Nieuw leven voor het linkse project Passie als leidraad Waarom is links in Europa niet in staat een vuist te maken? Volgens de Belgische politiek-filosoof Chantal Mouffe kunnen progressieve politici nog wat leren van de extreem- rechtse uitdagers. We hebben een populisme op inks nodig. door Jaap Tielbeke ULLIE LATEN JE de kaas van het brood eten, Kameraden! Dat is de indruk die ik Irig als ik ie wat ermu in Frankrifkgebeurt. Wat het Front Rational heel bewerkstellgd, is precies wat aks had moeten doen! Tn een sobere tv-studio oreert Pablo Igle- ‘Sas met felle armgebaren over het fallen van de linkse politick in Europa. In hoog tempo aealyseert hij de uitholling van de social- democratic en hekelt hij de onderdanigheia an centrum-inkse politi. ij hebben de wex se gemaakt voor politici als Marine Le Pen, soecat hij Iglesias is het gezicht van Podemas, = progressieve anti-stablishmentpartj. die Sn Spanje het traditionele tweepartijenstelsel Jeeft opengebroken. De welbespraakte polticus Bevindt zich op vertrouwd terrein: iedere week pecsenteert hij en praatprogramma, waarin hij Semen met een gast, meestal uit de kring van Sokse intelligentsia, een Klein uur lang diseus- cor over politck en maatschappij. Ben zwarte ‘echtergrond, twee stoclen en cen tafelije met Gaarop twee glazen water ~ 20 min mogelik ‘posspas di kan afleiden van de inhoua Het is voor de kijker ook zaak om de aan. Gacht erbij te honden, want Iglesias deinst niet voor terug om de diepte in te gaan: de scormalig docent politicologie is goed thuis in e socalistsche literatuur. Met gemak koppelt Bj actuele ontwikkelingen aan een doortim- ede gsteembritick. Voor de gast die op deze muarimiddag in 2015 tegenover hem zt, heeft feb [spe nonm ansrapannen 15.12.20 Iglesias duidelijk groot ontzag; bij prifst haar werk uitvocrig en gebruikt haar theoretische raamverk om te doorgronden wat er in Europa sgaande is: ‘Het lkt erop dat het system van consensus, dat decennialang gesloten was, zich ‘pent. En niemand kan voorspellen wat er de komende tijd zal gebeuren: Ziin_gesprekspartner, de Belgische poli- tiekeflosoof Chantal Moule, knikt hem bemnoe- digend toe. Haar mondhoeken staan streng naar beneden geplooid, maar haar geanimeerde bik verraadt dat ze geniet van dit gesprek. Iglesias Js een geestverwant die haar oeuvre goed best= eerd en begrepen heeft, zoveel is duideljk. ‘Je hebt velkomen gelijk dat links verantwoor- Aelikheid draagt voor de opkomst van rechtse populisten; vat ze hem bij in vioeiend Spaans. Tk heb hier lang over nagedacht en ben helans‘Rechts egript vel beter waar hetindepoltekom deat" tot de conclusie gekomen dat rechts in het alge- ‘meen veel beter begrijpt waar her in de politiek fom draait? ‘Natuuelifk!’ bevestgt Iglesias met con gretige lac, [NOEM DE 74:JARIGE Chantal Mouffe gerust de grande dame van het hedendsagse socialise. Vinar hele academische carve lang heeft 22 nagedacht over manieren om “het inkse pro- jee! nieuw leven in te blazen, Al ruim dertig jaar zgeleden vroeg Moutfe zich hardop af hoe links ‘moet omgaan met nieuwe sociale bewesingen ‘en identititspoitiek. Ben vraag die, zeker in de nasleep van de Amerikaanse verkiczingen,niets ‘aan relevantie heeft ingeboet. Lang. voor de Brexit en Trump ontleedde 2 scherpzinnig hoe erin het Westen een politek Klimaat is ontstaan ‘waarin cen gig reehts-populisme tot wasdom kon komen. En de afgelopen jaren ontpopte ze ich tt en ideologische mentor voor links uit- ddagers als Syiza en Podemos. ‘De vraag die Iglesias in de t-studio op tafel lege schreeuwt twee jaar na de witzending nog steeds om een antwoord: waarom is links maar niet in staat een vuist te maken? Even leek het crop alsof er vanuit Znid-Enropa. cen progres- sieve wind aantrok. Op 31 januari 2015 was de Puerta del Sol, het centrale plein van Madrid, nog gevuld met meer dan honderdduizend aan Ihangers van Podemas die genoeg hadden van de onde politick van ‘Ya casta’en het hardvoch~ tige bezuinigingsbeleid vit Brussel. Kort daar- ‘oor had Syrza in Grickenland de parlements~ verkiezingen weten te winnen. Maar van een Tinkse lente kwam het niet: Fodemos is voor- lopig.veroordceld tot de oppositicbanken en de socilistische regering in Griekenland ligt nog ali aan de ketting van de trojka. COndestussen zijn het vooral demagogen als Marine Le Pen, Donald Trump en Geert Wil- dors die profteren van de ‘rsis in het cen- ‘trum Zeker in Noord-Europa zijn aanvallen ‘op de gevestigde orde voorbehouden aan xeno~ fobe volksmenners. ‘De politicke energie zit op rechts, constateerde René Cuperus onlangs in ‘w-programma Buitenhef: Op de linkerflank Digh het angstallig stil, een daadkrachtig pro- _sressief altermatief is in goen velden of wegen te bekennen. De verkiezingen in Nederland drei- ‘gen tit te lopen op een tweestiid tussen twee smaken rechts. Een gematigd rechts probeert ‘een extreem-rechts vliegen afte vangen door de anti-migratieretoriek van haar scherpe randjes te ontdoen. Zo ook in Frankrijk, waar de katho- licke conservatief Francois Fillon de enige Iijkt die Marine Le Pen van cen verkiezingszege af an houden, En links Kijkt vertwifeld toe. “Iwintig jaar nna hun gloriejaren kijken. sociaal-democraten hangt af van de manier waarop we met deze uitdaging omgaan, schreef ze op de opiniesite Open. Democracy. Populisme met een opge= Ihaalde neus wegwuiven als demagogie heeft in elk geval geen zin. Stilziten en hopen dat de storm overwaait is een strategie die uiteinde= avereehts zal werken, Progressievelingen ‘Veel linkse partijen zijn bang voor passies, omdat zedenken dat die altijd naar de politieke rechtervleugel leiden’ foveral in Europa naar de brokstukken ana- Iyseende de Volkskrant Kort geleden. ‘En nie- ‘mand heeft nog een oplossing Hoe kunnen 2e de arbeidersKlasse nog bereiken, nu deze Hj te bestaan uit boze burgers die geen boodschap hebben aan een inclusieve agenda? Hoe kunnen ze de multiculturele samenleving nog verde- digen, mu de racistische onderbuik leegloopt? Progressieve partijen bevinden zich in een pijn- like spagsat: de sociaal-economische agenda is gekaapt door extreem-rechtse populisten en. Jhun emancipatoire idealen vinden nauwelifks sweerklank meer, De linkse partijen wit Zuid-Europa die er wél in slaagden om momentum te creéren, werden. Dovendien met argwaan bekeken. Ook door hhun sociaal-democratische collega’. Politci als. Pablo Iglesias en Alexis Tsipras aouden zichzelf Duitenspel zetten met hun opgeklopte retoriek, conhaalbare voorstellen en onbestisde aanval- Jen op de lite. Zij vertoonden populistische ‘rekjes - en populisme, daar is beschaafa links hhet over eens, is geen zinvolle manier om poli- tick te bedrijven. Om daadwerkelik resultaten, te boeken behoort een politeke partij zich eon- structif op te stellen, bereid te jn om compro~ ‘issen te sluiten en geen roekeloze verkiezings- Deloftes te doen. Emblematisch was de botsing. ‘tussen Jeroen Dijsselbloem en Yanis Varoufakis, ‘waarhij de voorzitter van de eurogroep de stand- punten van de Griekse minister van Financién afverveerde als ideologisch geraaskal. ‘Maar bet is precies dit dédain voor het populisme waarmee centrum-linkse politi in ‘Huropa de revolle over zichzelf hebben afgeroe- pen, meent Chantal Mouffe. De liberale demo- cratie verkeert in crisis. Hoe eerder links dat ‘onder ogen zit, hoe sneller het een weerwoord kkan bieden. ‘De torkomst van onze democratie Hoe kunnen sociaal-democraten de multiculturele samenleving nog verdedigen, nu de racistische onderbuik leegloopt? rmoeten de schroom voor polarisatie van zich afschudden, want waar we behoefte aan hebben, ‘meent Moufle is een populisme van links. DE POLITIEKE BEWUSTWORDING van Moutfe voltrok zich in de geest van ’68. Als activisti- sche student raakte ze al vroeg vertrouwd met hhet radicaal-tinkse begrippenkader_ waarmee ‘haar generatiegenoten hun opstandigheid intel~ Tectueel onderbouwden. Na een opleiding in Leuven trok ze naar Parijs om daar in de leer te ‘gaan bij de vermaarde filosoof Louis Althusser. ijn. eigenzinnige interpretatie van Das Kapi- tal maakte diepe indruk op haar. Tk was een orthodoxe althusseriaan, vertelt Mouffe in het interviewbock Construir pueblo. ‘Maar na cen paar jaar filosofie gedoceerd te hebben in Colombia, aan de Universiteit van Bogoté, ver= ‘anderde min perspecticf’ De starre marxisti- sche concepten van haar leermeester bleken te kort te schielen om de politicke dynamiek va Latjns-Amerika te begrijpen, Nog altijd koestert Moulfe een bijzondere ‘band met dat continent, niet in de laatste plants vanwege haar huwelik met de Argentiinse politicoloog Zimesto Laclau, die een belangrik stempel drukte op de Latijns-Amerikaanse poli- tiek. Het Argentijnse dagblad La Nacién schreet vit semi-gekscherend dat president Nestor Kirchner geen besluit nam zonder eerst Laclau te raadplegen. Toen Laclau in 2014 overleed, herinnerden de kranten hem als de ideoloog ‘van het socialstische populisme, dat kort na de couwwisseling Latiins-Amerika veroverde. Binnen tien jaar grepen linkse leiders, mede géinspireerd door Laclau’s ideoén, de macht in -Argentinié, Brazilié, Ecuador, Bolivia en Vene~ ‘ucla. Voor Moufle bewees deze draai naar Tinks! dat het mogelifk is om een suecesvollestrijd aan tebinden tegen het neoliberalisme. We mocten proberen Europa te latijns-amerikaniseren, ei ze togen de Spaanse krant El Pats. Het is een oproep die haar volgelingen ter harte namen. inigo Errején, de hoofdstratees: van Podemos, schreef een proefschrift over de 15122006 os eRocut AMSTERDAMMER 95‘sti voor hegemonic in Bolivia! De theore- tische ondergrond van zijn onderzoek werd «gelegd door Mouffe en Laclan, En de lessen die hij leede bij de presidentseampagne van Exo Morales zouden bepalend zi voor de stra- tegie waarmee Podemos het Spaanse toneel bestormde. De deakbeelden van Mone en TLaclan drongen ook door tot de Grieksepotitik. Oprallend veel Syriza-prominenten studeerden aan de Universiteit van Essex, waar het duo school maakte met hun ‘iseoursanalyse’ Onder anderen Yanis Varoufahis ontving jn doctoraat san de Brise universitet. In 1985 verscheen hun standaardwerk Hege- ‘mony and Socialist Strategy. Het is een door- ‘wrochte studie waarin Mouffe en Laclau korte metien maken met de marsstische orhodoxie. ‘Nog voordat de Soxjet-Unie was seimplodeerd en Francis Fukuyama het einde van de geschie~ denis had afgekondigd, betoogden zi) dat het socialistische project aan herziening toe was. De bsessie met de klassenstii Tit geen ruimte voor de nieuwe sociale bewegingen, 2alsfemi- nisten of ecologisten. De strijd tegen racisme verdiende evengoed een plaats op de linkse agenda als de strijd tegen economische onge- Iikheid. In pleats van de verborgen machina tics van het kapitalisme te analyseren, gingen Mouffe en Laclau te rade bij Antonio Gramsci De Italiaanse flosoof had ingezien dat de eco- omic niet ales verklaart.Juist de sfeer van het politieke moet nauwer onder de loep worden genomen, want wie het heersende denken wil bevechten, moet eerst hegrijpen hoe een hege- ‘monie tot stand komt. Dentg jaar na publiatie aij de lesen wit Hegemony and Socialist Strategy actucler dan owt, maar is de opgave alleen maar moelijker ‘geworden, Meenden Lacian en Mouffe destids nog dat de social-democratisehe agenda niet ver genoeg ging, mu is het zelfs een utdaging ‘om de mest basale verworvenheden van de ‘welvaarisstaat in ere te herstellen. In het voor: ‘woord van een nieuwe editie uit 2000 sehrjven ze: Met het falen van de communistische vari ant is het hele idee van socialisme in diskre- diet geraakt De sociaal-democratie kreeg een nieuw leven ingeblazen, maar werd in wanorde tici aan beide kanten van het spectrum hebben. clkaar gevonden in een ‘consensus van het cen- trum: Volgens de pleithezorgers van de Derde ‘Weg, met name de Engelse socioloog Anthony Giddens, is het een teken dat de liberale demo- cratie volwassen wordt, Grote ideologische twis- onschadelik te maken, door de totalitaire angel eruit te halen. Het antagonisme van Schmitt ruiltze in vor'agonisme’ in plants van vjanden spreekt2ij over tegenstanders. De wij2i-tegen= stelling is nog altijd bepalend voor de politiek, ‘maar in de democratisehe arena geldt als spel= ‘Inplaats van eenstrijd tussen “rechts en links” staan wij nu voor eenstrijd tussen “goed en kwaad” ten zijn relikwieén uit het verleden. ‘Links’ en ‘echts'zouden sleetse eategorieén zijn die ver- ‘wijzen naar een achterhaalde dichotomie. Pola- risatie’ en ‘populism’ werden vieze woorden. Onzin, ment Moutfe. Juist de afwezigheid vvan polarisati is de dood in de pot voor de poli- tick. Het is de reden dat rechtse ophitsers kon- den opstomen. In haar boek On the Political, dat in 2005 verscheen, zag ze al hoe populisten als Jorg Haider en Silvio Berlusconi konden profite- ren van de ideologische windstilheid in Europa. Mouffe: ‘De grote aantrekkingskracht van anti-establishmentpartijen vindt haar oorzaak in het onvermogen van de gevestigde demo- cratische partien om duidelike alternatieven te bieden en kan alleen begrepen worden in de context van de tegenwoordig 20 wijdverbreide consensuspolitick? En zolang links daar geen overtuigend verhaal tegenover durft te stellen, zal de opmars van het rechts-extremisme alleen ‘maar verder doorzetten, voorspelde ze correct. EENDEMOCRATIEZONDER conflict is een demo- cratic in naam alleen. Enel als ex dandwerkelije wat te kiezen vat, doet de Keuze van de burger erioe, Maar sinds we in de jaren negentig de Dende Weg ain ingeslagen leven we volgens Moule in cen tijdperk van ‘pstpolitek, waarin de heersende centrumpartijen ziin samenge- ‘lonterd toteen kleurloos geheel Voor een theo- retisch tegengif beroept ze zich op deomstreden Daitse rechtsgcleerde Carl Schmit, een van de rmeest brifjante en onverzettelifke tegenstanders van het liberalsme. Volgens Schmitt bestaar iderepoliticke gemeenschap slechs bij de gra “Waar we een herijking van het socialistische project wilden zien, hebben we de triomfaanschouwd van het neoliberalisme’ _gestort. In plaats van cen herijking van het soct- alistische project hebben we in het afgelopen decennium de triomf aansehouvid van het neo- liberalisme, wiens hegemonie 0 doordringend sword dat het ee WAAR WE NU MEE ZITTEN opgescheept is cen ‘radicaal midden, waarin bestuitvorming wordt gereduceerd tot een managementvraagstuk en. de soviaal-demoeratie is verwaterd tot een slap en onherkenbaar aftreksel. ‘Verstandige’ poli- tie van een gemeenschappelifk vijandsbeeld: tegenover een ‘wif staat altijd een ‘if. Zonder antagonisme geen politiek. ‘Wie met Schmitt heult krijgt gegarandeerd scheve blikken toegeworpen. Hi is, zacht uitge- ddrukt, een denker met een besmet blazoen. Als ‘kroonjurist van het Derde Rk zangde hij voor de juridisehe legitimatie van het nazibewind; ijn anti-individualisme en snijdende keitiek op de parlementaire democratie maakten hem tot cen gewillig bondgenoot van de ihrer. Maar Moufle probeert ziin gevaanifke denkbeelden regel dat cok opponenten erkend worden als subjecten met rechten. ‘Mot Schmitt deolt ze ook eon aversio tegen het doorgeslagen rationalisme in de westerse democrat. Ten onrechte hebben liberale iloso= fen als John Rawls en Jirgen Habermas de pas sies uit het politieke domein willen bannen. In thun ideale democratic treden verstandige volks- vertegenwoordigers met elkaar in debat in een poging om meningsverschillen te overbruggen. Tedere parij die weigert dit spel mee te spelen wordt op voorhand gediskwalificeerd. Teder= politieus die namens ‘het velk zegt te spreken is verdacht, Het politicke wordt tegenwoordig uit= sgespeeld in het morele register’ schrijft Mouffe in On the Political. ‘In plaats van een stijd tussen “rechts en Tinks” staan wij nu voor een strijd tussen “goed en kwaad!”: Daarom worden ‘Tsipras en Iglesias in een postpolitiek klimaat, samen met Nigel Farage en Marine Le Pen, weg- _gezetals govaarlijke radicaen, HET GETUIGTVAN een smewvrees voor het pop lisme. Terwijl linkse politici juist wat zouden -unnen lesen van de extroemereehtseuitdagers. Dat is minder venverpeligk dan het Mint wan= neer je het analytische perspectief van Moutfe innecmt: ‘Populisme is geen ideologie of poli tick regime en kan niet worden toegeschreven aan een specifiek inhoudelijk programma’ Het is geen pervertering van de democratie, maar cen wezenlifc onderdeel ern, Poitick draait. fom et Smeden van cen volk door grenzen afte Dakenen. Dat zoiets niet gepaand hoeft te gaan ‘met racisme, bewistemand als Bernie Sanders. 2ijn tegenstanders waren de graaikapitalisien op Wall Street, waariegen hij vammende tira des held. En ls Pablo Iglesias terde tegen de ‘corrupt elite dan sprak ij aowel namens wit ‘werklozen als gemarginaliserde minderheden, ‘Veel linkse partijen zijn bang voor passes; zei Mouffe een paar jaar geleden in Filosofie “Magazine, ‘omdat ze denken dat die atid naar de politieke rechtervleagel leiden. 1k ben het. daar niet mee eens. Je kunt ook en passe heb ‘ben voor rechtvaardigheid, bijvoorbeeld. Spi- noza stelt dat de twee belangijkst passes hoop ‘enyrees jn; rechts populisme spect esta in op de laste, Maar mensen zouden juist meer ‘hoop mocten hebben, Hoop dat dingen kunnen veranderen. Hoop dat we cen rechtvaardiger -ysteem kunnen opbouwen. Dat is de taak voor een links populism: ° siz2016