Pisanje Projekata5

K U L U M
KU R I
N J E
PISA
D L O GA
PRI J E
K TN IH
RO J E
P
Severin Raki
Ovaj projekat nansira

Europska unija
PISANJE
PROJEKTNIH
PRIJEDLOGA
KURIKULUM
AUTOR:
Severin Raki
IZDAVA:
Udruenje Partnerstvo za zdravlje
UREDNIK:
Tarik Prao
LEKTOR:
Rade Markovi
DTP & GRAFIKI DIZAJN:
Edin Turkui
TAMPA:
Avdi 3A d.o.o.
TIRA:
200 primjeraka, Prvo izdanje, Sarajevo, 2014.
-------------------------------------------------
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
005.8:614.2
RAKI, Severin
Pisanje projektnih prijedloga : kurikulum / [autor Severin Raki]. - Sarajevo : Udruenje
Partnerstvo za zdravlje, 2014. - 57 str. ; 21 cm
Bibliografija: str. 56-57
ISBN 978-9958-568-20-6
COBISS.BH-ID 21731334
-------------------------------------------------
Partnerstvo za zdravlje / Partnerships in Health. Sva prava pridrana.

Koritenje i objavljivanje ove publikacije ili njenih dijelova na bilo koji nain i bilo kojim sredstvima
komunikacije i informisanja nije dozvoljeno bez pismenog odobrenja Partnerstva za zdravlje / Partnerships
in Health.
Ova publikacija izraena je uz pomo Europske unije.

Sadraj ove publikacije iskljuiva je odgovornost Udruenja Partnerstvo za zdravlje / Partnerships in Health i
ni na koji nain ne odraava stavove Europske unije.
Doprinos organizacija civilnog drutva jaanju partnerskog dijaloga
i suradnje vladinog i nevladinog sektora u sistemu javnog zdravlja
WWW.SJZ.BA
Kurikulum za odravanje edukacije na temu Pisanje projektnih prijedloga
SADRAJ
OPIS EDUKACIJE 11
Obrazloenje potrebe za edukacijom 11
Cilj12
Ciljne grupe 12
Oekivane kompetencije 13
Sadraj edukacije 13
NASTAVNA JEDINICA 1: Projektni ciklus (prvi dan) 13
NASTAVNA JEDINICA 2: Finansijeri projekata i izvori finansiranja znaajni za organizacije

aktivne u zdravstvu BiH (prvi dan) 14
NASTAVNA JEDINICA 3: Uloga razliitih aktera u pripremi projekta 14
NASTAVNA JEDINICA 4: Analiza problema i postavljanje ciljeva projekta 14
NASTAVNA JEDINICA 5: Izrada narativnog dijela projektne aplikacije 15
NASTAVNA JEDINICA 6: Izrada finansijskog dijela projektne aplikacije 15
Metodika izvoenja nastave 15
Evaluacija rada uesnika 16
Uslov za dodjelu certifikata 16
Kontakt sati 19
Sati samostalnog rada uesnika 19
Kalendarsko trajanje edukacije 19
Sedmini raspored 19
Broj i profil predavaa 19
7
Optimalna veliina grupe uesnika 19
Minimalan broj uesnika 19
NAIN IZVOENJA EDUKACIJE 19
PROJEKTNI CIKLUS 21
FINANSIJERI PROJEKATA I IZVORI FINANSIRANJA ZNAAJNI ZA

ORGANIZACIJE AKTIVNE U ZDRAVSTVU BIH 27
ULOGA RAZLIITIH AKTERA U PRIPREMI PROJEKTA 33
ANALIZA PROBLEMA I POSTAVLJANJE CILJEVA PROJEKTA 39
IZRADA NARATIVNOG DIJELA PROJEKTNE APLIKACIJE 45
IZRADA FINANSIJSKOG DIJELA PROJEKTNE APLIKACIJE 53
AGENDA EDUKACIJE 59
OSNOVNA LITERATURA 65
8
9
WWW.SJZ.BA
OPIS EDUKACIJE
Obrazloenje Mnoge zdravstvene ustanove u zemljama jugoistone Evrope

potrebe za imaju problem sa nivoom i redovnou priliva sredstava, koje
edukacijom dobijaju kroz ugovore sa institucijama zaduenim za administraciju
obaveznog zdravstvenog osiguranja. U takvoj situaciji prinuene
su traiti dodatne izvore prihoda iz kojih bi se finansirale vanredne
i razvojne aktivnosti. Da bi zadovoljile zahtjeve finansijera
projekata, javne zdravstvene ustanove i institucije zdravstvenog
sistema esto moraju traiti partnere u pripremi i realizaciji
projekata. Partneri mogu biti lokalne organizacije civilnog
drutva, organizacije iz privatnog sektora, akademske institucije i/
ili ustanove i organizacije iz drugih zemalja.
Projektne aktivnosti su osnovni izvor finansiranja za mnoge

organizacije civilnog drutva. Pojedine organizacije civilnog
drutva raspolau osobljem ije su vjetine pripreme projekata
bolje izgraene nego kod osoblja javnih zdravstvenih ustanova
(npr. poznavanje engleskog jezika, uspostavljanje kontakata
sa potencijalnim finansijerima, zagovaranje ili koritenje
kompjuterskih programa koji olakavaju izradu plana projektnih
aktivnosti). Saradnja i partnerstvo izmeu javnog sektora i
organizacija civilnog drutva omoguava iskoritavanje prednosti
obje strane u ostvarivanju zajednikog interesa dolaska do
projekata koje e zajedniki realizovati.
Priprema projekta je prva faza u projektnom ciklusu, koja mora biti

uspjeno zavrena da bi moglo doi do faze realizacije projekta.
Priprema i pisanje projekta je poduhvat koji podrazumijeva
odluku sa nivoa vrha organizacije da se projekt pripremi; timski
rad ukljuenih pojedinaca iz organizacije sa jasnom podjelom
uloga, poslova i zadataka; stalnu razmjenu informacija meu
lanovima tima koji priprema projekt, kao i odreeno vrijeme
posveeno pripremama da bi projekt bio uspjeno napisan i
predat u skladu sa zahtjevima iz poziva za dostavljanje prijedloga
projekata. Da bi priprema projekta bila uspjeno zavrena, lanovi
tima za pripremu projekta trebaju raspolagati potrebnim znanjima
i vjetinama iz ove oblasti.
11
Kao prioritetni sadraji koje ovaj kratki kurs pokriva odabrani su

oni koji pripremaju uesnike edukacije za obavljanje sljedeih
poslova:
pronalaenje moguih izvora finansiranja projekata,
pronalaenje adekvatnih partnera za pripremu i realizaciju

projekata, i
priprema projektnih prijedloga u formi i na nain koji je

prihvatljiv za potencijalne finansijere projekata.
Cilj Uesnici e biti osposobljeni da uestvuju u radu timova za

pripremu projekata, uvaavajui pritom osnovne principe
projektnog menadmenta i zahtjeve finansijera projekata.
Svrha ovog kratkog kursa nije jaanje kompetencija potrebnih

za realizaciju projekata. Ovi sadraji trebaju biti obraeni kroz
zasebnu edukaciju, koja e predstavljati nastavak ovog kratkog
kursa.
Ciljne grupe Primarna ciljna grupa je osoblje zdravstvenih ustanova,
organizacija civilnog drutva i institucija zdravstvenog sistema,
ije odgovornosti obuhvataju (ili e obuhvatati) uee u radu
timova zaduenih za pripremu projekata.
Poetni dio edukacije (teme 1 i 2) moe se samostalno koristiti

za podizanje svijesti direktora zdravstvenih ustanova, odnosno
njihovih najbliih saradnika o znaaju projekata i njihovoj ulozi u
graenju odnosa sa potencijalnim finansijerima projekata.
12
Oekivane Nakon aktivnog uea na ovoj kratkoj edukaciji, uesnici e biti

kompetencije
sposobni da:
objasne znaaj projekata za njihovu organizaciju,
utvrde potencijalne finansijere projekata u zdravstvu u Bosni

i Hercegovini,
prepoznaju mogunosti za izgradnju partnerstava kojim se

poveavaju anse njihove organizacije za dobijanje projektnih
sredstava,
uz uee svih relevantnih aktera izrade stablo problema,
koncipiraju logiki okvir projekta, i
obrazloe opravdanost ukljuivanja pojedinih stavki u

prijedlog budeta projekta.
Sadraj
edukacije NASTAVNA JEDINICA 1: Projektni ciklus (prvi dan)
Osnovne karakteristike projekata u zdravstvu
Znaaj projekata za zdravstvene ustanove i organizacije

civilnog drutva aktivne u zdravstvenom sektoru
Faze u projektnom ciklusu
Osnovne aktivnosti u fazi planiranja projekta
Kljuni aspekti realizacije projekata
13
NASTAVNA JEDINICA 2: Finansijeri projekata

i izvori finansiranja znaajni za organizacije
aktivne u zdravstvu BiH (prvi dan)
Pristupi za utvrivanje potencijalnih finansijera projekata
Graenje odnosa sa potencijalnim finansijerima projekata
Raspoloivi EU fondovi i mogunost njihovog koritenja
Procedure koje finansijeri koriste pri dodjeli sredstava
NASTAVNA JEDINICA 3: Uloga razliitih

aktera u pripremi projekta (prvi dan)
Utvrivanje zainteresovanih strana
Utvrivanje potreba, interesa i pozicija kljunih aktera
Analiza efekata projekta na ciljne grupe i krajnje korisnike
Potreba za partnerstvom izmeu organizacija civilnog

i javnog sektora u pripremi i realizaciji projekata
NASTAVNA JEDINICA 4: Analiza problema i

postavljanje ciljeva projekta (drugi dan)
Povezanost politika, programa i projekata
Utvrivanje osnovnog problema
Mapiranje uzroka osnovnog problema
Prevoenje stabla problema u ciljeve projekta
Elementi dobro postavljenog cilja
14
NASTAVNA JEDINICA 5: Izrada narativnog dijela

projektne aplikacije (trei i etvrti dan)
Priprema logikog okvira projekta
Priprema plana projektnih aktivnosti
Sastav projektnog tima i uloge lanova tima
Predstavljanje kapaciteta nosioca projekta i partnera u projektu
Vidljivost projektnih aktivnosti
Specifina pitanja od znaaja za finansijere projekata

(ravnopravnost polova, partnerstvo izmeu javnog i drugih
sektora, zatita ivotne sredine, inovativnost, prava manjina,
osjetljive grupacije stanovnitva)
NASTAVNA JEDINICA 6: Izrada finansijskog

dijela projektne aplikacije (etvrti dan)
Prihvatljivost trokova za finansijera projekta
Opravdanost budetskih stavki
Podaci potrebni za pripremu budeta projekta
Obezbjeivanje sufinansiranja za projekt
Specifini zahtjevi u pripremi projektnih

aplikacija prema EU fondovima
Metodika Predvieni sadraji bie obraeni kroz:

izvoenja
nastave 1. Direktan rad sa uesnicima, koji e se sastojati od: (1)
predavanja, tokom kojih e biti izloeni osnovni principi
projektnog menadmenta koje treba uvaavati tokom pripreme
projekata,
15
(2) diskusija sa uesnicima, tokom kojih e biti razmotrene

mogunosti i ogranienja u primjeni tih principa od strane
organizacija iz kojih dolaze i (3) grupnih vjebi, tokom kojih e
uesnici imati priliku da primijene izloene principe u uslovima
samostalnog rada na pripremi projekta,
2. Samostalan rad uesnika (izmeu svih dana nastave, uz

najvei intenzitet rada izmeu drugog i treeg dana).
Evaluacija rada Kao okvir za evaluaciju bie koriten Kirkpatrikov model za
uesnika evaluaciju edukacije:
Uesnici kursa e zadnjeg dana nastave, kroz popunjavanje

odgovarajueg upitnika, biti u prilici da iskau svoje reakcije na
edukaciju.
Oekivanja uesnika bie evidentirana prvog dana nastave

tokom uvodnog predavanja da bi njihova ispunjenost mogla
biti ocijenjena na kraju edukacije.
Znanje uesnika bie ocijenjeno pred poetak (prvog dana

nastave tokom uvodnog predavanja) i na kraju edukacije
(zadnjeg dana nastave). Za ocjenu znanja koristie se testovi
sa izborom izmeu vie ponuenih odgovora. Rezultat na
zavrnom testu nee biti koriten kao kriterijum za dodjelu
certifikata uesnicima.
Formalna evaluacija e se provoditi putem praenja prisustva

uesnika nastavi i nivoa njihovog uea u izvrenju grupnih
zadataka.
Uslov za dodjelu Certifikat o zavrenom kursu bie dodijeljen uesnicima koji
certifikata su prisustvovali svim danima nastave i aktivno uestvovali u
vjebama i diskusijama.
16
NAIN IZVOENJA EDUKACIJE
Kontakt sati 24 sata (4 dana po 6 sati)
Sati 5 sati za samostalni rad uesnika (itanje materijala i zavravanje

samostalnog
zadataka izmeu dana edukacije)
rada uesnika
Kalendarsko
trajanje Jedna ili dvije sedmice
edukacije
Sedmini Optimalno je da se nastava organizuje tokom dvije uzastopne
raspored sedmice (dva bloka od po dva dana). Nastava moe biti
organizovana i u jednom bloku (etiri uzastopna dana), ako
to bude eksplicitan zahtjev uesnika, ali se time javlja rizik od
njihovog preoptereenja koliinom informacija.
Broj i profil Za svaki dan edukacije je potrebno obezbijediti 23 predavaa, sa
predavaa praktinim iskustvom u pripremi i realizaciji projekata, finansiranih
od strane razliitih donatora i meunarodnih organizacija.
Optimalna
veliina grupe 1620
uesnika
Minimalan 12
broj uesnika
17
Nastavna jedinica 1:
PROJEKTNI CIKLUS
Svrha nastavne Tokom prve nastavne jedinice uesnici e se upoznati sa

jedinice osnovnim karakteristikama projekata i projektnog ciklusa, ije
razumijevanje je neophodno za pripremu projektnih prijedloga.
Specifini ciljevi Nakon aktivnog uea u ovoj nastavnoj jedinici, uesnici e biti
sposobni da:
objasne ta su projekti,
objasne znaaj projekata za njihovu organizaciju,
navedu faze projektnog ciklusa i
navedu osnovne aktivnosti u fazi planiranja projekta.

Sadraj Osnovne karakteristike projekata u zdravstvu
nastavne
jedinice Znaaj projekata za zdravstvene ustanove i organizacije
civilnog drutva aktivne u zdravstvenom sektoru
Faze u projektnom ciklusu
Osnovne aktivnosti u fazi planiranja projekta
Kljuni aspekti realizacije projekata

Metodoloki Tokom predavanja e biti obraeni svi sadraji predvieni za ovu
pristup obradi nastavnu jedinicu (osnovne karakteristike projekata; uloge i naini
nastavne
jedinice uea zdravstvenih ustanova i organizacija civilnog drutva u
realizaciji projekata; veza projekata sa redovnim funkcionisanjem
organizacija; faze u projektnom ciklusu; aktivnosti u fazi planiranja
projekata; mjesto i uloga pisanja projektnih prijedloga u odnosu
na druge aktivnosti u fazi planiranja projekta).
18
Interaktivni rad e biti iskoriten na poetku prve nastavne

jedinice da bi se izvrilo upoznavanje uesnika sa ciljevima i
nainom izvoenja kursa, omoguilo meusobno upoznavanje
uesnika i predavaa, te prikupile informacije potrebne za
evaluaciju kursa (oekivanja uesnika i ulazni test).
Trajanje nastave 90 minuta
Raspodjela Predavanja 60 minuta

vremena Interaktivni rad sa uesnicima 30 minuta
Samostalni rad uesnika ne
Smjernice za
predavae i Uvod u kurs i upoznavanje sa uesnicima (30 minuta):
facilitatore
Uvodnih 5 minuta iskoristiti za predstavljanje naina
izvoenja nastave.
U okviru upoznavanja traiti od uesnika da rade u

parovima i da nakon meusobnog upoznavanja svako od njih:
(1) ostalima predstavi drugu osobu i (2) na samoljepljivi papiri
napie oekivanja od kursa.
Po prikupljanju oekivanja svih uesnika, facilitator e

ih povezati sa ciljevima kursa i skrenuti panju uesnika na
nerealna oekivanja.
Zadnjih 5 minuta iskoristiti za popunjavanje anonimnog

ulaznog testa od strane uesnika (test se sastoji od 10 tvrdnji,
za svaku od kojih e trebati odabrati da li je tana ili netana).
19
Predavanje Znaaj projekata u zdravstvu i projektni ciklus (60

minuta):
Predava treba konstantno pokuavati da animira grupu

na aktivno uee u predavanju i postavljanje pitanja. Ciljana
pitanja mogu biti upuena pojedinim uesnicima, odabranim
na osnovu informacija o njihovim prethodnim iskustvima sa
pripremom projekata (prikupljenih tokom uvodnog dijela).
Prilikom objanjavanja faza projektnog ciklusa, teite

treba staviti na fazu planiranja projekta, a u okviru nje naglasiti
uloge i veze ostalih aktivnosti sa samim pisanjem projektnih
prijedloga.
Za predavanja je potrebno koristiti primjere projekata koji

su realizovani u zdravstvu BiH (projekte o kojima su detaljne
informacije dostupne na web stranicama da bi se uesnici
kasnije mogli dodatno informisati).
Tokom predavanja je potrebno samo okvirno predstaviti

koncepte koji e biti razraeni u ostalim nastavnim jedinicama
(npr. logiki okvir projekta, akteri u realizaciji projekta).
Potrebno je izbjei zalaenje u detaljna objanjenja, koja e
uslijediti u nastavku edukacije.
Kljune poruke Svaki projekt predstavlja skup aktivnosti koje su jasno usmjerene
ka ostvarivanju specifinih ciljeva u okviru definisanog
vremenskog perioda i ogranienog budeta. Organizacije mogu
biti zainteresovane za uee u projektima iz razliitih razloga.
Svaki projekt prolazi kroz tri faze u svom ivotnom ciklusu
(planiranje; implementacija; i monitoring i evaluacija). Da bi
dolo do faze implementacije, prethodno mora biti uspjeno
zavrena faza planiranja projekta. Pisanje projektnih prijedloga
je jedna od aktivnosti u fazi planiranja projekata koja mora biti
dobro koordinirana sa drugim aktivnostima koje joj prethode.
20
Priprema
uesnika za Nije potrebna
nastavu
tampani
materijal za Kopija prezentacije (tampana 3 slajda na listu, obostrano)
uesnike
Drugi potrebni Laptop, projektor, prezenter, markeri, flipart, platno za projektor,
resursi samoljepljivi Post It papirii
Osnovna
1. Europska komisija (2008) Naini pruanja pomoi. Svezak 1:
literatura
Smjernice za upravljanje projektnim ciklusom. Zagreb: Sredinji
dravni ured za razvojnu strategiju i koordinaciju fondova EU.
2. European Commision (2004) Aid Delivery Methods. Volume

1: Project Cycle Management Guidelines. Brussels: EuropeAid
Cooperation Office.
3. FASID (2008) Project cycle management Management tool

for development assistance (Participatory planning). 7th edition.
Tokyo: Foundation for Advanced Studies on International
Development.
4. Project Management Institute (2004) A Guide to the Project

Management Body of Knowledge (PMBOK Guide). Third edition.
Newtown Square: Project Management Institute.
5. Raki S. i Antoni D. (u tampi) Uvod u zdravstveni menadment.

Banjaluka: PanEvropski Univerzitet Apeiron.
21
FINANSIJERI PROJEKATA I IZVORI
FINANSIRANJA ZNAAJNI ZA ORGANIZACIJE
AKTIVNE U ZDRAVSTVU BIH
Svrha nastavne Tokom ove nastavne jedinice uesnici e se upoznati sa

jedinice mogunostima za finansiranje projekata u zdravstvu u Bosni i
Hercegovini, pristupima i procedurama koje trebaju poznavati da
bi dobili ansu da pripreme projektnu aplikaciju.
sposobni da:
utvrde potencijalne finansijere projekata u zdravstvu u

Bosni i Hercegovini, i
utvrde procedure koje je potrebno uzeti u obzir prilikom

pripreme projektnog prijedloga prema EU fondovima.
Sadraj Pristupi za utvrivanje potencijalnih finansijera projekata

nastavne
jedinice Graenje odnosa sa potencijalnim finansijerima projekata
Raspoloivi EU fondovi i mogunost njihovog koritenja
Procedure koje finansijeri projekata koriste pri dodjeli sredstava
Metodoloki Tokom predavanja e biti objanjeno koji pristupi stoje uesnicima

pristup obradi na raspolaganju za utvrivanje potencijalnih finansijera projekata
nastavne
(sa posebnim osvrtom na EU fondove i ulazne kriterijume), zato
jedinice
je znaajno poznavati procedure koje finansijeri projekata koriste
prilikom dodjele sredstava i koje pristupe organizacije mogu
koristiti za graenje odnosa sa potencijalnim finansijerima
projekata.
22
Interaktivni rad e biti iskoriten da bi, na osnovu informacija

dobijenih tokom predavanja, uesnici edukacije samostalno
pokuali da na internetu nau finansijere kojima bi njihove
organizacije mogle uputiti prijedlog projekta i otvorene pozive za
dostavljanje prijedloga projekata.
Smjernice za Predavanje Finansijeri projekata i izvori finansiranja znaajni za
predavae i organizacije aktivne u zdravstvu u BiH (45 minuta):
facilitatore
Predavanje iskoristiti za obradu svih predvienih sadraja.
Predava treba dati praktine primjere iz linog iskustva sa
pronalaenjem finansijera projekata i graenja odnosa sa
njima. Primjeri trebaju biti vezani za kontekst zdravstvenih
sistema u BiH.
Vjeba Utvrivanje potencijalnih finansijera projekata (45

minuta):
Uesnike edukacije je potrebno podijeliti u grupe od po

23 osobe. Svakoj grupi na raspolaganju treba da stoji barem
jedan laptop sa omoguenim pristupom internetu. Zadatak za
sve grupe treba biti da, na osnovu informacija koje su dobili
tokom predavanja, na internetu pokuaju pronai: (1) dva ili tri
potencijalna finansijera za projekte koje bi njihove organizacije
mogle realizovati i (2) najavljene, otvorene ili nedavno
zatvorene pozive za dostavljanje prijedloga projekata, koji su
relevantni za njihove organizacije.
23
Uesnicima je potrebno dati 2025 minuta za ovaj zadatak.

Isto toliko vremena je potrebno predvidjeti za razgovor sa
uesnicima o tome kako su pristupili zadatku i do kojih su
rezultata doli. Facilitator treba pripremiti listu potencijalnih
finansijera, sajtova i oekivanih poziva za projekte, koju e
distribuirati uesnicima na kraju vjebe.
Zbog sinhronizacije aktivnosti, vjebu treba voditi ista

osoba koja je prethodno drala predavanje u okviru ove
nastavne jedinice.
Problem u realizaciji vjebe moe predstavljati nepoznavanje

engleskog jezika od strane uesnika. Male grupe u kojima se
niko ne slui engleskim jezikom e se moi fokusirati samo na
lokalne prilike za finansiranje. Facilitator treba iskoristiti takvu
situaciju da bi uesnicima skrenuo panju da e im u njihovim
organizacijama u timu biti potrebna osoba koja se aktivno slui
engleskim jezikom.
Kljune poruke Projekti koji se realizuju u zdravstvenom sistemu predstavljaju

jedan od instrumenata za ostvarivanje zdravstvenih politika.
Da bi dolo do realizacije projekta, moraju se poklopiti interesi
finansijera projekata i organizacija koje realizuju projekte.
Organizacije iz Bosne i Hercegovine trenutno imaju ogranien
pristup EU fondovima iz kojih se mogu finansirati projekti u
zdravstvu. Da bi se utvrdili potencijalni finansijeri projekata,
potrebno je iz razliitih izvora prikupiti informacije o svim
organizacijama koje raspolau sredstvima za ovu namjenu
(lokalne institucije, ambasade, meunarodne organizacija i
fondacije). Uspostavljanje i odravanje kontakata sa finansijerima
projekata omoguuje pravovremeno dobijanje informacija o
mogunostima za finansiranje i lobiranje kojim se omoguuje
privlaenje tih sredstava. Najbolje je dobiti informaciju o
predstojeem pozivu za dostavljanje prijedloga projekata u
momentu kada on jo nije ni raspisan.
24
Priprema
nastavu
tampani 1. Kopija prezentacije (tampana 3 slajda na listu, obostrano)
materijal za
uesnike 2. Materijal za izvoenje vjebe
Drugi potrebni 48 laptopa sa pristupom internetu, projektor, prezenter, markeri,

resursi flipart, platno za projektor
Osnovna 1. Cross Border Institution Building. Prirunik za pripremu

literatura projekata.

3. European Commision (2010) Communication and visibility

manual for European Union external actions. Brussels: EuropeAid
Cooperation Office.
4. European Commision (2014) Procurement and grants for

European Union external actions: A practical guide.
5. Forum za koordinaciju donatora (2013) Pregled aktivnosti

donatora 2011-2012. Sarajevo: Ministarstvo finansija i trezora BiH.
6. Kancelarija za evropske integracije Vlade Republike Srbije

(2011) IPA renik pojmova. Beograd: Kancelarija za evropske
integracije Vlade Republike Srbije.
25
ULOGA RAZLIITIH AKTERA U
PRIPREMI PROJEKTA
Svrha nastavne Tokom ove nastavne jedinice uesnici e se upoznati sa pristupima

jedinice za utvrivanje zainteresovanih strana, analizu aktera i utvrivanje
potreba za partnerima u pripremi i realizaciji projekata.
sposobni da:
ocijene zainteresovanost pojedinih aktera za realizaciju

odreenog projekta,
odrede ciljne grupe i krajnje korisnike projekta, i
prepoznaju mogunosti za izgradnju partnerstava, kojim se

poveavaju anse njihove organizacije za dobijanje projektnih
sredstava.
Sadraj Utvrivanje zainteresovanih strana
nastavne
jedinice Utvrivanje potreba, interesa i pozicija kljunih aktera
Analiza efekata projekta na ciljne grupe i krajnje korisnike
Potreba za partnerstvom izmeu organizacija civilnog i javnog

sektora u pripremi i realizaciji projekata
Metodoloki
pristup obradi Tokom kraeg uvodnog predavanja e biti objanjen pojam
nastavne akter (zainteresovana strana) i znaaj analize aktera za pripremu
jedinice projekta.
26
Ova nastavna jedinica e uglavnom biti obraena kroz interaktivni

rad sa uesnicima edukacije. Rad u manjim i veim grupama
e biti baziran na FASID-ovoj metodologiji participativnog
planiranja projekata. Uesnici e imati priliku da uestvuju u
analizi zainteresovanih pojedinaca, grupa i organizacija u svrhu
izrade potencijalnog projekta.

Smjernice za Predavanje: Analiza aktera i priprema projekata (15 minuta):
predavae i
facilitatore Predavanje iskoristiti za upoznavanje uesnika edukacije
sa osnovnim pojmovima (akter/zainteresovana strana, zahtjev,
oekivanje), objanjavanje svrhe takve analize i predstavljanje
naina rada u ostatku prvog dana.
Vjeba Utvrivanje i analiza aktera (135 minuta):
Pri izvoenju ove vjebe facilitator treba uesnicima davati

primjer participativnog rada sa grupom aktera.
U vjebi je potrebno koristiti vizuelna pomagala (fliparte

i samoljepljive papire veeg formata), koja omoguavaju
dolazak do konsenzusa unutar grupe aktera.
27
Vjeba treba tei u nekoliko koraka: (1) sa uesnicima

usaglasiti iru oblast u kojoj se moe razmatrati priprema
projekta (izbor oblasti zavisi od sastava grupe uesnika), (2)
uesnike podijeliti u 34 male grupe, (3) od svih grupa zatraiti
da na samoljepljivim papiriima napiu aktere zainteresovane
za odabranu oblast, potujui princip da na jednom papiriu
bude navedena samo jedan akter, (4) na osnovu prijedloga svih
grupa usaglasiti listu aktera, (5) zajedno sa grupom klasifikovati
utvrene aktere u ponuene kategorije, (6) zajedno sa
uesnicima analizirati ciljne grupe i krajnje korisnike projekta,
(7) zajedno sa uesnicima odabrati ostale kljune aktere koje je
potrebno analizirati, (8) svakoj od manjih grupa dati u zadatak
analizu 2 aktera i (9) razmotriti rezultate analiza.
Rezultate grupnog rada sauvati za upotrebu tokom

narednih dana nastave.
Diskusija Potreba za partnerstvima u pripremi i realizaciji

projekata (15 minuta):
Diskusiju bazirati na rezultatima prethodne vjebe. Koristei

izraenu analizu aktera, od uesnika kursa prvo zatraiti da
samostalno utvrde prednosti izgradnje partnerstava, kao i da
se osvrnu na dosadanje iskustva svojih organizacija. Facilitator
treba iznijeti svoj stav tek nakon to uesnici edukacije iscrpe
svoje ideje.
Na kraju diskusije zamoliti uesnike da do narednog dana

proitaju odabrani tekst o analizi problema, analizi ciljeva i
izboru projekta.
28
Kljune poruke Svi akteri zainteresovani za odreeni projekt mogu se svrstati

meu:
korisnike projekta,
strane na koje e projekt ostvariti negativan uticaj,
donosioce odluka,
finansijere projekta,
agencije za implementaciju,
lidere iz zajednice,
potencijalne protivnike, i
strane od kojih se oekuje podrka.
Pojedini akteri mogu paralelno biti svrstani u vie navedenih

grupa. Za temeljnije sagledavanje pozicije svakog od aktera
potrebno je raspolagati osnovnim informacijama o njemu
(npr. broj, struktura, sredstva sa kojima raspolae, tehnike
sposobnosti, politike veze), njegovim problemima, potrebama,
oekivanjima, jakim i slabim stranama.
Priprema
nastavu
tampani
uesnike
Drugi potrebni Markeri, 23 fliparta, dodatna rolna papira za flipart, selotejp,
resursi samoljepljivi Post It papirii velikog formata u vie boja, laptop,
projektor, prezenter, platno za projektor
29



Development.
4. Savez samostalnih sindikata Srbije (2010) Prirunik za pisanje

predloga projekata prema zahtevima EU za IPA fondove: Prirunik
za edukatore.
30
31
ANALIZA PROBLEMA I POSTAVLJANJE
CILJEVA PROJEKTA
Svrha nastavne Tokom ove nastavne jedinice uesnici e dobiti priliku da probaju
jedinice praktinu primjenu analize problema i koritenja rezultata te
analize za formulisanje ciljeva i odabir projekta.
sposobni da:
uz uee relevantnih aktera izrade stablo problema,
na osnovu stabla problema formuliu ciljeve projekta, i
procijene da li su ciljevi projekta ispravno postavljeni.
Sadraj Povezanost politika, programa i projekata

nastavne
jedinice Utvrivanje osnovnog problema
Mapiranje uzroka osnovnog problema
Prevoenje stabla problema u ciljeve projekta
Elementi dobro postavljenog cilja

Metodoloki Tokom kraeg uvodnog predavanja e biti objanjeno koji se
pristup obradi analitiki pristupi mogu koristiti u koncipiranju projekta i kako
nastavne oni pomau u pripremi projektne aplikacije.
jedinice
rad sa uesnicima edukacije. Rad u manjim i veim grupama
e biti baziran na FASID-ovoj metodologiji participativnog
planiranja projekata. Uesnici e imati priliku da uestvuju u
analizi problema i koritenja rezultata te analize za formulisanje
ciljeva i odabir projekta.
32

Samostalni rad uesnika 60 minuta
Smjernice za Predavanje Analitiki pristupi koji se koriste u koncipiranju
predavae i projekata (20 minuta):
facilitatore
Predavanje iskoristiti za upoznavanje uesnika edukacije
sa metodologijom planiranja projekata i ulogom analitikih
pristupa u pripremi projektne aplikacije.
Ne zalaziti u tehniku razradu pojedinih analitikih pristupa

koji e biti obraeni tokom vjebi koje slijede. Fokusirati se
na razumijevanje potrebe za koritenjem analitikih pristupa
tokom pripreme projekta.
Vjeba Analiza problema (130 minuta):
Vjeba se sastoji od dvije cjeline (70+60 minuta). Cilj vjebe

je da uesnici izrade stablo problema u oblasti koja je odabrana
tokom obrade prethodne nastavne jedinice. Za izvoenje
vjebe potrebna su dva facilitatora.
Tokom uvoda u vjebu, facilitator treba objasniti princip

formiranja stabla problema i uz uee uesnika utvrditi kljuni
problem i njegove posljedice. Nakon toga se, uz uee itave
grupe uesnika, definiu 34 primarna uzroka problema.
Uesnici se dijele u onoliko manjih grupa koliko je primarnih
uzroka utvreno. Svaka grupa dobija zadatak da dalje razradi
jedan od primarnih uzroka problema, koristei samoljepljive
Post It papirie koje organizuje na jednom listu za flipart. U
drugom dijelu vjebe (nakon pauze) svaka grupa prezentira svoj
rad drugim grupama, pri emu jedna od ostalih grupa dobija
zadatak da ih kritikuje. Tokom zadnjih 15-ak minuta vjebe
svaka grupa ima priliku da koriguje svoj dio problemskog
stabla na osnovu povratnih informacija od drugih grupa i
facilitatora.
33
Vjeba Formulisanje ciljeva (150 minuta):
Vjeba se sastoji od dvije cjeline (60+90 minuta). Cilj vjebe

je da uesnici, na osnovu stabla problema, izrade stablo
ciljeva u datoj oblasti. Za izvoenje vjebe potrebna su dva
facilitatora.
Tokom uvoda u vjebu, facilitator treba objasniti principe

i elemente dobro postavljenog cilja. Vjeba se nastavlja
na prethodnu. Uesnici rade u istim grupama u kojima su
pripremali stablo problema. Zadatak uesnika je da utvrene
uzroke problema pretvore u sredstva za ostvarenje ciljeva.
Koristei glavni problem i njegove primarne uzroke, facilitator
demonstrira pristup pretvaranja stabla problema u stablo
ciljeva. U drugoj polovini vjebe (nakon pauze) svaka grupa
dobija zadatak da detaljno razradi jedan dio stabla ciljeva i da
rezultate rada prezentira ostalim grupama. Na kraju vjebe,
facilitator treba dati dodatna objanjenja logike stabla ciljeva i
ukazati na njegovu vezu sa logikim okvirom projekta.
Vjeba Odabir projekta (60 minuta):
Cilj vjebe je da se izraeno stablo ciljeva analizira i da se,

u okviru istog stabla, uoe mogunosti za formulisanje vie
razliitih projekata. Vjeba se nastavlja na prethodne dvije
vjebe. Facilitator na poetku vjebe od grupe trai da na stablu
ciljeva uoi prijedloge projekata koji bi bili interesantni za
njihove organizacije. Od prijedloga koje dobije bira 23. Svaki
od njih analizira sa uesnicima, obraajui panju na ciljne
grupe i njihove potrebe, ciljnu oblast, kljune aktere, potrebne
inpute (ukljuujui i finansijska sredstva), veze sa prioritetima
definisanim u zdravstvenim politikama, izvodljivost, odrivost
i potencijalne negativne efekte.
34
Kljune poruke Analiza problema je zasnovana na uoavanju uzrono-

posljedinih veza u oblasti u kojoj se razmatra potreba za
projektom. Problemsko stablo omoguuje vizualizaciju problema
i stvaranje konsenzusa izmeu razliitih strana o uzrocima
problema i njegovim posljedicama. Kao i analiza aktera, analiza
problema slui da se razjasni postojea situacija. Analiza ciljeva
polazi od analize problema, a zasniva se na uoavanju veza
izmeu situacija koje pomau rjeavanju problema i naina
kojima se dolazi do takvih situacija. Kroz analizu ciljeva se dolazi
do ireg spektra rjeenja koja vode ka rjeavanju problema. Odabir
projekata polazi od analize ciljeva. To je proces tokom kojeg
se vri selekcija ciljeva koje je, uz data vremenska i finansijska
ogranienja, mogue ostvariti u sklopu pojedinog projekta.
Priprema Izmeu prvog i drugog dana nastave uesnici trebaju da:
uesnika za
nastavu 1. proitaju odabrani tekst o analizi problema, analizi ciljeva i
izboru projekta (duina teksta 810 stranica) i
2. razmotre analizu aktera uraenu tokom prethodne nastavne

jedinice i predloe dopune analize.
tampani
uesnike
2. Dragani J., ehovi I. i Puli E. (2005) Prirunik za nevladine

organizacije: Priprema i pisanje projektnih prijedloga; Priprema
budeta za projekte; Upravljanje projektom. Sarajevo: Regionalni
centar za okoli/ivotnu sredinu za Srednju i Istonu Evropu, Ured
za Bosnu i Hercegovinu.
35


Development.
5. Kancelarija za evropske integracije Vlade Republike Srbije (2011)

Prirunik za izradu logike matrice: Kljuni alat za upravljanje
projektnim ciklusom. Beograd: Kancelarija za evropske integracije
Vlade Republike Srbije.
36
IZRADA NARATIVNOG DIJELA
PROJEKTNE APLIKACIJE

jedinice principima izrade narativnog dijela projektne aplikacije i
dobiti priliku da u praksi probaju izradu odabranih segmenata
projektnog prijedloga.
sposobni da:
koncipiraju logiki okvir projekta,
uestvuju u odreivanju uloga i poslova lanova projektnog

tima,
uestvuju u izradi plana projektnih aktivnosti, i
odaberu informacije kojima se predstavljaju kapaciteti

njihove organizacije za uee u realizaciji projekta.
Sadraj Priprema logikog okvira projekta
nastavne
jedinice Priprema plana projektnih aktivnosti
Sastav projektnog tima i uloge lanova tima
Predstavljanje kapaciteta nosioca projekta i partnera u

projektu
Vidljivost projektnih aktivnosti
Specifina pitanja od znaaja za finansijere projekata

(ravnopravnost polova, partnerstvo izmeu javnog i drugih
sektora, zatita ivotne sredine, inovativnost, prava manjina,
osjetljive grupacije stanovnitva)
37
Metodoloki Tokom kraih uvodnih predavanja bie objanjeni znaaj i uloga

pristup obradi logikog okvira u planiranju projekata (trei dan edukacije),
nastavne cjeline od kojih se sastoji narativni dio prijedloga projekta,
jedinice
zahtjevi finansijera projekata za vidljivou projektnih aktivnosti i
pristupi za predstavljanje odgovora predlagaa projekta na neka
od specifinih pitanja koja su od znaaja za finansijere projekata
(etvrti dan edukacije).

rad sa uesnicima edukacije.
Rad i manjim i veim grupama treeg dana edukacije e biti

baziran na FASID-ovoj metodologiji participativnog planiranja
projekata. Uesnici edukacije e imati priliku da uestvuju u
pripremi logikog okvira za projekt iz oblasti relevantne za njih.
Rad u malim grupama koristie se za simuliranje odabranih

koraka (predstavljanje partnera u projektu, priprema plana
projekta i priprema opisa poslova za lanove projektnog tima)
u pisanju prijedloga projekta od strane tima odreenog za
pripremu projekta.
Trajanje nastave 555 minuta (rasporeeno na trei i etvrti dan nastave)

Samostalni rad uesnika 4 sata
Smjernice za Predavanje Znaaj i uloga logikog okvira u planiranju projekata
predavae i (15 minuta):
facilitatore
Predavanje iskoristiti za objanjenje uloge i znaaja
logikog okvira u planiranju projekata. Ne zalaziti u tehniku
razradu pripreme logikog okvira, koja e biti obraena tokom
vjebe koja slijedi.
38
Vjeba Izrada logikog okvira projekta (360 minuta):
Ova vjeba se moe nadovezati na zadnju vjebu u sklopu

prethodne nastavne jedinice (tokom koje je utvreno vie
mogunosti za pripremu prijedloga projekata, u okviru istog
stabla ciljeva) ili poi od stabla problema/stabla ciljeva koje
su uesnici samostalno pripremili izmeu dva bloka nastave.
Drugi pristup je poeljnija opcija. Prvi pristup treba koristiti
u sluaju da je vei broj uesnika doao na drugi blok bez
prethodne pripreme.
Za vjebu je predvien itav nastavni dan, to omoguuje

da svaka manja grupa uesnika zajedniki izradi barem jedan
logiki okvir projekta. Facilitator treba da bazira svoj pristup
na omoguavanju uesnicima da pokuavaju i grijee u izradi
matrice.
Vjeba je podijeljena u etiri cjeline, tokom kojih je potrebno:

(1) na osnovu stabla ciljeva ispuniti prvu kolonu u matrici
(krajnji cilj-svrha-rezultati-aktivnosti), (2) ostalim grupama
predstaviti opis projekta, (3) doraditi prvu kolonu matrice na
osnovu povratnih informacija od ostalih grupa, (4) definisati
indikatore i izvore za njihovu verifikaciju, (5) sa facilitatorom i
ostalim grupama razmotriti predloene indikatore, (6) doraditi
matricu na osnovu povratnih informacija, (7) definisati kljune
pretpostavke, (8) ponovo preispitati horizontalnu i vertikalnu
logiku matrice, (9) prezentirati matricu ostalim grupama i (10)
pripremiti finalnu verziju matrice u elektronskoj formi.
Za izvoenje ove vjebe potrebna su dva facilitatora.
39
Predavanje Priprema narativnog dijela projektne aplikacije (30

minuta):
Predavanje iskoristiti za upoznavanje uesnika edukacije sa

cjelinama od kojih se sastoji narativni dio prijedloga projekta,
zahtjevima finansijera projekata za vidljivou projektnih
aktivnosti i pristupima za predstavljanje odgovora predlagaa
projekta na neka od specifinih pitanja koja mogu biti znaajna
za finansijere projekata (ravnopravnost polova, partnerstvo
izmeu javnog i drugih sektora, zatita ivotne sredine,
inovativnost, prava manjina, osjetljive grupacije stanovnitva).
Za potrebe predavanje je potrebno koristiti primjere projekata
koji su realizovani u zdravstvu u BiH.
Ne zalaziti u tehnike izrade onih segmenata prijedloga

projekta koji e biti obraeni tokom vjebi koje slijede.
Vjeba Priprema plana projektnih aktivnosti (60 minuta):
Svrha ove vjebe je razvoj vjetine pripreme plana projektnih

aktivnosti. Za potrebe izvoenja vjebe je uesnike potrebno
podijeliti u etiri grupe. Grupe 1 i 2 e dobiti jedan, a grupe 3
i 4 drugi zadatak. Oba zadatka e se sastojati u tome da se na
osnovu kraeg tekstualnog opisa aktivnosti (predstavljenog
na maksimalno dvije stranice) u datom tabelarnom formatu
pripremi plan realizacije projekta. Uesnici e trebati definisati
aktivnosti, njihov raspored i kalendarsko trajanje. Dvije grupe
e dobiti priliku da prezentiraju uraeno, dok e druge dvije
imati priliku da kritikuju i daju prijedloge za poboljanja.
Za potrebe izvoenja vjebe je potrebno odabrati planove

aktivnosti iz stvarnih projekata koji su realizovani u zdravstvu u
BiH. Primjeri moraju biti dovoljno jednostavni da bi se vjeba
mogla zavriti tokom predvienog vremena.
Prilikom formiranja grupa treba teiti da svaka grupa bude

sastavljena od predstavnika vie organizacija.
40
Vjeba Odreivanje uloga lanova projektnog tima (45 minuta):
Za potrebe vjebe se koristi jedan od planova aktivnosti

iz prethodne vjebe. Uesnicima se distribuira kompletiran
plan projektnih aktivnosti i daje spisak pozicija lanova
projektnog tima. Zadatak uesnika je da, kroz rad u malim
grupama, definiu poslove svakog od lanova tima. Zbog
vremenskog ogranienja, samo jedna grupa e imati priliku da
prezentira svoj rad u cijelosti, dok e ostale grupe imati priliku
da svoj rad uporede sa tom grupom i predloe poboljanja. Za
prezentaciju je potrebno odabrati grupu koja nije imala priliku
za prezentaciju tokom prethodne vjebe.
Vjeba Predstavljanje kapaciteta nosioca projekta i partnera u

projektu (45 minuta):
Uesnici kursa nastavljaju rad u formiranim grupama. Svaka

grupa se stavlja u ulogu zasebnog tima za pripremu prijedloga
projekta. Zadatak svakog tima je da, na osnovu stvarnih
podataka o organizacijama iz kojih uesnici dolaze, pripremi
set informacija koje se mogu iskoristiti da se u prijedlogu
projekta opiu kapaciteti partnera za implementaciju projekta,
kao i njihova dosadanja iskustva sa realizacijom projekata.
Facilitator daje priliku dvjema grupama da prezentiraju
rezultat svog rada, pri emu se ponaa kao evaluator koji ima
tendenciju da pronae slabe strane njihovih aplikacija da bi ih
eliminisao iz procesa odabira.
41
Kljune poruke Narativni dio prijedloga projekta sastoji se od vie

segmenata. Ne postoji univerzalni ablon za pripremu
projekata koji je primjenjiv u svim situacijama. Svaki finansijer
projekta ima pravo zahtijevati da projekti budu pripremljeni i
dostavljeni u specifinoj formi. Logika projektne intervencije
je u svakom projektu jedno od kljunih pitanja, koje finansijeri
projekata obavezno uzimaju u obzir prilikom ocjene prijedloga
projekata. Logiki okvir projekta je alat koji omoguuje da se
tokom pripreme projekta uspostavi jasna hijerarhija projektnih
ciljeva. U svakom prijedlogu projekta takoe treba biti jasno
u kom vremenskom roku e se realizovati aktivnosti, ko e ih
realizovati, kako e odgovornosti za realizaciju aktivnosti biti
podijeljene meu lanovima projektnog tima, da li organizacija
koja aplicira za projekt raspolae kapacitetima potrebnim za
realizaciju projekta i na koji nain e se kroz projekt promovisati
uloga finansijera projekta u obezbjeivanju sredstava za
realizaciju.
Priprema Izmeu drugog i treeg dana nastave uesnici trebaju da:
uesnika za
nastavu 1. Proitaju odabrani tekst o logikom okviru projekta (Kancelarija
za evropske integracije Vlade Republike Srbije (2011) Prirunik
za izradu logike matrice: Kljuni alat za upravljanje projektnim
ciklusom. Beograd: Kancelarija za evropske integracije Vlade
Republike Srbije) i
2. Samostalno pripreme stablo problema i stablo ciljeva za

jednu oblast u kojoj njihova organizacija ima interes da realizuje
projekte.
tampani Kopije prezentacije (tampana 3 slajda na listu, obostrano)

materijal za
uesnike Materijal za izvoenje vjebe Izrada logikog okvira
projekta
Materijal za izvoenje vjebe Priprema plana projektnih

aktivnosti
Materijal za izvoenje vjebe Odreivanje uloga lanova

projektnog tima
42



4. Europska komisija (2009) Prirunik za komunikaciju i vidljivost

za vanjske aktivnosti EU. Zagreb: Sredinji dravni ured za
razvojnu strategiju i koordinaciju fondova EU.
5. European Commision (2010) Communication and visibility

manual for European Union external actions. Brussels: EuropeAid
Cooperation Office.

Development.
7. Kancelarija za evropske integracije Vlade Republike Srbije

(2011) Prirunik za izradu logike matrice: Kljuni alat za
upravljanje projektnim ciklusom. Beograd: Kancelarija za
evropske integracije Vlade Republike Srbije.
8. Project Management Institute (2004) A Guide to the Project

Management Body of Knowledge (PMBOK Guide). Third edition.
Newtown Square: Project Management Institute.
43
IZRADA FINANSIJSKOG DIJELA
PROJEKTNE APLIKACIJE

jedinice principima izrade finansijskog dijela projektne aplikacije i
dobiti priliku da u praksi probaju izradu odabranih segmenata
projektnog prijedloga.
sposobni da:
uestvuju u izradi budeta projekta, i
obrazloe opravdanost ukljuivanja pojedinih stavki u

prijedlog budeta projekta.
Sadraj Prihvatljivost trokova za finansijera projekta

nastavne
jedinice Opravdanost budetskih stavki
Podaci potrebni za pripremu budeta projekta
Obezbjeivanje sufinansiranja za projekt
Specifini zahtjevi u pripremi projektnih aplikacija prema EU

fondovima
Metodoloki Tokom predavanja bie objanjeni principi na kojima se bazira
pristup obradi priprema finansijskog dijela projektne aplikacije, ukljuujui
nastavne kategorije trokova koje su prihvatljive za finansijere projekata,
jedinice potrebu obezbjeivanja sufinansiranja projekta i specifinosti
pripreme projektnih prijedloga za EU fondove.
44
Rad u malim grupama koristie se za simuliranje odabranih koraka

(priprema budeta projekta i argumentovanje opravdanosti
budetskih stavki) u pisanju prijedloga projekta od strane tima
odreenog za pripremu projekta.
Zadnjih 30 minuta u ovoj nastavnoj jedinici treba iskoristiti za

evaluaciju kursa.

Smjernice za Predavanje Osnovni principi pripreme finansijskog dijela
predavae i projektne aplikacije (45 minuta):
facilitatore
Predavanje iskoristiti za upoznavanje uesnika edukacije
sa principima na kojima se bazira priprema finansijskog
dijela projektne aplikacije, kategorijama trokova koje su
prihvatljive za finansijere projekata, potrebom obezbjeivanja
sufinansiranja projekta i specifinostima pripreme finansijskog
dijela projektnih prijedloga prilikom apliciranja prema EU
fondovima. Za predavanje je potrebno koristiti primjere
projekata koji su realizovani u zdravstvu BiH.
Ne zalaziti u specifine tehnike izrade finansijskog prijedloga

projekta, koje e biti obraene tokom vjebi koje slijede.
Predava treba da naglasi: (1) veze izmeu narativnog

i finansijskog dijela prijedloga projekta i (2) pristupe koje
finansijeri projekata koriste da bi provjerili usklaenost izmeu
ova dva dijela projektna aplikacije.
45
Vjeba Priprema budeta projekta (60 minuta):
Svrha vjebe je razvoj vjetine pripreme budeta projekta.

Za izvoenje vjebe je potrebno podijeliti uesnike u etiri
grupe. Zadatak se sastoji u tome da se na osnovu kraeg
tekstualnog opisa aktivnosti i projektnog tima (predstavljenog
na maksimalno dvije stranice) u datom tabelarnom formatu
pripremi budet projekta, uvaavajui zahtjeve finansijera
projekta. Uesnici e trebati definisati budetske stavke, njihovu
koliinu, jedinine cijene i nivo sufinansiranja projekta. Dvije
grupe e dobiti priliku da prezentiraju uraeno, dok e druge
dvije grupe moi kritikovati i dati prijedloge za poboljanja.
Vjebu je potrebno bazirati na primjeru nekog od stvarnih

projekata koji su realizovani u zdravstvu u BiH. Primjer mora
biti dovoljno jednostavan da bi se vjeba mogla zavriti tokom
predvienog vremena.
I ovu i narednu vjebu treba da vodi ista osoba koja je drala

predavanje u sklopu ove nastavne jedinice. Tokom diskusije
sa uesnicima edukacije potrebno je dati praktine savjete,
bazirane na linom iskustvu facilitatora uz uvaavanje principa
izloenih tokom predavanja.
Vjeba Argumentovanje opravdanosti budeta projekta (60

minuta):
Za potrebe vjebe koristi se kompletiran budet projekta

iz prethodne vjebe. Zadatak uesnika je da, kroz rad u malim
grupama, pripreme argumentaciju opravdanosti ukljuivanja
pojedinih stavki u budet. Za svaku budetsku stavku je
potrebno dati obrazloenje (zato je neophodna za realizaciju
projekta i kako su formirane jedinine cijene). Jedna ili dvije
grupe e imati priliku da prezentira svoj rad u cijelosti, dok
e ostale grupe imati priliku da svoj rad uporede sa njima
i predloe potrebne korekcije. Za prezentaciju je potrebno
odabrati grupe koje nisu imale priliku za prezentaciju tokom
prethodne vjebe.
46
Facilitator treba da se ponaa kao zastupnik finansijera

projekta, koji ima tendenciju da smanji budet projekta
(preispitujui jedinine cijene, koliine i opravdanost
budetskih stavki), a da pri tome ne doe do promjene obima
aktivnosti ni do promjene sastava projektnog tima.
Evaluacija kursa (30 minuta):
Donijeti sa sobom oekivanja, koja su uesnici iskazali

tokom prvog dana edukacije, sistematizovana kao opta i
specifina oekivanja. Prikazati ih na projektoru i proi jedno
po jedno da bi se zajedno sa uesnicima ocijenila ispunjenost
oekivanja i dobili usmeni komentari uesnika na sadraj i nain
izvoenja kursa. Za ovu aktivnost predvidjeti 20 minuta.
Nakon toga uesnicima distribuirati zavrni test i zamoliti

ih da ga anonimno popune. Izlazni test treba biti identian
kao i ulazni test da bi se omoguilo poreenje. Za ovu
aktivnost predvidjeti 5 minuta. Zadnjih 5 minuta iskoristiti
za popunjavanje evaluacionog upitnika od strane uesnika
edukacije.
Kljune poruke Prilikom pripreme finansijskog dijela prijedloga projekta

neophodno je uzeti u obzir sve zahtjeve i pravila postavljena od
strane finansijera projekta. Finansijski dio mora biti zasnovan
na narativnom dijelu projektne aplikacije. Budet projekta se
priprema u formi koju zahtijeva finansijer projekta. Sve budetske
stavke trebaju biti zasnovane na realnim cijenama i koliinama
za koje je mogue dati adekvatno objanjenje. Postoje razliiti
naini za obezbjeivanje sufinansiranja projektnih aktivnosti ako
je takav zahtjev postavljen od strane finansijera projekta. Realna
alokacija finansijskih sredstava iz budeta sopstvene organizacije
je samo jedan od tih naina.
47
Priprema
nastavu
tampani 1. Kopije prezentacije (tampana 3 slajda na listu, obostrano)
materijal za
uesnike 2. Materijal za izvoenje vjebe Priprema budeta projekta
3. Materijal za izvoenje vjebe Argumentovanje opravdanosti

budeta projekta
Drugi potrebni Laptop, projektor, prezenter, markeri, flipart, platno za projektor

resursi
literatura
projekata.

3. European Commision (2004) Aid Delivery Methods. Volume

1: Project Cycle Management Guidelines. Brussels: EuropeAid
Cooperation Office.
4. Savez samostalnih sindikata Srbije (2010) Prirunik za pisanje

predloga projekata prema zahtevima EU za IPA fondove: Prirunik
za edukatore.
48
49
AGENDA EDUKACIJE
Blok 1 Dan 1
Pronalaenje moguih izvora finansiranja i partnera na projektu
R.br. Tema Trajanje Vrijeme Predavai

Uvod u kurs i upoznavanje
1. 30 min. 09:00-09:30
sa uesnicima
Predavanje: Znaaj projekata
2. 60 min. 09:30-10:30
u zdravstvu i projektni ciklus
Pauza 30 min. 10:30-11:00
Predavanje: Finansijeri
projekata i izvori finansiranja
3. 45 min. 11:00-11:45
znaajni za organizacije
aktivne u zdravstvu u BiH
Vjeba: Utvrivanje
4. potencijalnih finansijera 45 min. 11:45-13:00
projekata
Pauza za ruak 60 min. 13:00-14:00
Predavanje: Analiza aktera
5. 15 min. 14:00-14:15
i priprema projekata
Vjeba: Utvrivanje
6. 75 min. 14:15-15:30
i analiza aktera
Pauza 15 min. 15:30-15:45
Vjeba: Utvrivanje
7. 60 min. 15:45-16:45
i analiza aktera
Diskusija: Potreba za
8. partnerstvima u pripremi 15 min. 16:15-17:00
i realizaciji projekata
50
Blok 1 Dan 2
Analiza problema i postavljanje ciljeva projekta

Predavanje: Analitiki
1. pristupi koji se koriste u 20 min. 09:00-09:20
koncipiranju ideje za projekt
2. Vjeba: Analiza problema 70 min. 09:20-10:30
Pauza 30 min. 10:30-11:00
3. Vjeba: Analiza problema 60 min. 11:00-12:00
4. Vjeba: Formulisanje ciljeva 60 min. 12:00-13:00
5. Vjeba: Formulisanje ciljeva 90 min. 14:00-15:30
Pauza 15 min. 15:30-15:45
6. Vjeba: Odabir projekta 60 min. 15:45-16:45
7. Zakljuna razmatranja bloka 1 15 min. 16:45-17:00
51
Blok 2 Dan 1
Izrada projektne aplikacije (narativni dio)

Predavanje: Znaaj i
1. uloga logikog okvira u 15 min. 09:00-09:15
planiranju projekta
Vjeba: Izrada logikog
2. 75 min. 09:15-10:30
okvira projekta
Pauza 30 min. 10:30-11:00
3. 120 min. 11:00-13:00
okvira projekta
4. 90 min. 14:00-15:30
okvira projekta
Pauza 15 min. 15:30-15:45
5. 75 min. 15:45-17:00
okvira projekta
52
Blok 2 Dan 2
Izrada projektne aplikacije (narativni i finansijski dio)

Predavanje: Priprema
1. narativnog dijela 30 min. 09:00-09:30
projektne aplikacije
Vjeba: Priprema plana
2. 60 min. 09:30-10:30
projektnih aktivnosti
Pauza 30 min. 10:30-11:00
Vjeba: Odreivanje uloga
3. 45 min. 11:00-11:45
lanova projektnog tima
Vjeba: Predstavljanje
4. kapaciteta nosioca projekta 45 min. 11:45-12:30
i partnera u projektu
Predavanje: Osnovni principi
5. pripreme finansijskog dijela 45 min. 13:30-14:15
projektne aplikacije
Vjeba: Priprema
6. 60 min. 14:15-15:15
budeta projekta
Pauza 15 min. 15:15-15:30
Vjeba: Argumentovanje
7. 60 min. 15:30-16:30
opravdanosti budeta projekta
8. Evaluacija kursa 30 min. 16:30-17:00
53

WWW.SJZ.BA
54
OSNOVNA LITERATURA
1. Cross Border Institution Building. Prirunik za pripremu projekata. Dostupno na:

http://www.cbibplus.eu/sites/default/files/Project%20Preparation%20Manual,%20
Serbian.pdf
2. Dragani J., ehovi I. i Puli E. (2005) Prirunik za nevladine organizacije: Priprema

i pisanje projektnih prijedloga; Priprema budeta za projekte; Upravljanje projektom.
Sarajevo: Regionalni centar za okoli/ivotnu sredinu za Srednju i Istonu Evropu, Ured
za Bosnu i Hercegovinu. Dostupno na: http://www.rec.org.ba/prirucniknvo.pdf
3. Europska komisija (2008) Naini pruanja pomoi. Svezak 1: Smjernice za upravljanje

projektnim ciklusom. Zagreb: Sredinji dravni ured za razvojnu strategiju i koordinaciju
fondova EU. Dostupno na: http://www.mrrfeu.hr/default.aspx?id=805
4. Europska komisija (2009) Prirunik za komunikaciju i vidljivost za vanjske aktivnosti

EU. Zagreb: Sredinji dravni ured za razvojnu strategiju i koordinaciju fondova EU.
Dostupno na: http://www.mrrfeu.hr/default.aspx?id=801
5. European Commision (2004) Aid Delivery Methods. Volume 1: Project Cycle

Management Guidelines. Brussels: EuropeAid Cooperation Office. Dostupno na: http://
ec.europa.eu/europeaid/infopoint/publications/europeaid/documents/49a_adm_
pcm_guidelines_2004_en.pdf
6. European Commision (2010) Communication and visibility manual for European

Union external actions. Brussels: EuropeAid Cooperation Office. Dostupno na: http://
ec.europa.eu/europeaid/work/visibility/index_en.htm
7. European Commision (2014) Procurement and grants for European Union external
actions: A practical guide. Dostupno na: http://ec.europa.eu/europeaid/work/
procedures/implementation/practical_guide/index_en.htm
8. FASID (2008) Project cycle management Management tool for development assistance
(Participatory planning). 7th edition. Tokyo: Foundation for Advanced Studies on
International Development.
9. Forum za koordinaciju donatora (2013) Pregled aktivnosti donatora 2011-2012.

Sarajevo: Ministarstvo finansija i trezora BiH. Dostupno na: http://www.donormapping.
ba/pdf/DMR_2011_2012_SRB.pdf
56
10. Kancelarija za evropske integracije Vlade Republike Srbije (2011) IPA renik pojmova.
Beograd: Kancelarija za evropske integracije Vlade Republike Srbije. Dostupno na:
http://www.seio.gov.rs/upload/publikacije/srpske/ipa_recnik_sr.pdf
11. Kancelarija za evropske integracije Vlade Republike Srbije (2011) Prirunik za izradu
logike matrice: Kljuni alat za upravljanje projektnim ciklusom. Beograd: Kancelarija
za evropske integracije Vlade Republike Srbije. Dostupno na: http://www.seio.gov.rs/
upload/documents/publikacije/logicka_matrica.pdf
12. Project Management Institute (2004) A Guide to the Project Management Body of
Knowledge (PMBOK Guide). Third edition. Newtown Square: Project Management
Institute.
13. Raki S. i Antoni D. (u tampi) Uvod u zdravstveni menadment. Banjaluka:

PanEvropski Univerzitet Apeiron.
14. Savez samostalnih sindikata Srbije (2010) Prirunik za pisanje predloga projekata
prema zahtevima EU za IPA fondove: Prirunik za edukatore. Dostupno na: http://www.
region.vojvodina.gov.rs/upload/prirucnik_za_pisanje_predloga_projekata_340.pdf
57
Kurikulum za odravanje edukacije
na temu Pisanje projektnih prijedloga
Sarajevo, 2014

Pisanje Projekata5

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pisanje Projekata5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

K U L U M

Ovaj projekat nansira

Partnerstvo za zdravlje / Partnerships in Health. Sva prava pridrana.

Ova publikacija izraena je uz pomo Europske unije.

Obrazloenje potrebe za edukacijom 11

NASTAVNA JEDINICA 1: Projektni ciklus (prvi dan) 13

NASTAVNA JEDINICA 2: Finansijeri projekata i izvori finansiranja znaajni za organizacije

NASTAVNA JEDINICA 3: Uloga razliitih aktera u pripremi projekta 14

NASTAVNA JEDINICA 4: Analiza problema i postavljanje ciljeva projekta 14

NASTAVNA JEDINICA 5: Izrada narativnog dijela projektne aplikacije 15

NASTAVNA JEDINICA 6: Izrada finansijskog dijela projektne aplikacije 15

Metodika izvoenja nastave 15

Evaluacija rada uesnika 16

Uslov za dodjelu certifikata 16

Sati samostalnog rada uesnika 19

Kalendarsko trajanje edukacije 19

Broj i profil predavaa 19

Optimalna veliina grupe uesnika 19

Minimalan broj uesnika 19

NAIN IZVOENJA EDUKACIJE 19

FINANSIJERI PROJEKATA I IZVORI FINANSIRANJA ZNAAJNI ZA

ULOGA RAZLIITIH AKTERA U PRIPREMI PROJEKTA 33

ANALIZA PROBLEMA I POSTAVLJANJE CILJEVA PROJEKTA 39

IZRADA NARATIVNOG DIJELA PROJEKTNE APLIKACIJE 45

IZRADA FINANSIJSKOG DIJELA PROJEKTNE APLIKACIJE  53

Obrazloenje Mnoge zdravstvene ustanove u zemljama jugoistone Evrope

Projektne aktivnosti su osnovni izvor finansiranja za mnoge

Priprema projekta je prva faza u projektnom ciklusu, koja mora biti

Kao prioritetni sadraji koje ovaj kratki kurs pokriva odabrani su

pronalaenje moguih izvora finansiranja projekata,

pronalaenje adekvatnih partnera za pripremu i realizaciju

priprema projektnih prijedloga u formi i na nain koji je

Cilj Uesnici e biti osposobljeni da uestvuju u radu timova za

Svrha ovog kratkog kursa nije jaanje kompetencija potrebnih

Poetni dio edukacije (teme 1 i 2) moe se samostalno koristiti

Oekivane Nakon aktivnog uea na ovoj kratkoj edukaciji, uesnici e biti

objasne znaaj projekata za njihovu organizaciju,

utvrde potencijalne finansijere projekata u zdravstvu u Bosni

prepoznaju mogunosti za izgradnju partnerstava kojim se

uz uee svih relevantnih aktera izrade stablo problema,

koncipiraju logiki okvir projekta, i

obrazloe opravdanost ukljuivanja pojedinih stavki u

Znaaj projekata za zdravstvene ustanove i organizacije

Faze u projektnom ciklusu

Osnovne aktivnosti u fazi planiranja projekta

Kljuni aspekti realizacije projekata

NASTAVNA JEDINICA 2: Finansijeri projekata

Graenje odnosa sa potencijalnim finansijerima projekata

Raspoloivi EU fondovi i mogunost njihovog koritenja

Procedure koje finansijeri koriste pri dodjeli sredstava

NASTAVNA JEDINICA 3: Uloga razliitih

Utvrivanje potreba, interesa i pozicija kljunih aktera

Analiza efekata projekta na ciljne grupe i krajnje korisnike

Potreba za partnerstvom izmeu organizacija civilnog

NASTAVNA JEDINICA 4: Analiza problema i

Utvrivanje osnovnog problema

Mapiranje uzroka osnovnog problema

Prevoenje stabla problema u ciljeve projekta

Elementi dobro postavljenog cilja

NASTAVNA JEDINICA 5: Izrada narativnog dijela

Priprema plana projektnih aktivnosti

Sastav projektnog tima i uloge lanova tima

Predstavljanje kapaciteta nosioca projekta i partnera u projektu

Obrazloenje potrebe za edukacijom 11

NASTAVNA JEDINICA 1: Projektni ciklus (prvi dan) 13

NASTAVNA JEDINICA 3: Uloga razliitih aktera u pripremi projekta 14

NASTAVNA JEDINICA 4: Analiza problema i postavljanje ciljeva projekta 14

NASTAVNA JEDINICA 6: Izrada finansijskog dijela projektne aplikacije 15

Metodika izvoenja nastave 15

Evaluacija rada uesnika 16

Uslov za dodjelu certifikata 16

Sati samostalnog rada uesnika 19

Kalendarsko trajanje edukacije 19

Broj i profil predavaa 19

Optimalna veliina grupe uesnika 19

Minimalan broj uesnika 19

NAIN IZVOENJA EDUKACIJE 19

ULOGA RAZLIITIH AKTERA U PRIPREMI PROJEKTA 33

ANALIZA PROBLEMA I POSTAVLJANJE CILJEVA PROJEKTA 39

IZRADA NARATIVNOG DIJELA PROJEKTNE APLIKACIJE 45

IZRADA FINANSIJSKOG DIJELA PROJEKTNE APLIKACIJE 53