You are on page 1of 15

Hoang Le nhat thong chi Page 1 of 15

Hong L nht thng ch


Ng gia v
n phi

Hi thhai

Lp i n , by quan nhn di chc,


Git Huy qun, ba qun ph Trnh vng.

Li ni,
ng Mu Ln tuy ly c cng cha Ngc Lan, nhng cmi l n vo vi cng cha
th l
i bSTrung ng
n cn; v vy Ln ht sc tc gi
n, ni vi STrung r
ng:

- Cha bo con gi cha l tin di trn, nhng ta coi ra, tht khng bng con b xch giy nh
ta, c qu ho g? y ta khng ph i ham g nhan sc ca n; nhng tn km m t bao nhiu tin ca
mi ly c mt con v, nu khng ra hn th cng ph i vn mt trn cho nu nhra nhbn,
n p l y gistng cn i. Cn my, my mun sng mun tt th hy tm
i sph tn, ri b
ng kim n o m bc i. K o na li ku ta khng bo trc.

STrung p:
- l m
t chca cha thng, khng ph
i ti dm nhv
y!

Ln ni:

- My thhi cha, xem cha vo


a vtao li n c khng?
u cha c nh

STrung ni:

- Quan ln ng nn qu li nhvy, nh cha khng thso snh vi ngi thng.

Ln ni gin ng ng m rng:

- , my em cha dotao phng? Cha l ci qui g?

Dt li, Ln tut gm chm STrung. STrung cht ngay.

Git xong STrung, ln bn sai ng ch nh trong khng c ra, ngoi khng c


t ca dinh, ra l
vo, nh ng
m thtiu ci thy STrung.

Ngc Lan nghe chuyn, squ, lp tc b


o mt thnchui qua mt lhnhch
y vphcha bo
tin.

u c thc mt ton lnh n b


Cha cgin, sai vin quan h t Ln.

m gm lm lm, ng trc ca do
Ln c :

- a no mun cht th cvo y!

Cha l i phi sai qun Huy em qun vy b u nh xti. Cc quan


t Ln, gii vph, giao cho tri
u ni ti git sging bu u.

t c dphi tha cho Ln ti ch


ThHunghe tin, khc lc xin cht thay em. Cha b t v gi
m
xung thnh ti i y chu xa.

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 2 of 15

Li ni, vng tCn rt tun t, thng minh, nhng ngi vn y u ui. Lc cn m nga, vng
t m c chng cam: bng to, rn li, da nht, gn xanh, chn tay gy kh ng khiu. Cha ph i sai
ngi i tm danh y kh p bn phng vcha cho vng t(Hi thng ln ng L Hu Trc cng
tng btriu vo kinh cha b nh cho Cn (xem Thng kinh k s)). Nhng ngi do ngh
thuc m vo ph u c thng trng: Nguy n Thc tchc hu n o ln n chc ti
n tri u;
Chu Ngh a Long l ngi khch bun Trung Quc, c phong tc hu coi vi c qun. Thuc
thang tn km kc hng tr m v n, nhng ch y cha ht nm ny qua nm khc m bnh v n
khng khi.

Cha l i sai ngi i lbi kh


p cc
n i c ti
ng linh thing; mt mt cho thi p n trng
t l
ngay trong cung ngy m n nhang cu kh n. Vy m b nh ca vng tvn u hon y.

C ktco vi cha, ni l v Tip d(Tip dy khng r ai, bn chHn khng ghi tn h


ngi no; bn d ch ca Ng Tt T, cho l Dng Ngc Hoan c ll phng on nhv y) khng
c yu, sinh ra ghen ght, mn bn ng ct chn hnh ngi gtrong cung trn ym.

Cha gi n lm, sai bt ngi nh Tip dtra hi. Nhng bn y trn ht, tm kh
p tpha khng
lng bt c ngi no c . Sau, ktco td n ngi
n o chchn ngi g, cng khng
thy g, vic ny mi thi.

Tuy nhin, bng cha cng v n cn ng, nn cm c cho ThHulm chay lm ba, tha hcng
l. Do , bn ng ct ra vo tp np; m bnh ca vng tCn vn khi t
ng khi gi
m ch ng ra
thno.

n khi thtTng bti, th gp lc bnh ca vng tCn hi . N m sau vng tln


u,
ttun nung mn tun u ln u khng c g qu
n ngi. Cha ht sc vui mng ni:

- Th ra trcon cam si cng l sthng, ch


ng c i lo. M hn ln u, ln si th tc l
n ph
nn ngi ri.

y gicc quan trong ngoi u c li chc mng.


B

Nhiu ngi khuyn cha ging chlp vng tCn lm thtcho yn smong mi ca thin h
.
Cha nghe li ngay.

Thnh m nh Sm) c tin li


u thi tn (tc l mTr n ni vi cha:

- ThtTng vi vng tCn u l chu c , gi ny thc khng coi a no hn a no. C


iu tht ln v khomnh, cn vng tth nhtui li hay au y u; khuyn cha hy ngh
n tn miu x tc, tm dnh ngi ng cung li , may ra a con t (chTng v Tng bging
xung lm con t) kia n bi t hi li th hay, bng khng, i lc vng tkhn ln hy l p trng
cng cha mun g.

Cha p:

- Tn Tng v tn Cn i vi ml chu, cha b ng i vi ti l con. Ngi xa ni: "Bi t con


chng ai bng cha". Ti cng cha n ni m l n, vch ng triu nh bn b c chung nhth , ch
cng ch ng phi v ti yu a con nhm by t ra vic ny. Mh ch ng bi t r ri sao? Nay
n u khng sm nh ngi ni ngi, bn tiu nhn m ra dm nom, mong ch, ti e tai hosxy
n lc no khng bi t. Hung hngi bu ca thin hct phi giao ph vo tay ngi xng ng.
coi tn x lm trng, th du con ra cng khng c tti; lno ti l i dm tti vi a
con nh? Nu nhcui cng b nh ca Cn khng khi, th th l p Cn qu n cng (c b n chp l
Ququ n cng, tc Tr nh Bng, anh em con ch bc vi Sm, con Tr nh Giang), trl i dng chnh
cho nh bc; chkhng thno giao cho ci th ng Tng b t hiu, n lm hng cnghip ca t

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 3 of 15

tin.

Thnh m
u khng dm ni g na.

Cha bn sai cc quan trong triu lm ttu ln vua L, xin lp vng tCn lm tht(By gi
u ngi khng ng tnh vic lp Cn, nn t ra cu ca dao:
c nhi

c cn th gil
y tng:

c long, cn gy, cn mong ni g?

a i chvo Tr
Dng chtng v cn theo ngh nh Tng v Tr
nh Cn.).

Li ni, tmy n m nay, b nh cca cha v n thng hay pht trli, khi th mt thng, khi th
na thng. Mi l n bnh pht thng ht sc nguy k ch, nhng ri dn dn cng li khi. Cha r t
sn ng gi, bnh thng phi lun trong thm cung v ni phi thp n n sut m ngy. N u
khng ph i triu hi ln, th khng bao gicha ra gp cc quan. S p ngtrong phcha c che
trng thutinh, ki u ca cha i cng treo rm thutinh, ng n n ng gi. Cc quan mun trnh
bo vic g, u do quan hu em tkh i vo. Cha mun phn g cng do quan thtruy n chra.
D u n cc bc thn qu, cng phi mt n m hoc na n m mi gp mt cha mt l n. Cn cc
hng vn v trong tri u, th thng khng hc th y mt rng. Vic ca phcha, bn ngoi
ngi ta n i nhl vi c thin to. Cnhth , sngn cch, che l p ngy cng thm t.

n lc ny, b
n ca cha l ch. ThHungy m h
i nguy k u h. Trong hng i thn chc
qu n Huy l c ra vo. Mcha v cc con gi cha cng t khi c ti gp, hng ngy th
m hi
sc khoca cha, hchng ngoi ca bung v hi qua bn quan h u m thi.

Nhn chi
y, ThHubn ni vi cha:

p thcha thng, nhn c qu thng yu, thnh ra nhi


- Thi u kth ght; khng bi
t ri
y mcon thi
p sgi thn vo u?

Cha yn i r
ng:

- Tht chnh thc ln ngi ng cung, nc l nc ca n; ri y khanh slm mcthin


h , kno cn thay i c?

ThHul
i tha:

- Skhng d
nh trc, n lc tnh thkh
n cp sbngi khc cp mt.

B n Huy cng c . Cha nhn Huy ni:


y giqu

- Sau ny ngi c t sc gip chnh cung v tht, cho yn lng ta.


n h

Qu
n Huy tha:

- Ti dm u ch ng ht lng vvic ny kcho n ch t. Nhng ngay by gi, nhn lc cha cn


tnh to, xin hy k p thi truy
n mnh lnh cho thtCn ni ngi v lp chnh cung lm vng
phi, cng coi vi c nc, cho c m nh lnh sn sng.

Cha khen:

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 4 of 15

i y! Khanh c
- Ph n lm phchnh cho vng t.

Qu
n Huy l
i tha:

- Vng li di chc lm ngi phchnh, ti ch ng dm gnh vc mt mnh. Hin nay c Khanh


qun cng l bc ch thn, Hon qun cng l b c sph i thn, Chu qun cng v Txuyn hu
u trong chnh ph, vn c c vng, Di m qu n cng l a bo ca ng cung, Thutrung hu l
bo vca ng cung, u l nhng by ti tin cy. Vy xin nh cha hy cho php nhng vin y
cng nhn cmnh (m nh dn li lc s
p ch t) vi ti.

Cha bng lng.

Qun Huy lin sai Txuyn hu th o tcmnh, v quan thim sai NhCng in lm tsch
phong Tuyn phi. Giy tlp xong, Huy bvo tay o em dng cha xin in tn.

By gibnh cha nguy k


ch, nhn c thnh mu vo th
m, ThHuph i m cha ngi d
y.
Thnh mu ng u sp va khc va hi han. Cha cng khc m r
ng:

- Con xin chp tay ci u l


y m . Nay con chng may xu s, khng c thmcho n cng.
Ngh n o hiu cha trn, rut gan con au nhdao ct. Xin mhy nggi vcung, c n ng
cho thnh thi, ng nghg n con m au lng m . Cn vic sm hm th m hi sau ny c t
vng (cha ni nghip, chTr nh Cn) thay con.

Thnh m u nc n, st s p ngng hi lu, mun ni n ngi tht, nhng v c ThHu


t, ng
y nn cng kh h rng, dng dng mi cha ra.

Cha th
y v
y l
i ni:

- Mqu thng con, khng ndt tnh m i. Con trng thy mcng au lng khng thnhm
mt. V
y ci xin mhy nggi vcung.

u bn a nc m
Thnh m t trra.

Cha quay sang d


n ThHu.

nh ta khng khi, khng c cng khanh


- B n lc bc u. Nay ta vch
u gii, khanh li
phng ththnh m u, nui nng tvng; cn duyn st cm nh hn n ki
p khc.

c ln
ThHun n hn mt khc, ri c
t tc thr
ng:

- Cha thng chng thng thip, nbthip v v mt mnh! Thip xin liu thn m cht theo
cha. Thphng thnh mu c hai cng cha, gip rp tvng c cc quan i thn, cha
ng giao nhng vic y cho thi
p.

Ri thkhc o ln.

Cha ngonh sang Thutrung hu ni:

- Sau khi ta qua i, cc ngi phi nn khuyn gi i chnh cung cho kho, chnng liu mnh.
V n nht n u khng ng n cn ni ch ca nng, th cnng chung thuy n vi ta m a i, cho
nng c hu hta ni lng t m.

p , cha cho i qun Khanh, qu


Ti n Hon vo ch
u cm
nh.

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 5 of 15

Hai ngi vo, cha truy n ly v cho ngi. Hai ngi khc lc hi han sc kho
n mi . Cha ni:

p tay ci u l
- Con xin ch y ch, ly th
y. Ch
ng may con bb nh nng, nay nguy cp, mun
cho thtCn ln ni ngi cha. V y chung sc ng lng, gip cho qua khi
y nhch v th
bc kh khn ny.

o ThHu
Dt li, cha b t mnh n
m xung.

Qu
n Huy qu xung, rt tcm y tay xua i.
nh trong tay o dng trnh, nhng cha chl

Qu
n Huy l
i tha r
ng:

- Nay thnh thkhng yn, m chtn htrong tcmnh th hy cn trng, v


y xin cha
hy cho vng thn Khanh qu n cng vi
t thay.

Cha khng cn ni c na, chg


t u m thi.

Qu n Khanh bn l y bt ph, ri ngay trc s n lt vi


p cha, l t tn my ngi vo chbtrng
trong tcm nh. Vi i dng cho cha xem; nhng lc y cha nh
t xong, l m nghi n hai m
t
khng bit g na.

Thl Trnh vng qua i. Ba y nh


m ngy 13 thng qu
n Huy n
m Nhm-d
n (1782). Cha
th44 tui, lm cha c 16 n
m.

Sau khi cha tt th, qun Huy mt mt ct t cho cc quan lo li


u vic tang l
, mt mt sai Thu
trung hu sao l y my bn thcm nh v tsch phong Tuyn phi a ra chnh ph, cho cc
quan triu tu ln vua L.

Ngay hm y, vua L hs p thtCn lm i


c dl n vng.

n em nghi trng, binh lnh


Trm quan li n ca Knh-thin rc sc vphcha.

n ph, quan a b
o Di
m qun cng btht- c m u, i m, mang ai mu hoa
c o tri
qu-ng n sn, quxung nhn sc.

Xong , ngoi phng t s n s


p ng, qun Dim bng thtCn ln ngi cha. Cc quan
theo thtl n lt vo lmng. Lxong, qu n Dim li bcha mi (Tr nh Cn) vo cung Hunh
l y thnh m u. Ri sau
y, mi ngi
u thay tri
u phc, mc o trlm lpht tang.

Lc Th nh vng cn sng c son ra cun V n nin th, phm vic tang ltl"ph m hm" n
l"i tng", "nhp miu" (Ph m hm: Lt vng, ngc ho c cc ca qu khc vo trong ming
ngi ch t. i tng: Lgisau khi cht hai nm. Nhp miu: Lrc linh hn vo nh th,
t nhthno u chua r; cho c
thchung vi cc ttin), nghi ti n m y chmiu hi u
"Thnh tTh nh vng" cng c ghi s n. Nay ctheo m lm.

y vin
B n ngy m tc trc trong ph, chia nhau coi sc mi vi
i th c.

Li ni vb
y vin phchnh ny.

Khanh qu n cng tn l Trnh Kiu, tc l con thn m ca Hy tNhn vng, v l em Nhtn


vng, i vi cha mi l hng ng ch. Ki u l b c tui cao, c c, song tnh tnh ch
t phc, tht
th, i vi cng vic nn hay khng nn cng m c, ch ng c kin g.

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 6 of 15

Hong qu n Hon, ngi lng Lan Kh huy


n cng tn l Nguy n Nng Cng, tin skhoa Qu-
hi (1743). Trc Hon lm hu tgi ng cho Th nh vng, sau ln n chc thng thbL i, ri
lm Tham tng. Hon vtr snhng l i bgi ra tham dtriu chnh, Hon l mt vtrng th n
ca nh nc, nhng tnh ngi ho hon, chm ni theo i, g
p vi c thng d chng, khng
quy t on.

Txuyn hu tn l Phan L Phin (c sch chp Duy Phin ho c Trng Phin), ngi lng ng
Ng c, huyn TLim, ti n skhoa inh-su (1757). Phin tng lm tthlang bH, lm tham
tng; l ngi c phong oan trang, hc vn rng ri, nhng tnh nt thm trm li hay nng
nhvo bn quy n th.

Chu qun cng, Di n cng v Thutrung hu


m qu u xu
t thn thng quan ho
n.

Chu qun cng tn l L nh Chu, ngi lng Lin H, huy n Ngc Sn, hu hcc cha tr i
my triu. Chu c lm chc tri binh phin cmt, l ngi trung hu, lc gi v l b
c kcu,
nn c vo chnh ph, nhng khng givic g.

Di m qu n cng tc Trn Xun Huy, ngi lng Khoi Lc, huy n Thin Bn; nguyn l gia th
n
ca Th nh vng, khi vng cha ln ngi. Lc Thnh vng ln cm quyn, Huy c giao cho
chc tri hphin. Huy l ngi thun thc, c nh vng rt tin, sai Huy lm a b
n thn. Th o cho th
t, ngy m lun bn cnh tht, khng dg n nhng vic bn ngoi.

Thutrung h u tn l TDanh Thu, ngi lng Khang Thng, huyn Yn M, tng lm chc
xu t n
p (mt chc quan hu c n ca vua cha chuyn givic pht nh n giy t, v truyn
t
mnh l nh) ri li lm tr
n thThanh Hoa (thi L trung hng, Thanh Ho gi l Thanh Hoa). Thu
l ngi ctr, gii vn hc, bi
n lun nhgi. Thnh vng vn tin trng, sai Thulm chc bo
vcho tht; nhng v Thutui trcha c danh vng g m y, nn khng trnh khi phi lp v
v chiu theo nhng kng liu.

Bi v y, h y mi vic trong thin h


t th u do mt tay qun Huy quyt
nh, khng c ai bn qua
ni l
i g ht.

Nguyn su ngi kia, khng ph


i h
t thy u mt lng vi qu
n Huy c. Chng qua th
y hc
n Huy mi li ko hvo cng cnh vi mnh hkhi c khc m
a vv danh vng, nn qu
thi.

ChDim qu n cng vn l phe


ng ca ThHu, xa nay l t n vi Txuyn hu; nn hai
i r
ngi ny u mt bng mt dvi qun Huy. Song qu n Dim l ngi dt nt, t hi
u bi
t, vi
c g
cng phi nhTxuyn h u chvcho; m Txuyn hu th cng nhqun Huy, u ang m
mn trong tnh thlc by gi.

Cn Hon qun cng l bc lo nho. Thutrung hu l hng khn v i khng lng c


t. Rt l
bng dca hra sao.

Trong , thc th khng c g, duy chc Khanh qu


n cng v Chu qun cng m thi.

Qun Huy tng lm chcuc, phm mi vi c u tmnh gnh vc, khng c


n n
y cho ai;
ngi khc c ng hay khng, Huy cng ch
ng thm k n.

Lc , cha mi ln ngi, v cn thu nn ngi trong nc khng khi c ng. phphng


ngi ta tm nm tm ba bn tn. Kni cha mi bb nh rt nng, cha bit chng ngy no
trong cung sc bin; qun Huy uy quy n ln qu, khng kho h n scp nc m t. Ngi bo
chnh cung tthng vi Huy, s p em x tc giao ph cho qu n Huy. B y gi, u ng x ch
c cu ca dao nhsau:

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 7 of 15

Trm quan t sng nhiu m(c sch chp: "Trm quan c m


t nhm" ho
c "Su ng cm
nh
ngn ng");

cho Huy qu
n vo rchnh cung.

Huy nghe tin, bn sai quan lnh em mc s t v ko treo kh


p cc ch, dor
ng nhng ai cn
dm thp ni chuy n th smc li ct i. Do , ngoi ng s ngi ta chdm gh m t
ng nhau; dn chng kinh k u snm np.

Li ni vthtc, tkhi cha mi ln ngi, ThHuv n mun ng m hi tht, nhng Thu


trung hu thng tm li khn kho che chcho. ThHubli lThutrung h u ging gi, nn
khng dm ququy t hnh ng. bn bt Tng ra t -xuyn, ri giao cho bn i Ni-
i nh T
khung, Ni-dc, Ni-nhng, Ni-ki u gim st. Mi ngy chc ba ba cng cha, thtmi c
vo phng, lxong li vsgiam. V vy, thtngy m lo l ng, sr ng khng gic
tnh m ng.

Mthtl thi phi hDng nhngi chl qu


n phu nhn hDng ku van vi qu
n Huy
r
ng:

n Dng thmv con t cha l vng tmxin gi li l


- Em thip l cung t y trnh quan ln
xt cho: a con t c ti, g
t bl phi, khng dm phn nn. Nhng nay n vo cnh ng
him nghi, tnh thcp bch, khn xit nguy him shi. Vy mun vn ln mong mi quan ln
hy rlng thng, che chcho n c ton vn; cng n cu sng ca ngi, mcon n xin ghi
xng tc d .

Qu
n Huy va khc va trli:

- Ti thtin cha, c ch u n hu nhiu, ngh a tuy l vua ti, nhng tnh l cha con. Thtc
cng l con ca cha ti, ti c lng no, th xin tri t tru dit. Phu nhn trv, cho ti gi li
trnh trc mn tang ca vng tv qu cung t n rng, xin cyn lng, ti sh t sc gip ,
khng c i u g phi lo ngi.

Ri Huy b m t sc cho bn i quan qun, ra l


nh phi lng l
o bt trong vic giam githt. T
cc gia th
n v cc ngi thn tin cca thtmi c ra vo ddng, khng ai xt hi.

Thtc ngi u bp tn l DV, vn l ngi ctr, ni nng rnh mch. Mt hm, ththi
bn ngoi lng ngi ra sao, DVp:

- Nh cha bcon cl p con t, thin hu cm ght, nht l qun lnh l


i cng bt bnh l
m. Hm
ntrong khi tn cha ln ngi, theo lc ban ti
n b c cho cc qun s, nhng trong qun nhao nhao,
c kkhng ch u nhn tin
y. Sau, qu n Huy phi ra lnh nghim c m, hmi min cng nghe
theo, m trong lng vn cn h m hc.

m, em chuyn
Thtmng th y bn vi mt vin gia thn tn l Gia Th.

Thngi lng Bt Trng, huy


n Gia Lm, cng l ktinh khn; h
n ni vi tht:

- Lng ngi nhth, n a kh m khch ng, khin cho hmt lng tn ph, th vic ln
u ly ngh
t thnh.

Thtmng l m, bn sai DVlm cm ru, mi bn bi i trong m thn qun ti nh


n l
chn, ri ni vi hrng:

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 8 of 15

- Thtch ng c ti g, nhng bmn b c nghit h ng lm m ho c tin cha, vu ti hm


h i thtcp ngi. Cn qu n Huy vn c ch ph n ngh ch, li dng vng tCn b di d
kim ch, nn h n mi vo ha vi mm gy ra vi c bngi ny lp ngi kia, h n lm ph
chnh cho ti n ci mu cp nc ca mnh. Nay tn cha bbnh n ng, snguy bin chtrong sm
ti. Khng bi t ri y cnghi p nh cha sdo ai lm ch? Ba qun u l ngi t "thang
mc" ("thang mc" ngh a l tm gi. t "thang mc" l t thin tphong cho cc chhu, lm
ni cung n vic tm gi hoc ni n ngtrc khi vo ch u. Do , t "thang mc" cng dng
trchung t qu hng ca vua cha. y t "thang mc" trvo Thanh Ho, t qu hng
ca vua L.) v l binh lnh ng ngh a, lm nanh vut ca nh nc, ai cng sn lng trung ngh a.
N u anh em cn ngh n ci n ca nh cha nui nng trong hai tr m n m, th hy nn mt lng
gip nh cha. Mai y nu tri cho xong vic, tt nhin sc sch son, khon s t (v n thvit
b ng son, khon c chbng st, ban cho b y ti c cng t cng c hng ph qu lu di
vi nh vua) lu truy n mun i.

Mi ngi u ni:

n c bng , nhng cha bit vng tra sao. S


- Chng ti v n lc
y nhc i u g kinh
ng, ngi li qutrch chng ti gy vic. Nay vng t ng cho bit nhth
, th vic ny
chc khng kh g.

Sau , hbn ngm i bo cho nhau, hn ngy thp cha Khn Sn (cha Khn Sn xa trn
tri ni t g
n khu vc vn Bch Tho H Ni, cha bph tcui i C
nh-hng).

Lc qun lnh
n hi hp, bn vvic
y khng ai l khng h
ng hi. Nhng hcn sthanh th
qun Huy, nn cha bit khi snhthno cho n tho .

Gia lc ang bn bc nhth


, th bng mt ngi ng ph
t ln ni:

- Chsanh em khng cng mt bng thi. Chn u ba qun ng lng, th bt qu chtha dp


cng cm sng xong (theo tang lxa, ngi ch t khi cha chn th gia nh mi ngy cng hai ln
cm), nh mt hi trng trong phlm hiu, ri ko a cvo, n m c ng h n, vt chng gng
xung di th
m mt ci l xong thi m!

Mi ngi u reo mng hng ng, v cng nhn vpha kmi ni, th ra l vin bi
n l
i ca
i Ti
p-bo (i thn binh h
u h) tn l B
ng V.

G B ng Vny l ngi huyn Thanh Chng, xNghAn, ng cha vn l cng thn i L


trung hng. Vsau tp m (y d ch theo hai chm tn. Trong chphong ki n, nhng klm
quan, tutheo thbc, con chu u c ni nghip lm quan gi l tp m;
n lc no khng
c hng tp m na th gi l m tn) h ng Vc ngi
t, con chu trnn ngho nn. B
lng thu i lnh thay. G ngi th p b, thanh nh nhdng hc tr. Sau khi vo i Tip-bo, nh
bit dm ba ch, g c lm chn bin l i. kinh, g thng lm mn n ki n cho ngi ta, vn
lng ting l tay iu toa trong vic xui nguyn gic b .

Lc ny B ng Vthxng ra li bn , cbn lin b


u ngay g lm chmu, giao cho g nh
trng trc thc gic ba qun.

Bng Vmnh b n li. Ri cbn cng nhau ung mu


o nh n th. Nhng hkhng d
nh ngy
no, chh
n nhau hnghe hi ng Vth cng ko n khi s.
u trng ca B

Mu toan b mt bn
nh xong. Cht li c ngi ni:

- Vic ny h
t sc quan h. Nn nhquc cu tu vi thnh m
u, xin l
nh chca thnh mu m
lm. V n nh
t qun Huy c bit, mnh cn c m nh lm cm ni, trng mnh vn lm vi
t l c

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 9 of 15

minh b
ch. Nhthmi l kvn ton!

Ngi y l Bi Bt Trc, qun lng An Ton, huyn La Sn, mt tay danh sxNgh. B t Trc
trc tng lm chc vin ngo i lang, hi ny v bm t quan v n nng nhtrong nh quc cu
Vim qu n cng (Vim qu n cng Nguyn Trng Vim l em mTr nh Sm, do gi l quc
cu). Khi bn bin l n qun sn ttp cha Khn Sn, B
i h t Trc cng nghe phong thanh.
G lin em mu m ca bn qun sni nhvi Chiu l nh b (tc Nguyn Trng Chiu), con
Vim qu n cng, v khuyn nn nhp bn ht l y cng y. Cn b n thn g th ng ra lm
ngi manh mi gia Chi u lnh b v bn qun s . V th, nn g mi n dcuc hp ni vi
bn hnhv y.

Qun svn khng cn chca thnh m u, nhng thy ngi nh quc cu cng c mt trong cuc
hi hp, khc tslchuyn. Vl t Trc nghe cng c l, hbn cng i vi B
i, li ca B t
Trc n g p qun Vim.

Lc qun scha n, Chi nh b em chuy


u l n ni trc vi cha. Cha hn ta vn l ngi t
m
thng, nghe th
y chuyn th slm, bn ni:

- Llnh trng ny l th l, khinh sut nn mi lm vic y: mnh can dvo lm g? "Con vua
th l
i lm vua". Ai lm cha ta cng v n khng mt ci chn l quc cu ti
n tri
u. Nay l
i mun
cu cng trng, nu vic thnh, ta khng thgiu sang hn thny na; m ngnhcng vi c v
l, h t khng c
n l ch t chn!

nh b p:
Chiu l

- Bn hbn bc, c hn vi nhau u vo y ri. Thno nay mai hcng ra tay, m ra


tay l phi xong vic. Ctuy t htc l bung chi. Vch ng sgiu sang ca cha du y
ri th t, nhng cha cng nn cho chng con nhn d p ny m lp cng danh. Hn na con
trt ha vi h, by gid c mun thoi thc cng khng thc.

Mt lt qun sko
n. Qu t c dphi ra ti
n Vim b p.

Sau khi nghe hni, qu


n Vim trli:

- Cc anh em cn c lng v nc, ti y h l i dm c bng dno khc. C iu anh em mun


xin chca thnh m u, th nn n nh chu ti l vin ph tri binh phin Nguyn Kim m bo
vin y vo bm vi thnh m u. Vin y gichc tri l nh s, nn ra vo cung Hunh ngi ta s
khng nghi ng. Cn ti, ti cng xin gi li trnh thm vi thnh m u na.

Qun snghe li, l


i ko csang nh Nguyn Kim.

Kim vn l hng hn nht, nghe qun sni th hong ht chi y


y. Nhng bn ngi v
n c
no:

c ny cng b
- Vi m vi quc cu v Ngi d
y nhth
.

i
Ri hthc p Kim ph n nh qun Vim nh
n li d
n m vo tu vi thnh m
u.

Nguyn vic bcon ln lp con nh, thnh m u vn khng hi lng, v vy khi c nghe mu toan
y, thnh mu thy hp ngay. Nhng d u sao cng cha thot khi ch kh n b, thnh mu
snhcng vi c b i l, quc cu sbvly; nn mun hy ng m ddnh qu n Huy h n a
thtTng ln quy n ngi cha cho khi sinh bin. Li nghtrong bn b y tn phchnh, chc
qu n Hon va l thy hc ca cha trc va l bvKim, bng dc thtin c, m li l b c

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 10 of 15

lo nho c nhiu mu tr, c thcng bn mi vi


c vi ng ta. Thnh m
u bn b o Nguyn Kim
mt m t bo cho bn qun shy chm khi sli vi ngy, cn mt mt th ti bn mu vi qun
Hon.

Qu
n Hon ni:

- N
u ba qun lm nhth, tt sgy ra r t nhiu vi t on sng sut
c li thi. Nay thnh mu quy
nhv y, thc l phc cho x t
c. Lo thn y cng khng thnghhn thc. Nhng xin thnh
mu hy hchdqu n Huy, cn ti trong sni thm vo.

Kim em li y tu vi thnh m u. Thnh mu bn sai ngi b o qun Huy r ng: "Nay tn cha b
au, trong nc ang lo l
ng, nghi ng. Tng qun nu cn coi x tc l trng th, hy nn t
m
cho vng tTng ln quy n ngi cha yn lng ngi. i khi no tn cha trng thnh,
vng tTng sli trao trchnh quy n v lui vgitrn o lm ti. Tng qun nn em
by tvi Tuyn phi v vng tTng nh n Tuyn phi lm mnui, l y tng qun lm a bo.
Mong r ng tng qun hy ht sc gip cho c chu ton!".

Qu n Huy p li r y di ca thnh mu. Thnh m


ng: "L ti gi l u lo n vic ln ca x
tc, ti u dm ch ng vng m nh. Nhng c iu vi c ny khng ph i ca tin vng. Ti c
tin vng trao gi con bci, ngi dn d r t c
n k . Nay tcung (quan ti ca vua cha) cn
qun t i y m thay i m nh ngi, lng ti tthy khng yn. V y chuyn ny xin hy li u
sau. Vtin vng cng khng cn ngi con no khc, chc tn cha v vng tTng m thi.
N u tn cha khng gnh vc ni cng vic, th sau t t l phi
n vng tTng. Lc vng
tTng cvic ng hong m thay th , h ch ng tt p hn sao, cn g ph i vi v hp t
p, lm
vic tri vi lthng nhv y? Cn nhklo lng, th lu ri hkhc yn lng; knghi ng, lu
ri hkhc tin tng. Dm xin thnh m u cyn tm... ".

n Huy hn hc:
Sgira cha khi ca, qu

- Vi u c nh cht ta cng chng nghe!


c ny d

Sgivthu t vi thnh m t ch ca Huy khng thlay chuyn, bn em li Huy


u. Thnh mu bi
ni l
i vi Nguyn Kim.

c l, vly, li
Kim svi n bn vi qun Hon.

Qu
n Hon ni:

- By gisth nhv
y, thi th m
c cho ba qun hmun lm g th lm!

Tnh cc mt tn lnh x V n Lc, huyn ng Sn, em cc cng vic bo vi ngi cng lng
lm vin thim tri binh phin Trn Hu C u. Cu vn tnh hiu s, l
i gii lm vn, tc th son
ngay bi hch Ba qun ph chnh, ri ngm em dn khp cc ng ph. Do , trong kinh k
nn nao cln.

Thy chuy n vlnhvy, bn B ng Vcho l thkhng thng c, bn quy t nh ngay


n phi tu vi thnh mu. Hm
ngy hm sau khi s, khng c y l ngy 24 thng 10 n m Nhm
dn (1782).

B
y giqu
n Huy cng bi
t tai hosp x
y ra, li c ra trong triu r
n ni to ng:

- Ngy mai c bi
n, ti sch
t. Nhng ti ch
t cng ph
i c d ng i theo.
m ba m

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 11 of 15

Cc quan ni:

n
- Lno li c chuy y?

Qu n Huy bn a ra mt tkh i ni l Huy B tco qun Vim ang m mu lm ph


n v xin
cc quan hy tra xt trng tr
.

Gp lc tri sp ti, ngi nh qu


n Huy c kkhuyn h n nn btn cha i trn, ri gi qun bn
ngoi vo b t bn gian; c kkhuyn hn nn a ngh
a svo trong phtv... Nhng qu n
Huy u gt i m r ng:

- Xa nay thi i vn hay phao nhm, cha chc vic c th t. M d c i na th c


thong thri cng tra ra, chng n trn i ng no c. Nu vic qu gp khng thtrni bn
chng, th ta y vng m nh ca ng tin vng, sng thc cng cam, cn g m ph i ht ho
ng!

m y qu
n Huy ngtrong ph, cng chem theo vi ngi h
u nhmi ngy, khng hphng
bg h
t.

Sng mai, lcng cm ba sng va xong, cc quan ang s ng Vvo trong ph, nh
p lui tro, B
lun ba hi chn ting trng.

Cc quan ngngc nhn nhau. Qun Huy sai ngi ng cht ca cc, b
t tri Bng Vem chm.
Khi Bng V btri ri, Thutrung hu bo qu
n Huy rng:

- Bn chng l p mu ny khng phi chc mt a, nu chm B ng Vth ng gian slt li


h t. Chi b i, tra xt thm cho tit h
ng hy giam n l t m
m lo
n.

Qu
n Huy cho l ph
i, thl B
ng Vkhng bgit cht.

Li ni, qun lnh nghe th ng trng tc th ngi no cng nhy nht h


y ti ng hi, cng c
m binh
kh x ln nhau m vo trong ph.

Lc y ca cc ng, qun lnh bn ngoi khng vo c, hcng h reo qut tho long
tri lt.

Qu
n Huy gi qu
n Chu ra b
o:

- C
u (Qu n Chu l b con hngo nh, do gi l c
i ca cha Tr u) gichc binh phin, lm sao
khng bit rn e chng n?

Qu
n Chu shi, vng dm ra.

Qu
n Huy tlm tkhi r
ng:

"L ti knh khi nhsau: Ti c tin vng giao cho gip nh cha. Nay m ba qun ni
lon, lm cho kinh khuyt no ng. Ti xin vng l
nh m nh cha em qun gi t chng. N u d
p
c, y l nhvoai linh ca cha, nhc bng khng d p c, ti cng xin liu cht xung ra
mt tin vng di m cung".

Kh i lm xong, qun Huy giao cho quan xu


t np dng trnh, v xin l o kim ca cha
y thanh b
ra nh gic.

Khi b m a ti, qun Huy qugi l


o ki nh nhn, ri lp tc truy y voi ra trn.
n l

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 12 of 15

Lc n Chu ang ng pha tri trong ca cc, cch qun lnh mt bc tng, ln ti
y qu ng d
hrng:

- Lm lnh ph t lphp. Nay tcung cn qun y, cc ngi khng c lm n o nhv


i bi y.
N u c i
u g mun ni, cvvi t mt tkhi em li, ta strnh by gip.

Qun lnh tht ln:

u cng
- C nh theo qun Huy lm ph u khng mngay ca ra, chng ti tro tng
n ? Nu c
m vo, th xc cu snt nhcm!

Qu
n Chu run s, phi mca. Qun lnh chen vai xng vo.

n Huy chng kim ln voi, ci ra gia sn ph, trba qun qut:


Qu

- Bba qun! cc ngi phi u vy ngay, khng c lm m , ta schm


u chng my!

Qun lnh vn sHuy, thy hn ci voi, l


i cng khip
m, u ngi sp xung nghe lnh, khng
dm ln ti
ng, cng khng dm xng ti.

Nhng chc mt lt, bao nhiu ngi ang ngi l i nhao nhao ng d y, ko p vo trc u
voi. Voi vn u ra hc, qun lnh ch y quanh chn voi trnh c p ng. Ri hl y kh gii m
chm ti bi, c kcy gch ngi phnm ra ti t p, voi co vi m g m khng dm hc na.
Qu n Huy ging cung nh b n, chng may cung bt dy; l i vly sng np n, nhng
mi la tt khng chy. Qun lnh tha d p dng lun cu lim li vin qun tng xung t m
chm. Voi bc li trl i. Qun lnh xm n vy kn di chn voi. Qun Huy l y mi lao phng
xung, lm bthng vi ngi. Qun lnh h ng mu ko n cng ng. L i c mt ton ca
Tuyn-vxng vo, ng ch n ng sau voi, khi n voi phi ng im khng thnhc nhch. H
bn dng cu lim mc cqun Huy ko xung, ri nh m ti bi git cht ngay t i ch.

Sau , hphanh bng qun Huy l


y gan n sng, cn thy ch
t th li ra ngoi ca Tuyn-v.

Em rut qun Huy l L vh u Hong Lng nghe tin c bin, vi vng ch y bvo phng.
Nhng mi i n ca cha Bo Thin th bqun lnh qut ng li, ri hvlun gch trn
ng p cho v u v vt xc xung hThuQun (HHon Ki m by gi).

Anh em qun Huy ch t ri, qun lnh vui mng reo h nhsm. Hko nhau vo nh TXuyn
ph thtTng ln phng. Hkiu thtln vai, ri ng xm chung quanh, go ln vui
sng:

- Xin ngi cao thm na thin h


u c thy m
t rng, cho tholng vui ca mi ngi!

Trong lc g p vi khng c ks p, hph i dng t m chic mm v n by clc lm gh ,


t tht
ngi ln, ri tm ngi kvai vo khing. Chc chc hl i nng bng chic mm ln trn u m
i; u mi l i hxung vai, ri vai mi l i nng ln u. Cthln ln xung xung y nhngi
ta gin quc u hoc rc pho tng pht. Mi ln thtc nh ln cao, qun lnh l i vtay reo
h vang ln mt ch p. Nhng kbun bn cc phphng, chba u tranh nhau ko n xem
cha, sn phng nhhp ch.

Qu n Chu phi em ngn cui bo ph


t gia sn, ri khua ching thu qun, mi
n hn mt
trng canh mi yn.

y hm trc, ngy no tri cng u m. Hm


M i trong sng, mi ngi
y tdng bu tri l u

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 13 of 15

cho l ci im thi bnh, thnh cha. Kqua ngi l


i trn ng u h hng ni: "Cha ta l
p
ri!". Thri htruy n mi ng nhau m reo mng, kinh khm y v thph i nghphin ch.

Qun lnh t chi c sp ngngoi phng, cc quan u du thtln ngi cha. Cuc l
mng xong ri, cc quan mi em o sc ca nh vua v tchca thnh m u dba qun vvic
ph lp cha, ti dn ca cc. Nhng t y u l t o ra, nhng c gi l mnh l
m thi th nh
nh sn.

Hm y, vi
c bi
n xy ra, ThHukhi p sv cng, phi thay i qu
n o, np hu cung. Cc gia
thn ca vcha nhcng u chy trn h
t c. Ring qun Dim bcha lnh i mt ni khc, t
sm n ti khng c ming g vo mm, cha go khc nheo nho. Qu n Dim ph i do:
"Khng c khc to, ko qun lnh nghe ting, chng n ko n nh cht!" Cha nhshi, mi
khng khc na.

n m, thnh mu sai ngi i tm ThHucng cha nhvcung, cho thay qun o v n ung.
Cha nhv qu shi khng n ung g c, b
nh cng thm nguy k
ch.

Cha mi (Tr i hngi no cha khi b


nh Tng) bn treo gi nh cho cha nh, th thng mt
trm lng vng v phong cho tc hu. Nhng rt cuc khng c ai nhn cha.

Hm sau, cha mi ra lnh cho quan tham tng T-xuyn h u, thay cha nhlm mt tkh i xin t
lui xung lm vng . Tkhi lm xong, cha mi giao xung cho cc nh th
n bn bc. Cc
quan xin ging phong cha nhlm Cung quc cng. c t lu sau th Cung quc cng qua i.

Li ni, bn qun lnh tuy git cht anh em qun Huy, nhng cn gin vn cha h. Ph lp th
tTng ln ngi cha xong xui, hl i ko
n qutrc m t cha xin ph tt cdinh cca
qun Huy.

Cha ng li ngay. Ba qun li


n reo ln:

nh, lnh ctruyn, mau i ph hudinh qun Huy anh em i!


- Quan cl

Chtrong chc lt, nh ca ca qun Huy bph tan tnh, mt m nh ngi cng khng cn. Ri bn
qun lnh cng tha thhonh hnh. Phm cc quan v n v hai thuc b ng ca ThHuv
qu n Huy, cng nhng ngi dvo vic tgic vn n m Canh-t (vic Tng mu cp ngi khi
trc) nhng vin quan h t ng m qun lnh vn ght, lc
u mi ngy c tnh nghi y cng u b
ph nh hng lot v blng bt em git cht.

y ngy, hlm no ng ckinh thnh. Tng ph


Lun trong m i hchng
n cm m hv
n khng
thi.

Sau, cha ph i sai ngi d xt trong kinh k, ln y mt ngi


n chhthp, ri bt pha l
thng dn g n em chm ra oai. T vsau vi c ph phch nh ca mi tm ngng,
nhng vi c lng b t ngi git th vn cha dt.

n Huy c mt ngi tn l Nguyn Hu Ch


Li ni, trong bn thhca qu nh, qu lng ng
Hi, huyn Chn Phc, trn NghAn.

Cha Ch n, thng vn di ca
nh nhnghbun bn, trnn giu sang, gia tkc hng v
qun Vip.

nh, phong tp
Ch , tr tuhn ngi. Lc nhtheo hc nho, c kh
p cc kinh s, n
m
mi su tui hng cng; tng theo cha nng nhdi ca nh qu n Vip.

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 14 of 15

Ch nh gii vthvn quc m. V m


n cng nghip ca Quch TNghi nh ng, Ch
nh c lm
bi Quch lnh cng ph bng chnm, c nhi
u ngi trong nc truyn tng.

Tnh Chnh li ho hip, giao du khp thin h . Trong nh Chnh lc no cng c vi chc ngi
khch, khi ngm th, khi ung ru, tutheo shng th m th t c vi nhau. Nh Ch nh nui
mi m y ca nhi v vn; Ch nh ttay so n ra bi ht, phvo n so, ngy m b t hca ma
mua vui.

nh c xem l tay phong lu b


V th, Ch c nht
t Trng An (tc l kinh Th
ng Long.
Nguyn l tn kinh nh Hn, sau thnh danh tchung chkinh ) hi y.

nh li cn c ti khi hi, mi khi bng a ai cng ph


Ngoi ra, Ch i phc.

trong nh qu n Vip hn mi n m, Ch nh mi c cra coi i Thi n-tiu; c kthy v y ch


rng: "Sao nhth ?". Ch
nh lin p li ngay: "Chcho i u thi
n nhm khng lm!" (cu ny rt
trong bi di chc ca Lu Bi Tam quc l i cho con. Nguyn v n l: "V t dthin tiu nhi bt
vi", y Ch nh mn hai chThi n-tiu ca Lu Bchi Thi n-ti u vi khi hi). Cm
u bt ci. Ti bng a ca Ch nh i l nhv y.

Khi qun Vip vo nh phng Nam, Ch


nh c i theo gip vi
c bt nghin. Th
y Ch
nh c ti,
qun Vip ht sc yu mn.

Sau khi qun Vi p qua i, c ktco r ng trong lc lm vic quan, Chnh nh cp vng bc
ca cng kn hng trm v n. Vic y lin lu n cqu n Huy. Ch nh btng giam vo ngc v
btra tn n gn ch t, nhng v n nht nh khng xng. Nhv y Chnh mi c v ti. Cn qun
Huy th y thth li cng trng Ch nh bi phn.

Lc vo lm trn thNghAn, qu n Huy dng Ch nh lm hu tham qun; thng giao cho Ch


nh
luyn tp thuthchng gi c bin. Chng bao lu Ch nh trthnh v
ch trong nghthu
chin. Ngoi bin, mi ngi thng gi Ch nh l "con h i ng".

n hi qun Huy i vtrn Sn Nam, Ch nh cng c i sang cai qun i Ti


n-trung, em
qun i tu
n mt bi nh li c i vtrng coi cTin-ninh tr
n. Ri t lu sau, Ch n NghAn.

Ngi mtnh Ch nh nm trn ni Cn Bng. Vtht y, sch


a l ni rng: "Ngn v n con
rng ui ngn vn con h; xng b xng vng
u c nh". Nhn Ch nh mi t t hiu
l Bng l
nh hu.

Thi kcn di trng qu n Vip, Ch nh c mt ngi quen cng lng tn l Nguy n Vit
Tuyn, thi v bin sinh. Tuyn vn c sc lc hn ngi, l
i l tay can m, mu lc, nh
Chnh tin cln qun Vip, nn Tuyn c coi trung i ca o H u-kin ng trn Sn Nam.

n lc ny nghe tin trong kinh c bin, Tuy n vi v vt bin vqu. Ging bum ra i tngy
26 n ngy 28 th n lng ng H i. Tuyn em h t mi vic ng ngoi kli vi Chnh.
Ch nh bi ri, ho
ng ht, khng bi t nn lm thno.

Tht l:

Sng ni t bng ai chng s,


Nng thiu ni tuyt kh nng nh

Cha bit Ch
nh tnh li
u nhthno? Hy xem hi sau phn gii.

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007


Hoang Le nhat thong chi Page 15 of 15

Sch Thng gim chp: i ng, c ngi bo Trng Thon nn ti nh Dng Quc Trung.
Thon ni: "Cc ngi ta vo Dng hu tng nhta ni Thi Sn; ti th cho l tri ni
bng. Hm t tri ln th cc ngi h y i
t chda". Cu ny l ny.

file://D:\E-books\Sach hoc\hoang le nhat thong chi\hlntc02.html 5/11/2007

You might also like