Departement Healthcare

Opleiding Verpleegkunde

Wat zijn de gedachten over

afzondering in de acute psychiatrische
zorgverlening?

Student: Mertens Jonas

Tutor: Toppets Adinda

Blok 2.2. / 2.6.Brug Wetenschap en innovatie

Professionele Bachelor in de Verpleegkunde

Academiejaar 2016-2017

Probleemstelling:
Eerder dit jaar publiceerde de krant De Morgen zijn omstreden psychiatrierapport.
Twee De Morgen-journalisten analyseerden inspectieverslagen van Belgisch
psychiatrische instellingen, stelden een experten panel samen en spraken met zowel
hulpverleners als patinten.
Als reactie op dit rapport uitte velen hun ongenoegen en kritiek op de huidige situatie
van de geestelijke hulpverlening binnen Belgi. Uit dit rapport bleken 7 knelpunten,
n van de knelpunten die voortkwam uit de analyses was het gebruik van
dwangmaatregelen.
Wat blijkt, er heerst een grote onenigheid tussen het gebruik van dwang en mogelijke
gevolgen daarvan. Daarnaast blijkt dat het nog steeds een controversieel onderwerp
is dat uiteenlopende reacties oplevert. Volgens het psychiatrierapport werd beaamt
dat dwanginterventies, voornamelijk isolatie gereduceerd moest worden tot een
aanvaardbaar minimum of volledig moet verdwijnen. Anderzijds omschrijft het
wetboek dat deze interventie bestaat ter bescherming van de patint en diegene
rondom hem. Met deze paper tracht ik met behulp van een literatuurstudie een
wetenschappelijk antwoord te geven op de vraag: In welke mate is afzondering te
verantwoorden binnen acute de psychiatrische zorgverlening?

Literatuurstudie:
Uit de meest recente cijfers van het WHO (BIJLAGE 1) kan men concluderen dat Belgi
het grootst aandeel psychiatrisch bedden heeft. Zo is Belgi koploper met 174 bedden
per 100.000 inwoners gevolgd door Monaco met 152 bedden. Ons buurland Nederland
bekleed de 3de positie met 139 bedden. (World Health Organization, z.j.) Daarlangs
blijkt uit een analyse van (Itinera Institute, 2013) dat als men willekeurig 3 Belgen
rond een tafel plaatst gemiddeld n van hen doorheen zijn leven geconfronteerd zal
worden met een psychische stoornis. Doch bevindt Belgi zich hiermee in de
internationale middenmoot. Gelijkaardige cijfers worden ook in de meeste andere
landen vastgesteld. Gezien deze cijfers is het niet onwaarschijnlijk dat een aantal
mensen ooit in aanraking kunnen komen met een dwangmaatregel als afzondering/
separatie.

Afzondering is een interventie die toegepast wordt in de geestelijke gezondheidszorg

en die binnen de Belgische wetgeving is ondergebracht als beschermingsmaatregel.
De wet betreffende de bescherming van de persoon van de geestesziekte (26 Juni
1990, Art. 2.) omschrijft dat beschermingsmaatregelen enkel toegepast mogen
worden bij gebrek aan enig ander geschikte behandeling, indien de geesteszieke zijn
toestand dit vereist. Meer bepaald wanneer hij zijn gezondheid en zijn veiligheid
ernstig in gevaar brengt. Of wanneer hij een ernstige bedreiging vormt voor
andermans leven of integriteit.

Doch beschrijft Georgieva, Mulder & Wierdsma (2011) dat ondanks afzondering de
voorkeur heeft in Nederland, deze controversieel is. Ze is bedoeld om patinten en
diegene om hen heen te beschermen maar beperkt tegelijkertijd de vrijheid en gaat in
tegen de wil van de patint. Dit veroorzaakt verscheidene ethische dilemmas voor
patinten, hun verzorgers, clinici en beleidsmakers. (Georgieva et al. 2011, pp. 1-2).
Volgens Fenton (geciteerd in Georgieva et al. ,2011) zou afzondering enkel
gerechtvaardigd zijn als de voorkeuren van de patint in acht worden genomen. Ze
adviseren dat als men wil voldoen aan evidence based medicine, Patinten zelf
inspraak moeten hebben in de vorm van de dwangmaatregel. Met als motivatie dat er
geen objectief wetenschappelijk onderzoek is dat zich richt naar de minst restrictieve
en meest effectieve maatregel. Daarlangs verklaart de raad van Europa dat mensen
met een geestelijke aandoening recht hebben op een gendividualiseerde
behandeling.

2
Anderzijds deed Georgieva, L. Mulder & Whittington (2012) een jaar later onderzoek
naar nadelige effecten en doeltreffendheid van dwangmaatregelen. Hierbij werd een
onderscheid gemaakt tussen vier dwanginterventies. De studie kon geen significant
verschil aantonen in effectiviteit van interventies.
Doch verschaft het bewijs dat forced medication de voorkeur krijgt bij
dwanginterventies wanneer alle andere behandelingen falen en de voorkeuren van de
patint niet zijn geregistreerd.
Vervolgens zou gedwongen medicatie minder nadelige psychologische stress
opleveren bij patinten dan bij afzondering of enige combinatie met afzondering.
(BIJLAGE 2)
Zo scoorde elke interventie waarbij afzondering werd toegepast hoger op de CES-
schaal
Elke vorm van afzondering had een hogere score op stressfactoren als: vernedering,
psychisch nadelige effecten, negatieve omgeving, angst en gevoel van dwang.

Doordat er weinig tot geen wetenschappelijke studies voor handen zijn die de
therapeutische waarde van afzondering kunnen aanwijzen. En een dwangmaatregel
behoort tot de laatst mogelijke interventie.
Zou het betere scenario eruit bestaat dat dwanginterventies voorkomen worden.
Van de Sande et al (2011) deed onderzoek a.d.h.v. een cluster randomised controlled
trial dat het doel had om het effect te evalueren van een korte termijn
risicobeoordeling om het aantal agressie-incidenten en tijd in afzondering te
reduceren. Vier psychiatrische urgentieafdelingen werden verdeeld in enerzijds een
controlegroep en anderzijds een experimentele groep. Op de afdelingen met
experimenteel karakter werden patinten dagelijks gemonitord met behulp van risico-
beoordelingsschalen. Elke week werd tijdens het patintoverleg een evaluatie
opgemaakt over de actuele toestand en het verloop van die patint.
Op de overige afdelingen werd de gewoonlijke behandeling voortgezet dat was
gebaseerd op klinisch oordeel zonder implantatie van een risk assessment tool. Als
aanvulling op het onderzoek werden de afdelingen geschoold op het juist registreren
van agressie/afzonderings-incidenten wanneer deze zich voordeden. Het aantal
incidenten verminderde bij de afdelingen met een risk assessment tool.
Zo daalde het aantal agressie incidenten van 4,9 incidenten (n=49) in de baseline
periode (10 weken) naar 1,7 incidenten (n=52) per week in de experimentele periode.
(30 weken) Dit is een verschil van -68%.
Terwijl de controle-afdelingen maar nauwelijks een verschil opmerkte. Er werd geen
significant verschil gezien in het aantal afzonderingen doch daalde het aantal uur in
afzondering significant op de experimentele afdelingen door het gebruik van een crisis
monitor. (Zie BIJLAGE 3)

Als discussiepunt werd geconcludeerd dat het gebruik van een crisis monitor ertoe
had gestimuleerd om meer doordacht om te gaan met een consideratie om over te
gaan tot afzondering. Zonder het gebruik van een risicobeoordeling zou het langer
kunnen duren vooraleer de afdeling bewust is van een verbeterend gedrag bij
patinten. Een risicobeoordeling zou dus niet leidde tot minder afzonderingen maar
wel het aantal uur in afzondering reduceren.

Definities:
CES-Schaal
Een vragenlijst die de psychologische impact meet bij patinten die onderworpen zijn
aan een dwangmaatregel. De CES kan ingezet worden om verschillende vormen van
dwang met elkaar te vergelijken. In de klinische praktijk kan ze gebruikt worden als
screening-instrument bij personen die ondersteuning nodig hebben na het gebruik van

3
een dwanginterventie om zo het risico op traumatische ervaringen te voorkomen.
(Bergk, Flammer & Steinert, 2010)

Project:

Verpleegkundige rollen
- Zorgverlener
- Regisseur
- Ontwerper
- Coach
- Beroepsbeoefenaar

Bibliografie
Via Scribbr APA Generator

1. World Health Organisation. (z.j.). Psychiatric hospital beds per 100 000. Geraadpleegd van
https://gateway.euro.who.int/en/visualizations/bar-charts/hfa_488-psychiatric-hospital-beds-per-
100-000/

2. Itinera Institute. (2013). Hoe gezond is de geestelijke gezondheidszorg in Belgi? De feiten

achter de mythen. Geraadpleegd van http://www.itinerainstitute.org/wp-
content/uploads/2016/10/pdfs/20120701_geestelijke_gezondheidszorg_pvh.pdf

3. Wet betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke. (1990 27 juli)

Geraadpleegd op 7 Mei 2017

4. Georgieva, I. R. I. N. A., Mulder, C. L, & Wierdsma, A. (2011). Patients Preference and

Experiences of Forced Medication and Seclusion. Springer: The Psychiatric Quarterly, 83(1), 1-
13. Geraadpleegd van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3289788/

5. Georgieva, I. R. I. N. A., Mulder, C. O. R. N. E. L. I. S. L, & Whittington, R. I. C. H. A. R. D.

(2012). Evaluation of behavioral changes and subjective distress after exposure to coercive
inpatient interventions. BMC Psychiatry, 12(54). doi:10.1186/1471-244X-12-54

6. Sande, R. Van De, Nijman, H. L, I, Noorthoorn, E. O, Wierdsma, A. I, Hellendoorn, E., Staak, C.

Van Der, & Mulder, C. L. (2011). Aggression and seclusion on acute psychiatric wards: effect of
short-term risk assessment. The British Journal of Psychiatry, 199(6), 473-478.
doi:10.1192/bjp.bp.111.095141

7. Bergk, J. A. N., Flammer, E. R. I. C. H., & Steinert, T. I. L. M. A. N. (2010). "Coercion

Experience Scale" (CES) - validation of a questionnaire on coercive measures. BMC Psychiatry,
10(5), 473-478. doi:10.1186/1471-244X-10-5

Bijlagen
Bijlage 1: Psychiatric hospital beds per 100.000. (World Health Organization, z.j.)

4
Bijlage 2: Subjective distress compared between four types of coercive interventions
on the Coercion Experience Scale (Georgieva, L. Mulder & Whittington, 2012)

Bijlage 3: Agressie en afzonderingsverhouding gedurende de baseline periode

(10weken) en interventie periode (30weken) (Van de Sande et al., 2011)

5
Boomstructuur
Boomstructuur Systematic Review

6
Database of zoekmachine: PUBMED
Ingestelde LIMITS: humans adults free full text

Gezocht op /
searched by Zoekterm(en) Aantal artikels

STAP
1 All fields Psychiatry

508142

STAP
2 Full text Psychiatry
AND
/ Seclusion

482

STAP
3 Free full text Psychiatry
AND
10 Years Seclusion

61

STAP
4 Free full text Psychiatry
AND
10 years Seclusion
AND
Ward

STAP
5 Volledige tekst Psychiatry
AND
10 years Seclusion
AND
Reduce

15

STAP
6 Volledige tekst Psychiatry
AND
10 years Seclusion
AND
Traumatic

7
 1

STAP
6 Volledige tekst Psychiatry
AND
10 years Seclusion
AND
Harmful