CRNOGORSKI KOMITET MEUNARODNOG VIJEA

ZA VELIKE ELEKTRINE MREE - CIGRE

Natalija Radonji Spec.Sci.EE Velimirka Perii Spec.Sci.EE

1
P0F

Sistem-mne d.o.o., Podgorica Sistem-mne d.o.o.,

natalija.radonjic@sistem-mne.com
32TU U32T Podgorica velimirka.perisic@sistem-mne.com
32TU

Prof. dr Uro Karadi dipl.ma.ing. doc.dr Radoje Vujadinovi dipl.ma.ing

Mainski fakultet, Podgorica Mainski fakultet, Podgorica
uros.karadzic@ac.me
32TU U32T radojev@ac.me
32TU U32T

ANALIZA ISPLATIVOSTI ULAGANJA U OBNOVLJIVE IZVORE ENERGIJE

KRATAK SADRAJ

Upotreba obnovljivih izvora energije (OIE) je jedna od kljunih komponenti odrivog razvoja
koja omoguava racionalne ekonomske, ekoloke i socijalne efektre. Razvijene zemlje su shvatile
znaaj smanjenja emisije od sagorijevanja energenata tokom procesa stvaranja energije i
neophodnost traenja alternativnih izvora energije. Obnovljivi izvori energije dominirali su u
proizvodnji struje u Evropi u odnosu na ugalj i nuklearnu energiju po prvi put u 2013. godini sa 28%
uea. Crna Gora, takoe, ima svoj tempo poveavanja zelene energije u ukupnoj proizvodnji.
U ovom radu je predstavljena uporedna analiza isplativosti ulaganja u male hidroelektrane
(mHE), vjetroelektrane (VE) i solarne elektrane (SE) zasnovana na konkretnim primjerima (mHE
''Bistrica'', instalisane snage 3.6 MW; VE ''Moura'', instalisane snage 46 MW i SE ''Hilton'', instalisane
snage 165.62 kW). Cilj rada je da pokae u koji izvor obnovljive energije je najperspektivnije ulagati s
aspekta investicije i povraaja sredstava, a pritom dati najbolji doprinos smanjenju zagaenja ivotne
sredine i ostaviti istiju budunost za nau djecu i nas.

Kljune rijei: Obnovljivi izvori energije Male hidroelektrane Vjetroelektrane Solarne elektrane

THE ANALYSIS OF INVESTMENTS IN RENEWABLE ENERGY

ABSTRACT

Using renewable energy sources (RES) is one of the crucial components of the sustainable
development giving rational economic, ecological and social effects. Developed countries notice the
necessity of emissions reduction from combustion of energy fuels processes and the necessity of
seeking alternative energy resources. Renewable energy sources have been dominated by the
production of electricity in Europe in relation to coal and nuclear power for the first time in 2013. with
28% stake. Montenegro also has its own pace of increase "green" energy in total production.
In this work will be done comparative analysis of investments in small hydropower plants
(SHPP), wind farms (WF) and photovoltaic power plants (PVPP) based on concrete examples (SHPP
Bistrica, installed power 3.6 MW, WF Moura, installed power 46 MW and PVPP Semir,
installed power 8.97 kW). The aim is to show the source of renewable energy is the most promising to
invest in terms of investment and refund, and in doing so give the best contribution to reducing
environmental pollution and a cleaner future for our children and us.

Key words: Renewable energy - Small hydropower plant - Wind farms - Photovoltaic power plants

Adresa: Mijokusovii bb, 81410 Danilovgrad

1

1
1. UVOD

Svjetska ekonomska kriza se zahuktala i talasi recesije sve vie i vie pogaaju i nau
dravu. Usled toga dolo je i do poskupljenja (velikog) cijene energenata (a sve pokazuje da se rast
cijena nee zaustaviti). Tako da je tednja na svim poljima neminovna. Jasno je, takoe, da u ovom
trenutku i sa ovim ekonomskim ulaganjima, kao i trenutnim nivoom tehnolokog razvoja, da OIE ne
mogu zamijeniti konvencionalne izvore energije. Ali mogu znatno smanjiti njihovu potronju i
korienje, naroito u privatnom sektoru. Naravno da bi sve to bilo ekonomski isplativo, drava mora
donijeti itav set zakona u oblasti energetike, ekonomije, kreditiranja i preuzeti ulogu predvodnika. Na
svaki nain se mora omoguiti pojedincu da uloi sredstva i koristi svaki mogui vid OIE a samim tim i
da doprinese ukupnoj tednji.
Prije ulaska u bilo koju investiciju, potrebno je izvriti ekonomsku analizu investicije, odnosno
utvrditi njenu ekonomsku isplativost. Do sada se nije mnogo (u literaturi) osvrtalo na ovaj segment jer
je bilo mnogo vanije sa tehniko-tehnoloke strane objasniti isplativost korienja OIE irim
drutvenim slojevima i potencijalnim investitorima. Sada je ve svima jasno da se vie ne postavlja
pitanje: da li treba ulagati i koristiti obnovljive izvore energije, ve je sada pitanje koliko je ekonomski
isplativo ulagati i koji je vremenski rok povraaja uloenih sredstava. Zbog toga je nastala potreba za
pisanjem jednog ovakvog rada. Moramo da shvatimo, to prije, da smo mi mala zemlja, sa niskim
ivotnim standardom, ali sa izvarednim potencijalom za korienje obnovljivih izvora energije. Trebalo
bi da iz korijena promijenimo navike i ponaanje, da ponemo da tedimo energiju i domainski se
odnosimo prema njoj.

2. VJETROELEKTRANA ''MOURA''

Lokacija vjetroelektrane sa pristupnim saobraajnicama nalazi se sjeverno od Ulcinja, na

priobalnom dijelu vrha Moure, udaljena neto vie od 5 km vazdunom linijom sjeverno od Ulcinja,
na oko 17 km juno od najblie take Skadarskog jezera, na oko 16 km vazdunom linijom od Bara i
na oko 17 km sjeverozapadno od Ade Bojane. Samo brdo Moura prua se pravcem jugoistok
sjeverozapad u duini od oko 8,5 km, a visina na kojoj se planira postavljanje vjetrogeneratora ide do
622 m nadmorske visine. Predmetna lokacija teritorijalno pripada optinama Bar i Ulcinj, odnosno
lokalitetima Kolomza, Krute Ulcinjske, Sal, Pistula, Krue, Velja Gorana i Mala Gorana [1].
U okviru kompleksa vjetroelektrane planirana je izgradnja 23 vjetrogeneratora instalisane
snage po 2 MW, to daje ukupnu instalisanu snagu vjetroelektrane 46 MW.
Predmetno podruje je neizgraeno, obraslo samoniklom vegetacijom. Podruje nije
pokriveno saobraajnom i elektroenergetskom infrastrukturom, kao ni instalacijama vodovoda i
kanalizacije. U blizini lokaliteta je pozicionirana zajednika sanitarna deponija za optine Bar i Ulcinj.

Slika 1. 3D model vjetroelektrane ''Moura''

2.1. Funkcija objekta i znaaj u sistemu ili mrei

Osnovna funkcija objekta VE "Moura" je iskorienje potencijala vjetra na predmetnom

lokalitetu, sa ciljem proizvodnje elektrine energije. Sastavne objekte VE "Moura", osim

2
vjetrogeneratora ine i pristupni put i put izmeu vjetrogeneratora, kontrolna zgrada, trafostanica
30/110 KV, kao i dalekovod za prikljuenje vjetroelektrane na prenosnu mreu 110 KV.
Izgradnja vjetroelektrane na Mouri ima veliki znaaj, naroito kada se ima u vidu da je
pozicionirana u junom dijelu Crne Gore, relativno udaljeno od glavnih izvora energije. Takoe, s
obzirom da se elektrina energija dobija iz vjetra kao obnovljivog izvora energije, ovaj energetski
objekat ima veliki znaaj kada je u pitanju stabilnost napajanja potroaa. Izgradnjom VE "Moura" se
poveava pouzdanost rada elektrosistema, jer se jedan dio vrne potronje gradova Bara i Ulcinja
moe svakako pokriti proizvedenom energijom iz ovog energetskog objekta.
Iskoriavanjem energije vjetra u Crnoj Gori bi se u dobroj mjeri popravio elektroenergetski
bilans i smanjila uvozna zavisnost, uz ostale energetske projekte. I lanice Evropske unije moraju da
rade na poveanju udjela zelene energije u ukupnom bilansu, a direktiva Evropske komisije
postavila je cilj da do 2020. godine 20 odsto ukupne energije koja se koristi u EU bude proizvedeno iz
obnovljivih izvora.

2.2. Pregled potrebnih ulaganja

Radi detaljnije procjene opravdanosti izgradnje navedenog energetskog objekta neophodno

je procijeniti oekivane trokove izgradnje VE ''Moura''. U literaturi se nalaze razliite klasifikacije
trokova koji nastaju pri gradnji vjetrolektrane, tako da se obraiva odluio da posebno posmatra
odreene konstruktivne cjeline kao to je prikazano u narednoj tabeli. Osim investicije u opremu,
materijale i radove neophodno je u procjenu uzeti ukupne trokove i podatke o trokovima pribavljanja
podloga za projektovanje, projektovanja i trokova nadzora, kao i nadoknadu trokova kompaniji
Fersa energias renovables, mS.A iz Barselone-panija, koja je zapoela navedeni projekat i za isti
dobila graevinsku dozvolu, a to je sadanji investitor ''Moura Wind Park'' d.o.o. Podgorica otkupio
[1].

Tabela I. Investiciona ulaganja za potrebe izgradnje VE ''Moura''

Opis Iznos (): Opis Iznos ():
Saobraajna infrastruktura 8,551,128.78 Trafostanica i dalekovod 2.399.706,01
Vjetrogeneratori 55.506.232,93 Podloge, projektovanje i nadzor 1.200.000,00
Isplata Fersa energias
Kontrolna zgrada 404.251,58 19.036.380.70
renovables, S.A
Ukupno: 87.124.700,00

to se tie podjele ukupnih ulaganja na domau i deviznu komponentu, odnosno odgovora na

pitanje koliki dio od ukupnih ulaganja se mora uvesti, vai sledee: graevinski radovi se mogu obaviti
iz domaih resursa, dok se oprema mora uvesti u potpunosti.
Investitor je u obavezi za vrijeme koncesionog perioda plaa nadoknadu za korienje
zemljita koja iznosi 186.057,60 (). Radi boljeg vizuelnog pregleda na sledeoj slici je data struktura
investicije za VE ''Moura''.

Slika 2. Struktura investicije VE ''Moura'' data procentualno

3
3. MALA HIDROELEKTRANA ''BISTRICA''

Hidroenergetski objekat mHE Bistrica je planiran kao protona hidroelektrana sa bonim

vodozahvatom i talonicom, cjevovodom pod pritiskom, te mainskom zgradom u kojoj se nalazi
odgovarajua hidromainska i elektro oprema i odvodnim kanalom kojim se voda poslije prolaska kroz
radno kolo turbina vraa nazad u korito rijeke. Prema tome mala hidroelektrana mHE Bistrica se
sastoji od sledeih objekata:
vodozahvata na rijeci Bistrici (Majstorovina) na koti 702 mnm,
cjevovoda pod pritiskom pribline duine 3723 m, prenika DN1600 od vodozahvata do
mainske zgrade,
mainske zgrade na koti 600 mnm u kojoj su planirane dvije turbine tipa Francis, tako da
bruto pad iznosi 104 m.
Na osnovu raspoloivih projektantskih podloga i propisne udaljenosti od sanitarne zone
zatite izvorita vodosnabdijevanja optine Bijelo Polje, usvojeni su poloaji mainske zgrade,
vodozahvata i trase cjevovoda. Ekoloki prihvatljiv protok u koritu rijeke Bistrice je za vrijeme izrade
projektne dokumentacije je bio 10% od srednjeg viegodinjeg protoka dobijenog hidrolokim
3
analizama i iznosi Q sr,vg =2,62 m /s. [2]

Tabela II. Osnovne tehnike karakteristike mHE Bistrica

Kota gornje vode K z 705,00 mnm Prenik cjevovoda D 1600 mm
Kota donje vode K s 602,00 mnm Duina cjevovoda L 3.732,72 m
Instalisana snaga
Bruto pad H b 103,00 m 1.728,81 kW
agregata Francis 1 P i1
Srednji protok na profilu 3 Instalisana snaga
2,62 m /s 1.728,81 kW
vodozahvata Q sr,vg agregata Francis 2 P i2
Instalisani protok za 2 Francis 3 Ukupna instalisana snaga
4,20 m /s 3.457,62 kW
turbine Q i oba agregata P
Stepen instalisanosti i 1,717 Ocjena srednje godinje
11.715,00 GWh
Neto pad za instalisani protok Hn 95,50 m proizvodnje agregata E god

Slika 3. Vodozahvat mHE ''Bistrica'', u toku izgradnje

Slika 4. Postavljanje cjevovoda (lijevo) i izgradnja mainske zgrade (desno)

4
3.1. Funkcija i znaaj objekta u sistemu ili mrei

Osnovna funkcija objekta mHE ''Bistrica'' je iskorienje hidropotencijala rijeke Bistrica-

Majstorovina, odnosno proizvodnja elektrine energije iz vode kao obnovljivog izvora energije. Ovaj
vid proizvodnje elektrine energije na globalnom nivou se jako puno cijeni zbog zanemarljivo malog
tetnog uticaja na ivotnu sredinu. Ovim se doprinosi ispunjavanju meunarodnih obaveza kada su u
pitanju obnovljivi izvori energije, te ispunjavaju obaveze koje predvia zakonska legislativa i strateki
dokumenti u oblasti energetike.
Izgradnjom lokalnih malih hidroelektrana se poveava pouzdanost rada elektro sistema, jer se
jedan dio potronje optine Bijelo Polje moe svakako pokriti proizvedenom energijom iz mHE
''Bistrica''. Generalno male hidroelektrane se grade u ruralnim djelovima zemlje u podrujima sa
neizgraenom ili dotrajalom distributivnom mreom, tako da u toku graenja novog energetskog
objekta gotovo obavezno ide ili modernizacija postojee ili izgradnja nove distributivne mree. Ovo
kao rezultat daje sigurnije i pouzdanije napajanje elektrinom energijom stanovnitva na tom
podruju, doprinosei podizanju kvaliteta ivota lokalne zajednice.

3.2. Pregled potrebnih ulaganja

Ukupnu investiciju ine investiciona ulaganja u graevinske objekte i opremu, kao i ostali
trokovi investicije (istrani radovi, trokovi projektovanja opreme i graevinskih objekata, trokovi
strunog nadzora i trokovi upravljanja projektom) za mHE Bistrica. to se tie podjele ukupnih
ulaganja na domau i deviznu komponentu, odnosno odgovora na pitanje koliki dio od ukupnih
ulaganja se mora uvesti, vai sledee: graevinski radovi se mogu obaviti iz domaih resursa, dok se
cjevovod, elektromainska i hidromehanika oprema moraju uvesti u potpunosti [2].

Tabela III. Investiciona ulaganja za potrebe izgradnje mHE ''Bistrica''

Opis Iznos ()
Graevinski materijal i radovi (cjevovod sa polaganjem i izlivanjem anker
3.100.000,00
blokova, vodozahvat i mainska zgrada, pristupni putevi i ureenje terena)
Hidromainska i elektro oprema 1.750.000,00
Podloge i projektovanje 350.000,00
Otkup i zakup zemljita 350.000,00
Upravljanje i nadzor nad projektom 380.000,00
Izgradnja dalekovoda 320.000,00
Neplanirani trokovi (10%) 625.000,00
Ukupno: 6.875.000,00

Iz prethodne tabele se moe sagledati struktura ukupnih investicionih ulaganja u izvoenje

male hidroelektrane na vodotoku Bistrica, pritoka Ljubovie. Radi boljeg vizuelnog pregleda na
sljedeoj slici je data struktura investicije prikazana procentualno za mHE ''Bistrica''.

Slika 5. Rekapitulacija investicije u izgradnju mHE Bistrica

5
4. SOLARNA ELEKTRANA ''HILTON''

Primjena solarne energije za konverziju u elektrinu putem fotonaponskih elektrana

predstavlja najsavremenuju tehnologiju korienja obnovljivih izvora energije za dijeliminu
substituciju fosilnih goriva i smanjenje emisije tetnih gasova u atmosferu. Kao takve fotonaponske
elektrane predstavljaju adekvatno reenje koje ima punu podrku kako u zakonima i prateim aktima
Drave Crne Gore tako i u direktivama Evropske Unije. Energija suneve radijacije dovoljna je da
proizvede prosijeno 1700 kWh elektrine energije godinje na svakom kvadratnom metru tla Zemlje,
a to je radijacija vea na nekoj lokaciji vea je i generisana energija. Srednja ozraenost u Evropi
iznosi oko 1000 kWh po kvadratnom metru. Intenzitet suneve radijacije u Crnoj Gori je meu
najveima u Evropi i za Podgoricu iznosi 1602 kWh/god. Prosjean broj sunanih sati u Podgorici
iznosi 2200 h/god. Moe se zakljuiti da postoje znaajne mogunosti za iskoriavanje ove energije
na podruju Crne Gore. Jedina bitnija razlika za odreivanje pogodne lokacije na teritoriji Crne Gore
je broj sunanih dana u godini.
Predvieno je da fotonaponska elektrana PV ''Hilton'' sadri 637 jedinica fotonaponskih
panela pojedinane nominalne snage 260 Wp. S toga ukupna predviena nominalna snaga
fotonaponskih panela iznosi 165,62 kW. Ova snaga se gleda po broju instaliranih PV panela. Stvarna
snaga koja se plasira u ED Sistem zavisi od same snage i stepena korisnosti invertera
DC/AC.Oekivana godinja proizvodnja elektrine enerije je 213,955 MWh. Postavljanje panela je
planirano na krovnom dijelu hotela Hilton. Kako krovna konstrukcija hotela Hilton ima 3 nezavisne
odvojene cjeline solarnu elektranu ''Hilton'' ine 3 grupe panela odnosno:
PV elektrana 1: 283 panela jedinine snage 260 Wp, 3 invertera;
PV elektrana 2: 156 panela jedinine snage 260 Wp, 2 invertera;
PV elektrana 3: 198 panela jedinine snage 260 Wp, 2 invertera.
Ukupan broj PV modula je odabran na nain da se maksimalno iskoristi raspoloiva povrina
na krovu a da se ne pree maksimalno dozvoljena snaga odobrena od strane EPCG. Broj i snaga
invertera je odabrana na osnovu broja panela kao i ukupne ulazno/izlazne snage [3].

Slika 6. Izgled postavljenih panela na krov (lijevo) i raspored elektrane ''Hilton'' na krovu hotela Hilton

4.1. Funkcija i znaaj objekta u sistemu ili mrei

Vlada Crne Gore je kroz vie dokumenata i sporazuma sa institucijama EU preuzela obavezu
podizanja udjela obnovljivih izvora energije u ukupnom energetskom bilansu Crne Gore do 2020.
godine. U cilju ispunjavanja tih obaveza, razvijeni su i odgovarajui strateki dokumenti (Strategija
razvoja energetike Crne Gore do 2025. i Energetska politika Crne Gore do 2030. godine). Kao
prioritetni ciljevi definisani su:
- sigurnost snabdijevanja energijom,
- razvoj konkurentnog trita energije,
- odriv energetski razvoj.

6
 Prikljuenjem fotonaponskih sistema na mreu doprinosi se ispunjenju ovih ciljeva. U
sluajevima kvarova unutar distributivne mree, napajanje odreene grupe potroaa moe biti
prekinuto. Zahvaljujui fotonaponskim sistemima, sigurnost napajanja objekata na kojima je sistem
instalisan podie se na najvii mogui nivo. U sluaju veih sistema, proizvedena energija moe
pokriti pikove na dnevnom dijagramu optereenja. Na ovaj nain doprinosi se sigurnosti napajanja
potroaa elektrinom energijom. Pojava novih energetskih subjekata nezavisnih proizvoaa
energije doprinosi liberalizaciji i stvaranju nediskriminatornog, konkurentnog i otvorenog energetskog
trita na osnovu transparentnih uslova. Kad je rije o fotonaponskim elektranama u Crnoj Gori,
njihova najvea uloga jeste u doprinosu odrivom energetskom razvoju. Obezbjeenje odrivog
razvoja energetike temelji se na ubrzanom ali racionalnom korienju vlastitih energetskih resursa uz
uvaavanje principa zatite ivotne sredine, poveanje energetske efikasnosti (EE) i vee korienje
obnovljivih izvora energije (OIE).

4.2. Pregled potrebnih ulaganja

Ukupnu investiciju ine investiciona ulaganja u opremu, kao i ostali trokovi investicije
(trokovi projektovanja opreme i montae, trokovi strunog nadzora i trokovi upravljanja projektom)
za SE Hilton. to se tie podjele ukupnih ulaganja na domau i deviznu komponentu, odnosno
odgovora na pitanje koliki dio od ukupnih ulaganja se mora uvesti, vai sledee: svi radovi se mogu
obaviti iz domaih resursa.

Tabela IV. Investiciona ulaganja za potrebe izgradnje SE ''Hilton''

Opis: Iznos () Opis: Iznos ()
Oprema 1: pv moduli 65.000,00 Podloge i projektovanje
Upravljanje i nadzor nad 40.000,00
Oprema 2: inverteri 46.000,00
projektom
Podkonstrukcija za
20.000,00 Putanje u rad 5.000,00
montau opreme
Neplanirani trokovi (10%) 17.600,00
Ukupno: 193.600,00

Iz prethodne tabele se moe sagledati struktura ukupnih investicionih ulaganja u izvoenje

solarne elektrane na krovu hotela Hilton, u Podgorici. Radi boljeg vizuelnog pregleda na sljedeoj slici
je data struktura investicije prikazana procentualno za SE ''Hilton''
.

Slika 6. Rekapitulacija investicije u izgradnju SE ''Hilton''

7
5. PLANIRANI VIJEK TRAJANJA OBJEKTA I POVRAAJ SREDSTAVA

Podsticajne cijene, izraene su u c/kWh, za proizvedenu elektrinu energiju u postrojenjima

koja koriste obnovljive izvore energije izraunate primjenom Tarifnog sistema (Slubeni list CG",
br. 52/11, 28/14 i 79/15) podsticajnih cijena elektrine energije proizvedene u postrojenjima koja
koriste obnovljive izvore energije date su u sledeoj tabeli:

Tabela V. Podsticajne cijene za proizvedenu elektrinu energiju u postrojenjima koja koriste

obnovljive izvore energije
Vjetroelektane 9,60 [c/kWh]
Male hidroelektane
za proizvedenu elektrinu energiju do 3,0 GWh 10,44 [c/kWh]
za proizvedenu elektrinu energiju od 3,0 GWh do 15,0 GWh 7,44 [c/kWh]
za proizvedenu elektrinu energiju iznad 15,0 GWh 5,04 [c/kWh]
Solarne elektrane
na zgradama ili graevinskim konstrukcijama 12,00 [c/kWh]

Planirani vijek trajanja elektromainske opreme za jednu vjetroelektranu je oko 25 godina.

Period zakupa zemljita na lokaciji vjetroelektrane ''Moura'' je 20 godina, sa mogunou produenja
za maksimalno 10 godina. Za prvih 12 godina rada vjetroelektrane otkupna cijena elektrine energije
proizvedene u vjetroelektrani e biti zagarantovana i ne moe biti manja od 95,99 /MWh. Cijena
godinjeg zakupa dravnog zemljita za izgradnju vjetroelektrane na lokalitetu Moura je 0,37 /m2.
Kako su urbanistiko-tehniki uslovi izdati 2013. godine, a putanje elektrane u rad je planirano za
2017. godinu, to e period koncesije trajati 26 godina.
U nastavku je dat uporedni dijagram proizvodnih cijena za tri oblika finansiranja u poreenju
sa podsticajnom cijenom (za razliite odnose uea sopstvenog kapitala i kreditnih sredstava, u
odnosu na ukupnu investiciju koja iznosi 87.124.700,00).

Slika 7. Uporedni dijagram proizvodnih cijena za tri oblika finansiranja VE ''Moura''

Planirani vijek trajanja djelova mHE ''Bistrica'' je 50 godina za graevinske objekte, 20 godina
za elektromainsku opremu, 25 godina za hidromehaniku opremu. Kako Investitor planira da fazu
izrade tehnike dokumentacije i fazu izgradnje samih objekata koji ine mHE zavri za 2 godine od
datuma izdavanja urbanistiko-tehnikih uslova, to podrazumijeva period trajanja koncesije od 28
godina.
U nastavku su prikazane obaveze prema izvoru finansiranja projekta izgradnje mHE Bistrica
za razliite odnose uea sopstvenog kapitala (equity) i kreditnih sredstava (debt), u odnosu na
ukupnu investiciju koja iznosi 6.875.000,00 .

8
 Tabela VI. Obaveze prema izvoru finansiranja projekta izgradnje mHE Bistrica
Kreditna sredstva : sopstveni kapital Kreditna sredstva : sopstveni kapital
odnos 60:40 odnos 70:30
Kreditno zaduenje - 60% 4.125.000 Kreditno zaduenje - 70% 4.812.500
Sopstveni kapital - 40% 2.750.000 Sopstveni kapital - 30% 2.062.500
Kreditna sredstva : sopstveni kapital
odnos 80:20
Kreditno zaduenje - 80% 5.500.000
Sopstveni kapital - 20% 1.375.000

Solarne elektrane imaju 25 godina garantovane performanse rada. Nakon isteka 25 godina,
solarni paneli zadravaju 80% poetnih performansi. Investitor e izgradnju solarne elektrane ''Hilton''
realizovati kroz sledee faze:
I faza - faza izrade tehnike dokumentacije,
II faza - faza izgradnje objekata SE,
III faza - faza tehno-ekonomskog korienja sunevog potencijala za proizvodnju
elektrine energije, podrazumijeva period trajanja koncesije od 30 godina umanjen za
trajanje I i II faze.
Kako e investitor realizovati I i II fazu kroz 2 godine, to e period koncesije trajati 28 godina.

Tabela VII. Uporedna analiza investicije u OIE i rok otplate, ukljuujui kreditno finansiranje
Podsticajna Godinja Rok otplate, ukljuujui
OIE Snaga Investicija
cijena proizvodnja i kreditno finansiranje
VE ''Moura'' 46 MW 87.124.700,00 9,60 c/kW 114,9 GWh 10-11 godina
mHE ''Bistrica'' 3.6 MW 6.875.000,00 7,44c/kW 11,715 GWh 8-11 godina
2
SE ''Hilton'' 165.6 kW 193.600,00 12,00 c/kW 0,214 GWh 8 godina

6. UTICAJ NAVEDENIH IZVORA ENERGIJE NA IVOTNU SREDINU

Predmetna lokacija VE ''Moura'' je neizgraena, obrasla samoniklom vegetacijom u

poodmakloj fazi devastacije. U neposrednoj okolini lokacije nema stambenih objekata niti puteva,
osim makadamskih puteva iji e se dio koristiti za prilaz vjetrogeneratorima, uz izgradnju pristupnih
saobraajnica do vjetrogeneratora i izmeu njih. Meu pratee sadraje vjetrogeneratora svakako
spada i obnova i jaanje lokalne infrastrukture, kao i mogunost otvaranja odreenog broja radnih
mjesta u fazi izgradnje. to se tie ivotinjskog svijeta, vjetroelektrane najvie uticaja imaju na ptice.
Brdo Moura, iako se nalazi u neposrednoj blizini meunarodno znaajnog migratornog koridora
rijeke Bojane i Skadarskog jezera, ne predstavlja lokaciju od znaaja za migratorne ptice. [4]
Projekat izgradnje i funkcionisanja mHE "Bistrica", s obzirom da se ne gradi akumulacija,
nee zahtijevati preseljenje stanovnika niti zauzimanje nekih vitalnih povrina, poljoprivrednih dobara
(njiva, vonjaka, panjaka itd.) ili saobraajnica, ili promjenu njihove namjene. U toku redovnog rada
postrojenja ne postoji opasnost od zagaenja vodotoka, a uticaj na vodotoke se ogleda u smanjivanju
protoka u dijelu rijeka obuhvaene sistemom mHE. Ovaj uticaj je prihvatljiv uz obezbjeenje ekoloki
prihvatljivog protoka (protok biolokog minimuma) koritom rijeka. To je minimalna koliina vode koja
se mora pustiti u rjeno korito i koja e omoguiti vodotoku da odri zdrave, prirodne ekosisteme i
njihovu upotrebljivost. [1]
S obzirom na injenicu da fotonaponski sistemi koriste iskljuivo istu energiju suneve
svjetlosti, njihov uticaj na ivotnu sredinu u fazi eksploatacije je minimalan i to je jedna od njihovih
najveih prednosti. U konkretnom sluaju elektrane ''Hilton'', ne postoji nikakav negativan uticaj na
ivotnu sredinu tokom faze eksploatacije. Takoe, nijedna od komponenti sistema tokom svog rada
ne proizvodi nikakve tetne materije i nema nikakav uticaj na okolinu. Jedina mogunost negativnog
uticaja javlja se u sluaju nepogoda ili nesrea koje mogu izazvati oteenje fotonaponskih modula. U
tom sluaju, prema Enviromental impact of PV technology, mogu biti osloboeni zapaljivi gasovi koji
se koriste prilikom proizvodnje fotonaponskih modula i njihov su sastavni dio. [3]

2
Investicija za solarnu elektranu Hilton bi se finansirala iz sopstvenog kapitala

9
7. ZAKLJUAK

U energetskom sektoru, u Evropskoj uniji, ali i globalno, primjeuje se ubrzani razvoj

obnovljivih izvora energije i zelenih tehnologija, dok u podruju upotrebe fosilnih goriva dolazi do
stagnacije ili smanjenja. Izmeu mnogih pokazatelja moe se istaknuti:
u Kini, najveem svjetskom potroau ugljenika je u 2015. godini prvi put dolo do
pada potronje ugljenika u odnosu na prethodnu godinu i to za 8%. Ako se takav
trend nastavi to e znaiti da je Kina dosegla i prola vrhunac potronje ugljenika
znaajno prije oekivanja jer su projekcije pokazivale kako se to nee dogoditi prije
2020. godine.
od 2013. godine, globalno, svake godine novoinstalisani kapacitet OIE u proizvodnji
elektrine energije vei je od novoinstalisanog kapaciteta u postrojenja koja koriste
ugljen, naftu i plin zajedno.
Greenpeace i Evropsko vijee za obnovljivu energiju (EREC) objavili su 2015. godine izvjetaj
koji pokazuje da e ukupne potrebe za energijom u Evropi do 2050. godine biti mogue u potpunosti
zadovoljiti iz obnovljivih izvora energije. Izvjetaj navodi da e ulaganje u zelenu energiju ve u
kratkoronom do srednjoronom razdoblju uticati na cijene elektrine energije. To bi moglo utedjeti
milijarde eura u trokovima goriva od 2030. i predstavlja neposredna ulaganja u nova radna mjesta i
energetsku sigurnost. Posebno se oekuje rast zapoljavanja na zelenim radnim mjestima.
Sve prethodno prikazano u ovom radu ukazuje da je investicija u izgradnju vjetroelektrana,
malih hidroelektrana i solarnih elektrana isplativa, a sa aspekta uticaja na ivotnu sredinu veoma
poeljna.

8. LITERATURA

[1] Sistem-mne. (2016). Glavni projekat VE Moura, Podgorica, Crna Gora.

[2] Sistem-mne. (2015). Glavni projekat mHE Bistrica, Podgorica, Crna Gora.
[3] Decom Montenegro. (2016). Glavni projekat SE Hilton, Podgorica, Crna Gora.
[4] Medix. (2014). Elaborat o procjeni VE ''Moura'' na ivotnu sredinu, Podgorica, Crna Gora.

10