun iin bu ad bundan byle K oi deil K ui
diye yazmay tavsiye edeceim.
Nu. 163. Y A Z M A L A R : K oi Bey in jRis/e sinin baka yazmalar
da stanbul da Husrev Paa, Nu. 296; Mehmediyye Nu. 3506; Bayezi
diyye Nu. 2447 de bulunmaktadr. Prof. Dr. Kraelitz - Greifenhorst
(Viyana)un bildirdiine gre K oi Bey in Sultan brahim iin yazm
olduu ikinci bir risle ( cle) bretnum-i ashb vsr. adn tamakta
ve Endern*un tekilat ve kanunlarndan bahsetmektedir. Bunun yalnz
tamam olmayan kopyalar varm. Bunun iin Uppsala niversitesinin
Yazm. Nu. 475 ine iaret etmek isterim, belki de bu yazma Ayn-i Alnin
eseridir. Tornberg in CataL, 300de verdii bilgiler eserin iindekiler ve
eskilii hakknda daha fazla bilgi elde etmemize imkn vermemektedir.
Nu. 288, Not. 2 : Tarh-i M oskof'un Uppsala daki Yazm. Nu.
295e gre bir aydnlatmasn (Frklaring) M. Norberg, Turkiska rikeis
annaler, IY . Ksm (Hernsand) 1425-1443 de A l Faa, Om Turkens nu
varande vanmagt, och frsiag tl botemedel deremot ad altnda yazmtr.
Prf. Dr. K . V. Zettersteen (Uppsala) in ltfen bildirdiine gre bu Tom -
berg in Catalogus (S. 201) da bulunmayan ve Uppsala Yazmasnn ypr.
89unda bulunan imzadan tr byle olmutur.
Nu. 319, Not. 2 : OM , III, 132 de hi de ak olmayan bilgilere
yani Bursal Mehmed Thir Bey in fikrine gre mesele yle olsa gerektir :
Sad Efendi nce III. Selim in 1220 yl sonuna Mart 1806ya kadar
hkmetini Byk Patronun seferlerini iine alan bir Mukaddime ile
anlatmtr; bu Tarihe9nin ad bilinmemektedir. Sonradan 1221/b.
1 2 .I I I . 1806 ylnn olaylarn anlatan Neticet l-vek'i adl bir de zeyil
yazmtr, bunun bir ksm Mazbtt-i Sa'd adm tamakta ve III.
Selim in tahttan indiriliini anlatmaktad. Daha sonraki olaylar da
gene Neticet l-vek'i adn tayan bir eser 1224/b. 16.11.1809 ylma
kadar anlatmaktadr; ad bildirilmemi olan yazar Ahmed Cevdet Paa
mn (bk. Nu. 348 v.dd.) ve Thir Bey in fikirlerine gre gene Sad Efendi
dir.
 TARH YAZARLARI' DZN
Abbeddn b. Abdurrahmn (Sivs):
268
Abd : 134 n .l, 239
Abd elebi : 134 n .l, 135
Abdzade Hseyin Hzamddn:
- 382 n.1
Abdlazz Badd : 5
Abdlazz - Kara eebizde: 114,
224
AMlbM - Sa5d i : 283, 307
Abdlcell: 265 n.l
Abdulgaffr b. Haan : 306
Abdulgan : 132, 186
Ahdlfetth evket: 342 n.2
Abdlhak Hmid Bey : 391
AMIhak M oll: 381 &.4, 385
n.3, 390
Abdulheyy (Kfzde) : 171
bdulkdir : 9 n., 206
Abdlkdir b. Emir Ksdr : 96 n.2
Abdlkdir (K adiri): 205, 206
Abdlkebir L a tifi: 18 n.4, 195
n J 9 448
Abdulkerm : 100
Abdulkerm B. Abdurrahmn : 266
Abdolkerm b. Sinn A khisn: Abdurrahmn E ref: 300
96 n.2
Abdukerm b. Muhibbeddn : 207 Abdurrahmn B. Muhammed B.
Aleddn el-Kutb : 207
Abdullah Efendi : 265 n.l
Abdullh, Abd (San) : 227
Abdullh Ben E fen d i: 373
Abdullh elebi (Rdvan Paazade):
194
Abdullh Huls! Efendi-: 396 n.1
AbduUh B. brMm : 256
Abdullh, szde : 304
Abdullh Mehmed b. Mehmed : 265
Abdulht Nil Paa : 305, 306
Abdullh B. Selheddn (eyh-
Abdullh b. Selh (edn) b.
D vtd b. Al b. D) : 149
Abdullah b. Yehb : 335 '
Abdullattf (Latf) \ 39,' 123, 165,
340 n.l
Abdlltif b. Ahmed, tzzzde :
340 n .l
bdullatf Subh Paa : 400, 414
AhdliTfii}\sin t 50 n.2
Abdulvahhb el-Hanef : 237
Abdurrahm Abbs : 108 n.4
Abdurrahm Muhib : 360, 370
Abdurrahmn : 84
Abdurrahmn Abd Paa : 250, 267
n .l, 312 n.1
Abdurrahmn b. Abdullh (Gubr) :
103
Abdurrahmn b. Haan el-Cebert :
370
Abdurrahmn (Hibr) : 234
Al b. Ahmed El-Bistm : 18
Abdurrahmn Mnb-Rzzde: 287
Abdurrahmn b. Mustaf : 108 n.3
Abdurrahmn b. Nasr b. Abdullh
358
Abdurrahmn eref.: 130, 418, 421,
439
Abdurrezzk Bahir Faa : 335, 373
n.l
Abdurrezzait b. shak : 317
Abdurrezzk Nevre s : 322, 328
Abdussamed B. Seyyid Al : 65
A d il: 25
geh Mansr elebi : 77
Ahd : 448
hizde Abdulhalm : 189
Ahmed : 101, 340
Ahmed : 12, 14, 15
Ahmed B. Abdtdhaln (rih Ul-
Meurzde) : 209, 269
(Hac) Ahmed b. Abdullah : 384
Ahmed b. Ahmed Ciln : 31, 33
Ahmed b. Al El-Manin : 318
Ahmed b. l b. Ahmed Nureddn
(b n Znbl) : 63
Ahmed b. Ebi l-Hasan Al b. Ah
med Nureddn el-Mahall e-
fii b. Znbl er-Ramml : 63
Ahmed b. Hemdem (Kethda) :
179 nA
Ahmed b. brhm-Resm : 126, 337
Ahmed b. lys : 275 n.3
Ahmed b. Mahmd : 341 n.l
Ahmed b. Mehmed b. Al : 122
Ahmed b. Receb : 287, 291, n.l
Ahmed b. Sa deddn El-Gumr el-
Osmni : 170
Ahmed b. abn : 288, 291
Ahmed b. ems (Ahd) : 124
Ahmed b. Yakb : 229
Ahmed b. Yusuf el-Karamn
(Ebul abbas b. Sinn Ysuf
b. Ahmed) : 157, 204
Ahmed b. Ysuf b. Muhammed
Frz : 103 n.l
Ahmed b . Zey& Dablm : 101
Ahmed sim : 369, 371
Ahmed Azmi Efendi : 358
Ahmed Beheddn *Cizyedrzade :
350
Ahmed Cvd ; 280, 341, 387
Ahmed Cevd Paa : 415, 430
Ahmed Cevdet (Efendi) Paa : 152.
309, 373, 375 n,3, 386, 408, 418
Ahmed Da : 14, 15
Ahmed Drr Efendi : 307, 354
Ahmed Feridn : 28, 228
Ahmed Hfz : 336, n.2
Ahmed Haan Beyzade : 192
Ahmed (Hamd) : 200
Ahmed Hasb-Mmnzde : 312
Ahmed Hilm : 395
Ahmed Hilm (Hocazde) : 430,
Ahmed Hilm (ehbenderzde) : 431
Ahmed Kmil Efendi : 383
Ahmed Lutf : 417
Ahmed Lutf h . Ha; Haan : 311
n.l
Ahmed b. Litfullh-Mneccimba
258
Ahmed Midhat : 423
Ahmed B. Muhammed B. bdullh
(bn Arabh): 22
Ahmed b. Muhammed : 247
Ahmed Nedm : 258
Ahmed Paa-Ninc: 324
Ahmed Pare-parezde (Hezr Pare)
93
Ahmed Rid, el-Hcc - 128, 408
Ahmed Rid Paa : 407, 427
Ahmed Refik : 3 n .l, 181, 231, 446
Ahmed Resm Efendi : 357, 358,
383
Ahmed Rif at : 280, 389
Ahmed R if ai-Yalkzde : 408
Ahmed Rif at b. sm l : 394
Ahmed S ib : 436
Ahmed Sinn-Bihit : 35 n .l
Ahmed-Siphzde : 238 n.l
Ahmed ems Paa : 150
Alime d Tib : 319
Ahmed Tevhd : 3 n .l. 5, 334, 414
Ahmed V sf: 328, 329, 330, 343
n.3, 348, 358, 364, 383
Ahmed Vefk : 41, 116, 157, 204,
223, 405
Ahmed Vehb : 371
Ahmed Ziyeddn-Erefzde : 340
128, 129
Ak Kdolu : 275, n.3
Akhisar! : 159
kif Paazde Mehmed Nil : 386
Akemseddn Mehmed b. Hamza :
31 n.4
Aleddn : 37
Aleddn Al : 134
Aeddn Al b. Emrullh : 154
-leddn Al b. Kdi Sad : 85 rf : 4, 146
Aleddn Al b. Mehmed : 18
Aleddn Ali el Kui : 31 n.5, 33
Aleddn Sbit : 336, 336 n.l
Alay-beyizde eyh Mehmed : 338
n.3
l : 4, 12, 14, 15, 29 n .l, 30, 32
32 n.7, 42, 48, 58, 83, 97, 102,
109, 131 n.2, 168, 183, 212,
258, 406, 449
Al Bey : 3 n.1, 41, 58, 90, 234 ve
234 n.l
Ali Aa, H a c : 358
Al Aa : 272, 383
Al b. Bali (Munuk Ali) : 96, 125
Al b. Mehmed : 209
Dervi Ali : 134
Al Efendi : 286
Al Cevd : 432
Al elebi Rahk : 265
Al Dede B. Mustaf : 133, 210
Al Emr : 34, 90, 92 n l 220,
331 n.1, 437
Al Enver : 239, 447
Al Haydar Midhat : 429 n .l
Al Hseyin : 208
Al Nmk Efendi : 428
Seyyid Ali (Nazm) : 274, 360
Al Rif Efendi : 379
Al Rz : 423, n.2
Al Rz S ey f: 422 n .l
Al Sti : 344
Al Su v : 216
Ali evk Efendi : 392
Al Znbl ; 63
kif Paa : 433 n.l
mir b. Muhammed Eddu m : 128,
129
Arabacba : 292
Arabzde Haan : 286
Arabzde Slih : 286
rif Bey : 326 n .l, 367
rf Dede : 127 n.l
rif Hikmet : 218, 360 n.5
rif : 61 n.2, 97, 167
Arpa Emnizde : 296
sim Efendi : 368, 376, 410
k Al : 245
k elebi : 67 n .l, 77, 127, 447
k : 38
k Mehmed b. Al : 77
kpaazde : 11, 38, 42, 49, 446
At : 85, 96 n.2, 105, 111, 165 n.2,
188, 190 n.3, 292, 347
At Melik Cuveyn : 52
Atullh Mehmed, nzde :
375, 376
Atzde : 189 n.z
tf Efendi, Defterdr 342
tf Mehmed : 423
Ays, Paa : 89
Ayn : 284, 287, 292, 297, 298, 304
Ayn-i Al (Mezzinzde): 130 n l. 155
Azim : 172 n.3
Aziz b. Arder : 5
Azz Efendi : 203 n.l
Azmzde Mustaf-Hiet : 175
B 386, n.l
Bd Ahmed Bey : 235, 236, 332,
422
Badd Abdufetth efkat : 280
Bahtiyrzde elebi : 265, n .l
Bahtiyrzde Hseyin: 265 n.l
Bakrc Mehmed Rid : 289, 340 n.l
Bakklzde Defterdr Hac Sar
Mehmed Paa : 272 n.3
Baltzde Mehmed K em l: 91 n.l
Baldrzde : 288
Bandnnalzde Seyyid Ahmed
Mnb : 344 n.l
Bedreddn el-Konev : 39
Bebeet Hseyn : 241
Beyt eyh Mahmd : 34
Bihiti Ahmed : 42, 49 n .l
Bosnal Mehmed Thir : 442 n.1
Bonak Isa Efendi : 304 n.l
Bostanc ba Hac Ali Aa : 333
Burhneddn brhtm b. Ahmed
b. Mehmed : 5, 232 n .l
Bursal Mehmed Thir : Bkz. Meh
met Thir
Ca fer elebi : 57
Ca fer elebi-Zde : 9 n.5
Cafer Hisb : 30 n.2
Ca fer (yn) : 136
Crulhzde Beyn Mustaf : 154
Celleddin : 113
Celleddin Mahmd Paa : 265
Cemleddn Al b. Ysuf el-Kft :
4. n.4
Cemleddn Mehmed : 81
Cellpaazde : 113, 114
Cell olu Salih : 112 n.2
Cellzde Mustaf elebi : 113, 115
Cem Sa dsi : 35
Cemleddn : 97 n .l, 106 n .l 185,
Cemleddn Mehmed Krslsde :
81, 387
Cemleddn Muhammed b. Al h.
Muhammed b. Allan : 199
Cenb : 34, 120, 157, 201, 204, 215,
252
Cenb Efendi : 369
Cesir : 66
Cevheri 19
Cevr : 59, 236
Cizyedrzde-Ahmed Beheddn :
350
- -
atalcal Al Efendi : 312
elebi Efendi el-k : 308 n .l
Cem : 142
emzde Mustaf Red : 330
ivizde Mehmed Efendi ; 161
Dern : 61 n.2
Dervi Rm : 15, 147 n.3
Dervi Hasan-i Rm : 158 n.1
Dilver Aazde mer Efendi :
280, 319 n.l_
Dimik : 152
Dlgerzde (Dlekzde) Mehmet b.
A l : 104 448
E
Eb Bekir : 162 167, 383
Eb Bekir b. Behrm : 217, 219,
248
Eb Bekir Rtib : 359
Ebul-Faz! Mehmed : 52, 54, 106
Ebul-fid : 111
 EbuI-fd Isml : 17 n.3, 153
Ebu l-heyr Mehmed elebi : 47, 262
Ebul-hayr smeddn : 94 n.l
Ebi shak (Hoca- Cihan) : 74
EbuVsn d : 105, 121, 137, 154
Eb Tlir Mehmed : 14
Eb z-ziy Tevfk : 204, 411 n.4
Edb, Mehmet Emu : 364, 410
.Efltun : 181
Efltn rvn : 98, 98 n.l
Elvan elebi : 38
Emin b. Haan el-HuIvn : 276
n.6
Emr Buhr : 415
Emrullh Mehmed b. Srek Muhy-
eddin : 96 n.2
Enver : 331, 332? 351, 363, 364,
365, 40 445
Sadullh Enver : 348
Es*ad : 410
Esad Efendi : 5 n. 8, 286, 386,
387, 411
Es ad Glib Dede : 347
Esir! : 98
Erefzde eyh Ahmed Zyeddo, :
289, 340 n.l
Evliy elebi : 32, 42, 50, 6% 77t
159, 167, 179, n .l, 241, 242,
244, 353
Eyyub Sabr Paa : 404
E yyu b : 72
__F
Fahreddn (eyh) : 289, 340 n.l
Fhrzde Seyyid Abdullah : 316 n.l
Fris : 21, 21 n.2, 22
Fatin* Dvd : 299* 343 n.l, 379,
386 n.l* 389*
Fzl Bey : 289 n.2
Fehm Sleymn : 381 n=3
F erdi: 92
Fer!dn, hmsd : 57, 86, 118, 119,
196, 3% , 448
Fethullh A r if: 97, 98, 180
Fevr (Moll Ahmed b. AbduHh):85
Feyz Efendi : 285
Feyzullh : 270, 283
Feyzullh L u tf: 372 n.l
Fndkl Mehmed Aa : 221, 277
Fndkl Sleyman : 217
Firdevs Rm : 35
Frz Bey : 54
Frzbd : 369
-G
Glib Dede : 347 n.l
Glib Sad Mehmed Paa ; 360
Gazali : 136, 418, 431
Gazl Mehmed (Deli Birder) : 80
Gelenbev : 150
Giyseddin N a k k a 320
Gmrk Hseyin Paazde Mus
taf : 303
H
Hac Al : 187
Hac Kafla : 5, 11, n .l, 13, 31, 31;
32 n.7, 34, 87, 110 n.2, 122,
152, 249, 251, 269, 278, 293,
809, 319, 323, 325, 334, 382,
396, n.2, 406, 433, 436
Hac Halil -Aa : 305
Hadd : 6"i, 71, 212
Hfz Hseyin : 94
Hk : 61 n.2
Hkim Efendi : 329
Hakimeddn drs b. Hsmeddn
Ali El Bitls, Bkz. drs Bitls :
Hlet (Azmzde Mustaf) : 85
Hall Edhem Bey : 3 n .l,5 n.8, 57,
209 n.l
Seyyid Halil b. Hasb : 265 n.l
Hafl Nr : 305, 351, 365, 410
Halim Giray : 372, 411
Hlis Efendi : 56
HamdIi Karaca Ahmed : 96 n.2
Hamzavi : 14
Hanfzde : 237, 256, 257, 260 n.L
272, 272 n.3, 279, 285, 288,
289, 291, 299, 300, 301, S02,
n.1, 309, 314, 319, 321, n.1,
326, 345, 346, 347, 355 n.l
Hanfzde Ahmed Thir : 218
Harr Abdkell elebi : 71 Hoca-i Cihan : 74
Haan Aa : 238
Haan b. Hseyn B. Ahmed b.
Tuln : 66
Haan Beheet : 329, 331, 348
(Hac) Haan b. Bahtiyar : 265 n.l
Haan Beyzade : 212, 450
Haan elebi (Kmahzde) : 153,449
Haan elebi : 265 n.l
Haan - Esiri : 290
Haan Fasihi: 285
Haan, Girid : 335
Haan Hkm : 185
Haan B. Hseyin : 62
Haan z z e t: 362
Haan Kadri : 433 n.1
Haan (Kfi) : 159
Haan b. Y su f: 330, 331
Seyyid Hasb : 312, n .l
Hasb : 396 n.1
Hamet : 322, 328
Hatbzde (Muhyieddn Mehmed b.
Kasm, b. Yakb) : 77
Htif : 84
Hver : 20
Haylzde brahim b. Mehmed : Hseyn Vech *. 229, 269, 311
31 n.4
Hayt : 61 n.2
Haydar (Nigr) : 73
Haydar elebi : 35 n .l, 57
Hayreddn : 88
Hayr : 236
Hayrullh : 390, 392
Heyl : 238 n.2
Hibetullh : 329
Hibr elebi : 332, 333, 422
Himmeti Efendi : 364
Hizam : 98
Hzr b. Abdullah b. Murd b.
Mehmed : 314 n.l
Hoca Hseyn : 158
Hocazde Mehmed rif : 167
Hud : 167 n.2
Husmeddn : 51
Husm : 146
Hseyn b. Ahdulhalm : 282
Hseyn b. Al ; 87 n.2
Hseyn b. sml : 344
Hseyn b. Mehmed b. el-Hasan : 98
Hseyin b. Sad : 174
Hseyn b. Safer b. Abdullh : 173 n.l
Hseyn b. Sultn Ahmed : 74 n.2
Hseyin elebi (Nisr) : 232
Hseyin Hezrfenn : 4, 240 n.3,
251, 255 n.2
Hseyn Husmeddn : 279
Hseyn Km : 240 n.l
Hseyin Namk : 11 n.l
Hseyn Nazmizde : 274 n.l
Hseyin Paazade Mr Mehmed:
286
Hseyn Rmiz-Arabzde : 343
Hseyn kir : 296, 303, 326
Hseyn Tu elebi : 173
Hseyn Yehbi : 286, 297
Hsrev : 73, 75 n.3
Hsrevzde Mustaf : 101
 _ _
bn Abdurrezzk (Abdurrahmn. b.
brhm) : 260 n.1
b n Al : 4
bn Arabh : 274, 274 n.2
bn Bb : 8, 9, n.5
bn Ebi s-Surr : 162 n.l
bn el-Emn Mahmd Keml : 15,
142, 144, 45 n.2, 148, 197 n.1,
305, 327, 390 n.2, 423, n.1,
417, 442
bn el-Ntk (Bursal rif Efendi) :
179 n.3
bn el-Yerd : 17 n.3, 33
bn Znbl: 63, 178, 198
brhm : 59, 270
brahim Agh Paa : 453
brhm b. Abdlbk (Bakzde) :
283
brhm b. Ahned : 96
brhm b. Eb Bekr : 229
brahim b. Edhem : 158
brhm b. Mehmed (Haylzde) :
31 n.4
(eyh) brhm b. Muhammed b.
s (Meymn) : 179 n.2
brhm b. Sleymn - Nihl : 319
brhm b. Vsf ah : 32 n.7, 135
brhm Edhem Bey : 413
brhm Mlhem : 180
brhm Nameddn : 305
brhm - Nazr : 332
brhm Peev ; 67, 136, 211
brhm Srr : 257, 311
drs Bitlisi : 11 n .l, 51, 106, 109
n.1, 307
lm Ahmed : 286
lys (Al el-Arab lys) : 33
lys b. Hzr (Uzun Firdevs) : 35
mmzde Esad : 344, 386
rfn Bey : 384 n.4
s b. Lutfullh : 193, 450
shak b. brhm : 60,. 446
shak elebi : 60, 61
shak Efendi - Medh : 286
shak Fakh : 11
Isml sim Efendi : 296
sml sim (K kelebizde) :
320
Isml b. brlm (Beli-i Br-
sev) : 39 n.4, 210, 224, 225,
288, 340 n.1
sml b. Mehmed : 260 n.l
sml Galib Edhem : 413
sml Hakk : 421 n .l
sml Ziyeddn - Ziy : 327
smet Efendi : 293, 314, 346 n.2
smet b. Osmn : 416
zzet Moll : 411
zz : 365, 382
zzzde eyh Abdullatf; 289
K
Kd-i Badd (Kvmeddn Y
suf) : 51
Kfzde Abdulheyy : 171, 172, 288
Karabazde Ahmed b. Mehmed :
301 n.1
Karaelebizde : 226, 269
Karaelebizde Abdul azz (Bkz.
Abdlazz Karaelebizde)
Kara elebizde Husmeddn : 220
Karamam Mehmed Paa: 27, 28, 52,
Katib elebi: Bk. Hac Kalfa
Keml (Sarca Keml) : 37
Keml : 180
Kemali : 165
Kemal Paazade emseddn Ahmed
B. Sultn B. Kemal Paa : 54,
68, 387, 438
Kemaleddn Abdurrezzk b. Cei- Mahmd Keml Bey (bniil Emn):
leddn sh a k : 321 Bkz. bn el-Emn Mahmd
Keml Reis : 56 k Kemal
Kef Mehmed elebi : 57 Mahmd Lebb : 260 n.l
Knalzde : 58, 67 n .l, 127 Mahmd R i f : 374 n.2
Kvmeddn Ysuf (Kd-i Badd): Mahmd S a bit: 336
51 Mahmd evket Paa : 416, n.l
Koca Nianc Bkz. Cellzde Mus Mahremi : 72
taf : Malkoolu Bali Bey : 47, 141
Koi Bey : 59, 160, 198, 406, 450 Mansrzde : 285
Kprlzde kil Bey : 192 (Seyyid) Mehmed : 56
Kk elebizde sml Asm : Mehmed Abdullah, Muszde : 330
286, 294 Mehmed Ahdurrahmn (eyhzde):
Kk Sad Paa : 428 246
Kd Hseyn : 98 Mehmed fv : 291
Kutbeddn : 99 Mehmed k if: 317
Koca Hseyn : 204 Mehmed kif Paa : 388, 402
L
Mehmet A r if: 3n.l, 29, 35 n .l, 131
Lami : 289 n.2 290 n .l
Lr : 68 n.2, 106, 139'
Mehmed Arif- Tfenki Ba : 379
Latf (Abdullatf): 30 n.2, 67 n .l
Mehmed Asm (Sirekzde) : 172 n.3
123
Mehmed k b. Al : 96, 289 n.2
Lebb : 329 n.3
Mehmed k b. mer b. Bayezid:
Lebb : 29
96, 152
(Seyyid) Lokman : 67, 181, 184
Lutf Paa : 49, 89, 168 n .l, 255 Mehmed k B. mer el-Hfiz
el-Rm el-Hanef: 170
Lutfi Beyzade Mehmed b. Mustaf:
Mehmed A tf Efendi : 423 n.l
96 n.2
Lutf Efendi : 440 Mehmed Baheddn- Dyezde :
Lutfullh : 193 a J 396
Mehmed b. Abdulazz (Y u cd):
M
158
Mahmd Bey : 182
Mehmed b. Ahmed Mrz : 246
Mahmd b. Abdullah ; 267
Mehmed b. Ahmed (Nerkes) : 190
Mahmd b. Ahmed b. Ms (Ayn):
Mehmed b. Ahmed (Ninczde) :
285
165
Mhmud b. Mehmed : 17 n.3 Mehmed b. Ahmed (Terftzde)
Mahmd b. Mehmed b. Dild : 255
17 n,3 Mehmed b. Dervi Mehmed (Sen)
Mahmd el-ls : 237 202
Mahmd elebi : 292 Mehmed b. Hseyin b. Nash
Miskl: 223
Mikt el-envr : 136
Miyar i-dvel ve misbr l-milel :
290
Mizan el-bak f ihtiyar el-ahak : 222
Mohanme : 70, 112
Mora ihtilli tarihesi : 359 n.4
Muchede-i Milliye : 426
Mucmelet l-vecze : 263 n.l
Mcmil l-tmr : 181
Mufassal tarh-i kurn-i cedide : 424
Muhabbetnme-i Urf : 333
Muhdert : 393
Muhderet el-evil- ve-musmeret
el-evhir : 133
Mubarebt-i bahriyye-i Osmniyye:
432 n.l
Muhrebt-i Macaristan : 806
Muhrebt-i mehreri slm : 381
n.4
Muhtasar tarh-i Ay S ofya : 31
Muhtasar tarh el-beer : 111
Muhtasar el-tarh : 85
Muhtasar tarh-i Osmn : 332
Muhtasar trih-i umunu : 395
Muhtasar zeyl-i At- : 347
Mukaddime : 53, 233, 411, 417
Mukaddimet el-edeb : 308 n.l
Mukaddime-i htrat : 429
Mukaddime-i kavnin-i terifat:
' 305
Mkemmel Osmanl tarhi : 433
Mlk-i Dnimendiyye trihi: 5 n. 7
Mne a t : 119, 262, 280, 308 n.1
Mnget-i Fethnme-i Kara Bo**
dan : 74 n.1
Mnat veya Mektib : 168
Mnat es-Seltin: 28, 57, 86,
118, 398
Mn l-in : 148
Mntehabt-i Evliy elebi: 244
Mntehabt-i mer ve e b y t: 443
Murdnme : 17 n.4, 188
el-Mutahhar : 193 n.l
Muzekkirt-i Midhat Paa : 429 n.1
Muzhir el-takds bi-zehb Devlet
el-Franss : 370
N
Ndiret l-mehrib : 147, 449
Ndiret el-zamn f tarh el-Yemen:
126
el-Nahc el-slk f siyset el-mlk:
358
Nahlistn tarab f mahsin arz e-
Arab : 246
Nail el-red f emr el-cihd : 298
Nakdl-tevrh : 408
Nme : 331 '
Nasihat l-mlk targbn li-hsniI
slk : 228 n.l
Nasihtnme : 168 n.1
Nasihat es-Seltn : 147
Natr al-nzirn ve-makbl ei-h-
trn: 131 n.2
Nazm el-slk : 19, 20
Nesih-i mlk : 136
Nesih l-vzer veI-mer : 272
Ner Tarhi : 43
Net ic l-vuk t ; 403
Neticet iil-veki : 380, 380 n.2
Neticet el-fiker f haber mednet
seyyid el-beer 260 n.1
Nevbig el-kelim: 336, 366
Nevdir el-ahbr ve menkb e-ah-
yr : 66, 95
Nevdir-i eslf :.438, 439
Nizam l-atk f bah l-amk : 378
Nizm l-dvel: 261
Nizm el-tevrh : 107, l l
Nucm elrzhire f mulk Misr
vel-Khire : 335
Nuhbet-i Sa d : 324
Nuhbet l-tevrh ve l-ahbr : 200,
450
Nuhbet l-veki : 421
numne-i edebiyt-i Osmniyye :
204
Nnmme : 136
Nusretnme : 131 n.2, 141, 145
Nusret el-slm ve s-Surr f tahrr
atlas myr : 249
Nzhat el-ebsr ve cuhaynat el-ah-
br : 163
Nzhet el-ahbar : 119, 196
Nzhet l-ahbr f tercemet hilyet
l-ahyr (mecmal-ahbr f
ta rf l-ahyr) : 288
Nzhet el-ahbr f icml sefer
Zigetvr : 196
Nzhet el-nzirn f tarh men veliye
min el-hulef ve I-Seltn: 176
el-Nzhat el-seniyye f zikr el-hulef
ve l-mulk el-Msriyye : 66
O Ravzet el-saf : 91 n .l 317
Ouzname : 8, 9, 34
Osmnl M ellifleri : 442
Osmnh ve tarh edebiyt mecmu
as : 438
Osmnl tarhi : 402, 423, 434
Osmnh Vilyeti-i arkiyyesi : 439
el-Okiynus el-bast li tercemetl
fcnrua el-m uM t: 369
P Konstantiniyye : 34
Paanme : 179
Pendnme : 251 n.4
E El-risle el-fethiyye el-Rdssiyye :
Havh el-rh fm hadasa ba d a-
mi a al-tsi a : 193, 407
Ravnak el-Saltana : 220
Ravz el-ahyr : 77
El-Ravz el-bsim f ahbr men
mezmin el-avlim: 177
el-Ravz el-hasan f ahbr siyer
mevln shib el-sa de el-b
Haan f eyym Vilyetehi
bi-iklm el-Yemen : 129
El-Ravz el-ndir (nzir) f ahbr
el-emr zzeddn : 129
el-Ravz el-nesim ve l-durr el-yetm
f manlcb el-Sultn bhrhm:
158
Ravzet l-Al (Futht-i Al ehd
Paa der Mora) : 272 n.2
Ravzet I-Aziziyye : 394
ravzet l-ebrr : 225
Ravzet l-enfus fil-tarh : 325
Ravzet-i evliy : 210
Ravzet el-huseyn f hulsat ahbr
el-hfikeyn (Tarih-i vek-i):
269
Ravzet l-kmiln : 265
Ravzet el-mimr : 335
Ravzet l-muflihn : 340 n.l
Ravzet el-Seltn : 324
El-Ravzet el-zehiyye f vult Misr
vel-Khire el-Muizziyye : 207
Rehnum-i inkilb : 436
Resil-i Siysiyye : 269
Revbit l-kd : 360 n.5
Revniyye : 184
Risle f bin-i Ay Sofya ve Kale-i
Risle-i Guzt (Gazt ?) : 83
Risle f fezil-i gazevt ve-feth-i
Cezire-i Kbris : 127 n.l
84
Risle-i Koi Bey : 203
Risle-i manzume : 36 n.2
Risle-i mimriyye : 136
Risle-i Sleymuiyye : 83
Risle-i Tatarlar : 85
Risle-i Vahd Efendi : 378
Risle-i vazife - horn-i mertib-i
bendegn-i l-i Osmn : 156
Riyz-i belde-i Edirne : 235, 422
Riyz l-muhtr : 411 n.3
Riyz el-u ar : 195
Riyz -ulem : 346
Rumz -Knz : 19 n.2
Rsiy Seferi : 338 n.2
Rznme : 129
S
Sdov muhrebesine kadar muh
tasar tarh-i asker: 416
Sadrzam Ays, Ltfi ve Rstem
Paalarn Tarihleri : 88
Sahif l-ahbr : 188 n.2, 258
Sad Paanm hatrat : 430
Sad Paamn Kmil Paa hatr-
tma cevplar: 430
Skinme : 35, 172
Slihyye (vefeytnme) : 350
Es-Seb es-seyyr f ahbr mk
i-Ttr : 308
Santranme : 36
Saltnknme : 179 n .l
Sefretnme : 360
Sefretnme-i Fransa : 377
Sefaretnme-i rn : 312
Sefernme-i hayr : 385 n.3
Sefne-i Mevleviyye : 296
Sefnet es-u ar ; 381 n.3
Sefirler ve-ehbendefrler : 353
Es-Sefnet er-rsiyye f tarh Ams-
siyye (Amasya Tarihi) : 382 n.l
Sefinet er-re s : 339 n.4, 373,
386 n.1
Seltinnme : 37
I. Selimin Ruznmesi : 57
Selmnme 59
Seimnme : 54, 55, 57, 58, 60,
61, 68, 102, 108, 109, n.2, 114,
128, 137, 148 n.5, 183, 198,
447, 449
Semhne-i Edeb : 447
Semert l-fevid : 228 n.l
Selmiyye : 300
Serir-i Siysiyye ve tehavvult-i
essiyye : 429 n.l
Seyhatnme : 159, 179 n .l, 241,
353
Sibyn-i nfi terceme-i burhn-i
kti : 369
Sicill-i Osmn : 419
Sift l-Harameyn : 134 n.1
Sikkenme : 244
Silihdr Tarhi : 278
Silahrnme : 36, 75 n.3
Silistre muhsaras: 336 n.l
Silsilenme : 10, 34, 79 n.2
Silsilet l-hatttn : 346 n .l
Silk l-le l : 313
Siysi Girid Tarhi : 240 n.l
Siysete mte allik asr-i slmiy-
ye : 443
Siyer-i enbiy-i zm ve ahvl-i
hulef-i kirm ve menkib-i
Seltn-i Osmn : 115
Siyer el-kebr : 374
Siyer-i Neb : 328
Siyer-i Veys (zeyl-i Siyer-i Veys) :
168, 262
Solakzde tarihi : 273, 279
Son Osmanl- Rs muhrebesi : 436
Sbhat el-ahbr ve-thfet el-ahyr :
78
Sullam el-vusl il tabakt el-fhl:
218
Sleymnnme : 35 n .l, 36, 50, 59,
67, 84, 92, 104, 118 n.2, 226
I. Sleymann tarihi : 83 n.2
Sleyman a kadar Osmanl Hane-
dn tarihi : 83 n.2
Sleymann Siklos, Gran (Ester-
gon) ve Stuhlweissenburga
(Stoni Belgrd) kar seferleri:
87
Smme - (Smme-i Hmyn):
123, 297
Smme (vildetnme) : 329, 329
n.3
- -
hnme: 9, 30, 61 n.2, 72, 110,
. 132, 165, 180, 186, 286 n.4
hnme-i hmyn : 185
hinhnme : 183, 187
hnme-i Sultn Murd : 117
hnme f hakk Sultn Murd
rbi : 188
hnme-i l-i Osmn: 183
hnme-i Stdtn Sleymn ve
feth-i kaleyi Zigetvar : 83 n.2
akik el-numniyye : 12, 77, 126,
189, 389, 417
akik el-numniyye fulem el-9
devlet el-Osmniyye : 94
eeetnme : 131
ecere-i mulk useltn : 110
efknme : 265 n.2
ehr-engz 289
emil-i Tirmiz : 152 n.1
erefnme : 51, 246,
if el-kulb ve-lik al-mahbh :
131 n.2
ums el-bevzig f id e mkilt
el-nevbig : 336
T 326
Tabakt el-memlik ve derect el-
meslik: 113, 114, 448
el-Tabakt e-seniyye f tercim
el-Hanefyye : 281 n.l
Tabakt-i tercim : 389
Tc l-tevrih: 17 n.5, 67, 105,
138, 162, 180, 183, 192, 351
n .l
Tahkik el-ferah vel-amn vel farac
li-ahl el-imn bi-devlet el-Sul
tn Selm b. Sleymn 103
Tahkik ve tevfk : 317
Tahmis-i Kaside-i burde : 285
Tahniyet ehl el-islm bi-tecdd
bey t allh el-harm : 179 n.2
Takvim el-buldn : 153
Taklan el-edvr : 411, 412
Takvim l-tevrh : 216, 293, 384
433
Takvimi veki : 384, 418
Tarh s 75, 122, 142, 188, 211,
294, 297, 298, 353
Tarh- Abdullah : 264
Tarh-i Ahmed Cevdet (veki-i
devlet-i Aliyye) : 412
Tarh-i Sultn Ahmed Hn ve
Mustaf Hn : 271 n.1
Tarh-i ftih-(i Mora) ehd Al
Paa : 272 n.2
Tarh-i Asker- Osmn : 416
Tarh-i bin-i Aya Sofya s 4, 33 n.9
Tarh-i Badd : 200 n.l
Tarh-i feth-i B add: 198 n .l,
235
Tarh-i Bnlka t 302 n.1
Tarh-i vaka-i hayretnum-i Bel
grd ve Srbistan : 415 n.l
Tarh-i Bonaparte : 410 n.2
Tarh-i veki-i Bosna : 302 n .l,
Tarih el-Kd Burhneddin el-Si-
v s i: 5
Tarih-i Budn : 112 Tevrih-i Konstantiniyye ve y
el- aiem el-zhir f akvlel avil Sofya ve bazi hikyt : 30, 33
vel-avhir veya el-bahr veya Tarh-i sulle-i Kprl : 241
(Tarh-i Cenb) : 121 Tarh- Kudem-i Ynn ve M-
Tarh-i Cevr eleb : 235 kedoniyn : 393
Tarh-i Cezir : 87 n.2 Tarh ve-fez'il-i Kuds-i erif: 134
Tarh-i Cihnnum : 220 n .l
Tarih-i in : 31 n.5 Tarh-i Liva : 381 n.4, 386 n.3
Tarih f beyn el-deviet el-Dni- Tarh-i Lutf : 419
mendiyye : 4. Tarh-i Mahmd : 361 n.l
Tarih-i Hazret-i melik Dnimend Tarh-i veki-i devlet-i sultn Mah
Gz : 5 n.7 md Hn : 381 n.4
Tarh-i Enderun : 398 n.l Tarh-i Medne-i mnevvere : 170
Tarh-i EbuI-Fark ; 426 Tarih-i ebul-feth Sultn Mehmed
Tarh-i Fzl Ahmed Paa : 238 n.l Hn : 29
Tarh-i Fitnet-i Yenieriyn : 385 Tarh-i Sultn Mehmed Hn Ftih
n.2 el-slmbol : 45
Tarih-i Glmn : 281 Tarih-i vaka-i Sultn Mehmed
Tarh-i cezre-i Gird : 335 b-Ms eleb : 17 n.4
Tarh-i Hall Paa (Gaztnme-i Tarh-i Mehmed Giry : 259
Hall Paa) : 197 Tarh-i Mehmed Halfe : 230
el-Tarh el-hams f ahvl nefs Tarh-i Nianc Mehmed Paa : 116
nefis : 98 Tarh-i Mekke : 179
Trh-i Hat! : 31 n.5 Tarh-i Mekke-i mkerreme : 178
Tarh-i Hind : 396 Tarh-i acib-i Misr : 268
Tarh iil-Hind til-garb : 396 n.2 Tarih-i Misr ; 135, 179 n.3, 200,
Tarh-i Sefer-i H otn : 186 n-.l 267, 310, 449
Tarh-i rfn : 381 n.4 Trh-i Misr-i Cedd : 65, 111
Tarh-i slm : 431
Tarh-i Misr el-Khire ; 268, 271
Tarh-i feth-i stanbul : 283
Tarh-i muhtasar-i Msr-i Muiz-
Tarh-i kal e-i stanbul: 114
ziyye : 134 n.l
Trh-i kadm : 46
Tarh-i M oskof: 335, 338 n.2
Tarh-i kahramn-i Ktil : 14 n.l
Tarih-i Mucem f sr mulk el-
Tarh-i veki-i Kamina : 261, 262
acem 37
Tarihin Kanl sahifeleri : 433
Tarh-i Kbrs (Fetbnme-i Kbns) : Tarh-i Sultn Murd Hn : 130
127 n .l, 188 n.2
Tarh-i feth-i Kbrs : 157 n.l Tarh-i Sultn Murd Hmis : 436
Tarh-i Krm : 306 n .l, 308 n.l, Tarh Musahabeleri : 421, 441
372 n.l Tarh-i cls-i sultn Mustaf hn
Tarh-i Konstantin : 33 n.9 b. sultn Ahmed Hn : 318
Tarh-i vak-i sultn Mustaf hn
sni der Edime : 257
Tarh-i Sultn Mustaf : 175
Tarh-i Mustaf Necb : 379
Tarh-i Mhrdr : 238
Tarh-i Mlk-i Rm ve Efrenc :
188
Trhi Mmnzde : 312 n.l
Tarh der beyn-i cml-i ahvl-i
Ndir ah : 316 n.l
Tarh-i Ndir ah : 355 n.l
Tarh-i vaka-i Ndir h : 316 n.l
Tarh-i Nebev : 17 n.5
rh-i l-i Osmn : 41, 67, 81, 85,
88, 90, 192, 206, 258
Tarh-i Osmni : 107, 406, 425, 426
Tarh f ahvl-i devlet-i Osma
niyye : 168 n .l
Tarh-i devlet-i Osmniyye : 440,
441
Tarh-i devlet-i aliyye-i Osm
niyye : 391
Tarh-i Osmn Paa : 131 n.2
Tarh-i Peev : 214
Tarh-i Ramasnzde (Tarih-i n-
nc) : 115
Tarh-i Rid : 294
Tarh-i feth-i Revn : 235
Tarh-i feth-i Revn ve Badd :
226
Tarh-i Rdvan Paazde : 194
Tarh-i feth-i kal e-i Rodos : 84
Tarh-i devlet-i Rmiyye : 254
Tarh-i Rusya : 338 n.2
Tarh-i sf (Tuhfet i-ahbb) : 165
Tarh-i Sefer-i Rusya : 338 n.2
Tarh-i Shib Giry : 259 n .l
Tarh-i vak a-i cezire-i Skz : 378
Tarh-i Seltn : 46
Tarh-i Selnk : 150, 449
Tarh-i l-i Seluk ve l-i Osmn :
89
Tarh-i l-i Seluk : 4 n.4, 17 n.2
Trih es-Sultn Selm Hn : 61 n.2
Tarh al-Sultn Selm ma Kansh
al-Gri : 63 n.l
Tarh-i Seyyh : 355 n.l
Tarh-i cedd-i Silistre : 336
Tarh-i Siyg-i Devlet-i Aliyye :
428
Tarh-i l-i Osman li-Solakzde :
224
Tarh-i Sultn Sleymn : 112
Tevrh-i Sultn Sleymn Hn :
83 n.2, 84
Tarh-i h : 178 n.l
Tarh-i m cennet - mem(m) :
132 n.l
Tarh-i m-i erf: 132
Tarh-i Tatar : 312
Tarh-i hnn-i Tatar ve det-i
Kpak : 194
Tarh-i Trk : 46
Tarh-i Umum : 209, 395, 424,
425, 426
Tarh-i Ungurus : 112 n.2
Tarh-i cedd-i Ungurs : 136
Tarh-i Ungurs : 148 n.5
Tarh-i Uyvar : 238 n.2
Tarh-i Vahhbiyn : 404
Tarh-i vefeyt : 210
Tarh-i Vehbi : 372 n.2
Tarh l-veki : 296, 314, 326,
328, 341 n .l, 343 n.3
Tarh-i veki (Vaka - nme-i Abd
Paa) : 251
Tarh-i veki-i Sene 1234 : 381 n.5
Tarh-i feth-i Yruk : 136
Tarh-i Yemen ve San (Bkz.
Sana ve Yemen) : ?
Tarh-i San vel-Yemen : 128,
407, 408 n.2
Tarh-i gazt-i Zigetvar : 78
Tarihe : 35 n .l, 368, 379
Taa el-ezhr f ac ib el-aktr :
195 n.2
Tavzh menhic el-envr ve-tenkh
mebhic el-ezhr : 19, 20
Tebriziyye : 184
Tebrziyye-i Hekimolu Paa : 322
Tebire : 403
Tebiret-l eky : 302 n .l
Tedbrt-i Pesendde : 301
Teferrcnme : 445
Tefric el-kurbe : 163
Teharr-i stikbl : 426
Tehzb l-tevrh : 330
Tekmilet l-iber : 401
Tekmilet l-mensik : 404
Tekmile-i Sici]I-i Osmn : 421
Tekmilet e-akik f hakk el-
hakik : 293, 417
Telbst : 315, 317
Telhs l-beyn f kavnn-i l-i
Osmn : 253
Telhs-i tarh-i Osmn : 434
Telhs-i resil er-Rumt : 265 n.l
Telhs l-nesih : 228 n .l
Telhs el-Yamni : 197
Tenkh-i tevrh-i Mlk : 252
Tercim-i ahvl-i uyh-i Aya
Sofya : 345
Tercim el-savik f Ykit el-
sancik : 229
Terceme-i corfy-i kebir : 250
Terceme-i hl ve fezil-i eyh-i
ekber : 443
Tercman dstr havadis el-ezmn
vel-duhr : 91 n.l
Tercme-i tarh-i mu cem : 37
Tercme-i ukd l-luluiye f
yim-i Mevleviyye : 346
Tercme-i ukd l-luluiye f yin-i
Mevleviyye : 346.
Tesvr-i ahvl, tenvr-i stikbl :
429 n.l
Tevrh-i Beytullh : 179 n.2
Tevrh l-Enbiy f ird l-
hlef : 415
Tevrh-i kadme ve tevrh-i ce-
dde : 216 n.2
el-Tevrh el-atfe vel-sr el-
acbe : 19
Tevrh-i Misr : 134 n.l
Tevrh-i gazevt-i Sultn Murd
Slis: 129
Tevrh-i gazevt- Sultn Murd
Slis : 129
Tevrh-i Nsri : 232
Tevrih- Ouzn : 9
Tevrih-i l-i Osmn : 11, 16, 25,
69, 138
tevrh-i l-i Osmn ve gazevt-i
in : 71
Tevrh-i Seltn-i l-i Osmn : 110
Tevrh-i Sultn Selm Hn : 128
Tezkir : 413
Tezkire : 12, 14, 21 n.2, 28, 47, 48,
49 n .l, 56, 58, 61, 238 n.2,
340, 448
Tezkire-i Beli-i Brsevi : 288
Tezkire-i Evliy-i Badad ; 276
Tezkire-i Hnendegn (etreb l-
sr f tezkiret uref l-edvr) :
314
Tezkiret l-Bnyn : 151
Tezkiret l-Ebniyye : 151
Tezkire-i Evliy : 237
Tezkiret l-Hatttn : 346 n.2
Tezkire-i Htimet l-e r : 390
Tezkiret l-Hikem f tabakt l-
mem : 301
Tezkiret l-Meyh : 271
Tezkiret er-Rnmt : 265 n.l
Tezkiret es-Seltn ve-meclis el-
kavnn : 196
Tezkiret e-uer : 154, 237, 282,
299, 342 n.2
Tezkire-i uar-i mid : 439
Tezkiret e-u ar ve meir es
Zurefa f kavid edep el-
kiittb min el-fazel : 77
Tezkire-i uer-i Mevleviyye : 348
Tezkiret e-uar ve-tebsiret el-
Nuzem : 123
Tezkiret l-lem : 96 n.2
el-Ten el-vfirat el-semen f tarh
el-Yemen : 103 n.l
et-Tirz l-Muallem (f kssat) es-
sultn brhm b. Edhem : 158
Top-kapu Saray-i hmyn ve
parknn tarihi : 435
Tuhfet el-ahbb bimen melek Misr
min el-mnlk vel-nvvb : 268
el-Tuhfet el-behiyye f temellk
el-Osmn el-diyr el-Misriyye :
207
Tuhfel l-cedd : 75 n.3
Tuhfet l-guzt : 75
Tuhfet il-Harameyn : 262, 271
Tuhfet l-hasb : 265 n.l
Tuhfet l-hatttn : 346, 346 n.2,
399 n .l, 417
Tuhfe-i kemnken : 265 n.l
Tuhfet l-kibr f esfr l-bihr :
222
Tuhfet l-Lebb : 260 n.l
Tuhfet l-mlk (Hadkat l-m-
l k ): 279
Tuhfet l-mchidn : 197
Tuhfet el-mk veI-ragib lim
fi l-barr vel-bahr min el-ac ib
vel-garib : 64
Tuhfet el-mustafaviyye f beyn
kapudnn el-Devlet e-Aliy-
ye : 323
Tuhfet es-sukk : 202
Tuhfet l-vzer : 163, 281
Turfanda m yoksa turfa m : 426
Tnus Tarihi : 331 n .l
Ttnme : 228
Trklerin ulm ve funna hizmet
leri : 443
_U
Ukd el-cevhir : 16
Ukd el-nasha : 23
Umdet l-ahbr fil-(tarih l-)
Ttr : 306
Umdet l-hisb (hussb?) : 75 n.3
Umum slm Tarihi : 427
Unvn-i Nusret: 381 n.4
Unvn es-siyer : 309
Usl-i atka-i terft-i devlet-i
aliyye-i Osmniyye (Terift-i
kadme) : 385
Usl el-hikem f nizm el-lem : 159,
427
Uyn l-ahbr fil-nukd vel-asr :
401
Uyn el-ahbr ve-nuzhet el-absr
163
Uyn l-ulm : 300
Uyunul tevrh : 216
ss l-ess : 423
ss-i inkilb : 424
V
Vak a-i Sultn Abdlaziz : 436
Yakanme : 362, 449
Vak a-nme (Hbnme) : 168
Vak ai cedide : 383
Yak9a-i Hamidiyye : 373
Vak*a-i sultn Mustaf der Edime :
266
Yak-i-nme : 366
Vak a-i sultn Osmn Hn : 173
Vak a-i Sakz : 378
Yak a el-sultn Selim Hn : 63 n.1
Vak a-i Tiflis : 130 n.1
Vkt-i Sultn Cem : 35 n.l
Vki t el-devlet el-Osmniyye: 256
Vasi el-Kmil : 191
Vasi el-kmil f ahvl el-vezir
el-dil : 191
Vefeyt el-ayn : 195 ^
Vefeyt al tertib el-avm : 19
Vefeyt-i ekbir-i slmiyye : 396
Vefeyt pr iber : 338
Vek i-i gazevt- seyyid Ahmed
Paa : 238 n.1
Vek i-i Be (vk i-i hutt) : 290
n.l
Vek i-Devlet-i Aliyye (Taril): 409
Veki l-fzel (zeyl-i zeyl-i At ):
292
Veki-i let if-i endern : 398
Vekinme : 327, 330, 366
Vekinme-i Sr-i hmyn (Mec-
ma -i Sr-i hmyn) : 240
Vek-ii tarihiyye : 433
Verd l-had k : 280, 394
Verd-i muterr : 342
Y Zbdet l-vek i der bede-i celle-i
Ymk Kalesi fethnmesi : 136
Yemen ve hayt : 433 n.l
Yemen htras: 433 n.l
Yemen tarihi : 433 n.l
Yeni Osmnl tarihi : 430
Zafernme : 84, 131, 226, 336 n.l
Zafemme-i Sultn Sleymn Hn:
' ' 73
Zahret el-lm bi tarh mer
el-Misr fil-slm : 170
Zeyl-i Ati : 283.
Zeyl-i hadkat l-Vzer : 319
Zeyl-i tevrh-i l-i Osmn : 232
Zigetvrnme : 77
Ziynme : 362
Ziyret-i evliy : 431
El-Zuhret el-neyyire f bey ma
cerhina agrat all-Cazir
cuns el-kefere : 330 n.l
Zbdet J-er (Zubdet erbb l
me rif) : 172
Zbdet l-hak ik : 424
Zbdet l-ksas : 440
Zbdet el-mutaallike : 324
Zbdet l-nesih ve umdet l-te-
vrh : 136
Zbdet l-tevrh (Tarh-i vek-i) :
104, 147, 162, n.2, 272, 323
Zbdet l-vki t : 343
Zbdet l-vek i : 272
Brsa : 340 n.l
Zbde- w k i t-i Mora : 272 n.2
 ZEL ADLAR DZN

Abaza Paa : 215 Ahlwardt : 37 n .l, 62, 64, 193 n.l

Abaza Mehmed Paa : 364 Akhisar (Prusak) : 159
Abbs Efendi : 328 Akhisar : 168
Abbasler : 193 Akk : 362
Abd Paa : 268, 272 Akkerman : 308 n.l
Sultan Abdlazz : 393, 396, 406, Aksaray ; 81
410, 421 Akehir : 80, 103
Abdlhamd L : 334, 343, 349, 352, Alanya : 125, 377
363, G. L. Alamora : 87 n.l
373, 379 n.2, 382, 423
Abdlhamd II. : 424, 425, 428 AJeddin Paa : 182
Abdlkerm Paa : 358 Aeddn Al Paa : 279
Abdullh Na il Paa : 351 Alaehir : 168
Abdullh Rmiz Paa : 323 n.2 Alemdr Mustaf Paa : 280, 342,
(Sultan) Abdlmecid : 280, 340 n.l, n.2
398, 409, 410, 428 (eyh) Ali Dede (T ok ad) 201
Abdurrahmn Paa : 250 n.l Al Paa : 131, 341 n .l, 348
(eyh) Abdurrahmn : 268 (ehd) Al Paa : 265 n.2
Abhazya : 242 Al Paa : 302 n .l, 318
Robert Adair : 378, 378 n.l Al Riza Paa : 392 n.3
Adana : 208 Almanya : 2, 43, 302 n .l, 354
Afyonkarahisar : 430 Arthur Alric : 265, 389
Ahska : 332 Amasya : 12, 20 n.1, 56, 57, 80,
Ahiskal : 330 94, 120, 142, 168, 170, 381,
Sultn Ahmed park ve sr-i 382 n.1
atikas: 435 Artr b. el-s 168
Ahmed Paa : 316 n.1 Anadolu Beylii : 3 n.1
Ahmed I. : 155, 162, 165, 167, Anadoluhisar : 250
168, 179, 197, 201, 203, 206 Anibl : 434
n.1, 227, 265, n. 1, 391 Ankara : 11, 94, 255, 374, 379
Ahmed II. : 240, 284, 293 Antakya : 18
Ahmed 111. : 235, 259, 260, 264, Ayntab (Antep) : 285 n.2, 331, 369,
272, 279, 284, 293, 297, 299, 374
321 n.1, 320, 324 Arabistan : 142, 261, 404, 407, 433
(Sultan) Ahmed Celir : 5 Arama in : 220
Ahmed Ziy Bey : 414 Yakovaki, Argyropulo : 338 n.2
Arnavud : 89, 267 n.l Z. Baranyal: 267 nJ
Arnavutluk : 243, 421 n.l Barbaros Hayreddin : 72, 162 n.l,
Asr : 407 396 n.2
J. Sim Assemani : 13, 217, 218 "W. Barthold : 9 n.2, 90
Astragan : 243 Batum : 242
Atlas Majr : 249 Bertrand Bareilles : 391
Atik li Paa : 287, 291 Basra : 243, 250
Attr : 251 n.4 Bayezid : 29, 62 n .l, 115, 147
Avb Mehmed Akta : 448 (Sultan) Bayezid : 47, 49
Ays Paa (Ays Mehmed Paa) : I. Bayzeid (Yldrm) : 13, 50, 53,
33, 89 224, 389
Aya Sofya : 5 n.8, 121 II. Bayezid : 29, 32, 35, 35 n .l,
Aydn : 398 37, 38, 40, 43, 45, 47, 49, 50,
Aydm-onllan : 3 n .l, 445 51, 52, 56, 60, 68, 69, 76, 104,
Aydmoh Umur Bey b. Mehmed 116, 147 n.3, 180, 234, 289 n.2,
Bey : 263 n.2 445
Azerbaycan : 242 Bayku Haan Aazde : 196
B (Hac) Bayrm-i V e li: 443
Babada: 326 (eyh) Bedreddn (Simavnah) : 393,
Babaeski : 234 431
Franz Babinger : 3 n. I, 4 n.2, Behrm Paa : 103 n .l
9 n.2, 44 Belam : 74 n.2
Badad : 5, 51, 72, 105, 124, 131, Belgrad : 29, 49, 86, 89, 241, 243,
142, 165, 168 n .l, 185, 188, 248, 273, 302, 302 n .l, 316,
198 n.I, 199, 200, 200 n .l, . 316 n.2 319 n .l, 361 n .l, 415 n.l
204, 215, 226, 227, 229, 235, Beni Eretna : 3 n.l
236, 237, 243, 267, 274, n .l, J. Berenbach : 277
275, 275 n.4, 276 n.7, 290, 312, Bergama : 37
342 n.2, 364, 413 n.i Berkk : 66 n.2
Badad tsm il Paa : 218, 436 F. Belin : 15-7, 338 n.l
Bahesaray : 229, 311 Berlin : 107, 172, n.4, 325 n.4, 337,
Baki : 100, 168 358
Balk (Bulgaristan) : 343 W. F. A. B ehxnm ez : 43, 209, 221,
Balkesir : 3 n .l, 33 n.9, 35, 35 n .l, 240 n.3, 254
202, 360 n.5 Beikta : 41, 80, 248
Baltac Mehmed Paa : 261, 335, Beyolu : 55, 242
341 n.l Beypazar : 334
Baltaolu Sleymn : 324 Birge (zmire bal) : 195
Bandrma : 407 Bitlis : 51, 246
Banyaluka : 190, 302 n.l Bizans : 31, 252, 253
Al. BIaque : 384 n .l C
*Willem Janszoon Blaeu : 249 Chiz, Eb Osman Amr bin : 148
Bolu : 132 Cm : 49, 76, 236
I. Bonelli : 36, 81 n.2 Canbulatzde Mustafa Paa : 187
Bonaparte : 362 Candorolu Bkz. enderou
Heinrich Alfred Borb : 51, 246 n.2 A. Cardn : 340
Bosna Akhisar : 302 n.l
G. Rinaldo Conte Carli : 217
Bosna : 38, 54, 91, 141, 159, 18S,
D. D. Cardonne : 178
211, 250, 326, 377
Paul Casanova : 3n.l
Bonak Hseyn Paa : 291
Cebert : 410
Bonak Murtaz Paa 191
Celleddin Rm : 17 n.2, 27
Bozok : 388
Henri Cayo : 216 n.3, 219 n.5, 236
Marcus Brosian : 82
Cem : 35 n .l, 49 n.1
Brockelmann: 14, 64, 84, 247, 260
Cengiz Han : 205
E, G. Browne : 13, 26, 36 n.2, 61
Cerrh Mehmed Paa : 297
n.2, 65 n.3
Cezayir : 330, n .l, 331, 392 n.3
Joseph Bme : 30 n.2
Cezir-i Bahr-i Sefd : 397
Ph. Brun : 245
Cezzr Ahmed Paa : 362
Brksel : 433
P. L. Cheikho : 90
Budapete : 254
J. Y. Chmels : 191
Buda (Pete) : 112
Bernard Chormey : 220, 246
Budin : 106 n .l, 125, 172, 212, 231,
Hans Chovrin : 82
267 n .l, 420
William Churchill : 384 n.l
Budan : 243
Cidde : 142, 261, 305
Bulak : 296 n.1, 338 n.2, 347 a .l j
J. Chr. Clodius : 277
376
Justin Collier : 249
Bulayr : 402
Ph. Cluverius : 219
Bulgaristan : 243
el-Bun : 32 n.7 Jean-Henri Castera : 338 n.2
Bursa Gkdere : 93 Cbbe Al : 29
Bursa : 18, 29, 35, 42, 77, 80, 84, Leonistas Halkondyles : 220
93, 94, 121, 128, 132, 154, 161, F. Petis dela Croix : 26,219, 222, 254
164,179 n.3, 209, 210, 224, 225,
- -
242, 243, 288, 289 n.2, 290,
295, 307, 311 n.2, 312, 320, aldran : 57, 137
anakkale : 231 n.1, 233, 243, 377,
322, 327, 328, 338 n.2, 340,
378, 432
340 n.1, 350, 353, 382, 387,
388, atalca
394, 409, 422, 430, 432, : 372
441, 442 ehrin : 248
Joh. Buxtorfs : 68 enderoulan : 3 n.l
Bkre : 364, 409 ldr : 130 n.2
orlu : 50 n.2
orum: 347, 381
D N. D. Dossios : 33 n.10
Dastan : 425
Damaya : 243
Daltaban Mustafa Paa : 235
Dmd Al Paa : 262, 272 n.2
Danimendollar : 3 n .l, 4
Darende : 362
Drendeli Mehmed : 286
Dr I-Hadis : 76
Davud Paa (stanbul) : 305
Dede Korkut : 8, 9
Denizli : 184 n.l
Denizli B eyleri: 3 n .l
F. J. Deni : 87 n.l
Jean Deny : 438
Den : 372 n .l
Dervi li : 134, 187
Dervi Ahmed Hamdi : 14
Dervi Ahmed : 38, 96, 346, n.2
Dervi Ik Mustaf B. mer : 171
n.l
Dervi Mehmed Paa : 168 n .l, 348
Dest-i Kpak : 243
Det : 22
Devleth : 76, 381 n.3
Dbce : 51
H, Friedrich v. Diez : 9 n,2, 114,
217, 253, 265 n.2, 275, 340, 389
n .l
JV M. Digeon : 267 n.2
Dilver Bey : 246
Dimetoka : 89, 94
D im yat: 65
Diyarbakr (Amid) : 65, 91, 98,105,
161, 307, 437
Dobruca : 184 n .l, 243
Frnz v. Dombay : 275 n.3
Doramac Mehmed Paa : 271
G, B. Donado : 145 n.2, 217, 254
Dnkerk : 243
Drama : 389
Dresden : 40, 47, 112 n.3, 119,.173
E. Drouin : 414
Dulkadirolu Al Bey b. ehsuvr :
58
Julien Dumoret : 222
Joh. Nep. Dupsky : 303
E
Eb Bekir Paa : 317
Edirne : 12, 22, 25, 37, 39, 47,
57, 68, 69, 76, 81, 84, 94, 111,
120, 121, 152 n .l, 154, 166,
186, 200, 208, 225, 234, 237,
239, 243, 245, 246, 257, 264,
265 n.l, 266, 271, 281, 300,
307, 325, 333, 367, 382, 385
n.3, 388, 422, 446
E dim ekap: 292, 312
Eflk : 47
Ein : 301, 430
Eriboz : 381 n.4, 393
Elbistan : 58
Kralie Elizabet : 137
Elks Mrza : 97, 98
Elmas Mehmed Paa : 282
Elvendzde Al Paa : 131 n .l
Emr Ahmed : T3
Emr Buhr : 292
Emir Mustaf : 247
Emir Nevrz : 402
Emr Sleyman : 275 n.3
Kmr h : 132
Emr eref Han : 246
Emr Yahya : 202 n .l
Angelo Emo : 331
Erdil : 243
E reli: 258
E rivan: 161, 184, 190, 226, 235 Fransa : 119, 321 n .l, 352, 370, 371,
Erlav : 138, 159, 241, 305 n.l 377, 405, 410
Ermenistan : 243 Charles Fraser : 270
Erturul : 47 II. Friedrich Wilhelm : 358
Erzurum : 22 n .l, 142, 161, 187, Fu d Paa : 394
187 n.1, 215, 238, 242, 260 n .l, Fv (Msr) : 281 n.l
299, 428 Fnfkirchen (Pe), Macaristan: 136
Erzurumlu Osmn Dede : 238 G
Eski Zara : 154
Gabela : 190
Ethe : 55
Galata: 48, 72, 73, 164, 186, 283, 347
Eyyb : 89, 111, 113, 128, 154,
Antoine Galland : 217, 252 n .l,
167, 191, 195, 328, 334, 351,
254, 270 -
371, 375, 383, 387, 422
imam Gazali : 431
Eyyub : 72 Gazanfer Aa : 148
* Gaz Ahmed Muhtar. P. 411 n.3,
436
Fagnon : 49, 87, n.l
Faik Red : 76 Gz Husrev : 204
Frb : 313 Gz M ihl: 38 n .l
Faramund : 119 Gazze : 281 n.1
Fatih II. Mehmed : 25, 27, 30, 31, Gebze : 191
180, 313 Gedik Ahmet Paa : 27
Gelibolu : 141, 142, 154, 225, 313,
Fatih : 29
402
Fayyum (Msr) : 332, 334
Fzl Ahmed Paa : 240 Gerede : 132
Fazlullh : 37 J. Germanus : 245
Ferecik : 67 Germiyneli : 15
Germiyanoullar : 3 n .l, 12
Ferhad Paa : 141, 184, 211
A. V. Gevay : 191
Fer h : 73
Geyve : 39
Eezzn : 431
E. J. W. Gibb : 35, 60 n .l, 189
Fndkl: 277, 333, 416 Friedrich Giese : 3 n .l, 13, 14, 26,
Filsalar : 432
40, 44, 52
Filibe : 275 n.3
Girid : 238, 242, 243, 244, 250, 257,
Filistin : 243
305, 335, 359, 413, 415, 423
Firdevs : 30, 36, 72, 110, 180, 286
M. J. de Goeje : 46, 64
n.4 Jac. Golus : 24
H. O. Fleischer : 4, 9 n.2, 47, 51, Vladimir Gordlevskiy : 9 n.5
58 n.1, 59, 85, 218 Grice : 203
Fgel: 21,46, 55, 59, 60,63, 64, 219 H. D. Grammont : 37 n .l, 330 n.l
F. Forrer : 41, 56, 92 Grans: 149
Graz : 273
M. Gazzo : 28
Gl Baba : 234
Glpazar : 282
(eyh. brhm) Glen : 97
Glsib : 319 319 n .-l, 324
Gmsy : 192
Grcistan : 145, 242, 316 n.l
Gzelhisar (Aydn) : 374
H H erat: 170
Habeizde Abdurrahm (Rahmi) :
262
Habb : 145
eyh Habbnllah : 246
Hcc Paa : 12
Hc Giry : 259
Hdim Sleyman Paa : 97
Hfz Hzr Efendi : 398 n .l
Hfz Mehmed Paa : 241 n.l
Haleb : 112, 115, 121, 130, 134,
141, 147, 154, 164, 195, 215,
232 n J , 248, 261, 262, 268,
294, 304, 316, n .l, 320, 347,
387, 409
Hlid b. Ved : 116 n.l
Halil Paa : 197, 227
Hall Fehm Efendi : 326
J. v, Hammer - PurgstalI ; 2, 9, 13,
19, 36, 69
Hamdullah Mustavf : 152
HamidouIIar: 3 n.l
Hanfzde : 286 n.4, 292
Hannibal : 434
Hanya : 240 n.l, 423
M. Hartmann : 9 n.4, 41, 250 n.l,
278
Cezairli Gazi Haan Paa : 336, 350
Haan b. Hamza : 119
Haan Paa : 185, 275, 275 n.3, 447
Haan Rami Paa : 429 n.l
Hasky : 37
Hayreddn Paa (Barbaros) : 86
Hekimoiu Ali Paa 293, 302, 311
n .l, 313, 322, 327
J. J. Hellert : 435
Zte. Helene : 410
Joachim Hein : 265 n.l
K. Heltai : 212
Hemedan : 302
Barthol. d Herbelot : 219
Hersek : 243
Heyrullh Efendi : 381 n.4
Hezargrad : 241
Hibetullh Sultn ve zevci : 329 n.2
Hicaz : 427
Hindistan : 105
Hrvatistan : 243
H ita t: 208
Hzr Aa : 57
Hoca Prs : 263
Hocazde Haan Paa : 207 n .l
Hollanda : 243, 249
Lud. Hondius : 219
J. v. Hormayr : 213
Horasan : 39
Paul Hm : 13, 36
Hotin (Polonya) : 186, 307
Nikias Haunold : 123 n.l
M. Th. Houtsma : 4 n.3
(eyh Mahmd) Hudi : 227
Yahan funyadi : 39
Hurrem ; 203
Hseyn Riza Paa : 250 n.l
Hseyn Paa : 232, 306
Hsrev Paa : 215
Yal Hussard s 220
Hvandmr : 284
 - i -
bn el-Arab : 431
bn Battta : 33, 242
b n Haldn : 233, 309, 401, 411
b n Hallikn : 96, 126, 195, 236
brahim Paa : 63, 112, 236, 276
n.7, 354
brhm Agh Paa : 433
(Dmd) brhm Paa : 280, 282,
284, 287, 301, 319, 321
(Sadrazm) brahim Paa : 59
(Silihdr) brahim Paa : 176
brhm Glen : 431
(Sultan) I. brhm (1640-48): 163,
168, n .l, 194, 196, 200, 200 n .l,
203, 213, 225, 229, 230, 284,
293, 39*2
brhm Mteferrika : 216, 222, 277,
302
e l- c : 17 n.5
(eyh Mehmed) hls : 219
kdm : 6 n.11
(eyh) lys B. s : 19 n.2
ngiltere : 137, 378
Irak : 104
ran : 49, 52, 57, 59, 61, 97, 124,
141, 213, 215, 225, 294, 301;
311, 312, 312 n .l, 316 n.1, 356,
357, 361, 384
sfahan : 47, 137, 202
sfendiyaroullar: 3 n.l
sfendiyrolu : 116
shak : 164
skender : 12, 168
skenderiye : 362 n.1, 388
kodra : 437
slm Giry b. Selmet G iry:
259 n.1
ah sml : 285 n.1
smal Paa : 237, 436
smet Hac elebi : 286
spanya : 363
spanyol : 73
sparta : 408
spir : 299
Istanky: 251
N. v. stvanffy : 212
sve : 256
svire : 267 n .l
Wl. vanov : 55
zmir : 263 n.2, 295, 301 n .l, 391,
398, 403, 405, 446
zmirli Al Paa : 266
zmit : 38 n.1, 379, 388
znik : 17 n.3, 242, 263 n.2
J
Jean Sieur de Joinville s 178
K
Kab b. Zuheyr : 251 n.4
Kdzde : 195 n .l, 222
Kad el-Beyzv : 107
Kad Burhaneddin : 4
Kd Hseyn : 98
Kad Moll Mustafa : 294
Kafkas : 243
K f Ahmed : 171 n.1
Kfzde Feyzullh : 189
Kahire : 17 n.5, 18, 23, 59, 99, 11,
132, 154, 156, 162, 164, 175,
176, 186, 198, 207, 267, 268,
271, 281, 285 n.2, 309, 310, 361
n.1, 387
K int : 424
K it Bay : 66
Kalylkoz Ahmed Paa : 269
Kalkandelen : 61
Kamina, Kamanie ( - Podolsk) :
197, 248, 252
Kandiya : 240
Knia : 172, 172 n.4, 243, 402
Kani Fethnmesi: 192
Kansuh el-Gr : 63, 194 Kavanoz Ahmed Paa : 280
Dimitri Kantemir : 68 n.l Kayseri : 148, 312
Kanuni Sleyman : 38 n.l, 64 n.2, Kazan : 101, 277 '
68, 69, 71, 74, 78, 80, 83, 86,
Mirza Kazem Bey : 448
87, 88, 92, 97, 98, 104, 105, K azvn: 152
108, 111, 113, 115, 150, 166, Kefe : 76, 194, 301
180, 182, 183, 189 n.2, 192, Kel Ahmed Paa : 364
196, 200, 212, 226, 235, 241, H. Kellgren : 409
265 n .l, 299, 397 Kemah : 57
Kapdan Hseyn Paa : 194 Keml Paa : 68
Kara Hallzde Mehmed Sad : 286, Ken n Paa : 179
286 n.4, 331 Kerbe : 131 n .l
J. v. Karabecek : 92 Kerkk : 34, 275, 322
E. v. Karaeson : 214 M. Kem ey : 61n.2
mre Karaeson : 245, 270 Kesriyeli Ahmed Paa : 302, 311
Karada : 243, 415 Keykvs b. skender : 275 n.3
Kara Dvd : 211 Kbleii Mehmed Paa : 438
Karahisar : 265 n ,l Kbrs : 127, 130, 290, 300, 402, 427
Kara Hisr-i Shib : 397 Kl Al Paa : 18?
Karaman : 27, 89, 106 n .l, 182, 238 Kilis : 14 V 377
Kara Mehmed Paa : 244, 353 Krm ve .^.fks : 373
Kara Mustaf Paa : 194, 195 n .l, Krm : 22, 229, 240, 243, 244, 293,
261 301, 306, 311, 312, 316 n.2,
Kara Osmn Paa : 257 323 n .l, 336 n .l, 336 n.2, 357,
Kara Y a kb : 17 n.5 372, 409, 420, 424
Karahnzde Mehmed Efendi : 362 Krml Abdullah : 144
n.l Krklarel : 409
Kara Mustafa Paa : 229, 246, 248 Krehir : 437
Karamanoullar : 3 n .l, 4, 5, 5 n.l kvmeddn Ysuf b. el-Hasan
Karamanolu : 89 Hseyn (kd-r Badd) : 51
Karamanolu brahim Bey : 20 Ki7.il Ahmedii t 3 al
Karesi : 397 Koca Cafer* Paa : 273
X II. Kari ; 356 Koca Dvd Paa : 37
Kars : 300, 311 n.2, 364 Koca Hseyn : 204
Kastamonu : 29, 71, 87 n.2, 89, Koca Kenn Paa : 231
113, 123, 335 Koi b. H a ll: 58
Byk Katerina (II. Katerina) : Kornom : 256
357, 360 Konya : 3 n .l, 5 n .l, 17 n.5, 20,
Katerina : 364 47, 104 n.2, 127, 149, 262, 386,
Ktib Al b. Sinn : 119 422
Kavala : 272 n.3 Konya Ere&lisi : 92
el-Konev : 20
Kprl ailesi : 241
Kprl Ahmed Paa : 261
Kprl Fazl Ahmed Paa : 238,
240, 248. 335
Kprl Mehmed Paa : 231, 241,
241 n.2
Kprlzde Mehmed Fuad Bey :
3n.l, 5n.9, 49, 67, 76 n.1, 438
Kstendil : 118, 393 n.l
M. A. Kymen : 43
Kfitoboulos : 49
F. v. Kraelitz-Greifenhorst: 214,
440
J. H, Kramers : 3 n.1, 9 n.3, 197,
421 n.1
A. Krofft : 35 n.l, 63
K. Krumbacher : 32, 32 n.6, 45
Krupita (Kastori) : 161
P. Thaddaeo Krusinski : 355
Kk Hseyn Paa : 362 n.l
Kuds : 134, 167, 175, 262, 267, 382
Kumanova : 168
Kurueme : 342 n.2
Ktahya : 128, 295, 322, 377, 397
Kutluk, brahim : 155
Kutbeddn t 99, 102, 197
Kutbeddn Mehmet Yezd : 144
L (Sadrazam) Mahmd Paa-i Vel :
P. de Logarde : 214
J. J. W. Lagus : 184 n.l
Lala Mehmed Paa : 211
Lala Mustaf Paa : 141, 145, 147,
159
LareB.de (Konya civarnda) : 158
Larissa (Yeniehir) ; 150
Lzikiyye : 184 n.l
Olga de Lebedev (Glnr) : 277
Lefkoa : 427
Leipzig: 285
N. Lenglet : 220
Leunclavius : 48, 58
Hans-joh. Lwenklau : 82, 123 n.l
Limni : 365
A. V. D. Linde : 36
Vmcenzo Lio : 145 n.2
Lofa : 189, 408
L o n d r a 359
Dr. J, H. Lytved : 5 n.10
Lleburgaz : 49
X IV . Lui : 355
Sieur du Loir : 198
St. H. Longrigg : 275 n.5, 276 n.6
M
Macar : 3L 69, 87
Macaristan : 75, 87, 133, 149, 211,
243, 267 n .l, 274, 286 n.6, 301
305, 306, 336 n .l, 426
Madrid : 358, 364
Samuel Henr. Magner : 24, 25
Magosa : 402
I. Mahmd: 178, 291, 294, 298,
299, 307, 313, 320, 323, 361
II. Mahmd : 265 n.1, 371, 376,
381 n.4, 383, 385, 394, 421
Mahmd el-Kgr : 437
Mahmd Paa : 445
27, 37
Zl Mahmd Paa : 187, 344
Makrz ; 111, 208 n.2
Maksd Paa : 198
Malatya : 294
Malik el-eref Knsh ei-Gr:
66 n.1
Malkara : 188
Malkooh (Malkovi) : 85
Malta : 235
Maltepe : 221 A. F. Mehren : 206 n .l, 208
Manastr : 189, 190, 393, 441 Mekke : 39, 80, 98, 99, 104, 133,
Mann ; 318 134,165, 170, 171 n.1, 179, 199,
Manisa : 35 n .l, 80, 106, 137, 155, 205, 210, 225, 243, 256, 258,
281 n. 1, 301, 312 260, n .l, 271, 281, 283, 294, 298
Maaf ; 177 305,327,329,332, 372, 375,389
Mara : 125, 295 n .l, 398, 399, 409 397,433
Mara Emirleri : 3 n.l Melek Ahmed Paa : 242
E, Marcks : 83 Melik el-Nsir Muhammed : 66
Mardin : 51, 52, 437 Mengli Giray Han : 301, 308
Mardin Miilk-i Artikiyye : 92 n.l II. Mengli Giray Han : 308
D. S. Margoliouth : 54 Mentee Beyleri : 3 n.l
Ferdinand Marsigli : 252 n.l Franz von Mesgnien : Meninski : 353
R. E. Martin : 184 G. Mercator : 219
L. Yiven de St. Martin : 220 Merc Dbik : 316 n.l
Mavlavi Abdul Mnktadir : 54 Merzifon : 115, 165 n.2, 300, 383
Mavza : 166 Mesh Paa : 182
Mazarin : 55 Mevln Celleddn Rm : 227
Meddah.: 43 Jacob Meyer : 24
Medine : 134, 171, n.I, 205, 243,
J. Elisii (Martin Meyer) : 249 n.l
258, 260, n .l, 271, 304, 320,
Casimir Barbier de Meynard : 406
362, 387, 397, 404
Mezk : 239 n.3
I. Mehmed : 22, 53 Kapudan Mezemorta Hseyn Paa.;
II. Mehmed (Fatih) : 20, 25, 28, 432
29. 30 n.2, 31 n.4, 32, 40, 45, Michaud : 252 n .l, 321 n.l
49, 50, 53, 91, 211, 234, 265 n.l, Midhat Paa : 429
329 n.3, 402, 445 Midilli: 36, 53, 171, 365
IH . Mehmed : 122, 138, 143, 149 Mimr Sinn : 151
n.l, 150, 185, 206 n .l, 265 n.l, Mr AK r Nev : 49, 76
305 n .l, 311 Mrhvnd : 91 n X 236, 252, 317
IV, Mehmed: 145 n .l, 203, 217, Mirza Cihanah : 20
223, 229, 230, 231, 232, 239, Mrz Kazenbey : 308
248, 250, 251, 252, 258, 259,
Msr : 40, 52, 57, 62, 63, 65, 69,
261, 272, 279, 284, 293, 440
97, 103, 111, 115, 119, 123,
Mehmed Arifi Paa : 3 n .l 135, 141, 147, 157, 163, 170,
Mehmed Avbi Akta : 448 176, 177, 182, 194, 198, 207,
Mehmed Paa : 28, 156, 187 229, 243, 246, 250, 266, 267,
Mehmed Cevdet : 49 n .l, 268, 275, 295, 351, 362,
Mehmed Fu d : 409 366, 370, 400, 403, 420, 425,
Memi Mehmed Paa : 362 427, 436
James Mitchell: 222
Moha : 86, 89
Raimund Graf von Montecuccoli :
368
Mora : 115, 269, 272 n.2, 341 n .l,
359 n.4, 360, 393, 400
J. H. Mordtmann: 3 n .l, 13, 41, 42,
44, 48, 49, 64, 68 n.1, 69, 74
n.2, 82, 90, 116, 128, 146, 178
n.1, 216, 226, 234, n.2, 235,
236, 240 n.3, 246, 252 n.l,
253, 263 n.2s 270, 276, n.6,
341 n.1
W. H. Morley : 33 n.9, 55
Mostar (Bosna) 133, 190
Motn : 56
Mbarek Glib Bey : 414
Anton Muclinski : 85 n.3
Mudanya : 225
Hz. Muhammed : 196, 393
Muhlis Baba : 39
Gazi Ahmed Muhtar Paa: 411
n.3, 436
Mkrimn Halil (Yman) : 3 n .l,
6, 28, 119
K. A. v. Miiller : 83
I. Murad : 4, 53, 188 n.2
II. Murad : 16, 20, 26, 39, 42, 49,
53, 123, 188 n.2, 275 n.3
III. Murad : 64, 84, 99, 109, 117,
118, 119, 121, 122, 125, 128,
130 n.1, 133, 134, 137, 147,
149,150, 162 n .l, 179, 182,184,
185, 189, 203, 203 n.1, 206,
235, 281 n.1
IY. Murad : 170, 173, 178, 179,
180,185,187,188,189,190,192
194, 197* 200, 201, 202, 203,
204, 213, 215, 224, 225, 227,
229, 232, 242, 284, 292, 346 n.2
Murd Paa : 156
Murd Re is : 329
Musannfek : 18
L Mustafa : 163, 173, 175, 176,
177, 188, 192
II. Mustafa : 255, 257, 264, 279,
293, 299,312 n .l, 327
III. Mustafa : 318, 333, 343, 349
IV. Mustafa : 173, 368, 379 n.2
Mustaf ir (eyhlislm) : 351
Mustafa Paa : 178 n.1, 187, 323
Musul : 52, 219, 316 n.l
N -
Ndir a h : 302, 311, 316, 316 n.1,
322
Nahravla (Gcert) : 99
Nakk Haydar : 72
Napolyon : 370, 377, 410
Nash Paa : 232
Andrea Navagero Muratori : 28
J. B. Navoni : 130 n .l
Nehcivn : 161
Nevpeyd : 323
Carsten Niebuhr : 275 n,4
Nide : 17 n.5, 60 n.2
m i : 200, 246
Nimeti Efendi : 269
Ni : 272, 307, 418
Ninc Mehmed Paa : 150
N i z m 49
Novili mer : 302
Th. Nideke : 43, 85
Nh Efendi ; 327
M. Norbeg : 220, 270, 447, 449, 451
Oakov (Karakerman.) : 243
Ofen : 110 n.3
Ouz Haa : 8
Ola (Macaristan) : 257
Sultan Orhan : 11 53
Orhan aik Gkyay : 3 n .l, 9 n.3
. Ortelivs : 219
Ortokbd : 58
Oru (uuali) : 88 n.l
Osman.: 28, 53, 107, 115
Osman Hamd Bey ; 418 n.l
Osmn Paa : 184
Topa! Osmn Paa : 4Q Ramazanoullen : 3 n.l
Ottenfels - Gschwind : 220
Osman L : 165, 167, 172, 173, 173
n .l, 174, 178, 186, 201, 205,
286, n.4, 323, 341n.l
Oxford : 26
J. J. Reiske : 217
mer Paa ; 275, 302 n .l
mer Yesr : 51
zdemir Osmn Paa : 130,131 n.2,
159, 441
P Riede : 55
Panova : 255
Paris : 95, 108, 355, 360, 370, 377,
405, 433
Patria Konstantinopolis : 32
Patras : 268
P azar: 333
W. Pertsch : 9 n.2, 32 n.7, 4 7, 55,
66, 67, 115 275 n.3, 8 i n.l
M. Pelaez : 87 n .l
Petersburg : 275 n.3, 357, 358, 360,
425
Christoph Esajas P ezel: 239
Piyle Paa : 73, 74, 88 n.2
Joanne Podesta : 239
Polonya ; 244, 248, 356, 358, 377
Pottendorf: 256
Pozsega : 141
Pravite : 334
Fritiae : 61
Prizren : 38, 77
Prusya : 377, 357
Q
A. Querry : 275 n.3
M
Rbi e (Ak Paazadenin kz) : 39
Raguza (Dubrovnik) : 243
Rakoi : 243
Rm Mehmed Paa : 279
R am m l: 63
Leopold v. B.anke : 241 n.2
J. L. Rasmussen : 158
Rchard Rawlinson: 26
Oskar Rescher : 447
Resmo (Girid) : 337
Rededdn : 8
Rediiddn Muhammed Y attt: 16
Rdvn Paa : 103 n .l
Rieu : 50, 55, 58 n .l, 59, 60 n .l, 65,
* 66, 193 n .l, 200 n .l, 201, 247,
275 n.3, 276 n J
Rifat Bey : 441
BiTat Osmn : 235, 236, 332, 333
n.l
Roboly : 240
Rodos : 84, 86, 89* 112, 328, 359,
402, 426
Roma : 252, 255, 401, 402
Romanya : 323 n.2
G. Rosen : 74, 228
V. v. Rosen : 33, 74, 228
Y. v. Rosenzweg - Schwannau : 219
Ruha : 316 n .l
Rum Seluklular: 4 4n.4, 8, 20
Sieur la Rocque : 26, 222
Rumenzov 370
Rumeli: 250
Rusya : 243, 244, 335, 341, n .l,
349,356, 357, 358, 363, 370, 425
Rus : 319, 325,.357
R usuk: 168, 189, 423
(eyh Dede mer) R u en!: 34
A. Rutgers : 128
Rstem Paa : 91
Jan Rypka : 329 n.3, 336 n.l
S
E. Sachau : 66, n.2
S. de Sacy : 208, 218
Sadettin Bulu : 45
Sad elebi, Tacbegzde : 56
Safranbolu : 439
Safvet Nesbe Hanm : 371
Sahn : 51
Sad Mehmed Paa : 324
Sakarya : 39
Sakz : 225, 305, 377, 383, 402
Salih Paa : 191
Samhi : 171
Sm Ahmed Efendi : 286
Sm Paazde Necb Paa : 41
Samsun : 104
San : 407
Saraybosna: 161, 190, 204, 282,
303, 312, 322
Saray Ktphanesi : 5 n.8
San Saltuk Dede : 179 n.1, 184 n.1
San Yakb b. Atullh el-Karam- Silivri K a p : 151
n : 17 n.5
F. Sarre : 184
Saruhanoullan : 3 n.l
Satsrc Mehmed Paa : 192
Sefer h : 203
Louis-Phillippe comte de S^gur:
368
Ch. Schefer : 8n.l, 20, 45, 60, 234
n.2, 235, 252 n.1
Selheddn E yyu b : 402
Hans Schildberger : 395 n.1
Christiau Schwegler : 239
Selheddn : 235
Seinik: 72, 150, 164, 171, 186,
243,258,305,369, 387,393,441
Seluk : 89
Selim ve Bayezid : 15 n.1
I. Selim : 44. 47, 52, 56, 58, 60,
61, 62, 63, 64, 65, 68, 69, 89,
97, 107, 109, 114, 134- n .l,
137, 138, 147 n.2, 183, 195, n.1,
198, 200, 207, 234, 265 n.1, 267,
268, 402.
II. Selim : 61 n.2, 73, 103, 107, 109
n.2, 126, 127, 147, 150, 182,
189, 235, 300, 398
H L Selim : 342, 351, 359, 362, 363,
364, 368, 374, 379, 379 n.2,
385 n.2
Selm Giry : 259, 308 n .l, 336 n.1
Semerkand : 22, 62
Semendire : 106 n.l
Semendriye : 118, 248
Sensiler : 431
Serez : 35, 168, 234, 246
C. F. Seybold : 90
Seyyid Mehmed Paa : 348
Seyyid Sinn : 120
Silistre : 189, 336, 336 n.2
Silivri : 93
Simv : 393
Sinn Paa : 73, 99, 101, 102, 145,
147, 183, 211, 447
Sinn avu : 86
Sinn b. Abrulmennn : 151
Sinop : 55
Sincar : 131
Srp :39
Srbistan : 29
Sivas : 4, 5, 12, 15, 84, 117, 243,
268, 301
Sivasl ems : 118 n.2
Sivrihisar : 80, 167 n.2, 171
Siyvu Paa : 151, 182
Sofya : 69, 243
Soan Yemez Mahmd Paa : 324
Sokullu Mehmed Paa : 105, 109,
110, 117, 118, 145, 146
Yasiliy D. Smimov : 33, 34, 41, 44,
144, 204, 224, 245, 254, 270,
297, 335
Stockholm : 356
D. Strmer : 220
Suriye : 57, 61, 89, 141, 243, 30,
400,
Surre-i Humyun Emni : 104
Surr Haan Paa : 172 n.4 Franz Taeschner : 146, 153, 217,
Sleyman (Kanuni Sultan) : 49,
59, 61, 62, 73, 75, 77, 93, 109,
112, 115, 117, 118, 131, 133,
244, 285 n.3
I. Sleyman : 72
II. Sleyman : 247, 256, 293
Sleymniye : 61 n.2
Sleyman ah : 313
Sleymn Paa : 100, 231, 341 n.1
Sleymn Feyzi Paa : 347
Kari Sssheim : 12, 143, 410, 429
Stlice : 328
Syt: 111, 112
- -
b bbs II. : 200 n.l
ah Ruh Mirza : 320
b smi l : 51, 52, 56, 98
bnmeci : 29
am (Salihiye) : 62
am : 17 n.5, 22, 60, 111, 117,
132, 132 n .l, 152, 157, 164,
171, 178, 238, 243, 248, 262,
298, 299, 310, 318, 389, 415
mil ve K m il: 209
arl IX . : 119
ehbz Giry : 372
ehsvr Mehmed Paa : 230
ehzde Cem : 34, 35, 434
ehzde Mahmd : 255
ehzde Mustafa (IY . Mehmedin
olu) : 239
irz:: 51, 108 n.4, 109
irvan : 98
tipli Hseyn : 96 n.2
T
Taber : 19, 74, 110
Ebl-Mehsin Cemleddin : Ysuf
b. Tagriberd ; 22 n.1, 23, 69,
335
219, 325 n.4
Thir Paa : 441
Tahran : 391, 428
Taif : 429 n.1
Talleyrand : 370
J. H. Garcin de Tassy : 160
Tavuku Mustafa Efendi : 337
Tebriz : 13, 89, 184, 193, 243, 260
n.1, 395
Teke-eli : 3 n.1
Tekeoullar: 3 n.1
Tekirda : 309 n.2, 311, 361, 401
Temevar : 136, 212,~273, 305
J. P. Tercier : 65, 84
Tevif el-mlk : 3, 4, 6
Tezkireci H a ll: 286
J. Thury : 29, 44, 91, 204
TrhaJa : 67 n.1, 93, 168, 189
Traova : 189
Timur : 16, 22, 23, 193, 274 n.2
Tire : 161, 168, 375, 384
Tiryki Haan Paa : 172, 393, 450
G. Toderini : 217, 222
T ok a t: 4, 210* 212* 312 333, 34$ - -
n.2 skb : 60, 68, 94, 95, 104 n.2,
Tolstoy : 370 168, 189, 441
Topal Osman Paa i 316 n.1 skdar: 84, 91, 117, 164, 165,
Tophane : 274 167 n.1, 193, 227, 256, 257,
T o p k a p : 227 261, 262, 281, 286, 287, 307,
Tornberg : 55, 59, 65 308, 309, 318, 328, 338 n.3,
Tosya : 113 334 n.1, 349, 363, 369, 373, 385,
Trablus : 22 n.1 106 389, 395, 399, 432
Trablusgarb : 73
Trablus am : 298 Y
Trabzon : 29, 59, 152, 152 n .l, 242 Pierre Vattier : 25
348 eyh Ebul-Vef : 39, 39 n.6
eyh Mebmed Vef (vef) : 129,
Tripolitza : 400
130 n.1, 156
R . T sch u d i: 90
V eh b; 297, 297 n.1
Tul-Kerem (Nablus yaknlarnda):
Vel Beyzde Al : 263 n.1
175
V . Veliaminov-Zernov : 246 n .l
Tmanby : 58, 194 Veys : 275, 313
Tuna : 379 Veys E fe n d i: 382
Tunus : 72, 100, 330, 331 n.1* 403 Vinezde Mehmet tzzet : 218
Turgut Re is : 422 n.1 Vuslet : 248, 336 n.1
Tr Sa: 29 A. Vambery : 245
Van : 243, 307, 354, 364
Ulah : 164, 185 Venedik : 13, 36, 53, 145, n.2, 327,
Umur Bey : 446 330, 331, 341 n.1, 352
Umur Paa : 263 n.2 T d in 418
F. R . U n a t: 43 V iyana: 40, 85, 107, 184, n .l,
Uppsala : 40 198, 241, 243, 244s 256, 272,
U rfa: 52, 261* 262, 263, 335 273, 275 n.3, 278, 290, 290 n.1
j . Uri : 26 337, 353, 354,-357, 359
Urmiya : 181, 243 Vize : 112, 372
Uak : 283, 283 n.1 C. Vollers : 208 n.2
D. Vatter : 25
UyVar : 238 n.2, 243
Uzie (Bosna) : 386 W
Uzie (Srbistan) : 248 G. W e il : 66
Uzun : 36 W o o d t : 267 n .l
Uzunkpr : 237 M. Wckerhauser : 36, 275 n.3
Uzun Haan : 27, 51 P. W ittek': 3, 10, 11, 17, 42, 44, 47
. H. Uzunarl : 3n.l W . Livingston W r ig h t: 272
F. Wstenfeld : 66 n.1, 99,100,190 Y em en: 100, 101, 102, 103 n.1,
n.3, 193, 199 127, 128, 129, 149, 167, 193,
A. "VFedjenski : 245 407, 433, 437
O. M. V. Schlechta-Wssehrd : 36 Yusuf Keml Beg Hatta : 429 n.1
Ynsuf Ziya Paa : 280, 342, 362,
394
Yakb Bey : 51
Yank : 185
Yanya : 409, 437
Zagra : 332
Yenice : 77
Zenbilli Al : eyhlislm : 48, 81
Yenipazar : 190
Z ig et: 119
Yeniehir : 165, 225, 320, 401
Zigetvr : 145, 145 n.2, 196
Yeniehir (Larissa) : 93 n.1, 332
Zile : 344
Yenie.hir (Teselya) : 288 n.1
Yerky : 323 n.2 Zitov : 358
Ziyeddin Ysuf Paa : 280
Yeilce t 115
Yozgad : 388 Zulfikr Paa : 256, 278, 354
Yunan : 39, 254, 377, 393, 400, 401, Zulkadirriye : 3 n.l
434' Zyl : 365