Istorija Srednjovekovne Bosanske Države

Istorija srednjovekovne bosanske drave, Dado Likar
ISTORIJA SREDNJOVEKOVNE
BOSANSKE DRAVE
(Izvodi po S. irkoviu)
Novi Sad
2015
2
1.Rana istorija Bosne
Graa za rani period Bosne veoma oskudna.Bitni izvori su delo Konstantina

Porfirogenita(912-959) Spis o narodima i Letopis popa Dukljanina odnosno Barski
rodoslov (1160-1180), Jovan Kinam (period Manojla Komnina, ratovi Ugarske i
Vizantije, Bori), Simon de Keza Gesta Hungarorum.
Srednjovekovna bosanska drava nastala je na prostoru rimske provincije

Dalmacje.Vitalna snaga slovenska plemena, znaajno je spomenuti nosioce
kasnoantikih uticaja Ilirska plemena naseljena u unutranjosti Balkana koja su bila
pod snanim grkim uticajem.Razvijena trgovina izmeu ilirskih plemena I
Grka.Guenjem ilirskog ustanka 9. godina n. e., okonana borba izmeu rimskih
osvajaa i ilirskih plemena.Ilirik kao provincija podelljen je na Dalmaciju kojoj je
pripalo zemljie docnije Bosne , I Panonijiu.Putevi u rimskoj Dalmaciji graeni u III I
IV veku n.e., dragoceno naslee koju su Sloveni primili od rimskog
reima.Razvijenost rudarstva ( srednja Bosna, zapadna , srednji tok Drine).Razvijena
poljoprivreda.Urbanizacija Dalmacije, naselja zapadna Hercegovina.Vea rimska
naselja obrazovana su u oblastima sa razvijenom privrednom snagom, uz rudnike,
mineralne izvore, rimske logore.Urbanizovanost primorja.Romanizacija, nosioci su
naseljeni veterani I pripadnici rimskog upravnog aparata.Epigrafski I arheoloki
material svedoi da je domai eement ilavo uvao svoju osobenost, dotle dodir sa
Slovenima svedoi da je romanizacija dostiigla visok nivo.Znaaj naih krajeva u
oblasti privrede.Hrianstvo hvata korenje u Dalmaciji, od IV veka , od kako je
hrianstvo postalo tolerisano u dravi , grade se hramovi I crkvene organizacije u
Dalmacji.Teriorija docnije Bosne srazmerno poteena pustoenja Balkana u IV-V
veku.Nakod podele od strane Teodosija, Dalmacija je pripala zapadnom delu
imperije.Nakon pada carstva, Dalmacija pada pod vlast Gota, koji su pre svog
odlaskau u Italju osvojili zapadni deo Balkana, vlast traajala preko tri
decenije.Vladavina isonih Gota nasilno je prekinuta 535 godine u jeku ratova
Justinijana, osvojena Salona, centar provincije.
2.Juni Sloveni
Do poetka VI veka Sloveni u svom kretanju stigli su do oblasti koje lee severno od
donjeg Dunava.Prostor izmeu Dunava, Kavkaza, Crnog mora privremena boravita
za Hune, Skite, Bugare.Meu plemenima koja su probijala vizantijsku odbranu
nalazili su se I Sloveni,U poetku su to bili samo pljakaki pohodi.U vreme
Justinijana udruene snage Bugara i Slovena stigle su do zidina Carigrada, pustoili
oblasti srednje Grke.Zapadni deo Balkana ostao poteen, Trakija I Carigrad privlae
napadae.Po Prokopiju iz Cezareje, Sloveni 550. godine pustoili
Dalmaciju.Dalmacija je u velikoj meri bila ugroena nakon sloma Gepida i povlaenja
Langobarda, dolaskom Avara u oblast srednjeg Podunavlja.Sirmijum pada 582.
godine, otvoren put Sirmij - Salona.Kagan osvojio grad Vonke 597. godine.u to
vreme se poslednji put spominje slobodna rimska Dalmacija.Prelom u odnosima
izmeu Vizanije I slovensko-avarskih osvajaa je 602. godina , kada je zbaen car
Mavrikije, koji je uspevao da ouva granice I alje ekspedicije preko Dunava.Period
Foke (602-610), ne postoji vie sistem odbrane i slovensko-avarske mase preplavile
Balkan, ugrozili i zapadni Balkan, pala Salona 614. godine , centar provincije.U
prvom periodu Sloveni su se nalazili pod vrhovnom vlau Avara, ali u periodu
Iraklija (610-641) taj odnos se izmenio , dolaskom slovenskih plemena Srba i
3
Hrvata.Zapadni deo provincije, nakon tri godine ratovanja sa Avarima , zauzeli Hrvati,
a u ostalom delu provincije uvrstili se Srbi.Znaaj naknadnog naseljavanja Balkana
od stranne Srba i Hrvata.Potez Cetina-Istra, zemlja Hrvata, Cetina- bugarska dravna
tvorevina, zemlja Srba.Oblast prvobitne Bosne bila je u sastavu podruja koje je
nosilo srpsko ime, irei se ka zapadu I jugozapadu.Pokazatelji ivih odnosa izmeu
novih i starih stanovnika : 1.) kontinuitet geografskih imena 2.) jezike
pozajmice.Osvajanje Balkana zapoeto je vojnim pohodima, okonano
asimilacijom.Proivnik Slovena je Vizantijsko carstvo.Primetna je verska razlika
izmeu Slovena i starosedelaca.Slabo smo obaveteni po pitanju pokrtavanja
Slovena.Po Porfirogenitu Srbi i Hrvati, pokrteni su od strane svetenstva iz Rima u
vreme cara Iraklija, po doseljenju.Znaajno je napomenuti da je vrlo mogue da su
bitnu ulogu u pogledu pokrtavanja Slovena igrala crkvena sredita iz dalmatinskih
gradova, iji je uticaj rastao od sredine VIII veka, od pada Ravenskog
egzarhata.Hrianska imena se u srpskoj vladarskoj porodici javljaju tek u drugoj
polovini IX veka.
3.Postanak Bosanske drave
Srbi i Hrvai su se na prostor Balkana doselili po dozvoli Iraklija, priznali vrhovnu

vlast cara i pokoravali se docnijim carevima.Carigradski carevi su sebe smatrali
carevima celokupnu hrianske vaseljene , po politikoj teoriji bili su daleko iznad
vladaoca pojedinih zemalja i naroda.Uspon Vizantijie pod Iraklijem i naslednicima,
uspesi na Balkanu i kolonizacija Slovena u daleke maloazijske oblasti.Njihov razvoj u
prvim vekovima po doseljavanju ostaje u potpunoj tami , nedostatak izvora.Sloveni se
bave zemljoradnjom, stoarstvom, lovom i ribolovom.Osnovne poliike celine su
upe.Po dosoljevanju Sloveni su ostali na stupnju vojne demokratije, isto kao u
periodu seoba,Porfirogenit spominje da nemaju drugog vladaoca osima starca
upana.Znaaj vizantijskih gradova, odnosno blizina.Za teritoriju Bosne vezuje se
jedna epizoda iz ivota Ljudevita Posavskog.Odolevi nizu franakih napada , bio je
primoran 822. godine da se povue iz svog utvrenja Siska kod Srba, za koje Ajnhard,
biograf Karla Velikog kae da dre veliki deo Dalmacije.Sredinom X veka kada se
ime Bosne prvi put spomenulo u istoriji, u spisu K.Porfirogenita , ona predstavlja
samo deo Srbije, pominje dva grada Katera i Desnik.Kada se Bosna prvi put spominje
ona predstavlja geografski pojam a ne dravnu celinu.Bosana je tada bila samo deo
Srbije kneza aslava, koji je nakon smrti cara Simeona obnovio i proirio srpsku
dravu.Napadi Maara na prostor Nemake, Italije, Hrvatske (kralj Tomislav
energino zapreio put Maarima), napadi na Bosnu.aslav poginuo u sukobu sa
Maarima.Po Letopisu Popa Dukljanina granica Bosne : Borova planina, reka Drina.
Dukljanin prua podatke o vladaocu koji nosi titulu Bana.U periodu od X-XI veka,
Bosna pada pod Hrvatsku(Mihaila Kreimira II), cara Samuila, Vizantiju,
Duklju(Konstantin Bodin postavio kneza Stefana).Pred kraj XI veka poele su
Ugarske akcije protiv Hrvatske, koje su urodile plodom poetkom XII veka.Spajanje
Hrvatske i Ugarske 1102. godine pod Arpadovcima.Posle smrti Bodina 1101. godine,
Duklja unutranje borbe, Raka trpi poraze od Vizantije, jedino Vizantija moe da se
suprostavi Maarima.Sukob Madjara i Vizantije kroz ceo XII vek.Od 1138 godine niz
sauvanih povelja, pretenzije na Bosnu, u pogledu titulature.Kralj Bela II 1139.
godine dao hercetvo bosansko maloletnom sinu Ladislavu.
4
4.Ban Bori
(1154. - 1164.)
Ban Bori je prvi poznati vladar bosanske drave. Ratovao je sa Vizantijom, kako bi
sauvao teritoriju Bosne. Proteran je iz Bosne 1164. godine, kada vlast preuzima
Vizantija.Spominje se u vremenu 11541164. Ban Bori je vladao u doba
kratkotrajne obnove vizantijske moi za vreme vladavine cara Manojla Komnina
daleke 11431180. godine. Obnovivi vizantijsku vlast na veem delu Balkana,
Komnin se neizbeno morao sukobiti sa ugarskim svojatanjem istog prostora. Tako se
ban Bori javlja u vreme ugarsko-vizantijskih ratova, ali ne kao ugarski vazal, nego
kao samostalni gospodar cele Bosne. U ugarsko-vizantijskom ratu, ban Bori se,
prema sauvanim izvorima, sa svojim etama pridruio ugarskoj vojsci prilikom
opsade grada Branieva.Umeao se u dinasika pitanja Maarske, u sukobu izmeu
brae preminulog Gejze (Ladislav i Stefan IV) i sina Gejze (Stefan III), podravao je
vizantijskog tienika Stefana IV.Dobri odnosi su kratko trajali, Sefan III je zbacio
Stefana IV, u tom okraju sradao je i Bori.Novi kralje je poslao, viteza Gotfrida na
Boria i nasilno je preseeno Borievo banovanje.
5.Ban Kulin
(1180-1204)
Vladavinu je zapoeo kao vazal vizantijskog cara, a zatim kao vazal ugarskog kralja.
S izuzetkom jednog vojnog pohoda, koji je protiv Vizantije vodio 1183. godine,
Bosna je njegovu vladavinu provela u miru i znaajno ekonomski napredovala.Bori
ratovao kod Branieva, Kulin kod Kueva. Zetski knez Vukan Nemanji je 1199.
godine Kulina prijavio papi Inocentu III jer su Kulin, njegova supruga, sestra i mnoga
rodbina, zajedno s "oko deset hiljada podanika", bili odani Crkvi bosanskoj, jeresi
koja se irila kroz zemlju ugarskog kralja (Bosnu). Papa je preko ugarskog kralja
Emerika na njega izvrio pritisak, pa Kulin 1203. organizira skup na Bilinom Polju
gdje deklarira, pred papinim izaslanikom Ivanom de Kazamarisom i svedokom,
dubrovakim arhiakonom Marinom, svoju privrenost katolikoj crkvi i odrie se
jeresi. Povelja Kulina bana, napisana 29. augusta 1189 , svedoanstvo o odnosu
izmeu Bosne I Dubrovnika, njom je poeo niz ugovora izmeu Bosne i Dubrovnika.
Nepoznato je ko je nasledio Kulina na bosanskom prestolu.U godinama nakon Kulina,
bio je ban neki Stefan, poznato nam je samo ime i da je imao sina Sibislava, kneza
Usore, u treoj deceniji XIII veka, koga izvori priazuju na revnosnog katolika.
5
6.Matej Ninoslav
(1232-1250)
Razdoblje od poetka 13. veka pa do dolaska na vlast bana Mateja Ninoslava 1232.
godine u Bosni je obiljeeno jaanjem i irenjem Crkve bosanske i njenog uenja, te
naglim porastom moi i uticaja bosanske vlastele. Pritisci papske kurije na Bosnu, u
cilju pokrtavanja, ne gube na svom intenzitetu jo od Sabora na Bilinu polju gdje je
papa traio da se Kulin ban odrekne svog uenja ili u protivnom da se suoi sa
krstakim ratom protiv Bosne.Tokom svog ranije ivota, Matej je bio protivnik
Bogumila, verni vazal Ugarske i poboan katolik.Ve 1233. godine papa upuuje u
Bosnu novog papskog izaslanika, kardinala Jakova. On je tu na prvom mestu zatekao
novog bana Mateja Ninoslava, Srbina poreklom iz jeretike porodice, kojega je
verovatno i uz ugarski pritisak, prisilio da prihvati katolianstvo. Zajedno sa
Ninoslavom na katoliku veru preao je i njegov roak Prijezda. Prijezda je
dominikancima, koji su kao misionari i inkvizitori ubrzo doli u Bosnu da pokrste
stanovnitvo Bosne, bio prisiljen predati i svoga sina kao taoca, ime je jamio da
nee odstupiti od rimske crkve. Ban Matej Ninoslav je 1233. godine pisao papi
Grguru IX da se njegova vlastela ne pokorava, prema starom obiaju, njegovoj
vrhovnoj vlasti, nego samostalno upravlja poverenim upama. Dok su njegovi preci,
alio se ban Ninoslav, po starom obiaju, poveravali upe i sela kome su hteli i
oduzimali ih prema vlastitom nahoenju i potrebi, sada njemu, koji je nedavno sa
jeretike preao na katoliku vjeru i poeo da goni jeretike, draoci poseda
uskrauju poslunost, kre stare obiaje i zadravaju posede protiv njegove
volje.Meutim, nakon izvjetaja iz Bosne da je i sam ban Matej Ninoslav ponovo
priao jereticima i da je jeretiki pokret zahvatio i susedne zemlje, posebno Slavoniju,
papa je obnovio zahtjev da se protiv Bosne povede krstaki rat. Papskom biskupu
Ivanu Tevtoncu naloeno je da u Bosni propovijeda sveti rat protiv bosanskih i
slavonskih jeretika. Ciela krstaka vojna povjerena je hercegu Kolomanu, koji je
dobio posebna ovlaenja. Ban Matej Ninoslav, suoen sa napadom na Bosnu i
moguim istrebljenjem Srba, nije oklevao da se, bez obzira na verska pitanja stavi na
elo otpora protiv Rima i Ugarske. Krstaki sveti rat protiv Bosne i njihovog verskog
uenja poeo je 1235. i sa prekidima trajao tri godine. Kolomanova vojska uspela je
uz mnogo prolivene krvi proi kroz Bosnu i Hum. Kada se 1237. i 1238. sa plenom
povukla iz Bosne, stvari su u Bosni opet krenule svojim uobiajenim tokom. Cilj
istrebljenja jeresi u Bosni ipak nije uspeo.Godine 1239 zavrena je bosanska sona
crkva u Brdu u upi Vrbhosni.U pratnji svojih boljara, posetio je Dubrovnik 1240.
godine ,trei ugovor izmeu Bosne i Dubrovnika.Tatari pustoe Maarku, Bela IV se
povlai u Split, potom u Trogir.Split odbio pomo kralju.Trogiranima je zahvalni kralj
darovao neka sela na granici splitskog gradskog podruja.Donacija izazvla estok
sukob izmeu dva grada.Split izabrao bosanskog bana za svog keneza.Zajedno sa
splianima pustoui je trogirsku obalu, ne mogavi nita zidinama.Okonan sukob
1244.Katolika agresija na Bosnu, ponovo 1246.Ninoslav se pravdao pred Rimom,
pruajui neke dokaze o svom ispravnom dranju.Papa obustavio akcije, naredio da se
povede istraga.Katoliki biskup boravi u akovu.Ninoslav se poslednji put u izvorima
spominje 1249. godine kada je Dubrovanima izdao ispravu o zakletvi , identino
onoj iz 1240.Okolnosti kako je zavrena vladavina Ninoslava , zbog oskudice izvora
potpuno nepoznata.
6
7.Prijezda
(125-1287)
Prijezda I Kotromani bio je ban Bosne i osniva dinastije Kotromania, (oko 1250
1287)Posle smrti velikog bana Ninoslava banovsku vlast u Bosni uzeo je njegov
roak Prijezda. Prijezda je preao na katoliku veru bez iije saglasnosti.Poznato je I
ratovanje sa Madjarima, Bela IV 1253.Ekspedicija je bila uspena. Prilikom ovoga
napada Bela je uspeo da zaposedne Donje Krajeve, a to je predeo izmeu Vrbasa,
Une, Save i planine Grme.Podela Bosne na banovine, dve banovine, 1.) Bosna, 2.)
Usora i So.Banovine su naroito usorska spajane u razne kombinacije sa susednim
oblastima, meu kojima je najvanija Mavanska banovina.Sredinom XIII veka dolazi
do stvaranja novih banovina: Mavanska banovina , kuevsko-branievska,
severinska banovina.1284. godine Usoru i So, Mavu sa Beogradom dobija kralj
Dragutin, zet maarskog kralja.Dolazi do braka izmeu erke Dragutina Jelisavete i
Stjepana I Kotromania, sin Prijezde.U periodu Prijezde nema kontakata sa
Dubrovnikom.Nasledio ga je Stjepan I u periodu 1287-1290.
8.Stjepan I Kotromani
(1287/90-1314)
Stjepan I Kotromani (1242 - Srebrenik 1314 ) je deveti vladar samostalne

Bosanske drave.Bio je sin bana Prijezde I (ban Bosne 1250 - 1287 ) i njegove
supruge banice Elizabete.Bio je etvrto dete bana Prijezde i Elizabete . Bio je oev
pratilac i jo za vrijeme oeve vladavine je bio mnogo puta pomenut. Oko 1273.
godine na upravu je od svog oca dobio upu Vrhbosnu, u kojoj se u kasnu jesen 1284.
godine oenio srpskom princezom Elizabetom.Bio je usko povezan sa svojim tastom
Stefanom Dragutinom, koji je bio kralj Srema. Ban Stjepan umire 1314. godine.
Nasledio ga je sin Stjepan II Kotromani. Stjepan je mnogo puta u dubrivakim
izvorima bio nazivan pod imenom Stjepan Kotroman ili samo Kotroman. Od enidbe
sa Dragutinovom kerkom potpao je ban Stjepan I pod njegov utjecaj i mnoge stvari
koje je inio bile su plod Sefanove volje. Nakon smrti ugarskog kralja Ladislava IV
1290. stvari su se promijenile. Poto Ladislav IV. nije imao dece postavilo se pitanje
naslednika ugarske krune. Ipak, vrlo brzo nakon kraljeve smrti okrunjen je za novog
kralja njegov roak Andrija III Mleanin ( 1290 - 1303.). Poto je imao jaku opoziciju
odmah su poele intrige. Kao najopasniji protivnik pojavio se napuljski kralj Karlo II
(pripadnik Anujske dinastije), mu Marije, inae sestre kralja pokojnog Ladislava.
(1272.- 1290.), koji je za svoga sina Karla Matrela zatraio ugarski presto Arpadovia.
Ova je stranka bila vrlo jaka pa je na kraju papa Nikola IV. okrunio Karla Martela (
1290 - 1295.) za ugarskog kralja. Uz ovu stranu tada su pristupili i najjai hrvatski
velikai, bribirski knezovi ubii: Pavle I ubi, Juraj II ubi i Mladen I ubi pa e
Karlo Martel biti okrunjen za kralja u Hrvatskoj. Kako je Dragutinova kerka Ursula
bila udata za Pavla ubia sasvim je razumljivo da su Dragutin i njegov zet, ban
Stjepan I Kotromani , pristupili odmah uz njih.
U tim politikim igrama Karlo Martel im je, ne bi li ih zadrao i dalje kao pristalice,
svojim poveljama podelio dobar deo Bosne i Hrvatske. Izgledalo je da ova stranka
7
ima velike anse, ali je 1295. iznenada umro Karlo Martel. Meutim, napuljska
kraljica Marija je dola na ideju da ugarski presto sedne sin Karla Martela koji se zvao
Karlo Robert, njen unuk. U tom njenom naumu iz sve snage ju je pomagao i papa
Bonifacije VIII. ( 1294.-1303.) koji je ak Karla Roberta, tada tek dvanaestogodinjeg
djeaka, proglasio za ugarskog kralja 1297. ali je ovaj vladao Ugarskom od 1308 do
1342.Dinastija ubi, imajui pod svojom vlau Hrvatsku proirivala je svoj uticaj
elei i Bosnu podvesti pod svoju vlast. Poetkom 1299. Pavle I ubi se naziva
gospodarom Bosne (dominus Bosne), a u skladu sa tim, svom bratu Mladenu I
dodelio je titulu bana Bosne. Od tad su oni svu Bosnu drali pod svojom kontrolom
izuzev jednog dijela koji se naziva Dolnji Krajevi i koje je drao knez Hrvatin
Stjepani. Kako je knez Hrvatin bio odan ubiima oni su izvrili pritisak na
napuljskog kralja Karla II Roberta da mu izda povelju kojom potvruje njegovu
vladavinu. Sredinom 1300. uspio je Pavle I. ubi da Karla Roberta dovede u Split.
Spremao se rat jer svrgnuti kralj Andrija III. Mleanin nije imao nameru tek tako
prepustiti krunu. Ali iz nepoznatog razloga usred priprema za rat umro kralj Andrija
III.Od 1305. naziva se Pavle ubi gospodarem itave Bosne. No ni trijumf Pavla
ubi ne traje dugo jer i on 1312. umire. Dok se sve to deavalo ban Mladen I ubi
pokuavao je celokupnu Bosnu staviti pod svoju kontrolu. Sve ovo ban Stjepan I
Kotromani nije mirno posmatrao i orujem se suprotstavio aspiracijama ubia. No,
bio je beznadeno slabiji i do 1302. Mladen I ubi je postigao dovoljno uspjeha da
stavi skoro svu Bosnu pod svoju kontrolu. Stjepan I. Kotromani ipak nije bio
poraen i odravao se na jednom manjem delu Bosne. U to vrieme mu tast Dragutin
nije mogao pomoi budui da se i sam teko upleo u borbe oko nasledstva sa svojim
bratom kraljem Srbije, Milutinom (1282.- 1321.). Upravo tad je zaigrao Dragutin
veliku igru pokuavajui svoga sina Vladislava progurati na ugarski prijestol. Kako je
Vladislav bio oenjen Konstancom Morosini, koja je bila u rodu sa pokojnim kraljem
Andrijom III, Vladislav je imao isto onoliko prava na taj prijestol kao i Karlo Robert.
To je bio jo jedan razlog zbog kojeg nije mogao pomoi svome zetu. Ipak i pored
toga ban Stjepan I. Kotromani drao se sasvim dobro, a kad se rat pretvorio u verski
jer je Mladen I ubi nasrnuo na krstjane, oni svi listom preu na stranu Stjepana I.
Kotromania. Tek uz pomo vojske koju mu je poslao Pavle ubi uspio je slomiti
poslednji otpor. Takva Mladenova neopreznost kotala ga je ivota. Za to vreme
Mladen I ubi, koji se sada nazivao Mladen, knez Zadra, princip Dalmacije i drugi
ban bosanski, nikako nije uspevao odrati svoju vlast na svim onim teritorijama koje
je nasliedio od Pavla ubia. Najpre mu je iz ruku iskliznuo Zadar koji se 1313.
prepustio Veneciji. To kao da je bio znak za sve nezadovoljnike da se pobune protiv
njegove vladavine. U retrospektivi gledano, upravo je pad Zadra bio uvod i u konani
slom moi Mladena I ubia. Nekako su svi tada bili u ljutim nevoljama. Dok je kua
ubia naletala na sve vie neprijatelja, Kotromanii su doiveli gubitak budui da im
je ban Stjepan I Kotromani umro 1314., a umro je i njegov dotadanji stalni zatitnik
sremski kralj, Dragutin Nemanji. Smrt Dragutinova je bila znak za njegovog brata,
kralja Rake, Milutina da zauzme Mavu, a da Dragutinovog sina Vladislava baci u
tamnicu. Osim toga, pokuao je Milutin, zauzeti i Hum, ali tu je naletio na bana
Mladena II ubia, koji je takoe mislio da Hum pripada njemu. To se do kraja
izrodilo u oruane sukobe, a borbe su se odvijale u blizini Dubrovnika. Sam rat je iao
vrlo loe za Mladena II. ubia pa je do kraja morao pristati da se izmiri s Milutinom i
da mu svoga brata, Grgura ubia, poalje kao taoca.
9.Stjepan II Kotromani
8
(1314-1353)
Stjepan II Kotromani (Srebrenik 1292. - 28. septembar 1353.) bio je bosanski ban
od 1322. godine. On je bio sin bosanskog bana Stjepana I Kotromania i srpske
princeze Izabele . Tokom njegove vladavine, u XIV stoljeu, Stjepan je vladao
zemljom od Save do Jadrana i od Cetine do Drine. Bio je lan dinastije Kotromani.
Pokopan je u franjevakom samostanu u Milama, kod Visokog, 28. septembra 1353.
godine. Za njegove vladavine Bosna je doivjela, do tada, najveu teritorijalnu
ekspanziju. Pametnom vladavinom i dobrim diplomatskim vezama uspostavio sve
uslove da Tvrtko I Kotromani napravi od Bosne najjau samostalnu junoslavensku
dravu u historiji. Stjepan II Kotromani je bio pokopan u franjevakom samostanu u
Milama, kod Visokog, 1353. godine. Najmoniji vladar Bosne uz Tvrtka I i prvi
vladar koji je kovao svoj novac. Koristei se borbama u Ugarskoj i Srbiji znaajno je
proiro svoju dravu , izaao na Savu, Drinu i Jadran od Omia da Dubrovnika, ime
je stvorio osnovu za budua irenja njegovom njegovom nasljedniku Tvrtku I, tako da
je ono za Nemanji Miltun za Kotromanie je Stjepan. Bio je vrstan politiar koji je
radio iskljuivo u svoju korist svoje drave, ne obazirui na prijateljstva i moralne
obaveze. Svoj dolazak je dugovao ubiima sa strane bogumila u samoj dravi.
Meutim nije mu smetalo slom ubia kao njihov protivnik, kao to je 1340. podrao
katolianstvo Bosne, ime je poslije jednog vijeka stalnih krstakih ratova uspio da na
neko vrijeme odgana Bosnu. Naslijedio ga je bratanac Tvrtko, jer ga nijedan sin nije
nadivio. Nije poznato kada se Stefan rodio, najverovatnije oko 1292. godine, kao to
je prvi period njegovog ivota potpuna nepoznanica za modernu istoriju. On na
pozornicu ulazi 1314. godine kada umire njegov otac Stefan I, a on se sa braom i
majkom nalazi u Dubrovniku u koji su se sklonili pred naletima ubia. Kao najstariji
sin biveg bana koji se ve tada nalazio u godinama da moe samostalno da preuzme
vlast, on je u Bosni smatran za zakonitog naslednika meu plemstvom i svetenstvom
tzv. crkve bosanske, ali usled borbi koje su voene protiv ubia irom Bosne nije bio
u stanju da preuzme vlast. Meutim iscrpljujui rat u Bosni i sve vee zaotravanje
stanja na ostalim stranama primorale su Mladena II (1312 1322) da promeni
politiku svog svog oca Pavla I (1292 1312) i da potpunu kontrolu nad Bosnom
proba da ostvari preko podrke Stefanu Kotromaniu, umesto orujem poto se ta
metoda i pored svih uspeha na bojnom polju pokazala kao privremeno i
nefunkcionalno reenje. Tako su Mladen i Stefan prekinuli borbu svojih oeva, Stefan
se obavezao na vazalne obaveze prema Mladenu, a ovaj je povukao vojsku iz Bosne,
posle ega je Stefan bez muka preuzeo vlast.O vrstim odnosima koji su meu njima
vladali, najbolje govori injenica da je buduu Stefanovu mladu izabrao lino Mladen.
Izbor je pao na erku grofa Majnharda Ortenburkog koji je imao posede u Korukoj,
koja je bila katolikinja ime je Mladen probao da povea rimokatoliki uticaj na
Stefana i zadovolji papu koji je stalno ukazivao na postojanje jeretika tj. bogumila u
Bosni. Da je Mladen dobro procenio uticaj ovog braka, moe se videti na osnovu
prepiske koja je tim povodom voena sa papom da dozvoli sklapanje tog braka, poto
su Kotromanii i Ortenburki bili daleki roaci. Papa je dozvolio sklapanje braka
(1319), ali nije poznato da li je do njega dolo ili je ceo dogovor pao u vodu. Slom
Mladena II ubiaIako ga je Mladenova podrka dovela na vlast, Stefan je jasno
mogao da vidi kako se razvija situacija u kraljevini Maarskoj, ali i to da Mladen ima
drugaije dugorone planove za Bosnu, jer se u njegovoj tituli nalazilo i da je ban
Bosne. im se ukazala prva prilika da se otrese Mladenovog uticaja, Stefan ju je
iskoristio i ve oko 1320. godine se pribliio Karlu Robertu (1308 1342). Ve
krajem 1321. godine on pojaava svoje vojno prisustvo na granici ka banovini
9
Hrvatskoj po Karlovom nareenju, kao to je uradio i ban Slavonije Ivan Baboni, jer
je zategnutost odnosa unutar banovine Hrvatske jasno govorila da e doi do sukoba
izmeu bana i vlastele.Oruani sukob je planuo tokom prolea 1322. godine i u
odluujuoj bici, nedaleko od Skradina u kome je stolovao Mladen II, vlastela je
odnela jasnu pobedu i Mladen se povukao u utvreni Klis. Zavrnu re u celoj prii
imao je kralj Robert koji je doao u Knin i pozvao Mladena II da izae pred njega.
Kada se pojavio u Kninu bio je zarobljen i sproveden u tamnicu na severu kraljevine
Maarske, po Karlovom nareenju koji je potom za novog bana postavio Ivana
Babonia, dotadanjeg bana Slavonije. Istovremeno su Stefanove pljakake ete
poele da upadaju u Zahumlje koje se tada de facto nalazilo u sklopu kraljevine
Srbije, tako da se od te godine u Stefanovoj tituli javlja Hum. Posle sloma Mladena II,
Stefan je nastavio da uvruje svoju vlast u Bosni u emu mu je kao neka vrsta
savladara pomagao mlai brat knez Vladislav. Istovremeno se situacija u banovini
Hrvatskoj nije smirivala, poto su vlast preuzeli Nelipii koje je 1323. godine probao
da suzbije novi titularni ban Hrvatske Nikola Omodejev, ali bez uspeha. Meutim
naredne godine se stvara iroka koalicija ubia i Frankopana, kojoj su se pridruili
Zadar i ban Stefan, ali njihove trupe tokom leta 1324. godine bivaju potuene kod
slapova Krke.Iste godine Stefan, uz saglasnost Karla Roberta, preuzima kontrolu nad
zapadnim oblastima Vladislava Nemanjia(1316 1324) koji je te godine poraen u
sukobu sa Stefanom Deanskim(1322 1331), posle ega se povukao u kraljevinu
Maarsku, prepustivi svoje istone posede Stefanu. Neki ovo povezuju sa nekom
vrstom miraza koji je Stefan dobio uz svoju treu suprugu sa kojom se oenio po
Karlovom predlogu, ali je izvesnije da mu je kralj to prepustio iz drugih razloga, poto
se Stefanov trei brak realizovao tek 1335. godine.Naredne godine, novi titularni ban
Hrvatske Mikac Mihaljevi kree na Nelipie uz Stefanovu podrku, ali i pored toga
to je postigao izvestan uspeh, Mikac se 1326. godine povlai neobavljena posla. Za
to vreme Stefan preuzima kontrolu nad tzv. Donjim Krajima (prostor izmeu Sane i
Vrbasa), Glamoem, Livnom, Duvnom, Imotskim i uem Cetine, dok je Robert
preuzeo utvreni Omi. U meuvremenu je izgladio nesuglasice koje je imao sa
Dubrovakom republikom, da bi iste godine u savezu sa njima slomio vlast
Branivojevia, koji su se otcepili od kraljevine Srbije tokom borbi oko vlasti, posle
Milutinove smrti, u Zahumlju i Krajini(Neretvanska oblast), koje je pripojio svojoj
dravi, tako da je od te godine drao pod kontrolom celokupno jadransko primorje od
Cetine do Dubrovnika. Petar Toljenovi je pokuao da mu se suprotstavi u Zahumlju,
ali u toj borbi je poraen i zarobljen, posle ega je, prema pisanju Mavra Orbinija, po
Stefanovom nareenju vezan za konja i tako survan u klisuru. Procenivi da je Stefan
Deanski zauzet na jugu kraljevine Srbije, on nastavlja da alje svoje ete u Travuniju
i Polimlje, ali ih mladi kralj Duan(kralj 1331 1346, car 1346 1355) potiskuje
1329. godine i tom prilikom je i sam Stefan II jedva izvukao ivu glavu, poto mu je u
borbi ubijen konj, ali mu je svog konja ustupio Vuk Vukoslavi(kome je 1322. godine
poklonio neke posede), tako da se Stefan spasao bekstvom, dok je sam Vuk
poginuo.Najverovatnije je u vezi sa ovim napadima i Stefanova druga enidba sa
nepoznatom erkom jednog od bugarskih careva (u to doba su u Bugarskom carstvu
bile borbe, tako da se ne moe sa sigurnou rei ija je zapravo erka bila), poto je
na taj nain najverovatnije eleo da uz podrku saveza Bugarske i Vizantije proiri
svoje posede u Primorju. Meutim, taj savez je propao na Velbudu 1330. godine, a sa
njim i Stefanove nade da se u tom trenutku dokopa Travunije. Stefan se nije zaustavio
samo na posedima kraljevine Srbije, ve je 1331. godine otpoeo da sa pokuajima da
ovlada Braom i Korulom koji su se nalazili u sastavu Mletake republike, ali se ti
planovi nisu ostvarili. Nakon to je 22.01. 1333. godine kralj Duan prodao
10
Dubrovakoj republici Ston,Rat(Peljeac) i priobalje do Dubrovnika i sam Stefan je

15.03. iste godine pod Srebrenikom izdao povelju kojom im prodaje istu tu teritoriju,
ime su se Dubrovani obezbedili od eventualnih sukoba i pretenzija izmeu banovine
Bosne i kraljevine Srbije.Oko 1335. godine Stefan se eni po trei put i to po predlogu
kralja Maarske Karla Roberta koji mu je za enu izabrao dalju roaku svoje supruge
Jelisavete i erku kujavskog kneza Kazimira III,Jelisavetom.Konsolidovanje i irenje
Bosne, nije odgovaralo knezu Nelipcu koji je vladao prostorom banovine Hrvatske,
tako da je on iskoristio papine elje da se iskorene jeretici u Bosni i uz njegov
blagoslov otpoeo 1337. godine pripreme za krstaki pohod na Bosnu, nadajui se da
e uspeti da je pokori i proiri svoju vlast. Meutim Stefan II nije sedeo skrtenih ruku
i uz pomo ubia koji su se rodbinski povezali sa Kotromaniima i Nemanjiima,
pokrenuo je sukobe u samoj banovini Hrvatskoj. Nelipac je i ovog puta uspeo da
savlada ubie, ali su svi njegovi planovi u vezi Bosne morali da budu odloeni,
pogotovo to se sve ee pominjala pojava Karla Roberta u Dalmaciji i konano
okonavanje sukoba u tom delu njegove drave.Tokom svoje posete kraljevini
Maarskoj, franjevaki general Gerard 1339. godine po nalogu Karla Roberta odlazi u
banovinu Bosnu, ne bi li utvrdio pravo stanje stvari na terenu. Stefan II ga saekuje
jo na granici, lepo ga prima i uspeva da ga ubedi da se jeres u Bosni ne moe isterati
orujem zbog blizine pravoslavne kraljevine Srbije, ve da je za to neophodan trajan
boravak i delovanje katolikog svetenstva. Gerard usvaja njegove procene i o tome
poetkom 1340. godine izvetava papu koji se takoe saglaava sa procenom, tako da
se od 1340. do 1343. godine na prostoru banovine Bosne franjevci podiu vei broj
svojih samostana i udaraju temelje svom prisustvu u tom delu Balkanskog poluostrva.
Posle smrti Karla Roberta 1342. godine vlast preuzima maloletni Lajo I u ije ime
vlada njegova majka Jelisaveta. Ovu promenu Stefan odluuje da iskoristi i da se
potpuno odvoji od kraljevine Maarske, tako da se ve od 1343. godine u Veneciji
nalaze njegovi predstavnici koji se dogovaraju o zajednikoj akciji, poto su Mleani
u stalnom sukobu sa Maarima oko dalmatinskih gradova. Neka vrsta dogovora je
stvorena, ali vrst savez nije formiran, poto to u tom trenutku nije u potpunosti
odgovaralo Mletakoj republici koja je bila zauzeta sukobom sa knezom
Nelipcem.Naredne godine Nelipac umire, a vlast nad njegovim posedima preuzima
njegova udovica Vladislava u ime njihovog sina Ivana. Lajo je eleo da iskoristi
trenutak i poslao je odmah bana Nikolu Bania da ih primora na prihvatanje kraljeve
volje, a da je dobro procenio situaciju najbolje govori injenica da je bio dovoljan
samo dolazak Nikole sa trupama pod utvreni Knin, da bi ona popustila. Meutim
nakon Nikolinog povlaenja, ona posle obeanja podrke od strane Mleana i drugih
hrvatskih velikaa odbija da ispuni kraljeve zahteve i sukob se nastavlja. Lajo I nije
dva puta napravio istu greku i sam je pokrenuo svoju vojsku ka jugu, a kao njegova
prethodnica pod Knin su pristigli banovi Nikola i Stefan II sa oko 10.000 vojnika.
Ovoga puta nainjen je dogovor da Nelipii predaju odmah Unac, Poitelj, Srb i
Stolec, a da Knin i Bre zadre pod kontrolom dok im se ne predaju Cetina i Klis, a
jedan od potpisnika i garanata ovog sporazuma bio je i Stefan II sa dvanaest svojih
vitezova. Kralj je stigao sredinom 1345. godine sa oko 30.000 vojnika, potvrdio
ugovor, sproveo ga u delo i krajem godine se povukao nazad, iako se oekivalo da se
akcija nee zaustaviti na Nelipiima, ve da e i Mleani biti proterani iz Dalmacije,
ali se to nije dogodilo.
Pojava Lajoa I na Jadranu dovela je do toga da Zadar, koji su 1202. godine krstai IV
krstakog pohoda zauzeli za Mleane, prizna vrhovnu vlast kralja Maarske. Mletaka
republika je odmah odreagovala i sa vojskom je opsela grad, ali ni Lajo nije sedeo
11
skrtenih ruku, ve je naredio banovima Nikoli i Stefanu da sa svojih 10.000 trupa

probiju opsadu. Umesto borbe, banovi su otpoeli pregovore i posle nekakvog
dogovora su se povukli, to su Zadrani smatrali Stefanovom izdajom, iako se on
Lajou opravdao da su Mleani bili suvie jaki da bi njih dvojica sami mogli da
probiju opsadu.Lajo je posle ovoga otpoeo sa pripremama da sam razbije opsadu
Zadra. Paralelno sa pripremama, otpoeli su i pregovori, u kojima su posredovali
Stefan II i Duan Silni, no su oni na kraju propali, ali je za svoje uee u njima
Stefan od Mleana dobio 1000 dukata. Kralj je u prolee 1346. godine stigao pod
opsednuti Zadar i otpoeo sa probijanjem opsade. Tokom tih borbi Mleani su vodili
pregovore sa jednim delom vojskovoa kralja Maarske, ali su svi oni pali u vodu
01.07. kada je izvren veliki napad na Mleane koji se zavrio potpunim porazom,
posle ega su se Lajoeve snage povukle iz dalje borbe, a sam Zadar se krajem iste
godine predao Mleanima. Teko je proceniti stepen Stefanovog uea i
odgovornosti u deavanjima oko opsade Zadra, ali treba imati u vidu da su ga Zadrani
optuivali za izdaju i da se sline optube nalaze u jo nekim izvorima, od kojih neki
idu toliko daleko da ga nazivaju avoljim uenikom. Velika osvajanja Duanu Silnom
nisu dozvoljavala da pree preko toga to Bosna ve dve decenije dri okupirano
Zahumlje, tako da je stalno insistirao kod bana Stefana da mu taj prostor vrati. Ban
Bosne, sa druge strane, je odbijao bilo kakve razgovore, raunajui na Duanovu
zauzetost na jugu, tako da je prvo otpoeo sa graenjem utvrde na uu Neretve,
ignoriui careve pritube, da bi potom 1349. godine njegove pljakake ete
opustoile Konavle i Travuniju sa Trebinjem i Gackom, stigavi do Boka
kotorske.Preko ove drskosti Duan nije mogao da pree i 1350. godine pokree svoju
vojsku na banovinu Bosnu. Stefanu je ve u poetku bilo jasno da se on i njegove
snage ne mogu nositi u otvorenoj borbi sa Duanovim snagama koje su osvojile
ogromne delove Vizantijskog carstva, tako da se on odluio za jednu drugu vrstu
taktike, koju je pre njega koristio Stefan Vojislav (oko 1036 1050) u bici kod Bara,
odnosno ivojin Mii u Kolubarskoj bici. Njegov plan je bio da se povlai pred
Duanom i da ga na tekom i nepristupanom terenu izmori stalnim napadima i slomi
iznenadnim protivudarom. Meutim Duan je bio vojskovoa, ali i politiar, tako da
je sa napredovanjem kroz Bosnu na svoju stranu privlaio i lokalnu vlastelu, pa je
Stefan uskoro ostao bez podrke i trupa, a njegova prestonica, Bobovac, nala se pod
pasivnom opsadom, poto Duan nije uspeo da ga zauzme na juri. Duan je deo
vojske ostavio da blokira grad, deo je poslao ka Cetini i Krki, a sam se sa preostalim
delom trupa uputio u Hum, nadajui se da e Stefan II ponuditi pregovore. Meutim u
trenutku dok su njegove trupe kontrolisale vei deo banovine Bosne, vizantijske snage
su udarile na june granice Srpskog carstva, tako da je on odmah povukao svoje snage
i krenuo ka jugu, tako da je Stefan i pored oigledno bezizlazne situacije i praktino
izgubljenog rata uspeo da sauva svoju dravu.Duan je posle ovoga pokuao da
enidbom svog sina Uroa (1355 1371) sa Stefanovom erkom Jelisavetom,
kasnijom suprugom Lajoa I, povrati Zahumlje kao njen miraz, ali je ban odbio ovu
ponuduPoslednje godine svoje vladavine Stefan II proveo je u miru, izuzev manjih
raspravi sa Dubrovakom i Mletakom republikom oko opljakanih karavana po
Bosni. Svoje dve erke je uspeo dobro da uda, postavi tako tast celjskog grofa, a u
junu 1353. godine i kralja Maarske i svog de facto suverena Lajoa I. Meutim ve
tada je bio teko bolestan i umro je u septembru iste godine, a vlast je predao svom
bratancu Tvrtku odnosno svom bratu i savladaru knezu Vladislavu kao regentu
10.Tvrtko I Kotromani
12
(1353-1391)
Stjepan Tvrtko I Kotromani (oko 1338 - oko 10. marta 1391) je bio bosanski ban
od 1353. do 1377. godine, a zatim i prvi bosanski kralj do 1391. godine.Bio je sin
kneza Vladislava, brata bosanskog bana Stjepana II, i Jelene ubi, kerke Jurja II.
ubia iz hrvatske vladarske porodice ubia, te unuk Stjepana I. Kotromania i
Jelisavete, kerke sremskog kralja Stefana Dragutina i Katarine, unuke Bele IV.
(Stjepan I. je imao prvu enu pre Jelisavete). Njegova sestra je bila Katarina, grofica
Celja, majka Hermana II. Celjskog i baka Barbare, carice Svetog Rimskog Carstva.
Njegova majka, Jelena ubi, bila je po oevoj strani unuka hrvatskog bana i vladara
cijele Bosne Pavla I. ubia Bribirskoga i njegove ene Urse, dok je majka njegovog
oca, Jelisaveta Nemanji, bila je kerka srpskog kralja, ija je majka bila potomak
dinastije Anjou porijeklom iz Napulja, i ugarske princeze Katarine, keri hrvatsko-
ugarskog kralja Stjepana V, ija je majka bila kerka poglavara turskog plemena
Kumana. Za vreme Tvrtkove vladavine ostvarena je politika stabilnost, te znaajan
kulturni i duhovni napredak, to je Bosnu uinilo najsnanijom junoslavenskom
zemljom, a Tvrtka najveim vladarem u istoriji srednjovekovne Bosne. Tada se
razvijaju bosanski gradovi, trgovina i rudarstvo, te se kuje prvi zlatni novac na
junoslavenskim prostorima. Na tom novcu se prvi put javlja i heraldiki simbol
ljiljana koji e postati znakom bosanskih kraljeva. Sledei zlatnici u Bosni pojavit e
se tek sa Stjepanom Tomaem. Tvrtko I postao je bosanski ban nakon smrti strica
Stjepana II Kotromania 1353. godine. Nakon smrti njegova oca 1354. uz njega je
dravne poslove vodila i majka Jelena. U prvo je vrijeme Tvrtko bio lojalan vazal
hrvatsko-ugarskog kralja Lajoa I Anujca, koji je imao za enu njegovu prvu rodicu,
Elizabetu Kotromani.Uskoro je papa prouzrokovao spor izmeu Tvrtka i Lajoa, koji
je privremeno izglaen 1357. godine, kada je Tvrtko morao ustupiti Lajou Hum,
navodno kao miraz Elizabete. Lajo je 1363. ponovno poveo rat protiv svog vazala
pod izgovorom akcije protiv bosanskih jeretika - krstjana, ali se poraen morao
povui. Pored toga Tvrtko je vodio borbe s bosanskim feudalcima, te je 1366. godine
izbila buna na elu s Tvrtkovim mlaim bratom Vukom, tako da su Tvrtko i majka
Jelena morali napustiti Bosnu i skloniti se u Ugrasko-Hrvatsko kraljevstvo. Ali ve
1367. godine, oito uz pomo ugarskog kralja, koji je shvatio da je izazvao nemire od
kojih ni Tvrtko, ni on nee imati nikakve koristi, Tvrtko se opet vraa u Bosnu na
vlasti. Zajedno sa srpskim knezom Lazarom Hrebljanoviem porazio je oblasnog
gospodara Nikolu Altomanovia 1373. i proirio se na podruja Drine i Lima.
Poetkom 1377. od Balia je preoteo Trebinje, Konavle i Draevicu. U njegovoj
dravi bilo je podruje ranije drave Nemanjia. Na taj nain je stekao uslove da
preuzme i obaveze ranijih srpskih vladara u meunarodnim okvirima, naroito u
odnosima sa Dubrovnikom. Tvrtko je imao i formalne uslove da to uini. Nakon smrti
cara Uroa, potkraj 1371. godine, on se javio kao pretendent za upranjenu srpsku
krunu imajui i direktno srodstvo preko bake Jelisavete sa dotadanjom vladarskom
lozom Nemanjiima.Krunisanje Tvrtka I izvreno je 1377. godine.Tvrtko se po
tradiciji srpskih vladara nazvao Stefanom. Njegova titula pokazuje osnov po kojem je
postavio legitimno pravo na upranjenu srpsku krunu: kralj Srbljem, Bosni, Pomorju,
Humskoj zemlji, Donjim Krajem, Zapadnim Stranam, Usori i Podrinju. Tvrtkovu
titulu priznali su Dubrovani i poeli su da mu isplauju Svetodmitarski dohodak koji
je ranije pripadao srpskim vladarima. Tvrtkovo krunisanje i proglaenje kraljem u
sintagmi 'kralj Srbljem' odnoslilo se na teritorij koji je prikljuio Bosni izmeu 1373. i
1377. godine. Njegove obaveze prema preostalim srpskim oblasnim gospodarima nisu
postojale. Otuda u izvorima i nema informacija o prihvatanju ili neprihvatanju
13
Tvrtkovog ina meu srpskim oblasnim gospodarima i Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Realno stanje na terenu nije rezultiralo njihovom vazalnom odgovornou, nekoj vrsti
pravnog statusa prema novom kralju. Smrt hrvatsko-ugarskog kralja Ludovika I 1382.
godine dala je povod Tvrtku, kao sinu Jelene, kneginje bribirske, da se umijea i u
hrvatske poslove. On se prikljuio hrvatskim feudalnim buntovnicima (Ivani Palina,
braa Horvati), koji su zajedno s maarskim ustali protiv Lujoeve kerke Marije
Anujske, nove ugarske kraljice. Tvrtko je usmjerio svoju aktivnost napose na junu
Hrvatsku, koja je krvnim vezama bila u srodstvu s plemenom njegove majke.Tvrtkova
vojska pod zapovjednitvom Vlatka Vukovia Kosae 1388. dobija bitku kod Bilee
protiv nadiruih osmanskih trupa. U boju na Kosovu uestvovala je na strani
kranskih saveznika i bosanska vojska kralja Tvrtka pod zapovednitvom Vlatka
Vukovia Kosae. Postoji samo jedan istorijski izvor iz prve ruke o Boju na Kosovu, a
to su Tvrtkovi dokumenti iz druge polovine 1389.Posle bitke na Kosovu Tvrtko, kao
pobednik, pojaava pritisak na Dalmaciju, tako da su mu se 1390. godine pokorili
gradovi Split, Trogir, ibenik i ostrva Bra, Hvar i Korula. U intitulaciji on se sada
naziva kralj Rake, Bosne, Dalmacije, Hrvatske i Primorja. Da su njegovi planovi
sezali i dalje moglo se naslutiti i iz njegove enidbe (1374) bugarskom princezom
Dorotejom (kerkom vidinskog bugarskog cara Sracimira). Sredinji poloaj Bosne,
Tvrtkove rodbinske veze i feudalno rasulo u Hrvatskoj i Srbiji omoguilo je Tvrtku da
okupi pod svojom vlau veliku teritoriju. Daljnje okupljanje nasilno je prekinulo
osmansko prodiranje. Tvrtko I je umro neoekivano 10. marta 1391. godine. Nasledio
ga je roak, Stjepan Dabia. Tvrtko I je bio sahranjen u Crkvi sv. NikoleTvrtko je kroz
svoju vladavinu mijenjao svoje titule i dodavao nove osvajanjem teritorija.
1353-1377: Tvrtko, milou Boijom ban bosanski

1377-1390: Stefan Tvrtko, po milosti gospoda Boga kralj Srbljem, Bosni,
Primorju, Humsci zemlji, Donjim krajem, Zapadnim stranam, Usori, Soli i
Podrinju i k tomu
1390-1391: Stefan Tvrtko, po milosti gospoda Boga kralj Srbljem, Bosni,
Primorju, Humsci zemlji, Dalmaciji, Hrvatom, Donjim krajem, Zapadnim
stranam, Usori, Soli i Podrinju i k tomu
11.Stjepan Dabia
14
(1391-1395)
Na presto je doao poslije smrti Tvrtka I. U prvim godinama svoje vladavine je uspeo
da sauva neokrnjene granice bosanske drave iz doba Tvrtka I. U prolee 1392.
odbio je jednu tursku provalu u Bosnu. Razdor izmeu Dabie i bosnanskih velikaa s
jedne strane i voa hrvatskog plemstva s druge strane iskoristio je ugarski kralj
igmund da ih slomi. Poto je razorio uporite hrvatskih velikaa - Dobor 1394. a njih
zarobio, ugarskom kralju potinio se i Stefan Dabia. Bosanski kralj se odrekao vlasti
nad Hrvatskom i Dalmacijom, primio vazalne odnose i zajedno s vlastelom sloio se
da posle njegove smrti presto preuzme igmund. Tako su unitene tekovine mone
bosanske drave iz perioda Tvrtka I i njen uticaj na Balkanu.
12.Jelena Gruba
(1395-1398)
Jelena Mara Gruba Nikoli Kotromani bila je bosanska kraljica, prvo kao supruga
kralja Stjepana Dabie, a zatim kao jedina ena na bosanskome vladarskom tronu. S
Dabiom je u braku bila od 1344. godine do njegove smrti 8. septembra 1395. godine.
Iz njihovog braka roena je jedna kerka, Stana , poznata kao Anastasija , takoe
imali su sina nepoznatog imena. Po Dabiinoj smrti izabrana je za vladaricu od strane
bosanske vlastele. Za vrieme njene vladavine ojaale su krupne velmoe koje su
praktino upravljale veim dielom drave. Oni su vodili samostalnu politiku i u
sklopu svojih poseda ubirali su carine ime su direktno podrivali i slabili centralnu
vlast. Njena vladavina okonana je u maju 1398. godine, kada ju je vlastela kraljevine
Bosne, predvoena hercega od Donjih krajeva , Hravoja Hrvantinia, smenila s vlasti
proglaenjem Stjepana Ostoje za novog kralja. Razlozi za njenu smjenu nisu poznati,
ali je ona nakon vladavine nastavila ivjeti u Bosni s titulom kraljice. O kraljici Jeleni
saznajemo iz samo dva izvora. Ti su dokumenti jedna povelja upuena Dubrovniku,
te jedan zahtev. Zanimljivo je da nije kovala svoj novac, nego je koristila novac
prethodnog bosanskog kralja, svoga mua, Stjepana Dabie. Roaci su joj bili plemii
Nikolii , koji su vladali jednim dijelom Huma. Za Dabiinog naslednika bio je, jo za
Dabiina ivota, izabran ugarski kralj igmund Luksemburki. igmund je izabran jer
je bio mu ugarske vladarice Marije, koja je bila kerka Elizabete Kotromani i unuka
bana Stjepana II. Kako je Marija umrla u maju 1395. godine, igmund je izgubio
pravo na bosanski tron, pa je po Dabiinoj smrti, 8. septembra 1395. godine, izabrana
za vladaricu od strane bosanske vlastele.Vladala je uz pomo sabora (stanak) i glavnih
predstavnika vlastele (vojvoda Hrvoje Vuki Hrvatini, vojvoda Sandalj Hrani
Kosaa, i knez Pavle Radinovi). Kraljica Jelena je imala problema s podizanjem
dubrovakih tributa (Stonski dohodak i Svetodmitarski dohodak) jer nije mogla
ispuniti osnovni preduslov - potpisati stare privilegije i povelje u odnosima izmeu
Bosne i Dubrovnika. Uz pomo Dubrovanina, protovestijara ore Bokia,
Dubrovanima je objanjeno stanje meuvlaa koje je vladalo u Bosni i oni su joj tek
tada isplatili tribute, 1397. godine.Za vrijeme njene vladavine ojaale su krupne
velmoe koje su praktino upravljale veim dijelom drave. Oni su vodili samostalnu
politiku i u sklopu svojih posijeda su ubirali carine ime su direktno podrivali i slabili
centralnu vlast. Poslednje godine vladavine provela je u zapadnom Zahumlju, na
posjedu svog zeta Jurja. Njena vladavina je okonana u maju 1398. godine, kada ju je
vlastela bosanska vlastela, predvoena Hrvojem Vukiem, liila vlasti i izabrala
Ostoju za novog kralja.Razlozi za njenu smjenu nisu poznati. Mogue je da su lanovi
15
njene porodice, pogotovo njena braa, iskoritavali njen poloaj za akumuliranje

novca i moi, to nije odgovorala ostatku plemstva. Jelena je nakon vladavine
nastavila iveti u Bosni sa titulom i asti kraljice. Izvori je nazivaju "prisvitla i
privisoka gospoja kir Gruba". Dana 18. marta 1399. godine je jo bila iva, ali joj se
nakon toga datuma gubi svaki trag. Mogue je da se povukla u manastir i tu umrla
13.Stjepan Ostoja
(1398-1404 / 1409-1418)
Stjepan Ostoja Tvrtkovi Kotromani(poznat kao i Stefan Ostoja)

srenjovjkovnobosanski : stoa (oko 1378 - Bobovac , kasni septembar 1418) je bio
kralj Bosne te kralj Srba , Pomorja ili Primorja , Humske zemlje , Zapadnih strana ,
Donjih krajeva , Usore , Soli , Polimlja i Podrinja.Preuzeo je vlast, uz pomo vojvode
Hrvija Hrvantinia, od kraljice Jelene Mare Nikoli u maju 1398. godine. Za vrijeme
prve vladavine ( 1398 - 1404. ) odravao je dobre odnose s bosanskim velikaima. Po
dolasku na vlast podrao je zahteve Ladislava Napuljskog za hrvatsko-ugarskom
krunom, zbog ega je Ladislavov rival, igmund napao Bosnu. Vlast je izgubio u junu
1404. godine, kada je oduzeo posed jednom plemiu, koji je bio pod zatitom Hrvoja
Vukia Hrvatinia. Bio je prognan iz Bosne sve do 1412. godine, kada se ponovno
vratio.Nakon to je Stjepan Ostoja bio proteran iz Bosne, na vlast je doao neiskusni i
mladi Tvrtko II , koji je vladao samo etiri godine, i to od 1404. do 1409. godine. Od
1409. do 1412. godine, bio je period "Dvovlaa", jer se Stjepan Ostoja vratio u
Bosnu i traio svoje pravo da se vrati na presto. Godine 1412. Tvrtko II Kotromani
misteriozno nestaje, a vlast preuzima Stjepan Ostoja, koji je Bosnom vladao po drugi
put, od 1412. do 1418. godine. Ostoja je oenio Jelenu Margaretu 1416., kako bi
doao do vlasti nad posedima, koje je Jeleni ostavio njen prvi suprug Hrvoje Vuki
Hrvatini. Izmeu ostalog, Jelena je u brak s Ostojom donijela Plivsku i Luku upu s
Jajcem. U tom periodu, nije se mnogo brinuo za prosperitet Bosne. Dao je slobodu
samovolje velmoama, koji su se borili jedni protiv drugih. U njegovo je vreme
Osmansko carstvo postupno poelo prodirati u Bosnu. Nasledio ga je njegov sin,
Stjepan Ostoji 1418. godine.Kralj Stjepan Ostoja je umro krajem septembra 1418.
godine u Bobovcu .
Godine 1398. smijenjena je ostarjela bosanska kraljica Jelena Gruba. Stjepan Ostoja je
izabran za njenog nasljednika. Svi moni velikai koji su okruivali bivu vladaricu
ostali su verni njenom nasljedniku, ali nije poznato zato je ba on izabran za novog
kralja. Odmah po dolasku na vlast izrazio je podrku napuljskom kralju Ladislavu a
Anujskm. u njegovoj borbi za ugarsku krunu protiv igmunda Luksemburkog. Kralj
igmund je stoga iste godine pokuao napasti Bosnu, ali je bio spreen. Meutim,
napad su izvrile Osmanlije.Dvie godine nakon dolaska na presto poalio se
Dubrovanima zbog prodaje Bosanaca u roblje u tom gradu. Poto rimokatolici nisu
mogli biti prodavani kao robovi, pretpostavlja se da se radilo o pripadnicima Crkve
bosanske, kojoj je zasigurno pripadao i sam Ostoja, kao jedini nekatoliki kralj Bosne.
U ovom nastojanju podravao ga je veliki vojvoda bosanski Hrvoje Vuki Hrvatini,
takoer pripadnik Crkve bosanske. Dolo je do kraeg rata s Dubrovnikom, ali njihov
uspjeh se oitovao esnaest godina kasnije, kada je u Dubrovniku zabranjena prodaja
robova.Dobri odnosi Ostoje i Hrvatinia prekinuti su kada je kralj oduzeo zemlju
jednom plemiu koji je bio pod vojvodinom zatitom. Do marta 1404. Ostoja je bio u
zavadi i s Hrvatiniem i sa Sandaljem Hraniem Kosaom, dvojicom najmonijih
16
velikaa svoga kraljevstva. Nijedan od njih nije prisustvovao zasedanju stanka kojeg
je Ostoja sazvao krajem aprila 1404. Ve u maju plemstvo se sastalo i zbacilo Ostoju,
te novim kraljem proglasilo Tvrtka II. Razlog za zbacivanje Ostoje bila je njegova
tvrdoglavost, autoritativnost i elja da vlada nezavisno od monih velikaa, to je
pokazao rat s Dubrovnikom kojeg nijedan plemi nije elio.Ostoja je izbegao
hapenje i zatvaranje beei iz Bobovca na ugarski dvor, s kojim se u meuvremnu
pomirio. igmund mu je odmah obeao vojnu podrku. U junu 1404. ugarska vojska
osvojila je Usoru i Bobovac, gdje je Ostoja od tada stolovao kao igmundov kandidat,
dok je svo bosansko plemstvo podravalo Tvrtka. Jedinu podrku unutar kraljevstva
Ostoja je imao kod Radivojevia, ali su mu i oni ubrzo prestali biti lojalni. Ostoja je
tako bio u posjedu kraljevske krune i prijestolnice, ali je cijelo kraljevstvo priznavalo
za kralja njegovog polubrata. Sigismundom je nastavio napadati Tvrtka sve do
presudne bitke kod Dobora u septembru 1408. godine, kada je ugarska vojska odnela
odluujuu pobedu. Sledeu godinu Tvrtko je proveo u Bosni, nazivajui se kraljem i
korespondirajui s Dubrovnikom, ali je sve bre i bre gubio podrku. Do kraja iste
godine Ostoja je ponovno bio neosporeni kralj Bosne. Mletaki izvori navode da je
Sandalj Hrani Kosaa igrao veliku ulogu u vraanju Ostoje na prijestolje, mada nije
jasno zato.Iako je do kraja 1409. bio svugde priznat kao kralj Bosne, Ostojina
pozicija je jo uvijek bila nestabilna. Njegovi vazali su mu bili neposluni i vodili su
rauna samo o vlastitim interesima, te ak i sami pregovarali s ugarskim kraljem. Neki
od njih, poput Hrvatinia, pokorili su se direktno igmundu, umesto Ostoji kao
igmundovomvazalu. Hrvatini je bio posebno opasan poto je, budui da je bio
znatno moniji od Ostoje, mogao s ugarskim kraljem raditi protiv njega. Nadalje,
pojedini velikai, kao to je bio Kosaa, priznali su Ostoju, ali ne I igmunda, ostavi
verni Ladislavu sve do 1410. godine. Ostoja je ostao neprijateljski raspoloen prema
Hrvoju. Pokuao ga je onesposobiti dajui drugim plemiima zemlju koja je pripadala
njemu ili njegovim vazalima. Videvi da se rasplamsava sukob izmeu njih, igmud,
koji je elio zadrati dobre odnose s monim vojvodom, poeo je hladiti se prema
Ostoji. Oseaji prijetnju ove dvojice i ljubomoru prema Hrvoju, ija ga je prisutnost
spreavala da istinski upravlja kraljevstvom, Ostoja se istinski trudio da poboljava
svoj odnos s drugim velikaima, poput Kosae i Pavla Radinovia, brata svoje
supruge Kujave. Ostojin sukob s Hrvatiniem i popravljanje odnosa s Kosaom i
Radinoviem, koji su jo uvijek podravali Ladislava Anujskog, potakli su
Hrvatinia i igmunda da pokrenu rat protiv Ostoje 1410. godine. Ostoja je izgubio
teritorije na severoistoku Bosne, ukljuujui Vranduk, Srebrenik i Srebrenicu, te na
kraju Visoko, prisilivi Ostoju na beg.igmund je tada razmiljao da se okruni kao
kralj Bosne, ali Hrvoje se s tim nije slagao, tako da je napustio tu zamisao.U zimu
1410/1411. Ostoja je otputovao u akovo i pokorio se igmundu. igmund ga je
priznao kao kralja Bosne, a Ostoja njega zauzvrat kao svog sizerena i predao mu
Usoru i Soli, teritorije koje su verovatno ve bile pod maarskom okupacijom. U
maju 1414. Osmanlije su pokrenule veliku vojnu kampanju protiv Bosne s ciljem
vraanja Tvrtka II na presto. Proglasili su Tvrtka kraljem i harali Ostojinom i
Sandaljevom zemljom nadajui se da e oslabiti Bosnu izazivanjem graanskog rata.
Pavle Radinovi, odmah je stao na Tvrtkovu stranu. Veina plemstva bila je na
Ostojinoj strani. Osmanlije su se ubrzo povukle, ostavivi Tvrtka da se sam bori, da bi
se vratili u februaru sledee godine. Odneli su pobedu, uz Hrvojevu pomo, nad
ugarskom vojskom, prisilivi Ostoju i Sandalja da se pomire s Hrvojem. I Osmanlije i
Hrvoje su zatim iz nepoznatih razloga zaboravili na Tvrtka i priznali Ostoju kao
kralja. Ostoja je zatim u augustu 1415. godine s Kosaom organizirao ubistvo svog
nelojalnog uraka. Kralj ga je pozvao na sednicu sabora bosanske vlastele kod
17
Kraljeve Sutjeske zajedno sa starijim sinom Petrom, a zatim na jahanje. Kada su se

udaljili, Ostoja, Sandalj i njihova pratnja je napala Radinovie, ubivi oca i zarobivi
sina. Ostoja se odmah potom razveo od Radinovieve sestre Kujave, to mu je donelo
neprijateljstvo s vlastitim sinom kojeg mu je rodila Kujava, Stjepanom Ostojiem.
Godine 1416. umro je Hrvoje Vuki Hrvatini. Ostoja je odmah oenio njegovu
udovicu, Jelenu Nelipi, koja mu je donela znaajnu teritoriju; izmeu ostalog,
Plivsku i Luku upu s Jajcem. Ovaj brak ga je izuzetno osnaio, to nije odgovaralo
osmanskom sultanu Mehmedu I. Sultan je sazvao sastanak Ostojine opozicije, kojem
su prisustvovali, izmeu ostalih, Sandalj, Radoslav Pavlovi (mlai sin Pavla
Radinovia) i Ostojin jedini zakoniti sin, Stjepan Ostoji. Na tom sastanku je optuen
za ubistvo Pavla Radinovia. Veto je uspio zavaditi nove saveznike, a prethodne
rivale, Kosae i Radinovie. Radinovii i Osmanlije su Ostoji pomogli da zauzme
veliki dio Sandaljeve teritorije, zauzevi ak Blagaj. Kralj Stjepan Ostoja umire
iznenada u septembru 1418. godine. Sahranjen je u kraljevskom mauzoleju na
Bobovcu. Nasledio ga je Stjepan Ostoji. U trenutku smrti Ostoja je imao 40.
godineStjepan Ostoja se enio tri puta. Njegova prva ena zvala se Vitaa.Koju je
oenio jo dok je bio petnaestogodinjak to znai 1393. godine.Vitaa je bila
kmetskog porekla.Nije poznato da li su imali djecu. Od nje se razveo 1399. godine,
nakon to je izabran za kralja, poto je elio oeniti enu vieg roda. Iste godine
oenio je Kujavu Radenovi. S kraljicom Kujavom imao je dvoje djece: Stjepan
Ostoji (1420-22).Godine 1415/6. razveo se od Kujave i oenio Jelenu Nelipi,
udovicu Hrvoja Vukia Hrvatinia. S njom nije imao dece.Ostoja je imao i dva
vanbrana sina , s nekom nepoznatom plemkinjom .Sigurno je da je majka Tomaa
bila plemkinja nepoznaog imena , ali za Radivojevu majku ne slau se svi .Jedni misle
da je Radivojeva majka bila neka dvorska slukinja , a dok neki misle nepoznata
plemkinja ( u drugoj teoriji radi se o istoj plemkinji) to znai , ako je druga teorija
tana mogue je da su Radivoj i Toma imali istu majku.Ostojin vanbrana Radivoj
Ostoji, kralj Bosne (Jajce 1410 - 5. juni 1463) i Stjepan Toma, kralj Bosne (Jajce
1412 - 10. juli 1461).
18
14.Stjepan Ostoji
(1418-1422)
Stjepan Ostoji Kotromani (1400 - prije aprila 1422) , bosanski kralj, sin kralja
Stjepana Nevjernog. Rodio se u braku kralja Stjepana Ostoje i njegove druge supruge
Kujeve . Nasledio je oca 1418. godine. Prvih godina vladao je bez veih sukoba,
osobito nakon to je osigurao saveznitvo sa Sandaljom Kosaom. Godine 1419.
obnavio je savez sa Mleanima to je znailo i sukob s Baliima koji su bili Kosaini
saveznici. Zbog toga je Kosaa obnovio neprijateljstvo s kraljem i obratio se za
pomo Osmanlijama. Istovremeno, u Visokom se pojavljuje Tvrtko II kojem se
1415.godine bio izgubio svaki trag, koji uz podrku Kosaa, Osmanlija i ugarskog
kralja dolazi po drugi put na bosansko prestolje. Stjepan Ostoji je bio jedini poznati
zakoniti sin bosanskog kralja Stjepana Ostoje. Majka mu je bila Ostojina druga
supruga, kraljica Kujava Radinovi, a imao je i dva vanbrana polubrata: budueg
protukralja Radivoja i budueg kralja Stjepana Tomaa.Roen je krajem 1399. godine
ili potekom 1400. godine .Prvi put je pomenut 1409. godine , kad Stjepan i njegovi
roditelji nagrauju vojvodu Sandalj Hrani Kosaa , veliki vojvoda Humske
zemlje.Godine 1415. njegov otac je otjerao njegovu majku poto je bila sestra ili
rodica Pavla Radinovia s kojim je bio u loim odnosima i poto je elio oeniti
veliku vojvotkinju bosansku Jelenu Nelipi, udovicu svog rivala Hrvoja Vukia
Hrvatinia. Stjepan Ostoji, razljuen postpucima svoga oca, pridruio se njegovoj
opoziciji i mnogobrojnim neprijateljima. Otac mu je iznenada umro 1418. godine, a
on ga je naslijedio. Njegova majka je odjednom postala mona i uticajna, a izmeu
nje i kraljice Jelene besnio je sukob koji je slabio kraljevstvo. Ovaj sukob je okonan
u leto 1419. godine, kada je Ostoji, pod majinim uticajem, naredio da se njegova
maeha zatvori.Vojvoda Sandalj Hrani Kosaa i Zlatonosovii su ga odbili priznati
kao kralja, dok su ga Nikolii odmah priznali. Ubrzo je osigurao Kosainu podrku,
ali ona nije bila dugog vijeka. Naime, Stjepan Ostoji je odluio obnoviti savez s
Mleanima koji je znaio i akciju protiv Balia, s kojima je Kosaa bio u dobrim
odnosima. Kosaa je stoga 1420. prekinuo primirje i obratio se za pomo
Osmanlijama. Uvdevi nadmo svojih protivnika, Ostoji je pokuao ponovo
uspostaviti primirje s Kosaom, ali bilo je prekasno. Kosaa i Osmanlije ga skidaju s
vlasti, a na presto ponovo postavljaju , kralja Tvrtka II. Bivi kralj je pobegao na
obalu, gde je pomou raznih intriga pokuavao povratiti izgubljenu vlast. Bio je
neuspean i bosansko plemstvo ga je ubrzo poelo potpuno ignorisatii. Umro je prie
aprila 1422. godine. Kralj Stjepan Ostoji se nije nikad enio , ali je imao dvoje
potomaka .
19
15.Tvrtko II
(1404-1409 / 1421-1443)
Stefan Tvrtko II Kotromani je bio kralj Srba Bosne, Primorja i Humske zemlje u
periodu 14041408. i 14211443. godine. Tvrtko II je bio sin kralja Tvrtka I i lan
dinastije Kotromania. Godine 1404. bosansko plemstvo je uklonilo sa vlasti
prougarski orijentisanog kralja Bosne Stjepana Ostoju. Radi izbora novog kralja
sazvan je Veliki Sabor i na njemu je izabran Tvrtko II, vanbrani sin kralja Tvrtka I.
Tvrtko II je dao Dubrovniku iroku gradsku autonomiju 24. juna 1405. godine, koju je
njegov prethodnik bio ukinuo.U nameri da povrati presto, svrgnugi kralj Ostoja je
napravio savez sa ugarskim kraljem igmundom i zatraio njegovu pomo. U tom
cilju jedna ugarska vojska je upala u Usoru, a druga ugarska vojska je napadala preko
reke Une 1405. godine. Vojvode kralja Tvrtka II su potukle obe ove vojske, a ban
ugarske Hrvatske, Pavle, poginuo je kod Bihaa. Nakon ovih poraza, kralj igmund je
pripremio novi napad 1406. godine, jer je Katolika crkva to od njega traila.
Prilikom novog napada Ugari su ponovo bili poraeni i izbaeni iz Bosne.Sledee
godine kralj Tvrtko II je doao u sukob sa gospodarom Zete, urem II
Stratimiroviem, oko gradova Kotora, Budve i Bara. Kako je ura bio saveznik
Venecije, dolo je do sukoba izmeu Bosne i Venecije. Sukobljene strane su
pregovarale i postigle nagodbu 23. decembra 1407. godine. Po toj nagodbi
Stratimirovi je dobio Bar, vojvoda Sandalj Budvu, a vojvoda Hrvoje Kotor.Posle
dvostrukog poraza u Bosni, kralj igmund se alio papi Grguru XII da ne moe da
izvri njegov nalog i zatraio pomo od njega. Papa Grgur XII je proglasio krstaki rat
protiv jeretika 9. novembra 1407. godine. Voa krstake vojske je bio kralj
igmund uz pomo kralja Poljske.U leto 1408. godine, na elu ugarsko-poljske vojske
od 60.000 ratnika, igmund je zapoeo napad na Bosnu, udarom preko Save u pravcu
grada Srebrenika.Kralj Tvrtko II je napravio veliku greku, jer nije prepustio voenje
vojske iskusnim i proslavljenim vojvodama Sandalju i Hrvoju, poto je hteo da lino
pobere slavu za pobedu nad ovom krstakom vojskom. U bitku je poao bez ijednog
vojvode i zarobljen je sa celom svojom pratnjom pre nego to je do stvarne bitke i
dolo. igmund je naredio da se, kod tvrave Dobora, ubije 126 zarobljenih bosanskih
velikaa i da se njihova tela bace u reku Bosnu, a kralja Tvrtka je odveo i zatoio u
Budimu. Na glas o porazu, vojvoda Hrvoje je krenuo sa jednom vojskom iz
Dalmacije, a vojvoda Sandalj sa drugom vojskom iz Huma. igmund ih nije ekao,
nego se povukao u Ugarsku i pozvao Hrvoja i Sandalja na pregovore. igmund je
nastojao da pridobije vojvode raznim ponudama i obeanjima. Hrvoju je priznavao
vlast nad Dalmacijom i Hrvatskom i traio od njega da mu potvrdi pravo na te zemlje
koje mu je priznao kralj Dabia; uz to nudio mu je i Poegu u Slavoniji. Ovom
ponudom Hrvoju igmund je eleo da odstrani svog takmaca, napuljskog kralja
Vladislava. Hrvoje je prihvatio ponudu, ali su mu bosanske vojvode zamerile to je
prihvatio ponudu od njihovog neprijatelja. Kada je kralj Vladislav saznao da ga
vojvoda Hrvoje vie ne podrava, izgubio je svaku nadu da doe na ugarski presto i 9.
jula 1409. je prodao Mletakoj republici svoje posede u Dalmaciji za sto hiljada
dukata.Po povratku sa pregovora, vojvode su predloile da se proglasi svrgnue kralja
Tvrtka II i da se na presto po drugi put vrati Stefan Ostoja. On se na presto vratio
zahvaljujui podrci vojvode ura Radivojevia i njegovog brata Vuia. Hrvoje nije
bio za Ostoju, a Sandalj ni za ni protiv. Nemogavi vie nita postii sa svrgnutim
kraljem, igmund je pustio Tvrtka iz zatvora i pripremio novi napad na Bosnu. Ostoju
je nasledio njegov sin Stefan Ostoji (14181421). Kada je Venecija zauzela Kotor
20
1420. godine, Stefan nije bio u stanju da bilo ta uini. Iste te godine sklopljen je mir
izmeu Venecije i Ugarske, i Venecija je dobila primorske gradove u Dalmaciji.
Mletaka pobeda je u velikoj meri postignuta uz srpsku pomo. Stanje u Bosni je bilo
vrlo loe, pre svega zbog nesposobnih vladara, dok su novu pretnju predstavljali
Turci, koji su logorovali u Vrhbosni, a Mleani i Ugari se pogaaju oko podele
Dalmacije. U takvim uslovima vojvoda Sandalj se zauzeo da se na presto vrati Tvrtko
II, kao manje zlo od onoga koji je bio na prestolu, i na taj nain se 1421. Tvrtko vratio
na presto kraljevine Bosne, a bivem kralju Stefanu se od tada gubi svaki trag.Novi
turski sultan Murat II je 1424. sa velikom vojskom napao Bosnu. Duge i teke borbe
su voene oko vie gradova, a rat je, posle jednog prekida, obnovljen 1426. Te godine
je zakljueno primirje izmeu Bosne i Turske, po kome su Turci dobili nekoliko
gradova u Bosni. Odmah potom jedan Srbin po imenu Nikola ubio je serdara Isaka,
turskog zapovednika, i Turci su proterani iz Bosne.Prestonica kralja Stefana Tvrtka II
bio je tvrdi grad Bobovac, dok Srebrenica, Zvornik i Usora nisu bili pod njegovom
upravom, ve pod upravom despota ura Brankovia. Srpska despotovina je bila
vazalna drava turskog sultana, ali u raznim vremenima delovala je razliito, ponekad
kao potpuno samostalna drava. Srbi iz Kraljevine i iz Despotovine eleli su da se
Despotovina ujedini sa Kraljevinom i da se tako stvori jedna snana srpska drava, ali
to Turci nisu dozvoljavali.Raka je veim delom bila u sastavu Kraljevine, cela
dananja Kosovska oblast. Turci su bili osvojili nekoliko gradova u Rakoj, ali su Ras
i Pritina bili pod srpskom upravom.Turci su preduzeli novi napad na Bosnu i osvojili
gradove Hodided i Vrhbosnu 1434. godine. Prilikom ovog turskog napada pokazalo se
da je kralj Tvrtko II loe pripremljen za odbranu drave i nesposoban. Zato je vojvoda
Sandalj, udruen sa despotom, hteo da zbaci kralja Tvrtka i da se izabere novi kralj.
Tvrtka je spasila samo brza smrt vojvode Sandalja, koji je umro 15. marta 1435.
Sandalja je na poloaju bana Huma nasledio njegov brati Stefan Vuki
Kosaa.Kada je ugarski kralj Sigismund uo da je umro veliki vojvoda Sandalj,
naredio je svojim velikaima u Hrvatskoj, Frangipanu i Talocu, da odmah krenu sa
vojskom i osvoje Hum. Oni su na elu jedne maarsko-hrvatske vojske proli kroz
Dalmaciju i napali na Hum. Novi vojvoda Stefan Hrani ih je potukao i proterao.
Vojvoda Stefan je preduzeo pohod u Primorje 1440. godine i zauzeo Omi, Poljicu,
predeo na obali izmeu Omia i Splita i Primorje do reke Krke, osim gradova Split,
Trogir i ibenik, koji su bili pod mletakom upravom. Iste godine sagraen je poznati
most i novi grad na Neretvi Mostar, koji je gradio Radin Gost majordom
vojvode Stefana.Turci su bili poseli zemlju despota Brankovia i napali na Bosnu
1441. godine. Kralj Tvrtko je poverio voenje rata protiv Turaka vojvodi Stefanu
Hraniu i Srbi su uspeli da u roku od dve godine proteraju Turke iz Kraljevine i iz
Despotovine. Kralj Stefan Tvrtko II je umro 1443. godine.
21
16.Stjepan Toma
(1443-1461)
Stjepan Toma Ostoji Kotromani (1412 - 10. jula 1461.) je bio kralj Bosne od
sredine novembra 1443. do 10. jula 1461. godine. Nezakoniti je sin kralja Stjepana
Ostoje i nepoznate plemkinje , a na pestolje dolazi sredinom novembra 1443. godine,
nakon smrti kralja Tvrtka II ( 1421 1443 ) . U povelji od 3. septembra 1444 godibe .
zove se Stjepan Toma, bojom milou kralj Srbljem, Bosni, Primorju, Homsci
zemlji, Dalmaciji, Hervatom, Donjim krajem, Zapadnim stranam k tomu U mladosti je
bio bogumil, kao i veina bosanskog plemstva, a kasnije, navodno na nagovor
hvarskog biskupa Tome Hvarskog , prihvatio je katoliku vjeru, kojoj je ostao veran
do smrti. S dozvolom pape Eugena IV od 29 maja 1445. godine, razveo se od svoje
prve ene Vojae od Rame , koja nije bila plemenitoga roda i nije bila po volji
bosanskoj vlasteli. Iste godine papinom ispravom dobio je legalizaciju roenja , to
mu je bilo preko potrebno zbog sukoba s vojvodom Stjepana , koji mu je osporavao
pravo na prijestolje i podravao njegova brata Radivoja inae osmanskog kandidata.
Godine 1446. izmirio se sa vojvodom Kosaom i oenio njegovu ki, Katarinu , koja
je u to vrijeme imala 22 godine. Venanje je obavljeno po katolikom obredu na dan
Uzaaa 26. maja 1446. godine u Miloradu kod Fojnice. Ovim brakom kralj Stjepan
Toma dobio je svog vjernog pratioca, a u svom tastu Stjepanu Vukiu Kosai
monog saveznika u ratu protiv Osmanlija. Za verski odgoj kraljice brinuli su se
bosanski franjevci. Sam papa Eugen IV poslije venanja iste godine dao je dozvolu da
sama po svojoj elji izabere dva kapelana meu bosanskim franjevcima. Katarina ,
zajedno sa svojim muem Stjepanom Tomaem, po Bosni je gradila crkve: crkvu
Presvetog Trojstva u Vrlima, crkvu Sv. Katarine u Jajcu, crkvu Sv. Tome u Vranduku,
kao i najveu zapoetu crkvu u gradu Bobovcu 1461. godine. U braku s kraljem
Stjepanom Tomaom, kraljica Katarina je rodila troje dece: igmundaa, ker Katarinu
i jo jednog imenu nepoznatog sina , dok je kralj s bivom suprugom Vojaom imao i
starijeg sina Stjepana Tomaevia i jo dva sina i dve keri. Ve 1447. kralj Stjepan
Toma opet je u sukobu sa Stjepanom Vukiem koji je 1448. godine uzeo titulu
hercega od svetog Save, ime je elio naglasiti svoju neovisnost od bosanskog kralja.
Stjepan Toma se 1449. godine, pred osmnanskim nadiranjem u Bosnu, vezuje uz
Ugarsku i pristaje na odluniji progon Crkve bosanske. Kralj Stjepan Toma umire 10.
jula 1461. godine pod nerazjanjenim okolnostima . Nakon njegove smrti, na
bosansko prijestolje dolazi Stjepan Tomaevi , Tomaev sin iz prvog braka s
Vojaom , koji nasleuje teko stanje u zemlji i ve u prvom mjesecu svoje vladavine
priznaje Katarinu kraljicom i majkom i ona i dalje sa svojom decom ivi na
kraljevskom dvoru u Kraljevoj Sutjesci i Bobovcu. U novembru 1443. godine umro
jebkralj Tvrtko II, ne ostavivi djece. Tomaa je umirui kralj verovatno proglasio
svojim naslednikom, to je i sam Toma kasnije u povelji tvrdio, kako bi sprieio da
njemu omrzli Radivoj postane kralj. Tvrtkovu odluku potvrdio je i bosanski stanak i
formalno ga izabrao za kralja, pa je prelaz vlasti na novog kralja tekao relativno
glatko. Meutim, vojvoda Stjepan Vuki Kosaa se nije sloio s ovim izborom i
odmah je izrazio podrku Tomaevom bratu Radivoju koji je tada ivio na dvoru
Kosaa i kojeg su od 1432. do 1435. u borbi za krunu podravale Osmanlije.
Istovremeno je papa Eugen IV planirao veliku kontra-ofanzivu protiv Turaka, te je
slao izaslanike i Tomau i Kosai. Ispostavilo se da nijedan nije mogao ni razmiljati
o tom budui da su se nali u graanskom ratu jedan s drugim.
22
Tomaa je odmah podrao Ivani Pavlovi, a za kralja Bosne ga je priznao i Janko

Hunjadi, regent ugarskog kralja Ladislava V. Meutim, Hunjadi nije slao kralju
vojsku, kao to ni vojvodi vojnu pomo nije pruao njegov novi saveznik i suzeren,
napuljski kralj Alfons. S druge strane, Kosai je pomagao srpski despot ura
Brankovi, te je brzo uspio povratiti zemlju koju mu je Toma bio oteo. Papa Eugen
IV 29. maja 1445. godine izdaje dokument kojim priznaje Tomaa, koji se nedugo
prije toga preobratio na rimokatolianstvo, za kralja Bosne i legitimizira kao da je
zakoniti sin kralja Ostoje. Istim dokumentom ponitio je Tomaev brak s krstjankom
Vojaom, majkom njegovog prvoroenog sina, Stjepana Tomaevia. Poetkom
sljedee godine konano sklapa mir s Kosaom koji ga priznaje za kralja. Mir je
zapeaen venanjem Tomaa i Kosaine kerke Katarine po katolikom obredu na
dan Uzaaa, 26. maja 1446. godine[2] u Milodrau kod Fojnice. Katarina, kerka
krstjanina Kosae i do tada i sama krstjanka, morala je prei na rimokatolianstvo
kako bi se udala za Tomaa.[1]Pod Tomaevim i papinim uticajem mnogi krstjanski
bosanski plemii su se poeli interesirati za rimokatolianstvo; izmeu ostalih, Juraj
Vojsali se preobratio, Ivani Pavlovi takoer (mada se 1449. vratio Crkvi
bosanskoj), a i Tomaev punac Kosaa je pokazivao interes za Rimokatolikom
crkvom (mada se nikada nije preobratio). Razlog za ovo bio je pre svega politiki,
budui da su se nadali pomoi u borbi s Turcima. Kralj Toma i kraljica Katarina
izgradili su veliki broj rimokatolikih crkvi u Bosni. Turcima nije odgovaralo
sklapanja mire izmeu kralja i vojvode poto su se nadali da e njihovi sukobi oslabiti
kraljevstvo iznutra. ura Brankovi, koji se s Tomaem sukobljavao oko vlasti nad
bogatim rudarskim gradom Srebrenicom uz Kosainu pomo, takoer je bio
nezadovoljan. Godine 1448. Turci su poharali i Tomaevo kraljevstvo i Kosaino
vojvodstvo. Iste godine, verovatno kako bi popravio odnose s Turcima, odrekao se
titule bosanskog vojvode i uzeo titulu hercega, aludirajui tako na nezavisnost svoje
zemlje od Bosanskog kraljevstva.Godine 1456. Osmanlije su od Tomaa traile da im
preda etiri velika grada. Toma je odbio, te su osmanski napadi na Bosnu postali
uestaliji. Istovremeno su izbijali povremeni sukobi sa Srbijom i hercegom
Stjepanom. Krajem 1458. i poetkom 1459. umrli su despot ura i njegov nasljednik
Lazar. Toma je iskoristio slabost Srbije da osvoji jedanaest gradova na Drini,
ukljuujui i Srebrenicu. Ubrzo nakon to je sklopio mir s Lazarevom udovicom,
Jelenom Paleolog, ugovorio je brak svog starijeg sina i prijestolonasljednika s njenom
najstarijom kerkom, Jelenom. Toma je prethodno razmatrao mogunost enidbe sina
kerkom nekog italijanskog vladara, preciznije Drusijanom, kerkom milanskog
vojvode Sforze, pa je morao milanskog vojvodu obavijestiti o promjeni plana i
izviniti mu se. Brakom s Jelenom Brankovi Toma je svom sinu osigurao vlast nad
Srpskom despotovinom, koja je bila kratkog vijeka poto su je Turci osvojili nakon
svega nekoliko meseci. Sin i snaha su mu se iste godine nali na njegovom dvoru.
Maari su Tomaa neosnovano optuivali da je prodao Smederevo Turcima, to je
natetilo njihovim meusobnim odnosima. Kako su Turci sve vie i vie pretili
Bosanskom kraljevstvu, Toma je zatraio pomo od pape. Papa Pije II mu je odbio
pomoi ukoliko ne preduzme neto po pitanju velikog broja "jeretika" u svom
kraljevstvu. Istovremeno je trpio optube od Maara da Bosanci nisu dobri krani i
da su predali Smederevo Turcima. Stoga se odluuje na mjere koje nijedan drugi
bosanski vladar nije nikada poduzeo: protjerivat e krstjane. Svi dotadanji bosanski
vladari, iako veinom barem nominalno rimokatolici, tolerirali su pripadnike drugih
veroispovesti na svom teritoriju. Toma je 1459. dao krstjanima da biraju izmeu
preobraenja i egzila. Ogroman broj krstjana je tada naao spas u zemlji njegovog
23
punca. Toma je nakon proterivanja krstjana izvrio konfiskaciju njihove imovine.

Kralj Stjepan Toma umro je iznenada 10. jula 1461. godine.
17.Stjepan Tomaevi
(1461-1463)
Stjepan Tomaevi Kotromani (oko 1438 5. juni 1463.) je bio vladar iz dinastije
Kotromani, koji je bio poslednji despot Srbije (21. mart 1459 20. juni 1459.) i
kralj Srba, Bosne, Primorja, Humske zemlje, Donjih Kraja, Usore, Soli, Podrinja i
Zapadnih strana.(10. juli 1461 - 5. juni 1463). Tokom svoje kratkotrajne vladavine je
pred nadmonom osmanskom vojskom bez borbe predao Smederevo i Srpsku
despotovinu, a potom i Kraljevinu Bosnu posle opsade Kljua. Predao se Mahmud
pai Aneloviu uz obeanje da e mu biti poteen ivot, ali je bio izveden pred
sultana Mehmeda II (1451 1481) u Jajcu i tu je na licu mesta pogubljen po
njegovoj naredbi.Stjepan Tomaevi doao je na vlast nakon oeve smrti 1461.
godine. Svestan opasnosti koja mu je prietila, Tomaevi je ve 1461. godine u
poslanici papi Piu II predvidio tursku najezdu velikih razmera i zamolio ga za pomo
Bosni.Sljedee godine priznao je vrhovnu vlast hrvatsko-ugarskog kralja Matije I
Ugarskog i oekujui pomo iz Hrvatske i Ugarske, otkazao sultanu plaanje danka.
Na poetku 1463. godine obratio se opet Mlecima upozoravajui ih da Turci smeraju
tog leta zauzeti svu Bosnu , a da e nakon toga zapretiti i mletakim posedima u
Dalmaciji. Ali pomoi niotkuda.Velika turska vojska pod vodstvom Mehmeda II
Osvajaa okupila se u prolee 1463. godine u Drinopolju i krenula na Bosnu. Prva
bosanska tvrava koja je pala (20. maja) bijae stari kraljevski tvrdi grad Bobovac.
Kralj Stjepan Tomaevi izbegao je na sjever, u Jajce, i sklonio se u oblinju tvravu
Klju . Opkoljen Turcima, predao se, uz tursko obeanje da e mu potedjeli ivot.
Meutim, odveden je u Jajce, zajedno sa Radivojem, gdje su obojica pogubljeni.
Poslije su nastale prie o tome kako je izdan i zatim smaknut. Ali sluajno imamo
iskaz svedoka o tome u uspomenama turskog janjiara srpskog porijekla :"Kad su
kraljeve sluge koje su bile u tvravi vidjele da im je gospodar zarobljen, predale su se.
Sultan je zauzeo tvravu i zapovedio da se kralj i njegovi sudnizi pogube. I zatim je
zauzeo svu njegovu zemlju." Iza Stjepana Tomaevia ostala je njegova udovica, tada
esnaestogodinja kraljica Marija, ki despota Lazara Brankovia, te njihovo dvoje, u
izvorima neiomenovane, dece.Udovica Stjepana Tomaa, kraljica Katarina Kosaa,
uspela je preko Kupresa i Dubrovnika pobei u Rim , gde je i umrla 1478. godine, a
grobnica joj se jo moe vidjeti u crkvi Santa Maria in Aracoeli na Kapitolu. Dvoje
njihove djece, Sigismund , poslije smrti Stjepana nasljednik bosanske krune, i mala
Katarina Bosanska je zarobljena i odvedena u Istanbul. Tako se ugasila loza
Kotromania. Posmrtni ostaci kralja Stjepana Tomaevia pohranjeni su unutar
franjevakog samostana u Jajcu.
Godine 1457. umire Lazar Brankovi. Vlast nasleuje Stjepan Brankovi . U Srpskoj
despotovini je vladao nered . Dravi nije bilo spasa , tako da je Lazarova udovica
Jelena Paleolg odluila da svoju najstariju ki Jelenu pripremi za udaju , a miraz je bio
itava Srpska Despotovin.Stjepan Toma je ugledao priiku kako da preuzme pod svoj
uticaj Despotovinu , enidbom svog sin Stjepana Jelenom . Dana 1. aprila 1459.
oenio je Jelenu Brankovi , dvanaestogodinju kerkom srpskog despota Lazara i
24
vizantijske princeze Jelene koja je nakon mueve smrti ostala de facto vladar Srbije.
Brak je sklopljen kako bi Stjepan Tomaevi preko nje dobio pravo na srpsku
despotovinu, a brane pregovore vodili su Marina majka, tada ve udovica, i kralj
Stjepan Toma. Stjepan je 21. marta stigao u Smederevo i preuzeo vlast, a 1. aprila je
obavljena njegova enidba sa Jelenom Brankovi, a kao podrka mu je stigao i mali
odred iz kraljevine Ugarske. Meutim svega nekoliko nedelja kasnije pred
Smederevom se pojavila osmanska vojska na ijem se elu nalazio Mehmed II
Osvaja. Iako je Smederevski Grad bio odlian utvreni objekat podignut po uzoru na
Carigrad , koji je bio u mogunosti i da sa malom posadom dugo odoleva opsadi, novi
despot se odluio na pregovore sa sultanom. Postignut je dogovor po kome je despot
sa suprugom, i lanovima porodice mogao slobodno da napusti grad, maarski vojnici
su morali da se predaju, a Osmanlije su preuzele tvravu. Pad Smedereva bez borbe je
izazvao pravo zaprepaenje irom Evrope u kojoj su se nadali da e se u Smederevu
pruiti junaki otpor poput onog u Carigradu. Zbog toga su Stjepan i Radivoj optueni
za izdaju kukaviluk. Meutim despot Stjepan je unapred upozoravao da e ako na
dobije traenu pomo od Evropskih zemalja za odbranu Smedereva i Despotovine biti
primoran da preda grad Osmanlijama, ali nije dobio nikakvu pomo osim manjeg
odreda iz Maarske, pa ak ni naznaku da pomo stie ni sa jedne strane.
Treba imati u vidu da je bilo jasno i pre predaje, da se Smederevo borbom ne moe
spasiti. Prvi razlog je bila jasna brojana nadmo osmanske vojske. Drugi razlog je
bilo postojanje turkofilske stranke u samom utvrenju koja je u nekom trenutku
opsade mogla da pusti Osmanlije u grad, kao to se ve desilo u Golubcu koji je 1427.
godine predat Osmanlijama, iako je trebao da bude vraen kraljevini Maarskoj. Ova
stranka je dodatno ojaala zbog injenice da je novi despot bio sin kralja Bosne sa
kojim je postojao sukob oko Srebrenice i koji je iskoristio smrt despota Lazara da
preuzme 11. tvrava koje su se nalazile u sastavu despotovine Srbije. Zbog svega
ovoga despot Stjepan se odluio da preda grad i pokua da prui otpor Osmanlijama
na nekom drugom mestu i u nekom povoljnijem trenutku, umesto da pokua da
junaki pogine u borbi koja bi se vrlo vjerovatno okonala vrlo brzo izdajom i
njegovim zarobljavanjem. Kralj Bosne Stjepan Toma umire 10. jula 1461. godine,
posle krae bolesti, a na prestolu ga naslijeuje njegov najstariji sin Stjepan. Prvi
potez novog kralja bilo je pomirenje sa hercegom Stjepanom Kosaom , velikim
vojovdom Hracegovine sa kojim su njegovi prethodnici bili u dugim sukobima, ime
je uspeo da smiri stanje u zemlji i pripremi se za sukob sa Osmanlijama. Istovremeno
je sklopio savez sa krbavskim knezovima protiv bana Hrvatske Pavla Sperania, koji
su podrali Mleani i sam herceg, ime je uspeo da obezbedi svoje zapadne granice. U
odnosu sa papskom kurijom Stjepan je nastavio, pa ak i produbio, prokatoliku
politiku svog oca. On se direktno obratio papi Piu II traei od njega kraljevsku krunu
ime bi uvrstio kako svoj poloaj u zemlji, tako i u odnosima sa susedima pozivajui
se na sve veu opasnost od Osmanlija i ukazujui na to da je njegova kraljevina
sledea na udaru. Papa je udovoljio njegovim zahtevima i protivno primedbama kralja
Maarske Matije Korvina da je kralj Bosne de jure njegov vazal, poslao mu je zlatn u
krunu kojom se Stjepan novembra 1461. godine u Jajcu krunisao za kralja Bosne u
prisustvu sve svoje vlastele. Meutim ovaj sveani in nije doneo Stjepanu eljenu
korist, poto je Korvin to tumaio kao potez koji je direktno uperen protiv njega i
njegovog prava zbog ega je nastavio da radi protiv snaenja kraljevine Bosne, dok je
Mehmed II to tumaio kao jasan signal da e se Stefan svim svojim snagama
prikljuiti prvom krstakom pohodu uperenom protiv Osmanske imperije, zbog ega
25
je otpoeo sa pripremama za konani udar na kraljevinu Bosnu.Pod papinim

posredovanjem dolo je poetkom 1462. godine do zakljuenja ugovora izmeu
Matije i Stjepana prema kome je Stjepan i zvanino priznao da je kraljevina Bosna
vazalna kraljevina u sklopu kraljevine Ugarske , a tom prilikom se obavezao i da
novano potpomogne kralja Matiju u pokuaju da od svetog rimskog cara Fridriha III
( 1440 1493 ) otkupi krunu svetog Stefana. Istovremeno je Stjepan je prekinuo
plaanje danka sultanu, poto je u Carigradu ve donesena odluka o unitenju
kraljevine Bosne, a sam kralj se nadao da e uz podrku pape i Matije Korvina biti u
stanju da odoli osmanlijskom napadu.Poetkom 1463. godine zajedniko poslanstvo
kralja Stjepan i hercega Stjepana Kosae otilo je u Dubrovnik, Veneciju, Vatikan i
kod Skender Bega, traei od njih pomo u predstojeem sukobu sa Osmanlijama koje
su ve u martu iste godine otpoele sa upadima na prostore kraljevine Bosne , a i
vojvdstva Hrecegovine. Poto nikakva vojna pomo nije pristigla ni sa jedne strane, u
Carigrad je tokom proljea stiglo poslanstvo iz kraljevine Bosne nudei primirje na
petnaest godina. Osmanske pae su pristale na takav dogovor, da bi ve posle etiri
dana uputile vojsku na kraljevinu Bosnu. Osmanlijski plan za udar je bio dobro
osmiljen, jer je prvo zapovednik Srbije otpoeo sa manjim vojnim dejstvima na
granici sa kraljevinom Ugarskom, to je kralj Matija tumaio kao najavu napada na
njega poto se ka prostoru dananje Srbije kretala jaka osmanlijska vojska.Vojska koju
je predvodio lino Mehmed II je preko Sjenice i Drine prodrla u Bosnu i bez muke
slomila otpor poslednjih Pavlovia i Tvrtka Diniia koji se bez borbe predao
pozivajui se na petnaestogodinje primirije, ali je na licu mesta bio pogubljen po
sultanovoj naredbi. Osmanlije su istovremeno prodrle i u istoni deo Hercegovine.
Herceg Stjepan se sa porodicom povukao u njen zapadni dio, dok je u istonom dijelu
nekoliko zapovednika utvrda pokualo da prui otpor odbijajui da se preda, ali su na
kraju podlegli pred nadmonom osvajakom vojskom. Sultan je potom poveo deo
vojske na Bobovac , Mahmud Paa Anelovi sa 20. 000 ljudi je krenuo na Jajce , dok
je trei deo vojske operisao po junim obodima Panonske nizije onemoguavajui
Maare da prue bilo kakvu vojnu pomo kralju Stjepanu.Mehmed II je za opsadu
Bobovca spremio veliku silu i dosta artiljerije, jer je on vaio za najjai grad u
kraljevini Bosni koji je odoleo i srpskom caru Duanu Silnom ( 1331 1355), zbog
ega se u njemu uvao kraljevska kruna i riznica. Meutim posle samo tri dana opsade
(21. maj ) , grad je njegov zapovednik, knez Radak, predao Osmanlijama. Radak je
najverovatnije bio potkupljen, a ima tumaenja da je kao bogumil to uinio iz verske
ostraenosti u Notarasevom stilu da bi pre video turski turban, nego latinsku mitru.
Odmah nakon predaje Bobovca, Radak je na licu mesta po sultanovoj naredbi
pogubljen to je poslalo strahovitu poruku ostaloj vlasteli ili se predajte bez borbe ili
se pozdravite sa ivotom. Ovaj potez se pokazao kao delotvoran, jer se posle toga
Visoko predalo bez borbe. Mehmed Anelovi je stigao pod Jajce, gde mu je
dojavljeno da se kralj Stjepan sklonio u utvreni Klju. Otpoela je opsada utvrde, ali
su istovremeno tekli i pregovori o predaji grada. Posle dueg otpora, kralj je pristao da
krajem juna preda grad i potpie naredbu ostalim zapovednicima utvrda da se predaju
pod uslovom da mu se kao u sluaju Smedereva omogui slobodno naputanje grada.
Kralj Stjepan je potom sproveden do Jajca, koje se u meuvremenu predalo Mehmedu
II. Tu je on izveden pred sultana koji ga nije hteo ni pogledati, ve ga je odmah dao da
mu odrubi glava oznaivi Anelovievu re kao nitavnu. Po njegovoj naredbi je na
licu mesta pogubljen i kraljev stric Radivoj Ostoji, dok su njegov brat i sestra po ocu
odvedena u Carigrad i preobraeni u islam. Posle ovoga su i preostale utvrde u
kraljevini Bosni otvorile svoje kapije i predale se osvajaima.Treba pomenuti da je
26
kralj Stjepan pogubljen u samo jutro 5. juna 1463. godine . Zajedno sa sledeim
osobama : Radivoj Ostoji, Tvrtko Radivojevi Kotromami.
18.ubii
Knezovi Bribirski (ubii) su vlastela koja pripada najstarijim hrvatskim plemenima.

iveli su na prostoru izmeu Vranskog jezera, reke Krke i Skradinskog buka. Njihov
centar nalazio se u Bribiru i Ostrovici. Stareine plemena su se nazivali Bribirskim
knezovima, odnosno ubiima. Kada su se preselili u sredinju Hrvatsku, u grad Zrin
na padinama Zrinske gore, zapadno od Hrvatske Kostajnice, uzeli su naziv Zrinski,
odnosno Zrinjski.Bribirski (ubii) su od ugarskog kralja Bele III dobili potvrdu
svojih poseda. Znaajnije se uzdiu u doba Pavla I (hrvatski ban 1272-1312) i
Mladena II (ban 1312-1322). Oni su ostvarili znaajan uticaj na bosanske Hrvatinie i
gospodarili delom Bosne krajem 13. i poetkom 14. vijeka. Uz pomo ostalih
hrvatskih velikaa te bosanskog bana Stjepana II Kotromania hrvatsko-ugarski kralj
Lajo I Anujski porazio je Mladena II. godine 1322. Njihovi dotadanji posedi bili su
im jednim dielom oduzeti, a u zamenu su dobili posed izmeu rieka Une i Korane sa
utvrenim gradom Zrinom. Prema dostupnim istorijskim izvorima, prvi koji se
nazivao Zrinski, bio je Juraj I (odnosno prema genealogiji Knezova Bribirskih zvao se
Juraj III ubi Bribirski), a kao godina preuzimanja utvrde Zrin belei se 1347.
19.Crkva bosanska
Crkva bosanska je bila crkvena zajednica bosanskih hriana u srednjem veku. Iako
su je Katolika i Pravoslavna crkva smatrale jeretikom, njeni pripadnici su sebe
smatrali pravim hrianima. I dan danas se u nauci vode rasprave o karakteru crkve
bosanske i njenoj povezanosti sa bogumilskim pokretom.Crkva bosanska je pruala
utoite verskim prognanicima sa raznih strana: bogumilima iz Rake, patarenima iz
Dalmacije i katarima sa zapada, zbog ega je pokretano vie krstakih pohoda na
Bosnu.Crkva bosanska prestala je da postoji nakon sloma srednjovekovne bosanske
drave i osmanlijskog osvajanja Bosne 1463. godine. Meu pripadnicima Crkve
bosanske razlikovali su se pravi hriani (duhovnici, koji su se u pridravali svih
verskih propisa) i mrsni odnosno mirski ljudi (vernici, koji se nisu morali strogo
pridravati verskih propisa). Naziv hrianin ili pravi hrianin, se esto shvata u
znaenju rei monah, zbog podvinikog ivota koji su ispunjavali. Za razliku od
istone i zapadne crkve, ija su zvanja na grkom ili latinskom jeziku, bosanski
hriani su koristili narodne slovenske rei za svetenstvo. Vrhovni poglavar crkve bio
je djed, a svetenici su bili gosti i starci (pod zajednikim imenom strojnici). Mnogi
povezuju te nazive sa odgovarajuim grkim nazivima, pa se smatra da je znaenje
rei gost iguman (koji je imao svoju gostionu), starac prezviter, strojnici su jereji,
a djed episkop. Pripadnici Crkve bosanske su sebe nazivali hrianima (hristjani,
krstjani). U bogosluenju su koristili staroslovenski jezik, a u verskim knjigama
irilino pismo. U hiama (staroslovenski: hia kua; opteitije) bosanskih
hriana bio je uobiajen zajedniki ivot ena i mukaraca. Djedovi crkve bosanske
nosili su narodna slovenska imena (umesto tada uobiajenih hrianskih imena grkog
i jevrejskog porekla), a za sva svetena zvanja su koristili slovenske nazive. Godine su
brojali od roenja Hrista, a ne od stvaranja sveta (kao to je po vizantijskom
kalendaru). Crkva bosanska nije prihvatala crkvenu hijerarhiju ni zapadne, niti istone
27
rimske crkve. Usled pritisaka, Crkva bosanska zvanino je priznala papu i Rim, ali
nije ispunjavala svoje obaveze prema rimskoj crkvi, ak su pruali utoite onima
koje je proganjala katolika i pravoslavna crkva.Sauvani spisi bosanskih hriana
(Hvalov zbornik, Testament gosta Radina, Mletaka apokalipsa, Radoslavljevo
jevanelje, Kopitarovo bosansko jevanelje) su pravoverni prepisi delova Novoga
zaveta, u kojima nema velikih tema manihejskog dualizma, sa kojima su esto
povezivani: dobri i zli bog, materija kao zamka zla, Satanin pad, reinkarnacija.
Hrianska crkva u Bosni se prvi put pominje pod latinskim imenom ecclesia
bosnensis (ili bistuensis, boestoensis) 530. i 533. godine na crkvenim saborima u
Saloni, metropoli rimske Dalmacije, gde je njen biskup (episkop) Andrija potpisao
akte crkvenih sabora[1] . Smatra se da je sedite ove starohrianske crkvene optine
bilo u Mounju kod Travnika ili kod Zenice, u vreme kada su Bosnom vladali Istoni
Goti. Najranije podatke o Crkvi bosanskoj dobijamo iz spiska djedova crkve
bosanske, gde se kao prvi poglavar navodi djed Jeremija, za koga se pretpostavlja da
je vodio crkvu izmeu 1010. i 1024. godine i koga neki povezuju sa popom
Jeremijom.U to vreme neki od hrvatskih glagoljaa i pristalica slovenskog
bogosluenja, koje je katolika crkva proglasila jereticima na splitskim saborima otili
su u Bosnu, gde je crkva doputala staroslovenski jezik. Za vreme Kulina bana (1180
1204) bosanska crkva dospela je u sredite meunarodne panje jer je pruala
utoite prognanim patarenima iz Dalmacije i babunima iz Rake. Ban Kulin je bio
oenjen sestrom Stefana Nemanje, za koju se tvrdi da je imala bogumilska uverenja.[2]
Kulin je prognanima pruio utoite i primio ih kao dobre hriane i tako ostao u
narodu upamen kao dobri ban Kulin.Usled progona bogumila u Rakoj, zapoetih
Saborom protiv bogumila Stefana Nemanje 1186. godine, veliki broj preivelih je
prebegao u Bosnu, gde je pronaao utoite u hiama (opteitijima) bosanske crkve.
Priblino u isto vreme, katolika crkva, na elu sa splitskim nadbiskupom, proterala je
iz Splita i Trogira vei broj patarena, koji su nali spas kod Kulina bana. Meu
prebeglim patarenima je bio i Aristodije, vjet latinskoj i slavenskoj knjizi, za koga
se smatra da je kasnije postao djed Rastudije, poglavar Crkve bosanske. I pored toga
to e bosanskog bana Kulina zbog toga proganjati i papa i Ugarska, Bosna je ipak jo
dugo ostala slobodna oaza kamo su se spaavali heretici zapadnog, latinskog svijeta,
kao na jedino evropsko ostrvo, gdje se potuje sloboda savjesti i uvjerenja [3].Godine
1199. kralj Dalmacije i Duklje, Vukan Nemanji, najstariji sin rakog vladara Stefana
Nemanje, obavestio je papu Inoentija III, osnivaa Inkvizicije, da se u zemlji Bosni
razvija jeres ne malih razmera i to u tolikoj meri da je i sam ban Kulin, poto je sa
svojom enom i svojom sestrom ... i sa vie svojih srodnika bio zaveden, preveo u ovu
jeres vie od deset hiljada hriana. U pismu se jo obrazlae opasnost od njihovog
uenja koje se toliko rairilo u Bosni, da predstavlja ozbiljnu opasnost po interese
rimske crkve. Dana 11. oktobra 1200. papa Inoentije III je pisao svom vazalu,
ugarskom kralju Emeriku:
Doznali smo da je plemeniti mu bosanski ban Kulin, kad je nedavno na brat

splitski nadbiskup znatan broj jeretika istjerao iz Splita i Trogira, dao njima ne samo
sigurno skrovite nego i oitu zatitu, a njihovoj nevaljaltini dao svoju zemlju i
samoga sebe te im ukazao panju kao katolicima, ak i vie nego katolicima
nazivajui ih hrianima.
Papa je ugarskom kralju Emeriku naredio da se obrati Kulinu i da izdejstvuje da Kulin

iz Bosne protera jeretike, a ako Kulin ne poslua, da pokrene vojsku na Bosnu. Kulin
je pokuao da izbegne opasnost od krstakog rata pismom papi u kom je pravdao
28
svoje postupke time to tobonje jeretike nije smatrao krivovercima nego dobrim
hrianima, te je zamolio papu da poalje izaslanika da ispita stvari. Dana 21.
novembra 1202. papa je napisao splitskom nadbiskupu Bernardu:
U zemlji plemenitog mua Kulina bana ima mnotvo nekih ljudi koji su teko
osumnjieni zbog osuene jeresi katara i veoma su ozloglaeni. Stoga smo protiv njih
pisali ugarskom kralju Emeriku, koji je pomenutoga Kulina ukorio i zaklinjui ga
naredio mu da one ljude protera iz svoje zemlje i zapleni im imanja. No Kulin na
svoje opravdanje odgovori, da ih nije drao za jeretike nego za za katolike i da je
pripravan neke od njih poslati Svetoj stolici da nam razloe svoju veru i ivljenje, pa
da po naem sudu budu ili utvreni u dobru ili odvraeni od zla... Nedavno je
spomenuti Kulin k nama poslao asnoga brata naega nadbiskupa i dragoga sina
Marina arhiakona dubrovakoga i s njima neke od spomenutih ljudi ponizno molei
da s nae strane udostojimo poslati u njegovu zemlju jednoga sposobnoga oveka koji
e njega i njegove ljude tano ispitati u veri i ivljenju.
Inoentije III je poetkom aprila 1203. godine, poslao izaslanike na elu sa Jovanom
de Kazamarisom (lat. Iohan de Casamaris; Jovan kapelan) u Bosnu pod ugarskom
zatitom, a posredstvom dubrovakog arhiakona.Dana 8. aprila 1203. godine, papini
izaslanici na crkveno-dravnom saboru na Bilinom Polju kod Zenice iznudili su
potpisivanje Bilinopoljske izjave od bana Kulina i stareina bosanskih hriana
Dragie, Ljubina, Dragoa, Pribie, Ljubena, Radoa i Vladoa kojom se ovi odriu
raskola (izme) i priznaju uenje i obiaje rimske crkve, uz svedoka dubrovakog
arhiakona Marina. Tom izjavom su prvaci Crkve bosanske dali pismenu izjavu
papinom poslanstvu da se odriu raskola (lat. abrenuntiamus scismati), da e ostati
verni naredbama i zapovedima svete Rimske crkve, da e u svim mestima gde imaju
zajednice imati i hramove i svetenike koji moraju barem nedeljom i praznicima
drati slubu i ispovedati, da e u crkvama imati oltare i krstove, a pored crkvi
groblja, da e itati knjige, kako Novog tako i Starog zaveta, da e najmanje sedam
puta godinje prieivati od svetenika, da e se pridravati postova odreenih od
crkve, da e slaviti crkvene praznike, da e ene u zajednici biti odeljene od
mukaraca kako u spavaonicama tako i za trpezom, da nee primati venane ene ili
mukarce, osim ako se oboje zajedniki obrate, da nikoga ko je manihejac ili drugi
krivoverac, nee primiti da s njima stanuje, da e se od svetovnjaka razlikovati
odeom, koja e biti zatvorenih boja, ne arena, da se nee zvati hrianima nego
braom, da e izbor stareina potvrivati rimski svetenik. Za sve stavke stareine su
potpisali da jame u ime sviju koji pripadaju naoj zajednici, sa svim imanjima i
stvarima. Posle toga su hrianski poglavari Ljubin i Draeta povedeni s Jovanom
Kazamarisom na dvor ugarskog kralja Emerika, gde su 30. aprila, u prisustvu mnogih,
ponovili obeanje i zakleli se da e biti verni katolikoj crkvi.Ipak, bosanski hriani
su se veoma brzo vratili svojim obiajima. Nastavili su da biraju stareine ne
predlaui ih papi na potvrdu. Papa je onda optuio biskupa Vladimira da je puki
neznalica i besramni branitelj jeretika, kojima je poglavica njegov roeni brat, da u
crkvi ne vri nikakve slube boje niti deli svete tajne, pa ni forme krtenja ne zna,
ve s jereticima u nekom selu boravi. Poetkom 13. veka inkvizicija je zapoela
masovne progone hriana koji su se protivili rimskoj prevlasti. Papa Inoentije III je
pokrenuo dvadesetogodinji krstaki rat protiv katara u Langdoku (danas juna
Francuska) koji je trajao od 1209. do 1229. godine. Stepen nasilja prema katarima je
bio ekstremno velik, a na poetku rata krstai su pobili ceo grad Bezijer od 10.000
stanovnika. Dana 15. avgusta 1209. krstai su osvojili Karkason, gde su oduzeli
29
stanovnitvu svu imovinu i proterali ih gole iz grada. Mnogi hriani bee u Bosnu
pred progonima krstaa.Dana 2. jula 1223. godine kardinal Konrad, papin legat za
Francusku napisao je pismo kojim saziva francuske biskupe na sinod u kom je takoe
dodao da na Balkanu ivi njihov stareina, kojeg albiani nazivaju papom, i kome
dolaze po savete i da on ima svog namesnika u Francuskoj, Bartolomeja iz Karkasona.
Engleski istoriar Roder de Vendover (engl. Roger de Wendover) 1236. takoe je
pominjao jeretikog papu u Bosni[4]. U to vreme na elu Crkve bosanske bio je djed
Rastudije.Istovremeno, usled nastavljenih progona bogumila u Rakoj koje su vrili
Nemanjini sinovi, Stefan i Sava Nemanji, mnogi prognanici su takoe beali u
Bosnu. Prvi Sinod Srpske pravoslavne crkve u ii 1221. godine prokleo je poglavare
bosanske crkve koja prima prognane hriane. Godine 1233. papa je poslao u Bosnu
svog izaslanika, Jakova Pekorarija, naloivi mu da smeni bosanskoga biskupa,
zatitnika jeretika, koji se branio da je iz neznanja pogreio. Jakov Pekorari je
okrivio dubrovakog nadbiskupa za stanje u bosanskoj biskupiji, jer je on bio duan
da zna za to, a ipak je postavio jeretika za biskupa i trpeo da se sluba boja ne
obavlja u crkvama. Zato je papin legat Jakov izuzeo bosansku biskupiju iz dubrovake
jurisdikcije i podredio je kalokom nadbiskupu. Zatim je smenio bosankog biskupa, i
umesto njega 1234. postavio Nemca Johana iz Vildeshauzena, pripadnika
dominikanskog reda, osnovanog za suzbijanje jeresi. Bosanci nisu priznali ovog
biskupa, ve su izabrali svoga, tako da su u Bosni uporedo postojala dva biskupa,
jedan bosanski i drugi latinski. Dominikanci su onda uz pomo inkrivicije poeli
progone krivoveraca po Bosni, to je izazvalo veliko nezadovoljstvo meu
stanovnitvom.Papa Grgur IX 1234. godine zapoeo je krstaki rat protiv jeretika u
Bosni, a 1235. potvrdio je darovnicu ugarskog kralja Andrije po kojoj je Bosna
pripadala hercegu Kolomanu. Izmeu 1235. i 1237. Ugarska je izvrila krstaki pohod
na Bosnu i pritom zauzela podruje Humske zemlje. Rat je trajao skoro pet godina,
krstai su preplavili Bosnu, a stanovnitvo je prualo ilav otpor. Novi biskup Johan je
traio od pape da ga razrei dunosti, a papa mu je odgovorio: Ako te tekoe ratne
pritiu, ljubav prema Bogu, prema tvojoj dui i poverenoj ti crkvi trae od tebe, da do
smrti ne bei od tvoje teke slube. Stoga te savetujemo, da odustane od molbe za
ostavku i ne ostavi upravu tvoje crkve, nego da na jeretike i ostale protivnike
katolike vere muki i jakom rukom udari. Poto je ovaj pohod ostao bez znatnijih
uspeha, ugarski kralj Bela IV i kaloki nadbiskup ponovili su svoj zahtev papi
Inoentiju IV da im izda dozvolu za pokretanje novog krstakog rata. Bosanski ban
Matej Ninoslav napisao je papi pismo u kom je pokuao da ga ubedi da je revni
katolik i da nikada nije bio jeretik, to su papi potvrdile i komisije koje je slao u
Bosnu. Godine 1248. papa je napisao kalokom nadbiskupu: Kako smo doznali, nije
plemeniti gospodin Ninoslav, ban bosanski, odstupio od prave vere, nego ivi kao
katolik i opsluuje hrianske propise, iako je nekada u nevolji dobio pomo i
naklonost jeretika protivu neprijatelja svojih.Po zavretku rata, ugarski dvor 1250.
godine izmestio je sedite bosanske biskupije iz Bosne u akovo. Priblino u isto
vreme i pravoslavni episkop Humske zemlje napustio je sedite u Stonu i preao u
manastir sv. Petra na Limu. Njihovim odlaskom nastao je vakuum u kojem tokom
narednog perioda izrasta heterodoksna Crkva bosanska.Godine 1284. Stefan Dragutin
je od ugarskog kralja Ladislava IV dobio na upravu delove bosanske zemlje. Kao
uporita protiv bogumilskog uticaja iz Bosne, podizao je manastire s obe strane Drine:
Tronoe, Rae, Paprae i Tamne. Godine 1291. godine Dragutin je javio papi Nikoli
IV kako po Bosni ima mnogo patarena i zamolio ga da poalje franjevce koji su
poznavali srpski jezik. Na njegovu molbu papa mu je poslao dvojicu franjevaca
slavonske pokrajine. Njegov biograf, Danilo II, kae da Dragutin mnoge od jeretika
30
bosanske zemlje obrati u hriansku veru i krsti ih. 1325. godine Papa Jovan XXII
pie Stefanu Kotromaniu da se veliko mnotvo jeretika sabralo sa svih strana i
preselilo u Bosnu.
1337. godine hrvatski knez Nelipac preduzima krstaki pohod na Bosnu. Papa poziva
hrvatske velikae da pomognu knezu Nelipcu, a u pismima, kao glavnog krivca za
jeres koja je zadesila Bosnu, navodi bana Stjepana II. Bosanski ban Stefan II
pokuava da sukob izgladi mirno, i papinog legata franjevca Gerarda, koji 1339.
dolazi da istrai probleme u Bosni, na samoj granici ljubazno doekuje, ubeujui ga
da nema potrebe za novim krstakim ratom. Gerard o tome pie papi, koji nakon toga
u drukijem duhu pie bosanskom banu februara 1340. godine:
Dragom sinu plemenitom Stjepanu banu bosanskom pozdrav i apostolski blagoslov.

Iz izvetaja fra Gerarda doznali smo, da je na nagovor kralja Karla doao kod tebe i
naao te spremna, da se u bosanskoj banovini obnovi sluba Boja, koja je zbog
mnogih tamonjih jeretika odatle sasvim nestala, te eli da se obnove sve crkve, koje
tamo lee sada poruene, i da se u njima vri sluba Boja po obredu i obiaju
crkvenom. Stoga te molimo da dobro promisli, kolika opasnost tebi i tvojim
naslednicima preti, ako u Bosni slobodno ostanu. Zato svoju odluku hrabro sprovedi i
ako nam bude slao poslanike, da nas o svemu obavesti, a mi emo ugarskog kralja i
ostale vernike i vladare okolnih mesta pozvati da ti pomognu".
U skladu sa Stjepanovim obeanjima, izmeu 1340. i 1343. godine organizovan je

franjevaki red u Bosni i poinje jae delovanje katolike crkve. Podizani su
franjevaki manastiri, a "fratri su obraali i krtavali mnogo jeretika, pa su iz svih
onih krajeva, na glas o njihovoj dobroti i dobrim delima koja su inili, svakodnevno
hrlile mnoge osobe sveta ivota u bosansku vikariju, kako se nazivalo glavno njihovo
sedite.[7]
Nakon velikih umskih poara u Bosni 1366. godine, u izgorelim krajevima su

podignuta mnoga sela, u kojima stanuju bosanski patareni, koji se zovu manihejci, i
ti tvrde da je Bog spalio i sagao ona brda na njihovu korist, jer Bog ljubi njihovu
vjeru....Povremeno i dalje nailazimo na svedoanstva o verskim prognanicima koji se
sklanjaju u Bosnu, poput engleskog jeretika Gvalterija krajem 14. veka. [4] Italijanski
katar Jakov Beh (ital. Giacomo Bech) pred inkvizicijskim sudom priznaje da je 1378.
godine krenuo u Bosnu gde je trebalo da prihvati nauku od tamonjih uitelja, ali zbog
loeg vremena nikada nije stigao. On navodi i mnoge druge katare (Moretus Rebelator
de Barbis, Ivan Naro, Granoni Bencio, Petar Patrijus, njegov brat Jakobini, Bernardo
Roerio...), iz njegovog gradia Chieri na severu Italije, koji su tih godina takoe ili u
Bosnu radi uenja. Godine 1402. papa Bonifacije IX zapisuje u svojoj buli Ex iniucta
Nobis da su franjevci obratili krivovernika pet stotina tisua ili oko toga broja. 19.
decembra 1403. godine Dubrovani piu ugarskom kralju igmundu o velikim
trokovima koje su imali "obraajui patarene od bosanske vere na
hrianstvo".Ugarski kralj igmund Luksemburki je nakon rata protiv Bosne, iz
njenog sastava izdvojio Srebrenicu, poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je
srpskom despotu Stefanu Lazareviu 1411. godine.Stefan Lazarevi je svoju
vladavinu u toj oblasti zapoeo jednim tekim inom. Kad su se u rudniku Srebrenici
pobunili rudari, naredio je da se kolovoe kazne stavljanjem usijanih belutaka pod
kolena, i tako zauvek ostanu osakaeni.[12] U starom irilskom srpskom dokumentu
koji opisuje kako je Srebrenica osvojena od Bosne, za njezine stanovnike se kae: Se
31
e vsi jeresi bogomilskie sut.U 1440-im godinama katolienje je bilo u punom

zamahu. Poslednji vladari Bosne su bili saveznici katolike crkve i progonitelji
bosanskih krstjana, u nadi dobijanja pomoi zapadnih drava za odbranu od nadirueg
Osmanskog carstva. Poetkom 1453. godine djed bosanske crkve (verovatno Miloje
14301450 ili Ratko II 1450-1465) naputa teritoriju Bosne i trai utoite u
Hercegovini kod hercega Stjepana Vukia, gde mnoge bosanske hriane preobraaju
u pravoslavlje. Tako se 1453. godine u poslanici carigradskog patrijarha Genadija II
Sholarija sinajskim kaluerima kae da je pravoslavni vladika u zemlji Hercega
Stjepana obratio mnoge od kudugera u pravoslavnu veru, ukljuujui i bosanskog
djeda.Godine 1459. za vladavine kralja Stefana Tomaa (14441461) zapoinje
zvanian progon bosanskih hriana, koji su morali da dou pod okrilje Rimske crkve
ili da budu prognani. Bosanski hriani su veinom pokopavali mrtve pored
pravoslavnih crkava. Steci, kameni nadgrobni spomenici koji se nalaze svuda po
Bosni, razasuti pojedinano ili u malim grupama, smatraju se najvanijim
materijalnim ostacima bosanskih hriana. Do sada je pronaeno preko 60.000
steaka na teritoriji Bosne i Hercegovine, zapadne Srbije, june Hrvatske i Crne Gore.
Na mnogim stecima, pokojnik istie da lei na svojoj zemlji na svojini, na
plemenitoj, to ukazuje da su sahranjivani na svojim imanjima. Ipak, iako neki steci
nesumnjivo svedoe o pripadnosti pokojnika pravoj veri bosanskoj, postoje i oni
pod kojima su pokopani pripadnici pravoslavne i katolike crkve. Jedno od spornih
mesta za istraivae srednjovekovne bosanske prolosti je odnos bogumila i crkve
bosanske. Tumaenje tog odnosa varira od pruanja utoita, bez ikakvog uticaja na
uenje, do potpunog stapanja bogumilskog pokreta sa bosanskom crkvenom
organizacijom. Bogumili, koji su se takoe nazivali hrianima, takoe nisu prihvatali
vlast Rima ni Carigrada, kao ni strani jezik na utrb slovenskog. Smatra se da je jedan
od njih, Rastudije, ak postao i djed bosanske crkve. Pa ipak, bogumilsko dualistiko
uenje se dosta razlikuje od sauvanih pravovernih spisa crkve bosanske. Koliko su
ovi hriani, koje su proglaavali jereticima, uticali na uenje i ustrojstvo crkve
bosanske, jo uvek je predmet prouavanja.U dananjoj nauci su prisutna tri razliita
tumaenja crkve bosanske, koja se uslovno mogu nazvati: bogumilsko, pravoslavno i
katoliko. Bogumilsko tumaenje datira iz 19. veka, kada je hrvatski istoriar Franjo
Raki u svom delu Bogumili i patareni objavljenom 1870. pokuao dokazati da je
Crkva bosanska izdanak bogumilstva. On je isticao da Crkva bosanska pripada
dualistikom pokretu, da je srodna katarima i patarenima, a razliita od katolianstva i
od pravoslavlja. irenje dualizma iz Bugarske je izvreno u uslovima nepostojanja
snane pravoverne crkve na prostoru Bosne (neki ak poistoveuju bosanskog djeda
Jeremiju sa bugarskim popom Jeremijom). U vreme Kulina kad Crkva bosanska
izranja kao meunarodni problem, ona je ve ukorenjena u svom samostalnom
razvoju od skoro 200 godina. U prilog ove teorije navodi se da su ih i katolici i
pravoslavni nazivali jereticima, da su primali prognane jeretike sa istonih i zapadnih
strana, i da nisu pokopavali mrtve na crkvenim grobljima ve na njihovim imanjima
ili negde u prirodi, to su i katari u zapadnoj Evropi takoe inili.
32
20.Kosae
Kosae (Hercegovii, Kosaii, Vukovii, Hranii) su srpska srednjovekovna

porodica koja je u doba kraljevine Bosne (kraj XIV i prva polovina XV veka) bila
najznaajnija u njoj, posle vladajuih Kotromania. Njihov prvobitni posed se nalazio
oko nastanka Drine i Foe, a kasnije se proirio na prostor Zahumlja odnosno
dananje Hercegovine. Njihov pripadnik Vlatko Vukovi (?-1393) je bio najblii
saradnik i vojskovoa Tvrtka I (ban 1353-1377, kralj 1377-1391), koji je predvodio
vojsku u pobedi nad Turcima kod Bilee 1388. godine i komandovao levim krilom
srpske vojske u Kosovskom boju iz koga se vratio i izvestio kralja o srpskoj pobedi.
Na njihovim posedima je Stefan Vuki Kosaa (14351466) osnovao 1448. godine
vojvodstvo Svetog Save koje je po njegovoj tituli hercega kasnije prozvano
Hercegovina.
Porodica Kosae :
Vuk Kosaa (XIV vijek), vlastelii

Vlatko Vukovi (-1393), vojvoda
Sandalj Hrani Kosaa (13931435), vojvoda
Stefan Vuki Kosaa (14351466), vojvoda (herceg)
Vladislav Hercegovi (14661483), vojvoda (herceg)
Vlatko Hercegovi (14661483), vojvoda (herceg)
Najmlai sin Stefana Vukia Kosae Stefan je preao u islam i 1482. godine se
oenio Fatimom, erkom sultana Bajazita II (14811512) sa kojom je imao potomke
koji su zauzimali visoke poloaje u Osmanskom carstvu, ukljuujui i poloaj velikog
vezira Bosne, tako da su Kosae de facto nastavile da upravljaju delovima nekadanje
kraljevine Bosne i nakon osmanske okupacije svih njenih delova 1483. godine.
Sandalj Hrani Kosaa
Sandalj Hrani Kosaa sin je Hrane Vukovia, a sinovac vojvode Vlatka Vukovia.
Imao je brau kneeve Vukca i Vuka Hrania. Uzima se da je Sandalj roen oko 1370.
godine, a umro je 15. marta 1435. Na elu roda Kosae je od 1393.Od vojvode Vlatka
Vukovia, Sandalj je nasledio posed, plemenitu batinu, i titulu vojvode. To mu je
omoguilo da odmah preuzme i istaknutu poziciju u krugu najuglednijih bosanskih
velmoa. Redovno se nalazi u krugu najjae vlastele uz bosanske kraljeve kao
savjetnik, runik i svedok. Njegov najpoznatiji diplomata bio je Pribislav
Pohvali.Sandaljeva verska orijentacija pokazuje sklonost prema Crkvi bosanskoj.
Nije bio lan hijerarhije Crkve bosanske, ali je priznavao njeno mesto i ulogu u
bosanskom drutvu. Sandaljev posed obuhvatao je podruje od sliva Neretve do sliva
Drine sa Foom i Goradem, Polimlje sa Prijepoljem, Brezom i Pljevljima, i od
Vrhbosne preko Zagorja, Ljubomira i Bilee do Kotora i Novog u upi Draevici. Bio
je i gospodar polovine upe Konavli koju je delio s knezom Pavlom Radinoviem iz
bosanske vlastelinske porodice Pavlovii. Zajedno s tatom, banicom Ankom, i
drugom suprugom, Katarinom Vukovi Hrvatini, miraz iz drugog braka, Ostrovicu, i
prava na Skradin prodao je Mleanima 1410. godine. Svoju polovinu poseda u
Konavlima prodaje Dubrovanima 1419. godine, a svoja prava na Kotor Mleanima
33
1423.Najpoznatije Sandaljeve rezidencije bile su u Blagaju (Bie), Novom,

Kozmanu, Samoboru, Kuknju i Kljuu. One su omoguavale kontrolu prostranog
poseda. Tokom godine esto je menjao mesto boravka. Njegov itinerarij predstavlja
jednog od najpokretljivijih bosanskih velmoa srednjeg vijeka. Sandalj je boravio
1412. u Budimu na turniru evropskih vladara i velmoa koji je priredio ugarski kralj
igmund Luksemburki. Nije bio vitez Zmajevog reda, kako se postavlja, jer
nijednom nije zabeleen u tom svojstvu. Sandalj je u Dubrovniku stekao posede i
imao svoju palatu. Bio je i dubrovaki plemi. Njegov dolazak u Dubrovnik 1426. bio
je spektakularno primanje jednog stranca. U Dubrovniku je imao svoje depozite u
kojima je uvao dragocenosti. Prodaja dela Konavala omoguila mu je ulaganje novca
na dobit u Dubrovniku od kojeg su on i njegovi naslednici imali znaajne kamate od
dve glavnice u iznosu od 600 dukata. Od Dubrovana je primao konavoski dohodak u
iznosu od 500 perpera. Imao je carine u Vrapu, Ledenicama, Glasincu, a najvee
dobitke imao je iz carine na trgu Drijeva. Od 1410. je vlasnik trga Drijeva i polovine
drijevske carine. Drugu polovinu drali su Pavlovii i Radivojevii. U Olovu je delio
carinu sa Pavloviima. U koaliciji s Hrvojem Vukiem i Jurjem Radivojeviem
zbacuje kralja Stjepana Ostoju 1404. godine i postavlja za kralja Ostojinog brata,
Tvrtka II, ali se Ostoja ubrzo vraa na vlast. Proiruje svoj posed na istoni deo Huma
na raun vojvode Radia Sankovia, a dobija i dio trga Drijeva. Tada je stekao titulu
velikog vojvode rusaga bosanskog. Vrhunac u svome razvoju otvara 1405. kada
postaje uz Hrvoja Vukia jedan od najvanijih bosanskih magnata. Tu poziciju
krunie branom vezom s Hrvojevom sinovicom Katarinom. Uestvuje u svim
prelomnim dogaajima bosanske istorije kroz prve tri decenije 15. veka. Zajedno s
kraljem Ostojom i Zlatonosoviima 1415. godine uestvuje u ubistvu kneza Pavla
Radinovia, brata Ostojine supruge, kraljice Kujave Radinovi. To mu je donelo
neprijateljstvo s Pavloviima koje se odraavalo kroz itavo vreme njegovog ivota.
Na svome prostranom posedu Sandalj je imao vazale koji su bili podreeni njemu i
rodu Kosaa. Rod Kosaa (oznaavan u izvorima kao pleme) imao je etiri kue sa
svojim predstavnicima. Svi su nosili titule kneeva. Na irem terenu istaknutu ulogu
imali su emerovii i Pripii-Mrenovii na podruju Gacka i Nevesinja,
Vojtanovii na podruju Draevice, Vardii na podruju Gorada i Dobrovojevii na
podruju Vrsinja. Sandaljevim vazalima pripadali su i predstavnici humske vlastele
Nikolii, Milatovii i Komlinovii. Vanu ulogu na Sandaljevom posedu imali su
Vlasi (Vlasi u srednjovjekovnoj Bosni), koji su svojom karavanskom trgovinom
omoguavali ekonomsko uzdizanje irih prostora u vezama sa Bosne sa Mediteranom.
Najveu ulogu meu njima imali su Vlasi Stankovii, iz katuna Stanka Perutinia, a
koji su pripadali irim okvirima Vlaha Maleevaca. Bio je oenjen tri puta. Njegova
prva supruga (1396) bila je Jelena Crnojevi, druga Katarina Vukovi Hrvatini
(1405), a trea Jelena Lazarevi (1411). Uprkos tri braka nije imao potomke. Nasledio
ga je sinovac Stjepan Vuki Kosaa.
34
Stefan Vuki Kosaa
Stjepan Vuki Kosaa ili Stefan Vuki Kosaa (Gorade 1404- Novi 22. maja
1466), herceg (vojvoda) svetog Save, bio je feudalni vladar zemlje koja danas po
njemu nosi ime Hercegovina i najistaknutiji meu Kosaama. Stjepna je bio sin Vukca
i njegove supruge Katarine.Roen je oko 1404. u okolini grada Gorada.Stjepan je
imao jednu sestru Teodora. Stjepan Vuki je bio sin ve pomenutog kneza Vukca
Hrania i Katarine Kosae, roen u selu Kosaa nedaleko od Gorada (15 kilometara),
te brati Sandalja Hrania Kosae, velikog vojvode Huma. Stric mu je umro 1435.
godine, te ga je Stjepan nasledio kao veliki vojvoda Huma. Meutim, odmah je morao
voditi borbu za ouvanje naslea Kosaa. U sukobu sa Pavloviima, vojvodi
Radoslavu Pavloviu je preoteo njegove june posede na podruju Trebinja 1438.
godine. Od 1440. do 1443. proirio je vlast na Omi, Zavrje (ili Tropolje), Poljica,
Gornju Zetu, Bar, Trebinje i Klobuk. enio se tri puta. Prva ena bila je Jelena Bali,
zetska princeza iz kue Balia, koju je oenio 1424. godine. Njihova djeca su bili:
Vladislav Hercegovi Kosaa

Vlatko Hercegovi Kosaa
Katarina Kosaa
Herceica Jelena je umrla 1453. godine. Dve godine kasnije oenio je Barbaru,koja je
umrla 1459. Kasnije ,1460 Stjepan je oenio Ceciliju. Stjepan je s Barbarom imao
sigurno jedno dete , a moda i dvoje :
sin , umro 1457

Stjepan ?
Mara ?
S Cecilijom Stjepan je imao moda dvoje dece :
Mara ?
Stjepan Hercegovi Kosaa (po prelasku na islam poznat kao Ahmed-paa)
Ugroen od Mleana i zetskog vojvode Stefana Crnojevia, koji su mu ubrzo zatim

oteli Bar, Gornju Zetu i Omi, pomirio se s bosanskim kraljem Stjepanom Tomaem, s
kojim je do tada ratovao. U znak pomirbe pristao je na udaju keri Katarine za
bosanskog kralja (1446). Godine 1448. priklonio se Osmanlijama i srpskom despotu
urau Brankoviu u napadu na bosanskog kralja i usvojio titulu hercega, kojom ga
je oslovljavao Fridrih III, car Svetog Rimskog Carstva. Tokom treeg braka, s
bavarskom princezom Cecilijom, u korespodenciji je koristio nemaku transliteraciju
njegove titule vojvoda - Hercog (to je, u narodnom jeziku, evaluiralo u 'herceg').
Teritorija pod njegovom vlau, od tada poznata pod imenom Hercetvo Svetog Save
(kasnije Hercegovina), protezala se od Lima do Cetine i od Rame do Kotorskog
zaljeva. Na tom je prostoru bio poput samostalnog vladara.
Herceg Stjepan stolovao je u vie rezidencija, najee u dva grada: leti u Blagaju, a
zimi u (Herceg) Novom. Tenje za privrednim osamostaljenjem dole su do izraaja i
u njegovim naporima da grad Novi razvije u pomorsko i trgovako sredite (1449.
osnovao je radionicu sukna). Pritom je izbio rat s Kotorom i Dubrovnikom, koji je
trajao 1451-54. Drugi konavoski rat, a u njega su se upleli i hercegovi protivnici (kralj
35
Stjepan Toma, hercegov sin Vladislav Hercegovi Kosaa, vlastela Vlatkovii i

pojedini hercegovi vazali). Osmanlijska vojna pomo upuena hercegu pokolebala je
njegove protivnike pa se 1453. pomirio sa sinom Vladislavom, a 1454. s
Dubrovnikom. Poto su Osmanlije poeli upadati u njegovu zemlju, pomirio se i s
novim bosanskim kraljem Stjepanom Tomaeviem (1461). Nakon pada Bosne 1463.
njegove zemlje su postupno, od 1465. godine, osvajali Osmanlije (Hum i Podrinje) i
Mleani (Neretvansku krajinu). Potkraj ivota vlast mu je bila svedena na usko
primorsko podruje s gradom Novim, koji su Osmanlije zauzeli 1482.Herceg Stjepan
Vuki Kosaa umro je 1466. godine. Nakon osmanlijskog osvajanja, posed
hercegove zemlje dobio je ime Hercegovina. Kroz dalji razvoj hercegovake istorije,
obim podruja Hercegovina se menjao, a odrao se do danas.
Vladislav Hercegovi Kosaa
Vladislav Hercegovi Kosaa (1426. ili 1427. - Rab, 1490.) je bio bosanski plemi sa
titulom hercega.1466. godine je nasledio od oca Stjepana Vukia Kosae posede i
titulu hercega. Sukobljavao se i mirio sa ocem vie puta. Od 1453. esto je bio u
slubi Osmanlija, Mleana i ugarsko-hrvatskog kralja Matije Korvina, koji mu je
1469. godine darovao utvrde Veliki i Mali Kalnik kraj Krievaca. Kao osmanski vazal
(od 1469.) uestvovao je u osvajanju Poitelja na Neretvi 1472. godine i u borbama
protiv ostalih bosanskih velikaa, kao naprimer Vlatkovia. U 1480. godini se
pokuava osloboditi osmanske vlasti. U ovome ne uspeva i povlai se u Herceg
Novi.Padom Herceg Novog pod osmansku vlast u 1483. godini Kosaa bei u Rab,
gde uiva zatitu Mletake republike. Kosaa umire u Rabu u 1490. godine. Nakon
njegove smrti obitelj je osiromaila. Njegov sin Bala ivio je na Kalniku, gde se
spominje u 1510. godini.
21.Hrvatinii
Hrvatinii (Horvatii, Stipani Hrvatini, Stipanii, Stjepanii), vlastelinski rod u

srednjovekovnoj Bosni od 13. do 15. vieka.Hrvatinii su naroito snano uticali na
razvoj politikih prilika u bosanskoj dravi i susednim hrvatskim krajevima u 14. i na
poetku 15. vieka. Uz njih je u drugoj polovini 20-tih godina 14. vieka vezan i prvi
spomen institucionalno izgraene Crkve bosanske, uz koju su pristajali neki lanovi
roda, dok su drugi ostali odani Katolikoj crkvi.Prvi Hrvatinii drali su posede u
Donjim krajima, oko rieka Sane, Vrbanje i Vrbasa, u upama Banica (Jajce), Vrbanja
(upa) (Kotor), Sana (Klju), Zemljanik (tvrava Greben). Drali su i grad Glamo.
Jaanjem Hrvatinia poveavali su se i njihovi posedi, najpre u blioj okolini, na koju
se irio i naziv Donji kraji, a posle i u drugim delovima Bosne, u poetku najee
priznavanjem nasljednih prava i darovnicama, a posle osvajanjima i vladarskim
darovnicama. Tako su potkraj 14. i na poetku 15. veka oni postali najmonije
velmoe u bosanskoj dravi te su mogli smenjivati s prestola i same
vladare.Utemeljitelj roda prema dostupnim podacima bio je knez Stjepan (umro
prije 2. februara 1301. godine) koji je poslednje godine ivota proveo povueno. Za
njega Lajos Thallczy nesigurno pretpostavlja da je bio u rodbinskim vezama s
banom Prijezdom I, to izvorna svedoanstva ne potvruju. Pouzdano se zna da je
Stjepan imao vie sinova koji su nasledili oeve posede. Ne zna se koliko ih je bilo, a
nisu poznata ni njihova imena, osim najstarijemu knezu Hrvatinu, po kojem je i celi
36
rod dobio ime. On se u izvorima i literaturi obino po ocu naziva Stjepani. Na

Stjepanove sinove se odnosi sadraj povelja iz 1299, 1301, 1304. i 1305, ali se u
njima spominje samo Hrvatin, koji nastupa kao predstavnik svoje neimenovane brae
i sinova te vodi porodine poslove. Pouzdano se zna da su braa uestvovala u
borbama za ugarsku krunu potkraj 13. veka kao pristalice napuljskih Anujaca,
pretendenata Karla Martela i Karla I Roberta. Zbog zasluga u tim borbama napuljski
kralj Karlo II. potvrdio im je poveljom od 14. juna 1299. Donje krajeve bosanske
zemlje (Partes provinciarum inferiores terre Boczinensis), koje su oni ve drali i
posedovali. Nakon toga, odigrali su vanu ulogu na poetku 14. vieka u vezi sa
irenjem u Bosni vlasti Bribirskih, s kojima su vie puta sreivali svoje vazalne
odnose.Ban Pavle I. Bribirski s braom izdao im je vie povelja (1301, 1304. i 1305)
kojim je potvrivao sve njihove posede, jamio njihovu celovitost i obeavao zatitu
ako ih iko napadne. Zahvaljui njihovim rodbinskim vezama i takvim garancijama,
odnosi Hrvatinia s knezovima Bribirskim zapali su u krizu za banovanja nad delom
Bosne Pavlova brata Mladena I (1302-1304). Sinovi kneza Stjepana bili su, ini se,
nezadovoljni Mladenovom upravom te su stali podupirati protivnike bribirske vlasti u
Bosni. Zbog toga im je Mladin I oko 1303. poeo otimati posede i gradove u Donjim
krajevima.Nakon tih viesti Stjepanii se dalje vreme ne spominju. Tek u vreme
velikog politikog raslojavanja meu hrvatskim i bosanskim velikaima uoi pada
bana Mladena II Bribirskog 1322. ponovo su aktivni na strani Mladinovih protivnika.
Osim kneza Hrvatina Stjepania, u izvornoj grai nakon 1320. po imenu zabeleen je
knez Grgur Stjepani, koji se u literaturi takoe dovodi u vezu sa Stjepanom,
zaetnikom roda Hrvatinia. Prevladava miljenje da je Grgur bio mlai brat
Hrvatinov, a tek je Thallczy ustvrdio da je Grgur bio sin Hrvatinova brata Stjepana.
On se prvi put poimenice samostalno spominje u nedatiranoj povelji Stjepana II
Kotromania kojom mu je, za vernu slubu, ban darovao sela eavu, Hrastu, Jake
u Nenaviu, Volovi i Modriu, jer je najverovatnije 1329-1330. na elu banova
izaslanstva iao u Bugarsku da mu dovede verenicu. Ban tom prigodom Grgura naziva
velikim knezom.Posle se Grgur spominje tek 1357. u vezi s ustupanjem svojih poseda
u Donjim krajevima ugarskom kralju Lajou I, ali istoriari nisu sigurni da li se tu radi
o istoj ili pak o dvema razliitim osobama. U prilog drugoj pretpostavci govorila bi
hronologija, naime injenica da je Grgurov brat Hrvatin umro prije 1315, a sin mu
Vukoslav pre 16. aprila 1343.Najistaknutiji predstavnici ove porodice u kasnijem
periodu su bili knez Vukoslav Hrvatini te njegovi sinovi knez Vlatko i Vuk u 14.
veku; krajem i poetkom 15. veka najpoznatiji lan ove porodice bio je vojvoda, a
kasnije i herceg, Hrvoje Vuki Hrvatini i njegov brat, hrvatski ban, Vuk Vuki, dok
je u 15. veku najpoznatiji bio vojvoda Juraj Vojsali.Poslednji poznati Hrvatini bio je
Matija Vojsali, praunuk Vojislava Hrvatinia (brata Hrvoja Vuki Hrvatinia), koji
je od 1472. do 1476. bio osmanski kralj Bosne.
37
Hrvatin Stjepani
Hrvatin Stjepani, knez (?, druga polovina 13. veka ?, pre 1315).Po njemu se
njegovi naslednici nazivaju Hrvatiniima. U javnom i politikom ivotu poinje
delovati u doba dinastikih i prestolnih previranja u Hrvatskoj i Ugarskoj krajem 13.
veka. Nastupa s roacima, knezovima Bribirskim, na strani pristalica napuljskih
Anujaca. Stoga napuljski kralj Karlo II. Hrvatinu, njegovim sinovima, brai i
roacima za iskazanu vernost i steene zasluge, poveljom od 14. juna 1299. potvruje
posed Donjih krajeva. Kralj naziva Hrvatina knezom. Istodobno je ugarski kralj
Andrija III. pustoio posede svojih politikih protivnika, pa su stradali i posedi
Hrvatina i njegove brae.Za prevlasti Bribirskih u Hrvatskoj i njihova gospodstva nad
Bosnom, Hrvatin je kao de inferioribus Bosne comes bio njihov vazal, pa mu je ban
Pavle, za vernu slubu poveljom izdanom u Skradinu 2. februara 1301. zagarantovao
mir i sigurnost, obeavi da e ga zajedno sa svojom braom i sinovima uvek tititi i
braniti njegove zemlje i posede od svakog neprijatelja, a oni njima obeavaju biti
verni u svakoj prilici. Nestalne bosanske prilike uticale su na njihove odnose koji su
se oko 1303. pomutili, najverovatnije zbog toga to je Hrvatin podupirao protivnike
Bribirskih i njihove vlasti u Bosni, zbog ega je Mladen I Bribirski udario na njega.
Sukobi su nastavljeni do 30. marta 1304, kada su u Splitu Bribirski izdali ispravu
knezu, njegovoj brai i sinovima kojom im jame neokrnjen posed njihovih gradova i
poseda. To su potvrdili ispravom od 21. februara 1305. u kojoj Hrvatinova braa nisu
spomenuta.Pouzdano se zna da je Hrvatin drao grad Klju u upi Banici po kome je
kao glavnom svom posedu dobio nadimak Kljuki, kako ga u darovnicama njegovu
sinu Vukoslavu naziva ban Stjepan II Kotromani. God. 1315. Hrvatin se spominje
kao pokojni.
Vukac Hrvatini
Vukac Hrvatini, vojvoda (?, na po. 14. veka ?, nakon 10. aprila 1378), najmlai
sin kneza Hrvatina Stjepania.Od oca je batinio upu Vrbanju s gradom Kotorom.
Prvi se put spominje u nedatiranoj povelji banice Elizabete i sina joj Stjepana II
Kotromania. Njome su banica majka i mladi ban zakleli knezu Vukcu da nee biti
njihov talac. Otada je knez bio veran bosanskim vladarima i u trenutcima kada su ih
neki lanovi roda Hrvatinia napustili i pristupili ugarskom kralju. Nakon promene na
bosanskom prestolu 1353. spominje se knez Vukac s bratijom u dvema poveljama
(verovatno iz 1353-1354) kneza Vladislava Kotromania, njegove ene Jelene te
njihovih sinova, bana Tvrtka i kneza Vuka.Kada su na poetku 1357. neki lanovi
roda Hrvatinia napustili bosanskog bana Tvrtka, Vukac mu je ostao veran. Osim
toga, Vukac se, uz vojvodu Puru, u spomenutoj povelji pojavljuje kao runik i
pristav. Kada je u leto 1363. ugarski kralj Lajo I zaratio s Bosnom te dolinom Vrbasa
prodro s vojskom do grada Sokola, sredita upe Plive, tamo ga je zaustavio Vukac i
odbranio opsedani grad. Za to mu je Tvrtko 11. augusta 1366. darovao upu Plivu.
Tvrtko tada naziva Vukca vojvodom, ali se na temelju toga ne moe pouzdanije
utvrditi vreme kada je on tu titulu dobio, vjerovatno uskoro nakon odbrane Sokola.
Poslednji put se Vukac pominje meu svedocima i runicima kralja Tvrtka I
Kotromania u povelji kojom je on 10. aprila 1378. potvrdio Dubrovanima
povlastice svojih prethodnika. Nasledio ga je njegov sin Hrvoje Vuki.
38
Vukoslav Hrvatini
Vukoslav Hrvatini, knez (?, pre 1299 ?, pre 16. aprila 1343), sin Hrvatina, kneza
Kljukog.Iako se njegovo ime ne navodi u poveljama izdanim njegovu ocu 1299,
1301, 1304. i 1305, njihov se sadraj odnosi i na njega, a s braom je obuhvaen u
spomenu Hrvatinovih sinova (dictis Hrivatino, filiis et fratribus eius).Prvi put
Vukoslav se spominje 1315. i naziva knezom. Tada je u Sanici u upi Sani izmirio
nekog Vuka Obradova s njegovim plemenom. Nakon toga ne spominje se do 1325.
kada je u Kljuu darovao slobodu Jurjevom nezakonitu sinu Hraniu. Zbog njegovog
naputanja podanikih veza sa hrvatskim velikaima ban Stjepan II Kotromani
zajamio mu je izmeu 1326. i 1329. godine slobodu i dao mu, tanije, priznao
posedovanje nasleenih upa Banice i Vrbanje sa njihovim gradovima Kljuem i
Kotorom kao nagradu za vernu slubu, tj. ere ostavi hrvatskoga g(ospo)d(i)na i
Bapie. Uskoro potom ban je izdao jo jednu povelju identinog darovnog sadraja
za koju Lajo Thallczy dri da sveanije ponavlja darivanje prethodne darovnice. Za
razliku od prve povelje u kojoj se poimence navode svedoci, u drugoj se darivanje
ponavlja pred najviim predstavnicima Crkve bosanske i bosanskim velikaima (prid
vsom Crkvom i prid vsom Bosnom). U sluaju Vukoslavove nevere ban ga ne moe
zasunjiti, nego mu jami mogunost da se opravda pred dobrim mujem. Povelja je
pisana u hii gosta Radoslava u Moitri i prvi je poznati dokument u kojem se
pojavljuje institucionalno izgraena Crkva bosanska kao jamac donacijskih prava
nekoga bosanskog velikaa.Vukoslav se ponovo spominje u nedatiranoj povelji koju
su izdali banica majka Elizabeta i njen sin ban Stjepan II Kotromani njegovom bratu
Vukcu (povelju bi trebalo datirati nakon 1329. budui da se u njoj uz bana spominje i
njegova neimenovana ena). U povelji se kao pozitivna praksa istie nain na koji su
ve bila zajamena njegova prava. U istom smislu Vukoslav se spominje i u povelji
kneza Vladislava, ene mu Jelene te sinova, bana Tvrtka i kneza Vuka, verovatno iz
1353-1354, kada je Vukoslav pouzdano ve bio desetak godina mrtav.Ostavio je
sinove Vlatka, Vuka i Pavla.
Vuk Vukoslavi
Vuk Vukoslavi, bosanski velika iz roda Hrvatinia, sin Vukoslava Hrvatinia. U

povelji bana Stjepana II datiranoj 1351. godinom, vidi se da je Vuk 1325. uestvovao
na banovoj strani u borbama protiv kneza Nelipca, koji je bio zaposeo banov grad
Visui na Cetini. Vuk je Nelipcu oteo Triljski Brod, to je pomoglo Stjepanu II
Kotromaniu da vrati izgubljeni grad. Vuk se ponovo istakao 1329. godine kada je
Bosna bila u otvorenom ratu sa Srbijom, a ban s vojskom prodro u Polimlje. Tada je
Vuk banu Stjepanu II spasio ivot ustupivi mu svoga konja. Vuk je stekao zasluge i
1350. kada je car Duan provalio s vojskom u Bosnu i zauzeo banov grad Novi, koji
je potom ban povratio uz Vukovu pomo. Za te zasluge ban je 1351. Vuku i njegovu
bratu Pavlu potvrdio batinske zemlje u upama Banici i Vrbanji. Posle se Vuk vie ne
spominje.
39
Vlatko Vukoslavi
Vlatko Vukoslavi, knez, (?, pre 1325 nakon 26. novembra 1383), bosanski
velmoa iz roda Hrvatinia, sin Vukoslava Hrvatinia.Prvi put se spominje s braom
Vukom i Pavlom u oevoj povelji od 25. maja 1325. Godine 1351. pojavio se s
Grgurom Pavloviem pred banom Stjepanom II Kotromaniem u vezi s reguliranjem
imovinskih odnosa meu potomcima kneza Hrvatina. Kao najstariji Vukoslavov sin,
Vlatko je nastupio u ime Vukoslavia, a kao najstariji sin kneza Pavla Hrvatinia,
Grgur je predstavljao Pavlovie.Vie podataka o Vlatku potie iz prvih godina nakon
promjene na bosanskom prestolu 1353. godine. Nastojao je srediti odnose s novim
banom Tvrtkom, od koga je traio potvrdu ranije steenih dobara i povlastica, kakve
je uivao u doba bana Stjepana II. U tom smislu dobio je 1353-1354. dvije povelje
koje su mu zajedno izdali banovi roditelji, otac Vladislav, majka Jelena, sam ban i
njegov brat, knez Vuk. Oni Vlatku i njegovim potomcima jeme da nee biti njihov
zarobljenik i talac i potvruju imanja koja poseduje. Kada se iz Ugarske potkraj 1354.
vratila banica majka s mlaim sinom, ponovo su s Tvrtkom izdali povelju Vlatku s
istim jemstvima. Prema toj povelji, Vlatko je ivio u Kljuu i tu imao svoj dom.Kada
su na poetku 1357. godine neki od Hrvatinia napustili bosanskog bana i priklonili se
ugarskom kralju Lajou I, Vlatko je ostao veran Tvrtku. Ban je knezu i sinu mu
Vukoslavu te godine izdao novu povelju kojom mu je zajamio da nee pretrpeti
nikakvo zlo zbog nevere bratia Grgura Pavlovia. Za uzvrat se od Vlatka trai da
slui gospodinu orujem kako moe najbolje. Vlatko nije, meutim, dugo ustrajao u
vernosti, nego je odmah nakon Lajoova vojnog pohoda protiv Bosne 1363. preao na
njegovu stranu. S Lajoem I. postigao je odreeni sporazum ve za kraljeva povratka
iz Bosne. Na to upuuje podatak iz kraljeva pisma od 13. jula 1363. kojim je iz svog
logora kraj reke Sane naredio zagrebakom kaptolu da s kraljevim izaslanikom
Nikolom Pavlovim iz Pakraca upute poverenika da uestvuje pri uvoenju mea
poseda Sveti Toma (u okolici dananje Tomaice) i Zoboina, koji su pripadali gradu
Branovcu u Krievakoj upaniji, a kralj ih je Vlatku dao u zamenu za grad Klju.
Zagrebaki kaptol je izvestio pismom od 14. augusta da je postupio po kraljevoj
naredbi te da je Vlatko prigodom prenosa poseda na sebe ostavio pavlinima iz Garia
da mirno uivaju svoja dobra. Dva dana prije i azmanski kaptol je izvestio da je
primio kraljev pismeni nalog da ga utvrdi mee Branovca. Sledee 1364 (5. maja) i
sam je kralj Lajo I. poveljom sveano potvrdio zamenu Branovca te sela Sveti
Toma, Zoboina i Sesvete (Mentzent, posed s crkvom Svih svetih na podruju
dananje Kutine). Kralj je 12. augusta 1366. izdao Vlatku novu povelju kojom ga je
izuzeo ispod sudske vlasti redovnih sudova bana i palatina, obvezavi ga da se jedino
mora odazvati kraljevskom sudu.Meutim, nakon prelaska na svoje zamenom steene
posede u Slavoniji, imao je i neugodnosti sa svojim susedima, slavonskim plemiima,
koji su ga drali doljakom i nisu se puno obzirali na povlastice koje mu je kralj
dodelio. Pouen takvim ponaanjem, kralj je 26. marta 1367. naredio azmanskom
kaptolu da u budue ne izdaje sudske, istrane i bilo koje druge naloge protiv kneza
Vlatka, kako je to dotad injeno prema njemu kao doljaku.Prelaskom pod Lajoevo
okrilje Vlatko je brzo gubio raniju mo, uticaj i poloaj. Njegovo tadanje delovanje
ima tek lokalno znaenje koje odreuje injenica da je on tek gospodar Branovca.
Krenje Vlatkovih prava nastavljeno je i 1370-ih te je 1378. u njegovu korist
posredovao sam ugarski kralj, naloivi hrvatskom banu Petru Cudaru i podbanu
Petru irku da moraju zatiti njegova prava. Vlatko se u izvorima kao jedan od
40
svedoka spominje u izjavi zagrebakoga kaptola od 27. augusta 1380. da su utvrene

mee poseda koji pripadaju Vlatkovu Branovcu te u ispravi krievakog upana
Bazova od 26. novembra 1383. u vezi s parnicom koja se pred njim vodila. Imao je
sinove Vukoslava, Grgura i Nikolu.
Hrvoje Vuki Hrvatini
Hrvoje Vuki Hrvatini (Kotor, danas Kotor-Varo, oko 1350. - 1416.), bio je
hrvatski ban, veliki vojvoda bosanski i herceg splitski. Najstariji sin vojvode Vukca
Hrvatinia. Spominje se prvi put u ispravi iz 1376. kao knez i verni vitez ugarskog
kralja Lajoa I Anuvinca. Godine 1380. bosanski kralj Tvrtko I Kotromani dodelio
mu je naslov velikog vojvode i darovao posede u upi Lavi. Nakon smrti kralja
Lajoa I uestvovao u dinastijskim borbama kao protivnik ugarskog kralja igmunda i
bio pristalica napuljskog kralja Ladislava, koji mu je poverio na upravu banovine
Dalmaciju i Hrvatsku 1391.Nakon krunisanja u Zadru za ugarskog kralja (1403),
Ladislav je postavio Hrvoja za glavnog namesnika u Ugarskoj, Hrvatskoj, Dalmaciji i
Bosni te ga imenovao hercegom splitskim, darovavi mu uz to ostrva Bra, Hvar i
Korulu. Otada je Hrvoje nosio titulu herceg Splita, potkralj Dalmacije i Hrvatske,
veliki vojvoda bosanski i knez Donjih kraja. Uticao je na izbor Stjepana Ostoje za
bosanskog kralja 1398. Doavi u sukob s kraljem Ostojom, uticao je na njegovo
svrgavanje sa prestola i izbor novog bosanskog kralja, Tvrtka II Kotromania 1404.
Na upravu je dobio Srebrenicu i Drijeva. Ostojino svrgavanje izazvalo je napade
Ugarske. U Bosni se pod Hrvojevim vodstvom stvorio pokret protiv Ugarske i kralja
igmunda. Nakon igmundove vojne intervencije 1408. i pokolja bosanske vojske
kraj Dobora, Hrvoje je preao na igmundovu stranu. Pritom je zadrao dotadanje
asti, upravu nad Splitom, naslov hercega te upravu nad mnogim gradovima, meu
njima i Poegom.Hrvoje je kovao vlastiti novac; "krstianin" Hval izradio je po
njegovoj narudbi iluminirani irilski rukopis, poznat kao Hvalov zbornik (v.
bosanica), a glagolja Butko prepisao Hrvojev misal. Hrvoje je bio prisutan na
turniru evropskih vladara i velikaa u Budimu 1412. Tamo je ostavio snaan i
upeatljiv izraz meu savremenicima. Hrvoje je bio lan Zmajevog reda. Svojim
postupkom, napadom na posede Sandalja Hrania Hrvoje je doao u nemilost kod
ugarskog vladara. Nakon mnogih sukoba igmund je oduzeo Hrvoju upu Sanu,
ostrva Bra, Hvar i Korulu, a Split uzeo pod svoju zatitu. Hrvoje je tada zatraio
pomo nezadovoljnih bosanskih velikaa i Osmanlija. Neopravdano mu se pripisuje
slava da je doveo Osmanlije u Bosnu. Ugarska vojska bila je poraena u Lavi 1415,
to je otvorilo put osmanlijskom prodoru u Bosnu, a sledee godine Hrvoje je
umro.Hrvojeva udovica, Jelena Nelipi, udala se za kralja Ostoju i tako Bosanskom
kraljevstvu doniela deo Hrvojevih poseda.
41
Vuk Vuki
Vuk Vuki, bosanski vojvoda i hrvatski ban (? ?, pre 27. novembra 1399), lan
vlastelinskog roda Hrvatinia. U izvornoj grai, kao i njegova braa, nazivan je po
ocu Vuki. Otac mu je bio Vukac Hrvatini, stariji brat vojvoda Hrvoje Vuki, a
supruga Anka, s kojom je imao dve kerke, Jelenu i Katarinu.Iako prvi poznati
podatak o Vuku Vukiu potie tek iz poetka 1385, neosporno je da se u javnom i
politikom ivotu isticao i ranije. Naime, pre 29. januara 1385. zaposeo je grad
Greben na Vrbasu, do 1357. batinski posed Hrvatinia, a otada u rukama ugarskog
kralja, pa su hrvatsko-dalmatinsko-slavonski banovi Ivan Palina i Stjepan Lackovi
tog dana u gradu Kozari izjavili da e za njega posredovati kod kralja igmunda. Na
Vukovo prethodno delovanje upuuje i podatak da je tada ve nosio naslov
vojvode.Ponovo se spominje na poetku 1387. s bratom Hrvojem na elu bosanske
vojske u Hrvatskoj. U borbama za ugarsko prestolje potkraj 14. veka Vuk je, kao i
drugi bosanski uesnici tih dogaaja, nastupao kao podanik bosanskog kralja Dabie i
dosledan pristalica napuljske stranke. Dabia ga je postavio za namesnika u Hrvatskoj
i Dalmaciji, a kralj Ladislav Napuljski poverio mu je 17. jula 1391. hrvatsko-
dalmatinsko banstvo zbog dotadanjih usluga. Na poetku 1390-ih Vuk je kao ban
Dalmacije i Hrvatske sreivao prilike u dalmatinskim gradovima. U meuvremenu,
Zadrani su 8. septembra 1392. primili Vuka za svoga graanina i venika. Ve na
poetku februara 1393. on je s bosanskom vojskom stigao u Karin, odakle je
nameravao udariti na gradove Vranu i Ostrovicu na koje je bosanska kruna isticala
svoja prava. Bosanska je vojska do 12. februara zaposela spomenute gradove i
zarobila brau Ivana i Nikolu Palinu. Za boravka u Karinu Vuk je u Zadar uputio
brata Dragiu s porukom u vezi s pregovorima o predaji grada. Mleani su Vuku,
kojega nazivaju banom, podelili 13. jula 1393. mletako graanstvo.U toku 1393-94.
u Bosni je dolo do promene u dranju prema igmundu. On je u augustu 1393. na
svoju stranu privukao vojvodu Hrvoja Vukia, a leta 1394. pokorili su mu se
bosanska vlastela i Dabia, pa je meu igmundovim neprijateljima u Bosni ostao
jedino Vuk Vuki, ban Ladislava Napuljskog. Uskoro, nakon to je pokorio brau
Horvate, igmund je protiv Vuka uputio hrvatsko-dalmatinskoga bana Nikolu II
Gorjanskog, koji je u bici kraj Knina porazio protivnike, nakon ega je i Vuk preao
na stranu igmundovih pristalica. Porazom je Vuk izgubio ne samo Knin u kojem se
bio utvrdio, nego nakratko i banski naslov. Naime, kada je Vuk sa enom Ankom
posetio Zadar u januaru 1395 .igmund je bio obziran prema Vuku Vukiu te mu je
uskoro za promenu politikog dranja dao gradove Krupu i Ostroac, tada u posedu
knezova Blagajskih, i dopustio da doivotno nosi novi banski naslov, kako o tom
svedoi isprava zagrebakoga kaptola od 16. augusta 1396. u kojoj se Vuk naziva
bosanskim banom (bano de Boznia). Poslednji se put kao iv spominje 20. septembra
1397.
42
Juraj Vojasali
Juraj Vojsali, bosanski vojvoda (?, 1399 ?, nakon 1437), pripadnik velikakog
roda Hrvatinii.Bio je sin Vojislava Vukia, mlaeg brata Hrvoja Vukia Hrvatinia.
Spominje se 15. maja 1417. kada je dubrovako Vee umoljenih raspravljalo o
darivanju njegovih zabavljaa. Dve godine posle spominje se kao svedok od Donjih
krajevaa u povelji kralja Stjepana Ostojia, kojom je 5. marta u gradu Zveaju na
Vrbasu potvrdio Dubrovanima povlastice svojih prethodnika. Juraj tada nosi naslov
kneza, ali bez oznake podruja. Na poetku maja te godine boravili su njegovi
poslanici u Dubrovniku.Nakon promene na bosanskom prestolu polovinom 1420.
godine, Juraj je napustio svrgnutoga Stjepana Ostojia i pristupio novoizabranom
Tvrtku II Tvrtkoviu. U njegovoj je pratnji bio kada je Tvrtko 16. augusta 1420. u
Visokom potvrdio Dubrovanima darovanje upe Konavli i utvrde Sokol, a i kada je u
Milodrau 18. istog meseca 1421. potvrdio Dubrovanima povlastice svojih
prethodnika, oca Tvrtka I i Ostoje. Juraj se navodi meu svedocima, za koje se veli da
su nai dobri Bonjane vlastele i veomoane rusaga, i tada je prvi put pouzdano
zabeleen kao vojvoda, kojim je zacelo postao izmeu ta dva datuma.U graanskom
ratu u Bosni 1430-35. Juraj je podupirao Tvrtka II, a za kraljeva boravka u Ugarskoj
1434-35. uspeno je ratovao protiv vojvode Sandalja Hrania Kosae, ispod ije je
vlasti oslobodio brau Jurjevie, lanove velikake porodice Radivojevia, te Vuka
Vukiievia i poveljom napisanom u Podkreevu vratio im njihove gradove i zemlje
koje im je Sandalj bio oduzeo. Potkraj maja 1434. Mleani su ga primili za svoga
vlastelina podelivi mu mletako graanstvo. U povelji, koja potvruje taj in,
Mleani Jurja nazivaju Posiloviem.Po kraljevu povratku u Bosnu Juraj je nastavio
1435. podupirati Tvrtka II protiv Sandaljeva naslednika, vojvode Stjepana Vukia
Kosae. S tim u vezi Juraj se za pomo obraao Dubrovanima, koji su mu pomogli u
oruju, ljudima i brodovima. God. 1437. Juraj je od pape Eugena IV. dobio doputenje
da moe sagraditi franjevaki samostan i crkvu u ast Blaene Device Marije (u gradu
Grebenu, bila je dovrena 1447). Dri se da je podigao i crkvu sv. Jurja u Jezeru.Juraj
Vojsali imao je sinove, starijeg vojvodu Petra, koji je preuzeo njegov poloaj i
nasledio posjede, i mlaeg Jurja, koji se spominje samo 1434.
Matija Vojsali Hrvatini
Matija Vojsali Hrvatini je bio drugi i poslednji od dva osmanska kralja Bosne. Bio
je praunuk Vojislava Hrvatinia, brata Hrvoja Vukia Hrvatinia.Osmanski sultan
Mehmed II ga je 1472. godine proglasio kraljem Bosne. Na toj poziciji, koja je nosila
malo pravih ovlasti, nasledio je Matiju Radivojevia Kotromania. Godinu dana pre
ugarski kralj Matija Korvin je bosanskim kraljem proglasio Nikolu Ilokog.Vojsali je
smenjen 1476. godine zbog stvaranja zavere s Maarima protiv Osmanskog carstva.
Tada se poslednji put spominje, i to u dubrovakim zapisima. Poslednji je poznati lan
porodice Hrvatinia.
43
22.Pavlovii
Pavlovii su bosanska srednjovekovna velikaka porodica.Rodonaelnik Pavlovia je

izvesni Radin Jablani. Njegov sin knez Pavle Radinovi uzdigao je porodicu do
najkrupnijih bosanskih velmoa iz kraja 14. i poetka 15. veka. Dobio je dubrovako
graanstvo i dao Dubrovanima privilegiju o slobodnoj trgovini na svom posedu
1397. Smrtno je stradao 1415 na Parenoj Poljani kod Sutjeske u zaveri bosanskih
magnata predvoenih kraljem Ostojom. Njegovi naslednici su bili: vojvoda Petar
Pavlovi (-1420); vojvoda Radoslav Pavlovi (1420-1441); vojvoda Ivani Pavlovi
(1441-1450); vojvoda Petar i knez Nikola Pavlovi (1450-1463). Pavlovii su stradali
1463. pri osmanskom osvajanju Bosne.Porodica Pavlovia drala je posede u istonoj
Bosni, znaajno Bora, Prau, Viegrad, Olovo, Trebinje i deo Konavala. Pavlovii su
imali vrlo znaajne carine na podruju Olova i Drijeva.
Pavle Radinovi
Pavle Radinovi (- august 1415) bio je vlastelin iz bosanske porodice Pavlovii.Knez

Pavle Radinovi sin je izvesnog, manje poznatog Radina Jablania, koji je stvorio
okvire poseda i ugleda znaajnijoj poziciji porodice u Bosanskom kraljevstvu.
Njegova sestra ili bliska rodjaka bila je bosanska kraljica Kujava Radinovi, druga
supruga kralja Stjepana Ostoje i majka kralja Stjepana Ostojia.Knez Pavle bio je
meu najvanijim velmoama Bosanskog kraljevstva. Zajedno s vojvodom Hrvojem
Vukiem, tepijom Batalom i vojvodom Sandaljem Hraniem uestvovao je u
glavnim tokovima bosanske istorije krajem 14. i poetkom 15. veka. Zajedno s njima
bio je meu glavnim savetnicima bosanske monarhinje, kraljice Jelene Grube. Na
vladarskim poveljama javlja se kao svedok i runik, to jest garant pravnih akata
bosanskog sabora i Bosanskog kraljevstva. Zajedno sa vojvodom Vlatkom
Vukoviem dobija mandat od bosanskog kralja i sabora da zaposedne Konavle
1391/1392. koje su ranije drali Sankovii.Knez Pavle Radinovi primljen je za
dubrovakog graanina i izdao im je privilegije o slobodnoj trgovini i zatiti trgovaca
na svom posedu 1397. Zajedno s Vlatkom Vukoviem (kasnije i Sandaljem
Hraniem) drao je carinu u Ledenicama. Podrao je koaliciju koja je sruila kralja
Ostoju i dovela kralja Tvrtka II Tvrtkovia na bosansko prestolje 1404. Kao i ostali
bosanski magnati bio je u taboru napuljskog kralja i pretendenta na ugarski presto
Ladislava Anujskog, a protiv ugarskog kralja igmunda Luksemburkog. Bio je
spreman da proda svoj deo Konavala Dubrovanima 1414. godine, ali do realizacije
nije dolo.Knez Pavle Radinovi stradao je kao rtva politikog sukoba u Bosni. Knez
Pavle se naao sam pred koalicijom kralja Ostoje, vojvode Sandalja Hrania i
Zlatonosovia. Ubijen je u augustu 1415. godine nedaleko od Kraljeve Sutjeske, za
vreme odravanja sabora bosanske vlastele, u vreme dok su bili na jahanju, kod
Parene poljane koja se nalazi u blizini Sutjeske. Na znak maem vojvode Sandalja
Hrania Zlatonosovii su napali kneza Pavla. Pavle je ubijen, a njegov sin Petar i
njegov poslanik Brailo Tezalovi bili su zarobljeni. Svedoci tih dogaaja bili su
krstjanin Vlatko Tumurli i dubrovaki poslanik Nikola Gueti. Postojali su planovi
da se Pavlov sin, knez Petar Pavlovi, oslepi, te da se posed kneza Pavla podeli, pri
emu su Zaltonosovii raunali da e dobiti bogato Olovo, ali to nije uinjeno.
Proizilazi da je zbog uinjene nevere odgovornost pripisana samo knezu Pavlu, tako
da su njegovi naslednici mogli da preuzmu njegovu poziciju. Knez Pavle je imao jo
jednog sina, kneza Radoslava Pavlovia.
44
Petar Pavlovi
Petar Pavlovi (? - 1420) je bosanski knez i vojvoda, ugledni je predstavnik bosanske

vlastelinske porodice Pavlovii; sin je kneza Pavla Radinovia i brat vojvode
Radoslava Pavlovia.Posle smrti oca (1415). preuzeo je vodstvo u porodici Pavlovia
i okomio se na Kosae (vojvodu Sandalja Hrania) krivei ih za smrt svoga oca.
Pomo je naao u Osmanlijama koji su mu, za izraz vazalstva, pomagali. Uspeo je da
potisne Sandalja u njihovom zajednikom posedu u Konavlima 1416.-1417. U
Konavlima 1417. Dubrovani su po narudbi vojvode Petra gradili cisternu, zdenac za
vodu u tvravi Sokol.Situacija se smirila tokom 1418. Vojvoda Petar Pavlovi stradao
je od Osmanlija, od vojvode Isaka, 1420. zbog nevere prema sultanu. Posle njega
vodstvo meu Pavloviima preuzeo je njegov brat vojvoda Radoslav Pavlovi.Na
interesantan nain, jedan od sinova Radoslava Pavlovia imao je isto ime i prezime i
titulu kao i ovde navedeni vojvoda Petar Pavlovi. Pored njih dvojice, takvu
identifikaciju isto ime i prezime i titulu imaju jedan predstavnik vlastelinske porodice
Kostanjia, jedan predstavnik bone loze Radivojevia-Jurjevia-Vlatkovia, te jedan
predstavnik bone loze Hrvatinia.
Radoslav Pavlovi
Radoslav Pavlovi je bio bosanski vojvoda i istaknuti predstavnik loze

Pavlovii.Radoslav Pavlovi sin je kneza Pavla Radinovia. Posle ubistva oca 1415.,
zajedno sa bratom Petrom Pavloviem i uz pomo Osmanlija napada vojvodu
Sandalja Hrania kojeg su okrivljivali za oevu smrt. Radoslav Pavlovi preuzima
vodstvo meu Pavloviima 1420. nakon smrti svoga brata Petra.Smirivanje odnosa
Pavlovia i Kosaa rezultiralo je branom vezom. Vojvoda Radoslav oenio se
Teodorom, kerkom kneza Vukca Hrania Kosae i sestrom kasnije poznatog vojvode
Stjepana Stjepan Vuki Kosaa. U braku su imali tri sina: Ivania, Petra i Nikolu.
Vie godina vojvoda Radoslav je pregovarao sa Dubrovanima oko prodaje svoje
polovine Konavala. Prodaja je na kraju izvrena krajem 1426. Za prodaju svoga dela
Konavala Radoslav je dobio 18000 perpera dubrovakih dinara (6000 dukata), 1000
dukata za batinu u upi dubrovakoj i mogunost da ulae novac na dobit u
Dubrovniku.Nekoliko godina kasnije vojvoda Radoslav je elio da poniti ovaj in i
tako je zapoeo Konavoski rat (1430. - 1432). Iz rata je Radoslav Pavlovi iziao
oslabljen ali i oprezniji u delovanju prema svojim susedima. Ipak, posle smrti vojvode
Sandalja Hrania uao je u sukob sa njegovim naslednikom vojvodom Stjepanom
Vukiem i izgubio posed u Trebinju 1438.Vojvoda Radoslav Pavlovi je umro 1441.
Ivani Pavlovi
Ivani Pavlovi (juni 1423 novembar 1450) knez, vojvoda iz loze srednjovekovnih
bosanskih velmoa Pavlovii.Ivani je sin vojvode Radoslava Pavlovia i unuk kneza
Pavla Radinovia. Njegova majka je Teodora, kerka kneza Vukca Hrania i sestra
uvenijeg vojvode Stjepana Vukia Kosae. Imao je brau kneeve Petra i Nikolu
Pavlovia koji su ga nasledili u vodstvu porodice.Ivani je roen juna 1423. godine i
njegovo roenje je prolo s estitkama Dubrovana njegovom ocu vojvodi Radoslavu
Pavloviu. Krajem 1426. godine prilikom kupoprodaje dela Konavala Pavlovia,
Dubrovani su zahtevali od vojvode Radoslava da se na izvrenu kupoprodaju zakune
45
i njegov sin Ivani. Na taj nain su oekivali vei stepen garancije uinjenog posla za
budua vremena. Njihova dotadanja iskustva sa vojvodom Radoslavom koji je u vie
navrata menjao svoje stavove u ovoj nameri govori dosta i o njima kao vetim
politiarima i o Radoslavu kao lukavom susedu. Radoslav svoga sina koji je imao
svega 3 godine, ipak nije izloio takvoj zakletvi, ali je pristao na kompromis da
kupoprodaju i pratee privilegije izvri u svoje ime i u ime kneza Ivania.Tokom
Konavoskog rata, sukoba vojvode Radoslava sa Dubrovanima, Radoslav je bio
primoran da suprugu Teodoru i sina Ivania poalje na dvor bosanskog kralja Tvrtka II
Tvrtkovia. Sklapanje mira izmeu Dubrovana i Radoslava Pavlovia opet je
postavilo na dnevni red pitanje zakletve mladog kneza Ivania. Radoslav je otezao pa
je pronaeno reenje da grad Dubrovnik bude kum mladog kneza Ivania. To je bila
garancija buduih meu susedskih odnosa koja je predstavljala i spasonosno reenje
za ratifikaciju sporazuma o miru. Na kraju je mir ratifikovan od strane vojvode
Radoslava Pavlovia 25. marta 1433. godine. Prema sporazumu, knez Ivani bio je
obavezan da se zakune na taj mir kad bude u vremenu dostojnom, a to znai kada
bude imao 14 godina starosti.Vojvoda Radoslav Pavlovi je u sukobu sa Stjepanom
Vukiem Kosaom 1438. izgubio svoje primorske posede sa sreditem na podruju
Trebinja. Tada je izgubio i svoju dokumentaciju o novcu koji je imao u Dubrovniku.
Kada je taj svoj novac htio da ga podigne Dubrovani su traili kao dodatno
osiguranje da se na priznanici o podizanju novca, pored izjave vojvode Radoslava da i
zakletva njegove supruge Teodore i njegovog sina Ivania. Knez Ivani se tada nalazio
na dvoru kralja Tvrtka II u Bobovcu, i po dolasku poslanika, on je izvrio tu svoju
obavezu. O tome svedoi pismo kralja Tvrtka II upuenom Dubrovanima augusta
1439:
I ovo to ste poiskali od vojevode Radosava kako vam se je on zakleo i svoiom

gospogom i s temi s kimi stevi htieli da bi se takoi i knez Ivani zakleo. Avo ovi
vai vlasteliiki doade i s ovem slugom vojevode Radosava s Radoem ti posao
opravie ovdjei u naem gradu u Bobovcu. Knez se Ivani zakle i prisee na to ga
su iskali kakoto je i vojevoda Radosav i njegova gospoja Todora. Tai vam list za
svedobu da tomui verujete i Bog vas veseli.
Na elo porodice knez Ivani je doao posle smrti svoga oca Radoslava novembra
1441. Njegova pozicija bila je znatno oslabljena. Njegov otac izgubio je primorske
posede i kroz sukob sa Stjepanom Vukiem oslabio poziciju Pavlovia u
srednjovekovnoj bosanskoj dravi. Ivani je vodstvo porodice odravao u senCi svoga
ujaka vojvode i hercega Stjepana Vukia sa kojim se pomirio u ime Pavlovia. Meu
prvim aktima mladog vojvode bila je i ratifikacija mirovnog sporazuma sa
Dubrovanima. Novi predstavnik porodice Pavlovi, vojvoda Ivani je 29. septembra
1442. godine na planini Bujaku, prema Brodaru. Ivani je potvrdio Dubrovanima sve
ugovore svojih prethodnika i dao novu potvrdu u svoje ime. Zauzvrat su Dubrovani
10. decembra 1442. godine potvrdili Ivaniu i njegovoj brai sva prava i povlastice
koje su uivali od njihove strane. To je konavoski tribut, palata u Dubrovniku, batina
na podruju Dubrovnika i pravo da ulau novac na dobit.Nasleena neravnopravna
politika pozicija vojvode Ivania prema Stjepanu Vukiu nastavljena je i u vreme
sukoba kralja Tomaa i Stjepana Vukia. Ivani nije imao dovoljno snage da se
znaajnije suprotstavi svome ujaku, niti da znaajnije utie na kralja Tomaa.Vojvoda
46
Ivani se oenio 1449, a ve poetkom 1450. se pominje da je bolestan. Bolest nije

poputala i u novembru 1450, sa 27. godina ivota, vojvoda Ivani je umro. Nije imao
potomke. Nasledila su ga braa, vojvoda Petar i knez Nikola Pavlovi.
Petar I Nikola Pavlovi
Vojvoda Petar II i knez Nikola Pavlovi pripadaju poslednjim predstavnicima

vlastelinske loze Pavlovii.Petar II i Nikola su sinovi vojvode Radoslava Pavlovia i
braa vojvode Ivania Pavlovia. Posle smrti brata Ivania, novembra 1450,
poslednjih trinaest godina bosanske samostalnosti Petar II i Nikola su predstavljali
porodicu. I oni su u senci svoga ujaka hercega Stjepana Vukia koji vodi rat sa
Dubrovanima zbog Konavala i sa odmetnutim sinom Vladislavom. Nastojanja
bosanskog kralja Stjepana Tomaa i Dubrovana da izoliraju Pavlovie od hercega
nisu uspevala.Godine 1455. Petar II Pavlovi se oenio izvesnom Marom, ali nije
poznato da li je imao nasljednike. Prodor Osmanlija 1463. rezultirao je nestankom
poslednjih Pavlovia. Oito su, kao i vlastela Kovaevii bili prvi na udaru i u njemu
stradali. Nije poznato gde su sahranjeni.
47
23.Period Bosne od 1463. godine do gubitka teritorija Vlatka Hercegovia 1481.
Mahmud pai je bio poveren zadatak hvatanja kralja koji je uglavnom boravio u Jajcu
ali se tada sklonio u Klju. Poto su o tome bili obaveteni Turci su opseli Klju i
posle krae borbe Stefan Tomaevi se predao uz uslov da bude puten. Mehmed II se
nije obazirao na obeanja Mahmud pae ve je naredio da se bosanski kralj pogubi. Po
saoptenju jednog savremenika sultan je u kraljevoj i hercegovoj zemlji zauzeo117
gradova. Veina gradova se predala bez borbe. Sultan je u ovim tvravama ostavio
posade vrativi se u Tursku.Herceg Stefan je potom preao u kontraofanzivu. Izgleda
da je veinu svoje vojske spasao sklonivi je u Primorje a sam se ukrcao u mletaku
galiju. Sredivi odnose sa sinom Vladislavom kome je dao etvrtinu zemlje krenuo je
u osvajanje gradova.Do oktobra herceg je povratio svu svoju zemlju osim tri grada a i
est gradova u oblasti Pavlovia.Opte prilike u hrianskom svetu su se popravile. U
Veneciji je preovladala struja koja se zalagala za rat sa Turcima a Matija Korvin je
sredio odnose sa Fridrihom III. Poetkom oktobra 1463. Matija Korvin je opseo Jajce.
Do decembra Matija Korvin je uz pomo hercega Stefana i njegovog sina Vladislava
zauzeo Jajce i jo neke gradove. Tako se formirala nova granica u Bosni koja e se
zadrati decenijama a ila je od Zveaja i Jajca du gornjeg Vrbasa i Rame a zatim
severnim i istonim granicama hercegovih zemalja.Krstaki pohod predvien za 1464.
koji je trebao da krene iz Ankone propao je smru pape Pija II. U meuvremenu Turci
su povratili inicijativu a borbe su sa promenjivom sreom voene tokom cele godine.
Sledee 1465. Turci su iskoristili nove sukobe u hercegovoj porodici. Isa beg Isakovi
je tokom leta zapoeo osvajanje hercegove zemlje svevi je do septembra na neznatne
teritorije u Primorju.Teritorije oko Donje Neretve i grad Novi sa Risnom i
neposrednom okolinom odrae se narednih petnaestak godina.Da bi ojaao svoje
pozicije u Bosni sultan je za kralja postavio Matiju sina nekadanjeg pretendenta na
bosanski presto Radivoja Ostojia. Pod svojom vlau on je imao malu teritoriju u
dolini Lave. Poslednji put se pominje 1471. godine.Izvesnu nadu za obnovu Bosne
budile su ofanzivne delatnosti kralja Matije Korvina(1475-76, 1480. i 1481). Matija
Korvin je ak obnovio bosansko kraljevstvo davi titulu bosanskog kralja svom
istaknutom velikau Nikoli Ilokom. On se u jesen 1471. krunisao u Jajcu i est
godina je vrio kraljesku vlast.Turci su na ovo odgovorili krunisanjem Matije
Vojsalia, jednim od Hrvojevih potomaka ali je on 1476. preao na ugarsku
stranu.Herceg Stefan Vuki Kosaa je umro 22. maja 1466. Nasledio ga je srednji sin
Vlatko. Vlatko se odvojio od Turaka vrsto se vezavi za hriane pogotovo od
vremena kada je njegov mlai brat Stefan preao Turcima postavi Ahmed
Hercegovi. Izmirio se i sa starijim bratom Vladislavom koji je boravio u Ugarskoj
dobivi od kralja Matije Veliki i Mali Kalnik u Slavoniji.Vlatko se odrao do 1481.
godine izgubivi postepeno i preostale malobrojne posede. Tada je Turcima predao 14
decembra1481. svoj grad Novi. Po sporazumu sa Ajaz begom uputio se sa porodicom
u Tursku.
48
49
50
51

Istorija Srednjovekovne Bosanske Države

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Istorija Srednjovekovne Bosanske Države

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Istorija srednjovekovne bosanske drave, Dado Likar

1.Rana istorija Bosne

Graa za rani period Bosne veoma oskudna.Bitni izvori su delo Konstantina

Srednjovekovna bosanska drava nastala je na prostoru rimske provincije

3.Postanak Bosanske drave

Srbi i Hrvai su se na prostor Balkana doselili po dozvoli Iraklija, priznali vrhovnu

Stjepan I Kotromani (1242 - Srebrenik 1314 ) je deveti vladar samostalne

Dubrovakoj republici Ston,Rat(Peljeac) i priobalje do Dubrovnika i sam Stefan je

skrtenih ruku, ve je naredio banovima Nikoli i Stefanu da sa svojih 10.000 trupa

Tvrtkovog ina meu srpskim oblasnim gospodarima i Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

1353-1377: Tvrtko, milou Boijom ban bosanski

njene porodice, pogotovo njena braa, iskoritavali njen poloaj za akumuliranje

Stjepan Ostoja Tvrtkovi Kotromani(poznat kao i Stefan Ostoja)

Kraljeve Sutjeske zajedno sa starijim sinom Petrom, a zatim na jahanje. Kada su se

Tomaa je odmah podrao Ivani Pavlovi, a za kralja Bosne ga je priznao i Janko

punca. Toma je nakon proterivanja krstjana izvrio konfiskaciju njihove imovine.

je otpoeo sa pripremama za konani udar na kraljevinu Bosnu.Pod papinim

Knezovi Bribirski (ubii) su vlastela koja pripada najstarijim hrvatskim plemenima.

Doznali smo da je plemeniti mu bosanski ban Kulin, kad je nedavno na brat

Papa je ugarskom kralju Emeriku naredio da se obrati Kulinu i da izdejstvuje da Kulin

Dragom sinu plemenitom Stjepanu banu bosanskom pozdrav i apostolski blagoslov.

U skladu sa Stjepanovim obeanjima, izmeu 1340. i 1343. godine organizovan je

Nakon velikih umskih poara u Bosni 1366. godine, u izgorelim krajevima su

e vsi jeresi bogomilskie sut.U 1440-im godinama katolienje je bilo u punom

Kosae (Hercegovii, Kosaii, Vukovii, Hranii) su srpska srednjovekovna

Vuk Kosaa (XIV vijek), vlastelii

Sandalj Hrani Kosaa

1423.Najpoznatije Sandaljeve rezidencije bile su u Blagaju (Bie), Novom,

Stefan Vuki Kosaa

Vladislav Hercegovi Kosaa

sin , umro 1457

S Cecilijom Stjepan je imao moda dvoje dece :

Ugroen od Mleana i zetskog vojvode Stefana Crnojevia, koji su mu ubrzo zatim

Stjepan Toma, hercegov sin Vladislav Hercegovi Kosaa, vlastela Vlatkovii i

Vladislav Hercegovi Kosaa

Hrvatinii (Horvatii, Stipani Hrvatini, Stipanii, Stjepanii), vlastelinski rod u

rod dobio ime. On se u izvorima i literaturi obino po ocu naziva Stjepani. Na

Vuk Vukoslavi, bosanski velika iz roda Hrvatinia, sin Vukoslava Hrvatinia. U

svedoka spominje u izjavi zagrebakoga kaptola od 27. augusta 1380. da su utvrene

Hrvoje Vuki Hrvatini

Matija Vojsali Hrvatini

Pavlovii su bosanska srednjovekovna velikaka porodica.Rodonaelnik Pavlovia je

Pavle Radinovi (- august 1415) bio je vlastelin iz bosanske porodice Pavlovii.Knez

Petar Pavlovi (? - 1420) je bosanski knez i vojvoda, ugledni je predstavnik bosanske

Radoslav Pavlovi je bio bosanski vojvoda i istaknuti predstavnik loze

I ovo to ste poiskali od vojevode Radosava kako vam se je on zakleo i svoiom

Ivani se oenio 1449, a ve poetkom 1450. se pominje da je bolestan. Bolest nije

Petar I Nikola Pavlovi

Vojvoda Petar II i knez Nikola Pavlovi pripadaju poslednjim predstavnicima

23.Period Bosne od 1463. godine do gubitka teritorija Vlatka Hercegovia 1481.

You might also like