/CTKC2VSM

'F

51(6219'4
$+16'%01.1)#  +0&7564+#5
&' .# 5#.7& ; . # #.+/'06#%+0
; 2#6'06'5 51$4' .# 8+&#

YYYEQPUQPPKQTI
5QHV2QYGTGUWPRTQITCOCFGCEVKXKFCFGUEWNVWTCNGUUQDTGDKQVGEPQNQ
IsCEQOKUCTKCFQRQT/CTKC2VSM

.CRTKOGTCGFKEKxPUGEGNGDTxGP8KVQTKC)CUVGK\GP[HWGRTQFW
EKFCRQT2TQ[GEVQ#OCTKMC2TQKGMVWC.CUGIWPFCVWXQNWICTGP$KNDCQ
GP[HWGRTQFWEKFCRQT$K\$#-$K\MCKC$KNDCQ#TVGGVC-WNVWTC
1EKPCFG)GUVKxP%WNVWTCNFGN%CORWUFG$K\MCKC
7PKXGTUKFCFFGN
2CsU8CUEQ'WUMCN*GTTKMQ7PKDGTVUKVCVGC

'UVCRWDNKECEKxPKPENW[GKOhIGPGUFGCTEJKXQFGNCUCEVKXKFCFGUTGGFK
EKQPGUFGNCUQDTCUIThECURTQFWEKFCUGZRTGUCOGPVGRCTCNCGZRQUK
EKxP[VGZVQUFGCNIWPQUFGNQUCTVKUVCU[RGPUCFQTGUKPXKVCFQU[QVTQU
SWG CWP PQ JCDKGPFQ RCTVKEKRCFQ UQP CWVQTGU FG TGHGTGPEKC RCTC GN
RTQ[GEVQ
 24'5'06#%+0 #%6+8+&#&'5
#74-'<2'0# ,#4&7'4#-

2KGTTG$QPIKQXCPPK
':215+%+0 (QQFCEVKQPECNQTsCU
'4#-75-'6# 

$QT[CPC4QUUC 'TYKP9CIGPJQHGT
$QQVNGI)CTFGP 0QUQVTQUCNKOGPVCOQUGNOWPFQ
 

$WTGCWFdVWFGU /CTKG/QPKSWG4QDKP
/CRCUFGNCDKQKPFWUVTKC 'NOWPFQUGI}P/QPUCPVQ
 

$WTGCWFdVWFGU %TKVKECN#TV'PUGODNG&GHGPUG(WPF
.C$GNNC&WTOKGPVG $KQVGTTQT/WGUVTCFQEWOGPVCN
 UQDTGGNRTQEGUQLWFKEKCNEQPVTC
5VGXG-WTV\[4QDGTV(GTTGNN
UWD4QUC 
%GNN6TCEM/CRRKPIVJG
#RRTQRTKCVKQPQH.KHG/CVGTKCNU UWD4QUC
 'RKFGOKE.CDQTCVQTKQFGEoNWNCU&+;

5CNN[)WVKoTTG\
1TICP/CTMGV UWD4QUC
 $QFKGU7PNKOKVGF

4CEJGN/C[GTK
5QHV5EKGPEG $GCVTK\2TGEKCFQ
 6GUVQ;QPMK

 +IPCEKQ/GPFKQNC 8CPFCPC5JKXC
4CUVTQU[TQUVTQUFGNCDKQRQNsVKEC 'PVTGXKUVCRQT0KE2CIGV%NCTMG
 

/CTKC2VSM 9CNVGTFG/KIPQNQ
+PVTQFWEEKxPEWNVWTCN 4GIGPGTCEKxP[TGEKENCLG
CNDKQVGEJ &GUEQNQPK\CTNCEKGPEKC[
 NCDKQVGEPQNQIsC
RCTCNKDGTCTNCXKFC
+V\KCT<KIC 
.CKPXCUKxPFGNCURGTTCU
\QODKUVTCPUHTQPVGTK\CU $GCVTK\2TGEKCFQ
 .CGTCHCTOCEQRQTPQIThEC

.WEsC2WGP\Q
::; 4CEJGN/C[GTK
 5QHV5EKGPEG
%KGPEKC[PCTTCVKXCFQEWOGPVCN
/CTKCPGNC4WK\.GxP 
.CETKUVCNK\CEKxPFGNCKTG
%TKVKECN#TV'PUGODNG

$KQNQIsCEQPVGUVCEKQPCN

.'%674#5 

6'567#-
$+1)4#(#5
$QT[CPC4QUUC $+1)4#(+#-
$QQVNGI)CTFGP 

'75-#4#
$WTGCWFdVWFGU 
.CGPVTCFCFGNC
CITKEWNVWTCGPNCIWGTTC
FGNCKPHQTOCEKxP

 .CUVGEPQNQIsCUOhUGECEGUUQPNCU
SWGFGUCRCTGEGPNCUSWGUGKPUVCNCPGP
GNVGLKFQFGNCXKFCEQVKFKCPCJCUVC
SWGUGXWGNXGPKPUGRCTCDNGUFGGNNC

/CTM9GKUGT
 24'5'06#%+0 /CTKC2VSM


 24'5'06#%+0
/CTKC2VSM

5 QHV2QYGTGUWPRTQITCOCFGCEVKXKFCFGUEWNVWTCNGUUQDTGDKQVGEPQ
NQIsCWPCTCOCFGNCEKGPEKCSWGEQPNQUCXCPEGUFGNCKPIGPKG
TsCIGPoVKEC[FGNCUKPFWUVTKCUHCTOCEoWVKEC[CNKOGPVCTKCJCGPVTCFQ
FGPKVKXCOGPVG GP NC XKFC EQVKFKCPC # RCTVKT FG NCU QDTCU FG CTVKUVCU
RGPUCFQTGU [ CEVKXKUVCU 5QHV 2QYGT QHTGEG WP TGEQTTKFQ RQT GUVG VG
TTKVQTKQJsDTKFQ[EQORNGLQGPGNSWGNCETsVKECEWNVWTCNUGGPEWGPVTCEQP
NCGEQPQOsCNCJKUVQTKCFGNCEKGPEKCNCVGQTsCRQUEQNQPKCNQNCNQUQHsC
RQNsVKEC

%CFC FsC EQPUWOKOQU CNKOGPVQU IGPoVKECOGPVG OQFKECFQU EQP TGU

VQU FG JQTOQPCU CPVKDKxVKEQU Q UWUVCPEKCU SWsOKECU SWG NQU JCEGP
OhU CVTCEVKXQU GP GN OGTECFQ &KUGwCOQU PWGUVTQU EWGTRQU OGFKCPVG
RTxVGUKUKORNCPVGUEKTWIsCRNhUVKECVTCVCOKGPVQUCPVKGFCFEQUOoVKEQU
/QFKECOQUPWGUVTCRUKSWG[PWGUVTQGUVCFQFGhPKOQEQPHhTOCEQU
FTQICU UKPVoVKECU [ CPVKFGRTGUKXQU [ PWGUVTC UGZWCNKFCF EQP RTGRCTC
FQUJQTOQPCNGUEQOQ8KCITCNCRsNFQTCCPVKEQPEGRVKXCQVTCVCOKGPVQU

/CTKC2VSM
FGVGUVQUVGTQPC'PGPGNOCTEQFGN*WOCP)GPQOG2TQLGEVUG
EQORNGVxNCFGEQFKECEKxPFGNIGPQOCJWOCPQUGwCNCPFQGNKPKEKQFG
NQSWG[CUGEQPQEGEQOQGNUKINQFGNCDKQNQIsCWPCGTCNNCOCFCC
EWGUVKQPCTNQUNsOKVGUFGNQPCVWTCN[NCKFGCOKUOCFGNQXKXQ

24'5'06#%+0
.C DKQVGEPQNQIsC GPECTPCFC GP NC EWNVWTC FGN FKUGwQ FGN [Q PQU FG
XWGNXGCNXKGLQUWGwQFGNCUWDLGVKXKFCFRTQITCOCDNGCNCRQUKDKNKFCF
FG WP FGUVKPQ FKTKIKFQ RQT NC IGPoVKEC [NCU EKGPEKCU FG NC XKFC %QP
UW RTQOGUC FG WPC JWOCPKFCF JKIJVGEJ CDTG WP ECRsVWNQ PWGXQ GP
NCKPVGTOKPCDNGFKUEWUKxPKPCWIWTCFCRQT/KEJGN(QWECWNVGPNCFoECFC
FGNQUUGVGPVCUQDTGGNEQPEGRVQFGDKQRQNsVKECGNIQDKGTPQFGNCURGT
UQPCUOGFKCPVGGNEQPVTQNFGNQUEWGTRQUNCUOGPVGU[VQFQUNQUCURGE
VQUFGNCXKFCGURGEKCNOGPVGNQUSWGVKGPGPSWGXGTEQPNCGUHGTCFGNC
UWDLGVKXKFCF


 *Q[ GN OKVQ FGN EKDQTI TGITGUC FKNWKFQ GP RTQFWEVQU FG EQPUWOQ
EQVKFKCPQ EQPVTQNCFQU RQT GN OGTECFQ INQDCN FG NC DKQKPFWUVTKC .QU
EGPVTQU FG KPXGUVKICEKxP CNOCEGPCP [ ENCUKECP TGEWTUQU DKQNxIKEQU
EQOQ EoNWNCU UGOKNNCU UGOGP xXWNQU UCPITG xTICPQU Q VGLKFQU 2QT
UWRCTVGNCUNG[GUFGRTQRKGFCFKPVGNGEVWCNNQUGZENW[GPFGNRCVTKOQPKQ
EQO}P GP DGPGEKQ FG OWNVKPCEKQPCNGU HCTOCEoWVKECU [ CITQCNKOGP
VCTKCUSWGNQURCVGPVCPOCPKRWNCP[FKUVTKDW[GPGPNQUEGPVTQUFGUCNWF
Q NCU GUVCPVGTsCU FGN UWRGTOGTECFQ 'P NC GTC FGN DKQVGEJ PQUQVTQU 
EKDQTIUPQUQOQUUxNQGNTGUWNVCFQFGWPEQPLWPVQFGVoEPKECU[RTQVQ
EQNQUEKGPVsEQUUKPQWPEQORKNCFQFGExFKIQUEWNVWTCNGU[TGNCEKQPGU
GEQPxOKECUFGCNECPEGINQDCN

5QHV 2QYGT EQOQ RTQRWGUVC UG WDKEC RTGEKUCOGPVG GP GUG NWICT GN
FGNCURThEVKECUEQPVGORQThPGCUSWGGZRNQTCPNQUPWGXQUNGPIWCLGUFG
NQDKQRQNsVKEQNCUEQPFKEKQPGUTGCNGUFGNCUKPXGUVKICEKxPEKGPVsECUW
KORCEVQGPNCUHQTOCUFGXKFCNCUECVGIQTsCUFGNCKOCIKPCEKxPSWG
OQXKNK\C[NCUTGFGUKPVGTPCEKQPCNGUFGNCDKQKPFWUVTKC
/CTKC2VSM
24'5'06#%+0


/CTKC2VSM 24'5'06#%+0


':
215+
%+0
. C GZRQUKEKxP 5QHV 2QYGT VWXQ NWICT FGN  FG QEVWDTG CN  FG PQXKGODTG FG 
GPNC5CNC#OhTKECFG8KVQTKC)CUVGK\
 ':215+%+0 $QT[CPC4QUUC


 $116.'))#4&'0
$QT[CPC4QUUC

5 G EQPQEG $WNICTKC RQT UGT WP RCsU CITsEQNC [ WPQ FG NQU OC[QTGU
GZRQTVCFQTGUFGHTWVCU[XGTFWTCUFGN%1/'%10NCQTICPK\CEKxP
FG NQU RCsUGU UQEKCNKUVCU SWG GZKUVKx FG C  5KP GODCTIQ NC
HTWVC[NCUXGTFWTCUSWGUGXGPFGPCEVWCNOGPVGGPGNOGTECFQD}NICTQ
XKGPGPFG6WTSWsC)TGEKC+VCNKC2GT}[5WGEKC+PENWUQNQURTQFWEVQU
VTCFKEKQPCNGUFG$WNICTKCEQOQNQUVQOCVGUNQURGRKPQUQGNCRKQUQP
KORQTVCFQU FG QVTQU RCsUGU /W[ RQEQ XKGPG FG RTQFWEVQTGU NQECNGU
GURGEKCNOGPVGGPNCU\QPCUWTDCPCU

$QQVNGI)CTFGPGUCNOKUOQVKGORQWPRTQ[GEVQFGKPXGUVKICEKxPWP
JWGTVQRKTCVC[WPCKPUVCNCEKxPEW[QQDLGVKXQGUTGGZKQPCTUQDTGNCGEQ
PQOsCFG$WNICTKCNCFKOGPUKxPDKQoVKECFGNCCITKEWNVWTC[GNKORCEVQ
FGNCUVGEPQNQIsCUCITsEQNCUGPNQUOGTECFQUNQECNGUFGVQFQGNOWPFQ

$QT[CPC4QUUC
':215+%+0

.'%674#5$QT[CPC4QUUC$QQVNGI)CTFGPRhI


 ':215+%+0 $QT[CPC4QUUC


$QT[CPC4QUUC ':215+%+0


 ':215+%+0 $WTGCWFdVWFGU


 /#2#5&'
.#$+1+0&7564+#
$WTGCWFdVWFGU

# FKHGTGPEKC FG NQU OCRCU IGQIThEQU SWG UKTXGP RCTC QTKGPVCTUG

GP GN GURCEKQ NQU OCRCU FG QTICPK\CEKxP EQOQ NQU FGN EQNGEVK
XQ $WTGCW FdVWFGU RGTOKVGP QTKGPVCTUG GP WPC EQORNGLKFCF UQEKCN Q
UKODxNKEC 'P GNNQU PQ GZKUVGP NCVKVWFGU PK NQPIKVWFGU PK VoEPKECU VQRQ
IThECU5KPGODCTIQGUVGVKRQFGKOhIGPGUDT}LWNCRGTOKVGKFGPVKECT
NCUEQQTFGPCFCUKPXKUKDNGUSWGGUVTWEVWTCPWPCQTICPK\CEKxPUQEKCNNCU
CNKCP\CUFGKPVGTGUGU[GNGPVTCOCFQFGRQFGTGULWTsFKEQUKPUVKVWEKQPCNGU
QPCPEKGTQUSWGNCCVTCXKGUCP.QUVTGUOCRCUSWGRTGUGPVCPGPGUVC
GZRQUKEKxP ECTVQITCHsCP NC CEVWCN KPFWUVTKC DKQVGEPQNxIKEC GP TGNCEKxP
EQPGNUGEVQTCITQCNKOGPVCTKQEQPNQUGUVKNQUFGXKFC[NQUJhDKVQUFG
EQPUWOQ [EQP NCU KPUVKVWEKQPGU [PQTOCU FG NC 7PKxP 'WTQRGC 'UVQU
OCRCUFKDWLCPWPGPVTCOCFQFGXsPEWNQUKPVGTGUGU[WLQUFGRQFGTG

$WTGCWFdVWFGU
KPHQTOCEKxPSWGRQPGPFGOCPKGUVQGNXGTFCFGTQCNECPEGGEQPxOKEQ
[RQNsVKEQFGNCUNNCOCFCUVGEPQNQIsCUFGNCXKFC

'NOCRC2TQITCOCEKxPCPKOCN[XGIGVCNOWGUVTCUKOWNVhPGCOGPVGNC
RQNsVKECCPKOCN[XGIGVCNGP(TCPEKC[UWKPVGITCEKxPGPNQUUKUVGOCUFG
EQPVTQNOGFKCPVGNCUVGNGEQOWPKECEKQPGU[NCKPHQTOCVK\CEKxPOKGPVTCU
SWG 2QFGT FGN UGEVQT CITQCNKOGPVCTKQ GP 'WTQRCRTGUGPVC NCU TGFGU
':215+%+0
FG ITWRQU FG KPWGPEKC GP NCU ITCPFGU NsPGCU RQNsVKECU FG NC 7PKxP
'WTQRGCGPOCVGTKCCITQCNKOGPVCTKC'P'EQPQOsCFGN[QNCRGTURGE
VKXC EGPKVCN VsRKEC FG NC ECTVQITCHsC ENhUKEC GU TGGORNC\CFC RQT WP
RWPVQFGXKUVCUWDLGVKXQGPGNSWGNCRGTUQPCSWGGNCDQTCGNOCRCUG
QDUGTXCCUsOKUOCGPGNKPVGTKQTFGGUCTGFFGEQPGZKQPGU

':215+%+0$WTGCWFdVWFGU.C$GNNC&WTOKGPVGRhI
.'%674#5$WTGCWFdVWFGU.CGPVTCFCFGNCCITKEWNVWTC
GPNCIWGTTCFGNCKPHQTOCEKxPRhI


 ':215+%+0 $WTGCWFdVWFGU


+OCIKPGOQUNCRWGUVCGPOCTEJCFGWP)QDKGTPQOWPFKCN
SWGEQPVTQNCTCNQURTQEGUQUFGCEEGUQCNRQFGTGUVCVCN
+OCIKPGOQUFGURWoUSWGSWKGPGUNQUEQPVTQNCPGUVWXKGTCP
CUQEKCFQUEQPGNRQFGTPCPEKGTQSWGEQORCTVGPNQU
OKUOQUQDLGVKXQUNCOKUOCITCPGUVTCVGIKC[NCOKUOC
KFGQNQIsC[SWGUGRQPGPFGCEWGTFQRCTCGNCDQTCT
NCUPQTOCURCTCCFOKPKUVTCTNQUTGEWTUQU[NQUUKUVGOCU
VoEPKEQUOWPFKCNGURCTCFKTKIKTCVTCXoUFGNCKPHQTOCEKxP
GNEQORQTVCOKGPVQKPFKXKFWCNFGEKGPVQUFGOKNNQPGUFG
RGTUQPCU+OCIKPGOQUSWGOKNGUFGOKNNQPGUFGJWOCPQU
GUVWXKGTCPIGUVKQPCFQUCVTCXoUFGNQURTQEGFKOKGPVQU
OhUENhUKEQUFGNCFKEVCFWTCOKNKVCT[FGNCIWGTTC

'UVCTsCOQUGPVQPEGUHTGPVGCWPEQORNGLQQTICPK\CFQFG
GORTGUCUSWGEQPVTQNCPQSWKGTGPEQPVTQNCTRCTCUW
DGPGEKQ[UWUQDLGVKXQUNCUHWPEKQPGUJCUVCCJQTCOQPQ
RQNK\CFCURQTGN'UVCFQ
NCGUEWGNCGNGLoTEKVQNCKPXGUVK

$WTGCWFdVWFGU
ICEKxPRGTQVCODKoPGNHWPEKQPCOKGPVQOKUOQFGNQXKXQ

$WTGCWFdVWFGU

':215+%+0


 ':215+%+0 $WTGCWFdVWFGU


$WTGCWFdVWFGU ':215+%+0


 ':215+%+0 $WTGCWFdVWFGU


$WTGCWFdVWFGU ':215+%+0


 .#$'..#&74/+'06'
6':615$WTGCWFdVWFGU,CTC%CNXQ64#&7%%+0#PC8CNFoU
.+%'0%+#%TGCVKXG%QOOQPU$;5#

$WTGCWFdVWFGU

. C $GNNC &WTOKGPVG GU WP RGSWGwQ GPUC[Q GP HQTOC FG RGTKxFK
EQUQDTGNCUPWGXCURQNsVKECUFGNQXKXQGNEQPLWPVQFGPQTOCUKPU
VKVWEKQPGU GORTGUCU [ VGEPQNQIsCU SWG TGIWNCP PWGUVTC TGNCEKxP EQP
NCU HQTOCU FG XKFC PQ JWOCPCU 'P GUVQU VGZVQU UG TGUGwCP OWEJQU
CURGEVQU C OGPWFQ FGUEQPQEKFQU FGN UGEVQT FG NC CNKOGPVCEKxP EQP
XGTVKFQJQ[GPWPCWVoPVKEQNCDQTCVQTKQFGGUECNCRNCPGVCTKCGPGNSWG
EQPXGTIGPNQU}NVKOQUCXCPEGUGPKPIGPKGTsCIGPoVKEC
SWGFKNW[GPNQU
NsOKVGUGPVTGNCUGURGEKGU[NCFKUVKPEKxPCPVKIWCGPVTGNQXKXQ[NQKPGT
VG NQU OoVQFQU FG RTQFWEEKxP KPFWUVTKCN FGUCTTQNNCFQU FWTCPVG VQFQ
GNUKINQ::
UKUVGOCUFGIGUVCEKxPETsCOCVCP\C[FKUVTKDWEKxPCPKOCN
GP OCUC [ VCODKoP CNIWPCU FG NCU VGEPQNQIsCU FG KPHQTOCEKxP RGT
HGEEKQPCFCUGPGNhODKVQOKNKVCT
EQOQNQUEJKRUGNGEVTxPKEQUFGUGIWK
$WTGCWFdVWFGU

OKGPVQ CPKOCN RQT TCFKQHTGEWGPEKC Q NQU UKUVGOCU FG NQECNK\CEKxP FG

RCTEGNCURQT)25

/hUCNNhFGUWUEQPUGEWGPEKCUUQDTGNCUCNWF[NCFKXGTUKFCFDKQNxIKEC
[FGNQUKPVGTTQICPVGUoVKEQUSWGUWD[CEGPCNCRTQFWEEKxPKPFWUVTKCNFG
XKFC.C$GNNC&WTOKGPVGRNCPVGCRTGIWPVCURTQHWPFCUUQDTGNQUPWG
':215+%+0

XQUTGVQUSWGNCURQNsVKECUFGNQXKXQKORNKECPRCTCNCGURGEKGJWOCPC
2QTSWGJQ[GNRNCPGVCGPVGTQGUVhEQPSWKUVCFQ[RQVGPEKCNOGPVGVQFQU
NQUQTICPKUOQURWGFGPUGTIGUVKQPCFQUEQPGNOKUOQToIKOGPVoEPKEQFG
GZRNQVCEKxPSWGNQUEQPFGPCCOWVCT[QRVKOK\CTUGQCFGUCRCTGEGT


.'%674#5$WTGCWFdVWFGU.CGPVTCFCFGNCCITKEWNVWTC
GPNCIWGTTCFGNCKPHQTOCEKxPRhI


 $WTGCWFdVWFGU ':215+%+0


%
 #%6+8+&#&'5 $WTGCWFdVWFGU


$WTGCWFdVWFGU ':215+%+0


 %'..64#%-
/#22+0)6*'#224124+#6+10 
1(.+('/#6'4+#.5

UWD4QUC

% GNN6TCEM/CRRKPIVJG#RRTQRTKCVKQPQH.KHG/CVGTKCNUGUWPCKPU
VCNCEKxP[WPCRNCVCHQTOCQPNKPGSWGCPCNK\CPGNHGPxOGPQFGNC
CRTQRKCEKxPFGNCOCVGTKCXKXCRQTRCTVGFGNCKPFWUVTKCDKQVGEPQNxIKEC
)TCEKCUCNCUNG[GUFGRTQRKGFCFKPVGNGEVWCNNQUHTWVQUFGNCKPIGPKGTsC
IGPoVKEC UQP RCVGPVCFQU CDUQTDKFQU RQT NCU EQTRQTCEKQPGU HCTOCEoW
VKECU[CUKOKNCFQUCEWCNSWKGTQVTQRTQFWEVQEQOGTEKCNGUFGEKTUQOGVK
FQUCNCUNG[GUFGNCQHGTVC[NCFGOCPFC

#NUGTRTKXCVK\CFCNCKPXGUVKICEKxPGODTKQPCTKCSWGFCGZENWKFCFGNRC
VTKOQPKQEQO}P[FGNNKDTGKPVGTECODKQFGEQPQEKOKGPVQNQSWGUKIPKEC
SWGPQUQNQPQUQOQUFWGwQUFGRCTVGFGPWGUVTQRCVTKOQPKQIGPoVKEQ
UKPQSWGCFGOhUUGPQURTKXCFGNCRQUKDKNKFCFFGRCTVKEKRCTGPGNFG
UCTTQNNQEKGPVsEQFGNCJWOCPKFCFEQOQUWLGVQUUQDGTCPQU
UWD4QUC
':215+%+0

#%6+8+&#&'5'RKFGOKE.CDQTCVQTKQFGEoNWNCU&+;
RhI[$QFKGU7PNKOKVGFRhI


UWD4QUC ':215+%+0


 2QTSWoUGIWKTNCRKUVCFGNCUEoNWNCU!.CKPIGPKGTsC
IGPoVKECSWGKPENW[GNCKPXGUVKICEKxPEQPEoNWNCUOCFTG
GODTKQPCTKCUJCCDKGTVQNCRWGTVCRCTCNCCRTQRKCEKxP
EQTRQTCVKXC[RCTCNCRCVGPVGFGNCXKFC[GNRCVTK
OQPKQIGPoVKEQFGNOWPFQ&GCEWGTFQEQPNCNGIKUNCEKxP
UQDTGRTQRKGFCFKPVGNGEVWCNFGNQU'UVCFQU7PKFQU[
PQTOCVKXCUKPVGTPCEKQPCNGUEQOQGN64+25NQUIGPGUJWOC
PQUCPKOCNGUQXGIGVCNGURWGFGPUGTRCVGPVCFQUUKGN
KPXGPVQTFGOWGUVTCPQXGFCFPQGXKFGPEKC[WVKNK
FCF'NTGUWNVCFQGUSWGWPKPXGUVKICFQTQWPCGORTGUC
HCTOCEoWVKECGUVhPCWVQTK\CFQURCTCRCVGPVCTEoNWNCU
NsPGCUEGNWNCTGUQUGEWGPEKCUIGPoVKECUGZVTCsFCUFGPWGU
VTQUEWGTRQU

.CKPXGUVKICEKxPEQPEoNWNCUOCFTGGODTKQPCTKCUJCFCFQ
NWICTCWPCCORNKCEQPVTQXGTUKC[FGDCVGUSWGC}PEQPVK
P}CPCDKGTVQU'URGEKCNKUVCUGPDKQoVKECNsFGTGUTGNKIKQUQU
HGOKPKUVCUOoFKEQUFKTGEVQTGUFGEQTRQTCEKQPGUHCTOC
EoWVKECU[QTICPK\CEKQPGUEKWFCFCPCUJCPRNCPVGCFQUWU
UWD4QUC

TGURGEVKXQUKPVGTGUGUCOGPWFQEQPVTCRWGUVQUGPEWCPVQ
CNWUQFGGUVQUVGLKFQU
':215+%+0

&GDKFQCUWJCDKNKFCFRCTCCWVQTTGRNKECTUGGPEQPFKEKQPGU
FGNCDQTCVQTKQ[CUWRNWTKRQVGPEKCNKFCF
ECRCEKFCFRCTC
VTCPUHQTOCTUGGPEWCNSWKGTQVTQVGLKFQFGNEWGTRQNCU
EoNWNCUOCFTGGODTKQPCTKCUJCPTGEKDKFQGNCRGNCVKXQ
FGKPOQTVCNGU[UQPEQPUKFGTCFCUEQOQGNPWGXQRCVTxP
QTQFGVGEPQNQIsCUFGKPIGPKGTsCIGPoVKECEQOQNQUVTCPU
IoPKEQUNCHGTVKNK\CEKxPKPXKVTQNCENQPCEKxPQNCVTCPU
HGTGPEKCPWENGCT#NUGTRCVGPVCFCUEQOQRTQRKGFCF
KPVGNGEVWCNNCUEoNWNCUOCFTGGODTKQPCTKCU[NCUNsPGCU


EGNWNCTGUFGTKXCFCUFGGNNCUJCPCFSWKTKFQWPITCPXCNQT
EQOGTEKCN6GLKFQU[EoNWNCUFGNEWGTRQOCVGTPQEQOQ
xXWNQURNCEGPVCUHGVQU[UCPITGFGEQTFxPWODKNKECN
UGJCPEQPXGTVKFQGPWPCXCNKQUCOCVGTKCRTKOCRCTC
NCUVGEPQNQIsCUDCUCFCUGPEoNWNCUOCFTG.COCPKRWNC
EKxPNCRTKXCVK\CEKxP[NCCRNKECEKxPFGRCVGPVGUCNC
OCVGTKCXKXCETGCPPWGXCUHQTOCUFGTGNCEKQPGUGEQPxOK
ECUUQEKCNGU[GURCEKCNGUSWGCOGPWFQEQCTVCPOhU
SWGHCXQTGEGPNCRQUKDKNKFCFFGSWGNCUOWLGTGURCTVKEKRGP
OCVGTKCNOGPVGGPGNFGUCTTQNNQEKGPVsEQ[GPUWRTQRKC
UCNWF

'P%GNN6TCEMKPXGUVKICOQUNCFKUGOKPCEKxPINQDCN
GNUKUVGOCFGRCVGPVGU[GNRTQEGUQFGRTKXCVK\CEKxPFG
NCUEoNWNCUOCFTGGODTKQPCTKCUFGQTKIGPJWOCPQ[CPKOCN
WVKNK\CFCURQTNCDKQVGEPQNQIsCTGRTQFWEVKXCHCTOCEoWVKEC
[VGTCRoWVKEC/GFKCPVGWPCXKUWCNK\CEKxPFGNQUWLQU
GEQPxOKEQU[IGQIThEQUFGNCKPXGUVKICEKxPEQPGUVGVKRQ
FGEoNWNCURTGVGPFGOQUOQUVTCTNQUGHGEVQUFGNCURThEVKECU

UWD4QUC
EKGPVsECURTQRKGVCTKCU[NCCORNKCFKUGOKPCEKxPINQDCN
FGNCUOCVGTKCUXKXCUUQOGVKFCUCRCVGPVG0WGUVTQFGUGQ
GUETGCTWPDCPEQR}DNKEQFGEoNWNCUOCFTGGODTKQPCTKCU
PQRCVGPVCFCU[PQRTQRKGVCTKCUSWGGUVoPFKURQPKDNGU ':215+%+0

RCTCCTVKUVCU[EKGPVsEQUSWGFGUCTTQNNGPKPXGUVKICEKQPGU
ETsVKECUQGZRGTKOGPVCNGUGP[RCTCGNFQOKPKQR}DNKEQ

UWD4QUC

64+25UQPNCUUKINCUGPKPINoUFGN#EWGTFQUQDTGNQU#URGEVQUFGNQU&GTGEJQUFG2TQRKGFCF
+PVGNGEVWCNTGNCEKQPCFQUEQPGN%QOGTEKQ
VCODKoPEQPQEKFQEQOQ#EWGTFQUQDTGNQU#&2+%
TOCFQGPRQTNQURCsUGUOKGODTQUFGNC1TICPK\CEKxP/WPFKCNFGN%QOGTEKQ
1/%


 ':215+%+0 UWD4QUC


UWD4QUC ':215+%+0


 ':215+%+0 5CNN[)WVKoTTG\


 14)#0/#4-'6
5CNN[)WVKoTTG\

1 TICP/CTMGV
OKPGUWPCRKG\CFGXsFGQVGZVQUQDTG
GNVThEQFGTKwQPGUGPWPQFGNQUFKUVTKVQUOhURQDTGUFG/CPKNC
TGCNK\CFCCRCTVKTFGGPVTGXKUVCUCFQPCPVGU[GPEQNCDQTCEKxPEQPFQU
KPXGUVKICFQTGUFGNC7PKXGTUKFCFFG(KNKRKPCUGPECTICFQUFGGUVWFKCTGN
HGPxOGPQFGNCFQPCEKxPKNGICNFGxTICPQUGPGUGRCsUCUKhVKEQ

&GCEWGTFQEQPNC&GENCTCEKxPFG'UVCODWNUQDTGGNVThEQFGxTICPQU
[GNVWTKUOQFGVTCURNCPVGUFGUGEQPUKFGTCPVThEQFGxTICPQU
VQFCUNCUCEEKQPGUGPNCUSWGWPxTICPQJWOCPQGUEQORTCFQXGPFK
FQ Q WVKNK\CFQ RCTC QDVGPGT DGPGEKQU GEQPxOKEQU Q OCVGTKCNGU 'UVQ
KPENW[GNC QDVGPEKxP GN VTCPURQTVG NC VTCPUHGTGPEKC GN GPEWDTKOKGPVQ Q
NCTGEGREKxPFGRGTUQPCUXKXCUQHCNNGEKFCUQFGUWUxTICPQUOGFKCPVG
COGPC\CUWQVTCUHQTOCUFGEQCEEKxPCUsEQOQNCGPVTGICQTGEGREKxP
FGRCIQURCTCQDVGPGTGNVTCURCUQFGNEQPVTQNUQDTGGNFQPCPVGRQVGP
EKCN.COKUOCFGENCTCEKxPGUVCDNGEGSWGGNXKCLGRCTCVTCURNCPVGUGU

5CNN[)WVKoTTG\
GNVTCUNCFQFGxTICPQUFQPCPVGUTGEGRVQTGUQRTQHGUKQPCNGUHWGTCFG
NCUHTQPVGTCULWTKUFKEEKQPCNGUFGNRCsUEQPGNPFGTGCNK\CTWPVTCURNCPVG
'UVQUFGURNC\COKGPVQUUGEQPXKGTVGPGPVWTKUOQFGVTCURNCPVGUUKKORNK
ECPGNVThEQFGxTICPQUQNCEQOGTEKCNK\CEKxPFGVTCURNCPVGUQUKNQU
TGEWTUQU WVKNK\CFQU
xTICPQU RTQHGUKQPCNGU GSWKRCOKGPVQU FGDKNKVCP NC
ECRCEKFCF FGN RCsU RCTC QHTGEGT UGTXKEKQU FG VTCURNCPVGU C UW RTQRKC
':215+%+0
RQDNCEKxP

.QURTKPEKRCNGU RCsUGU RTQXGGFQTGU FG xTICPQU JWOCPQU RCTC PGU FG

VTCURNCPVGGPNCCEVWCNKFCFUQP%JKPC+PFKC2CMKUVhP'IKRVQ$TCUKN(KNK
RKPCU/QNFCXKC[4WOCPsC


 ':215+%+0 5CNN[)WVKoTTG\


/KGPVTCUNCRQNsVKECFGNEWGTRQFGNOWPFQQEEKFGPVCN
UGXWGNXGOhU[OhUUGIWTCEQPUGXGTCUNG[GUFG
KPOKITCEKxP[QVTQVKRQFGQRGTCEKQPGUOKNKVCTGUFGCNVC
VGEPQNQIsCEQPVTCGNVGTTQTKUOQGNEWGTRQPCVWTCN
DKQNxIKEQFGNQUKPFKXKFWQUQEEKFGPVCNGUUGGPXWGNXGECFC
XG\OhUGPWPCUKOKNCTD}USWGFCVGEPQNxIKECFGUGIWTKFCF
CEWCNSWKGTRTGEKQSWGKPENW[GUWGwQUFGNQPIGXKFCF
QKPENWUQKPOQTVCNKFCFOGFKCPVGVTCURNCPVGU[VoEPKECU
FGTGLWXGPGEKOKGPVQ2GTQCSWoRTGEKQ!%WhNGUUQP
NQUFCwQUEQNCVGTCNGU!(WGTCFGNQUOWTQUSWGRTQVGIGP
NCUUWDLGVKXKFCFGUQEEKFGPVCNGUGPWPRNCPGVCFGDCTTKCFCU
XKXGPOKNNQPGUFGEWGTRQURTGUEKPFKDNGU[XWNPGTCDNGU

'PGNFKUVTKVQFG6QPFQEGTECFGNRWGTVQFG/CPKNCGP
(KNKRKPCUUGGPEWGPVTCWPCFGNCUhTGCUWTDCPCUOhU
RQDTGU[RQDNCFCUFG#UKC'PNCUDCTTKCFCUFG6QPFQ
NCIGPVGXGPFGUWUxTICPQURCTCXKXKT7PCExTPGC

5CNN[)WVKoTTG\
QWPTKwxPRWGFGPUGTFQPCFQURQT.COKUGTKC
[NCUVGEPQNQIsCUFGVTCURNCPVGUEQPXGTIGPGPWPOWPFQ
UWTTGCNGPGNSWGNCUFKUVQRsCUFGEKGPEKCEEKxPUGJCP
JGEJQTGCNKFCF[NQUEWGTRQUFGNQURQDTGUUQPTGEQNGEVC
FQURCTCNQUTKEQU
':215+%+0

1TICP/CTMGVGUWPCRKG\CFGXsFGQVGZVQSWG
FQEWOGPVCNCGUECNQHTKCPVGXKUKxPFGNHWVWTQEGTECPQSWG
JCKPXCFKFQPWGUVTQRTGUGPVG%WGUVKQPGUoVKECU[RQNsVKECU
SWGRCTGEsCPRGTVGPGEGTUQNQCNhODKVQFGNQUFGDCVGU
CDUVTCEVQUQNCUHCDWNCEKQPGUHWVWTKUVCUUGOCVGTKCNK\CP
FTCOhVKECOGPVGGPNCUDCTTKCFCUFG/CPKNC
5CNN[)WVKoTTG\


 'P+V&KF+V2GVGT$TKPUQPCNSWGUGNGJCFKCIPQUVKECFQ
WPEWCFTQFGRTGUKXQEWGPVCUWGZRGTKGPEKCFWTCPVGUW
VTCVCOKGPVQEQP2TQ\CE$TKPUQPUGUKTXGFGNOoVQFQEKGPVsEQ
FGRTGIWPVCJKRxVGUKUKPXGUVKICEKxPGZRGTKOGPVCEKxP
TGIKUVTQFGFCVQUEQPENWUKxPTGXKUKxPRCTCCWVQGXCNWCTUG
[CPCNK\CTGNOQFQGPSWGGNWUQFGNCPVKFGRTGUKXQCHGEVC
CUWGUVCFQFGhPKOQ[GUVGCUWPCTTCEKxP
4CEJGN/C[GTK
':215+%+0

5VQTKGUHTQOVJG)GPQOGGUWPFQEWOGPVCNFGEEKxP
KPURKTCFQGPNCJKUVQTKCTGCNFG%TCKI8GPVGTFKTGEVQTFG
%GNGTC)GPQOKEUNCGORTGUCSWGFGEQFKExGNIGPQOC
JWOCPQGPGPGNOCTEQFGN*WOCP)GPQOG2TQLGEV
5GUQURGEJCSWGWPQFGNQUEKPEQKPFKXKFWQUEW[Q#&0
HWGWVKNK\CFQRQT%GNGTC)GPQOKEURCTCIGPGTCTNC
UGEWGPEKCFGNIGPQOCJWOCPQHWGGNRTQRKQ8GPVGT


 51(65%+'0%'
4CEJGN/C[GTK

5 QHV 5EKGPEG
OKP TG}PG WPC EQNGEEKxP FG XsFGQEWTKQ
UKFCFGU ETGCFCU RQT CTVKUVCU [EKGPVsEQU[ UGNGEEKQPCFCU RQT NC
CTVKUVC 4CEJGN /C[GTK .C UGNGEEKxP UG KPURKTC GP NC KFGC FG SWG GN
FKUEWTUQ FG NC EKGPEKC VCODKoP RWGFG CPCNK\CTUG EQOQ WPC PCTTCVKXC
GUFGEKTEQOQWPEQPUVTWEVQUKODxNKEQQEQOQWPKOCIKPCTKQGPGNSWG
NQQDLGVKXQUGOG\ENCEQPNQUWDLGVKXQNQEKGPVsEQEQPNQEWNVWTCN[NC
TGCNKFCFEQPNCEEKxP

'NGPHQSWGGUVoVKEQ[EQPEGRVWCNFG5QHV5EKGPEGUGUKV}CFGOCPGTC
EQPUEKGPVG GP NCU CPVsRQFCU FGN IoPGTQ FG NQU FQEWOGPVCNGU FG FKXWN
ICEKxPEKGPVsECSWGUGGZJKDGPGPNCUUCNCUFGEKPGQGPNCVGNGXKUKxP
6TCU UW CRCTGPVG TCEKQPCNKFCF GUG VKRQ FG RTQFWEEKQPGU CWFKQXKUWC
NGUVCODKoPUQPGNHTWVQFGRQUVWTCURTGFGVGTOKPCFCUUQDTGGNOWPFQ
GNRTQITGUQ[GNGPVQTPQEQPITCPFGUFQUKUFGPCTTCVKXCRQURTQFWEEKxP
[GNGOGPVQUFGEEKxP.CUGNGEEKxPFG/C[GTKEWGUVKQPCCUKOKUOQGN

4CEJGN/C[GTK
ECORQCEVWCNFGNUEKCTV
NQUGZRGTKOGPVQUETGCVKXQUFGKPVGTUGEEKxPGPVTG
GNCTVG[NCEKGPEKC[UWVGPFGPEKCCKFGCNK\CTNQUFGUCTTQNNQUEKGPVsEQU
[VGEPQNxIKEQUCPWNCPFQVQFCRGTURGEVKXCETsVKECUQDTGNQUOKUOQU

8sFGQUTGEQRKNCFQUGP5QHV5EKGPEG
+6&+&+62GVGT$TKPUQP

':215+%+0
$7))+4.5W4[PCTF

4'#0+/#6+10-CKRQ0GYJQWUG

#/'+5+0)5GCP&QEMTC[

5614+'5(41/6*')'01/'#0#0+/#6'&
*+5614;1(4'241&7%6+104CEJGN/C[GTK

+#/61&#;5.'55102.#0
6QTUVGP<$WTPU[&CTTKP/CTVKP

6*'$#65,KO6TCKPQT

%+0'/#1(#664#%6+105++++++
4CEJGN/C[GTK


.'%674#54CEJGN/C[GTK5QHV5EKGPEG
%KGPEKC[PCTTCVKXCFQEWOGPVCNNRhI


#%6+
8+&#
&'5
.CUCEVKXKFCFGUSWGUGRTGUGPVCPCEQPVKPWCEKxPVWXKGTQPNWICTGPFKHGTGPVGU
GURCEKQUFG8KVQTKC)CUVGK\[$KNDCQGPVTG[
 2KGTTG$QPIKQXCPPK
(QQFCEVKQPECNQTsCU
[FGLWPKQ
5CNC#OhTKEC8KVQTKC)CUVGK\
'TYKP9CIGPJQHGT
0QUQVTQUCNKOGPVCOQUGNOWPFQ
FGQEVWDTG
#TEJKXQFGN6GTTKVQTKQ*KUVxTKEQ
FGNCXC8KVQTKC)CUVGK\
/CTKG/QPKSWG4QDKP
'NOWPFQUGI}P/QPUCPVQ
FGQEVWDTG
#TEJKXQFGN6GTTKVQTKQ*KUVxTKEQ
FGNCXC8KVQTKC)CUVGK\
%TKVKECN#TV'PUGODNG&GHGPUG(WPF
$KQVGTTQT/WGUVTCFQEWOGPVCNUQDTG
GNRTQEGUQLWFKEKCNEQPVTC
5VGXG-WTV\[4QDGTV(GTTGNN
&GNFGPQXKGODTG
CNFGGPGTQ
#TEJKXQFGN6GTTKVQTKQ*KUVxTKEQ
FGNCXC8KVQTKC)CUVGK\
UWD4QUC
'RKFGOKE.CDQTCVQTKQFGEoNWNCU&+;
FGQEVWDTG
5CNC#OhTKEC8KVQTKC)CUVGK\
UWD4QUC
$QFKGU7PNKOKVGF
&GNCNFGPQXKGODTG
5CNC4GMCNFG$KNDCQ
$GCVTK\2TGEKCFQ
6GUVQ;QPMK
[FGPQXKGODTG
<WDKTKC'VZGC7PKXGTUKFCF
FGN2CsU8CUEQ'WUMCN*GTTKMQ
7PKDGTVUKVCVGC$KNDCQ
+IPCEKQ/GPFKQNC
4CUVTQU[TQUVTQUFGNCDKQRQNsVKEC
FGQEVWDTG
#06+.KDWTWFGPFC$KNDCQ
/CTKC2VSM
+PVTQFWEEKxPEWNVWTCNCNDKQVGEJ
&GNCNFGQEVWDTG
<WDKTKC'VZGC7PKXGTUKFCF
FGN2CsU8CUEQ'WUMCN*GTTKMQ
7PKDGTVUKVCVGC$KNDCQ
+V\KCT<KIC
.CKPXCUKxPFGNCURGTTCU
\QODKUVTCPUHTQPVGTK\CU
FGQEVWDTG
*KMC#VGPGQ$KNDCQ
.WEsC2WGP\Q
::;
FGQEVWDTG
%KPGU)QNGO#NJxPFKIC$KNDCQ
/CTKCPGNC4WK\.GxP
.CETKUVCNK\CEKxPFGNCKTG
FGQEVWDTG
*KMC#VGPGQ$KNDCQ
 #%6+8+&#&'5 2KGTTG$QPIKQXCPPK


 (11&#%6+10
%#.14#5 
70##%%+0#4656+%# 
)756#6+8# '.')#06'1214670# 
21.6+%#;0764+6+8#

2KGTTG$QPIKQXCPPK

( QQF#EVKQPECNQTsCUGUWPCCEEKxPCTVsUVKECUQDTGNCEQ
OKFC EW[Q QDLGVKXQ GU GNCDQTCT WP RTQVQVKRQ FG OGP} FKCTKQ SWG
EWORNCEQPFQUEQPFKEKQPGUDhUKECUUGTEQORNGVQFGUFGGNRWPVQFG
XKUVCPWVTKVKXQ[CEEGUKDNGFGUFGGNGEQPxOKEQ'NOGP}UGDCUCGPKPITG
FKGPVGUUKORNGUFGQTKIGPNQECNWPCGNCDQTCEKxPUGPEKNNC[RQEQEQUVQUC
KPURKTCFCGPNCUICUVTQPQOsCUFGVQFQGNOWPFQUGPVKFQFGNJWOQT[
FKURQPKDKNKFCF

2KGTTG$QPIKQXCPPK
.C CEEKxP KPENW[x WPC UGUKxP FG OCUCLGU C[WTXoFKEQU 'N C[WTXG
FC SWG GP UhPUETKVQ UKIPKEC EKGPEKC FG NC XKFC GU WPC RThEVK
EC VGTCRoWVKEC QTKIKPCN FG NC +PFKC 'N C[WTXGFC EQPEKDG GN EWGTRQ
JWOCPQ EQOQ WPC VQVCNKFCF JQNsUVKEC [ ENCUKEC NQU QTICPKUOQU C
RCTVKTFGVTGUFQUJCXCVCRKVVC[MCRJCSWGGPNCOGFKEKPCQEEKFGP
VCN UG UWGNGP VTCFWEKT EQP VoTOKPQU EQOQ VGORGTCOGPVQ DKQVKRQ

#%6+8+&#&'5
Q RTKPEKRKQ OGVCDxNKEQ 7PC FG NCU RTKPEKRCNGU VGTCRKCU C[WTXoFKECU
GUGNEQPVTQNFGNCFKGVC.CQVTCGUNCTGCNK\CEKxPFGOCUCLGUEQPCEGKVGU
PCVWTCNGU


 #%6+8+&#&'5 2KGTTG$QPIKQXCPPK


2KGTTG$QPIKQXCPPK #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 'TYKP9CIGPJQHGT


 01516 415
#.+/'06#/15'./70&1
241;'%%+0

'TYKP9CIGPJQHGT

6 QFQUNQUFsCUGP8KGPCNCECPVKFCFFGRCPSWGPQUGXGPFGUGTsC
UWEKGPVG RCTC UWOKPKUVTCT C )TC\ NC UGIWPFC EKWFCF OhU ITCPFG
FG#WUVTKC7PCUJGEVhTGCUFGVKGTTCCITsEQNCUQDTGVQFQGP
5WFCOoTKECGUVhPFGFKECFCUCNEWNVKXQFGUQLCRCTCCNKOGPVCTCNIC
PCFQ FG #WUVTKC OKGPVTCU SWG GN   FG NC RQDNCEKxP NQECN GP NQU
RCsUGU GZRQTVCFQTGU UWHTG FG OCNPWVTKEKxP %CFC GWTQRGQ EQOG FKG\
MKNQU CN CwQ FG XGTFWTCU CTVKEKCNOGPVG KTTKICFCU GP KPXGTPCFGTQU GP
GNUWTFG'URCwCNQSWGRTQXQECWPCGUECUG\FGCIWC2QTSWoECFC
FsCOWGTGPEKGPOKNRGTUQPCURQTECWUCFGNCOCNPWVTKEKxPUKNCCITKEWN
VWTC OWPFKCN RWGFG CNKOGPVCT CN FQDNG FG NC RQDNCEKxP FGN RNCPGVC!

'TYKP9CIGPJQHGT
2QTSWoGPNQUOGTECFQUFG&CMCTNCUXGTFWTCUGWTQRGCUEWGUVCPVTGU
XGEGU OGPQU SWG NQU RTQFWEVQU NQECNGU! 2QT SWo NQU CITKEWNVQTGU FGN
PQTQGUVGFG$TCUKNGUVhPOCNPWVTKFQUEWCPFQUWRCsUGUGNRTKOGTGZRQT
VCFQTFGUQLCFGNOWPFQ!%WhNGUGNKORCEVQFGNCUITCPLCUKPFWUVTKCNGU
FGETsCFGCXGUGPNCFGHQTGUVCEKxPFGN#OC\QPCU!

0QUQVTQUCNKOGPVCOQUGNOWPFQ
OKPGUWPCRGNsEWNCUQ

#%6+8+&#&'5
DTGNCTGNCEKxPGPVTGNCEQOKFCNCGEQPQOsC[NCINQDCNK\CEKxPEQPVCFC
RQT CNIWPQU FG UWU RTQVCIQPKUVCU RGUECFQTGU CITKEWNVQTGU DKxNQIQU
ECOKQPGTQU NsFGTGU GEQNQIKUVCU GORTGUCTKQU  EQOQ 2GVGT $TCDGEM
FKTGEVQT IGPGTCN FG 0GUVNo +PVGTPCVKQPCN NC GORTGUC FG CNKOGPVCEKxP
OhUITCPFGFGNRNCPGVC[RQNsVKEQUEQOQ,GCP<KGINGTFGNGICFQFG
0CEKQPGU7PKFCURCTCNCNWEJCEQPVTCGNJCODTG


 './70&15')0
/105#061
241;'%%+0

/CTKG/QPKSWG4QDKP

% WCPFQ UG JCDNC FG DKQVGEPQNQIsC NC TGHGTGPEKC C /QPUCPVQ GU

KPGXKVCDNG /QPUCPVQ GU NC GORTGUC SWG EQPVTQNC CEVWCNOGPVG
OhUFGNFGNOGTECFQOWPFKCNFGUGOKNNCUVTCPUIoPKECU[RTQFWEG
4QWPFWRGNJGTDKEKFCOhUWUCFQGPGNOWPFQ(WPFCFCGP/KUWTKGP
EQOQWPCGORTGUCFGXGPVCFGUCECTKPCCORNKxThRKFCOGPVGUW
CEVKXKFCFFWTCPVGVQFQGNUKINQ::RTKOGTQGPGNUGEVQTFGNRNhUVKEQ[
NCUTGUKPCU[PCNOGPVGGPNCFoECFCFGNQUQEJGPVCGPNCTCOCFGN
DKQVGEJ#RTKPEKRKQUFGNUKINQ::+UKPVGVK\xNCJQTOQPCUQOCVQVTQRKPC
DQXKPC[EQPVTKDW[xCFGUEKHTCTGNExFKIQIGPoVKEQFGNCTTQ\
/CTKG/QPKSWG4QDKP

/QPUCPVQJCUKFQ[UKIWGUKGPFQWPCFGNCUGORTGUCUOhUEQPVTQXGT
VKFCU GP GN hODKVQ OWPFKCN FGDKFQ CN RGNKITQ RQVGPEKCN Q TGCN FG UWU
RTQFWEVQUUQDTGNCUCNWFJWOCPCNQUCPKOCNGUNCURNCPVCU[GNOGFKQ
CODKGPVG'P'NOWPFQUGI}P/QPUCPVQ
OKPDCUCFQGP
GNNKDTQFGNOKUOQVsVWNQTOCFQVCODKoPRQT/CTKG/QPKSWG4QDKPNC
RGTKQFKUVC HTCPEGUC TGCNK\C WPC ETsVKEC FGOQNGFQTC FG NCU CEVKXKFCFGU
FG/QPUCPVQEQPFQEWOGPVCEKxPKPoFKVC[VGUVKOQPKQUFGCITKEWNVQTGU
#%6+8+&#&'5

EKGPVsEQU[RQNsVKEQU

.'%674#58CPFCPC5JKXC
'PVTGXKUVCRQT0KE2CIGV%NCTMGRhI


/CTKG/QPKSWG4QDKP #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 %TKVKECN#TV'PUGODNG&GHGPUG(WPF


 $+16'4414
70# /7'564# &1%7/'06#.
51$4' '. 241%'51 ,7&+%+#. %1064#
56'8' -746< ; 41$'46 ('44'..

%TKVKECN#TV'PUGODNG
&GHGPUG(WPF

% WCPFQ FGURGTVx GNFG OC[Q FG  5VGXG -WTV\ OKGODTQ

FGNEQNGEVKXQ%TKVKECN#TV'PUGODNGFGUEWDTKxSWGUWGURQUC*QRG
JCDsCOWGTVQFGWPCVCSWGCNEQTC\xPFWTCPVGNCPQEJG#NTGIKUVTCTUW

%TKVKECN#TV'PUGODNG&GHGPUG(WPF
FQOKEKNKQNCRQNKEsCGPEQPVTxCNIWPQUOCVGTKCNGUSWGEQPUKFGTxUQURG
EJQUQU5GVTCVCDCFGXCTKCURNCECU2GVTKEQPEWNVKXQUFGDCEVGTKCU[WP
NCDQTCVQTKQOxXKNSWGHQTOCDCPRCTVGFG(TGG4CPIG)TCKPWPCRKG\C
UQDTGNCCITKEWNVWTCVTCPUIoPKECGPNCSWG-WTV\*QRG[GN%TKVKECN#TV
'PUGODNGVTCDCLCDCPGPGUGOQOGPVQ[SWGEWGUVKQPCDCCDKGTVCOGPVG
NCRQNsVKECCNKOGPVCTKC[UCPKVCTKCFGNIQDKGTPQGUVCFQWPKFGPUG#NFsC
UKIWKGPVGFGECOKPQCNHWPGTCNFGUWGURQUC-WTV\HWGFGVGPKFQRQTGN
($+[GN,QKPV6GTTQTKUO6CUM(QTEG.GKPHQTOCTQPFGSWGGUVCDCUKGPFQ
KPXGUVKICFQRQTDKQVGTTQTKUOQCEQTFQPCTQPUWFQOKEKNKQ[NGEQPUEC
TQPCFGOhUFGNOCVGTKCNDKQNxIKEQEQORWVCFQTCUGSWKRCOKGPVQVoEPK
EQRTQ[GEVQUFGCTVGGNOCPWUETKVQFGNNKDTQSWGGUVCDCGUETKDKGPFQGP
GUGOQOGPVQ
RWDNKECFQGPDCLQGNVsVWNQ/CTEJKPI2NCIWG[
UWICVQ.QUCIGPVGUVCODKoPTGVWXKGTQPGNEWGTRQFG*QRG-WTV\RCTC #%6+8+&#&'5
UQOGVGTNQCWPCCWVQRUKC

+PKEKCNOGPVGNCCEWUCEKxPRTGUGPVCFCEQPVTC-WTV\HWGRQTDKQVGTTQTKUOQ
2GTQ OhU CFGNCPVG WP ITCP LWTCFQ HGFGTCN TGEJC\x GUVQU ECTIQU [ NQU
UWUVKVW[xRQTNQUFGHTCWFGRQUVCN[GNGEVTxPKEQNQSWGVCODKoPCHGEVCDC
CN EKGPVsEQ 4QDGTV (GTTGNN FKTGEVQT FGN &GRCTVCOGPVQ FG )GPoVKEC FG
NC 7PKXGTUKFCF FG 2KVVUDWTI [ EQNCDQTCFQT JCDKVWCN FGN %TKVKECN #TV 'P
UGODNG(GTTGNNGUVCDCCEWUCFQFGC[WFCTC-WTV\CQDVGPGTDCEVGTKCU
RQTXCNQTFGRCTCGNRTQ[GEVQ(TGG4CPIG)TCKPCVTCXoUFGNC
GORTGUC#OGTKECP6[RG%WNVWTG%QNNGEVKQP2GTQPKGUVCEQORCwsCPKNC


 7PKXGTUKFCFFG2KVVUDWTIRTGUGPVCTQPECTIQUEQPVTCGNNQURQTEQPUKFGTCT
SWG GP PKPI}P OQOGPVQ JCDsCP FGHTCWFCFQ UW CEWGTFQ FG EQORTC
XGPVC[SWGVTCPUCEEKQPGUCUsUGTGCNK\CPVQFQUNQUFsCUGPNQUFGRCT
VCOGPVQUEKGPVsEQUFGNCUWPKXGTUKFCFGUCOGTKECPCU'PUWFGHGEVQHWG
GNRTQRKQ&GRCTVCOGPVQFG,WUVKEKCFGNQU'UVCFQU7PKFQUCVTCXoUFGUW
(KUECN)GPGTCNSWKGPUGRGTUQPxEQOQCEWUCEKxPGZKIKGPFQRCTCECFC
WPQFGNQURTQEGUCFQUWPCRGPCFGXGKPVGCwQUFGEhTEGN

2QTUWFGPKEKxPCORNKCNCIWTCFGHTCWFGRQUVCN[GNGEVTxPKEQUGWUC
JCDKVWCNOGPVG EQPVTC GUVTWEVWTCU PCPEKGTCU HCNUCU [ QRGTCEKQPGU CUQ
EKCFCUEQPGNETKOGPQTICPK\CFQRGTQVCODKoPRCTCRTQEGFGTLWFKEKCN
OGPVGEQPVTCFKUKFGPVGURQNsVKEQUEQOQQEWTTKxGPGNECUQFGNCEVKXKUVC
CHTKECPQ /CTEWU )CTXG[ 'P GN FG 5VGXG -WTV\ NC IWTC FGN HTCWFG
RGTOKVGJCEGTFGWPCVTCPUCEEKxPGEQPxOKECFGNCDCUGLWTsFKEC
RCTCWPCCEWUCEKxPETKOKPCN[WPCRQUKDNGEQPFGPCFGXGKPVGCwQUFG
EhTEGN
%TKVKECN#TV'PUGODNG&GHGPUG(WPF

'PCDTKNFGVTCUEWCVTQCwQUFGRTQEGUQLWFKEKCN5VGXG-WTV\HWG
FGENCTCFQKPQEGPVG[NKDTGFGVQFQUNQUECTIQU5WECUQSWGOQXKNK\x
CNOWPFQFGNCTVG[NCEKGPEKCFGPVTQ[HWGTCFGNQU'UVCFQU7PKFQUUG
JCEQPXGTVKFQGPWPUsODQNQFGNCNWEJCRQTNCNKDGTVCFFGGZRTGUKxP
[ EQPVTC NC ETKOKPCNK\CEKxP FG NC KPXGUVKICEKxP CTVsUVKEC [ EKGPVsEC 'N
RTQEGUQFGNEQNCDQTCFQTFG-WTV\GN&T4QDGTV(GTTGNNC}PGUVhGPGU
RGTCFGWPTGEWTUQFGURWoUFGSWGUGKPVGTTWORKGTCFWTCPVGCwQURQT
GPHGTOGFCFFGNCEWUCFQ
#%6+8+&#&'5

.'%674#5%TKVKECN#TV'PUGODNG
$KQNQIsCEQPVGUVCEKQPCNRhI


%TKVKECN#TV'PUGODNG&GHGPUG(WPF #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 UWD4QUC


 '2+&'/+%
.#$14#614+1&'%d.7.#5&+;
%10.#%1.#$14#%+0&'
+XCP$CVV[5CKQC1NOQ[6ZCTQ#TTh\QNC

UWD4QUC

% QPNCRGTHQTOCPEG'RKFGOKE.CDQTCVQTKQFGEoNWNCU&+;GNEQNGE
VKXQUWD4QUCRQPGCFKURQUKEKxPFGNQURCTVKEKRCPVGUCNIWPQUFGNQU
GZRGTKOGPVQUFGEWNVKXQUEGNWNCTGU[TGEQODKPCEKxPFG#&0SWGUGNNG
XCPCECDQCEVWCNOGPVGGPNQUNCDQTCVQTKQUEKGPVsEQUEQOQNCETGCEKxP
CTVKEKCNFGNQTICPKUOQ'%QNKTGCNK\CFCRQTRTKOGTCXG\GP

.C CEEKxP KPENW[G CUKOKUOQ CNIWPCU RThEVKECU FG EWNVKXQU EGNWNCTGU

&+;
JC\NQV}OKUOQ EQP NQU SWG EWCNSWKGTC RWGFG GZRGTKOGPVCT GP
UW RTQRKC ECUC [ WPC UGUKxP FG EQNNCIG FG KOhIGPGU EKGPVsECU FG
VQFCUNCUoRQECUWPGZRGTKOGPVQCTVsUVKEQKPURKTCFQGPNCOKUOCEWNVWTC
FG NC TGOG\ENC SWG UG RTCEVKEC JQ[ GP NQU NCDQTCVQTKQU FG KPIGPKGTsC
IGPoVKEC

UWD4QUC
#%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 UWD4QUC


UWD4QUC #%6+8+&#&'5


 $1&+'570.+/+6'&
6#..'4.#$14#614+1&+;
%10.#%1.#$14#%+0&'
#OCKC8KEGPVG%NCWFKC1UUCPFxP*GPTKM*GFKPIG
/CTsC5hPEJG\/KTGP)WKNNQ#TCMKUVCKP
0CVCNKC5hKP\%CPQ[1UMKCNXCTG\

UWD4QUC

' NQDLGVKXQFGGUVGVCNNGTGUSWGNQURCTVKEKRCPVGUGZRGTKOGPVGPFGWP
OQFQ FKHGTGPVG EQP NC RTQFWEEKxP GN KPVGTECODKQ [ NC TGRTGUGPVC
EKxPFGNEQPQEKOKGPVQEKGPVsEQGKPVGTFKUEKRNKPCTFGUFGNCVGQTsCJCEKC
NC RThEVKEC [ XKEGXGTUC 'N VCNNGT KPENW[G CUs OKUOQ WPC KPVTQFWEEKxP
CNWUQFGGSWKRCOKGPVQUFGNCDQTCVQTKQNCUVoEPKECUDhUKECUFGNCGZ
VTCEEKxPFG#&0[NCHCDTKECEKxPFGOKETQUEQRKQUECUGTQU
UWD4QUC
#%6+8+&#&'5


UWD4QUC #%6+8+&#&'5


 %QPXKTVKoPFQPQUGPEKGPVsECUHGOKPKUVCU
*KUVxTKECOGPVGNCEKGPEKCQEEKFGPVCNJCCUWOKFQWPUWLGVQ
XCTxPWPKXGTUCNPCVWTCNK\CPFQWPRWPVQFGXKUVCRCVTKCTECN
[FGFQOKPCEKxPUQDTGNCUOWLGTGU[NCPCVWTCNG\C
JQODTGXGTUWUPCVWTCNG\COWLGT.CEKGPVsECHGOKPKUVC
5CPFTC*CTFKPIEQPUKFGTCSWGNCEKGPEKCHGOKPKUVCCNVGPGT
GPEWGPVCGNIoPGTQCRQTVCWPCRGTURGEVKXCFGNOWPFQ
FKHGTGPVGSWGKORNKECWPCUTGNCEKQPGUUQEKCNGUFKUVKPVCU
[WPUKUVGOCFGRTQFWEEKxPFGEQPQEKOKGPVQDCUCFQGPGN
KPVGTECODKQ.CUDKQVGEPQNQIsCUTGRTQFWEVKXCU[NCKPIGPKGTsC
IGPoVKECJCPRTQXQECFQWPECODKQUKPRTGEGFGPVGUGP
UWD4QUC(QVQITCHsCU%NCWFKC1UUCPFxP

GNEQPVTQN[NCOCPKRWNCEKxPFGNCXKFC%xOQRWGFGP
NCUHGOKPKUVCUTGKOCIKPCTOoVQFQUEKGPVsEQUoVKEQUGPGUVQU
PWGXQUGUEGPCTKQUDKQRQNsVKEQU!%QPPWGUVTQVTCDCLQKPVGPVC
OQUTGURQPFGTCNCRTGIWPVCFGSWoUKIPKECEQPXGTVKTPQU
GPEKGPVsECUHGOKPKUVCU[ExOQUGRWGFGCDQTFCTNC
EKGPEKCFGUFGWPRTKUOCHGOKPKUVC

$KQRQNsVKECUFGNEWGTRQ
'NEWGTRQFGNCKPXGUVKICFQTCHGOKPKUVCUGUKV}CGPTGNCEKxP
EQPGNGUVWFKQFGNEWGTRQRQUJWOCPQSWGCUWXG\
UGOCPKGUVCGPGNEWGTRQFKUVTKDWKFQGNEWGTRQUQEKCN
#%6+8+&#&'5

OGPVGEQPGEVCFQGNEWGTRQEKDQTIGNEWGTRQEQPIoPGTQ
GNEWGTRQGUVWFKCPVGGNEWGTRQEKWFCFCPQGNEWGTRQ
RTQUVoVKEQGNEWGTRQOGFKECNK\CFQGNEWGTRQFKUECRCEKVC
FQGNEWGTRQXKTVWCNGNEWGTRQEQOGTEKCNK\CFQGNEWGTRQ
FCVQGNEWGTRQECTPCNGNEWGTRQRGPUCPVGGNEWGTRQDoNKEQ
GNEWGTRQUKPGFCFGNEWGTRQDGNNQGNEWGTRQCPKOCNGN
EWGTRQVTCDCLCFQTGNEWGTRQGURKTKVWCNGNEWGTRQCTVsUVKEQ
%xOQGPVGPFGOQU[XKUWCNK\COQUNQSWGUKIPKECXQNXGTPQU
RQUJWOCPCU!3WoGUVhGPLWGIQGPGUVCKPVGTTQICEKxP!
UWD4QUC

UWD4QUC(QVQITCHsCU%NCWFKC1UUCPFxP #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 UWD4QUC


UWD4QUC #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 UWD4QUC


UWD4QUC #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 $GCVTK\2TGEKCFQ


 6'561;10-+
5'/+0#4+1

$GCVTK\2TGEKCFQ

% QP NC RWDNKECEKxP FG 6GUVQ ;QPMK NC NxUQHC $GCVTK\ 2TGEKCFQ
NNGXC UWU VGQTsCU UQDTG NC EQPWGPEKC GPVTG IoPGTQ [ VGEPQEKGP
EKC FGUITCPCFCU GP UW [C ENhUKEQ /CPKGUVQ EQPVTCUGZWCN WP RCUQ
OhUCNNh6GUVQ;QPMKGUEQOQGNNCOKUOCCRWPVCWPGPUC[QEQTRQTCN
GP GN SWG GN FKCTKQ RGTUQPCN FG UW KPVQZKECEKxP XQNWPVCTKC EQP VGUVQU
VGTQPC UKPVoVKEC EQPW[GGPWP WLQ FG TGVTQCNKOGPVCEKxP RGTOCPGPVG
EQPNCEQPEGRVWCNK\CEKxPVGxTKECFGNCGTCHCTOCEQRQTPQIThECWP
PWGXQToIKOGPFGIQDKGTPQFGNCUUWDLGVKXKFCFGUFGGUECNCOQNGEWNCT
GKORCEVQINQDCN

$GCVTK\2TGEKCFQ
#%6+8+&#&'5

.'%674#5$GCVTK\2TGEKCFQ
.CGTCHCTOCEQRQTPQIThHKECRhI


 #%6+8+&#&'5 +IPCEKQ/GPFKQNC(QVQITCHsC(GNKRG7TsDCTTK


 4#56415;4156415
&'.#$+121.6+%#
%10('4'0%+#

+IPCEKQ/GPFKQNC

& GSWoJCDNCOQUEWCPFQJCDNCOQUFGDKQRQNsVKEC!%xOQUGTGNC
EKQPCNCPQEKxPFGXKFCEQPNCRQNsVKEC[GUVCEQPNCUWDLGVKXKFCF!
3WoHQTOCUVQOCPGUVCUEQPGZKQPGUGPNCUQTICPK\CEKQPGUUQEKCNGUFG
JQ[!'P4CUVTQU[TQUVTQUFGNCDKQRQNsVKEC+IPCEKQ/GPFKQNCTGEQIG
FKXGTUQU GPUC[QU SWG CPCNK\CP GN CNECPEG EQPVGORQThPGQ FG NQU EQP
EGRVQU FG DKQRQFGT [ RQNsVKEC GNCDQTCFQU RQT /KEJGN (QWECWNV GP NC
FoECFCFGNQUUGVGPVCFGUFGFQURGTURGEVKXCURQTWPNCFQNQUTCUVTQU
FGNGPVTCOCFQEQPEGRVWCNXKFCRQNsVKECUWDLGVKXKFCF
NQSWGRQFTsCOQU
FGPQOKPCT TCUVTQU FG NC DKQRQNsVKEC [ RQT QVTQ UWU OCPKHGUVCEKQPGU
CEVWCNGU
TQUVTQU FG NC DKQRQNsVKEC UGwCNCFCU RQT HGPxOGPQU EQOQ GN

+IPCEKQ/GPFKQNC
CXCPEG FG NCU VGEPQNQIsCU DKQOoFKECU NC GZRNQVCEKxP FGN ECRKVCN DKQ
NxIKEQ RNCPGVCTKQ Q NC RTQNKHGTCEKxP FG EGPVTQU FG KPVGTPCOKGPVQ RCTC
KPOKITCPVGUGPGNVGTTKVQTKQGWTQRGQ

#%6+8+&#&'5

.'%674#59CNVGTFG/KIPQNQ
4GIGPGTCEKxP[TGEKENCLG&GUEQNQPK\CTNCEKGPEKC[
NCDKQVGEPQNQIsCRCTCNKDGTCTNCXKFCRhI


 +0641&7%%+0
%7.674#.#.$+16'%*
6#..'4

/CTKC2VSM

' P GUVG VCNNGT UG RTGUGPVCTQP NCU RTKPEKRCNGU NsPGCU FG KPXGUVKICEKxP
FGNRTQ[GEVQ5QHV2QYGTDWUECPFQGNKPVGTECODKQJQTK\QPVCNFG
EQPQEKOKGPVQUGPVTGVQFQUNQURCTVKEKRCPVGUCNQUSWGUGCPKOxCCRQT
VCTUWURTQRKQUOCVGTKCNGUDKDNKQIThEQUQCWFKQXKUWCNGUCUsEQOQUWU
KPSWKGVWFGUQGZRGTKGPEKCU
/CTKC2VSM
#%6+8+&#&'5


/CTKC2VSM #%6+8+&#&'5


  
/CTKC2VSM


#%6+8+&#&'5

 %JCTNGU&CTYKP6JG1TKIKPQH5RGEKGU  #PWPEKQRCTCGNNKDTQFG/CTICTGV5CPIGT

'NQTKIGPFGNCUGURGEKGU.QPFTGU 9QOCPCPFVJG0GY4CEG
/WLGT[NCPWGXCTC\C
 (KEJCCPVTQRQOoVTKECFGNEKGPVsEQGKORWNUQT 5EKGPEG+PXGPVKQP0WGXC;QTM
FGNCKFGQNQIsCGWIGPoUKEC(TCPEKU)CNVQP  &T,%COKPQ)CNKEKC2UKSWKCVTsCIGPGTCN
 5GEEKxPFGVxTCZJWOCPQFGNECFhXGTFGN &GNKTKQU[FGNKTCPVGU/CFTKF
EQPFGPCFQCOWGTVG,QUGRJ2CWN,GTPKICP  2TQRCICPFCGPHCXQTFGNCGWVCPCUKCFGNQU
8KUKDNG*WOCP2TQLGEV /WUGQ0CEKQPCNFG5CNWF GPHGTOQUOGPVCNGUGP0GWGU8QNM
2WGDNQ0WGXQ
[/GFKEKPCFG9CUJKPIVQP&% TGXKUVCOGPUWCNFGNC1EKPCFG2QNsVKECU4CEKCNGU
 5VCPFFGNC5QEKGFCF'WIGPoUKECGP FGN2CTVKFQ0CEKQPCNUQEKCNKUVC1DTGTQ#NGOhP
'WIGPKEU5QEKGV[%QNNGEVKQP)CNVQP+PUVKVWVG $GTNsP
 )GQTIGU&KFK*WDGTOCP+PXGPVKQPFGNJ[UVoTKG  (KEJCUFGFQPCPVGUFGUGOGPRCTC6JG)GPKWU
%JCTEQVGVN+EQPQITCRJKGRJQVQITCRJKSWGFGNC (CEVQT[VCODKoPEQPQEKFQEQOQGNDCPEQFGUGOGP
5CNRqVTKpTG
.CKPXGPEKxPFGNCJKUVGTKC%JCTEQV FGNQURTGOKQU0QDGNGPCEVKXQGPVTG
[NCKEQPQITCHsCHQVQIThECFGNC5CNRqVTKpTG [
2CTsU

 /CTKC2VSM #%6+8+&#&'5






 #%6+8+&#&'5 /CTKC2VSM



/CTKC2VSM #%6+8+&#&'5


 .#+08#5+0&'.#5
2'44#5<1/$+5
64#05(4106'4+<#5
%10('4'0%+#

+V\KCT<KIC

. CU FKPhOKECU FG GZENWUKxP [ CUZKC JGVGTQECRKVCNKUVCU [ NC FGVQPC

+V\KCT<KIC'PNCKOCIGP/CTsC2GTMCPEGU

EKxPFGUFGUWUGPVTCwCUFGNUWLGVQRQNsVKEQHGOKPKUVCJCPRTQRKEKCFQ
GN CFXGPKOKGPVQ FG WPC JQTFC OWVCPVG FG RGTTCU UKP VKGTTC PK FWGwQ
UKPRTQITCOCPKFKUEKRNKPCUKPXCUCNNCLGPKHWVWTQ5GEQPVCIKCPFGIQ
\QUC TCDKC UG QNHCVGCP GZRCPFGP [ OWVCP C VTCXoU FG NCU RCPVCNNCU
[ FG NC PQEJG %QOQ EQPVTCJGTQsPCU FG UWDUWGNQ CJQTC UG GPHTGPVCP
CNQUPGQEQPVTQNGUFGN'UVCFQIWCTFGTsCCNCUQTFGPCP\CUSWGVTCVCPFG
XKIKNCTECFCIGUVQCNCUGZQHQDKCPWGXCOGPVGFGUGPOCUECTCFCRCVQNQ
IK\CPVGVQVCNKVCTKC
#%6+8+&#&'5


+V\KCT<KIC'PNCKOCIGP/CTsC2GTMCPEGU #%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 .WEsC2WGP\Q


 ::;
241;'%%+0

.WEsC2WGP\Q

' N NCTIQOGVTCLG ::;

  OKP EWGPVC NC JKUVQTKC FG NGZ
WPC CFQNGUEGPVG JGTOCHTQFKVC FKCIPQUVKECFC EQP GN UsPFTQOG FG
-NKPGHGNVGTVCODKoPEQPQEKFQEQOQ::;'NUsPFTQOGFG-NKPGHGNVGTGU
WPCCPQOCNsCIGPoVKECFGDKFCCWPETQOQUQOCUGZWCNGZVTC#WPSWGNC
ECWUCFGNUsPFTQOGGUIGPGTCNK\CFCGNUsPFTQOGOKUOQNCEQNGEEKxP
FGUsPVQOCU[ECTCEVGTsUVKECUSWGRWGFGPTGUWNVCTFGVGPGTWPETQOQUQ
OCGZVTCPQGUEQO}P/WEJCURGTUQPCUXKXGPUWUXKFCUUKPUQURGEJCT
SWGVKGPGPWPETQOQUQOCCFKEKQPCN5GGUVKOCSWGGNUsPFTQOGFG-NKPG
HGNVGTUGFCGPWPQFGECFCPCEKOKGPVQU

.WEsC2WGP\Q
#%6+8+&#&'5


 #%6+8+&#&'5 /CTKCPGNC4WK\.GxP(QVQITCHsC#NGLCPFTQFGNC4KEC


 .#%4+56#.+<#%+0
&'.#+4'
&#0<#$761*

/CTKCPGNC4WK\.GxP

' NCPMQMWDWVQJPCEKxGP,CRxPGPNCFoECFCFGNQUEKPEWGPVCFKEGP
SWGKPWGPEKCFQRQTNCKOCIGPFGNQUUWRGTXKXKGPVGUFGNQUDQODCT
FGQUFG*KTQUJKOC[0CICUCMKSWGECOKPCDCPEQPGNEWGTRQSWGOCFQ
[NQUINQDQUQEWNCTGUTGXGPVCFQUEQNICPFQUQDTGNCUOGLKNNCU#UsPCEKx
GN DWVQJ NC FCP\C JCEKC NC QUEWTKFCF GP DWUEC FG WP PWGXQ EWGTRQ
GNEWGTRQFGNCRQUIWGTTC

0QTOCNOGPVGNCFCP\CDWVQJKPXQNWETCOQXKOKGPVQUNGPVQUGZRTGUKXQU
GKOCIKPCVKXQUEQPWPCVGOhVKECFKHWUCSWGVQECCURGEVQUHWPFCOGPVC
NGUFGNCGZKUVGPEKCJWOCPC'NDWVQJGZRNQTCNCVTCPUKEKxPGPVTGGUVCFQU

/CTKCPGNC4WK\.GxP
CPsOKEQUCUsEQOQNQUECODKQUFGNCHQTOCHsUKECFGNEWGTRQJWOCPQ
'UWPCTGGZKxPFGNEWGTRQUQDTGGNEWGTRQ[GNNWICTSWGGUVGQEWRC
GPGN%QUOQU

#%6+8+&#&'5


.'%
67
4#5
 Bor yana Rossa
Bootleg Garden
Texto escrito para la exposicin Soft Power
en la Sala Amrica, Vitoria-Gasteiz, 2009.
A
ctualmente, la produccin de
variedades locales de frutas y verdu-
ras en Bulgaria se encuentra, sobre
todo, en los pequeos pueblos y
en las granjas familiares. A comienzos
de la dcada de los noventa, la produccin
agrcola, al igual que otras formas de
produccin, fue drsticamente reduci-
da como consecuencia de la terapia de
choque puesta en marcha en beneficio
de la nueva economa global y las corpora-
ciones internacionales. Los pequeos
agricultores, que hasta entonces vendan
sus productos en los mercados al aire
libre, no podan competir con los importa-
dores de frutas y verduras industriales,
elaboradas con mtodos de ingeniera
$QT[CPC4QUUC
gentica y distribuidas en supermercados
y grandes superficies a un precio mucho
menor. Los ciudadanos blgaros, em-
pobrecidos en la dcada de los noventa,
se vieron as obligados a comprar frutas
y verduras importadas, ms baratas y de
.'%674#5
menor calidad, mientras que las frutas
y verduras de calidad solo eran accesibles
para las personas que vivan en las reas
rurales o que las cultivaban en sus propios
huertos.
Estas transformaciones econmicas han
cambiado el estilo y la calidad de vida
de muchas personas de distintas clases
sociales. Paradjicamente, en Bulgaria
quienes tienen acceso a los mejores
alimentos no son los ms ricos, sino
aquellos que siguen cuidando de sus
huertos y sus animales en los pueblos.
La nica alternativa a esto son las
llamadas tiendas de comida sana, que
son escasas, caras, no ofrecen todos los
alimentos necesarios para una dieta
completa y donde la mayor parte de los
productos es tambin de importacin.
Adems, estos establecimientos solo
pueden comercializar productos locales
que hayan obtenido previamente un
certificado que resulta demasiado caro
para los campesinos.
En Bulgaria, la mayora de la gente no ve
la conexin entre los cambios polticos
y econmicos, y esta nueva forma de
distribucin de la comida. Como consumi-
dores, reconocen el problema, pero
no son capaces de identificar su origen.
Algunos creen en el desarrollo de ali-
mentos sanos y orgnicos de acuerdo
con estndares internacionales. En
este escenario no se tiene en cuenta a
los productores locales, que generalmente
no usan pesticidas ni semillas transgni-
cas y cultivan sus productos en su tierra
con la energa del sol. El monopolio del
mercado de la alimentacin por parte
de las grandes cadenas de supermercados
y el elevado coste de los certificados para
producir alimentos orgnicos ha dado
lugar a una nueva divisin social, basada
en el nivel adquisitivo y la ubicacin
geogrfica.
En Bootleg Garden recojo semillas
de las frutas y verduras de importacin
que se venden en el mercado blgaro
y las planto en pequeos jardines de
agricultura pirata. El trmino bootleg 1
se utilizaba en los antiguos pases del
COMECON2 en referencia a los discos
extranjeros que, para las autoridades
estatales, eran una mala influencia de

la cultura capitalista. Hasta cierto punto
era cierto, porque este mercado ilegal
contribua a fomentar el consumismo en
algunos estratos sociales. Sin embargo,
para muchos de los que compraban y
vendan discos de contrabando, la msica,
ms que una mercanca, era un smbolo
de libertad. La msica de contrabando se
llamaba tambin aire de libertad.
Hoy, cualquier prctica de contrabando
en los pases postsocialistas recibe el
apelativo de pirata. Para la industria de
la msica, existen ya iniciativas que cues-
tionan la regulacin actual del copyright.
Pero el mbito de las patentes sobre las
formas de vida sigue siendo relativamente
nuevo y problemtico. A partir del mo-
mento en el que una semilla o un gen es
patentado, ya no est permitido ni plan-
tarlo ni comerciar con l, ni utilizarlo para
experimentos cientficos. Si una semilla
patentada llega a un cultivo por efecto del
viento y se asienta en l de forma natural,
es ilegal. En este caso, la vieja expresin
aire de libertad es obviamente cnica
e irrelevante.
El objetivo de mi huerto pirata no es la
produccin de alimentos ni el comercio,
ni la experimentacin cientfica. Tampoco
puedo saber exactamente si las semillas
que uso estn o no patentadas. Lo que s
s es que las frutas y verduras de las que
las he sacado no son cultivadas por los
productores locales en Bulgaria. Lo que
pretendo con mi huerto pirata es man-
tener vivo el espritu horticultor y hacer
un comentario irnico sobre el concepto
de propiedad, cuyo mejor ejemplo es
precisamente la economa de los organis-
mos vivos.
Este comentario irnico es un primer
paso para las nuevas prcticas que
pueden evolucionar a partir de una toma
de conciencia general sobre el complejo
sistema de relaciones econmicas, polti-
cas y culturales que se esconden detrs
de todo esto. Por supuesto, plantar semi-
llas extranjeras no contribuye a preservar
la biodiversidad o a apoyar la produccin
local. Pero puede ser til servirnos de nues-
tros balcones y nuestros huertos caseros
para luchar contra el mercado global de
la alimentacin. Seleccionar las semillas
que mejor crecen en los balcones e inter-
cambiarlas tambin son formas de llevar
esta idea a la prctica. Lo ms importante
es desarrollar sistemas de distribucin
a pequea escala que lleven la produccin
de frutas y verduras del campo a la ciudad
y puedan dar nueva vida a los pequeos
agricultores locales.
1 Bootleg: contrabando o piratera.
2 COMECOM es la abreviacin en ingls del
$QT[CPC4QUUC
Consejo de Ayuda Mutua Econmica (en ruso,
Sovet ekonomicheskoy vsaymopomoshchi),
una organizacin de cooperacin econmica
formada en 1949 en torno a la URSS por
diversos pases socialistas. El objetivo del
COMECOM era fomentar las relaciones
comerciales entre los Estados miembros,
.'%674#5
en un intento de contrarrestar a los organismos
econmicos internacionales de economa
capitalista, as como presentar una alternativa
al Plan Marshall desarrollado por los Estados
Unidos para la reorganizacin de la economa
europea tras la Segunda Guerra Mundial. La
membresa del COMECON abarcaba el este
de Europa, Cuba, Nicaragua, Mozambique, Irak
y Vietnam. Su fase de mayor expansin inter-
nacional coincidi con los aos setenta,
cuando controlaba el 10 % del trfico mundial
de mercancas. El COMECOM se disolvi en
1991. [N. de la T.]

 Bureau dtudes
La entrada de
la agricultura en la guerra
de la informacin
Publicado por Bureau dtudes en
La Bella Durmiente, Soft Power, 2009.
E l desarrollo de las redes de infor-
macin terrestres y espaciales
a partir de la dcada de los sesenta
sirve para percibir y gestionar a distancia
los organismos y los microambientes.
Los componentes del planeta tienden
a convertirse en terminales de datos
en una vasta red informtica que aade
al Internet actual, compuesto por signos,
sonidos o imgenes, el Internet de las
cosas 1. En este nuevo contexto la guerra
de la informacin se transforma en el
nodo central de todo Gobierno2.
$WTGCWFdVWFGU
La entrada de la agricultura en la guerra
informtica comienza con la PAC (Poltica
Agrcola Comn de la Unin Europea)
grfica y la agricultura digital. La PAC
grfica instaura una nueva forma de
gobernabilidad: el control a distancia
.'%674#5
de las tierras susceptibles de ser sub-
vencionadas y la gestin de medidas
de proteccin del medio ambiente. Este
control a distancia proporciona datos
sobre la resonancia electromagntica
de los vegetales, captada por satlites
cargados con bases de datos de los culti-
vos 3. De esta manera, un cultivo no de-
clarado o una resonancia atpica (como,
por ejemplo, un estercolero orgnico)
pueden ser recogidos desde el cielo,
haciendo posible la localizacin de las
alteraciones. Las bases de datos de los
cultivos permiten, asimismo, la evalua-
cin a distancia del producto neto y la
fertilidad de cada una de las parcelas.
El agricultor se convierte en un obrero de
una gigantesca fbrica territorial dirigida
en su nivel ms alto por la administracin
europea.
El paso siguiente, conocido como agricul-
tura y ganadera digital, consiste en la
aplicacin de las tecnologas informticas,
las tecnologas espaciales y la microelec-
trnica a la agricultura. Mediante sistemas
de pulgas RFID 4, satlites, GPS y orde-
nadores, se pueden detectar e identificar
las enfermedades o ajustar automtica-
mente la ubicacin y el tipo de pesticidas,
fertilizantes o agua en funcin de los resul-
tados de los aos anteriores. La agricultura
digital se aplica hoy a los campos con
trazado regular (en Francia, en las regiones
de Picarda, Beauce y Champagne)
que desde hace un siglo son propiedad
de grandes terratenientes 5. En la ganade-
ra, gracias a la identificacin electrnica
de los animales, se recoge la informacin
de las pautas que difieren de la norma.
Estos dispositivos completan los de se-
guimiento, que permiten controlar indivi-
dualmente las principales etapas de la
vida de un animal, desde su lugar de
nacimiento hasta el de matanza, as como
el tratamiento y el transporte en tiempo
real, desde el productor hasta el consumi-
dor 6. En los Estados Unidos el sistema
NAIS (Sistema de Identificacin Nacional
Animal) asegura el seguimiento e identi-
ficacin de la totalidad de los animales
de carnicera con 170.000 granjas inscritas
en el ao 2004.
Reconocida como una de las infraestruc-
turas ms importantes y esenciales al
funcionamiento de la sociedad, la indus-

 5 Los grandes cultivos representan la tercera
tria agroalimentaria se somete a las
mismas restricciones militares que parte de la superficie agrcola usada (SAU) en
el resto de las industrias (energa, agua, Francia.
transportes, telecomunicacin, bancos 6 En Europa, con el proyecto IDEA (Identifica-
y finanzas, servicios mdicos, funciones cin Electrnica de los Animales), ejecutado
de gobierno). Convertida en un sistema desde marzo de 1988 a diciembre del 2001,
informtico, se le aplican las mismas un milln de animales han recibido una
medidas de seguridad que a todos los identificacin electrnica en seis pases de
dems sistemas informticos. Dicho la Comunidad Europea: Francia, Alemania,
Italia, los Pases Bajos, Portugal y Espaa.
de otra manera, se integra a una lgica
global de guerra informtica. De momen-
to, los sistemas de informacin, consi-
derados como elementos aislados,
parecen frgiles. Se sabe que una pequea
bomba electromagntica o un can
simple cargado con una matriz de horno
microondas pueden poner fuera de juego
sistemas complejos de informacin.
Esta vulnerabilidad sirve de argumento
hoy para multiplicar los mecanismos
de control y de vigilancia en red, destina-
dos a evitar de forma permanente
la resistencia que pudieran oponer a
estos sistemas los propios seres vivos.

$WTGCWFdVWFGU
1 Un cdigo (el Ucode, producido por el
Ubiquitous ID Center en el Japn) permite
adjudicar un billn de etiquetas durante
un billn de aos para atribuir un nmero
a cada objeto.
2 La guerra de la informtica es la accin

.'%674#5
dirigida a daar los sistemas informticos del
adversario protegiendo los propios sistemas.
Los sistemas informticos del adversario
incluyen su hardware, su software, sus capaci-
dades de comunicacin y las personas (que
son tambin sistemas de informacin y comu-
nicacin).
3 Actualmente, el 45 % del territorio francs
(correspondiente al 75 % de la poblacin) est
vectorizado o en curso de vectorizacin.
4 RFID significa Radio-Frequency Identity
Devide o etiqueta de identificacin por
bandas sonoras.


 Vandana Shiva
Entrevista
La entrevista original fue realizada por
Nic Paget-Clarke y publicada en
In Motion Magazine en agosto de 1998
(http://www.inmotionmagazine.com).
La presente versin ha sido traducida y
revisada para esta edicin.
In Motion Magazine: Por qu
las patentes son una nueva forma
de colonialismo?
Vandana Shiva: Porque las patentes
actuales repiten los mismos mecanismos
coloniales que se pusieron en marcha hace
500 aos. Cuando Coln y otros como l
desembarcaron en el continente america-
no, llevaban consigo unos documentos de
papel, conocidos como cartas de patente,
que les otorgaban el derecho a adjudicarse
la propiedad de todos los territorios del
8CPFCPC5JKXC
mundo que no estuvieran ya gobernados
por reyes cristianos. Las biopatentes
actuales funcionan de la misma manera:
permiten a las empresas multinacionales
apropiarse del conocimiento y de las
semillas, plantas o cualquier otra forma
.'%674#5
de vida desconocidas por el hombre
blanco, y comercializarlos. Esta es la base
del fenmeno que nosotros llamamos
biopiratera, en virtud del cual las semillas
de Basmati, el arroz aromtico tradicio-
nal de la India cultivado durante siglos
en el mismo valle de donde yo vengo,
sea reivindicado hoy como un invento
novedoso por la compaa RiceTec.
O que el nim1, que hemos usado durante
milenios para controlar las pestes y para
curar enfermedades, que est documenta-
do en cada uno de nuestros textos anti-
guos, que mi abuela y mi madre usaban
a diario para proteger las semillas, la seda
y la lana, sea considerado una invencin
propiedad de la compaa qumica Grace.
Esta epidemia de piratera es muy parecida
a la epidemia de piratera que hace 500
aos se llamaba colonialismo. Por eso creo
que, para referirnos a esta nueva etapa
de biopiratera mediante patentes, debe-
ramos usar el trmino de recolonizacin,
es decir, considerarla como una nueva
forma de colonialismo que se distingue
de la anterior en que aquella se aplicaba
sobre la tierra, mientras que esta se aplica
sobre las formas de vida en s mismas.
In Motion Magazine: Se refiere a esto
cuando dice que quiere introducir la
perspectiva del Tercer Mundo en los
debates sobre biodiversidad?
Vandana Shiva: El Tercer Mundo es esa
parte del mundo que se convirti en las
colonias en la anterior etapa de la coloniza-
cin. Entonces no eran regiones pobres.
De hecho, fueron colonizadas precisa-
mente porque eran ricas. Coln lleg a
Amrica por error; su objetivo era llegar
a la India para controlar la ruta de las
especias. Y Amrica Latina fue colonizada
porque tena oro. Si hoy tanto la India
como Amrica Latina estn entre las
regiones ms pobres del planeta no es
porque sean pobres, sino porque han
sido despojadas de su riqueza.
Los habitantes de lo que llamamos Tercer
Mundo han sobrevivido, pese a todos esos
siglos de saqueo, precisamente gracias
a la biodiversidad. An poseemos recursos
naturales en forma de semillas, plantas
medicinales, pienso, etc., que nos per-
miten seguir produciendo y satisfaciendo

nuestras necesidades de salud y alimenta-
cin. Estos ltimos recursos de los pases
pobres, que ya fueron despojados de su
riqueza en la primera colonizacin, estn
siendo usurpados ahora a travs de las
patentes. Antes, los campesinos guarda-
ban las semillas de una cosecha para la
cosecha del ao siguiente, las intercam-
biaban y las cultivaban con libertad.
Ahora, esas mismas semillas son propie-
dad de empresas multinacionales que
se apoyan en el sistema de patentes, en
tratados internacionales de propiedad
intelectual y en todo un entramado legal
auspiciado por organizaciones como la
OMC 2 para impedir que los campesinos
cultiven libremente sus semillas. Si una
semilla est patentada, el agricultor ya
no tiene derecho a guardarla o intercam-
biarla, sino que debe comprarla cada ao
a la empresa duea de la patente. Es el
mercado global de las semillas. Actual-
mente, el 80 % de la poblacin india utiliza
plantas medicinales que cultiva en sus pro-
pias casas o que crecen de forma natural
en el campo. Nadie paga por usarlas,
puesto que son un regalo de la naturaleza.
Pero hoy estas plantas medicinales estn
siendo patentadas. Estamos llegando a
una situacin en la que las regiones del
llamado Tercer Mundo que han sido las
mayores proveedoras de recursos natura-
les y las mayores productoras de alimentos
estn intentando ser transformadas
en sociedades de consumo. Pero en una
sociedad empobrecida no puede existir
una sociedad de consumo. Lo que existe,
en cambio, son enfermedades, hambru-
nas, epidemias, altas tasas de malnutri-
cin y guerras civiles.
In Motion Magazine: La RAFI (Rural
Advancement Foundation Internatio-
nal 3 ) habla de la tecnologa terminator.
Puede explicarnos en qu consiste
esta tecnologa exactamente?
Vandana Shiva: En India, cuando un
campesino planta una semilla, recita una
oracin que dice algo as como: Ojal
que la semilla nunca se agote y nos traiga
nueva simiente el ao que viene. El otro
da en el mercado de semillas de mi valle,
uno de los campesinos mostraba sus
semillas de arroz Basmati diciendo:
Hace cinco generaciones que plantamos
estas semillas en mi familia. Durante
mucho tiempo, guardar semillas y salva-
guardar su continuidad han sido un
orgullo y un deber para con el entorno
y la comunidad. Ahora la oracin parece
ser ms bien: Ojal que esta semilla
se agote y nos traiga ms ganancias el ao
que viene, pero no la recita el campesino,
sino empresas como Monsanto, que,
a travs de estas tecnologas terminator,
manipulan genticamente las simientes
para que solo germinen una vez.
La tecnologa terminator es el modo que
8CPFCPC5JKXC
han encontrado esas empresas para
obligar a los campesinos a comprar nuevas
simientes todos los aos. Con el sistema
de patentes, los campesinos estn obliga-
dos a comprar semillas nuevas para cada
cosecha, pero las empresas tienen que
.'%674#5
gastar mucho dinero para asegurarse de
que sea as (regulaciones, controles, etc.).
Sin embargo, la tecnologa terminator
es extremadamente segura, porque la
incapacidad de reproducirse est incorpo-
rada genticamente en la propia semilla.
Para Monsanto, un campesino es solo un
conductor de tractores mal remunerado.
Pero un campesino no es eso. Un campesi-
no es alguien que se relaciona con la tierra
y cuida de su fertilidad de cara a las
generaciones futuras, para lo cual debe

 tambin proteger la fertilidad de sus
semillas. La tecnologa terminator es una
violencia para la tica bsica de la vida
campesina. Pero tambin es una violencia
contra la naturaleza misma, dado que,
de algn modo, lo que est diciendo
Monsanto es que debemos intervenir
en el desarrollo natural de las cosechas
porque ese desarrollo natural va en
contra de sus intereses comerciales.
In Motion Magazine: Cul es la conexin
histrica entre la ingeniera gentica y
la eugenesia?
Vandana Shiva: La imagen que tenemos
de la ciencia es la de un campo de saber
en el que las invenciones se producen de
manera espontnea. Alguien tiene una
idea genial y, a partir de ah, surgen nuevos
inventos y nuevas ramas de conocimiento.
En el pasado sola ser as. Pero desde
la revolucin industrial, cuando Francis
Bacon expuso las conexiones entre
la ciencia y el poder, los conocimientos
8CPFCPC5JKXC
cientficos resultan cada vez ms de
acciones deliberadas. Es el caso de la
ingeniera gentica. Sus orgenes se
remontan a finales de los aos treinta,
cuando apareci la biologa molecular
como una rama de la ciencia sin fun-
.'%674#5
damentos claros. Nadie saba a qu dara
lugar desde un punto de vista estricta-
mente cientfico. Pero s se saba una cosa:
que la eugenesia haba perdido reputa-
cin en Europa y el proyecto eugensico
deba ser presentado a la opinin pblica
bajo una apariencia distinta 4. No poda
ser tan abiertamente poltico. Deba tener
una base cientfica. Por eso, las primeras
investigaciones sobre biologa molecular
fueron financiadas por la Fundacin
Rockefeller como un programa de psico-
loga social. El objetivo era encontrar

argumentos de carcter cientfico para
explicar la organizacin social, para poder
decir que las diferencias entre los seres
humanos estn determinadas biolgica-
mente, es decir, que son fruto de la se-
leccin natural, y por tanto, son inevita-
bles. Los pobres no son pobres porque
exista una organizacin social que les
impida acceder a la educacin, la salud,
etc., sino porque estn biolgicamente
diseados para serlo. Este tipo de ar-
gumentos, que en la filosofa eugensica
se presentaban como mecanismos de
mejora de la raza, empezaron a ser
explicados mediante criterios biolgicos.
Durante cincuenta aos, la investigacin
gentica ha tomado esta direccin,
liderada por un club de hombres blancos
que se conceden premios Nobel unos
a otros y estn conectados entre ellos
a travs de las redes de financiacin de
la investigacin cientfica. El objetivo
es doble. Por un lado, como he dicho,
justificar decisiones polticas basadas
en argumentos biolgicos. Y por otro,
crear mecanismos de control de la salud
y la nutricin a gran escala, que es lo que
ocurre hoy con la industrializacin de
la ingeniera gentica y la biotecnologa,
porque cuanto ms se manipulen las
estructuras vivas, mayor ser el control
sobre la comida y los frmacos que pro-
vienen de ellas. La propaganda biotech nos
quiere convencer de que con la manipu-
lacin gentica siempre se obtienen
productos de mayor calidad. Pero no es
verdad. Tambin implica mayores riesgos.
De hecho, cada vez ms gente rechaza los
alimentos transgnicos porque conoce
los peligros que conllevan y sabe que no
mejoran necesariamente el sistema de
produccin alimentaria. No existe una
correlacin directa entre manipulacin
gentica y progreso. Es imprescindible
no perder de vista las races eugensicas
de la ingeniera gentica porque, en
la medida en que la ingeniera gentica
se desplace desde los vegetales hacia
los animales y de estos hacia los seres
humanos, volveremos al programa
eugensico de manipulacin de lo
vivo, basado en criterios que parecen
cientficos, pero que en realidad son
econmicos y polticos.
In Motion Magazine: Cuando debate
con genetistas, suele decir que los
campesinos siempre han seleccionado
semillas, pero que ahora las industrias
biotech estn acelerando este proceso
de seleccin. Cul es entonces la
diferencia entre la seleccin tradicional
de semillas y la industrial?
Vandana Shiva: Hay dos diferencias
importantes. La primera es que tradicio-
nalmente los campesinos seleccionan
semillas dentro de su propio ecosistema:
los campesinos africanos seleccionan
semillas africanas y las cultivan en tierras
africanas, los campesinos europeos
seleccionan semillas europeas y las
cultivan en Europa5. La segunda diferen-
cia es que la agricultura tradicional
manipula las cepas dentro de los lmites
de cada especie. Manipula las plantas
de arroz para crear un tipo de arroz nuevo,
o las plantas de trigo para crear un tipo
de trigo nuevo. Y esto lo hace tambin la
agricultura industrial. Pero la manipula-
cin gentica permite traspasar los lmites
entre especies. Y estas cepas transgnicas
se cultivan en millones de hectreas en
todo el mundo, porque comercialmente,
para rentabilizar la inversin en investiga-
cin y las patentes, no es rentable hacerlo
en unas pocas hectreas de tierra. Para
maximizar los beneficios, hay que atrave-
sar los lmites entre ecosistemas.
Por primera vez, la ingeniera gentica est
haciendo algo completamente distinto de
lo que ha hecho hasta ahora la agricultura
convencional. Pueden repetir la misma
mentira todas las veces que quieran, eso
no la convierte en verdad. Los organismos
transgnicos no son como los cultivados
en la agricultura tradicional o conven-
cional, puesto que la definicin misma
de transgnico significa cruzar los lmites
entre especies, introducir genes de una
especie en la estructura gentica de otra
especie. En el caso del algodn Bt Cotton,
por ejemplo, se trata de un gen de bacteria
txica. Ahora en esas plantas de algodn
hay algo que antes no estaba ah, que no
hubiera llegado ah con un cultivo tradicio-
nal 6. La agricultura transgnica no solo
ha acelerado el proceso de seleccin, sino
que ha empezado a cruzar el umbral de
las diferencias entre especies.
8CPFCPC5JKXC
In Motion Magazine: Puede hablarnos
de Navdanya, el movimiento para la
conservacin de la biodiversidad y los
derechos de los campesinos?
Vandana Shiva: Navdanya significa nueve
.'%674#5
semillas y es un programa nacional que
inici hace diez aos para luchar contra
el monopolio de los cultivos. El objetivo
es conservar semillas nativas de la India,
donde an tenemos mucha biodiversidad
y agricultura tradicional. Es un movi-
miento poltico que defiende los derechos
de los campesinos a utilizar libremente
las semillas, resistir al control de las
corporaciones multinacionales sobre los
cultivos y proteger la sostenibilidad de la
agricultura local.

 Ahora somos unas siete zonas y hemos
iniciado dos nuevos bancos de semillas,
uno en la regin de Uttar Pradesh y otro
en la de Punjab, donde los campesinos
tambin estn abandonando el uso de
fertilizantes qumicos. Monsanto dice que
sus semillas transgnicas no necesitan
fertilizantes qumicos, pero es mentira.
Los cultivos de Monsanto introducen
fertilizantes qumicos en tierras en las
que hasta ahora nunca haban sido
utilizados. Con la defensa de las semillas
nativas defendemos tambin nuestro
derecho a no usar este tipo de fertilizantes
y a no acumular con las multinacionales
deudas derivadas del sistema de patentes.
Pero tambin defendemos el derecho de
los consumidores a elegir productos que
no estn modificados genticamente y
a poder seguir consumiendo las especies
tradicionales que han evolucionado
durante siglos. Los productos derivados
de especies nativas, cultivadas de manera
tradicional, son ms caros, pero tambin
tienen ms gusto y son ms nutritivos y
8CPFCPC5JKXC
menos perjudiciales, tanto para la salud
como para el medioambiente. Decir que
estos cultivos son primitivos es una
locura: la verdad es que los cultivos tradi-
cionales estn mucho ms desarrollados
que los industriales porque tras ellos
.'%674#5
hay siglos de evolucin. Parte de nuestra
lucha es que se reconozca la capacidad
de innovacin de la agricultura no indus-
trial y la importancia de la diversidad
de la tierra. Con Navdanya convertimos
nuestra celebracin de la diversidad
en una forma de resistencia.
1 El nim, tambin conocido como margosa
o lila india, es un rbol originario de la India
y Birmania. [N. de la T.]
2 OMC es el acrnimo en espaol de la
Organizacin Mundial del Comercio
(WTO, en ingls: World Trade Organization),
establecida en 1995. La OMC es un foro de
negociaciones comerciales multilaterales
que administra los acuerdos comerciales
negociados por sus miembros, supervisa las
polticas comerciales mundiales y coopera
con el Banco Mundial y el Fondo Monetario
Internacional en la definicin de las polticas
econmicas globales. [N. de la T.]
3 La RAFI es una organizacin no guberna-
mental para la defensa de la biodiversidad y
la sostenibilidad del sistema de produccin
alimentaria en el mundo. [N. de la T.]
4 La eugenesia (trmino derivado del griego
bien nacido o buena reproduccin) es
una filosofa social que defiende la mejora
de los rasgos hereditarios. Desde su formula-
cin moderna por Francis Galton en 1865 hasta
la Segunda Guerra Mundial, la filosofa eugen-
sica goz de gran prestigio e inspir progra-
mas de esterilizacin forzosa, leyes de prohibi-
cin de matrimonios interraciales, polticas
de control de los flujos migratorios y proyectos
de higiene racial, tanto en Europa como en
los Estados Unidos. Su reputacin se vino abajo
tras la derrota de la Alemania nazi. La comu-
nidad cientfica empez a alejarse de ella, sus-
tituyndola por disciplinas como la biologa
social. La esterilizacin forzosa con fines
de control de la poblacin an sigue aplicndo-
se en la actualidad; por ejemplo, durante el
gobierno de Alberto Fujimori en Per entre
1990 y 2000, periodo en el que se estima que
300.000 mujeres indgenas fueron esterilizadas
en el marco de un Plan de Salud Pblica
financiado por la Agencia de Cooperacin In-
ternacional de los Estados Unidos (USAID)
y el Fondo de Poblacin de las Naciones Unidas
(UNFPA). [N. de la T.]
5 En la poca colonial se trasladaron muchas
semillas desde las colonias hacia las metrpolis

europeas, pero la adaptacin de las especies
a los nuevos ecosistemas se haca de un modo
artesanal y progresivo. [N. de la T.]

6 Bt Cotton es una variedad de algodn trans-

gnico fabricada por Monsanto mediante
la introduccin de la bacteria Bacillus thuringen-
sis en las cepas. El objetivo es luchar contra
algunos tipos de plagas. Como consecuencia
del cultivo a gran escala de Bt Cotton, se ha
desarrollado a su vez una poblacin de polillas
resistentes a este tipo de bacteria y, para
combatir la resistencia, se han creado refu-
gios de cultivos no modificados en los que se
mantienen poblaciones de polillas que siguen
siendo vulnerables a la toxina. Monsanto
tambin fabrica cepas de algodn transgnico
de color azul ndigo, utilizadas en la confeccin
de tejidos vaqueros, y la empresa Natural
Cotton Colors ha patentado dos variedades
de algodn de color marrn y verde. Actual-
mente, en la regin de Xinjiang en China,
se cultivan plantas de algodn que producen
fibras de color rojo, verde, azul o negro.
[N. de la T.]

8CPFCPC5JKXC
.'%674#5


 Walter de Mignolo
Regeneracin y reciclaje.
Descolonizar la ciencia
y la biotecnologa
para liberar la vida
Extractos de De Mignolo,
Walter en Mendiola, Ignacio, Ed.,
Rastros y rostros de la biopoltica,
Anthropos, 2009.
S
i echamos una mirada retrospectiva
y nos imaginamos el mundo antes
de 1500, nos encontramos con una
pluralidad de civilizaciones interrelacio-
nadas por el comercio, pero ninguna de
ellas tena la capacidad, el poder o el deseo
de intervenir en todas las dems. Cmo
es que llegamos a una etapa histrica,
del 1500 al 2000, en la cual Occidente (esto
9CNVGTFG/KIPQNQ
es, la civilizacin construida en el Renaci-
miento y en la Ilustracin, que traza su
historia en Atenas y Roma y tambin
en Jerusaln ) se enriquece con el control
de la economa del Atlntico y llega, con
las revoluciones industriales y tecnolgi-
cas, a liderar el globo tecnolgica, cientfi-
ca, poltica y epistemolgicamente?
.'%674#5
Esta trayectoria indicada a brocha gorda
perfila y disea los procesos histricos
que dieron lugar a las narrativas y a la
conceptualizacin de modernidad.
No haba tal concepto antes del Renaci-
miento europeo. Es el concepto de re-naci-
miento histrico el que da pie a las ideas
de lo moderno frente a lo antiguo a la idea
de progreso y, finalmente, a la idea de
desarrollo. [] Los logros que se cuentan
en el haber de la especie humana en el

planeta hasta 1500 son enormes y, curio-
samente, los mayores no estaban localiza-
dos en Occidente, sino en China, en
Egipto, en Persia, en Grecia, en los mayas
de Yucatn, etc.
En fin, antes de 1500 no tiene sentido
hablar de modernidad y de coloniali-
dad en el sentido que les damos hoy
a estos conceptos. Por lo que sabemos,
y quizs porque no se ha estudiado, la
obsesin en las civilizaciones existentes
hasta ese momento de controlar y mani-
pular la poblacin no ocupaba un
lugar primordial en las gestiones econ-
micas y gubernamentales. Esta obse
sin emerge con fuerza en el siglo XVI,
cuando la cristiandad occidental
(a travs de la Pennsula Ibrica primero
y, a partir del siglo XVIII, de Francia
e Inglaterra) se enfrenta con la existencia
de millones de seres humanos (seres
vivientes que mediante el uso de las
manos haban construido civilizaciones
esplndidas en los Andes, en Yucatn, en
el Valle de Mxico) que deben (en la visin
de los cristianos) ser convertidos a la
doctrina de Cristo.
[] La conversin (de moros y judos),
tanto en la pennsula como en un mundo
que para los cristianos occidentales era
nuevo, poblado por millones de diversas
civilizaciones y culturas que para espao-
les y portugueses se convirtieron en
indios, fue el instrumento (hoy se dira
tecnologa) fundamental para contro-
lar cuerpos mediante el control de las
almas. [] No obstante, y a partir de finales
del siglo XVI, los procesos de seculariza-
cin y la creacin de los Estados nacionales
y, por ende, la devaluacin secular de
la religin (fundamentalmente el cristia-
nismo occidental, catlico y protestante
en la Europa del siglo XVIII), necesit
de otros instrumentos para controlar los
cuerpos. La conversin al cristianismo
ya no era suficiente. Los instrumentos
seculares inventados en Europa para el
control de los cuerpos ya no podan ser los
de la conversin de las almas. Fue as
como surgieron instrumentos de control
de los cuerpos enfocados sobre los cuer-
pos mismos.

Michel Foucault agrup y describi estos

procesos bajo el nombre de biopoltica.
La biopoltica fue el instrumento se-
cular que se sum, sin reemplazarlas,
a la conversin y al control de las almas.
Y como la conversin, funcion en dos
direcciones: en Europa (en los emergen-
tes Estados nacionales) y en las colonias
y excolonias (de los emergentes Estados
nacionales).

9CNVGTFG/KIPQNQ
.'%674#5


 Beatriz Preciado
La era farmaco-
pornogrfica
Extractos de Preciado, Beatriz,
Testo Yonki, Espasa Calpe, 2008.
E stamos frente a un nuevo tipo de
capitalismo caliente, psicotrpico
y punk. Las transformaciones
recientes apuntan hacia la articulacin
de un conjunto de nuevos dispositivos
microprostticos de control de la subjeti-
vidad con nuevas plataformas tcnicas
biomoleculares y mediticas. La nueva
economa-mundo1 no funciona sin
el despliegue simultneo de cientos de
toneladas de esteroides sintticos, sin
la difusin global de imgenes pornogr-
ficas, sin la elaboracin de nuevas varie-
dades psicotrpicas sintticas legales
$GCVTK\2TGEKCFQ
e ilegales (Lexomil, Special K, Viagra,
speed, cristal, Prozac, xtasis, popper,
herona, Omeprazol, etc.), sin la exten-
sin a la totalidad del planeta de una
forma de arquitectura urbana difusa en
la que megaciudades miseria2 se codean
con nudos de alta concentracin de
.'%674#5
capital, sin el tratamiento informtico
de signos y de transmisin numrica
de informacin.
Estos son algunos de los ndices de
aparicin de un rgimen posindustrial,
global y meditico que llamar a partir
de ahora, tomando como referencia los
procesos de gobierno biomolecular
(frmaco-) y semitico-tcnico (-porno)
de la subjetividad sexual, de los que la
pldora y Playboy son paradigmticos,
farmacopornogrficos. Si bien sus
lneas de fuerza hunden su races en la
sociedad cientfica y colonial del siglo
XIX, sus vectores econmicos no se
harn visibles hasta el final de la Segunda
Guerra Mundial, ocultos en principio
bajo la apariencia de la economa fordista
y quedando expuestos nicamente tras
el progresivo desmoronamiento de esta
en los aos setenta.
Durante el siglo XX, periodo en el que
se lleva a cabo la materializacin farma-
copornogrfica, la psicologa, la sexolo-
ga, la endocrinologa han establecido
su autoridad material transformando los
conceptos de psiquismo, de libido, de
conciencia, de feminidad y masculinidad,
de heterosexualidad y homosexualidad
en realidades tangibles, en sustancias
qumicas, en molculas comercializables,
en cuerpos, en biotipos humanos, en
bienes de intercambio gestionables
por las multinacionales farmacuticas.
Si la ciencia ha alcanzado el lugar hege-
mnico que ocupa como discurso y como
prctica en nuestra cultura, es precisa-
mente gracias a lo que Ian Hacking 3,
Steve Woolwar y Bruno Latour 4 llaman
su autoridad material, es decir, su
capacidad para inventar y producir
artefactos vivos. Por eso la ciencia es la
nueva religin de la modernidad. Porque
tiene la capacidad de crear, y no simple-
mente de describir, la realidad 5. El xito
de la tecnociencia contempornea es
transformar nuestra depresin en Prozac,
nuestra masculinidad en testosterona,
nuestra ereccin en Viagra, nuestra
fertilidad /esterilidad en pldora, nuestro
sida en triterapia. Sin que sea posible
saber qu viene antes, si la depresin o
el Prozac, si el Viagra o la ereccin, si la

testosterona o la masculinidad, si la
pldora o la maternidad, si la triterapia
o el sida. Esta produccin en auto-feed-
back es la propia del poder farmaco-
pornogrfico. La sociedad contempor-
nea est habitada por subjetividades
toxicopornogrficas: subjetividades que
se definen por la sustancia (o sustancias)
que domina sus metabolismos, por
las prtesis cibernticas a travs de aprendizajes, las formas de organizacin
las que se vuelven agentes, por los tipos
de deseos farmacopornogrficos que
orientan sus acciones. As, hablaremos
de sujetos Prozac, sujetos cannabis,
sujetos cocana, sujetos alcohol, sujetos
Ritalina, sujetos cortisona, sujetos
silicona, sujetos heterovaginales, sujetos
doblepenetracin, sujetos Viagra, etc.
No hay nada que desvelar en la naturale-
za, no hay secreto escondido. Vivimos
en la hipermodernidad punk: ya no
se trata de revelar la verdad oculta de la
naturaleza, sino que es necesario explici-
tar los procesos culturales, polticos,
tcnicos a travs de los cuales el cuerpo
como artefacto adquiere estatuto natural.
El oncomouse, ratn de laboratorio
diseado biotecnolgicamente para
ser portador de un gen cancergeno 6,
se come a Heidegger. Buffy, la televisual
vampira mutante, se come a Simone de
Beauvoir. El dildo, paradigma de toda
prtesis de produccin de placer, se come
la polla de Rocco Siffredi. No hay nada
que desvelar en el sexo ni en la identidad
sexual, no hay ningn secreto escondido.
La verdad del sexo no es desvelamiento,
es sex design.
Los tericos del posfordismo (Virno,
Hardt, Negri, Corsani, Marazzi, Moulier-
Boutang, etc.) han sugerido que el pro-

ceso productivo del capitalismo actual
tiene en realidad como materias primas
el saber, la informacin, la cultura y
las relaciones sociales 7. Para la teora
econmica ms reciente, el motor de
la produccin ya no est en la empresa,
sino en la sociedad en su conjunto,
en la calidad de la poblacin, en la
cooperacin, en las convenciones, los
que hibridan el mercado, la empresa
y la sociedad8. Negri y Hardt hablan
de produccin biopoltica, utilizando
la nocin cult foucaultiana, para nombrar
las formas complejas actuales
de la produccin capitalista que combi-
nan tanto produccin de smbolos, de
lenguaje, de informacin, como produc-
cin de afectos9. Nombran, apelando
al trabajo de la vida, las formas de
produccin que emanan del cuidado
corporal, de la proteccin del otro
y de la creacin de relacin humana,
del trabajo femenino de la reproduc-
cin10, de las relaciones de comunicacin
$GCVTK\2TGEKCFQ
y del intercambio de saberes y afectos.
Pero la mayora de estos anlisis se
detiene en su descripcin de esta nueva
forma de produccin cuando llega a la
cintura11.
.'%674#5
Pero si fueran en realidad los cuerpos
insaciables de la multitud, sus pollas
y sus cltoris, sus anos, sus hormonas,
sus sinapsis neurosexuales, si el deseo,
la excitacin, la sexualidad, la seduccin
y el placer de la multitud fueran los
motores de creacin de valor en la econo-
ma contempornea, si la cooperacin
fuera una cooperacin masturbatoria
y no simplemente una cooperacin
de cerebros? [...] Si tenemos en conside-
racin que las industrias lderes del
 capitalismo posfordista, junto con
la empresa global de la guerra, son
la industria farmacutica (bien como
extensin farmacolgica legal del
aparato cientfico, mdico y cosmtico,
bien como trfico de drogas consideradas
ilegales) y la industria pornogrfica,
entonces habra que darle un nombre
ms crudo a esta materia prima.
Osemos la hiptesis: las verdaderas
materias primas del proceso productivo
actual son la excitacin, la ereccin, la
eyaculacin, el placer y el sentimiento
de autocomplacencia y de control omni-
potente. El verdadero motor del capita-
lismo actual es el control farmaco-
pornogrfico de la subjetividad, cuyos
productos son la serotonina, la testoste-
rona, los anticidos, la cortisona, los
antibiticos, el estradiol, el alcohol y el
tabaco, la morfina, la insulina, la cocana,
el citrato de sidenofil (Viagra) y todo
aquel complejo material-virtual que
pueda ayudar a la produccin de estados
$GCVTK\2TGEKCFQ
mentales y psicosomticos de excitacin,
relajacin y descarga, de omnipotencia
y de total control. Aqu, incluso el dinero
se vuelve un significante abstracto
psicotrpico. El cuerpo adicto y sexual,
el sexo y todos sus derivados semitico-
tcnicos son hoy el principal recurso
.'%674#5
del capitalismo posfordista.
Hardt y Negri, releyendo a Marx, nos han
enseado que durante los siglos XIX y
XX la economa global se caracteriza por
la hegemona del trabajo industrial no
porque este fuera dominante en trminos
cuantitativos, sino porque cualquier otro
trabajo se modeliza cualitativamente con
respecto a una posible industrializacin.
Del mismo modo, la produccin farmaco-
pornogrfica caracteriza hoy un nuevo

periodo de la economa poltica mundial
no por su preponderancia cuantitativa,
sino porque cualquier otra forma de
produccin aspira a una produccin
molecular intensificada del deseo corpo-
ral semejante a la narcoticosexual. As,
el control farmacopornogrfico infiltra
y domina cualquier otra forma de pro-
duccin, desde la biotecnologa agraria
hasta la industria high-tech de la comuni-
cacin.
[...] Las transformaciones profundas de
las tecnologas de produccin de sub-
jetividad que se suceden a partir de
la Segunda Guerra Mundial nos obligan
a conceptualizar un rgimen de subjeti-
vacin que tome en consideracin el
impacto de las nuevas tecnologas del
cuerpo en la construccin de la subjetivi-
dad. Deleuze y Guattari, inspirndose
en William S. Burroughs, llaman socie-
dad de control a este nuevo monstruo
de la organizacin de lo social que deriva
de este control biopoltico12. Yo prefiero
denominarla, leyendo a Burroughs junto
a Bukowski, sociedad farmacoporno-
grfica: chute y eyaculacin polticamente
programados. He aqu las dos divisas
de este nuevo control sexomicroinfor-
mtico.
El contexto somatopoltico (de produc-
cin tecnopoltica del cuerpo) posterior
a la Segunda Guerra Mundial parece estar
dominado por un conjunto de nuevas
tecnologas del cuerpo (biotecnologas,
ciruga, endocrinologa, etc.) y de la
representacin (fotografa, cine, televi-
sin, ciberntica, etc.) que infiltran
y penetran la vida cotidiana como nunca
lo haban hecho antes. Se trata de tecno-
logas biomoleculares, digitales y de
transmisin de informacin a alta
velocidad: es la era de tecnologas blan-
das, ligeras, viscosas, de tecnologas
gelatinosas, inyectables, aspirables,
incorporables la testosterona que yo
me administro, por ejemplo, pertenece
a este tipo de tecnologas blandas .
Nos encontramos ante lo que podramos
llamar, siguiendo a Zygmunt Bauman,
una forma sofisticada de control
lquido13.
Si en la sociedad disciplinaria las tecno-
logas de subjetivacin controlaban el
cuerpo desde el exterior como un aparato
ortoarquitectnico externo, en la socie-
dad farmacopornogrfica, las tecnologas
entran a formar parte del cuerpo, se
diluyen en l, se convierten en cuerpo.
Aqu la relacin cuerpo-poder se vuelve
tautolgica: la tecnopoltica toma
la forma del cuerpo, se incorpora. Un
primer signo de transformacin del
rgimen de somatopoder a mediados
del siglo XX sern la electrificacin,
digitalizacin y molecularizacin
de estos dispositivos de control y pro-
duccin de la diferencia sexual y de
las identidades sexuales. Poco a poco,
los mecanismos ortopedicosexuales
y arquitectnicos disciplinarios se ven
absorbidos por tcnicas microinformti-
cas, farmacolgicas y audiovisuales
ligeras y de transmisin rpida. Si en
la sociedad disciplinaria, la arquitectura
y la ortopedia sirven para entender la
relacin cuerpo-poder, en la sociedad
farmacopornogrfica el modelo de accin
sobre el cuerpo es la microprosttica:
el poder acta a travs de una molcula
que viene a formar parte de nuestro
sistema inmunitario, de la silicona que
toma la forma de senos, de un neuro-

transmisor que modifica la forma de
percibir y actuar, de una hormona y
su accin sistmica sobre el hambre.
El sueo, la excitacin sexual, la agresivi-
dad o la descodificacin social de nuestra
feminidad y masculinidad. Asistiremos
as progresivamente a la miniaturiza-
cin, internacionalizacin e introversin
(movimiento de torsin hacia el interior,
hacia el espacio como ntimo, privado)
reflexiva de los dispositivos de vigilancia
y control propios del rgimen sexopolti-
co disciplinario. Lo propio de estas
tecnologas blandas de microcontrol
es tomar la forma del cuerpo que contro-
lan, transformarse en cuerpo, hasta
volverse inseparables e indistinguibles
de l, devenir subjetividad. Aqu el
cuerpo ya no habita los lugares discipli-
narios, sino que est habitado por ellos,
siendo su estructura biomolecular y
orgnica el ltimo resorte de estos
sistemas de control. Horror y exaltacin
de la potencia poltica del cuerpo.
$GCVTK\2TGEKCFQ
1 Utilizo aqu la conocida expresin de Waller-
stein, Immanuel, Capitalismo histrico y movi-
mientos antisistmicos: Un anlisis de sistemas-
mundo, Akal, Madrid, 2004.
2 Vase Davis, Mike, Planeta de ciudades
.'%674#5
miseria, New Left Review, 26, Akal, Madrid,
2004.
3 Hacking, Ian, Representing and Intervening:
Introductory Topics in the Philosophy of Natural
Science, Cambridge University Press, 1986.
4 Latour, Bruno y Woolgar, Steve, La vie de
laboratoire: La construction des faits scienti-
fiques, La Dcouverte, Pars, 1979.
5 Pero no solo la ciencia tiene este poder
performativo. El arte y el activismo se parecen
a las ciencias de laboratorio. Tienen tambin
el poder de crear ( y no simplemente de
 describir, descubrir o representar) artefactos.
El arte, la filosofa o la literatura pueden
funcionar como contralaboratorios virtuales
de produccin de realidad.

6 Haraway, Donna, When Man is on

The Menu, en Crary, Jonathan, y Kwinter,
Sanford (eds.), Incorporations, Zone Books,
Nueva York, 1992.

7 Marazzi, Christian, El sitio de los calcetines:

El giro lingstico de la economa y sus efectos
sobre la poltica, Akal, Madrid, 2003. Vanse
tambin Virno, Paolo, Gramtica de la multitud:
Para un anlisis de las formas de vida contem-
porneas, Traficantes de Sueos, Madrid, 2003;
Moulier-Boutang, Yann, et l., Capitalismo
cognitivo: Propiedad intelectual y creacin colec-
tiva, Traficantes de sueos, Madrid, 2004. Para
una sntesis del debate, vase Moulier-Boutang,
Yann, Le capitalisme cognitif: La nouvelle grande
transformation, ditions Amsterdam,
Pars, 2007.

8 Moulier-Boutang, Yann, clats dconomie

et bruits de luttes, Multitudes, 2, Pars, 2007.
Vase tambin en ese mismo nmero el artculo
de Corsani, Antonella, Vers un renouveau
de lconomie politique.
$GCVTK\2TGEKCFQ

9 Negri, Toni, y Hardt, Michael, Multitude,

ditions 10/18, Pars, 2006.

10 Ibd.; Marazzi, Christian, op. cit.

11 Algunas pistas en este sentido han venido

.'%674#5

desde reflexiones como las de Precarias a

la Deriva, Anne Querien o Antonella Corsani.
Vase Un proyecto de mujeres de Precarias a la
deriva: Precarias, cuidadoras, putas, atentas
en busca de una batalla comn. Y McDowell,
Linda, Life without Father and Ford: The New
Gender Order of Post-Fordism.

12 Deleuze, Gilles, y Guattari, Flix, Mil Mesetas

(eplogo), Pre-Textos, Valencia, 1994.

13 Bauman, Zygmunt, Liquid Modernity,

Polity Press, Cambridge, 2000.


$GCVTK\2TGEKCFQ .'%674#5


 Rachel Mayeri
Ciencia y narrativa
documental
Traduccin de un extracto de Soft Science:
Artists Experiments in Documentary
wKavita (Eds.), Tactical Biopolitics: Art, Activism
and Technoscience, The MIT Press, 2008.
os documentales cientficos,
L respetables, liberales, financiados
por el Estado, son el embajador
pblico de la ciencia. Traducen el
conocimiento experto de los cientficos
en in-formacin comprensible por el
pblico. Como un diplomtico de un pas
extranjero, el medio documental crea una
relacin formal entre los cientficos y la
gente que se ve beneficiada, perjudicada o
se mantiene indiferente frente al trabajo
de aquellos. En un sentido sociolgico, los
documentales abren una va de comunica-
cin entre las instituciones en las que se
4CEJGN/C[GTK
practica
la ciencia universidades y empresas
y sus financiadores. La gente paga por
la investigacin cientfica, bien a travs
de impuestos, actividades financiadas
por administraciones pblicas o mediante
.'%674#5
la adquisicin de productos y servicios
como la electricidad proveniente de
centrales nucleares o las consultas mdi-
cas. Los documentales educan a la ciuda-
dana al pblico votante sobre la
importancia de los desarrollos cientficos,
ya sea la investigacin con clulas madre,
el calentamiento global, la exploracin
espacial o las nuevas tcnicas reproduc-
tivas.
Los documentales cientficos cumplen
esta funcin educativa mediante un

formato simple y estandarizado: imgenes
ilustrativas y una voz explicativa. El estilo
visual tradicional del documental es
el realismo fotogrfico: la cmara graba
visiones del mundo, como colonias
de tejidos, bustos parlantes de cientficos
o animales migratorios. Lo que no puede
ser filmado se ilustra mediante grficos
y animaciones. Cientficos o actores
profesionales explican cmo funciona
la clonacin teraputica, quizs recreando
la historia de su invencin y especulando
sobre su relevancia y su futuro. En los
documentales la mezcla de vdeo, imagen
fija, grficos y animacin se cohesiona
en una estructura lineal, de tipo ensaysti-
co, mediante la narracin con voz en off.
La representacin de la realidad, en
oposicin al relato de una historia, es lo
que tradicionalmente distingue al gnero
documental de la ficcin cinematogrfica.
Sin embargo, esta diplomtica orquesta-
cin es algo ms que divulgacin cientfica.
El proceso de traduccin, elucidacin
y explicacin de los desarrollos cientficos
a travs de la prctica documental lleva
consigo una ideologa. La naturaleza
de los roles de gnero, la motivacin
de las patentes genticas, la respuesta
al hambre en el mundo, el valor de la
exploracin espacial ; pese a las buenas
intenciones de los productores de docu-
mentales, la educacin cientfica nunca
es neutra. Ya sea mediante el uso de ciertas
palabras, la seleccin de contenidos,
la ausencia de puntos de vista divergentes
o la confrontacin entre los intereses
de los productores y los de los cientficos,
los documentales de ciencia expresan
opiniones de carcter poltico. Es posible
que, debido a su papel histrico en la
investigacin activista de realidades
sociales, la audiencia confe ms en los
mensajes que se transmiten mediante un
documental. Pero ms all de la crtica
a este gnero como una herramienta
ideolgica, los expertos en comunicacin
destacan que lo que hacen fundamental-
mente los documentales es contar una
historia sobre la realidad, exactamente
igual que las ficciones cinematogrficas.
En la dcada de los treinta, John Grierson
defini el gnero documental como
el tratamiento creativo de la realidad.
Con su retrato impresionista de las
condiciones de la clase trabajadora en
Reino Unido, Grierson afirm la tendencia
artefactual en la historia de los documenta-
les. Desde Nanuk, el esquimal en 1922,
el documental ha dado lugar a colabora-
ciones entre realizadores de cine (Robert
Flaherty, el director, que vivi durante
aos con los esquimales) y sujetos que
actan como versiones idealizadas de
s mismos (inuits contemporneos que
recrean el estilo de vida de sus antepasa-
dos), la escenificacin de situaciones
(la matanza de una morsa con un arpn,
en vez de con un arma de fuego), eventos
caticos organizados en el montaje como
estructuras narrativas (el hombre contra
la naturaleza). Pese a lo que el historiador
y terico del gnero Bill Nichols llama
discurso de la sobriedad, el documental,
como las pelculas de ficcin, ha entrete-
nido a las audiencias con espectculos de
lo extico, lo raro y lo primitivo. El docu-
mental ha defendido causas perdidas
y ha poetizado el mundo en la misma
medida en que se ha afirmado a s mismo
como una representacin neutra y obje-
tiva de este.
La ciencia, como el gnero documental,
es una forma de representacin histrica-
mente enmarcada en la reivindicacin
de la verdad. Ambos operan basados en
el positivismo, asumiendo un punto
de vista objetivo y distanciado respecto
a la realidad. Sin embargo, los propios
estudios de la ciencia examinan cmo el
establecimiento de los hechos cientficos
en los laboratorios recurre al uso de
tcnicas narrativas. El socilogo de la
ciencia Bruno Latour compara las explica-
ciones de datos cientficos con un espec-
tculo audiovisual en el que los cientfi-
cos tratan de persuadir a los escpticos
con exuberantes argumentaciones ilustra-
das con imgenes realistas. Los experi-
mentos cientficos reproducen fenmenos
reales pero, para ser convincentes, tienen
que ser ledos como verdades autnomas
y preexistentes. Los cientficos, frente
a sus propios descubrimientos, desempe-
an el papel del testigo modesto1,
asumiendo una postura objetiva que
Donna Haraway se ocup de problemati-
zar. Negando el valor de sus datos como
espectculo, curiosidad o entretenimiento,
los cientficos huyen del rol del animador,
4CEJGN/C[GTK
el mago o el charlatn, pero en realidad
son sagaces narradores de sus propios
documentales, ya tomen estos la forma
de artculos periodsticos, presentaciones,
conferencias o solicitudes de becas.
.'%674#5
En un nivel ms profundo, la ciencia
misma ha sido concebida como
una prctica imaginativa que emplea
de un modo creativo metforas, proyeccio-
nes, visualizaciones y otras herramientas
cognitivas de produccin de conocimiento.
Podra decirse que la narratividad la
secuencia de eventos en una relacin de
causa-efecto es un impulso psico lgico
que tiene mucho que ver con la exposicin
de explicaciones lgicas. La visualizacin
la especulacin sobre cmo se ven las
cosas o cmo se expresan con imgenes

 es a menudo considerada como un
elemento crucial en el proceso de descu-
brimiento cientfico. La narratividad y la
visualizacin, ambas situadas en el
intersticio entre el arte y la ciencia, son
generalmente codificadas como ficticias.
Los datos especulativos producen ciencia
blanda. Sin embargo, aunque los docu-
mentales cientficos contemporneos
estn repletos de ficcin, siguen siendo
codificados como slidas evidencias de la
verdad: como representaciones de lo real.
Los documentales de ciencia se han
convertido en un conglomerado grotesco
de extraas especies imaginarias, baos
de sangre intrauterinos, prostticos
hombres de las cavernas y catstrofes
prehistricas. El documental mismo
se ha mezclado con otros gneros
como series policiacas (Animal Cops)
o telenovelas (Meerkat Manor) 2
y se ha ido orientando cada vez ms
hacia el entretenimiento con realities y
taquillazos producidos con presupuestos
4CEJGN/C[GTK
comparativamente bajos. Animaciones
en tres dimensiones convierten las
especulaciones sobre la vida de los dino-
saurios en realidades plsticas en
Walking with Dinosaurs3. Artistas de
performance cantan y bailan la inter-
.'%674#5
pretacin de una orga de liebres de mar
hermafroditas en Dr. Tatianas Sex
Advice To All Creation 4. Irnicamente,
las maravillas de la ciencia se han vuelto
demasiado espectaculares para algunos
crticos de los medios, que condenan
la prdida de calidad de la programacin
de documentales de divulgacin cientfica
y denuncian que el entretenimiento
audiovisual est ocupando el lugar de la
transmisin de conocimiento. En respues-
ta a estas crticas, Jos van Dick argumenta
que, pese a las implicaciones del uso de
nuevos estilos visuales digitales, estos
documentales posmodernos, ficcionales
hacen resurgir el paradigma realista. Ya
sea reconstruyendo escenas prehistricas
o especulando sobre teoras de fsica,
en documentales posmodernos como
Walking with Dinosaurs o El universo
elegante el modo en que las animaciones
y recreaciones ficcionales fundamentan
la objetividad cientfica es, en ltima
instancia, a travs de las palabras. Y estas,
en opinin de Van Dick, son ms pode-
rosas que las imgenes. Las voces en off
de cientficos intercaladas con narradores
profesionales dotan a la imaginera
especulativa de autenticidad y autoridad,
al conectar situaciones artificiales y
construidas con el prestigio real de los
cientficos.
Los relatos de descubrimientos cientficos
que convierten la confusin en claridad,
crean soluciones donde antes haba
problemas son fcilmente absorbidos
por la estructura narrativa de los docu-
mentales. Los cientficos producen imge-
nes espectaculares y relatos poderosos
que son narrados al pblico con inteligen-
cia. Y tienen buenas razones para impli-
carse en los significados que coproducen
para el pblico en colaboracin con los
realizadores. Por eso, analizar un docu-
mental de ciencia es desvelar capas de
historias dentro de historias y los experi-
mentos artsticos con este gnero sirven
para poner de manifiesto los mensajes
ideolgicos subyacentes y los mecanismos
de persuasin de los documentales
cientficos tradicionales.

1
Sobre el concepto de testigo modesto, vase:
Haraway, Donna J., Testigo-Modesto@Segundo-
Milenio: HombreHembra _Conoce_Oncoraton:
Feminismo y tecnociencia, Universitat Oberta
de Catalunya, 2004. [N. de la T.]
2
Animal Cops es un reality sobre patrullas
policiales que investigan casos de crueldad
contra animales. Meerkat Manor (en espaol,
El reino del suricato) es una serie de televi-
sin que dramatiza la vida de los Whiskers,
una de las muchas familias de suricatos que
viven en el desierto de Kalahari en frica.
Meerkat Manor introdujo tcnicas flmicas
pioneras que permitan observar a los protago-
nistas de un modo ntimo y continuado, ms
cercano al reality que al clsico documental
de animales. [N. de la T.]
3
Walking with Dinosaurs (en espaol, Cami-
nando entre dinosaurios) es una serie docu-
mental de la BBC, considerada por el British
Film Institute como uno de los cien mejores
programas de la historia de la televisin britni-
ca. Segn El libro Guinness de los rcords,
es la serie documental con ms dinero inverti-
do por minuto. [N. de la T.]
4
Dr. Tatianas Sex Advice to All Creation:

4CEJGN/C[GTK
Definitive Guide to the Evolutionary Biology
of Sex, traducida al espaol como Consultorio
sexual para todas las especies: Introduccin a
la biologa evolutiva del sexo, es un ensayo de
Olivia Judson a modo de consultorio sexual
para animales. [N. de la T.]

.'%674#5


 Critical Art
Ensemble
Biologa contestacional
Extractos de Critical Art Ensemble,
The Molecular Invasion, Autonomedia, 2002.
D urante los ltimos cinco aos
el colectivo Critical Art Ensemble
(CAE)1 ha viajado mucho con
sus performances participativas, en las
que critica las representaciones, los
productos y las polticas surgidas de
la biotecnologa. Cuando presentamos
nuestros proyectos, una de las preguntas
habituales de los participantes es si CAE
est a favor o en contra de los organismos
genticamente modificados (OGM).
La respuesta de los miembros del grupo
siempre es la misma: no tenemos una
%TKVKECN#TV'PUGODNG
postura general. Cada producto y cada pro-
ceso deben valorarse segn el caso. Los
hay que tienen toda la pinta de ser un
desastre (sobre todo, para el medio
ambiente), mientras que otros parecen
efectivamente tiles y bien diseados.
Para nosotros, la verdadera pregunta
respecto a los OGM es cmo crear modelos
.'%674#5
de evaluacin de riesgos accesibles para
quienes no tienen formacin en biologa,
de modo que cualquiera pueda entender
la diferencia entre los productos que
no son nada ms que contaminantes con
beneficios econmicos y aquellos otros
que, adems de cumplir una funcin
prctica y deseable, carecen de impacto
medioambiental. Tomar este tipo de
decisiones es an ms complicado debido
a que, por lo general, los procedimientos
de prueba, control y seguridad de los OGM
no se comprenden correctamente. Para
quienes no tienen una formacin especia-
lizada en ciencias biolgicas o ciencias
de la vida, el concepto de rigor cientfico
puede parecer un misterio, y leer un
informe sobre la seguridad de los produc-
tos transgnicos, una tarea demasiado
complicada. La gente se siente confundida
ante el uso de trminos especializados
y acaba sintindose obligada a confiar en
las decisiones de las autoridades cientfi-
cas, administrativas o empresariales
que, supuestamente, actan siempre en
beneficio del bien comn. Los muros de
las divisiones tcnicas del trabajo parecen
infranqueables.
Sin embargo, aunque estas percepciones
respecto a la dificultad del conocimiento
cientfico tienen su parte de verdad,
son exageradas. En un periodo corto de
tiempo, cualquier persona medianamente
formada puede aprender los fundamentos
de los estudios y de la tica de la ciencia.
Pongamos un ejemplo. Para que los
resultados de un experimento se conside-
ren fiables, este debe repetirse siempre
varias veces en laboratorios distintos que
certifiquen que en todos y cada uno de
los casos los resultados han sido idnticos
o, al menos, muy similares. Si todos los
laboratorios obtienen los mismos resulta-
dos, entonces se considera que la hiptesis
o la teora que ha guiado el experimento
es correcta. Obviamente, no hace falta ser
cientfico para entender que si un estudio
no ha sido repetido varias veces y en
laboratorios independientes, el resultado
es cuestionable. Si el experimento solo
se ha repetido en un nico laboratorio,
que es, adems, el que se beneficiar
de sus aplicaciones comerciales, no hay
que tener un doctorado en filosofa de
la ciencia para comprender que se est
violando un cdigo de conducta tica

fundamental debido a un conflicto de
intereses que puede provocar la oculta-
cin de ciertas conclusiones del estudio
(o incluso del estudio mismo). En la
actualidad, los principales, cuando no
nicos, proveedores de informacin para
la Agencia de Proteccin Medioambiental
y el Departamento de Agricultura de los
Estados Unidos que son las entidades
encargadas de conceder licencias comer-
ciales para OGM son precisamente las
empresas biotecnolgicas, las mismas
que comercializarn esos productos una
vez obtenida la licencia.
Por otro lado, los transgnicos se han
convertido en un tema de moda para
artistas y productores culturales, que los
explotan como material de trabajo y como
recurso esttico. No es que sea una ten-
dencia nueva: siempre que surge una
nueva tecnologa a la que se accede desde
reas de conocimiento menos especializa-
das tcnicamente (como el arte), hay quien
aprovecha la oportunidad para explorar
nuevas posibilidades creativas. Es razona-
ble pensar que, en este mismo momento,
muchos artistas estn cambiando su cma-
ra de vdeo por microscopios electrnicos.
En el mundo del arte ya estamos viendo
cmo experimentos de biologa molecular
salen del laboratorio para ser instalados
en galeras y espacios culturales. Con dos
dcadas de arte digital a nuestras espaldas,
lo que viene a continuacin es fcil de
predecir: monumentales paisajes molecu-
lares que enfatizan las paradojas de
la escala y la belleza del mundo micros-
cpico, esculturas vivas que expresan
deseos frankensteinianos mediante formas
de vida manipuladas (como ratones
fluorescentes que brillan en la oscuridad
o protenas que representan estampados
textuales), etc. Lo ms probable es que

estos proyectos, novedosos desde un punto
de vista tcnico o formal, sean incluso
ms deprimentes que los surgidos de la
revolucin digital, ya que sern lo ms
apolticos posible y estarn diseados con
el nico propsito de alimentar la insacia-
ble sed de novedad del mercado de la
cultura. En trminos de economa poltica,
este tipo de obras educa al pblico sobre
los avances de la biotecnologa pero, al
situarla fuera del debate poltico y dentro
del bnker espectacularizante y especiali-
zado de lo esttico, sirve para atenuar
el miedo y el escepticismo que provocan
estos experimentos en la sociedad. Estas
obras funcionan, en definitiva, como
campaas de relaciones pblicas para
las corporaciones y las administraciones
pblicas implicadas en el desarrollo de
la biotecnologa comercial, lo que explica
su apoyo financiero a manifestaciones
culturales de primera lnea como Ars
Electronica en Europa o a las extravagan-
%TKVKECN#TV'PUGODNG
cias musesticas del Whitney Museum
of American Art y el San Francisco Mu-
seum of Modern Art en los Estados Unidos.
En la actualidad, cualquier forma de
capital molecular puede ser privatizado:
genomas, enzimas, procesos bioqumicos,
etc., estn siendo patentados a un ritmo
.'%674#5
espectacular. Es una frontera abierta.
Todo aquello que un da fue de propiedad
y gestin colectiva como las plantas
o las semillas es hoy usurpado por
las grandes corporaciones biotech que,
al aislar qumicamente el componente
molecular de una sustancia, la separan
de su contexto, su historia, su entorno,
su comunidad. Por ejemplo, una planta
usada en medicina tradicional que
durante siglos ha generado un valor
econmico, social, teraputico, cultural
y espiritual se convierte en un simple
 componente qumico, de propiedad
privada y uso comercial. En el momento
en que este componente es patentado,
sale del patrimonio comn, de manera
que, aunque la planta de la que proviene
an puede ser utilizada, su ingrediente
activo no.
El argumento habitual para justificar el
desmantelamiento del patrimonio bio-
lgico comn es que la propiedad proco-
munal es ineficiente para gestionar los
recursos del planeta. Segn esta argumen-
tacin, cuanto mayor sea la eficiencia,
mayor ser la cantidad de bienes dis-
ponibles y menor el precio que pagar
por ellos: todos tendremos ms a cambio
de menos. Tras dos siglos de capitalismo,
sabemos que los nicos que tienen cada
vez ms por menos son los dueos de
los recursos, mientras que los pobres y
los desposedos pierden progresivamente
lo poco que tuvieron alguna vez. La idea
%TKVKECN#TV'PUGODNG
de que la eficiencia es un bien absoluto
no es ms que un triste ejemplo de cmo
los valores particulares de quienes osten-
tan el poder se representan e interiorizan
como valores universales.
La eficiencia tambin juega en otro plano.
La negligencia medioambiental, la con-
.'%674#5
taminacin y la explotacin que acompa-
an al cultivo de transgnicos se llevan
a cabo en nombre de la eficiencia.
Las empresas y los mercados en Estados
Unidos estn obsesionados con la velo-
cidad en general. En el caso de los trans-
gnicos, su mayor inters es acortar
al mximo los plazos entre el desarrollo
de un producto y su comercializacin,
para ocupar los nichos de mercado cuanto
antes. Eficiencia, aqu, es sinnimo de
beneficio econmico. Una vez que un
producto funciona, est listo para la venta.

El problema es que, hoy, nadie sabe con
certeza cmo afectarn los transgnicos
al medio ambiente. Los pronsticos a corto
plazo son optimistas, pero el largo plazo
es otro asunto. No existen estudios sobre
el impacto medioambiental y sanitario de
los cultivos y animales transgnicos en el
futuro, y es imposible que los haya porque
la tecnologa en que se basan es muy
reciente. Lo deseable sera que los produc-
tores tuvieran la prudencia de esperar
unas cuantas dcadas antes de liberar este
tipo de OGM en el entorno, pero en la
mayor parte de los casos es demasiado
tarde. Si en el futuro hubiera complicacio-
nes, los productores de OGM no sern
considerados responsables: los riesgos
secundarios son solo una parte de los
muchos riesgos que conlleva hacer
negocios.
Qu se puede hacer para cambiar esta
situacin? La respuesta est en el funcio-
namiento mismo de la mquina pan-
capitalista: hay que perturbar los flujos
de beneficios. Los mtodos activistas,
ya sean tradicionales o electrnicos,
siguen siendo tiles, pero la verdadera
cuestin en este nuevo espacio de resisten-
cia es de qu manera utilizar el frente
molecular-biomdico como un medio para
obstaculizar directamente la produccin
de beneficios. Esta es un rea que no ha
sido analizada en absoluto y es precisa-
mente el objeto de estudio de la biologa
contestacional. Dos puntualizaciones que
deben hacerse de inmediato: por un lado,
la conexin de la biorresistencia con
la violencia; por otro, la tendencia de las
prcticas de contestacin a ceirse a los
entornos urbanos.
Respecto a la primera, una vez que se
acepta que la biorresistencia debe recurrir
a mtodos violentos solo como ltimo
recurso y siempre en la medida estricta-
mente imprescindible, aparecen diversas
posibilidades de accin que no implican
riesgos de condenas penales o encarcela-
miento. En la cultura empresarial estado-
unidense, est consolidada la idea de
que la violencia provocada como conse-
cuencia de resultados secundarios no
es imputable a un individuo, un agente
o una institucin. Esto significa que, por
ejemplo, si un producto industrial provoca
lluvia cida, el fabricante no es consi-
derado responsable de los efectos causa-
dos en la flora, la fauna u otro elemento
medioambiental, ni est obligado a asumir
su limpieza o desinfeccin. Para mante-
nerse a salvo de acciones legales, las
prcticas de biorresistencia debern ser
suficientemente imaginativas para situarse
en ese mismo espacio de legalidad, borro-
so e indeterminado. La segunda cuestin
es cmo desplegar fuerzas de resistencia
all donde hacen falta. Con excepcin
de los movimientos ecologistas, que s han
sabido crear redes y tcticas de accin
en el entorno rural, la mayor parte de
las prcticas activistas se ha desarrollado
siempre en los ncleos urbanos. La
biorresistencia an est esperando el da
en que una manifestacin de 20.000
personas llegue a las puertas de la central
de pruebas de Monsanto2, en Alabama,
o en que surjan granjas autogestionadas
dedicadas a la preservacin de especies
animales y vegetales resistentes.
En los siguientes captulos de The
Molecular Invasion, CAE examina cmo
utilizar formas ingeniosas de capital
simblico para concienciar a la sociedad
sobre las condiciones actuales de la
biotecnologa a travs de algunos modelos
de pensamiento y accin de lo que llama-

mos biologa contestacional. Esperamos
que este libro contribuya al desarrollo
de medios cada vez ms sofisticados para
ralentizar, desviar, subvertir y perturbar
la actual invasin molecular mediante
una apropiacin radical del conocimiento,
los productos y los procesos desplegados
por los poderes bioimperialistas.
1 CAE se refiere a GFP Bunny, la controvertida
coneja fluorescente creada por el artista
brasileo Eduardo Kac, que, con la ayuda del
Instituto Nacional de Investigacin Agronmi-
ca de Francia (INRA), implant en un espci-
men de conejo hembra un gen de protena GFP
(Green Fluorescent Protein), proveniente de
una medusa. [N. de la T.]
2 La empresa multinacional Monsanto es una
de las mayores fabricantes de semillas genti-
camente modificadas del mundo. En la dcada
de los sesenta, fue, junto a Dow Chemical,
Uniroyal, Hercules, Diamond Shamrock,
Thompson Chemical y TH, una de las empresas
contratadas por el gobierno de Estados Unidos
%TKVKECN#TV'PUGODNG
para producir un herbicida llamado agente
naranja, utilizado en la guerra de Vietnam con
el fin de destruir la selva y las cosechas vietna-
mitas. Se estima que el agente naranja caus
unos 400.000 muertos y unos 500.000 naci-
mientos de nios con malformaciones, adems
de las bajas en el propio Ejrcito estadouniden-
se. [N. de la T.]
.'%674#5

 $+1)4#(#5
$GCVTK\2TGEKCFQ
Beatriz Preciado es filsofa. Alumna de
Jacques Derrida y Agns Heller, en 1999
llega a Pars gracias a una invitacin
de Derrida para participar en los sem-
inarios de lcole des Hautes tudes en
Sciences Sociales. Colabora en la emergen-
cia de la teora queer en Francia y publica
su primer libro, Manifiesto contra-
sexual, aclamado por la crtica francesa
como el nuevo libro rojo de la teora
queer y traducido despus a cinco idio-
mas. Actualmente, ensea teora del
gnero en diferentes universidades
nacionales y extranjeras. Es la autora de
numerosos ensayos entre los que desta-
can: Sex Design (Centre Pompidou,
2007), Multitudes Queer (Multitudes,
2004), Savoirs-Vampires@War (Multitu-
des, 2005). Testo Yonki es su ltima
obra.
$QT[CPC4QUUC
El trabajo de la artista y curadora blgara
Boryana Rossa se ubica en la interseccin
entre arte electrnico, cine, vdeo, per-
formance y fotografa. Sus obras han sido
expuestas, entre otros, en el Brooklyn
Museum (Nueva York), la Knsterhaus
Bethanien y la Akademie der Knste
(Berln), en la Foundation for Art and
Creative Technologies (Liverpool) y en la
Society for Art and Technology (Montreal).
En 2004, junto con el artista y realizador
Oleg Mavromatti, crea el grupo ULTRA-
FUTURO, que rene a creadores compro-

metidos con las implicaciones sociales,
polticas y ticas de la ciencia y la tecno-
loga. En la actualidad, Rossa vive en
Nueva York, donde desarrolla el proyecto
curatorial sobre arte y biologa Corpus
Extremus (Life+) y finaliza su doctorado
sobre la emancipacin de las mujeres
en los pases de Europa del Este a partir
de la historia del cine socialista.
http://www.roboriada.org/boryana/
$WTGCWFdVWFGU
El trabajo del grupo conceptual Bureau
dtudes, que mezcla arte, teora e in-
vestigacin, se manifiesta sobre todo en
sus cartografas sobre las redes de poder
en el mundo, que difunden en mbitos
culturales, activistas o universitarios.
Otros de sus proyectos son la plataforma
de investigacin independiente Uni-
versit Tangente; la base de datos online
Laboratory Planet, que conecta las
informaciones conceptuales de los mapas
con datos geolocalizadas sobre sus centros
de accin; y el peridico de filosofa
de la ciencia y crtica tecnolgica
La Plante Laboratoire, fundado junto
a Ewen Chardronnet. Conscientes de los
lmites de las aproximaciones tericas,
han iniciado as mismo un proyecto de
comuna experimental en el medio rural,
desde la que investigan la articulacin
cultura-agricultura-sociedad y posibles
respuestas a la organizacin irracional
de un planeta convertido en laboratorio.
http://utangente.free.fr/
%TKVKECN#TV'PUGODNG
Critical Art Ensemble (CAE) es un aclama-
do colectivo de artistas e investigadores
en activo desde 1987. Su trabajo, en
la interseccin entre arte, teora crtica
y activismo poltico, los ha convertido
en un referente indispensable de los
tactical media en el mbito internacional.
El Critical Art Ensemble Defense Fund,
creado para apoyar la inocencia de Kurtz
y Ferrell, ha sido el grupo encargado de
hacer pblica su situacin y reunir fondos
para su defensa. En total, el CAE Defense
Fund reuni un total de 350.000 $ que,
tras la disolucin del grupo en septiem-
bre de 2009, han sido donados a organiza-
ciones de derechos civiles y humanos.
http://www.caedefensefund.org/
'TYKP9CIGPJQHGT
Erwin Wagenhofer es un realizador
y guionista de origen austriaco. Adems
de Nosotros alimentamos el mundo,
tambin ha dirigido los documentales
Das Fragmentarische in der Kunst
(1988), sobre la vida y la obra del artista
Oswald Oberhuber, y Lets Make Money
(2008), sobre el sistema financiero global.
http://www.we-feed-the-world.at/
+IPCEKQ/GPFKQNC
Ignacio Mendiola Gonzalo es autor de la
recopilacin de ensayos Rastros y rostros
de la biopoltica y profesor de Sociologa
de la Universidad del Pas Vasco. Ha publi-
cado adems Movimientos sociales y
trayectos sociolgicos: Hacia una socio-
loga prxica y multidimensional de lo
social, El jardn biotecnolgico: Tecno-
ciencia, transgnicos y biopoltica
y Elogio de la mentira: En torno a una
sociologa de la mendicidad.
+V\KCT<KIC
Itziar Ziga es activista y escritora volcada
en un feminismo bastardo y radical.
Ha publicado Devenir perra y Un zulo
propio (ambos publicados en Melusina),
as como numerosos artculos en libros
y revistas de temtica queer.
http://hastalalimusinasiempre.
blogspot.com/
.WEsC2WGP\Q
Luca Puenzo es escritora, directora de cine
y guionista. Su pelcula XXY, de 2007,
obtuvo ms de veinte premios internacio-
nales, entre ellos el Grand Prix de la Sema-
na de la Crtica en el Festival de Cannes
(2007), un premio Goya y un premio Ariel
a la Mejor Pelcula Extranjera, y premios
a la mejor pelcula y mejor direccin en los
festivales de Edimburgo, Bangkok, Atenas
y Montreal, entre otros. En 2010 la revista
britnica Granta la seleccion como una
de las 22 mejores escritoras en espaol
menores de 35 aos.
/CTKC2VSM
Maria Ptqk es investigadora cultural
independiente, comisaria, productora y
coordinadora del proyecto Soft Power.
http://ptqkblogzine.blogspot.com/
/CTKCPGNC4WK\.GxP
Marianela Ruiz Len baila butoh infla-
mable y, la verdad, no se peina. Siendo
estudiante de Bellas Artes, lo que le inspira-
ba era el Arte de Accin, y todos los das
maquinaba cosas y haca mil diabluras.
Empez tambin a estudiar teatro experi-
mental en 1997 y danza en 1999. En 2003
encuentra a Masaki Iwana y su danza
butoh. Veinte das derramando sangre y
surgi un cuerpo nuevo. E inmediatamente
decide consagrar su vida a la danza butoh.

Desde entonces no ha dejado de trabajar
con Masaki Iwana, recorriendo as parte
de Europa, sin domicilio fijo en este
mundo ni en el otro. A veces intenta andar
sin romper el aire para que, disuelto el
cuerpo en el espacio, pueda ser respirado
por el espectador.
/CTKG/QPKSWG4QDKP
Marie-Monique Robin es periodista,
documentalista y directora de cine.
Premio Albert-Londres en 1995 por sus
trabajos de investigacin, ha realizado
reportajes para los principales canales
de televisin de Francia y otros pases,
siempre sobre temas de inters y con-
tenido social. Autora de varios libros,
ha rodado ms de cincuenta reportajes
en todo el mundo y ha sido premiada
en varios festivales de cine documental.
Consultora y experta en varios juicios
abiertos en Amrica Latina y Europa,
sus polmicas y rigurosas investigaciones
han suscitado el inters mundial y han
dado lugar a numerosos procesos penales.
2GVGT$TKPUQP
Peter Brinson es realizador de cine,
desarrollador de videojuegos y profesor
de prcticas cinematogrficas en la
Universidad de California. Su obra explora
las posibilidades narrativas de los anima-
les, el comportamiento de los programas
informticos, los sistemas emergentes
y el juego.
http://peterbrinson.com
2KGTTG$QPIKQXCPPK
Pierre Bongiovanni es artista e investigador
cultural. Ha sido director del Centro In-
ternacional de Creacin Vdeo de Belfort,
pionero en las artes visuales en Europa,
y del espacio artstico La Gat Lyrique

en Pars. En la actualidad, escribe, hace
performances y pelculas, y dirige el espacio
de creacin La Maison Laurentine, Centro
de Arte Discreto, dedicado a las relaciones
entre las artes, los territorios y el entorno
natural.
http://www.laurentine.net
4CEJGN/C[GTK
Rachel Mayeri es artista, comisaria y
profesora de Media Studies en el Harvey
Mudd College en California. Sus obras,
en formato vdeo o en instalaciones,
exploran el cruce entre la ciencia, el arte
y la sociedad, y han sido expuestas en el
Pacific Film Archive (Berkeley, California),
el P.S.1/MOMA (Nueva York) y el ZKM
(Karlsruhe, Alemania), entre otros.
http://www.soft-science.org/mayeri.html
5CNN[)WVKoTTG\
Sally Gutirrez, artista visual, desarroll
su carrera artstica entre Berln y Nueva
York, donde vivi once aos. Sus obras se
han mostrado en museos, instituciones
y galeras nacionales e internacionales,
en programas de televisin como ARTE
y Metrpolis TVE, y en festivales de
vdeo y de cine.
http://www.hamacaonline.net/
autor.php?id=84
UWD4QUC
El colectivo subRosa, creado en 1997,
se define como una clula ciberfeminista
reproducible integrada por investigadoras
culturales. subRosa combina el arte, el
activismo y la poltica con el fin de explorar
crticamente las intersecciones entre
tecnologa, ciencia, gnero y capital global,
y sus consecuencias para los cuerpos, las
vidas y el trabajo de las mujeres en el
circuito integrado. Practica una forma
de poltica feminista situada que combina
la convivialidad, la autodeterminacin y
el deseo de afirmar alianzas y coaliciones,
y que toma la forma de piezas de arte,
campaas activistas, proyectos de investi-
gacin, publicaciones, intervenciones en
los medios o debates pblicos. Los miem-
bros actuales del colectivo son Faith
Wilding y Hyla Willis.
http://www.cyberfeminism.net/
Languages Association; Historias locales/
diseos globales: Colonialidad, conoci-
mientos subalternos y pensamiento
fronterizo (1999); y La idea de Latino-
amrica (2007), ganador del premio
Frantz Fanon de la Asociacin Caribea
de Filosofa.
http://waltermignolo.com

8CPFCPC5JKXC
Vandana Shiva es una cientfica, filsofa,
escritora y activista ecofeminista india.
En 1982 cre la Fundacin para la Investi-
gacin Cientfica, Tecnolgica y Ecolgica
con el objetivo de impulsar la agricul-
tura ecolgica y la biodiversidad, fomen-
tar el compromiso de las mujeres con
el movimiento ecologista y promover
la regeneracin del sentimiento democr-
tico. En su libro Manifiesto por una
democracia de la tierra (Paids, 2007)
propone el concepto de democracia de
la tierra como alternativa al capitalismo.
Ha recibido el premio Nobel Alternativo,
el galardn Global 500 del Programa de
las Naciones Unidas para el Medio Am-
biente (UNEP) y el Premio Internacional
del Da de la Tierra, tambin de las
Naciones Unidas. Actualmente es una
lder del Foro Internacional sobre la
Globalizacin.

9CNVGTFG/KIPQNQ
Walter Mignolo es un semilogo y profesor
de literatura en la Universidad de Duke,
en Estados Unidos, y una de las principa-
les figuras de referencia del poscolonia-
lismo latinoamericano. Es autor de los
ensayos El lado oscuro del Renacimien-
to (1995), por el que recibi el premio
Katherine Singer Kovacs de la Modern




 '75-#4#
#74-'<2'0#
Egunero kontsumitzen ditugu elikagai
transgenikoak, merkatuan erakargarriago
egiteko gaineratutako hormona, antibio-
tiko edo gai kimikoen hondarrekin. Geure
gorputzak diseinatzen ditugu protesi,
inplante, kirurgia plastiko, adinaren
aurkako tratamendu edo kosmetikoen
bitartez. Geure psikea eta aldartea eraldat-
zen ditugu botika, droga sintetiko eta
antidepresiboen bidez, eta geure sexualita-
tea, hormona-prestakinez, hala nola
Viagra, kontrazepzio pilula edo testostero-
na tratamenduez. 2003an, Human Genome
Projecten barruan, giza genomaren deko-
detzea burutu zen, eta orduan hasi zen jada
Biologiaren mendea esaten zaiona, gauza
naturalen mugak eta gauza bizien ideia
bera zalantzan jartzera deitutako aroa.
Bioteknologia, niaren diseinuaren kultu-
ran gorpuztua, subjektibotasun programa-
garriaren amets zaharrera bihurtzen gaitu,
genetikak eta bizitzaren legeek zuzendu-
tako etorkizun baten aukerara. Gizateria
high-tech baten bere promesaz beste atal
bat irekitzen du Michel Foucault hirur-
ogeita hamarreko hamarkadan biopolitika
kontzeptuaz hasitako eztabaida amaie-
zinean: pertsonen gobernua, horretarako
kontrolatuz gorputzak, gogoak eta bizitza-
ren alderdi guztiak, batez ere subjekti-
botasunaren esparruarekin zerikusiadute-
nak. Gaur egun cyborgen mitoa itzultzen
ari da, bioindustriaren merkatu globalak

kontrolatutako eguneroko kontsumo
produktuetan diluitua. Ikerketa zentroek
baliabide biologikoak bildu eta sailkatzen
dituzte, hala nola zelulak, haziak, semena,
obuluak, odola, organoak edo ehunak.
Jabego intelektualaren legeek, berriz,
salbuetsi egiten dituzte ondare komunetik,
haiek patentatu, manipulatu eta osasun
zentroetan zein supermerkatuetako
apaletan banatzen dituzten multinazional
farmazeutiko eta nekazal-elikadura
alorrekoen mesederako. Biotechen aroan,
gu/cyborgak ez gara soilik teknika eta
protokolo zientifiko multzo baten emaitza,
kultur kode eta irismen globaleko harre-
man ekonomikoen bilduma bat baizik.
Soft Powerren proposamena leku horretan-
txe kokatzen da, biopolitikoa denaren
hizkuntza berriak (ikerketa zientifikoaren
benetako egoera, haren eragina bizimol-
deetan, hark abiarazten dituen irudimena-
ren kategoriak eta bioindustriaren nazioar-
teko sareak) esploratzen dituzten praktika
garaikideen lekuan.
'4#-75-'6#
Soft Power. Arte y tecnologas en la era
biopoltica erakusketa Gasteizeko Ama-
rika Aretoan gertatu zen 2009ko urriaren
1etik azaroaren 6ra, Amarika Proiektuak
ekoitzitako Soft Powerren lehen gertaldia-
ren barruan.
 $QT[CPC4QUUC
$QQVNGI)CTFGP
Bulgaria nekazal herria eta COMECONeko
-1949tik 1991ra izan zen herri sozialisten
erakundea- fruta eta barazki esportatzaile
handienetakoa izateagatik da ezaguna.
Dena dela, gaur egun Bulgariako merka-
tuan saltzen diren frutak eta barazkiak
Turkia, Grezia, Italia, Peru eta Suediatik
datoz. Bulgariako ohiko produktuak ere,
hala nola tomateak, luzokerrak edo apioa,
beste herrietatik inportatzen dira. Ezer
gutxi dator bertako ekoizleengandik, batez
ere hiriguneetan. Bootleg Garden* aldi
berean ikerketa proiektua, etxeko lorategi
pirata eta instalakuntza da, eta Bulgariako
egoera ekonomikoari, nekazaritzaren
dimentsio bioetikoari eta nekazaritza
teknologiek mundu osoko tokiko merka-
tuetan dauzkaten ondorioei buruzko
hausnarketa da.
* Bootleg: kontrabandoa, pirateria.
$WTGCWFdVWFGU
/CRCUFGNCDKQKPFWUVTKC
Mapa geografikoek espazioan orientatzeko
balio dute; antolakuntza mapek, hala
nola Bureau dtudes taldearenek, ordea,
gizarte edo ikur konplexutasunean orien-
tatzeko balio dute. Haietan ez dago
latituderik, ez longituderik, ez teknika
topografikorik. Hala ere, iparrorratz-irudi
mota horrek gizarte antolakuntza egit-
uratzen duten koordenatu ikusezinak
ezagutzen uzten du: indar harremanak,
interes itunak edo zeharkatzen duten
justizia, erakunde edo finantza botereen
sarea. Erakusketa honetan aurkeztutako
hiru mapek egungo industria biotek-
nologikoaren kartografia egiten dute,
elikadurari eta nekazaritzako elikagaien
sektoreari, bizi estiloei eta kontsumo
ohiturei, eta Europar Batasuneko erakunde

eta arauei dagokienez. Mapa horiek
marrazten duten lotura, interes eta botere
eta informazio fluxuen sareak agerian
uzten du biziaren teknologiak deitu-
takoen benetako irismen ekono miko
eta politikoa.
Animalia eta landare programazioa.
Mapa honek aldi berean Frantziako
animalia eta landareei buruzko politika
eta hura telekomunikazioen eta inform-
atizazioaren bidez kontrol sistemetan
sartzeko modua erakusten ditu. Niaren
ekonomia . Mapa honen ikuspegia ez
da zenitala, kartografia klasikoan bezala,
pertsonala baizik, eta kartografoak berak
bere buruari egindako galderen bidez
adierazten da: non nago?, zelan era-
giten diote nire ikuspuntuak eta nire bizi
aukerek nagoen inguru sozial, psikiko
edo ekonomikoari?. Nekazaritzako
elikagaien sektorearen boterea Europan.
Mapa honek nekazaritzako elikagaiei
dagokienez Europar Batasunaren politika
ildo nagusietako eragin taldeen sareak
aurkezten ditu.
Irudika dezagun mundu gobernu bat
abiarazten dela, estatu boterera iristeko
prozesuak kontrolatuko lituzkeena.
Irudika dezagun gero haiek kontrolatzen
dituztenak botere finantzarioari lotuta
daudela, helburu berdinak, estrategia
handi berdina eta ideologia berdina
partekatzen dutela eta ados jartzen dir-
ela arauak lantzeko, munduko baliabideak
eta sistema teknikoak administratzeko,
informazioaren bidez ehunka milioi
pertsonaren portaera indibiduala zuzentze-
ko. Irudika dezagun milaka milioi gizaki
kudeatuta daudela diktadura militarraren
eta gerraren prozedura klasikoenez.
Orduan aurrean izango genuke enpresa-
konplexu antolatu bat beren etekin eta
helburuetarako orain arte Estatuak mono-
polizatutako funtzioak kontrolatzen
dituztenak, edo kontrolatu nahi dituzte-
nak: eskola, armada, ikerketa baina
bizi duen ororen funtzionamendua
bera ere bai.
$WTGCWFdVWFGU
.C$GNNC&WTOKGPVG
Loti Ederra saiakera labur bat da, egun-
kari forma duena, gauza bizien politika
berrien ingurukoa: bizi molde ez-human-
oekin dugun harremana arautzen duten
arau, erakunde, enpresa eta teknologien
multzoa. Testu horietan elikadura sektor-
earen alderdi asko, sarri ezezagunak,
aipatzen dira. Izan ere, sektore hori bene-
tako planeta eskalako laborategi bihurtu
da egun, zeinean elkartzen baitira ingenia-
ritza genetikozko azken aurrerapenak
(espezieen arteko mugak eta biziaren
eta inertearen arteko antzinako bereizketa
lausotuz), XX. mendean garatutako pro-
dukzio industrialezko metodoak (anima-
liak piloan sortu, hazi, hil eta banatzeko
sistemak), baita esparru militarrean
hobetutako informazio teknologietako
batzuk ere (hala nola, animaliei radiofre-
kuentziaz jarraitzeko chip elektronikoak
edo lursailak GPSz kokatzeko sistemak).
Osasunean eta aniztasun biologikoan dit-
uzten ondorioetatik haratago, eta bizitza
industrialki produzitzearen atzean dauden
galdera etikoetatik haratago, Loti Ederra
k galdera sakonak planteatzen ditu gauza
bizien politikek giza espezieari dakarzkion
erronken inguruan. Zeren eta gaur egun
planeta osoa konkistatuta dago eta,
potentzialki, organismo guztiak kudeatu
daitezke mutatu eta optimizatzera edo
desagertzera kondenatzen dituen esplota-
zio erregimen tekniko berarekin. La Bella
Durmiente argitalpena Bureau dtudesek oraindik ere irauten dutenak. Bioetikako

kaleratzen du Soft Power proiektuarent-
zat. Testuak: Bureau d tudes, Jara Calvo.
Itzulpena: Ana Valds.
Bureau dtudes, 2009 Creative Com-
mons BY-SA 3.0
UWD4QUC
%GNN6TCEM/CRRKPIVJG
#RRTQRTKCVKQPQH.KHG/CVGTKCNU
Cell Track. Mapping the Appropiation
of Life Materials lanak industria tek-
nologikoa materia biziaz zelan jabetzen
den aztertzen du. Estatu Batuetako Pat-
ente Legea bezalako estatu arautegiek eta
TRIPS* bezalako nazioarteko itunek eza-
rtzen dutenez, giza geneak patentatu eta
ondare komunetik salbuetsi daitezke
baldin eta asmatzaileak berrikuntza,
ebidentziarik eza eta erabilgarritasuna
frogatzen baditu. Ondorioa honakoa da:
gaur egun giza genetikaren sekuentzia
batzuk farmazia enpresenak eta ikerketa
zentro pribatuenak dira.
Zergatik jarraitu zelulen aztarna? Ingenia-
ritza genetikoak, enbrioi zelula amekiko
ikerketa barne hartzen duena, atea ireki
dio, bizitzaren eta munduaren ondare
genetikoaren bereganatze korporatiboari,
patente bihurtzeko. Estatu Batuetako
jabego intelektualaren gaineko legeen eta
TRIPS* bezalako nazioarteko arautegien
arabera gizaki, animalia edo landare
geneak patentatu egin daitezke asmatzai-
leak frogatzen badu haien berritasuna,
agerikoa ez izatea eta erabilgarrita-
suna. Horren ondorioz, ikertzaile batek
edo enpresa farmazeutiko batek baimena
dute gure gorputzetatik ateratako zelulak,
zelula-lerroak edo sekuentzia genetik-
oak patentatzeko. Enbrioi zelula amekiko
ikerketak eztabaida franko piztu ditu,
adituek, lider erlijiosoek, feministek,
medikuek, korporazio farmazeutikoetako
zuzendariek eta herritar erakundeek beren
interesak planteatu dituzte, sarri kontraja-
rriak direnak, ehun horien erabileraren
inguruan.
Enbrioi zelula amei, laborategi baldintze-
tan buru-errepikatzeko duten gaitasuna eta
beren pluripotentzialtasuna (gorputzeko
beste edozein ehun bilakatzeko gaitasuna)
direla-eta, hilezkor deitu izan zaie, eta
transgenikoak, in vitro ernaltzea, klonazioa
edo transferentzia nuklearra bezalako
ingeniaritza genetikozko teknologien urre
pean ezarritako materia bizien barreiatze
global handiak. Patenterik zein jaberik
gabeko enbrioi zelula amen banku publiko
bat sortzea da gure asmoa, domeinu
publikoan eta domeinu publikoarentzat
ikerketa kritiko edo esperimentalak egiten
dituzten artista eta zientzialarientzat es-
kura egongo dena.
* TRIPS Jabego Intelektualaren Komertzioari
Lotutako Alderdien gaineko Itunaren
(ADPICen inguruko Ituna bezala ere ezaguna)
ingelesezko siglak dira, Merkataritzaren
Mundu Erakundeko (MME) herrialde kideek
1994ean sinatua.
eredu berria dela uste da. Jabego intelek-
tual moduan patentatu izan direnean
enbrioi zelula amek eta haietatik eratorri-
tako zelula-lerroek balio komertzial handia
iritsi dute.
Ama gorputzaren ehun eta zelulak, hala
nola obuluak, plazentak, fetoak eta zil-
bor-hesteko odola, lehengai baliotsu
bihurtu dira ama zeluletan oinarritutako
teknologientzat. Materia bizia mani-
pulatu, pribatizatu eta patentegai bihurt-
zeak harreman ekonomiko, sozial eta espa-
zialen molde berriak sortzen ditu, sarri
askotan oztopatu egiten dutenak, lagundu
baino gehiago, emakumeek materialki par-
te har dezaten garapen zientifikoan eta
beren osasunean.
Cell Tracken ikertzen dugu barreiatze
globala, patente sistema eta ugaltze bio-
teknologiak, teknologia farmazeutikoak
eta terapeutikoak erabilitako giza eta
animali jatorriko enbrioi zelula amen
pribatizatze prozesua. Zelula mota horre-
kin egindako ikerketaren fluxu ekonomiko
zein geografikoen bistaratze baten bidez
erakutsi nahi dugu zer eragin dituzten
jabeen praktika zientifikoek eta patente

/WPFWRQUVIGPQOKMQCTGP
CNFGMQOCPKHGUVWC
Mundu post-genomikoak EZ LUKE IZAN
BEHAR aukera paregabea botika, mediku
eta nekazaritza bioteknologiaren ikerketa
zientifikoaren eta garapenaren monopolio
korporatiborako, gai biziaren patenterako
edo helburu militarrak edo biobabesekoak
izango lituzkeen ingeniaritza genetikoaren
ustiapen kapitalistarako.
Mundu post-genomikoak (MPG) ongie-
torria ematen dio zientzia sortzaile eta
esperimentalari, baliabide publikoen bidez
finantzatutako ikerketa biogenetikoarekin
konprometituta, argi eta garbi partekat-
uta eta patentatu gabe dagoenari, alegia.
MPGak ezagutza genetikoaren erabilera
demokratikoa, sortzailea eta onuragarria
egiteko eskaria egiten du.
Mundu post-genomikoak zientzia, nekaza-
ritza eta medikuntzako ezagutza gorputz
anitzen osotasuna errespetatzen du baita
ezagutza horien erabilera partekatua eta
guztion mesederako elkatruke librea ere.
Mundu post-genomikoak ama eta haurtxoa
errespetatzen dituzten ugaltze praktika
askatzaileak babesten ditu; MPGak Lagunt-
za bidezko Ugalketako Teknologien (LUT)
arrazionalismo eugenikoaren joerak
salatzen ditu eta emakumeei aholkatzen
die haien obuluak, enbrioiak eta fet-
uak ikerketa korporatiboan aritzen diren
enpresei emateko presioari eusteko.
Mundu post-genomikoak gizakiaren ad-
imen esperimental eta bitxiarekin gozat-
zen du; eta ikerketa lan kualifikatuaren
poztasunekin emozionatzen da; hala
ere, MPGak gai biziaren manipulazio eta
jabetze ausart eta bihozgabea gorroto du,
Jabetza Intelektualaren Eskubideen (JIE)
mesedetan.
Mundu post-genomikoak teknologia
biomedikoen hedapenaren aurka protes-
tatzen du; izan ere, hedapen hori gorput-
zak merkaturatzen dituzten eta desberd-
intasuna eta sufrimendua esplotatzen
dituzten merkatu balioetan oinarriturik
dago. Gainera, MPG osasun pribatuaren
aurka, organo trafikoan aritzen diren legez
kanpoko erakundeen aurka eta material
genetikoen gaineko eta bizimoduen
gaineko patenteen aurka dago. MPGak
honakoak babesten ditu: eskuragarriak
eta kalitatekoak diren klinika komunita-
rioak, osasun sare feministak, GIBren
kostu txikiko tratamenduetarako elkarta-
sun kanpainak, eta biziak salbatzen
dituzten botiken jaberik gabeko garapen,
ekoizpen eta banaketa.
Mundu post-genomikoak badaki Amer-
iketako Estatu Batuetan bizi diren afro-
amerikarren, txikanoen eta amerikarren,
eta herri indigenen eta gutxituen (bai
gizabanakoak bai kolektiboak) ekoiz-
pen intelektuala eta ezagutza inoiz edo
behin errespetatu eta baloratu direla
mundu osoan. Hori dela eta, MPGak
ezagutza horren eta ekoizpen horren

lapurreta konpontzeko dauden eskaera
ugari babesten ditu.
Mundu post-genomikoak munduko
barietate genetiko izugarria baloratzen du,
fetix bihurtu gabe, eta horiek babestu eta
erantzukizunez erabiltzeko lan egiten
du. MPGak eskaria egiten du nahaste eta
nahastura atsegingarriak gertatzeko. Petri
plakatik kanpo eta gorputzaren munduan!
Mundu post-genomikoak landare, anima-
lia eta gizakien (batik bat emakumeen)
instrumentalizazio eta objektibazio
in-tentsiboak, mundu osoan bioteknologia
laborategietan eta nekazaritzako sail aka-
demikoetan gauzatzen direnak, gaitzesten
ditu. MPGak hezkuntza publiko zabalagoa
erreklamatzen du eta politika bioteknolo-
gikoak eta erakundeen eta inguruen arteko
harremana kritikatzen ditu.
Mundu post-genomikoak poza hartzen du
gorputzaren tratamendu medikoetan
egiten diren praktika etniko eta kulturalak
direla-eta; baina aldi berean jakin badaki
desberdintasun horietako batzuk bereziki
kaltegarriak direla (eta izan direla) emaku-
meen autonomia, osasun eta ongizater-
ako. MPGak emakumeek beren subirano-
tasuna lortzeko duten eskubidea babe-
sten du.
Mundu post-genomikoak gizakiak ahalik
eta egoerarik erosoenean eta autono-
moenean zahartzeko eta hiltzeko duen
eskubidea nabarmentzen du. MPGak
adinekoenganako arretarik eza eta haiek
ghettoetan isolatzea gaitzesten du eta
mendebaldeko gizarte gehienetan adine-
koei ematen zaien gainmedikazioaren
aurka protestatzen du. MPGak eskaria
egiten du belaunaldien arteko koaliz-
ioek adinekoak zaintzeko eta haiekin
bizitzeko modu gizatiar eta interesgarriak
asmatzeko.
Mundu post-genomikoak ondare genetiko
komuna partekatzeko den Porto Alegreko
Itunaren Zirriborroaren (2002ko otsaila)
mamiarekin bat egiten du eta hori egiteko
eta ezartzeko etengabeko lana sustatzen du.
* Post-genomiko hitza giza genomaren seku-
entzia deskodetu ondorengo bizi baldintzei
dagokie
5CNN[)WVKoTTG\
1TICP/CTMGV
Organ Market (2009, 12min.) bideo/testu
pieza bat da, giltzurrun trafikoaren ingu-
ruan Manilako auzo txiroenetako batean.
Emaileei egindako elkarrizketetatik
abiatzen da eta Filipinaseko Unibertsitate-
ko bi ikertzailerekin elkarlanean, Asiako
herrialde hartako organoen emaitza
ilegalaren fenomenoa aztertzeaz ardura-
tuak.
2008ko Organu trafikoen eta transplante
turismoaren inguruko Istanbuleko
adierazpenaren arabera, organu trafiko
jotzen dira giza organu bat erosi, saldu
edo etekin ekonomikoak edo materialak
lortzeko erabiltzen den ekintza guztiak.
Horren barruan dago pertsona biziak edo
hilak edo haien organoak lortu, garraiatu,
transferitu, ezkutatu edo hartzea mehatxuz
zein beste koakzio moldez, baita dirua
ordaintzea edo hartzea ere emaile poten-
tzialaren gaineko kontrola transferitzea
lortzeko. Adierazpen berak ezartzen du
transplanterako bidaiak jotzen dir-
ela organoak, emaileak, hartzaileak edo
profesionalak herrialdeko muga juris-
dikzionaletatik kanpora joatea transplante
bat egiteko xedez. Desplazamendu horiek
transplante turismo bilakatzen dira
organu trafikoa edo transplanteen merka-
turatzea badakarte, edo erabilitako baliabi-
deek (organoak, profesionalak, ekipamen-
duak) ahuldu egiten badute herrialdearen
gaitasuna bere herritarrei transplante
zerbitzuak emateko. Gaur egun transplante
xedeetarako giza organoak eskaintzen
dituzten herrialde nagusiak Txina, India,
Pakistan, Egipto, Brasil, Filipinak, Molda-
via eta Errumania dira.
Mendebaldar munduko gorputz politika
gero eta seguruago bihurtzen den
bitartean, immigrazio lege zorrotzez eta
terrorismoaren aurkako teknologia garaiko
bestelako operazio militarrez, gizabanako
mendebaldarren gorputz naturala,
biologikoa gero eta gehiago biltzen da
segurtasunaren bilaketa teknologiko
antzeko batez, barne hartzen dituena
adintsutasun ametsak, bai hilezkortasun
ametsak ere transplantez eta gaztetze
teknikez. Baina zer preziotan? Zein dira
albo kalteak? Mendebaldar subjektibota-
sunak babesten dituzten hormetatik
kanpo, auzo txiroz beteta dagoen planeta
batean, milioika gorputz, bazter uzteko
modukoak eta zaurgarriak, bizi dira.
Tondo auzoan, Manilako portutik hurbil,
Filipinetan, dago Asiako hirigune txiroen
eta jendeztatuenetako bat. Tondoko
auzoetan jendeak bere organoak saltzen
ditu bizirik irauteko. Kornea bat edo
giltzurrun bat eman daitezke 2.000
dolarrez. Miseriak eta transplanteen
teknologiek bat egiten dute mundu sur-
realista batean, zeinean, zientzia-fikzio-
zko distopiak errealitate bihurtuz, behart-
suen gorputzak aberatsentzat biltzen
baitira.
Organ Market gure oraina inbaditu duen
etorkizun hurbilaren ikuspegi beldurgarria

dokumentatzen duen bideo/testu bat da. ari eragiteko modua aztertzeko metodo
Kontu etiko eta politikoak, itxuraz ezta- zientifikoa darabil: galdera/hipotesia/
baida abstraktuen alorrari zegozkionak, ikerketa/esperimentazioa/datuen erregis-
dramatikoki gauzatzen dira Manilako troa/ondorioa/berrikusketa.
auzo txiroetan.
Stories from the Genome 2003an giza
genoma deskodetu zuen injinerutza
4CEJGN/C[GTK genetikoko enpresako zuzendariari
5QHV5EKGPEG buruzko dokumentala da. Protagonista
Soft Sciencek bideo-bitxikeria bilduma deskodetutako genoma berea dela jabetzen
bat biltzen du; artistak eta zientzialariek denean, bere buruaren klonen kolonia
sortu dituzte eta Rachel Mayerik hautatu sortu eta bere klonazio esperimentuaren
ditu. Hautaketak honako ideian oinar- zorigaiztoaren eta garaietan zehar nekez
ritzen da: zientziaren diskurtsoa narratiba gertatuko diren giza bilakaerari buruzko
bezala aztertu daiteke -eta aztertu behar zenbait teoriaren artean mugitzen da.
da, hots, kultura eraikuntza edo irudi sorta Stories from the Genome Celera Geno-
bezala, zeinean objektiboa subjektiboare- micseko zuzendari Craig Venter zientziala-
kin nahasten baitak, zientifikoa kulturala- riaren benetako istorioan oinarritzen da;
rekin eta errealitatea fikzioarekin. Soft Venterrek bere material genetikoa erabili
Scienceren ikuspegi estetiko eta kontzep- zuen giza genoma deskodetzeko, Human
tuzkoa beren-beregi zinema aretoetan Genome Projecten barruan.
edo telebistan erakutsi ohi diren zientzia-
dibulgazioko dokumentalen generoaren
antipodetan kokatzen da. Euren itxurazko
arrazionaltasunaren atzean, holako
ikus-entzunezko ekoizpenak ere mund-
uari, aurrerapenari eta inguruneari buruz
aldez aurretik hartutako jarreren emaitza
izaten dira, eta narrazio, ekoizpen ondoko
eta fikziozko elementu asko dauzkate.
Mayeriren hautaketak, halaber, zalantzan
jartzen ditu sci-arten (artearen eta zientzia-
ren arteko uztarketako sormen esperimen-
tuak) egungo eremua eta zientzia eta
teknologia garapenei buruzko ikuspegi
kritiko oro ezabatuz haiek idealizatzeko
joera.

Peter Brinsoni depresioa diagnostikatu

zaio eta It Did It lanean Prozac bidezko
trataera bitarteko esperientzia kontatzen
du berak. Brinsonek, bere burua ebaluat-
zeko eta antidepresiboen erabilerak bere
aldarteari eta aldarteak bere narrazio


 ,#4&7'4#-
Soft Powerri dagozkion jarduerak Gasteizen
izan ziren 2009ko ekainaren 10etik2010eko
urtarrilaren 18a bitartean eta Amarika
Proiektuak ekoitzi zituen, Montehermoso
Kulturunearekin elkarlanean.
Soft Powerreko jarduerak Bilbon izan
ziren 2010eko urriaren 16tik azaroaren
9a arte eta BizBAKek Bizkaia Bilbo Arte
eta Kultura Bizkaiko Kanpuseko Kultur
Kudeaketarako Bulegoak (Euskal Herriko
Unibertsitatea) ekoitzi zituen, ANTI-
Liburudenda, Hika Ateneoa kulturgu-
nea, Golem-Alhondiga zinemak, Zubiria
Etxea (Euskal Herriko Unibertsitatea)
eta Rekalde Aretoarekin (Bizkaiko Foru
Aldundia)elkarlanean.
2KGTTG$QPIKQXCPPK
(QQFCEVKQPECNQTsCU
Ekintza artistikoa, dastamenekoa, dotorea,
beharrezkoa, politikoa eta elikagarria.
Munduko zenbait herrialdetan, janaria
axola duen gauza bakarra da. Beste egun
batez bizirik irauteko. Gure herrietan,
pobreek jaten dute, baina gaizki. Badakigu
egoera txarretan dauden janarien merkata-
ritza paraleloa handituz doala eta hiper-
merkatuek batzuetan produktu susmaga-
rriak eskaintzen dituztela. Izan ere, hain
pobre ez direnek ere (zuek eta nik bezala)
gaizki jaten dute: gehiegi, garestiegi,
edozein modutan. Ongi elikatzea, baldin-
tza ekonomiko eta etiko onargarrietan,
gaur egun ohiz kanpoko zerbait bilakatu
da. 1000 kaloria: euro 1, gai honi hel-
tzeko saio bat da, mundu zabaleko gastro-
nomietan oinarritutako preparazioak
proposatzen dituena, kalitate oneko osa-
gai sinpleak, askotariko espeziak, umorea
eta prestasuna erabiliz. Duela zenbait
urtetik hona, Pierre Bongiovannik masa-
jeak egiten ditu, performance moduan
bere arte jardunean txertatzen dituelarik.
Munduaz dugun ezaguera gure zentzu-
menetatik igarotzen da, gure jakintzan
adina. Ikasi dut masaje baten ondoren,
begiradaren kalitatea sakonki aldatzen
dela. Orduan, bideoan erretratu asko
egiten ditudanez gero, filmatu aurretik
jendeari masajeak egiten hasi naiz.
'TYKP9CIGPJQHGT
0QUQVTQUCNKOGPVCOQUGNOWPFQ
Nosotros alimentamos el mundo derrigo-
rrezko pelikula da elikagaien merkatua
eta maila globaleko ondorioak, munduko
gosea, kultura transgenikoen aurrerapena
eta aniztasun biologikoaren galera uler-
tzeko. Elikagaien industriaren egungo
egoerari egindako begiratua, haren prota-
gonista batzuen partaidetzarekin: arrantza-
leak, nekazariak, biologoak, lider eko-
logistak, enpresariak, hala nola Nestlko
presidentea, politikariak, hala nola Jean
Ziegler, Nazio Batuetako gosearen aur
kako borrokarako ordezkaria.
/CTKG/QPKSWG4QDKP
'NOWPFQUGI}P/QPUCPVQ
Bioteknologiaz hitz egiten denean, sai-
hestezina da Monsanto aipatzea. Mon-
santo egun hazi transgenikoen munduko
merkatuaren % 90 menderatzen duen
enpresa da eta munduko belar-pozoi
erabiliena, Roundup, ekoizten du. 1901
sortu zen, Missourin, sakarina saltzeko
enpresa gisa, eta XX. mende osoan azkar
zabaldu zuen bere jarduera eremua,
lehenbizi plastiko eta erretxinen sektoreak,
eta azkenean, laurogeigarren hamarka-
dan, biotech adarrean. XXI. mende hasie-
ran, behien somatropina hormona sinte-
tizatu eta arrozaren kode genetikoa

deszifratzen lagundu zuen. Monsanto
munduko enpresarik eztabaidagarriene-
takoa izan da eta oraindik da, haren
produktuek gizakienosasunean, anima-
liengan, landareetan eta ingurumenean
daukaten balizko edo benetako arrisku-
agatik. Marie-Monique Robinek berak sina
tutako izen bereko liburuan oinarritutako
dokumental honetan, frantses kazetariak
Monsantoren jarduerei kritika birrintzailea
egiten die, agiri argitaragabeak eta nekaza-
ri, zientzialari eta politikarien testigantzak
emanez.
%TKVKECN#TV'PUGODNG
&GHGPUG(WPF
$KQVGTTQT&QMWOGPVWGTCMWUMGVC
2004ko maiatzaren 11an, esnatu egin
zenean, Steve Kurtz, Critical Art Ensemble-
ren kide, gauean Hope bere emaztea
bihotzekoak jota hil zela konturatu zen
eta poliziari deitu zion. Bere etxebizitza
arakatzean, Hope-k material susmagarri
batzuk aurkitu zituen. Zenbait Petri plaka
bakterio-hazkuntzekin eta laborategi
mugikor bat ziren Free Range Grain-en
parte zirenak, azken hau nekazaritza trans-
genikoari buruzko pieza. Kurtz, Hope eta
Critical Art Ensemble horretan ari ziren
lanean eta gobernu estatubatuarraren
elikadura eta osasun-politika aho betean
jartzen zuen zalantzan. Biharamunean,
bere emaztearen hiletarako bidean, Kurtz
atxilotua izan zen eta FBI eta Joint Terro-
rism Task Force-k, bioterrorismoa zela eta,
bera ikertzen ari zirela esan zioten. Kurtzen
etxebizitza inguratu zuten eta, material
biologikoaz gain, ordenagailuak, ekipa-
mendu teknikoa, arte-proiektuak, idazten
ari zen liburuaren eskuz idatzia eta bere
katua ere kendu zizkioten. Polizia-agenteek
Hope Kurtz-en gorpua ere eraman zuten,
haren autopsia egiteko. Hasiera batean,

Kurtz-en aurka aurkeztutako akusazioa
bioterrorismokoa izan zen. Baina, aurrera-
go, epaimahai handi federal batek kargu
horrek errefusatu zituen eta, horren ordez,
posta eta elektronika-iruzurren karguak
onartu zituen. Honek, Pittsburg Unibertsi-
tateko Genetika Sailaren zuzendari eta
Critical Art Ensemble-ko ohiko lankidezen
Robert Ferrell zientzialariari ere eragiten
zion. American Type Culture Collection
enpresaren bidez, Free Range Grain
proiekturako 256 dolar balioko bakteri-
oak lortzen laguntzeagatik akusatu zuten
Ferrell. Baina, konpainia honek ezta
Pittsburg Unibertsitateak ere, ez zuten
aurkeztu kargurik haien aurka, bere
salerosketa hitzarmena ez zutela inoiz
iruzurtu eta horrelako transakzioak
egunero ematen direla unibertsitate est-
atubatuarren zientzia-sailetan pentsatzen
baitzuten. Halakorik ezean, Estatu Batue-
tako Justizia Saila bera izan zen, bere Fiskal
Nagusiaren bitartez, akusazio gisa azaldu
zena, auzipetu bakoitzarentzat 20 urteko
gartzela-zigorra eskatuz.
Bere definizio zabalak dioenez, posta eta
elektronika iruzurrak krimen antolatua-
rekin lotutako operazioak eta gezurrezko
finantza-egiturak desegiteko erabiltzen
dira sarritan, baina baita judizialki disiden-
te politikoen aurka jokatzeko ere, Markus
Garvey aktibista afrikarraren kasuan
gertatu zen moduan. Steve Kurtz-enean,
256 dolarreko transakzio ekonomiko bati
krimen-akusazio baterako eta 20 urteko
gartzela-zigor posible baterako oinarri
juridikoa izateari bidea ematen dio iruzu-
rrak. 2008ko apirilean, lau urteko auzi
prozesua igaro ondoren, Steve Kurtz erruga-
betzat jo zuten eta kargu barik geratu zen.
Kasu honek, Estatu Batuetan eta atzerrian
zientzia eta artearen mundua mobilizatu
zuenak, ikerketa eta adierazpen askata-
sunaren aldeko eta sortzaileen kriminal-
izazioaren aurkako borrokaren sinboloa
bihurtu da. Kurtz-en laguntzailearen
(Robert Ferrell doktorea) epaiketa, erre-
kurtso baten zain dago oraindik, urtetan
eten egin baita akusatuaren gaixotasun
bat dela eta.
UWD4QUC
'RKFGOKE&+;%GNN.CD
Epidemic! DIY Cell Lab lanaren bidez
Subrosa taldeak egun laborategietan
burutzen ari diren zelula hazkuntza eta
DNA birkonbinazio esperimentu batzuk,
hala nola 1973an lehen aldiz egin zen
E-Coli organismoaren sorkuntza artifiziala,
jartzen ditu partaideen eskura. Performan-
cearen barruan DIY zelula hazkuntzako
praktika batzuk sartzen dira, edonork bere
etxean esperimentatu ahal izateko, baita
garai guztietako zientzia irudien bidezko
taldeko collage saioa ere; azken hori egun
bizitzaren zientzietan erabiltzen denna-
hasketa eta birkonbinazio kultura beretik
edaten duen arte esperimentua da.
UWD4QUC
$QFKGU7PNKOKVGF
Tailer honen helburua da parte-hartzaile
ek beste modu batean esperimenta dezaten
ezagutza zientifiko eta diziplinartekoar-
en produkzio, truke eta irudikapenarekin,
teoriatik praktikara eta alderantziz. Era
berean, laborategi ekipamenduarener abile-
ra, DNA ateratzeko oinarrizko teknikak
eta mikroskopio sinpleak fabrikatzeko
lehen urratsak esplikatuko dira tailerrean.
Zientzialari feministak bilakatuz. Histo-
rikoki, Mendebaldeko zientziak subjektu
gizonezko unibertsal bat hartu du, ikus-
puntu patriarkala eta emakumeak zein
natura menderatzean datzana berezko
eginez: gizona vs. Natura/emakumea.
Sandra Harding zientzialari feministak
uste du zientzia feministak, generoa
kontuan hartzean, munduaren bestelako
ikuspegi bat jartzen duela mahai gainean,
bestelako gizarte harremanak eta trukean
oinarritutako ezagutza produzitzeko
sistema bat dakartzana. Ugaltzeko tekno-
logiak eta ingeniaritza genetikoak ikusi
gabeko aldaketa bat eragin dute bizitzaren
kontrol eta manipulazioan. Eszenatoki
biopolitiko berri horietan feministek nola
ber-asmatu ditzakete metodo zientifiko
etikoak? Gure lanaz galdera bati erantz-
uten saiatzen gara: zientzialari feminista
bihurtzeak zer esan nahi duen eta nola
azter daitekeen zientzia prisma feminista
batetik.
Gorputzaren biopolitikak. Ikertzaile
feministaren gorputza gorputz post-huma-
noaren azterketarekiko kokatzen da, eta
hau, berriz, adierazten da gorputz bana-
tuan, sozialki lotutako gorputzean,
gorputz ciborgean, generodun gorputzean,
gorputz ikaslean, gorputz herritarrean,
gorputz prostetikoan, gorputz med ikali-
zatuan, gorputz gaitu/gaitasungabean,
gorputz birtualean, gorputz komertzializa-
tuan, gorputz-datuan, haragizko gorput-
zean, gorputz pentsalarian, gorputz be-
likoan, adinik gabeko gorputzean, gorputz
ederrean, gorputz animalian, gorputz
langilean, gorputz espiritualean, gorputz
artistikoan. Nola ulertzen eta bistaratzen
dugu post-humano bihurtzeak esan nahi
duena? Zer dago jokoan galdera horretan?
$GCVTK\2TGEKCFQ
6GUVQ;QPMK
Testo Yonki argitaratzean Beatriz Precia-
do filosofoak urrats bat harago daramatza
generoaren eta teknozientziaren arteko
bat egitearen inguruko bere teoriak, bere

Manifiesto contra-sexual jada klasikoan
aletuak. Testo Yonki, egileak ohartaraz-
ten duen bezala, gorputz-saiakera bat da,
zeinean testosterona sintetikoz berariazko
intoxikazioaren egunkari pertsonalak bat
egiten baitu, atzera-elikatze fluxu etengabe
batean, aro farmakopornografikoaren
kontzeptualizazio teorikoarekin (eskala
molekularreko baina eragin globaleko
subjektibotasunak gobernatzeko erregi-
men berri bat).
+IPCEKQ/GPFKQNC
4CUVTQU[TQUVTQU
FGNCDKQRQNsVKEC
Biopolitikaren gaineko hausnarketak
agertoki konplexu eta nahasian barnerat-
zen gaitu eta horren helburu nagusia
subjektibotasunen sorrera berriro haus-
nartzea da, bizitza eta politika modu
bereizezinean elkarri dagozkiela oinar-
ritzat hartuta. Agertoki horrek bi azterketa
bide ditu: batetik, bizitza-politika-subjekti-
botasuna ideien inguruan antolatzen den
egitura kontzeptualaren azterketa teorikoa
(biopolitikaren aztarnak dei genezakeena);
eta, bestetik, aipatu egitura kontzeptu-
alaren irudikapenetako batzuen azterketa
sozial eta historikoa, hau da, bizi forma
jakin batzuk nola sortu eta esperimentat-
zen diren (biopolitikaren aurpegiak dei
genezakeena). Hortaz, helburua, batetik,
bi azterketa bide horietan barrena joatea
izango da, bizitza eta politika modernita-
tean zehar elkarri lotzeko moduaren
inguruko hurbilketa teorikoa eginda, eta,
bestetik, antolatzen diren bizi formen
zenbait adibide iradokitzea.

/CTKC2VSM
+PVTQFWEEKxPEWNVWTCNCNDKQVGEJ
Tailer horretan Soft Power proiektuaren
ikertze-lerro nagusiak aurkeztu ziren,
parte-hartzaile guztien artean ezagutzen
truke horizontala bilatuz; horregatik hats
eman zitzaien beren material bibliogra-
fiko edo ikus-entzunezkoa eraman zitzaten,
bai beren kezka edo esperientziak ere.
+V\KCT<KICT
.CKPXCUKxPFGNCURGTTCU
\QODKUVTCPUHTQPVGTK\CU
Bazterketa eta asfixiako dinamika heteroka-
pitalistek eta horien muinetik subjektu po-
litiko feminista sortzeak emagaldu tropel
mutantea agertzea ekarri dute, lur edo
jaberik gabeak, programa edo diziplinarik
gabeak, menpekorik edo etorkizunik
gabeak. Amorru pozgarriaz kutsatzen dira,
pantailen eta gauaren bidez elkar usain-
tzen dute eta zabaldu eta aldatu egiten
dira. Orain, zaintza estatukoneokontrolei,
keinu oro zelatatzen dutenordenantzei,
egin behar diete aurre azken gatazkan.
.WEsC2WGP\Q
::;
XXY luzemetraiak (2008, 86min) Alexen
historia kontatzen du. Nerabe hermafrodi-
ta horri Klinefelter sindromea diagnost-
ikatu diote, anomalia genetiko bat sexu
kromosoma bat gehiago edukitzeagatik,
XXY bezala ezaguna. Sindromearen kausa
askotarikoa izan badaiteke ere, sindrom-
ea bera gehiegizko kromosoma bat
izatetik gerta daitezkeen sintoma eta ez-
augarrien multzoa ez da arrunta. Pertsona
askok bizi dituzte beren bizitzak susmatu
ere egin gabe kromosoma bat gehiago dute-
la. Kalkulatzen da Klinefelter sindromea
500 jaiotzetatik batean gertatzen dela.
 /CTKCPGNC4WK\.GxP 6'567#-
.CETKUVCNK\CEKxPFGNCKTG
Ankoku Butoh dantza Japonian sortu zen $QT[CPC4QUUC
berrogeita hamarreko hamarkadan; esaten
$QQVNGI)CTFGP
denez, Hiroshima eta Nagasakiko bon-
Soft Power erakusketarako
bardaketetatik bizirik irtendakoen irudia-
idatzitako testua,
ren eraginpean, ibiltzen baitziren gorput- Sala Amrica, Gasteiz, 2009.
zak erreta eta begi globoak lehertuta,
masailen gainean zintzilik. Hala sortu zen
Gaur egun, Bulgarian fruta eta barazkien
But, iluntasuneranzko dantza gorputz berri
tokiko aldaeren ekoizpena batez ere herri
baten bila: gerraosteko gorputza.
txikietan eta familia basetxeetan dago. 90.
hamarkadaren hasieran, nekazal ekoiz-
Butoh dantzan mugimenduak mantsoak,
pena, bestelako ekoizpen modu batzuk
adierazkorrak eta irudimentsuak dira,
bezala, izugarri murriztu zen ekonomia
eta gaia lausoa, baina giza existentziaren
global berriari eta nazioarteko korpora-
funtsezko alderdiak ukitzen ditu.
zioei bidea emateko abiarazi zen xok-
terapiaren ondorioz. Ordura arte produk-
Butohk egoera animikoen arteko trant-
tuak kanpoaldeko nekazal merkatuetan
sizioa esploratzen du, baita giza gor-
saltzen zituzten ekoizle txikiak ezin ziren
putzaren forma fisikoaren aldaketak ere.
fruta eta barazki inportatzaile industriale-
Gorputzak egiten duen gogoeta bat da,
kin lehiatu, fruta eta barazki haiek inji-
gorputzaren eta hark Kosmosean oku-
nerutza genetikoko metodoen bidez hazi
patzen duen lekuaren ingurukoa.
eta supermerkatu eta saltoki handieran
prezio askoz txikiagoan banatzen baitziren.
Bulgariako herritarrek, 90. hamarkadan
pobretuta, inportatutako frutak eta baraz-
kiak erosi behar izan zituzten, merkeag-
oak eta kalitate txikiagokoak baitziren,
eta kalitatezko frutak eta barazkiak, ordea,
landa inguruetan bizi edo euren ortuetan
hazten zituztenek baino ezin zituzten
eskuratu.

Aldaketa ekonomiko horiek gizarte klase

guztietako pertsona askoren bizi estiloa
eta kalitatea aldarazi dituzte. Paradoxikoki,
Bulgarian elikagairik hoberenak lor ditza-
ketenak ez dira aberatsenak, herrietan
euren ortuak eta animaliak zaintzen jarr-
aitzen dutenak baizik. Horren aurreko
aukera bakarra janari osasuntsuko dendak
dira; oso gutxi eta oso garestiak dira, eta ez
dituzte dieta osorako behar diren elikagai


guztiak eskaintzen; gainera, haietan ere
produktu gehienak inportatuak dira.
Bestalde, holako dendek lehenago ziurtagi-
ria lortu duten tokiko produktuak baino
ezin dituzte saldu, eta ziurtagiria garestie-
gia da nekazarientzat.
Bulgarian, gehienek ez dute aldaketa
politiko eta ekonomikoen eta janaria
banatzeko modu berriaren arteko lotura-
rik ikusten. Kontsumitzaile gisa, arazoa
ikusten dute baina ez dira jatorriari
antzemateko gai. Batzuek nazioarteko
estandarren araberako elikagai osasuntsu
eta organikoen garapenean sinesten dute.
Eszenatoki horretan tokiko ekoizleak ez
dituzte aintzat hartzen, haiek pestizidarik
eta hazi transgenikorik ez erabili eta
produktuak euren lurrean eguzkiaren
energiaz hazi arren. Supermerkatu kate
handiek daukaten elikagaien merkatua-
ren monopolioak eta elikagai organikoak
ekoizteko ziurtagirien kostu handiak
gizarte banaketa berria eragin dute;
ban-aketa hori erosteko ahalmenean eta
kokapen geografikoan oinarritzen da.
Bootleg Gardenen bulgariar merkatuan
saltzen diren fruta eta barazki hazi inpor-
tatuak batu eta nekazaritza piratako ortu
txikietan ereiten ditut. Bootleg * hitza
COMECONgo herri ohietan atzerriko
diskoentzat erabiltzen zen, estatu aginta-
rientzat kultura kapitalistaren eragin
txarra baitziren. Neurri batean egia
zen, merkatu ilegal horrek gizarte maila
batzuetan kontsumismoa sustatzen
laguntzen zuelako. Baina kontrabandoko
diskoak saldu eta erosten zituzten asko-
rentzat, musika, merkantzia baino gehia-
go, askatasunaren ikurra zen. Kontra-
bandoko musikari askatasun haizea ere
esaten zitzaion. Gaur egun, sozialismoaren
ondorengo herrietan kontrabando jarduera

orori pirata esaten zaio. Musikaren indus-
triarako, egungo copyright arautegia
zalantza jartzen duten ekimenak daude.
Baina bizi formen gaineko patenteen
eremuan oraindik nahiko berria eta zaila
da. Hazi edo gene bat patentatzen den
unetik, ez da baimentzen ez ereitea, ez
hura saltzea, ez esperimentu zientifikoeta-
rako erabiltzea. Hazi patentatu bat haizea-
ren ondorioz ortu batera iritsi eta bertan
berez finkatzen bada, ilegala da. Kasu
horretan, askatasun haizea esapidea,
jakina, hutsala eta zinikoa da.
Nire baratze pirataren helburua ez da
elikagaiak ekoiztea, ez saltzea, ez esperi-
mentazio zientifikoa. Ezin dut zehazki
jakin darabiltzadan haziak patentatuta
daudenetz. Dakidana da fruta eta barazki
batzuetatik atera ditudala, eta fruta eta
barazki horiek ez dituztela Bulgariako
bertako ekoizleek ereiten. Nire baratze
pirataren bidez honakoa nahi dut: lorezain
senari bizirik iraunarazi eta jabegoaren
kontzeptuari buruzko adierazpen ironikoa
egin, haren adibiderik onena, hain zuzen
ere, organismo bizien ekonomia baita.
Adierazpen ironiko hori horren guztiaren
atzean ezkutatzen den harreman ekono-
miko, politiko eta kulturalen sistema
korapilatsuari buruzko kontzientzia hartze
orokorretik bilaka daitezkeen jarduketa
berrietarako lehen urratsa da. Jakina,
atzerriko haziak ereiteak ez du bioanizta-
suna zaintzen edo tokiko ekoizpenaren
alde egiten laguntzen. Baina gure balkoiak
eta gure etxeko ortuak elikaduraren
merkatu globalaren aurka borrokatzeko
erabiltzea baliagarria izan daiteke. Balkoie-
tan hoberen hazten diren haziak hautatzea
eta trukatzea ere ideia hori gauzatzeko
moduak izan daitezke. Garrantzitsuena
neurri txikiko banaketa sistemak garatzea
da, fruta eta barazkien ekoizpena landatik
hirira eramateko eta tokiko nekazari txikiei
bizi berria eman ahal izateko.
*Bootleg: kontrabando edo pirateria.
$WTGCWFdVWFGU
0GMC\CTKV\CTGPUCTTGTC
KPHQTOC\KQCTGPIGTTCP
Argitaratuta in Bureau dtudes,
La Bella Durmiente, Soft Power, 2009.
Hirurogeita hamarreko hamarkadatik
aurrera izandako lur zein espazioko
informazio sareen garapenak organism-
oak eta mikro-giroak urrunetik sumatu eta
kudeatzeko balio du. Planetaren osagaiek
joera dute datu-terminal bilakatzeko sare
informatiko zabal batean, egungo interneti
-zeinu, soinu edo irudiz osatua-gauzen
internet gaineratzen diona1. Testuinguru
berri horretan informazioaren gerra
gobernu guztien nodo zentral bihurtu da2.
Nekazaritzaren sarrera informazioaren
gerran PAC (Europar batasuneko Nekazal
Politika Komuna) grafikoarekin eta nek-
azaritza digitalarekin hasi da. PAC grafiko
horrek gobernagarritasun molde berri bati
hasiera eman dio: dirulaguntza har deza-
keten lurren urrunetiko kontrola eta
ingurumena babesteko neurrien kudeake-
ta. Urrunetiko kontrol horrek landaketen
datu-basez zamatutako sateliteek atze-
mandako landareen erresonantzia elektro-
magnetikoaren gaineko datuak eskaintzen
ditu3. Hartara, aitortu gabeko landaketa
bat edo erresonantzia atipiko bat (esate
baterako, simaurtegi organiko bat) zerutik
atzeman daiteke, eta horrek aldaketak
kokatzea ahalbidetzen du. Landaketen
datu-baseek ekoizpen garbiaren urrunetiko
ebaluazioa eta sail bakoitzaren emankorta-
suna ere ahalbidetzen dute. Nekazaria
langile bilakatzen da, bere maila gorenean
europar administrazioak zuzendutako
lurralde alorreko fabrika erraldoi bateko
langile.
Hurrengo urratsa,nekazaritza eta abelt-
zaintza digitala deritzona, teknologia
informatikoak, espazio-teknologiak eta
mikroelektronika nekazaritzari aplikatzean
datza. RFID 4 arkakuso sistemen, sateli-
teen, GPSen eta ordenagailuen bidez
gaixotasunak identifikatu edo kokapena
eta pestizida, ongarri edo ur mota aurreko
urteetako emaitzen arabera automatikoki
doitu daitezke. Nekazaritza digitala lursail
erregularretan aplikatzen da gaur egun
(Frantzian, Pikardia, Beauce eta Champag-
ne eskualdeetan), duela mende bat lurjabe
handien jabegoa direnak5. Abeltzaintzan,
animalien identifikazio elektronikoari
esker, eredutik aldentzen diren jarraibi-
deen informazioa biltzen da. Gailu horiek
osatu egiten dituzte jarraipen-mekanis-
moak, animalia baten bizitzaren etapa
nagusiak banan-banan kontrolatzea ahalbi-
detzen dutenak, haren jaiolekutik hilketa
lekuraino, bai tratamendua eta garraioa
denbora errealean ere, ekoizlearengandik
kontsumitzailearenganaino6. Estatu
Batuetan NAIS sistemak bermatu egiten
du harategi-animali guztien jarraipen eta
identifikazioa; 2004 urtean 170.000 lande-
txe zeuden izena emanda.
Nekazaritzako elikagaien industria, giza-
rtearen funtzionamendurako azpiegitura
garrantzitsu eta funtsezkoenetakotzat
hartua, gainerako industriek (energia, ura,
garraioak, telekomunikazioa, bankuak
eta finantzak, zerbitzu medikoak, gobernu
funtzioak) jasaten dituzten murriztapen
militar berdinen pean dago. Sistema
informatiko bilakatua, gainerako sistema

informatikoei aplikatzen zaizkien segur-
tasun neurri berberak aplikatzen zaizkio.
Bestela esanda, gerra informatikoari
dagokion logika global batean integratzen
da. Oraingoz informazio sistemak, osagai
bakartu moduan hartuak, hauskorrak
ematen dute. Gauza jakina da bonba
elektromagnetiko batek edo mikrouhi-
nezko labe baten matrize batez kargatu-
tako kanoi sinple batek jokoz kanpo utzi
ditzaketela informazio sistema kon-
plexuak. Zaurgarritasun hori argudio bat
da gaur egun sareko kontrol eta zaintza
mekanismoak biderkatzeko, mekanismo
horien xedea izanik izaki bizidunek
beraiek sistema horien aurkako balizko
erasoaldiak etengabe saihestea.
1 Kode batek (Ucode delakoa, Ubiquitous ID
Centerrek Japonian ekoitzia) mila milioi etiketa
egokitzea ahalbidetzen du mila milioi urtean,
objektu bakoitzari zenbaki bat egozteko.
2 Informatikaren gerra sistema propioak
babestuz arerioaren sistema informatikoak
kaltetzea helburu duen ekintza bat da. Are-
rioaren sistema informatikoak haien hard-
wareak, softwareak, komunikatzeko gaitasunak
eta pertsonek (haiek ere informazio eta komu-
nikazio siste mak baitira) osatzen dituzte.
3 Gaur egun Frantziako lurraldearen % 45
(biztanleen % 75i dagokiona) bektorizatuta da
go, ego bnektorizatze prozesuan.
4 RFID Radio-Frequency IDentification izenari
dagokio, hots, soinu-banda bidezko identifika-
zio etiketa.
5 Landaketa handiek Frantziako erabilitako
nekazal lurraren (SAU) heren bat hartzen dute.
6 Europan, IDEA proiektua dela medio,
1988ko martxotik 2001eko abendua arte
gauzatua, milioi bat animaliak hartu dute
identifikazio elektronikoa Europar Erkid
egoko sei herrialdetan: Frantzia, Alemania,
Italia, Herbeherak, Portugal eta Espainia.

8CPFCPC5JKXC
'NMCTTK\MGVC
Jatorrizko elkarrizketa Nic Paget-Clarke-k egin
zuen eta In Motion Magazinen argitaratu zen
1998ko abuztuan. (www.inmotionmagazine.
com). Hemengo bertsio hau itzuli eta
berrikusi egin da argitalpen honetarako.
In Motion Magazine: Patenteak zergatik
dira beste kolonialismo mota bat?
Vandana Shiva: Egungo patenteek erre-
pikatu egiten dituztelako duela 500 urte
abiarazi ziren mekanismo kolonial berak.
Kolon eta hura bezalako beste batzuk
amerikar kontinentean lurreratu zirenean
paperezko dokumentu batzuk zeramatza-
ten gainean, patente kartak esaten
zitzaienak, eskubidea ematen ziena jada
errege kristauen pean ez zeuden munduko
lurralde guztien jabegoa bereganatzeko.
Egungo bio-patenteek era bertsuan fun-
tzionatzen dute: enpresa multinazionalei
ahalbidetzen diete gizaki zuriak ezagutzen
ez dituen ezagutza, haziak, landareak eta
beste edozein bizi molde bereganatu eta
salgai jartzeko. Hori da biopirateria esaten
diogun fenomenoaren oinarria; haren
arabera, Basmati izeneko Indiako arroz
aromatiko tradizionala, mendeetan erein
izan dena jaio nintzen haranean, RiceTec
enpresak asmakuntza berri baten gisara
aldarrika dezake. Edo neem1 delakoa,
milaka urtez erabili izan duguna izurriteak
kontrolatu eta gaixotasunak sendatzeko,
antzinako gure testu guzti-guztietan
aipatzen dena, nire amonak eta amak
egunero erabiltzen zutena haziak, zeta edo
artilea babesteko, asmakuntza bat da,
Grace enpresa kimikoaren jabetza. Pirate-
ria izurrite hori duela 500 urteko kolonial-
ismo izeneko pirateria izurritearen oso
antzekoa da. Horregatik uste dut patente
bidezko biopirateria etapa berri horretaz
hitz egiteko birkolonializazio hitza erabili
beharko genukeela: alegia, kolonialismo
molde berri bat bezala hartu, aurreko
moldetik bereizten dena izanik hura lurrari
aplikatzen zitzaiola, hau bizi moldeetan
bertan aplikatzen den bitartean.
In Motion Magazine: Horretaz ari zara
esaten duzunean Hirugarren Munduaren
ikuspuntua sartu nahi duzula bioanizta-
sunaren inguruko eztabaidetan?
Vandana Shiva: Hirugarren Mundua da
aurreko kolonializazio etapan koloniak
bilakatu zen munduaren parte hori.
Orduan ez ziren eskualde pobreak. Izan
ere, kolonizatuak izan ziren preseski
aberatsak zirelako. Errakuntza batenga-
tik iritsi zen Amerikara Kolon; haren
helburua Indiara iristea zen, espezien
ibilbidea kontrolatu ahal izateko. Eta
Latinoamerika kolonizatua izan zen urrea
zeukalako. Gaur egun bai India bai Lati-
noamerika planetako eskualde txiroenen
artean daude, ez txiroak direlako, abera-
stasuna kendu egin dietelako baizik.
Hirugarren Mundua esaten diogun horren
biztanleek bizirik iraun dute, arpilatzezko
mende horiek guztiak gorabehera, bio-
aniztasunari esker, hain zuzen. Oraindik
dauzkagu natur baliabideak, haziak,
sendabelarrak, pentsua, e.a., eta horiei
esker jarrai dezakegu ekoizten eta gure
osasun eta elikadura alorreko premiak
asetzen. Herrialde txiroei, lehen koloniza-
zioan aberastasunak lapurtu ondoren,
orain patenteen bitartez azken baliabideak
lapurtzen zaizkie. Lehen nekazariek uzta
bateko haziak gordetzen zituzten hurrengo
urteko uztarako, haiek trukatu eta ereiten
zituzten erabateko askatasunean. Orain
hazi horiexek enpresa multinazionalen
jabegoa dira, eta haiek patente sisteman,
jabego intelektualeko nazioarteko tratat-
uetan eta MME2 bezalako erakundeak
sustatutako lege-sare handi batean oina-

rritzen dira laborariek beren haziak modu
askean ereitea eragozteko. Hazi bat
patentatuta badago, nekazariak ez du
jadanik eskubiderik hura gorde edo
trukatzeko, baizik eta urtero erosi behar
dio patentearen jabea den enpresari.
Hazien merkatu globala da.
Gaur egun Indiako biztanleen % 80k
sendabelarrak erabiltzen ditu, beren
etxeetan aldatuak edo berez landetan
sortutakoak. Inork ez du ordaintzen
haiek erabiltzeagatik, naturaren oparia
direlako. Baina egun sendabelar horiek
patentatuak izaten ari dira. Egoera batera
iristen ari gara, zeinean delako Hirugarren
Munduko eskualdeak -natur baliabideen
hornitzaile nagusiak eta elikagai ekoizle
handienak izan direnak, biztanle gehien-
ak artez edo moldez elikadura industriari
lotuta dauden eskualdeak- kontsumo
gizarte bihurtu nahi dituzte. Baina gizarte
txirotu batean ezin existi daiteke kont-
sumo gizarte bat. Existi daitezke, hori bai,
gaixotasunak, goseteak, izurriteak, malnu-
trizio tasa garaiak eta gerra zibilak.
In Motion Magazine: RAFI fundazioa
(Rural Advancement Foundation Interna-
tional 3 ) terminator teknologiaz mintzo da.
Esplika diezagukezu zertan den zehazki
teknologia hori?
Vandana Shiva: Indian, nekazari batek hazi
bat ereiten duenean otoitz bat egiten du,
gutxi gorabehera hau dioena: hazia ez
ahal da agortuko, eta hazi berria ekar dieza-
gula datorren urtean. Lehengo egunean,
nire haraneko hazi merkatuan, nekazari
batek bere Basmati arrozeko haziak erakus-
ten zituen, esanez: hazi hauek bost belau-
nalditan erein izan ditugu nire familian.
Denbora luzean haziak gordetzea eta haien
jarraitasuna mantentzea harrotasun bat
eta ingurunearekiko eta komunitatearen-
ganako betebehar bat izan da. Oraingo
otoitza, itxuraz, honelakoa dirudi: hazi
hau agortuko ahal da, eta etekin gehiago
ekarri datorren urtean, baina ez du
nekazariak errezitatzen, Monsanto beza-
lako enpresek baizik, terminator teknolo-
gia horien bitartez genetik-oki manipulat-
zen baitituzte haziak behin bakarrik
ernamuin daitezen. Terminator teknologia
da enpresa horiek aurkitu duten modua
nekazariak behartzeko urtero hazi berriak
eros ditzaten. Patente sistemarekin nekaza-
riak behartuta daude hazi berriak erostera
uzta bakoitzerako, baina enpresek diru
asko xahutu behar dute hala gertatuko
lak, e.a.). Hala ere, terminator teknologia
izugarri segurua da, ugaltzeko ezgaitasuna
genetikoki txertatuta dagoelako hazian
bertan.
Monsantorentzat nekazari bat gaizki
ordaindutako traktore gidari bat da.
Nekazari bat ez da hori, ordea. Nekazari
bat lurrarekin erlazionatzen da eta haren
emankortasuna zaintzen du datozen
belaunaldiei begira, eta horretarako bere
hazien emankortasuna ere babestu behar
du. Terminator teknologia indarkeria da
nekazal bizitzaren oinarrizko etikarentzat.
Baina naturaren beraren aurkako indarke-
ria ere bada, zeren eta nola edo hala
Monsanto esaten ari da uzten garapen
normalean interbenitu egin behar dugula,
berezko garapen hori haien interesen
aurka doalako.
In Motion Magazine: Zein da ingeniaritza
genetikoaren eta eugenesiaren arteko
lotura historikoa?
Vandana Shiva: Zientziaz dugun irudia da
asmakuntzak berez gertatzen diren
jakintza alor bat dela. Norbaitek ideia itzel
bat du eta, hortik abiatuta, asmakuntza
berriak eta ezagutzaren adar berriak

sortzen dira. Iraganean hala izaten zen.
Baina iraultza industrialetik, Francis
Baconek zientziaren eta boterearen arteko
erlazioak agerian utzi zituenean, ezagutza
zientifikoak gero eta gehiago izaten dira
ekintza berariazkoak. Horixe da ingeniarit-
za genetikoaren kasua. Haren jatorriak
hogeita hamarreko hamarkadan daude,
orduan agertu baitzen biologia molekula-
rra zientziaren oinarri garbirik ez zuen
adar baten modura. Inork ez zekien zertara
eramango zuen, ikuspuntu zorrotz zienti-
fiko batetik. Gauza bat bai zen jakina:
eugenesiak ospea galdu zuela Europan eta
proiektu eugenesikoa beste itxura batekin
aurkeztu behar zitzaiola iritzi publikoari 4.
Ezin zen hain nabarmenki politikoa izan.
Oinarri zientifiko bat behar zuen. Horrega-
tik, biologia molekularraren gaineko
lehen ikerketak Rockefeller Fundazioak
finantzatu zituen psikologia sozialeko
programa gisa. Argudio zientifikoak
aurkitu nahi ziren antolakuntza soziala
esplikatzeko, gizakien arteko desber-
dintasunak biologikoki erabakita daudela
esan ahal izateko; alegia, hautespen
naturalaren emaitza direla, eta, beraz,
saihestu ezinak. Behartsuak ez dira behart-
su hezkuntzara, osasunera, e.a.era iristea
galarazten dien antolakuntza sozial
bat dagoelako, horretarako biologikoki
diseinatuta daudelako baizik. Gisa horre-
tako argudioak, filosofia eugenesikoan
arraza hobetzeko mekanismo bezala
aurkezten zirenak, esplikatzen hasi ziren
irizpide biologikoetan oinarrituta.
50 urtez, ikerketa genetikoak norabide hori
hartu du, elkarri Nobel sariak eman eta
beren artean ikerketa zientifikoaren finant-
zabide-sareen bidez lotuta dauden gizon
zuri talde baten zuzendaritzapean. Bikoitza
da helburua. Alde batetik, esan bezala,
erabaki politikoak zuritzea argudio biolo-
gikoetan oinarrituta. Eta bestetik, osasuna
eta elikadura kontrolatzeko eskala handiko
mekanismoak sortzea, eta horixe ari da
gertatzen gaur egun ingeniaritza gene-
tikoaren eta bioteknologiaren industriali-
zazioarekin, zeren egitura biziak zenbat
eta gehiago manipulatu, gero eta handia-
goa izango baita haietatik eratorritako
janari eta botiken gaineko kontrola.
Biotech propagandak sinetsarazi nahi
digu manipulazio genetikoaz beti lortzen
direla kalitate handiagoko produktuak.
Baina ez da egia. Arrisku handiagoak ere
badakartza horrek. Egia esan, gero eta
jende gehiagok arbuiatzen ditu elikagai
transgenikoak, badakitelako zer arrisku
dituzten eta badakitelako ez dutela
nahitaez hobetzen elikagai ekoizpenaren
sistema. Ez dago korrelazio zuzenik
manipulazio genetikoaren eta aurrerabi-
dearen artean. Beharrezkoa da begirik ez
kentzea ingeniaritza genetikoaren sustrai
eugenesikoei, zeren, ingeniaritza gen-
etikoa landareetatik animaliengana eta
haiengandik gizakiengana aldatu ondoren
bizidunaren manipulazio aren programa
eugenesikora itzuliko baikara, itxuraz zien-
tifikoak baina errealitatean ekonomiko eta
politikoak diren iritzietan oinarrituta.
In Motion Magazine: Genetistekin eztabai-
datzen duzunean esan ohi duzu nekazariek
beti hautatu dituztela haziak, baina orain
biotech industriak azkartzen ari direla
hautespen prozesu hori. Zein da, orduan,
hazien hautespen tradizionalaren eta
industrialaren arteko aldea?
Vandana Shiva: Badira bi alde garrantzitsu.
Aurrenekoa da tradizioz nekazariek beren
ekosistemaren barruan hautatzen dituztela
haziak: afrikar nekazariek Afrikako haziak
hautatzen dituzte, eta Afrikako lurretan
ereiten dituzte; europar nekazariek euro-
par haziak hautatu eta Europan ereiten

dituzte 5. Bigarren aldea da nekazaritza
tradizionalak espezie bakoitzaren mugen
barruan manipulatzen dituela anduiak.
Arroz landareak manipulatzen ditu arroz
mota berri bat sortzeko, edo gari landar
eak gari mota berri bat sortzeko. Eta hori
laborantza industrialak ere egiten du.
Baina manipulazio genetikoak espezieen
arteko mugak zeharkatzea ahalbidetzen
du. Eta andui transgeniko horiek mundu
osoan landatzen dira, milioika hektare-
atan, komertzialki, ikerketan eta patentee-
tan egindako inbertsioa errentagarri
egiteko, ez baita errentagarria lur hektarea
gutxi batzuetan egitea. Etekina maximi-
zatzeko ekosistemen arteko mugak
pasatu behar dira.
Lehenbiziko aldiz, ingeniaritza genetikoa
orain arte nekazaritza konbentzionalak
egin duenaren oso bestelako zerbait ari da
egiten. Nahi adina errepika dezakete gezur
bera, horrek ez du egia bihurtzen. Organ-
ismo transgenikoak ez dira nekazaritza
tradizional edo konbentzionalean landatu-
takoak bezalakoak, transgeniko hitzak
berak espezieen arteko mugak zeharkatzea
esan nahi duelako, espezie bateko geneak
beste espezie baten egitura genetikoan
sartzea. Bt Cotton kotoiaren kasuan,
adibidez, bakterio toxiko baten gene bat
sartzen da. Orain kotoi landare horietan
badago lehen ez zegoen zerbait, nekaz-
aritza tradizionalez horra iritsiko ez zen
zerbait6. Nekazaritza transgenikoa, hautes-
pen prozesua azkartzeaz gain, espezieen
arteko desberdintasunen atalasea ze-
harkatzen ere hasi dira.
In Motion Magazine: Navdanya-z hitze gingo
diguzu, bioaniztasuna eta nekazarien
eskubideak kontserbatzeko mugimenduaz?
Vandana Shiva: Navdanyak bederatzi hazi
esan nahi du, eta programa nazional bat
da, duela 10 urte hasi nuena landaketen
monopolioaren aurka borrokatzeko.
Indiako bertako haziak kontserbatzea
zen helburua, oraindik bioaniztasuna eta
nekazaritza tradizional asko dugulako.
Mugimendu politiko bat da, nekazarien
eskubideak defendatzen dituena haziak
era askean erabiltzeko, korporazio multi-
nazionalek landaketen gainean duten
kontrolari aurre egiteko eta tokiko labo-
rantzaren jasangarritasuna babesteko.
Orain zazpi gune inguru gara, eta bi
hazi-banku berri hasi ditugu, bata Uttar
Pradesh eskualdean eta bestea Punjaben,
han ere nekazariak ongarri kimikoak
erabiltzeari uzten ari baitzaizkio. Monsan-
tok dio bere hazi transgenikoek ez dutela
ongarri kimikorik behar, baina gezurra da.
Monsantoren landaketek ongarri kimikoak
sartzen dituzte orain arte halakorik inoiz
erabili izan ez den lurretan. Bertako hazien
defentsaz kontsumitzaileen beste eskub-
ide bat ere defendatzen dugu: genetikoki
eraldatuta ez dauden produktuak aukerat-
zeko eskubidea eta mendeetan eboluziona-
tu duten espezie tradizionalak kontsumit-
zen jarraitu ahal izateko eskubidea.
Bertako espezieetatik era tradizionalean
landatuta datozen produktuak garestia-
goak dira, bai zaporetsuagoak ere, elikagai
hobeak dira eta osasunarentzat zein
ingurumenarentzat ez dira hain kaltega-
rriak. Landaketa horiei primitibo deitzea
erokeria bat da: egia esateko, landaketa
tradizionalak industrialak baino askoz
garatuago daude, haien atzean mendee-
tako eboluzio bat dagoelako. Gure borroka-
ren parte bat da nekazaritza ez-indust-
rialaren berritzeko gaitasuna eta lurraren
aniztasunaren garrantzia aitortzea.
Navdanyaren bidez aniztasunaren gure
ospatzea erresistentzia molde bihurtzen
dugu.

1
Neem delakoa, Indiako lila bezala ere ezaguna,
India eta Birmaniako zuhaitz bat da. [IO]
2
MME da Munduko Merkataritza Erakundea-
ren akronimoa (ingelesez WTO: World Trade
Organization), 1995ean fundatua. MME
aldeanitzeko negoziazio komertzialetarako
foro bat da, bere kideek negoziatutako akordio
komertzialak administratu, munduko politika
komertzialak gainbegiratu eta Mundu Bankua-
rekin eta Nazioarteko Moneta Funtsarekin
elkarlanean diharduena politika ekonomiko
globalak definitzeko. [IO]
3
RAFI bioaniztasuna eta munduko elikagai
ekoizpen sistemaren egonkortasuna defendat-
zeko gobernuz kanpoko erakunde bat da. [IO]
4
Eugenesia (hitza grekeratik dator, jaiotza
onekoa edo ugaltze ona esan nahi du)
filosofa sozial bat da, heredatutako ezaugarrien
hobekuntza defendatzen duena. Francis
Galtonek 1865ean formulazio modernoa egin
zuenetik II. Mundu Gerra arte filosofia eugene-
sikoak ospe handia irabazi zuen, eta inspiratu
behartutako esterilizazio programak, arraza
desberdinen arteko ezkontzak debekatzeko
legeak, migrazio-fluxuak kontrolatzeko poli-
tikak eta arraza higiene alorreko proiektuak,
nola Europan hala Estatu Batuetan. Haren
ospea bertan behera geratu zen Alemania
naziaren porrotaren ondoren. Komunitate
zientifikoa hartatik aldentzen hasi zen, eta beste
zenbait diziplina hobesten (biologia soziala),
bai hainbat teknologia ere, hala nola jaio
aurreko diagnostikoa, fetoaren esplorazioa,
hautespen genetikoa eta in vitro ernaltzea.
Jendea kontrolatzeko asmoz egindako ester-
ilizazio behartua oraindik aplikatzen da
gaur egun; adibidez, Alberto Fujimori Peruko
agintean egon zen garaian, 1990 eta 2000
artean, kalk-ulatzen da 300.000 emakume
indigena esterilizatu zituztela Osasun Pu-
blikoko Plan baten barruan, Estatu Natue-
tako Nazioarteko Lankidetzarako Agentziak
(USAID) eta Nazio Batuetako Biztanleria
Funtsak finantzatua. [IO]
5
Kolonia garaian hazi asko garraiatu ziren
kolonietatik europar metropolietara, baina
espezieak modu artisau eta progresiboz
egokitzen ziren ekosistema berrietara. [IO]
6 Bt Cotton kotoi transgeniko aldaera bat da,
Monsantok fabrikatua Bacillus thuringiensis
bakterioa anduietan sartuz. Izurri batzuen
aurka borrokatzea da helburua. BT Cotton
eskala handian aldatzearen ondorioz, aldi
berean bakterio mota horri eusten dioten sits
populazio bat garatu da, eta erresistentzia
hori borrokatzeko eraldatu gabeko laborantza-
babesak sortu dira, eta bertan gordetzen dira
oraindik toxinak erasotzen errazak diren sits
populazioak. Monsantok fabrikatzen ditu
orobat urdin anil koloreko kotoi transgeniko-
zko anduiak, arropa bakeroa egiteko erabiliak,
eta Natural Cotton Colors enpresak bi kotoi
aldaera patentatu ditu, kolore marroi eta
berdekoak. Egun, Txinako Xinjiang eskual-
dean, izpi gorri, berde, urdin edo beltzak
ematen dituzten kotoi landareak aldatzen
dira. [IO]
9CNVGTFG/KIPQNQ
$KTUQTV\GCGVCDKT\KMNCV\GC
<KGPV\KCGVCDKQVGMPQNQIKC
FGUMQNQPK\CV\GCDK\KV\CCUMCV\GMQ
De Mignolo, Walter lanaren pasarteak
in Mendiola, Ignacio, Ed. Rastros y rostros de
la biopoltica, Anthropos, 2009.
Atzera begiratu eta irudikatzen badugu
mundua 1500 baino lehenago, zibilizazio
ugari aurkitzen ditugu, merkataritzak
elkarlotuak, baina haietako ezeinek ez
zuen gainerakoetan eskua sartzeko
gaitasun, ahalmen edo desirarik. Nolatan
iristen gara etapa historiko batera, 1500dik
2000ra, zeinean Mendebaldea (hau da,
Errenazimenduan eta Ilustrazioan eraiki-
tako zibilizazio bat, bere historia Atenas
eta Erroman bai Jerusalemen ere oina-
rritzen duena) Atlantikoko ekonomiaren
kontrolean aberasten den eta, iraultza
industrial eta teknologikoa direla medio,
aitzindari globalak izatera iristen den
teknologiko, zientifiko, politiko eta epi-
stemologikoki? Marra lodiz adierazitako
ibilbide horrek zirriborratu eta diseinatu
egiten ditu modernidadearen narrati-
bak eta kontzeptualizazioa sortu zituzten
prozesu historikoak. Halako kontzepturik
ez zegoen europar Errenazimendua baino
lehen. Bir-sortze historikoaren kontzep-
tuak eragin zituen modernoaren zaharra-
ren aurkako ideiak, aurrerabide ideia eta,
azkenik, garapen ideia. () Giza espezieak
1500 arte egindako lorpenak itzelak dira
eta, harrigarriro, lorpen handienak ez
ziren Europan gertatu, ezpada Txinan,
Egipton, Pertsian, Grezian, Yucatango
maiengan, e.a. Alegia, 1500 baino lehena-
go ez duela zentzurik modernidadez eta
kolonialtasunez hitz egiteak, gaur egun
kontzeptu horiei ematen diegun zentzuan.
Guk dakigunez, eta agian aztertua izan
delako, ordu arteko zibilizazioetan jendea
kontrolatu eta manipulatzeko obsesioak
ez zuen leku nagusirik okupatzen gobernat-
ze eta ekonomia alorretako zereginetan.
Obsesio hori indarrez sortu zen XVI.
mendean, mendebaldar kristau herria
(hasieran iberiar penintsularen bidez eta
XVIII.etik Frantziaz eta Ingalaterraz)
konturatu zenean milioika gizaki zeudela
(izaki bizidunak, eskuak erabiliz zibilizazio
bikainak eraiki zituztenak Andeetan,
Yucatanen, Mexikoko haranean), Kristoren
doktrinara konbertitu behar zutenak
(kristauen ikuspegitik).
() (Mairu eta juduen) kristautzea, nola
penintsulan hala mendebaldar kristau-
entzat berria zen mundu batean, milioika
zibilizazio eta kultura bizi zirenak, espai-
niar eta portugaldarrentzat indiar
bilakatu zirenak, funtsezko gailua izan
zen (gaur egun teknologia esango genioke)
gorputzak kontrolatzeko haien arimak
kontrolatuz. (...) Hala ere, eta XVI. mende-

tik aurrera, sekularizatze prozesuek eta
nazio Estatuen sorrerak eta, gainera,
erlijioaren debaluatze sekularrak (batez
ere mendebaldar kristautasuna, katolikoa
eta protestantea XVIII. mendeko Europan)
beste tresna batzuk behar izan zituen
gorputzak kontrolatzeko. Kristau bihurt-
zea ez zen aski. Europan gorputzak
kontrolatzeko asmatutako tresna sekula-
rrak ezin ziren jada izan arimak kristaut-
zea. Hala sortu ziren gorputzak kontrolat-
zeko tresna berriak, gorputzetan bertan
zentratuak. Michel Foucaultek multzokatu
eta deskribatu egin zituen prozesu horiek,
eta biopolitika deitu. Biopolitika
tresna sekularra gaineratu egin zitzaien,
ordeztu gabe, arimen kristautze eta
kontrolari. Eta, kristautzeak bezala, bi
norabidetan funtzionatu zuen: Europan
(sortzen ari ziren nazio Estatuetan) eta
(sortzen ari ziren nazio Estatuen) kolonia
eta kolonia-ohietan.
$GCVTK\2TGEKCFQ
#TQHCTOCMQRQTPQITCMQC
Pasarteak in Preciado, Beatriz,
Testo Yonki, Espasa Calpe, 2008.
() Kapitalismo mota berri bero, psiko-
tropiko eta punk baten aurrean gaude.
Arestiko eraldatzeek subjektibotasuna
kontrolatzeko gailu mikroprostetiko
berri multzo baten artikulazioa iradok-
itzen dute, plataforma tekniko biomoleku-
lar eta mediatiko berriekin. Ekonomia-
mundu1 berriak ez du funtzionatzen
aldi berean esteroide sintetikozko ehunka
tona abiarazi gabe, irudi pornografikoak
globalki zabaldu gabe, aldaera psikotro-
piko sintetiko berriak, legalak zein ilegalak
(Lexomil, Special K, Viagra, speed, kristal,
Prozac, extasi, popper, heroina, Omepra-
zol, e.a.), ekoitzi gabe, planeta osora
zabaldu gabe hiri arkitektura lauso bat
-zeinean megahiri miserableek2 alboan
baitituzte kapital kontzentrazio handiko
nodoak-, zeinuen eta informazioaren
transmisio digitalaren tratamendu infor-
matikorik gabe. Erregimen postindustrial,
global eta mediatiko bat, sexu-subjekt-
ibotasunaren gobernatze biomolekular
(farmako-) eta semiotiko-tekniko(-porno)
en prozesuak -haien artean pilula eta
Playboy paradigmatikoak dira- erreferen-
tzia gisa hartuta, aurrerantzean farma-
kopornografikoa esango diodan baten
agertzearen indizeetako batzuk dira.
Haren indar-ildoek erroak XIX. mendeko
gizarte zientifiko eta kolonialean hondorat-
zen badituzte ere, haren bektore ekono-
mikoak ez ziren agerian geratu II. Mundu
Gerraren amaiera arte, hasieran ezkutatuta
ekonomia fordtarraren itxurapean, baina
ekonomia horren gainbehera progresi-
boaren ondoren agerian geratu zirenak,
hirurogeita hamarreko hamarkadan.
XX. mendean, gauzatze farmakoporno-
grafikoa gertatu den garaia, psikologiak,
sexologiak, endokrinologia beren aginte
materiala ezarri dute, eta zenbait kontzep-
tu eraldatu, hala nola psikismo, libido,
kontzientzia, feminitatea eta maskulinita-
tea, heterosexualitatea eta homosexualita-
tea, eta errealitate ukigarri bihurtu, subs-
tantzia kimiko, molekula salgarri, gorputz,
giza biotipo, multinazional farmazeutikoek
kudea ditzaketen trukerako salgai. Zien-
tziak gure kulturan, diskurtso eta praktika
den aldetik, okupatzen duen leku hege-
monikoa iritsi badu, hori gertatu da hain
zuzen Ian Hacking 3, Steve Woolwar eta
Bruno Latour-ek 4 haren autoritate
materiala esaten diotenari esker, hau da,
artefaktu bizidunak asmatu eta ekoizteko
haren gaitasunari esker. Horregatik da
zientzia modernidadearen erlijio berria.
Errealitatea sortzeko, eta ez bakarrik

deskribatzeko, gaitasuna duelako 5. Gaur
egungo teknozientziaren arrakasta izan
da gure depresioa Prozac bihurtzea, gure
maskulinitatea testosterona, gure erekzioa
Viagra, gure ugalkortasun/antzutasuna
pilula, gure hies triterapia. Eta ezin jakin
daiteke zer etorri den lehenago, depresioa
edo Prozaca, Viagra edo erekzioa, testo-
sterona edo maskulinitatea, pilula edo
amatasuna, triterapia edo hiesa. Auto-feed-
back moduko produkzio hori da botere
farmakopornografikoari dagokiona.
Egungo gizartea subjektibotasun toxiko-
pornografikoek bizi dute: subjektibota-
sun horiek definitzen dituzte beren
metabolismoan nagusi den substantziak
(edo substantziek), agenteak bihurtzeko
protesi zibernetikoek, beren ekintzak
orientatzen dituzten desira farmako-porno-
grafikoek. Beraz, izango ditugu Prozac
subjektuak, cannabis subjektuak, kokaina
subjektuak, alkohol subjektuak, ritalina
subjektuak, kortisona subjektuak, silikona
subjektuak, subjektu heterobaginalak,
penetrazio bikoitzeko subjektuak, Viagra
subjektuak, e.a.
Naturan ez dago agerian utzi beharreko
ezer, ez dago sekretu ezkuturik. Hiper-
modernidade punkean bizi gara: kontua
ez da jada naturan ezkutatutako egia
aurkitzea, ezpada beharrezkoa da zehaztea
zer prozesu kultural, politiko, teknikoren
bidez bereganatzen duen natural estatutua
gorputz-artefaktuak. Oncomouse delakoak,
gen minbizi-eragile baten eroalea izateko
bioteknologikoki diseinatutako laborategi
sagu bat bera6, jan egiten du Heidegger.
Buffyk, telebistako banpiro mutantea bera,
Simone de Beauvoir jaten du. Dildoak,
plazera eragiteko protesi guztien paradig-
ma, jan egiten du Rocco Siffrediren zakila.
Ez dago agerian uzteko ezer ez sexuan ez

sexu identitatean, ez dago ezkutuko
sekreturik. Sexuaren egia ez da agerian
uztea, sex design da.
Postfordismoaren teorikoek (Virno, Hardt,
Negri, Corsani, Marazzi, Moulier-Boutang,
e.a.) iradoki dute egungo kapitalismoaren
ekoizpen prozesuaren benetako lehengaia
jakintza, informazioa, kultura eta gizarte
harremanak direla7. Teoria ekonomiko
berrienarentzat ekoizpenaren motorra ez
dago jada enpresan, baizik eta gizartean,
oro har, biztanleen kalitatean, elkarlanean,
konbentzioetan, ikasketetan, merkatua,
enpresa eta gizartea hibridatzen duten
antolakuntza moldeetan 8. Negri eta Hardt
ekoizpen biopolitikoaz mintzo dira,
Foucaulten cult nozioa erabiliz, ekoizpen
kapitalistaren egungo molde konplex-
uak izendatzeko, bai sinbolo, hizkuntza,
informazio ekoizpena, bai afektuak
eragitea konbinatzen dutenak9. Izendat-
zen dute bizitzaren lanari dei eginda,
gorputzaren zaintzatik, bestea babestetik
eta giza harremana sortzetik, ugaltzeko
lan femeninotik 10, komunikazio
harremanetatik eta jakintzak eta afektuak
trukatzetik datozen ekoizpen moldeak.
Baina azterketa horietako gehienak
ekoizpen molde berri horren deskribapena
egitean gerrira iristean gelditzen dira11.
Baina errealitatean jendetzaren gorputz
aseezinak balira, haien zakil eta klitorisak,
haien uzkiak, haien hormonak, haien
sinapsi neurosexualak jendetzaren
desira, kitzikadura, sexualitatea, sedukzioa
eta plazera balioa sortzeko motorrak ba-
lira gaur egungo ekonomian? Elkarlana
masturbatze elkarlana balitz, eta
ez garun arteko elkarlana? (...) Kontuan
hartzen badugu kapitalismo postford-
tarreko industria aitzindariak, gerraren
enpresa globalarekin batera, direla indus-
tria farmazeutikoa (aparatu zientifiko
mediko eta kosmetikoa den aldetik, edo
legez kontrako jotako drogen trafiko gisa)
eta industria pornografikoa, orduan izen
gordinago bat eman beharko litzaioke
lehengai horri. Ausartu gaitezen hipote-
sia esatera: egungo prozesu produkt-
iboaren benetako lehengaiak dira kitzika-
dura, erekzioa, eiakulazioa, plazera eta
buru-konplazentzia eta kontrol ahalguzti-
dun bat sentitzea. Egungo kapitalism-
oaren egiazko motorra subjektibotasuna-
ren kontrol farmakopornografikoa da,
eta haren produktuak dira serotonina,
testosterona, antiazidoak, kortisona,
antibiotikoak, estradiola, alkohola eta
tabakoa, morfina, insulina, kokaina,
sidenofil zitratoa (Viagra) eta kitzikadura,
erlaxazio eta deskarga, ahalguztidun
izate eta erabateko kontrola izateko gogo
egoerak sortzen lagun dezakeen konplexu
material-birtual guztia. Hemen dirua
ere bihurtzen da adierazle psikotropiko
abstraktu.Gorputz atxiki eta sexuala, sexua
eta haren eratorri semiotiko-tekniko guz-
tiak dira gaur egun kapitalismo postford-
tarraren baliabide nagusia.
Hardtek eta Negrik, Marx berrirakurriz,
irakatsi digute XIX. eta XX. mendeetan
ekonomia globalean lan industriala
hegemonikoa zela ez termino kuantitati-
boetan nagusi zelako, baizik eta gainerako
lan guztiak balizko industrializazio baten
inguruan arautzen zirelako kualitatiboki.
Era berean, ekoizpen farmakopornogra-
fikoa munduko ekonomia politikoaren
garai berri baten ezaugarria da ez kuant-
itatiboki nagusi delako, baizik eta beste
edozein ekoizpen molderen xedea gor-
putz desiraren molekula-ekoizpen areagotu
bat delako, narkotikosexualaren antzekoa.
Hala, kontrol farmakopornografikoa
iragazi eta beste edozein ekoizpen molderi
nagusitzen zaio, nekazal bioteknologiatik

komunikazioaren high-tech industriaraino.
() II. Mundu Gerraz geroztik subjektibo-
tasuna ekoizteko teknologietan izandako
eraldatze sakonek behartzen gaituzte
gorputzaren teknologia berriek subjekt-
ibotasunaren eraikuntzan izandako
eragina aintzat hartzen duen subjekti-
batze erregimen bat kontzeptualizatzera.
Deleuzek eta Guattarik, William S. Bu-
rroughsengandik inspirazioa hartuta,
kontrol gizartea esaten diote kontrol
biopolitiko horretatik eratortzen den
gizartea antolatzearen munstro berri
horri 12. Nik, Burroughs Bukowskirekin
batera irakurrita, nahiago dut gizarte
farmakopornografikoa deitu: xuta eta
eiakulazioa politikoki programatuak.
Horra hor kontrol sexomikroinformatiko
berri horren bi ezaugarriak.
II. Mundu Gerra osteko testuinguru
somatopolitikoan (gorputzaren produkzio
teknopolitiko alorrekoa) nagusi da, antza,
gorputzaren (bioteknologiak, kirurgia,
endokrinologia, e.a.) eta irudikapenaren
(argazkigintza, zinema, telebista, ziberne-
tika, e.a.) teknologia berri multzo bat,
inoiz ez bezala hedatu eta sartzen direnak
eguneroko bizitzan. Teknologia biomole-
kularrak dira, digitalak eta abiadura
handiko informazio transmisiokoak: tek-
nologia biguin, arin, itsaskorren, teknolo-
gia gelatina itxurakoen, injektagarrien,
sudurreragarrien, txertagarrien nik
hartzen dudan testosterona, esate bate-
rako, teknologia biguin mota horretakoa
da aroa da. Aurrean dugunari kontrol
likidozko molde sofistikatu deitu genie-
zaioke, Zygmunt Baumanekin batera13.
Diziplina atxikitzeko gizartean subjekt-
ibatze teknologiek gorputza kanpotik
kontrolatzen bazuten, kanpo-aparatu
ortoarkitektoniko bat den aldetik, giz-
arte farmakopornografikoan teknologiak
gorputzaren parte bilakatzen dira, hartan
disolbatzen dira. Hemen gorputz-botere
erlazioa tautologiko bihurtzen da: tekno-
politikak gorputzaren forma hartzen du,
erantsi egiten da.
XX. mendearen erdialdean somatoboterea-
ren erregimenaren eraldatzearen lehen
zeinu bat desberdintasun sexuala eta
identitate sexualak kontrolatu eta sortzeko
gailu horien elektrifikazio, digitalizazio
eta molekularizazioa izan da. Pixkanaka,
mekanismo ortopedikosexualak eta
arkitektoniko diziplina atxikitzekoak
bereganatu egin dituzte teknika mikroin-
formatiko, farmakologiko eta ikus-ent-
zunezko arinek, bizkor transmititzen
direnak. Diziplina atxikitzeko gizartean
arkitekturak eta ortopediak gorputz-botere
erlazioa ulertzeko balio badute, gizarte
farmakopornografikoan gorputzaren
gaineko ekintza-eredua mikro-prostetika
da: botereak gure immunitate-sistemaren
parte bilakatzen den molekula baten
bitartez dihardu, bularren forma hartzen
duen silikonaren bidez, sumatzeko eta
jarduteko modua aldatzen duen neuro-
transmisore baten bidez, hormona baten
eta gosearen aurkako haren jardute siste-
mikoaren bidez. Loaldia, sexu kitzikadura,
oldarkortasuna edo gure feminitate eta
maskulinitatearen dekodetze soziala.
Hartara, gero eta gehiago ikusi dugu
diziplina atxikitzeko erregimen sexopoli-
tikoaren ezaugarriak diren zaintza eta
kontrolerako gailuen miniaturizazioa,
nazioartekotzea eta introbersio barrur-
anzko, espazioranzko, gauza intimo,
pribatu bat den aldetik, bihurtze mugi-
mendua gogoetatsua. Mikrokontroleko
teknologia biguin horiei dagokie kontro-
latzen duten gorputzaren forma hartzea,
gorputz bihurtzea hartatik banaezin eta
bereiziezin egin arte, subjektibotasun

bihurtzea. Hemen gorputza ez da jada bizi
diziplina atxikitzeko lekuetan, ezpada
haiek bizi dute, eta haien egitura biomole-
kular organikoa da kontrol sistema horien
azken baliabidea. Gorputzaren ahalmen
politikoaren izua eta goratzea.
1 Immanuel Wallersteinen esamolde ezaguna
erabili dut, Capitalismo histrico y movimientos
antisistmicos. Un anlisis de sistemas-mundo,
Akal, Madrid, 2004.
2 Ikus Mike Davis, Planeta de ciudades
miseras, New Left Review, 26. alea, Akal,
Madrid, 2004.
3 Ian Hacking, Representing and Intervening.
Introductory Topics in the Philosophy of
Natural Science, Cambridge University Press,
Cambridge, 1986.
4 Bruno Latour eta S. Woolgar, La vie de labora-
toire. La construction des faits scientifiques,
La Dcouverte, Paris, 1979.
5 Baina zientzia ez da ahalmen performatibo
hori duen bakarra. Artea eta aktibismoa
laborategi-zientzien antzekoak dira. Haiek ere
badute artefaktuak sortzeko (eta ez bakarrik
deskribaru, aurkitu edo irudikatzeko) ahalme-
na. Arteak, filosofiak edo literaturak errealitatea
ekoizteko kontra-laborategi birtual modura
funtziona dezakete.
6 Donna Haraway, When Man is on The Menu,
Incorporations, Jonathan Crary eta Sanford
Kwinter (eds.), Zone Books, New York, 1992.
7 Christian Marazzi, El sitio de los calcetines.
El giro lingstico de la economa y sus efectos
sobre la poltica, Akal, Madrid, 2003. Ikus orobat
Paolo Virno, Gramtica de la multitud. Para un
anlisis de las formas de vida contemporneas,
Traficantes de Sueos, Madrid, 2003; Yann
Moulier-Boutang, Antonella Corsani, Maurizio
Lazzarato, Olivier Blondeau, Nick Dyer White-
ford, Carlo Vercellone, Ariel Kyrou eta Enzo
Rullani, Capitalismo cognitivo. Propiedad
intelectual y creacin colectiva, Traficantes de
Sueos, Madrid, 2004. Eztabaidaren laburpen
baterako, ikus Yann Moulier-Boutang, Le
capitalisme cognitif. La nouvelle grande transfor-
mation, ditions Amsterdam, Paris, 2007.
8 Yann Moulier-Boutang, clats dconomie
et bruits de luttes, Multitudes, Nr. 2, Exils,
Paris, 2007. Ikus halaber ale berean Antonella
Corsaniren artikulua, Vers un renouveau
de lconomie politique.
9 Toni Negri eta Michael Hardt, Multitudes,
ditions 10/18, Paris, 2006.
10 Ibidem; Christian Marazzi, op. cit.
11 Zenbait aztarna ildo horretan etorri dira
hainbat gogoetatik, hala nola Precarias a la
Deriva-renak, Anne Querien-enak edo Antonella
Corsani-renak. Ikus Un proyecto de mujeres de
Precarias a la deriva. Precarias, cuidadoras,
putas, atentas en busca de una batalla comn.
Eta Linda McDowell, Life without Father and
Ford: The New Gender Order of Post-Fordism,
Transactions of the Institute
of British Geographers.
12 Gilles Deleuze eta Flix Guattari, Mil Mesetas,
Eplogo, Pre-Textos, Valencia, 1994.
13 Zygmunt Bauman, Liquid Modernity,
Polity Press, Cambridge, 2000.
4CEJGN/C[GTK
<KGPV\KCGVCPCTTCVKDC
FQMWOGPVCNC
Soft Science: Artists Experiments in
Documentary Storytelling eko pasarte baten
itzulpena in Da Costa Beatriz eta Philip Kavita,
Ed., Tactical Biopolitics. Art, Activism and
Technoscience, The MIT Press, 2008.
Dokumental zientifikoak, agurgarriak,
liberalak, Estatuak finantzatuak, zientzia-
ren enbaxadore publikoak dira. Zientziala-
rien ezagutza aditua jende arruntarentzat
ulergarria den informazio bihurtzen dute.
Atzerriko diplomatikari bat bezala, medio
dokumentalak harreman formal bat
sortzen du zientzialarien eta haren lana-
ren aurrean etekina atera, kaltetua suertatu
edo indiferente geratzen den jendearen
artean. Zentzu psikologiko batean, doku-
mentalek komunikabide bat zabaltzen
dute zientzia praktikatzen den erakundeen
unibertsitateak eta enpresak eta haren
finantzatzaileen artean. Jendeak ordaindu
egiten du ikerketa zientifikoarengatik,
de la zergen bitartez, herri administrazioek
finantzatutako jarduerez edo produktu
eta zerbitzuak bereganatzearen bidez,
hala nola zentral nuklearretatik datorren
elektrizitatea edo mediku bisitak. Doku-
mentalek hezi egiten dituzte herritarrak-
botoa ematen duen jendea-aurkikuntza
zientifikoen garrantziaren inguruan, dela
ama-zelulekiko ikerketa, berotze globala,
espazioaren esplorazioa edo ugaltze
teknika berriak.
Dokumental zientifikoek funtzio hezitzaile
hori betetzen du-te formatu sinple normal-
izatu batez: irudi ilustratzaileak eta ahots
bat azalpenak ematen. Dokumentalaren
estilo plastikoa errealismo fotografikoare-
na da: kamerak munduaren ikuspegiak
grabatzen ditu: ehun-koloniak, zientziala-
rien buru hiztunak edo animalia migratzai-
leak. Filmatu ezin dena ilustratu egiten da
grafiko eta animazioen bidez. Zientziala-
riek edo antzezle profesionalek esplikat-
zen dute nola funtzionatzen duen klonatze
terapeutikoak, beharbada haren aurkik-
untzaren historia birsortuz eta haren
garrantziaz eta etorkizunaz espekulatuz.
Dokumentaletan bideoaren, irudi tink-
oaren, grafikoen eta animazioaren nahas-
keta trinkotu egiten da egitura lineal ba-
tean, saiakera antzekoa, offeko ahotsa
dara-man narrazioaren bidez. Errealitatea-
ren irudikapena, istorio baten kontakizuna

ez bezala, da genero dokumentala fikzio
zinematografikotik bereizten duena,
tradizioz. Baina orkestratze diplomatiko
hori dibulgazio zientifikoa baino gehixea-
go da. Aurkikuntza zientifikoak genero
dokumentalaren bidez itzuli, argitu eta
esplikatzeko prozesuak ideologia bat
darama bere baitan. Genero-rolen izaera,
patente genetikoen motibazioa, munduko
goseari emandako erantzuna, espazioaren
esplorazioaren balioa Dokumentalen
ekoizleen asmo onak gorabehera, hezik-
eta zientifikoa ez da inoiz neutrala. Dela
hitz jakin batzuk erabiliz, edukiak hauta-
tuz, ikuspegi dibergenteen gabeziaz edo
ekoizleen eta zientzialarien interesen
arteko konfrontazioaz, zientzia-dokumen-
talek izaera politikozko iritziak adieraz-
ten dituzte. Baliteke, errealitate sozialen
ikerketa ekintzailean izan duten paper
historikoa dela-eta, jendeak konfiantza
gehiago izatea dokumental baten bidez
transmititutako mezuetan. Baina genero
horri, tresna ideologikoa den aldetik,
egin dakiokeen kritikatik haratago,
komunikazioan adituak direnek azpima-
rratzen dute dokumentalek funtsean
egiten dutena dela errealitatearen ingur-
uko istorio bat kontatu, fikzio zinemato-
grafikoek egiten duten bezalaxe.
Hogeita hamarreko hamarkadan John
Grierson-ek genero dokumentala definitu
zuen errealitatearen tratamendu sortzai-
lea bezala. Erresuma Batuko klase langi-
learen egoeraren bere potreta inpresion-
istaren bidez Griersonek baieztatu egin
zuen dokumentalen historian dagoen joera
artefaktuala. 1922ko Nanuk eskimalaz
geroztik, dokumentalak bidea zabaldu die
zinema zuzendarien eta subjektuen arteko
elkarlanei (Robert Flahertyk, zuzendariak,
urteak eman zituen eskimalekin bizitzen),
beren buruaren bertsio idealizatuak bezala
antzezten duten subjektuei (inuit moder-

noak beren arbasoen bizimodua birsort-
zen), egoerak eszenaratzeari (mortsa bat
harpoi batez hiltzea, ez suzko arma batez),
muntaian egitura narratibo moduan
antolatutako gertakari kaotiko-ei (gizakia
naturaren aurka). Bill Nichols historialari
eta generoaren teorikoak soiltasunaren
diskurtsoa esaten diona gorabehera,
dokumentala, fikzioko film-ek bezala, ikus-
leak entretenitu izan ditu exotikoa, bitxia
eta primitiboa dena erakutsiz. Dokumenta-
lak galdutako kausak defendatu izan ditu,
eta mundua poetizatu du haren irudikapen
neutro objektiboa den aldetik bere burua
sendotu duen neurri berean. Zientzia,
genero dokumentala bezala, irudikapen
molde bat da, historikoki egiaren alda-
rrikapenean kokatu dena. Biek dihardute
positibismoan oinarrituta, errealitateare-
kiko ikuspegi objektibo eta distantziatu
bat hartuz. Alabaina, zientziaren ikerketek
beraiek aztertzen dute nola laborategietan
jotzen den teknika narratiboetara egitate
zientifikoak finkatzeko. Bruno Latour
zientziaren soziologoak alderatu egiten
ditu datu zientifikoen esplikazioak ikus-
entzunezko ikuskari batekin, zeinean
zientzialariak saiatzen baitira irudi errealis-
tez ilustratutako argudio joriez eszeptikoak
konbentzitzen. Esperimentu zientifikoek
fenomeno errealak erreproduzitzen
dituzte, baina konbentzigarriak izateko
egia autonomo eta lehendik existitzen
direnak bezala irakurri behar dira. Zientzia-
lariek lekuko apalaren papera1 antzezten
dute beren aurkikuntzen aurrean, jarrera
objektibo bat, Donna Haraway arazo
bihurtzeaz arduratu zena, hartuz. Zientz-
ialariek beren datuen balioa gutxietsiz
ikuskizun, bitxikeria edo entretenimendu
gisa, ihes egiten diote animatzailearen,
aztiaren edo hitzontziaren paperari, baina
egia esan beren dokumentalen narratzaile
azkarrak dira, dokumentalek egunkari
artikuluen, aurkezpenen, hitzaldien edo
dirulaguntza eskaeren moldea izan. Maila
sakonago batean, zientzia bera praktika
irudimentsu gisa sortu da, era sortzaile
batean metaforak, proiekzioak, bistarat-
zeak eta ezagutza ekoizteko bestelako
tresna kognitiboak erabiliz. Esan liteke
narratibotasuna gertakarien segida
kausa-ondorio erlazio batean azalpen
logikoak agertzearekin zerikusi handia
duen bulkada psikologiko bat dela. Bist-
aratzea espekulatzea gauzak nola ikusten
diren edo nola adierazten diren irudien
bidez sarri hartzen da osagai funtsez-
kotzat aurkikuntza zientifikoaren pro-
zesuan. Narratibotasuna eta bistaratzea,
biak artearen eta zientziaren arteko
zirrikituan kokatuak, eskuarki fikzioz-
kotzat kodetzen dira. Datu espekulatiboek
zientzia biguina sortzen dute. Hala ere,
egungo dokumental zientifikoak fikzioz
beteta egon arren, oraindik ere kodetzen
dira egiaren ebidentzia sendo gisa: errea-
laren ordezkariak bezala.
Zientziaren gaineko dokumentalak irudi-
zko izaki bitxien, utero barruko odol bai-
nuen, leizeetako gizaki prostetikoen eta
historiaurreko hondamendien nahaste
grotesko bat bihurtu da. Dokumentala bera
beste genero batzuekin nahasi da hala
nola telesail poliziakoak (Animal Cops)
edo telenobelak (Meerkat Manor 2) ,
eta gero eta gehiago joan dira orientatzen
entretenimendurantz realities delakoekin
eta salmenta handiak lortuz aurrekontu
nahiko apalekin. Hiru dimentsioko anima-
zioek dinosauroen bizitzaren inguruko
espekulazioak errealitate plastiko bihurtu
dituzte Walking With Dinosaurs3 lanean.
Performance artistak kantuan eta dantzan
ari dira itsas erbi hermafroditen orgia bat
interpretatzen Dr. Tatianas Sex Advice
To All Creation 4 saiakera lanean. Ironiko-

ki, zientziaren mirariak ikusgarriegiak
bilakatu dira medioetako kritikari batzuen-
tzat, kondenatu egiten baitute dibulgazio
zientifikozko dokumentalen programa-
zioaren kalitatea, bai salatu ere ikus-ent-
zunezko entretenimendua ezagutzaren
transmisioaren lekua hartzen ari dela.
Kritika horiei erantzuteko, Jos van Dickek
argudiatzen du ikusizko estilo digital
berrien erabileraren ondorioak gorabehe-
ra, dokumental postmoderno, fikziozko
horiek berpiztu egiten dutela paradigma
errealista. Dela historiaurreko eszenak
berreraikiz edo teorika fisikoez espekula-
tuz, Walking With Dinosaurs edo El
universo elegante bezalako dokumental
postmodernoetan animazioek eta
fikziozko birsorkuntzek objektibotasun
zientifikoa oinarritzen duten modua, azken
batean, hitzen bidezkoa da. Eta hitzak, van
Dicken iritziz, irudiak baino indartsuagoak
dira. Zientzialarien offeko ahotsek, hizlari
profesionalenekin tartekatuak, iruditeria
espekulatiboari egiazkotasuna eta autori-
tatea ematen dizkiote, egoera artifizial eta
eraikiak zientzialarien benetako ospeare-
kin lotzen dituztelako. Aurkikuntza zienti-
fikoen kontakizunak nahasmendua
argitasun bihurtu eta lehen arazoak zeuden
lekuan konponbideak sortzen dituztenak
erraz bereganatzen ditu dokumentalen
egitura narratiboak. Zientzialariek irudi
ikusgarriak eta kontakizun indartsuak
sortzen dituzte, ikusleei adimenez narrat-
zen zaizkienak. Eta motibo asko dituzte
errealizatzaileekin batera ikusleentzat ko-
ekoizten dituzten esanahietan inpli-katze-
ko. Horregatik, dokumental zientifiko bat
aztertzea historien barruko istorio geruzak
agerian uztea da, eta genero honekiko arte
esperimentuek dokumental zientifiko tra-
dizionalen atzean dauden mezu ideolo-
gikoak eta gogatze-mekanismoak agerian
uzteko balio dute.
1 tikoki eraldatutako organismoen (GEO)
Lekuko apala kontzeptuaren inguruan, ikus:
Haraway, Donna J., Testigo-Modesto@.Segundo-
Milenio. HombreHembra _Conoce_Oncoraton.
Feminismo y tecnociencia, Ed. Universitat Oberta
de Catalunya, 2004. [IO]
2 kasuan kasuko. Batzuek hondamendi
Animal Cops animalien aurkako ankerkeria
kasuak ikertzen dituzten polizia-talde batzuen
inguruko reality bat da. Meerkat Manor
telesail bat da, Whiskers delakoen bizitza
dramatizatzen duena. Meerkata Afrikako
Kalahari basamortuan bizi diren surikatuen
familia ugarietako bat da. Meerkat Manor
aitzindaria izan zen film teknika berriak
erabiltzen protagonistei era intimo eta jarrai-
tuan begiratzeko, realitytik hurbilago dagoena
animalien inguruko dokumental klasikotik
baino. [IO]
3 sortzaileak diren produktuen eta, funtzio
Walking with Dinosaurs BBCko dokumental
telesail bat da, British Film Instituterentzat
telebista britaniarraren historian izandako
ehun sail onenen artean dagoena. Errekorren
Guinness liburuaren arabera, minutuko diru
gehien inbertitu den serie dokumentala da. [IO]
4 ra zuzen ulertzen. Zientzia biologikoetan
Dr. Tatianas Sex Advice To All Creation.
Definitive Guide to the Evolutionary Biology of
Sex, espainierara itzulia Consultorio sexual para
todas las especies. Introduccin a la biologa
evolutiva del sexo izenarekin, Olivia Judson-en
saiakera bat da, animalientzako sexu aholkula-
ritza bulego baten moldea hartzen duena. [IO]
%TKVKECN#TV'PUGODNG
$KQNQIKCOCVZKPQC
Pasarteak in Critical Art Ensemble,
The Molecular Invasion,
Autonomedia, 2002.
Azken bost urteotan Critical Art Ensemble
(CAE) taldeak asko bidaiatu du bere per-
formance parte-hartzaileekin, eta biotek-
nologiatik sortutako irudikapen, salgai
eta politikak kritikatu. Gure proiektuak
aurkezten ditugunean parte-hartzaileen
ohiko galdera bat izaten da ea CAE gene-

alde edo aurka dagoen. Taldeko kideen
erantzuna beti izaten da bera: ez daukagu
jarrera orokor bat. Produktu bakoitza
eta prozesu bakoitza ebaluatu behar da,
bat izateko itxura handia dute (batez ere
ingurumenarentzat), baina beste batzuek
erabilgarriak eta ongi diseinatuak ematen
dute. Guretzat, GEOen inguruan egin
beharreko benetako galdera da nola sortu
arriskuak ebaluatzeko ereduak, eskura
egongo direnak biologian ikasiak ez
direnentzat, halako moldez, non edonork
ulertuko baitu zer alde dagoen soil-soilik
kutsagarriak eta etekin ekonomikoen
praktiko eta desiragarria betetzeaz gain,
ingurumenean eraginik ez dutenen art-
ean. Gisa horretako erabakiak hartzea are
korapilatsuagoa da, zeren eta GEOen proba,
kontrol eta segurtasun prozedurak ez baiti-
edo bizitzaren zientzietan espezializatutako
ikasketak ez dituztenentzat zorroztasun
zientifikoaren kontzeptuak misterio bat
irudi lezake; eta produktu transgenikoen
segurtasunaren inguruko txosten bat ira-
kurtzea, berriz, zeregin korapilatsuegia.
Jendea nahasita geratzen da termino
espezializatuen erabileraren aurrean, eta
azkenean behartua sentitzen da agintari
zientifiko, administratibo edo enpresaria-
len erabakietan konfiantza izatera, supo-
satzen delako beti guztion onerako jokat-
zen dutela. Lanaren banaketa teknikoen
harresiek zeharkaezinak ematen dute.
Alabaina, ezagutza zientifikoaren zailta-
sunarekiko pertzepzio horiek neurri
bate-an egiak izan arren, gehiegikeriak
dira. Den-bora labur batean edozein pert-
sona gutxi-asko ikasik bereganaditzake
zientziaren ikasketen eta etikaren oina-
rriak. Ikus dezagun adibide bat. Esperi-
mentu baten emaitzak fidagarri jotzearren,
beti errepikatu behar da zenbait aldiz,
laborategi desberdinetan, ziurtatuko
dutenak kasu guzti-guztietan emaitzak
identikoak izan direla edo, gutxienez, oso
antzekoak.Laborategi guztiek emaitza
berdinak lortzen badituzte, orduan
ondorioztatzen da esperimentua gidatu
duen hipotesi edo teoria zuzena dela.
Jakina, ez da zientzialaria izan behar
ulertzeko esperimentu bat ez baldin bada
errepikatu zenbait aldiz laborategi inde-
pendenteetan, emaitza eztabaidagarria
dela. Esperimentua laborategi bakar
batean errepikatu baldin bada, hain zuzen
ere esperimentuaren aplikazio komertzia-
letik onura aterako duena, ez da zientzia-
ren filosofian doktore izan behar ulertzeko
portaera etikozko funtsezko kode bat
hausten ari dela, interes gatazka batenga-
tik, azterketaren ondorio jakin batzuk
(edo azterketa bera ere) ezkutatzea ekar
dezakeena. Gaur egun, Estatu Batuetako
Ingurumena Babesteko Agentzia eta Neka-
zaritza Departamentuarentzat genetikoki
eraldatutako organismoentzako lizentzia
komertzialak emateaz arduratzen diren
erakundeak informazio emaile nagusiak,
bakarrak ez direnean, enpresa bioteknolo-
gikoak dira, hain zuzen, produktu horiek
merkaturatuko dituzten berberak, lizentzia
eskuratu bezain laster.
Bestalde, transgenikoena modako gai
bihurtu da artista eta kultur ekoizleentzat,
eta ustiatu egiten dituzte bai langai mo-
dura bai baliabide estetiko gisa. Ez da, ez,
joera berria: teknologia berri bat sortu eta
hartara iristen denean teknologikoki hain
espezializatuak ez diren esparruetatik
(hala nola, artea), izaten da aukera baliat-
zen duenik aukera kreatibo berriak esplo-
ratzeko. Arrazoizkoa da pentsatzea une
honetantxe artista asko ari direla bideo

kameraren ordez mikroskopio elektro-
nikoa erabiltzen. Artearen munduan
ikusten ari gara biologia molekularrezko
esperimentuak laborategitik irten eta
galerietan zein kultur espazioetan instal-
atzen direla. Atzean arte digitalezko bi
hamarkada ditugula, ondoren datorrena
igartzea ez da zaila: sekulako paisaia
molekularrak, eskalaren paradoxak eta
mundu mikroskopikoaren ederra azpima-
rratzen dutenak, eskultura bizidunak
frankensteindar desirak adierazten
dituztenak bizi-molde manipulatuen
bidez (esate baterako, ilunpean distiratzen
duten sagu fluoreszenteak1 edo estanpatu
testualak irudikatzen dituzten proteinak),
e.a. Litekeena da proiektu horiek, berritzai-
leak ikuspegi tekniko edo formal batetik,
are deprimigarriagoak izatea iraultza
digitaletik sortutakoak baino, ahalik eta
apolitikoenak izango direlako, eta diseina-
tuak egongo xede bakar batekin: kultura
merkatuaren berritasun gose aseezina
elikatzea. Ekonomia politikoaren termi-
noetan, era horretako lanek lagundu egiten
dute jendea hezten bioteknologiaren aurre-
rapenen inguruan, baina hura eztabaida
politikotik kanpo eta estetikoaren bunker
espektakulatzaile eta espezializatuaren
barruan kokatzean, esperimentu horiek
gizartean eragiten duten beldurra eta
eszeptizismoa moteltzeko balio dute. Lan
horiek funtzionatzen dute, azken batean,
bioteknologia komertzialaren garapen-
ean sartutako korporazio eta erakunde
publikoentzako harreman publikoetako
kanpainen modura, eta horrek esplika-
tzen du haien babes finantzarioa kultura
alorreko lehen mailako gertakariei,
hala nola Ars Electronica Europan edo
Estatu Batuetan Whitney Museum of
American Arten eta San Francisco Museum
of Modern Arten bitxikeria museistikoei.
Gaur egun kapital molekularrezko edozein
mota pribatizatu daiteke: genomak, ent-
zimak, prozesu biokimikoak, e.a. patentat-
zen ari dira erritmo ikusgarri batean. Muga
ireki bat da. Behinola jabego eta kudeaketa
kolektibokoa izan zen dena -adibidez
landareak edo haziak- usurpatu egin dute
biotech korporazio handiek, substantzia
baten osagai molekularra kimikoki bak-
artzean, haren testuingurutik, historiatik,
ingurunetik, komunitatetik bereizten bai-
tute. Esate baterako, medikuntza tradizio-
nalean erabilitako landare bat, mendeetan
balio bat ekonomiko, sozial, terapeutiko,
kultural eta espirituala sortu duena,
osagai kimiko huts bihurtzen dela, jabego
pribatukoa eta erabilera komertzialerako.
Osagai hori patentatzen den unean onda-
sun komunetik irteten da, halako moldez,
non, haren jatorrian dagoen landarea
erabili daitekeen arren, haren osagai
aktiboa, ez.
Ondare biologiko komunaren desegitea
zuritzeko ohiko argudioa izaten da jabego
prokomunala ez dela eraginkorra plan-
etaren baliabideak kudeatzeko orduan.
Argudio horren arabera, eraginkortas
una zenbat eta handiagoa izan, orduan
eta handiagoa izango da eskura dauden
salgaien kopurua eta apalagoa haien
trukean ordaindu beharreko prezioa:
denok gehiago izango dugu gutxiagoren
trukean. Kapitalismoaren bi mende ira-
gan direnean badakigu gutxiagorengatik
gehiago lortzen duten bakarrak baliabi-
deen jabeak direla; bitartean, behartsuek
eta ezeukiek progresiboki galtzen dute
behiala izan zutena. Eraginkortasuna
onura absolutua dela pentsatzea adibide
triste bat besterik ez da nola boterea
dutenen balio partikularrak irudikatu
eta barneratzen diren balio unibertsalak
direlakoan. Beste plano batean ere badi-
hardu eraginkortasunak. Transgenikoak

landatzearekin batera gertatzen diren
ingurumen-axolagabekeria, kutsadura
eta ustiaketa eraginkortasunaren izenean
praktikatzen dira. Estatu Batuetako
enpresak eta merkatuak obsesionatuta
daude abiadurarekin, oro har. Transge-
nikoen kasuan, haien interes handiena
da ahalik eta gehien laburtzea produktu
baten garapenaren eta haren merkaturat-
zearen arteko tartea, merkatuko hobiak
lehenbailehen okupatzeko. Eraginkorta-
suna, hemen, etekin ekonomikoaren
sinonimoa da. Produktu batek funtzionat-
zen duenean salmentarako prest dago.
Arazoa zera da, gaur egun inork ez dakiela
ziurtasunez transgenikoek zer eragin
izango duten ingurumenean. Epe laburr-
eko iragarpenak optimistak dira, baina epe
luzea beste kontu bat da. Ez dago azterke-
tarik etorkizunean landaketa eta animalia
transgenikoek ingurumenean eta osa-
sunean izan dezaketen eraginaren ingu-
ruan, eta ezinezkoa da halakorik egotea,
oinarritzen diren teknologia oso berria
delako. Desiratzekoa izango litzateke
ekoizleek zuhur jokatzea eta hamarkada
batzuk itxarotea genetikoki eraldatutako
organismo horiek ingurumenean ask
atu baino lehen, baina kasu gehienetan
beranduegi da. Etorkizunean arazoak
egongo balira, GEOen ekoizleak ez dira
errudun joko: bigarren mailako arrisk-
uak negozioak egiteak dakartzan arrisku
ugarietako parte bat besterik ez dira.
Zer egin daiteke egoera hori aldatzeko?
Erantzuna makina pankapitalistaren
funtzionamenduan bertan dago: nahasi
egin behar dira etekin-fluxuak. Metodo
ekintzaileak, tradizionalak edo elektro-
nikoak izan, erabilgarriak izaten jarraitzen
dute, baina erresistentzia espazio berri
horretan benetako kontua da nola erabili
fronte molekular/biomedikoa zuzenean
trabatzeko etekinak gertatzea. Alor hori
ez da batere ikertua izan, eta horixe da
biologia matxinoaren azterketa-xedea.
Berehala egin behar dira bi zehaztapen:
alde batetik, bioerresistentziaren lotura
indarkeriarekin; bestetik, kontrakota-
sunezko praktikek hiri inguruneetara
mugatzeko duten joera. Lehenbizikoari
dagokionez, onartzen denean biorrresis-
tentziak metodo biolentoetara jo behar
duela azken baliabide gisa bakarrik, eta
betiere behar-beharrezkoa den neurrian,
zenbait ekintza aukera agertzen dira zigor
edo espetxeratze arriskuak ez dakartzate-
nak. Kultura enpresarial estatubatuarr-
ean sendo sinesten da bigarren mailako
emaitzen ondorioz eragindako indarkeria
ezin dakiokeela gizabanako bati, zain bati
edo erakunde bati egotzi. Horrek esan nahi
du, adibidez, industria produktu batek
euri azidoa eragiten badu, fabrikatzaileari
ez zaiola landaretzan, faunan edo beste
ingurumen osagairen batean izandako
eraginen erantzukizunik egozten, eta
ez dagoela behartuta hura garbitu edo
desinfektatzera. Ekintza legaletatik libre
mantentzearren, bioerresistentziako
praktikek nahiko irudimentsuak izan
behar dute legalitate espazio lauso zeh-
aztu gabe horretan bertan kokatzeko.
Bigarren kontua da nola hedatu erresis-
tentzia indarrak haien premia dagoen
lekuan. Mugimendu ekologisten salbues-
penarekin, haiek jakin baitute landa
ingurunean sareak eta ekintza taktikak
sortzen, praktika ekintzaile gehienak hiri
ingurunetan gauzatu dira. Bioerresistent-
zia oraindik zain dago 20.000 pertsonako
manifestazio bat noiz iritsiko Monsanto2
enpresak Alabaman duen probetarako
zentralaren ateetara, edo noiz sortuko
animalia eta landare espezie indartsuak
gordetzera bideratutako etxalde buru-
kudeatuak. Inbasio molekularraren

hurrengo ataletan CAEk aztertzen du nola
erabil daitezkeen kapital sinbolikozko
molde burutsuak gizarteak kontzientzia
har dezan, bioteknologiaren egungo
egoeraz biologia matxino esaten diogun
pentsamendu eta ekintza alorreko zen-
bait ereduren bitartez. Espero dugu liburu
honek laguntzea bitarteko gero eta so-
fistikatuagoak garatzen egungo inbasio
molekularra mantsotu, desbideratu,
hankaz goratu eta nahasteko, botere
bio-inperialistek hedatutako ezagutza,
produktu eta prozesuen bereganatze
erradikal baten bidez.
1 CAE GFP Bunnyz ari da, untxieme fluores-
zente eztabaidatuaz, brasildar artista Eduardo
Kac-ek sortua, Frantziako Nekazal Ikerketarako
Institutu Nazionalaren (INRA) laguntzaz
untxieme espezimen batean marmoka batetik
zetorren GFP (Green Fluorescent Protein)
proteina aldatu baitzuen.
2 Monsanto enpresa multinazionala hazi
genetikoki eraldatutakoen fabrikatzaile
handienetako bat da munduan. Hirurogeiko
hamarkadan, Dow Chemical, Uniroyal,
Hercules, Diamond Shamrock, Thompson
Chemical eta THrekin batera, azken hau Estatu
Batuetako gobernuak kontratatutako enprese-
tako bat, agente laranja izeneko herbizida
bat ekoitzi zezaten, Vietnameko gerran erabili
zena vietnamdarren oihan eta uztak suntsitze-
ko. Kalkulatzen da agente laranjak 400.000
bat hildako eta 500.000 inguru haur malforma-
zioez jaioak eragin zituela, Estatu Batuetako
armadan bertan izandako heriotzez gain. [IO]
 $+1)4#(+#-
$GCVTK\2TGEKCFQ
Beatriz Preciado filosofoa da. Jacques
Derrida eta Agns Hellerren ikaslea,
1999an Parisera iritsi zen Derridak cole
des Hautes tudes en Sciences Socialeseko
mintegietan parte hartzeko egindako
gonbidapenari esker. Lagundu egin zuen
queer teoria Frantzian sortzen eta bere
lehen liburua argitaratu, Manifestu
kontra-sexuala, Frantziako Kritikak
goratua queer teoriaren liburu gorri
berria bezala eta gero bost hizkuntzatara
itzulia. Gaur egun genero teoria iraka-
sten du Espainiako eta atzerriko zenbait
uni-bertsitatetan. Saiakera ugariren egilea
da, besteak beste: Sex Design (Centre
Pompidou, 2007), Multitudes Queer
(Multitudes, 2004), Savoirs-Vampires@
War (Multitudes, 2005). Testo Yonki
da haren azken liburua. http://www.
beatrizpreciado.com/
$QT[CPC4QUUC
Boryana Rossa bulgariar artista eta komi-
sarioaren lana arte elektroniko, zinema,
bideo, performance eta argazkigintzaren
elkargunean kokatzen da. Haren lanak
ikusgai egon dira, besteak beste, Brooklyn
Museumen (NY), Kuenstlerhaus Bethanien
eta Akademie der Kuenste-n (Berlin), Foun-
dation for Art and Creative Technologies
delakoan (Liverpool) eta Society for Art and
Technology-n (Montreal). 2004an, Oleg
Mavromatti artista eta errealizatzailearekin
batera, ULTRAFUTURO taldea sortu zuen,
zientzia eta teknologiaren ondorio sozial,
politiko eta etikoekin konprometituta
dauden sortzaileak biltzen dituena. Gaur
egun Rossa New Yorken bizi da, bertan
ari da garatzen arte eta biologiazko bere
komisariatze proiektua, Corpus Extremus

(Life+), eta bere PhD burutzen ari da Eki
Europako emakumeen emantzipazioaz,
zinema sozialistaren historiatik abiatuta.
http://www.roboriada.org/boryana/
$WTGCWFdVWFGU
Bureau d' tudes talde kontzeptualaren
lanean artea, teoria eta ikerketa nahas-
ten dira, eta aditzera ematen da batez ere
munduko botere-sareen gaineko beren
kartografietan, kultur alorretan eta ekint-
zaile zein unibertsitarien artean hedatzen
dituztenak. Haien beste proiektu batzuk
dira Universit Tangente izeneko ikerke-
ta plataforma independentea; Laboratory
Planet, online datu-basea, mapetako
informazio kontzeptualak haien ekintzag-
uneen inguruko datu geokokatuekin lotzen
dituztenak; eta zientziaren filosofia eta
kritika teknologikoa jorratzen dituen
La Plante Laboratoire egunkaria, Ewen
Chardronnet-ekin batera fundatua. Azter-
keta teorikoen mugez kontzientzia har-
tuak, komuna esperimental baten proie-
ktua abiarazi dute landa ingurunean, eta
bertatik ikertzen dute kultura/nekazaritza/
gizartea artikulazioa, bai laborategi bihur-
tutako planeta baten antolakuntza irra-
zionalari balizko erantzunak eskaini ere.
http://utangente.free.fr/
%TKVKECN#TV'PUGODNG
Critical Art Ensemble (CAE) artista eta
ikertzaile talde goratu bat da, 1987az ger-
oztik lanean diharduena. Haien lana, artea,
teoria kritikoa eta aktibismo politikoaren
elkargunean kokatua, tactical media dire-
lakoen nahitaezko erreferentzia bihurtu
ditu nazioartean. Critical Art Ensemble
Defense Fund izenekoa, Kurtz eta Ferrell-
en errugabetasunari babes emateko sortua,
izan da haien egoera jendaurrean azalt-
zeaz eta haien defentsarako dirua biltzeaz
arduratu den taldea. Guztira, CAE Defense
Fundek 350.000 $ bildu zituen, herritar eta
giza eskubideen aldeko erakundeei entre-
gatu zaizkienak, taldea 2009ko irailean
desegin ondoren.
http://www.caedefensefund.org/
'TYKP9CIGPJQHGT
Erwin Wagenhofer austriar jatorriko
errealizatzaile eta gidoigile bat da. Guk
elikatzen dugu munduaz gain zuzendu
ditu halaber bi dokumental: Das Frag-
mentarische in der Kunst (1988), Oswald
Oberhuber artistaren bizitza eta lanaz,
eta Let's Make Money (2008), sistema
finantzario globalaz.
http://www.we-feed-the-world.at/
+IPCEKQ/GPFKQNC
Ignacio Mendiola Gonzalo Rastros y ros-
tros de la biopoltica saiakera bildumaren
egilea da, eta Soziologia irakaslea Euskal
Herriko Unibertsitatean. Gainera, argitara-
tu ditu Movimientos sociales y trayectos
sociolgicos: hacia una sociologa prxica
y multidimensional de lo social, El jardn
biotecnolgico. Tecnociencia, transgnicos
y biopoltica eta Elogio de la mentira: en
torno a una sociologa de la mendicidad.
+V\KCT<KIC
Itziar Ziga ekintzaile eta idazlea da, erabat
emanda feminismo zikin eta erradikal
batera. Devenir perra eta Un zulo
propio argitaratu ditu (biak Melusinan),
baita hainbat artikulu ere queer gaien
inguruko liburu eta aldizkarietan. http://
hastalalimusinasiempre.blogspot.com/
.WEsC2WGP\Q
Luca Puenzo idazlea, zinema zuzendaria
eta gidoigilea da. 2007ko XXY haren filmak
20tik gora nazioarteko sari jaso zituen,
haien artean Kritikaren Asteko Grand Prix
Canneseko Zinemaldian (2007), Goya Sari
bat eta Ariel Saria Atzerriko Film Onenari,
eta film onenari eta zuzendari onenari
emandako sariak Edinburgo, Bangkok,
Atenas eta Montrealeko zine maldietan,
besteak beste. 2010ean Granta aldizkari
britaniarrak 35 urtetik azpiko 22 ema-
kumezko espainiar idazleen artean auke-
ratu zuen.
/CTKC2VSM
Maria Ptqk kultur ikertzaile independente
bat da, komisarioa, ekoizlea eta Soft
Power proiektuaren koordinatzailea.
http://ptqkblogzine.blogspot.com/
/CTKCPGNC4WK\.GxP
Marianela Ruiz Lenek butoh sukoi
bat dantzatzen du, eta, egia esan, ez da
orrazten. Arte Ederrak ikasten ari zela,
Ekintza Arteak erakartzen zuen, eta
egunero mila azpilan eta deabrukeria
asmatzen zituen. Antzerki esperimentala
ikasten hasi zen 1997an, eta dantza
1999an. 2003an Masaki Iwana eta haren
butoh dantza ezagutu zituen. Odola
isurtzen hogei egun eman ondoren,
gorputz berri bat sortu zen. Eta berehala
erabaki zuen bizitza butoh dantzari eska-
intzea. Harrez geroztik etengabe egin du
lan Masaki Iwanarekin, hartara Europako
parte bat ibiliz, helbiderik gabe ez mundu
honetan ez bestean. Batzuetan airea
urratu gabe ibiltzen saiatzen da, gorputza
espazioan disolbatu ondoren ikusleak
arnastu ahal izan dezan.
/CTKG/QPKSWG4QDKP
Marie-Monique Robin kazetaria, dokumen-
talista eta zinema zuzendaria da. Albert-
Londres Saria 1995ean bere ikerketa lanen-
gatik, erreportajeak egin ditu Frantziako
eta beste herrialde batzuetako telebista
kate nagusientzat, interes eta eduki sozia-

leko gaien inguruan betiere. Zenbait liburu
idatzi ditu, 50etik gora erreportaje filmatu
mundu osoan, eta sariak jasoa da hainbat
dokumental zinemalditan. Aholkularia
eta aditua Latino Amerikan eta Europan
hasitako zenbait epaiketatan, haren
ikerketa zorrotz polemikoek interesa piztu
dute munduan, eta zigor epaiketa ugari
abiarazi.
2GVGT$TKPUQP
Peter Brinson zinema errealizatzailea
da, bideojokoen asmatzailea eta praktika
zinematografikoetako irakaslea Kalifor-
niako Unibertsitatean. Haren lanakani-
malien aukera narratiboak, programa
informatikoen portaera, sortzen ari diren
sistemak eta jokoa jorratzen ditu.
http://peterbrinson.com
2KGTTG$QPIKQXCPPK
Pierre Bongiovanni artista eta kultur
ikertzailea da. Belforteko Bideo Sorkun-
tzarako Nazioarteko Zentroko zuzendaria
izan da, arte plastikoen aitzindaria Euro-
pan bera, baita Pariseko La Gait Lyrique
artegunekoa ere. Gaur egun idazten du,
filmak eta performanceak egiten ditu eta
La Maison Laurentine sorkuntzagunea
zuzentzen du, Arte Diskretoaren Zentroa,
arteen, lurraldeen eta natur inguruneen
arteko erlazioak aztertzen dituena.
http://www.laurentine.net
4CEJGN/C[GTK
Rachel Mayeri artista, komisarioa eta Media
Studies alorreko irakaslea da Kaliforniako
Harvey Mudd Collegen. Haren lanek, bideo
formatuan edo instalazioetan, zientziaren,
artearen eta gizartearen arteko gurutz-
atzea esploratzen dute eta ikusgai egon
dira Pacific Film Archive delakoan (Berke-
ley, Kalifornia), P.S.1/MOMAn (New York)
eta ZKMn (Karlsruhe, Alemania), besteak
beste.http://www.soft-science.org

5CNN[)WVKoTTG\
Sally Gutirrez ikusizko artistak Berlin eta
New York artean garatu zuen bere arte ka-
rrera, eta New Yorken hamaika urtez bizi
zen. Haren lanak ikusgai egon dira Espai-
niako zein nazioarteko museo, erakunde
eta galeriatan, telebista saioetan, hala
nola ARTE eta Metrpolis TVE, eta zen-
bait bideo eta zinema jaialditan.
http://www.hamacaonline.net/autor.
php?id=84
UWD4QUC
subRosa kolektiboa, 1997an sortua, kultura
alorreko emakumezko ikertzaileek osatu-
tako zelula ziberfeminista ugalgarria bezala
definitzen du bere burua. subRosak artea,
aktibismoa eta politika konb inatzen ditu,
era kritikoz esploratu nahian teknologia-
ren, zientziaren, generoaren eta kapital
globalaren elkarguneak eta zirkuitu inte-
gratuko emakumeen gorputz, bizitza eta
lanean dituen ondorioak. Politika feminis-
ta kokatuzko molde bat praktikatzen du,
jostagarritasuna, buru-determinazioa
eta aliantzak eta koalizioak sendotzeko
desira konbinatzen dituena eta artelanen,
kan-paina ekintzaileen, ikerketa proiek-
tuen, argitalpenen, medioetan edo eztabai-
da publikoetan parte hartzearen forma
hartzen duena. Gaur egun Faith Wildingek
eta Hyla Willisek osatzen dute kolektiboa.
http://www.cyberfeminism.net/
8CPFCPC5JKXC
Vandana Shiva Indiako zientzialari, filoso-
fo, idazle eta ekintzaile ekofeminista bat
da. 1982an Ikerketa Zientifiko, Teknolo-
giko eta Ekologikorako Fundazioa sortu
zuen nekazaritza ekologikoari eta bioaniz-
tasunari bultzada bat emateko, mugi-
mendu ekologistarekiko emakumeen
konpromisoa sustatzeko eta sentimendu
demokratikoaren birsortzea eragiteko
helburuz. Manifiesto por una democracia
de la tierra liburuan (Paids, 2007)
lurraren demokrazia kontzeptua propo-
satzen du kapitalismoaren alternatiba gisa.
Nobel Sari Alternatiboa hartu du, Inguru-
menaren Aldeko Nazio Batuen programa-
ren (UNEP) Global 500 saria eta Lurraren
Eguneko Nazioarteko saria, hau ere Nazio
Batuena. Gaur egun Globalizazioaren
inguruko Nazioarteko Foroko lider bat da.

9CNVGTFG/KIPQNQ
Walter de Mignolo semiologoa da, literat-
ura irakasten du Estatu Batuetako Duke
Unibertsitatean, eta latino-amerikar
postkolonialismoaren erreferentziazko
figuretako bat da. Honako saiaketa hauek
idatzi ditu: El lado oscuro del Renacimien-
to (1995), Modern Languages Association-
en Katherine Singer Kovacs saria eman
ziona; Historias locales/diseos globales.
Colonialidad, conocimientos subalternos
y pensamiento fronterizo (1999); eta La
idea de Latinoamrica (2007), Filosofiaren
Karibear Elkartearen Frantz Fanon Saria-
ren irabazlea.
http://waltermignolo.com


2WDNKECEKxP %QPGNCRQ[QFG
#TIKVCNRGPC $CDGUNGC
&GRCTVCOGPVQFG%WNVWTCFGN)QDKGTPQ
'FKEKxP 8CUEQ'WUMQ,CWTNCTKV\CTGP-WNVWTC5CKNC
'FK\KQC
/CTKC2VSM 2WDNKEC
#TIKVCTCV\GPFW
&KUGwQIThEQ EQPUQPPKEQNGEEKxP$GUVG
&KUGKPWITCMQC YYYEQPUQPPKQTI
5WUCPPG2TQDUV
+ORTGUKxP
6TCFWEEKQPGUCGWUMCTC +PRTKOCV\GC
'WUMCTC\MQKV\WNRGPCM 'EQNQITCH
,WCP/CTK/GPFK\CDCN'WUMCTC GFKEKxPGPGTQ$KNDCQ
<GTDKV\WC5GTXKEKQFG'WUMGTCFG
NC7PKXGTUKFCFFGN2CsU8CUEQ'WUMCN &GRxUKVQNGICN
*GTTKMQ7PKDGTVUKVCVGC .GIGIQTFCKNWC
$+
6TCFWEEKQPGUCGURCwQN
'URCKPKGTC\MQKV\WNRGPCM +5$0
/CTKC2VSMGZEGRVQ.CGPVTCFC 
FGNCCITKEWNVWTCGPNCIWGTTCFG
NCKPHQTOCEKxP#PC8CNFoU 5QHV2QYGT

%QTTGEEKxPFGVGZVQU %QOKUCTKCFQ
6GUVW\W\GPMGVC -QOKUCTKCV\GC
5QTC[C2QNNQ%CUCFQ /CTKC2VSM

#UKUVGPEKCIThEC 2TQFWEEKxP
.CIWPV\CITCMQC 'MQK\RGPC
#PC2GVTQXKE 0CVZQ4QFTsIWG\%TKUVKPC#TTh\QNC
1wCVG2TQ[GEVQ#OCTKMC2TQKGMVWC
(QVQITCHsCU #UCODNGC#OCTKMC
&KRWVCEKxP(QTCN
#TIC\MKCM FGNCXC#TCDCMQ(QTW#NFWPFKC
#NGLCPFTQFGNC4KEC%NCWFKC
1UUCPFxP(GNKRG7TsDCTTK/CTKC2VSM &KUGwQIThEQ
&KUGKPWITCMQC
KQITCZ
/QPVCLGFGNCUGZRQUKEKQPGU &QEWOGPVCEKxPXsFGQ
'TCMWUMGVGPOWPVCV\GC $KFGQFQMWOGPVC\KQC
#TVGMC ,QP)QKMWTKC,QP#PVQNsP

&QEWOGPVCEKxPIThEC[XsFGQ 'URCEKQUEQNCDQTCFQTGU
&QMWOGPVC\KQITCMQCGVCDKFGQC 'URC\KQMQNCDQTCV\CKNGCM
%TKUVKPC#TTh\QNC1wCVG .KDTGTsC#06+.KDWTWFGPFC*KMC#VGPGQ
#PC8CNFGQNKXCU %KPGU)QNGO#NJxPFKIC(CEWNVCFFG
5CTTKMQ
7PKXGTUKFCFFGN2CsU8CUEQ'WU
&,FGNCKPCWIWTCEKxP MCN*GTTKMQ7PKDGTVUKVCVGC5CNC4GMCNFG
+PCWIWTC\KQMQ&,
2NhEKFC;G[o 2TQITCOCEKxPYGD
9GDRTQITCOC\KQC
'URCEKQEQNCDQTCFQT 4CSWGN/G[GTU
'URC\KQMQNCDQTCV\CKNGC
%GPVTQ%WNVWTCN/QPVGJGTOQUQ #ITCFGEKOKGPVQU
-WNVWTWPGC&GRCTVCOGPVQFG%WNVWTC 'UMGTV\CM
FGN#[WPVCOKGPVQFG8KVQTKC)CUVGK\
8KVQTKC)CUVGK\MQ7FCNGMQ-WNVWTC5CKNC #NGLCPFTQFGNC4KEC
#PC8CNFoU
5QHV2QYGT $GCVTK\2TGEKCFQ
%NCWFKC1UUCPFxP
%QOKUCTKCFQ (GNKRG7TsDCTTK
-QOKUCTKCV\GC (GTPCPFQ2oTG\
/CTKC2VSM )CDTKGN8KNNQVC
)WFCTK-KPIU
2TQFWEEKxP +DxP5hGP\FG1NC\CIQKVKC
'MQK\RGPC +IPCEKQ/GPFKQNC
)CDTKGN8KNNQVC/CTKLG1TVGIC 0CVZQ4QFTsIWG\
4KEJCTF&QOsPIWG\$K\$#-$K\MCKC 0GTGC#[GTDG'NQNC
$KNDCQ#TVGGVC-WNVWTC1EKPCFG 0KE2CIGV%NCTMG
)GUVKxP%WNVWTCNFGN%CORWUFG 4CEJGN/C[GTK
$K\MCKC
7PKXGTUKFCFFGN2CsU8CUEQ 4COxP%JWTTWEC
'WUMCN*GTTKMQ7PKDGTVUKVCVGC7PKXGTUK UWD4QUC
(CKVJ9KNFKPI*[NC9KNNKU
FCFFGN2CsU8CUEQ'WUMCN*GTTKMQ 5WUCPPG2TQDUV
7PKDGTVUKVCVGC 6ZGNW$CNDQC

&KUGwQIThEQ
&KUGKPWITCMQC
'UVsDCNK\5hFCDC


 'UVGNKDTQGUVhTGIKUVTCFQDCLQWPCNKEGPEKC
%TGCVKXG%QOOQPU4GEQPQEKOKGPVQ0Q%QOGTEKCN%QORCTVKT+IWCN
'URCwC
%%$;0%5#
'NEQR[TKIJVFGNQUVGZVQUNCUHQVQITCHsCU[
NCUVTCFWEEKQPGURGTVGPGEGCUWUCWVQTCUGU

.CXGTUKxPFKIKVCNFGGUVCRWDNKECEKxPGUVhFKURQPKDNGGP
JVVRYYYCOCTKMCQTIUQHVRQYGT
JVVRYYYEQPUQPPKQTI
JVVRDQQMECORKPIEE