OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

OSNOVI SAOBRAAJNICA

ISTORIJSKI RAZVOJ SAOBRAAJNICA

PUT I SAOBRAAJ
PODJELA SAOBRAAJNICA, ZAKONSKI PROPISI I
STANDARDI

1
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

RAZVOJ PUTNOG SAOBRAAJA

- pronalazak toka 4000 g.p.n.e.

- Kraljevski put-Darije I (521 g.p.n.e.)-kolski put

dug 2500km (Mala Azija - Persijski zaliv)

- Grki i rimski putevi

2
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

3
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Via Apia Via Egnatia

4
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

5
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

RAZVOJ PUTNOG SAOBRAAJA

- makadamski kolovoz, 1820. J.L.MacAdam k.k. od
uvaljanog tucanika (mehanizacija-parne maine)
- razvoj automobila, 1886. Daimer i Benz, kola sa
benzinskim motorom; 1891. prva trka-13.5km/h; 1901.-
86km/h

6
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

RAZVOJ PUTNOG SAOBRAAJA

- posle I sv.rata nova era putogradnje, u Americi putevi sa razdvojenim

kolovozima FREEWAY, 1934.-1940. u Njemakoj modernizovano
4000km puteva
- National system of interstate and defense highway, SAD:
66000km
najvei projekat javnih radova u istoriji
graenje trajalo 19 godina
15 000 denivelisanih raskrsnica
69 000 mostova
35% smanjen broj poginulih

7
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

8
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

9
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Klasifikacija puteva:

- velika raznolikost motiva za saobraaj, razlika

objektivnih okolnosti koje odreuju karakter puta
i njegov znaaj

- geopolitiki, funkcionalni, eksploatacioni i tehniki

kriterijum

10
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Geopolitiki kriterijum - drutveni i privredni znaaj puta:

- magistralni, povezuju vie razliitih drutveno-politikih i privrednih

podruja, ostvaruju veze sa meunarodnim putevima (Put bratstva i
jedinstva E-70, Jadranski put E-65, magistralni Podgorica-Niki M-18),
meunarodni putevi su javni putevi koji su meunarodnim aktom svrstani
u meunarodnu mreu puteva. Svi putevi koji prolaze kroz nekoliko
drava, u svom nazivu moraju imati oznaku E

- regionalni, povezuju relativno bliska privredna podruja, vre distribuciju

saobraaja i napajanje magistralnih puteva (abljak-Pljevlja R-4)

- lokalni, meuoptinski saobraaj ograniene svrhe i dometa

11
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Funkcionalni kriterijum:

- pristupni putevi: pristup do pojedinane lokacije i/ili prostorne cjeline,

voenje saobraajnih tokova do podrunog teita ili do dionice vieg
funkcionalnog nivoa putne mree

- sabirni putevi: prikupljanje pojedinanih saobraajnih tokova sa ciljem da

se objedinjeni vode do podrunog ili regionalnog teita ili do dionice vieg
funkcionalnog nivoa putne mree

- vezni putevi: povezivanje pojedinih podrunih i/ili regionalnih saobraajnih

teita radi saobraajnog objedinjavanja urbanih naselja i/ili drugih vrsta
saobraajnih teita, kao i njihovo prikljuivanje na dionice najvieg
funkcionalnog nivoa putne mree

- daljinski putevi: povezivanje regionalnih i/ili dravnih (makroregionalnih)

saobraajnih teita na veim odstojanjima meuregionalnog, dravnog i
meudravnog dometa

12
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Eksploatacioni kriterijumi - saobraajni reim:

1. Putevi za motorni saobraaj

- autoputevi, iskljuivo brzi motorni saobraaj po fiziki razdvojenim
jednosmjernim kolovozima sa najmanje po dvije saobraajne trake za
svaki smjer; visok stepen bezbjednosti, udobnosti i brzine, neprekinutost
tokova
- putevi za motorni saobraaj, veina magistralnih puteva i
najoptereenije dionice regionalnih puteva

2. Putevi za mjeoviti saobraaj, projektuju se po kriterijumima za

preovlaujuu vrstu saobraaja (regionalni i lokalni putevi)

13
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Eksploatacioni kriterijumi - saobraajno optereenje

autoputevi: min 15 000voz/dan i vie od 2 000 teretnih vozila

dvotrani putevi:
klasa/razred puta PGDS
I 12 000-15 000
II 7 000-12 000
III 3 000-7 000
IV 1 000-3 000
V <1 000

14
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Tehniki kriterijumi

1. kvalitet kolovoznog zastora:

- putevi sa savremenom kolovoznom konstrukcijom (asfaltna i betonska)
- putevi sa zastorom koji neodgovara zahtjevima motorog saobraaja
(tucaniki kolovozi, kamene kaldrme, zemljani putevi)

2. topografija:
- putevi u ravniarskom, breuljkastom i planinskom terenu (izbor
projektnih elemenata)
Fiziki pokazatelji Ravniarski Breuljkast Brdovit Planinski
Relativna visinska razlika
reljefa na 1000m
rastojanja neznatna do 70m 70-150m >150m
Nagib padina do 1:10 1:10 -1:5 1:5-1:2 >1:2
15
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

16
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Eksploatacioni pokazatelji

izbor i dimenzionisanje konstruktivnih elemenata puta

Vrste pokazatelja
saobraajno optereenje (mjerodavno)
propusna mo
nivo usluge
mjerodavne brzine
mjerodavno vozilo

17
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Saobraajno optereenje
broj vozila koji u odreenom vremenskom intervalu prolazi
(postojee stanje) ili se oekuje da e proi (planirano stanje)
kroz odreeni putni presjek

postojee stanje: regulisanje saobraaja, odravanje i razvoj

planirano stanje: planiranje i projektovanje da bi se
obezbjedila protonost

oscilacije tokom godine, sedmice ili dana

minimalna optereenja XII, I i II mjesec, nedelja i no
maksimalna optereenja VII, VII i IX mjesec, radni dani, poetak kraj
radnog vremena

18
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

godinja promjena saobraajnog optereenja

19
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

prosjean godinji dnevni saobraaj-kontinuirano

brojanje tokom godine
ukupno vozila godinje
PGDS voz / dan
365
prosjean dnevni saobraaj brojanje tokom najmanje
sedam dana u vrijeme prosjenih mjeseci
ukupno vozila
PDS voz / dan
broj dana
PGDS se moe dobiti primjenom ekspanzionih faktora na
podatke o PDS-u, ako ne postoji kontinuirano brojanje

20
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

tipine slike promjene saobraajnog optereenja u toku nedelje

21
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

A-gradska saobraajnica
B-prigradska saobraajnica
C-vangradski putevi
D-sezonski pravci

opti tok promjene saobraajnog optereenja

u zavisnosti od funskije puta u mrei

22
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

tipina slika promjene saobraajnog optereenja u toku dana

vrni sat, najee izmeu 10:30 i 12:30h

velika razlika izmeu vrnog sata i optereenja u toku noi - brojanje
tokom 16 sati

23
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

tipina slika promjene saobraajnog optereenja u toku vrnog asa

- razlike u okviru 60min (naplata putarine, povrinske raskrsnice)

- trai se kritian 5minutni interval, izbjegavanje posledica trenutnog zaguenja
- faktor neravnomjernosti u toku vrnog asa=faktor vrnog asa

O max proraun propusne moi

FV FV=0.8-0.85 kod vangradskih puteva
12 PMO max
24
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavno saobraajno optereenje

- oblast maksimalnog asovnog optereenja, predimenzionisan objekat

- 30-60-to po veliini asovno optereenje On
- protok obezbjeen u 8760-(n-1) asova FN 100 %
PGDS
- saobraajno-ekonomske studije: 25-godinji period i 10-godinji period
25 10
Q mjer - dimenzionisanje putnog profila Qmjer - projektovanje prve etape

n FN
Q mjer PGDS voz / dan - polazna osnova za dimenzionisanje
100

PGDS zbirna veliina koja se brojano razlae na vrste vozila:PA-pitniki automobil,

LTV-lako teretno vozilo, TTV-teko teretno vozilo, AV-auzovoz, BUS-autobus
25
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Propusna mo
najvei broj vozila koji moe da proe kroz odreeni putni
presjek u jedinici vremena, N (voz/h)
Poznavanje propusne moi-polazni uslov za studijske i
inenjerske zakljuke:
- nedostaci postojee mree se uviaju kroz uporeenje saobraajnog
optereenja i propusne moi putnih pravaca
- kod intervencija na putnom potezu: proirenje kolovoza, regulisanje
raskrsnica
- poreenje i izbor varijanti
- odreivanje geometrijskih elemenata za nove puteve, poreenje
prognoziranih saobraajnih potreba i propusne moi

26
 I PREDAVANJE
OSNOVE SAOBRAAJNICA

Propusna mo
opsena teorijska i eksperimentalna istraivanja (SAD)
rezultati uopteni za idealne uslove (nema pjeaka,
samo putnika vozila, komforni elementi puta), granine
vrijednosti:
Vrsta puta Propusna mo (PA/h)
Dvosmjerni put sa ukupno dvije
saobraajne trake 2000 u oba smjera
Dvosmjerni put sa ukupno tri
saobraajne trake 4000 u oba smjera
Autoput sa najmanje 2 sobraajne trake
po smjeru 2000 po svakom smjeru27
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Nivo usluge
daje uvid u stepen iskorienosti propusne moi i srednje brzine
saobraajnog toka
A uslovi slobodnog toka sa velikim brzinama i punom slobodom
manevrisanja, male gustine saobraaja
B slobodan tok sa brzinama djelimino ogranienim gustinom saobraaja
C stabilni tok sa ogranienim brzinama i malim mogunostima
manevrisanja
D pribliava se nestabilnom toku velikih gustina sa bitno ogranienim
brzinama i malim mogunostima manevrisanja
E uslovi nestabilnog toka sa vonjom u koloni, mogui trenutni zastoji
F usiljen tok sa brzinama ispod kritine

28
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

29
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Nivo usluge, u projektovanju puteva, istovremeno ukljuivanje

brzine i protoka:
- kao programski element, kada se na osnovu mjerodavnog saobraajnog
optereenja i definisanog mjerodavnog nivoa usluge, usvajaju elementi
poprenog profila za dionice puteva izmeu raskrsnica, dionice preplitanje,
zone uliva-izliva...
- u analitikoj razradi projekata, na osnovu poznatih elemenata u planu i
profilu provjerava nivo usluge, odnosno srednja brzina saobraajnog toka,
vri se poreenje varijanti i donose odluke o intervencijama na planu i
profilu u cilju postizanja boljih eksploatacionih efekata (traka za spora vozila,
denivelisane raskrsnice...)
B-magistralni putevi, C-regionalni putevi, D-lokalni putevi

30
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavne brzine
OSNOVNA BRZINA MJERODAVNA BRZINA: RAUNSKA I PROJEKTNA

Osnovna brzina, V0 , osnovni indikator nivoa usluge pri mjerodavnom

saobraajnom optereenju Qmjer
- odreuje se na osnovu saobraajnog znaaja putnog pravca, makro
pokazatelja prostornog ogranienja i drutvenog opredjeljenja o prihvatljivim
uslovima saobraaja pri Qmjer
- koristi se za dimenzionisanje elemenata poprenog profila, preko
dozvoljenog protoka Qd
Rang puta po Osnovna brzina V0 (km/h) za uslove terena:
saobraajnom
ravniarski breuljkast brdovit planinski
optereenju
Autoput 100 90 80 60
I razred 100 80 60 50
II razred 80 60 50 40
III razred 60 50 40 30 31
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavne brzine
OSNOVNA BRZINA MJERODAVNA BRZINA: RAUNSKA I PROJEKTNA

Raunska brzina, Vr , usvojena teorijska vrijednost koja slui za proraun

graninih geometrijskih parametara u trasiranju puta (donja granica)
- zavisi od uslova terena, od V0 (garancija da geometrijski elementi puta
nee biti prepreka za ostvarenje planiranog nivoa usluge Vr > V 0 )
- najvea bezbjedna brzina usamljenog vozila u najotrijim uslovima puta
oba uslova ispunjena ako je: Vr=V0+20 (km/h)

Rang puta po Raunska brzina Vr (km/h) za uslove terena:

saobraajnom
ravniarski breuljkast brdovit planinski
optereenju
Autoput 120 110 10 80
I razred 120 100 80 70
II razred 100 80 70 60
III razred 80 70 60 50(40) 32
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavne brzine
OSNOVNA BRZINA MJERODAVNA BRZINA: RAUNSKA I PROJEKTNA

Raunska brzina, Vr , samo na kritinim dionicama, gdje bi komforniji

elementi izazvali neprihvatljive investicione trokove. Na ostalim dionicama
primjenjuju se povoljniji elementi, ali oni koji odgovaraju gornjoj granici Vr:

Rang puta po
saobraajnom
Autoput I razred II razred III razred
optereenju
maxVr 120 110 10 80

33
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavne brzine
OSNOVNA BRZINA MJERODAVNA BRZINA: RAUNSKA I PROJEKTNA

Projektna brzina, Vp , teorijska vrijednost mjerodavna za dimenzionisanje

odreenog elementa puta pri uslovima sigurne i udobne vonje u slobodnom
saobraajnom toku. Odreuje se na osnovu geometrijskih karakteristika
trase u planu i profilu, pri emu se geometrija trase uzima kao mjerodavni
faktor sigurnosti i udobnosti vonje.

Vri Vp maxVr

- koristi se za dimenzionisanje odreenog elementa puta sa stanovita

sigurnosti (popreni nagib kolovoza u krivini, preglednost...)

34
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavno vozilo

- mjerodavni gabaritni i dinamiki parametri na osnovu kojih treba

dimenzionisati i oblikovati saobraajni prostor i putne elemente trase puta

- mjerodavno vozilo razliito za puteve razliite namjene

- statiko dimenzionisanje: vozila maksimalnih dimenzija

- dinamiko dimenzionisanje: najzastupljenija vozila odreenih kategorija

35
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavno putniko vozilo

- realno vozilo koje svojim pogonskim osobinama predstavlja
85% sastava nacionalnog voznog parka
- koristi se za dimenzionisanje prateih objekata i detalja
namjenjenih iskljuivo putnikom saobraaju

karakteristine geometrijske mjere mjerodavnog putnikog vozila

36
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Mjerodavno teretno vozilo

- osnovni tipovi: teretna vozila-kamioni KAM, autobusi BUS,

tegljai sa poluprikolicom T+PP, kamioni sa prikolicom K+P

- gabaritne mjere najveeg teretnog vozila, nacionalni standardi

(H, V, D, maksimalna teina i osovinski pritisci) usaglaeni sa
Ekonomskim komitetom OUN

37
OSNOVE SAOBRAAJNICA I PREDAVANJE

Zakoni, propisi i standardi - skup propisa koji definiu

projektovanje i izgradnju puteva zovemo graevinska
regulativa:

- Zakon o izgradnji objekata (osnovni zakon)

- Zakon o putevima
- Zakon o bezbijednosti saobraaja na javnim putevima i pripadajua
podzakonska akta (pravilnici)
- Pravilnik o osnovnim uslovima koji javni putevi izvan naselja i
njihovi elementi moraju da ispunjavaju sa gledita bezbijednosti
saobraaja 1981.
- Standardi koji su na snazi u CG: Jugoslovenski standardi -JUS

38