1

B LAO NG THNG BINH & X HI

TRNG CAO NG PHNG NG NNG

BI GING
HC PHN: VT L I CNG
DNH CHO SINH VIN BC CAO NG KHI NGNH K THUT
 2

Chng 1 NG HC CHT IM
A/ Ni dung
1.1 Nhng khi nim m u
1.1.1 Chuyn ng v h qui chiu
Chuyn ng ca mt vt l s chuyn di v tr ca vt i vi cc vt khc
trong khng gian v thi gian
H vt m ta qui c l ng yn dng lm mc xc nh v tr ca cc vt
trong khng gian gi l h qui chiu
H qui chiu = H ta gn vi vt mc + ng h v gc thi gian
1.1.2 Cht im v h cht im
Cht im l mt vt c kch thc nh khng ng k so vi nhng khong
cch, nhng kch thc m ta ang kho st
V d: Xt chuyn ng ca vin n trong khng kh, ta c th coi vin n l
cht im
Mt tp hp cht im c gi l h cht im
V d: Khi kh ng trong mt chic cc (m 1; m2; m3.mn) l mt h cht
im
1.1.3 Phng trnh chuyn ng ca cht im
Khi cht im chuyn ng th ta x ca cht im bin i theo thi gian.
Phng trnh biu din s ph thuc ca ta x vo thi gian t x = f(t) gi l
phng trnh chuyn ng ca cht im theo phng x
Nu bit phng trnh chuyn ng ca mt vt, ta c th m t y chuyn
ng ca vt
1.1.4 Qu o
Qu o ca cht im chuyn ng l ng to bi tp hp tt c cc v tr
ca n trong khng gian, trong sut qu trnh chuyn ng
1.1.5 Honh cong
Gi thit cht im M chuyn ng trn ng cong qu o (C). Trn (C) ta chn
mt im A c nh lm gc v mt chiu dng. Khi mi thi im t, v tr ca
im M trn (C) s c xc nh bi ln i s ca cung AM k hiu l
AM s ,
vi s gi l honh cong ca M. Khi M chuyn ng, s l hm ca thi gian t: s =s(t)
 3

1.2 Vn tc
1.2.1 nh ngha vn tc
Vn tc ca cht im c gi tr bng o hm honh cong ca cht im i
vi thi gian
Vn tc c trng cho chiu v nhanh chm ca chuyn ng cht im
( Du ca v xc nh chiu chuyn ng: v >0 cht im chuyn ng theo chiu
dng ca qu o; v <0 cht im chuyn ng theo chiu ngc li; Gi tr ln
i s ca v xc nh nhanh chm ca chuyn ng ti tng thi im )
1.2.2 Vect vn tc
Vect vn tc ti mt v tr M trn qu o l mt vect c phng nm trn tip
tuyn vi qu o ti M, c chiu theo chiu chuyn ng v c gi tr bng tr tuyt
ur
r ds
i ca v: v
dt

1.2.3 Vect vn tc trong h ta cc:

dx
vx ;
dt
r dy
Vect vn tc bng o hm ca bn knh vect i vi thi gian: v vy ;
dt
vz
dz
dt

2 2 2
r 2 2 2 dx dy dz
ln vn tc c tnh theo cng thc: v vx v y vz
dt dt dt
1.3 Gia tc
1.3.1 nh ngha v biu thc ca vect gia tc
Vect gia tc trung bnh bng bin thin trung bnh ca vect vn tc trong mt
ur
uur v
n v thi gian : atb
t
ur
r dv
Vect gia tc tc thi bng o hm ca vect vn tc i vi thi gian: a
dt
 4

dv x
2
d x
ax
dt
2 ;
dt

r dv y 2
d y
Vect gia tc trong h ta cc: a ay 2 ;
dt dt
2
dv z d z
az 2

dt dt

r 2 2 2 2
2 2 2 d x 2
d y d 2z
ln gia tc c tnh theo cng thc: a ax a y az 2 2 2
dt dt dt
1.3.2 Gia tc tip tuyn v gia tc php tuyn
Gia tc tip tuyn
Vect gia tc tip tuyn c trng cho s bin thin ca vect vn tc v gi tr;
vect ny:
- C phng trng vi tip tuyn ca qu o ti M
- C chiu l chiu chuyn ng khi v tng v chiu
ngc li khi v gim
- C ln bng o hm ln vn tc theo thi

dv
gian: at
dt

Gia tc php tuyn

Vect gia tc php tuyn c trng cho s bin thin v phng ca vect vn tc,
vect gia tc ny:
- C phng trng vi phng php tuyn ca qu o ti M
- C chiu hng v pha lm ca qu o
2
v
- C ln bng an
R

Kt lun
r ur uu
r
Ta c th phn tch vect gia tc ra hai thnh phn a at an
2 2 2
2 2 dv v
V ln a at an
dt R

Vect gia tc tip tuyn c trng cho s bin thin ca vect vn tc v ln

 5

Vect gia tc php tuyn c trng cho s bin thin ca vect vn tc v phng
Mt s trng hp c bit
an = 0 : vect vn tc khng thay i phng, cht im chuyn ng thng
at = 0 : vect vn tc khng thay i chiu v gi tr, cht im chuyn ng
cong u
a = 0 : vect vn tc khng i v phng, chiu v gi tr, cht im chuyn
ng thng u
B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn:
Mt s dng chuyn ng c c bit
Chuyn ng thng thay i u
Chuyn ng trn
Chuyn ng vi gia tc khng i
C/ Cu hi v bi tp
- Ni trong chuyn ng trn, gia tc ca cht im l gia tc hng tm l ng hay
sai? Gii thch?
- Vit cng thc gia tc hng tm v ni r cc c trng ca vect gia tc
hng tm?
1/ Mt vt c th ri t cao H +h theo phng thng ng DD (D l chn
cao H + h). Cng lc mt vt th hai c nm ln t D theo phng thng ng
vi vn tc v0?
a/ Hi vn tc v0 phi bng bao nhiu hai vt gp nhau cao h?
b/ Tnh khong cch x gia hai vt trc lc gp nhau theo thi gian?
c/ Nu khng c vt th nht th vt th hai t cao ln nht bng bao nhiu?
2/ Mt cht im chuyn ng trn mt mt phng c cc phng trnh chuyn ng
l x = 3cos2t, y = 3sin2t, trong t l thi gian
a/ Tnh m un vn tc v ?
b/ Tm hng v m un ca vec t gia tc ?
c/ Chuyn ng ny l chuyn ng g?
3/ Mt hn c nm theo phng nm ngang vi vn tc v 0 = 15 m/s. Tnh gia tc
php tuyn v gia tc tip tuyn ca hn sau lc nm 1s ?

Chng 2 NG LC HC CHT IM
A. Ni dung
2.1 Cc nh lut Newton
2.1.1 nh lut Newton th nht
 6

Pht biu: Khi mt cht im c lp (khng chu mt tc ng no t bn

ngoi) nu ang ng yn, n s tip tc ng yn, nu ang chuyn ng th chuyn
ng ca n l thng u
Mt cht im c lp bo ton trng thi chuyn ng (qun tnh) ca n
2.1.2 nh lut Newton th hai
Pht biu: Chuyn ng ca mt cht im chu tc dng ca cc lc c tng
ur
hp F 0 l mt chuyn ng c gia tc
ur
Gia tc chuyn ng ca cht im t l vi tng hp lc tc dng F v t l
r
r F
nghch vi khi lng ca cht im y: a k
m

( k l mt h s t l ph thuc vo cc n v s dng; trong h SI k =1)

ur r
2.1.3 Phng trnh c bn ca c hc cht im: F ma
r r r
Vi nh lut Newton I : F 0 a 0 v const
r
r r F
Vi nh lut Newton II : F 0a 0
m

2.1.4 H qui chiu qun tnh

r
r F
Thc nghim chng t rng biu thc a ch nghim ng i vi nhng h
m

qui chiu c bit gi l h qui chiu qun tnh

2.1.5 Lc tc dng ln chuyn ng cong
Lc tc dng ln cht im chuyn ng cong c phn tch thnh cc thnh
r r uu
r
phn: F F Fn

r ur
Lc tip tuyn F ma lc ny gy ra gia tc tip tuyn lm ln vn tc thay i
uu
r uu
r
Lc php tuyn Fn ma n lc ny gy ra gia tc php tuyn lm cho vn tc i hng
cho mt cht im chuyn ng cong, iu kin cn l phi tc dng ln n

2
v
mt lc hng tm c ln bng: Fn ma n m
R

2.1.6 nh lut Newton th ba

ur
Pht biu: Khi cht im A tc dng ln cht im B mt lc F th cht im
ur uu
r uu
r
B cng tc dng ln cht im A mt lc F ' : hai lc F v F ' tn ti ng thi cng
phng, ngc chiu v cng cng
 7

r r
Hay: Tng hnh hc cc lc tng tc gia hai cht im bng khng FF'0
ur
Ch y: Hai lc v F ' l hai lc trc i (khng phi l hai lc cn bng) v
im t ca chng khc nhau
Tng qut: Tng cc ni lc ca mt h cht im c lp (cn gi l h kn)
bng khng
2.2 Cc nh l v ng lng
2.2.1 Thit lp cc nh l v ng lng
r ur
Ta bit ma F
r r r
dv r d ( mv ) r dK r
Mt khc, ta cng c th vit m F F F
dt dt dt

nh l 1: o hm ng lng ca mt cht im i vi thi gian c gi tr bng lc

r uu r uu r t2 r
(hay tng hp cc lc) tc dng ln cht im : K K 2 K1 Fdt
t1

nh l 2: bin thin ng lng ca mt cht im trong mt khong thi gian

no c gi tr bng xung lng ca lc (hay tng hp lc) tc dng ln cht im
trong khong thi gian
r
ur r r K r
Trng hp F khng i theo thi gian, ta c K F t F bin
t

thin ng lng ca cht im trong n v thi gian c gi tr bng lc tc dng ln

cht im
2.2.2 ngha ca ng lng v xung lng
V mt ng lc hc: vn tc khng c trng cho chuyn ng, m i lng
kt hp c khi lng v vn tc mi c trng cho chuyn ng
Trong cc hin tng va chm: ng lng l mt i lng c trng cho kh nng
truyn chuyn ng
ngha ca xung lng: Xung lc ca mt lc trong khong thi gian t c
trng cho tc dng ca lc trong khong thi gian . Ngha l cng mt lc tc dng
nhng thi gian tc dng lu th ng lng ca vt bin thin nhiu v ngc li, nu
thi gian tc dng rt ngn th d lc ln, ng lng cng bin thin t

B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn

- Kho st chuyn ng ca cc vt da vo phng trnh c bn ca c hc
 8

Cc lc lin kt
Mt th d kho st chuyn ng
- M ment ng lng
Mment ca mt vect i vi mt im
nh l v mment ng lng
Trng hp chuyn ng trn

C/ Cu hi v bi tp
- Vit phng trnh ca nh l v ng lng cho h c lp gm hai vt?
- Trong bng , khi ngi th mn bt mt qu bng st rt cng, ngi phi lm
ng tc ko di thi gian bng chm tay mnh (thu bng vo bng). Hy gii thch ti
sao?
1/ Th ri mt vt t cao h = 19,6m. Tnh:
a/ Qung ng m vt ri trong 0,1s u v 0,1 s cui ca thi gian ri?
b/ Thi gian cn thit vt i ht 1m u v 1m cui ca cao h?
2/ Ngi ta nm mt hn vi vn tc ban u v 0 = 10m/s theo phng hp vi mt
phng nm ngang mt gc 400. Gi s qu bng c nm i t mt t. Hi:
a/ cao ln nht m qu bng c th t c?
b/ Tm xa ca qu bng?
c/ Thi gian t lc nm bng n lc bng chm t?
3/T mt nh thp cao h =25m ngi ta nm mt hn ln pha trn vi vn tc v 0 =
15 m/s theo phng hp vi mt phng nm ngang mt gc 300. Xc nh:
a/ Thi gian chuyn ng ca hn ?
b/ Khong cch t chn thp n ch ri ca hn ?
c/ Vn tc ca hn lc chm t?
4/Mt vt c t trn mt mt phng nghing hp vi mt phng nm ngang mt
gc 40. Hi:
a/ Gii hn ca h s ma st gia vt v mt phng nghing vt c th trt xung
c trn mt phng nghing
b/ Nu h s ma st bng 0,03 th gia tc ca vt bng bao nhiu? Khi mun trt ht
qung ng s = 100m, vt phi mt thi gian bao lu?
c/ Trong iu kin cu hi b, vn tc ca vt cui qung ng 100m bng bao
nhiu?
5/ Mt tu in sau khi xut pht chuyn ng vi gia tc khng i a 1 = 0,6m/s2 . Sau
khi chuyn ng c 12s, ngi ta tt ng c v tu chuyn ng chm dn u cho
n khi dng hn. Trn ton b qung ng, h s ma st l k = 0,01. Tm:
a/ Vn tc ln nht ca tu? b/ Thi gian t lc xut pht
n khi dng hn?
c/ Gia tc ca tu trong chuyn ng chm dn u? d/ Qung ng tu i
c?
 9

6/ Mt xe c khi lng 2000kg, chuyn ng chm dn u di tc dng ca mt

lc hm bng 6000N, vn tc ban u ca xe l 15m/s. Hi:
a/ Gia tc ca xe?
b/ Sau bao lu xe dng li?
c/ on ng xe chy c k t lc hm cho n khi xe dng hn
7/ Mt xe khi lng 15 tn, chuyn ng chm dn u vi gia tc c ln bng
0,49 m/s2. Bit vn tc ban u ca xe l v0 = 27km/h. Hi:
a/ Lc hm tc dng ln xe?
b/ Sau bao lu xe dng li?
8/ Xe c khi lng m1 = 20kg c th chuyn ng khng ma st trn mt phng
ngang. t ln xe vt m2 = 5kg, h s ma st gia m2 v m1 l k=0,2; ri tc dng ln
m2 lc F theo phng ngang dc theo xe. Tm gia tc ca m 1, m2 v lc ma st gia hai
vt nu F bng:
a/ F = 2N; b/ F = 20N c/ F = 12N
9/ Mt thanh g nng 49N b kp gia hai mt phng thng ng. Lc p thng gc
ln mi mt ca thanh l 147N. Hi lc nh nht cn nng hoc h thanh g? H s
ma st gia thanh g v mt p l k = 0,2
10/ Mt ngi di chuyn mt chic xe vi vn tc khng i. Lc u ngi y ko xe
v pha trc, sau ngi y y xe v pha sau. Trong c hai trng hp cng xe
hp vi mt phng nm ngang mt gc . Hi trong trng hp no, ngi y phi t
ln xe mt lc ln hn? Bit rng trng lng ca xe l P, h s ma st gia bnh xe
v mt ng l k
11/ Mt t khi lng mt tn chuyn ng trn mt ng nm ngang, h s ma st
gia bnh xe v mt ng l 0,1. Tnh lc ko ca ng c t trong trng hp:
a/ t chuyn ng u
b/ t chuyn ng nhanh dn u vi gia tc 2 m/s2
12/ Mt t khi lng 1 tn chuyn ng u v ln mt dc nghing 30 0 so vi
phng ngang, h s ma st gia bnh xe v mt ng l 0,1. Tnh lc ko ca ng
c t
13/ Xc nh lc nn ca phi cng vo gh my bay cc im cao nht v thp nht
ca vng nho ln nu khi lng ca phi cng bng 75kg, bn knh ca vng nho
ln l 200m, v vn tc ca my bay trong vng nho ln lun khng i v bng
360km/h
14/ Mt xe khi lng 15 tn, chuyn ng chm dn u vi gia tc c ln bng
0,49m/s2. Bit vn tc ban u ca xe l v0 = 27km/h. Hi:
a/ Lc hm tc dng ln xe b/ Sau bao lu xe dng li?

Chng 3 NG LC HC H CHT IM NG LC HC
VT RN
A/ Ni dung
3.1 Khi tm
3.1.1 nh ngha
 10

Hnh 3.1 Khi tm

Khi tm ca mt h cht im M1, M2 , Mn ln lt c khi lng m1, m2
mn l mt im G xc nh bi ng thc
uuur uuur uuur
m1 M 1G m2 M 2 G ... mn M n G 0 (3.1)
n uuur
Hay
i 1
mi M i G 0 (3.2)

Xc nh ta ca khi tm G i vi mt gc ta O no
uur uuur uuur
Ta c: OG OM i M i G (3.3)

Nhn 2 v ca (3.3) vi m ri cng cc phng trnh nhn c v theo v t 1

n uuur
uur mi OM i
i 1
n n, ta c: OG n (3.4)
mi
i 1
uuur ur uuuur u
r
t OG R vi ba ta l X, Y, Z; OM i ri vi ba ta l xi, yi, zi
n r
r mi ri
i 1
vit li (3.4) : R n (3.5)
mi
i 1

n n n
mi xi mi yi mi zi
i 1 i 1 i 1
Hay chiu ln ba trc ta : X n ;Y n ;Z n (3.6)
mi mi mi
i 1 i 1 i 1

Cc biu thc (3.5);(3.6) cho php ta tnh ta khi tm ca mt h cht im

3.1.2 Vn tc ca khi tm
uu
r
ur dri ur r
r mi mi vi pi
Ta c V
dR

i dt

i

i

P (3.7)
dt mi mi mi mi
i i i i
r r
Ta suy ra P ( mi )V (3.8)
i

Vy, tng ng lng ca h bng ng lng ca mt cht im t ti khi

tm ca h, c khi lng bng tng khi lng ca h v c vn tc bng vn tc
khi tm ca h
3.1.3 Phng trnh chuyn ng ca khi tm
 11

Gi thit cc cht im M1, M2.Mn ca h ln lt chu tc dng ca nhng

uu
r uu
r uur ur uu r uu
r
lc F1 , F2 ...., Fn v chuyn ng vi nhng vect gia tc a1 , a2 ,...., an tha mn cc
ur ur uu
r uu
r uu
r uu
r
phng trnh m1 a1 F1 ; m2 a 2 F2 ; ....; mn a n Fn

uu
r
uu
r dvi uu
r
mi dV ur ur
Ta c dV

i dt Hay ( mi ) mi ai Fi
i dt i i
dt mi
i
r ur
Hay ( mi ) a Fi (3.9)
i i

Khi tm ca mt h chuyn ng nh mt cht im c khi lng bng tng

khi lng ca h v chu tc dng ca mt lc bng tng hp ngoi lc tc dng ln
h
Chuyn ng khi tm ca mt h c gi l chuyn ng ton th ca h
3.2 nh lut bo ton ng lng
3.2.1 Thit lp
Ta c nh l v ng lng i vi mt h cht im chuyn ng
d ur ur ur r
( m1 v1 m2 v2 ... mn vn ) F (3.10)
dt
ur
Trong F l tng cc ngoi lc tc dng ln h
ur ur ur uuur
Nu h cht im c lp, th ta c: m1 v1 m2 v2 ... mn v n const (3.11)

Pht biu: Tng ng lng ca mt h c lp l mt i lng bo ton

r
r mi v
i
uuur
Mt khc, cng vi mt h cht im c lp, ta cn c: V const (3.12)
mi
i

Khi tm ca mt h c lp hoc ng yn hoc chuyn ng thng u

3.2.2 Bo ton ng lng theo phng
ur
Trng hp mt h cht im khng c lp, ngha l F 0 nhng hnh chiu
ur
ca F ln mt phng x no lun lun bng 0 th nu chiu phng trnh (3.10)

ln phng x ta c : m1v1 x m2 v2 x ... mn v nx const (3.13)

Hnh chiu ca tng ng lng ca h ln phng x l mt i lng bo ton

3.2.3 ng dng
Gii thch hin tng sng git li
Xt h (sng + n) c lp theo phng nm ngang
 12

p dng nh lut bo ton cho h (sng + n) trc v sau khi bn, ta c:

r
r r r mv
mv M V 0 . Do : V
M

Du - cho thy sng v n chuyn ng ngc chiu sau khi bn Hin

tng sng git li khi bn
Chuyn ng phn lc
Gi thit c mt vt cha mt hn hp kh nng, ban u ng yn. Theo nh
lut bo ton ng lng, nu hn hp kh pht ra pha sau th vt s tin ln pha
trc
r
Gi tng khi lng ban u ca tn la l M0; vn tc v . Qua mt khong thi
gian dt, tn la pht ra mt lng kh l dM1
r
Gi vn tc pht kh i vi tn la l khng i v lun bng u th vn tc
r r
pht kh i vi h qui chiu ang quan st bng u v v ng lng ca kh pht ra l
r r
dM 1 (u v)
r r
Sau khi pht kh, khi lng tn la bng M + dM, vn tc v d v
r r
ng lng tn la sau khi pht kh l ( M dM )( v d v )
uur r r r r
ng lng ca h sau khi pht kh l K 2 dM1 (u v ) ( M dM )(v d v )
uur uu
r
Gi s h c lp theo phng chuyn ng, ta c K 2 K1

r r r r r
Hay dM (u v ) ( M dM )( v d v ) M v
r
Khai trin cc php tnh v b qua s hng v cng b bc hai dM .d v ta c
ur r
M dv udM

Chiu ln phng chuyn ng v chn lm chiu dng, ta c:

dM
Mdv udM dv u
M

Tch phn hai v ca phng trnh trn t lc vn tc bng 0 n lc vn tc l

M0
v, ta c: v u ln
M
 13

Theo cng thc ny, mun cho vn tc ca tn la ln th vn tc pht kh (i

M0
vi tn la) u phi ln v t s cng phi ln
M

3.3 Chuyn ng ca vt rn
3.3.1 Chuyn ng tnh tin
Khi mt vt rn chuyn ng tnh tin, mi cht im ca n chuyn ng theo
nhng qu o ging nhau
r ur
m1 a F1
r uu
r
m2 a F2
T phng trnh Newtn ta c: (3.14)
....
r ur
mi a Fi

r ur
Cng v theo v ca phng trnh (3.14) ta c ( mi ) a Fi
i i
(3.15)

T (3.9) v (3.15) ta thy mun kho st chuyn ng tnh tin ca mt vt rn

ta ch cn xt chuyn ng ca khi tm ca n
3.3.2 Chuyn ng quay
Khi mt vt rn chuyn ng quay xung quanh mt ng thng c nh
(trc quay) th
- Mi im ca vt rn vch nhng vng trn c cng trc
- Trong cng mt khong thi gian, mi im ca vt rn u quay c cng
mt gc
d
Ti cng mt thi im, mi im ca vt rn u c cng vn tc gc
dt

2
d d
v cng gia tc gc 2
dt dt

Ti mt thi im, vect vn tc thng v vect gia tc tip tuyn ca mt cht

im bt k ca vt rn cch trc quay mt khong r c xc nh bi nhng h thc

r r r
v r
r r r
at r

l nhng tnh cht ng hc ca chuyn ng quay ca vt rn xung quanh

mt trc c nh
 14

B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn: Chuyn ng quay ca vt rn quanh mt

trc c nh: Momentz lc; Thit lp phng trnh c bn ca chuyn ng quay;
Tnh ra momentz qun tnh
Kim tra 1 tit

C/ Cu hi v bi tp
1/Mt bnh xe quay chm dn u, sau 1 pht vn tc ca n gim t 300 vng/ pht
xung 180 vng/ pht. Tm gia tc gc ca bnh xe v s vng m bnh xe quay c
trong mt pht y?
2/ Mt bnh xe c bn knh R = 10cm lc u ng yn, sau quay xung quanh trc
ca n vi gia tc gc bng 3,14 rad/s2. Hi sau giy th nht:
a/ Vn tc gc v vn tc di ca mt im trn vnh bnh?
b/ Gia tc php tuyn, gia tc tip tuyn v gia tc ton phn ca mt im trn vnh
bnh?
3/ Mt bn g A c t trn mt phng nm ngang. Bn A c ni vi bn g B
khc bng mt si dy vt qua mt rng rc c nh. Khi lng ca rng rc v ca
dy coi nh khng ng k
a/ Tnh gia tc ca h thng nu cho m A = 200g; mB = 300g; h s ma st gia bn A
v mt phng nm ngang k = 0,25
b/ Tnh lc cng ca dy? Nu thay i v tr ca A v B th lc cng ca dy s bng
bao nhiu? Xem h s ma st vn nh c
4/ nh ca mt phng nghing hp vi mt phng nm ngang cc gc 30 0 v 450, c
gn mt rng rc khi lng khng ng k. Dng si dy vt qua rng rc, hai u
dy ni vi hai vt A v B t trn cc mt phng nghing. Khi lng ca cc vt A
v B u bng 1kg. B qua mi lc ma st. Tm gia tc ca h v lc cng dy?
5/ Ngi ta gn vo mp bn nm ngang mt rng rc c khi lng khng ng k.
Hai vt A v B c khi lng bng nhau m A = mB = 1kg c ni vi nhau bng mt
si dy vt qua rng rc. H s ma st gia vt B v mt bn bng 0,1. Tm: a/
Gia tc ca h b/ Lc cng ca dy. Coi ma st ca rng rc l
khng ng k
6/ Hai vt c khi lng m1 = 1kg, m2 = 2kg c ni vi nhau bng mt si dy v
c t trn mt bn nm ngang. Dng mt si dy khc vt qua mt rng rc, mt
u dy buc vo m2 v u kia buc vo mt vt th ba c khi lng m 3 = 3kg. Coi
ma st khng ng k. Tnh lc cng ca hai si dy?
7/ Mt vt c khi lng m = 200g, c treo u mt si dy di l = 40cm; vt
quay trong mt phng nm ngang vi vn tc khng i sao cho si dy vch mt mt
nn. Gi s khi dy to vi phng thng ng mt gc = 300. Tm vn tc gc
v lc cng dy
8/ Trn mt a nm ngang ang quay, ngi ta dt mt vt c khi lng m = 1kg
cch trc quay r = 50cm. H s ma st gia vt v a l 0,25s. Hi:
a/ Lc ma st phi c ln bng bao nhiu vt c gi trn a nu a quay vi
vn tc n = 12 vng/ pht
b/ Vi vn tc gc no th vt bt u trt khi a?
 15

9/ Mt si dy c vt qua mt rng rc c khi lng khng ng k, hai u buc

hai vt c khi lng m1 v m2 (m1 > m2). Xc nh gia tc ca hai vt v sc cng ca
dy. Coi ma st khng ng k. p dng bng s: m1 = 2m2 = 1kg
10/ Mt vin n c khi lng 10g, chuyn ng vi vn tc 200m/s p vo mt
tm g v xuyn su vo tm g mt on l. Bit thi gian chuyn ng ca vin n
trong tm g bng t = 4.10-4s. Xc nh lc cn trung bnh ca tm g ln vin n?
11/ Mt ngi khi lng m1 = 60kg ang chy vi vn tc v1 = 4m/s th nhy ln mt
chic xe khi lng m2 = 90kg chy song song ngang qua ngi ny vi vn tc v 2 =
3m/s. Sau , xe v ngi tip tc chuyn ng trn phng c. Tnh vn tc xe sau
khi ngi nhy ln nu ban u xe v ngi chuyn ng: a/ Cng chiu b/ Ngc
chiu
12/ T nh dc cao OA = h, dc AB nghing gc vi mt phng ngang, mt cht
im khi lng m bt u trt xung khng ma st. Xc nh ti thi im t v i
vi O
a/ Moment tng hp cc lc tc dng ln cht im
b/ Momnt ng lng ca cht im
13/ Cht im khi lng m c nm ln t mt im O trn mt t, vi vn tc ban
u v0 theo hng nghing gc vi mt phng ngang. Xc nh moment ng lng
ca cht im i vi O ti thi im vn tc chuyn ng ca cht im nm ngang?
14/ Khu i bc t ln mt xe ln, khi lng tng cng m = 7,5 tn; nng sng hp
vi mt ng nm ngang 1 gc = 600. Khi bn mt vin n khi lng m 2 = 20kg
vi vn tc (lc ri nng sng) v 2 = 750m/s. Tm vn tc ca xe ln sau khi bn? (b
qua ma st)?
15/ Cht im khi lng m c nm ln t mt im O trn mt t vi vn tc u
v0 theo hng nghing gc vi mt nm ngang. B qua sc cn khng kh. Xc nh
ti thi im t v i vi O:
a/ Moment ngoi lc tc dng ln cht im
b/ Moment ng lng ca cht im
16/ Mt qu lu n c nm vi vn tc v 0 = 10m/s theo phng lm vi ng
nm ngang mt gc = 300. Ln ti im cao nht th n n thnh hai mnh c khi
lng bng nhau. Mnh mt ri thng ng vi vn tc ban u v1 = 10m/s
a/ Tm hng v ln mnh 2
b/ Mnh hai ln ti cao cc i bng bao nhiu so vi im nm. Ly g = 10m/s 2.
Khi lng ca thuc n khng ng k
17/ Mt toa xe c khi lng m1 = 10tn ln vi vn tc v1 = 1,2m/s n va vo mt
toa xe c khi lng m2 = 20 tn ang ln cng chiu vi vn tc v 2 = 0,6m/s. Hai toa
xe mc vo nhau v ln n mc vo mt toa xe ng yn c khi lng m 3 = 10 tn.
Tnh vn tc ca on hai toa xe v on 3 toa xe. B qua ma st

Chng 4 NGUYN L TH NHT CA NHIT NG HC

A/ Ni dung
4.1 Mt s khi nim
4.1.1 Thng s trng thi v phng trnh trng thi
 16

Trng thi ca mt vt c xc nh bi mt tp hp xc nh cc i lng

vt l, cc i lng vt l ny c gi l cc thng s trng thi
V d trng thi 1 (P= 40atm; V= 1l; T= 20 0C) ; trng thi 2 (P= 20atm; V= 1l;
T= 200C)
H thc gia cc thng s trng thi ca mt vt gi l phng trnh trng thi
ca vt
P
V d const
T (4.1)
4.1.2 Khi nim p sut v nhit
p sut l mt i lng vt l c gi tr bng lc nn vung gc ln mt n
v din tch p
F
(4.2)
S
n v: N/m (Pa) ; at (9,80665.104 9,81.104 N/m2); mmHg (1at=
2

736mmHg= 9,81.104N/m2)
Nhit l i lng vt l c trng cho mc chuyn ng hn lon phn
t ca cc vt
o nhit bng nhit k (o nhit bng cch o mt i lng vt l bin
thin theo nhit v d nh cao ct thy ngn, sut in ng)
Nhit tuyt i (K-Kelvin), nhit Bch phn (C-Celsius): T0K = t0C
+ 273,16
Nhit Fahrenheit: T (F) = 9/5 t0C +320
4.2 Cc nh lut thc nghim v cht kh
4.2.1 nh lut Bil- Marit
Trong qu trnh ng nhit ca mt khi kh, th tch t l nghch vi p sut.
(4.3)
Hay: tch s ca th tch v p sut ca khi kh l mt hng s: PV= const
- ng vi cc nhit khc nhau ta c cc ng ng nhit khc nhau
- Nhit cng cao, ng ng nhit cng xa im gc
- Tp hp cc ng ng nhit gi l h ng ng nhit
4.2.2 Cc nh lut Gay- Luy-xc
P V
const (4.4) const (4.5)
T T
Trong qu trnh ng tch ca mt khi kh, p sut t l vi nhit tuyt i
Trong qu trnh ng p ca mt khi kh, th tch t l vi nhit tuyt i
P P0 V V0
Hay (V const) ( P const)
T T0 (4.6) T T0
(4.7)
 17

Nu chn T0 = 273K = 1/a (h s a gi l h s dn n nhit ca cht kh) th

P P0 aT (V const) (4.8) ; V V0 aT ( P const) (4.9)

4.2.3 Gii hn ng dng ca cc nh lut Bil-Marit v Gay-Luy-xc

Nu p sut kh qu ln hoc nhit kh qu thp, cc cht kh khng cn tun
theo cc nh lut B-M v G
Bng N-1; N-2 trang 146, 147 Vt l i cng, Lng Duyn Bnh (ch bin)
Trong bng N-1, khi p sut t 500at tr ln, s sai lch ca pV rt r rt.
Trong bng N-2, vi cc nhit thp v p sut thng thng, hu ht cc
cht kh u ha lng. Lc khng th p dng nh lut B-M v G c na v
lc ny h s dn n nhit ca cc cht kh khng phi l hng s m ph thuc vo
khong nhit ta xt
4.3 Phng trnh trng thi ca kh l tng
4.3.1 Thit lp phng trnh trng thi ca kh l tng
Ta bit, nu p sut khng ln qu v nhit khng thp qu
th cc cht kh tun theo kh ng hai nh lut B-M v G
Kh l tng l kh tun theo hon ton chnh xc hai nh lut B-M v
G
Tm mi lin h gia cc thng s trng thi ca mt khi kh khi
chuyn t trng thi 1 (p1, V1, T1) sang trng thi 2 (p2, V2, T2)
Hnh 4.1 Cung hybebol 12 biu din qu trnh ng nhit. on thng 22 biu
din qu trnh ng tch
p1V1 p2' V2 (4.10)
p dng nh lut B-M cho qu trnh ng nhit 1 2, ta c:

'
p2 T1 T1
'
p2 p2
p dng nh lut Scl cho qu trnh ng tch 2 2, ta c: p2 T2 T2
Hay (4.11)

T1
Thay (4.11) vo (4.10) , ta c: p1V1 p2 V2
T2
p1V1 p2V2

Hay T1 T2 (4.12)
Phng trnh trng thi dng tng qut
4.3.2 Gi tr ca hng s kh R
(4.13)

Xt lng kh c KL l m (g); c KL mol l (g/mol); KC V0 v.0,0224m / mol

3
 18

Tnh hng s C ca phng trnh trng thi nh sau:

Pa m3 N m 3 Nm J
. 2
pV CT vRT
m
RT (4.14) K mol m Kmol
Kmol Kmol

Gi tr ca R l nh nhau i vi mi cht kh, gi l hng s ca cc kh

T (4.13) ; (4.14) vit li phng trnh trng thi: m
pV CT vRT RT (4.15)

y l phng trnh Cla-p-rn- Menl p
4.3.3 Khi lng ring ca kh l tng
p
Thay m = ; v =1 ; (4.15) c vit li :
RT
(4.16)

4.4 Ni nng ca mt h nhit ng. Cng v nhit

4.4.1 H nhit ng
Mi tp hp cc vt c xc nh hon ton bi mt s cc thng s v m,
c lp i vi nhau, c gi l h v m hay h nhit ng hoc cn c gi l h
Tt c cc vt cn li ngoi h l ngoi vt i vi h hay mi trng xung
quanh ca h
Nu h tng tc vi mi trng bn ngoi, s c trao i cng v nhit gi l
h khng c lp
Nu h v mi trng ngoi khng trao i nhit th h l c lp v phng
din nhit
Nu h v mi trng ngoi c trao i nhit nhng khng sinh cng th h l
c lp v phng din c hc
Nu h hon ton khng tng tc v trao i nng lng vi mi trng bn
ngoi th gi l h c lp
4.4.2 Ni nng
mi trng thi, h c cc dng vn ng xc nh, do c mt nng lng xc
nh, c biu din bng mt hm trng thi
Nng lng ca mt h gm ng nng ng vi chuyn ng c hng ca c
h, th nng ca h trong trng lc v phn nng lng ng vi vn ng bn trong
h (ni nng ca h): W = W + Wt + U
C th chia ni nng ca h thnh cc phn sau y:
- ng nng chuyn ng hn lon ca cc phn t (tnh tin v quay)
- Th nng gy bi cc lc tng tc phn t
- ng nng v th nng chuyn ng dao ng ca cc nguyn t trong phn t
 19

- Nng lng cc v in t ca cc nguyn t v ion, nng lng trong ht nhn

nguyn t
i vi kh l tng, ni nng l tng ng nng chuyn ng nhit ca cc
phn t cu to nn h
Gc tnh ton ni nng c chn rt ty y. Do vic chn gc tnh ni
nng khng quan trng. Thng thng, ngi ta chn ni nng ca h bng khng
nhit khng tuyt i (T= 0K)
4.4.3 Cng v nhit
Trong nhit ng hc, cng v nhit l hai dng truyn nng lng khi cc h
khc nhau tng tc vi nhau
Dng truyn nng lng lm tng mc chuyn ng c trt t ca mt vt,
gi l cng
V d, khi kh dn n trong xilanh lm pittng chuyn ng. Nh vy, kh
truyn nng lng cho pittng di dng cng
Dng nng lng c trao i trc tip gia cc phn t chuyn ng hn lon
ca nhng vt tng tc vi nhau, gi l nhit
V d, cho vt lnh tip xc vi vt nng, cc phn t chuyn ng nhanh ca
vt nng va chm vi cc phn t chuyn ng chm hn ca vt lnh v truyn cho
chng mt phn ng nng ca mnh. Do ni nng ca vt lnh c tng ln, ni
nng ca vt nng b gim i. Qu trnh tng v gim ny s dng li khi no nhit
ca hai vt bng nhau
Cng v nhit u l nhng i lng o mc trao i nng lng gia cc
h. Gia cng v nhit c mi lin h cht ch vi nhau v c th chuyn ha ln nhau
Cng v nhit ch xut hin trong qu trnh bin i trng thi ca h. Nu h
bin i t trng thi ny sang trng thi khc theo nhng co ng khc nhau th
cng v nhit trong qu trnh bin i s c nhng gi tr khc nhau. Vy cng v
nhit khng phi l nhng hm trng thi m l nhng hm ca qu trnh
4.5 Nguyn l th nht ca nhit ng hc
4.5.1 Pht biu
Trong mt qu trnh bin i, bin thin ni nng ca h c gi tr bng tng
ca cng A v nhit Q m h nhn c trong qu trnh U=A+Q
 20

Khi h thc hin mt qu trnh bin i v cng nh, biu thc cadU=
nguyn
A+ Q
l
th nht s c dng
Hay c th pht biu nh sau: Nhit truyn cho h trong mt qu trnh c gi tr
bng bin thin ni nng ca h v cng do h sinh ra trong qu trnh Q=U+A'

Qui c
A, Q >0 l cng v nhit m h nhn c
A = -A; Q = -Q l cng v nhit m h sinh ra
Ngha l h nhn cng v nhit t bn ngoi lm cho ni nng ca h tng (A,Q,U)>0

(A,Q,U)<0
Ngha l h sinh cng v ta nhit ra bn ngoi, lc ny ni nng ca h gim
4.5.2 H qu
A=Q 0 U=0 U=const
H qu 1 i vi h c lp ta c
Q Q1 Q2 0 Q1 Q2
Vy, ni nng ca mt h c lp c bo ton:
Nu Q1 < 0 (vt 1 ta nhit) th Q2 > 0 (vt 2 thu nhit) v ngc li
Vy, trong mt h c lp gm hai vt ch trao i nhit, nhit lng do vt ny ta ra
bng nhit lng do vt kia thu vo
H qu 2 i vi h l mt my lm vic tun hon, bin i trng thi theo mt chu
U 0 A=-Q
trnh, th sau mt chu trnh
Vy, trong mt chu trnh cng m h nhn c c gi tr bng nhit do h ta
ra bn ngoi hay cng do h sinh ra c gi tr bng nhit m h nhn vo t bn ngoi
4.5.3 ngha ca nguyn l th nht
Nguyn l th nht l mt quy lut tuyt i ca thin nhin
Khng th no ch to c ng c vnh cu loi mt

B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn: Kho st cc qu trnh cn bng ca kh l

tng
- Trng thi cn bng v qu trnh cn bng
- Ni nng kh l tng
- Qu trnh ng tch
- Qu trnh ng p
- Qu trnh ng nhit
- Qu trnh on nhit
 21

C/ Cu hi v bi tp
Ni nng l g? N ph thuc vo nhng thng s no ca h? Nu cc cch lm bin
i ni nng?
Ti sao c th ni rng nguyn l th nht ca NLH l s vn dng nh lut bo ton
v chuyn ha nng lng vo cc hin tng nhit?

1/ Tm vn tc chy ca dng kh CO 2 trong ng dn, bit rng c na gi khi lng

kh chy qua 1 tit din ngang ca ng bng 0,51kg. Khi lng ring ca kh bng
7,5 kg/m3. ng knh ca ng bng 2cm. Coi kh l cht lu l tng
2/ Mt bnh hnh tr ng nc c bn knh R. y bnh c mt l thng nh bn
knh r ( r << R). Bit chiu cao mc nc l h. Tm vn tc h mc nc trong bnh?
3/ Khi un nng ng tch mt khi kh thm 1 0C th p sut kh tng thm 1/360 p
sut ban u. Tnh nhit ban u ca kh?
4/ Mt ct khng kh cha trong mt ng nh, di, tit din u. Ct khng kh c
ngn cch vi kh quyn bi mt ct thy ngn c chiu di d = 150mm. p sut kh
quyn l P0 = 750mmHg, chiu di ct khng kh khi ng nm ngang l l 0 = 144mm.
Hy tnh chiu di ct khng kh trong cc trng hp sau:
a/ ng thng ng, ming ng trn
b/ ng thng ng, ming ng di
c/ ng t nghing gc 300 so vi phng ngang, ming ng di
d/ ng t nghing gc 300 so vi phng ngang, ming ng trn
5/ Mt bnh dung tch V = 15cm3 cha khng kh nhit t1 = 1770C, bnh c ni
vi mt ng nm ngang cha y thy ngn, u kia ca ng thng vi kh quyn.
Tnh khi lng ca thy ngn chy vo bnh khi khng kh trong bnh c lm lnh
n nhit t2 = 270C. Khi lng ring ca thy ngn l D = 13,6 g/ cm3
6/ Mt xi lanh kn c chia lm 2 phn bng nhau bi mt pittong cch nhit, mi
phn c chiu di l0 = 30cm, cha mt lng kh ging nhau 27 0C. Nung nng mt
phn thm 100C v lm lnh phn kia i 100C. Hi pitong dch chuyn mt on bao
nhiu?
7/ C 40g kh oxi chim th tch 3l, p sut 10at
a/ Tnh nhit ca khi kh
b/ Cho khi kh gin n ng p n th tch 4l. Hi nhit ca khi kh sau khi gin
n?
8/ Mt bnh cha kh H2 nn th tch V = 10l, nhit t 1 = 70C, p sut P = 50at. Khi
nung nng bnh v h nn c mt phn kh thot ra ngoi; phn kh cn li c nhit
t2 = 170C, cn p sut vn nh c. Tnh khi lng kh H2 thot ra ngoi?
9/ C m = 10g kh oxy p sut P 1 = 3at. Sau khi h nng ng p, khi kh chim th
tch V2 = 10l. Tm nhit v khi lng ring ca khi kh sau khi dn n?
10/ C m = 10g kh oxy nhit t1 = 100C, p sut P1 = 3.105 N/m3. Sau khi h nng
ng p th tch kh tng n V2 = 10l. Tm: Nhit lng m khi kh nhn c?
11/ Lc u mt khi kh H2 chim mt th tch V1 = 1m3 di p sut P1 = 200Kpa.
Ngi ta h nng ng p khi kh n th tch V 2 = 3m3, ri sau tip tc h nng
ng tch n p sut P 3 = 500Kpa. Hy v th biu din qu trnh bin i trng
thi ca khi kh v tnh nhit lng m khi kh nhn c trong c qu trnh?
 22

Chng 5 NGUYN L TH HAI CA NHIT NG HC

5.1 Nhng hn ch ca nguyn l th nht ca nhit ng lc hc
- Nhit truyn t nhin t vt nng hn sang vt lnh hn. Khng c qu trnh t nhin
ngc li vt lnh vt nng
Nhit lng khng th truyn t khng kh nng trong phng sang cc nc lm
cho cc nc nng hn ln
- Th nng bin t nhin thnh ng nng ri thnh nhit ta ra. Khng c qu trnh t
nhin ngc li: Nhit ng nng Th nng
Hn khng th bin i ton b nhit lng nhn c t ngun nng sang cng
5.2 Qu trnh thun nghch v qu trnh khng thun nghch
5.2.1 nh ngha
Qu trnh bin i ca h t trng thi A sang trng thi B c gi l thun nghch,
khi n c th tin hnh theo chiu ngc li v trong qu trnh ngc , h i qua cc
trng thi trung gian nh trong qu trnh thun

Hnh 5.1 Qu trnh thun nghch

- Qu trnh thun nghch cng l qu trnh cn bng: Athun = Anghch ; Qthun= Qnghch
- i vi qu trnh thun nghch, sau khi tin hnh qu trnh thun v qu trnh
nghch a h v trng thi ban u th mi trng xung quanh khng xy ra mt
bin i no c
Qu trnh khng thun nghch l qu trnh m khi tin hnh theo chiu ngc li, h
khng qua y cc trng thi trung gian nh trong qu trnh thun
- i vi qu trnh khng thun nghch, sau khi tin hnh qu trnh thun v qu
trnh ngc li a h tr v trng thi ban u th mi trng xung quanh b bin
i
5.2.2 Th d
V qu trnh thun nghch: cc qu trnh xy ra khng c ma st
Xt mt con lc dao ng khng ma st v nhit ca n bng nhit ca
mi trng
 23

Sau qu trnh thun v qu trnh nghch, cng ca trng lc sinh ra bng khng.
Kt qu l mi trng xung quanh khng b bin i
Xt qu trnh nn, gin kh on nhit v cng chm
Nu nn khi kh v cng chm t V 2 n V1 (qu trnh nghch), khi kh s i
qua cc trng thi cn bng trung gian nh trong qu trnh gin (qu trnh thun). Cng
m khi kh nhn c trong qu trnh nn bng cng do kh sinh ra trong qu trnh
gin. Kt qu l sau khi tr v trng thi ban u, khi kh khng trao i cng vi bn
ngoi v mi trng xung quanh khng b bin i
V qu trnh khng thun nghch:
+ Cc qu trnh xy ra c ma st
Do c ma st, mt phn cng trong qu trnh thun bin thnh nhit; nu tin
hnh qu trnh nghch th mt phn cng na bin thnh nhit. Kt qu l mt phn
cng bin thnh nhit, nhit lm nng cc vt khc v lm mi trng xung quanh
b bin i
+ Qu trnh truyn nhit t vt nng sang vt lnh
Sau khi vt nng truyn nhit cho vt lnh v ly nhit t vt lnh tr li cho vt
nng hai vt tr v trng thi ban u th mi trng xung quanh b bin i
ngha ca vic nghin cu cc qu trnh thun nghch v khng thun
nghch
C vai tr rt quan trng trong cng trnh xy dng nguyn l th hai ca nhit
ng hc
5.3 Nguyn l th hai ca nhit ng hc
5.3.1 My nhit
L mt h hot ng tun hon bin cng thnh nhit v bin nhit thnh cng
ng c nhit: l loi my nhit bin nhit thnh cng
VD: my hi nc
My lm lnh: l loi my tiu th cng vn chuyn nhit t ngun lnh
sang ngun nng
VD: my lm lnh dng kh p
5.3.2 Pht biu nguyn l th hai
Pht biu ca Claodiut: Nhit khng th t ng truyn t vt lnh sang vt nng hn
 24

Pht biu ca Tmxn: Khng th ch to c ng c vnh cu loi hai (ng c

nhit khng th bin i ton b nhit lng nhn c thnh ra cng)
5.4 Chu trnh Ccn v nh l Ccn
5.4.1 Chu trnh Ccn (thun nghch)
L chu trnh gm hai qu trnh ng nhit thun nghch v hai qu trnh on nhit
thun nghch

Hnh 5.2 Chu trnh Cacn thun

m V2
Gin ng nhit T1: tc nhn thu nhit Q1 Q1

RT1 ln
V1

Gin on nhit: nhit t T1 gim xung T2

' m V3
Nn ng nhit T2: tc nhn ta nhit Q2 Q2 Q 2

RT2 ln
V4

Nn on nhit: nhit tng t T2 ln T1

V2 V3 T2
Hiu sut ca chu trnh Cacn thun nghch 1
T1
V1 V4

Vy hiu sut ca chu trnh Ccn thun nghch i vi kh l tng ch ph

thuc vo nhit ca ngun nng v ngun lnh
Nu chu trnh Cacn thun nghch tin hnh theo chiu ngc li th ta c chu
trnh Cacn ngc
5.4.2 nh l Ccn
Hiu sut ca tt c cc ng c thun nghch chy theo chu trnh Cacn vi
cng ngun nng v ngun lnh u bng nhau v khng ph thuc vo tc nhn cng
nh cch ch to my. Hiu sut ca ng c khng thun nghch th nh hn hiu
sut ca ng c thun nghch
Nhn xt
- Nhit khng th bin hon ton thnh cng
- Hiu sut ca ng c nhit cng ln nu nhit ngun nng cng cao v
nhit ngun lnh cng thp
 25

- Mun tng hiu sut ca ng c nhit th ngoi cch lm ni trn cn phi

ch to sao cho ng c ny cng gn ng c thun nghch (phi trnh mt mt nhit
nhn t ngun nng do truyn nhit v ma st)
B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn: Biu thc nh lng ca nguyn l Ccn
Kim tra gia k

C/ Cu hi v bi tp
- Hy cho bit y ngha ca nh l Ccn
- Nguyn l II NLH lin quan n hin tng g trong t nhin? Mi quan h gia
n vi nguyn l I NLH nh th no?

1/ Mt ng c nhit lm vic theo chu trnh Cacno gia hai ngun nhit T 1 = 9273 K
v T2 = 273K, cng sut ca ng c l: P = 106W. Tnh:
a/ Hiu sut ca ng c?
b/ Nhit lng tc nhn nhn c t ngun nng v nhit lng m tc nhn nh ra
t ngun lnh trong mt giy?

2/ Mt ng c nhit hot ng vi hai ngun nhit t1 = 2270C, t2 = 270C. Hi ng c

sinh ra mt cng cc i l bao nhiu khi n nhn c ca ngun nng mt nhit
lng l Q1 = 4,18KJ

Chng 6 TRNG TNH IN

A. Ni dung
6.1 Khi nim m u. nh lut Coulomb
6.1.1 Khi nim m u

Khi nim in tch

-in tch l i lng c trng cho mc nhim in ca mt vt. n v l
Coulomb (C)
-C hai loi in tch l in tch m v dng. Cc in tch cng loi th y nhau,
khc loi th ht nhau
Thuyt in t
-Nguyn t l mt h in gm ht nhn mang in tch dng gia v cc in t
mang in tch m chuyn ng xung quanh
 26

- iu kin bnh thng, tng s in tch dng ca ht nhn bng tng s in

tch m ca in t v, nguyn t trung ha v in
-Nguyn t b mt in t, n tr nn tha in tch dng v tr thnh ion dng.
Nguyn t thu thm in t, n tr nn tha in tch m v tr thnh ion m
Vt dn in mi cht bn dn
- Vt dn l vt cho in tch chuyn ng t do trong ton b th tch ca vt
Cc kim loi, cc dung dch axt, mui, baz, cc mui nng chy l cc vt dn
- in mi l vt m in tch xut hin u s nh x y
Thy tinh, bnit, cao su, du, nc nguyn cht l cc in mi
- Cht bn dn l nhng cht c tnh cht dn in trung gian gia vt dn v in
mi
6.1.2 nh lut Coulomb
6.1.2.1 nh lut Coulomb trong chn khng
Lc tng tc gia hai in tch im c phng nm trn ng ni hai in tch,
chiu ht nu tri du v y nu cng du, ln t l thun vi tch ln hai in
tch v t l nghch vi bnh phng khong cch gia chng

q1q2 1 q1q2
F k
r2 4 0 r 2

k= 9.109 Nm2/C2 ; 0 = 8,86.10-12C2/N.m2

Hnh 6.1 Lc tnh in tng tc gia hai in tch
6.1.2.2 nh lut Coulomb trong cc mi trng r r
r q1q 2 r 1 q1q 2 r
F k
l hng s in mi ca mi trng t in tch 2 2
r r 4 0 r r

6.2 Khi nim in trng. Vect cng in trng

6.2.1 Khi nim in trng
 27

- in trng l mt mi trng vt cht c bit bao quanh cc in tch, lm trung

gian truyn tng tc ti cc in tch khc t vo mi trng
- c im ca in trng l bt k mt in tch no t vo in trng u b n
tc dng mt lc, lc ny gi l lc in trng
- in trng bao quanh cc in tch ng yn gi l in trng tnh
Cc i lng c trng cho in trng
+ Vect cng in trng E
+ Vect cm ng in D
+ in th
6.2.2 Vect cng r in trng
r F
- nh ngha: E q 0 l in tch th dng ti im cn tnh cng im
q0
trng
- n v: V/m
ur ur
- ngha: Nu q0 = +1C thE F
- Vect cng in trng gy bi mt in tch im:

r
r q r 1 q
E 2 E 2
4 0 r r 4 0 r

Hnh 6.2 Cng in trng ti im M do in tch q gy ra

r n r ur uu r uu
r r uu
r
- Nguyn l chng cht in trng: E E i E1 E2 ... En Hay E dE
i 1 ton b vt

Vect cm ng in
r r
- nh ngha: D 0 E

- n v: C/m2 r
r q r q
D 3 D
- Vect cm ng in gy bi mt in tch im 4 r 4 r
2

- Cm ng in khng ph thuc mi trng

6.2.3 Th d

6.3 in thng. nh l -G i vi in trng

6.3.1 in thng (Thng lng ca vect cm ng in)
 28

6.3.1.1 ng sc in trng (ng cm ng in)

nh ngha: L ng cong trong in trng m vect cm ng in ti mt
im trn ng cong c phng trng vi tip tuyn ca ng cong ti im
Chiu ng sc in trng ti mt im qui c l chiu ca vect cm ng
in ti im
Qui c: S ng sc v qua mt n v din tch t vung gc vi cc
ng sc t l vi ln ca cm ng in ti im t n v din tch
Tnh cht:
- Qua mt im trong in trng ch v c duy nht mt ng cm ng in
- ng cm ng in l ng cong h xut pht in tch dng v kt thc
in tch m
- in trng mnh nhng ni c ng sc mau, in trng yu nhng ni c
ng sc tha
in trng u: in trng m vect cng in trng ti mi im u
nh nhau c v phng chiu v ln. ng sc in ca in trng u l nhng
ng thng song song cch u nhau
ng cm ng ca mt s in trng c bit

Hnh 6.3 ng cm ng ca mt s in trng c bit

6.3.1.2 S gin on ca ng sc in trng. Vect cm ng in (in cm)
Do E t l nghch vi nn khi i qua mt phn cch ca hai mi
trng (hng s in mi thay i), cng in trng E bin
i t ngt. V vy, ph cc ng sc in trng b gin on
mt phn cch ca hai mi trng
Hnh 6.4 S gin on ca ph ng sc in trng

V D khng ph thuc mi trng nn khi i qua mt phn cch ca

hai mi trng khc nhau, ph cc ng cm ng in l lin tc.
Hnh 6.5 S lin tc ca ph ng cm ng in
6.3.1.3 Thng lng cm ng in (in thng)
 29

in thng qua din tch dS v cng b

d e D.dS DdS cos Dn dS

in thng qua mt din tch S bt k
e d
S
e DdS D
S S
n dS

ur
in trng u v S D : e DS

n v: Coulomb (C) Hnh 6.6 in thng qua din tch dS

ngha: in thng qua mt din tch t l vi s ng cm ng in v qua

din tch
6.3.2 nh l -G
6.3.2.1 Gc khi
r uuuu
r r
Gi s l gc to bi hai vect n v OM r , ta nh ngha gc khi t O

dScos dS n
nhn din tch dS l i lng d 2 hay d 2
r r

Gc khi d l mt i lng v hng: d 0 khi nhn; d 0 khi t

xc nh gc khi t O nhn mt mt S bt k, ta chia S thnh nhng din tch vi
phn dS ri xc nh gc khi d t O nhn dS sau tch phn cho c mt S:

dScos
d
(S ) (S ) 2
r

Gi tr tuyt i chnh l phn din tch mt cu ( tm O, bn knh 1) nm

trong mt nn nh O ta trn chu vi ca S
Nu S l mt cu tm O bn knh r =1, th 4 .1 4
2

r
Nu chn chiu n hng ra ngoi mt S, th 4 ; ngc li th 4
6.3.2.2 in thng xut pht t mt in tch im q
Cho mt in tch im q t ti v tr O c nh; trong khong khng gian xung
quanh q tn ti in trng ca q.
r
Xt mt din tch vi phn dS v gi n l vect php tuyn dng ca dS, c
ur
chiu hng ra ngoi O. Ti mt im M ca dS (OM =r) vect cm ng in D c
 30

uuuu
r r
phng nm theo OM r , c chiu t O i ra nu q >0, i vo O nu q <0 v c

1 q
ln: D 2
4 r

q dScos
in thng qua din tch vi phn dS cho bi d 0 DdScos = 2
4 r

q
Hay theo nh ngha ca gc khi: d e d
4

q
d l gc khi t O nhn dS; ta c th vit de d
4

V d dng nghim li rng ng thc trn ng trong c hai trng hp q >0 v q <0.
q
Ta tnh in thng i qua mt mt kn S bao quanh q: S d e d
S 4 S

Qui c php tuyn dng hng ra ngoi S: d 4

S
e q

H thc ny ng trong c hai trng hp q >0 v q <0

Trong trng hp in tch q nm ngoi mt kn S, in thng qua S cho bi:

q
e d
4 S

Ta dng mt nn nh O tip xc vi mt kn S; ng tip xc ca mt nn y

vi S chia S thnh hai phn l S1 v S2. Khi tch phn gc khi i vi S tch thnh

d d d
tng hai tch phn: S S1 S2

Vi qui c chn chiu php tuyn dng ti mt im trn S lun hng ra

ngoi S
d 3
Ta c: S1 ; S2

Vi l phn din tch ca mt cu (tm O, r =1) nm trong hnh nn tip

xc ni trn
q
Cui cng ta c in thng e qua S: e ( ) 0
4

Kt lun: in thng do mt in tch q gy ra qua mt kn S c gi tr bng q nu q

trong mt kn S v bng 0 nu q ngoi mt kn S (vi qui c chn chiu php tuyn
dng hng ra ngoi S)
 31

Vy, in thng qua mt kn S bng tng in thng do tng in tch gy ra

qua mt kn S
6.3.2.3 nh l -G
in thng qua mt mt kn bng tng i s cc in tch cha trong mt kn y
u
r uu
r
Biu thc: e D * dS qi l php ly tng i s cc in tch cha trong mt
S i i

kn S
uur
Chn chiu dS lun hng ra ngoi mt S
6.3.2.4 Dng vi phn ca nh l -G. Phng trnh Poatxng
Nu in tch trong th tch V c phn b lin tc th ta c th biu din nh
l -G di mt dng khc (dng vi phn)
ur
Biu thc: divD l mt in tch khi
Hay cn gi l phng trnh Poatxng (c dng tnh cng in trng
ti mt im bt k trong in trng nu bit hm phn b in tch)
Chng minh nh l trong trng hp n gin

ur uur
e D.dS D.dS D dS
S S S

q
e 4 r 2 q
4 r 2

Hnh 6.7 in thng qua mt kn S

6.3.2.5 ng dng
in trng ca mt phng v hn tch in u

D
2

E
2 0
ur
0 : D hng ra xa mt phng
ur
0 : D hng vo mt phng
Hnh 6.8 in trng ca mt phng v hn tch in u

in trng gia hai mt phng song song v hn tch in u, tri du, c cng
mt
 32

D ;E
0
ur
in trng u: D 2 bn, hng t bn dng sang bn
m
Hnh 6.9 in trng gia hai mt phng song song v hn tch in u, tri du,
c cng mt

B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn: in th- Mt ng th

* in th
+ Cng ca lc tnh in. Tnh cht th ca trng tnh in
+ Th nng ca mt in tch trong in trng
+ in th
* Mt ng th
+ nh ngha
+ Tnh cht ca mt ng th
Kim tra mt tit

C/ Cu hi v bi tp
1/ Hai qu cu nh ging nhau, cng khi lng m, bn knh r, in tch q c treo
bng hai si dy mnh c cng chiu di l vo cng mt im. Do lc tng tc
Coulomb, mi dy lch mt gc so vi ng thng ng. Nhng hai qu cu vo
du c 2 ngi ta thy gc lch mi dy vn l . Tnh khi lng ring D ca qu
cu, bit khi lng ring ca du l D0 = 0,8.103kg.m3
2/ Cho ba in tch cng ln q t ba nh ca mt tam gic du cnh a trong
khng kh. Xc nh lc tc dng ca hai in tch ln in tch th ba. Bit c mt
in tch tri du vi hai in tch kia
3/ Hai in tch dng q 1 = q v q2 = 4q t cch nhau mt on d trong khng kh.
Phi t in tch q0 u, bng bao nhiu q0 nm cn bng?
4/ Mt vng trn lm bng mt dy dn mnh bn knh R mang in tch q >0 phn b
u trn dy. Xc nh cng in trng ti:
a/ Mt im M nm trn trc vng dy, cch tm mt on h
b/ Tm O ca vng dy
5/ Xc nh cng in trng gy bi 1 si dy thng, mnh, di v hn tch in
u vi mt in di ti im M cch si dy mt on R?
 33

6/ Ti ba nh ca tam gic ABC c AB = 30cm; AC = 40cm t ba in tch dng q 1

= q2 = q3 =q = 10-9C. Xc nh vecto cng in trng ti chn ng cao h t
nh gc vung xung cnh huyn?
7/ Ti ba im A, B, C trong khng kh to thnh tam gic vung ti A; AB = 4cm; AC
= 3cm. Ti A t q1 = -2,7.10-9C; ti B t q2. Bit 6 3 tng hp ti C c phng song
ur
song AB. Xc nh q2 v E ti C?
8/ Hai in tch q v +q (q >0) t ti hai im A v B vi AB = 2a trong khng kh
a/ Xc nh cng in trng ti M nm trn trung trc ca AB, cch AB mt
on x
b/ Tnh x EM cc i v tnh gi tr cc i ny
9/ Hai in tch q1 = 4C v q2 = -4C t ti hai im A v B cch nhau 9cm trong chn
khng. Xc nh im M cng in trng tng hp ti bng khng?
10/ Mt git cht lng tch in c khi lng 2.10 9g nm cn bng trong in trng
u c phng thng ng, c E = 1,25.10 5 V/m. Tnh in tch ca git cht lng v
s electron tha hoc thiu trn git cht lng . Ly g = 10m/s2
11/ Mt qu cu nh, bng kim loi c bn knh 1mm t trong du. H thng t
ur
trong in trng u, E hng thng ng t trn xung v c ln E = 106V/m.
Tm in tch ca qu cu n nm l lng trong du. Cho khi lng ring ca kim
loi v du l D = 2,7.103kg/m3; D0 = 800kg/m3. Ly g = 10m/s2
12/ Mt qu cu kim loi bn knh 4cm tch in dng. di chuyn in tch q = 10 -
9
C t v cng n M cch mt qu cu 20cm, ngi ta cn thc hin mt cng A =
5.10-7J. Tnh in th trn mt qu cu do in tch ca qu cu gy nn?
13/ Hai in tch q1 = 5.10-6C v q2 = 2.10-6C t ti hai nh A v D ca hnh ch nht
ABCD; AB = a= 30cm; AD = b = 40cm. Tm in th ti B v C
14/ Mt vng trn lm bng mt dy dn mnh, bn knh R mang in tch q phn b
u trn dy. Xc nh in th ti:
a/ im M nm trn trc vng dy, cch tm O mt on h
b/ Tm O ca vng dy
15/ Cho hai in tch im q 1 = 10-8C; q2 = 4.10-8C t cch nhau 12cm trong chn
khng. Tnh in th ti im M m cng in trng gy ra bi hai in tch trn
ti im bng khng?
16/ C ba in tch im q1 = 10-8C; q2 = 2.10-8C; q3 = -3.10-8C t ti ba nh ca tam
gic u ABC cnh a = 10cm trong khng kh
a/ Xc nh in th ti tm O v chn ng cao H k t A
b/ Tnh cng ca lc in trng khi electron di chuyn t O n H

Chng 7 T TRNG KHNG I

A/ Ni dung
7.1 Tng tc t. nh lut Ampe
7.1.1 Th nghim v tng tc t
 34

Tc dng ca dng in ln kim nam chm

Tc dng ca thanh nam chm ln cun dy c dng in
Tc dng t gia hai dng in thng song song
7.1.2 nh lut Ampe
nh lut Ampe l nh lut tng tc gia hai phn t dng in
uu
r u
r
T lc do phn t dng in I .dl tc dng ln phn t dng in I 0 .dl 0 cng t trong

uur u
r r
uur uur 0 I 0 dl0 ( I dl r )
chn khng l mt vect dF0 vi dF0 3
4 r
u
r r
- C phng vung gc vi mt phng cha phn t I 0 .dl 0 v php tuyn n
uu
r r uuur
- C chiu sao cho ba vect dl 0 ; n v dF0 , theo th t , hp thnh mt tam din
thun
Idl sin I 0 dl0 sin
- V c ln bng dF0 k 2
r

Trong k l mt h s t l, ph thuc vo h n v m ta dng.

0 7
Trong h SI, k vi 0 c gi l hng s t, v c gi tr 0 4 .10 H /m
4

Nu hai dng in I v I0 cng t trong mt mi trng ng cht, th lc t s l:

uur u
r r
uu
r 0 I 0 dl0 ( I dl r )
dF 3
4 r

7.2 Vec cm ng t v vect cng t trng

7.2.1 Khi nim t trng
T trng l dng vt cht c bit, l mi trng bao quanh cc in tch
chuyn ng c hng v lm trung gian truyn tng tc t
c im: Nu trong t trng, t mt in tch chuyn ng hoc dng in
th t trng s tc dng ln chng mt lc t
Cc i lng c trng ca t trng:
Vect cm ng t B
Vect cng t trng H
7.2.2 Vect cm ng t
uur uu
r
Vect cm ng t dB do mt phn t dng in I dl gy ra ti im M, cch
phn t mt khong r l mt vect c:
 35

- Gc ti im M
uu
r
- Phng vung gc vi mt phng cha phn t dng in I dl v im M
uu
rr uur
- Chiu sao cho ba vect dl ; r v dB theo th t ny hp thnh mt tam din thun
(qui tc vn nt chai)
0 Idl sin
- ln dB c xc nh bi cng thc dB 2
4 r

7.2.3 Nguyn l chng cht t trng n

B Bi
i vi 1 dng in: B d B ; i vi 1 h dng in: i 1
toanday

T trng ca mt s dng in c bit

I 0 IS
Dng in thng: B cos 1 cos 2 Dng in trn: B
4R
2 R 2 h 2 3/ 2

0 I
B 1 0; 2 1800 0 IS I
2R B 0
2R 3 2R

7.2.4 Vect cng t trng r

ur B
nh ngha: H
0
n v: A/m
Tnh cht: Khng ph thuc mi trng, ph thuc hnh dng, kch thc,
chiu v cng dng in, ph thuc v tr im kho st
c im: Vect cng t trng l i lng c trng cho t trng ti
mt im
7.3 T thng. nh l -G i vi t trng
7.3.1 ng cm ng t
Khi nim: ng cm ng t l ng cong vch ra trong t trng sao cho
tip tuyn ti mi im ca n trng vi phng ca vect cm ng t ti nhng im
y, chiu ca ng cm ng t l chiu ca vect cm ng t
 36

Tp hp cc ng cm ng t hp thnh t ph

ng sc t l ng khp kn, c bao nhiu ng sc t i vo

mt mt kn (S) th s c by nhiu ng sc t i ra khi mt kn
7.3.2 T thng (thng lng ca vect cm ng t)
T thng qua dS r uu
r
d m B.dS BdS cos Bn dS
ruu
r
m d m BdS Bn dS
T thng qua S bt k S S S
ur
T trng u v m BS SB
n v: 1Wb = 1T.m2
ngha: T thng qua mt din tch t l vi s ng cm ng t v qua din tch
7.3.3 Tnh cht xoy ca t trng
Ta bit mt trng c cc ng sc khp kn c gi l mt trng xoy,
v qua nghin cu t ph ca t trng cc dng in ta nhn thy cc ng cm ng
t l cc ng cong khp kn. Vy t trng l mt trng xoy hay t trng c tnh
cht xoy
7.3.4 nh l -G i vi t trng
Pht biu: T thng qua mt mt kn bt k lun bng khng
ur uur
Biu thc: B.dS 0

S

ur
Dng vi phn: divB 0
ngha:
- ng sc t l ng khp kn, khng c im xut pht v im kt thc
- Khng tn ti cc phn t t c bn (t tch) ging nh cc in tch
 37

- T trng l trng xoy

B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn:
- Gii bi tp ng dng phn vect cm ng t v vect cng t trng
- Lu s ca vect cng t trng. nh l v dng in ton phn
+ Lu s ca vect cng t trng
+ nh l Ampe v dng in ton phn
+ ng dng
+ Mch t
Kim tra mt tit
C/ Cu hi v bi tp

1/ Mt dng in c cng I = 5A chy trong mt dy dn thng di. Xc nh cm

ng t ti hai im M, N. Cho bit M, N v dng in nm trn mt phng hnh v v
M, N cch dng in mt on d = 4cm
2/ Cm ng t ca mt dng in thng ti im A cch dng in 2,5cm bng 1,8.10 -
5
T. Tnh cng dng in?
3/ Hai dy dn thng di c dng in chy cng chiu, song song cch nhau mt
khong c nh 42cm. Trong dy th nht c dng in cng I 1 = 3A, dy th hai
c dng in cng I2 = 1,5A. Hy tm nhng im m ti cm ng t bng
khng
4/ Hai dy dn thng di c dng in chy ngc chiu, song song cch nhau mt
khong c nh 42cm. Trong dy th nht c dng in cng I 1 = 3A, dy th hai
c dng in cng I2 = 1,5A. Hy tm nhng im m ti cm ng t bng
khng
5/ Mt dy dn c un li thnh mt hnh vung ABCD cnh a c dng in I chy
qua. Tm cm ng t ti tm O ca hnh vung
6/ Mt khung dy trn bn knh R = 4cm gm 10 vng dy. Dng in chy trong mi
vng dy c cng I = 0,3A. Tnh cm ng t ti tm ca khung dy?
7/ Tnh cm ng t ca hai vng trn dy dn ng tm; bn knh mt vng l R, vng
kia l 2R; trong mi vng c dng in cng I chy qua cng chiu, hai vng nm
trong cng mt mt phng?
8/ Tnh cm ng t ca hai vng trn dy dn ng tm; bn knh mt vng l R, vng
kia l 2R; trong mi vng c dng in cng I chy qua ngc chiu, hai vng
nm trong cng mt mt phng?
9/ Tnh cm ng t ca hai vng trn dy dn ng tm; bn knh mt vng l R, vng
kia l 2R; trong mi vng c dng in cng I chy qua c chiu bt k, hai vng
nm trong hai mt phng vung gc nhau?

Chng 8 QUANG HNH

A/ Ni dung
8.1 Cc nh lut c bn ca quang hnh hc
8.1.1 nh lut v s truyn thng nh sng
 38

Trong mt mi trng trong sut ng tnh v ng hng nh sng truyn theo

ng thng
8.1.2 nh lut v tc dng c lp ca tia sng
Tc dng ca cc chm sng khc nhau th c lp vi nhau, ngha l tc dng
ca mt chm sng ny khng ph thuc vo s c mt hay khng ca cc chm sng
khc P
const
8.1.3 Hai nh lut ca cc T
nh lut cc th nht: Tia phn x nm trong mt phng ti (tc l mt phng cha tia ti
v php tuyn) v gc ti bng gc phn x
'
i1: l gc ti ; i1: l gc phn x i1 i1
nh lut cc th hai: Tia khc x nm trong mt phng ti v t s gia sin gc ti
v sin gc khc x l mt s khng i
sin i1
n21
sin i2

Sini1: sin gc ti; sini2: sin gc khc x; n21: chit sut t i ca mi trng 2
i vi mi trng 1
8.2 Quang c: Knh lp, knh ngm, ng chun trc v knh quang trc
8.2.1 Knh lp: Knh lp l mt dng c quang hc b tr cho mt trong vic quan st
cc vt nh. N c tc dng lm tng gc trng nh bng cch to ra mt nh o ln
hn vt v nm trong gii hn nhn r ca mt
Knh lp n gin nht l mt thu knh hi t c tiu c ngn
8.2.2 Knh ngm, ng chun trc v knh quang trc

8.3 Cc i lng trc quang

8.3.1 Quang thng
Quang thng do mt chm sng gi ti din tch dS l mt i lng c tr s
bng phn nng lng gy ra cm gic sng gi ti dS trong mt n v thi gian
8.3.2 sng
sng l i lng c trng cho kh nng pht sng ca ngun theo mt
phng
d
I
d
n v sng l canela (cd)
Canela l sng o theo phng vung gc ca mt din tch nh, c din
tch 1/600.000 mt vung, bc x nh mt vt bc x ton phn, nhit ng c
ca platin di p sut 101325 N/m2

Nu I = 1 camela; d = 1 stradian th d = 1 canela .1 straian = 1 lumen

Lumen (lm) l quang thng ca mt ngun sng im ng hng c sng 1
canela gi i trong gc khi 1 straian
8.3.3 ri: ri E ca mt mt no l mt i lng c gi tr bng quang
thng gi ti mt n v din tch ca mt
d IdScos
E d Id
dS r2
Xt din tch dS c ri sng bi ngun im O c sng l I. Quang thng gi ti
dS l:
d Icos
E 2
dS r
 39

Vy ri ca din tch dS l:

n v ri: nu d 1 l umenv dS =1m2 th ri E = 1lumen/m2 hay cn gi l

lux
Vy, lux (lx) l ri ca mt mt m c 1m 2 ca mt nhn c mt quang
thng l 1 lumen

B/ Sinh vin t c sch, nghin cu phn: Quang sai, knh hin vi, knh thin vn

C/ Cu hi v bi tp
- Chit sut t i l g? Chit sut tuyt i l g? Nu h thc gia hai loi chit sut
?
- Nu cu to v cch ngm chng nh ca mt vt qua knh lp, knh ngm, ng
chun trc v knh quang trc

1/ Cho mt bn hai mt song song c chit sut n, b dy e, t trong khng kh. Xt

mt tia sng SI t mt im sng S ti bn ti I vi gc ti l i, tia sng khc x i qua
bn v l ra theo tia JR
a/ Chng t rng tia l JR song song vi tia ti SI
b/ Xc nh v tr ca nh S cho ti bn song song bng cch v ng i tia sng.
Tnh khong cch SS gia vt v nh theo e v n
c/ Tnh li khong cch SS nu im sng S v bn cng trong nc c chit sut n

2/ Mt O nhn xung y mt chu nc c chit sut l n = 4/3, b dy lp nc l

16cm. y chu l mt gng phng, nm ngang. Mt cch mt thong ca nc l
21cm. Hi nh ca mt cho bi quang h cch mt mt khong bao nhiu cm?
3/ Mt thc k di 40cm c chm mt na chiu di trong nc (n N = 4/3).
Thc nghing 450 vi mt thong ca nc. Hi mt trong khng kh s thy phn
chm ca thc lm vi mt thong ca nc mt gc bao nhiu ?
4/ Mt ci inh c cm vung gc vo tm O mt tm g hnh trn c bn knh R=
5cm. Tm g c th ni trn mt thong ca mt chu nc. u A ca inh trong
nc. Cho nN = 4/3.
a/ Cho chiu di OA ca inh trong nc l 8,7cm. Hi mt trong khng kh s
nhn thy u inh cch mt nc bao nhiu cm?
b/ Cho chiu di OA gim dn. Tm khong cch OA mt khng cn nhn thy u
A ca inh?
5/ Cho mt bn thy tinh hai mt song song, c b dy 6cm, chit sut 1,5. Mt vt
sng AB cao 4cm, cch bn 20 cm v song song vi cc mt ca bn.
a/ Xc nh v tr, ln v tnh cht ca nh?
b/ By gi t sau bn mt gng phng song song vi bn v cch bn 10cm. Xc
nh nh cho bi quang h ny.
c/ Cho vt tin li gn bn mt on 2cm th nh cho bi quang h di chuyn theo
chiu no, mt on bng bao nhiu?
6/ Cho cc dng c: 1 bn mt song song, trong sut; 1 compa; 1 thc thng; 1 t
giy trng
 40

Hy trnh by v gii thch mt phng n thc nghim xc nh chit sut ca bn

mt song song.

HNG DN GII:
9/ a/ Ti I: sini = nsinr
Gc ti ti J l r: nsinr = sini .... suy ra i= i. Vy tia l song song vi tia ti SI
b/ V thm tia ti SH thng gc vi mt bn. Tia ny i thng qua bn. im ct nhau
S ca hai tia l JR v HR l nh ca S cho bi bn.
Ta c SS = IK = IP KP = e KP; Mt khc, JP = IP tanr = IP r = er;
Suy ra: KP = JP/ tani = er/ i; Suy ra: SS = e KP = e (1-
r/i)
M i== nr hay r/i = 1/n; Vy, ta c SS = e. (n-1)/n
c/ Bn mt song song v S trong nc c chit sut n . Chng minh nh cub/
nhng thay n bng chit sut t i ca bn i vi mi trng bn ngoi: n n/n.
Vy, ta c: SS = e. (1- r/i) = e (1- n/n). Hay SS = e. (n- n)/n

10/ Coi mt l vt. nh sng t O qua mt phn cch khng kh- nc cho nh l O 1.
Ta c: HI =HOtani=HO1tanr
K cho nh r nt l nh HO1/HO = Tani/tanr = i/r
Mt khc sini = nsinr nn: sini/ sinr = i/r = n
Vy, ta c: HO1/ HO = n ; Suy ra: HO1 = n.HO = 4/3.21 = 28cm.
nh O1 l vt i vi gng phng, cho nh l O2 i xng vi O1 qua gng. Ta c:
KO2 = KO1 = KH + HO1; KO2 = 16cm + 28cm = 44cm
O2 cch mt thong ca nc l: HO2 = KO2 + HK = 44cm + 16cm = 60cm
Chm tia phn x t y chu i qua mt phn cch nc khng kh cho nh cui
cng l O3.
HM = HO3 tani = HO2 tanr; HO3 = HO2 tanr/tani
Suy ra, HO3 = 1/n HO2 = 3/4. 60 = 45cm
Vy nh O3 cch mt l: OO3 = OH + HO3 = 21cm + 45cm = 66cm

11/ Xt chm tia sng xf t u A trong nc. Cc tia l dng nh xf t A (hnh

v).
on AO l nh ca na AO ca thc khi nhn qua mt phn cch khng khi- nc.
Ta c: HA = HAtani/tanr = HA.i/r
Mt khc, i/r == 1/n HA = HA 1/n
y, HA = OA sin 45 = 20.cn2/2 == 14,14cm
Vy, HA = 14,14.3/4= 10,61cm
Mt thy dng nh phn chm ca thc lm vi mt thong ca nc mt gc l
HOA
Tan HOA = HA /HO = HA/HA = 10,61/ 14,14 = 0,75 Suy ra HOA = 37

12/a/ tan al = OA/ R = 8,7/5 = 1,73 al = 60

Gc ti ca tia AB l: i= 90 al = 30
T hnh v, OB = OA tani = OA tanr OA = OA. Tani/tanr
Trong : sinr = n sini = 4/3 sin30 =2/3; cosr = cn (1- sin2r) = cn 5/3
Vy, tanr = 2/ cn 5.
 41

Mt thy u inh A cch mt nc mt khong l: OA = OA tani/ tanr = 8,7 cn 5/

2cn3 5,62cm
b/Cho chiu di AO gim dn th gc ti i s tng dn. Khi i > i gh th tia sng s phn
x ton phn, khng c tia khc x l ra khng kh. Khi , mt khng cn nhn thy
u A ca inh na.
Ta c; sinigh = 1/n = 3/4 = 0,75
Cosigh = cn (1- sin2igh ) = cn 7/ 4 0,66
Hnh vOA = OB tan (bi/2 igh) = OB cosigh/ sinigh 4,4cm
Vy, nu OA <4,4cm th mt s khng nhn thy u A ca inh.

13/ a/ nh cch vt: AA1 = e(n-1)/n = 2cm

ln A1B1 = AB = 4cm, nh o, cch bn l 18cm
b/ S to nh: AB (L): A1B1 (G): A2B2 (L): A3B3
A1B1 l vt i vi gng phng G, cch gng ny 34cm. nh cho bi gng phng
A2B2 = A1B1 =4cm v sau gng, cch gng: HA 2 = HA1 = 34cm; Tia sng phn
x t gngG, i qua bn L
A2B2 by gi l vt i vi bn L, c nh tng ng l A3B3. Tac: A2A3 = e. (n-1)/n =
2cm. Vy, nh