tCvn Tiu chun quc gia

TCVN 6910 2 : 2001

chnh xc ( ng v chm) ca

phng php o v kt qu o

Phn 2: Phng php c bn xc nh lp li

v ti lp ca phng php o tiu chun

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results
Part 2 : Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of
a standard measurement method

H Ni 2008
TCVN 6910-2 : 2001

2
 TCVN 6910-2 : 2001

Li ni u

TCVN 6910 2 : 2001 hon ton tng ng vi ISO 5725 2 : 1994.

Cc ph lc A ca tiu chun ny l quy nh, ph lc B, C ch tham

kho.

TCVN 6910 2 : 2001 do Tiu ban k thut tiu chun

TCVN/TC69/SC6 Phng php v kt qu o bin son, Tng cc Tiu
chun o lng Cht lng ngh, B Khoa hc, Cng ngh v Mi
trng (nay l B Khoa hc v Cng ngh) ban hnh.

Tiu chun ny c chuyn i nm 2008 t Tiu chun Vit Nam cng

s hiu thnh Tiu chun Quc gia theo quy nh ti khon 1 iu 69
ca Lut Tiu chun v Quy chun k thut v im a khon 1 iu 6
Ngh nh s 127/2007/N-CP ngy 1/8/2007 ca Chnh ph quy nh
chi tit thi hnh mt s iu ca Lut Tiu chun v Quy chun k
thut.

3
TCVN 6910-2 : 2001

Li gii thiu

0.0 TCVN 6910-2: 2001 l mt phn ca TCVN 6910, b tiu chun ny gm 6 phn di tn
chung chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o:

- Phn 1: Nguyn tc v nh ngha chung

- Phn 2: Phng php c bn xc nh lp li v ti lp ca phng php o tiu chun

- Phn 3: Cc thc o trung gian chm ca phng php o tiu chun

- Phn 4: Cc phng php c bn xc nh ng ca phng php o tiu chun

- Phn 5: Cc phng php khc xc nh chm ca phng php o tiu chun

- Phn 6: S dng cc gi tr chnh xc trong thc t

0.1 TCVN 6910 s dng hai thut ng " ng" v " chm" m t chnh xc ca
phng php o. " ng" ch mc gn nhau gia trung bnh s hc ca mt s ln cc kt
qu th nghim v gi tr thc hoc gi tr qui chiu c chp nhn. chm ch mc gn
nhau gia cc kt qu th nghim.

0.2 S xem xt tng qut v cc i lng ny c trnh by trong TCVN 6910-1 nn khng
c nhc li tiu chun ny. TCVN 6910-1 nn c c kt hp cng vi tt c cc phn
khc ca TCVN 6910, k c tiu chun ny, bi v nhng nh ngha c s v nhng nguyn tc
tng qut u c trnh by trong tiu chun .

0.3 Tiu chun ny ch lin quan n vic c lng lch chun lp li v lch chun ti
lp. Mc d cc loi th nghim khc (nh th nghim phn mc) trong nhng bi cnh nht nh
c s dng c lng chm, nhng chng khng c cp n tiu chun ny m
l i tng ca TCVN 6910-5. Tiu chun ny cng khng quan tm n nhng thc o trung
gian chm gia hai thc o chnh; chng l i tng ca TCVN 6910-3.

0.4 Trong nhng bi cnh nht nh, d liu thu c trong th nghim c lng chm
cng s dng c lng ng. c lng ng khng c quan tm n tiu chun
ny; n l i tng ca TCVN 6910-4.

4
 TCVN 6910-2 : 2001

tiu chun quc gia TCVN 6910-2: 2001

chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v

kt qu o
Phn 2: Phng php c bn xc nh lp li v ti lp ca
phng php o tiu chun

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results

Part 2 : Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of a
standard measurement method

1 Phm vi p dng

1.1 Tiu chun ny

- lm r cc nguyn tc chung c tun th trong thit k th nghim c lng chm ca cc

phng php o thng qua th nghim phi hp lin phng;

- m t thc t, chi tit phng php c bn s dng rng ri khi c lng chm ca phng
php o;

- a ra hng dn cho tt c mi ngi lin quan n vic thit k, thc hin hoc phn tch kt
qu ca nhng php th nghim c lng chm.

Ch thch 1 - Nhng bin i ca phng php c bn ny cho nhng mc ch ring c trnh by cc

phn khc ca TCVN 6910.

Ph lc B a ra nhng v d thc t c lng chm ca phng php o bng thc nghim.

1.2 Tiu chun ny lin quan ring n cc phng php o to ra nhng php o trn thang o lin
tc v cho kt qu th nghim l gi tr n, tuy gi tr n ny c th l kt qu tnh ton t mt tp
hp cc quan trc.

1.3 Gi thit l tt c cc nguyn tc a ra TCVN 6910-1 c tun th trong thit k v tin hnh
th nghim chm. Phng php c bn ny s dng cng mt s lng cc kt qu th nghim trong
tng phng th nghim, phn tch cc mc nh nhau ca mu th; tc l: th nghim ng mc cn
bng. Phng php c bn ny p dng cho cc quy trnh c tiu chun ho v s dng thng
xuyn nhiu phng th nghim.

5
TCVN 6910-2 : 2001

Ch thch 2 - Cc v d c a ra gii thch cc tp hp kt qu th nghim ng nht c cn

bng, tuy trong mt v d s lng thay i ca cc php lp cho tng c ghi li (thit k khng cn
bng) v trong v d khc thiu mt s d liu. l v th nghim c thit k cn bng c th tr
nn mt cn bng. V d cng cp n cc gi tr tn mn v cc gi tr bt thng.

1.4 M hnh thng k trong iu 5 ca TCVN 6910-1: 2001 c chp nhn l c s thch hp trnh
by v phn tch kt qu th nghim vi phn b xp x chun.

1.5 Tiu chun ny trnh by phng php c bn c lng chm ca phng php o:

a) Khi yu cu xc nh lch chun lp li v ti lp nh nh ngha trong TCVN 6910-1;

b) Khi vt liu s dng ng nht hoc khi tc dng ca tnh khng ng nht c th bao hm trong
gi tr chm;

c) Khi chp nhn vic s dng cch b tr ng mc cn bng.

1.6 S tip cn tng t c th c s dng a ra c lng ban u ca chm i vi nhng

phng php o cha c tiu chun ho hoc khng thng dng.

2 Tiu chun vin dn

ISO 3534-1:1993 Thng k hc - T vng v k hiu - Phn 1: Thut ng v xc sut thng k i cng

TCVN 6910-1:2001 chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o - Phn 1:

Nguyn tc v nh ngha chung.

3 nh ngha

Nhng nh ngha a ra ISO3534-1 v TCVN 6910-1 c p dng trong TCVN 6910-2.

Nhng k hiu s dng trong TCVN 6910 ph lc A.

4 c lng cc tham s trong m hnh c s

4.1 Nhng quy trnh a ra trong tiu chun ny da trn m hnh thng k a ra trong iu 5 ca
TCVN 6910-1: 2001 v c chi tit ho trong 1.2 ca TCVN 6910-1: 2001. C th, nhng quy trnh
ny da trn c s cc phng trnh (2) n (6) trong 5 ca TCVN 6910-1: 2001

M hnh l:
y=m+B+e
trong , vi mi vt liu c th c th nghim :
m l trung bnh chung (k vng);
B l thnh phn phng th nghim ca chch trong iu kin lp li;
e l sai s ngu nhin xut hin mi php o trong iu kin lp li.

6
 TCVN 6910-2 : 2001

4.2 Cc phng trnh t (2) n (6) ti iu 5 trong TCVN 6910-1: 2001 c th hin bng lch
chun thc ca cc phn b c cp. Trn thc t, khng bit gi tr chnh xc ca nhng lch
chun v c lng ca cc gi tr chm phi thc hin t mt mu tng i nh ca tt c
nhng phng th nghim c th, v t mu nh ca tt c cc kt qu th nghim c th trong phm vi
nhng phng th nghim ny.

4.3 Trong thc t thng k, khi gi tr thc ca lch chun khng c bit v c thay th bng
c lng trn c s mu th k hiu c thay th bng s biu th l gi tr c lng. iu
c thc hin tt c cc phng trnh t (2) n (6) trong TCVN 6910-1 : 2001, vi:

s L2 l c lng ca phng sai gia cc phng th nghim;

sW2 l c lng ca phng sai trong phm vi phng th nghim;

sr2 l trung bnh s hc ca sW2 v l c lng ca phng sai lp li; trung bnh s hc ny c
tnh vi tt c cc phng tham gia th nghim chnh xc c gi li sau khi loi b cc phng th
nghim bt thng;

sR2 l c lng ca phng sai ti lp:

s R 2 = s L2 + s r 2 ..... (1)

5 Yu cu i vi th nghim chm

5.1 B tr th nghim

5.1.1 Trong phng php c bn, cc mu ly t q l vt liu i din cho q mc khc nhau ca php
th nghim c gi cho p phng th nghim. Mi phng th nghim ny thu c chnh xc n kt qu
th nghim lp li trong iu kin lp li tng mc trong q mc khc nhau. Loi th nghim ny c
gi l th nghim ng mc cn bng.

5.1.2 Vic thc hin cc php o cn c t chc v cc hng dn c a ra nh sau:

a) Bt k s kim tra ban u no ca thit b u phi theo quy nh trong phng php tiu
chun.

b) Mi nhm n php o thuc mt mc c tin hnh trong cc iu kin lp li, v d trong mt

thi gian ngn, bi cng mt ngi, v khng c bt k php hiu chun li thit b gia chng
no tr khi l mt phn khng th thiu ca php o.

c) iu quan trng l mt nhm n php th nghim c thc hin trong nhng iu kin lp li
nh l n php th nghim trn cc vt liu khc nhau. Tuy vy, nh l mt quy tc, thao tc
vin s bit rng h ang th nghm vt liu ging ht nhau, nhng phi nhn mnh trong cc
hng dn rng ton b mc ch ca th nghim l xc nh s khc nhau gia cc kt qu c

7
TCVN 6910-2 : 2001

th xut hin trong th nghim thc t. Nu vn lo ngi nhng kt qu trc c th nh hng

n kt qu th nghim tip theo v nh vy nh hng n phng sai lp li, th nn cn
nhc c s dng c hay khng n mu ring bit ti tng mc ca q mc c m ho thao
tc vin s khng bit c nhng mu lp li mt mc cho. Tuy nhin mt qui trnh nh
vy c th gy ra nhng kh khn trong vic m bo nhng iu kin lp li s c p dng
gia cc mu lp li. iu ny ch c th thc hin khi tt c qn php o c th thc hin trong
khong thi gian ngn .

d) Khng cn thit phi thc hin tt c q nhm ca n php o mt cch nghim ngt trong khong
thi gian ngn; nhng nhm khc nhau ca cc php o c th c tin hnh trong nhng ngy
khc nhau.

e) Cc php o ca tt c q mc phi do mt thao tc vin thc hin v n php o mc nht nh

phi thc hin vi cng mt thit b trong sut qu trnh o.

f) Trong mt t o, nu thao tc vin khng tip tc c cng vic th thao tc vin khc c th
hon thnh cc php o vi iu kin l s thay i khng xy ra trong nhm n php o
mt mc m ch xy ra gia hai trong q nhm. Mi s thay i nh vy phi c thng bo cng
vi kt qu.

g) Cn a ra gii hn thi gian m tt cc cc php o phi hon thnh. iu ny c th l cn

thit gii hn thi gian cho php gia ngy nhn mu v ngy m cc php o c thc
hin.

h) Tt c cc mu phi c nh du mt cch r rng vi tn ca th nghim v s nhn dng mu.

5.1.3 i vi mt s php o, thc t c th c mt nhm thao tc vin m mi thao tc vin ca nhm

thc hin mt phn no ca qui trnh. Trong trng hp nh vy nhm thao tc vin phi c coi l mt
"thao tc vin". Bt k s thay i no trong nhm u phi c coi nh "thao tc vin khc.

5.1.4 Trong thc t thng mi, cc kt qu th nghim c th c lm trn s mt cch rt th,

nhng trong th nghim chm, cc kt qu th nghim cn c ghi li t nht vi s thp phn nhiu
hn s c ch nh trong phng php tiu chun. Nu phng php khng ch ra s s thp phn
lm trn th php lm trn s khng c th hn mt na gi tr c lng ca lch chun lp
li. Khi chm ph thuc vo mc m, phi c mc lm trn s khc nhau cho cc mc khc nhau.

5.2 Tuyn chn cc phng th nghim

5.2.1 Cc nguyn tc tng qut i vi vic tuyn chn cc phng th nghim tham gia th nghim lin
phng trnh by 6.3 trong TCVN 6910-1: 2001. Khi tuyn la s hp tc ca mt s phng th
nghim cn ni r trch nhim ca cc phng th nghim ny. Hnh 1 l v d v mt phiu hi tuyn
chn thch hp.

8
 TCVN 6910-2 : 2001

5.2.2 Trong TCVN 6910-2, "phng th nghim" c xem l s kt hp ca thao tc vin, thit b v ni
th nghim. Mt ni th nghim (hay phng th nghim theo ngha thng thng) c th to ra mt vi
"phng th nghim" nu c th c mt vi thao tc vin cng vi nhng tp hp thit b c lp tin
hnh cng vic.

5.3 Chun b vt liu

5.3.1 S tho lun v nhng im cn cn nhc n khi la chn vt liu s dng trong th nghim
chm trnh by 6.4 trong TCVN 6910-1: 2001.

5.3.2 Khi quyt nh s lng vt liu cn cung cp phi quy nh s lung cho php do tht thot, do
s c hoc do cc li khi thu nhn mt s kt qu th nghim m c th cn s dng thm vt liu. S
lung vt liu chun b phi cho th nghim v cho php d phng mt lng tho ng.

Phiu hi v tham gia nghin cu lin phng

Tn phng php o ................................................................................
1. Phng th nghim chng ti ng tham gia th nghim chm i vi
phng php o tiu chun ny.

C Khng (nh du vo thch hp)

2. L ngi tham gia, chng ti hiu rng:

a) Tt c nhng thit b chnh, ho cht v cc yu cu khc quy nh trong
phng php phi c trong phng th nghim ca chng ti khi chng
trnh bt u;
b) Nhng yu cu quy nh v thi gian, nh thi im bt u, th t ca
cc mu th nghim v thi im kt thc ca chng trnh phi c tun
th cht ch;
c) Phi tun th cht ch phng php;
d) Mu th nghim phi c x l ph hp vi cc hng dn;
e) Cc php o phi do thao tc vin lnh ngh thc hin.
Sau khi nghin cu phng php v nh gi ng mc kh nng v trang thit
b ca mnh, chng ti cho rng mnh sn sng cho hp tc th nghim
phng php ny.
3. Gp
(K tn) ......................................................................
(Cng ty hoc phng th nghim) ...............................

Hnh 1 - Phiu hi tham gia cho nghin cu lin phng

5.3.3 Phi cn nhc xem c cn thit mt s phng th nghim thu v mt vi kt qu th nghim

ban u lm quen vi phng php o trc khi ly kt qu th nghim chnh thc khng, v nu
nh vy th c nn chun b vt liu b sung (khng phi mu th nghim chm) cho mc ch ny
khng.

9
TCVN 6910-2 : 2001

5.3.4 Nu vt liu phi lm cho ng nht, yu cu ny cn phi c thc hin bng mt phng
php thch hp nht i vi loi vt liu y. Nu vt liu th nghim khng ng nht th iu rt
quan trng l chun b mu bng cch c ch nh trong phng php; tt nht l bt u vi mt l
vt liu thng phm i vi tng mc. Trong trng hp vt liu khng n nh, cn quy nh cc
hng dn ring v ct gi v bo qun.

5.3.5 i vi mu ca tng mc, nn s dng n thng cha ring bit cho tng phng th nghim nu
c s nguy him ca vt liu b h hng khi m thng cha (v d do oxy ho, do mt thnh phn d
bay hi, hay vi vt liu ht m). Trng hp vt liu khng n nh, cn quy nh cc hng dn ring
v ct gi v bo qun. Cn thn trng m bo rng cc mu th nghim khng thay i cho n
khi php o c thc hin. c bit cn quan tm khi vt liu cha hn hp cc loi bt vi mt
tng i khc nhau hoc vi kch thc ht khc nhau, v n c th phn tch do lc , v d trong khi
vn chuyn. Nu c th xy ra phn ng vi mi trng, mu th nghim c th c ng kn trong
ng thu tinh chn khng hoc vi kh tr. i vi vt liu d h thi nh thc n hoc mu mu, cn
gi chng trng thi lnh su khi gi ti cc phng th nghim tham gia cng vi nhng hng dn chi
tit cho qu trnh lm tan bng.

6 Nhn s trong th nghim chm

Ch thch 3 - Cc phng php thao tc dng trong phm vi cc phng th nghim khc nhau kh c th
ging ht nhau. V vy ni dung mc ny ch nh mt hng dn c th c sa i cho ph hp vi mt tnh
hung c th.

6.1 Hi ng

6.1.1 Hi ng cn bao gm nhng chuyn gia quen thuc vi phng php o v vic ng dng
chng.

6.1.2 Nhim v ca hi ng gm:

a) Lp k hoch v iu phi th nghim;

b) Quyt nh s phng th nghim, s mc, s php o thc hin v s lng cc ch s c ngha

cn thit;

c) Ch nh ngi thc hin nhim v thng k;

d) Ch nh ngi thc hin nhim v iu hnh;

e) Xem xt cc hng dn s ban hnh cho nhng ngi gim st phng th nghim b sung
cho phng php o tiu chun.

10
 TCVN 6910-2 : 2001

f) Quyt nh c cho php hay khng mt s thao tc vin thc hin mt s t cc php o khng
chnh thc thu lm kinh nghim ca phng php sau mt thi gian di (nhng php o nh
v s khng c thc hin trn cc mu lin phng chnh thc);

g) Tho lun v cc bo co phn tch thng k khi thc hin vic phn tch kt qu th nghim.

h) Thit lp cc gi tr cui cng cho lch chun lp li v lch chun ti lp;

i) Quyt nh cc hnh ng cn thit tip theo ci tin tiu chun v phng php o hoc v
vic lu n cc phng th nghim c kt qu o b loi b nh nhng gi tr bt thng.

6.2 Nhim v thng k

t nht mt ngi trong hi ng phi c kinh nghim v thit lp v phn tch thng k th nghim.
Nhim v ca ngi l:

a) ng gp kin thc chuyn ngnh ca mnh vo vic thit k th nghim;

b) Phn tch s liu;

c) Vit bo co cho Hi ng theo hng dn trong 7.7.

6.3 Nhim v iu hnh

6.3.1 Vic t chc th nghim trn thc t phi giao cho mt phng th nghim. Mt ngi no trong
nhn s ca phng th nghim phi chu ton b trch nhim; ngi c gi l ngi iu hnh v
do hi ng ch nh.

6.3.2 Nhim v ca ngi iu hnh l:

a) Tip nhn s hp tc ca cc phng th nghim cn thit v m bo rng nhng ngi gim st

l ngi c ch nh;

b) T chc v gim st s chun b vt liu, mu v s phn chia mu; dnh ring ra mt s lng
cn thit vt liu d phng cho mi mc.

c) D tho cc hng dn bao gm cc im t mc a) n h) trong 5.1.2 v ln lt chuyn chng

n cc gim st vin sm h nu ln nhng kin nhn xt hoc cc cu hi v m
bo rng nhng ngi thc hin th nghim c chn l nhng ngi c th thc hin bnh
thng cc php o hng ngy;

d) Thit k cc biu mu thch hp thao tc vin ghi chp cng vic v gim st vin thng
bo cc kt qu th nghim vi s ch s c ngha cn thit (cc biu mu nh vy c th bao
gm tn ca thao tc vin, thi gian nhn mu v o mu, thit b c s dng v nhng thng
tin lin quan);

e) X l thc mc ca cc phng th nghim lin quan n vic thc hin cc php o;

11
TCVN 6910-2 : 2001

f) Gim st thi gian biu c duy tr;

g) Thu thp cc bng s liu v chuyn chng n chuyn gia thng k.

6.4 Gim st vin

6.4.1 Nhn vin mi phng th nghim tham gia th nghim phi c giao trch nhim v t chc
thc hin cc php o, thc hin cc hng dn nhn c t ngi iu hnh, v bo co cc kt qu
th nghim.

6.4.2 Nhim v ca ngi gim st l:

a) m bo nhng thao tc vin c chn l nhng ngi c th tin hnh bnh thng cc php
o mt cch quen thuc.

b) Phn pht mu cho cc thao tc vin theo ng hng dn ca ngi iu hnh (v khi cn thit
cung cp vt liu cho cc th nghim tng t);

c) Gim st vic thc hin cc php o (ngi gim st khng c tham gia thc hin cc php
o);

d) m bo thao tc vin tin hnh s lng cn thit cc php o;

e) m bo thc hin ng thi gian biu thit lp cho vic thc hin cc php o;

f) Thu thp cc kt qu th nghim c ghi li n s thp phn tho thun, bao gm c s

bt thng, nhng kh khn gp phi v nhng kin nhn xt ca thao tc vin.

6.4.3 Gim st vin ca tng phng th nghim cn vit bo co y gm cc thng tin sau:

a) Cc kt qu th nghim do ngi thao tc in mt cch r rng vo biu mu c cp,

khng c sao chp hoc nh my li (bn in t my vi tnh hoc t thit b th nghim c th
c chp nhn);

b) Cc gi tr quan trc hay s c gc (nu c), tnh ra kt qu th nghim, c thao tc

vin in mt cch r rng vo biu mu c cp, khng c sao chp hoc nh my li.

c) kin ca cc thao tc vin v tiu chun ca phng php o;

d) Thng tin v mi s bt thng hoc s gin on c th xy ra trong qu trnh o, bao gm

mi s thay i v ngi thao tc, s trnh by v php o no do ai thc hin, v nhng l do
lm thiu kt qu;

e) Ngy nhn c mu;

f) Ngy mu c o;

g) Thng tin v thit b s dng, nu lin quan;

h) Mi thng tin c lin quan khc.

12
 TCVN 6910-2 : 2001

6.5 Thao tc vin

6.5.1 tng phng th nghim, cc php o cn phi thc hin bi mt thao tc vin c chn l
ngi i din cho nhng ngi c kh nng thc hin cc php o mt cch bnh thng.

6.5.2 V mc ch ca th nghim l xc nh chm thu c t cc thao tc vin ang lm vic vi

phng php o tiu chun, do vy khng nn qu cao vai tr ca cc thao tc vin. Tuy nhin, cn
ch ra cho cc thao tc vin bit rng mc tiu ca th nghim l pht hin ra phm vi cc kt qu c
th thay i trong thc t, do vy s gim thiu c xu hng loi b hay lm li cc kt qu m h
cm thy l khng ph hp.

6.5.3 Tuy bnh thng thao tc vin khng c vai tr b sung thm vo phng php o tiu chun,
nhng h cn c khuyn khch gp vo tiu chun, c bit pht biu xem nhng hng dn
y v r rng cha.

6.5.4 Nhim v ca thao tc vin l:

a) Thc hin cc php o theo phng php o tiu chun;

b) Bo co mi s bt bnh thng hay kh khn vp phi; bo co v mt sai li tt hn l iu

chnh kt qu th nghim v vic thiu mt hoc hai kt qu s khng lm hng th nghim v s
ch ra thiu st ca tiu chun.

c) Gp v s y ca cc hng dn trong tiu chun; thao tc vin cn bo co mi trng

hp khng th thc hin c theo hng dn cng nh khi iu ny c th ch ra thiu st ca
tiu chun.

7 Phn tch thng k th nghim chm

7.1 Xem xt ban u

7.1.1 Vic phn tch thng k s liu cn c gii quyt bi chuyn gia thng k theo ba giai on
lin tip sau:

a) nh gi s liu nhn bit v x l nhng gi tr bt thng hoc nhng s khng bnh thng
khc v kim nghim s thch hp ca m hnh;

b) Tnh ton cc gi tr ban u ca chm v cc gi tr trung bnh cho tng mc ring bit;

c) Thit lp gi tr cui cng ca chm v cc gi tr trung bnh, k c vic thit lp mi quan h

gia chm v mc m nu c.

7.1.2 tng mc ring bit s phn tch thng k trc tin l tnh cc c lng ca:

- Phng sai lp li sr2

13
TCVN 6910-2 : 2001

- Phng sai gia cc phng th nghim sL2

- Phng sai ti lp sR2 = sr2 + sL2

- Gi tr trung bnh m.

7.1.3 S phn tch bao gm vic p dng mt cch h thng nhng php th thng k i vi nhng
gi tr bt thng m s a dng ca nhng th nghim ny c th thy trong ti liu v chng c th
c s dng cho mc ch ca TCVN 6910-2. V l do thc t nn ch tp hp mt s gii hn nhng
php th , nh gii thch trong 7.3.

7.2 Lp bng kt qu v ghi chp

7.2.1

Mi mt t hp ca phng th nghim v mt mc c gi l mt ca th nghim chm. Trong

trng hp l tng, cc kt qu ca th nghim vi p phng th nghim v q mc to nn mt bng vi
pq , mi mt cha n kt qu th nghim lp li c th s dng tnh lch chun lp li v
lch chun ti lp. Tuy nhin, tnh hung l tng ny khng thng xuyn c c trong thc t. S sai
lch y xut hin cng vi cc s liu tha, thiu v nhng gi tr bt thng.

7.2.2 S liu tha

i khi phng th nghim c th tin hnh v bo co nhiu hn n kt qu th nghim c quy

nh. Trong trng hp ngi gim st cn bo co ti sao iu xy ra v nhng kt qu no l
ng. Nu tt c cc kt qu c ngha ngang nhau th nn tin hnh la chn ngu nhin t nhng
kt qu th nghim c c ly ra s lng kt qu nh phn tch.

7.2.3 S liu thiu

Trong trng hp khc, mt s kt qu th nghim c th thiu do mt mu hoc sai st trong khi tin
hnh o. Theo s phn tch trong 7.1 c th loi b mt cch n gin nhng hon ton rng, nhng
rng mt phn c th xem xt tnh ton theo qui trnh tnh ton tiu chun.

7.2.4 Gi tr bt thng

Nhng gi tr ny nm trong s nhng kt qu th nghim gc hoc trong bng gi tr c suy ra t

nhng kt qu nhng lch rt nhiu so vi nhng kt qu tng ng trong cng mt bng n mc
c xem l rt kh ho hp vi nhng kt qu khc. Kinh nghim cho thy khng phi lc no cng
trnh c cc gi tr bt thng. Chng phi c xem xt theo phng php tng t nh i vi vic
x l s liu thiu.

14
 TCVN 6910-2 : 2001

7.2.5 Phng th nghim bt thng

Khi xut hin mt s kt qu th nghim bt thng khng gii thch c cc mc khc nhau trong
cng mt phng th nghim, phng sai trong phng th nghim ny s l qu cao v/hoc sai s h
thng mc ca cc kt qu th nghim l qu ln th phng th nghim y c th xem l bt thng.
Do vy c c s loi b mt s hoc tt c cc s liu ca phng th nghim bt thng nh vy.

Tiu chun ny khng a ra php th thng k c th nh gi cc phng th nghim nghi ng.

Quyt nh u tin thuc trch nhim ca chuyn gia thng k, nhng tt c cc phng th nghim b
loi b phi c thng bo cho hi ng c cc hnh ng tip theo.

7.2.6 S liu sai

Thng thng, cc s liu sai phi c pht hin v hiu chnh hoc loi b.

7.2.7 Cc kt qu th nghim ng mc cn bng

Trng hp l tng l p phng th nghim c gi l i (i = 1, 2, ... p ), mi mc th q gi l j (j = 1, 2,

... q ) vi n php lp li mi mc (mi t hp ij ), s cho tt c l pqn kt qu th nghim. Do kt qu
th nghim thiu (7.2.3) hay sai lch (7.2.4) hoc do cc phng th nghim bt thng (7.2.5) hay s
liu sai (7.2.6), cho nn khng phi lc no cng t c trng hp l tng. Trong nhng iu kin
nh vy cc lu a ra 7.2.8 n 7.2.10 v cc quy trnh 7.4 c p dng i vi s lng khc
nhau ca kt qu th nghim. Mu ca cc dng c khuyn ngh dng cho phn tch thng k
trnh by hnh 2. Chng c th c n gin ho cho ph hp nh biu mu A, B v C (trong hnh 2).

7.2.8 Kt qu th nghim gc

Xem biu mu A trong hnh 2, trong :

nij l s kt qu php th trong ca phng th nghim i mc j ;

yijk l mt trong s cc kt qu th nghim ny (k = 1, 2, ... nij );

pj l s phng th nghim bo co t nht mt kt qu th nghim mc j (sau khi loi b kt qu

xem l bt thng hoc sai)

15
TCVN 6910-2 : 2001

Biu mu A - Khuyn ngh cho vic tp hp v sp xp s liu gc

Phng Mc
th nghim 1 2 ... ... j ... ... q-1 q
1
2
...
... ...
... ...
i yijk
... ...
...
p

Biu mu B - Khuyn ngh cho vic tp hp v sp xp cc gi tr trung bnh

Phng Mc
th nghim 1 2 ... ... j ... ... q-1 q
1
2
...
i yij

...
p

Biu mu C - Khuyn ngh cho vic tp hp v sp xp cc thc o ca s phn tn trong

phm vi

Phng Mc
th nghim 1 2 ... ... j ... ... q-1 q
1
2
...
i sij

...
p

Hnh 2 - Cc biu mu khuyn ngh cho vic tp hp

v sp xp kt qu phn tch

16
 TCVN 6910-2 : 2001

7.2.9 Gi tr trung bnh ca (biu mu B trong hnh 2)

Chng c tnh t biu mu A nh sau:

nij
1
yij =
nij
yijk ..... (2)
k =1

Gi tr trung bnh phi c ghi li vi hn mt ch s c ngha so vi kt qu th nghim trong biu

mu A.

7.2.10 Thc o phn tn ca (biu mu C trong hnh 2)

Chng c tnh t biu mu A (xem 7.2.8) v biu mu B (xem 7.2.9) nh sau:

i vi trng hp tng qut, s dng lch chun trong phm vi

nij
1
sij =
nij 1
( yijk - yij ) 2 ..... (3)
k =1

Hoc tng t

2
nij
nij

1
( ) 1
2
sij = yijk ijk
y ..... (4)
nij 1 k =1 nij k =1

Khi dng nhng cng thc ny phi ch nhn c s lng y cc ch s trong tnh ton;
ngha l mi gi tr trung gian phi c tnh ton vi t nht l gp i ch s c ngha trong s liu
gc.

Ch thch 4 - Nu ij cha hai kt qu th nghim, lch chun trong phm vi s l:

sij = yij1 yij 2 / 2 ..... (5)

V vy, n gin c th s dng lch tuyt i thay cho lch chun nu tt c cc c hai kt
qu th nghim.

lch chun phi c trnh by bng s c hn mt ch s c ngha so vi kt qu trong biu

mu A.

i vi nhng gi tr nij nh hn 2 phi in gch ngang (-) vo biu mu C.

7.2.11 S liu hiu chnh hoc loi b

V mt s s liu c th c hiu chnh hoc loi b trn c s cc php th nghim cp 7.1.3,

7.3.3 v 7.3.4, nn cc gi tr yijk, nij v pj c s dng cho vic xc nh gi tr cui cng chm v
gi tr trung bnh c th khc cc gi tr da trn cc kt qu th nghim gc nh ghi li trong cc

17
TCVN 6910-2 : 2001

biu mu A, B v C ca hnh 2. Do , khi bo co cc gi tr cui cng ca chm v ng lun

lun phi nu r nhng s li c hiu chnh hoc b loi b, nu c.

7.3 Kho st kt qu v tnh nht qun v cc gi tr bt thng

Xem ti liu tham kho [3].

lch chun lp li v ti lp c c lng t nhng s liu thu c mt s cc mc xc

nh. S hin din ca cc phng th nghim hoc cc gi tr ring bit khng nht qun vi tt
c cc phng th nghim hoc cc gi tr khc c th lm thay i cc c lng, v phi a
ra quyt nh i vi nhng gi tr . C hai cch tip cn:

a) K thut nht qun bng th;

b) Php th gi tr bt thng bng s.

7.3.1 K thut nht qun bng th

S dng hai thc o l thng k Mandel h v k. Hai s ny va m t s thay i ca phng

php o va tr gip trong vic nh gi phng th nghim.

7.3.1.1 Tnh ton thng k nht qun gia cc phng th nghim, h, cho tng phng th nghim
bng cch chia lch (trung bnh tr i trung bnh chung mc ) cho lch chun ca
cc trung bnh ( mc ):

yij y j
hij = pj
..... (6)
1
( p j 1)

i =1
(y
ij yj ) 2

trong , vi y ij xem 7.2.9 v vi y j xem 7.4.4

V th cc gi tr h ij ca tng theo th t ca phng th nghim, thnh cc nhm tng

mc (v phn tch thnh tng nhm cho mt s mc c kim tra tng phng th nghim)
(xem hnh B.7).

7.3.1.2 Tnh ton thng k nht qun trong phng th nghim, k, trc tin phi tnh lch
chun chung trong tng mc

sij2
pj

v sau tnh k ij cho tng phng th nghim tng mc

sij p j
kij = ..... (7)
sij2

18
 TCVN 6910-2 : 2001

Lp th cc gi tr k ij cho tng theo th t ca phng th nghim, thnh cc nhm tng

mc (v phn tch thnh tng nhm cho mt s mc c kim tra tng phng th nghim)
(xem hnh B.8)

7.3.1.3 Vic kim tra th ca h v k c th ch ra rng cc phng th nghim c th a ra

nhng mu kt qu rt khc nhau. iu ny th hin s thay i nhiu hay t mt cch nht
qun trong phm vi mt v/hoc cc gi tr trung bnh cc tr ca th hin nhiu mc. Nu
iu ny xy ra, phng th nghim c th y cn c tip xc xc minh nhng nguyn nhn
ca s khng nht qun. Trn c s ca nhng pht hin nh thng k c th:

a) Gi li cc s liu ca phng th nghim mt thi gian;

b) Yu cu phng th nghim sa li php o (nu c th);

c) Loi b s liu ca phng th nghim ra khi vic nghin cu

7.3.1.4 Cc mu khc nhau c th xut hin trong th h. Tt c cc phng th nghim c th

c c gi tr h dng v m cc mc khc nhau ca th nghim. Cc phng th nghim ring
bit c th c xu hng a ra tt c cc gi tr h l dng hoc m v s cc phng th nghim
a ra gi tr m th cng gn tng ng vi cc phng th nghim a ra gi tr dng. Cc
mu khng bt bnh thng, cng khng i hi phi nghin cu, d loi mu th hai c th
gi v s tn ti ngun gc chung ca chch phng th nghim. Mt khc, nu tt c cc
gi tr h ca mt phng th nghim cng du v cc gi tr h ca cc phng th nghim khc c
du ngc li th cn tm ra nguyn nhn. Tng t nh vy, nu cc gi tr h ca mt phng th
nghim l cc tr v xut hin ph thuc mt cch c h thng vo mc ca php th nghim th
cn tm ra nguyn nhn. Nhng ng c v trn th h tng ng vi cc ch bo a ra
8.3 ( bng 6 v 7). Nhng ng ch bo ny c s dng nh cc hng dn khi kim tra mu
theo cc d liu.

7.3.1.5 Nu mt phng th nghim khng nm trn th k v c nhiu gi tr ln th cn tm ra

nguyn nhn: iu chng t rng phng th nghim c lp li thp hn so vi cc phng
th nghim khc. Phng th nghim c th lm tng cc gi tr k nh mt cch ph hp v nhng
yu t nh lm trn mt cch qu mc cc s liu ca n hay thang o khng nhy.Cc
ng c v trn cc th tng ng vi cc ch bo a ra 8.3 (cc bng 6 v 7). Nhng
ng ch bo ny c s dng nh cc hng dn khi kim tra nhng mu theo cc d liu.

7.3.1.6 Nu th h hoc k c nhm li theo phng th nghim cho thy phng th nghim
no c mt s gi tr h hay k gn ng gi tr ti hn, th cn phi nghin cu th tng
ng c nhm li theo mc. Thng gi tr ln trn th c nhm li theo phng th
nghim s tr nn nht qun mt cch hp l vi cc phng th nghim khc cng mt mc.
Nu c s khc nhau r rt so vi gi tr ca cc phng th nghim khc th cn phi tm ra
nguyn nhn.

19
TCVN 6910-2 : 2001

7.3.1.7 Cng vi th ca h v k, biu ct ca cc gi tr trung bnh v phm vi c th

c, v d hai tng th ring bit. Trng hp nh vy i hi s x l c bit v nguyn tc
chung ca cc phng php trnh by y gi nh ch c mt tng th mt nh.

7.3.2 K thut x l gi tr bt thng bng s

7.3.2.1 Vic x l cc gi tr bt thng c tin hnh nh sau:

a) Cc php th khuyn ngh trong 7.3.3 v 7.3.4 c p dng nhn bit gi tr tn mn

hoc gi tr bt thng:

- Nu thng k th nghim nh hn hoc bng 5% gi tr ti hn ca n, hng mc kim tra

c chp nhn l ng;

- Nu thng k th nghim ln hn 5% v nh hn hoc bng 1% gi tr ti hn ca n th

hng mc th nghim c gi l gi tr tn mn v c nh du bng hoa th n.

- Nu s thng k th nghim ln hn 1% gi tr ti hn ca n th hng mc c gi l gi

tr bt thng thng k v c nh du bng hoa th kp.

b) Tip theo pht hin xem liu cc gi tr tn mn v/hoc cc gi tr bt thng thng k c

th c gii thch bi sai s v mt k thut no hay khng, v d:

- S xut khi thc hin php o,

- Sai st khi tnh ton,

- Sai st khi ghi chp kt qu th nghim, hoc

- Phn tch mu hng.

Khi sai st l mt trong cc loi li tnh ton hoc ghi chp th kt qu sai cn c thay th
bi ga tr ng; nu li do phn tch mu hng th kt qu phi ng ca n. Sau khi
hiu chnh nh vy, cn lp li vic kim tra pht hin gi tr tn mn hoc gi tr bt thng.
Nu s gii thch li k thut chng t rng khng th thay th kt qu th nghim sai th n
cn c loi b nh mt gi tr bt thng khng hp thc ca th nghim.

c) Khi gi tr tn mn v/hoc gi tr bt thng thng k no cn li m khng c gii

thch hoc khng b loi b v thuc phng th nghim bt thng, th nhng gi tr tn mn
c gi li nh l s ng cn nhng gi tr bt thng thng k s b loi b tr khi nh
thng k quyt nh gi chng li v l do xc ng.

d) Nu s liu cho b t chi i vi biu mu B ca hnh 2 theo quy trnh trn, th s liu
tng ng s b t chi i vi biu mu C ca hnh 2, v ngc li.

7.3.2.2 Cc php kim nghim a ra 7.3.3 v 7.3.4 c 2 loi. Php kim nghim Cochran l php
th s bin ng trong phm vi phng th nghim v nn p dng trc tin, sau mi tin hnh bt
c hnh ng cn thit no vi cc php th lp li nu cn. Php kim nghim khc (Grubb') ch yu

20
 TCVN 6910-2 : 2001

l php th s bin ng gia cc phng th nghim, v n cng c th c s dng (nu n>2) khi
php kim nghim Cochran dn n s nghi ng rng c s thay i ln trong phm vi cc phng th
nghim hay ch l mt trong cc kt qu th nghim trong .

7.3.3 Php kim nghim Cochran

7.3.3.1 Tiu chun ny gi thit rng gia cc phng th nghim ch c s khc nhau nh v
phng sai trong phm vi phng th nghim. Tuy nhin, kinh nghim ch ra rng khng phi lc
no cng nh vy, php kim nghim y dng kim tra gi thit t ra. C th s dng
mt s php kim nghim cho mc ch ny, nhng y php kim nghim Cochran c
chn.

7.3.3.2 Cho trc mt tp hp p lch chun s i , chng c tnh ton t mt s lng nh

nhau n kt qu lp li, s thng k ca php kim nghim Cochran, C, l:

2
smax
C = p ..... (8)
si2
i =1

trong : s max l lch chun ln nht trong tp hp.

a) Nu thng k kim nghim nh hn hoc bng 5% gi tr ti hn ca n th hng mc

kim nghim c chp nhn l ng.

b) Nu thng k kim nghim ln hn 5% gi tr ti hn v nh hn hoc bng 1% gi tr ti

hn ca n th hng mc kim nghim c gi l gi tr tn mn v c nh du hoa
th n.

c) Nu thng k kim nghim ln hn 1% gi tr ti hn ca n th hng mc kim nghim

c gi l gi tr bt thng thng k v c nh du hoa th kp.

Cc gi tr ti hn i vi php kim nghim Cochran cho trong 8.1 (bng 4).

Php kim nghim Cochran c p dng cho biu mu C trong hnh 2 tng mc ring bit.

7.3.3.3 iu kin Cochran ch p dng cht ch khi tt c cc lch chun c suy ra t

cng mt s n cc kt qu th nghim thu c trong iu kin lp li. Trong thc t, s c
th thay i do s liu thiu hoc b loi b. Tuy nhin, tiu chun ny gi thit rng trong mt
th nghim c t chc tt, nhng s thay i nh vy v s lng ca cc kt qu th nghim
tng s c hn ch v c th b qua, v do vy iu kin Cochran c p dng cho s
kt qu th nghim n s xut hin trong phn ln cc .

7.3.3.4 iu kin Cochran ch kim tra gi tr cao nht trong tp hp cc lch chun v do
vy n l php th gi tr bt thng mt pha. Tnh khng ng nht v phng sai cng c
th phn nh trong mt s cc lch chun tng i nh. Tuy vy, gi tr nh ca lch
chun c th b nh hng rt nhiu bi mc lm trn s liu gc v do chng khng

21
TCVN 6910-2 : 2001

ng tin cy hon ton. Thm vo , khng c l do gt b s liu khi phng th nghim v

chm trong cc kt qu th nghim ca n cao hn so vi cc phng th nghim khc. Do
vy iu kin Cochran c coi l tho ng.

7.3.3.5 Trong kim tra ti hn biu mu C trong hnh 2 i khi pht hin ra rng ti mt
phng th nghim c bit lch chun tt c hoc hu ht cc mc thp hn so vi cc
phng th nghim khc. i c th ch ra rng phng th nghim ny lm vic vi lch
chun lp li thp hn so vi phng th nghim khc. Nguyn nhn c th do k thut v thit
b tt hn hoc do vic p dng c s thay i ng hoc khng ng phng php o tiu
chun. Nu iu ny xy ra phi thng bo cho hi ng bit sau quyt nh xem n c
thch hp vi vic nghin cu chi tit hn khng. (V d v iu ny l phng th nghim 2 trong
th nghim c chi tit ho B.1)

7.3.3.6 Nu lch chun ln nht c coi l gi tr bt thng th gi tr y nn c b qua v

php kim nghim Cochran c lp li trn cc gi tr cn li. Qu trnh ny c th c lp li nhng
n c th dn n nhng s lc b qu mc khi s gi thit c bn v phn b chun khng c p
ng tt. p dng lp li php kim nghim Cochran ra y ch nh phng tin tr gip trong vic
xem xt s khng y ca mt php th thng k c thit k kim tra cng mt lc mt s gi
tr bt thng. Php kim nghim Cochran khng c thit k cho mc ch ny v phi rt thn trng
khi a ra cc kt lun. Khi hai hoc ba phng th nghim a ra cc kt qu c lch chun ln, c
bit nu iu ny xy ra ch mt mc, cc kt lun t php kim nghim Cochran cn phi c kim
tra cn thn. Mt khc, nu mt s gi tr tn mn v/hoc gi tr bt thng thng k c tm thy
cc mc khc nhau trong mt phng th nghim, th iu ny c th l mt bng chng r rng v s
qu bt thng ca phng sai phng th nghim v tt c cc s liu ca phng th nghim cn
phi loi b.

7.3.4 Php kim nghim Grubb

7.3.4.1 Mt quan trc bt thng

Cho tp hp cc s liu x i vi i = 1, 2, 3 .... p, c sp xp tng dn. S dng php kim

nghim Grubb xc nh xem gi tr quan trc ln nht c l bt thng khng, tnh s thng
k Grubb, G p .

(
Gp = x p x / s ) ..... (9)

trong

p
1
x =
p x
i =1
i ..... (10)

22
 TCVN 6910-2 : 2001

p
( xi x)
1 2
s = ..... (11)
p 1 i =1

kim tra ngha ca gi tr quan trc nh nht, tnh thng k kim nghim

G1 = ( x x1 ) / s

a) Nu s nh hn hoc bng 5% gi tr ti hn ca n th hng mc th c chp nhn

l ng.

b) Nu s ln hn 5% gi tr ti hn ca n v nh hn hoc bng 1% gi tr ti hn ca
n th hng mc th c gi l gi tr tn mn v c nh du hoa th n.

c) Nu s ln hn 1% gi tr ti hn ca n th hng mc th c gi l gi tr bt
thng thng k v c nh du hoa th kp.

7.3.4.2 Hai quan trc bt thng

kim tra xem hai gi tr quan trc ln nht c th l bt thng khng, tnh s thng k ca
php kim nghim Grubb G:

G = s2p1,p / s02 ..... (12)

trong

p
s02 = (xi x ) 2 ..... (13)
i =1

p2
s2p1,p = (xi x p1,p ) 2 ..... (14)
i =1

p2
1
x p1,p =
p-2
xi ..... (15)
i =1

Hoc l kim tra hai gi tr quan trc nh nht, tnh s thng k ca php kim nghim
Grubb G:

G = s12, 2 / s02 ..... (16)

trong

p
s12,2 = (xi x1,2 ) 2 ..... (17)
i =3

23
TCVN 6910-2 : 2001

1 p
x1,2 =
p-2
xi ..... (18)
i =3

Cc gi tr ti hn ca php kim nghim Grubb cho trong 8.2 (bng 5).

7.3.4.3 p dng ca php kim nghim Grubb

Khi phn tch th nghim chm, php kim nghim Grubb c th c p dng cho cc
trng hp sau:

a) Cc trung bnh (mu B hnh 2) mc j cho, trong trng hp d

x i = y ij

p = pj

trong j l c nh.

Ly cc s liu mt mc, p dng php kim nghim Grubb cho mt quan trc bt thng i
vi cc gi tr trung bnh nh m t 7.3.4.1 . Nu theo php th ny trung bnh l gi tr
bt thng th loi b v lp li php th gi tr trung bnh cc tr khc (v d nu gi tr ln
nht l gi tr bt thng th xem xt gi tr nh nht sau khi gi tr ln nht b loi b), nhng
khng p dng php kim nghim Grubb cho hai quan trc bt thng m t 7.3.4.2. Nu
php kim nghim Grubb khng ch ra trung bnh l bt thng th p dng php kim nghim
Grubb kp m t 7.3.4.2.

b) Kt qu n trong mt , khi php kim nghim Cochran ch ra lch chun l nghi ng.

7.4 Tnh trung bnh chung v phng sai

7.4.1 Phng php phn tch

Phng php phn tch trong tiu chun ny bao gm vic c lng m v chm cho tng
mc ring bit. Cc kt qa c th hin trong bng cho tng gi tr j.

7.4.2 S liu c s

Cc s liu c s cn thit cho vic tnh ton c trnh by trong ba bng hnh 2:

- Bng A gm cc kt qu th nghim gc;

- Bng B gm cc gi tr trung bnh ;

- Bng C gm cc thc o s phn tn trong phm vi .

24
 TCVN 6910-2 : 2001

7.4.3 Cc khng rng

Theo qui tc a ra trong 7.3.2.1 d), vi mt mc c th, s khng rng s dng trong tnh
ton s lun lun ging nhau trong cc bng B v C. Ngoi l c th xy ra do thiu s liu,
nu mt trong bng A ch cha mt kt qu th nghim n v ko theo mt rng trong
bng C nhng khng ko theo rng trong bng B. Trong trng hp c th:

a) Loi b kt qu th nghim n l dn n trng trong c hai bng B v C, hoc

b) Gch ngang trong bng C nu coi iu ny l mt s mt mt khng ng k.

S lng cc khng rng c th khc nhau cc mc khc nhau, do phi c ch s j trong

pj .

7.4.4 Tnh trung bnh tng th m

$

i vi mc j, trung bnh tng th l

p
nij yij
i =1
m$ j = y j = p ..... (19)
nij
i =1

7.4.5 Tnh cc phng sai

Ba phng sai c tnh cho mi mc l phng sai lp li, phng sai gia cc phng th
nghim v phng sai ti lp.

7.4.5.1 Phng sai lp li

p
(nij - 1)sij2
i =1
sij2 = p ..... (20)
(nij - 1)
i =1

7.4.5.2 Phng sai gia cc phng th nghim

sdj2 srj2
sL2j = ..... (21)
nj

trong

p
1
sdj2 =
p 1
nij ( yij - y j )2
i =1

1 p p

nij ( yij ) - ( y j ) nij
2 2
= ..... (22)
p 1 i =1 i =1

25
TCVN 6910-2 : 2001

p

1 p
nij2
nj = n i =1 ..... (23)
p 1 i =1 ij p

nij
i =1

Cc php tnh ny c minh ho bng cc v d B.1 v B.3 ph lc B.

7.4.5.3 i vi trng hp c bit khi tt c n ij = n = 2, c th s dng cng thc n gin

hn, nh

p
1
srj2 =
2p
( yi1 - yij 2 )2
i =1

1 p srj2
sL2j =
p 1
( yij - yj) 2
2
i =1

Chng c minh ho bng v d trong B.2.

7.4.5.4 Khi s Lj 2 c gi tr m t cc php tnh trn do cc tc ng ngu nhin th gi tr nn

c gi thit bng khng.

7.4.5.5 Phng sai ti lp bng

s R2 j = srj2 + sL2j ..... (24)

7.4.6 S ph thuc ca cc phng sai vo m

Cn tm hiu xem chm c ph thuc m hay khng v nu c th cn xc nh mi quan h

hm s ny.

7.5 Thit lp mi quan h hm s gia cc gi tr chm v mc trung bnh m

7.5.1 Khng th lc no cng tn ti mi quan h hm s chnh qui gia chm v m . c

bit, khi s khng ng nht ca vt liu gn vi s thay i ca cc kt qu th nghim, th s
ch c mi quan h hm s nu s khng ng nht ca vt liu l hm s chnh tc ca mc
m. Vi cc vt liu rn c cc thnh phn khc nhau v nhn c t cc qu trnh sn xut
khc nhau th mi quan h hm s chnh tc l khng th r rng. iu ny cn c quyt nh
trc khi p dng quy trnh tip sau. Hoc s phi thit lp cc gi tr ring bit ca chm
cho tng vt liu c nghin c.

7.5.2 Cc quy trnh lp lun v tnh ton trnh by 7.5.3 n 7.5.9 p dng c cho lch chun lp
li v ti lp. ngn gn y ch trnh by cho lch chun lp li. S ch xt ba loi quan h:

26
 TCVN 6910-2 : 2001

I: s r = bm ( ng thng qua im gc)

II: s r = a + bm (ng thng vi im chn dng)

III: lg s r = c + d lg m (hoc s r = C m d ); d 1 (mi quan h lu tha)

Hy vng t nht l mt trong cc cng thc trn c c s ph hp tho ng trong a s cc

trng hp. Nu khng, nh thng k tin hnh vic phn tch cn c gii php thay th.
trnh nhm ln, cc hng s a, b, c, C v d xut hin trong cc phng trnh c th c
phn bit bng cc ch s di, a r , b r ... cho lp li v a R ; b R ..... cho ti lp, n gin
ho cc k hiu trong mc ny cc ch s c b qua. K hiu s r cng c vit tt l s
dnh mt tip hu t cho mc j.

7.5.3 Thng thng d > 0 v th cc mi quan h I v III s dn n s = 0 vi m = 0, iu

dng nh khng chp nhn c t gc thc nghim. Tuy nhin, khi bo co cc s liu
chm cn lm r rng chng ch p dng trong phm vi cc mc c ph bi th nghim
chm lin phng.

7.5.4 Vi a = 0 v d = 1, tt c ba mi quan h l nh nhau. V vy khi a nm gn khng

v/hoc d nm gn mt th hai hoc c ba mi quan h ny thc t s mang li s ph hp
tng ng nhau. Trong trng hp mi quan h I cn c u tin v n cho php c c
nhn nh n gin sau y:

"Hai kt qu th nghim c coi l nghi ng khi chng khc nhau hn (100 b)% "

Theo thut ng thng k: l iu khng nh rng h s thay i (100 s/m) l khng i tt

c cc mc.

7.5.5 Nu trn th ca s j i vi m j , hoc th ca lg s j i vi lg m j , tp hp cc im

c tm thy nm tng i gn mt ng thng th mt ng v bng tay c th a ra li

gii tho ng; nhng nu v l do no m phng php lm khp bng s c u tin th
quy trnh trong 7.5.6 c khuyn ngh dng cho dng quan h I v II v quy trnh trong 7.5.8
cho dng quan h III.

7.5.6 Nhn t gc thng k, s khp vi mt ng thng l rt phc tp bi trn thc t c

m j v s j u l c lng v do vy gn vi sai s. Nhng dc b thng nh (mc 0,1 hoc

nh hn), v th nhng sai s trong m m c nh hng nh v nhng sai s trong c lng s

chim u th.

7.5.6.1 Vic c lng tt cc tham s ca ng hi quy yu cu mt php hi quy c trng

s bi v sai s tiu chun ca s t l thun vi gi tr d on ca s j ( s j ).

27
TCVN 6910-2 : 2001

Cc trng s phi t l thun vi 1/( s j ) 2 , trong s j l lch chun lp li d on trc i

vi mc j. Tuy nhin s j ph thuc cc tham s s phi tnh.

Quy trnh ton hc chnh xc tm c lng theo phng php bnh phng nh nht c trng
s ca cc s d c th phc tp. Quy trnh khuyn ngh di y c chng minh l tho
ng trong thc t.

7.5.6.2 Vi trng s W j bng 1/( sNj ) 2 , trong N = 0,1,2...........i vi nhng s lp li lin

tip, th cc cng thc tnh nh sau:

T1 = W j
j

T2 = Wj m$ j
j

T3 = Wj m$ 2j
j

T4 = Wj s j
j

T5 = Wj m$ j s j
j

i vi dng quan h I (s = bm), gi tr ca b c cho bng T 5 /T 3 .

i vi dng quan h II (s = a + bm):

T3T4 T2 T5
a = ..... (25)
T1T3 T2
2

T1T5 T2 T4
b = 2 ..... (26)
T1T3 T2

7.5.6.3 i vi dng quan h I, php th i s cho cc trng s W j =1/( s j ) 2 bng s j = bm j bm

dn n cch th hin n gin sau:

( s j / m$ j )
j
b = ..... (27)
q

v khng cn tip tc g na.

7.5.6.4 i vi dng quan h II, cc gi tr ban u s0 j l cc gi tr gc ca s nhn c bng

cc quy trnh 7.4. Chng c dng tnh

28
 TCVN 6910-2 : 2001

W0 j = 1 / (s$0 j ) 2 ( j = 1, 2, ..., q )

v tnh a 1 v b 1 theo mc 7.5.6.2 .

iu ny dn n

s$1 j = a1 + b1m$ j

Cc php tnh c lp li vi W 1j = 1/( s1 j ) 2 c:

s$2 j = a 2 + b2 m$ j

Quy trnh tng t c th c lp li mt ln na vi trng s W 2j = 1/( s2 j ) 2 suy ra t nhng

phng trnh , nhng iu ny s ch dn n nhng thay i khng quan trng. Bc t W 01

n W 1j c tc dng trong vic loi tr nhng sai s th ca cc trng s, v cc phng trnh
cho s2 j nn c coi l kt qu cui cng.

7.5.7 Sai s tiu chun ca lg s khng ph thuc vo s v nh vy mt php hi quy khng

trng s ca lg s i vi lg m l thch hp.

7.5.8 i vi dng quan h III, cc cng thc tnh nh sau:

T1 = lg m$ j
j

T2 = (lg m$ j )2
j

T3 = lg s j
j

T4 = (lg m$ j ) (lg s j )
j

v t

T2 T3 T1T4
c = ..... (28)
qT2 T12

qT4 T1T3
d = ..... (29)
qT2 T12

7.5.9 V d v cc mi quan h ph hp I,II,III ca 7.5.2 i vi tp hp s liu ging nhau

c a ra trong 7.5.9.1 n 7.5.9.3. Cc s liu c ly t tnh hung nghin cu trong B.3
v c s dng y ch minh ho quy trnh. N s c tho lun thm B.3.

29
TCVN 6910-2 : 2001

7.5.9.1 V d v mi quan h ph hp I cho bng 1.

7.5.9.2 V d v mi quan h ph hp II cho bng 2 ( m j , s j nh trong 7.5.9.1).

7.5.9.3 V d v mi quan h ph hp III cho bng 3.

Bng 1 - Quan h I: s = bm

m$ j 3,94 8,28 14,18 15,59 20,41

sj 0,092 0,179 0,127 0,337 0,393

s j / m$ j 0,023 4 0,021 6 0,008 9 0,021 6 0,019 3

(s j / m$ j ) 0,0948
j = 0,019
b = 5
q
s = bm 0,075 0,157 0,269 0,296 0,388

Bng 2 - Quan h II: s = a + bm

w0 j 118 31 62 8,8 6,5

S 1 = 0,058 + 0,009 0 m

s$1 j 0,093 0,132 0,185 0,197 0,240

W1 j 116 57 29 26 17

S 2 = 0,030 + 0,015 6 m

s$2 j 0,092 0,159 0,251 0,273 0,348

W2 j 118 40 16 13 8

S 3 = 0,032 + 0,015 4 m

s$3 j 1) 0,093 0,160 0,251 0,273 0,348

Ch thch - Gi tr ca cc trng s khng phi l gi tr ti hn; Hai s c ngha l .

1) Sai lch so vi s 2 khng ng k

Bng 3 - Quan h III: lg s = c + d lg bm

lg m$ + 0,595 + 0,918 + 1,152 + 1,193 + 1,310

lg s0 j - 1,036 - 0,747 - 0,896 - 0,472 - 0,406

lg s = - 1,506 6 - 0,772 lg m
0,77
hoc s = 0,031 m

s 0,089 0,158 0,239 0,257 0,316

30
 TCVN 6910-2 : 2001

7.6 Phn tch thng k theo quy trnh tng bc

Ch thch 5 - Hnh 3 trnh by quy trnh cho trong 7.6 theo cch lm tng bc

7.6.1 Thu thp tt c kt qu th nghim c c trong mt biu mu, biu mu A hnh 2

(xem 7.2). Nn sp xp biu mu ny thnh p hng, vi ch s i = 1, 2, 3, ....p (i din cho p
phng th nghim c s liu) v q ct, vi ch s j = 1, 2, .... q (i din cho q mc theo th t
tng dn).

Trong th nghim ng mc cc kt qu th nghim trong phm vi mt ca biu mu A khng

cn thit phi phn bit r v c th sp xp theo bt k th t no.

7.6.2 Kim tra biu mu A i vi bt k s khng bnh thng d nhn thy no, pht hin,
nu cn thit, loi b mi s liu r rng l sai (v d, s liu nm ngoi phm vi o ca phng
tin o hoc s liu khng th chp nhn v l do k thut) v thng bo n hi ng. i khi
y l bng chng trc tip v cc kt qu th nghim ca mt phng th nghim c th hoc
trong mt c th ti mt mc l khng nht qun vi cc s liu khc. Phi loi b ngay
nhng s liu r rng khng ho hp nh vy. Phi thng bo cho hi ng vic loi b ny
xem xt sau ny (xem 7.7.1).

7.6.3 T biu mu A, c hiu chnh theo 7.6.2, tnh biu mu B cha cc trung bnh v
biu mu C cha cc thc o ca s phn tn trong phm vi .

Khi biu mu A ch cha kt qu th nghim n, mt trong cc s la chn ca 7.4.3 cn

c chp nhn.

7.6.4 Chun b cc th Mandel h v k nh m t 7.3.1 v kim tra chng v s ph hp

vi s liu. Nhng th c th ch ra s thch hp ca s liu i vi s phn tch tip theo,
nhng gi tr hoc nhng phng th nghim khng ph hp. Tuy nhin, khng c quyt nh cui
cng no c a ra bc ny, n ch c a ra khi kt thc 7.6.5 n 7.6.9.

7.6.5 Kim tra tng mc ca cc biu mu B v C (xem hnh 2) tm cc gi tr tn mn

v/hoc cc gi tr bt thng thng k [xem 7.3.2.1 a)]. p dng cc php th thng k trong
7.3 i vi tt c cc hng mc nghi ng, nh du gi tr tn mn bng hoa th n v gi tr
bt thng bng hoa th kp. Nu khng c cc gi tr tn mn hoc gi tr bt thng thng
k, b qua cc bc 7.6.6 n 7.6.10 thc hin 7.6.11.

7.6.6 Pht hin xem c th c s l gii k thut no cho cc gi tr tn mn v/hoc gi tr

bt thng thng k khng, v nu c th, xc nhn s l gii nh vy. Hiu chnh hoc loi b
theo yu cu nhng gi tr tn mn v/hoc gi tr bt thng thng k c l gii tho
ng, v p dng cc hiu chnh tng ng cho cc biu mu . Nu tt c cc gi tr tn mn
hoc gi tr bt thng thng k c l gii, b qua cc bc 7.6.7 n 7.6.10 thc hin
7.6.11.

31
TCVN 6910-2 : 2001

Ch thch 6 - S lng ln cc gi tr tn mn v/hoc gi tr bt thng c th ch ra s khng ng

nht ca phng sai hoc cc chnh lch c tuyn b gia cc phng th nghim v nh vy c th
to ra nghi ng v s thch hp ca phng php o. iu ny phi c thng bo cho hi ng.

7.6.7 Nu s phn b ca cc gi tr tn mn hoc cc gi tr bt thng (cha c l gii

trong biu mu B v C) khng a ra bt c phng th nghim khng ph hp no (xem 7.2.5),
th b qua 7.6.8 thc hin 7.6.9.

7.6.8 Nu bng chng v mt s phng th nghim b nghi ng l khng ph hp mnh

quyt nh loi b mt s hoc tt c cc s liu t cc phng th nghim th loi b cc s
liu cn thit v thng bo cho hi ng.

Quyt nh loi b mt s hay tt c s liu t mt phng th nghim c th no l trch

nhim ca chuyn gia thng k thc hin phn tch. Vic loi b ny phi c thng bo cho
hi ng xem xt sau ny (xem 7.7.1).

7.6.9 Nu gi tr tn mn v/hoc gi tr bt thng thng k no cn li m cha c l

gii hoc c xem l ca phng th nghim bt thng th loi b gi tr bt thng thng k
nhng gi li gi tr tn mn.

7.6.10 Bt k vic nhp s liu no trong biu mu B nu b b loi b cc bc trc

y th vic nhp s liu tng ng trong C cng b loi b v ngc li.

7.6.11 Tnh mc trung bnh m j , cc lch chun lp li v ti lp i vi tng mc ring bit

t nhng s liu gi li c coi l ng trong cc biu mu B v C theo cc quy trnh a ra

mc 7.4.

7.6.12 Nu th nghim ch s dng mc n hoc nu quyt nh phi cho bit lch

chun lp li v ti lp ring r i vi tng mc (xem 7.5.1) v khng l cc hm s ca mc
th b qua cc bc 7.6.13 n 7.6.18 thc hin 7.6.19.

Ch thch 7 - Cc bc 7.6.13 n 7.6.17 c p dng ring bit cho s r v s R , nhng ngn gn

ch trnh by chng cho s r .

32
 TCVN 6910-2 : 2001

Thit lp biu mu A

C
s khng c
bnh thng mt Loi b s liu
cch r rng khng ho hp
khng?

khng
Lp biu mu B v C
Chun b th Mandel h
v k

C
C
gi tr tn mn/
c l gii k c Loi b hoc
bt thng no trong
thut no cho cc gi hiu chnh cc
B v C khng? Php
tn mn/ bt thng gi tr l gii
th cho trong
khng?
7.3
khng

Cc
gi tr tn mn /
bt thng khng c l Loi b mt s
c hoc tt c s
gii c to ra phng th
nghim bt thng liu ca phng
khng? th nghim

khng khng

Cn
li gi tr tn mn/ c Loi b cc gi
bt thng cha c l tr bt thng,
gii no khng? gi li cc gi tr
tn mn

khng

C
mc no trong B
c Loi b mc tng ng
hoc C b loi b
trong B hoc C
hay khng?

khng

Hnh 3 - S ch dn cc bc c bn trong phn tch thng k

(phn tip theo trang sau)

33
TCVN 6910-2 : 2001

Theo cc quy trnh trong 7.4,

tnh cho tng mc ring bit:
- gi tr trung bnh m;
- lch chun lp li s r
- lch chun ti lp s R

Mt
mc n
c s dng hoc khng s r hoc c Tnh s r v s R
c quyt nh tnh s R r rng khng ph
p dng cho tt
gi tr s r v s R cho thuc m? c gi tr m
tng mc?
khng

C th coi p dng quan h

mi quan h gia s r , s R , c tuyn tnh vo
v m l tuyn tnh? quy trnh tnh
ton trong 7.5

khng

C th coi p dng quan h

c mi quan h gia lgs r hoc c tuyn tnh vo
lgs R v lg m l tuyn quy trnh tnh
tnh? ton trong 7.5

khng

Gia s r , s R ,
Thit lp mi
v m c th thit lp mi c
quan h
quan h no khc
khng?

khng

Bo co cc kt qu cho
Hi ng

Hnh 3 - S ch dn cc bc c bn trong phn tch thng k

34
 TCVN 6910-2 : 2001

7.6.13 Lp th s j theo m j v da vo th ny nh gi xem s c ph thuc vo m hay

khng. Nu s c coi l ph thuc vo m th b qua bc 7.6.14 v thc hin 7.6.15. Nu s

c coi l khng ph thuc m, th thc hin theo 7.6.14. Nu c nghi ng, tt nht l a ra c
hai trng hp hi ng quyt nh. Khng c php th thng k thch hp cho vn ny,
nhng chuyn gia k thut v phng php o cn c kinh nghim a ra qut nh.

7.6.14 S dng 1/q = s j = s r lm gi tr cui cng ca lch chun lp li. B qua cc

bc 7.6.15 n 7.6.18 thc hin 7.6.19.

7.6.15 Theo th trong 7.6.13 nh gi xem c th biu din mi quan h gia s v m bng
ng thng hay khng v nu th th mi quan h I (s = bm) hay II (s = a + bm) c thch hp
khng (xem 7.5.2). Xc nh tham s b hoc hai tham s a v b bng quy trnh 7.5.6. Nu mi
quan h tuyn tnh c coi l tho ng th b qua bc 7.6.16 thc hin 7.6.17. Nu
khng, tin hnh 7.6.16.

7.6.16 Lp th lg s j theo lg m j v da vo th ny nh gi xem mi quan h gia lg s v

lg m c th th hin hp l bng mt ng thng hay khng. Nu iu ny c xem l tho

ng th lp mi quan h III (lg s = c + d lg m) bng quy trnh trnh by trong 7.5.8.

7.6.17 Nu mi quan h tho ng c thit lp cc bc 7.6.15 hoc 7.6.16 th gi tr cui

cng ca s r (hoc s R ) l cc gi tr nhn c t mi quan h vi cc gi tr cho ca m.
B qua bc 7.6.18 thc hin 7.6.19.

7.6.18 Nu khng c mi quan h tho ng no c thit lp bc 7.6.15 hoc 7.6.16 th

chuyn gia thng k cn quyt nh xem c th thit lp mt vi mi quan h khc gia s v m
hay khng hoc l khng th thit lp mi quan h hm s c t nhng s liu bt thng
nh vy.

7.6.19 Chun b bo co a ra s liu c bn v cc kt qu cng kt lun rt ra t phn tch

thng k v trnh hi ng. S trnh by bng th 7.3.1 c th c s dng th hin s
nht qun hoc s thay i ca cc kt qu.

7.7 Bo co trnh hi ng v cc quyt nh ca hi ng

7.7.1 Bo co ca chuyn gia thng k

Sau khi kt thc vic phn tch thng k, chuyn gia thng k cn vit bo co trnh hi
ng. Trong bo co nhng thng tin sau phi c a ra:

a) Bo co y v cc quan trc nhn c t thao tc vin v/hoc cc gim st vin

lin quan n tiu chun v phng php o.

b) Bo co y v cc phng th nghim b loi b v khng ph hp trong cc bc

7.6.2 v 7.6.8 cng vi cc l do ca vic loi b ny;

35
TCVN 6910-2 : 2001

c) Bo co y v cc gi tr tn mn v/hoc gi tr bt thng thng k c pht

hin; chng c l gii, hiu chnh hoc loi b hay cha;

d) Biu mu ca cc kt qu cui cng m j , s r , s R v mt bo co v cc kt lun thu c

trong cc bc 7.6.13, 7.6.15 hoc 7.6.16, minh ho bng mt trong cc th c

khuyn ngh ti bc ;

e) Mt ph lc l cc biu mu A, B v C (hnh 2) c s dng trong phn tch thng

k.

7.7.2 Cc quyt nh ca hi ng

Hi ng tho lun bo co trn v a ra cc quyt nh lin quan n cc vn sau:

a) Cc kt qu th nghim khng ph hp, cc gi tr tn mn hoc bt thng (nu c) l

do sai st trong vic trnh by ca tiu chun v phng php o?

b) Cc hnh ng g cn tin hnh i vi cc phng th nghim bt thng b loi b?

c) Kt qu ca cc phng th nghim bt thng v/hoc nhn xt ca cc thao tc vin v

ngi gim st c ch ra s cn thit phi ci tin tiu chun v phng php o khng?
Nu c th yu cu i vi s ci tin l g ?

d) Cc kt qu ca th nghim chm c lm r cc gi tr ca lch chun lp li v ti

lp khng? Nu c th l nhng gi tr no, chng cn c cng b theo hnh thc v
phm vi no?

7.7.3 Bo co y

Ngi iu hnh cn d tho mt bo co nu ln cc l do i vi cng vic v vic t chc

cng vic nh th no trnh hi ng thng qua. Bo co ny bao gm bo co ca chuyn
gia thng k v a ra nhng kt lun c tho lun. Nn s dng s v s nht qun
hoc thay i dng trnh by. Bo co cn c chuyn n nhng ni c trch nhim i
vi cng vic v nhng bn c quan tm.

8 Cc bng thng k

8.1 Cc gi tr ti hn i vi php kim nghim Cochran (xem 7.3.3) cho trong bng 4

36
 TCVN 6910-2 : 2001

Bng 4 - Cc gi tr ti hn ca php kim nghim Cochran

8.2 Cc gi tr ti hn i vi php kim nghim Grubb (xem 7.3.4) cho trong bng 5.
i vi php kim nghim Grubb cho mt quan trc bt thng, Cc gi tr bt thng v phn
tn tng n gi tr ln hn cc gi tr ti hn trong bng 1% v 5%.

37
TCVN 6910-2 : 2001

i vi php kim nghim Grubb cho hai quan trc bt thng, Cc gi tr bt thng v phn
tn tng n gi tr nh hn cc gi tr ti hn trong bng 1% v 5%.
8.3 Cc ch s i vi s thng k Mandel h v k (xem 7.3.1) cho trong bng 6 v 7.

Bng 5 - Cc gi tr ti hn i vi php kim nghim Grubb

38
 TCVN 6910-2 : 2001

Bng 6 - Cc ch s i vi s thng k Mandel h v k mc c ngha 1%

39
TCVN 6910-2 : 2001

Bng 7 - Cc ch s i vi thng k Mandel h v k mc c ngha 5%

40
 TCVN 6910-2 : 2001

Ph lc A
(quy nh)

Cc k hiu v ch vit tt dng trong TCVN 6910

a Phn b chn trong mi quan h

s = a + bm
A Yu t dng tnh khng m bo ca c lng
b dc trong mi quan h
s = a + bm
B Thnh phn trong kt qu th nghim biu th lch ca phng th nghim
so vi trung bnh chung (thnh phn phng th nghim ca chch)
Bo Thnh phn ca B biu th tt c cc yu t khng thay i trong iu kin
chm trung gian
B (1) , B (2) , Cc thnh phn ca B biu th nhng yu t thay i trong iu kin chm
trung gian
c Phn b chn trong mi quan h
lg s = c + d lg m
C, C, C Cc thng k kim nghim
C crit , C crit , C crit Cc g tr ti hn i vi nhng php kim nghim thng k
CD P sai khc ti hn vi xc sut P

CR P Phm vi ti hn vi xc sut P

d dc trong mi lin h
lg s = c + d lg m
e Thnh phn trong kt qu th nghim biu th sai s ngu nhin tn ti trong
mi kt qu th nghim
f Yu t phm vi ti hn

Fp ( 1, 2) Phn v mc p ca phn b F vi cc bc t do 1 v 2

G Thng k kim nghim Grubb

h Thng k kim nghim nht qun gia cc phng th nghim ca Mandel
k Thng k kim nghim nht qun trong phng th nghim ca Mandel

LCL Gii hn kim sot di (hoc gii hn hnh ng hoc gii hn cnh bo)
m Trung bnh chung ca c tnh th; mc

41
TCVN 6910-2 : 2001

M Yu t c xem xt trong iu kin chm trung gian

N S php lp
n S kt qu th nghim thu c ca phng th nghim ti mt mc
p S phng th nghim tham gia th nghim lin phng
P Xc sut
q S lng cc mc ca c tnh th nghim trong th nghim lin phng
r Gii hn lp li
R Gii hn ti lp

RM Mu chun
s c lng ca lch chun
s lch chun d on
T Tng th hoc tng ca biu thc no
t S cc i tng th nghim hoc s nhm

UCL Gii hn kim sot trn (hoc gii hn hnh ng hoc gii hn cnh bo)
W Yu t trng s s dng trong tnh ton hi quy trng s
w rng ca tp hp cc kt qu th nghim
x D liu s dng cho th nghim Grubb
y Kt qu th nghim

y Trung bnh s hc ca kt qu th nghim

y Trung bnh chung ca kt qu th nghim

Mc ngha

Xc sut sai lm loi II

T s gia lch chun ti lp v lch chun lp li (R /r )

chch phng th nghim

c lng ca
chch ca phng php o

c lng ca
S sai khc pht hin c gia cc chch ca hai phng th nghim hoc
cc chch ca hai phng php o

Gi tr thc hoc gi tr quy chiu c chp nhn ca c tnh th nghim

S bc t do

42
 TCVN 6910-2 : 2001

T s pht hin c gia lch chun lp li ca phng php B v

phng php A

Ga tr thc ca lch chun

Thnh phn ca kt qu th nghim biu th s thay i theo thi gian t ln

hiu chun cui cng

T s pht hin c gia cn bc hai ca bnh phng trung bnh gia cc

phng th nghim ca phng php B v phng php A

2 p( ) Phn v mc p ca phn b 2 vi bc t do

Cc k hiu c s dng nh ch s

C S khc nhau v hiu chun

E S khc nhau v thit b

i Ch s ca mt phng th nghim c th
I( ) Ch s ca thc o trung gian ca chm, trong du ngoc ch loi tnh
hung trung gian
j Ch s ca mt mc c th (TCVN 6910-2)

Ch s ca mt nhm php th nghim hoc mt yu t (TCVN 6910-3)

k Ch s ca mt kt qu th nghim c th trong phng th nghim i mc j

L Lin phng th nghim (lin phng)

m Ch s ca chch c th bit c

M Mu th lin phng
O S khc nhau v ngi thao tc
P Xc sut
r lp li
R ti lp

T S khc nhau v thi gian

W Phng th nghim thnh vin

1, 2, 3 ... i vi cc kt qu th nghim, nh s theo th t thu nhn chng

(1), (2), (3) ... i vi cc kt qu th nghim, nh s theo th t tng ln

43
TCVN 6910-2 : 2001

Ph lc B
(tham kho)

Cc v d phn tch thng k th nghim chm

B.1 V d 1: Xc nh hm lng lu hunh trong than (vi mt s mc khng

c s liu thiu hoc bt thng)

B.1.1 C s

a) Phng php o

Xc nh hm lng lu hunh trong than vi kt qu th nghim th hin theo phn trm

khi lng.

b) Ngun

Tomkin, S.S. Ho hc k thut v cng nghip. (xem ti liu tham kho [6] trong ph lc C.)

c) M t

Tm phng th nghim tham gia tin hnh phn tch theo phng php o c tiu
chun ho m t trong ngun ti liu nu. Phng th nghim 1 bo co bn kt qu th
nghim v phng th nghim 5 bo co bn hoc nm; Cc phng th nghim cn li tin
hnh ba php o.

d) Biu din th

S thng k Mandel h v k cn c v thnh th, nhng v trong v d ny chng khng

quan trng lm nn c b i dnh ch cho vic trnh by cc s liu bng th trong
mt v d khc. Cc th s Mandel c minh ho y v tho lun trong v d B.3.

B.1.2 S liu gc

S liu gc c trnh by bng % khi lng [%(m/m)], trong bng B.1 theo biu mu A trong
hnh 2 (xem 7.2.8) v khng c ch thch ring no.

Nhng s liu c trnh by bng th trong cc hnh t B.1 n B.4.

44
 TCVN 6910-2 : 2001

Bng B.1 - S liu gc: Hm lng lu hunh trong than

Phng Mc j
th nghim i 1 2 3 4
0,71 1,20 1,68 3,26
1 0,71 1,18 1,70 3,26
0,70 1,23 1,68 3,20
0,71 1,21 1,69 3,24
0,69 1,22 1,64 3,20
2 0,67 1,21 1,64 3,20
0,68 1,22 1,65 3,20
0,66 1,28 1,61 3,37
3 0,65 1,31 1,61 3,36
0,69 1,30 1,62 3,38
0,67 1,23 1,68 3,16
4 0,65 1,18 1,66 3,22
0,66 1,20 1,66 3,23
0,70 1,31 1,64 3,20
0,69 1,22 1,67 3,19
5 0,66 1,22 1,60 3,18
0,71 1,24 1,66 3,27
0,69 1,68 3,24
0,73 1,39 1,70 3,27
6 0,74 1,36 1,73 3,31
0,73 1,37 1,73 3,29
0,71 1,20 1,69 3,27
7 0,71 1,26 1,70 3,24
0,69 1,26 1,68 3,23
0,70 1,24 1,67 3,25
8 0,65 1,22 1,68 3,26
0,68 1,30 1,67 3,26

Ch thch 8 - Vi th nghim nu trong bng B.1, cc phng th nghim khng c hng dn thc
hin bao nhiu php o m ch a ra s lng php o ti thiu. Theo quy trnh khuyn ngh
trong tiu chun ny, cn phi thc hin mt s la chn ngu nhin cc gi tr cho phng th
nghim 1 v 5 gim xung chnh xc cn ba kt qu th nghim tt c cc . Tuy nhin, minh
ho quy trnh tnh ton cho cc s lng khc nhau ca kt qu th nghim, tt c kt qu th nghim
c gi li trong v d ny. C th tin hnh la chn ngu nhin gim s kt qu th nghim
xung cn 3 trong mi nu mun xc minh rng mt quy trnh nh vy t c nh hng n cc gi
tr m j , s r v s R .

45
TCVN 6910-2 : 2001

B.1.3 Tnh trung bnh ( yij )

Trung bnh c cho theo % khi lng [%(m/m)], trong bng B.2 vi biu mu B ca hnh 2
(xem 7.2.9).

B.1.4 Tnh lch chun ( sij )

lch chun c cho theo % khi lng [%(m/m)], trong bng B.3 vi biu mu C hnh 2
(xem 7.2.10).

B.1.5 Xem xt s nht qun v cc gi tr bt thng

Php kim nghim Cochran vi n = 3 v p = 8 phng th nghim cho cc gi tr ti hn 0,516 i

vi 5% v 0,615 i vi 1%.

Vi mc 1, gi tr ln nht ca s trong phng th nghim 8:

s 2 = 0,001 82; gi tr th nghim = 0,347

vi mc 2, gi tr ln nht ca s trong phng th nghim 5

s 2 = 0,006 36; gi tr th nghim = 0,287

Vi mc 3, gi tr ln nht ca s trong phng th nghim 5:

s 2 = 0,001 72; gi tr th nghim = 0,598

vi mc 4, gi tr ln nht ca s trong phng th nghim 4

s 2 = 0,004 63: gi tr th nghim = 0,310

Bng B.2 - Trung bnh : hm lng lu hunh ca than

Phng Mc j
th nghim 1 2 3 4

i y ij nij y ij nij y ij nij y ij nij

1 0,708 4 1,205 4 1,688 4 3,240 4

2 0,680 3 1,217 3 1,643 3 3,200 3
3 0,667 3 1,297 3 1,613 3 3,370 3
4 0,660 3 1,203 3 1,667 3 3,203 3
5 0,690 5 1,248 4 1,650 5 3,216 5
6 0,733 3 1,373 3 1,720 3 3,290 3
7 0,703 3 1,240 3 1,690 3 3,247 3
8 0,677 3 1,253 3 1,673 3 3,257 3

46
 TCVN 6910-2 : 2001

Bng B.3 - lch chun: hm lng lu hunh trong than

Phng Mc j
Th nghim 1 2 3 4

i s ij nij s ij nij s ij nij s ij nij

1 0,005 4 0,021 4 0,010 4 0,028 4

2 0,010 3 0,006 3 0,006 3 0,000 3
3 0,021 3 0,015 3 0,006 3 0,010 3
4 0,010 3 0,025 3 0,012 3 0,038 3
5 0,019 5 0,043 4 0,032 5 0,038 5
6 0,006 3 0,015 3 0,017 3 0,020 3
7 0,012 3 0,035 3 0,010 3 0,021 3
8 0,025 3 0,042 3 0,006 3 0,006 3

x
1{ xx 1 x x xx
x
x
2 xxx 2{ xxx

3 xx x 3 x xx

4 xxx 4 xx x

x x
5{ x xxxx 5{ xx x

x
6{ xx 6 xx x

x x
7{ x x 7{ x x

8 x x x 8 xx x

0,65 0,70 0,75 0,80 m% 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 m%

m 1 m 2

Hnh B.1 - Hm lng lu hunh Hnh B.2 - Hm lng lu hunh

trong than , mu 1 trong than , mu 2

47
TCVN 6910-2 : 2001

x x
1{ xxx 1{ x xx

x x
2{ xx 2{ x
x
x
3{ xx 3 xxx

x
4{ x x 4 x xx

5{ x x xxx 5 xxx xx

x
6{ x x 6 xxx

7 x xx 7 xx x

x x
8{ xx 8{ xx

1,50 1,55 1,60 1,65 1,70 1,75 1,80 1,85 m % 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 m %

m 3 m 4

Hnh B.3 - Hm lng lu hunh Hnh B.4 - Hm lng lu hunh

trong than , mu 3 trong than , mu 4

iu ch ra rng mt mc 3 c th c coi nh gi tr tn mn, v khng c gi tr

bt thng. gi tr tn mn c gi li trong tnh ton tip theo.

Cc php kim nghim Grubb c p dng cho cc trung bnh , a ra cc gi tr trong

bng B.4. khng c gi tr tn mn hoc gi tr bt thng n. mc 2 v 4, cc kt qu
cao i vi phng th nghim 3 v 6 l gi tr tn mn theo php th kp cao; chng c gi li
trong phn tch.

Bng B.4 - ng dng php kim nghim Grubb cho trung bnh

Mc n thp n cao Kp thp Kp cao Kiu php th

1 1,24 1,80 0,539 0,298
2 0,91 2,09 0,699 0,108 Php kim
nghim thng k
3 1,67 1,58 0,378 0,459
Grubb
4 0,94 2,09 0,679 0,132
Gi tr tn mn 2,126 2,126 0,110 1 0,110 1 Gi tr ti hn
2,274 2,274 0,056 3 0,056 3 Grubb
Gi tr bt thng

48
 TCVN 6910-2 : 2001

$ j , s r j v s Rj
B.1.6 Tnh ton m

Cc phng sai nh ngha 7.4.4 v 7.4.5 c tnh ton bng cch s dng mc 1 lm v d
nh sau:

S cc phng th nghim p = 8

T1 = ni yi = 18,642

T2 = ni ( yi )2 = 12,883 7

T3 = ni = 27

T4 = ni2 = 95

T5 = (ni - 1)si2 = 0,004 411

T5
sr2 = = 0,000 232 2
T3 p

T2T3 T12 T3 ( p 1)
s2L = sr2 2 = 0,000 460 3
T3 ( p 1) T3 T4

sR2 = sL2 + sr2 = 0,000 692 5

T1
m$ = = 0,690 44
T3

sr = 0,015 24

sR = 0,026 32

Vic tnh ton cho cc mc 2,3 v 4 c th c tin hnh tng t a ra cc kt qu trong

bng B.5

Bng B.5 - Cc gi tr tnh ton ca m

$ j , s r j v s Rj cho hm lng lu hunh ca than

Mc j pj m$ j s rj sRj
1 8 0,690 0,015 0,026
2 8 1,252 0,029 0,061
3 8 1,667 0,017 0,035
4 8 3,250 0,026 0,058

B.1.7 S ph thuc ca chm vo m

S kim tra cc s liu trong bng B5 khng ch ra bt c s ph thuc no v cc gi tr trung

bnh c th c s dng.

49
TCVN 6910-2 : 2001

B.1.8 Kt lun

chm ca phng php o phi tnh theo % khi lng

lch chun lp li, s r = 0,022

lch chun ti lp, s R = 0,045

Cc gi tr c th c p dng trong phm vi t 0,69% (m/m) n 3,25 % (m/m). Chng

c xc nh t cc th nghim ng mc gm 8 phng th nghim ph phm vi ca cc gi
tr, trong c bn gi tr tn mn c pht hin v gi li.

B.2 - V d 2: im ho mm ca nha (vi mt s mc c s liu thiu)

B.2.1 C s

a) Phng php o

Xc nh im ho mm ca nha bng vng v bnh cu.

b) Ngun

Cc phng php tiu chun th nghim nha ng v cc sn phm ca n; Lnh vc

v nha; Dy phng php No. PT3 s dng glycerin trung tnh ( ti liu tham kho [5] trong
ph lc C).

c) Vt liu

c la chn t cc l nha thng phm v c chun b theo chng "mu th'' ca lnh
vc nha trong ti liu tham kho [5]

d) M t

y l vic xc nh mt tnh cht, bao gm vic o nhit theo Celsius. 16 phng th

nghim cng hp tc. Tin hnh o 4 mu khong 87,5 o C; 92,5 o C; 97,5 o C v 102 o C
ph c phm vi sn phm thng mi thng thng, nhng vt liu c chn nhm
bao trm mc 2 vi nhit trung bnh khong 96 o C tng t nh mc 3. Phng th
nghim 5 lc u p dng khng ng phng php cho mu th mc 2 ( mu u tin
o) sau vt liu cn li ch cho mt php o. Phng th nghim 8 khng cn mu th
cho mc 1 (c 2 mu mc 4).

e) Biu din bng th

Cc s thng k Mandel h v k phi c v thnh th nhng trong v d ny chng c

b qua a ra mt dng trnh by cc s liu bng s khc. Cc th Mandel c
minh ho v tho lun y trong v d a ra B.3.

50
 TCVN 6910-2 : 2001

B.2.2 S liu gc

S liu gc c trnh by trong bng B.6, theo Celsius, biu mu A trong hnh 2 (xem
7.2.8)

Bng B.6 - S liu gc: im ho mm ca nha ( o C)

Phng th nghim Mc j
i 1 2 3 4

1 91,0 97,0 96,5 104,0

89,6 97,2 97,0 104,0
2 89,7 98,5 97,2 102,6
89,8 97,2 97,0 103,6
3 88,0 97,8 94,2 103,0
87,5 94,5 95,8 99,5
4 89,2 96,8 96,0 102,5
88,5 97,5 98,0 103,5
5 89,0 97,2 98,2 101,0
90,0 98,5 100,2
6 88,5 97,8 99,5 102,2
90,5 97,2 103,2 102,0
7 88,9 96,6 98,2 102,8
88,2 97,5 99,0 102,2
8 96,0 98,4 102,6
97,5 97,4 103,9
9 90,1 95,5 98,2 102,8
88,4 96,8 96,7 102,0
10 86,0 95,2 94,8 99,8
85,8 95,0 93,0 100,8
11 87,6 93,2 93,6 98,2
84,4 93,4 93,9 97,8
12 88,2 95,8 95,8 101,7
87,4 95,4 95,4 101,2
13 91,0 98,2 98,0 104,5
90,4 99,5 97,0 105,6
14 87,5 97,0 97,1 105,2
87,8 95,5 96,6 101,8
15 87,5 95,0 97,8 101,5
87,6 95,2 99,2 100,9
16 88,8 95,0 97,2 99,5
85,0 93,2 97,8 99,8
Ch thch - Khng c cc gi tr tn mn hoc gi tr bt thng thng k r rng

B.2.3 Trung bnh ca

Trung bnh ca c trnh by trong bng B.7 theo Celsius, trong biu mu B hnh 2
(xem 7.2.9)

Nhng s liu ny c trnh by bng th hnh B.5

51
TCVN 6910-2 : 2001

B.2.4 lch tuyt i trong cc

Trong v d ny c 2 kt qu th nghm cho tng v lch tuyt i c th c dng

th hin kh nng thay i. lch tuyt i trong cc theo Celsius, c a ra bng
B.8, theo biu mu C trong hnh 2 (xem 7.2.10)

Nhng s liu ny c trnh by bng th hnh B.6

Bng B.7 - Trung bnh ca : im ho mm ca nha ( o C)

Phng th nghim Mc j
i 1 2 3 4
1 90,30 97,10 96,75 104,00
2 89,75 97,85 97,10 103,10
3 87,75 96,15 95,00 101,25
4 88,85 97,15 97,00 103,00
5 89,50 98,35 100,60
6 89,50 97,50 101,35 102,10
7 88,55 97,05 98,60 102,50
8 96,75 97,90 103,25
9 89,25 96,15 97,45 102,40
10 85,90 95,10 93,90 100,30
11 86,00 93,30 93,75 98,00
12 87,80 95,60 95,60 101,45
13 90,70 98,85 97,50 105,05
14 87,65 96,25 96,85 103,50
15 87,55 95,10 98,50 101,20
16 86,90 94,10 97,50 99,65
Ch thch - Gi tr i vi i = 5, j = 2 b loi b (xem 7.4.3)1

Bng B.8 - lch tuyt i trong phm vi : im ho mm ca nha ( o C)

Phng th nghim Mc j
i 1 2 3 4
1 1,4 0,2 0,5 0,0
2 0,1 1,3 0,2 1,0
3 0,5 3,3 1,6 3,5
4 0,7 0,7 2,0 1,0
5 1,0 0,3 0,8
6 2,0 0,6 3,7 0,2
7 0,7 0,9 0,8 0,6
8 1,5 1,0 1,3
9 1,7 1,3 1,5 0,8
10 0,2 0,2 1,8 1,0
11 3,2 0,2 0,3 0,4
12 0,8 0,4 0,4 0,5
13 0,6 1,3 1,0 1,1
14 0,3 1,5 0,5 3,4
15 0,1 0,2 1,4 0,6
16 3,8 1,8 0,6 0,3

52
 TCVN 6910-2 : 2001

B.2.5 Xem xt s nht qun v cc gi tr bt thng

ng dng php kim nghim Cochran dn n cc gi tr ca s thng k kim nghim C a ra

trong bng B.9

Cc gi tr ti hn ( xem 8.1) mc 5% l 0,471 cho p = 15 v 0,452 cho p = 16, trong n = 2. Khng

mt gi tr tn mn no c ch ra.

Cc php kim nghim Grubb c p dng cho trung bnh ca . Khng mt gi tr tn mn

n hoc kp hoc gi tr bt thng no c tm thy.

$ j , s rj v s RJ
B.2.6 Tnh m

Tnh theo 7.4.4 v 7.4.5

V d, s dng mc 1, tnh nh di y. ly trung bnh d dng, tt c cc s liu u c

tr i 80,000. S dng phng php vi n = 2 php lp li i vi tng .

S phng th nghim p = 15

S php lp li n = 2

T2 = yi = 125,950 0

( yi )
2
T2 = = 1 087,977 5

T3 = ( yi1 - yi 2 )2 = 36,910 0

T3
sr2 = = 1,230 3
2p

pT T12 sr2
s2L = 2 = 1,557 5
p( p 1) 2

sR2 = sL2 + sr2 = 2,787 8

T1
m$ = (thm vo 80,00) = 88,396 6
p

sr = 1,109 2

sR = 1,669 7

Cc gi tr tt c bn mc c trnh by trong bng B.11

53
TCVN 6910-2 : 2001

Bng B.9 - Cc gi tr ca s thng k th nghim Cochran, C

Mc j 1 2 3 4

C 0,391 (15) 0,424 (15) 0,434 (16) 0,380 (16)

Ch thch - S phng th nghim c cho trong ngoc n

Bng B.10 - p dng php kim nghim Grubb cho trung bnh

Mc; n n thp n cao Kp thp Kp cao Kiu php th

1; 15 1,69 1,56 0,546 0,662
2; 15 2,04 1,77 0,478 0,646 Php kim
3; 16 1,76 2,27 0,548 0,566 nghim thng k
4; 16 2,22 1,74 0,500 0,672 Grubb
Gi tr tn mn
n = 15 2,549 2,549 0,336 7 0,336 7 Gi tr ti hn
n = 16 2,585 2,585 0,360 3 0,360 3 Grubb
Gi tr bt thng
n = 15 2,806 2,806 0,253 0 0,253 0
n = 16 2,852 2,852 0,276 7 0,276 7

Bng B.11 - Cc gi tr tnh c ca m

$ j s rj v s Rj i vi im ho mm ca nha

Mc j pj m$ j ( o C) s rj s Rj

1 15 88,40 1,109 1,670

2 15 96,27 0,925 1,597
3 16 97,07 0,993 2,010
4 16 101,96 1,004 1,915

54
 TCVN 6910-2 : 2001

Tn s
Mc 4

Mc 3

Mc 2

Mc 1

Nhit , o C

Hnh B.5 - im ho mm ca nha: gi tr trung bnh

Mc 4
Tn s

Mc 3

Mc 2

Mc 1

Nhit , o C

Hnh B.6 - im ho mm ca nha: lch tuyt i trong phm vi

55
TCVN 6910-2 : 2001

B.2.7 S ph thuc ca chm vo gi tr m.

Kim tra nhanh bng B.11 khng thy s ph thuc r rng, tr trng hp ti lp. S thay
i trong phm vi gi tr m, nu c th l qu nh c th b qua. Hn na, xem xt trong phm
vi nh cc gi tr ca m v bn cht ca php o, th s ph thuc vo m kh c th xy ra. Nh
vy, c th yn tm kt lun rng chm khng ph thuc vo m trong phm vi c cng b
l bao trm vt liu thng mi thng thng. Nh vy cc gi tr trung bnh c th c coi l
gi tr cui cng cho lch chun lp li v ti lp.

B.2.8 Kt lun

Trong thc t, cc gi tr chm ca phng php c th xem l c lp vi mc ca vt liu

v bng:

lch chun lp li: s r = 1,0 0 C

lch chun ti lp: s R = 1,8 0 C

B.3 V d 3: Chun du Creosote bng phng php nhit. (vi mt s mc c s

liu bt thng)

B.3.1 C s

a) Ngun:

Cc phng php tiu chun th nghim nha ng v cc sn phm ca n; du

Creosote; Phng php s hiu Co.18 (ti liu tham kho [5] trong ph lc C).

b) Vt liu:

c chn t cc l thng phm ca du Creosote c tp hp v chun b theo quy nh

trong chng Mu th thuc lnh vc du creosote ca ti liu tham kho [5].

c) M t:

L phng php o tiu chun cho cc php phn tch ho, bao hm vic chun bng
phng php nhit, vi nhng kt qu din t theo phn trm khi lng. 9 phng th nghim
tham gia o lp li 5 mu. Cc mu o c chn sao cho bao trm c phm vi cc loi
du thng dng trong thng mi. Chng c chn cc mc xp x 4, 8, 12, 16, 20 [%
(m/m)]. Thng thng nhng kt qu c ghi li ch ly n 1 ch s thp phn, nhng i
vi th nghim ny th cc thao tc vin c hng dn ly n 2 s thp phn.

56
 TCVN 6910-2 : 2001

B.3.2 S liu gc

S liu gc c trnh by trong bng 6.12, theo % khi lng, vi biu mu A ca hnh 2 (xem
7.2.8). Kt qu th nghim phng th nghim 1 lun lun cao hn v mt s mc cao hn r
rt so vi kt qu ca cc phng khc.

Kt qu th nghim th 2 phng th nghim 6 ti mc 5 cn cha chnh xc; gi tr c ghi li

c th s ph hp hn mc 4.

Nhng vn ny s c tip tc tho lun thm phn B.3.5.

Bng B.12 - S liu gc: Chun du creosote bng phng php nhit

Phng th Mc j
nghim i 1 2 3 4 5
1 4,44 4,39 9,34 9,34 17,40 16,90 19,23 19,23 24,28 24,00
2 4,03 4,23 8,42 8,33 14,42 14,50 16,06 16,22 20,40 19,91
3 3,70 3,70 7,60 7,40 13,60 13,60 14,50 15,10 19,30 19,70
4 4,10 4,10 8,93 8,80 14,60 14,20 15,60 15,50 20,30 20,30
5 3,97 4,04 7,89 8,12 13,73 13,92 15,54 15,78 20,53 20,88
6 3,75 4,03 8,76 9,24 13,90 14,06 16,42 16,58 18,56 16,58
7 3,70 3,80 8,00 8,30 14,10 14,20 14,90 16,00 19,70 20,50
8 3,91 3,90 8,04 8,07 14,84 14,84 15,41 15,22 21,10 20,78
9 4,02 4,07 8,44 8,17 14,24 14,10 15,14 15,44 20,71 21,66

Bng B.13 - Trung bnh ca : Chun du creosote bng phng php nhit

Phng th Mc j
nghim i 1 2 3 4 5
1 4,415 9,340 17,150 ** 19,230 ** 24,140 *
2 4,130 8,375 14,460 16,140 20,155
3 3,700 7,500 13,600 14,800 19,500
4 4,100 8,865 14,400 15,550 20,300
5 4,005 8,005 13,825 15,660 20,705
6 3,890 9,000 13,980 16,500 17,570
7 3,750 8,150 14,150 15,450 20,100
8 3,905 8,055 14,840 15,315 20,940
9 4,045 8,305 14,170 15,290 21,185
* Coi nh gi tr tn mn
** Coi nh gi tr bt thng thng k

B.3.3 Trung bnh ca

Trung bnh ca c trnh by trong bng B.13, theo % khi lng, vi biu mu B ca hnh 2
(xem 7.2.9).

57
TCVN 6910-2 : 2001

B.3.4 lch tuyt i trong phm vi cc

lch tuyt i trong phm vi cc c trnh by trong bng B.14, k hiu l w j , theo %
khi lng, vi biu mu C trong hnh 2 (xem 7.2.10).

B.3.5 Xem xt s nht qun v cc gi tr bt thng

Tnh cc s Mandel h v k (xem 7.3.1) cho cc gi tr trong bng B.7 v B.8. Hng ngang ca
bng th hin cc ch s Mandel tng ng ly t 8.3.

th h (hnh B.7) ch r phng th nghim s 1 t c nhng kt qu th nghim cao hn

nhiu so vi nhng phng th nghim khc cng mc. Nhng kt qu nh vy i hi nhm
trong Hi ng ang thc hin vic nghin cu lin phng phi lu . Nu khng tm c s l
gii no cho cc kt qu th nghim ny th cc thnh vin ca hi ng cn a ra s nh gi
ca mnh da trn c s nhng xem xt b sung v phi thng k quyt nh gi hay loi b
phng th nghim trong vic tnh cc gi tr chm.

th k (hnh B.8) ch ra s thay i tng i ln gia cc kt qu thc nghim lp li i vi

phng th nghim 6 v 7. Tuy nhin, nhng kt qu th nghim ny khng cho thy r cn c
hnh ng c th no ngoi tr vic tm kim nhng s l gii c th c v , nu cn thit, bin
php x l i vi nhng kt qu th nghim ny.

p dng php kim nghim Cochran c kt qu sau:

mc 4, lch tuyt i 1,10 cho gi tr thng k th nghim l 1.10 2 / 1,8149 = 0,667.

mc 5, lch tuyt i 1,98 cho gi tr thng k th nghim l 1,98 2 /6,1663=0,636.

Vi p = 9, gi tr ti hn cho php kim nghim Cochran l 0,638 vi 5%, v 0,754 vi 1%.

Gi tr 1,10 mc 4 r rng l mt gi tr tn mn, v gi tr 1,98 mc 5 qu gn 5% n mc

cng c th l mt gi tr tn mn. V hai gi tr trn hon ton khc vi tt c nhng gi tr
khc, v v s c mt ca chng c nh hng n s chia dng s thng k ca php kim
nghim Cochran nn chng b coi l cc gi tr tn mn v c nh du bng du hoa th.
Tuy nhin khng l l loi b chng mc d th s Mandel k cng lm tng s nghi ng
i vi cc gi tr .

p dng php kim nghim Grubb i vi cc gi tr trung bnh ca cho cc kt qu trnh by

trong bng B.15.

Vi mc 3 v 4, v php th n Grubb ch ra mt gi tr bt thng nn khng p dng php

th kp (xem 7.3.4).

58
 TCVN 6910-2 : 2001

Cc gi tr trung bnh ca i vi phng th nghim 1 mc 3 v 4 l nhng gi tr bt thng.

Gi tr trung bnh ca i vi phng th nghim ny mc 5 cng cao. iu ny c ch ra
r rng trn th s Mandel h (hnh B.7).

Tm hiu thm s nhn thy t nht l mt trong cc mu ca phng th nghim 6, mc 5, c th

n t mc 4 do nhm ln. V lch tuyt i ny l ng nghi ng nn quyt nh l
cp kt qu th nghim ny c th phi loi b. Khng da vo cp gi tr cng thy kt qu
th nghim ti phng th nghim 1 mc 5 l ng nghi ng.

Bng B.14 - Phm vi : Chun du Creosote bng phng php nhit

Phng th nghim Mc j
i 1 2 3 4 5
1 0,05 0,00 0,50 0,00 0,28
2 0,20 0,09 0,08 0,16 0,49
3 0,00 0,20 0,00 0,60 0,40
4 0,00 0,13 0,40 0,10 0,00
5 0,07 0,23 0,19 0,24 0,35
6 0,28 0,48 0,16 0,16 1,98*
7 0,10 0,30 0,10 1,10* 0,80
8 0,01 0,03 0,00 0,19 0,32
9 0,05 0,27 0,14 0,30 0,95
* Coi nh ga tr tn mn

V cc kt qu th nghim ny quyt nh loi cp kt qu th nghim ca phng th nghim

6 mc 5 do khng r vt liu g c o v loi b tt c cc kt qu th nghim ca
phng th nghim 1 nh l kt qu ca mt phng th nghim bt thng.

B qua nhng kt qu th nghim ny, s thng k ca php kim nghim Cochran mc 4

sau c so snh vi gi tr ti hn ca 8 phng th nghim (0,680 mc 5%). N khng
xut hin lu hn nh l mt gi tr tn mn v c gi li.

Bng B.15 - ng dng php kim nghim Grubb cho cc trung bnh

Mc n thp n cao Kp thp Kp cao Kiu php th

1 1,36 1,95 0,502 0,356
2 1,57 1,64 0,540 0,395 Php kim
3 0,86 2,50 nghim thng k
4 0,91 2,47 Grubb
5 1,70 2,10 0,501 0,318
Gi tr tn mn 2,215 2,215 0,149 2 0,149 2 Gi tr ti hn
2,387 2,387 0,085 1 0,085 1 Grubb
Gi tr bt thng

59
TCVN 6910-2 : 2001

Thng k Mandel, h

Phng th nghim i

Hnh B.7 - Chun du creosote: S thng k Mandel nht qun gia cc phng th
nghim, h, c nhm li theo cc phng th nghim
Thng k Mandel, k

Phng th nghim i

Hnh B.8 - Chun du creosote: S thng k Mandel nht qun gia cc phng th
nghim, k, c nhm li theo cc phng th nghim

60
 TCVN 6910-2 : 2001

B.3.6 Tnh m
$ j , s rj v s Rj

Cc gi tr m
$ j , s rj v s Rj c tnh ton khng s dng cc kt qu th nghim ca phng th

nghim 1 v cp kt qu th nghim ca phng th nghim 6, mc 5, c a ra trong bng

B.16, vi n v l % ca khi lng, c tnh ton nh trong 7.4.4 v 7.4.5.

B.3.7 S ph thuc ca chm vo m

Theo bng B.16, r rng l lch chun c xu hng tng theo cc ga tr m, do vy c th

cho php thit lp mt dng no mi quan h hm s. S nhn nhn ny c nh ho hc
quen thuc vi phng php o ng h . Nh ho hc cng cho rng chm c kh nng ph
thuc vo mc.

Cc tnh ton cn thit xc nh mi quan h hm s khng c a ra y v chng

c trnh by mt cch chi tit cho s r trong 7.5.9 . Cc gi tr s rj v s R j c v thnh th
theo m j trong hnh B.9 .

Theo hnh B.9 r rng l gi tr mc 3 rt phn tn v khng th ci thin bng bt k quy

trnh no khc (xem 7.5.2).

i vi lp li, ng thng i qua im gc l tho ng.

i vi ti lp, tt c ba ng u cho thy l ph hp tho ng vi s liu, quan h III

cho thy l ph hp nht.

Ngi no quen thuc vi nhng yu cu ca phng php o tiu chun dnh cho du
creosote c th la chn mi quan h thch hp nht.

B.3.8 Cc gi tr cui cng ca chm

Gi tr cui cng c lm trn mt cch ng n, phi l:

lch chun lp li s r = 0,019 m

lch chun ti lp s R = 0,086 + 0,030 m hoc s R = 0,078 m 0,72

B.3.9 Kt lun

Khng c l do v mt thng k no u tin mt trong hai phng trnh i vi s R trong

B.3.8. Hi ng cn quyt nh dng phng trnh no.

Nguyn nhn ca cc kt qu th nghim bt thng ti phng th nghim 1 cn c pht

hin.

Th nghim chm ny c v nh khng tho ng. Mt trong chn phng th nghim b loi b
nh mt gi tr bt thng, mt phng th nghim khc th nghim mt mu sai. Vt liu cho

61
TCVN 6910-2 : 2001

mc 3 chn sai, c gi tr gn ging nh mc 4 thay v phi nm gia cc mc 2 v 4. Hn th

na, vt liu cho mc 3 c v nh khc v bn cht, c l thun khit hn so vi vt liu khc.
Tt nht nn lp li th nghim ny, vi s cn thn hn khi la chn vt liu cho cc mc khc
nhau.

$ j , s rj v s Rj cho chun du creosote bng

Bng B.16- Cc gi tr tnh c ca m
phng php nhit

Mc j pj m$ j s rj s Rj

1 8 3,94 0,092 0,171

2 8 8,28 0,179 0,498
3 8 14,18 0,127 0,400
4 8 15,59 0,337 0,579
5 7 20,41 0,393 0,637

Hnh B.9 - th ca s rj v s Rj i vi m
$ j vi cc s liu trong bng B.16, ch ra mi quan

h hm s thch hp trong 7.5 t nhng s liu ny

62
 TCVN 6910-2 : 2001

Ph lc C
(tham kho)

Ti liu tham kho

[1] ISO Guide 33:1989, Uses of certified reference materials.

[2] ISO Guide 35:1989, Certification of reference materials - General and statistical principles.

[3] ASTM E691-87, Standard Practice for Conducting an Interlaboratory Study to Determine the
Precision of a Test Method American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, USA.

[4] grubbs, f.e and BECK, G. Extension of sample sizes and percentage points for significance
tests of outlying observations. Technometrics, 14. 1972, pp. 847-854.

[5] Standard Methods for Testing Tar and its Products. 7th Ed Standardisation of Tar Products Tests
Committee. 1979.

[6] TOMKINS, S.S Industrial and Engineering Chemistry (Analytical edition), 14 1942, pp. 141-145.

[7] GRUBBS, F.E Procedures for detecting outlying observations in samples. Technometrics, 11,
1969, pp. 1-21.

[8] ISO 3534-2:1993, Statistics - Vocabulary and symbols - Part 2: Statistical quality control.

[9] ISO 3534-3:1985, Statistics - Vocabulary and symbols - Part 3: Design of experiments

[10] TCVN 6910 - 3 : 2001, chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -

Phn 3 : Cc thc o trung gian chm ca phng php o tiu chun.

[11] TCVN 6910 - 4 : 2001, chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -

Phn 4 : Cc phng php c bn xc nh ng ca phng php o tiu chun.

[12] TCVN 6910 - 5 : 2002, chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -

Phn 5 : Cc phng php khc xc nh chm ca phng php o tiu chun.

[13] TCVN 6910 - 6 : 2002, chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -

Phn 6 : S dng cc gi tr chnh xc trong thc t.

63