1

AIRLIK MERKEZ (CENTROID)

Arlk merkezi paralel kuvvetlerden ortaya kan geometrik bir kavramdr. Yalnzca paralel
kuvvetlerin arlk merkezi vardr. Arlk merkezi bir fiziksel cismin veya paracklar sisteminin
tm arlnn topland nokta olarak dnlr. Dzgn geometrik cisimlerde eer simetri
ekseni varsa arlk merkezi bu simetri ekseni zerindedir. Eer cisme ait iki veya simetri
ekseni varsa arlk merkezi bu eksenlerin kesiim noktasnda yer alr.
Bir, iki veya boyutlu cisimler analitik fonksiyonlar olarak tanmlanm ise bunlarn arlk
merkezleri integral yoluyla hesaplanr. Birka cismin birlemesiyle olumu cisimlere kompozit
cisim ad verilir. Bu tr cisimlerin arlk merkezleri de aadaki gibi hesaplanr:

izgi Alan Hacim

Kompozit Kompozit Kompozit

x
xdl x
x i li x
xdA x
xiAi x
xdV x
x i Vi
dl li dA Ai dV Vi
y
ydl y
yi li y
ydA y
yi Ai y
ydV y
y i Vi
dl li dA Ai dV Vi
z
zdl z
z i li z
zdA z
ziAi z
zdV z
z i Vi
dl li dA Ai dV Vi
BAZI GEOMETRK EKLLERN AIRLIK MERKEZLER

1. eyrek ember eklinde nce ubuk

r = Yarap
dl r d
dl
x el x r cos yel=y
y el y r sin d

/2 xel=x /2
r cos rd r sin rd
r 2 sin 0 / 2 2r 0 r 2 cos 0 / 2 2r
x 0
x y y
/2
r 0 / 2
/2
r /2
0

rd rd
0
0
y
2. eyrek Daire

ydA
y d A=
r 2
dA=dd
d dA 4
R R /2 R /2
dA 3
ydA
y=sin
sindd
0 0
y dd
2 sin
3
0
sin d
0
R
x3 R3 R3
x=cos - cos 0/2 - 0 - 1
3 0
3 3

R3

4
2

4R xx y 4R
x
3 R 3 3
G
3. Yarm Daire
 2

x
xdA y0 A= r
2
dA=dd
dA 2

r
r /2 3 /2
xdA cos dd 2 cos dd cos d
0 / 2 3 / 2
0
4r
x
3

4. gen
h y
x ? y dA=w.dy a
3
h
b bh x
dA wdy 0 b h y dy
2
w h
w
x x h
dy
2 a b b
xdA 0 h y 2h (h y) h (h y) dy

y

x
x
ab
x b
5. Parabol 3

x2
y
2b

x
xdA y
ydA b x2 b2
dA ydx dx w=bx
dA dA 0 2b 6
y
b x 2
b 3 x
xdA xydx x 2b
dx
8
0
x2 b/2
y
b3
b/2 dy
1/ 2 1/ 2 1/ 2 3b 2yb 3b
ydA wydy y b ( y 2 b dy
40
x
0 4 20
y
y xsa
y 2 dx
ax x
6. Bir eri ile doru arasnda kalan alan
b

x
xdA dA ldx y st y alt dx a x 1/2 1/2

x dx xsol
(a, a)

dA a

dA a
1/2 3/2 2
a x x dy
1/2
x1/2 x dx 2 a0 a
0
0
3 2 l y=x
2a 2
a a 2 2 yst
A yalt
dx
3 2 6
(2) (3) x

a
a 1/2 x 5/2 x3
xdA x(a x)dx 2
1/2 1/2 a a
x 0 0
0
5 3
2a 3 a3 a3 a3 6 2a
, x 2
5 3 15 15 a 5
(3) (5)
 3

ydA a

y x sa x sol dy y(y
y y2 y3 y4 a3 6 a
ydA )dy , y
a a
dA 0
a 3
0
4a
0
12 a 2 2

ALAN ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT

Etkidikleri alan ierisinde dzgn olarak dalm kuvvetlerin dA

genelde bu alan iinde veya ona dik bir dzlemde yer alan bir
eksene gre momentlerinin hesaplanmas gerekir. ounlukla bu
kuvvetlerin birim alan bana iddetleri (basn veya gerilme dF
olarak adlandrlr) kuvvetin etkime dorultusunun moment d
ekseninden olan uzaklyla doru orantldr. Bu ekilde,
elemanter bir alana etkiyen elemanter bir kuvvet, mesafe x
diferansiyel alan ile orantl olur:

dP d , dP=dF/dA , dF/dA d , dF ddA

Elemanter moment ise mesafe2 x diferansiyel alan ile orantl olur: dM=d 2dA

Bylece toplam moment: dM= d2dA , M= d2dA . Bu integrale alan atalet

(eylemsizlik) momenti veya alan ikinci momenti ad verilir. Atalet momenti hz, ivme
veya kuvvet gibi fiziksel bir byklk olmayp yalnzca hesap kolayl salamaya yneliktir;
alann geometrisinin bir fonksiyonudur. Dinamikte bir alann ataleti gibi bir kavram
olmadndan atalet momentinin herhangi bir fiziksel anlam yoktur. Fakat mekanikte, bir kiriin
eilmesinde, bir milin burulmasnda, bir makina veya yap elemannn herhangi bir kesitindeki
gerilmelerin hesaplanmasnda atalet momenti kullanlr.

Dik (Kartezyen) ve Polar (Kutupsal) Alan Atalet Momentleri ve arpm Alan Atalet
Momenti
Tanm gerei dA alannn x ve y eksenlerine gre alan atalet momentleri srasyla dI x=y2dA ve
y
dIx=x2dA dir. Toplam A alannn bu eksenlere gre alan atalet momentleri ise, dA
x
Ix=y2dA A alannn x eksenine gre atalet momenti
A
2
Iy=x dA A alannn y eksenine gre atalet momenti r
y
Bu atalet momentlerine dik (polar) alan atalet momentleri ad verilir.
O
x

z
z eksenine veya O kutbuna gre dA alannn atalet momenti ise yine tanm gerei dI z (veya
dIO)=r2dA dr. Toplam A alannn z eksenine gre atalet momenti ise,
Iz (=Io) =r2dA A alannn z eksenine gre polar alan atalet momenti
 4

z ekseni alan ieren dzleme dik olup bu dzlemi O noktasnda kestii iin bu momente O
noktasna gre atalet momentine kutupsal (polar) atalet momenti de denir. r 2=x2+y2 oluundan
Io=Iz=Ix+Iy bants geerlidir.
( r2dA=y2dA+x2dA )
A alanna ait arpm alan atalet momenti ise, I xy=xydA

Alan atalet momentlerine ait zellikler:

1. Bir alann Io, Ix , Iy atalet momentleri daima (+) deer alr.
2. Ixy ise (-), 0 veya (+) olabilir.
3. Tm atalet momentlerinin birimi uzunluk iin alnan birimin 4. kuvvetidir (L 4).
4. Bir alann sahip olabilecei en kk atalet momenti deeri bu alann arlk merkezinden
geen eksenlerden birine gre gerekleir. Bir alann bir eksene gre atalet momenti, bu eksen
arlk merkezinden uzaklatka byr.

Bir alann dalm, arlk merkezinden geen eksenlere ne kadar yaknsa alann atalet
momenti o kadar kk olur.
y y y y
A A
A A A=36 L2
x x x x

Ix=103.13 L4 Ix=108 L4 Ix=243 L4 Ix=752 L4

Bir Alann Jirasyon (Atalet Eylemsizlik) Yarap

x eksenine gre atalet momenti I x olan A alannn x eksenine gre paralel ince bir eritte
toplandn varsayalm. Bu erit alann x eksenine gre momenti yine I x ise erit x ekseninden
Ix=kx2A bants ile belirlenecek bir k x uzaklna konmaldr. kx uzaklna alann x eksenine
gre jirasyon yarap ad verilir. y ve z eksenleri iin de benzer ekilde jirasyon yaraplar elde
2 2 2
edilir. Ix k x A Iy k y A Iz k z A

Ix Iy Io
kx ky kz ko
A A A
Ix Iy Iz olduundan k 2z k 2x k 2y

y y ky
y A y
A kz
y A y
O O
x kx e xo x
O x dA
O
A
z x
G yo
PARALEL EKSENLER (STEINER) TEOREM x
Eer herhangi bir eksene gre bir alann atalet A
momenti belirlenmi ise, bu eksene paralel olan r d

O x
 5
baka bir eksene gre alann atalet momenti Steiner
Teoremi ile belirlenebilir:

ekilde dA elemanter alann x eksenine gre atalet

momenti:

dI x y 0 d dA
2

Tm A alanna geniletildiinde:
y d
2
Ix dA y dA 2d y 0 dA d 2 dA
2
0 0

burada,

y dA x eksenine gre (arlk merkezinden geen) I x atalet momenti

2
0

2d y 0 dA
y dA
y
0
y dA yA
dA
0

ktle merkezinin G' den olan uzakl (alan merkezinin G' den olan uzakl y 0), 2d y 0 dA
d2 dA d A
2

Buna gre, I x I x Ad 2 ve benzer ekilde I y I y Ae 2 , I z I z Ar 2

I x I y I z olduundan I x I y Iz
arpm atalet momenti, I xy I xy Ade
Paralel eksenler teoremi kullanlrken dikkat edilmesi gerekli iki nokta:

1) ki eksen mutlaka birbirine paralel olmal

2) Eksenlerden biri mutlaka alann arlk merkezinden gemelidir.

Eer ele alnan eksenler birbirine paralel ama ikisi de arlk merkezinden geen eksen deil ise
bu durumda atalet momenti nce arlk merkezinden geen eksene tanmal daha sonra
istenen eksene tanmaldr.

Paralel eksenler teoremi jirasyon yaraplarna da uygulanabilir: k 2 k 2 de

ASAL ATALET MOMENTLER, ASAL ATALET EKSENLER VE EKSENLERN

DNDRLMES

Mekanikte sklkla belirli bir ada y

dndrlm bir eksen takmna gre y' xcos
atalet momentlerin hesaplanmas ysin
istenir.
dA
arpm atalet momenti bir alann eik
x ycos
dzlemlere gre atalet momentini x'
hesaplamada kolaylk salar. Bu

yaklamdan, momentin maksimum
ve minimum olduu eksenleri
belirlemede de yararlanlr.
y y xsin

ekilden, alann x' ve y' eksenlerine
gre atalet momentleri, x
I x y dA ycos xsin dA x
2

I y x 2
dA ysin xcos dA
A
 6

1 cos2
cos2 1 2sin 2 sin 2
2
Trigonometrik bantlar kullanlarak,
1 cos2
cos2 2cos 2 1 cos 2
2
Ix, Iy ve Ixy cinsinden,
Ix Iy Ix Iy
Ix cos2 - I xy sin2
2 2
Ix Iy Ix Iy
Iy cos2 I xy sin2
2 2
elde edilir. Benzer ekilde eik dzlemlere gre arpm atalet momenti,

Ixy x ydA ycos xsin ysin xcos dA

1
Trigonometrik bantlar, cos2 cos 2 sin 2 ve sin2 2 sin cos , sin cos sin2
2
Ix Iy
Ixy sin2 I xy cos2
Ix, Iy ve Ixy cinsinden arpm atalet momenti, 2
I x I y Ix Iy I z

I'x ve I'y y maksimum ya da minimum yapan a I' x veya I'y nn ya gre trevini alp sfra
eitleyerek bulunur.

dIx Ix Iy
2sin2 2I xy cos2 0
d 2
I y I x sin2 - 2I xy cos2 , atalet momentini maksimum / minimum yapan bu kritik aya dersek,
sin2 2I xy
tan2
cos2 Iy Ix
Bu yeni bulunan eksenlere asal atalet eksenleri ad verilir. iin iki deer bulunur. Bu
deerlerden biri maksimum alan atalet momenti deerini, dieri ise minimum alan atalet
momenti deerini verir.

Denklemlere 2 yerine 2 yerletirildiinde arpm atalet momenti I' xy sfr olur. I'x ve I'y ise asal
atalet momentleri haline gelirler.
2
I I I I 2
I maks x x x x I xy
min 2 2
TEMEL GEOMETRK EKLLERN ALAN ATALET MOMENTLER
1) DKDRTGEN

y y
b/2
h
h
by 3 bh 3
dA=bdy I x y 2 dA y 2 bdy b y 2 dy
3 3
b 0 0
dy
h x
G h
h/2 dA=hdx

b x dx
 7
h
b hb 3 hb 3
I y x 2 dA x 2 hdx h x 2 dx
0 3 3
0

2
h bh 3 h bh 3
I x I x Ad 2 d I x I x Ad 2 bh
2 3 2 12
2
b hb 3 b hb 3
I y I y Ae 2 e I y I y Ae 2 bh
2 3 2 12

bh 3 hb 3 bh 3 hb 3
Ix Iy Ix Iy
3 3 12 12
2. KARE
y
b h a olduundan
a/2 a4
Ix
3
3
a4
Iy
3
a a4
x Ix
12
G a/2 a4
Iy
x 12
3. GEN
a
y
y
b/3 y

hy n
dy
I x y 2 dA dA=n.dy
h h
y
x
m
G h/3
x dx
b b x
n b b
Benzer genlerden, n h y
hy h h

h h
h 2
bh 3 bh h bh 3
3
b y4 b bh 3
I x y ndy y
2
h y dy by
2
I x I x Ad 2
0
h 3 0
4 h 0
12 12 2 3 36
3
hb hb 3
I y x 2 dA I y I y Ae 2
12 36
4. DAREy y y
y

r
R dA=2rdr
dr
x x
G G

x
x

z z
 8

R
Iz r dA 2rdr Iz r 2rdr 2 r 3 dr
2 2
dA
0

4 R
r 2R 4
R 4
I z 2
4 0
4 2

Io Iz I x I y

R 4 R 4 5R 4 5R 4
R 2 R
2
Ix Iy I x I x Ad 2 Ix Iy
Simetriden dolay; 4 4 4 4

5. YARIM DARE
y
R 4
R 4
Ix 4
2 8

G x 2
R 4 R 2 4R 8
I x I x Ad 2 R4
4R/3 8 2 3 8 9

O x
6. EYREK DARE R 4
R 4
Iy 4
2 8
y y

R 4
R 4
4R/3 x Ix I y 4
G 4 16
4R/3

x
 9

ALAN ATALET MOMENT UYGULAMALARI

* Ix ? Iy ?
b/2

dy by3 - 2 b7 y 2
b/2

y b 2
3 1/2 1/2 1/2
I x y dA 2 2 1/2
b y 1/2 1/2

0 0
w=bx
bb 2 b b 2 b
3 1/2
b 1/2
b 7/2 4 4 4

y Ix -
3 23 7 2 7/2 24
28
168
x 7 6

2 b b
x x2 1 x5 b4
2 I y x dA dA ydx
2
dx Iy x dx 2

x b/2 2b 2b 2b 5 10
y dy
0 0
2b
y

dx x
y xsa b
* y 2 ax I y x 2 dA ,
dA a 1/2 x 1/2 - x dx
a
a
a 1/2 x 7/2 x4
xsol
(a, a) x dA x a x
2 2
1/2 1/2

- x dx
7
2
4
Iy
2a 4 a 4 a 4
-
0 0 7 4 28
dy 4 7
a
l
a
y2 y4 y5 a4 a4 a 4
yst
y=x I x y 2 dA y 2 y - dy Ix -
dx 0 a 4 5 a 0 4 5 20
yalt 5 4

* y y
I xy ? I xy xydA dA dxdy
b/2 b h
x2
b
y2
h
b2h 2
I xy xydxdy
0 0
2 2

4
0 0

dy b2h 2 b h
I xy I xy Ade , I xy I xy - Ade - bh 0
4 2 2
dx
h x
G
h/2
Eer arlk merkezine ait iki dik eksenden en az biri cismin simetri ekseni ise bu
b x eksenlere gre arpm atalet momenti sfr olur.

y e y y e y
I xy 0
I xy 0
I xy I xy Ade
I xy I xy Ade
0
h x 0 h x
G d G d

x x
b b
 10

y y
b/3 y
* x
I xy ?
h dA
h I xy ?
x y
G h/3 y/2
x
b dx b-x
x
dA yd x ,
b bu a l an i in dI xy
y y 2
dI xy y dx x x dx
2 2

2
h
y 2
2
b 2
2b x x 2

b
b

dI xy I xy x
h 2
b 2
2b x x
0 2b 2
2 2 2 2 2 2
h b h b h b
-
4 3 8
6 8 3

h 2 b 2 bh h 2 2
b h b h b
2 2
h 2b2
I xy I xy - Ade - - -
24 2 3 3 24
18
72
3 4

Farkl konfigrasyonlar iin arpm atalet momentleri

y
y y y b/3
2b/3
h 2b2 h 2b2
I xy I xy
y x 8 72
h h G

x 2h/3
d
G
d
h/3
x x
b R b
dA
y=sin
*
x
x=cos I xy ? I xy ?

I xy xydA , dA dd
R /2
I xy cos sin dd sin2 2sincos
0 0
R /2 /2
4 R4 1 1

4 sin cosd
0

4 2 sin 2d
0


sinaxdx a cosax
0
 11

R4 1 R4 4
I xy
/2
cos2 0 - 1 - 1 R
8 2 16 8
R R 4R 4R
4 4
R 4 4R 4
I xy I xy Ade - -
8 4 3 3 8 9